Hobonia 1983-1 A4

HOBONIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

tijdschrift

12e JAARGANG — 1983 JANUARI - FEBRUARI - MAART

iutmm���

°

�

> 14

�

'�

�- ;

n � n . . � n „ f ( r 4�1,_

V"° �1���,al`d '�I ii U ÎiW(ÎUill�ll��111111'4 ���,, ��:iíl J,, - � . 'N •

1

��nnonool lioro�onr nona�on�o�»„ n rnnnn���oot,��Pet, � 1,,,,,'N.,,� � J � 1 11 OIIIIOItl mum ine7lnNn��nnónetr4�lllQjg —

y .

/,; l ', (Ili' �'I�� I�■� � � � `� II',�. �l � . . i t r

. M 1

� l_� I y

d �91 E—

r

•

i

_ . .

ri- ��

�

.i

�.�,� , , � � , � � � I { I�I��t� i � :1' _ j , , . . . �

,�'▶`" � . ` � ? `

I

í

- � : t - - � +i . � ° F � _,

, V i l l a d e s A c a c i a s - Hbogboomsteenweg - V r o e g e r : L e n t e h o f , r e s t a u r a n t , Vleeshandel B e l l e n s e n Zoon T e k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

I NHOUD : Antwerpen i n 1 8 8 3 R .

Alardot Zwervend d o o r h e e n d e G e s c h i e d e n i s v a n het " ZWIN " d e e l 1 7 R .

Va n H a e l s t Oude Mensen v e r t e l l e n : A n n a L a n g l e t P .

Arren Wolfram v o n E s c h e n b a c h ' s G r a a l s t e e n R .

Huwel Parzival " - Gewijd Festivaldrama P .

Arren R i c h a r d Wa g n e r 1 8 1 3 - 1 8 8 3 P .

Arren Kastelen i n Vlaanderen: T e r Beke i n W i l r i j k P .

Arren Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n Hoogboom P . . A r r e n Activiteiten R .

Roelands

—

1

b l z . b b b b b b b b

l l l l l l l l

z z z z z z z z

. . . . . . . .

2 11 22 25 41 44 51 58 62

—

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 1

,n#lveirpelt in 1883 Antwerpen l e e f t i n v o l l e e x p a n s i e . D e s t a d t e l t t h a n s 1 8 5 . 0 0 0 i n w o n e r s .

De t e g e n s t a n d e r s v a n d e l i b e r a l e b u r g e m e e s t e r L e o p o l d d e Wa e l v e r w i j t e n hem n i e t a l l e e n z i j n a n t i c l e r i c a l i s m e m a a r o o k z i j n v e r s p i l z u c h t gevoed d o o r t é g r o o t s e d r o m e n . N o c h t a n s g e l u k t h i j e r i n , o o k i n 1 8 8 3 de u i t g a v e n v a n d e S t a d s k a s l a g e r t e h o u d e n d a n d e i n k o m s t e n : 4 1 m i l joen u i t g a v e n t e g e n 48 m i l j o e n inkomsten.

Of L e o p o l d d e Wa e l w e r k e l i j k t é g r o o t z i e t , z u l l e n l a t e r e g e n e r a t i e s kunnen u i t m a k e n ; e r w o r d t o . a . g e b o u w d a a n h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s , het K o n i n k l i j k Ateneum, d e S c h e l d e k a a i e n , h e l e nieuwe s t a d s w i j k e n .

De s c h o o l s t r i j d v a n d e j o n g s t e j a r e n i s n o g n i e t g e l u w d ; e e n g u n s t i g gevolg d a a r v a n i s d e bouw v a n s t e e d s meer nieuwe s c h o l e n . H e t K a t o l i e k Onderwijs h e e f t v o r i g j a a r bewaarscholen geopend, d i t j a a r o p e n t h e t S t e d e l i j k Onderwijs een kleuterschool op h e t Vleminckveld, een k i n d e r t u i n i n d e A m b t m a n s t r a a t , e e n Ode g r a a d a f d e l i n g i n d e m e i s j e s school v a n d e L a m o r i n i è r e s t r a a t . E n o p 26 m a a r t i s e r d e i n h u l d i g i n g van h e t J o n g e n s w e e s h u i s i n d e D u r l e t s t r a a t , m e t e e n s c h o e n m a k e r s - e n een k l e e r m a k e r s a t e l i e r . D e w e e s j o n g e n s u i t h e t " K n e c h t j e s h u i s " , Paardenmarkt, v e r h u i z e n n a a r h u n g l o e d n i e u w l o k a a l .

Niet a l l e e n aan de o n t w i k k e l i n g van h e t k i n d wordt gedacht, o o k aan die van de volwassene. De vroegere S o d a l i t e i t op h e t J e z u ï e t e n p l e i n is verbouwd om e r d e S t a d s b i b l i o t e e k , d i e t o t n u t o e i n t e k l e i n e l o kalen i n h e t Stadhuis hokte, i n onder t e brengen. Op 20 a p r i l wordt i n d e W i j n g a a r d s t r a a t d e Vo l k s b i b l i o t e e k geopend. H e t J e z u ï e t e n p l e i n wordt herdoopt i n H. Conscienceplein.

Op maandag 1 3 a u g u s t u s , t i j d e n s d e G e m e e n t e f e e s t e n , w o r d t h e t b r o n z e n standbeeld v a n H e n d r i k Conscience i n g e h u l d i g d . D e g r o t e Vlaamse s c h r i j v e r , k o n s e r v a t o r v a n h e t museum W i e r t z i n B r u s s e l , i s d o o r h e t s t a d s b e s t u u r v a n Antwerpen u i t g e n o d i g d om d e p l e c h t i g h e i d b i j t e w o - 2 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 2

Houten woonhuizen op het St, b . plein,

- 3 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 3

nen. E e n j a r e n l a n g e z i e k t e m a a k t hem d e v e r p l a a t s i n g o n m o g e l i j k , m a a r twee v a n z i j n z u s t e r s , z i j n d o c h t e r e n z i j n k l e i n z o o n t j e z i j n a a n w e zig op de grootse p l e c h t i g h e i d , d i e wordt voorafgegaan door een s t o e t waaraan 1 8 0 m a a t s c h a p p i j e n v a n a l l e • a a r d e n u i t a l l e s t r e k e n v a n h e t land deelnemen. O p h e t p a s h e r d o o p t e H . C o n s c i e n c e p l e i n s t a a t e e n d i c h t e m e n i g t e opeengepakt om h e t b e e l d v a n d e s c h r i j v e r t e z i e n o n t h u l l e n e n d e r e d e v o e r i n g v a n d e d i c h t e r J a n Va n B e e r s t e h o r e n . 's Avonds i s h e t b e e l d h e l d e r v e r l i c h t met gaskransen, t e r w i j l e e n d i c h t e s t o e t A n t w e r p e n a r e n v o o r b i j t r e k t a a n h e t b e e l d v a n d e man " d i e zijn volk leerde lezen".

Na a f l o o p v a n d e C o n s c i e n c e p l e c h t i g h e i d w o r d t o v e r g e g a a n t o t d e o p e ning van de S t e d e l i j k e H o o f d b i b l i o t e e k . De openingsrede wordt u i t g e sproken d o o r b i b l i o t e k a r i s D r . C . Hansen.

M i n d e r d a n e e n maand n a d e o n t h u l l i n g v a n z i j n s t a n d b e e l d , n a m e l i j k op 1 0 s e p t e m b e r, o v e r l i j d t i n E v e r e d e g e l i e f d e v o l k s s c h r i j v e r H e n r i Conscience.

Hij k r i j g t twee begrafenissen: e e n voorlopige b i j z e t t i n g op 13 september i n E l s e n e , m e t m i l i t a i r e e e r e n i n aanwezigheid v a n l e t t e r k u n d i gen u i t v e l e l a n d e n , e n d r i e d a g e n l a t e r d e f i n i t i e f o p d e K i e l b e g r a a f plaats i n Antwerpen. De overbrenging p e r t r e i n van Brussel n a a r A n t werpen e n d e b e g r a f e n i s s t o e t d o o r A n t w e r p e n h e b b e n v e l e t i e n d u i z e n d e mensen o p d e b e e n g e b r a c h t . I e d e r e e n w i l C o n s c i e n c e u i t g e l e i d e d o e n .

De s t o e t w o r d t g e o p e n d d o o r g e n d a r m e n t e p a a r d , g e v o l g d d o o r t a m b o e r s van d e B u r g e r w a c h t e n h e t m u z i e k k o r p s v a n h e t l l d e L i n i e r e g i m e n t .

Meer d a n h o n d e r d m a a t s c h a p p i j e n s t a p p e n mee o p . A l s h e t b e g i n v a n d e stoet o p h e t K i e l aankomt, moeten de l a a t s t e deelnemers nog i n de stad b e g i n n e n opstappen. E e n waardige u i t v a a r t v o o r d e a u t e u r v a n " De Leeuw v a n Vlaanderen " .

Op 1 0 n o v e m b e r w o r d e n o p h e t S t u i v e n b e r g k e r k h o f , d a t m o e t v e r d w i j n e n om p l a a t s t e m a k e n v o o r e e n l o m m e r r i j k S t u i v e n b e r g p l e i n , d e s t o f f e l i j k e r e s t e n v a n k u n s t s c h i l d e r J o z e f L i e s o p g e g r a v e n om t e w o r d e n overgebracht n a a r d e K i e l b e g r a a f p l a a t s . D e k i s t i s vermolmd, e n h e t geraamte v e r p u l v e r t b i j a a n r a k i n g ; a l l e e n d e s c h e d e l b l i j k t n a 1 8 jaar nog h e e l t e z i j n ; d e povere r e s t e n worden i n een nieuwe k i s t g e legd e n i n een l i j k w a g e n n a a r h e t K i e l o v e r g e b r a c h t . D e p l e c h t i g h e i d is n i e t z o s p e k t a k u l a i r a l s d i e voor Hendrik Conscience, maar t o c h z i j n b u r g e m e e s t e r d e Wa e l , s c h e p e n e n e n gemeenteraadsleden o p p o s t en w o r d e n e r v e r s c h i l l e n d e r e d e v o e r i n g e n g e h o u d e n .

Op 1 6 m e i o v e r l i j d t d e 9 1 - j a r i g e F e r d i n a n d d e B r a e c k e l e e r . Tw e e v a n z i j n b e k e n d s t e s c h i l d e r i j e n , d i e l a t e r i n h e t n i e u w e Museum v o o r —4 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 4

Schone K u n s t e n z u l l e n p r i j k e n , z i j n " D e S c h o o l " e n " D e S p a a n s e Furie " .

Op 1 9 m e i k o m t P e t e r B e n o i t t e r u g u i t P a r i j s , w a a r z i j n o r a t o r i u m " L u c i f e r " werd opgevoerd. D e Tr o c a d e r o met z i j n 6 . 0 0 0 z i t p l a a t s e n zat s t a m p v o l e n t o u s i a s t e toeschouwers. D e h e l e P a r i j s e a d e l was e r , wedijverend i n de s j i e k s t e t o i l e t t e n . H e t o r k e s t e n de koren van de Opera e n v a n d e O p e r a C o m i q u e , i n t o t a a l 4 5 0 u i t v o e r d e r s o n d e r l e i ding v a n P e t e r B e n o i t z e l f , hebben van " L u c i f e r " een t r i o m f g e maakt.

Onze A n t w e r p s e " C e r c l e A r t i s t i q u e " o r g a n i s e e r t e e n g r o t e h u l d e .

Peter B e n o i t w o r d t i n d e g r o t e z a a l v a n de K o n i n k l i j k e Harmonie o n t vangen e n u i t b u n d i g t o e g e j u i c h t . E n d a t a l l e m a a l t e r w i j l d e f r a n s t a l i ge B r u s s e l s e p e r s P e t e r B e n o i t m i s p r i j s t e n v e r g u i s t o m d a t h i j h e t a a n d u r f t t e i j v e r e n v o o r e e n e i g e n Vlaams m u z i e k k o n s e r v a t o r i u m t e Antwerpen.

Antwerpen i s n i e t a l l e e n k u n s t m i n n e n d , m a a r o o k s p o r t i e f . D e v o r i g jaar g e s t i c h t e " Antwerp B i c y c l e Club " t e l t reeds 31 leden. Onder haar i m p u l s i s v o r i g j a a r o o k d e K o n i n k l i j k e B e l g i s c h e W i e l r i j d e r s bond g e s t i c h t t e B r u s s e l . D e e e r s t e w i e l r e n n e r s k o e r s e n i n d e S c h e l d e stad worden gereden o p zondag 5 a u g u s t u s 1883 t e r g e l e g e n h e i d v a n d e liberale feesten van de 8ste w i j k . De " course de fond " , afstand 15 k m , d w z . 5 0 r o n d e s o p d e Z u i d e r l e i ( d e l a t e r e A m e r i k a l e i ) , w o r d t gewonnen d o o r Em. V a n Migem, s t i c h t e r v a n d e " R o y a l A n t w e r p Bicycle Club " , met 38 min. 42 sek.

N i e t v e r daarvandaan, o p d e M a r n i x p l a a t s , w o r d t e e n week l a t e r h e t grote gedenkteken " Schelde V r i j " o n t h u l d , e e n werk van J . J . W i n -

ders. E e n ander g r o o t w e r k van deze beeldhouwer i s nog i n u i t v o e r i n g : z i j n h u i s " De Passer " i n d e To l s t r a a t , w a a r v a n h i j d e g e v e l z a l versieren met z i j n e i g e n b o r s t b e e l d k i j k e n d i n de r i c h t i n g van z i j n " Schelde V r i j " .

Er komen l a t e r n ó g s t a n d b e e l d e n i n A n t w e r p e n . I n 1 8 8 3 a a n v a a r d t d e gemeenteraad e e n e r f g i f t v a n A . N o t t e b o h m , w a a r v a n d e h e l f t z a l b e steed worden a a n d e bouw v a n d e B r a b o f o n t e i n e n e e n s t a n d b e e l d v o o r Jordaens.

Er w o r d t w a t gebouwd e n v e r b o u w d i n A n t w e r p e n ! B u i t e n d e g r o o t s e werken z o a l s h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s e n h e t K o n i n k l i j k A t e n e u m , i s e r het o n t s t a a n van een t o t a a l nieuwe s t a d s w i j k op Zurenborg, d e v e r b r e -

ding v a n s t r a t e n i n oud-Antwerpen, d e s l o p i n g v a n een g e d e e l t e v a n h e t N o o r d k a s t e e l , d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t Z u i d k w a r t i e r , h e t dempen —5 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 5

en o v e r w e l v e n v a n v l i e t e n , h e t p l a a t s e n v a n 5 . 7 5 0 g a s b e k k e n a l s openbare v e r l i c h t i n g . D e z e g a s b e k k e n , g e p l a a t s t d o o r d e " I m p e r i a l C o n t i n e n t a l Gas A s s o c i a t i o n " , w o r d e n bevoorraad d o o r d e nieuwe g a s fabriek op Zurenborg.

Nog i n d r u k w e k k e n d e r z i j n de w e r k e n a a n d e h a v e n , m e t h e t r e c h t t r e k ken v a n d e S c h e l d e k a a i e n w a a r b i j s p i j t i g g e n o e g h e e l w a t t y p i s c h onder d e s l o p e r s h a m e r v a l t , z o a l s d e B u r c h t e n h e t S t . W a l b u r g i s p l e i n m e t h e e l w a t houten g e v e l s .

De B r o u w e r s v l i e t i s n i e t m e e r t o e g a n k e l i j k v o o r s c h e p e n ; h e t dempen van d e v l i e t i s v o l t o o i d i n m a a r t 1 8 8 3 .

De h a v e n g r o e i t g e s t a d i g , h a a r a k t i v i t e i t e v e n e e n s . E l k j a a r w o r d t een s t e e d s g r o t e r a a n t a l s c h e p e n g e n o t e e r d ; i n 1 8 8 3 t e l t m e n 4 . 6 8 9 zeeschepen e n 2 8 . 4 3 3 b i n n e n s c h e p e n . O p 2 8 a p r i l g e e f t d e g e m e e n t e raad z i j n g o e d k e u r i n g a a n e e n o n t w e r p v a n I r . R o y e r s v o o r h e t g r a ven v a n h e t A f r i k a - e n h e t A m e r i k a d o k i n v e r b i n d i n g m e t h e t K a t t e n d i j k dok. D e w e r k e n v a n g e n r e e d s a a n o p 1 a u g u s t u s 1 8 8 3 . D e s t a d b e s l i s t ook t o t h e t a a n k o p e n v a n e e n t w e e d e v a s t e h y d r a u l i s c h e 4 0 - t o n s k r a a n , op t e s t e l l e n a a n h e t K a t t e n d i j k d o k .

Op 3 d e c e m b e r k o o p t d e s t a d h e t K o n i n k l i j k S t a p e l h u i s o v e r v a n d e " S o c i é t é d e s D o c k s e t E n t r e p ô t s " . H e t H a n s a h u i s w o r d t omgevormd tot graanmagazijn.

Nand V a n d e r Ta e l e n , S c h e p e n v o o r d e h a v e n , w o r d t d o o r d e b e v o l k i n g en v o o r a l d o o r d e d o k w e r k e r s o p d e h a n d e n g e d r a g e n . H i j i s e e n k o p p i ge d u r v e r e n m o d e r n i s a t o r . M a a r a l s h i j i n 1 8 8 3 e e n p l a n v o o r l e g t om m o d e r n e g r a a n e l e v a t o r e n i n t e v o e r e n , k e r e n d e s j o u w e r s z i c h t e gen hem.

Op 1 8 a p r i l ' s a v o n d s h e e f t i n d e G e m e e n t e r a a d d e b e s p r e k i n g v a n z i j n plannen p l a a t s . D e z e p l a n n e n , d i e v o o r d e haven een g r o o t ekonomisch voordeel inhouden, worden door de havenarbeiders a l s broodroof aanzien. I n h e t begin betuigden ze hun ontevredenheid t i j d e n s meetings, maar n u d e z a a k o p h e t s t a d h u i s b e s p r o k e n w o r d t g a a n z e t o t a k t i e o v e r.

Duizenden b e t o g e r s s t a a n o p d e G r o t e M a r k t t e r o e p e n e n s t r i j d l i e d e ren t e z i n g e n , z o a l s g e b r u i k e l i j k d e Vlaamse Leeuw e n d e M a r s e i l l a i se. A l s t o t d e s t e m m i n g o v e r d e e l e v a t o r e n w o r d t o v e r g e g a a n , v l i e g e n massa's s t e n e n d o o r d e r u i t e n v a n d e v e r g a d e r z a a l e n v a n d e b u r e l e n langs d e k a n t v a n d e B r a d e r i j s t r a a t . O n d e r d e b e d r e i g i n g v a n e e n volksopstand stemt e e n meerderheid van l e d e n tegen h e t v o o r s t e l . Na de v e r g a d e r i n g w o r d t Va n d e r Ta e l e n h e t m i k p u n t v a n d e v o l k s w o e d e ; o n d e r b e s c h e r m i n g v a n d e p o l i t i e , d i e hem m e t d e b l a n k e s a b e l e e n —6 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 6

doortocht baant, g e r a a k t h i j t o t i n h e t " Café Suisse " o p de Groenp l a a t s . Ook d a a r sneuvelen d e g r o t e r u i t e n , h e t b u f f e t e n v e e l meub i l a i r . N a m i d d e r n a c h t komen gendarmen t e p a a r d ( i n d e k a z e r n e v a n de K o r t e V l i e r s t r a a t o p g e v o r d e r d d o o r d e S c h e p e n G i t s d i e n a z i j n " o n t s n a p p i n g " u i t h e t S t a d h u i s was a a n g e v a l l e n d o o r b e t o g e r s i n d e Nationalestraat ) , d e betogers op de Groenplaats u i t e e n d r i j v e n , z o d a t Van d e r Ta e l e n , g e f l a n k e e r d d o o r d e p o l i t i e e n o m r i n g d d o o r e e n a a n t a l vrienden, ongedeerd naar h u i s kan.

De v o o r u i t g a n g i s e c h t e r n i e t t e remmen; d e g r a a n z u i g e r s z u l l e n e r komen.

Zolang d e n i e u w e S c h e l d e k a a i e n n i e t v o l t o o i d z i j n , g e b e u r t e e n a a n z i e n l i j k d e e l van h e t goederenvervoer met beurtschepen, Deze b e u r t schepen b r e n g e n e e n a a r d i g s t u k l e v e n a a n d e h a v e n k a n t , e n d e o n t e l bare h e r b e r g e n i n h e t s c h i p p e r s k w a r t i e r maken goede z a k e n .

I n h e t z w a r e l e v e n v a n d e werkman i s n i e t v e e l p l a a t s v o o r p l e z i e r en v e r m a a k . " V r i j e t i j d s b e s t e d i n g " i s v o o r d e w e r k e n d e k l a s s e e e n onbekend b e g r i p . V a n K e r s t m i s v i e r e n e n v a n S i n t N i k o l a a s i s n o g g e e n sprake. N i e u w j a a r w o r d t e c h t e r f e l g e v i e r d , v o o r a l i n f a m i l i e k r i n g .

Postboden e n mannen v a n d e v u i l n i s k a r b i e d e n a a n d e k l a n t e n h u n w e n sen a a n , e n k r i j g e n e e n f l i n k e f o o i - e e n g e b r u i k d a t d e eeuwen z a l trotseren.

V e r l o r e n Maandag i s d e d a g v a n d e z a t t e k u l l e n ; d a n k r i j g e n z e h u n nieuwjaarsgift i n de herbergen d i e z e h e t h e l e j a a r door trouw bezocht hebben. D e b a k k e r s e n k r u i d e n i e r s bedenken d e k l a n d i z i e met e e n geschenk, e n d e p a t r o o n s h u n p e r s o n e e l m e t w o r s t e n b r o o d .

In de w i n t e r v a l t v o o r v e l e n a l l e werk s t i l , z o a l s i n h e t metsersbed r i j f . Een e l l e n d i g e t i j d . Wie een voorraad k o l e n en aardappelen h e e f t

kunnen opdoen g e r a a k t l e v e n d d o o r d e w i n t e r. B i j v o r s t h a n g t e e n a n der g e v a a r i n d e l u c h t : a l s d e S c h e l d e d i c h t v r i e s t v a l t i e d e r e e n , d i e w a t m e t d e h a v e n t e maken h e e f t , z o n d e r w e r k e n z o n d e r i n k o m s t e n .

Kinderen v o e l e n d e armoe n i e t z o a a n ; z e kennen e e n g r o o t a a n t a l k i n derspelen, e n z e hebben d e s t r a a t helemaal v o o r z i c h . Sneeuw e n i j s betekenen v o o r h e n geen w i n t e r e l l e n d e maar w i n t e r p r e t .

Elke zaterdagavond, h e t h e l e j a a r d o o r, g a a t d e " t a p t o e " u i t , g e vormd d o o r e e n m i l i t a i r e m u z i e k k a p e l e n s o l d a t e n t e v o e t e n t e p a a r d .

Onder h e t w a l m e n d e s c h i j n s e l v a n f a k k e l s e n B e n g a a l s v u u r t r e k t d e stoet w e k e l i j k s van de Grote Markt naar de Prekerskazerne.

Op 2 1 o k t o b e r o v e r h a n d i g t S c h e p e n J . C u y l i t s e e n r e e k s v a a n d e l s a a n de k o r p s e n v a n d e B u r g e r w a c h t . O p 2 2 n o v e m b e r tiardt d e " A n t w e r p s e Maatschappij t e r bescherming d e r D i e r e n " o p g e r i c h t , o n d e r d e hoge —7 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 7

Lijnwaadmarkt enoernd "Caprice" waarmee E. Van kampioenschap van BelgiÍ won pen op 5 augustus 1883, Farnrliever ameting Van Migem-Gaasch (YYiirijk). —8

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 8

bescherming v a n h e t v o r s t e n h u i s ; e e n s c h u t h o k v o o r d i e r e n z a l e r e c h t e r n i e t v ó ó r 1913 komen ( D e B o s s c h a e r t s t r a a t ) .

Op 2 8 n o v e m b e r v i e r t h e t K o n s u l a a t v a n G r o o t - B r i t t a n n i ë f e e s t : d i e dag w o r d t h e t v e r h e v e n t o t K o n s u l a a t - G e n e r a a l , e n k o n s u l E . G r a t t a n wordt k o n s u l - g e n e r a a l .

Op 6 a u g u s t u s w o r d t e e n v o o r l o p i g e t e l e g r a a f l e i d i n g t u s s e n d e B e u r s en h e t O o s t s t a t i o n a a n g e l e g d .

