Hobonia 1979-3 A4

HOBONIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r W. SEGERS CÀMPANULALAAN 5 2070 EKEREN

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t JAARGANG 8 - 1 9 7 9 JULI — AUG. — SEP.

I®! � j i

�y,JJLi.....

,/tóf'.. � � � . 1tÍ11ÍU{,..i.

771����. i n � J � � � - � . ,

.'Irt'�•

^�

Villa

" Sans Souci

i

' , Hoogboom - Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

inhoud: Gouden J u b i l e u m Z u s t e r W u l f r i d a Kuierend i n oude p a p i e r e n : D e e r f e n i s r e g e l i n g v a n e e n Hoogboomse p a c h t e r o n d e r het A n c i e n Régime Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n het Zwin - d e e l 3 De g e s c h i e d e n i s v a n d e S c h e l d e l a a n De Ramp v a n C o r v i l a i n S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: Kwartier Cdt. Bauwin - H i s t o r i s c h overzicht Befaamde f i g u r e n u i t o n z e o m g e v i n g : Edward K e u r v e l s Kastelen i n Vlaanderen: K a n t e k r o o i Activiteiten

R. R o e l a n d s

blz.

122

V. E . W a u t e r s

blz.

124

R. Van H a e l s t R. Van H a e l s t R. A l a r d o t

blz. blz. blz.

129 138 152

blz.

158

blz. blz. blz.

165 175 200

P. A r r e n P. A r r e n H. De S i t t e r

- 121 -

Hobonia - 8ste jaargang jaargang - nr. nr. 33 - september 1979 - p. p. 121 121

gouden jubileum zuster wuifrida

V i j f t i g j a a r geleden zegde z u s t e r Wu l f r i d a h e t b u r g e r l i j k e l e v e n v a a r w e l om z i c h t e n d i e n s t e t e s t e l l e n van d e H e e r . H a a r v o o r n a a m s t e t a a k g e d u r e n d e a l d i e j a ren w a s d e z o r g v o o r d e h u i s h o u d i n g ; z e h e e f t d e z e t a a k steeds m e t d e meeste t o e w i j d i n g v o l b r a c h t .

Zuster Wu l f r i d a werd geboren t e Balen - Nulsen op 25 d e c e m b e r 1 9 1 0 . O p 1 2 s e p t e m b e r 1 9 2 9 d e e d z i j h a a r i n trede i n h e t k l o o s t e r t e Vo r s e l a a r.

Va n a f 2 s e p t e m b e r 1 9 3 1 t o t s e p t e m b e r 1 9 4 6 , 1 4 j a a r lang, s t o n d z i j i n de huishouding van h e t k l o o s t e r t e K a p e l l e n ( B r a b a n t ) . O p 1 7 s e p t e m b e r 1 9 4 6 kwam z i j n a a r Hoogboom w a a r z i j m e t e v e n v e e l t o e w i j d i n g d e z o r gen v a n d e h u i s h o u d i n g o p z i c h n a m . O p 1 m e i 1 9 5 4 w e r d z u s t e r W u l f r i d a g e v i e r d ; e r was f e e s t i n h e t k l o o s t e r van Hoogboom t e r g e l e g e n h e i d v a n h a a r z i l v e r e n j u b i l e u m .

- 122 -

p. 122 Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

En n u , n o g m a a l s 2 5 j a a r l a t e r , v i e r t z u s t e r W u l f r i da h a a r g o u d e n j u b i l e u m . V i j f t i g j a a r k l o o s t e r l e v e n , e n steeds t e n d i e n s t e v a n h a a r medezusters i s z o n d e r t w i j f e l h e t v i e r e n waard.

HOBONIA w e n s t z i c h d a n o o k a a n t e s l u i t e n b i j d e vele b l i j k e n van waardering d i e z u s t e r W u l f r i d a t e b e u r t v a l l e n . W i j wensen d a t z i j n o g v e l e j a r e n i n goede g e z o n d h e i d t e Hoogboom mag d o o r b r e n g e n .

Raymond R o a l a n d s " Va n d e z e g e l e g e n h e i d w e n s t z u s t e r W u l f r i d a g e b r u i k t e maken om U a l l e n v a n h a r t e t e d a n ken v o o r d e b l i j k e n v a n w a a r d e r i n g v o o r h a a r gouden k l o o s t e r j u b i l e u m .

Z i j was z e e r g e l u k k i g om uw gebed, u w bloemen, uw w e n s e n , u w g e s c h e n k e n , e n z e z e g t h i e r v o o r h a r t e l i j k dank. "

3343, k•,

.

,

-123-

p. 123 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

kuierend in oude papieren DE ERFENISREGELING VAN EEN HOOGBOOMSE PACHTER ONDER HET ANCIEN RÉGIME ( 1 7 5 2 )

I n h e t v o r i g nummer v a n "HOBONIA" w e r d d o o r d e h e e r Paul A r r e n o p b l z . 1 0 7 e . v . e e n d o k u m e n t u i t h e t j a a r 1752 g e p u b l i c e e r d . W e i n i g e n z u l l e n e c h t e r d e i n h o u d van h e t s t u k b e g r e p e n h e b b e n . D e t i t e l " R e k e n i n g h e b e wijs ende r e l i q u a " z e g t a l n i e t v e e l en de t e k s t b l i j f t z e l f s e e n v r a a g s t u k v o o r d e n i e u w s g i e r i g e l e z e r, o o k a l s h i j d e moed g e h a d h e e f t h e t s t u k t o t h e t e i n d e t o e t e d o o r w o r s t e l e n . D e r e d a k t i e v a n HOBONIA i s e e n w o o r d j e u i t l e g v e r s c h u l d i g d aan d e geinteresseerde maar oningew i j d e l e z e r . Daarom heb i k h e t i d e e o p g e v a t om d i e t e k s t t e v o o r z i e n v a n d e n o d i g e k o m m e n t a a r.

Het s t u k i s t r o u w e n s l e e r z a a m g e n o e g . H e t r o e p t een b e e l d o p v a n w a t z i c h a f s p e e l d e r o n d e e n s t e r f g e v a l i n e e n gewone Hoogboomse f a m i l i e u i t d e j a r e n 1 7 0 0 .

Ik had gedacht: 1°) d e g e b e u r t e n i s t e p l a a t s e n i n h a a r f a m i l i a a l en h i s t o r i s c h k a d e r ; 2°) i e t s t e v e r t e l l e n o v e r h e t b e z i t v a n d i e f a m i l i e en o v e r de p u b l i e k e verkoop van hun have en goed na het o v e r l i j d e n v a n d e v a d e r ; 3°) d e v e r d e l i n g v a n d e e r f e n i s t e o n t l e d e n aan d e hand v a n h e t d o k u m e n t v a n 1 7 5 2 z e l f .

-124-

september 1979 - p. 124 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

I . - De F a m i l i e C o r n e l i s Peeters de t i j d

waarin

z i j

-

Claessens en

leefde

Om d e s i t u a t i e b e t e r t e b e g r i j p e n m o e t men w e t e n d a t h e t g a a t om d e e r f e n i s v a n C o r n e l i u s P e e t e r s , e e n k l e i n e l a n d b o u w e r, g e h u w d m e t A d r i a e n t i e C l a e s s e n ( 1 ) . B e i d e n werden v e r m o e d e l i j k o n d e r d e p a r o c h i e v a n E k e r e n g e b o r e n .

Z i j t r a d e n op 6 mei 1726 i n h e t h u w e l i j k i n de k e r k van Sint - Lambertus t e Ekeren en v e s t i g d e n z i c h dan t e Brasschaat waar a c h t k i n d e r e n geboren werden. I k g e e f d e namen h i e r o p e e n r i j t j e m e t d e d a t u m v a n h u n d o o p s e l dat o o k i n S i n t - Lambertus h e e f t p l a a t s gehad: - Jan

g e d o o p t 31 j a n .

- Adriaan

g e d o o p t 24 m e i 1 7 2 9

- Maria

g e d o o p t 23 a p r i l

- Elisabeth Maria

g e d o o p t 17 j u l i

1732

- Petrus

g e d o o p t 10 d e c .

1734

- Jacobus

g e d o o p t 24 o k t .

1736

- Anna C h r i s t i n a

g e d o o p t 10 m a a r t 1738

- Maria Catharina

g e d o o p t 16 o k t .

1727

1731

1740

Enkele v a n d e z e k i n d e r e n z u l l e n z e e r j o n g s t e r v e n .

Zo M a r i a e n J a c o b u s d i e s l e c h t s e n k e l e d a g e n o u d w o r d e n .

Ze w o r d e n t e E k e r e n o p h e t k e r k h o f b e g r a v e n r e s p e k t i e v e l i j k o p 3 0 a p r i l 1731 e n o p 2 7 o k t o b e r 1736. Ook M a r i a C a t h e r i n a o v e r l i j d t e n k e l e maanden n a h a a r g e b o o r t e en w o r d t o p 2 1 j u n i 1 7 4 1 t e r a a r d e b e s t e l d . D e g r o t e k i n d e r s t e r f t e was i n d i e t i j d een normale z a a k .

Kort na d i t l a a t s t e o v e r l i j d e n , z o rond h e t j a a r 1742 i s d a n d e f a m i l i e P e e t e r s - C l a e s s e n s v a n B r a s s c h a a t n a a r Hoogboom v e r h u i s d . H i e r namen z e v a n e e n zekere h e e r B o s s c h a e r t e e n s t e d e i n p a c h t , t . t . z . e e n boerderij bestaande u i t woning, s t a l , schuur en l a n d .

Deze s t e d e l a g t e g e n d e Hoogboomse s t r a e t e , d e h u i d i g e Hoogboomsteenweg o p d e p l a a t s w a a r z i c h t h a n s d e b l o e m i s t e r i j L . P r i n s b e v i n d t . (huisnummer 59)

- 125 -

p. 125 Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang - nr.

We l d r a kwam e r h e t n e g e n d e k i n d t e r w e r e l d d a t i n de S i n t L a m b e r t u s k e r k g e d o o p t w e r d o p 11 d e c e m b e r 1 7 4 3 met d e naam A n n a M a r i a .

De g e m i d d e l d e l e v e n s d u u r w a s i n d i e t i j d o n g e v e e r 45 j a a r . V a d e r P e e t e r s z a l o n g e v e e r z o o u d g e w e e s t z i j n toen h i j d o o r d e d o o d a a n z i j n g e z i n w e r d o n t t r o k k e n . H i j s t i e r f op 19 j a n u a r i 1746 en werd t e Ekeren begraven.

Het v e r l i e s v a n h e t g e z i n s h o o f d z o u e c h t e r n i e t d e e n i g e t e g e n s l a g z i j n waarmede d e weduwe t e kampen h a d .

Inderdaad d e j a r e n 1746-1747 s t a a n a l s rampspoedig o p g e tekend i n d e g e s c h i e d e n i s v a n E k e r e n . D e F r a n s e t r o e p e n waren o n z e g e w e s t e n b i n n e n g e v a l l e n e n b e l e g e r d e n B e r g e n op Zoom. I n d i e p e r i o d e h e b b e n z i j h i e r v e e l m i s e r i e v e r o o r z a a k t . Sommige mensen s l o e g e n o p d e v l u c h t . V e l e n s t i e r v e n v a n e l l e n d e , armoede e n z i e k t e . E r werden t i e n maal m e e r o v e r l i j d e n s g e n o t e e r d d a n n o r m a a l . P a s t o o r Mollemans s c h r i j f t d a t d e m i s e r i e i n z i j n p a r o c h i e u i t niets anders v o o r t s p r u i t dan u i t de " fourageringhe ( 2 ) , s t e r f t e van b e e s t e n , w e g n e m i n g e n d e r s e l v e n a l s n o c h d a g e l i j c k x v o o r v a l t , z o o d a t s i j n e gemeynte e n h e e f t o f t e weet, a l s h i j d a g e l i j c k x b e v i n t b i j d e krandken d e w e l cke s e l f s g e e n h a n d v o l s t r o y e n h e b b e n o m o p t e l i g g e n n o c h t e d e c k s e l o f t e c l e e r e n om h u n t e d e c k e n e n d e z o o voorts " ( 3 ) .

Ook d e f a m i l i e P e e t e r s w o r d t n i e t g e s p a a r d . D e w e duwe d i e h e t j a a r t e v o r e n h a a r k o s t w i n n e r h e e f t m o e t e n afgeven z a l i n d a t r a m p z a l i g j a a r 1747 d r i e k i n d e r e n v e r liezen, h o o g s t w a a r s c h i j n l i j k t e n gevolge van de vermelde ontberingen. O p 1 3 september 1747 w o r d t h e t j o n g s t e k i n d Anna M a r i a b e g r a v e n . H e t w a s a m p e r d r i e j a a r o u d . I n o k tober v o l g t de oudste zoon J a n . H i j was t w i n t i g j a a r oud en w e r d b e g r a v e n o p 4 o k t o b e r 1 7 4 7 . T e n s l o t t e s t e r f t A n n a C h r i s t i n a d i e o p 2 5 december 1747 begraven w o r d t .

De d o o d v a n J a n m o e t e e n z w a r e s l a g g e w e e s t z i j n .

Als o u d s t e z o o n h e e f t h i j samen m e t z i j n moeder h e t b o e r d e r i j t j e k u n n e n i n b e d r i j f h o u d e n . N u s t a a t d e weduwe P e e t e r s a l l e e n m e t d r i e aankomende k i n d e r e n : A d r i a a n 1 8 j a a r, E l i s a b e t h 15 j a a r en Petrus 12 j a a r oud. Een tweede h u w e l i j k w a s a a n g e w e z e n . A l h o e w e l men i n d i e t i j d i n z u l k e o m s t a n d i g h e d e n r e e d s n a e e n p a a r maanden h e r t r o u w de z a l A d r i a n a C l a e s s e n s t o c h w a c h t e n t o t 2 0 a u g u s t u s

-126-

p. 126 september 1979 - p.

Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september jaargang - nr.

1748 o m t e E k e r e n o p n i e u w i n h e t h u w e l i j k t e t r e d e n . D e nieuwe e c h t g e n o o t w a s P e t e r G o r i s s e n , e e n a c h t e r k o z i j n van d e v r o u w . H e t h u w e l i j k w a s g e s l o t e n t u s s e n b l o e d v e r wanten v a n d e d e r d e g r a a d i n d e z i j l i n i e e n o m d i e r e d e n ongeldig. A c h t e r a f werd de nodige d i s p e n s a t i e aan de k e r k e l i j k e overheid gevraagd en werd de e c h t v e r b i n t e n i s op 20 a u g u s t u s b e k r a c h t i g d .

Een m a n s p e r s o o n w a s w e e r d a a r om d e l e i d i n g v a n d e b o e r d e r i j d p z i c h t e n e m e n . A n d e r z i j d s kwam i n d a t j a a r 1748 d e v r e d e v a n A k e n t o t s t a n d d i e e e n e i n d e s t e l d e aan d e m i l i t a i r e t r o e b e l e n . D e F r a n s e n v e r l i e t e n h e t l a n d en d e O o s t e n r i j k e r s namen h e t b e s t u u r i n h a n d e n . B e t e r e t i j d e n kwamen i n h e t v e r s c h i e t .

U i t h e t tweede h u w e l i j k z u l l e n geen k i n d e r e n meer geboren w o r d e n . I n 1 7 5 3 i s h e t h u i s h o u d e n s a m e n g e s t e l d u i t v i e r personen ( 4 ) . D i t w o r d t nogmaals b e v e s t i g d b i j de v o l k s t e l l i n g v a n 1 7 5 5 . H e t g e z i n w o r d t a l s d a n o p g e t e kend a l s v o l g t : " G o r i s s e n P e t e r , l a n t m a n , m e t v r o u w en t w e e k i n d e r e n v a n 2 2 e n 1 9 j a a r " ( 5 ) . D i t z i j n Elisabeth en Petrus d i e nog t h u i s op de b o e r d e r i j z i j n .

De z o o n A d r i a a n m o e t d u s v r o e g z i j n f a m i l i e v e r l a t e n hebben e n i s m i s s c h i e n g e t r o u w d o f a l s i n w o n e n d e k n e c h t b i j e e n r i j k e r e b o e r gaan werken.

Op 1 7 a p r i l 1 7 6 5 g a a n d e e c h t g e n o t e n G o r i s s e n Claessens n a a r d e p a s t o o r i n h e t d o r p v a n E k e r e n o m h u n testament t e d i c t e r e n . D e p a s t o o r n o t e e r t d a t z i j n o g goed g e z o n d z i j n v a n g e e s t e n z i n n e n , " g a e n d e e n staende " . Z i j vermaken aan E l i s a b e t h e n P e t r u s 3 0 0 gulden b u i t e n p a a r t a l s bodenloon omdat z i j z o n d e r v e r goeding o p d e b o e r d e r i j z i j n b l i j v e n werken. I n h e t t e s t a m e n t v r a g e n d e b o e r e n d e b o e r i n om v o o r h u n z i e l e r u s t na h u n o v e r l i j d e n m i s s e n t e l a t e n o p d r a g e n i n d e k e r k van E k e r e n , d e k e r k v a n K a p e l l e n e n d e k a p e l v a n B r a s schaat ( 6 ) .

To t z o v e r d e f a m i l i a l e g e b e u r t e n i s s e n d i e w i j i n de a r c h i e v e n h e b b e n k u n n e n t e r u g v i n d e n e n h e t h i s t o r i s c h p e r s p e k t i e f w a a r i n h e t document van 1752 moet g e s i t u e e r d worden. (vervolgt )

V

.

E

.

Wauters

- 127-

127 p. 127 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang -- nr.

8ste jaargang Hobonia - 8ste

Vo e t n o t e n

(1) Adtiaent,Le(n) .us de .toen .Ln de gewone omgangtsaa.aL gebtcu Liite vorm voors Adn Lana. Evenzo had men Penni1ntie(n) v o o r Pettonetta en Fnan yntLe(n) vaan Fnancí4ca, e n z . . .

