Hobonia 1981-2 A4

HURON IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

tijdschrift

J a a r g a n g 10 —

198i

april - mei - j u n i

V i l l a " Z o n n e s c h i j n " - Kon. A s t r i d l a a n , h o e k L o b e l i a l a a n Te k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i ĂŤ n

inhoud 10 j a a r " H o b o n i a

It

R.

Roelands

blz.

66

Glyptiek: Kunst i n Mineralen

R.

Huwel

blz.

68

Antwerpen i n 1881

R. A l a r d o t

blz.

80

Kastelen i n Vlaanderen: De Markentoren t e Zichem

P.

Arren

blz.

89

Zwervend d o o r h e e n d e G e s c h i e d e nis van het Zwin d e e l 10

R.

Va n H a e l s t b l z .

99

Kuierend i n Oude P a p i e r e n

P.

Arren

blz.

11 0

Activiteiten

H.

De S i t t e r

blz.

118

- 65 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 65

10 j a a r HOBONIA Regelmatig terugkerende a k t i v i t e i t e n van onze K u l t u r e l e H e e m k r i n g z i j n d e museumbezoeken i n A n t werpen. Reeds v a n i n h e t p r i l l e o n t s t a a n b e z o c h t e n we d e v e r z a m e l i n g e n v a n d e s t i l l e g e t u i g e n v a n o n s . verleden. Drempelvrees i s voor e l k e persoon afzond e r l i j k e e n r e m t o t museumbezoek. I n g r o e p i s d e z e rem e r n i e t e n b i j g e v o l g m o c h t e n w e s t e e d s r e k e n e n op e e n r u i m e b e l a n g s t e l l i n g v a n o n z e H o b o n i a n e n ; b e l a n g s t e l l i n g d i e v o o r, ons, i n r i c h t e r s , e e n s t i mulans w a s om d e z e a k t i v i t e i t o p o n s progamma t e houden. D e l a n g e l i j s t b e z o c h t e musea i s e e n g e t u i ge v a n h e t s u k s e s .

1 4 . 0 1 . 1 9 7 1 : Museum v a n F o l k l o r e e n Vo l k s k u n d e 02.02.1972:

Museum P l a n t i n - M o r e t u s

26.03.1972:

Brouwers huis

25.03.1973:

Scheepvaartmuseum " H e t S t e e n "

05.05.1974:

R i j k s a r c h i e f t e Antwerpen

11 . 0 5 . 1 9 7 5 :

Heemkundig museum v a n B r e c h t

05.07.1975:

Kasteel Ve l t w i j c k t e Ekeren

12.06.1977:

Rubenshuis

10.09.1977:

Museum v a n S c h o n e K u n s t e n , R u b e n s j a a r

11 . 0 3 . 1 9 7 9 :

Brouwers huis

- 66 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 66

27.05.1979: Poldermuseum van L i l l o

- Fort

20.04.1980: V l e e s h u i s 23.05.1980: O s t e r i e t h h u i s 0 8 . 0 3 . 1 9 8 1 : Museum v a n Schone K u n s t e n Ta l r i j k z i j n ook de deskundig g e l e i d e wandelingen d i e onze k r i n g organiseerde i n Antwerpen.

De v e l e m o n u m e n t e n , p r a c h t i g e o u d e g e b o u w e n , mooie t o e g a n g s p o o r t e n , s t e m m i g e b i n n e n p l a a t s j e s , e n z . , v o r m e n é é n g r o o t museum d a t h e t b e z o e k e n meer d a n w a a r d i s . N o g s t e e d s o n t d e k k e n w e a l z o voor ons nog onbekende Antwerpse h o e k j e s .

Spijts de vele stadsvernieuwingen, waarbij vele oude h u i z e n verdwenen z i j n , b e h o u d t h e t oude s t a d s g e d e e l t e t o c h n o g v o l d o e n d e c h a r m e om s t e e d s w e e r t a l r i j k e d e e l n e m e r s n a a r o n z e wandelingen t e l o k k e n .

Gelukkig i s e r ook h e t p r i v é - i n i t i a t i e f dat tegenwoordig i n s t a a t voor v e l e dure r e s t a u r a t i e s v a n oude gebouwen, z o d a t h u n v r o e g e r e l u i s t e r terug t o t z i j n v o l l e recht komt.

Raymond R o e l a n d s

- 67 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 67

Zegel - e i l a n d M e l o s - G e o m e t r i s c h e p e r i o d e •7de e e u w v . C h r . - M a r m e r Foto: Rubenianum

- 68 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 68

GLYPTIEK KUNST I N M I N E R A L E N

Mesopotamië bakermat v a n d e s t e e n s n i j k u n s t De k u n s t o m h a l f e d e l - e n e d e l s t e n e n t e g r a v e r e n g a a t t e r u g t o t d e v r o e g s t e b e s c h a v i n g e n . W i j m o g e n aannemen d a t de o o r s p r o n g e r v a n i n h e t o u d e B a b y l o n l a g . E g y p t e , w a a r v o o r a l i n skarabeevorm gesneden werd, k e n d e o p h e t g e b i e d van d e s t e e n s n i j k u n s t n o o i t d e h o g e o n t w i k k e l i n g v a n Mesopotamië waar d e s t e n e n v o o r a l b e w e r k t werden t o t z e g e l r i n g of stempel. De gegraveerde stenen verzekerden h e t r e c h t op eigendom e n h e t z e g e l b e s c h e r m d e d e e i g e n a a r t e g e n d i e f s t a l .

Tevens d i e n d e n d e s t e n e n a l s g a r a n t i e b i j h a n d e l s t r a n s a k t i e s o f a l s waarborg b i j m o n d e l i n g o v e r g e b r a c h t e boodschappen.

A l s m a t e r i a a l g e b r u i k t e men v o o r a l h e m a t i e t , l a p i s l a z u l i , j a s p i s , p o r f i e r e n s e r p e n t i j n . L a t e r werden amethyst, s c h a l cedoon, s a r d e n k a r n e o o l b e w e r k t .

I n d e b e g i n p e r i o d e g r a v e e r d e men m e t d e h a n d i n zachte g e s t e e n t e n d o o r m i d d e l v a n een s n i j i n s t r u m e n t u i t f l i n t o f brons. Herodotos b e s c h r i j f t hoe h e t Egyptische leger was u i t g e r u s t met p i j l e n waarvan d e p u n t k o n d i e n e n om z e g e l s t e g r a v e r e n . P l a t o b e w e e r t b o v e n d i e n d a t d e Ethiopiërs gegraveerde stenen a l s betaalmiddel gebruikten.

De w e r k e l i j k e g r a v e e r k u n s t o n t s t o n d e c h t e r e e r s t b i j d e z e g e l s n i j d e r s van Nineveh ( c a . 2000 v ó ó r C h r i s t u s ) toen h a r d e r e g e s t e e n t e n z o a l s b e r g k r i s t a l werden bewerkt e n wanneer d e e e r s t e t e k e n s v a n d e g r a v e r i n g m e t h e t w i e l werden a a n g e t r o f f e n .

Prachtige uitvoeringen bewijzen dat rond deze p e r i o de r e e d s h e t d i a m a n t p u n t g e b r u i k t w e r d , i e t s w a t P l i n i u s bevestigd d o o r aan t e merken d a t s p l i n t e r s v a n s t u k g e s l a gen d i a m a n t n u t t i g z i j n v o o r h e t g r a v e r e n i n g e s t e e n t e n .

De v e r s p r e i d i n g v a n d e t e c h n i e k Na h e t t e r u g l o p e n v a n d e k u n s t i n B a b y l o n b r e i d d e de g l y p t i e k z i c h l a n g s S y r i ë o v e r K l e i n - A z i ë u i t . Z e e r m o o i e gemmen w e r d e n v e r v a a r d i g d d o o r d e H e t t i e t e n . I n d e —6 9 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 69

Myceense p e r i o d e v o n d d e s t e e n s n i j k u n s t h a a r w e g n a a r K r e ta waar meestal s t e a t i e t werd v e r w e r k t . De p r a c h t i g s t g e sneden s t e n e n komen v o o r r o n d 1 6 0 0 - 1 4 0 0 v Ăł d r C h r i s t u s , i n de v o l l e b l o e i p e r i o d e v a n d e M y c e e n s e k u n s t . D o o r h u n h a n delsreizen droegen de F e n i c i ĂŤ r s o p hun b e u r t b i j t o t h e t verspreiden van de techniek over de eilanden i n de Middel-

T h e s a u r u s gemmarum a n t i q u a r u m - 1 7 5 0 landse Zee. Maar h e t waren A z i a t i s c h e G r i e k e n d i e l a t e r d e kennis n a a r Griekenland zouden overbrengen.

Reeds i n d e z e s d e e e u w v d d r C h r i s t u s v i n d e n w i j i n steen gesneden z e g e l s i n G r i e k e n l a n d . D a t d e p r o d u k t i e h i e r van s t r e n g g e r e g l e m e n t e e r d was b l i j k t u i t e e n b e v e l v a n S o lon waarbij h i j d e steensnijders verbood een kopie van het - 70

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 70

zegel t e behouden.

Een v a n d e m o o i s t g e s n e d e n s t e n e n w e r d d o o r T h e o d o r o s v a n Samos v o o r P o l y k r a t e s i n s m a r a g d g e s n e d e n . O v e r deze s t e e n v e r h a a l t H e r o d o t o s d a t P o l y k r a t e s d o o r A m a s i s K o n i n g v a n E g y p t e gemaand w e r d , w i l d e h i j d e g o d e n b e h a g e n , z i j n k o s t b a a r s t e b e z i t weg t e werpen. Vo o r P o l y k r a t e s was n i e t s k o s t b a a r d e r dan z i j n mooi z e g e l u i t smaragd. H i j w i e r p d i t i n d e z e e e n h o e h e t l a t e r i n d e maag v a n e e n v i s werd teruggevonden i s e e n bekend v e r h a a l . D e w e r k e l i j ke s m a r a g d i s e c h t e r n o o i t e r g e n s a a n g e t r o f f e n .

Ondanks d a t d e g l y p t i e k h a a r g r o o t s t e b l o e i i n G r i e kenland kende was z i j g e e n G r i e k s e u i t v i n d i n g . D e G r i e k e n die i e d e r e kunst o f u i t v i n d i n g aan een godheid w i j d d e n deden d i t n i e t v o o r d e s t e e n s n i j k u n s t . D i t i s n i e t v e r w o n d e r l i j k w a n t b i j Homeros t r e f f e n w i j b u i t e n amber e n g o u d omzeggens g e e n v e r m e l d i n g e n a a n n a a r a n d e r e m i n e r a l e n .

Eerst n a d e v e r o v e r i n g e n v a n A l e x a n d e r, t o e n h a r d e r e g e s t e e n t e n u i t I n d i ë kwamen, w e r d e n d e G r i e k e n m e t d e w e r e l d der m i n e r a l e n bekend.

A l s m a t e r i a a l g e b r u i k t e men i n d e p e r i o d e v a n 3 0 0 100 v ó ó r C h r i s t u s h o o f d z a k e l i j k c h a l c e d o o n . L a t e r w e r d e n granaat, b e r y l , t o p a a s , amethyst, k a r n e o o l , sardonyx e n b e r g k r i s t a l b e w e r k t . Gegeerd was d e groene j a s p i s , o m w i l l e van h e t g e l o o f i n z i j n genezende e i g e n s c h a p p e n b i j m a a g s t o o r nissen. D e l i e v e l i n g s s t e e n z o u d o o r z i j n wondermooie r o d e k l e u r, d e t o t d a n t o e i n G r i e k e n l a n d onbekende h y a c i n t worden.

Va n i n t a g l i o n a a r k a m e e To t i n d e p e r i o d e v a n A l e x a n d e r w e r d d e t e c h n i e k van h e t i n t a g l i o o f i n g e s n e d e n s t e e n t o e g e p a s t . D e b e w e r k te s t e n e n hadden een p r a k t i s c h n u t : a l s s t e m p e l o f z e g e l .

De g r a v e r i n g , d i e p i n g e s n e d e n o f g e k r a s t , m a a k t e d e s t e e n minder a l s s i e r a a d g e s c h i k t .

Reeds i n d e p e r i o d e v a n A l e x a n d e r o n t w i k k e l d e n d e Grieken een nieuwe t e c h n i e k . Hun hoogontwikkeld k u n s t g e v o e l g a f h e t o n t s t a a n a a n e e n n i e u w k u n s t v o o r w e r p : d e kamee o f i n r e l i ë f gesneden s t e e n . Z o werd d e s t e e n l e t t e r l i j k en f i g u u r l i j k v e r h e v e n . E e n v a n d e v r o e g s t g e k e n d e kameën

i s deze met d e a f b e e l d i n g v a n Demetrius S o t e r e n z i j n vrouw L a o d i c e ( 1 6 2 - 1 5 0 ) .

- 71

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 71

De v e r s c h i l l e n d e k l e u r l a g e n v a n d e s a r d o n y x ( n a a r de s t a d S a r d e s , h e d e n S a r t , i n K l e i n - A z i ë ) m a a k t e n d i t mineraal u i t z o n d e r l i j k geschikt voor bewerking.

De E t r u s k e n d i e z e l f m e e s t e r l i j k s n e d e n , m e e s t a l karneool i n skarabeevorm, l e e r d e n de t e c h n i e k aan de Romeinen.

Te r w i j l d e G r i e k e n v o o r n a m e l i j k a g a a t , a m e t h y s t e n kwarts g e b r u i k t e n b e w e r k t e n d e Romeinen a n d e r e s t e e n s o o r ten z o a l s r o b i j n e n smaragd. Maecenas l i e t d e b e s t e k u n s t e n a a r s u i t G r i e k e n l a n d n a a r Rome k o m e n . O n d e r h e n D i o s c u r i des, d i e a l s e e n d e r g r o o t m e e s t e r s v a n d e s t e e n s n i j k u n s t de b l o e i v a n d e kamee i n l u i d d e e n d e R o m e i n s e g l y p t i e k naar ongekende h o o g t e n v o e r d e .

Aan D i o s c u r i d e s w o r d t d e b e r o e m d e Gemma A u g u s t e a t o e g e s c h r e v e n d i e h e d e n i n Wenen b e r u s t . Z ó k o s t b a a r w e r d de s t e e n g e a c h t d a t m e n b e w e e r t d a t P a u s P a u l u s I I i n r u i l e r v o o r e e n b r u g i n To u l o u s e w o u b o u w e n .

Door d e t o e n e m e n d e l u x u s kwam h e t d r a g e n v a n g e g r a v e e r d e s t e n e n z o d a n i g i n d e mode d a t e e n i e d e r e e n s t e e n wenste a a n t e s c h a f f e n . D e a r m e r e k l a s s e n konden z i c h e c h t e r d e d u r e gemmen n i e t v e r o o r l o v e n e n h i e r d o o r o n t stond e e n n i e u w e t e c h n i e k : h e t maken v a n " p a s t e n " o f a f d r u k s e l s . V a n h e t i n t a g l i o o f d e kamee w e r d e e n a f d r u k g e maakt i n p i j p a a r d e , w a a r i n g l o e i e n d g l a s w e r d g e p e r s t o m het o r i g i n e l e beeld t e v e r k r i j g e n . H e t nadeel v a n deze pasten was d a t d e f i g u r e n s n e l l e r u i t v l a k t e n , t e r w i j l d e gravure i n d e h a r d e r e m e t a l e n behouden b l e e f . D e z e e i g e n schap v a n d e m i n e r a l e n samen m e t d e g r o e i e n d e g e w o o n t e o m p o r t r e t t e n t e g r a v e r e n was v a n o n s c h a t b a a r b e l a n g v o o r d e geschiedenis. D o o r d e duurzaamheid v a n h e t m i n e r a a l e n d o o r de s t e e n s n i j k u n s t b e z i t t e n w i j t o t o p h e d e n n o g t a l l o z e portretten u i t de oudheid.

De d a c t y l i o t h e e k : v o o r l o p e r d e r g r o t e v e r z a m e l i n g e n De p r a c h t i g s t g e g r a v e e r d e s t e n e n w e r d e n b i j e e n g e b r a c h t i n d a c t y l i o t h e k e n o f v e r z a m e l i n g e n v a n gemmen. V a a k w e r d e n de s t e n e n z e l f z o m o o i d a t m e n z e o n b e w e r k t t e n t o o n s t e l d e .

De s t e n e n w e r d e n d a n b e w o n d e r d o m h u n k l e u r , h e l d e r h e i d e n i n s l u i t i n g e n . E e n van de g r o o t s t e verzamelingen bezat k o n i n g M i t h r i d a t e s . U i t d e z e s c h a t z o u Pompeus p u t t e n om z i j n eigen verzameling t e v e r r i j k e n .

—7 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 72

xunum..u0.w.wu.m.Iawmrem.awwwm

A. F o k k e : D e G r a v e u r . 1 7 9 6 Afbeelding van een draaibank v o o r. h e t graveren van stenen.

Met d e r e c h t e r h a n d w e r d d e s t e e n v a s t g e h o u d e n , n a e e r s t m e t mastik op een houten p l a n k j e vastgekleefd t e z i j n geweest.

De l i n k e r h a n d r u s t o p d e " t o u r e t " o f d r a a i m o l e n t j e , d a t met d e v o e t , l a t e r m e t e e n e l e k t r i s c h e m o t o r , a a n g e d r e v e n werd. D e s n i j s t i f t , t u s s e n w i j s v i n g e r e n d u i m g e h o u d e n komt z o i n e e n d r a a i e n d e b e w e g i n g . N a a s t h e t g r a v e r e n m e t v r i j e hand was deze t e c h n i e k met h e t w i e l s t e e d s d e v o o r naamste.

- 73 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 73

Maar o o k J u l i u s C a e s a r w a s e e n v e r w o e d v e r z a m e l a a r v a n m o o i e s t e n e n . C a e s a r w i j d d e i n Rome n i e t m i n d e r d a n zes d a c t y l i o t h e k e n i n . D e v e r z a m e l i n g e n w a r e n v r i j t o e g a n k e l i j k v o o r h e t p u b l i e k i n d e t e m p e l v a n Ve n u s G e n e t r i x t e n t o o n g e s t e l d . Z o was d e e e r s t e t e n t o o n s t e l l i n g v a n h a l f e d e l - e n e d e l s t e n e n w e l l i c h t e e n i d e e v a n C a e s a r.

Na C a r a c a l l a g e r a a k t e d e k u n s t v a n h e t i n t a g l i o snijden i n v e r v a l . Ve r s c h i l l e n d e nieuwe t h e o s o f i ë n u i t h e t n a b i j e Oosten overgewaaid gaven a a n l e i d i n g t o t h e t graveren van f a n t a s t i s c h e f i g u r e n o p d e s t e n e n . D e z e gemmen z i j n bekend o n d e r d e naam G r y l l i o f A b r a x a s . N a a r m a t e h e t R o meinse r i j k z i j n e i n d e n a d e r d e werden d e g r a v e r i n g e n s t e e d s s l o r d i g e r u i t g e v o e r d , t o t d a t i n d e v i j f d e eeuw de kamees n i j k u n s t langzaam v e r l o r e n g i n g . De technieken waren nog w e l i n B y z a n t h i u m g e k e n d , m a a r i n t a g l i o ' s w e r d e n omzeggens n i e t meer geproduceerd.