De B e l l Te l e p h o n e M a n u f a c t u r i n g Company, v o r i g j a a r g e s t i c h t , i s e e n ambitieuze onderneming: i n gans B e l g i ë z i j n nog geen 2000 t e l e f o o n abonnés, e n t o c h s t e l l e n d e o p r i c h t e r s v a n d e f i r m a z i c h t o t d o e l : " d e p r o d u k t i e , d e v e r k o o p , d e aankoop e n h e t v e r h u r e n van a p p a r a t e n voor t e l e f o n i e e n t e l e g r a f i e e n a l l e s w a t r e c h t s t r e e k s o f o n r e c h t s t r e e k s m e t e l e k t r i c i t e i t h e e f t t e maken " . I n d e B o u d e w i j n s s t r a a t z i j n t w e e p e r c e l e n g r o n d a a n g e k o c h t , w a a r o p e e n f a b r i e k gebouwd w o r d t d i e i n d e h e r f s t 1883 w o r d t b e t r o k k e n . H e t gebouw b e s t a a t u i t e e n g e l i j k v l o e r s e n een v e r d i e p i n g ; o p de v e r d i e p i n g z i j n de kantoren ondergebracht, t e r w i j l h e t g e l i j k v l o e r s w o r d t ingenomen d o o r h e t m a g a z i j n , d e a s s e m b l a g e a f d e l i n g , d e i n p a k , d e m a c h i n e k a m e r, d e m a chineafdeling en de p o r t i e r s l o g e . A l l e s op een oppervlakte van 1.256 m2. E e n s t o o m m a c h i n e v a n 3 0 p k z o r g t v o o r d e n o d i g e d r i j f k r a c h t . B i j de p r o d u k t i e z i j n 3 5 w e r k n e m e r s b e t r o k k e n , w a a r o n d e r 8 v r o u w e n . I n de Raad v a n B e h e e r z i e n w e b e k e n d e namen z o a l s G r i s a r , O s t e r i e t h , en o o k S c h e p e n Va n d e n N e s t , b e s c h e r m e r v a n d e S c h o n e K u n s t e n .

Antwerpen i s beschermd t e g e n m i l i t a i r e a g r e s s i e d o o r d e v o l t o o i i n g i n 1 8 8 3 v a n d e f o r t e n v a n L i e r e n Walem. M a a r o o k t e g e n b r a n d i s d e stad f l i n k b e v e i l i g d . H e t p o m p i e r s k o r p s i s g e v e s t i g d o p h e t K i p d o r p .

Bovendien h e e f t d e b r a n d w e e r d i e n s t n o g d e b e s c h i k k i n g o v e r v o l g e n d e posten: k a a i e n 32-33, Lange Leemstraat, K l a p p e i s t r a a t , G e r e c h t s h o f , h o o f d w a c h t v a n P o l i t i e , M u t s a e r t s t r a a t , Museum P l a n t i n - M o r e t u s . A l l e posten s t a a n i n v e r b i n d i n g m e t mekaar p e r t e l e f o o n . B i j b r a n d worden de m a n s c h a p p e n e n h e t m a t e r i a a l v e r v o e r d m e t t w e e w a g e n s , e l k m e t een k o p p e l p a a r d e n b e s p a n n e n . D e z e w a g e n s z i j n b e l a d e n m e t t w e e h a s p e l s w a a r o p 2 5 0 m b r a n d s l a n g e n v a n 4 5 mm 0 z i j n g e w o n d e n , 2 s t a n d pijpen, 4 brandspuitpijpen, 1 brandzeil en 1 brandzak, 2 haakladders, toestellen voor kelderbrand, hulpmiddelen voor gekwetsten en a l l e r l e i toebehoren zoals haken, vorken, slangensleutels, enz.

Wat n i e t b e l e t d a t o p 1 5 a p r i l 1 8 8 3 e e n g r o t e b r a n d d e s t o k e r i j Meeuws i n d e a s l e g t .

Dat i s e c h t e r n o g n i e t s , v e r g e l e k e n b i j d e b r a n d v a n 5 d e c e m b e r 1 8 8 3 in h e t P a l e i s d e r N a t i e i n Brussel, w a a r b i j n i e t a l l e e n 125.000 boeken m a a r o o k t w e e m e n s e n l e v e n s v e r l o r e n g a a n . . . .

—9 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 9

Maar h i e r m e e d w a l e n w e a f n a a r d e h o o f d s t a d , e n d a t i s n i e t d e bedoeling.

Raymond A l a r d o t Geraadpleegde werken: Ons A n t w e r p e n ; R o g e r B i n n e m a n s & G e o r g e Va n Cauwenbergh Catalogus Antwerpen 1860-1960; S t a d Antwerpen Chronijke van Antwerpen 1880 - 1895 De G e b r o e d e r s v a n M i g e m ; J . M o e n s , S o d i p a S i n j o r e n s t a d ; Amand d e L a t t i n A n t w e r p e n , d e h a v e n ; G e o r g e S D i s Va n Cauwenbergh Verworpen A n t w e r p e n ; F l a n d r i a I l l u s t r a t e n r . 9 C o n t a c t e n m e t v r o e g e r A n t w e r p e n ; Amand d e L a t t i n Antwerpen i n o u d e p r e n t k a a r t e n ; M . Nonneman De h a v e n v a n A n t w e r p e n i n o u d e p r e n t k a a r t e n ; M . Nonneman De G e n d a r m e r i e t e A n t w e r p e n ; M a j . W. V a n G e e t G e s c h i e d e n i s v a n d e A n t w e r p s e S t r a a t n a m e n ; R . Ve n d e Weghe B e l l Te l e p h o n e M a n u f a c t u r i n g Company 1 8 8 2 - 1 9 8 2 Puzzel u s l i m , D a v i d R i c h a r d s De N i e u w e G a z e t

Bel! T á one Mtg Cy, anno 1883

—1 0 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 10

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " Deel 1 7 Toen M a a r t e n L u t h e r , o p 3 1 o k t o b e r 1 5 1 7 , z i j n 9 5 l a t i j n s e s t e l l i n g e n op d e d e u r v a n d e k a p e l v a n W i t t e n b e r g s p i j k e r d e , z a l h i j w e l n o o i t vermoed h e b b e n d a t h i j h i e r d o o r d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t Z w i n z o u w i j zigen . , . H e t s u k s e s v a n h e t p r o t e s t a n t i s m e was immers g r o t e n d e e l s te danken aan d e s t e u n v a n d e a d e l e n d e r i j k e n . Ve l e n zagen i n d e s t e l l i n g e n v a n L u t h e r d e g e d r o o m d e k a n s o m d e m a c h t v a n d e Roomse kerk t e f n u i k e n Hoe b l o e d i g d e z e g o d s d i e n s t s t r i j d w e l v e r l o p e n i s , w e t e n w e a l l e m a a l .

Toen i n d e V r e d e v a n A u g s b u r g b e p a a l d w e r d : " c u i u s r e g i o , c u i u s r e l i g i o " ( wiens l a n d , d i e n s g e l o o f ) , was e r v o o r d e Nederlanden geen k e u s : d e S p a a n s e h e e r s e r s w a r e n i m m e r s o v e r t u i g d k a t h o l i e k .

Wanneer K a r e l V , m o e e n u i t g e b l u s t i n 1 5 5 5 , t e B r u s s e l , d o o r W i l l e m van O r a n j e o n d e r s t e u n d , t r o o n s a f s t a n d d e e d , s t o n d e n d e r e v o l u t i e e n de b u r g e r o o r l o g v o o r d e d e u r . O n d e r d e d r u k v a n d e J e z u ï e t e n , g e s t i c h t door I g n a t i u s van Loyola, werden de b e s l u i t e n van h e t Concil i e v a n Tr e n t e ( 1 5 4 5 - ' 6 3 ) t e g e n de p r o t e s t a n t e n met verbetenheid ten u i t v o e r g e b r a c h t . D e Nederlanden waren r i j p v o o r d e " Ta c h t i g jarige Oorlog "_ F i l i p s I I s t e l d e w e i n i g belang i n de Nederlanden en l i e t h e t b e s t u u r o v e r a a n M a r g a r e t h a v a n P a r m a . D e n o o r d e l i j k e p r o v i n c i ë n kwamen o v e r wegend i n h a n d e n v a n d e p r o t e s t a n t e n .

F i l i p s I I v e r t r o k n a d e dood v a n z i j n vrouw Mary Tu d o r n a a r Spanje.

Vóór z i j n v e r t r e k h a d h i j d e i n d e l i n g v a n d e N e d e r l a n d e n i n 1 8 b i s dommen, v e r d e e l d o v e r 3 a a r t s b i s d o m m e n ( M e c h e l e n , U t r e c h t e n Kamer i j k ) , geregeld.

Het g e z a g l a g i n h a n d e n v a n d e " R a a d v a n S t a t e " , d e " R a a d v a n F i n a n c i ë n " e n d e " Geheime Raad " . H e t e i g e n l i j k e g e z a g w e r d u i t g e oefend d o o r d e " C o n s u l t a " ( A c h t e r r a a d ) w a a r i n f i g u r e n a l s k a r d i naal G r a n v e l l e , V i g l i u s e n Berlaymont z e t e l d e n . H e t was d e z e B e r l a y - 11 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 11

mont d i e d e s m a l e n d e w o o r d e n t e g e n o v e r M a r g a r e t h a v a n Parma u i t s p r a k : " N ' a y e z p a s p e u r , Madame, c e s o n t q u e d e s g u e u x . . . " . D e z e s c h e l d naam s l o e g o p mensen a l s B r e d e r o , M a r n i x e n a n d e r e L o d e w i j k v a n N a s sau. W e l d r a z o u d e z e s c h e l d n a a m d e e r e t i t e l d e r " g e u z e n " w o r d e n .

Aanvankelijk b l e e f Vlaanderen gespaard van de godsdienstoorlogen.

G e l e i d e l i j k drongen de C a l v i n i s t e n op naar h e t zuiden. Gent werd t o e n spoedig h e t c e n t r u m v a n h e t p r o t e s t a n t i s m e i n Vlaanderen. O o k Brugge en A n t w e r p e n w e r d e n " d o o r d e k e t t e r s b e s m e t " .

In 1566 o n t s t o n d i n Hondschoote een opstand o n d e r d e t e x t i e l a r b e i d e r s .

Door d e C a l v i n i s t e n a a n g e s p o o r d , d r o n g e n z e d o o r i n d e k e r k e n v e r n i e l d e n de ganse i n b o e d e l . D e beweging s l o e g o v e r n a a r gans d e Nederlanden e n w e l d r a t r o k k e n benden plunderende p r o t e s t a n t e n o v e r d e w e gen. D e v o o r n a a m s t e V l a a m s e s t e d e n v i e l e n i n h a n d e n v a n d e " k e t t e r s " .

Heel w a t k e r k e n w e r d e n g e p l u n d e r d . F i l i p s I I r i p o s t e e r d e m e t h e t z e n den v a n A l v a o m d e " B e e l d e n s t o r m " t e w r e k e n . N a hem kwamen R e q u e s e n s , Don J u a n e n F a r n e s e d e h e r v o r m i n g b e s t r i j d e n .

I n h e t b e g i n s t o n d e n s t a d h o u d e r s , a l s W i l l e m v a n O r a n j e , Egmond, A r t o i s e n anderen, a f w i j z e n d t e g e n o v e r d e o n l u s t e n . D e gewelddaden van de C a l v i n i s t e n i n d e N e d e r l a n d e n w e k t e n b i j v e l e n v e r o n t w a a r d i g i n g .

B i j d e komst v a n d e Spaanse t r o e p e n o n t s t o n d v e r w a r r i n g .

Wanneer A l v a d e " R a a d v a n B e r o e r t e n " i n s t e l d e w e r d h e t g e v a a r l i j k voor d e n o t a b e l e n . A l v a e i s t e e e n o p e n l i j k e s t e l l i n g n a m e . O r a n j e was t i j d i g g e v l u c h t m a a r Egmond e n H o o r n e l i e t e n h u n h o o f d . . . D e i n s t e l l i n g van nieuwe b e l a s t i n g e n a l s d e 10de, 2 0 s t e e n 100ste penningen en d e a f s c h a f f i n g v a n a d e l l i j k e e n a n d e r e p r i v i l e g e s d e d e n h e e l w a t mensen o v e r l o p e n n a a r d e p r o t e s t a n t e n .

Met d e " B e e l d e n s t o r m " b e g o n d e " T a c h t i g j a r i g e O o r l o g " . E e n s t e meer v e r z w o n d e e n k a n s o m h e t Z w i n t e r e d d e n . A l d e v r u c h t e n v a n d e v e r b e t e r i n g s w e r k e n a a n h e t Z w i n g i n g e n n u v e r l o r e n . D e ophefmakende plannen v a n L a n c e l o o t B l o n d e e l verdwenen o n d e r h e t s t o f d e s t i j d s . . .

Brugge, Damme, S l u i s , M u d e , H o e k e e n v e l e a n d e r e s t a d j e s b e t a a l d e n een z w a r e t o l a a n d e z e l a n g e e n b l o e d i g e o o r l o g . B r u g g e w e r d d o o r d e p r o t e s t a n t e n z e e r z w a a r g e t e i s t e r d . D e O . L . Vr o u w k e r k werd a l s s t a l g e b r u i k t . V e l e k a t h o l i e k e n werden verbannen. D i t waren nog d e g e l u k k i g s t e n . . . a n d e r e n l i e t e n h u n l e v e n o p d e b r a n d s t a p e l s . Damme z a g de S t e . K a t h e r i n a k e r k v o l l e d i g v e r n i e l d , z o d a t z e n o o i t m e e r h e r o p gebouwd w e r d . O o k h e t k l o o s t e r v a n N a z a r e t h w e r d v o l l e d i g v e r n i e l d .

De O . L . V r o u w e k e r k v a n Damme g e p l u n d e r d e n z w a a r b e s c h a d i g d . H e t " m i rakuleuze K r u i s " v e r n i e l d . . . V e l e k u n s t s c h a t t e n verdwenen.

I n 1 5 8 8 v r o e g e n d e s c h e p e n e n v a n Damme a a n A n t w e r p e n , o m t e r u g g a v e van e e n s c h i l d e r i j , d a t t e Antwerpen i n d e k a t h e d r a a l bewaard w e r d .

Het g e l i e f k o o s d e v e r d e d i g i n g s w a p e n w a s i n d i e d a g e n h e t d o o r s t e k e n —1 2 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 12

van d i j k e n . H e t o v e r s t r o o m d e l a n d b l e e k e e n z w a r e h i n d e r p a a l v o o r d e oprukkende v i j a n d . V o o r a l d e a a n v o e r v a n z w a a r g e s c h u t w e r d o p d e z e wijze s t e r k gehinderd. Door d e aanslepende v i j a n d e l i j k h e d e n geraakten de d i j k e n n o g v e r d e r i n v e r v a l e n k r e g e n d e g o l v e n v r i j s p e l . H e t Z w i n begon b e t e r b e v a a r b a a r t e w o r d e n . Z o n d e r m e n s e l i j k e i n g r e e p , s c h e e n de n a t u u r h e t Z w i n t e r u g l e v e n s k r a c h t t e w i l l e n s c h e n k e n . M a a r d e k r i j g b l e e f v o o r t d u r e n e n z o a l s V o l t a i r e z o u z e g g e n " p a s u n champ, dans c e t t e p r o v i n c e , q u i n ' a i t é t é a r r o s é d e s a n g " ( g e e n v e l d i n deze p r o v i n c i e , d a t n i e t m e t b l o e d w e r d o v e r g o t e n ) .

De j a r e n g i n g e n v o o r b i j e n h e t w e r d h o e l a n g e r h o e s t i l l e r r o n d h e t Z w i n . Damme v e r l o o r z i j n l a a t s t e r e c h t e n a a n G e n t . . . A l l e e n h e t r u moer v a n p l u n d e r e n d e b e n d e n s o l d a t e n v e r s t o o r d e n o g d e d o o d s s l a a p van d e e e n s z o n i j v e r e Z w i n s t r e e k . Om z i c h t e g e n d e b o o s w i c h t e n t e beschermen w e r d e n b u r g e r m i l i t i e s o p g e r i c h t , d i e ' s n a c h t s d e w a c h t o p t r o k k e n i n d e k e r k t o r e n s . L a n g s d e wegen e n waterwegen werden d e bossen o m g e h a k t , o m z o d e d i e v e n o p a f s t a n d t e h o u d e n .

De s t r e e k g e r a a k t e e k o n o m i s c h v o l l e d i g i n v e r v a l e n h e t g r o o t s t e d e e l van d e b e v o l k i n g z o c h t e e n v e i l i g o n d e r k o m e n i n B r u g g e e n S l u i s . B i n nen d e s t a d s m u r e n v a n Damme w a s h e t a l n i e t v e e l v e i l i g e r d a n o p h e t p l a t t e l a n d . D a a r waren d e s o l d a t e n immers h e e r e n meester . . .

Wanneer i n 1 5 7 3 d e S p a a n s e k o n i n g F i l i p s I I m a a t r e g e l e n t r o f o m d e s t r e e k r o n d Damme e k o n o m i s c h t e r u g o p d e b e e n t e b r e n g e n , o o g s t t e h i j b i t t e r w e i n i g s u k s e s . Ondanks d e p r o t e s t e n v a n omliggende s t a d j e s s t o n d h i j a a n Damme d e u i t b a t i n g t o e v a n v i e r " z o u t e k e e t e s " . M a a r er gebeurde w e i n i g o f n i e t s . D e bewoners v a n " h e t Brugsche V r i j e " schenen a l h u n e n e r g i e v e r l o r e n t e h e b b e n i n d e e i n d e l o z e s t r o o m v a n geweld. Meyerus b e s c h r e e f d e t e l o o r g a n g v a n d e " P o r t u s f a m o s i s simus " , d i e Damme e e n s w a s , t r e f f e n d : " Damme, h e t k r u i s p u n t v a n d e middeleeuwse h a n d e l , e e n s d e s l e u t e l d i e v o o r B r u g g e d e weg n a a r d e zee o p e n d e e n s l o o t , h e e f t z i j n b e v o l k i n g e n z i j n h a n d e l a a r s v e r l o ren e n i s n i e t meer dan een d o r p . . . " In p l a a t s van een k r u i s p u n t t e z i j n voor handel e n n i j v e r h e i d , was Damme n u e e n k r u i s p u n t g e w o r d e n , w a a r l a n g s e l k m i l i t a i r k o n v o o i v o o r bijkwam. M e t a l l e g e v o l g e n v a n d i e n v o o r d e arme b e v o l k i n g . D e w e e r s t a n d e n d e l e v e n s k r a c h t v a n d e mensen w a s d a n o o k v e r d w e n e n . O v e r l e v e n was h e t p a r o o l . H e t was d a n o o k g e e n wonder d a t d e schepenen van Damme a a n d e S p a a n s e k o n i n g e e n n o o d k r e e t l i e t e n g e w o r d e n : " D e s t a d Damme g a a t t e n g r o n d e , d e b e w o n e r s h e b b e n g e e n v o o r d e e l m e e r b i j d e v r i j m a r k t , n o c h aan andere t r a f i e k o f n e r i n g . Z o kunnen z e hun vrouwen, k i n d e r e n e n f a m i l i ë n n i e t meer onderhouden . . . " I n d i e d a g e n woonden n o g s l e c h t s e n k e l e i n w o n e r s i n s t a d j e s a l s H o u c k e —1 3 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 13

ç[ ( � a van de A (?í h{q `>!.Z,f;6,' X. - 14 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 14

en M o n n i k e r e d e . Z e m o e s t e n d e h u i z e n b e w a k e n e n d e k o m s t m e l d e n v a n de b e n d e n H o l l a n d e r s u i t h e t g a r n i z o e n v a n O o s t e n d e , d i e r e g e l m a t i g plundertochten i n de s t r e e k uitvoerden.

De o o r l o g t u s s e n d e V e r e n i g d e P r o v i n c i ë n e n S p a n j e w a s e e n z w a r e b e proeving v o o r d e reeds z o zwaar g e t e i s t e r d e b e v o l k i n g . De oprukkende Spanjaarden d r e v e n d e H o l l a n d e r s t e r u g . I n 1583 b e s l o t e n d e H o l l a n d e r s Damme t o t h e t u i t e r s t e t e v e r d e d i g e n .

H i e r v o o r w e r d e e n p l a n o n t w o r p e n " w i l l e n d e d e n dam t e L e m b e k e , o p d i e Va r s c h e V a e r t , v a n t v e r l o o r e n e r e e k d e u r r e t e s t e k e n " , o m o p deze w i j z e e e n o v e r s t r o m i n g d o o r h e t w a t e r v a n d e " S o u t e V a e r t " t e veroorzaken.

Wat l a t e r l i e t men d e dam d a n w e e r v e r s t e r k e n d o o r " e e n b o r s t w e r e upden k i s t d a m t h e n d e n t v e r l o o r e n e r e c k b y Lembeke t o t c o n s e r v a t i e van d e g h e h e l e w a t e r i n g h e v a n d i e R o m b o u t s w e r v e . . . " D e v e r d e d i g i n g s werken o p h e t g r o n d g e b i e d v a n M o n n i k e r e d e w e r d e n d a n n o g a a n g e v u l d d o o r d e " s c r a n s e t e Lembeke u p d e n k i s t d a m e n d e d y c k t o t t f o r t t e Lembeke " .

Damme v i e l t ó c h i n h a n d e n v a n d e S p a n j a a r d e n !

Opnieuw v r o e g e n d e s c h e p e n e n v a n Damme, H o e k e e n M o n n i k e r e d e , a a n de S p a a n s e k o n i n g o m v a n h u n o n d a n k b a r e p o s t e n o n t h e v e n t e w o r d e n e n de d r i e s t a d j e s t o t é é n g r o t e r e s t a d t e m a k e n . D i t m a a l w a s d e b o o d schap v l u g b i j d e S p a a n s e k o n i n g g e r a a k t , e n z o o n t s t o n d i n 1 5 9 4 d e e e r s t e V l a a m s e f u s i e g e m e e n t e . H o e k e e n M o n n i k e r e d e w e r d e n b i j Damme i n g e l i j f d o m samen h u n m i s e r a b e l l o t t e d e l e n .

De f u s i e z o u v o o r d e d r i e s t a d j e s g e e n b a a t m e e r b r e n g e n . G e l e i d e l i j k v i e l e n d e o p e n b a r e gebouwen i n p u i n . H e t s t a d h u i s w a s e e n r u ï n e , bewoond d o o r z w e r v e r s . D e s t r a t e n w e r d e n n i e t o n d e r h o u d e n , d e m a r k t e n veranderden i n een w i l d e r n i s . D e s t a d j e s hadden e l k e b e t e k e n i s v e r l o r e n e n werden ware spooksteden. B u i t e n de v e r v a l l e n dorpskom, b l e ven n o g e n k e l e g r o t e r e b o e r d e r i j e n h e t h o o f d b o v e n w a t e r h o u d e n .

De naam M o n n i k e r e d e k o m t n a d e f u s i e m e t Damme e n H o e k e o p g e e n e n kele k a a r t meer v o o r.

Zo v e r m e l d t e e n k a a r t v a n J . H o r e n b a u l t ( 1 6 2 2 ) n o g w e l Damme e n Houcke, m a a r a a n d e a f b u i g i n g v a n d e " Va r s c h e V a e r t " n a a r " ' t O u d e Zwyn " w o r d t g e e n e n k e l e a a n t e k e n i n g v a n b e w o n i n g g e m a a k t . H i e r l a g t o e n M o n n i k e r e d e . V e l e a n d e r e k l e i n e d o r p j e s e n g e h u c h t e n komen o p deze g o e d g e d e t a i l l e e r d e k a a r t w e l v o o r .

Op e e n a n d e r e k a a r t v a n h e t Z w i n u i t 1 6 6 7 w o r d t w e e r g e e n m e l d i n g g e maakt v a n M o n n i k e r e d e , m a a r h e t z e l f d e g e l d t v o o r h e e l w a t d o r p j e s en g e h u c h t e n , d i e b i j H o r e n b a u l t w e l v o o r k w a m e n .

Een " C a e r t v a n h e t V r y e " , g e s c h i l d e r d d o o r P i e t e r B u r b u s , t i j d e n s de p e r i o d e 1 5 6 2 - ' 7 1 , t o o n t n o g d u i d e l i j k d e v o o r n a a m s t e w e g e n w e l k e —15S —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 15

t u s s e n O o s t k e r k e e n M o n n i k e r e d e l i e p e n . M e n k a n d e Lembeekse w e g , d e K e r k s t r a a t , d e a f d a m m i n g e n a f l e i d i n g v a n d e " Va r s c h e V a e r t " n a a r h e t " Oude Zwyn " d u i d e l i j k h e r k e n n e n . D e k a a r t k o m t g o e d o v e r e e n met e e n p l a n v a n M o n n i k e r e d e u i t 1 6 9 5 . O p d e z e k a a r t v a n P o u r b u s komt d e naam v a n M o n n i k e r e d e , m e t h e t w a p e n s c h i l d v a n h e t s t a d j e , nog v o o r . I n d i t w a p e n s c h i l d s t a p t e e n m o n n i k o p d e l o o p p l a n k v a n een z e i l s c h i p .