(2) Founagetinghe L de gedwongen Leve u1ng van Leven s middeLen, voeden en benodigdheden voor h e t Legen LngevoLge opei4ing. ( 3) Z i e " Paístoon 7 e Vo4 en z i j n t i j d " van Hendn,í.fz Kanona, bLz. 1 6 .

(4) Z i e Ri1Fuancói,í,e4 Aawenpen, Oud Gemeenteanchie4 Ffzenen nn. 103 R eg-ustetc. be,tice4dende de zetboeken 6o.P.í.o 2 . ( 5) Z i e ALgemeen Ri1fuanchie4 BnuueL - 064ic.t,e Fusca.aL van Bnaba.nt nn. 384. ( 6) Z i e VLaamse Stam ja.angang 1976 X I I . bLz. 6 5 e. v. " D e Teeamenten van de janen 1658 t o t 1786 v e t Leden voon de pa4toon.s i n de HeenLijfzhe.tLd van FFzeten, KapeLLen, Ettenhoven en Hoogboom " doon V. F. Alauteu en Ri1fuanchie4 Anturenpen - oud gemeenteanchied Bfzenen - bundeL nn. 269.

- 128 -

128 p. 128 1979 -- p. nr. 33 -- september 1979 jaargang -- nr.

Hobonia - 8ste jaargang

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " DEEL 3

Boudewijn m e t d e I J z e r e n Arm l e g d e t u s s e n 862-879 de b a s i s v o o r d e h u i d i g e " V l a a n d e r e n g o u w " , r o n d B r u g g e .

Z i j n zoon maakte v a n Vlaanderen een waar vorstendom, d a t zeer m a c h t i g werd. A l l e o p v o l g e r s , t o t Boudewijn V I , volgden g e t r o u w deze e x p a n s i e p o l i t i e k e n b e s t u u r d e n Vlaanderen g o e d , z o d a t o n z e s t r e k e n een v o o r d i e t i j d grote welstand kenden.

B i j d e dood van Boudewijn V I r e z e n evenwel e r f e n i s kwesties o p . E r h e e r s t e r e e d s l a n g spanning t u s s e n d e s t a d s b e w o n e r s e n d e b u i t e n m e n s e n . I m m e r s d e opkomende steden b e z a t e n e e n g r o t e macht e n o n d e r d r u k t e n d e bewoners v a n d e o m g e v i n g . D e e e n d r a c h t w a s v e r b r o k e n e n o m hun e i g e n v o o r r e c h t e n t e h a n d h a v e n , s t e u n d e n d e B r u g g e lingen de eisen van de b r o e r van Boudewijn V I tegenover de r e c h t m a t i g e o p v o l g e r . D e z a a k w e r d m e t d e w a p e n s b e slecht i n de s l a g b i j Cassel, waar Robrecht de F r i e s , met d e s t e u n d e r s t e d e n , d e o v e r w i n n i n g b e h a a l d e . N a a s t vechten, k o n deze Robrecht nog goed h e t l a n d b e s t u r e n , zodat V l a a n d e r e n n ĂĄ g s t e r k e r w e r d . D e t w e e d r a c h t was evenwel n i e t v e r d w e n e n e n d e v e r l i e z e r s z o n n e n o p w r a a k .

De z o o n v a n R o b r e c h t , K a r e l d e G o e d e , w a s m i n d e r h a n d i g op d e s l a g v e l d e n e n k o n z i j n t e g e n s t a n d e r s n i e t i m p o n e ren. H i j w e r d vermoord i n d e S i n t - D o n a t i u s k e r k t e B r u g ge d o o r d e E r e m b o u d s . . .

De k o n i n g v a n F r a n k r i j k a c h t t e n u z i j n o g e n b l i k g e komen om d e m a c h t i g e g e b u u r V l a a n d e r e n i n t e p a l m e n .

Maar D i r k e n F i l i p v a n d e n E l z a s s t o n d e n p a r a a t e n d r e ven d e a a n v a l l e r s t e r u g . W a t d e w a p e n s n i e t k o n d e n , k o n de l i e f d e w e l . . . D e F r a n s e k o n i n g F i l i p - A u g u s t u s I I trouwde m e t d e n i c h t v a n F i l i p v a n d e E l z a s e n k r e e g A r -

- 129 -

Hobonia - 8ste jaargang jaargang - nr. nr. 3 - september 1979 - p. p. 129 129

t o i s a l s b r u i d s s c h a t . . . Nu hadden d e Fransen e e n v o e t i n h u i s , e n z e o n d e r mijnden g e l e i d e l i j k d e Vlaamse w e e r stand. Vo o r a l d e a d e l e n d e " hogere " k r i n g e n w a r e n g e v l e i d om m e t d e F r a n sen o m t e g a a n . S p o e d i g v e r v r e e m d e n heel w a t g r a v e n e n a d e l l i j k e l i e d e n van h u n v o l k . D e p l o t s e d o o d , t i j d e n s een k r u i s v a a r t , v a n B o u d e w i j n I X l i e t Vlaanderen z o n d e r l e i d e r . V l a a n d e r e n v e r l o o r d o o r h e t v e r drag v a n M e l u n ( 1 2 2 6 ) z i j n o n a f h a n k e l i j k h e i d . L a t e r o n t brandt d o d e l i j k e b r o e d e r t w i s t tussen de kinderen u i t de twee h u w e l i j k e n v a n M a r g a r e t a v a n C o n s t a n t i n o p e l . D e s t r i j d t u s s e n d e D a m p i e r r e s e n d e Avesnes h e e f t V l a a n d e r e n veel schade berokkend !

Vlaanderen k r e e g e e n F r a n s e g o u v e r n e u r, d i e h e t d i k w i j l s h e e l l a s t i g h e e f t gehad m e t d e m a c h t i g e Vlaamse s t e den B r u g g e e n G e n t . D e g r a a f v a n V l a a n d e r e n w e r d e e n v a z a l van d e F r a n s e k o n i n g .

Van i n d e j a r e n 1 . 0 0 0 w a s B r u g g e o n b e t w i s t b a a r h e t handelscentrum van d e gekende w e r e l d . Men verhandelde e r Vlaams l a k e n , E n g e l s w o l , b i e r , h o u t s k o o l e n l o o d .

Spaanse e n F r a n s e w i j n e n , I t a l i a a n s g o u d l a k e n e n z i j d e , R u s s i s c h l e d e r e n a m b e r, S c h o t s e k a a s , D e e n s l e d e r , P o o l s koperwerk e n Hongaars t i n , S k a n d i n a v i s c h e v i s , v o o r a l h a r i n g werden n a a r Brugge g e b r a c h t d o o r 150 schepen dagel i j k s . Z o d i c h t was d e t r a f i e k o p h e t M i n n e w a t e r, d a t s p e c i a l e r e g l e m e n t e n d i e n d e n o p g e s t e l d om d e v a a r t o p h e t Zwin t e r e g e l e n .

De o m g e v i n g v a n h e t Z w i n w e r d e v e n w e l h e r h a a l d e l i j k d o o r g r o t e o v e r s t r o m i n g e n g e t r o f f e n . Om z i c h b e t e r t e g e n de z e e t e b e s c h e r m e n b e g o n men d i j k e n a a n t e l e g g e n . W a t i n d e Xde e n X l d e eeuw d a n o o k o p g r o te schaal gebeurde.

B i j d e bouw v a n d e z e d i j k e n waren veel Nederlanders betrokken. De F r i e zen w a r e n r e e d s i n d i e t i j d g e k e n d e dijkenbouwers, z o d a t h e t n i e t verwond e r l i j k was, d a t e r v e l e Friezen i n de Z w i n s t r e e k w e r k z a a m w a r e n b i j d e d i j k e n b o u w. U i t h u n kampen z o u l a t e r

- 130 -

130 p. 130 nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang -- nr.

8ste jaargang Hobonia -- 8ste

Lammingsvliet o n t s t a a n , n e d e r z e t t i n g d i e e e n g r o t e u i t b r e i d i n g nam e n n u S l u i s genoemd w o r d t .

Ook Damme d a n k t z i j n o n t s t a a n a a n een k a m p v a n d i j k e n b o u w e r s . V o l g e n s een l e g e n d e k o n men o p d e z e p l a a t s e e n bres n i e t s l u i t e n . R o n d d e b r e s l i e p een g r o t e z w a r t e h o n d , d i e d e d i j k b o u wers s p o e d i g a l s d e d u i v e l h e r k e n d e n .

De h o n d m a a k t e h e e l d e o m g e v i n g o n v e i l i g e n n i e m a n d durfde aan de d i j k v e r d e r t e werken. Na een grootscheepse k l o p j a c h t w e r d d e h o n d g e v a n g e n e n i n d e b r e s v e r d r o n ken. Z o n d e r v e r d e r e m o e i t e k o n d e b r e s n u g e d i c h t w o r d e n !

Op o u d e s t a d s z e g e l s v a n Damme w o r d t d e z e l e g e n d e n o g o p geroepen. O p e e n z e g e l u i t 1237 k o m t e e n i n s k r i p t i e v o o r " S i l l i g u m d e H o n d e s Damma " . Damme h e e t t e i n d i e d a g e n t r o u w e n s " H o n t s d a m " . Naam d i e e v e n w e l o o k v e r b a n d k a n houden m e t d e " H o n t " z o a l s men t o e n d e S c h e l d e noemde.

Het b o u w e n v a n d i j k e n w e r k t e d e v e r z a n d i n g v a n h e t Zwin i n d e h a n d . T r a a g m a a r z e k e r l i e p d e d i e p g a n g v a n het Z w i n t e r u g . D e R e y e e n h e t O u d e Z w i n w e r d e n v o o r d e scheepvaart o n g e s c h i k t . D e Brugse l e i d e r s probeerden o p a l l e manieren d e bouw v a n d i j k e n t e g e n t e gaan. H e r h a a l d e l i j k kwamen h i e r p l a a t s e l i j k e k o n f l i k t e n u i t v o o r t .

Niets k o n evenwel b a t e n . D e schepen geraakten s t e e d s m o e i l i j k e r t o t Brugge. Maar d i t kon de Bruggelingen n i e t o n t m o e d i g e n . Z e b o u w d e n i n h e t n o g o n b e t e k e n e n d e Damme een v o o r h a v e n w a a r d e s c h e p e n h u n v r a c h t e n o v e r l a a d d e n op b i n n e n s c h e p e n . Damme w e r d n u s n e l z e l f e e n g r o t e h a venstad, waarvan d e l u i s t e r en p r a c h t van de " gouden eeuw " z e l f s d e z e v a n B r u g g e g i n g e n o v e r t r e f f e n . B r u g g e h i e l d e v e n w e l a l t i j d d e l e i d i n g i n h a n d e n . R o n d 11 6 8 lieten de Bruggelingen grote dijkwerken l a n g s d e R e y e u i t v o e r e n e n w e r d t e Damme e e n z e e s l u i s g e b o u w d . O p d e z e w i j z e poogde men d e w a t e r s t a n d i n d e R e y e e n het Minnewater hoog genoeg t e houden, om d e z e e s c h e p e n t o c h t o t B r u g g e t e laten doorvaren. U i t de oudste archieven b l i j k t d a t B r u g g e a l t i j d d e s l u i s m e e s t e r s i n Damme benoemde e n h e t e i gendomsrecht i n B r u g s e handen b l e e f .

- 131 -

nr. 3 - september 1979 - p. 131 Hobonia - 8ste jaargang - nr.

Na d e z e e s l u i s w e r d e n de e e r s t e k a a i m u r e n t e Damme o p g e r i c h t . Vo o r Brugge begon een l a n g z a m e d o o d s t r i j d . D e vreemde s c h e p e n l e g d e n l i e v e r t e Damme a a n , d a n d e m o e i l i j k e v a a r t o v e r de Reye t e wagen. S p o e d i g b l e e k d e s l u i s t e Damme o n v o l d o e n d e om d e R e y e t e r e d d e n . Dam me v o l g d e a l s f i e r e e r f g e naam B r u g g e o p , a l s h a v e n stad e n wereldcentrum.

Maar Damme z e l f d a n k t e � f f -'(/f t# � z i j n grootheid aan de v e r f _,yam, , « � ïl f z a n d i n g van het Zwin . . .

I �:) w a t i r Je n k e l e t i e n t a l l e n a 1 � ;/� r e n o o k de ondergang zou ��' ( ' ' ' ` � b e t e k e n e n van d e schone / s t a d v a n Dam . . . / ; \ D e v e s t i g i n g van de �1 v r e e m d e kooplui i n de Zwinstreek had ook nadelige g e volgen. D e Vlaamse z e e v a a r t geraakte i n de k n e l , omdat Loodjes om het laken te waarborgen in de d e s c h e p e n v a n d e v r e e m d e Middeleeuwen. handelshuizen b e t e r e v r a c h ten konden verzekeren i n de v r e e m d e h a v e n s . N a 1 3 0 0 b e p e r k t e d e V l a a m s e z e e v a a r t zich h o o f d z a k e l i j k t o t k u s t v a a r t en enkele verbindingen met S p a a n s e e n P o r t u g e s e b e s t e m m i n g e n . D e v i s s e r i j w e r d zeer d r u k beoefend e n m i s s c h i e n w o r d t a l t e w e i n i g a a n dacht besteed aan d e waarde v a n d e Zwinhavens v o o r de v i s s e r s . I n d e middeleeuwen vaarden duizenden v i s s e r i j schepen l a n g s d e V l a a m s e k u s t e n . E r o n t s t o n d d a a r d o o r e e n z o u t n i j v e r h e i d . A l l e voorname p l a a t s e n hadden z o u t z i e derijen, v o o r de bereiding van Bretons z o u t . I n een keure u i t 11 6 3 v e r l e e n t F i l i p s v a n d e E l z a s r e e d s t o l v o o r r e c h t e n aan d e v i s s e r s v a n N i e u w p o o r t 1 B r u g g e h a d w e i n i g a a n d a c h t voor de handel met D u i t s l a n d , waardoor Gent z i c h s n e l k o n o n t w i k k e l e n . O o k I e p e r e n was i n d i e t i j d een b e l a n g r i j k e

- 132 -

september 1979 - p. 132 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

handelsstad. E n wanneer Gent d o o r de L i e v e een v e r b i n d i n g met h e t Z w i n h a d a a n g e l e g d , l i e t I e p e r e n d e I e p e r l e e k a n a liseren waardoor h e t ook r e c h t s t r e e k s met h e t Zwin v e r bonden w e r d . D e z e v e r b i n d i n g i s m i n d e r b e k e n d g e w o r d e n dan d e L i e v e . M a a r t o c h w o r d t d e z e w a t e r w e g i n d i e t i j d de " p r a c h t i g s t e e n v o o r n a a m s t e w a t e r w e g v a n V l a a n d e r e n gouw " g e n o e m d . D e g e k a n a l i s e e r d e I e p e r l e e g a f i m m e r s

�

,,

_/�� � , , . i v . r r '

_

. � /

Zicht op de Vlaamse kust v e r b i n d i n g m e t K a l e s , v i a d e Ve n e p e - e n d e K o l m e r i v i e r e n , d i e a a n s l o t e n o p d e A a . I n d i e t i j d w e r d Brugge vernoemd als de " Hansagraaf " met Ieperen a l s " de S c h i l d d r a g e r " .

Toen d e E n g e l s e n o m a l l e r l e i r e d e n e n d e h a n d e l m e t B r u g g e afremden, p r o f i t e e r d e I e p e r e n v a n d e r e c h t s t r e e k s e v e r binding met Kales. De Ieperee lakenhandel f l o r e e r d e . I n 1187 w e r d o n d e r m e e r h e t k a n a a l v a n P o p e r i n g h e g e g r a v e n .

- 13 3 -

Hobonia Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 133

In 1284 h e t k a n a a l v a n Loo. Te r z e l f d e r t i j d werd o o k een kanaal v a n Oostende n a a r Oudenburg g e g r a v e n , w a a r d o o r d e verbinding met h e t Zwin v a n u i t Ieperen f e l verbeterde.

Het o n d e r h o u d e n v a n a l d e z e k a n a l e n e n h u n d i j k e n rond h e t Z w i n b e z o r g d e h e e l w a t w e r k a a n d e o m l i g g e n d e bewoners. V o o r a l d e d i j k e n omheen d e w o e s t e w a t e r e n v a n het soms z o o n s t u i m i g e Z w i n hadden h e e l w a t o n d e r h o u d nodig.

Wereldreizigers a l s M i r i n o Sanuto en A l i g h i e r i Dante

j C ("1"4, ^^' V I + � 1 T 2 v a o . +..^--$) — Schipper Hach Gode van myoen Sehepe.ghenaemt fig( 9 ..A- a l s nu ter tydt ghereedt ligghcndivoor _ C.-.921.12— om mettenterflrn goeden vvint(die Code verleen (al)tefeylennaeavv,n,serb a l v v a e r m i j n mitre ontladtngcryntal, oorconde code k n o w t it cod-angst) hebbe onder den over p van mij nvoottfa SchiRvvan v

i

yes a41.:..r � u � ` 14C _ t v a i l . , + B s t ç

L I

n

. b,

-

....h b e . , -

a1droogetude veel geconditioneert,endegemerer met dit vo(rlfiaendemere.Alhctvvelckeinbeloveee leveren(indten my Godt h o u d entc)levertent)metmavootfz Schip tot 7.vv voorla aeden eeramen , ' � � � ofte z i j n e n Gadeyr,ofre ghedeputeerde,mris my betalende voor mijnvracht van dit voorfe goot ende de avenjc na der vtanne vander zee.