W o n d e r l i j k genoeg g i n g d e s t e e n s n i j k u n s t t e r u g n a a r het land van oorsprong: P e r z i ë . De r i j k e verzamelingen van de S a s s a n i d e n b l i j k e n v a n u i t z o n d e r l i j k m i n e r a l o g i s c h b e lang. Nergens t r e f f e n w i j z o v e l e verscheidene mineralen aan en w e l v o o r n a m e l i j k s p i n e l l e n e n h y a c i n t h e n ( z i r k o n e n ) .

De Mohamedaanse v e r o v e r i n g e n z o u d e n e c h t e r o m s t r e e k s 6 3 2 een e i n d e m a k e n a a n d e b l o e i v a n d e s t e e n s n i j k u n s t i n Perzië.

I n Europa was d e g l y p t i e k gedurende d e middeleeuwen t o t e e n d i e p t e p u n t g e z a k t . To c h w a s d e k u n s t n i e t h e l e m a a l v e r l o r e n gegaan. K e r k v o r s t e n e n koningen l i e t e n z i c h nog z e g e l r i n g e n s n i j d e n . E e n p r a c h t s t u k was d e g e s c h i e d e n i s v a n S u s s a n n a ( b e r g k r i s t a l ) h e d e n i n h e t B r i t i s h Museum.

Werd e r i n d e l l e - e n 1 2 e e e u w m i n d e r i n s t e e n g e s n e d e n , i n d e 13e e n 14e eeuw kennen w i j t e r u g e e n o p b l o e i i n Frankrijk en I t a l i ë .

Vo o r d e m i d d e l e e u w e r w a s d e s t e e n v a n b e l a n g d o o r z i j n waarde e n magische k r a c h t . D e k l a s s i e k e b e t e k e n i s werd g e c h r i s t i a n i s e e r d e n soms w e r d d e s t e e n " g e d o o p t " of ondersteboven gemonteerd. Hadden d e middeleeuwen een onbelangrijke p r o d u k t i e , d e v e r d i e n s t e van deze periode l a g i n d e z o r g v u l d i g e b e w a r i n g v a n d e a n t i e k e gemmen, d i e t o t o p heden ongeschonden b l e v e n .

Nieuwe b l o e i : H e t o n t s t a a n d e r g r o t e v e r z a m e l i n g e n Rond 1 4 5 0 b r a c h t e n G r i e k s e v l u c h t e l i n g e n d e k u n s t - 74

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 74

van h e t s t e e n s n i j d e n t e r u g n a a r I t a l i ë . E r o n t s t o n d e e n nieuwe b l o e i p e r i o d e w e l k e h a a r w e e r s l a g z o u v i n d e n t o t i n het noorden van Europa met Brugge aan d e s p i t s . De v i j f t i e n d e eeuw kende e e n diepgaande i n t e r e s s e i n d e k l a s s i e ke o u d h e i d . D o n a t e l l o g e b r u i k t e a n t i e k e gemmen a l s v o o r beeld v o o r d e v e r s i e r i n g van h e t Palazzo M e d i c i R i c c a r d i .

Een v e r w o e d v e r z a m e l a a r w a s o o k P a u s P a u l u s I I . M e t h e m begon e e n n i e u w t i j d p e r k i n d e g l y p t i e k . D e t e c h n i e k e n werden s t e e d s m e e r g e p e r f e k t i e o n e e r d o m o n d e r L o r e n z o I l Magnifico ( 1448 - 1492 ) e e n hoogtepunt t e b e r e i k e n .

Lorenzo l e g d e d e b a s i s v a n d e p r a c h t i g e v e r z a m e l i n g van F i r e n z e d o o r a a n d e e r f e n i s v a n z i j n v a d e r d e s t u k k e n van Paus P a u l u s I I t o e t e voegen. D e v e r z a m e l i n g g e r a a k t e e c h t e r v e r s p r e i d d o o r d a t d e s t e n e n , d i e g e m a k k e l i j k weg te bergen waren, b i j p l u n d e r i n g e n h e t e e r s t werden g e r o o f d .

Na z u l k e p l u n d e r i n g g e r a a k t e d e s t a d F i r e n z e , d a n k z i j een nieuwsgierige haan, t e r u g aan een deel v a n z i j n schatten. Een boer d i e h e t d i e r met een k o s t e l i j k e a n t i e k e kamee o v e r h e t e r f z a g l o p e n v o n d d e s c h a t o n d e r e e n h o o p stro. I n a l l e r i j l werden de stenen teruggebracht naar waar z i j thuishoorden, weer eens had h e t t o e v a l een g r o t e r o l gespeeld.

U i t d e s c h a t t e n van de Farneses o n t s t o n d i n d i e z e l f de p e r i o d e n u o o k d e t w e e d e g r o o t s t e v e r z a m e l i n g v a n I t a l i ë : deze v a n N a p e l s . L a t e r w e r d e n t a l r i j k e a n d e r e v e r z a m e l i n g e n van gemmen a a n g e l e g d , w a a r o n d e r d e b e l a n g r i j k s t e d e z e v a n K a t h a r i n a I I b i j g e h o u d e n i n Ts j a r s k o j e - S j e l o , h e t k e i z e r l i j k k a b i n e t v a n Wenen e n d i t v a n B e r l i j n .

Een g r o o t a a n t a l s t e e n s n i j d e r s w e r d a a n d e I t a l i aanse h o v e n t e w e r k g e s t e l d . E e n v a n d e g r o o t m e e s t e r s v a n de R e n a i s s a n c e w a s G i o v a n i d e l l e C o r n i o l e ( 1 4 7 0 - 1 5 1 6 ) .

Z o a l s z i j n naam z e g t w e r k t e h i j v o o r n a m e l i j k i n k a r n e o o l .

N i e t m i n d e r b e k e n d w a r e n Domenico Compagni, genaamd " D e i Camei " , G i o v a n n i d e l C a s t e l B o l o g n e s e , V a l e r i o B e l l i , e n de b e r o e m d e B e n v e n u t o C e l l i n i . K a r e l V e n C l e m e n s V I I moedigden d e s t e e n s n i j k u n s t a a n . M a a r n i e t a l l e e n p a u s e n en v o r s t e n l e g d e n v e r z a m e l i n g e n v a n b e w e r k t e m i n e r a l e n a a n .

Het v e r z a m e l e n s p r e i d d e z i c h n a a r a n d e r e l a g e n v a n d e b e volking. Onder de b e l a n g r i j k s t e p r i v é verzamelingen i n de Nederlanden was d e z e v a n Rubens w e l e e n v a n d e g r o o t s t e .

Het w a s n i e t e e n i e d e r t o e g e l a t e n z i j n k o s t b a r e s t e n e n t e bekijken. De Antwerpse s c h i l d e r - e x p e r t i n de g l y p t i e k , - 75

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 75

Camee m e t p o r t r e t t e n v a n C l a u d i u s , A g r i p p i n a d . j .

Germanicus, A g r i p p i n a s e n . - I e eeuw n a C h r i s t u s .

Onyx

- 76 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 76

stond i n v e r b i n d i n g m e t d e F r a n s e gemnoloog P e í r i s c . E r ontstond een i n t e n s e b r i e f w i s s e l i n g t u s s e n beiden met h e t oog o p h e t u i t g e v e n v a n e e n k a t a l o g u s v a n a n t i e k e gemmen.

Rubens v e r k o c h t e e n d e e l v a n z i j n v e r z a m e l i n g a a n d e H e r t o g van B u c k i n g h a m . N a z i j n d o o d g i n g e n d e o v e r b l i j v e n d e 2 1 2 stenen n a a r z i j n z o o n A l b e r t . J e a n C h i f f l e t m a a k t e v a n deze stenen een k a t a l o g u s d i e heden nog i n d e b i b l i o t e e k v a n Besançon b e w a a r d w o r d t .

Een a n d e r e b e k e n d e A n t w e r p s e v e r z a m e l i n g w a s d e z e van G o r l a e u s ( 1 5 4 9 - 1 6 0 9 ) . O o k d e z e v e r z a m e l i n g g i n g na d i e n s d o o d n a a r E n g e l a n d e n w e l n a a r d e P r i n s v a n W a l e s .

In h e t p r a c h t i g e werk " D a c t y l i o t h e c a seu annulorum s i g i l l o r u m q u e . . . " N u r e m b e r g , 1 6 0 0 , v i n d e n w i j t a l r i j k e gemmen u i t deze verzameling beschreven. H e t werk i s aanwezig i n h e t Museum P l a n t i n M o r e t u s t e A n t w e r p e n .

Het h a r d s t e m i n e r a a l , d i a m a n t , d a t i n d e o u d h e i d n i e t bewerkt k o n worden werd n u gegraveerd. Ambroggio Cardosso g r a v e e r d e e e n d i a m a n t v o o r P a u s J u l i u s I I e n Clemente B i r a g o s n e e d i n d e z e h a r d e s t e e n h e t p o r t r e t v a n I n f a n t e Don C a r l o s v o o r P h i l i p s I I .

Laatste bloei en verval van de glyptiek I n de 16e eeuw werd e r n o g v o o r t g e w e r k t a a n v e l e Europese v o r s t e n h o v e n , w a a r o n d e r v o o r n a m e l i j k d i e v a n K a r e l I X e n Rudolf I I . Deze l a a t s t e o n t s l o o t t a l r i j k e s t e e n g r o e v e n . E r w e r d z o v e e l o n t g o n n e n o p e i g e n bodem d a t R u d o l f I I d e Boheemse m i n e r a l e n z e l f s n a a r a n d e r e l a n d e n k o n u i t voeren. De mooiste s t e n e n werden opgezocht d o o r " s t r a h l e r s die aan h e t h o f van Praag een ander s t a t u u t kregen dan de s t e e n s n i j d e r s . D e g l y p t i e k was e c h t e r o v e r h a a r h o o g t e p u n t .

De a c h t t i e n d e e e u w k e n d e e e n l i c h t e w e d e r o p b l o e i m e t T o r i c e l l i i n I t a l i ë , Barnabé i n F r a n k r i j k , d e f a m i l i e P i c h l e r en L o r e n z N a t t e r i n D u i t s l a n d .

Er w e r d e n m e e r e n m e e r k o p i e ë n g e m a a k t n a a r o u d e gemmen e n d e z e t o e s t a n d b e r e i k t e z i j n h o o g t e p u n t i n d e n e g e n t i e n d e e e u w, d e e e u w d e r v e r v a l s i n g e n . D e n a b o o t s i n g e n waren n u z ó p e r f e k t d a t z i j n i e t m e e r v a n d e e c h t e t e o n derscheiden waren.

Rond 1 8 6 8 w a s I d a r - O b e r s t e i n n o g e e n b e l a n g r i j k c e n t r u m v o o r h e t v e r v a a r d i g e n v a n gemmen. E r w a r e n t o e n n i e t minder d a n 160 personen t e w e r k g e s t e l d b i j h e t g r a v e - 77 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 77

Abb. 2. t aiu rrI e u r bei der

Het g r a v e r e n

i n

Idar

- Obenstein vóór de tweede wereldoorlog.

ren i n stenen. De a r b e i d werd e c h t e r z o s l e c h t b e t a a l d , dat o o k deze s t e e n s n i j d e r s een ander beroep zochten. Z o kwam e r e e n e i n d e a a n d e w a r e k u n s t v a n h e t g r a v e r e n i n steen, e e n k u n s t waarvan w i j hopen d a t z i j t e r u g z a l o p bloeien.

Renold Huwel

—7 8 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 78

Bibliografie: 1. B a b e l o n , E . : " L a G r a v u r e e n p i e r r e s f i n e s , c a m é e s e t i n t a i l l e s " Paris, L i b r . i m p r, réunis, 1894 2. " C a t a l o g u e o f t h e e n g r a v e d g e m s i n t h e r o y a l c o i n s c a b i n e t o f T h e Hague " T h e H a g u e , G o v e r n m e n t P u b l i s h i n g Office, 1978, 2 delen 3. F o k k e , A . : " D e G r a v e u r " D o r d r e c h t , A . B l u s s é e n Z n .

1796 4 . F u r t w ë n g l e r , A . : " D i e a n t i k e n Gemmen " L e i p z i g 5. G e b h a r t d , H . : " Gemmen u n d Kameën " B e r l i n , S c h m i d t & Co., 1 9 2 5 6. G r o n o v i u s , J . : " . G e m m a e e t s c u l p t u r a e a n t i q u a e d e p i c t a ab L . A u g u s t u s S e n e n s i " A m s t . , A . B l o o t e l i n g , 1 5 8 5 7. K i n g , C h : " H a n d b o o k o f e n g r a v e d g e m s " L o n d o n , B e l l & Sons, 1 8 8 5 8. L o u w e t , W . : " N o t a o v e r gemmen " i n : " P a r a d i s u s m u s i cus " A n t w . R u b e n s h u i s , 1 9 7 7 , 3 9 - 4 1 9. M a r i e t t e , P . : " T r a i t é d e p i e r r e s g r a v é e s " P a r i s , I m p r . de l ' a u t e u r , 1 7 5 0 10. N a t t e r , L . " T r a i t é d e l a m é t h o d e a n t i q u e d e g r a v e r e n pierres f i n e s " London, 1754 11 . R e i c h e l t , H . : " G e s c h i c h t e d e r I d a r - D b e r s t e i n e r E d e l steinindustrie " i n : " Beitráge z u r Geschichte der Te c h n i k u n d I n d u s t r i e " X X I - B e r l i n , 1 9 3 1 12. R i c h t e r , G . M . : " T h e e n g r a v e d g e m s o f t h e G r e e k s , t h e E t r u s c a n s a n d Romans " L o n d o n , P a h i d o n P r e s s , 1 9 6 8 13. R i c h t e r , G . M . : " T h e e n g r a v e d g e m s o f t h e Romans " London, P a h i d o n P r e s s , 1 9 7 1 14. S o m e s - C o c k s , A . : " I n t a g l i o ' s a n d c a m e o ' s i n t h e J e w e l r y c o l l e c t i o n o f t h e V. A . " L o n d o n , B u r l i n g t o n Magazine, 1970 15. V a n d e r M e u l e n - S c h r e g a r d u s , H . : " P e t r u s P a u l u s R u b e n s a n t i q u a r i u m c o l l e c t o r a n d c o p y i s t o f a n c i e n t gems " Alphen a / d R i j n , 1 9 7 5 . P r o e f s c h r i f t .

16. " T h e s a u r u s gemmarum a n t i q u a r u m a s t r i f e r a r u m " F l o r e n tiae, o f f . A l b i z i a n a , 1750 17. Z a d o k s , A . - J i t t a , J . : " R u b e n s a n d a n o t h e r cameo " in: " Phoenix " 4 , 1 - 1949, 2 0 - 22

—7 9 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 79

De B r o u w e r s v l i e t ( b o v e n ) e n h e t K a t t e n d i j k d o k ( o n d e r ) i n 1 8 8 1

—8 0 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 80

ANTWERPEN I N

1881

Antwerpen, e e n g r o e i e n d e s t a d , z i n d e r e n d v a n l e v e n en a k t i v i t e i t , m e t e e n d y n a m i s c h s t a d s b e s t u u r e n e e n h e e l gezonde f i n a n c i ë l e t o e s t a n d . I n 1 8 8 1 b e d r a g e n d e o n t v a n g sten v a n de stadskas 2 5 , 7 m i l j o e n f r . , t e r w i j l d e u i t g a v e n s l e c h t s 2 0 , 0 m i l j o e n b e l o p e n . H e t was d a n o o k t e verwachten dat d e gemeenteraadsverkiezingen van 25 o k t o b e r h e t v e r trouwen v a n d e k i e z e r s i n d e s t e d e v a d e r e n z o u b e v e s t i g e n .

En i n d e r d a a d : d e g e m e e n t e r a a d w o r d t h a a s t v o l l e d i g h e r k o zen, e n L e o p o l d d e Wa e l b l i j f t b u r g e m e e s t e r . D e l i b e r a l e p a r t i j h e e f t weer eens d e v o l s t r e k t e meerderheid behaald, en v i e r t d a t ' s a v o n d s m e t e e n g r o t e b e t o g i n g i n h e t T h é â t r e des V a r i é t é s

Politieke betoging op de Groenplaats, vóór het " Café de l ' Univers " ( l a t e r den Bazar ) .

De s t a d t e l t 1 6 9 . 1 0 0 i n w o n e r s , w a a r v a n s l e c h t s 11 . 7 8 3 k i e s g e r e c h t i g d e n .

Het j a a r 1 8 8 1 s t a r t o m z o t e z e g g e n i n h e t t e k e n van d e a a p . O p 1 1 j a n u a r i o n t s t a a t b r a n d i n h e t a p e n p a l e i s van d e D i e r e n t u i n ; d a a r b i j v e r l i e z e n t a c h t i g a p e n h e t l e ven, w a a r o n d e r 1 0 w a a r d e v o l l e o r a n g - o e t a n g s e n 2 5 s l i n g e r apen. E e n w e e k l a t e r v o l g t e e n a p e n s t r e e k : d e s t a d b e g i n t met d e a f b r a a k v a n d e B l a u w e To r e n , e e n v e s t i n g t o r e n u i t 1313, o p h e t h u i d i g e B l a u w t o r e n p l e i n . E e n o n h e r s t e l b a a r verlies !

Door e n v o o r d e m o d e r n i s e r i n g v a n d e h a v e n e n h e t r e c h t t r e k k e n v a n d e S c h e l d e k a a i e n z a l e r t u s s e n 1881 e n 1884 n o g v e e l m é é r v e r d w i j n e n : . d e S t . W a l b u r g i s k e r k a a n d e Burcht, h e e l w a t houten gevels, t y p i s c h e v l i e t e n ( B r o u - 81 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 81

wersvliet, S t . Pietersvliet, Koolvliet, S t . Jansvliet ) , de o u d e v i s m a r k t a a n h e t S t e e n . V a n d e z e s c h i l d e r a c h t i g e Vi s m a r k t , n o g i n 1841 d o o r B o u r l a herbouwd, b l i j f t a l l e e n het O . L . Vr o u w b e e l d o v e r ( 1 ) .

To t e e n a n d e r e s e n s a t i o n e l e a f b r a a k w o r d t o p 1 1 f e b r u a r i 1881 b e s l i s t , n l . v a n h e t v e r s t e r k t e N o o r d k a s t e e l .

Samen m e t h e t H e s s e n h u i s e n h e t O o s t e r s H u i s g a a t h e t Noordkasteel d i e dag o f f i c i e e l o v e r v a n s t a a t s - n a a r s t a d s b e z i t . D.e s t a a t g a a t o o k d e v e r b i n t e n i s a a n , h e t K l e i n e e n het G r o t e S c h i j n t e v e r l e g g e n z o d a t d e Antwerpse Haven n a a r het noorden kan u i t g e b r e i d worden. De ondertekening van deze o v e r e e n k o m s t w o r d t g e v i e r d o p 9 o k t o b e r 1 8 8 1 , m e t e e n grote o p t o c h t waaraan een h o n d e r d t a l maatschappijen e n muziekkorpsen deelnemen. H e t r e g e n t d e h e l e dag p i j p e s t e l e n maar h e t e n t h o e s i a s m e v a n d e s i n j o r e n i s n i e t t e b l u s s e n .