Ook h e t k a s t e e l v a n Lembeke s t a a t a f g e b e e l d . O p d e k a a r t k a n men z e e r goed h e t v e r s c h i l z i e n t u s s e n d e k u n s t m a t i g e , r e c h t e " Va r s c h e V a e r t " en d e i n g e d i j k t e , k r o n k e l e n d e " S o u t t e V a e r t " . V o l g e n s d e a r c h i e v e n was d e " S o u t e V a e r t " v a n 3 0 t o t 1 5 0 m e t e r b r e e d . H e t v a a r w a t e r lag evenwel v o l zandbanken e n o n d i e p t e n , z o d a t z e v o o r d e scheepvaart onbruikbaar was. Z e l f s binnenschepen konden n i e t meer l a n g s d e " S o u t e V a e r t " n a a r Damme v a r e n . H e t w a s d a n o o k g e e n w o n d e r d a t d e waterweg g e l e i d e l i j k v e r z a n d d e e n a a n d e i n p o l d e r i n g t e n d e e l v i e l .

I n h e t G r u u t h u s e Museum t e B r u g g e h a n g t e e n k a a r t v a n h e t Z w i n u i t de X V I d e e e u w. H i e r w o r d t w e l h e t k a s t e e l v a n Lembeke a a n g e g e v e n . H o e wel e r n o g e e n g r o e p h u i z e n o p a f g e b e e l d s t a a t , w o r d t d e naam M o n n i k e r e d e n i e t m e e r v e r m e l d . T u s s e n S l u i s e n Damme z i j n m i n s t e n s z e v e n zandbanken i n h e t Z w i n a a n g e g e v e n . B i j d e f u s i e w e r d b e p a a l d , d a t Hoeke e n M o n n i k e r e d e e l k e e n s c h e p e n z o u d e n a a n d u i d e n , o m i n h e t b e s t u u r s c o l l e g e v a n de fusiegemeenten t e z e t e l e n . I n Monnikerede werd e c h t e r n i e m a n d b e r e i d b e v o n d e n om d e z e f u n k t i e t e Damme t e v e r v u l l e n . . .

I n d e v o l k s m o n d z e i men t o e n : " Damme, H o u c k e e n M u n k e n r e e , a l t e gare e e n s t ê e " .

Van s c h e e p v a a r t w a s e r t o e n o p h e t Z w i n a l g e e n s p r a k e m e e r. A l l e e n een b e p e r k t e v e e r d i e n s t v o e r n o g t u s s e n B r u g g e e n h e t F o r t S t . D o n a a s .

Deze b o o t v a a r d e i n d e z o m e r t w e e m a a l p e r w e e k e n l e g d e a a n i n d e verschillende dorpjes langs h e t Zwin. I n de winter voer h e t scheepje slechts eenmaal p e r week u i t , z o l a n g d e wateren van h e t eens z o b r e de Z w i n n i e t d i c h t g e v r o r e n w a r e n . M a a r w i n t e r e n z o m e r v o e r h e t schipje de aanlegsteigers v o o r b i j zonder aan t e leggen. A l t e zelden waren e r p a s s a g i e r s v o o r d e v e g e t e r e n d e s t a d j e s . O n d a n k s d e a a n s l e p e n de b u r g e r t w i s t e n b e g o n O o s t e n d e a a n z i j n g e l e i d e l i j k e o n t w i k k e l i n g .

De v i s s e r s h a v e n w e r d u i t g e b r e i d e n k r e e g m e e r b e t e k e n i s a l s h a n d e l s h a ven. H e t z o u evenwel n o g t o t i n 1665 d u r e n v o o r a l e e r Oostende o v e r een w e r k e l i j k e h a v e n z o u b e s c h i k k e n . D e a f s l u i t i n g v a n d e S c h e l d e e n h e t Z w i n dwongen d e z u i d e l i j k e N e d e r l a n d e n e r t o e , e e n v e r b i n d i n g a a n te l e g g e n t u s s e n de voornaamste s t e d e n e n de zee. H i e r d o o r ontstonden de k a n a l e n G e n t - B r u g g e ( 1 6 2 1 ) , B r u g g e - P l a s s e n d a l e ( 1 6 2 2 ) e n P l a s s e n d a l e - O o s t e n d e ( 1 6 5 5 ) . D e o p k o m s t e n t e l o o r g a n g v a n d e " O o s t e n d s e Compagnie" betekende v o o r d e s t r e e k t u s s e n Brugge e n Oostende e e n kans —1 6 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 16

op h e r o p l e v i n g , m a a r d e t e g e n s t e l l i n g e n t u s s e n N o o r d e n Z u i d v i e len steeds i n h e t nadeel v a n de z u i d e l i j k e Nederlanden u i t . Z o p r o f i t e e r d e Oostende v a n h e t v e r v a l v a n Brugge e n Antwerpen. E n e i n digde meteen d e B r u g s e wensdroom, o m v i a h e t Z w i n m e t d e z e e v e r bonden t e b l i j v e n .

De g e s c h i e d e n i s v a n h e t Z w i n k a n n i e t v o l l e d i g z i j n , z o n d e r e n k e l e bijzonderheden o v e r d e " I e p e r l e e t " . I n d e meeste boeken komt deze natuurlijke waterloop weinig t o t z i j n recht.

DE

"

Y P E R L E E T "

Zoals G e n t , v i a d e L i e v e , o v e r e e n v e r b i n d i n g met h e t Z w i n b e s c h i k t e , zo w a s o o k I e p e r e e u w e n l a n g m e t h e t Z w i n v e r b o n d e n v i a d e " Y p e r leet " ( o f Ieperleet ) .

Deze n a t u u r l i j k e w a t e r w e g i s m i n d e r g e k e n d d a n d e k u n s t m a t i g e L i e v e , maar s p e e l d e e e n b e l a n g r i j k e r o l i n d e g e s c h i e d e n i s v a n V l a a n d e r e n .

De s t r e e k r o n d d e I J z e r - r i v i e r k e n d e , e v e n a l s d e Z w i n s t r e e k , e e n bewogen w o r d i n g s g e s c h i e d e n i s . T i j d e n s d e X d e e e u w was h e t g e b i e d rond I e p e r d o o r p l o e g d m e t r i v i e r t j e s , b e k e n , a f w a t e r i n g e n e n t a l r i j ke k r e k e n . H e t l a a g g e l e g e n g e b i e d w e r d r e g e l m a t i g o v e r s t r o o m d . D e a a n l e g v a n e n k e l e d i j k e n a l s d e " Oude Z e e d i j k " e n d e " L o o d i j k " maakten g r o t e s c h o r r e n d r o o g e n w i j z i g d e n d e l o o p v a n d e I J z e r . V o l gens o u d e l e g e n d e n t r o k e e n p r o c e s s i e , m e t d e r e l i k w i e ë n v a n S t . Wa n d r i l l e , t u s s e n Loo e n Diksmuide o v e r deze " L o o d i j k " , doorheen de g e v a a r l i j k e wadden e n s c h o r r e n l a n g s d e k u s t . Tu s s e n d e " h o o g v l a k t e n " v a n T i e l t e n W i j n e n d a l e , l i g t h e t " d a l " v a n To r h o u t . N a t u u r l i j k e waterlopen volgen b i j voorkeur steeds d a l e n . Z o stroomden de K r e k e l b e e k , d e K e r k e b e e k , d e R i v i e r b e e k e n d e Waardammebeek i n h e t d a l v a n To r h o u t . W a a r s c h i j n l i j k w a r e n I e p e r e n B r u g g e l a n g s d e z e w a terwegen met e l k a a r v e r b o n d e n .

De I J z e r v e r d e e l d e z i c h t o e n b i j K n o k k e - a a n - d e - I J z e r i n t w e e d e l e n .

Een g e d e e l t e l i e p n a a r h e t h u i d i g e L o m b a r d s i j d e , m a a r i s d o o r d e aanleg d e r d i j k e n v o l l e d i g v e r l a n d . H e t o o s t e l i j k e g e d e e l t e s t r o o m de n a a r N i e u w p o o r t .

De " Y p e r l e e t " o n t s p r o n g o p d e h e l l i n g e n v a n h e t V l a a m s e h e u v e l l a n d en s t r o o m d e v i a I e p e r , M e r c k e m , D i k s m u i d e , S c h o o r e , S l i j p e , L e f f i n ghe, S n a e s k e r c k e , O u d e n b u r g , J a b b e k e n a a r h e t Z w i n . O o r s p r o n k e l i j k waren d e I e p e r l e e t e n h e t Z w i n w a a r s c h i j n l i j k m e t e l k a a r v e r b o n d e n v i a h e t " O u d e Z w i n " L a t e r mondde d e " Y p e r l e e t " u i t i n d e R e y e , v l a k boven Brugge. D e Yp e r l e e t had v e r s c h i l l e n d e v e r t a k k i n g e n met d e

—1 7 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 17

I J z e r, ondermeer b i j Merckem e n S l i j p e .

Twee a f t a k k i n g e n v a n d e Y p e r l e e t , b i j S l i j p e e n L e f f e r i n g h e , kwamen i n W i l l e k i n s k e r c k e samen e n v o r m d e n d a a r d e " S l u y s v a e r t " , d i e t u s sen M i d d e l k e r k e e n W a l r a v e n s i d e ( n u v e r d w e n e n ) i n z e e u i t m o n d d e .

De S l u y v a e r t w a s d e h o o f d w a t e r g a n g v a n h e t C a m e r l i n c k a m b a c h t , e n w e r d met s l u i z e n b e d i e n d .

De v e r b i n d i n g e n m e t B r u g g e e n d e Y p e r l e e t w a r e n v o o r O o s t e n d e v a n h e t g r o o t s t e b e l a n g . D o o r h e e n d e eeuwen v i n d e n w e d a n o o k v e l e a a n d u i d i n gen w a a r u i t b l i j k t d a t d e z e v e r b i n d i n g s v a a r w e g e n i n d e r d a a d i n s t a n d gehouden w e r d e n , o m d e s c h e e p v a a r t m o g e l i j k t e m a k e n .

Va n a f 11 3 0 z o u d e I e p e r l e e t d e v o o r n a a m s t e v e r b i n d i n g w o r d e n t u s s e n Brugge e n I e p e r , w a a r . , d e h a n d e l i n I e p e r s l a k e n o p d e e e r s t e p l a a t s s t o n d . T o t i n h e t d o o r d e Noormannen g e s t i c h t e Nowgorod i n R u s l a n d h e e f t men d i t l a k e n t e r u g g e v o n d e n . O o k i n D u i t s l a n d w e r d l e p e r s l a ken v i a B r u g g e i n g e v o e r d . D i t z o u r e e d s g e b e u r d z i j n v i a d e R i j n naar d e m a r k t v a n K o b l e n z .

Deze v e r b i n d i n g t u s s e n B r u g g e e n I e p e r w a s e e n d o o r n i n h e t o o g v a n de G e n t e n a r e n , d i e o p a l l e m a n i e r e n p r o b e e r d e n d e v a a r t o p d e b i n n e n wateren onder hun e i g e n macht t e houden.

Te S n a e s k e r c k e b e s t o n d e e n b e v a a r b a r e a f w a t e r i n g , d i e v i a S t e n e n a a r de z e e s t r o o m d e . D e z e a f w a t e r i n g w e r d i n 1 2 8 5 d o o r r i d d e r W o u t e r mans,in overeenkomst met h e t " Brugsche V r i j e " , u i t g e d i e p t e n van een s l u i s v o o r z i e n o m d a t " s c i p v a e r t w e s e n m o c h t e omme p r o f y t v a n den l a n d e e n d e v a n d e r p o r t v a n O o s t e n d e " . D e " W o u t e r m a n s l u i s " was g e l e g e n w a a r h e t v r o e g e r e " S t . - A l b e r t u s f o r t " i n O o s t e n d e l a g .

Wanneer B r u g g e i n 1 3 7 5 d e I e p e r l e e t l i e t u i t d i e p e n e n v e r b r e d e n p r o testeerde Gent zeer s t e r k .

I n 1405 v e r m e l d d e e e n dokument v a n h e t Brugsche V r i j e , d a t " I t e m den d e r d e n d a c h i n P i e t m a e n d z o w a s J a n S l a b b a e r t b e s t i t b i j b u r c h meesters ende b i scepenen d a t h i soude rumen d e waterghanc d i e d i e v a n d e n V r i j e h a d d e n g h e l a t e n l i e g h e n i n h a r e o n i n c p i t t e n omme o n s lieder water t e lossene westwaerts h u u t t e r sluus i n de zee " .

Andere v e r m e l d i n g e n s p r e k e n v a n " D e s e n p o l d e r l e y t z u y t w e s t b u y t e n d i e s t a d t ( O o s t e n d e ) , o v e r e e n w a t e r o f t e r i v i e r e , d a e r men e e r tyden n a e r Brugghe d o o r p l a c h t e v a e r e n . . . . " . O o k w o r d t nog aangegeven d a t e r e e n k a n a a l s t r o o m d e v a n B r u g g e n a a r O u d e n b u r g e n O o s t e n d e .

In 1407 i s e e n " meentucht " v e r m e l d , w a a r d e a a n l e g v a n een waterweg gevraagd w e r d , d i e z e " g h e r n e g h e d o l v e n hadde d e n k r i j n c v a n d e n v l i e t die leghet b i der vierboete " ( vuurtoren ) .

In 1423 w i l d e Brugge d e v a a r t n a a r I e p e r v e r b e t e r e n , ondanks h e t p r o t e s t v a n d e Gentenaren. D e werken werden evenwel aangevangen. D e Gentenaren l i e t e n h e t d i t m a a l n i e t b i j woorden e n t r o k k e n met t r o e p e n n a a r Damme. Z e o v e r v i e l e n d a a r d e s c h i p p e r s u i t I e p e r e n v e r b o d e n d e - 18 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 18

ze n o g g r a a n t e v e r v o e r e n t u s s e n . I e p e r e n Damme.

Gent b e z a t t o e n h e t r e c h t o p h e t g r a a n u i t A r t o i s e n P i c a r d i ë e n wenste n i e t d a t e r i n B r u g g e g r a a n u i t B e t h u n e e n R i j s e l z o u v e r kocht worden. D e Gentenaren v e r k l a a r d e n t o e n " d a t z e n o o i t zouden toelaten, d a t de Bruggelingen obscure beken, onwaardig gesmolten sneeuw n a a r d e z e e a f t e v o e r e n , a l s v a a r w e g e n z o u d e n g e b r u i k e n " .

En F i l i p s d e Goede w a s e e n s t e m e e r b e r e i d e e n v o o r B r u g g e n a d e l i g vonnis u i t t e spreken. D e I e p e r l e e t mocht n i e t meer g e b r u i k t worden door d e b i n n e n s c h e p e n . . .

D i t " Nieuw ghedelf " had een f l i n k e s t u i v e r gekost, want i n d i e d a gen b e s t o n d e n e r n o g g e e n t o e l a g e n . . . M a a r w e l d r a b e g o n n e n e r m o e i l i j k h e d e n t u s s e n d e Vlaamse s t e d e n o n d e r l i n g . D e I e p e r l i n g e n waren n i e t g e d i e n d met d e v a a r t v a n Oostendse schepen op d e I e p e r l e e t . B r u g ge e n O u d e n b u r g v r e e s d e n d e u i t b r e i d i n g v a n d e O o s t e n d s e h a v e n e n v i s s e r i j v l o o t . . . D e vaarweg was evenwel g e l e i d e l i j k " v e r v u l t ende te n i e u t e n ghegaen " , z o d a t o p 9 m a a r t 1429 e e n a f v a a r d i g i n g v a n h e t Brugsche V r i j e n a a r O o s t e n d e t r o k " omme t e o v e r s c o u w e n e d e n o o t v a n onser s c i p v a e r t ende v a n den z e e d i k e " .

Ve e l v e r d e r kwam men e v e n w e l n i e t e n h e t d u u r d e n o g w e l t o t i n 1 4 4 3 v o o r d a t men a a n d e w e r k e n a a n d e " O o s t e n d s e I e p e r l e e t " k o n b e g i n nen.Men z o u e e n w a t e r w e g a a n l e g g e n , t w e e r o e d e n b r e e d e n a c h t v o e t diep. Oostende moest t e n eeuwigen dage twee " s p e i e n " onderhouden.

De h a v e n v a n O o s t e n d e o n t s t o n d i n 1 4 4 5 b i j d e W o u t e r m a n s l u i s , g e l e gen b i j d e v r o e g e r e S t . C a t h e r i n a k e r k . W a a r s c h i j n l i j k i s d a a r d o o r de v e r g i s s i n g t e v e r k l a r e n v a n e e n D u i t s k r o n i e k s c h r i j v e r , d i e schreef: " A u f f e i n e n F l u s z ghenamt d e r ' Y p e r l e t ' w e l c h e r nebens andere Ausgangen a u c h d u r c h d i e We s t s c h l e u s e v i n t e i n e n Arm p f l a g a b zu l a u f e n u n d n u h n e í n g u t e r Z e i t h a f e n g h e m a c h t h a t . . . " H i j meende dus d a t O o s t e n d e o p d e I e p e r l e e t l a g !

In 1447 beweerden de I e p e r l i n g e n d a t d e w a t e r s t a n d v a n de I e p e r l e e t nadeel ondervond v a n d e s l u i z e n b i j Oostende. Wa a r t e g e n Oostende z e l f s beroep aantekende b i j h e t Parlement van P a r i j s .

Ook B r u g g e d e e d O o s t e n d e e e n p r o c e s a a n , d a t t o t v o o r d e " G r o o t e n Raad " kwam v o o r e r e e n d e f i n i t i e f v o n n i s g e v e l d w e r d . H i e r b i j w e r d Oostende v e r o o r d e e l d t o t e e n j a a r l i j k s e " g i f t " v a n 3 2 v a t e n w i j n en e e n g e l d b o e t e v a n 4 0 0 p o n d p a r i s i s .

Oostende g i n g z i c h b e k l a g e n b i j d e h e r t o g . O n d e r t u s s e n w e r d i n e e n " duergaende waerhede " ( g e r e c h t e l i j k onderzoek d a t i n h e t openbaar gebeurde ) e n k e l e O o s t e n d s e s c h e p e n e n u i t h e t g r a a f s c h a p v e r b a n n e n .

U i t e i n d e l i j k v e r l o o r Brugge h e t p r o c e s t e g e n Oostende. I n 1457 v e l d e de " G r o o t e n Raed " v o n n i s , w a a r b i j B r u g g e v e r o o r d e e l d w e r d t o t d e kosten e n 3 . 0 0 0 " gouden leeuwen " . H e t banvonnis t e g e n de Oostendse schepenen w e r d n i e t i g v e r k l a a r d , 1 9 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 19

U i t d e z e g e r e c h t e l i j k e d o o l h o f b l e e k eens t e meer d a t Brugge z i c h b o ven a l l e a n d e r e s t e d e n u i t d e omgeving v e r h e v e n a c h t t e . E n a l l e e n e i genbelang z a g ! W a a r s c h i j n l i j k daarom v e r k l a a r d e J a c o b G h i s e l i n , s c h e pen v a n O o s t e n d e , v o o r d e " G r o o t e n Raed " d a t " d i e v a n B r u g g e a l l e s w i l d e n doen, o m d i e v a n Oostende t o t h u n s l a v e n e n s c h a t p l i c h t i g e n t e maken...".

I n e e n d o k u m e n t u i t 1 6 7 1 l e e s t men d a t " a l l e s c e p e n w i l l e n d e v a e r e n van d e c a i j e v a n O o s t e n d e n a e r B r u g g h e h e b b e n g e h a d t t w e e w e g h e n o f t e passagen t e w e t e n d ' e e n e e n d e c o r s t e commende v u i j t d ' h a v e n e v a n O o s tende d e u r d e c r e c k e v a n Bredene t o t P l a s s c h e n d a e l e , a l w a e r a l s d a n was e e n o v e r d r a c h t , o v e r h e t w e l c k d e s c e p e n w i l l e n d e n a e r B r u g g h e w i e r d e n overghewonden i n d e n ouden I e p e r l e e t . . . d ' a n d e r e n wegh o f t e passage w a s v a n O o s t e n d e , v o o r s e i t d o o r d e G a v e l o o s e C r e e c k e , omme t e vaeren n a e r h e t h o u t l a n t , e n d e o o c k a l s s i j w i l d e n , v o o r b i j Snaeskercke e n d e O u d e n b o r g h , v a l l e n d e a l s o o t o t P l a s s c h e n d a e l e a e n d e n v o o r s e i t e n o v e r d r a c h t ende a l s o o v o o r t s n a e r Brugghe a l s d e n voorgaende.."

Ondanks h e t v o n n i s v a n d e " G r o o t e n Raed " b l e v e n d e a n d e r e V l a a m s e steden s t o k k e n i n d e w i e l e n s t e k e n v a n d e Oostendenaren . . .

Naast B r u g g e b e g o n n e n o o k Damme, S l u i s e n z e l f s N i e u w p o o r t r e c h t s v e r v o l g i n g e n t e g e n Oostende ! I n 1483 s t a a t i n s t a d s r e k e n i n g e n v a n Nieuwpoort v e r m e l d : " d a c h v a e r t j e g h e n s d i e v a n Oostende " samen m e t een a f s c h r i f t v a n " c l a c h t e n e n d o l e a n c e n v a n d i e v a n O o s t e n d e " . I n 1483 d e d e n d e " D r i e L e d e n v a n V l a e n d e r e n " u i t s p r a a k o v e r e e n k l a a g s c h r i f t d a t l u i d d e : " Copie van zeker requeste van diversche c o o p l i e den z o n d e r name F r a n s o y s e n , b y t o e d o e n e e n d e j u s t i g a t i e v a n d i e v a n Damme, S l u y s e n d e N i e u p o o r t , g h e p r e s e n t e e r t d e n d r i e l e d e n v a n V l a e n d r e n , t e n d e e r e n d e t e n f y n e d a t men v u l l e n z o u d e d e h a v e n e v a n d e r s t e de v a n O o s t e n d e e n d e b e l e t t e n z o u d e n z e g h e l t e g e v e n a n d e n h a r y n c a l d a e r . . . " De u i t s p r a a k van d e " D r i e Leden " was e e n waar Salomonsoordeel: men g a f d e v e r s c h i l l e n d e p a r t i j e n de gouden r a a d : " d a t z y met m e l c a n d e r e g o e d e c y e r e g h i n g h e n maeken e n d e v o o r t a e n g o e d e v r i e n den b l e v e n . . . " .

De P r i n s v a n O r a n j e l i e t i n 1 5 7 9 d e I e p e r l e e t ombouwen t o t e e n s t e r ke v e r d e d i g i n g s l i j n v o o r O o s t e n d e . Samen m e t d e L i e v e e n d e R e i e , v o r m de z e e e n g o e d e v e r s c h a n s i n g . B i j h e t o p d r i n g e n v a n d e S p a n j a a r d e n naar h e t n o o r d e n k r e g e n d e t r o e p e n h e t b e v e l : " d a t s y souden a f w e r pen a l l e b r u g g h e n ooute d a e r d u e r e b e l e d t t e w o r d e n d e p a s s a i g i e v a n den v y a n d . . . " . I n 1 6 5 5 w o r d t d e I e p e r l e e t g r o t e n d e e l s g e k a n a l i s e e r d t o t h e t k a n a a l v a n P l a s s e n d a l e , d a t n u n o g b e s t a a t . To c h w o r d t d e I e p e r l e e t b i j B r u g g e e n Oostende n o g v e r m e l d i n dokumenten u i t 1 6 8 2 : " Het r e y t e r van de Sluysvaert, t o t b y Middelkercke . . . " e n nog: " I n den I e p e r l e e t t o t b y L e f f i n g h e . . . " e n o o k : " D e S l u y s v a e r t b e g h i n n e n - 20 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 20

de v a n d e n o u d e n I e p e r l e e t , n o o r t w a e r t s o p h e t g h e l e e t d a t c o m p t van d e r m e u l e n v a n W i l l e k i n s k e r c k e . . , " , ( vervolgt )

Remi V a n H a e l s t

Kaart van het Zwin, geschilderd door P. Pourbus (XV/e eeuw).

- 21

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 21

oude mensen vertellen

ANNA

L

A(v G L E T

Vo o r d i t v r a a g g e s p r e k w o r d e n w e v e r w a c h t i n h e t R u s t h u i s O . L . V . G e n a d e aan d e Hoogboomsteenweg. We s t a p p e n d o o r l a n g e g a n g e n , b e k l i m m e n e e n massa t r a p p e n , w a a r n a e r w e e r l a n g e g a n g e n v o l g e n . W a n t h e t i s e r w e l groot, e n daarbij nog een echte doolhof.