Ende om dit te voldoen dat voor(: is. (o verbindt k my fulvi code alle mijn goct,ende myn voor (a Schip met alle fijn tobchoeren.tn krnniQe dervvaeiheyt lohebbe ic drie connoffcmétr hier af oadettekent met myncn name.o(tr eafijnen 5cbryvent van mijnen vvegen,aly onder inhout,het dote voldan, delttdc( vi geendervvctdrn.Ghe(chre'cnin e --... - _ o p den f ) d a c h : m , A n o N+.A-•

4 ,

" r n r y h s-

Ç

,.,, ,

«

A

— 1 a 3 ( 7 1 t Cw-' + n , / , i /

crrrs-fer-

s

p

c Î e . . n..tl p � r r n • �

y

Vlaamse vrachtbrief van 1644, gedrukt in Spanje, waardoor de Engelse kapitein Michael! Phillips zich verbindt een klomp zilver te Dover af te leveren, voor rekening van een Bainburgs koopman.

Oorkonde, aantonende hoe het Vlaams als handelstaal in de vreemde verspreid was. stonden i n bewondering v o o r d e g r o t e w a t e r w e r k e n w e l k e i n d e Z w i n s t r e e k t o t s t a n d w a r e n gekomen.

Dante g e b r u i k t e z e l f s d e v e r g e l i j k i n g v a n d e Z w i n d i j k e n i n z i j n beroemde " D i v i n a Comedia " , w a n n e e r h i j de s c h e i d i n g t u s s e n d e t r a n e n v l o e d d e r verdoemden e n h e t brandende w o e s t i j n z a n d b e s c h r i j f t . H i j s c h r e e f t o e n :

" Qua.te ti FLamm-<.nghA. -Put Ca.zante e t BnuggLa, Temendo i t /1.Lotto eh ven ton 4 ' avven-ta, Fanno t o 4 ehehmo , penthé -ít man 4 i 4uggLa ".

- 134 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. nr. 3 - september 1979 - p. p. 134

Wat v r i j v e r t a a l d b e t e k e n t :

Zoals de V.eamLngen tuísoen Cadzand en 6'wgge, u i t vnee4 voor de opdtcí.ngende v..oed, de zee bedwongen dook het bouwen van dijazen " .

Uit d i e t i j d dateerde ook de o p r i c h t i n g van de v e r s c h i l l e n d e H a n s a ' s . D e Hansa v a n Lübeck v e r k r e e g h e e l wat v o o r d e l e n , d i e v e r m e l d w o r d e n i n d e o u d s t e o o r k o n d e , waarvan d e V l a a m s e t e k s t n o g b e w a a r d i s g e b l e v e n . Z o g e n o t e n d e z e k o o p l u i v e r m i n d e r d e t o l t a r i e v e n i n Damme, s n e l l e r e c h t s p r a a k , geen w i l l e k e u r i g e aanhoudingen b i j handelsbetwistingen ( w a t t o e n v e e l gebeurde ) , b e s c h e r ming v a n h u n g o e d e r e n i n g e v a l v a n k o n f l i k t e n , e n z .

De h a n d e l a a r s g e n o t e n r o n d h e t Z w i n v e e l m e e r v o o r rechten d a n i n h u n e i g e n l a n d ! H i e r mochten z e m e t i e d e r een h a n d e l d r i j v e n . I n V e n e t i ë b . v . w a r e n z e v e r p l i c h t met d e i n w o n e r s d e r s t a d t e h a n d e l e n . H i e r w a s d e e n i g e beperking d a t d e vreemde h a n d e l s h u i z e n geen k l e i n h a n d e l mochten d r i j v e n . W e l m o c h t e n z e o n d e r l i n g m e t e l k a a r h a n del d r i j v e n . H e t g e v o l g was d a t h e e l w a t bevoegde " b a n k i e r s " z i c h t e B r u g g e e n Damme kwamen v e s t i g e n . B r u g g e werd d e g r o o t s t e g e l d m a r k t v a n E u r o p a . D e i n v l o e d v a n d e Vlaamse m a c h t b l i j k t d u i d e l i j k u i t h e t " S e e r e c h t v a n Damme " d a t i n v e l e h a v e n s t e d e n g e v o l g d w e r d .

Met d e v r e e m d e b a n k i e r s d e e d i n o n z e s t r e k e n h e t " k a p i t a l i s m e " z i j n i n t r e d e n . V e e l a l werden d e vreemde handelaars e n b a n k i e r s met a l l e r l e i v o o r d e l e n b e d a c h t om h e n t e o v e r h a l e n z i c h i n V l a a n d e r e n t e v e s t i g e n .

De m a g i s t r a t e n s p r a k e n z e l f s d o o r g a a n s r e c h t i n h e t voordeel v a n d e vreemdelingen. Wa a r u i t h e e l w a t m o e i l i j k heden t u s s e n d e v r e e m d e l i n g e n e n d e g i l d e n v o o r t k w a m e n . D e gilden v e r z e t t e n z i c h tegen d e groeiende macht van de vreemde k o o p l u i , d i e d o o r g a a n s h e e l w a t s t e u n k r e g e n v a n de " h o g e r e k r i n g e n " .

Na 1 3 0 0 w e r d v o o r a l S l u i s d e z e t e l v a n d e V l a a m s e scheepvaart, t e r w i j l Brugge e i g e n l i j k meer a l s s t a p e l plaats e n doorgangcentrum de handel b l e e f beheersen.

De V l a a m s e v l o o t w a s i n d i e d a g e n z e k e r n i e t t e verwaarlozen, e n t a l r i j k e e i g e n a a r s u i t S l u i s , Mude, Monnikenrede e n A a r d e n b u r g z i j n i n d e g e s c h i e d e n i s t e r u g

-135-

Hobonia Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 135

te v i n d e n . Ook i n d e s t r i j d t e r zee worden d e Vlaamse schepen m e e r d a n e e n s m e t r o e m e n e e r v e r n o e m d . O n d e r meer b i j d e s l a g t e L i s s a b o n , t e g e n d e N o o r s e v l o o t i n 1147, e n z . O o k b i j d e k r u i s t o c h t e n w a r e n s t e r k e V l a a m s e vloten betrokken.

Gwyde v a n D a m p i e r r e h a a l d e i n 1 2 7 0 r o e m e n e e r i n de z e e s l a g b i j T u n i s , m e t s c h e p e n u i t K a d z a n d e n I J s e n d i j k e . I n 1450 k o l o n i s e e r d e n d e Vlamingen d e A z o r i s c h e eilanden, d i e l a n g e t i j d a l s " Vlaamse e i l a n d e n " gekend waren. I n d i e t i j d s p r a k men V l a a m s o p d e A z o r e n ! B i j de k o l o n i s a t i e w a r e n d e B r u g s e h u i z e n d e H u r t e r e e n Va n der Haegen, i n o p d r a c h t v a n d e P o r t u g e s e k o n i n g b e t r o k k e n .

OUDE K A A R T E N V A N H E T Z W I N

â&#x20AC;˘ Hierboven een d e r oudste kaarten van h e t Zwin. Op deze kaart komt nog h e t e i l a n d " Schoonvelde " v o o r. Cnocke

-136-

p. 136 september 1979 -- p.

Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september jaargang - nr.

en H e y s t l i g g e n e e n h e e l e i n d e v a n d e z e e I D o r p j e s en g e h u c h t e n i n d e " P a e r d e m a r c t " a l s E m m e r d o r p , K a v e r kercke, O o s t - e n West i n d e Wulpen z i j n r e e d s eeuwen d o o r de N o o r d z e e v e r z w o l g e n . D e S c h e l d e m o n d i n g i s n o g z e e r s m a l .

Onder e e n o u d e z e e k a a r t v a n d e F r a n s e m a r i n e . H i e r o p i s h e t e i l a n d S c h o o n v e l d e n i e t m e e r aangegeven e n i s d e " Paerdemarct " v o o r Knokke e n H e i s t verdwenen. V o o r Knokke l i g t een f o r t S t . L o u i s . O p h e t t o e n m a l i g e e i l a n d Cadsant e e n F o r t O r a n g e d a t d e i n g a n g v a n h e t Z w i n b e heerst.

Remi V a n H a e l s t wordt vervolgd

-137-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 137

De geschiedenis van de Scheldelaan Dagelijks r i j d e n duizenden o v e r de Scheldelaan n a a r en v a n h u n w e r k i n h e t A n t w e r p s e h a v e n - e n i n d u s t r i e g e bied. I n d e zomer en t i j d e n s d e zeldzame mooie l e n t e - e n h e r f s t d a g e n soms e e n h e e r l i j k e t o c h t , l a n g s h e e n d e macht i g e Scheldevloed. Hoog boven d e d i j k u i t t o r e n t d e b r u g van e e n g i g a n t i s c h z e e s c h i p . E e n w o u d v a n h o g e k r a a n s p i t sen r e i k t n a a r d e w o l k e n .

Het i s e e n k a k o f o n i e v a n g e l u i d e n , e e n s y m f o n i e van a r b e i d e n w e r k l u s t . A n t w e r p e n l e e f t . . . O f z o a l s R. H a v e r m a n s i n 1 9 5 6 s c h r e e f : " D e h a v e n g r o e i t , d e p o l d e r sterft " . . . ... Inmiddels i s de " polder " reeds lang overleden.

Ta s t b a r e h e r i n n e r i n g b l i j f t h e t o u d e k e r k j e v a n O o s t e r weel, d a t d a a r droomverloren d r e i g t t e v e r v a l l e n , i n d e diepte n a a s t d e b r u g o v e r de v e r b i n d i n g 5de havendok Amerikadok. D e d r o e v e t o e s t a n d v a n d i t b e d e h u i s h a r m o n i eert t r e f f e n d met de desolate s t a a t van h e t Noordkast e e l , d a t s i n d s 1970 l i g t t e verkommeren.

To t n a d e o o r l o g 1 4 - 1 8 w a s d e z e s t r e e k ĂŠ ĂŠ n v r e d e en r u s t . V r u c h t b a r e p o l d e r g r o n d , v r e d i g e d o r p j e s a l s Oosterweel, Wilmarsdonck l o k t e n t o e n d e stadsmensen om e e n d a g j e o p d e b u i t e n d o o r t e b r e n g e n . D e o u d e r e n tussen o n s h e r i n n e r e n z i c h z e k e r nog deze h e e r l i j k e dagjes- u i t , m e t d e b o e r e t r a m n a a r d e " Blauwe H o e f " , naar L i l l o , p e r b o o t n a a r D o e l .

Van d i e v e r v l o g e n r u s t i g e p l e k j e s r e s t a l l e e n n o g de n a a m , e n k e l e h e r i n n e r i n g e n a l s d e eenzame k e r k t o r e n van W i l m a r s d o n c k , m i d d e n d e d o k k e n , d e w i n d m o l e n e n h e t haventje van L i l l o , langsheen de Scheldelaan, d e k l e i n e kerk van S t . J a n d e Doper van O o s t e r w e e l , d e benaming " Capelwegh " .

Hoe i d y l l i s c h d e k l e i n e p o l d e r d o r p j e s w e l w a r e n , moge b l i j k e n u i t d e b e s c h r i j v i n g v a n O o s t e r w e e l .

- 138 -

138 nr. 33 - september 1979 - p. 138 Hobonia - 8ste jaargang -- nr.

OOSTERWEEL ( D . S l e e c x

- 1868 )

"Dee,ijds ways de gemeente, wet ,us waan, eerre den onaanzaen.P,ijfute, manast voLhkajfze, maan tevens Bene den pkaaL te op den kechtenoeven den Schelde. ' t Wals een net peaatshen, met nauwe i jfz4 een va j eigta2 woningen, maan atee zoo .2ieÇ, zoo 4ch ldekaah-tí.g, met de ge.2e o4 witte gevet, de 'Dode pannen- o4 gAij-obnuine ekoodahen, de tichtgkoene o4 hemet blauwe, met weeige wa jngaandkanfzen o4 a pee.e6 met fz.eí.mop om eingekde deunen, ven4teu en t u i ken, d a t men vkuchte.2oo4 mijlen i n de konde een vniendetijhen hadde gezocht. Tien à twaae4 dien woningen Monden bijeen, h e t kenFz4fzen i n het madden, de ovekige, met Licht houtgewa4 en faLeane akke/L4 om z.Lv'gd, Lagen a.eo zoveLe oazen an het we land ven pneid.

Geheel. buiten -stneeh, met geene g'oote baan doouneden, vetke van e k e gkoote baan venwijdend, dook Landbouweu bewoond. Trots de nabijheid dek stad wao het dorpje gemeent i j k zoo & t i t en v'edag, zoo eenzaam en vektaten, also 4 het i n ekgen4 een uithoek den pkovancie, i n het hout den Kempen, hadde g etegen.

Uit " Gazet van Antwerpen " Oosterweel e n d e omliggende p o l d e r s hebben n i e t a l t i j d v r e d i g e dagen gekend. V à d r de watersnood van 1425 werden d e p o l d e r s b e s c h e r m d d o o r d e " Z e e d y c k " . V a n u i t Oosterweel l i e p d e " Scoerwech " n a a r d e s c h a r r e n v a n F l i p , d e Rietschoor en de schorren van W i j t v l i e t ( d e huidige Kruisschanssluis ) . De geweldige overstromingen van 1 4 2 5 l i e t e n w e i n i g o v e r v a n d e o u d e " Z e e d y c k " . Om de p o l d e r s t e v r i j w a r e n b e g o n men e e n n i e u w e " S c h e l d e dyck " a a n t e l e g g e n , d w a r s d o o r h e e n d e s c h o r r e n . B i j gaande k a a r t g e e f t e e n b e e l d v a n d e z e S c h e l d e d i j k .

-139-

september 1979 - p. 139 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

De l a t e r e S c h e l d e l a a n z o u o n g e v e e r o v e r e e n s t e m m e n met d e z e d i j k . D e a a n l e g v a n d e S c h e l d e d i j k w a s e r w a a r s c h i j n l i j k de oorzaak van d a t van toen a f h e t r i e t w e l i ger begon t e t i e r e n l a n g s h e e n d e S c h e l d e o e v e r s . I n 1 6 5 0 moest men h e t r i e t s n o e i e n , o m d a t h e t t e h i n d e r l i j k w e r d aan d e a f w a t e r i n g s s l u i s v a n h e t B o e r e g a t . Z o o n t s t o n d d e benaming " R i e t d y c k " .

I n m i d d e l s k e n d e n d e p o l d e r s bewogen d a g e n . B i j d e aanval v a n F a r n e s e o p Antwerpen ( 1 5 8 2 ) l i e t d e z e Spaanse veldheer een scheepsbrug leggen o v e r d e Schelde t u s s e n K a l l o e n d e " F l i p " . Om d e b r u g t e v e r d e d i g e n w e r d t o e n F o r t F i l i p a a n g e l e g d . Om d e S p a n j a a r d e n t e g e n t e h o u d e n werden d e s l u i z e n v a n a a n h e t B o e r e g a t e n h e t B o e r i n n e gat d o o r g e s t o k e n . H e t S c h e l d e w a t e r k r e e g t e r u g v r i j spel i n d e p o l d e r s . We l h a a s t was h e t g a t v a n d e B o e r e s l u i s meer dan 400 m e t e r breed.

Om a a n d e w u r g e n d e g r e e p v a n F a r n e s e t e o n t k o m e n werd e e n g e w a a g d p l a n o p t o u w g e z e t . M e n z o u p r o b e r e n de " b r u g v a n F a r n e s e " m e t " b r a n d s c h e p e n " t e v e r n i e len. H i e r t o e werden 3 2 b o t e n met h e t " h e l s e t u i g v a n G a n i b e l l i " u i t g e r u s t . Men z o u deze schepen t e g e n d e brug t e p l e t t e r l a t e n v a r e n . D e o n t p l o f f i n g v a n d e k r u i t l a d i n g z o u dan d e b r u g moeten v e r n i e l e n . H e t v e r t r e k p u n t van d e z e a a n v a l was d e s l u i s v a n h e t B o e r e gat. D e a a n v a l werd e c h t e r een grandioze m i s l u k k i n g . . .

Slechts 1 7 schepen o v e r l e e f d e n d e s t r i j d . . . Omdat e r geen a n d e r e u i t w e g w a s v o o r h e t b e l e g e r d e A n t w e r p e n ondernam men m e t d e moed d e r wanhoop e e n n i e u w e p o g i n g .

Weer w e r d v e r z a m e l e n g e b l a z e n a a n h e t B o e r e g a t . W e e r hielden de Spanjaarden de overhand. Z e z e t t e n een v e r woede t e g e n a a n v a l i n . D e v e r s t e r k i n g e n r o n d d e B o e r e en B o e r i n n e s l u i z e n v i e l e n i n h u n h a n d e n . A n t w e r p e n b o o d nog f e l w e e r s t a n d , m a a r d e t e e r l i n g w a s g e w o r p e n . F a r n e se k o n z i j n i n t r e d e i n d e t r o t s e s i n j o r e n s t a d v i e r e n ( 1585 ) .

Het w e r d o p n i e u w r u s t i g i n d e o v e r s t r o o m d e p o l d e r s .

De h e r o p b o u w v a n d e d i j k e n w a s e e n g r o t e o n d e r n e m i n g .

Heel w a t w e r k v o l k kwam z i c h i n d e p o l d e r s v e s t i g e n . Z e vonden e e n o n d e r k o m e n i n d e o u d e " B a r r a c c a s " . B i j h e t " Boeregat " l a g de " ' s Heren k e e t " , waar de o p z i c h -

- 140 -

140 p. 140 nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang -- nr.

8ste jaargang Hobonia -- 8ste

t e r s h u n e e t m a l e n namen . . . H e t w e r d l e v e n d i g i n d e p o l d e r. D e m e i s j e s v a n p l e z i e r w a r e n f e l v a n a a n t r e k .