De s t o e t v e r t r e k t a a n d e n i e u w e z u i d e r d o k k e n . O p h e t S t a d huis wordt een delegatie, waartussen ook t w a a l f o u d s t r i j ders v a n 1830, d o o r d e burgemeester ontvangen. Daarna trekt de f e e s t e l i j k e optocht verder naar het Noordkasteel; d a a r w a c h t e n G e n i e t r o e p e n om m e t s p r i n g l a d i n g e n s y m b o l i s c h de e e r s t e s l a g a a n d e v e s t i n g t o e t e b r e n g e n .

Er w o r d t n i e t a l l e e n a f g e b r o k e n , m a a r o o k g e b o u w d .

Zo h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s , d a t i n 1 8 8 4 z a l v o l t o o i d z i j n .

In h e t S t . Elisabethgasthuis wordt een tandheelkundige dienst opgericht.

Het o f f i c i e e l e n h e t v r i j o n d e r w i j s o p e n e n o m t e r meest s c h o l e n . H e t o f f i c i e e l ( s t a d s ) o n d e r w i j s p a k t u i t m e t nieuwe s c h o l e n i n d e C o n s t i t u t i e s t r a a t e n d e I n d i s c h e straat en kindertuinen i n de Kloosterstraat, d e Pierenbergstraat, d e Belegstraat en de Offerandestraat. De i n t o t a a l zes s t e d e l i j k e k i n d e r t u i n e n t e l l e n e i n d d e c e m b e r 1 8 8 1 s a men 1 . 9 4 2 k l e u t e r s . S c h e p e n v a n O n d e r w i j s E v a r i s t A l l e w a e r t i s e e n o v e r t u i g d v o o r s t a n d e r v a n d e D u i t s e pedagoog F r i e d rich FrSbel.

De k i n d e r t u i n e n z i j n o p e n v a n 8 t o t 1 7 u u r , e n d e onderwijzeressen moeten - z o l u i d t h e t r e g l e m e n t v a n 1880 " d e e e r s t e komen e n d e l a a t s t e weggaan " . Va k a n t i e i s n i e t voorzien, maar z e hebben wel e l k e zondag e n donderdag n a middags v r i j , e n b o v e n d i e n 9 o f f i c i ë l e f e e s t d a g e n .

I n h e t K o n i n k l i j k Atheneum, d a t n o g g e v e s t i g d i s o p de S t . J a c o b s m a r k t ( h e t n i e u w e g e b o u w o p h e t F r . R o o s e ( 1 ) T h a n s i n d e t u i n v a n h e t P r o v i n c i a a l museum S t e r c k s h o f —8 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 82

v e l t p l e i n z a l e e r s t i n 1884 k l a a r z i j n ) , w o r d t e e n l a t i j n wiskundige a f d e l i n g o p g e r i c h t .

Kosteloze k o e p o k i n e n t i n g b e s t a a t nog maar een j a a r , en k e n t w e i n i g b i j v a l . M é é r d a n d u i z e n d k i n d e r e n m i n d e r d a n 1 j a a r oud s t e r v e n i n Antwerpen i n 1881 a a n pokken, m a z e len en kroep. De hygiëne z a l e r nochtans o p v o o r u i t gaan.

Op 2 1 j u n i 1 8 8 1 w o r d t d e d r i n k w a t e r l e i d i n g v a n A n t w e r p e n , met d e p o m p - e n z u i v e r i n g s s t a t i o n s t e Wa l e m , i n g e h u l d i g d .

Bij deze gelegenheid z i j n grote waterlansen opgesteld op de Te n i e r s p l a a t s e n d e G r o t e M a r k t ; e e n v a n d e l a n s e n s p u i t t o t o p h e t d a k van h e t s t a d h u i s . Een overtuigende e n massaal d o o r d e b e v o l k i n g bijgewoonde p r o e f n e m i n g .

Op 2 5 n o v e m b e r w o r d e n o t t e r s c h e p e n i n b e d r i j f g e s t e l d voor d e M e s t d i e n s t ( d i e i n 1884 z a l w o r d e n omgedoopt i n Openbare R e i n i g i n g s d i e n s t ) .

Het s t a d s b e e l d w o r d t a l s m a a r g e w i j z i g d . N a a s t d e r e e d s h o g e r opgesomde i n g r i j p e n d e v e r a n d e r i n g e n z i e n w e i n 1881 d e v e r b r e d i n g v a n d e K e i z e r s t r a a t , d e H o o g s t r a a t , d e Steenhouwersvest e n h e t V r i j d a g m a r k t s t r a a t j e , d e o p e n i n g van t w e e n i e u w e s t r a t e n : C e u l e m a n s s t r a a t e n N e e f s t e e g ( b e i de genoemd n a a r d e e i g e n a a r s v a n d e g r o n d e n ) , d e i n h u l d i ging v a n de Gemeenteschietbaan o f " T i r " o p d e S t . B e r nardsesteenweg. B i j d e o p e n i n g v a n d e " T i r " z i j n m i l i t a i ren u i t Nederland e n F r a n k r i j k e n onze e i g e n Garde C i v i q u e aanwezig; ' s avonds w o r d t a a n d e b i n n e n - e n b u i t e n l a n d s e o f f i c i e r e n e e n b a n k e t aangeboden i n d e Handelsbeurs, g e volgd d o o r e e n b a l i n d e Va r i é t é s d a t t o t t e g e n de morgen duurt.

Daags t e v o r e n w e r d e n i n d e H a n d e l s b e u r s d e a a r d rijkskundige muurkaarten van g e n i e k a p i t e i n Paul Ghesquière ingehuldigd.

Op d e G r o t e M a r k t n ° 7 w o r d t h e t h u i s " P a n d v a n Spagnien " , h e t z o g e h e t e n H u i s v a n K e i z e r K a r e l , g e r e s t a u r e e r d . D e g e v e l z a l i n 1893 bekroond worden met e e n beeld v a n S t . J o r i s d o o r J e f Lambeaux.

I n h e t Museum P l a n t i n - M o r e t u s ( g e o p e n d i n 1 8 7 7 ) worden i n 1 8 8 1 d e b i b l i o t h e e k , d e a r c h i e f k a m e r e n d e l e e s zaal v o o r h e t p u b l i e k opengesteld, e n t e g e l i j k v e r s c h i j n t de " C a t a l o g u e d u Musée P l a n t i n - M o r e t u s " v a n M . R o o s e s .

In.1881 v e r s c h i j n t o o k de " Catalogue d e l a c o l l e c tion d ' a n t i q u i t é s égyptiennes-", o v e r de Egyptische v e r z a m e l i n g d i e i n 1 8 7 9 w e r d a a n g e k o c h t d o o r h e t Museum v a n Oudheden ( S t e e n ) .

- 83

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 83

Wa n n e e r t o t d e n o r m a l i s a t i e v a n d e r e c h t e r o e v e r was b e s l i s t , z i j n d e w e r k e n s n e l e n g r o n d i g d o o r g e voerd. H e t slopen van de oude b u r c h t rond de a l oude S t . W a l b u r g i s r u ĂŻ n e , h e t a f g r a v e n v a n d e h i s t o r i s c h e Werp i n d e S c h e l d e , h e t n e e r h a l e n v a n e e n hele s t e d e l i j k e bebouwing l a n g s d e oever o v e r een s t r o o k v a n r u i m 100 m b r e e d , h e t bouwen v a n d e nieuwe k a a i m u r e n , h e t was e e n enorme onderneming.

Deze f o t o v a n d e w e r k e n , w a a r o p d e g r a a f w e r k e n a a n het kraanhoofd z i c h t b a a r z i j n naast h e t reeds o n t mantelde Steen, l a a t d u i d e l i j k z i e n w e l k t e r r e i n er v e r l o r e n g i n g v o o r d e bouw v a n deze " t e c h n i s c h . . verantwoorde modernisering " , d i e op minder dan 100 jaar achterhaald b l i j k t t e z i j n , vermits de havena k t i v i t e i t e n o p d e s t r o o m en a a n d e S c h e l d e k a a i e n momenteel b i j n a t o t a a l o p z e r o z i j n t e r u g g e l o p e n .

- 84 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 84

Op 2 6 m e i w o r d t d e v o e t b r u g o v e r h e t g o e d e r e n s t a t i o n a a n d e Dam i n g e h u l d i g d .

Op Z u r e n b o r g w o r d t d o o r d e " I m p e r i a l C o n t i n e n t a l Gas A s s o c i a t i o n " ( e e n NV v o l g e n s E n g e l s r e c h t ) e e n g a s f a b r i e k gebouwd. I n 1883 z u l l e n i n d e s t a d 5 . 7 5 0 g a s b e k k e n voor openbare v e r l i c h t i n g g e p l a a t s t worden. G a s t o e s t e l l e n voor h u i s h o u d e l i j k g e b r u i k en verwarming z u l l e n e e r s t i n 1887 v e r s c h i j n e n .

Op 1 4 a u g u s t u s w o r d t a a n d e i n g a n g v a n h e t S t a d s park, t e g e n o v e r d e Q u e l l i n s t r a a t , h e t s t a n d b e e l d v a n Quinten M a t s i j s i n g e h u l d i g d ( 2 ) . I n d e z e l f d e b u u r t w o r d t voortgewerkt aan de o v e r w e l v i n g v a n de Herentalse Va a r t .

Een s t r a a t n a a m w i j z i g i n g : d e B a r r e v o e t s t r a a t w o r d t B e r v o e t s t r a a t . Deze s t r a a t werd geopend i n d e 14de eeuw e n h e e t t e t o e n B e r v o e t s t r a t e , n a a r d e naam v a n d e e i g e n a a r van d e g r o n d e n . D e naam w e r d l a t e r v e r b a s t e r d t o t B a r r e v o e t s t r a a t . I n 1 7 9 7 w e r d d e naam " R u e a u x p i e d s n u s " , e n iets l a t e r " rue nu-pieds " .

Op 2 6 m e i 1 8 8 1 b e z o e k t F r a n z L i s z t o n z e s t a d . H i j woont d e u i t v o e r i n g b i j , d o o r d e S o c i é t é d e M u s i q u e d ' A n v e r s onder l e i d i n g v a n P e t e r B e n o i t , v a n v e r s c h e i d e n e z i j n e r werken. I e t s o v e r B e n o i t : i n 1881 w o r d t i n L u i k z i j n R u benscantate u i t g e v o e r d . I n d e B r u s s e l s e k r a n t " E t o i l e B e l ge " s t a a t : " B e n o i t e s t u n m a i t r e " . E n i n d e T r o c a d e r o te P a r i j s o o g s t B e n o i t een u i t b u n d i g sukses met " L u c i f e r " .

In Antwerpen z e l f e c h t e r, b r e k e n bladen z o a l s " L ' O p i n i o n " (,3 ) e n " F é d é r a t i o n A r t i s t i q u e " hem ongenadig a f wegens z i j n h a r d n e k k i g e i j v e r om i n onze s t a d e e n Vlaams M u z i e k k o n s e r v a t o r i u m t e s t i c h t e n . To t n o g t o e h a d h e t n a t i o n a l e " Comité de perfectionnement pour l'enseignement musical " z i c h t e g e n a l l e Vlaamse i n i t i a t i e v e n v e r z e t , e n h e t z o u nog t o t 1 8 9 8 d u r e n v o o r a l e e r b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t d e Antwerpse Muziekschool ( waarvan B e n o i t d i r e k t e u r was ) t o t K o n i n k l i j k Vlaams M u z i e k k o n s e r v a t o r i u m w o r d t v e r h e v e n .

Te r u g n a a r 1 8 8 1 . O p 2 0 o k t o b e r w o r d t e e n r e g l e m e n t in verband met de b e l a s t i n g op h e t l e u r e n ingevoerd: a l l e leurders moeten een aanvraag i n d i e n e n b i j d e p o l i t i e , t e n minste 16 j a a r oud z i j n en een kenteken dragen. Wat e r a l ( 2 ) S i n d r s 1934 n a a r d e Baron D a n i s l e i ( 3 ) H e t p o o r t j e van h e t h u i s waar L'Opinion gevestigd was, b e s t a a t n o g s t e e d s i n d e K o e p o o r t s t r a a t .

—8 5 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 85

n i e t g e l e u r d w o r d t ! Rondom d e h e r b e r g e n z w e r m t d e v r o u w e l i j k e s o o r t van h e t g i l d e met krabben, g a r n a a l , harde e i e ren met z o u t , e n met saucissen, a l l e m a a l s m a k e l i j k e a r t i k e l e n d i e d e m o g e l i j k e k l a n t o n d e r d e n e u s geduwd w o r d e n m e t h e t b e m i n n e l i j k e e n i e t w a t v r o u w e l i j k e aanbod " Krabben o f garnot, v r i e n d e n ? " . I n de s t r a t e n i s h e t e e n waar l e g e r dat a l l e dagen t e n o p t o c h t t r e k t met n o t e n , z a n d , v i s , l i j n waad, p a l i n g , m o s s e l e n . V o o r h e t v e r v o e r v a n h u n w a a r h e b ben z e d e a a r t s v a d e r l i j k e s t o o t k a r o f , n o g b e s c h e i d e n e r , een k r u i w a g e n . A l l e n h e b b e n h u n e i g e n r o e p : De m o s s e l v e r k o o p s t e r s : " K e p e l e e " ( l a n g g e r e k t ) , w a t b e t e kent: " ' k heb e r levende " .

De g a r n a a l v e r k o o p s t e r s : " G a r e , g a r e , n o o t " .

De p a l i n g m a n n e n : " P a - l i n g " ( d e e e r s t e l e t t e r g r e e p l a n g de t w e e d e a l s a f g e b e t e n .

De z a n d l e u r d e r : e e n l a n g a a n g e h o u d e n " Z a n d , w i t z a n d . " De v i s w i j v e n : " K a b e l j a u - a u w " .

De v o d d e n w i j v e n : " Vo d d e - l i e g e " .

Een z e k e r s o o r t l e u r s t e r s v e r s c h i j n t p a s ' s a v o n d s , o n d e r de s t r i j d k r e e t : " H e t e , w a r m e k r e u t " . K r e u t z i j n k r e k e l s en m e t d e b i j v o e g i n g " h e e t . " e n " warm " t e r z e l f d e r t i j d kan o v e r d e t e m p e r a t u u r n o g a l l e r m i n s t t w i j f e l b e s t a a n .

Als d e " h e t e , warme k r e u t " i n d e s t r a t e n v e r s c h i j n t zeggen d e mensen " ' t i s w i n t e r " e n p o k e n d e k a c h e l n o g wat o p . Wa n t d e k r e u t h e e r s t a l l e e n b i j w i n t e r d a g .

Dan z i j n e r e v e n e e n s d e s e i z o e n g e b o n d e n a a r d b e i v e r kopers, e n v e r d e r d e s t o e l b i n d e r s , s c h a r e s l i j p e r s e n anderen d i e l e v e n en k l e u r i n h e t stadsbeeld brengen.

Leven e n k l e u r i s e r o o k i n d e h a v e n . —8 6 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 86

I n 1881 komen i n A n t w e r p e n 4 . 11 0 zeeschepen e n 33.073 b i n n e n s c h e p e n a a n .

De Z u i d s c h i p p e r d o k k e n z i j n v o l t o o i d e n w o r d e n o p 16 m e i i n g e h u l d i g d . Z o w a t 5 0 s c h e p e n v a r e n d i e e e r s t e dag d e n i e u w e d o k k e n b i n n e n . D e t w e e l a a t s t e z i j n f e e s t e l i j k v e r s i e r d e s t o o m b o t e n , m e t b u r g e m e e s t e r L e o p o l d d e Wa e l e n de g e h e l e g e m e e n t e r a a d a a n b o o r d . ' s A v o n d s w o r d t o p d e Waalse k a a i e e n v u u r w e r k a f g e s t o k e n .

De b o u w w e r k e n v a n h e t Z u i d e r p e r s h u i s , e e n h y d r a u l i s c h e c e n t r a l e bestemd v o o r h e t l e v e r e n v a n w a t e r d r u k langsheen d e S c h e l d e k a a i e n , w o r d t i n a a n b e s t e d i n g g e s t e l d .

De Z u i d e r d o k k e n ( V l a a m s e K a a i e n W a a l s e k a a i voltooid op 1 maart 1881. Negentig j a a r l a t e r weer g e d e m p t .

)

Sinds 1 8 7 8 i s e e n d e r g e l i j k e c e n t r a l e r e e d s i n d i e n s t a a n d e K a t t e n d i j k d o k v o o r de a a n d r i j v i n g v a n k r a n e n , bruggen e n s l u i s d e u r e n , k a a p s t a n d e r s e n e e n k r a a n b o k v a n 120 t o n .

Zowat 1 . 2 0 0 m e t e r S c h e l d e k a a i m u u r z i j n r e e d s v o l tooid op het Zuid.

Op z o n d a g 11 s e p t e m b e r k o m t k o n i n g L e o p o l d I I m e t de t r e i n n a a r A n t w e r p e n . H i j w o r d t o n t v a n g e n o p k a n o n s c h o t e n ( d i e n a t u u r l i j k n i e t o p hem g e r i c h t z i j n ) e n o p w i l d 87 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 87

enthousiasme v a n d e b e v o l k i n g d i e o p h e t p l e i n e n o p d e l e i e n v รณ b r h e t s t a t i o n i n massa i s s a m e n g e s t r o o m d . . D e k o ning wordt p e r k o e t s n a a r de Handelsbeurs gevoerd, w a a r hem d e n i e u w e m u u r k a a r t e n w o r d e n g e t o o n d .

Dan v o l g t e e n b e z o e k a a n d e h a v e n e n d e i n h u l d i g i n g van h e t v e r l e n g d e K a t t e n d i j k d o k e n d e d r o o g d o k k e n . D a a r i s een k o n i n k l i j k e t r i b u n e o p g e r i c h t . B u r g e m e e s t e r d e Wa e l geeft een redevoering t e n beste, waarin h i j a l l e technische details van de huidige en toekomstige havenuitbreidingen uiteenzet. L a t e r begeeft de k o n i n k l i j k e stoet z i c h naar de nieuwe Z u i d e r d o k k e n . H e t b e z o e k v a n k o n i n g L e o p o l d I I w o r d t besloten met een u i t s t a p j e p e r stoomboot o p d e Schelde.

Duizenden s i n j o r e n z i j n ' s avonds weer a a n h e t s t a t i o n om d e k o n i n g p e r t r e i n t e z i e n v e r t r e k k e n .

Ze h e b b e n d a a r t i j d v o o r . F i l m , r a d i o , e n T V b e s t a a n nog n i e t . . .