E i n d e l i j k d a n t o c h o p d e j u i s t e v e r d i e p i n g aangekomen,en i n d e j u i s t e gang, w o r d e n w e o p g e v a n g e n d o o r e e n v r i e n d e l i j k e z u s t e r d i e o n s i n een k a m e r t j e l o o d s t w a a r A n n a , a c h t e r d e t a f e l g e z e t e n , n a a r d e T . V . k i j k t . De zuster l e g t h e t t o e s t e l resoluut h e t zwijgen op - een routinegebaar - e n z e g t Anna d a t z e " h a a r w o o r d j e " maar moet doen.

Wanneer A n n a z i c h v e r w o n d e r d a f v r a a g t o f " z e h a a r h a a r m o e t d o e n " is h e t ons meteen d u i d e l i j k d a t e r h i e r l u i d e r moet gesproken worden En d a a r h e b b e n we a l t i j d l a s t m e e , v o o r a l i n z i e k e n - e n r u s t h u i z e n , Eenmaal g e z e t e n h a d d e n we g r a a g i e t s m e e r g e w e t e n o v e r o n z e g a s t v r o u w, w a n n e e r z e g e b o r e n i s e n o f z e a l t i j d i n Hoogboom h e e f t gewoond

" Neen, i k heb n i e t a e t . j d i n Hoogboom gewoond, (zon-t na den ooit.2pg z.Ljvi we hí_.en komen wouten, h,Le7. v.eaf.oven op den Hoogboomteen.wey, Raymond weet wee wam h é . " Wanneer z e p r e c i e s g e b o r e n i s w e e t A n n a e c h t e r n i e t m e e r, m a a r e e n i d e n t i t e i t s k a a r t b r e n g t a l t i j d r e d d i n g . N a wat zoekwerk komt e r een erg v e r s c h e n e n f o t o c o p y v a n h e t o r i g i n e l e d o k u m e n t - d a t z i c h w a a r s c h i j n l i j k i n het bureel van het Rusthuis bevindt - tevoorschijn.

Hierop kunnen we, m e t e n i g e m o e i t e , o n t c i j f e r e n d a t Anna L a n g l e t , w e duwe v a n V i c t o r A n t o o n D r i e s s e n s , t e Merksem g e b o r e n w e r d o p 1 0 m a a r t 1895. B i j n a 8 8 j a a r z i e t A n n a e r z e k e r n i e t u i t , m a a r h e t s t a a t e r wel d u i d e l i j k , z w a r t o p w i t .

—2 2 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 22

Raymond v r a a g t w a t h a a r m a n d e e d o m d e n b r o d e e n o f e r k i n d e r e n w a r e n .

" M i j n man was tbnmenman, h i e f i n Hoogboom b L j den Tuut Van Ttieheeen, den aannemer, h é . We hebben twee Fz<.ndetten, twee j o n g e n ; Hevvtl enne hoe heet den andette ook atween - heu, Fettnand, j a - Hevvt-<l en Fernand.

Macvt d i e z i j n a t oud zenne !

I(zze4 heb n i e t gewerk-t neen. J a , i k ben wee z o ' n beetje gaan balzegen hé. I k heb a t t í , j d " gebakeed " i n Hoogboom. Hoe tang ? Va t weet i k n i e t meen zenne, n e men onthoudt d a t n i e t hé.

Dolt gang i k fzoizen b i j de menen, voors tnouw6en;en en iommuvLLeo en zo. Att-Ljd i n Hoogboom hé, b L j menen d i e ge kende, h é " Helga v r a a g t w a t e r d a n v r o e g e r, b i j z u l k e f e e s t e l i j k e gelegenheden, zoal werd klaargemaakt.

" Wat .Lla moebt (zo(zen ? Oh, maan d a t weet i k w i e t meert zenne. E n vnoegen way d a t n i e t vege hé " .

Raymond h a d g r a a g o o k i e t s v e r n o m e n o v e r d e c a f é k e s e n d e o u d e b o e r d e r i j e n i n Hoogboom.

" H i e r vtaFzoven wca e r een ca{Çé, e n aan de (zenlz en aan Mennekzen, e n andua weet i k en geen.

Oude boende Ujen ? - J e ' S t e v e n , j a , da'is nen oude boen op de Halteweg. En de Meyvdisch, d i e woonde daar aan o n j a , d a t wa-s oo(z nen boert, macvt n i e t veeg hé. E n De Schuttert woonde g-.ndettaeh ut. aan den baneee - 23

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 23

hé. E n dan wao en nog .iemand i n den HoUeweg, maan d i e z i j n aPeei,iaalt dood hé. ' t 13 ook z o .hang geleden, e n d i e namen ? - d i e namen kan tilt n i e t onthouden hé."

Helga w i l d a n w e t e n o f Anna z i c h n o g d e k i n d e r e n k a n h e r i n n e r e n d i e ze o p d e w e r e l d h e e f t h e l p e n b r e n g e n e n w a t e r d a a r v a n g e w o r d e n i s .

En o f e r m o e i l i j k e b e v a l l i n g e n b i j w a r e n e n w a t d e k i n d e r t j e s v r o e g e r zoal k r e g e n .

" Ja , L(a ken nog wee lz,í.ndenen d i e i a op de wene.e.d heb heepen brengen ja, maan wat daar van gewonden ? - Neen d a t weed i k n i e t meen. hé.

Vnoegett gaven ze me,2(z aan de lz.Lndenen, meeli van de hoe hé, aange,2engd met weten, want poe.Lenme2.lz bestond doen nog n i e t hé. J a d ' en wanen 30M3 wee. m o e i l i j k e bevciLLng en, e n ebt waas genen doften b i j hé, g e moest a eeo maan a eeeen annangenen hé. J a j a " .

We v i n d e n d a t h e t t i j d w o r d t o m o p t e s t a p p e n e n nemen n o g w a t f o t o ' s en a f s c h e i d v a n A n n a . B i j h e t v e r l a t e n v a n h e t R u s t h u i s n o t e r e n we nog e v e n h e t nummer 1 4 3 o p d e Hoogboomsteenweg, h e t h u i s w a a r A n n a woonde e n w a a r z e , v a n u i t h e t k l e i n e k a m e r t j e i n h e t R u s t h u i s ; n o g steeds o p k a n k i j k e n .

En o n d e r t u s s e n h e e f t A n n a d a n h a a r 8 8 s t e v e r j a a r d a g g e v i e r d o f w e l is ze h e t vergeten.

Helga A r r e n - De Vos Raymond R o e l a r J s Paul A r r e n

SAMENSTELLING BESTUUR H O B O N I A

Raymond R o e l a n d s , v o o r z i t t e r , V r e d e l a a n 2 4 2080 KAPELLEN ( EKEREN ) - T e l . 6 6 4 . 1 8 . 8 8 Paul A r r e n , s e k r e t a r i s , A n t v e r p i a s t r a a t 9 2070 EKEREN - T e l . 6 6 4 . 5 8 . 7 9 Harry De S i t t e r , penningmeester, Vr e d e l a a n 60 2080 KAPELLEN ( EKEREN ) - T e l . 6 6 4 . 8 0 . 3 3 Marcel De Vos, b i b l i o t e k a r i s , A c h t e r b r u g 2 2 1 7 0 WUUSTWEZEL - T e l . 6 6 9 . 7 1 . 0 9

- 24

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 24

WOLFRAM VON ESCHENEACH'S GRAALSTEEN

es h i e z e i n d i n e d e r G r a l des namen l a s e s s u n d e r t w â l imme g e s t i r n e , w i e d e r h i e z ein s c h a r i n û f d e r erden l i e z diu v u o r O f ü b e r d i e s t e r n e hoch ( P a r z i v a l 454, 2 1 - 25 ) Het wonderbare v a t e n d e magische s t e e n " L i c o n t e s d u G r a l " d o o r C h r é t i e n d e Troyes o p h e t e i n d e v a n z i j n l e v e n g e s c h r e v e n e n o p g e d r a g e n a a n F i l i p s v a n d e n E l z a s ( 11 4 2 - 11 9 1 ) is e e n v a n d e meest b e s p r o k e n romans u i t d e middeleeuwen.

De o o r s p r o n g v a n h e t v e r h a a l z o u d e g e s c h i e d e n i s v a n J o z e f v a n A r i m a thia z i j n , d i e de schaal o n t v i n g welke Christus b i j h e t l a a t s t e avondmaal g e b r u i k t e e n w a a r i n , b i j d e - k r u i s i g i n g , h e t h e i l i g b l o e d w e r d o p gevangen.

Het w e r k v a n C h r é t i e n h a d z u l k e b i j v a l d a t o o k a n d e r e a u t e u r s h e t b e werkten. O n d e r d e voornaamste v e r m e l d e n w i j : W o l f r a m v o n Eschenbach met " P a r z i v a l " ( 1 2 0 0 - 1 2 1 0 ) , R o b e r t d e B o r o n m e t " L e Roman d ' E s t o i r e d o u G r a l " e n W a l t e r Map m e t " L a n c e l o t G r a a l - V u l g a a t " ( 1215-1230 ) .

Het b e l a n g r i j k s t e v o o r w e r p i n d e z e r o m a n s i s d e G r a a l , e e n o b j e c t dat t o t d i v e r s e v e r o n d e r s t e l l i n g e n l e i d d e w a t b e t r e f t z i j n a a r d . N a t a l r i j k e etymologische en lexicologische studies b l e e k het voor de meeste a u t e u r s d u i d e l i j k d a t d e G r a a l e e n s c h a a l , e e n v a a s o f e e n k e l k moest z i j n .

Slechts i n é é n roman v i n d e n w i j e e n e r n s t i g e a f w i j k i n g e n w e l b i j Wo l f r a m v o n E s c h e n b a c h , d i e i n " P a r z i v a l " d e G r a a l " e.Lv, d t e i n , 2up4At e x c i t e i " n o e m t . D e z e s t e e n was h e t symbool v a n h e t r e i n e , het z u i v e r e , b r o n van voeding e n verjongende l e v e n s k r a c h t . H i j s t r a a l de b o v e n d i e n e e n h e l d e r l i c h t u i t , v o o r b o d e v a n e e n g e h e i m z i n n i g e i n s c r i p t i e , d e " Graalboodschap " .

Als z o d a n i g vormde d e G r a a l s t e e n de m a t e r i ë l e v e r b i n d i n g t u s s e n d e g o d d e l i j k e macht e n d e m e n s e l i j k e g e e s t .

De G r a a l s t e e n , s y m b o o l o f w e r k e l i j k h e i d Geen e n k e l l a p i d a r i u m v e r m e l d t d e d o o r W o l f r a m b e s c h r e v e n s t e e n .

—2 5 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 25

Noch d e o u d e g e s t e e n t e b o e k e n , w a a r m a g i s c h e k r a c h t e n b e s c h r e v e n w o r den, n o c h m o d e r n e m i n e r a l o g i s c h e w e r k e n w a a r f y s i s c h e e i g e n s c h a p p e n van g e s t e e n t e n i n v o o r k o m e n .

Ta l l o z e h y p o t h e s e n w e r d e n i n d e l o o p v a n d e g e s c h i e d e n i s v o o r o p g e s t e l d . Eén van de meest diepgaande s t u d i e s " Der G r a l " d o o r Burdach, b e s c h r i j f t de Graal a l s een k e l k u i t onyx. Wolfram's Graalsteen weers p r e e k t d e a u t e u r n i e t , m a a r tegemoetkomend a a n d e C h r i s t e l i j k e s y m b o l i e k t r e f t h i j e e n kompromis e n d u i d t a l s m o g e l i j k e G r a a l s t e e n d e Ta b o t o f a l t a a r s t e e n v a n d e A b y s s i n i ë r s a a n .

Deze o m v a n g r i j k e s t e e n was e c h t e r n i e t h e t o b j e c t v a n d e v e r e r i n g , maar w e l e e n k l e i n " p l a a t j e " d a t i n d e k l u i s v a n d e z e a l t a a r s t e e n bewaard w e r d , w a a r l i c h t u i t s t r a a l d e e n e e n i n s c r i p t i e o p v o o r k w a m .

Wolfram, d i e a l s b r o n e e n n i e t n a d e r b e s c h r e v e n b o e k v a n F l e g e t a n i s ( = Tr o u w e Z o o n ) u i t To l e d o v e r m e l d t , b e d o e l d e z e k e r d e Ta b o t n i e t .

De d o o r d e e n g e l e n n a a r d e a a r d e g e b r a c h t e s t e e n w a s e e n k l e i n e steen " l a p s i s e x c i l l i s " , e e n b l i n k e n d e s t e e n , e e n s t e e n d i e l i c h t v e r s p r e i d d e " voorn J/LCQe komen U c t " w a t o o k C h r é t i e n z e g t :

Une si grans clartez i vint Qu'ausi perdirent les chandoiles Lor clarté come les estoiles Font quant solaus lieve ou la lune.(i) De l i c h t e n d e w e r k i n g w a s v e r b o n d e n m e t h e t G r a a l i n s c h r i f t , d e b o o d schap d i e G o d a a n z i j n v o l k o m e n r e i n e r i d d e r s v e r k o n d i g d e , d e b o o d schap v a n d e V e r l o s s i n g , d e t e r u g k e e r n a a r h e t P a r a d i j s . Te g e n d e z e s t e e n " L'uE13eh vom Pakad,Le4 " v e r m o c h t g e e n e n k e l e s t e e n t e r a a r d e i e t s , h e t was e e n u n i e k e s t e e n , n o o d z a k e l i j k e s l e u t e l t o t d e t o e gang v a n h e t O p p e r s t e G e h e i m e n b r o n v a n a l l e k e n n i s .

De " l a p s i s l a p s u s e x i l l i s " w a s d e l o t s t e e n , 1 U , d i e d e w e g n a a r de s t e r r e n w e e s , e n w e l b e p a a l d " n a c h j e n e 4 t V t v l e " , n a a r d e o o r s p r o n g . I n hem l a g d e t o e k o m s t b e s l o t e n , h i j w a s h e t s y m b o o l v a n h e t goddelijk leven, d e reinheid, d e wijsheid, d e t r i o m f van het geloof en t r o u w a a n d e o p p e r s t e m a c h t .

Of d e G r a a l a l s l o u t e r s y m b o l i s c h o b j e c t t e b e s c h o u w e n v a l t o f a l s f y s i s c h voorwerp op aarde aanwezig geweest i s , b l i j f t een open vraag.

Doch h e t l i j k t e r o p d a t W o l f r a m ' s s t e e n g e e n m i s i n t e r p r e t a t i e g e w e e s t is v a n C h r é t i e n ' s t e k s t , maar d a t h e t d o o r z i c h t i g e k r i s t a l een g r o t e (1) C h r é t i e n dE; T r o y e s , L e r o m a n d e P e r c e v a l o u L e C o n t e d u G r a a l , 4404-4407. Genève, D r o z , 1 9 5 6 .

—2 6 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 26

" P a r z i v a l o p zoek naar d e G r a a l " - Glasraam door F r i t s Roderburg Van C a u w e l a e r t A r c h i e f A n t w e r p e n â&#x20AC;&#x201D;2 7 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 27

re w a a r s c h i j n l i j k h e i d h e e f t dan de u i t onyx o f goud vervaardigde schaal.

De l o t s t e e n

b i j

d e Hebreeuwen

Tussen d e G r a a l s t e e n e n d e l o t s t e e n o f U r i m e n Thummim i n h e t b o r s t s c h i l d v a n d e Hebreeuwse h o g e p r i e s t e r b e s t a a n merkwaardige o v e r e e n k o m s t e n . D e " C h o s c h e n " , ' j j, o f b o r s t l a p d e s o o r d e e l s , b e s t o n d u i t t w a a l f e d e l s t e n e n g e v a t i n een r e c h t h o e k i g gouden k a d e r. H e t werd door d e h o g e p r i e s t e r o p d e b o r s t g e d r a g e n . D e z e k e e r d e z i c h m e t d e p l a a t b i j h e t v r a g e n v a n G o d ' s o o r d e e l n a a r d e A r k d e s Ve r b o n d s . B i j h e t a n t w o o r d v a n God l i c h t t e d e l o t s t e e n , w a a r i n h e t b e v e l v e r s c h e e n , met z u l k e s t r a l e n d e k r a c h t o p d a t d e u i t s t r a l i n g s t e e d s i n h e t m e n s e l i j k geheugen i s b i j g e b l e v e n .

Over d e v o r m v a n d e s t e e n b e s t o n d g e e n z e k e r h e i d . A l g e m e e n nam men aan d a t h e t e e n v i e r k a n t e s t e e n was d i e h e t c e n t r a a l p u n t v o r m d e i n het b o r s t s c h i l d , maar zeker i s d i t n i e t . U i t de g e s c h r i f t e n b l i j k t echter wel d a t na de verwoesting van de e e r s t e tempel de b o r s t p l a a t én d e s t e e n v e r d w e e n . L a t e r h e b b e n d e H e b r e e u w e n d e z e p l a a t n a g e boodst, evenwel zonder v e r d e r e werking.

Over h e t f u n k t i o n e r e n v a n d i t " i n s t r u m e n t " z i j n e e n a a n t a l g e g e v e n s bekend. V r a g e n d i e n d e n i n e e n b e p a a l d e v o l g o r d e g e s t e l d , b i j f o u t e rangorde keerden de antwoorden i n d e j u i s t e v o l g o r d e t e r u g . D e p l a a t mocht n i e t g e b r u i k t w o r d e n v o o r o n b e l a n g r i j k e z a k e n e n o o k n i e t o m o p het even w e l k o g e n b l i k . Communicatie t u s s e n de h o g e p r i e s t e r e n h e t O p p e r s t e Wezen w a s d a n o o k s l e c h t s i n e e n b e p a a l d e p o s i t i e m o g e l i j k .

De o p d e l o t s t e e n v e r s c h i j n e n d e b o o d s c h a p , d e l i c h t e n d e w i t t e s t r a a l die de v e r b i n d i n g verzekerde, d e p e r i o d i c i t e i t van de communicatie, vinden w i j o o k i n Wolfram's t e k s t t e r u g : der s t e i n i s t ouch genannt d e r g r â l dar O f kumt h i u t e e i n b o t s c h a f t ein t û b e von h i m e l s w i n g e t diu t û b e i s t d u r c h l i u c h t e c b l a n c ze h i m e l t u o t s i w i d o r w a n c immer a l l e k a r f r i t a g e . . . . " Parzival X I 469, 2 8 - 470 3 , 7 - 9 Het m i d d e l e e u w s e g r a a l v e r h a a l , w a a r v a n d e o o r s p r o n g n i e t g e k e n d i s , bevat z e k e r elementen u i t oudere k u l t u r e n , d i e i n een v e r c h r i s t i a n i seerde v o r m i n d e Europese l e t t e r k u n d e d o o r g e d r o n g e n z i j n .

28

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 28

De l o t s t e e n

i n andere kulturen

De o o r s p r o n g v a n d e " p l a a t d e s o o r d e e l s " v i n d t z i j n w o r t e l s i n e e n zeer d u i s t e r v e r l e d e n . R e e d s i n h e t B a b y l o n i s c h e s c h e p p i n g s e p o s , weerspiegeling van een gigantische s t r i j d i n h e t universum tussen de Zonnegod e n d e G o d v a n d e D u i s t e r n i s , g a f T h i a m a t , G o d i n v a n d e C h a o s , een " p l a a t v a n a l l e m a c h t e n k e n n i s " a a n K i n g s u , h a a r g e z a n t . D e z e p l a a t w e r d n a e e n h e v i g e s t r i j d t u s s e n hem e n d e g o d d e l i j k e g e z a n t Marduk a f g e n o m e n e n t e r u g g e b r a c h t n a a r d e Z o n n e g o d .

Het v e r h a a l t o o n t o v e r e e n k o m s t m e t d e s t r i j d t u s s e n God e n L u c i f e r die b i j z i j n v a l d e " s t e e n van a l l e macht e n kennis " u i t h e t h o o f d verloor: re dô s t r í t e n b e g u n d e n Lucifer unt Tr i n i t a s swaz d e r s e l b e n e n g e l w a s die e d e l e n u n t d i e werden muosen û f d i e e r d e n zuo dem s e l b e n s t e i n e der s t e i n i s t immer r e i n e P a r z i v a l X I 471 1 6 - 2 2 Zo w o r d t o o k i n P a r z i v a l d o o r d e t r o u w e , r e i n e e n g e l e n d e G r a a l s t e e n teruggehaald, d e s t e e n d i e d e s l e u t e l vormde i n de b o r s t p l a a t .

In Ti b e t vinden w i j een g e l i j k a a r d i g " instrument " t e r u g . H i e r h e e f t het een ronde vorm en wordt d o o r o r a k e l p r i e s t e r s gedragen. H e t vormt een m a n d a l a b e s t a a n d e u i t t w e e c o n c e n t r i s c h e c i r k e l s m e t v i e r o p e ningen o f " g a t e s " . D e p l a a t h a n g t o p h e t midden van d e b o r s t , o p de t o p v a n d e " j a p a n g " e n f u n g e e r t a l s m e d i u m t u s s e n d e p r i e s t e r en G o d . H e t i s d e " t h u g s k y i me l o n g " o f d e " s p i e g e l v a n d e g e e s t " In h e t c e n t r u m v a n d e p l a a t v e r s c h i j n t i n gouden t e k e n s e e n magische l e t t e r o f t e k s t . De s a m e n s t e l l i n g van de p l a a t d o e t denken aan de Choschen v a n d e H e b r e e u w e n . W i j v i n d e n e r v i e r p o o r t e n : O o s t , N o o r d , Zuid, We s t ; v i e r k l e u r e n : G e e l , B l a u w, Rood, G r o e n ; v i e r symbolen: d e Swastika, h e t W i e l , d e L o t u s , h e t Juweel. I n h e t midden de U r i m en Thummim g e l i j k e e n b l i n k e n d d i n g . I n I n d i ë k o m t d e p l a a t t e r u g o n d e r de v o r m v a n e e n " C h a k r a " . D e z e s p e e l t e e n b e l a n g r i j k e r o l a l s v e r d e l e r van de levensenergie o f " Prana " . De Chakra wordt op h e t h a r t g e dragen e n b e s t a a t u i t t w a a l f l o t u s b l a d e n , i n e l k b l a d e e n l e t t e r .

In h e t midden vinden w i j e e n " b l i n k e n d e " d r i e h o e k welke l i c h t v e r s p r e i d " a l s d e maan " e n w a a r i n d e d r i e v o r m e n v a n d e t i j d ; h e t v e r leden, h e t heden é n de toekomst g e l e z e n kunnen worden.

—2 9 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 29

De b o r s t p l a a t

i n

het Graalverhaal

Wij k u n n e n d e v o o r h e e n b e s c h r e v e n vormen v a n d e b o r s t p l a a t beschouwen als d e nabootsingen van een instrument d a t d e v e r b i n d i n g verzekerde tussen de m e n s e l i j k e g e e s t e n een hogere k e n n i s . I n h e t c e n t r a a l g e d e e l t e , e e n w i t " d i n g " verscheen een v i s u e e l l e e s b a r e boodschap.

Het t u i g h a d b o v e n d i e n e e n l i c h t e n d e w e r k i n g v a a k g e p a a r d g a a n d e m e t k l e u r w i s s e l i n g , h e t b e z a t a l s d u s d a n i g v o o r d e mens m a g i s c h e e i g e n schappen.

De h e r i n n e r i n g a a n d e w o n d e r e w e r k i n g h e e f t z i c h l a n g s o n b e k e n d e w e gen v o o r t g e p l a n t n a a r d e m i d d e l e e u w s e v e r h a l e n e n h e t G r a a l v e r h a a l .

Zo t r e f f e n w i j b i j W a l t e r Map i n z i j n " L a Q u e s t e d e l S a i n t G r a a l " een b o r s t s c h i l d a a n m e t g e l i j k a a r d i g e e i g e n s c h a p p e n a l s h e t H e b r e e u w se e n T i b e t a a n s e .

B i j z i j n omzwervingen v i n d t Galahad i n een a b d i j e e n s c h i l d , d a t b i j nader i n z i e n g e e n s t r i j d s c h i l d maar e e n b o r s t s c h i l d b l i j k t t e z i j n :

" un escu que nws ne peut pendrie a i o n co.e, pon q u ' i t 2 ' 'i voiee ponten, a q u i i t ne rnech iece t a r t que t e imemiek j o n ou e2 4ecovut ne 4o-í t ou monz ou navriez ou meha tgvve.z " .