Het w e r k w a s g e v a a r l i j k , w a n t d e " S t a a t s e n " p r o beren s t e e d s o p n i e u w d e d i j k e n d o o r t e s t e k e n . I n d e r e keningen aangaande d i e w e r k e n , komen v e r s c h i l l e n d e p o s ten v o o r v o o r p r e m i e s a a n w e r k e r s , d i e " z i c h g e a v e n t u e e r t h e b b e n o p d e d y c k om t e g e n d e w i n d e n s t o r m p e r i culen t e verhoeden " . E e n a n d e r e p o s t v e r m e l d t e e n p r e mie " v o o r e e n e n d i e v a n d e v y a n d g e q u e t s t w a s . . . " .

Het w a s d a a r d a n o o k e e n g e d r o o m d w e r k t e r r e i n v o o r de m e i s j e s v a n p l e z i e r . H e e l w a t h e r b e r g e n z o r g d e n v o o r een b l o e i e n d n a c h t l e v e n . . . V a n h e i n d e e n v e r kwam men naar d e p o l d e r s om d e b l o e m e t j e s b u i t e n t e z e t t e n !

Zo o n t s t o n d e n h e r b e r g e n a l s " S p e k e n E i e r e n " , " Het Palinghuis " De Boterham " , " De K o o l p o t " , " H e t H u i s t e n H a l v e " , d e Rozenhoed " .

De p o l d e r w e r d t o e n " d e n b u i t e n " v o o r d e s i n j o r e n .

Antwerpen l a g t o e n n o g i n z i j n k e u r s l i j f v a n d e f o r t e n -

- 141 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. nr. 3 - september 1979 - p. 141

g o r d e l . W i e o o i t e e n s e e n v o o r d r a c h t o v e r Oud - A n t w e r pen h e e f t b i j g e w o o n d , z a l z i c h g e w i s n o g w e l d i e o u d e p r e n t k a a r t e n e n f o t o ' s h e r i n n e r e n , w a a r o p men d e w a l l e n en f o r t e n omheen d e s t a d k a n o n d e r s c h e i d e n .

De p o l d e r d o r p j e s w a r e n a l s s c h i l d e r a c h t i g e s t i l l e vens. M e e s t a l e e n v i j f t i g Ă h o n d e r d h u i s j e s , omheen e e n k e r k j e . O n d a n k s d e n a b i j h e i d v a n d e g r o t e s t a d b e v o n d men zich i n de w i j d s h e i d van h e t oneindige p o l d e r l a n d , v a n a f h e t o g e n b l i k d a t men d e L i l l o - p o o r t ( = s l i j k p o o r t ) a c h t e r de r u g had. H e t was dan o o k hemels wandelen l a n g s heen d e z w a r e S c h e l d e d i j k e n , d i e h e t l a a g g e l e g e n p o l d e r land t e g e n d e d r e i g e n d e w a t e r m a s s a ' s moesten beschermen.

Het d i c h t e r i e t l a n g s h e e n d e s c h o r r e n b o o d b e s c h u t t i n g voor d e j o n g e k o p p e l s d i e n i e t a l l e e n v o o r de goede l u c h t d e v r i j e b u i t e n i n t r o k k e n . H e t was h e e r l i j k v i s s e n , d a a r, a a n d e a f w a t e r i n g s s l u i z e n a a n d e B o e r e - e n h e t Boerinnegat. R u s t i g zwerven op de schorren van W i j t v l i e t en d e F l i p , h e t R i e t s c h o o r , l a n g s d e " S c o r w e g h " , d e " Capelwegh " v e r l o r e n i n d e o n e i n d i g h e i d v a n d e w i j d s e p o l d e r s . V e l e v a n d e z e namen v i n d e n w e n o g t e r u g . N i e t t o e v a l l i g d u s , d a t men d e g e p l a n d e s l u i s n a a r h e t 5 d e havendok d e " B o e r i n n e s l u i s " n o e m t . Z e l i g t i m m e r s o n geveer o p d e p l a a t s w a a r deze a f w a r e r i n g s s l u i s t o t i n 1955 l a g . . .

Ook d e naam " S p e k e n E i e r e n " b e s t a a t n o g . H e t " Palingshuis " i s nog n i e t zolang geleden afgebroken.

Deze i d y l l i s c h e h e r b e r g s t o n d a a n d e i n g a n g v a n d e K a t tendijkdokken. Een d e r g e l i j k e herberg komt trouwens v o o r o p e e n s c h i l d e r i j v a n A . G r i m e r ( 1 5 9 6 ) d a t men k a n bewonderen o p h e t A n t w e r p s s t a d h u i s . O p d i t s c h i l d e r i j z i j n e n k e l e " dyckgeneughten " a f g e b e e l d .

In l a t e r e j a r e n werd de l a n g e " Zeedyck " ( P o l d e r d i j k ) h e r h a a l d e l i j k vermeld a l s wandel- o f speelplaats.

De S p a n j a a r d e n b e g o n n e n d e v e s t i n g e n r o n d A n t w e r p e n u i t t e bouwen. I n d e p o l d e r s t e n noorden v a n d e s t a d ontstonden z o ondermeer " S a n t a Cruz " ( Kruisschans ) , F o r t F i l i p , p l a a t s e n d i e men n u n o g g o e d k e n t . M i n d e r g e kend w a s f o r t P i m e n t e l , g e l e g e n l a n g s h e e n d e o e v e r t e g e n over h e t d o r p j e Oosterweel. H e t was dan o o k geen wonder dat d e b e z e t t i n g s t r o e p e n v a n d e z e f o r t e n gedroomde k l i -

- 142 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 142

ënten w a r e n v o o r " d i j k m a d e l i e f j e s " .

Het w a r e n d e m e i s j e s u i t h e t k w a r t i e r omheen d e legendarische " Burchtgracht " d i e langsheen de Scheldedijken en i n h e t polderland h e t oudste beroep t e r wereld kwamen u i t o e f e n e n . Z e h a d d e n e e n g o e d k l i ë n t e e l a a n d e troepen d i e d e f o r t e n b e z e t t e n . I n t i j d e n van o o r l o g werd e r soms z e l f s a a n w e e r s z i j d e n v a n d e b a r i k a d e n g e b r u i k gemaakt v a n d e d i e n s t e n v a n d e z e v e r l i c h t e r s d e r b e d r u k t e z i e l e n . . . I n d e s t a d s a r c h i e v e n w o r d e n d e z e dames v e r meld a l s " s t a d s v r o u w e n " , " l e d i g e v r o u w e n " , " v r o u w e n van s t a d e " , " v e l t h o e r e n " , " w a t e r j u f f e r s " e n d e r g e lijke.

Ze m a a k t e n v e e l a l g e b r u i k v a n v e r l a t e n k e t e n e n b a r a c c a ' s ( s o l d a t e n v e r b l i j v e n ) . Ondanks v e r s c h i l l e n d e ordonnanties om deze k e t e n a f t e b r e k e n gebeurde e r w e i nig o f n i e t s . Z o vormde z i c h i n d e p o l d e r s een " r o s s e buurt " . W a a r s c h i j n l i j k ontstond u i t h e t i n hoofdzaak Spaans k l i ë n t e e l h e t n u n o g i n d e v o l k s t a a l g e b r u i k t e " kabberdoeske " .

Het S p a a n s k e n t e e n p e j o r a t i e f a c h t e r v o e g s e l - u c h o en z o i s h o t e l - u c h o e e n v e r d a c h t h o t e l , t a b e r n - u c h o een t a v e e r n e v a n s l e c h t a l l o o i , c a s - u c h a ( v a n c a s a , h u i s ) een k r o t w o n i n g , e n z . E e n k a b a r e t m e t t w i j f e l a c h t i g e f a a m heette dus cabaret-ucha, n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t d i t i n de V l a a m s e monden k l o n k a l s " k a b a r t o e ' t s j a " , w a t o n s o n m i d d e l l i j k t o t h e t t y p i s c h Antwerps " kabberdoeske " brengt. ( v o l g e n s d e meeste bronnen - o . a . d e L a t t i n e n G. Va n C a u w e n b e r g - z o u " k a b b e r d o e s " a f g e l e i d z i j n v a n het Franse " c a b a r e t douze " - k a b a r e t 1 2 . Napoleon l i e t n a m e l i j k aan de herbergen een kwotering van 1 t o t 12 g e v e n ; h o e h o g e r h e t n u m m e r, h o e t w i j f e l a c h t i g e r h e t lokaal. " Cabaret douze " werd i n de v o l k s t a a l a l s n e l " kabberdoes " ) .

Langsheen d e S c h e l d e d i j k w e r d h e t e e n b i j n a a a n e e n g e s l o t e n l i n t b e b o u w i n g v a n gammele k e t e n , a f g e d a n k t e schepen, b o u w v a l l i g e k r o t t e n , w a a r h e t l i c h t e l e v e n hoogtij vierde.

Nu z o u d e n w e h e t e e n " b i d o n v i l l e " noemen. D e S p a n jaarden h i e l d e n een g r o t e troepenmacht i n de p o l d e r s voor Antwerpen, z o d a t d e m e i s j e s van p l e z i e r e r een vruchtbaar w e r k t e r r e i n vonden v o o r hun beroepsbezigheden.

- 143 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 143

Wanneer e r d a n n o g v o l k b i j k w a m om d e d i j k e n t e d i c h t e n was h e t h e k h e l e m a a l v a n d e d a m .

Oe p o l d e r s v a n O o s t e r w e e l t o t a a n d e " S a n t a C r u z " ( Kruisschans ) z i j n een o o r d van v e r d e r f v o o r de goede zeden. V e l e d i j k w e r k e r s v e r b r a s s e n m e e r d a n h u n l o o n a a n hoeren, t u i s e n e n d r i n k g e l a g e n . . . D e o v e r h e i d was t e b l o , t e b a n g om i n t e g r i j p e n . . . H e t was e n b l e e f e e n bandeloze w e r e l d w a a r o v e r d e b r a v e b u r g e r z o w e i n i g m o g e l i j k w i l d e weten . . . a l eindigden v e e l banketten van de h o g e r e b u r g e r i j o o k i n d e p o l d e r s ! O o s t e r w e e l t e l d e in d i e dagen n i e t minder dan 1 3 herbergen o p z i j n g r o n d gebied. E n k e l e z i j n o p b i j g a a n d e k a a r t aangegeven.

Na h e t v e r t r e k d e r S p a n j a a r d e n b l e e f d e b u u r t e v e n wel e e n t r e f p u n t v o o r d e m i l i t a i r e n e n z e e l u i a l l e r h a n d e . . .

I n s p o t l i e d e r e n w e r d z e l f s d e g o e d e naam v a n d e " g a r d e c i v i q u e " d o o r h e t s l i j k g e t r o k k e n . Men zong s p o t t e n d : dat d e g a r d e - c i v i q u e " s t r y d o p den d y c k a l l e n n a g t , i n den f a r o b y d e n meyden " . O o k a n d e r e u n i f o r m d r a g e r s l i e ten z i c h n i e t o n b e t u i g d .

Z e l f s d e p o m p i e r s kwamen s o m s " e e n b r a n d j e b l u s s e n " langsheen d e S c h e l d e d i j k e n . D e r e p u t a t i e v a n h e t " B o e r e gat " r e i k t e t o t v e r o v e r de grenzen ! I n v e r s c h i l l e n d e boeken e n t o n e e l s t u k k e n maken n o o r d - N e d e r l a n d s e s c h r i j vers d u i d e l i j k e t o e s p e l i n g e n o p d e wulpse p o l d e r a k t i v i teiten b i j hun zedeloze zuiderburen.

Met d e k o m s t v a n d e O o s t e n r i j k e r s v e r d w e n e n d e l i c h te v r o u w t j e s o f f i c i e e l u i t d e p o l d e r s . . . M a a r d e r e p u t a t i e v a n Antwerpen i s daarmee n i e t g e r e d . I n 1786 w o r d t d e stad vernoemd v o o r z i j n d e v o t i e e n g a l a n t l e v e n . . . V o l gens e e n H o l l a n d e r ( i n 1 7 8 8 ) w a s A n t w e r p e n n i e t s a n d e r s dan e e n g r o o t " H o e r h u i s " .

De k o m s t v a n d e F r a n s e n i s o p n i e u w o l i e o p h e t v u u r .

Weer w o r d t d e " R i e t d i j k " , n a a s t v e r s c h i l l e n d e a n d e r e " Ve n u s h a a r d e n " , e e n o p e n l i j k r o s s e b u u r t . O o k a l v a a r digde c o n s u l B o n a p a r t e o r d e r u i t om d e " o n e e r b a r e v r o u wen e n d o g t e r s " b i n n e n d e 2 4 u r e n u i t d e s t a d t e v e r drijven . . .

We k u n n e n e e n r e l a a s l e z e n o v e r d e z e m a a t r e g e l e n :

"Den 24 Meij 1800 hebben zich de comm.Ă­43aLne4 de po Ă­.ce ..ngevo.tge de ander van den pre ec t naera de bc, ondei& te gehe Ă­.jme boAdee- 144 -

september 1979 - p. 144 Hobonia - 8ste jaargang jaargang - nr. 3 - september

Len binnen deze e a d begeven, en en de oneenbane visouwen en dogtetus u.ijtgejaegt, en hun voond3 aenge4e.Ă­.jd dat Tse de a.tad binnen de 24 uren vexeaeten moersen. Dog wat zak. ' t en. aen kotten ?De e a d dis ten a t ten kanten met dien Ezwaed vergeven; j a e nog n i e t a('.E?een de 4tad, moer zeL43 de vootus;eden, naement?.Ljeiz Bongethout, daar men vejusee.ijde ÂŁ.ig.te vnouw4pensonen zoo .in de hetbengen, a L . i n be4ondene hu,i jzen vindt. Veuche.Ljde van deze bondee.2houdetus hebben gaen henbenge houden en &.ig van eerre patente aL4 herberg-.er bedient; j a e hebben a Peng4!aen4 de verjaagde vrouespen oven wedram ,ingenomen en ' t wind ooft wedram gedoogt, maen geen wonden, want die het bete-:ten moeten, z i j n e t zei.{o te vinden " . ( V. d . S t r a e l e n ) De b o r d e e l h o u d e r s w a r e n d u s d e o v e r h e i d t e s l i m af en zorgden e r wel v o o r d a t z e i n de polders hun d u i s tere z a a k j e s v e r d e r konden d r i j v e n . D e a a n l e g van d e eerste dokken ( Bonapartedok ) e n de komst van d e F r a n se m a r i n e s c h e p e n z o r g d e n v o o r e e n f e l l e u i t b r e i d i n g v a n de o n t u c h t e n d e b o r d e l e n . D e v e r b a n n e n " t r o s v r o u w e n " vonden o p n i e u w g e n a d e i n d e o g e n v a n d e o v e r h e i d . D e afbraak van h e t " Boerenkwartier " ( 1300 huizen ! ) verbrak e c h t e r de band tussen d e " B u r c h t g r a c h t " e n d e " R i e t d i j k " . We l e z e n i n d e a r c h i e v e n d a t i n 1 8 0 5 " d e twee a l s n o g resterende r o t e n huysen staende i n ' t B o e r e q u a r t i e r a e n b e s t e e t z i j n om a f g e b r o k e n t e w o r den " e n d a t " b u y t e n d e S l i j k p o o r t e d e n p o l d e r g e h e e l omgespit i s t o t h e t L e e g P a l i n g s h u y s " . D e m e i s j e s moesten d u s h o g e r o p t r e k k e n .

Zo o n t w i k k e l d e z i c h i n d e p o l d e r s v a n O o s t e r w e e l t o t aan de " Schelthoek " ( F o r t F i l i p ) een " eros c e n t e r " , w a a r men d e l i e f d e b e d r e e f i n a l l e r l e i w a n k e l e optrekjes. I n de L a t t i n l e z e n we:

" Matnooi j eis en 3eh.ippertt e3 , dnonizaw d4 en Lawaaimah.eAus de4.Ă­.E'_eeten onder het waakzame oog van den p o t i t ieagent die - 145 -

Hobonia Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 145

op wacht staat aan het Papegaaüzen, op den hoek van den Z.ietdLfFz aan de Schelde aankLamp4te/ , £oiastetus en botdeeJvnauwen Sinds .tLenta ten jaren hadden z i j zich nu a t daat aan de grauwe Schelde geneóteed Oven.ae, aan den Dijk en en hond 4pannen de vettige mattuonen, met behuep van acctcocheuuts en 4 o uteneuns , h e t tokkende net " .

De a f b r a a k v a n e n k e l e f o r t e n e n m a a t r e g e l e n t e g e n d e ontucht i n h e t k w a r t i e r " Guldenberg " doen de o n t u c h t huizen n a a r andere o o r d e n v e r h u i z e n . Men g a a t meer den " Dyck van d e r p o o r t e n a e r t Oostershuys " doen

" De Dijk die Zanges de Schade Liep van KattendA.ffz t o t het Nootdet4ont, wals t o t 1830 een pnachtLge wande-.ng, bep.eant met 4chaduwtû.fh.e eüaenboomen. Met de o wente£Lrig weed de d i j k garusch venn ietd en kwam de -sLuí.s t e t hoogte van Ka tend.i f fz tin onbtu k. Dei, avondes kon men e t niet meet tanges gaan, zonder gevaat den hats t e bteFten oven de oude eiken en andere boomen, vetva Jen balu ikaden en puinen van moteni " . ( Castel ) Maar t o c h b l i j f t d e v r o e g e r e p o l d e r d i j k e e n g e l i e f koosde p l a a t s w a a r h e e n d e s i n j o r e n g r a a g w a n d e l e n . O n danks d e s l e c h t e r e p u t a t i e v a n d e o m g e v i n g d i e men h e t " B o e r e q u a r t i e r " noemde, e e n s c h u i l p l a a t s v o o r a l l e r l e i gespuis, was " den d y c k doen " e n i n d e p o l d e r s van Oosterweel gaan wandelen een d e e l van h e t v a s t levenspat r o o n . O o k a l werd d e e e r l i j k e b u r g e r aangeraden z i c h t e doen v e r g e z e l l e n o f z i c h t e w a p e n e n , w a n n e e r h i j i n d e l a t e u u r t j e s doorheen de " l u s t t u i n " huiswaarts keerde . .