Raymond A l a r d o t

Geraadpleegde w e r k e n :

Contacten met v r o e g e r Antwerpen " A . d e L a t t i n Ve r w o r p e n A n t w e r p e n " , " F l a n d r i a I l l u s t r a t a " d 1 . 9 Antwerpen, d e haven " G . & D . Va n Cauwenbergh Antwerpen 1860 - 1960 " S t a d Antwerpen Chronijke van Antwerpen " b l z . 352 t / m 361, Freibel e n A l l e w a e r t , D r . H . Va n Daele De H a v e n v a n A n t w e r p e n i n o u d e p r e n t k a a r t e n " M .

Nonneman Ons A n t w e r p e n " R . B i n n e m a n s & G . V a n C a u w e n b e r g h A n t w e r p s e S t r a a t n a m e n " R . V a n d e We g h e Sinjorenstad " A. d e L a t t i n Herinneringen u i t de Geschiedenis van Antwerpen " E. P e e t e r s

- 88

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 88

kastelen in vlaanderen D E

M A R K E N T O R E N

T

E

Z I C H E M

De v r o e g e r e g e m e e n t e n Z i c h e m , A v e r b o d e , S c h e r p e n h e u v e l , Messelbroek e n Te s t e l t werden b i j d e f u s i e v a n 1 j a n u a r i 1977 samengevoegd t o t d e n i e u w e g e m e e n t e : S c h e r p e n h e u v e l - Z i c h e m .

Zichem, i n d e p r o v i n c i e B r a b a n t , a r r o n d i s s e m e n t L e u v e n , l i g t o p d e g r e n s v a n d e Kempen e n d e n o o r d e l i j k e r a n d v a n h e t Hageland.

I n h e t c e n t r u m v a n d e gemeente b e v i n d t z i c h d e v r o e g g o t i s c h e S i n t - E u s t a c h i u s k e r k , w a a r v a n d e bouw i n 1300 w e r d aangevat. W a a r s c h i j n l i j k werd d e k e r k n i e t v o l l e d i g a f g e w e r k t , want i n 1 5 5 4 w e r d b e g o n n e n a a n e e n n i e u w b o u w, o p d e g r o n d v e s ten v a n d e oudekerk, Í n 1599 brandde deze nieuwe k e r k reeds a f e n h e t z o u t o t i n 1607 d u r e n e e r z e t e r u g i n g e b r u i k k o n genomen w o r d e n . B i j n a g a n s d e a c h t t i e n d e e e u w w e r d e n n o g herstellingswerken uitgevoerd. De huidige kerk, uitgevoerd i n i j z e r z a n d s t e e n , i s e e n p r a c h t i g , s o b e r monument i n B r a bantse Demergotiek. H e t merkwaardigste s t u k u i t d e k e r k i s wel h e t g l a s r a a m i n h e t h o o g k o o r, h e t o u d s t e g l a s r a a m van h e t hele l a n d ! H e t werd r o n d 1385 d o o r R e n i e r van Schoonvorst, heer v a n Zichem, a a n de k e r k geschonken. H e t raam s t e l t d e kalvariegroep voor e n h e t afgebeelde wapenschild i s d a t van de s c h e n k e r , R e n i e r v a n S c h o o n v o r s t . E e n a n d e r m e r k w a a r d i g stuk i s d e koperen doopvont, r u s t e n d o p d r i e leeuwen. Deze doopvont d a t e e r t u i t 1538 e n werd v e r v a a r d i g d d o o r d e Z i c h e m se k o p e r s m i d N i c o l a a s Coopmans, D e S i n t - E u s t a c h i u s k e r k , m e t h a a r z e v e n a l t a r e n , oude s c h i l d e r i j e n e n merkwaardig b e e l d houwwerk u i t d e 1 6 d e e n 1 7 d e e e u w, w e r d opgenomen i n de l i j s t d e r b e s c h e r m d e monumenten o p 2 4 n o v e m b e r 1 9 4 2 .

—8 a —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 89

Wie a a n Z i c h e m d e n k t , d e n k t i n d e a l l e r e e r s t e p l a a t s aan E r n e s t C l a e s e n d i e n s o n v e r g e t e l i j k e m e e s t e r w e r k e n : " De W i t t e " , " Jeugd " , " De S i n t - J a n s v r i e n d e n " , " De Moed e r e n d e D r i e S o l d a t e n " , e n z , To e n E r n e s t C l a e s o p 2 s e p tember 1 9 6 8 o p 8 3 - j a r i g e l e e f t i j d o v e r l e e d t e B r u s s e l w a s h i j a l v e l e j a r e n een legendarisch f i g u u r . D e " Nest " , z o a l s h i j i n z i j n g e b o o r t e d o r p w e r d genoemd, m a a k t e d e k l e i n e

gemeente Z i c h e m b e r o e m d d o o r d e t a l l o z e e n o n v e r g e t e l i j k e mensentypes a l s D e W i t t e , Wa n n e s R a p s , p a s t o o r M i n t e n , e n z . die h i j e r l i e t leven. Ernest Claes l i g t op z i j n eigen v e r zoek b e g r a v e n t e A v e r b o d e , a l s d a n k b a a r h e i d t e g e n o v e r d e Witheren v a n " E v e r b e u r " , o m d a t z e hem hadden l a t e n s t u d e r e n . Z i j n , r o n d 1 8 6 0 g e b o u w d e , g e b o o r t e h u i s o p d e Wo r p ( n u Ernest C l a e s s t r a a t ) werd o p 18 a p r i l 1966 gekocht d o o r J a n van H e m e l r i j c k d i e h e t e e r s t z e l f bewoonde e n h e t n a d i e n i n - 90

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 90

r i c h t t e a l s E r n e s t Claesmuseum. I n h e t museum, d a t d e g e l i j k s t o e g a n k e l i j k i s , v i n d t men d e o o r s p r o n k e l i j k e m e u b i l e r i n g terug, alsmede handschriften, f o t o ' s , boeken e n diploma's van d e s c h r i j v e r .

Op h e t m a r k t p l e i n v a n Z i c h e m , w a a r r o n d n o g v e r s c h e i dene 1 7 d e e n 1 8 d e e e u w s e w o o n h u i z e n s t a a n , s t a a t e e n m o n u ment v o o r D e W i t t e . D i t g e d e n k t e k e n , e e n g e s c h e n k v a n d e V. T. B . , w e r d o p 2 4 s e p t e m b e r 1 9 6 4 o n t h u l d t e r g e l e g e n h e i d van d e h o n d e r d s t e d r u k v a n De W i t t e ( W e r e l d b i b l i o t e e k ) .

Het i s e e n w e r k v a n beeldhouwer A l b e r t P o e l s u i t B o r g e r h o u t en a r c h i t e k t S e m a l u i t M e r k s e m . H e t g e d e n k t e k e n , i n d e v o r m van e e n r u s t b a n k , i s 9 m l a n g e n 4 m b r e e d . I n d e z a c h t e E u v i l l e s t e e n werden z e v e n t a f e r e l e n u i t h e t b o e k De W i t t e en o o k d e k o p v a n d e s c h r i j v e r g e b e i t e l d , VA N S T A D T O T D O R P Het Land v a n Zichem b e s t o n d v r o e g e r u i t T i e l t , H o u d e r t , N u w e r o d e , B e c k e n v o r t , Wa e n r o d e , M i s k e e m , M o l e n b e k e , Sent-Achtenrode, Nethenen, Eerkenen, O t t e n b o r c h e n Zichem z e l f a l s centrum van de h e e r l i j k h e i d .

-Zichem bekwam o p h e t e i n d e v a n d e X l d e e e u w r e e d s stadsrechten en behoorde t o e n t o t d e b e l a n g r i j k s t e p l a a t s e n v a n h e t h e r t o g d o m B r a b a n t . V e r s c h i l l e n d e e e u w e n was Z i c h e m z e l f s b e l a n g r i j k e r dan h e t 6 , 5 km verder gelegen D i e s t , d a t pas i n 1 2 2 9 s t a d s r e c h t e n k r e e g , c a o 1 5 0 j a a r n a Z i c h e m .

Ve r s c h i l l e n d e rampen zouden Zichem e c h t e r zwaar t r e f f e n e n dat was d e oorzaak d a t deze machtige middeleeuwse v e r s t e r k i n g teruggedrongen werd t o t a g r a r i s c h e plattelandsgemeente.

Ondanks h e t f e i t d a t Z i c h e m a l s s t a d z o v e r t e r u g g a a t , d a t e e r t h e t o u d s t e c h a r t e r d a t o v e r Zichem bekend i s pas u i t 11 3 4 ; G o d f r i e d , h e r t o g v a n L o t h a r i n g e n . , s c h o n k i n d a t jaar v i e r bunder grond gelegen b i j Sichene, om e r een gasth u i s o p t e bouwen. I n 1212 noemt H e n d r i k I , h e r t o g v a n B r a bant, Z i c h e m onder z i j n oude Brabantse s t e d e n ; " a b a n t i quo f u n d a t a " .

To t i n h e t j a a r 1 2 4 8 h i n g Z i c h e m r e c h t s t r e e k s a f v a n de h e r t o g v a n B r a b a n t ; J a n I g a f h e t i n d a t z e l f d e j a a r , s a men m e t A a r s c h o t e n d e h i e r b o v e n v e r m e l d e p l a a t s e n b e h o r e n d e t o t h e t Land v a n Zichem, a a n z i j n b r o e r G o d f r i e d v a n B r a b a n t , h e e r v a n " V i e r s o p , e n z . , o p v o o r w a a r d e d a t d e z e hem a l s z i j n leenheer z o u erkennen. —9 1 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 91

I n 1262 s l o o t Zichem z i c h a a n b i j d e g r o t e s t e d e n v a n Brabant om Jan I o p d e h e r t o g e l i j k e t r o o n v a n Brabant t e v e r h e ff e n .

De d o c h t e r v a n d e Heer v a n V i e r s o n , E l i s a b e t h v a n B r a bant, t r a d i n h e t h u w e l i j k met Geeraard, g r a a f v a n G u l l i k , e n kreeg Zichem, m e t a l w a t e r b i j h o o r d e , a l s b r u i d s s c h a t .

I n 1301 k r e e g d e s t a d Zichem h e t u i t z i c h t v a n een ware v e r s t e r k i n g . Rond d e h e l e s t a d werd e e n hoge muur o p g e t r o k ken, w a a r r o n d een d i e p e g r a c h t werd gegraven, d i e d o o r d e Demer gevoed w e r d . D r i e p o o r t e n ; v o o r z i e n v a n ophaalbruggen, verleenden toegang t o t d e s t a d ; d e D i e s t e r s c h e P o o r t a a n d e kant v a n D i e s t , d e D i j k e r s p o o r t a a n d e k a n t v a n Averbode e n de D r i e s s c h e P o o r t i n h e t z u i d w e s t e n . D e Oude Demer b e l e t t e de i n v a l l e n v a n u i t h e t noorden.

I n 1302 v e r k r e e g Zichem b i j p a t e n t b r i e v e n h e t v o o r r e c h t u i t s l u i t e n d d o o r e i g e n r e c h t e r s geoordeeld t e worden en geen andere r e c h t e r s t e erkennen dan d e e i g e n schepenen.

Meteen k r e e g d e s t a d o o k a l d e v r i j h e d e n e n v o o r r e c h t e n d i e de s t a d . Leuven g e n o o t .

I n 1383 v e r w i s s e l d e W i l l e m v a n G u l l i k met R e n i e r v a n Schoonvorst Zichem t e g e n h e t Land v a n Fauquemont. Daarna ging a l l e s b i j k o o p o v e r aati Thomas, b a r o n van D i e s t , d i e het o p z i j n b e u r t a f s t o n d a a n z i j n k l e i n d o c h t e r, d i e huwde met J a n v a n Looz, h e e r v a n H e i n s b e r g . Deze had maar é é n d o c h t e r, d i e i n h e t h u w e l i j k t r a d met J a n , g r a a f v a n N a s sau, e n Zichem t e n geschenke k r e e g . A l l e s kwam opnieuw i n het b e z i t v a n h e t H u i s v a n G u l l i k d o o r h e t h u w e l i j k van I s a b e l l a , d o c h t e r v a n J a n v a n Nassau met W i l l e m van G u l l i k , d i e h e t i n 1490 r u i l d e met E n g e l b e r t v a n Nassau v o o r M i l l e ,

Gangel en Vucht.

Van t o e n a f , t o t a a n d e Franse r e v o l u t i e , b l e e f d e h e e r l i j k h e i d Zichem i n h e t b e z i t v a n h e t H u i s d e r g r a v e n van Nassau, p r i n s e n v a n O r a n j e .

I n 1386 was men begonnen met h e t bouwen van een h a l l e om d e l a k e n n i j v e r h e i d t e b e g u n s t i g e n . Z i c h e m moest t o e n , w a t de handel b e t r e f t , v o o r h e t n a b u r i g e D i e s t n i e t onderdoen.

De b e v o l k i n g g r o e i d e zienderogen t e Zichem, waarvan h e t g r o o t s t e g e d e e l t e w e r k vond i n d e t a l r i j k e l a k e n w e v e r i j e n , en d e d o o r t o c h t o v e r d e Demer was i n a l l e j a a r g e t i j d e n b r u i k b a a r.

De voorspoed e n d e b l o e i v a n Zichem waren e n t e r v a n —9 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 92

k o r t e d u u r. I n 1437 t e l d e men e r n o g 481 woningen e n 42 armenhuizen, maar d e b e v o l k i n g werd o p h e t e i n d e v a n d e 15de eeuw u i t g e d u n d d o o r d e " h a e s t i g e z i e k t é " , z o a l s men d e pest t o e n noemde. I n 1496 waren e r n o g s l e c h t s 146 h u i z e n bewoond. De Demer t r a d b u i t e n z i j n o e v e r s , v e r s c h i l l e n d e branden o n t s t o n d e n i n d e s t a d , z o d a t met d e h a a r d t e l l i n g van 1526 nog s l e c h t s 9 5 bewoonde h u i z e n konden vermeld worden.

Vanaf.1530 k o n men t e r u g v a n een h e r o p l e v i n g s p r é k e n d i e v o o r a l t e danken was a a n d e wijnbouw o p de-Vinkenbergen en de goed f l o r e r e n d e landbouw. Te v e n s l i e p e n e r g r o t e k u d den schapen r o n d Zichem e n e r waren meer d a n 1 . 0 0 0 k o e i e n .

Maar o o k deze nieuwe g r o e i z o u s p o e d i g g e f n u i k t worden.

" I n t iaen 1577, omtkent -den 6eutdag van Sint Mattinu.4, vlamde en aan den hemel eerre zoo 3ch'tAabane en aÇgny4e2yh.e 4teenste ., 4 eepende sekteti zich eenera zeen Lengen 4teetc t, dab eh nog nooit van ' 4 me 4chen geheugen À4 zwek eerre ,te zien i4 geWee,b-t " , en deze staartster was de voorbode v a n v e e l nakend o n h e i l s . Zichem werd a a n g e v a l l e n d o o r d e Geldenaren e n i n 1578. werd d e s t a d b e l e g e r d d o o r d e Spaanse t r o e p e n onder d e l e i ding v a n Don Juan, n a d a t deze Leuven e n A a r s c h o t h a d i n g e n o men. De Spanjaarden e i s t e n de overgave v a n d e s t a d , maar d e m e i e r, J a n v a n L i e r, ' w e i g e r d e . Op 2 3 f e b r u a r i 1578 w e r d Zichem, n a een_ g r o n d i g e b e s c h i e t i n g , ingenomen.door d e Spanjaarden. A l l e b u r g e r s d i e weerstand hadden geboden werden gedood, d e vrouwen g e v a n k e l i j k a f g e v o e r d n a a r d e kampementen van d e Spaanse h u u r l i n g e n e n t a l r i j k e h u i z e n e n gebouwen werden geplunderd e n i n brand g e s t o k e n . H e t k a s t e e l v a n Zichem bood nog e n i g e t i j d weerstand, maar k o n n i e t s b e g i n nen t e g e n d e Spaanse b e s t o r m i n g . F r a n s e s o l d e n i e r s e n b u r gers d i e d e b u r c h t hadden v e r d e d i g d o f e r e e n s c h u i l p l a a t s hadden g e z o c h t , w e r d e n twee aan twee aan mekaar gebonden e n i n d e Demer g e s c h o p t . De r i v i e r was z ó v o l m e n s e n l i j k e n d a t de s l u i z e n a a n de molen gevaar l i e p e n van d o o r t e b r e k e n .

Jan v a n L i e r , , m e i e r v a n d e b u r c h t , j o n k h e e r Judocus v a n Steenweghe, h e e r v a n Kersbeke, e n d e Franse k a p i t e i n , b e velhebber v a n d e twee v e n d e l e n Franse v e r d e d i g e r s v a n Zichem, werden aan de v e n s t e r s v a n d e b u r c h t opgeknoopt.

Een k o p e r g r a v u r e v a n Fràns Hogenberg ( 2 8 , 2 cm breed e n —9 3 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 93

- 94

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 94

18,4 cm hoog ) : " E r o b e r u n g d e r S t a t t S i c h e n e n " , g e e f t e e n p e r s p e k t i e f z i c h t o p de s t a d Zichem gedurende de v e r o v e r i n g door d e S p a n j a a r d e n . I n h e t m i d d e n z i e t men h e t o u d v e r s t e r k t kasteel met z i j n zware t o r e n s , waaraan Jan van L i e r werd o p gehangen, e n a c h t e r a a n r e c h t s p r i j k t d e S i n t - E u s t a c h i u s k e r k . met h a a r h o g e t o r e n s p i t s . I n d e v e r t e z i e t men d e t o r e n s v a n D i e s t , d i e men h i e r a a n d e v e r k e e r d e k a n t t e k e n d e . O p d e voorgrond worden de b u r g e r s v a n Zichem e n de Franse s o l d a t e n twee a a n t w e e g e b o n d e n e n i n d e Demer g e w o r p e n , t e r w i j l d e vro uwen i n e e n a n d e r e r i c h t i n g w o r d e n g e d r e v e n ' . B i j d e p r e n t hoort een t e k s t i n h e t p l a t - d i e t s , geweldig i n a l z i j n v o l k se o n h a n d i g h e i d :

Nachdem den Staten vacfz zett£enntt, Haben d i e Spavû.cut.d b e d benennt Ec.n hkeineo Steteein, Sichenen gnant, Ge£gen i n deus Kuvûgo . £ w t t .

Vat h eLe m.í t 4tunmenden hand behomme, Und haben do d W £ b e n benommen, Man, (Ue,,b, und Kind, b e i d jung und a e t t , Vhen mondt Tijnnanej, und G w e t t .

U Snabant, Skabaat e e i 4 4 eLn hertz, Schuw an dein gnoes& jametc und Schme ttz, Nim G o t t zu Gt.í e “ , und auch dein g u i t , Wend ab -den S paniand u b enmutt, Da m i t du nauw ich 3 i u t ohne L e i d t , Und enh,í.ee t dein cd tte FneLheiWit. Anno DM' M.D.LXXVIII am 21 Febn.