Bovendien b e z a t h e t s c h i l d magische eigenschappen e n v e r t o o n d e i n h e t c e n t r a a l g e d e e l t e e e n l i c h t e n d k r u i s . D i t k r u i s was n i e t s t e e d s s t a -

tisch aanwezig " can 2a CJtotix quti en .e' ecu u2o.í t 3 ' en paAtoi t " .

Het w a s d e b o o d s c h a p d i e v e r s c h e e n e n v e r d w e e n .

Het a a n r a k e n v a n d i t c e n t r a a l g e d e e l t e h a d e e n g e n e z e n d e e i g e n s c h a p en v e r z e k e r d e d e o v e r w i n n i n g . M a a r e v e n a l s a l l e e n d e r e i n e h o g e p r i e s t e r d e p l a a t mocht d r a g e n , m o c h t o o k a l l e e n d e r e i n e Galahad z e r o n d zich hangen. F a t a a l waren d e gevolgen v o o r w i e o n r e i n deze p l a a t b e roerde.

Galahad m o c h t a l l e e n v o o r b e l a n g r i j k e z a k e n m e t God i n v e r b i n d i n g

treden " veez c í .e' eoeu que j e voa £e4 en nemernbnance de ,no-.. E t c u t eireu ne velvto-.z q u ' i t ne vopo doLe bouvenJL de mo-. " . Galahad mocht het " i n s t r u m e n t " a l l e e n i n werking s t e l l e n b i j l e v e n s b e l a n g r i j k e vragen.

De g e m e e n s c h a p p e l i j k e o o r s p r o n g v a n d e " p l a a t d e s o o r d e e l s " e n h e t d a a r i n voorkomende " b l i n k e n d w i t d i n g " m e t d e z e l f d e eigenschappen als d e G r a a l , d o o r Wolfram " e i n s t e i n " e n door C h r é t i e n " une s a i n t e chose " genaamd l i j k t n i e t o n w a a r s c h i j n l i j k . I n e e n d o o r c o m p u t e r s p e c i a l i s t e n ontleedde t e k s t van de Zohar u i t de Kaballah vinden w i j d e b e s c h r i j v i n g van een merkwaardig " i n s t r u m e n t " t e r u g d a t ons aan de b o r s t p l a a t doBt denken.

- 30 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 30

De b d e l l i u m

u i t de Kaballah

Over d e K a b a l l a h , d e g e h e i m e l e e r d e r J o d e n , i s e e n u i t g e b r e i d e l i teratuur aanwezig. Een o r i g i n e l e s t u d i e werd u i t g e v o e r d door twee i n g e n i e u r s , G e o r g e Sassoon e n Rodney D a l e , d i e d e t e k s t e n v a n d e Z o h a r met c o m p u t e r b e s t u d e e r d e n . Z i j b e s l o t e n d a t d e g e s c h r i f t e n n i e t s a n d e r s z i j n d a n d e b e s c h r i j v i n g v a n e e n b r o o d m a c h i n e , " e e n manna m a c h i n e " . D e z e m a c h i n e z o u d e Hebreeuwen o p h u n t o c h t d o o r d e w o e s t i j n de m o g e l i j k h e i d v e r l e e n d h e b b e n a l g e n b r o o d t e v e r v a a r d i g e n . D e t e k s t is een voor hen i n code opgestelde b e s c h r i j v i n g van de werking ervan.

Het i s n i e t o n w a a r s c h i j n l i j k d a t d e a u t e u r s i n z o v e r r e g e l i j k h e b b e n dat h e t h i e r om e e n i n code o p g e s t e l d e b e s c h r i j v i n g v a n e e n " i n s t r u ment " g a a t . D o c h m e e r d a n e e n a l g e n b r o o d m a c h i n e d e n k e n w i j a a n d e beschrijving van de door de hogepriester gebruikte p l a a t des oordeels.

Deze v e r s c h a f t e a a n h e t v o l k n i e t a l l e e n k e n n i s , m a a r o o k v o e d i n g e n wel i n d i e z i n d a t z i j d e weg n a a r d e v o e d i n g k o n w i j z e n .

De p l a a t b e v a t t e d e m y s t e r i e u z e b d e l l i u m , d e s l e u t e l v a n d e m a c h i n e .

Wat d e b d e l l i u m was w e e t n i e m a n d , w e l w e r d d e m o g e l i j k h e i d v a n e e n bepaalde s o o r t o l i e overwogen é n a a n e e n s t e e n g e d a c h t . D i t was o o k de s t e l l i n g v a n d e b e r o e m d e R a b i j n R a s h i d i e d e b e d e l l i u m e e n " k r i s t a l " noemde.

H i e r n a a s t v i n d e n we e e n d e e l v a n d e z e e r i n g e w i k k e l d e t e k s t , d i e , wanneer w i j d e s t e l l i n g v a n R a s h i a a n v a a r d e n , e e n g a n s a n d e r e i n h o u d k r i j g t e n w a a r i n de overeenkomst met h e t k r i s t a l i n de " p l a a t des oordeels " n a a r v o r e n komt.

De b e s c h r i j v i n g v e r t o o n t e e n d u i d e l i j k e o v e r e e n k o m s t t u s s e n d e " p l a a t des o o r d e e l s " e n d e " s k u l l " .

Wij v i n d e n e r t w a a l f k o m b i n a t i e s , h e t c e n t r a a l p u n t , w a a r u i t i n één r i c h t i n g e e n l i c h t s t r a a l v e r t r e k t . H i e r i n v e r s c h i j n t o o k de boodschap van " T h e A n c i e n t o f A n c i e n t o n e s " . D e a a n w e z i g h e i d v a n d e w i t t e bdellium en de k l e u r v a r i a t i e s b l i j k e n verbonden met d e werking v a n d i t -kosmisch- instrument.

Het i s d u i d e l i j k d a t h e t h i e r n i e t o m e e n t o e v a l l i g e f a n t a s i e g a a t maar o m d e b e s c h r i j v i n g v a n e e n v o o r w e r p d a t d o o r d e " e n g e l e n " o m welke r e d e n o o k werd t e r u g g e h a a l d .

Het w e r d o n p e r f e k t n a g e b o o d s t , e v e n w e l z o n d e r v e r d e r e w e r k i n g . W i j kunnen o n s i n b e e l d e n d a t w e z e n s u i t e e n v r e e m d e b e s c h a v i n g , d i e n o o i t een c o m p u t e r t e r m i n a l g e z i e n h a d d e n , z o u d e n d e n k e n d a t d e v o o r h e n leesbare tekens e n beelden i n h e t t o e s t e l z a t e n . B i n n e n i n h e t t u i g zouden z i j n i e t s v i n d e n d a n o n b e g r i j p e l i j k e v e r b i n d i n g e n e n n o o i t o p de g e d a c h t e k o m e n d a t d e v i s u e e l l e e s b a r e t e k e n s e n b e e l d e n v a n z e e r v e r k o n d e n komen. M o e s t d i t t o e s t e l v e r d w i j n e n z o u d e n z e d i t z o n d e r —3 1 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 31

R. d e N e b e s k y - W o j k o w i t z , O r a c l e s a n d d e m o n s o f T i b e t - 32 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 32

London, U n i v . P r e s s , 1 9 5 6 , 4 1 0 - 4 1 8 - 33 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 33

The K a ' b b a l a h D e c o d e d ( 5 1 - 5 7 )

St. A n d the appearance of that dew was white, like the colour of the stone of bdellium (ABNA DBDVLChA) which is seen [to have] all colours inside it. (Of which it is written : (Num z t : 7) 'And the colour [lit eye] thereof like the colour of bdellium' Nobody knows what is meant by bdellium, but the bestguesses are that it is a type of stone; also a gum or resin (see S48).

5a. T h i s skull. The whiteness of it is made to shine (or flow) in thirteen directions which are hollowed out in its surrounding [parts]; in four directions on one side, and in four directions on another side, the side of his (or its) face; and in four directions on [yet] another side, from the rear side; and one [direction] upwards from the skull, (as it were to the upper side).

53. A n d from this the length of his (or its) face (or nose) is extended to three hundred and seventy myriads of worlds. And hence he is called Long-face (or Long-nose, (ARK APIM)) (as it were, length of face (or nose) (AVRKA DANPIN)) 54. A n d this Ancient of Ancient Ones is called Long of Face (or Nose) (AVRKA DANPIN). And he who is outside is called the Small- (or Short-) faced (or nosed) One, who is joined to the Ancient, Old, Holy One, the Holiest of Holy Ones.

55â&#x20AC;˘ A n d when the Small-faced One is considered, the lower whole (or thelower dew) is shaped, and his face is extended. And it is long at that time, but not at all times, as is that of the Ancient One. 56. A n d from this skull the whiteness goes out in one direction to the skull of the Small-faced One, for the formation (ThQNA) of his head, and from this [one] to the other lower skulls, of which there is no counting (or measurement).

S7. A n d all the skulls give payment for the whiteness (or the light) to the Ancient of Days, when they go in to the measurement (ChVShBNA) according to the portion [lit under the measuring rod]. And to receive [it] the lower skull is split, when they go in to the measurement.

- 34 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 34

v e r d e r e k e n n i s namaken e n t e v e r g e e f s o p d e " boodschap " w a c h t e n .

Hadden d e " e n g e l e n " w a n n e e r z i j i n o n z e d i m e n s i e g e z o n d e n z i j n e e n aan d e s t o f f e l i j k e w e r e l d g e b o n d e n i n s t r u m e n t b i j z i c h w a a r v a n d e " r e c e p t o r " o f G r a a l ( s t e e n ) w o n d e r e k r a c h t e n h a d , d a n l i j k t m e e r dh een s c h a a l , h e t d o o r z i c h t i g e , z u i v e r e k r i s t a l d e d o o r mensenhanden o t b e r o e r d e e d e l s t e e n w a a r o v e r W o l f r a m s p r e e k t a a n g e w e z e n om d e z e r o l t € vervullen i n de " p l a a t des oordeels " .

Het k r i s t a l o v e r w i n n i n g van d e o r d e o p d e chaos Zoals d e G r a a l h e t symbool i s v a n de o v e r w i n n i n g v a n h e t l i c h t o p d e duisternis, i s ook het k r i s t a l h e t r e s u l t a a t van de u i t e i n d e l i j k e overwinning i n een s t r i j d t u s s e n o r d e e n chaos i n de n a t u u r.

De o r d e n i n g v a n d e a t o m e n om h u n i n d e r u i m t e w e l b e p a a l d e p l a a t s i s een n a t u u r v e r s c h i j n s e l d a t n o g s t e e d s n i e t g o e d b e g r e p e n i s . A t o m e n , voorheen i n c h a o t i s c h e t o e s t a n d , s c h i k k e n z i c h , wanneer z i j t o t d e k r i s t a l l i j n e s t a a t overgaan, r o n d s n i j p u n t e n van een regelmatig n e t van l i j n e n , h e t k r i s t a l r o o s t e r . D i t l a a t s t e i s o p z i j n b e u r t e e n patroon van punten i n de r u i m t e d i e noch g r i j p b a a r noch vatbaar z i j n .

Het v o l m a a k t e k r i s t a l i s d a n o o k d e z u i v e r s t e g e o m e t r i s c h e s t r u c t u u r in h e t universum, onwijzigbaar i n z i j n diepste oorsprong, steeds i d e n tisch aan z i c h z e l f . H e t weerspiegelt de goddelijke structuren d i e h e t h e e l a l beheersen e n i s z i j n z i j n o n e i n d i g e eenvoud d e oorsprong v a n de m e e s t k o m p l e x e v o r m e n . D i t z o m o e i l i j k v a t b a a r p r o b l e e m , é é n i n structuur e n oneindig i n vorm vinden w i j e n i g s z i n s t e r u g b i j h e t snee k r i s t a l . Ontstaan u i t de chaos o r d e n t d i t z i c h i n een welbepaalde hexogonale s t r u c t u u r d i e d e m a t e r i e a a n t r e k t n a a r g e l a n g h e t i n d e c h a o t i s c h e w o l k g r o e i t . Ondanks d a t a l l e k r i s t a l l e n h e t z e l f d e hexagonale r o o s t e r b e z i t t e n i s z e e n van hen g e l i j k . I n de l o o p v a n de g e schiedenis z i j n z o w a t 1033 s n e e u w k r i s t a l l e n gevormd o f o n g e v e e r v i j f t i g m a a l d e massa v a n o n z e a a r d e . I e d e r k r i s t a l b e s t a a t o p z i j n b e u r t u i t 1018 w a t e r m o l e c u l l e n z o d a t g e z i e n de o n e i n d i g e v a r i ë t e i t w a a r i n deze g e s c h i k t k u n n e n w o r d e n g e e n t w e e i d e n t i e k o p a a r d e z i j n g e w e e s t .

In h e t p e r f e k t e k r i s t a l i s dan ook h e t a l e n h e t n i e t s b e s l o t e n , h e t is d e n i e t m a t e r i ë l e s t r u c t u u r waar d e bouw van d e ganse z i c h t b a r e wereld met verbonden i s .

Het k r i s t a l

bron van het leven

Het k r i s t a l i s i n d e g a n s e s c h e p p i n g a a n w e z i g e n d o o r d r i n g t z o w e l d e levensloze a l s de levende materie.

Zand, s u i k e r , t a n d e n , a s p i r i n e , z e l f s p a r e l m o e r , z i j n n i e t s d a n a r a g o n i e t k r i s t a l l e n . H e t m i n e r a a l i s n o o d z a k e l i j k v o o r l e v e n d e wezens, - 35

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 35

bouwt h e t s k e l e t e n r e g e l t b o v e n d i e n d e f y s i s c h - c h e m i s c h e t o e s t a n d van d e l i c h a a m s v o c h t e n e n h e t g a n s e b i o l o g i s c h p r o c e s . H e t i s v o e ding é n bouwsteen van h e t l e v e n , d r a g e r v a n de l e v e n s e n e r g i e .

K r i s t a l l i j n e vormen t r e f f e n w i j o o k aan i n de t o e s t a n d t u s s e n de vaste s t o f e n de v l o e i b a r e toestand. V l o e i b a r e k r i s t a l l e n , e n d i e z i c h in deze overgangsfase vormen, z i j n o f w e l draadvormige o f p a r a l l e l georiënteerde s t r u c t u r e n zoals de l y o t r o p i s c h e vloeibare k r i s t a l l e n ( DNA ) , d i e d e e r f b a r e e i g e n s c h a p p e n v a n d e mens i n c o d e v o r m d o o r g e v e n . Wa n n e e r z o a l s u i t r e c e n t e o p z o e k i n g e n b l i j k t d a t o o k d e h e r s e n e n van d e mens u i t v l o e i b a r e k r i s t a l l e n b e s t a a n , d a n l i j k t h e t g a n s e w e zen v a n d e mens d o o r d r o n g e n v a n s t r u c t u r e n d i e v o o r a f w e r d e n b e p a a l d , even w e t m a t i g v a s t g e l e g d a l s h e t k r i s t a l r o o s t e r e n w a a r v a n h i j w e l d e m a t e r i ë l e v o r m maar n i e t h e t v o o r a f b e p a a l d p a t r o o n k a n b e ï n v l o e d e n .

In h e t o n e i n d i g k l e i n e evenals i n h e t o n e i n d i g g r o t e vinden w i j d e k r i s t a l v o r m t e r u g . Doch hoe d i e p e r w i j doordringen i n deze beide vormen v a n h e t u n i v e r s u m h o e d i c h t e r h e t p u n t v a n m e n s e l i j k e w a a r n e ming b e r e i k t w o r d t . V o o r w a t b u i t e n o n z e h o r i z o n l i g t z o u d e n w i j o n ze g e d a c h t e n z o m o e t e n v e r a n d e r e n d a t z e d e m e n s e l i j k e d i m e n s i e s t e buiten gaan. H e t i s dan ook s l e c h t s met verwondering d a t w i j d e ondoorg r o n d e l i j k e g o d d e l i j k e o e r s t r u c t u u r k u n n e n aanschouwen. Genas d e Vi s s e r k o n i n g b i j h e t aanschouwen v a n d e G r a a l , d a n herkende h i j w e l l i c h t d e z u i v e r e s t r u c t u u r w a a r v a n h i j a f g e w e k e n was e n v o n d , w a n n e e r h i j z i c h h i e r o p t e r u g i n s t e l d e , d e weg t e r u g n a a r h e t P a r a d i j s e n d e bron v a n h e t l e v e n .

Het k r i s t a l

a l s drager van de boodschap

In de A p o k r i e f e boeken van h e t oude testament l e z e n w i j i n Kap.6-36 van h e t a n g e l o g i s c h e b o e k o v e r d e g e v a l l e n e n g e l e n : " E s WCUteVL i h h e n .ím G a n z e n 2 0 0 d i e i n d e n Ta g e v. Jcvted3 a u g d e n G.LpÇe2 deus d a t g e a H V L mon h e t t a l m í . e j e n " . H e t w a s d a n d a t z i j z i c h m e t d e mensen v e r e n i g den e n d a t d e l e i d e r v a n d e e n g e l e n s c h a a r d e " H e m e l s e g e h e i m e n u i t de o e r t i j d " a a n h e t m e n s e l i j k r a s o p e n b a a r d e . Wa n n e e r z i j d i t v e r n a men w e n d d e n d e a a r t s e n g e l e n z i c h t o t G o d d i e U r i e l n a a r d e a a r d e stuurde met d e opdracht d e ontrouwe engelen t e s t r a f f e n en de p l a a t of steen van a l l e kennis, d e Graalsteen, t e r u g t e halen. H e t verhaal over d e i n d e b o r s t p l a a t aanwezige s t e e n l o o p t a l s h e t w a r e v a n d e vroegste t i j d e n d o o r t o t o p heden e n i s v o o r z e k e r geen middeleeuws tema.

Wij z o u d e n kunnen s t e l l e n d a t i n d i e n wezens u i t e e n a n d e r e d i m e n s i e , v e r s c h i l l e n d v a n t i j d e n h e r k e n n i n g s v l a k k e n , m e t d e mens i n k o n t a k t zouden komen d i t b i j n a o n m o g e l i j k o f s l e c h t s o p e e n z e l d z a a m p u n t - 36

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 36

zou k u n n e n g e s c h i e d e n . Gemeenzame d o c h o n z i c h t b a r e s t r u c t u r e n w a a r deze k o m m u n i c a t i e m o g e l i j k i s z i e n w i j e e r d e r i n e e n k r i s t a l d a n i n een s c h a a l .

Reeds k e n n e n w i j v l o e i b a r e k r i s t a l l e n a l s d r a g e r v a n b o o d s c h a p p e n .

Alphanummerieke gegevens k u n n e n v a n e e n u i t v l o e i b a r e k r i s t a l l e n bestaand scherm n a a r o n z e eveneens u i t v l o e i b a r e k r i s t a l l e n bestaande hersenen worden doorgegeven. H o e o n e i n d i g z i j n n i e t d e m o g e l i j k h e d e n d i e w i j w e l l i c h t n o o i t z u l l e n kennen v a n 1 cm3 z u i v e r k r i s t a l d a t bestaat u i t 61 m i l j o e n m i l j a r d atomen. D e gouden s c h a a l , d e k e l k u i t onyx, o f w e l k a n d e r m a t e r i a a l o o k , beschouwen w i j , n i e t t e g e n s t a a n d e dat o o k z i j k r i s t a l s t r u c t u u r b e z i t t e n , m i n d e r aangewezen om h e t p e r fekte t e vertegenwoordigen dan de edelsteen.

De e d e l s t e e n i s l i c h t , h e t m e t a a l i s z w a a r , d e e d e l s t e e n h e e f t z i j n n a t u u r l i j k e geometrische vorm, z i j n mooi a f g e l i j n d e v l a k k e n . H e t met a a l h e e f t g l a n s maar l a a t , t e n z i j i n u i t e r s t dunnen s c h i j f j e s g e s l e pen, g e e n l i c h t d o o r . D e e d e l s t e e n o n b e r o e r d d o o r d e h a n d e n v a n d e mes c h i t t e r t b i j h e t i n v a l l e n d l i c h t . Deze doorschijnendheid b r e n g t de mens d i c h t e r b i j G o d m a a r o p e n t o o k d e t e c h n i s c h e m o g e l i j k h e i d m e e r, d , b i j m e t a l e n om i n f o r m a t i e d o o r t e g e v e n .

Zo i s i n o n z e m o d e r n e c o m p u t e r w e r e l d , w a a r n o g s l e c h t s e e n d e e l v a n de m o g e l i j k h e d e n v a n n a t u u r l i j k e k r i s t a l l e n o n t s l o t e n z i j n , d e " G r a a l s t e e n " v a n Wo l f r a m meer w a a r s c h i j n l i j k d a n C h r é t i e n ' s s c h a a l .

Een k l e i n e s t e e n a l s s l e u t e l v a n e e n i n s t r u m e n t d a t d e e n g e l e n h u n weg t e r u g w e e s n a a r d e p l a a t s v a n o o r s p r o n g , n a a r e e n a n d e r e d i m e n s i e , een s t e e n d i e d e v e r b i n d i n g k o n v e r z e k e r e n t u s s e n h u n e n o n z e w e r e l d , en d i e h u n k e n n i s o n t s l u i t e n k o n .

Wij d i e n e n d e G r a a l s t e e n d a n o o k n i e t t e z i e n a l s é é n b e p a a l d a a r d s k r i s t a l , maar a l s h e t p e r f e k t e k r i s t a l , een geactiveerde steen, v e r materialiseerd l i c h t .

In d i t p e r s p e c t i e f beantwoordt Wolfram von Eschenbach's e d e l e s t e e n , r e i n e n o n b e r o e r d d o o r d e o n p e r f e k t e mens, m e e r a a n d e eigenschappen van d e G r a a l d a n d e i n h e t v u u r g e s m o l t e n g o u d e n s c h a a l .

Renold Huwel

—3 7 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 37

0 0

•

•

®

® O•

Het k r i s t a l r o o s t e r v a n b e r y l

K r i s t a l l e n i n parelmoer - 38 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 38

Geraadpleegde werken

1. D i e A p o k r y p h e n u n d p s e u d o e p i g r a p h e n d e s a l t e n T e s t a ments; ü b e r s . u n d h r s g . v o n E. K a u t s c h . T ü b i n g e n , J. M o h r , 1 9 0 0 2. B l o t e , Z u m l a p s i t e x c i l l i s , Z 101 - 1 2 4

f d A. 47, 1904,

3. B u r d a c h , K . D e r G r a l . D a r m s t a d t , W i s s e n s c h a f t l i c h e Buchgesellschaft, 1974 4. B o d o M e r g e l l , D e r G r a l i n W o l f r a m s P a r z i v a l . H a l l e , M. N i e m e y e r , 1 9 5 2 5. B r i e , H . d e a n d M . H e r r m a n n . K i n g s A r t h u r ' s K n i g h t s and t h e m y t h o f t h e r o u n d t a b l e . P a r i s , K l i n c k sieck, 1972 6. C h r é t i e n d e T r o y e s , L e r o m a n d e P e r c e v a l o u L e C o n t e d u G r a a l ; p u b l . p a r W. R o a c h . G e n è v e , D r o z , 1956 7. K n i g h t , C . & N . S n o w c r y s t a l s , S c i e n t i f i c A m e r i c a n , jan. 1973 8. K r i s t a l l e ; e d . W . S c h o r n s t e i n . H a m b u r g , H . E l l e r -

man, 1959 9. K r i s t a l l e n , S p e c . N r . G e a . 1 9 7 6 10. L a c h m a n n , K . & E . H a r t h , W o l f r a m v o n E s c h e n b a c h .

B e r l i n , W. d e G r u y t e r & C o . , 1 9 5 2 11 . L o s , F . D a s K e l t e n t u m i n W o l f r a m ' s P a r z i v a l . A ' d a m , R. L o s , 1 9 2 7 12. L u n d i u s , J . H e i l i g d o m m e n , g o d s d i e n s t e n e n g e w o o n t e n der oude Joden. A ' d a m , N . t e n Hoorn, 1726

- 39 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 39

13. M a r x , J . L a L é g e n d e A r t h u r i e n n e e t l e G r a a l . P a r i s , P. U . F. , 1952 14. M a t t h e w s , J . D e r G r a l . F r a n k f u r t h a . M . , I n s e l Ve r l . 1981 15. N e b e s k y - W o j k o w i t z , R . d e . O r a c l e s a n d demons o f Tibet. London, U n i v. Press, 1956 16. N e l l i , R . L u m i è r e d u G r a a l . P a r i s , C a h i e r s d u Sud, 1 9 5 1 17. N e w l i g h t o n t h e o r i e n t a l s o u r c e s f r o m W o l f r a m ' s P a r z i v a l a n d o t h e r G r a i l romances. PLMA. S e p t .