En d e t r a d i t i e h a n d h a a f t z i c h w a n n e e r B e l g i ë o n a f h a n k e l i j k wordt: i n 1832 t e l t h e t Boerekwartier n i e t m i n der dan 180 " f i l l e s d e j o i e " . E n v o l g e n s d e s c h r i j v e r s als de L a t t i n steeg d i t g e t a l met de j a r e n . . .

De o n t b o l s t e r i n g v a n d e A n t w e r p s e h a v e n , h e t o n t l u i k e n d e k u l t u r e l e l e v e n maken v a n A n t w e r p e n e e n s t a d met e e n z e k e r e f a a m . B i j n a e e n w e r e l d s t a d w a a r d i g . D e w a n d e l i n g l a n g s h e e n d e p o l d e r d i j k e n , o n d e r d e bomen v a n

- 146 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 146

de o u d e w a l l e n b l i j f t e e n d e r a a n t r e k k i n g s p u n t e n v o o r de b e z o e k e r e n v o o r d e s t a d s b e w o n e r s . G e l e i d e l i j k v e r legt d e " r o s s e b u u r t " z i c h meer naar h e t stadscentrum.

Antwerpen g e n i e t d e a a n d a c h t v a n v e r s c h i l l e n d e b e r o e m d e Franse s c h r i j v e r s , d i e a s t r o n o m i s c h e g e t a l l e n o n t u c h t vrouwen t e l l e n . . . V i c t o r H u g o , B a u d e l a i r e e n Ve r h a e r e n vernoemen m e t name d e o m g e v i n g v a n d e B u r c h t g r a c h t .

V i n c e n t Va n G o g h s c h i l d e r d e h e t s c h i p p e r s k w a r t i e r .

Inmiddels k w i j n d e n de kabberdoeskens i n d e p o l d e r s weg. I n 1 8 6 0 v e r n o e m e n J . e n E . L i n n i g i n h u n " A l b u m H i s t o r i q u e " n o g e n k e l e v e r v a l l e n gebouwen, d e e l u i t m a kend v a n e e n e e n s b l o e i e n d e " b a r r a c o p o l i s " , e e n s o o r t b i d o n v i l l e waar p r o s t i t u t i e aan de lopende band bedreven werd. W a a r z e l f s e e n s e e n n e t v a n h a n d e l i n b l a n k e s l a vinnen werd o p g e r o l d .

To t men i n 1 8 7 9 b e s l u i t d e S c h e l d e k a a i e n v o o r A n t werpen r e c h t t e t r e k k e n . H i e r b i j v e r d w i j n e n h e e l w a t straatjes en v l i e t e n . De v e r v a l l e n herbergen i n de p o l ders v a n O o s t e r w e e l w o r d e n t e r u g opgesmukt. V e l e p o l d e r boeren r i c h t e n h u n h o e v e n a l s l a n d e l i j k e h e r b e r g e n i n , waar v e e l A n t w e r p e n a a r s e e n " b o e r e m a a l t i j d " komen n u t t i g e n , o n d e r h e t d r i n k e n v a n een g r o o t g l a s schuimend gerstenat. Ook a l verkozen v e e l s i n j o r e n h e t s l e c h t b e faamde " O o s t e r w e e l " l i n k s t e l a t e n l i g g e n o m n a a r B o r g e r h o u t e n D e u r n e t e g a a n w a n d e l e n . P o p u l a i r was t o e n d e zondagse t r i p " p e r v i g i l a n t " , m e t d e h e l e f a m i l i e .

Toch b l i j v e n v e l e h e r b e r g e n i n d e p o l d e r n o g o p e n : e r w o r d t n o g v e e l l e u t e e n v e r t i e r gemaakt i n d e " e s t a m i n e t s " d i e o p h e t w a t e r u i t g e v e n . Z o k e n d e men d e P a lingshuyzen " , " H e t G r i j s P e e r d " , " K i j k v e r d r i e t " , " d e K a r p e r " , " P i e p i n ' t R i e t " , " D e Vo l m o l e n " , " C o n g o l a n d " S p e k e n E i e r e n " , " De Rozenhoed " , " H e t H u i s t e n H a l ve " , " D e B o t e r h a m " , " D e K o o l p o t " , e n n o g v e r s c h i l l e n de a n d e r e h e r b e r g e n , g e l e g e n i n d e p o l d e r s o f l a n g s h e e n de d i j k e n . H e t l e v e n b l e e f z i j n g a n g g a a n . R o n d O o s t e r weel b l e e f d e b i d o n v i l l e z i c h h a n d h a v e n , m e n o n t d e k t e er z e l f s een geheimstokerij De s a n e r i n g s p l a n n e n v a n h e t A n t w e r p s g e m e e n t e b e s t u u r om d e o n t u c h t i n d e s t a d t e b e s t r i j d e n d e d e n d e zaken i n d e p o l d e r s o p n i e u w f l o r e r e n .

-147-

147 p. 147 1979 -- p. nr. 33 -- september 1979 jaargang -- nr.

Hobonia - 8ste jaargang

De s t a d k o n w e i n i g o f n i e t s d o e n t e g e n d e g e s l o t e n gemeenschap v a n d e " R i e t d i j k " z o a l s men d e v e r v a l l e n k o t e n l a n g s d e S c h e l d e d i j k e n s o m s noemde. T o t h e t n o o d l o t t o e s l a a t , o p 6 september 1889. De b u s k r u i t f a b r i e k van C o r v i l a i n v l o o g i n d e l u c h t ; t o t v o o r b i j d e K a t t e n d i j k en de k e r k van Oosterweel lagen a l l e huizen p l a t .

Omzeggens a l l e " k o t e n " l a n g s h e e n d e S c h e l d e d i j k , d e vele a r m z a l i g e woonschuiten l a n g s d e o e v e r werden t o t puin h e r s c h a p e n . D e p o l d e r was meteen " g e s a n e e r d " .

De u i t b o u w d e r v e s t i n g w a l l e n d o o r B r i a l m o n t b e t e kende e e n z w a r e s l a g v o o r d e p o l d e r s . O o k h e t g r a v e n van h e t L e f e b v r e - e n h e t A m e r i k a d o k s l o k t e n h e e l w a t grond o p . O o s t e r w e e l b e g o n a a n z i j n l a a t s t e s t r o f e . N a de o o r l o g 1 4 / 1 8 w e r d i n d e p o l d e r e e n E n g e l s k a m p o p g e r i c h t , e e n v o o r l o p e r v a n h e t A m e r i k a a n s e " To p H a t " u i t d e o o r l o g 4 0 / 4 5 . Deze " Barakken " zouden l a n g e j a ren g e b r u i k t w o r d e n a l s n o o d w o n i n g e n . D e g r a u w e o m g e v i n g wekte n i e t l a n g e r d e s i n j o r e n o m n a a r d e p o l d e r s , v l a k buiten d e s t a d t e gaan wandelen. We l b l e e f d e omgeving van " S p e k e n E i e r e n " e n v e r d e r o p e e n g e l i e f k o o s d e p l e i s t e r p l a a t s b i j d e zondagse u i t s t a p j e s v a n d e A n t werpse v o l k s m e n s .

De h a v e n v a n A n t w e r p e n b e g o n s t e r k u i t t e b r e i d e n en d e h a v e n i n s t e l l i n g e n l a n g s h e e n d e S c h e l d e o e v e r v o l deden n i e t m e e r. Z o b e g o n men u i t t e z i e n n a a r g e s c h i k t e gronden, om dokken t e g r a v e n . D e k e u z e was n i e t m o e i l i j k : de p o l d e r s t e n n o o r d e n v a n A n t w e r p e n m o e s t e n v e r d w i j n e n .

In 1929 werden Oosterweel e n Wilmarsdonck b i j A n t werpen g e v o e g d . D e t e l e u r g a n g v a n d e p o l d e r s w a s b e g o n nen. O p d e p l a a t s v a n h e t v r o e g e r " N o o r d k a s t e e l " w e r d de H o g e r e Z e e v a a r t s c h o o l g e b o u w d . D e o u d e w a l l e n v a n d e fortengordel werd i n 1934 v o o r h e t p u b l i e k opengesteld en k e n d e o n m i d d e l l i j k e e n g r o o t s u k s e s . D i t g r o e n e o o r d vormde m e t h e t " S t . A n n e k e " e e n d e r u i t v e r k o r e n r e k r e atieplaatsen v o o r de Antwerpenaren. H e t Noordkasteel zou l a t e r t e n p r o o i v a l l e n a a n d e h a v e n u i t b r e i d i n g ( 1 9 7 0 ) .

De o o r l o g 4 0 / 4 5 b e t e k e n d e h e t d e f i n i t i e v e e i n d e voor O o s t e r w e e l e n d e R i e t d i j k . . . Z w a r e bombardementen, overstromingen t e i s t e r d e n Oosterweel. H e t d o r p werd n i e t heropgebouwd. D e a a n l e g v a n h e t P e t r o l e u m d o k ( 1 9 5 1 ) e n

- 148 -

148 september 1979 - p. 148 Hobonia jaargang - nr. 3 - september nia - 8ste jaargang Hobo

het 5de havendok ( 1 9 6 0 ) m e t d e b i j h o r e n d e o p s p u i t i n g e n begraafden h e t " R i e t s c h o o r " e n d e " S c h o r r e n v a n W i j t v l i e t " onder vele meters zand.

De R i e t d i j k i s v e r d w e n e n . D e " B o e r i n n e s l u i s " w e r d in 1955 afgebroken. D a a r l i g t nu de Scheldelaan Meteen w e r d e e n h o o f d s t u k a f g e s l o t e n u i t d e g e s c h i e denis v a n d e p o l d e r s v a n h e t " o u t l a n d t " , d i e o n t s t o n den n a d e o v e r s t r o m i n g e n v a n 1 4 2 5 , b i j d e a a n l e g v a n d e " R i e t d y c k " , d i e d e oude " Zeedyck " moest vervangen en d e l a a g g e l e g e n g r o n d e n m o e s t b e s c h e r m e n t e g e n d e w i l d e g e t i j d e n v a n d e ongetemde S c h e l d e r i v i e r .

Remi V a n H a e l s t Ref.: " De R i e t d i j k " - T i j d s c h r i f t Antwerpen Leo D e W a c h t e r " Oosterweel " ( Gazet van Antwerpen ) Vo o r h e t g e b r u i k v a n d e f o t o ' s d a n k e n w e d e h e e r Roger K e u k e l i n c k e n d e G e m e e n t e l i j k e Openbare Bibliotheek van Ekeren.

- 149 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 149

Herbergen i n d e p o l d e r s langsheen d e r e c h t e r Scheldeoever t e n noorden van Antwerpen.

Naar e e n " C a e r t e f i g u r a t i v e " v a n P . S T I J N E N . O p d e z e kaart z i j n de huidige Scheldelaan, d e schorren van F l i p , W i j t v l i e t e n h e t R i e t s c h o o r aangegeven, e v e n a l s d e a f w a teringen van h e t Boere- en Boerinnegat en Oosterweel.

De " R i e t d i j k " ( 1 4 2 5 ) l i e p v a n d e s c h o o r v a n F l i p t o t d e S l i j k p o o r t (Antwerpen). De "Capelwegh" b e s t a a t nu nog.

LEGENDE

Herbergen

Slijkpoort (K)

Grijs Peerd (A) Kijkverdriet (B) De K a r p e r ( C ) Spek e n E i e r e n ( D ) Palinghuys ( E ) Koetske ( F ) 't Blauw Hekske (G) Kouwen H e e r d ( H ) Withuis ( J ) Ketelhof ( I ) Koestele ( 0 ) Piep i n ' t r i e t ( P )

Dorpen e n g e h u c h t e n Oosterweel ( Q ) Boeregat ( N ) Blauwhoef (M) Schelthoek ( L ) Withuis ( J )

-150-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 150

Forten De S p a n j a a r d e n b o u w d e n v e r s c h i l l e n d e f o r t e n langs de b e i d e Schelde-oevers. Langs de r e c h t e r oever: d e Kruisschans ( n i e t o p de k a a r t ) ; F o r t F i l i p l a g voor de Schelthoeck (P); F o r t Pimentel b i j d e afwatering van Oosterweel ( A ) . Op de l i n keroever lagen ondermeer F o r t de P e r e l ( o v e r Fort F i l i p ) e n F o r t I s a b e l l a ( St.Anna Plage ) .

V.

Fort " De Perel "

- 151 -

Hobonia Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 151

"DERAMPVAN CORVILAIN " To e n w i j n o g k l e i n t j e s w a r e n h a d d e n w i j e e n o u d e groot-tante, d i e b i j e l k e gelegenheid het s t e r ke v e r h a a l v e r t e l d e v a n " d e r a m p v a n C o r v i l a i n " .

C o r v i l a i n was een b u s k r u i t f a b r i e k , d i e v e e l j o n ge m e i s j e s i n d i e n s t h a d , e n o n z e g r o o t t a n t e was d a a r e e n v a n . O p e e n m o o i e d a g , t o e n z i j w e gens z i e k t e w a s t h u i s g e b l e v e n , o n t p l o f t e d e f a briek.

Toen o n z e g r o o t t a n t e o v e r l e d e n w a s h o o r d e n w i j n o o i t meer i e t s o v e r h e t " g e v a l C o r v i l a i n " t o t R e m i Va n Haelst o v e r de geschiedenis van de Scheldelaan g i n g s c h r i j ven, e n d a a r b i j v e r w e e s n a a r d e r a m p d i e i n 1 8 8 9 d e O o s t e r w e e l s e p o l d e r " s a n e e r d e " . To e n d a c h t e n w e t e r u g a a n het s t e r k e v e r h a a l v a n o n z e g r o o t t a n t e , e n we z i j n o p zoek g e g a a n n a a r d o k u m e n t a t i e o v e r d e r a m p v a n C o r v i l a i n .

In " De C h r o n i j k e v a n Antwerpen " vonden we een i n d r u k wekkende b e s c h r i j v i n g v a n h e t g e v a l :

,.)1>

D

!l

d

e

n 6n September 18 89, Vrijdag, was Bene den taattste ochoone dagen van den zomen, waanup de gtansAi jke zon met haan £ Lcht en koeitenende warmte den zwanen anbe 1d onzet duizenden havenanbe,.ders meen teven en genoegen bijzette.

Noch.an4 1 h e t een dag i e a s noodrot ig aange3chveven staat i n de annaLen van kntwenpen. Een.íge minuten a b n twee uur wend heet de 4tad i n o p ochuddí.ng gebracht doop een buitengewoon geweldigen astag, gepaard gaande m e t een daverende on-p t o 64ing, wake op menige

Ontploffings-wolk, enkele seconden na d e ramt ongeveer 1200 meters hoog

- 152 -

september 1979 - p. 152 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

a6eand i n den omtlrtef2 wend gevoe.2d.

In meee a.2 de 3t/Laten wenden de e i e g e t - en ven4tennu.íten venbn,í.1zetd, chouwen wenden a6genufzt, de pannen van de daken gedee.2te.?,í.jfz midden i n de e n a a t ge4.e,í.ngend. I n vete huizen 4cheunden de ispiege.P4, vieten de 3ch-ítdeniJen van de munen, de b.2oempotten van de vevustenbanFzen, bnak het ga's- en ponce.2einwenfz i n de fza4ten.

Kontom, tin geheet de e a d en ormt/ceFzen wend aPte3 ovenhoop gewonpen. Wat wa's en ge3chied ?

In een ommezien wanen a t de penionen die zich i n hu,í4 bevonden ve}vschn,t,fzt de etc.aten tinge4ne.!'d. Men .2,t.ep i n a2te h,í.chtí.ngen, zonden te weten waan deze vetuschnifzfze.2í..jfze ontpto64ing had p2.aa-ts gehad. I n de tucht nee4 een gnoote, w i t t e , v.2oh.Fzige en dichte wotFz op, d i e enfzete minuten nadien gevo.E'gd wend doon eene onmete-2í, jfze zwatcte, ondoondningbatc.e noofzeneep, d i e zich oven heet de e a d u,í.t3t/r.efzte, a.24 ' t wane ze met een nouwfzteed oventnoFz en aanstond vendu,í4ten,í.ng venoonzaaFzte.

- 153 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 153

�e fzandoezen4abn,í..eh. Conv,í,eain wa3 i n de Lucht geapnangen, de pettttoLeum.Lnnichtingen van R,Leth & Co. hadden vuurt gevat, aUmede i n de buukt geLegen magazijnen den Stad, bevattende 58.000 vaten.

Het geenangen gebouw bevatte v.Lj&t,i,g mie/oen katdoezen, komende van Spanje, en waís geLegen achten het Laatiste dnoogdofz, aan het uiteinde den 3-tad, tegen Au4tnuweeL. 9e gabn,í.efz beeond u i t een gnoat nechthoeh,Lg gebouw, ge3che.Lden i n twee aeleeLingen. Een aeleeLing diende aL4 enttcepot en daag. Lagen de kakdoezen .Ln fzí3ten apge4tape,ed, .Ln de andene a4dee.P.Lng wenden de kakdoezen uitgepakt en de Fzogets uítgehaaLd, h e t Load wend ge4moLten, beide wenhzaamheden wenden du4 i n de ebn,í.eFz vennicht. Het tenne,Ln waan de 6abn,Lefz zich bevond, 4tnefzte z.Lch u i t ti.misen Le4ebvnedafz, de dnage dokken en de Au3thuweeL3Che d i j k , ongeveen de pLaat's waan nu de R o yen44LuL4 .us. DadeLd.j(z na de ontpLa44ing 3neLden a t de ovenheden, h e t pamp.Letiísfzano, de pa.2ít,í.e, a t de dafzwenfzen4, 154 -

154 p. 154 nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang -- nr.