I n 1578 b r a k i n geheel B r a b a n t d e p e s t u i t e n maakte ook t e Z i c h e m w e e r t a l r i j k e s l a c h t o f f e r s . O p 2 9 a p r i l 1 5 8 0 drongen e e n hoop b a à n s t r o p e r s u i t d e s t r e e k v a n W e s t e r l o d e stad Zichem b i n n e n . D e stadsmuren waren i n g e s t o r t z o d a t h e t onbeschermde Z i c h e m g e m a k k e l i j k k o n o v e r r o m p e l d w o r d e n . D e boeven p l u n d e r d e n e n v e r w o e s t t e n d e h u i z e n , v e r m o o r d d e n a l len d i e e n i g e weerstand boden e n l i e t e n e e n t o t a a l o n t r e d derd Zichem a c h t e r .

E n k e l e maanden l a t e r v e r o v e r d e n d e G e u z e n d e s t a d e n r i c h t t e n , z o a l s o v e r a l e l d e r s , g r o t e verwoestingen aan. I n 1583 kwamen d e S p a n j a a r d e n d e -Geuzen u i t Z i c h e m v e r d r i j v e n , waarbij d e H. Geestmolen, h e t g a s t h u i s e n v e r s c h i l l e n d e h u i - 95

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 95

zen i n d e v l a m m e n o p g i n g e n . I e t s l a t e r w e r d d o o r o n g e v e e r 1.400 I t a l i a a n s e h u u r l i n g e n d e r e p u b l i e k u i t g e r o e p e n t e Zichem. D e v e r d e d i g i n g v a n d e s t a d w e r d v e r b e t e r d , m a a r d e m u i t e r i j werd prompt onderdrukt, met a l l e n a r i g h e i d d i e z o ' n r e p r e s s i e meebrengt v o o r d e b e v o l k i n g . Op 28 o k t o b e r 1599 werd Z i c h e m o p n i e u w v e r o v e r d d o o r h e t S t a a t s e L e g e r , d i e ruimschoots d e t i j d hadden v o o r h e t p l e g e n van v e l e r l e i wandaden, w . o . h e t p l a t b r a n d e n v a n d e k e r k t o r e n , a l v o r e n s z e door d e S p a n j a a r d e n d e f i n i t i e f w e r d e n v e r j a a g d . B i j d e l a a t s t e v e r o v e r i n g g i n g e n o p n i e u w t a l r i j k e h u i z e n i n d e vlammen op e n w e r d e n d e w a l l e n g e s l e c h t . To e n w a s d e b e v o l k i n g v a n de s t a d Z i c h e m g e s l o n k e n t o t 2 0 f a m i l i e s e n e n k e l e b e h o e f t i gen, d i e l e e f d e n v a n d e o p e n b a r e o n d e r s t a n d . Z i c h e m z o u d e z e rampen n o o i t t e b o v e n komen !

Zichem b l e e f v o o r l o p i g n o g n i e t g e s p a a r d v a n e l l e n d e .

In 1604 b r a k opnieuw de p e s t u i t e n de s t a d k r e e g n a d i e n h e e l wat t e v e r d u r e n v a n d e Hannoverse r u i t e r i j , die z i c h t u s s e n de t w e e Demers h a d d e n t e r u g g e t r o k k e n , n a d a t ze a l l e b r u g g e n hadden v e r n i e l d , " o m h u n a l s o o t e b e v r y d e n , t e g h e n s d e i n vasie van den vyandt " .

De s c h e e p v a a r t w a s o p h e t e i n d e v a n d e X V I I I d e e e u w voor d e i n w o n e r s v a n Zichem geen b e l a n g r i j k e bron v a n inkomsten meer; i n 1767 was e r maar é é n persoon i n h e t s c h i p t r e k kersambacht opgenomen.

Tijdens d e Franse o v e r h e e r s i n g werd Zichem t o t d e r a n g van d o r p v e r l a a g d . N o g tweemaal b r a k e r b r a n d u i t ; i n 1 7 7 3 , toen h e t s t a d h u i s e n de woningen e r n a a s t werden v e r n i e l d , e n in 1829, t o e n 52 woningen t o t a s vergingen.

I n 1866 b r a k de c h o l e r a u i t , d e epidemie duurde van 20 j u l i t o t 26 o k t o b e r e n van de 207 s l a c h t o f f e r s t e Zichem stierven er 94.

Pas n a 1 8 3 0 z o u d e h e r o p l e v i n g v a n Z i c h e m b e g i n n e n i n het o n a f h a n k e l i j k e B e l g i ë . H e t a a n t a l i n w o n e r s , i n 1810 nog s l e c h t s 1497, was i n 1910 a l t e r u g gestegen t o t 3 . 9 0 0 .

Wanneer m e n n u d o o r h e t l a n d e l i j k e Z i c h e m s l e n t e r t k a n men z i c h m o e i l i j k v o o r s t e l l e n d a t d e z e l i e f l i j k e p l a a t s g e d u rende eeuwen z ó z w a a r b e p r o e f d i s geworden, e n w a a r e r , m e e r dan w a a r o o k i n o n s l a n d , z o v e e l v e r w o e s t i n g e n p l a a t s v o n d e n en g r u w e l d a d e n w e r d e n g e p l e e g d .

DE M A R K E N TO R E N De " M a r k e n t o r e n " , v ó ó r d e t w e e d e b r u g a a n d e Demer —9 6 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 96

links, i s h e t enige wat n o g o v e r b l i j f t van de burcht van Zichem, e e n h e r i n n e r i n g a a n d e k r i j g s h a f t i g e s t a d v a n w e l e e r.

Rond d e z e o n t h o o f d e t o r e n , d i e t e r p l a a t s e s p o t t e n d " h e t v a t v a n Zichem " w o r d t genoemd, w e r d e n i n d e l o o p d e r t i j d e n v e r s c h i l l e n d e l e g e n d e n g e s p o n n e n . M e n noemde h e m " Maagdentoren " omdat h i j , v o l g e n s é é n d e r v e r h a l e n , a l s s c h u i l o o r d z o u gediend hebben v o o r d r i e m a a g d e n , a l o m geëerd om h u n k u i s h e i d e n h e i l i g e l e v e n s w a n d e l . O o k w e r d

h i j " Mariatoren " o f " Mariëntoren " gedoopt omwille van een beeld v a n O . L . Vr o u w d a t i n e e n n i s b o v e n d e i n g a n g s p o o r t stond, e n " L a n t e e r n t o r e n " , omdat e r i n d e 17de eeuw een v u u r z o u h e b b e n g e b r a n d o p d e t o r e n a l s l i c h t b a k e n om d e s c h e e p v a a r t o p d e Demer t e v e r g e m a k k e l i j k e n .

D e ' w e r k e l i j k e benaming i s e c h t e r " Markentoren " , als grens- o f burchttoren van h e t oud v e r s t e r k t k a s t e e l , o p de l i j n d e r o u d e v e s t i n g e n .

—9 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 97

Het i s n o g s t e e d s e e n i m p o s a n t e k o n s t r u k t i e i n b r u i n e i j z e r s t e e n u i t d e X I V d e e e u w, m e t n i s v o r m i g e o p e n i n g e n . D e toren i s ongeveer 30 m hoog ( v o l g e n s De Seyn 126 m hoog, maar h i j z a l w e l 1 2 6 v o e t b e d o e l e n ) , d e m u r e n z i j n 3 , 5 m d i k e n hebben 20 m omtrek. E r bestaan nog een f r a a i e s c h o o r steenmantel, e e n ruime z a a l boven de gewelven, met s c h i l d vormige s l u i t s t e e n , e n de r e s t e n v a n een s t e n e n t r a p , d i e naar d e d r i e v e r d i e p i n g e n l e i d d e n .

De " M a r k e n t o r e n " i s n u S t a a t s e i g e n d o m e n w e r d o p g e nomen i n d e l i j s t d e r b e s c h e r m d e monumenten o p 2 1 s e p t e m b e r 1962. E n h e t z o u m i s s c h i e n w e l i n t e r e s s a n t z i j n m o e s t m e n e r een u i t z i c h t t o r e n v a n m a k e n , w a n t v a n o p d e z e t o r e n m o e t m e n een h e e r l i j k v e r g e z i c h t h e b b e n o v e r d e z a c h t g o l v e n d e , g r o e n e Demerstreek.

Paul A r r e n BRONNEN: J. Va n Hemelryck: " Zichem " 1969 A. V a n G e l e : " D i e s t , S i c h e m , M o n t a i g u " - 1 9 0 0 K. H a v e r m a n s : " D e m u s e a i n O o s t - B r a b a n t " i n " B r a b a n t " t w e e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t v a n d e To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e - 1969 - n r . 3 A. Ve r b o u w e : " I c o n o g r a f i e v a n V l a a m s c h B r a b a n t " - I I Kanton D i e s t - 1 9 4 0 - b l z . 6 2 J . V a n H e m e l r y c k : " Z i c h e m " i n " B r a b a n t " - Tweemaandel i j k s t i j d s c h r i f t v a n d e To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e 1969 - N r . 5 G. D u m o n t : " B u r c h t e n e n K a s t e l e n v a n B e l g i ë " H i s t o r i a deel 8 - 1977 - b l z . 6 6 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VAB- G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 blz. 877 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " - 1 9 3 9 - b l z . 1 5 5 6 - d e e l I I e.a.

—9 8 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 98

zwervend doorheen degeschiedenis van. het „zwin" Deel 1 0 In de v o r i g e afleveringen werden over h e t algemeen zo n a u w k e u r i g m o g e l i j k d e g e s c h i e d k u n d i g e d a t a o v e r het Zwin gevolgd en " gevulgariseerd " . A f e n t o e werd e e n l e g e n d e o f o v e r l e v e r i n g a a n g e h a a l d .

Ditmaal wordt de ontsnapping van de zeerover Barbavara, t i j d e n s de derde zeeslag van h e t Zwin, h e e l wat v r i j e r , i n d e t a i l beschreven.

HOE B A R B AVA R A U I T H E T Z W I N O N T S N A P T E Zwarte w o l k e n d r e v e n o v e r h e t v l a k k e l a n d a a n d e N o o r d z e e . D e w i n d g i e r d e o v e r d e g r o t e p o l d e r d i j k e n omheen het Zwin. Onder d e bescherming van de g r i l l i g e k u s t l i j n lagen t i e n t a l l e n oorlogsschepen v e r s c h o l e n . H e t was d e hoofdmacht v a n d e F r a n s e v l o o t , d i e z i c h k l a a r m a a k t e om ten s t r i j d e t e t r e k k e n t e g e n d e i n v a s i e v l o o t v a n Edward I I I , koning van Engeland.

Sinds j a r e n l a g e n d e k o n i n g e n v a n F r a n k r i j k e n E n g e land m e t e l k a a r o v e r h o o p e n n u e i s t e Edward I I I n o c h m i n noch m e e r d e k r o o n v a n F r a n k r i j k o p !

I n h e t o n r u s t i g e V l a a n d e r e n had Edward e e n s t e r k e bondgenoot, o o k a l s t o n d d e g r a a f v a n V l a a n d e r e n i n d i e n s t van d e F r a n s e k o n i n g .

Aan b o o r d v a n h e t F r a n s e a d m i r a a l s c h i p b e s p r a k e n d e g e z a g v o e r d e r s h e t p l a n v o o r d e komende s t r i j d . T u s s e n h e n zat d e b e r u c h t e I t a l i a a n s e z e e r o v e r B a r b a v a r a , d i e s i n d s enkele t i j d , v o o r r e k e n i n g v a n d e Franse k o n i n g , d e Noordzee onveilig.maakte met z i j n gevreesde g a l e i e n .

Admiraal B e c h u ĂŠ t , d e a r r o g a n t e F r a n s e b e v e l h e b b e r,

- 99

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 99

had e e n l i s t i g p l a n o n t w o r p e n o m d e s t e r k e E n g e l s e v l o o t in de v a l t e lokken. Bechuét verkoos s l a g t e leveren i n de n a u w e , g e v a a r l i j k e w a t e r e n v a n h e t Z w i n . Om z i j n s c h e pen i n s l a g o r d e t e h o u d e n z o u h i j z e a a n e l k a a r v a s t m a k e n met z w a r e k e t t i n g e n . T a k t i s c h z o u B e c h u é t o p d e z e m a n i e r zeker i n h e t v o o r d e e l komen. M a a r B a r b a v a r a v r o e g z i c h a n g s t i g a f w a t e r w e l z o u gebeuren a l s Edward I I I n u eens n i e t blindelings h e t Zwin zou b i n n e n z e i l e n . . . O f nog e r g e r, i n dien de Engelsen de l i s t zouden d o o r z i e n o f door spionnen zouden i n g e l i c h t z i j n o v e r d e F r a n s e p l a n n e n .

De w a r m b l o e d i g e I t a l i a a n , d i e h e t m e e r m o e s t h e b b e n van o n v e r w a c h t e a a n v a l l e n o p n i e t s v e r m o e d e n d e s c h e p e n , was n i e t g e n e i g d d e v r e e m d e t a k t i e k v a n B e c h u é t t e v o l g e n .

H i j was v o o r s t a n d e r v a n een massale v e r r a s s i n g s a a n v a l , j u i s t op het ogenb l i k d a t de Engelsen z i c h z o u d e n klaarmaken om h u n aanvalsstellingen t e betrekken. Geslepen navigator a l s h i j was, z o u h i j d a n maximaal p r o f i j t h a len u i t de wind en het g e t i j .

Barbavara,die e e n twintigtal galeien onder z i j n be� v e l had, rekende vooral op z i j n zee; : . , r - _ m a n s c h a p en dew e n d b arh e id va n zijgaleien, e � Y a l e i e n "�' , die de logge Engelse z e i l s c h e p e n veruit de b a a s w a r e n i n h e t m a n e u v r e r e n .

B a r b a v a r a n a m h pe t rw ooo r d b een e r d e d e a n d e r e n t e overtuigen d a t h e t p l a n van Bechuét w e i n i g kans o p slagen had. H e t was i m m e r s v o l d o e n d e d a t d e E n g e l s e n é é n e n k e l v e r kenningsschip h e t Z w i n o p zouden s t u r e n , om h e e l h e t gewaagde p l a n i n d u i g e n t e l a t e n v a l l e n !

De v e r a n k e r d e F r a n s e s c h e p e n z o u d e n d a n i m m e r s d e t i j d n i e t meer h e b b e n om d e a a n v a l l e n d e E n g e l s e n t e o n t w i j ken e n d e s t r i j d z o u o n t b r a n d e n i n e e n o n g u n s t i g e p o s i t i e .

Het d u u r d e n i e t l a n g o f B a r b a v a r a k r e e g i n d e g a t e n , d a t h i j t e g e n d e b i e r k a a i s t o n d t e p r a t e n . H i j wond z i c h hoe langer hoe meer o p , maar d e Fransen l u i s t e r d e n n a u w e l i j k s naar d e r a t e l e n d e I t a l i a a n .

Zonder v e e l o m h a a l m a a k t e B e c h u é t e e n e i n d e a a n d e bespreking e n g a f bruusk o r d e r s z i j n p l a n u i t t e voeren.

Hooghartig wimpelde h i j d e l a a t s t e bezwaren van z i j n I t a - 100 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 100

liaanse bondgenoot v a n de hand e n b l e e f o n v e r s t o o r d b i j z i j n eerste p l a n . W a a r a l l e Franse o f f i c i e r e n z i c h zwijgend naar d e o r d e r s v a n d e a d m i r a a l s c h i k t e n , w e i g e r d e Barbavara zonder meer z i j n schepen i n s l a g o r d e t e b r e n g e n . H e t d u u r d e n i e t l a n g o f de spanning i n de ruime scheepskabine steeg t e n t o p . B e c h u é t b'_gon d e I t a l i a a n t e b e d r e i g e n e n s o m m e e r de h e m d e g e g e v e n o r d e r s s t r i k t u i t t e v o e r e n . R a z e n d s p r o n g de g e b a a r d e I t a l i a a n u i t z i j n z e t e l o p e n v e e g d e m e t e e n woest g e b a a r d e k a a r t e n v a n t a f e l . E v e n s c h e e n h e t a l s o f h i j n a a r z i j n zwaard zou g r i j p e n . I n een e c h t e I t a l i a a n s e k o l e i r e o n t s t o k e n was d e b e r u c h t e p i r a a t t o t a l l e s i n s t a a t !

Een d e r o u d s t e F r a n s e o f f i c i e r e n k o n d e b u i t e n z i c h z e l f brabbelende Barbavara evenwel tegenhouden en t o t r e d e brengen. D e I t a l i a a n z a g n u w e l i n d a t h i j z i c h b e t e r b i j de F r a n s e o v e r m a c h t k o n n e e r l e g g e n , e n o n d e r l u i d p r o t e s t ging h i j u i t e i n d e l i j k akkoord met d e Franse t a k t i e k Inwendig v e r v l o e k t e h i j a l l e F r a n s e n n a a r d e h e l e n h o o p t e dat d e d u i v e l h e n ongenadig z o u behandelen !

Ondanks z i j n o p w i n d i n g w a s B a r b a v a r a n o g i n s t a a t helder t e denken. De Fransen waren i n de meerderheid, e n de I t a l i a n e n maakten geen s c h i j n v a n kans, i n d i e n h e t t o t e e n gewapend t r e f f e n kwam t u s s e n d e b e i d e b o n d g e n o t e n . H i j v e r koos d a n o o k z i j n o p p o s i t i e t e g e n h e t p l a n v a n B e c h u é t o p t e geven e n d e F r a n s e n i n d e waan t e l a t e n d a t h i j z i j n v e r p l i c h t i n g e n t e g e n o v e r , de F r a n s e k o n i n g z o u n a k o m e n . Z o d r a de v e r g a d e r i n g t e n e i n d e w a s , l i e t B a r b a v a r a z i c h m e t z i j n roeiboot t e r u g naar z i j n r e a l brengen. Eens b u i t e n b e r e i k van d e F r a n s e n l i e t h i j z i j n gemoed d e v r i j e t e u g e l e n schold Bechuét u i t v o o r a l w a t l e l i j k was.

Geen o g e n b l i k h a d d e p i r a a t e r a a n g e d a c h t , z i c h n a a r de w e n s e n v a n B e c h u é t t e s c h i k k e n ! H i j s p o o r d e z i j n r o e i ers e r t o e a a n z o v l u g m o g e l i j k z i j n e i g e n v l o o t t e b e r e i k e n .

Eens a a n b o o r d l i e t h i j o n m i d d e l l i j k a l z i j n o f f i c i e r e n a a n boord v a n z i j n r e a l k o m e n o m h e n z i j n b e v e l e n v o o r e e n v l u g ge a f v a a r t b e k e n d t e m a k e n .

De I t a l i a a n s e o f f i c i e r e n b e g r o e t t e n d e b e s l i s s i n g van h u n kommandant, d e s t r i j d i n h e t Z w i n n i e t a a n t e g a a n , met g e e s t d r i f t . E e n s h e t b e s l u i t genomen om d e E n g e l s e n i n v o l l e zee aan t e v a l l e n , heerste op a l l e galeien de stemming•van d e g r o t e d a g e n . D e d r u k t e nam o v e r a l t o e , m e n b e g o n de s c h e p e n k l a a r t e m a k e n v o o r " d e a f v a a r t . D e " r o e i e r s " , meestal s l a v e n o f gevangenen, werden aan d e d o f t e n geketend.