47,3 18. S a s s o o n , G . & R . D a l e . T h e K a b a l l a h d e c o d e d . L o n don, D u c k w o r t h , 1 9 7 8 19. S i m k i s s & W. W a r d . C u l t u r e d p e a r l s - c o m m e r c i a l i sed b i o m i n e r a l i s a t i o n . E n d e a v o u r, V d . 4 . 1 . 1 9 8 0 20. S t i n i s s e n , C . D e w o n d e r b a r e s a g e . A n t w . , R e g e n boog, 1 9 3 0 21. W e s t o n , J . T h e L e g e n d o f S i r P e r c e v a l . G e n e v a , Slatkine, 1975 22. W i s s e n s w e r t e ü b e r M i n e r a l s t o f f e . B a d e n - W ü r t e m berg, Ve r b r a u c h s z e n t r a l e , 1977

- 40 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 40

P A R Z I V A L

G E W I J D F E S T I VA L D R A M A I N D R I E B E D R I J V E N

Aan de o p e r a " P a r z i v a l " h e e f t R i c h a r d Wa g n e r d e l a a t s t e j a r e n v a n z i j n l e v e n g e w e r k t , n l . v a n 1877 t o t 1 8 8 2 . O o r s p r o n k e l i j k was h e t w e r f gebaseerd o p d e " P a r z i v a l " v a n W o l f r a m v o n E s c h e n b a c h ( c a . 11 6 0 - 1 2 2 0 . maar Wa g n e r w e e k g r o t e n d e e l s v a n h e t o r i g i n e e l a f , n i e t z o z e e r w a t d e handeling a l s w e l w a t d e geest b e t r e f t e n de i n t e r p r e t a t i e van de karakters.

De e e r s t e u i t v o e r i n g v a n Wa g n e r ' s P a r z i v a l v o n d p l a a t s i n h e t F e s t spielhaus t e Bayreuth op 26 j u l i 1882.

KORTE INHOUD Op d e b e r g M o n t s a l v a t , i n N o o r d - S p a n j e , s t a a t e e n m a c h t i g e b u r c h t d i e u i t z i e t o v e r h e t r i j k d e r o n g e l o v i g e n . D e b u r c h t w e r d gebouwd d o o r de v r o m e r i d d e r T i t u r e l o m d e G r a a l , d e h e i l i g e b e k e r w a a r u i t C h r i s t u s t i j d e n s h e t L a a t s t e Av o n d m a a l d r o n k , e n d e H e i l i g e S p e e r , w a a r m e e d e Romeinse c e n t u r i o n C h r i s t u s a a n h e t k r u i s v e r w o n d d e , t e b e w a k e n .

Ridder T i t u r e l i s i n t u s s e n oud geworden e n h e e f t d e k r o o n overgedragen aan z i j n z o o n A m f o r t a s . A m f o r t a s t r e k t , g e w a p e n d m e t d e H e i l i g e S p e e r , tegen h e t k a s t e e l v a n K l i n g s o r , e e n b o z e t o v e n a a r d i e d e G r a a l w i l roven e n de macht v a n de H e i l i g e G r a a l r i d d e r s w i l b r e k e n , o p .

Door l i s t i g e t o v e r k u n s t e n g e l u k t K l i n g s o r e r i n d e H e i l i g e S p e e r t e b e m a c h t i g e n e n e r A m f o r t a s mee t e v e r w o n d e n .

Door e e n g o d d e l i j k v i s i o e n w e e t A m f o r t a s d a t d e w o n d s l e c h t s d a n k a n genezen w a n n e e r z e b e r o e r t w o r d t d o o r d e H e i l i g e S p e e r e n d a t d i e Speer a l l e e n k a n t e r u g g e b r a c h t w o r d e n d o o r e e n " r e i n e d w a a s " .

Amfortas, omgeven d o o r d e R i d d e r s v a n M o n t s a l v a t , v o e l t g e s t a d i g z i j n k r a c h t e n v e r m i n d e r e n b i j h e t wachten o p deze " DĂźmmling " o f " o n n o zele knaap " . ( onnozel = o n s c h u l d i g ) .

EERSTE BEDRIJF I n h e t woud v a n h e t G r a a l g e b i e d o n t w a k e n d e b e j a a r d e G r a a l r i d d e r G u r nemanz e n z i j n g e z e l l e n d o o r h e t p l e c h t i g e b a z u i n g e s c h a l a f k o m s t i g van d e G r a a l b u r c h t . A m f o r t a s , o p e e n d r a a g b a a r g e l e g e n , w o r d t i n o p t o c h t n a a r e e n b r o n g e b r a c h t o m g e n e z i n g v o o r z i j n wonde t e v i n d e n .

De r u s t w o r d t p l o t s v e r s t o o r d d o o r e e n v r e e m d e v r o u w d i e o p e e n r a - 41 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 41

zendsnel p a a r d k o m t aanrennen. D e r i d d e r s herkennen i n h a a r d e G r a a l bode K u n d r y, d i e e c h t e r , z o n d e r d a t z i j h e t v e r m o e d e n , s o m s h e h e k s t wordt d o o r kwade k r a c h t e n e n d a n K l i n g s o r d i e n t . K u n d r y, d i e t o t i n Arabië h e e f t rondgezworven o p zoek naar een helende z a l f d i e de z i e k e G r a a l k o n i n g z o u k u n n e n g e n e z e n , b r e n g t e e n b a l s e m om h e t l i j d e n v a n Amfortas t e v e r z a c h t e n .

Een g r o e p j e r i d d e r s v o e r e n g e v a n k e l i j k e e n k n a a p n a d e r b i j d i e h e t waagde é é n d e r h e i l i g e z w a n e n v a n M o n t s a l v a t t e d o d e n . G u r n e m a n z o n d e r v r a a g t hem t o o r n i g ; w i e h i j i s , v a n w a a r h i j k o m t , w i e z i j n v a d e r is . . . , maar de j o n g e l i n g k a n op d i t a l l e s geen antwoord geven.

Kundry v e r h a a l t d a t d e v a d e r v a n d e j o n g e j a g e r , G a m u r e t , i n d e s t r i j d s t i e r f v o o r a l e e r de jongen geboren werd.

Gurnemanz, b e s e f f e n d d a t d e j o n g e j a g e r w e l e e n s d e " r e i n e d w a a s " zou k u n n e n z i j n d i e a a n A m f o r t a s a l s r e d d e r v o o r s p e l d w e r d , l e i d t d e knaap n a a r d e G r a a l b u r c h t o m d e e l t e nemen a a n h e t p l e c h t i g e r i t u e e l van d e G r a a l . A m f o r t a s , g e s t e r k t d o o r d e s t e m v a n z i j n v a d e r T i t u r e l , voert de h e i l i g e handelingen u i t en zegent h e t brood en de w i j n .

De k n a a p b l i j f t s t a r e n s t o m s t a a n , n i e t s b e g r i j p e n d v a n h e t r i t u e e l .

T e r w i j l A m f o r t a s w o r d t w e g g e d r a g e n s t u u r t Gurnemanz d e k n a a p m i s m o e d i g weg e n r a a d t hem b a r s a a n v o o r t a a n d e zwanen t e o n t z i e n .

TWEEDE BEDRIJF In z i j n t o v e r k a s t e e l h e e f t K l i n g s o r de gebeurtenissen i n z i j n magische s p i e g e l kunnen v o l g e n en z i e t n u de knaap z i j n k a s t e e l naderen. O n m i d d e l l i j k r o e p t h i j Kundry t o t z i c h , b e v e e l t h a a r de j o n g e l i n g t e v e r l e i d e n , waarna h i j d o o r z i j n magie h e t k a s t e e l i n een prachtige t o v e r t u i n , v o l bloemenmeisjes, v e r a n d e r t . D e knaap wordt door d e v e r l e i d e l i j k e m e i s j e s tegengehouden maar K u n d r y v e r j a a g t h e n .

Kundry v e r t e l t d a t z i j n v a d e r h e m P a r z i v a l ( = r e i n e dwaas ) noemde en d a t H e r z e l e i d e , z i j n m o e d e r, o m h a a r z o o n weg t e h o u d e n v a n a l l e wapengeweld, h e m i n h e t b o s h e e f t g r o o t g e b r a c h t . To e n h i j w e g g i n g is z e van smart, om h e t v e r l i e s van haar zoon, gestorven.

Ontzet k l a a g t P a r z i v a l d a t h i j d o o r z i j n dwaasheid z i j n moeder d o o d de. Wa n n e e r K u n d r y P a r z i v a l k u s t h e r k e n t h i j i n h e t j e u g d i g e m e i s j e de b e t o v e r d e v e r l e i d s t e r v a n k o n i n g A m f o r t a s , e n v o e l t h i j d e b r a n dende p i j n v a n d e Wonde v a n A m f o r t a s o p z i j n e i g e n l i c h a a m . H e f t i g b e v e e l t h i j K u n d r y hem v o o r e e u w i g m e t r u s t t e l a t e n e n p l o t s e l i n g b e g r i j p t h i j d e s c h u l d e n d e p i j n v a n d e man d i e t e g e n d e G r a a l e n het b l o e d v a n C h r i s t u s z o n d i g d e . Ve r w a r d r o e p t K u n d r y d e t o v e n a a r Klingsor t e r h u l p d i e vanaf een t o r e n de H e i l i g e Speer naar P a r z i v a l werpt. Op wonderbare w i j z e b l i j f t d e Speer boven h e t h o o f d v a n de —4 2 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 42

" r e i n e dwaas " h a n g e n . P a r z i v a l g r i j p t d e S p e e r , m a a k t e r e e n k r u i s t e k e n mee, e n o n m i d d e l l i j k v e r d o r t d e t o v e r t u i n e n v e r d w i j n e n k a s t e e l , Kundry e n K i n g s o r .

DERDE BEDRIJF V e r s c h i l l e n d e j a r e n z i j n i n t u s s e n v o o r b i j g e g a a n e n d e o u d e Gurnemanz woont n u a l s e e n t e r u g g e t r o k k e n k l u i z e n a a r i n e e n h u t n a b i j d e G r a a l b e r g , g e h o l p e n d o o r K u n d r y.

Op d e m o r g e n v a n Goede V r i j d a g k o m t e e n r i d d e r a a n g e r e d e n , v o l l e d i g i n z w a r t e w a p e n r u s t i n g e n m e t g e s l o t e n v i z i e r . Gurnemanz v r a a g t d e r i d d e r o f h i j n i e t w e e t d a t wapens o p h e t g e w i j d e G r a a l g e b i e d v e r b o den z i j n . D e r i d d e r l e g t z i j n h e l m e n b o r s t p l a a t a f e n p l o t s e l i n g h e r k e n t Gurnemanz d e H e i l i g e S p e e r e n w e e t d a t d e r i d d e r n i e m a n d anders d a n P a r z i v a l m o e t z i j n , g e r e i n i g d d o o r v r o o m h e i d e n b e p r o e v i n g e n , d e " z u i v e r e dwaas " v a n d e p r o f e t i e .

H i j v e r t e l t hem d a t T i t u r e l p a s g e s t o r v e n i s e n u i t d e b e z o r g d e r e a k t i e v a n d e r i d d e r w e e t d e oude man d a t P a r z i v a l k l a a r i s v o o r z i j n opdracht.

P a r z i v a l d o o p t d e h e i d e n s e K u n d r y d i e b i t t e r w e e n t om h a a r v e l e z o n den. Wa n n e e r d e m i d d a g k l o k k e n i n d e v e r t e b e g i n n e n t e l u i d e n b e g e l e i d t Gurnemanz P a r z i v a l n a a r d e G r a a l b u r c h t . I n e e n g r o t e z a a l wordt d e dode T i t u r e l l a n g s d e ene z i j d e d o o r d e G r a a l r i d d e r s b i n n e n gedragen t e r w i j l a n d e r e t e m p e l i e r e n d e z i e k e A m f o r t a s n a a r z i j n r u s t bed d r a g e n .

P a r z i v a l b e r o e r t h e l e n d d e wonde v a n A m f o r t a s m e t d e H e i l i g e S p e e r e n zegent d e k o n i n g . D a n g e l a s t P a r z i v a l d e G r a a l t e o n t h u l l e n d i e e e n s c h i t t e r e n d l i c h t w e r p t o p d e o m g e v i n g , t e r w i j l h e m e l s e stemmen r e d d i n aankondigen. K u n d r y g e e f t d e g e e s t e n e e n w i t t e d u i f v e r s c h i j n t b o van d e h o o f d e n v a n d e G r a a l r i d d e r s d i e i n a a n b i d d i n g n e e r k n i e l e n .

De G r a a l s a g e i n s p i r e e r d e R i c h a r d Wa g n e r d u s t o t z i j n l a a t s t e m u z i k a l e drama " P a r z i v a l " . D e z e s a g e v e r w e r k t e h i j r e e d s i n L o h e n g r i n , e e n romantische opera d i e o p 28 augustus 1850 d e e e r s t e u i t v o e r i n g b e l e e f de i n h e t H o f t h e a t e r v a n W e i m a r.

I n t e r e s s a n t om t e v e r m e l d e n i s w e l d a t d e z e o p e r a z i c h a f s p e e l t i n d e t i e n d e eeuw t e . . . A n t w e r p e n . L o h e n g r i n , z o o n v a n d e G r a a l k o n i n g P a r z i v a l , w o r d t v a n d e b u r c h t M o n t s a l v a t , w a a r d e G r a a l bewaard w o r d t , n a a r A n t w e r p e n g e z o n d e n om a l s v e r d e d i g e r o p t e t r e d e n v o o r E l z a , d e dochter van de overleden hertog van Brabant.

1983 w e r d u i t g e r o e p e n t o t i n t e r n a t i o n a a l Wa g n e r j a a r e n v e r m i t s w e t o c h a l o p d e Wa g n e r t o e r z i j n k u n n e n we i e t s meer v e r t e l l e n o v e r h e t l e v e n van d e z e g r o t e k o m p o n i s t . â&#x20AC;&#x201D;4 3 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 43

- 44 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 44

RICHARD WAGNER 1813 — 1 8 8 3 G r o o t v a d e r G o t t l o b F r i e d r i c h Wa g n e r w a s c a . 1 7 4 4 o n t v a n g e r d e r K e u r v o r s t e l i j k e Saksische Accijnzen t e L e i p z i g e n droeg de t i t e l van: " G e n e r a l a c c i s e i n n e h m e r " . Z i j n v r o u w, J o h a n n a - S o p h i a E i c h e l i n , schonk hem d r i e k i n d e r e n . D e o u d s t e d a a r v a n , K a r l F r i e d r i c h W i l h e l m , g e d o o p t o p 2 1 j u n i 1 7 7 0 , w a s d e v a d e r v a n R i c h a r d Wa g n e r. H i j w e r d voor d e s t a d s d i e n s t o p g e l e i d e n b r a c h t h e t t o t d e p o s t v a n " A c t u , r i u s " , z o v e e l a l s g r i f f i e r , b i j d e s t e d e l i j k e p o l i t i e . H i j was i n 1798 i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n m e t d e t o e n n o g j e u g d i g e J o h a n n a B o b i n e Pëtz u i t L e i p z i g , e n u i t d i t h u w e l i j k s p r o t e n 4 z o o n s e n 5 d o c h t e r s .

R i c h a r d Wa g n e r w e r d g e b o r e n o p z a t e r d a g 2 2 m e i 1 8 1 3 e n o n t v i n g b i j z i j n doop, o p 1 6 a u g u s t u s , d e voornamen W i l h e l m R i c h a r d . B i j z i j n g e b o o r t e woonden z i j n o u d e r s i n h e t o u d e h u i s " D e W i t t e e n d e Rode Leeuw " o p d e n B r ü h l t e L e i p z i g . R i c h a r d Wa g n e r i s a m p e r v i j f maand oud a l s z i j n v a d e r o v e r l i j d t e n t w e e j a a r l a t e r h e r t r o u w t z i j n m o e d e r met L u d w i g G e y e r , e e n v r i e n d v a n h a a r o v e r l e d e n man. G e y e r w a s e e n v e r d i e n s t e l i j k t o n e e l s p e l e r, genoot ook b i j v a l a l s t o n e e l s c h r i j v e r en h a d t e v e n s t a l e n t a l s p o r t r e t s c h i l d e r . H i j w a s l i d v a n h e t K o n i n k l i j k Saksisch toneelgezelschap t e Dresden, w a t t o t gevolg had d a t h i j met z i j n v r o u w e n d e k i n d e r e n n a a r D r e s d e n v e r h u i s d e .

A a n v a n k e l i j k w i l d e h i j v a n R i c h a r d e e n s c h i l d e r maken, m a a r m e t h e t aanleren d e r t e c h n i e k van d a t v a k w i l d e h e t n i e t v l o t t e n , d e knaap toonde w e i n i g b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e s c h i l d e r k u n s t .

Het w a s G e y e r n i e t v e r g u n d h e t t a l e n t v a n z i j n s t i e f z o o n t e o n t d e k k e n , h i j s t i e r f reeds i n 1821. Maar k o r t daarvoor speelde R i c h a r d , amper zeven j a a r o u d , d e r e e d s b e k e n d e m e l o d i ë n " U e b ' i m m e r T r e u u n d R e d l i c h k e i t " e n " J u n g f e r n k r a n z " u i t " D e r F r e i s c h ü t z " ' v a n W e b e r, o p e r a d i e o p 2 6 j a n u a r i 1 8 2 2 t e D r e s d e n z o u w o r d e n v e r t o o n d . To e n Geyer d i t h o o r d e s p e l e n v r o e g h i j z i j n v r o u w o f R i c h a r d m i s s c h i e n aanleg v o o r m u z i e k z o u hebben.

Na G e y e r s d o o d b r a c h t R i c h a r d k o r t e t i j d b i j d i e n s b r o e d e r t e E i s l e b e r d o o r, k e e r d e o p n e g e n j a r i g e l e e f t i j d n a a r D r e s d e n t e r u g e n kwam a l daar o p d e " K r e u z s c h u l e " . M e t o n g e l o o f l i j k e i j v e r s t u d e e r d e d e knaap L a t i j n e n G r i e k s , d w e e p t e m e t d e g e s c h i e d e n i s e n d e m y t o l o g i e der G r i e k e n , z o d a t h i j r e e d s i n d e d e r d e k l a s d e e e r s t e t w a a l f b o e k e n der O d y s s e e h a d v e r t a a l d , e n z i j n l e e r m e e s t e r , d r . S i l l i g , i n hem al de toekomstige f i l o l o o g z a g .

Omstreeks d i e t i j d k e e r d e R i c h a r d s m o e d e r, m e t d e k i n d e r e n d i e n o g —4 5 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 45

b i j h a a r inwoonden, n a a r L e i p z i g t e r u g , waar h a a r d o c h t e r, JohannaRosalie ( 1 8 0 3 - 1 8 3 7 ) , gehuwd met d r . Marbach, a a n d e stadsschouwburg a l d a a r v e r b o n d e n was e n a l s é é n d e r b e s t e t o n e e l s p e e l s t e r s v a n L e i p z i g t r i o m f e n v i e r d e . R i c h a r d kwam i n L e i p z i g a a n h e t N i c o l a i g y m n a s i u m .

T i j d e n s é é n d e r k o n c e r t e n d i e h i j b i j w o o n d e i n h e t Gewandhaus v a n L e i p z i g l e e r d e R i c h a r d e n k e l e werken kennen van Ludwig v a n Beethoven, d i e k o r t v o o r h e t v e r t r e k v a n d e f a m i l i e Wa g n e r u i t D r e s d e n , t e Wenen was o v e r l e d e n . H i j w e r d z o a a n g e g r e p e n d o o r d i e m u z i e k , d i e t o e n n o g door v e l e n m e t e e n b e d e n k e l i j k h o o f d s c h u d d e n w e r d a a n g e h o o r d , d a t h i j b e s l o o t om o o k m u z i e k t e g a a n s c h r i j v e n v o o r z i j n t r e u r s p e l d a t h i j op 1 4 - j a r i g e l e e f t i j d h a d v o l t o o i d . H i j l e e n d e v a n e e n v r i e n d v o o r een w e e k d e " M e t h o d e d e s G e n e r a l b a s s e s " , v a n L o g i e r e n b e s t u d e e r d e d i t boek v l i j t i g . De s t u d i e droeg echter n i e t zo spoedig v r u c h t a l s h i j g e h o o p t h a d . M a a r n a e n i g e t i j d komponeerde h i j i n a l l e s t i l t e een s o n a t e , e e n k w a r t e t e n e e n a r i a , e n b e s l o o t t o e n m e t z i j n m u z i k a le k e n n i s v o o r d e d a g t e komen. W i l d e n t h o u s i a s t w a r e n z e e c h t e r n i e t i n d e h u i s k r i n g e n h e t w a s p a s n a l a n g a a n d r i n g e n d a t h i j d e d o o r hem gekozen r i c h t i n g m o c h t v o l g e n . H i j k r e e g o p 1 6 - j a r i g e l e e f t i j d m u z i e k lessen v a n G o t t l i e b M ü l l e r , e e n d e g e l i j k musicus. Va n a f 23 f e b r u a r i 1831 k r e e g h i j l e s s e n v a n C h r i s t i a n T h e o d o r W e i n l i g ( 1 7 8 0 - 1 8 4 2 ) , c a n t o r a a n d e T h o m a s k i r c h e t e L e i p z i g , e n o p m i n d e r d a n z e s maand b r a c h t Richard h e t z o v e r d a t h i j i n s t a a t was d e m o e i l i j k s t e c o n t r a p u n t i s c h e vraagstukken op t e lossen. De pogingen t o t p i a n o - e n v i o o l o n d e r r i c h t zouden e c h t e r z o n d e r s u k s e s b l i j v e n ; R i c h a r d b r a c h t e r n i e t s v a n terecht.

De e e r s t e v r u c h t e n v a n Wa g n e r s t h e o r e t i s c h e s t u d i e s b e s t o n d e n u i t e e n sonate e n e e n p o l o n a i s e v o o r k l a v i e r , h e e l e e n v o u d i g e w e r k j e s , g e v o l g d door e e n o u v e r t u r e e n e e n s y m f o n i e , w a a r i n h i j B e e t h o v e n t o t model had genomen. W a n t Wa g n e r d w e e p t e n o g a l t i j d m e t B e e t h o v e n , b e z a t v e e l van d i e n s w e r k e n i n z e l f a f g e s c h r e v e n p a r t i t u r e n , g i n g m e t d i e n s s o nates s l a p e n , s t o n d met d e k w a r t e t t e n o p , maakte een k l a v i e r u i t t r e k sel v a n d e negende s y m f o n i e , k o r t o m , h i j v e r d i e p t e z i c h g e h e e l e n a l in d e g e e s t v a n Beethoven.

I n m e i 1 8 3 3 r e i s d e R i c h a r d n a a r Würzburg w a a r z i j n b r o e r A l b e r t (1799-1874) a l g e r u i m e t i j d a l s t o n e e l s p e l e r, z a n g e r e n r e g i s s e u r werkzaam w a s . H i j b l e e f e r h e t h e l e j a a r , n a m a l s k o o r d i r e k t e u r d e e l aan v e r s c h i l l e n d e v o o r s t e l l i n g e n e n o n t v i n g e r t e v e n s l e s s e n i n d e kunst v a n de t o n e e l s c h i k k i n g . Ook s c h r e e f h i j t e r s t e d e z i j n e e r s t e opera e n k o o s d a a r v o o r h e t s p r o o k j e " L a donna s e r p e n t e " v a n G o z z i u i t . H i j v e r v a a r d i g d e o o k d e t e k s t e n e n g a f z i j n o p e r a d e naam: " D i e Feen " .

—4 6 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 46

In 1834 k e e r t h i j m e t deze r o m a n t i s c h e o p e r a n a a r L e i p z i g t e r u g , waar h i j h e t w e r k t r a c h t u i t g e v o e r d t e k r i j g e n . H i j m o e s t e c h t e r d e z e l f d e t r e u r i g e e r v a r i n g opdoen a l s z i j n t o e n m a l i g e bekende k o l l e g a ' s Door d e v o o r r a n g d i e d e F r a n s e e n I t a l i a a n s e o p e r a k o m p o n i s t e n g e n o t e n , wier werken, z i j h e t i n een afschuwelijke Duitse v e r t a l i n g , s t e e d s v o l l e zalen trokken, waren de Duitsers u i t de opera verdreven.