8ste jaargang Hobonia -- 8ste

een gkoot aantal - nwoneks, geneeshoen, i n aLee i j l naak het gevaar. Niettegenstaande nieuwe ovvtplo 4bd ngen gevreesd wenden en oude een hagel van ontplo44ende fzatcdoezen, deLvusde niemand van de moedige kedden4 t e rug.

Een hantvetvscheukend en a5gkij4setijk schouwspel bood zich aan. Op de plaag waan, de 4ab' iefz had gestaan, was en niets meen dan een ovekgnote put, vetuschorn chudde aarde en ondereen venwande stukken. De .Lnk iehtLng van � Ze t h wa3 nog slechts een puinhoop. De gnoote tanks, kunnende vensehe,í.dene duizenden vaten inhouden, wanen ingeslagen o4 opengescheukd at4 kaktonnen dozen. Door den 3chofz wa4 het gebouw van de uitpompmachine den droge dokken -.ngeton t. Ae de kond de Çabk.Lefz staande woonen we.'dzhuizen watten £ngeeokt. Het bLofz huizen, zoogehucht van Aut,naamd het g e op stadSgkond tkuweel, doch .Lecht6 nog gelegen, ways opgeeapeed !Ieeetileeeie puin. Twee de.stonden Ln zen huizen het u ítgestne.zvlam nacast punt, gevo.md te bkandtkoleumdepo , doon de p e Het terrein na de ramp. In het midden vuwt. woedde. I n alwaak het overblijfselen van de oven waarin de van vete hondekeen gondel metalen gesmolten werden.

Lag de grond beden metek zaaid met nog ongeschonden, ingepakte o4 uiteen vekvspne-,de kakdoezen. Hopen dezen fzandoezen, dook de ontpLU64ing i n de pettwLeumdepot3, batvotten nu en dan £04 met geknal. I n de J.ngestonte huizen en ondek de veutnooide puinen fzenmden de gekwetsten, waanvan vele aIehuweL..; fz venm-.nfzt waken. Op twintig ptea sen Lagen Lijken, de eenera van hun hooÇd, de andeken van armen en benen beooÇd; sommigen wanen nog slechts aÇz.Lehtetijfze biotaken vekbkand en vek!woold vLeesch. Het was t o t de gekwetsten dat de eetvte pogingen den kedden4 gewijd wanen. Tien minuten na den slag wanen hondekden personen ten pLa Use, om met gevaar_ voor hun Leven de gekwetsten op t e zoetzen, t e midden van de .ín. totrtende bouwvallen, de vlammen en de a4 en toe sissende faogets. I n n-.jtuigen, op Laddehs, Ln Lakens wenden de gekwetsten dook de bungetus ovekgebnacht naah het -155-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 155

Vekbandhui4 en het Comm uan,Laat van p o l i t i e . Doch het g e m gkoe-.de i n weinige ogenba í,fafzen zoo gewetd.Lg aan, dat ek nekgenus nog plaats was en men de onge!u.tfz Lgen naart de gai th Lzen moest overbrengen. Den volgenden dag kon men eetast de u tgeattt.ehthe i.d den venschkikketijfze kamp, d i e onze .s-tad i n trouw en vent.sragenhe.Ld dompelde, meesteenige jwiAthe-,d vaststelten. I n geheel het noon.det,L1fa haventwatt.tLek hadden de huizen geleden. Van de dabniefa Con- ) vitaí.n breed detus oven dan nLe ts a n baUzen, .s-tukken pwLnen, astenen. De .anfvs ijzen en teumtiv Lcht.Lngen den petkoZagen v e n cheutt.d R.Lech & Co. getukt. A2 de en u teente gebouwen i n u í tgeeiiiefzl(r nende t o t 4cheep6hout, di.e.tLmmenwelc-�-��MI�����I v e n Lagen i n den henbekg Conpuin. Van b i j den Au4tttugotand, n a wee2chers 4teenweg, brefaeL puree g e ven nog e n icheutde en bouwva1LLge muken kecht4taan. A t de pe/i oren wake zich .Ln de hekbeug b e vonden en a t de leden van het hals, bleven dood, beharve de zoon die gtaA b i e t buiten ju . t een dkoeg. Op den .s-teenweg naart. Awstucweet, beneden dijk, bevond de Schetde- De overblijfselen van het Café Congo zich een hetcbeng " D e Volmoten " genaamd; ook d i t huí4 wend venn.Letd. Van de . a 'i..Ljfae woonhuizen, staande op den weg nawoAws wweet, wals b i j n a n-.e.tt meen overgebleven. Geen enizet hwL.s, od het had zoodan,Lg gereden door de .schoft dat het bouwva U g stond. Ramen, deunen en ven4-ten4 wenden e s gemalen, de maken opreten van onder t o t boven. I n de FendLnandwsporden vond men een paak dagen na de on prod6Lng twee men4chenhoodden, doch zoo venmLnfzt en gehavend, d a t geen aangezicht meet t e bespeuken waís.

- 156 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 156

In de istad wa4 de 4chade .Ln,Sge.e,í.1h4 zeen a.anz.Len.e.í.1h; van v e l e gkoote magazijnen .Ln de Koepoont4tka.at, o p de Mein t o t op den Meche,e4che4teenweg, wekden de gkoote 4p.í.egelnwí,ten dook den c h o h 4tuh ge4lagen. I n de hazekne4 t e Bekchem, wekden hondenden nu,L.ten vekbrc,í.1 zeld.

De o 4 6icLële cí.1 ekus , d i e eevi,í.g e dagen na de kamp wekden bekendgemaakt, vekmelden: 53 dooden, 42 vekdwenenen en 62 gekwetsten.

De heek Cokv-í,e.ain, d i e z i c h t e Pan,L14 bevond op h e t oogenb.e.í.h dek ontplo/qing, wend op 27 Novembek vekookdeeld t o t een gevangend44tka6 van 4 l a a k en vetusch,t.P,eende boeten.

De ingevieun Delaunay (zwam ek vanab met 1 l a a k gevangeni4; ooh h.L1 wa o p h e t oogenb.e.Lk dek ontplo46ing n i e t i n de 4abtr,Leh aanwezig.

De ookzaah van de kamp faon n i e t wokden va3zge4teld.

To t d a a r d e " C h r o n i j k e v a n A n t w e r p e n Raymond A l a r d o t Vo o r h e t g e b r u i k v a n d e i l l u s t r a t i e s d a n k e n w e d e h e e r Roger K e u k e l i n c k e n d e G e m e e n t e l i j k e B i b l i o t h e e k v a n E k e r e n .

-157-

p. 157 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

snuffelend in het verleden van hoogboom KWARTIER CDT. BAUWIN TE HOOGBOOM HISTORISCH OVERZICHT In 1924 w o r d t e r d o o r de Spoorwegtroepen een barakkenkamp gebouwd t e Hoogboom. I n 1 9 3 0 v e r s c h i j n e n d e e e r s t e g e bouwen, d e h u i d i g e b l o k k e n C e n J e n h e t m i d d e n g e d e e l t e v a n blok B. Op 2 a u g u s t u s v a n h e t z e l f d e j a a r w o r d t d e k a z e r n e o f f i c i e e l i n g e h u l d i g d e n k r i j g t z i j d e n a a m : Commandant B a u w i n .

T e r z e l f d e r t i j d w o r d t e e n monument i n g e h u l d i g d t e r n a gedachtenis d e r gesneuvelden van d e w e r e l d o o r l o g 1 9 1 4 - ' 1 8 .

De f o t o o p d e v o l g e n d e b l a d z i j d e g e e f t o n s e e n b e e l d hoe d e k a z e r n e e r t o e n u i t z a g . H e t w a c h t l o k a a l w a s t o e n g e v e s t i g d i n d e h u i d i g e b l o k M v a n d e k a z e r n e r i n g , w a a r men de t o e n m a l i g e c a c h o t t e n n o g k a n h e r k e n n e n . D e t r e i n o p d e foto s t a a t op de p l a a t s waar nu de i n f i r m e r i e i s gevestigd ( blok K ).

Tussen d e b l o k k e n J e n K , v i n d t men n u n o g h e t e i n d e van d i t s p o o r , l a n g s w a a r i e d e r e m o r g e n d e t r o e p e n w e r d e n vervoerd n a a r de Polygoon t e Brasschaat.

Tijdens d e o o r l o g s j a r e n 1 9 4 3 - ' 4 4 w o r d t d e kazerne b e zet d o o r de D u i t s e r s e n k r i j g t z i j d e h u i d i g e u i t b r e i ding.

U i t k a m o u f l a g e d o e l e i n d e n p l a a t s t e men e e n k l o k k e t o rentje op b l o k E.

- 158 -

158 p. 158 nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang -- nr.

8ste jaargang Hobonia -- 8ste

I n h u l d i g i n g k a z e r n e C d t BAUWIN s 2 a u g u s t u s 1 9 3 0 I n 1 9 5 1 w o r d t h e t b a t a l j o n S p o o r w e g t r o e p e n omgevormd t o t h e t 27 Genie, i n 1952 hervormd t o t h e t 29 Genie.

In 1 9 6 7 w o r d t d e n i e u w e k a p e l gebouwd; d e i n z e g e n i n g heeft p l a a t s i n 1968. Op 1 j a n u a r i 1974 v e r h u i s t h e t 6 L i n i e v a n d e K z e r n e K o l o n e l SBH Housmans ( L u c h t b a l ) n a a r Hoogboom, a l w a a r h e t o p d a t o g e n b l i k d e k a z e r n e d e e l t m e t de 1 2 2 C i e TTR ( i n Hoogboom s i n d s 1 9 6 2 ) e n h e t p e l e t o n C v a n d e 4 C i e M i l i t a i r e P o l i t i e ( g e l e g e r d i n Hoogboom van 1 9 7 2 t o t o k t o b e r 1 9 7 7 7 Op 2 8 f e b r u a r i 1 9 7 4 w o r d t d e 1 2 2 C i e TTR o n t b o n d e n , en w o r d t d e 1 2 C i e TTR o p g e r i c h t w e l k e t o t h a a r o n t b i n ding op 1 5 j a n u a r i 1975 i n h e t K w a r t i e r Cdt. Bauwin gestationeerd b l i j f t .

Op 1 5 f e b r u a r i 1 9 7 5 v e r h u i s t d e 4 4 C i e TTR v a n M e c h e l e n n a a r E k e r e n -Hoogboom w a a r d e z e e e n h e i d t o t o p h e d e n het K w a r t i e r d e e l t m e t h e t 6 e L i n i e r e g i m e n t .

-159-

159 p. 159 september 1979 -- p. nr. 33 -- september jaargang -- nr.

Hobonia - 8ste jaargang

K a p i t e i n -Commandant BAUWIN

- 160 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 160

W I E W A S COMMANDANT B A U W I N ?

Cdt. Bauwin Gustave werd op 21 augustus 1883 geboren te S t . - G i l l e s - B r u s s e l . A l s l u i t e n a n t b e v a l h i j d e 2 C i e van h e t b a t a l j o n S p o o r w e g t r o e p e n , d a t o p 3 f e b r u a r i 1 9 1 5 werd g e v o r m d e n d a t u i t t w e e c o m p a g n i e s b e s t o n d . S l a c h t o f f e r van z i j n onbaatzuchtige o p o ff e r i n g s g e e s t , voornamel i j k gedurende h e t o f f e n s i e f van 2 8 september 1918 e n tengevolge van oververmoeidheid o v e r l e e d h i j i n h e t m i l i t a i r h o s p i t a a l t e Cabourg ( F r . ) o p 2 7 o k t o b e r 1918.

Wij d a n k e n h i e r m e e g r a a g C d t . D e K e y z e r u i t d e kazerne v a n Hoogboom d i e o n s b i j g a a n d a r t i k e l bezorgde.

De b i j d i t atEtiket gepub.P.í.ceende 6oto `3 z i j n needs h.op.íe4 van izopie3, maan h e t wc3 on4 lammen genoeg n i e t mogelijk de oh,í..gine.2en op de kop t e t i k k e n .

-161-

Hobonia - 8ste jaargang jaargang - nr. nr. 33 - september 1979 - p. p. 161 161

J

I�\\\(\ y

(ere—

\`, \ Y ) , \

f 1

\

\

\

\

\ e - - - . 1 / 4 • , r

�

\

- \ \

I

- 162 -

162 p. 162 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

L \ \ \ \ \ ; ÂŽ _ \ \ \ \ y ,`*ďż˝`.J

- 163 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 163

- 164 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 164

befaamde figuren uit onze omgeving

EDWARDKEURVELS J a z e k e r, U h e b t g e l i j k ! E d w a r d K e u r v e l s h e b ben w e i n d e r d a a d i n d e z e s e r i e a l g e h a d . I n h e t Hobonia - t i j d s c h r i f t n r . 1 v a n d i t j a a r maakten we k e n n i s m e t d e z e g r o t e V l a m i n g d i e e e n h e l e t i j d i n Hoogboom h e e f t d o o r g e b r a c h t . E r i n 1 9 1 6 , in z i j n b u i t e n v e r b l i j f " H e t Kersouwke " o o k o v e r leed.

En t o e n s c h r e v e n w e o v e r d a t K e r s o u w k e d a t het ons n i e t g e l u k t i s met de huidige eigenaar (s) in k o n t a k t t e komen. D a t we dan o o k n i e t w i s t e n of e r nog herinneringen aan z i j n i l l u s t e r e bewoner waren bewaard gebleven. E n d a t vonden we t o e n spijtig.

Door b e m i d d e l i n g v a n o n z e l e d e n , h e t e c h t p a a r Vo g e l s - B i e s e m a n s , k o n d e n w e s i n d s d i e n m e t I d a Keurvels, d o c h t e r van Edward, kennismaken, e n hebben o o k h e t K e r s o u w k e m o g e n b e z o e k e n w a a r d e herinneringen aan Edward Keurvels nog l e g i o z i j n .

Daarom d i t a a n v u l l e n d a r t i k e l .

"7 a. z i j n nu de heten van de Heemkundige K Ling, d i e dat attĂźze.. ovetr. Uw vadet en het Kenoouwtze 3ehtceven " . zo s t e l t Edward Vo g e l s o n s v o o r aan I d a K e u r v e l s , e e n e e r d e r k l e i n v r o u w t j e , d a t ons met p i e n t e r e ogen b e k i j k t . " 7 a t

at tike.e , j a dat h e e t me peezien gedaan. I k hie.1d heet vee.e van mijn vader " .

-165-

165 nr. 33 - september 1979 - p. 165 Hobonia -- 8ste jaargang -- nr.

Met z ' n a l l e n r i j d e n w e d a n n a a r h e t K e r s o u w k e i n

de Koningin Astridlaan. " Ja, ge z i j t toen aan de deun geweee b i j mijn zuster, hé, maan ze deed n i e t open. Dat moet ge vetotaan, hé mijnheek, on's Jozeba corm daar alleen en 4ukketde nogal e'i.g. Kon zich ook moeilijk vencp!aa 3en met haan kuvvstbeen. En ars e t dan iemand beft die ge n i e t kent - - ge kunt n i e t voonz.Lch i g genoeg z i j n tegenwoondíg.

En &egerma í.g kwam en nen Ho!landen betten. Ze had die man eens b.Lnnenge.2aten -toen h i j vnoeg o4 h i j daar (zon tete{Çonenen. Bannen had h i j een4 goed rondgekeken en gevraagd o4 mijn zwstett n i e t venko ch t. Die tamp daar, o4 die 4-toe.2 gander, o Z e deed echten n i e t weg, maan negetmwt g stond die Hottanden en terug.

De z u s t e r v a n I d a , J o z e f a K e u r v e l s , o v e r l e e d o p 3 0 j u l i 1 9 7 9 i n h e t K e r s o u w k e e n w e r d t e Hoogboom b e g r a v e n op 1 a u g u s t u s . Z i j w a s o p 1 5 s e p t e m b e r 1 8 8 9 t e B o r g e r h o u t geboren a l s d e j o n g s t e v a n d r i e k i n d e r e n v a n E d w a r d Keurvels. D r i e meisjes! M a r i a , d e oudste d o c h t e r, s t i e r f reeds i n 1 9 7 1 , o p 8 5 - j a r i g e l e e f t i j d e n d e t w e e d e d o c h t e r , Ida, w e r d i n 1887 geboren. 9 2 j a a r d u s , r e k e n e n we v l u g u i t wanneer we d e wagen v e r l a t e n . 9 2 ! - we kunnen h e t n i e t g e l o v e n w a n n e e r we a l l e m o e i t e h e b b e n h e t d y n a m i s c h e vrouwtje t e v o l g e n n a a r h e t Kersouwke.

Als d e d e u r geopend w o r d t s t a p p e n we meteen d e e e r s t e kamer b i n n e n w a a r e e n g r o o t b e d d e m e e s t e p l a a t s i n n e e m t .

" Mijn zuw&ten vond het wet opajtt.g dat het bed haen ataan moest, h e t venandende het hete u i t z i c h t van de Hamen. Maan ja, ze (zon nog moe-c.ZLjk nawan boven genaken " , w i j s t Ida K e u r v e l s n a a r e e n s m a l l e , s t e i l e t r a p . " I e d e t e d a g kwam

i k naak hAen, ' b namiddag-o. Som4 wet twee keen pet dag, om haat te vetzorgen en i n het bed te hefpen. En dat (zon ze nogal tefztzen! At's tik vroeg om haan (z aa t te maken ging ze haan zanden poetsen, dA(zwijts twee keet achter mekaar, om het t e rekken zoals de handenen dat doen, zodat het a.2 tap 10 uw. waas eet i k weet thuis way " In een hoek van d e z i t k a m e r v a l t d i r e k t een k a c h e l o p , een p r a c h t i g s t a a l t j e v a n h a n d w e r k , s p e c i a a l v o o r d e z e plaats gemaakt. Ook de e t a l a g e k a s t met d e oude d r a n k g l a zen i s s c h i t t e r e n d , e n e e n h o g e s t o e l d i e E d w a r d K e u r v e l s had g e k r e g e n , e n w a a r h i j g r a a g i n z a t , i s o o k e e n p a r e l t j e .