- 101

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 101

De i n v a l l e r s m o e s t e n medewerken a a n d e v o o r b e r e i d i n g v a n de a f v a a r t .

Een g a l e i b e s c h i k t e g e m i d d e l d o v e r 6 0 g r o t e r o e i s p a n e n , w a a r a a n t e l k e n s 3 r o e i e r s , z o d a t e r s t e e d s 1 8 0 mannen aan d e r i e m e n z a t e n .

De m i d d e n g a n g t u s s e n d e r o e i e r s w e r d v r i j g e m a a k t , o m de z w a a r b e w a p e n d e k r i j g e r s e n b o o g s c h u t t e r s p l a a t s t e g e ven. A l l e g a l e i e n waren omgetoverd i n b e d r i j v i g e m i e r e n n e s ten. O v e r a l was h e t een d r u k t e van belang. De o f f i c i e r e n schreeuwden b e v e l e n , d i e d o o r n i e m a n d w e r d e n o p g e v o l g d . O p a l l e m o g e l i j k e p l a a t s e n z o c h t e n s o l d a t e n e e n goede p l a a t s , waar z e b i j d e a a n v a l b e s c h u t z o u d e n z i j n t e g e n d e p i j l e n van d e E n g e l s e ; ' � �� ; b o o g s c h u t t e r s d i e o m h u n t r e f - I°11`��� �� i . . < zekerheid alom gevreesd w a r e n .

Aan e l k e d o f t stond e e n gewapende s o l d a a t , welke d e o n w i l lige roeiers scherp i n h e t oog h i e l d e n .

Vóór e l k e zeeslag werden de o n g e l u k k i g e r o e i e r s immers a l t i j d opstandig Vo o r d e z e o n g e ke z e e s l a g i m l u k k i g e n was e l mers e e n z w a r e beproeving. De aan d e d o f t e n , slaven, geketend l ' i e f d e n gemakwaren e e n g e k e l i j k doelwit voor d e v i j a n d e l i j k e boogschutters, d i e hun pijlen bijna blindelings tussen d e r o e i b a n r k e n deden v i i e gen. O p d e z e ma ..de geketende roeiers in kadans. n i e r konden z e de b e w e e g l i j k h e i d v a n d e g a l e i e n s t e r k v e r m i n d e r e n . E e n s v a n hun r o e i e r s b e r o o f d , v e r l o r e n d e g a l e i e n v e e l v a n h u n b e stuurbaarheid e n snelheid, d i e hen zoveel voordeel v e r s c h a f t e n t e g e n o v e r d e l o g g e z e i l s c h e p e n , d i e h e t v o o r a l v a n een gunstige w i n d moesten hebben.

De d a g e n d a t e r o p z e e g e v o c h t e n w e r d , w a r e n m i s schien de e n i g e , waarop de r o e i e r s hun beulen de overwinning toewensten . . . z o n k e r e e n g a l e i d a n waren d e geketende r o e i ers e r immers z e k e r v a n een v r e s e l i j k e i n d e t e v i n d e n i n d e golven.

Een v o o r e e n s e i n d e n d e o f f i c i e r e n d a t h u n s c h i p k l a a r was o m a f t e v a r e n . O p e l k e g a l e i s t o n d e n e n k e l e s t u k k e n p r i - 102 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 102

m i t i e f g e s c h u t . E n ondanks h e t v e r b o d om vuurwapens t e g e n christenen t e g e b r u i k e n , l i e t Barbavara d e kanonnen l a d e n .

Op h e t C o n c i l i e v a n L a t e r a n e n h a d d e H . K e r k i e d e r e e n d i e vuurwapens e n o o r l o g s v u u r g e b r u i k t e m e t e x c o m m u n i c a t i e b e d r e i g d . A l l e e n i n d e s t r i j d t e g e n d e Muzelmannen m o c h t m e n d e r g e l i j k e helse t u i g e n gebruiken. H e t g e b r u i k van b u s k r u i t en o o r l o g s v u u r w a s i n o n z e s t r e k e n r e e d s e n k e l e j a r e n b e kend. T i j d e n s d e k r u i s t o c h t e n hadden d e k r u i s v a a r d e r s k e n n i s g e m a a k t m e t d e " MADFAH " , e e n s o o r t h a n d k a n o n , d a t d o o r de T u r k e n t e p a a r d w e r d g e b r u i k t . D e r i d d e r s v a n h e t H . K r u i s g e b r u i k t e n o p h u n b e u r t d e " PETRINAL " , e e n k o p i e v a n d e madfah. H e t w a r e n v o o r a l d e I t a l i a a n s e z e e r o v e r s d i e u i t h u n s t r i j d t e r z e e t e g e n d e Tu r k e n e r v a r i n g hadden opgedaan i n het g e b r u i k van " v u u r k o g e l s ".-Hiermede konden z e z e e r g e makkelijk de z e i l e n van h u n tegenstanders i n brand schieten.

Ongelukkig was d e d r a a g w i j d t e v a n d e r g e l i j k e kanonnen z e e r b e p e r k t e n m o e s t men z e e r d i c h t b i j d e v i j a n d k o m e n om hem te kunnen t r e f f e n . I n e n k e l e j a r e n werden d e vuurwapens e n het b u s k r u i t s t e r k g e p e r f e k t i o n e e r d . Ondanks h e t v e r b o d v a n het C o n c i l i e waren h e e l w a t p a t e r s a k t i e f b e t r o k k e n b i j d e o n t w i k k e l i n g v a n v u u r w a p e n s . Z o z i j n d e namen v a n d e p a t e r s Berco'(1242) e n B e r t h o l d ( 1 3 8 0 ) nauw verbonden met d e v e r b e terde v u u r t e c h n i e k e n . D e o n t w i k k e l i n g v a n d e vuurwapens bracht een ware omwenteling teweeg op h e t gebied van de vestingbouw en v e r d e d i g i n g s t e c h n i e k e n . Reeds i n 1331 werden b i j h e t b e l e g v a n C i v i d a l e kanonnen g e b r u i k t . A l h o e w e l t o e n nog a l l e e n s t e n e n k o g e l s w e r d e n a f g e s c h o t e n , kwamen d e z e m e t een v e e l g r o t e r e k r a c h t t e g e n d e v e s t i n g d e u r e n t e r e c h t d a n de d o o r k a t a p u l t e n a f g e s c h o t e n t u i g e n . I n 1 3 4 0 s p e e l d e n

vuurwapens reeds een veel b e l a n g r i j k e r r o l , b i j de beschiet i n g e n v a n D o o r n i k e n Te r n i . S p o e d i g werden d e kanonnen w e l wat b e t e r t e b e d i e n e n e n z o w e l t e . l a n d a l s t e r z e e g e b r u i k t .

Het a f v u r e n v a n e e n k a n o n w a s i n d i e d a g e n e e n g e v a a r l i j k e bezigheid d i e n i e t z e l d e n meer e i g e n schade v e r o o r z a a k t e dan d e v i j a n d t e t r e f f e n . E e r s t i n 1 3 7 8 w e r d d e l o n t o n t d e k t en aangewend b i j h e t a f v u r e n v a n k a n o n n e n . D e o n t w i k k e l i n g van vuurwapens v e r l i e p t o e n z e e r v l u g . Reeds i n 1390 g e b r u i k t e men r e p e t e e r k a n o n n e n e n " d o d e n o r g e l s " . H e t g e b r u i k van i j z e r e n b a l l e n e n d e v e r b e t e r d e k a n o n l o p e n v e r g r o o t t e n a a n z i e n l i j k de draagkracht en t r e f z e k e r h e i d . Weldra beschikte men o v e r z e e r z w a r e kanonnen a l s " D i e f a u l e G r e t h a " , " D i e bdse E l s e " e n b i j o n s b e t e r gekend " De D u l l e G r i e t " .

- 103

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 103

Het g e s c h u t w a a r o v e r B a r b a v a r a b e s c h i k t e d r o e g evenwel n i e t v e r e n w a s e i g e n l i j k n i e t v e e l m e e r d a n e e n gevreesde a f s c h r i k k i n g . U i t v r o e g e r e e r v a r i n g w i s t B a r b a vara z e e r goed d a t d e v i j a n d , m e e s t a l d o o r v r e e s aangegrepen, o p d e v l u c h t s l o e g v o o r d e " d o n d e r " u i t d e k a n o n n e n , die v e e l vuur u i t b r a a k t e n en door hun hels lawaai paniek zaaiden. D e Engelsen b e s c h i k t e n nog n i e t o v e r g e s c h u t , maar w i s t e n w e l r e e d s d a t d e I t a l i a n e n ermee u i t g e r u s t w a r e n .

U i t d e k r u i s v a a r t e n w i s t men d a t h e t g e s c h u t w e i n i g e f f e k t i e f w a s , o m d a t de s c h e p e n z e e r d i c h t b i j e l k a a r moest e n l i g g e n om binnen b e r e i k t e komen v a n d e artillerie.

Barbavara begon toen z i j n sche-. pen i n s l a g o r d e te brengen.

Om d e F r a n s e n te m i s l e i d e n , deed h i j a l s o f h i j z i j n schepen n a a r d e vastgestelde posities l i e t varen. Eens in een g u n s t i ge p o s i t i e liet hij plots z i j n standaard in de mast h í j sen e n r i c h t t e h i j de steven naar d e v o l l e zee. O p d e F r a n se s c h e p e n keek men v e r baasd t o e h o e de I t a l i a a n s e 'galeien rustig naar het Noorden w e g l i e p Bechuét trokken. Razend plecht van z i j n op d e a c h t e r rust admiraalprachtig u i t g e hulpeloos moest schip . . . maar I t a l i a a n ongehij de " laffe u itbreken. Met stoord l a t e n lens zagen de gemengde g e v o e In 1340 had de derde grote zeeslag van het Franse bemanningen de I t a Zwin plaats. Hier begon de honderdjarige voorbijvaren... l i a a n s e g a l e i e n oorlog tussen Engeland en Frankrijk de g e v o l g e n v a n ze d a c h t e n a a n Bij deze slag werden de Fransen, zoals in nederlaag i n de een g e b e u r l i j k e 1213 en in 1302, totaal verslagen! w a t e r e n v a n h e t 166 grote Franse schepen en vele kleinere bo- Zwin e n w i s t e n w e i n i g kans was d a t e r v o o r h e n ten werden vernield .. . om t e o v e r l e v e n . V e l e n h a d d e n w e i n i g v e r t r o u w e n i n d e p l a n n e n van h u n b e v e l h e b b e r e n v e r k o z e n d e I t a l i a n e n t e v o l g e n .

Kans o m o v e r l a n d t e o n t s n a p p e n w a s e r p r a k t i s c h n i e t .

—1 0 4 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 104

D a a r v o o r h a d d e n z e d e b e v o l k i n g v a n Damme, H o e k e n S l u i s v e e l t e v e e l g e t e r g d . Om d e p l u n d e r i n g v a n C a d s a n d t n i e t t e vergeten. H e t werd s t i l aan boord van de Franse schepen.

Het a a n v a n k e l i j k a f k e u r e n d g e r o e p o p d e v l u c h t v a n d e I t a lianen verstomde g e l e i d e l i j k . Aan boord van hun g a l e i e n voeren de z u i d e r l i n g e n t r a a g h e t Z w i n a f e n g r o e t t e n u i t dagend d e l i j k b l e k e F r a n s e a d m i r a a l . . . B a r b a v a r a kwam z e e r d i c h t t e g e n d e Franse schepen v o o r b i j e n boog t e r g e n d v o o r BechuĂŠt.

Op a l l e g a l e i e n w a s h e t e e n d r u k t e v a n j e w e l s t e .

Overal werden b e v e l e n geschreeuwd. D e schepen k r a a k t e n o n der h e t h e e n e n weer g e l o o p v a n d e bemanningen, d i e z i c h k l a a r m a a k t e n om d e E n g e l s e n a a n t e v a l l e n . O v e r a l s t o n d e n gewapende w a c h t e n d i e e r v o o r m o e s t e n z o r g e n d a t d e g e k e tende r o e i e r s a a n h u n r i e m e n b l e v e n . W i e z e l f s i n v o l l e s t r i j d n i e t u i t v o l l e kracht aan z i j n r i e m t r o k , werd duch t i g met d e zweep b e w e r k t . W i e n i e t meer k o n o f g e k w e t s t was, s t i e r f z o n d e r m e e r i n d e g o l v e n .

Vo o r d e o n g e l u k k i g e r o e i e r s , v a s t g e k e t e n d a a n h u n " d o f t " was e l k e z e e s l a g e e n zware b e p r o e v i n g , m e t w e i n i g kans o p o v e r l e v e n . Z e l f s e e n l i c h t e k w e t s u u r k o n d e d o o d b e t e k e n e n . K o n men n i e t m e e r o p v o l l e k r a c h t r o e i e n , d a n werd men i m m e r s t o c h g e n a d e l o o s a f g e m a a k t d o o r d e b e w a k e r s .

Ondanks h u n h a a t t e g e n h u n b e u l e n , h o o p t e n d e " s l a v e n " op e e n z e g e p r a a l v o o r h u n b e u l e n . Z o n k h u n g a l e i , d a n s t i e r ven z e immers i n h u n k e t e n s . E e n s i n v o l l e z e e w e r d d e s l a g kadans v a n d e r o e i e r s s t e r k o p g e d r e v e n . D e z w e p e n k n a l d e n g e n a d e l o o s o v e r d e n a a k t e r u g g e n v a n d e g e k e t e n d e mannen aan d e r i e m e n . A l s d u i z e n d p o t e n s c h e e r d e n d e g a l e i e n i n v o l l e s n e l h e i d o v e r h e t w a t e r. Barbavara had z i j n o f f i c i e r e n n a u w k e u r i g o r d e r s g e g e v e n e n o r d e l i j k namen d e v e r s c h i l l e n de g a l e i e n h u n p l a a t s i n .

Aan b o o r d v a n d e E n g e l s e v l o o t h a d m e n d e k o m s t v a n de g a l e i e n v l u g o p g e m e r k t . E d w a r d I I I w a s j u i s t b e z i g d e plannen v o o r e e n f r o n t a l e a a n v a l m e t z i j n o f f i c i e r e n t e b e spreken, z o d a t e r h e e l w a t Engelse schepen zonder h u n k a p i t e i n v o o r a n k e r l a g e n . D e v e r a s s i n g was e c h t e r v o l l e d i g .

Z e l f s d e Vlaamse v i s s e r s , d i e e l k e beweging v a n de Fransen van n a b i j h a d d e n g e v o l g d , h a d d e n d e s n e l l e u i t v a l v a n B a r bavara n i e t v o o r z i e n . D e e e r s t e s t o o t b r a c h t B a r b a v a r a reeds s u k s e s . D e e e r s t e E n g e l s e schepen konden d e s n e l l e g a l e i e n n i e t o n t w i j k e n . B a r b a v a r a k r e e g d e kans om z i j n g e - 105 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 105

schut t e g e b r u i k e n e n l i e t e e n s t r o o m van " v u u r k o g e l s " op d e E n g e l s e n n e e r . W e l d r a s t o n d e n e n k e l e s c h e p e n i n v u u r en v l a m . . . D e E n g e l s e n w a r e n e v e n w e l e r v a r e n z e e l u i e n h e r s t e l d e n z i c h v l u g v a n d e v e r r a s s i n g . We l d r a l a n c e e r d e n z e een t e g e n a a n v a l en d o o r h u n grote meerderheid, v o l v e r trouwen, begon nen d e E n g e l sen a a n e e n i n sluitingsbeweging. Op de g a l e i e n werd d e roeikadans nog opgedreven.Nog harder knalden de z w e p e n o v e r de b l o e d e n d e , natte ruggen van d e g e k r o m de s l a v e n . H u n aangezicht v e r krampt, badend in hun bloedig zweet, d e r u g opengereten met wonden, s l e u r den d e o n g e l u k kigen met a l hun k r a c h t a a n de z w a r e r i e m e n .

Hier en daar viel een roeier bewusteloos o f onmachtig o p d e bank. Wa n n e e r enkele zweepslagen geen r e sultaat boekten goot e e n bewaker e e n s c h e u t zure w i j n t u s sen d e l i p p e n van d e b e w u s t e loze; h i e l p d i t niet, dan werden d e k e t e n e n losgemaakt e n de m a c h t e l o z e slaaf zonder meer g e k e t e n d over b o o r d B e worpen. E e n a n dere gevangene nam d a n z i j n plaats i n .

Barbavara was e e n k u n d i g gehaaid z e e r o zeeman e n e e n week h i j d e E n v e r. Handig o n t goed o p l e t t e n d gelsen, e r w e l b i j d e Engelse niet t e dicht Tijdens een zeegevecht zaten de weerloze men. H i j v r e e s schepen t e k o - . roeiers steeds tussen twee vuren. boogschutters, de d e E n g e l s e die d o o r hun goed g e r i c h t e p i j l e n z i j n r o e i e r s gemakkelijk k o n den u i t d u n n e n . D e r e p u t a t i e v a n d e E n g e l s e " a r c h e r s " w a s z o groot, d a t z e l f s onvervaarde p i r a t e n e r voldoende ontzag voor koesterden. â&#x20AC;&#x201D;1 0 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 106

Edward I I I z a g z i c h i n e e n n e t e l i g e s i t u a t i e g e p l a a t s t .

Hij moest h e t hoofd bieden aan de f r o n t a l e aanval van de g a leien en e r tevens zorg voor dragen z i j n flanken n i e t b l o o t te geven aan een e v e n t u e l e massale aanval v a n de hoofdmacht van d e F r a n s e v l o o t . H i j s t u u r d e s l e c h t s e n k e l e s c h e p e n t e r hulp aan de schepen welke d o o r d e I t a l i a n e n werden aangevallen. Maar Barbavara keerde de steven en dreigde met een u i t val i n de r i c h t i n g v a n h e t Engelse admiraalschip, d a t spoed i g mee i n d e s l a g b e t r o k k e n w e r d . E d w a r d I I I w a s e e n o n v e r saagde r i d d e r e n o n t w e e k d e s t r i j d n i e t . L a n g s a l l e k a n t e n v i e l e n de g a l e i e n nu aan, zodat de Engelsen v e r p l i c h t waren hun a a n v o e r d e r t e r h u l p t e k o m e n . O n v e r s c h r o k k e n s t r e e d de E n g e l s e k o n i n g i n d e e e r s t e g e l e d e r e n . T o t h i j p l o t s , d o o r een p i j l i n d e d i j g e t r o f f e n , n e e r g e v e l d w e r d .