Wagner b e g o n i n d e z o m e r v a n 1 8 3 4 a a n e e n n i e u w e o p e r a " D a s L i e b e s verbot " . I n de h e r f s t v a n h e t z e l f d e j a a r aanvaardde h i j d e b e t r e k k i n g v a n c h e f - d i r i g e n t a a n d e s c h o u w b u r g v a n Magdenburg w a a r h i j i n 1835 k e n n i s m a a k t e m e t d e a k t r i c e M i n n a P l a n e r , d i e h i j e e n j a a r l a t e r z o u huwen. D o o r d a t h i j t e l k e n s nieuwe o p e r a ' s moest i n s t u d e r e n k r e e g Wa g n e r w e i n i g t i j d v o o r a n d e r w e r k . P a s i n 1 8 3 6 w a s " D a s L i e b e s v e r b o t " k l a a r v o o r u i t v o e r i n g . D e m a g i s t r a t e n v a n Magdenburg n a men e c h t e r a a n s t o o t o p d e t i t e l : " D a s L i e b e s v e r b o t " , e n d a t i n d e Va s t e n ! Wa g n e r l i e t n u z i j n w e r k a a n k o n d i g e n a l s " D e r N o v i z e v o n Palermo " , m a a r v e r d e r d a n é é n o p v o e r i n g kwam d e z e o p e r a n i e t e n k o r t na P a s e n g a f Wa g n e r z i j n o n t s l a g a l s m u z i e k d i r e k t e u r e n t r o k o p z o e k n a a r e e n n i e u w e b e t r e k k i n g . Z i j n p o g i n g e n om i n L e i p z i g e n B e r l i j n z i j n l a a t s t e opera vertoond t e k r i j g e n mislukten. I n Königsberg v e r kreeg h i j e e n a a n s t e l l i n g a l s o r k e s t d i r e k t e u r e n t r a d d a a r i n h e t h u w e l i j k met Minna P l a n e r o p 2 4 november 1 8 3 6 .

Het f a i l l i s s e m e n t v a n d e s c h o u w b u r g o n d e r n e m e r t e K d n i g s b e r g m a a k t e een e i n d e a a n Wa g n e r s v e r b l i j f i n d i e s t a d . N a D r e s d e n t r o k h i j n a a r Riga a l s o r k e s t d i r e k t e u r e n d a a r begon h i j i n d e h e r f s t v a n 1838 a a n de o p e r a " R i e n z i " . B e g i n 1 8 3 9 w a r e n d e e e r s t e t w e e b e d r i j v e n g e r e e d gekomen e n Wa g n e r w o u h i e r m e e d o o r b r e k e n o p é é n d e r g r o t e t o n e l e n : B e r l i j n , Wenen o f P a r i j s .

H i j b e g a f z i c h met z i j n echtgenote n a a r P i l l a u , vanwaar h i j met een z e i l s c h i p n a a r Londen r e i s d e . D i e z e e r e i s duurde d r i e e n een h a l v e week e n t o t d r i e m a a l t o e kwamen d e o n f o r t u i n e l i j k e r e i z i g e r s i n e e n h e v i g e s t o r m t e r e c h t . W a a r s c h i j n l i j k k r e e g Wa g n e r t i j d e n s d e z e r e i s de i n s p i r a t i e v o o r é é n v a n z i j n g r o t e m e e s t e r w e r k e n : " D e V l i e g e n d e Hollander " .

Na e e n v e r b l i j f v a n a c h t d a g e n i n L o n d e n s t e k e n d e Wa g n e r s h e t k a n a a l over n a a r B o u l o g n e s u r Mer om v a n d a a r u i t , m e t w e i n i g g e l d maar m e t grote verwachtingen, d e Franse hoofdstad t e bereiken. P a r i j s b e s c h i k te t o e n o v e r meer d a n 2 0 schouwburgen d i e k o n s t a n t v o l l e z a l e n t r o k ken. Om e r e c h t e r a l s k o m p o n i s t z o n d e r k l i n k e n d e naam b i n n e n t e g e r a ken w a s z e e r m o e i l i j k e n d a t m o e s t Wa g n e r a l h e e l v l u g e r v a r e n .

Deze P a r i j s e t i j d w a s d e v e r n e d e r e n d s t e v a n z i j n l e v e n ; m e t h e t m a k e n van a r r a n g e m e n t e n v a n m i n d e r w a a r d i g e w e r k e n , h e t s c h r i j v e n v a n chansons e n d a g b l a d a r t i k e l e n , v e r d i e n d e h i j n e t g e n o e g o m n i e t te —4 7 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 47

verhongeren.

Van P a r i j s t r o k Wagner n a a r h e t s t i l l e r e Meudon e n h i e r s c h r e e f h i j i n 1841 d e o p e r a " D e r F l i e g e n d e H o l l a n d e r " , waarvan h i j h e t manusk r i p t naar verschillende plaatsen i n Duitsland stuurde. Eerst kreeg h i j b e r i c h t d a t z i j n o p e r a " R i e n z i " t e D r e s d e n w a s aangenomen, d a n volgde d e m e d e d e l i n g d a t z o w e l L e i p z i g a l s München i n " D e r F l i e g e n d e H o l l a n d e r " g e e n h e i l z a g e n , t o t h e t b e r i c h t kwam d a t d e z e o p e r a , o p v o o r s p r a a k v a n M e y e r b e e r, i n B e r l i j n i n d e H o f s c h o u w b u r g z o u u i t g e voerd worden. N i e t s w e e r h i e l d hem n u n o g i n F r a n k r i j k e n o p 7 a p r i l 1842 k e r e n d e Wa g n e r s n a a r D u i t s l a n d t e r u g . D e g r o t e D u i t s e d i c h t e r H e i n r i c h H e i n e , d i e s i n d s 1831 i n P a r i j s woonde, s c h r e e f i n één v a n z i j n muzikale berichten, gedateerd 26 maart 1843, o v e r de m o e i l i j k h e den d i e v e l e opkomende D u i t s e k o m p o n i s t e n i n P a r i j s o n d e r v o n d e n om a l d a a r v a s t e v o e t t e k r i j g e n . O v e r Wa g n e r, d i e h i j i n P a r i j s h a d l e r e n kannen, s c h r i j f t h i j d a t R i c h a r d h e t w i j s e l i j k e b e s l u i t h a d genomen P a r i j s d e r u g t o e t e k e r e n , " u n d n a c h dem Deutschen K a r t o f f e l l a n d zurückflatterte " .

I n D r e s d e n aangekomen w e r d e r d i r e k t w e r k g e m a a k t v a n z i j n o p e r a " R i e n z i " d i e i n d i e s t a d o p 2 0 o k t o b e r 1842 i n première g i n g . A l van b i j d e e e r s t e o p v o e r i n g h a d d i t w e r k s u k s e s e n Wa g n e r ' s s t e r begon t e s t i j g e n .

Ook W a g n e r ' s v o l g e n d e o p e r a " D e r F l i e g e n d e H o l l a n d e r " g i n g i n D r e s den i n p r e m i è r e e n w e l o p 2 j a n u a r i 1 8 4 3 , e v e n w e l m e t m i n d e r s u k s e s dan " R i e n z i " . I n h e t z e l f d e j a a r v o l g d e d a n z i j n b e n o e m i n g t o t h o f k a pelmeester t e Dresden.

Ondanks h e t v e l e w e r k d i e d e z e f u n k t i e m e e b r a c h t b e g i n t h i j a a n e e n nieuwe o p e r a " Ta n n h a u s e r " , d i e o p 1 9 o k t o b e r 1 8 4 5 v o o r d e e e r s t e maal w o r d t v e r t o o n d . E n Wa g n e r k o m p o n e e r t m a a r v e r d e r ; i n 1 8 4 7 v o l g t " L o h e n g r i n " , maar deze o p e r a w o r d t v o o r o p v o e r i n g geweigerd omdat h i j e r v a n v e r d a c h t w e r d d e e l t e h e b b e n genomen a a n d e M a a r t r e v o l u t i e van 1 8 4 8 .

Rond d e z e t i j d o n t s t a a n d e e e r s t e s c h e t s e n v a n e e n m u z i e k d r a m a " S i e g f r i e d " , welke ideeën l a t e r i n " Der Ring des Nibelungen " z u l l e n u i t m o n d e n . I n 1 8 4 8 m o e s t Wa g n e r e c h t e r , t e n g e v o l g e v a n z i j n r e v o l u t i o n a i r e a k t i v i t e i t e e , u i t D u i t s l a n d v l u c h t e n . V i a W e i m a r, w a a r h i j d e reeds i n P a r i j s o n t m o e t t e F r a n z L i s z t t e r u g tegenkwam, b e r e i k t h i j Zürich waar h i j , m e t v e e l onderbrekingen, e n i g e j a r e n v e r b l e e f . H i e r o n t s t o n d o o k z i j n b e l a n g r i j k s t e t h e o r e t i s c h e w e r k " O p e r u n d Drama " .

Begin 1849 i s h i j i n P a r i j s , e i n d j u l i v a n h e t z e l f d e j a a r t e r u g i n Z ü r i c h , i n 1853 t e S p e z i a a a n d e G o l f v a n Genua, 1 8 5 5 i n Londen, m a a r t 1858 i n V e n e t i ë , a u g u s t u s 1 8 5 8 t e L u z e r n , m i d d e n 1 8 5 9 w e e r i n P a r i j s , enz. H i j v e r k e e r d e d i k w i j l s i n de g r o o t s t e g e l d n o o d e n z i j n t e r u g k e e r —4 t , —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 48

naar D u i t s l a n d b l e e f n o g a l t i j d v e r b o d e n .

In 1854-'55 ontstonden de e e r s t e twee p a r t i t u r e n voor " Der Ring des Nibelungen " : " Das R h e i n g o l d " e n " D i e Wa l k u r e " . H a l v e r w e g e d e werkzaamheden a a n d e d e r d e o p e r a u i t d e R i n g , " S i e g f r i e d " , o n d e r brak h i j d e k o m p o s i t i e , e n deze pauze zou 12 j a a r d u r e n . I n 1859 v o l tooide h i j d e opera " T r i s t a n und I s o l d e " i n Luzern. Nadat z i j n opera " Ta n n h ë u s e r " i n P a r i j s w a s u i t g e f l o t e n , v o o r a l o m d a t Wa g n e r w e i g e r de i n h e t t w e e d e b e d r i j f e e n b a l l e t s c e n e i n t e l a s s e n , g i n g Wagner via Karlsruhe - h i j had inmiddels i n Duitsland terug amnestie gekregen - n a a r Wenen, w a a r z i j n " T r i s t a n u n d I s o l d e " n a 7 7 r e p e t i t i e s werd a f g e w e z e n a l s z i j n d e o n u i t v o e r b a a r . H i j t r o k o p n i e u w n a a r P a r i j s , waar h i j i n d e w i n t e r v a n 1 8 6 1 b e g o n a a n d e o p e r a " D i e M e i s t e r s i n g e r v o n N ü r n b e r g " , v e r p l a a t s t e z i c h o p n i e u w n a a r Wenen, w a a r u i t h i j in 1864 i n f i n a n c i ë l e n o o d diende t e v l u c h t e n . E n dan zou p l o t s t o c h nog d e z o n g a a n s c h i j n e n v o o r d e i n m i d d e l s 5 1 - j a r i g e R i c h a r d Wa g n e r.

Ludwig I I b e s t e e g i n m a a r t 1 8 6 4 d e t r o o n v a n B e i e r e n , o p 1 8 - j a r i g e l e e f t i j d . Deze z e e r omstreden romantische v o r s t v o r s t voelde z i c h i n s t e r k e m a t e t o t d e m u z i e k v a n Wagner a a n g e t r o k k e n , d i e h i j p r o m p t b i j z i c h o n t b o o d , a l l e s c h u l d e n k w i j t s c h o l d e n hem e e n g r o o t g e l d b e d r a g ter beschikking stelde.

Ondanks d e v i j a n d i g e h o u d i n g v a n d e b e v o l k i n g v a n München w e r d o p 1 0 j u n i 1865 " T r i s t a n und I s o l d e " a l d a a r opgevoerd, maar p o l i t i e k e i n t r i g e s d e d e n Wagner n o g h e t z e l f d e j a a r u i t M ü n c h e n v e r t r e k k e n . N a v e l e o m z w e r v i n g e n v e s t i g t Wa g n e r z i c h i n h e t h u i s " T r i b s c h e n " t e Luzern, w a a r h i j N i e t z s c h e l e e r t kennen, Op 2 7 j a n u a r i 1 8 6 6 o v e r l e e d z i j n v r o u w M i n n a P l a n e r e n o p 2 5 a u g u s t u s 1870 h e r t r o u w t Wa g n e r m e t C o s i m a L i s z t , d o c h t e r v a n F r a n z L i s z t e n g r a v i n M a r i e d ' A g o u l t . Z i j was i n B e l l a g i o g e b o r e n o p 2 5 december 1837 e n w a s i n 1 8 5 7 i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n m e t d e d i r i g e n t H a n s v o n B ü l o w, d i e z e i n 1 8 6 6 v o o r Wa g n e r i n d e s t e e k l i e t . Z e . z o u R i c h a r d Wagner d r i e k i n d e r e n s c h e n k e n e n o p 9 3 - j a r i g e l e e f t i j d , o p 1 a p r i l 1930, t e B a y r e u t h o v e r l i j d e n , Te r g e l e g e n h e i d v a n d e g e b o o r t e v a n z i j n z o o n S i e g f r i e d H e l f e r i c h r i c h a r d , o p 6 j a n u a r i 1 8 6 9 , h a d Wa g n e r h e t f r a a i e o r k e s t s t u k " S i e g T r i e d i d y l l " gekomponeerd. Ondanks v e l e s t o r i n g e n i n d e r e l a t i e m e t _e w i s p e l t u r i g e B e i e r s e k o n i n g L u d w i g I I , w e r d i n München o p 2 1 j u n i 1868 d e p r e m i è r e g e g e v e n v a n Wagners é n i g e b l i j s p e l " D i e M e i s t e r s i n g e r v o n N ü r n b e r g " . Wa g n e r w a s o n d e r t u s s e n t e r u g b e g o n n e n m e t h e t uitwerken van de l a a t s t e delen van de Ring: " S i e g f r i e d " e n " Gütterdammerung " m a a r p a s t w e e j a a r n a z i j n v e r h u i z i n g n a a r B a y r e u t h was d e t e t r a l o g i e " D e r R i n g d e s N i b e l u n g e n " v o l t o o i d ( o p 2 1 n o v e m ber 1874 ) .

—4 9 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 49

I n h e t d o o r Wa g n e r g e s t i c h t e F e s t s p i e l h a u s i n B a y r e u t h v o n d i n 1 8 7 6 de p r e m i è r e p l a a t s v a n " D e r R i n g d e s N i b e l u n g e n " e n i n 1 8 7 7 b e g o n h i j a a n h e t " B ü h n e n w e i h f e s t s p i e l " " P a r z i v a l " , d a t i n 1882 v o l t o o i d w e r d . E r was e c h t e r w e e r e e n f i n a n c i ë l e tegemoetkoming v a n k o n i n g L u d w i g I I n o o d z a k e l i j k ; Wa g n e r z a t w e e r a a n d e g r o n d .

E i n d 1 8 8 2 b e l e e f d e Wa g n e r, n a 1 6 v o o r s t e l l i n g e n t e B a y r e u t h v a n " P a r z i v a l " , e e n a r t i s t i e k e n f i n a n c i e e l s u k s e s . Vo o r t a a n zou h i j n i e t meer moeten rondzwerven, v a n d e ene s t a d n a a r d e andere, l e u r e n d met z i j n o p e r a ' s ; e i n d e l i j k h a d h i j d e l a n g v e r w a c h t e e r k e n n i n g g e kregen.

Maar h e t l o t z o u e r a n d e r s o v e r b e s l i s s e n ; w a n t R i c h a r d Wa g n e r, D u i t s l a n d s g r o o t s t e m u z i e k d r a m a t i k u s , s t i e r f e n k e l e maanden n a d a t h i j sukses b e g o n t e k e n n e n , t e V e n e t i ë , o p 1 3 f e b r u a r i 1 8 8 3 a a n e e n h a r t v e r lauuuing.

Op 1 6 f e b r u a r i w e r d z i j n s t o f f e l i j k o v e r s c h o t , v a n u i t h e t P a l a z z o Ve n d r a m i n , w a a r h i j z i j n l a a t s t e l e v e n s d a g e n h a d d o o r g e b r a c h t , p e r gondel o v e r g e b r a c h t n a a r h e t s p o o r w e g s t a t i o n . E e n e k s t r a t r e i n v e r voerde h e t s t o f f e l i j k o v e r s c h o t v a n d e m e e s t e r n a a r z i j n g e b o o r t e land t e r u g .

I n d e n a m i d d a g v a n 1 8 f e b r u a r i 1 8 8 3 w e r d R i c h a r d Wa g n e r t e B a y r e u t h , de p l a a t s w a a r h i j z i j n l e v e n s d o e l h a d b e r e i k t , a c h t e r z i j n h u i s begraven.

Paul A r r e n

- 50

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 50

kastelen in vlaanderen T E R

B E K E

Het " H o f T e r B e k e " i s g e l e g e n i n d e g e m e e n t e W i l r i j k e n i n d e z e gemeente b e z o c h t e n w e r e e d s h e t k a s t e e l " K l a v e r b l a d " ( z i e j a a r gang 7 - 1 9 7 8 - n r . 3 ) De g e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k i s i n g r o t e t r e k k e n omzeggens g e l i j k aan d e g e s c h i e d e n i s v a n d e a n d e r e A n t w e r p s e r a n d g e m e e n t e n . M a a r h e t j a a r 1589 was v o o r W i l r i j k w e l e r g r a m p z a l i g . N a d e v a l v a n A n t w e r pen e n d e i n n a m e v a n d e S c h e l d e s t a d d o o r F a r n e s e , w e r d h e t o p n i e u w even r u s t i g i n o n z e s t r e k e n . M a a r d e n o o r d e l i j k e N e d e r l a n d e n g a v e n de s t r i j d n o g n i e t o p e n m a a k t e n h e t d e S p a n j a a r d e n o p v e l e p l a a t sen h e e l l a s t i g . D e S p a a n s e t r o e p e n k o n d e n n i e t o v e r a l g e l i j k z i j n en w a a r e r e e n z w a k k e o f h e l e m a a l g e e n v e r d e d i g i n g w a s s l o e g e n d e troepen van de n o o r d e l i j k e Nederlanden onbarmhartig t o e . Deze i n v a l len gingen d i k w i j l s gepaard met wrede p l u n d e r i n g e n e n w i l d e n de g e meenten g e s p a a r d b l i j v e n v a n d i e w a n d a d e n d i e n d e n z i j e e n g e l d s o m t e b e t a l e n om d e a a n v a l l e n weg t e h o u d e n . W i l r i j k was e c h t e r é é n v a n de w e i n i g e g e m e e n t e n d i e g e e n g e v o l g g a v e n a a n d e e i s e n v a n d e n o o r d e l i j k e n e n d a a r v o o r i n 1589 e e n zware t o l b e t a a l d e . E e n g r o t e b e n de k r i j g s l i e d e n d e r n o o r d e l i j k e N e d e r l a n d e n o v e r v i e l e n d e l a n d e l i j ke g e m e e n t e , p l u n d e r d e n h a a r v o l l e d i g l e e g e n v e r w o e s t t e n e e n g r o o t a a n t a l gebouwen. E n h e t was maar p a s i n 1609, b i j h e t b e g i n v a n h e t 1 2 - j a r i g b e s t a n d , d a t men k o n b e g i n n e n m e t d e o p r u i m i n g v a n d e enorme p u i n h o p e n .

TER BEKE In de b u u r t van de Struisbeek, o p de vruchtbare gronden van h e t " N e d e r l a n t " , kwam e r v r o e g t i j d i g o n t g i n n i n g . L a n g v ó ó r h e t j a a r 1300 b e s t o n d d a a r r e e d s e e n l a n d b o u w o n d e r n e m i n g d i e h e t b e s t e v a n

- 51 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 51

de v a l l e i v a n d e S t r u i s b e e k u i t b a a t t e . I n 1 3 2 8 i s Symon D a e n , u i t A n t w e r p e n , d e l a n d h e e r v a n d e z e h o e v e m e t d e naam " H e t G o e d t e r Beken " . E e n a k t e v a n 1 5 n o v e m b e r 1 3 2 8 , b e r u s t e n d i n h e t c a r t u l a rium d e r K a r t u i z e r s , v e r m e l d t :

" een tand b i den goede t e k beften, da-t men houdt, aLso w i venttaen, v a n Symoene Vaene " Ve r s c h i l l e n d e e i g e n a a r s v o l g d e n e l k a a r o p e n i n de e e r s t e h e l f t v a n de 1 6 d e e e u w i s h e t d e f a m i l i e v a n B r e c h t , d i e v e l e f e o d a l e g o e d e r e n te W i l r i j k b e z a t , d i e a l s d e grondheren v a n " Te r Beke " v e r m e l d worden.

De v a n B r e c h t ' s w a r e n e e n v o o r a a n s t a a n d e f a m i l i e i n h e t A n t w e r p s e ; D i r k v a n B r e c h t was i n 1566 schepen v a n Antwerpen; z i j n b r o e r J a k o b was e r l a n g e r e t i j d s c h o u t , e n z .

I n 1 5 3 6 w o r d t J a n v a n B r e c h t genoemd a l s e i g e n a a r v a n d e h o e v e " d e Beken " i n h e t N e d e r l a n t t e W i l r i j k . N a hem v i n d e n w e , i n 1 5 6 1 , G o devaert v a n B r e c h t e , a l s d e v o l g e n d e b e z i t t e r . Deze Godevaert was w a a r s c h i j n l i j k een afstammeling van Jan van Brecht o f van diens broer Goris.

Op 6 j u l i 1 5 6 1 v e r k o o p t r i d d e r G o d e v a e r t v a n B r e c h t e d e h o e v e " d e Beken " a a n C . Y s e b o u t s ( o f W y b o u t s ) e n s t a a t h e t g o e d a l s v o l g t beschreven:

" . . . . een hoeve, met hui4, h o v, boomgag den, winnende handen, weiden, beenden, gn.oezen, boaaen, met een schoon h u i v a n p,eei3antie, kondom omwacen.d, met een optkefzfcende bn.ug... ghoot asamen 15 bundene., gestaan en ge.Pegen a ehí.ek vmtken t h e t waten2and, geheten de hoeve de beften . . . " Deze a k t e v e r m e l d t r e e d s h e t k a s t e e l , d a t i n d i e t i j d " h u i s v a n p l a i s a n t i e " o f " s p e e l h o f " genoemd w e r d . H e t o n t s t a a n v a n z u l k een " s p e e l h o f " h e b b e n we r e e d s e n k e l e m a l e n v e r m e l d . D e X V I d e e e u w, Antwerpens g o u d e n e e u w, b e t e k e n d e v e e l g e l d v e r d i e n e n e n d e r i j k g e worden k o o p l i e d e n l i e t e n r o n d d e S c h e l d e s t a d v e r s c h i l l e n d e v a n d i e " speelhoven " o f " lusthoven " o p r i c h t e n . Z i j waren meestal gekoppeld a a n e e n l a n d e l i j k e h o e v e , e n v o o r z i e n v a n e e n omwaterd p a r k , e e n ophaalbrug, e n z .

Deze " h u i z e n v a n p l a i s a n t i e " w é l opgenomen i n o n s k a s t e l e n p a t r i m o nium, z i j n i n w e r k e l i j k h e i d g e e n é c h t e k a s t e l e n . Z i j w e r d e n n i e t a l s weerbare b u r c h t e n o p g e t r o k k e n o f d i e n d e n n i e t a l s v e r d e d i g i n g o f t o e v l u c h t s o o r d v o o r i n - e n omwoners b i j o n r a a d .

—5 2 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 52

- 53 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 53

B i j d e dood v a n C. Ysebouts was h e t z i j n zoon, F r a n c o i s Ysebouts, i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d m e t P e t r o n e l l a Ve r b e k e , d i e d e v o l g e n d e eigenaar w e r d v a n h e t k a s t e e l d o m e i n Te r B e k e , Hun é n i g e d o c h t e r , C o r n e l i a Y s e b o u t s , e r f d e h e t e i g e n d o m e n d r o e g het o v e r a a n h a a r e c h t g e n o o t Geronimus P o s s i n g e r. N a d e dood v a n Cornelia verkochten haar k i n d e r e n ; Jeronimus d e Jonge; Anna ( e c h t g e n o t e v a n A n t o o n S t e e n ) ; B e a t r i x ( v r o u w v a n P. C o e v o e t ) ; L u c r e t i a e n C o n s t a n t i a , " Te r Beke " o p 6 j u n i 1598 aan Jan G a i l l e t .