" On-svaders was ne h,2e.Lne, maan met z i j n hoge bu.Lo op het hoo4d wa6 h i j a t ditce1 t heet wat groten " .

-166-

september 1979 - p. 166 Hobonia jaargang - nr. 3 - september ia - 8ste jaargang Hobon

â&#x20AC;¢

haar zuster; haar neet en nicht;

J. Ketelaars, b e g r a f . K a p . Te l . 64.20.58

fordpramie

Ekeren, 30 juli 1979 woonst van d e overledene: Koningin Astridlaan 22, 2 0 7 0 Ekeren Adres rouwbeklag : Poeldreef 17, 2 0 7 0 Ekeren

RIJST IN VREDE

Samenkomst aan de begraafplaats, t e 15 uur.

Drukk. v. d. Bogaerd Putte Te l . 64.22.13

WOENSDAG 1 AUGUSTUS 1979, te 15 uur, op het kerkhof van Ekeren-Hoogboom.

U wordt vriendelijk uitgenodigd de burgerlijke teraardebestelling bij t e wonen op

De families KEURVELS, BUSKENS e n RADEMAKERS.

De Heer en Mevrouw Herman BUSKENS - SCHROYENS,

Mevrouw Weduwe Victor BUSKENS - KEURVELS,

Dit melden U:

geboren te Borgerhout, op 15 september 1889 en onverwachts overleden te Ekeren, op 30 juli 1979.

Mejuffrouw Jozefa KEURVELS

Met diepe droefheid melden wij U het overlijden van

Hobonia-8ste jaargang-nr. 3-september 1979 -p. 167

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 167

Besloten w o r d t om i n d e v e r a n d a t e gaan z i t t e n , h e t i s e r h e e l w a t l i c h t e r . " 9 a t .us o n s vaden. " , w i j s t I d a op e e n i n e e n o v a a l m e d a i l l o n g e v a t p o r t r e t . M a a r p o r t r e t t e n e n f o t o ' s komen e r p a s t e v o o r s c h i j n w a n n e e r we r o n d de v e r a n d a t a f e l z i t t e n . D r i e p a k k e n f o t o ' s , w a a r v a n v e l e g e d a t e e r d z i j n . " J a , d i e 6 o t o ' z z h e b .Uz g e v o n d e n b i j m i j n zutsten. O n -s M a t i a h a d a 4 e s m e e ' g e s champavJ ed ' w a n t -üz

w ,st ze.2Ç4 n i e t d a t etc zoveel soto'-o wanen " .

Het m e r e n d e e l d e r f o t o ' s z i j n a f b e e l d i n g e n v a n E d w a r d Keurvels; v o o r - e n z i j z i c h t e n , t e n voeten u i t , é é n t j e met de h a n d g e k l e u r d W e doorbladeren een h e l e s e r i e g e lijkaardige p o r t r e t t e n en lezen telkens Ferdinand Buyle, P h o t o g r a p h e , P l a c e d e M e i r 11 7 , A n v e r s . " J a d i e n B u y t é h é ,

cie z e i Zegen ons vader.: ' G i j t-efzx goed g i j , i k ga u dikes 1 j U t u k k e n ! '

l fz w e e t n i e t o 4 h i j

dat h e e {Ç-t m o e t e n

betalen, wamt h e t z i j n duur f o t o ' s " .

Er i s e e n h e e l p a k f o t o ' s v a n P e t e r B e n o i t , d i k w i j l s voorzien v a n o p d r a c h t e n a a n Edward K e u r v e l s , B e n o i t s s p e c i a a l - s e k r e t a r i s a a n h e t K o n s e r v a t o r i u m . " O n -o v a d e r waas

heet goed bevAiend met Benoit, macvc d i e h e e t n o o i t i n h e t Ketusouwfze geweest, neen. B e n o i t 4 t i e q .Ln 1901 e n ons vade(zocht h e t K e u o u w f z e i n 1 9 0 9 " .

Ida Keurvels b l i j k t n i e t a l l e e n b i j z o n d e r v i t a a l e n levendig t e z i j n , z e b e s c h i k t daarenboven nog o v e r een b e -

wonderenswaardig geheugen. " En deze 4oto heeÇt Lange t i j d op d e e a a p f z a m e t g e h a n g e n " v e r t e l t z e , o n d e r w i j l e e n f o t o opnemend w a a r o p " P a r i j s 2 7 j u l i 1 8 8 5 " v e r m e l d s t a a t . " O an wanten z e p a 3 g e t r o u w d , o n s moeden w a t 2 8 t o e n z e t t ouwde,

en toen gingen ze op huwe-eijk4ne,vs naah Paní.j-o. Toen ze daar pat., wanen fzwamen de ouders van on.o vader hen opzoeken.

Ze w i t d e n h e t p a í s g e t i ouwde k o p p e t e e n s v e n n a u e n . J a , m a a n

die wanen hetemaa2 n i e t Fzontent! Dan (zonden ze hun goa tLng n i e t meet doen, h é " , v o e g t z e e r s c h a l k s aan t o e n .

Enkele a n d e r e f o t o ' s t o n e n Edward K e u r v e l s o p z i j n sterfbed, d e l a a t s t geschreven p a r t i t u u r i n d e hand. " J a , d a t h a d g e venh.eend g e s c h r e v e n h é . O n u v a d e r -us i n j a n u a t c i g e s t o r v e n e n n i e t i n 6 e b n u a f t i zoa?is i n h e t b o e k j e s t o n d .

Maa- d a t h a d g e w a a n s c h . . j n ! L j k v a n F i t J s Ce,Q,ít, a 6 g e 3 c h t e ven ( n . v . d . r . : i n d e r d a a d ! ) , d i e z a t e t o o f t mee i n d a t h i j

het verkeerd had opge-schteven. Wet, d e vader van Fní o C e t i h é . , d i e h e e 4 t v a n onto v a d e r n o g L e s g e h a d . E n d i e t w e e , v a d e r e n z o o n CeL s , z i j n m i j e e w s (zomen o p z o e k e n

- 168 -

168 p. 168 september 1979 -- p.

Hobonia nr. 33 - september jaargang - nr. a - 8ste jaargang Hoboni

- 169 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 169

en dan vroeg Frans Cet o m atte4 wat i k bezat aan oude dohumenten en muz.Lehbnaden van on4 vader aan het Kon4ervaton Lum te 4 chenlzen, aan het Letterkundig Museum. Dikeht heb i k dat wiet gedaan, maan h i j .us nog tekuggeweat en .toen heb i k hem de hete haast maan Laten teeghaten. Nu heb i k ek geen 4pLjt van, -Liz weet dat a.?ta nu bewaard bt.Ljiit; ander- had het m.íuch-Len nog opgebrand gewent, want onzen Herman -us daar n i e t zo eng voor gantena-seend " .

I d a ` K e u r v e l s i s weduwe v a n V i c t o r B u s k e n s e n u i t d e z e e c h t w e r d Herman g e b o r e n . E n Herman i s e r o o k n i e t v o o r te v i n d e n d a t e r i e t s v e r k o c h t w o r d t , z o u h e t Kersouwke zelf a l s b u i t e n v e r b l i j f willen gebruiken.

Een m o o i e f o t o t o o n t e e n g r o o t g e z e l s c h a p e n d a a r o n d e r l e z e n w e : " I n h e t Te r k a m e r e n b o s c h 9 j u n i 1 9 0 1 - N a de u i t v o e r i n g v a n d e R u b e n s c a n t a t e t e B r u s s e l " . " D a t -

tin 8ruuen ge-tJto(ztzen " , zegt Ida, h,Lek z i t on-s vader, h i e r onusmoeden, en die dn.Le hte.Lne me.LLs j a , h i e r voorzaan hé, d a t z i j n w i j gedni.één. " A l s mevrouw Vo g e l s v r a a g t o f z e dat n o g kan z i e n z o n d e r b r i l , k l i n k t h e t l a k o n i e k : " 8ní,L,

'fa heb mijne b u i l n i e t b i j , heb hem vergeten! Giet, daalt in 8nuuet hé, daar wilden we -Lento gaan eten. We vroegen een boterham met nooz.Ljnen, maan die hkegen we n i e t omdat we het i n ' t Vtaam4 vroegen. We z i j n dan maan terug buitengegaan zonden. -Lego " .

We k i j k e n e v e n r o n d e n b e m e r k e n e e n m o o i e m e t a l e n s c h o t e l , c a . 4 5 cm d o o r m e t e r, m e t d e g e d r e v e n b e e l t e n i s van e e n j o n g e E d w a r d K e u r v e l s . Z o p r e c i e s g e l i j k e n d o p de f o t o ' s d i e w e n e t z a g e n , d a t d e m a k e r e r v a n s t e l l i g een k n a p k u n s t e n a a r m o e t g e w e e s t z i j n . " D a t h e e t �h,ihwi.

Akeno gemaakt, d i e zong ooft b i j on4 vader. Ja, en toen on4 vader nog ionaaezanger waas i n de Sint - Jon.L4fzeri hé, dan was h i j natuurtijk nog een kind en -o peetde h i j graag. H i j 4ehoo4 toen aan de V a t z i j n bkoefz kapot, zo dook naar b e neden t e 4chuiven hé, Been groot gat i n z i j n bkoefz. A44 h i j thuLs (zwam -spoedt h i j zich naah de zonder, k n i p t daar een e u h u i t ne 4n.a!z die daar hangt, en naait d-Le tap gewoon over z i j n kapotte bnoeh. Maar aL's z i j n vader de zondag daarop zijne pca!a wou aantn.ehhen, j a dan wao daar 'een gat i n Had ons vadek per ongetua de zondagse tikah van zijn vadek hapotgehn-Lpt. Maan dan astonden z i j n bittek.en-s wet nood !

Zijn moeder wa-o naaieen, en aLo die aan ' t pansoek -170-

170 p. 170 september 1979 -- p.

Hobonia jaargang - nr. 3 - september nia - 8ste jaargang Hobo

- 171 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 171

waaspnobeende on4 vader onder de gondí.jntjeA t e Zoenen.

Zijn moeden venteLde van attes, d a t waas een ptezante; die 4peetde met ons ook, maats z i j n vaders, d i e ochoenmaken wao, n i e t ; en die dronk nogal gnaag. Z i j n moedek ventetde dikwUj.f4 van z i j n la-Undenjanen, en ' t 4ch.ijnt dat on4 vaders nogal ne 4chetm waís. Maan j a , h i j moest ooft a t vroeg zijne plan trekken. H.ijzetb ventetde dat n i e t zenne, z i j n moeden wet. 9e ouders van on4 vaders kwamen dikw.ij14 op bezoek maan' de dfuden4 van ons moeden niet, d i e wanen nogal sanatLek, wamt on4 vaders wao n i e t eng kenketijk gezind, en daaitom kwamen ze n i e t " De t i j d v l i e g t v o o r b i j e n I d a K e u r v e l s w e e t h e t g e zelschap t e b o e i e n , n i e t a l l e e n d o o r d e t a l r i j k e h e r i n n e ringen e n anekdotes, maar ook d o o r de w i j z e waarop z e h e t naar v o r e n w e e t t e b r e n g e n . E e n g e b o r e n v e r t e l s t e r !

Ons vadert waio gnaag gezien en kon goed ventetten. En a t t i j d zo'n Unteneuante dingen. On-smoedert, die zei n i e t veel, vei teede n i e t oven vroegen. J a on4 vaders wa3 ne plezante ! Maan aZs h i j aan ' t wenken was mouten we pst-ut zijn. Maan wat w.itt ge, w i j watten met drie med.s j e-s, en dan -stilt z i j n D a n kwam h i j van boven geochoten: ' I 4 dat daar gedaan ? ' - ' P aalt hebt ge hem ' hiep on4 moeden, ' ga nap Lopen ' . En w i j ven4topten on4 dan achten de gordijnen. Maait ons moeden zat wet gezegd hebben dat wij weg wanen !

(Ve hebben nog op de Oude &aan gewoond, v6bn we op ' t Ken-souwke woonden en ooft nog aan ' t Z-ijde4abiuiek, t e gen de Halteweg hebben we gewoond. 9 aan watten ze-o k i e -.ne hwizeken4 met een en4; w i j woonden .in één daakvan en we betaalden maan 5 Sn pen maand. We eiepen daalt op de zotden met dit,ie .in een -.jzenen beddeke. Op een nacht wao en een nat -in on4 !.amen en on4 vaders zei: ' wacht eenos een beetje, ' k zal eens een vat zetten ' . 9e nacht nadien wazs de nat en ween en ze zat tin de vat. Maak dat way een heet oude vat en de nat trok en vandaon met vat en a t en toen moest on4 vaders en bovenop -spkingen om de nat dood te kn.ijgen En40m4 wanen en 4ee4tavonden. Ons vaders had at-temaat 1ÇLe04en wijn gekregen en de naam van de 4chenken4 astonden op de g e s -sen. Ja, dan kregen we wijn t e dkinfzen, ande-'t4 diton.ken we waters van de kraan " .

-172-

172 p. 172 1979 -- p. september 1979 Hobonia jaargang - nr. 3 - september 8ste jaargang onia -- 8ste Hob

Het w o r d t s t i l a a n t i j d o m o p t e s t a p p e n . We mogen nog e v e n r o n d k i j k e n i n d e k e u k e n w a a r we h e t b l i n k e n d koperen k o o k g e r e i b e w o n d e r e n , e n s t a a n t e r u g i n d e e e r s t e kamer.

" Vadetus jongste bioen waas ootz muz-üaa.ae begaaéd; h i j 'û.chtte i n Oostende de zangma.at4schappij ' t V.cLs4eithe op. 7 aan d-taat z i j n piano nog, maan on4 Jozeea heee en ootz veeg op geispeeed en gab zet.64 piano.eeuen. Nu mag de plano wee eens gestemd wonden " .

We d a n k e n h e t e c h t p a a r V o g e l s - B i e s e m a n s v o o r h u n b e m i d d e l e n d o p t r e d e n e n nemen m e t t e g e n z i n a f s c h e i d v a n Ida K e u r v e l s d i e o n s n o g v e e l m e e r van v r o e g e r kon v e r t e l l e n . M a a r d a t houden we g r a a g v o o r een v o l g e n d e m a a l .

Paul A r r e n

- 1 73 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 173

-174-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 174

kastelen in vlaanderen

KANTEKROO I " Ca.wtecnoy è d,íeante d' Anveua, una buona Zega, ca4te.P_.2o " beLeo, a u a i 4onte con moîtí. tenfteni & gnandun,í.cií.tí.oni " 4 opno otto viZ2agi c.í.ncurm tantí. " Deze t e k s t v e r s c h e e n i n 1 5 6 7 i n h e t p r a c h t i g e w e r k v a n L .

Guicciardini " Descrittione d i t u t t i Peasi Bassi A l t r i m e n t i d e t t i Germania i n f e r i o r e " .

In 1612 werd d i t werk heruitgegeven i n een Nederduitse v e r s i e : " B e s c h r y v i n g h e v a n a l l e d e Nederlanden, a n d e r s s i n s ghenoemt Neder - D u y t s l a n d " . O n d e r h e t h o o f d s t u k : " V e e l t r e f f e l y c k e ende v o o r n a e m e l y c k e d o r p e n v a n B r a b a n d t " , l e z e n w e o p b l z .

123:

" Cantecnoi, eerre goede mye.e van Antwerpen, us een schoon ende zstenck ca4teet; 4 recfzende aeetc wydt van Lande ende van gebíet oven acht omUgghende dorpen aso da te t at4 een een,2yct e ende weendige Heentyckheydt opghenicht .cis t o t een Gnae4chap door den .eghenwoond ighen Kon-.nck PhWipb ende het behoort toe den CandinaeL van Gnanvette Het k a s t e e l K a n t e k r o o i , g e l e g e n i n d e g e m e e n t e M o r t s e l , provincie Antwerpen, r e c h t s v d b r de brug naast de K r i j g s baan, i s i n d e r d a a d é é n d e r o u d s t e , i n d r u k w e k k e n d s t e e n e e n s één d e r m a c h t i g s t e b u r c h t e n v a n d e h e l e o m g e v i n g , w a a r v a n

-175-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 175

de o o r s p r o n g t e r u g g a a t t o t i n h e t o n z e k e r e v a n e e n g r i j s verleden.

Ongetwijfeld bestond e r reeds i n h e t Karolingische t i j d p e r k een Frankische n e d e r z e t t i n g op de p l a a t s waar l a t e r Kantekrooi z i c h zou ontwikkelen. De oorspronkelijke benaming " C a n t i n c r o d e " k a n men g e m a k k e l i j k o n t l e d e n . D e Frankische eigennaam " C a n t " , g e v o l g d d o o r d e t y p i s c h e u i t g a n g v o o r F r a n k i s c h e namen " i n c " ( l a t e r i n g , z o a l s Vlaming, V i k i n g , K a r o l i n g , e n z . ) z e g t o n s d a t een z e k e r e Cantinc op,.deze p l a a t s e e n g e r o o i d s t u k l a n d ( " r o d e " ) b e z a t o f v e r o v e r d e e n h e t z i j n naam g a f . " R o d e " v o o r e e n gerooid, o f ontgonnen, s t u k g r o n d v i n d e n we nog i n v e l e plaatsnamen t e r u g , b . v . H a r i n g r o d e , S a l i n c r o d e , H u l l i g e n rode, B e r k e n r o d e , e n z .