Ontreddering i n d e Engelse r a n g e n . Maar Edward h e r s t e l d e z i c h e n nam v l u g t e r u g d e l e i d i n g v a n h e t g e v e c h t i n handen. Z o n d e r a a r z e l e n s t e v e n d e n d e E n g e l s e n o p d e g a l e i e n af. Zonder k r i m p t e geven doorstonden ze de g e s e l i n g van het I t a l i a a n s e g e s c h u t . Men w i s t immers r e e d s goed genoeg dat d e kanonnen s l e c h t s éénmaal konden v u r e n . H e t h e r l a d e n . duurde z o l a n g d a t d e geschutsbemanning t e l k e n s d o o r d e b o o g schutters neergelegd werden v d d r h e t s t u k opnieuw k l a a r was om t e v u r e n . B a r b a v a r a s t u u r d e e n k e l e g a l e i e n i n d e t e g e n a a n v a l . D e s c h o k was v e r s c h r i k k e l i j k . D e E n g e l s e b o o g s c h u t ters legden een t a p i j t van p i j l e n op de galeien, d i e e r spoedig a l s stekelvarkens uitzagen. Ze mikten b i j voorkeur op de o n b e s c h e r m d e r o e i e r s . H i e r v i e l e n d a n o o k v e l e d o d e n e n gewonden. D e k a d a n s v a n d e r o e i e r s w a s g e b r o k e n e n o n d a n k s de k n a l l e n d e z w e p e n , l i e t e n d e r o e i e r s z i c h t u s s e n d e d o f t e n v a l l e n om z o a a n d e p i j l e n t e o n t s n a p p e n . D e E n g e l s e s c h e p e n bleven a a n d r i n g e n e n w e l d r a begonnen z e d e s t u u r l o z e g a l e i e n te enteren. De u i t s t e k e n d e riemen' braken a l s l u c i f e r s a f onder d e massa v a n h e t a a n d r i j v e n d e E n g e l s e s c h i p . H e t w e r d een s t r i j d m e t h e t b l a n k e w a p e n . O v e r a l k l o n k d o o d s g e r e u t e l en g e k e r m d e r g e w o n d e n . L a n g s a l l e k a n t e n d r o n g e n d e E n g e l s e n op. D e I t a l i a a n s e w e e r s t a n d was w e i n i g o v e r t u i g e n d , w a n t e e n s in de s l a g bleken de gevreesde zeerovers t o c h n i e t z d d a p per . . . D e E n g e l s e n b l e k e n evenwel n i e t e r g g e n e i g d gevangenen t e nemen e n o v e r a l f l i t s t e n d e z w a a r d e n , w e r d m e t b i j l e n g e slagen, s t i e r v e n mensen.

De s t r i j d s c h e e n n a a r e e n k l i m a x t e g a a n . E d w a r d I I I zag z i c h v e r p l i c h t r i s i k o ' s t e nemen o m h e t h o o f d t e k u n n e n —1 0 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 107

bieden aan d e f e l l e Barbavara e n l i e t n o g meer schepen u i t z i j n slagorde oprukken. D a a r o p had de sluwe Barbavara g e rekend ! D e E n g e l s e n v o e r e n n u met v o l l e z e i l e n o n d e r d e wind e n z o u d e n h u n k o e r s m o e i l i j k k u n n e n w i j z i g e n . I e t s w a t met z i j n g a l e i e n w e l m o g e l i j k w a s , z o l a n g men o v e r v o l d o e n d e r o e i e r s b e s c h i k t e . E n daarom wenste d e d o o r g e w i n t e r d e z e e rover geen langdurige f r o n t a l e b o t s i n g met de Engelsen. H i j c o n c e n t r e e r d e d r i e g a l e i e n om h e t E n g e l s e a d m i r a a l s c h i p a a n te v a l l e n . E v e n s c h e e n h e t a l o f h e t s c h i p v a n Edward I I I t e n prooi zou v a l l e n aan de d r i e s t e doorstoot van de s n e l l e g a leien. De I t a l i a n e n vuurden a l hun geschut op h e t admiraalsschip a f , z e t t e n a l hun boogschutters aan d e z e l f d e k a n t van de g a l e i e n , w a a r d o o r z e v r i j w i l l i g e e n k a n t o n v e r d e d i g d l i e ten. H e t s c h i p v a n Edward I I I bezweek b i j n a o n d e r d e z e z e l f m o o r d a a n v a l . . . Ve l e n l a g e n d o o d o f g e w o n d o p h e t d e k . M a a r de g e w o n d e E n g e l s e k o n i n g b l e e f d a p p e r d o o r v e c h t e n ; z o n d e r verzorging b l e e f h i j d e s t r i j d l e i d e n . De Engelsen onderschepten de vooruitgeschoven g a l e i e n en dreven deze t e r u g , z o d a t het a d m i r a a l s s c h i p z i c h u i t d e g e v a a r l i j k e zone kon redden.

Het d u u r d e n i e t l a n g o f d e d r i e g a l e i e n l a g e n w e e r l o o s o n d e r de b e s c h i e t i n g v a n d e E n g e l s e b o o g s c h u t t e r s , d i e o n g e n a d i g z o v e e l m o g e l i j k r o e i e r s b u i t e n g e v e c h t s t e l d e n . Wa n n e e r d e Engelsen u i t e i n d e l i j k d e g a l e i e n e n t e r d e n werd e r s l e c h t s een z w a k k e w e e r s t a n d g e b o d e n . M a a r i n d e v e r t e v l u c h t t e B a r bavara doorheen d e g a t e n i n d e Engelse s l a g o r d e . . . h i j h a d gewoon e n k e l e s c h e p e n o p g e o f f e r d o m z i c h e e n v r i j e a f t o c h t te v e r z e k e r e n . M e t l e d e ogen zagen d e o f f i c i e r e n v a n d e opgeo f f e r d e g a l e i e n h u n a a n v o e r d e r d e v l u c h t nemen. Z e l f s z i j hadden n i e t v e r m o e d d a t B a r b a v a r a h e n z o i n d e s t e e k z o u l a t e n . Va n o p d e d u i n e n v o l g d e n d e F r a n s e v e r k e n n e r s h e t v e r loop v a n d e z e e s l a g ; w a n n e e r z e d e a a n v a n k e l i j k e suksessen van d e I t a l i a n e n z a g e n , h a d d e n z e s n e l B e c h u é t v e r w i t t i g d . . .

Deze meende h e t o g e n b l i k gekomen om z i j n t a k t i e k t e w i j z i g e n en z i j n h u i k n a a r d e g u n s t i g e w i n d t e h a n g e n . H e l a a s h a d h i j geen r e k e n i n g g e h o u d e n m e t d e w a r e b e d o e l i n g e n v a n B a r b a v a r a , die e r s l e c h t s o p u i t was z i j n e i g e n h a c h j e t e redden.

Bechuét g a f o n m i d d e l l i j k o r d e r s m e t a l l e s c h e p e n n a a r de o p e n z e e t e z e i l e n o m d e , E n g e l s e n b i j v e r r a s s i n g a a n t e v a l l e n . Maar d e Vlamingen h i e l d e n a l l e bewegingen v a n de Fransen goed i n d e g a t e n . Z e s e i n d e n vanop d e hoge k e r k t o r e n s naar d e Engelsen d a t d e Franse v l o o t o p komst w a s . Edward I I I gaf b e v e l om h e t Z w i n b i n n e n t e v a r e n . E e n geweldige b o t s i n g —1 0 8 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 108

tussen d e b e i d e v l o t e n b r a k l o s . Nu bevond Bechuét z i c h i n een z e e r s l e c h t e p o s i t i e , b e n a d e e l d d o o r w i n d e n s t r o m i n g . . .

Toch h i e l d e n d e F r a n s e n z i c h k r a n i g e n s c h e e n d e s t r i j d nog n i e t b e s l i s t . . .

To t v a n a c h t e r h e t e i l a n d C a d s a n d t , u i t h e t Z w a r t e Gat e n d e L a p s c u e r e K r e e k d e V l a a m s e v l o o t l a n g s a l l e k a n ten de Fransen a a n v i e l .

De n u o n g e l i j k e s t r i j d w a s v l u g g e s t r e d e n . S l e c h t s enkele Franse schepen konden ontsnappen. A d m i r a a l Bechuét l i e t z i j n leven, bengelend aan een koord i n d e ' r a van z i j n buitgemaakt s c h i p .

Zo o n t s n a p t e B a r b a v a r a u i t h e t Z w i n .

Remi V a n H a e l s t

( vervolgt )

n�adeene�uel/�^, : 7

• NOIe. hazeca..

A.

WE STKAPL&1.0 5 V+5114`

fen,

~� y

IK.QRDC KCOl.

DAMNE afr %eve

' 1`iET ZWIN in DExuieeGuw

g R k e i c M E 7 K A N V I L : E n w 155o en 1564.

OOSTiit.IJ4CE Z W i N I l R M 8. WEyT£L1JKE ZW1N/�QM

- 109

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 109

kuierend in oude papieren

6)717

e

?

.

,

2

f� / t r i g

G+Q t,174

�

�� 2 .

ettt4.1f.

�a��

-

0 , u f E Jz`

rG .)_37,

! � / . � � � � t r .f�▶/t.e

//'

fge7-6' e z

•1-41 / a •

� f" .

✓

11 . J � � . ✓ � � !1 / r z a i z � l . �t�tl�` �-� �/ � � �t� -- - - { � � � J

`--��

•

-

110

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 110

. e � f '

/ f

"%liC—Y�

l i C i � � �

�J //�J \ J } � //�fG4% ! / G- �í'�GGC_d i�������/

)5,

� •r

•

i

�

L�� �

S),

e_t. �-,rir-r�-

l f �

.���,

Ï

gamje

�

zi.,./?(�ll'e"ld; C e " / � � / � � 9 C . / z _ �

� 1.,-?-''.?.

í

_

e

F r -C

c. � � � � � / / Z /

ende v o o r w a e r e n w a e r o p p e d e n N o t a r i s H e n r y F r a n c o i s V e r h a gen b i n n e n d e s t a d a n t w e r p e n r e s i d e e r e n d e u y t d e n naem e n d e als g e m a g t i g t v a n D'Heer Jacobus J . C . Va n Pruyssen, i n q u a l i t e y t van Executeur testamentair t e n sterfhuyze van w y l e n J o u f f r o u w e S u s a n n a M a r i a Va n P r u y s s e n , o n g e h o u d e b e jaerde d o g h t e r, b i n n e n d e voorschreve s t a d t antwerpen o v e r leden, p u b l i e k e l y k z a l verkopen b i n n e n brasschaet onder d e h e e r l y k h e y d v a n E e c k e r e n i n d e h e r b e r g e d e Zwaen, d e n a b e -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 111

schreve Landeryen a l l e g e l e g e n o n d e r d e h e e r l y k h e y d v a n Eeckeren v o o r s c h r e v e e n d e d a t o p d e n a v o l g e n d e c o n d i t i e n .

I n d e n e e r s t e n z a l m e n Te d e r e n c o o p d e r n a e b e s c h r e ve L a n d e r y e n v e r k o o p e n m e t o p r o e p e n , e n d e z o o w i e d a n h a n d slag z a l hebben geobteneert, z a l v o o r z i j n vromigheyd g e nieten zes guldens eens w i s e l g e l d , m i t s daer tegens s t e l l e n de d r y v e r d i e r e n v a n t w e e g u l d e n s w i s s e l g e l d , i e d e r g e h e e lyk t e n p r o f y t e van de verkoopers, ende slaende alzoo t e gens d e n h a n d s l a g , e n d e d e n k o o p e r v o o r t s g e r e n u n t i e e r t hebbende, v a n v o o r d e r e v e r d i e r e n t e s t e l l e n , • w a e r t o e h y een q u a r t i e r u u r s t y d z a l h e b b e n , z o o z a l h e t a e n E e n i e d e r l i e b e r s t e e n zoo v e e l e v e r d i e r e n t e s t e l l e n a l s h e t hun g e lieven z a l , doende g e l y k a l s voorenieder v e r d i e r twee g u l dens, d ' e e n e h e l l i g t d a e r v a n t e n p r o f y t e v a n d e v e r k o o p e r s , ende d ' a n d e r e h e l l i g t d a e r v a n t e n p r o f y t e v a n d e v e r d i e r ders.

De r e s p e c t i v e k o o p e r s z u l l e n h u n n e coopsommen m o e t e n betaelen i n specie van wisselgeld, d e n s c h e l l i n g t o t zesse stuyvers h e t s t u k , ende de andere specien naer advenant gerekent, ende d a t t e n comptoire van den voorschreven N o t a r i s Ve r h a g e n , g e s t a e n i n d e C l o o s t e r s t r a e t b i n n e n d e s t a d a n t werpen, m i t s g a d e r s b i n n e n d é v e e r t i e n d a g e n n a e r d a t o v a n de r e s p e c t i v e k e e r s b r a n d i n g e n a l s w a n n e e r a e n i e d e r e n C o o per o f t e ' t z y n e n behoeve z a l w o r d e n g e l e v e r t t r a n s p o r t Notariael met procuratie t o t vernieuwinge i n forma, nogtans t ' z y n e n c o s t e a l l e e n .

Item z a l h e t a e n een i e d e r l i e b e r z y n n a e r d e n dagh van d e n h a n d s l a g t e n c o m p t o i r e v a n d e n v o o r s c h r e v e n N o t a r i s t e s t e l l e n zoo v e e l e v e r d i e r e n a l s h e t hun gelieven zal ende d a t t o t d e r e s p e c t i v e keersbrandinge i n c l u e s , m i t s verzekerende den coop met goede ende s u f f i s a n t e b o r g e n t e n v o l l e n contentemente van den voorschreven N o t a r i s .

Item z a l l e d e r e n kooper gehouden z y n a e n s t o n t s n a e r het u y t g a e n d e r brandende keersse t o t voldoeninge zynder r e s p e c t i v e coopsomme e n d e g e s t e l d e v e r d i e r e n , t e s t e l l e n eenen o f t e t w e e g o e d e e n d e s u f f i s a n t e B o r g e n t e n c o n t e n t e mente v a n d e n v o o r s c h r e v e n N o t a r i s , w e l k e b o r g e n z u l l e n z y n ende b l y v e n a l s c o o p e r s p r i n c i p a e l e n d e i n s o l i d u m , z o n d e r d i v i s i e o f t e E x c u s s i e a e n w e l k b e n e f i c i e z y gehouden z u l l e n zyn t e r e n u n t i e e r e n .

Item o f t e i n h e t oproepen e e n i g abues v o o r v i e l o f t e over h e t u y t g a e n d e r brandende k e e r s s e e e n i g d i s p u e t o f t e —1 1 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 112

v e r s c h i l quamp v o o r t e v a l l e n z o o z a l a l h e t z e l v e mogen g e r e d r e s s e e r t w o r d e n d o o r d e n meergemelden n o t a r i s z o n d e r tegenzeggen v a n iemanden i n e e n i g e r m a n i e r e n .

Item i s c o n d i t i e , d a t o f t e naemaels bevonden w i e r d eenige v o o r d e r e chynsen, l a s t e n o f t e s e r v i t u t e n o p d e nabeschreve L a n d e r y e n u y t t e g a e n , d a n h i e r n a e r z a l w o r d e n uytgedrukt, d a t a l l e de z e l v e met de verloopen van d i e n zullen zyn ende blyven t e n l a s t e n van de r e s p e c t i v e coopers i n d e e z e n , z o n d e r c o s t e n a e n h u n n e r e s p e c t i v e koopsommen.

Item worden de naebeschreve l a n d e r y e n v e r k o g t z o n der z e n d e r e s p e c t i v e c o o p e r s e e n i g e p r e c i e s e mate t o e t e zeggen o f t e t e m o e t e n p r e s t e e r e n n i e t t e g e n s t a e n d e h e t e e n o f t e h e t a n d e r v a n d i e n g r o o t e r o f t e r k l e y n d e r i n Maete bevonden w i e r d , d a n h i e r n a e r s t a e t u y t g e d r u k t , a l z o o a l len de z e l v e v e r k o g t worden, z o o ende g e l y k de z e l v e a l s n u gelegen z y n .

Item z a l h e t a e n d e verkoopers wezen g e p a r m i t t e e r t , deeze c o n d i t i e n t e v e r a n d e r e n , v e r m e e r d e r e n o f t e v e r m i n d e ren, alsmede deze verkoopinge optehouden, z o o h e t hun g e lieven z a l , ende d a t t o t de r e s p e c t i v e palmslagen zonder tegenzeggen v a n iemanden i n E e n i g e r m a n i e r e n .

Item a l z o o d e naebeschreve l a n d e r y e n , a e n wylen d e v o o r s c h r e v e J o u f f r o u w e S u s a n n a M a r i a Va n P r u y s s e n , e n d e haere z u s t e r w y l e n j o u f f r o u w e Magdalena Josepha E l e o n o r e Van P r u y s s e n o o k j o n g e d o c h t e r b i n n e n d e v o o r s c h r e v e s t a d antwerpen o v e r l e d e n , e n d e waer v a n d e eerstgenoemde v e r b l e ven i s u n i v e r s e l e g e i n s t i t u e e r d e erfgenaeme gecompeteert hebben u y t d e n h o o f d e v a n w y l e n D ' N e e r F r a n c i s c u s V a n Pruyssen hunnen v a d e r l y k e n g r o o t v a d e r was, e n d e d a t z y d e zelve goederen van over d e v y f t i g j a e r e n l a n g alzoo p a i s i b e l y k h e b b e n b e z e t e n , z o o e n z u l l e n de r e s p e c t i v e c o o p e r s geenen a n d e r e n o f t e v o o r d e r ĂŠ n t y t e l v a n G o e d e n i s s e k o n n e n o f t e mogen p r e t e n d e r e n o p w a t p r e t e x t z u l k z o u d e mogen wezen.

Item o f t e d e r e s p e c t i v e koopers o f t e hunne borgen, deeze c o n d i t i e n n i e t p o i n t u e l y k v o l d e d e n , z o o z a l h e t a e n den v o o r s c h r e v e n N o t a r i s v r y s t a e n a n d e r w e r f d e n a e b e s c h r e ve l a n d e r y e n n a e r e e n e voorgaende zondaegs k e r k g e b o d t e verkoopen, e n d e a l s d a n meerder geldende, a l l e n t z e l v e z a l zyn e n d e b l y v e n t e n p r o f y t e v a n d e v e r k o o p e r s i n d e z e n a l -

leen, ende minder koomende t e gelden, a l l e n t z e l v e z u l l e n de r e s p e c t i v e c o o p e r s o f t e h u n n e b o r g e n m o e t e n o p l e g g e n

â&#x20AC;&#x201D;11 3 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 113

ende b e t a l e n e n d e z a l o p h u n b y h e e r l y k e , r e ĂŤ l e e n d e p a r a te e x e c u t i e v e r h a e l t worden, t e n waere dan N o t a r i s deezer c o n d i t i e l i e v e r hadde eener v a n de v o o r i g e v e r d i e r d e r s v o o r c o o p e r t e riemen h e t g e n e hem z a l l i e b e r s t a e n , e n d e w e l k e n v e r d i e r d e r gehouden z a l z y n d e n coop t e aenvaerden zonder eenig tegenzeggen.

I t e m z u l l e n d e r e s p e c t i v e c o o p e r s v a n h u n coopsomme ende g e s t e l d e v e r d i e r e n m o e t e n b e t a e l e n e e n e n s t u y v e r p e t gulden v o o r randzoen o f t e omgeld, g e h e e l t e n p r o f y t e v a n de v e r k o o p e r s i n d e z e n e n d e z o n d e r c o s t e n a e n d e r e s p e c t i v e coopsommen.