Jan G a i l l e t ( 1 5 4 1 - 1 6 0 3 ) , k o o p m a n , w a s g e h u w d m e t M a r g u é r i t e d e l a Barre (1538-1607) e n u i t hun h u w e l i j k s p r o t e n twee zonen: D a n i ë l en E v e r a e r t , d i e g e z a m e n l i j k d e h o e v e , m e t h e t s p e e l h u i s e n d e o m l i g g e n d e g r o n d e n , e r f d e n . E v e r a e r t b l e e f ongehuwd e n h e t h u w e l i j k v a n D a n i ë l ( 1 5 6 4 - 1 6 3 1 ) m e t S u z a n n a Remond, b l e e f k i n d e r l o o s . B e i d e broers verkochten op 28 mei 1627:

. . . een 3chone hoeve met ho(1, bogaand, w i n nende Zand, weiden, beerudevt, gnoezen, b o u e n , met een 4choon hu.í2s van pta,í.4avtí,e, liggende i n een 5tak tand nondom omwcLteh.d, achunen, 3taliev<, diven3e opgaande bomen, pZantagie, 3chone houtgewauen, gnov<den en a2Ce toebehoonten, gnoot 3amevi 25 bunden, gutaav< en g e2eg en tin dtv eras e pence2ev< o ndetc Wi?xi j fz tin h e t watentand, geheten de hoeve Ten Selze . . . . " De n i e u w e e i g e n a a r i s a l w e e r e e n e r v a r e n k o o p m a n : J a n - B a p t i s t Fredrix. De f a m i l i e F r e d r i x , u i t Haarlem afkomstig, h e e f t h e t " H o f Te r B e k e " i n h e t b e z i t g e h a d v a n 1 6 2 7 t o t 1 7 0 1 . D e v a d e r v a n J a n B a p t i s t F r e d e r i x , Gerebrandus, was u i t Haarlem gevlucht naar Antwerpen, o m w i l l e v a n d e t r o e b e l e n a l d a a r e n z i j n k a t o l i e k g e l o o f . H i j werd k e r k m e e s t e r v a n d e A n t w e r p s e S i n t - J a k o b s k e r k e n l a t e r a a l m o e z e n i e r. Gerebrandus F r e d r i x overleed i n 1613, e n z i j n echtgenote, C a t h e r i n a d e M o y, i n 1 6 1 9 .

Na J a n - B a p t i s t F r e d r i x g a a t T e r B e k e o v e r a a n z i j n z o o n G e r e b r a n d u s , gehuwd m e t J o a n n a - M a r i a M a r q u i s . D e z e s k i n d e r e n u i t d i t h u w e l i j k , die hun ouders o v e r l e e f d e n , d e e l d e n de goederen op 4 j u l i 1701.

I n h e t b e g i n v a n d e XIXde eeuw h o o r d e Te r Beke t o e a a n h e t e c h t p a a r Jacques U l l e n s ( 1 7 9 9 - 1 8 9 0 ) e n C l e m e n c e G e e l h a n d . D i t e c h t p a a r l i e t het k a s t e e l r e s t a u r e r e n e n v e r g r o t e n i n de s t a a t z o a l s we h e t n u nog kunnen b e k i j k e n . H u n h e r a l d i s c h e emblemen ( d e a r e n d v o o r U l l e n s e n de g e l e h a n d , a l s s p r e k e n d w a p e n , v o o r G e e l h a n d ) kwamen v o o r o p d e ijzeren ballustrade en op een steen, aan de b u i t e n z i j d e van de toren.

—5 4 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 54

Op d i e s t e e n b e m e r k t e men o o k d e d a t u m 1 8 5 5 , h e t j a a r t a l w a a r i n d e w i j z i g i n g e n gebeurden, maar deze h e r a l d i s c h e g e t u i g e n z i j n i n t u s s e n verdwenen. O o k i n h e t j a a r 1 8 5 5 w e r d e n e r e n k e l e b i j g e b o u w e n o p g e trokken i n de n a b i j h e i d van h e t k a s t e e l .

Jacques U l l e n s , g e z e g d " J o h n " , w a s d e v i e r d e z o o n v a n F r a n c o i s , h e e r van H a l l e , e n v a n M a r i a - T h é r è s e C o r n e l i s s e n , d e d o c h t e r v a n d e l a a t s t e h e e r v a n S c h o t e n . H e t h u w e l i j k v a n Jacques e n Clemence w e r d t e W i l r i j k i n g e z e g e n d i n 1 8 3 6 , e n , n a d a t z i j h e t " H o f Te r B e k e " hadden g e ë r f d , n a m e n z i j d a a r o n m i d d e l l i j k h u n i n t r e k .

Het g o e d b e h o o r d e a a n d e o u d e r s v a n C l e m e n c e ; L o u i s G e e l h a n d ( 1 7 7 7 1817) e n T h é r è s e d e W a e l , e n L o u i s G e e l h a n d h a d h e t d o m e i n g e ë r f d van z i j n o u d e r s J , B . G e e l h a n d ( 1 7 3 9 - 1 8 1 5 ) e n M a r i e - T h é r è s e d e N e u f .

Na d e d o o d v a n J a c q u e s U l l e n s g i n g h e t e i g e n d o m o v e r a a n z i j n e n i g e d o c h t e r, F l o r e n c e U l l e n s ( 1 8 3 7 - 1 9 0 4 ) , e c h t g e n o t e v a n C a j e t a n v a n d e Werve ( 1 8 3 4 - 1 8 8 4 ) , o m d a n o v e r t e g a a n a a n d i e n s e n i g e z o o n L u d o v i c , b u r g g r a a f v a n d e We r v e d ' I m m e r s e e l ( 1 8 5 9 - 1 9 4 3 ) . L u d o v i c v a n d e We r v e huwde i n 1 8 8 7 m e t C h a r l o t t e , g r a v i n d e L a l a i n g e n d i t e c h t p a a r v e r huurde h e t k a s t e e l d o m e i n Te r Beke gedurende v e r s c h i l l e n d e j a r e n a a n Jules d e Mahieu.

L u d o v i c , b u r g g r a a f v a n d e Werve, v e r k o c h t Te r Beke o p 2 3 m a a r t 1923 aan I g n a c e M o r e t u s - P l a n t i n d e B o u c h o u t , d e o u d s t e z o o n v a n L u d o v i c en O d i l e G e e l h a n d .

Ignace M o r e t u s huwde i n 1921 z i j n n i c h t E l i s a b e t h d e Hemptinne, d o c h t e r v a n g r a a f Ferdinand d e Hemptinne e n Georgine d u B o i s d ' A i s s c h e .

Z i j namen h u n i n t r e k o p h e t k a s t e e l Z o r g v l i e t t e Hoboken d a t i n onverdeeldheid was g e b l e v e n t u s s e n d e k i n d e r e n v a n L u d o v i c M o r e t u s sinds 1910, t o t h e t i n 1923 v e r k o c h t werd a a n d o k t e r v a n den W i l d e n bergh.

Gedurende d e g a n s e d u u r v a n w e r e l d o o r l o g I I w e r d h e t k a s t e e l T e r B e k e bezet d o o r D u i t s e m i l i t a i r e n d i e e r o n h e r s t e l b a r e schade a a n g e r i c h t hebben. D e e i g e n a a r s v e r l i e t e n h u n e i g e n d o m e n b e t r o k k e n e e n h u i s in A a r t s e l a a r, n i e t v e r van h e t k a s t e e l gelegen. Ignace Moretus, d i j k g r a a f v a n d e p o l d e r t e Hoboken e n p r e s i d e n t v a n t a l r i j k e l i e f d a dige v e r e n i g i n g e n , o v e r l e e d zonder nakomelingen t e A a r t s e l a a r o p 23 a p r i l 1947.

Een b e e t j e l a t e r s t e l d e z i j n weduwe h e t g o e d t e n d i e n s t e v a n v e l e goede w e r k e n e n o p 4 j a n u a r i 1 9 4 8 m o c h t e r z e l f s e e n k a p e l i n g e w i j d worden, e e n s u c c u r s a l e o f b i j k a p e l v a n d e k e r k v a n S i n t - J a n V i a n n e y.

Het H o f T e r B e k e d i e n d e e e n t i j d a l s h u i s v e s t i n g v o o r g e h a n d i k a p t e k i n d e r e n , m a a r t o e n d e z e e e n e i g e n home a a n d e k u s t k r e g e n w e r d h e t kasteel t e huur gesteld.

Sinds 1 9 7 3 h u u r t h e t e c h t p a a r Sem D e L a e t - V e r v o o r t h e t H o f T e r B e k e - 55

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 55

waar z e e e n v . z . w . o p r i c h t t e n v o o r e k s p e r i m e n t e l e m u z i e k . O o k v i n d e n er r e g e l m a t i g k o n c e r t e n p l a a t s .

De e i g e n a r e s s e v a n h e t k a s t e e l d o m e i n , g r a v i n M o r e t u s , l i e t b e l a n g r i j k e r e s t a u r a t i e s u i t v o e r e n , o . a . e e n v o l l e d i g nieuwe bedaking, maar z i j b e s c h i k t e n i e t o v e r v o l d o e n d e f i n a n c i ĂŤ l e m i d d e l e n om h e t g e h e e l te l a t e n h e r s t e l l e n . N a h a a r dood e r f d e h a a r n e e f , g r a a f Moretus P l a n t i n d e B o u c h o u t h e t Te r b e k e h o f e n v e r k o c h t h e t d r i e j a a r g e l e d e n aan d e g e m e e n t e W i l r i j k .

Het p l a n t o t v o l l e d i g e r e s t a u r a t i e v a n h e t k a s t e e l d o m e i n w e r d g o e d g e keurd, d e n o d i g e fondsen b i j mekaar g e b r a c h t , maar d a a r b l e e f h e t d a n b i j . A a n h e t k a s t e e l gebeurde e r , om o n b e g r i j p e l i j k e redenen, s i n d s dien n i e t s meer !

We h a d d e n e e n g e s p r e k m e t d e h u i d i g e b e w o o n s t e r, M e v r o u w De L a e t Ve r v o o r t , d i e we l a n g s d e z e weg nogmaals danken v o o r d e t a l r i j k e n u t t i g e i n l i c h t i n g e n d i e we v a n h a a r mochten vernemen.

Sinds 1 j a n u a r i 1983 i s W i l r i j k d u s o v e r g e g a a n n a a r A n t w e r p e n e n werden d e g e l d e n d i e v o o r d e r e s t a u r a t i e v a n T e r B e k e b e s c h i k b a a r lagen, a a n de Scheldestad overgedragen. Vr a a g i s n u o f Antwerpen deze r e s t a u r a t i e g a a t u i t v o e r e n o f h e t g e l d g a a t aanwenden v o o r a n d e r e z a ken.

Het H o f T e r B e k e h e e f t e r , z o a l s h e t e r n u b i j l i g t , n o g n o o i t z Ăł v e r waarloosd u i t g e z i e n ; e r z i j n t a l r i j k e r u i t e n s t u k , e n z o meer; e n wanneer e r n i e t d r i n g e n d i n g e g r e p e n w o r d t z a l h e t b i n n e n a f z i e n bare t i j d h e l e m a a l n i e t meer n o d i g z i j n !

En d a n mogen d e v e r a n t w o o r d e l i j k e n , i n d e e e r s t e p l a a t s h e t W i l r i j k se G e m e e n t e b e s t u u r, e r w e e r p r a t o p g a a n d a t o p n i e u w e e n w a a r d e v o l le g e t u i g e v a n ons v e r l e d e n naar d e b l i k s e m i s gegaan !

Paul A r r e n

- 56

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 56

BRONNEN: K a n . d r . F. P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n W i l r i j k " - 1 9 5 2 R. M o r e t u s P l a n t i n d e B o u c h o u t : " D e m e u r e s F a m i l i a l e s " 1 9 5 0 b l z . 3 4 4 J . G o o l e n a e r t s : " O v e r d e H e r a l d i e k v a n d e Gemeente W i l r i j k " 1 9 6 5 J . V a n d e r Z e y p : " H e t r i j k e W i l r i j k - 1 2 0 0 j a a r o u d " - V l a a m s e To e r i s t i s c h e B i b l i o t e e k n r . 5 0 - 1965 J. D e H o n d t : " H i s t o r i s c h e W a n d e l g i d s v o o r G r o o t - A n t w e r p e n " - 1 9 7 7 blz. 107 J. S c h o b b e n s : " L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s " I - 6 5 p r o m e n a d e s p é d e s t r e s z.d. b l z . 122, 212, e n z , H. E g g e n s t e i n : " A a n t e k e n i n g e n o v e r A n t w e r p s e B e g r a a f p l a a t s e n deel I : Berchem, M o r t s e l , W i l r i j k - 1946 - b l z . 4 7 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1 9 5 5 - b l z . 8 " Va d e - Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " - U i t g a v e T o e r i s t i s c h e F e d e r a t i e d e r P r o v i n c i e Antwerpen - z . d . b l z . 5 6 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " - d e e l I I - b l z . 1 5 4 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 - b l z . 8 5 4 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " d e e l I I - 1 9 3 9 b l z . 1 5 2 6 C. B a u n e : " A n n u a i r e d e s C h â t e a u x d e B e l g i q u e " - é d i t i o n 1 8 9 9 b l z . 11 9 Baron I . S t e i n d ' A l t e n s t e i n : " A n n u a i r e d e l a N o b l e s s e d e B e l g i q u e " 1858 Baron d e Ryckman d e B e t z : " A r m o r i a l G é n é r a l d e l a N o b l e s s e B e l g e " 1941 Baron d e T r o o s t e m b e r g h : " R é c u e i l d e Ta b l e a u x d e Q u a r t i e r s d e N o b l e s se d e s F a m i l l e s B e l g i e s " - 1 9 1 3 Baron d e Ryckman d e B e t z 6 V i c o m t e d e J o n g h e d ' A r d o y e : " R é c u e i l d e Ta b l e a u x d e Q u a r t i e r s d e N o b l e s s e d e s F a m i l l e s B e l g e s " 1 9 1 4 - 1 9 4 8

e.V.a.

—5 7 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 57

snuffelend in het verleden van hoogboom

a al

SCHOOTEN.y

58 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 58

e 4 z , y e7,44, & / r e

e��4"4.e,te .d1ezeeQ� � �ÿ� � �veoon, � ee � � -evet. eene, � �

& a t e -

���susr.uc.c.d c ��ee��/' G���

G y -

- 59 -

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 59

Ten J a r e a c h t t i e n h o n d e r d t w e e e n z e v e n t i gp( den n e g e n d e n O c t o b e r Voor l l V C t i t 2 4 C 1 l d

w 2 t c a v

, Y e e c g u y ..l�Q ` J h u g Y t

Notaris t e Schooten Ve r s c h e e n : 1 . : e V r n t I t i c e t e b e i s - l a v e , * , h a n d w e r k e r t e S i n t e W i l l e b r o r d s A n t w e r p e n woonende Denwelken b i j d e z e v e r k l a a r d e t e v e r k o o p e n e n o v e r t e d r a g e n v o o r v r i j van h y p o t h e k e n c t Aan W e l E d e l e n h e e r E j v V l t * t � ti2W.1C• t i e i 4 SC p e a 4 « 4 * 1 - e p r o v i n c i a a l r a a d s h e e r, g r o n d e i g e n a a r, woonende op z ikj na s t e e l gv a n hoogboom k t e Ee r c kee r e nt, e g e n w o o r d i g e n aanneemende. E e n e h e i d e g e l e g e n t e hoogboom o n d e r E e c k e r e n t e r s t r e e k o u d e g r a c h t t e n k a d a s t e r b e k e n d w i j k B nummer 7 6 , g r o o t v o l g e n s m e t i n g een h e c t a r e v i e r a r e n n e g e n e n z e s t i g c e n t i a r e n , p a l e n d e n o o r d J a n B a p t i s t W o u t e r s , o o s t e n z u i d d e n h e e r S t r u y v e n e n w e s t d e e r v e n Va n den B e r g h e - M o r e t u s .

•c

I i r t b u i t t - ' : D e v e r k o o p e r v e r k l a a r t d i t g o e d hem t o e t e b e h o re f a l s d e n aankoop daarvan gedaan t e hebben b i j l i c i t a t i e i n g e v o l g e proces v e r b a a l opgemaakt d o o r d e N o t a r i s K e n n i s t e C a p p e l l e n bewaarder der m i n u t e e n ambtgenoot d e n t w e l f M a a r t a c h t t i e n h o n d e r d z e v e n t i g , o v e r g e s c h r e v e n n e g e n e n t w i n t i g A p r i l d a a r n a d e e l 8 8 8 nummer 4 5 , w a a r toe d ' h e e r k o o p e r v e r z o n d e n w o r d t .

Om d o o r k o o p e r t e r e k e n e n v a n h e d e n i n v o l l e n e i g e n d o m , g e n o t e n g e bruik daarvan t e beschikken en e r de l a s t e n daarop uitgaande t e b e t a len.

D i t goed wordt verkocht zoo e n g e l i j k d i t aan verkooper toebehoort, met a l d e s z e l f s z o v o o r a l s n a d e e l i g e e r f d i e n s t b a a r h e d e n z i c h t e n o n zichtbare v o o r t e n n i e t voortdurende; z o n d e r waarborg d e r aangehaalde g r o o t t e i n mas.

En m i t s d e s o m v a n = l t e t C / 1 1 . b e . : S t u t , t i € 3 v o o r d ' h e e r k o o p e r comptant b e t a a l d a a n v e r o o p e r d i e z u l k s e r k e n d e n d ' h e e r k o o p e r i n a l l e z i j n e r e g t e n aan en t o t voorschreven heide verklaard t e s t e l l e n zonder v o o r b e h o u d i n g .

Waarvan a k t t o t w e l k e r s u i t v o e r i n g p a r t i j e n d o m i c i l i e k i e z e n t e n k a n tore van ons N o t a r i s .

—6 0 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 60

Opgemaakt e n v e r l e d e n t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n i n d e t e g e n w o o r d i g heid v a n P e t r u s Joannes Schelpheuvel e n Josephus S c h e l p h e u v e l , b e i d e woonende t e B r a s s c h a e t , l a n d b o u w e r s , g e t u i g e n h i e r t o e a a n z o c h t .

Na g e d a n e v o o r l e z i n g h e b b e n d e g e t u i g e n m e t p a r t i j e n e n o n s n o t a r i s onderteekend. ( g e t e e k e n d ) D . Mouwen, B n E d . O s y ; P . J . Va n S c h e l p h e u v e l , J . Va n Schelpheuvel e n H. D e B r u y n r i o t s Geregistreerd t e Eeckeren den t i e n October 1872 b l a d 6 4 v e r s o v a k 6 , een b l a d z o n d e r r e n v o i .

Ontvangen t w i n t i g f r a n c s , t a c h t i g c e n t i m e n .

De O n t v a n g e r ( g e t e e k e n d ) J . H . M a t t h í j s .

Overgeschreven t e n h y p o t h e e k k a n t o o r e t e Antwerpen d e n a c h t t i e n d e n October 1800 t w e e e n z e v e n t i g d e e l 9 4 9 n ° 4 8 . Ontvangen zeven f r a n k e n zes e n v i j f t i g c e n t i e m .

Paul A r r e n Hobonia d a n k t D h r. E . C l a e s v o o r deze a k t e .

—6 1 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 61

19 F E B R U A R I 1 9 8 3 _ WORSTENBROODAVOND

Na h e t w e l k o m s t w o o r d j e v a n d e v o o r z i t t e r w e r d e r o n m i d d e l l i j k o v e r gegaan t o t h e t v e r o r b e r e n v a n d e l e k k e r e w o r s t e n b r o d e n e n d i t o appelbollen, nagespoeld door l i t e r s k o f f i e e n thee.

Ve l e b e r e i d w i l l i g e h a n d e n z o r g d e n e r v o o r d a t i n e e n minimum v a n t i j d de t a f e l s w e r d e n a f g e r u i m d e n d e a f w a s w a s g e d a a n . V e e l d a n k a a n d i e v e l e b e r e i d w i l l i g e handen.

Ondertussen was d e t r a d i t i o n e l e algemene j a a r v e r g a d e r i n g begonnen, g e v o l g d d o o r d e b e s t u u r s v e r k i e z i n g . E r kwamen g e e n n i e u w e k a n d i d a t e n opdagen, z o d a t d e h u i d i g e " s t u u r l u i " a u t o m a t i s c h h e r k o z e n w e r d e n .

U i t h e t kasverslag b l e e k daarna d a t , d a n k z i j d e suksesvolle penningenverkoop, e r een b a t i g s a l d o mocht genoteerd worden van 142.758 F !

Toen d e s c h a t b e w a a r d e r v e r o n t s c h u l d i g d w e r d wegens v e r l o f , w e r d e r dan o o k g e l a c h e n d a t h i j e r z e k e r m e t d e k a s v a n d o o r w a s g e g a a n .

Na d e v e r g a d e r i n g w e r d e n e n k e l e h é é l s t e r k e l e d e n u i t g e n o d i g d o m d e m a t r i j z e n , d i e d e Hoboniapenningen hadden geslagen, o f f i c i e e l t e vernietigen. Het a t t e s t , door de sterke leden als getuigen ondertekend, d r u k k e n w e h i e r b i j v e r k l e i n d a f o p b l z . 6 3 e n o p b l z 6 4 l a t e n we d e v e r n i e t i g d e m a t r i j z e n z i e n .

Na d e e r n s t v o l g t h e t s p e l e n d i t m a a l h a d d e n w e g e o p t e e r d v o o r e e n m u z i k a l e - e n g e l u i d s k w i s . E e n bandopnemer b r a c h t e e n a a n t a l f r a g m e n ten u i t l i e d j e s , k l a s s i e k e werken e n conférences, a f g e w i s s e l d met enkele g e l u i d e n , d i e d o o r d e aanwezigen moesten herkend o f geraden worden. E e n a a n t a l z a n g e r s e n z a n g e r e s s e n w e r d e n m o e i l i j k h e r k e n b a a r gemaakt d o o r d e p l a a t o p e e n t r a g e r o f h o g e r t o e r e n t a l o p t e nemen.

Het w a s , d a t g e v e n w e g r a a g t o e , n i e t g e m a k k e l i j k m a a r a l m e t a l toch e e n p l e z a n t e avond w a a r i n e r h e e l w a t werd a f g e l a c h e n .

Een t w e e d e r o n d e b r a c h t e e n p o d i u m p l o e g samen m e t d e b e s t e k a n d i d a t e n van i e d e r e t a f e l u i t d e z a a l . Z i j s p e e l d e n i n d i v i d u e e l v o o r e e n p r i j s en d e w i n n a a r v a n d e p o d i u m k w i s b e z o r g d e z i j n m e d e - t a f e l g e n o t e n n o g een g r a t i s d r i n k .

In d e z e e i n d r o n d e g e l u k t e mevrouw Hermine De S i t t e r e r i n , n a e e n spannende n a k - a a n - n e k r a c e , d e e e r s t e p r i j s w e g t e k a p e n . O n d e r d e p r i j z e n v e r m e l d e n we e e n m o o i h a n d w e r k j e d a t gemaakt e n g r a t i s t e r b e s c h i k k i n g w e r d g e s t e l d d o o r o n s l i d mevrouw M a r i a B r a c k e . E n a l l e prijswinnaars kregen, n a a s t hun p r i j s , a l s b e l o n i n g nog de " Hoboniap e n n i n g " mee n a a r h u i s .

Nadien w e r d e r d a n n o g g e k e u v e l d e n v e e l g e l a c h e n t o t . . . , n e e n , h o e l a a t h e t w e e r a l w e r d , d a t v e r k l a p p e n we l e k k e r n i e t !

Raymond R o e l a n d s —6 2 —

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 62

HOBONIA K U LT U R E L E H E E M K R I N G H O O G B O O M

C E R T I F I C A AT HOBONIA - PENNING I n o p d r a c h t v a n HOBONIA w e r d e n d o o r d e f i r m a MAQUOY - TRAMAUX en C o u i t G r o b b e n d o n k 1 5 0 0 b r o n z e n e n 1 2 z i l v e r e n p e n n i n g e n geslagen.

De v e r n i e t i g i n g v a n d e m a t r i j z e n h a d p l a a t s t i j d e n s d e j a a r l i j k s e algemene v e r g a d e r i n g o p 1 9 f e b r u a r i 1 9 8 3 i n DEN HAASDAM i n a a n w e z i g heid van: Het b e s t u u r :

Raymond R o e l a n d s (voorzitter)

Paul A r r e n (secretaris)

De l e d e n : \ /

7 L

% R. BUYST

C

.

KENNIS

G

.

BRACKE

G

.

D E CLERCK

C l a e s s e n s d r e e f 2 0 Te n E e k h o v e n l e i 1 2 4 P r i n s L e o p o l d s t r a a t 3 7 K r a a i e n h e u v e l 4 2070 K a p e l l e n 2 1 0 0 D e u r n e 2 2 0 0 Borgerhout 2 0 7 0 Kapellen

� � �

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 63

F o t o ' s : Raymond Roelands

- 64

-

Hobonia - 12de jaargang - nr. 1 - januari 1983 - p. 64

Druk : V A N DEN BOGAERD T y p o - Offset Ertbrandstraat 266 K a p e l l e n T e l . : 6 6 4 22 13