Item z u l l e n de r e s p e c t i v e coopers, z o n d e r c o s t e n van hunne r e s p e c t i v e coopsomme e n d e g e s t e l d e v e r d i e r e n a l n o g moeten b e t a e l e n i n h a n d e n v a n d e n v o o r s c h r e v e n N o t a r i s V e r hagen, t e w e e t e n v a n d e n t h i e n d e n c o o p z e s g u l d e n s w i s s e l geld v o o r h e t s t e l l e n dezer c o n d i t i e n ende houden d e r r e s p e c t i v e z i t d a g e n , e n d e d a e r t o e a l n o g moeten b e t a e l e n i e d e r de c o p i e s i v e E x t r a c t a u t e n t i c q d e e z e r c o n d i t i e , a l s m e d e i e d e r p r o q u o t a , d e o n k o s t e n d e r k e r k g e b o d e n , e n d e M e y e r, ende d e n z e g e l a e n d e z e c o n d i t i e t e a n n e x e r e n , e n d e f i n e i lyk alsnog van den thienden koop twee guldens wisselgeld voor h e t g e l a g , g e h e e l t e r d i s p o s i t i e van den voorschreven N o t a r i s .

Ende t o t m e e r d e r e v a s t i g h e y d v a n h e t g e e n e v o o r schreven s t a e t , z o o c o n s t i t u e r e n d e r e s p e c t i v e coopers ende h u n n e b o r g e n , o n d e r d e c l a u s u l e s o l i d a i r m i t s d e e z e n onwederroepelyk e n d e a l l e thoonders deezer o f t e c o p i e E x t r a c t a u t e n t i c q , omme t e g a e n e n d e t e c o m p a r e e r e n v o o r d e n s o u v e r y n e n Raede v a n B r a b a n t , w e t h o u d e r e n d e r h e e r l y k h e y d v a n E e c k e r e n , e n d e alomme e l d e r s v o o r a l l e heeren, h o v e n ende w e t t e n d a e r h e t d e v e r k o o p e r s goeddunken ende g e l i e v e n z a l , e n d e a l d a e r d e n i n h o u d d e z e r t e v e r nieuwen e n d e t e h e r k e n n e n , m i t s g a d e r s d e r e s p e c t i v e c o o p e r s ende h u n n e b o r g e n r e s p e c t i v e e n d e i e d e r v a n h u n i n t b e z o n der v o o r a l a l p r i n c i p a e l ende i n Solidum, t o t h e t p r e c i e s onderhouden, v o l b r e n g e n e n d e a g t e r v o l g e n v a n a l l e n t g e e n e v o o r s c h r e v e n s t a e t v o l u n t a i r l y k t e l a e t e n doemen e n d e c o n demneren m e t d e c o s t e n alomme t e r e y z e n , h e t z e l v e n v e r zoekende e n d e d a e r i n n e c o n s e n t e e r e n d e b y d e e z e n g e l o v e n de t e z u l l e n h o u d e n e n d e d o e n h o u d e n v o o r g o e d , v a s t e n d e van w e e r d e a l l e n t g e e n e d a e r i n n e z a l w o r d e n gedaen e n d e v e r r i g h t onder verband ende r e n u n t i a t i e a l s n a e r r e c h t e . â&#x20AC;&#x201D;1 1 4 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 114

> 7 ' t J ér��1 l�� �

é 14e,; 21f

W

Y

/

e

/

77.X��f y���•r�l�� i�

1r7',1'r�1

r

/

/

()e2

Eene H e y d e g l e g e n i n d e E y k e l b e r g s c h e h e y d e o n d e r de h e e r l y k h e y d v a n E e c k e r e n , p a e l e n d e o o s t p i e t e r D e C o ning, z u y d d e Eykelbergsche baene, w e s t g e e r a e r t D i l t i e n s , ende n o o r d D ' H e e r M a r t e n s , z o n d e r g r a g h t , e n d e a l z o o g r o o t dry bunderen hondert z e s e n d e r t i g e n d e een q u a e r t roeden antwerpsche l a n d m a e t e , a t w i n t i g v o e t e n p e r r o e d e i n g e v o l -

ge de metinge daer van gedaen door den gezwooren Landmeter G. L o o s i n d a t o n e g e n M e y z e v e n t i e n h o n d e r t E e n e n n e g e n t i g , uytwyzens des z e l f s d e c l a r a t i e , a e n den cooper i n o r i g i n a l e o v e r t e l e v e r e n ende v o o r t s o p ende met a l z u l k e S e r v i t u t e n , commodityten ende geregtigheden, z o o v o o r d e e l i g e a l s n a e d e e l i g e , a l s d e v o o r s c h r e v e heyde e n i g s i n t s hebbende ende s u b j e c t i s .

—11 5 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 115

Dan i n g e v a l l e n a e m a e l s b e v o n d e n w i e r d , d e v o o r schreve h e y d e b e l a s t t e z y n m e t e e n i g e c h y n s e n , commeren o f t e medepandschatten, d e s men geene e n w e e t e n d e v e r m e y n t van n i e t , a l l e n d e z e l v e , m e t d e o p e n s t a e n d e v e r l o o p e n v a n d i e n , z a l d e n c o o p e r t ' z y n e n l a s t e m o e t e n neemen z o n d e r c o s t e n a e n d e coopsonuue.

Den c o o p e r z a l k o o m e n i n t g e b r u y k v a n d e v o o r s c h r e ve h e y d e m e t d e n d a g e v a n d e n t r a s p o r t e d a n z o o z a l d e n p a g t e r d e r h o e v e u y t d e z e l v e h e y d e mogen s t e k e n t h i e n a twaalf k a r r e n t o r f eens, zonder d a t den cooper daer over e e n i g e v e r g o e d i n g e z a l k o n n e n o f t e mogen p r e t e n d e r e n o p heden d e n a g h s t e n a u g u s t y z e v e n t i e n h o n d e r t E e n e n n e g e n t i g zoo i s n a e r voorgaende l e c t u r e d e r voorenstaende c o n d i t i e n binnen brasschaet onder d e heerlykheyd v a n Eeckeren t e r p l a e t s e v o o r s c h r e v e gehouden den e e r s t e n z i t d a g t o t verkoopen d e r v o o r s c h r e v e Heyde, e n d e waer a f n a e r v e e l eende l a n g e r o e p e n s a l s h o o g s t e n b i e d e r m e t h e t o n t f a n g e n van d e n p a l m s l a g c o o p e r i s g e b l e v e n Joannes B a p t i s t a Bruggemans i n g e s e t e n e n v a n hoogboom e n d e d a t omme e n d e v o o r d e somme v a n t w e e h o n d e r t g u l d e n s e e n s w i s s e l g e l d , s t e l l e n d e boven de d r y v e r d i e r e n a l n o g negen v e r d i e r e n , v e r k l a e r e n d e d a e r mede u y t t e s c h e y d e n , a c t u m i n B r a s s c h a e t , dato u t s u p r a , t e r p r e s e n t i e v a n d e n N o t a r i s H e n r i c u s P e t r u s J o s e p h u s Ve r h a g e n j u n i o r , e n d e v e e l e o m m e s t a e n d e r s a l s g e t u y g e n was g e t e e k e n t J o a n n i s B a p t i s t a Brugmans, H . P. J . V e r h a g e n J u n i o r e n d e H . F. V e r h a g e n N o t t R e g s .

Codem d i e i s a l n o g g e c o m p a r e e r t P e t r u s J o a n n i s B r u g mans i n w o o n d e r v a n E e c k e r e n , d e n w e l k e n v e r k l a e r d e i n g e v a l l e d e n v o o r s c h r e v e n J o a n n i s B a p t i s t a Brugmans m e t d e n u y t gang d e r b r a n d e n d e k e e r s s e c o o p e r v a n d e n v o o r s c h r e v e n t h i e n d e n c o o p z a l v e r b l y v e n , maekende v a n vreemde s c h u l d zyne e y g e , z i g t e s t e l l e n a l s b o r g e p r i n c i p a e l e n d e i n s o l i dum a e n d e v e r k o o p e r s i n d e e z e n , z o o t o t b e t a e l e n d e r c o o p somme g e s t e l d e v e r d i e r e n , a l s t o t v o l b r e n g e n v a n d e n g e h e e len inkoude d e r voorenstaende c o n d i t i e n daer vooren v e r b i n dende z y n e n p e r s o o n e n g o e d e r e n , r o e r e n d e e n d e o n r o e r e n d e , present ende toekoomende, a l l e d e z e l v e s t e l l e n d e o p h e e r lyke, r e e l e ende p a r a t e E x e c u t i e ende d i e submittrerende aen a l l e h e e r e n , h o v e n , w e t t e n e n d e r e g h t e n , t e n d i e n e y n d e renuntieerende aen h e t b e n e f i t i e v a n excussie ende d i v i s i e actum i n b r a s s c h a e t d e z e a g h s t e n a u g u s t y z e v e n t i e n h o n d e r t een e n n e g e n t i g , t e r p r e s e n t i e v a n d e n N o t a r i s H e n r i c u s â&#x20AC;&#x201D;1 1 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 116

P e t r u s J o s e p h u s Ve r h a g e n J u n i o e n d e L a u r e n t i u s P l a s q u i a l s getuygen h i e r t o e a e n z o g t , w a s g e t e e k e n t met e e n c r u y s k e n , waer b y s t o n d , h a n d m a r k v a n P e t r u s J o a n n i s B r u g m a n s , v e r k l a e r e n d e n i e t t e k o n n e n s c h r y v e n , H . P. J . Ve r h a g e n J u n i o r , L . P l a s q u i e n d e H . F. V e r h a g e n N o t e R e g s .

Op h e d e n d e n z e s t i e n d e n a u g u s t y z e v e n t i e n h o n d e r t een e n n e g e n t i g , z o o i s n a e r v o o r g a e n d e L e c t u r e d e r v o o r e n staende c o n d i t i e n b i n n e n b r a s s c h a e t v o o r s c h r e v e n gehouder den t w e e d e n z i t d a g t o t f i n a l e v e r k o o p i n g e d e r v o o r s c h r e v e heyde, e n d e d e k e e r s s e o n t s t e k e n z y n d e , z o o i s n i e m a n t g e compareert d i e d e z e l v e v e r h o o g t h e e f t , e n d e dus met d e n uytgang d e r brandende k e e r s s e f i n a l e n c o o p e r v e r b l e v e n i s den v o o r s c h r e v e n J o a n n i s B a p t i s t a Brugmans t e n d e e z e n p r e s e n t , e n d e d e n c o o p v o o r v o o r s c h r e v e coopsolwlte, g e s t e l d e verdieren, ende op a l l e de voorenstaende c o n d i t i e n accepterende.

Actum i n B r a s s c h a e t d a t o u t S u p a t e r p r e s e n t i e v a n den N o t a r i s H e n r i c u s P e t r u s J o s e p h u s Ve r h a g e n J u n i o r e n d e Laurentius Plasqui a l s getuygen h i e r t o e aanzogt, was g e t e e k e n t J a n B a p t i s t Brugmans, H . P. J . Ve r h a g e n J u n i o r , L . P l a s q u i e n d e H . F. V e r h a g e n N o t R e g s .

DC/,1�11'��l 7e:e.

Paul A r r e n Hobonia d a n k t d h r . Eugene Claes v o o r deze a k t e .

- 11 7

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 117

activiteiten W O R S T E N B R O O D A V O N D Vo o r d e t i e n d e a l g e m e n e l e d e n v e r g a d e r i n g ( = w o r s t e n broodavond ) w a s d e k l e i n e z a a l v a n D e n Haasdam o p 1 4 f e b r u a r i ' 8 1 t e k l e i n geworden. M e t 77 z a t e n w i j a a n d e t a f e l e n speelden h e t k l a a r om e e n k l e i n e tweehonderd w o r s t e n b r o d e n en a p p e l b o l l e n n a a r b i n n e n t e w e r k e n . E e n p l u i m o p d e h o e d v a n d e b a k k e r d i e z o z i j n w a a r g o e d a a n d e man z a g k o m e n .

Dankzij d e s t e e d s a c h t e r d e schermen werkende e c h t g e n o t e n der b e s t u u r s l e d e n werd e r bovendien r i j k e l i j k k o f f i e e n thee gedronken. E n t e r w i j l d e z e z e l f d e i j v e r a a r s t e r s z i c h aan d e v a a t z e t t e n , h i e l d e n d e " h e r e n " h u n l e d e n v e r g a d e ring.

Walter Segers bood z i j n o n t s l a g a a n a l s s e k r e t a r i s maar b e v e s t i g d e n i e t t e m i n e e n t r o u w H o b o n i a - d i s c i p e l t e z u l l e n b l i j v e n . W i j b e d a n k e n hem a l l e s z i n s v o o r d e j a r e n lange bewezen d i e n s t e n .

De o v e r i g e b e s t u u r s l e d e n w e r d e n b i j h a n d g e k l a p h e r kozen e n h e b b e n o n d e r t u s s e n d e t a k e n e v e n h e r v e r d e e l d ; Het n i e u w e b e s t u u r z i e t e r n u a l s v o l g t u i t : Raymond R o e l a n d s : V o o r z i t t e r Paul A r r e n : S e k r e t a r i s Harry De S i t t e r : Penningmeester Marcel De Vo s : A r c h i v a r i s De a p o t e o s e v a n d e a v o n d w a s e e n s t e m e e r h e t s p e l progamma! N a a r h e t s u k s e s v a n h e t v o r i g j a a r w e r d d e f o r m u l e " I e d e r e e n s p e e l t mee " - d o o r g e t r o k k e n . E n w i j s l a a g d e n e r i n om e e n k w i s o p t o u w t e z e t t e n d i e z o w a t d e g r o o t s t e - 11 8

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 118

gemene d e l e r v o r m d e t u s s e n g e k e n d e T. V . - k w i s s e n .

Wie w e e t k o m e n d e h e r e n v a n d e BRT o o i t b i j H o b o n i a t e r e c h t v o o r e e n n i e u w k w i s c o n c e p t . F e i t was a l l e s z i n s dat e r i n t e n s gedacht, z w a a r gegokt e n u i t b u n d i g gelachen werd. E é n v a n o n z e k e r s v e r s e l e d e n , mevrouw M i c h i e l s e n u i t de Zinnialaan, l u k t e een 10 op 12 t e scoren en kaapte daarmee d e e e r s t e p r i j s : e e n " d r a a g b a r e h i - f i s t e r e o g r a m mafoonplaat " weg, Er w a s b o v e n d i e n o o k p u i k w e r k v a n P a u l A r r e n d i e voor d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e k w i s had gezorgd, 'en i n h e t p a n e e l o m r i n g d w e r d d o o r Raymond m e t z i j n d i k k e H o s ( s ) k l o s , Walter e n Marcel, t e r w i j l d e schoolmeester v a n d i e n s t o p het bord mocht s c h r i j v e n , d e s t u k k e n aan e l k a a r moest p r a ten e n goed t o e k e e k o f e r n i e t g e s p i e k t , g e f r a u d e e r d o f gefoefeld werd.

Als s l u i t s t u k van deze geslaagde avond werd e r nog lang n a g e p r a a t b i j e e n g e z e l l i g e Vlaamse p i n t !

M U S E U M B E Z O E K - - Zondagochtend 8 m a a r t ' 8 1 - 1 0 u u r 40 b e l a n g s t e l l e n d e n v o o r r o n d l e i d i n g i n h e t Museum voor Schone Kunsten t e Antwerpen - - Tw e e m u s e u m g i d s e n b e g e l e i d e n d e g r o e p Thema v a n d e r o n d l e i d i n g : D e r e n a i s s a n c e e n d e V l a a m s e Primitieven "

Mooie d i a - m o n t a g e a l s i n l e i d i n g i n e e n p r a c h t i g e p r o jektiezaal D e g e l i j k e r o n d l e i d i n g d o o r bevoegde g i d s e n Algemene i n d r u k : " H i e r k u n j e w e k e n i n r o n d l o p e n . " -- "

' t Was w e e r b o e i e n d , g e z e l l i g , l e e r z a a m " P O P P E N S C H O U I A I B U R G

- - 2.2maart ' 8 1 - 1 5 u u r - d r u i l e r i g e z o n d a g n a m i d d a g - - Zowat 100 Hobonia - vertegenwoordigers i n h e t Antwerpse p o p p e n t h e a t e r " Va n Campen " ( 1 4 0 p l a a t s e n g r o o t ) —1 1 9 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 119

-- Op d e a f f i c h e : " Smokkel i n d e M o r i a a n " -- E e n g e s l a a g d e ' a t t r a k t i e v o o r g r o o t e n k l e i n -- H e t e n t h o u s i a s m e v a n d e w e k e l i j k s a a n w e z i g e t o e s c h o u wers b e w i j s t d a t h e t poppenspel e e n waar s t u k e c h t e f o l k l o re i s , d a t nog l a n g n i e t d i e n t afgeschreven t e worden,

Harry De S i t t e r ACTIVITEITEN 1 9 8 1 Zondag 2 8 j u n i : S t a d s w a n d e l i n g o n d e r d e k u n d i g e l e i d i n g v a n M w. V e r d o n c k - H u y s m a n s Vr i j d a g 18 september: Avondwandeling i n Antwerpen Zaterdag 24 e n zondag 25 o k t o b e r : R e t r o - t e n t o o n s t e l l i n g 1 0 j a a r H o b o n i a i n D e n Haasdam Vrijdag 30 oktober: D i a - avond. De Heer Jan Hulselmans s t e l t o n s A f r i k a v o o r i n e e n adembenemende s e r i e d i a ' s Zaterdag 2 8 november: Te e r f e e s t i n d e Dennenburghoeve t e K a p e l l e n . D i t j a a r w o r d t h e t w e e r een o n v e r g e t e l i j k e G o u r m e t - p a r t y Z a t e r d a g 1 2 d e c e m b e r : To n e e l b e z o e k - w e z o e k e n weer e e n g e z e l l i g s t u k u i t i n é é n d e r k l e i n e r e theaters Va n a l d e z e a k t i v i t e i t e n , o f a n d e r e d i e n o g n i e t v a s t l i g g e n , w o r d t u nog o p d e h o o g t e gehouden en k r i j g t u n o g t i j d i g b e r i c h t .

BESTUUR H O B O N I A : Raymond R o e l a n d , v o o r z i t t e r : V r e d e l a a n 2 4 Hoogboom 6 4 . 1 8 . 8 8 Paul A r r e n , s e k r e t a r i s : A n t v e r p i a s t r . 9 S t . M a r i a b u r g 6 4 . 5 8 . 7 9 H a r r y D e S i t t e r , p e n n i n g m e e s t e r : V r e d e l a a n 6 0 Hoogboom 6 4 . 8 0 . 3 3 Marcel De Vo s , a r c h i v a r i s : A c h t e r b r u g 2 Wuustwezel 6 9 . 7 1 . 0 9

—1 2 0 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 2 - april 1981 - p. 120