TE H O G E V E R D I E N S T E N In 1239 komt A r n o l d u s van Cantincrode v o o r a l s één der ondertekenaars v a n een c h a r t e r en d e woonst C a n t i n c r o d e wordt v o o r de e e r s t e maal vermeld o p 1 5 f e b r u a r i 1289, wanneer d e t o e n m a l i g e e i g e n a a r , r i d d e r W a l t e r V o l c a e r t , een s t u k l a n d v e r k o c h t v o o r d e A n t w e r p s e S i n t - M i c h i e l s abdij.

" Wa.tten.ws Va.Lfzatit, BuAgen&& Artwenpierusiis " wordt voor h e t e e r s t v e r m e l d i n 1261. H i j was e e n b e l a n g r i j k f i n a n c i e r e n g r o n d s p e k u l a n t d i e r i j k was geworden d o o r d e enorme p r i j s s t i j g i n g e n v a n d e g r o n d e n i n h e t z i c h s n e l o n t w i k k e l e n d e A n t w e r p e n . I n 1 2 6 5 w e r d h i j amman ( " V i l l i c u s " ) van A n t w e r p e n , i n 1 2 7 7 d r o e g h i j d e t i t e l v a n r i d d e r e n i n 1280 w a s h i j s c h o u t v a n A n t w e r p e n , D e f a m i l i e V o l c a e r t werd i n d i e t i j d z e l f s d e b e l a n g r i j k s t e v a n d e 7 m a c h t i g e Antwerpse g e s l a c h t e n ( p a t r i c i ë r s ) genoemd. M e t z i j n r i j k dom g r o e i d e o o k z i j n m a c h t e n o p 1 8 a p r i l 1 2 8 4 w e r d h i j d o o r Jan I , h e r t o g v a n B r a b a n t , t o t r e n t m e e s t e r v a n h e t h e l e hertogdom a a n g e s t e l d . Wa n n e e r h e r t o g J a n I i n 1 2 9 4 t e L i e r o v e r l i j d t w o r d t h i j d o o r z i j n zoon Jan I I i n h e t hertogdom opgevolgd, d i e Wouter Vo l c a e r t v a n C a n t i n c r o d e i n a l z i j n funkties bevestigd. Op z i j n rentmeesterschap reeds e c h t e r korte t i j d n a d i e n wantrouwen ( w a a r s c h i j n l i j k s t a k z i j n groot f o r t u i n t e s c h r i l a f tegen de l e d i g e h e r t o g e l i j k e s t a a t s k a s ! ) e n o m d a t men h e m n i e t s t e n l a s t e z o u k u n n e n leggen d r o e g W o u t e r V o l c a e r t e n z i j n d r i e z o n e n , W o u t e r I I , Jan e n L a u r e i s , o p 1 3 o k t o b e r 1 2 9 5 a l z i j n g o e d e r e n , C a n -

- 176 -

176 p. 176 september 1979 -- p.

Hobonia jaargang - nr. 3 - september nia - 8ste jaargang Hobo

t i n c r o d e inbegrepen, o v e r aan h e r t o g Jan I I van Brabant.

Va n a f 1 2 9 6 w o r d t e r o v e r W o u t e r V o l c a e r t n i e t m e e r g e sproken e n v e r m o e d e l i j k z o u h i j n o g o p h e t e i n d e v a n d e 13de e e u w o v e r l i j d e n .

Laureis Vo l c a e r t , z i j n j o n g s t e zoon, v o c h t aan de z i j de v a n d e B r a b a n t s e h e r t o g i n d e s l a g v a n W o e r i n g e n ( 1 2 8 8 ) ,

- De S l a g van Woeringen i n 1288

-

waar h i j , a l s b e l o n i n g v o o r z i j n m o e d , o p h e t s l a g v e l d t o t r i d d e r werd g e s l a g e n . O p G r o e n i n g e k o u t e r, i n d e z g n . " G u l d e n s p o r e n s l a g " v a n 11 j u l i 1 3 0 2 , v o n d h i j d e d o o d op h e t s l a g v e l d .

Hoe C a n t i n c r o d e e r u i t z a g t e n t i j d e v a n d e V o l c a e r t s is n i e t geweten, maar h e e l w a a r s c h i j n l i j k z a l h e t s l o t in d i e t i j d , a l s behuizing van een hooggeplaatst h o f r i d d e r e n i n v l o e d r i j k a m b t e n a a r, w e l w a t m e e r g e w e e s t z i j n dan d e p r i m i t i e v e , i n h o u t o p g e t r o k k e n , b u r c h t e n v a n d e 10de e n 11 d e e e u w e n d i e w e v a n e l d e r s k e n n e n .

CANTINCRODE A A N D E B E R T H O U T S In 1296 v e r k o c h t h e r t o g J a n I I v a n B r a b a n t K a n t e krooi aan Willem I I I Berthout, een l i d van h e t vermaarde g e s l a c h t d e r B e r t h o u t s , d a t i n d e X I I d e e e u w ĂŠ ĂŠ n d e r machtigste h u i z e n was v a n h e t h e l e l a n d . Z e hadden een v e r s t e r k t k a s t e e l i n Grimbergen maar t o e n z e h e t waag-

- i7 7-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. nr. 3 - september 1979 - p. 177

den h e t t e g e n h e t h e r t o g e l i j k g e z a g o p t e nemen w e r d e n ze i n 11 5 9 v e r s l a g e n e n h u n s t a m s l o t w e r d v e r w o e s t .

wapen van w a p e n van w a p e n van w a p e n van Arnold, heer van G e r a r d II, heer van W o u t e r II, heer van H e n d r i k II, heer van Grimbergen ( t 1137) Grimbergen ( t 1180) M e c h e l e n ( t 1243) Duffel en Geel ( t 1270)

Wapenschilden v a n e n k e l e h e r e n v a n h e t g e s l a c h t Berthout Willem I I I B e r t h o u t l i e t , eenmaal i n h e t b e z i t van K a n t e krooi, t u s s e n 1296 en 1308, een hoge, ronde donjon o f meestentoren bouwen, 2 5 m h o g e r dan d e a n d e r e gebouwen, die z o u s t a n d houden t o t i n 1618. D e meestentoren was d e b e l a n g r i j k s t e v e r s t e r k i n g van d e middeleeuwse b u r c h t e n b i j belegeringen d i k w i j l s de l a a t s t e schuilplaats voor de v e r d e d i g e r s . M e e r d e r e t o r e n s w e r d e n n o g b i j K a n t e krooi gevoegd e n w e l d r a zou d e b u r c h t a l s d e s t e r k s t e van d e g a n s e o m t r e k d o o r g a a n .

Willem I I I B e r t h o u t was i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met A v e r z o e t e S p a e p e n , e n t o e n h i j i n 1 3 0 8 z o n d e r n a k o melingen s t i e r f , g i n g K a n t e k r o o i o v e r o p z i j n b r o e r Wo u t e r I I I B e r t h o u t , i n e n k e l e o o r k o n d e n o o k W o u t e r ( o f W a l t e r i ) v a n B e r c h e m genoemd.

H i j w a s , e v e n a l s z i j n b r o e r, é é n d e r voornaamste edelen a a n h e t B r a b a n t s e h o f e n é é n d e r i n v l o e d r i j k s t e ondertekenaars d i e d e b e l a n g r i j k e k e u r e van Kortenberg bezegelden. W o u t e r I I I B e r t h o u t v a n Berchem was gehuwd met A l e i d i s v a n d e r A a , v r o u w e v a n 0 o s t m a l l e , d i e hem d r i e k i n d e r e n s c h o n k : O o s t e n , J a n e n W o u t e r. B i j d e v e r d e l i n g d e r g o e d e r e n i n 1 3 1 8 bekwam d e o u d s t e z o o n , O o s ten, d e h e e r l i j k h e d e n Berchem e n R a n s t e n h i j k o o s d e f a m i l i e n a a m v a n B e r c h e m . J a n n a m d e z e l f d e naam a a n e n bekwam d e h e e r l i j k h e i d 0 o s t m a l l e t e r w i j l d e j o n g s t e zoon, W o u t e r , d e naam v a n R a n s t aannam e n K a n t e k r o o i

-178-

september 1979 - p. 178 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

erfde.

Wo u t e r v a n R a n s t h u w d e m e t E l i s a b e t h v a n B o u c h o u t , de d o c h t e r v a n d e v e r m a a r d e D a n i ë l v a n B o u c h o u t , e n z i j hadden d r i e z o n e n , w a a r o n d e r w e e r e e n J a n e n e e n C o s t e n , en é é n d o c h t e r . J a n v a n R a n s t w o r d t d e v o l g e n d e e i g e n a a r van K a n t e k r o o i .

In 1371 t r o k J a n I v a n R a n s t a l s a a n v o e r d e r v a n h e t Antwerpse m a r k g r a a f s c h a p , samen m e t z i j n b r o e r s C o s t e n en H e n d r i k , m e t h e t l e g e r v a n W e n c e s l a s v a n B r a b a n t , t e velde t e g e n G e l r e i n d e s l a g v a n B a e s w e i l e r. D e Brabanders w e r d e n e r v e r s l a g e n e n h e r t o g Wenceslas e n e e n 70- t a l v a n z i j n e d e l e r i d d e r s , w a a r o n d e r o o k J a n I v a n R a n s t , w e r d e n g e v a n g e n genomen e n t e g e n h o g e geldsommen nadien w e e r v r i j g e l a t e n .

Op 3 1 j a n u a r i 1 3 8 2 b r e i d d e J a n I v a n R a n s t , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d m e t E l i s a b e t h v a n B o r s e l e , weduwe v a n Jan v a n C r u y n i n g h e n , h e t m a c h t s g e b i e d d e r h e r e n v a n K a n t e k r o o i u i t o v e r M o r t s e l , Edegem, B o u c h o u t , H o v e , Vremde e n M i l l e g e m ( o n d e r R a n s t ) , h e e r l i j k h e d e n d i e h i j kocht v a n M a t h i l d a , h e r t o g i n v a n G e l d e r l a n d , v r o u w e v a n Mechelen, e n z .

Jan I v a n R a n s t s t i e r f r o n d 1 3 8 5 , z o n d e r n a k o m e l i n g e n , en a l z i j n b e z i t t i n g e n kwamen a a n z i j n b r o e r C o s t e n .

Costen v a n R a n s t k o m t a l s g e t u i g e v o o r i n d e b e langrijkste akten van de geschiedenis van Brabant en wordt é é n d e r m a c h t i g s t e leenmannen v a n h e t hertogdom.

H i j was i n h e t h u w e l i j k getreden met Johanna van B r a b a n t , dochter van Jan I I h e r t o g van Brabant, e n I s a b e l l a van Vene, b i j g e n a a m d E r m e n g a r d i s v a n V i l v o o r d e , e n u i t d i t h u w e l i j k worden negen k i n d e r e n vernoemd. I n 1380 werd Costen k a s t e l e i n benoemd v a n h e t h e r t o g e l i j k k a s t e e l v a n Vilvoorde en h i j w o r d t a l s heer van Kantekrooi, e n de andere h e e r l i j k h e d e n , o p g e v o l g d d o o r z i j n o u d s t e z o o n Jan I I v a n R a n s t .

Jan I I v a n R a n s t h u w d e m e t B e a t r i j s v a n D u f f e l , e e n andere t a k d i e u i t d e m a c h t i g e f a m i l i e B e r t h o u t i s g e sproten, e n u i t d i t h u w e l i j k werd s l e c h t s één zoon g e boren, J a n I I I , d i e n a d e dood van z i j n v a d e r i n 1443 a l l e goederen e r f d e .

Jan I I I v a n R a n s t w a s g e h u w d m e t J e a n n e Rogmans ( o f Roggemans o f B y g a e r d e n ) , d e e n i g e d o c h t e r v a n d e

-179-

p. 179 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

heer v a n Bygaerden.

Jan I I I l i e t d e b u r c h t v a n K a n t e k r o o i v e r g r o t e n en ombouwen t o t e e n g e d u c h t e v e s t i n g . D e s l o t k a p e l z o u ook i n d i e p e r i o d e gebouwd z i j n g e w e e s t . J a n I I I v a n Ranst w a s é é n d e r m a c h t i g s t e l e e n m a n n e n v a n B r a b a n t , b e l a n g r i j k e r a a d g e v e r en voornaam ambtenaar van F i l i p s de Goede e n K a r e l d e S t o u t e e n z e s m a a l b i n n e n b u r g e m e e s t e r en evenveel maal buitenburgemeester van d e s t a d Antwerpen.

Wanneer J a n I I I v a n R a n s t i n 1 4 7 6 k i n d e r l o o s o v e r l i j d t , o n t s t a a t e r een i n g e w i k k e l d g e s c h i l omtrent h e t e r f r e c h t o p K a n t e k r o o i t u s s e n n i e t m i n d e r dan a c h t e r f genamen. H e t h u w e l i j k s k o n t r a k t , g e s l o t e n t u s s e n J a n I I I van R a n s t e n J o a n n a Roggemans, v o o r z a g d a t d e h e e r l i j k heid - i n g e v a l J a n I I I k i n d e r l o o s s t i e r f - n i e t o p z i j n vrouw kon overgaan. I n d i e n h i j v d d r haar zou o v e r l i j d e n mocht z i j w e l o v e r een b e l a n g r i j k j a a r g e l d b e s c h i k ken. J a n I I I o v e r l e e d i n d e r d a a d v O O r z i j n e c h t g e n o t e en b i j z i j n d o o d l a g e n a l l e r e c h t s t r e e k s e e r f g e n a m e n , welke t o t d e f a m i l i e v a n R a n s t behoorden, i n r u z i e .

Na e e n l a n g d u r i g p r o c e s w o r d e n t e n s l o t t e t w e e e r f g e n a m e n aangeduid d i e g e z a m e n l i j k K a n t e k r o o i z o u d e n b e z i t t e n en n a h e n h u n e r f g e n a m e n . D e e e r s t e w a s w e e r e e n J a n , dus J a n I V v a n R a n s t , e n d e t w e e d e w a s H e n d r i k v a n R a n s t .

Beiden w a r e n v o l l e n e v e n v a n d e o v e r l e d e n J a n I I I e n r e s p e k t i e v e l i j k zoon van D a n i e l van Ranst en Hendrik van Ranst, t w e e b r o e r s u i t d e negen k i n d e r e n v a n Costen v a n Ranst e n J o a n n a v a n B r a b a n t .

Tijdens d e o n l u s t e n van 1477 werd Jan I V d o o r de A n t w e r p e n a r e n , d i e i n o p s t a n d w a r e n gekomen t e g e n h e t g e h a t e B o e r g o n d i s c h g e z a g , g e v a n g e n genomen e n n a 7 maanden o p s l u i t i n g w e e r i n v r i j h e i d g e s t e l d . O n d e r M a x i miliaan van O o s t e n r i j k werd Jan I V van Ranst diens g e heim k a m e r h e e r, i n 1 4 8 0 m a r k g r a a f v a n h e t L a n d v a n R i j e n ( d e h o o g s t e f u n k t i e d i e men k o n b e h a l e n i n h e t l a n d ) en i n 1 4 8 1 i s h i j é é n d e r a a n v o e r d e r s b i j d e i n n e m i n g v a n Leiden o p d e Hoeksen. I n 1 4 8 5 was J a n I V d e l e i d e r d e r Antwerpse e x p e d i t i e t e g e n d e s c h a n s v a n B l o k k e r s d i j k b i j C a l l o o , e e n b l o k k a d e d i e w a s a a n g e l e g d om d e s c h e e p v a a r t o p d e S c h e l d e t e g e n t e h o u d e n e n d e opkomende w e l vaart van Antwerpen t e h i n d e r e n . Op 23 a p r i l 1485 v e r -

- 180 -

p. 180 september 1979 - p.

Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september jaargang - nr.

n i e t i g d e h i j d i e s c h a n s , dunde d e Vlaamse t r o e p e n s t e r k u i t o f nam z e g e v a n g e n , e n b e v r i j d d e 4 9 v a a r t u i g e n . D e z e overwinning, o p S i n t - J o r i s d a g , g a f aanleiding t o t de v e r maarde S i n t - J o r i s k e r m i s .

Jan I V v a n R a n s t w a s é é n d e r s t o u t m o e d i g s t e r i d d e r s d i e men k e n d e e n é é n d e r m a r k a n t s t e f i g u r e n u i t z i j n t i j d .

H i j huwde e e r s t I s a b e l l a H e r b a i s ( o o k Herbayx o f Herbeys ) en i n e e n t w e e d e h u w e l i j k m e t A g n e s v a n H e y s v e l t , m a a r beide h u w e l i j k e n b l e v e n k i n d e r l o o s .

Wanneer r i d d e r J a n I V v a n R a n s t i n 1 5 0 3 o v e r l i j d t wordt h i j d o o r een n e e f , J a n V van Ranst opgevolgd i n de h a l v e h e e r l i j k h e i d v a n K a n t e k r o o i . D e a n d e r e h e l f t , in b e z i t van Hendrik van Ranst en z i j n echtgenote Henr i e t t e van Haeften, g i n g , n a Hendriks dood i n 1505, o v e r op z i j n d o c h t e r H e n d r i k a v a n R a n s t .

Jan V v a n R a n s t s t i e r f i n 1 5 2 7 e n z i j n g o e d e r e n kwamen a a n z i j n e n i g e d o c h t e r , J e a n n e v a n R a n s t , d i e g e huwd w a s m e t r i d d e r A l e x a n d e r Z o e t e . D i t h u w e l i j k b l e e f kinderloos en ze verkochten hun rechten op Kantekrooi aan r i d d e r H e n d r i k d e P o n t a i l l i e r i n 1 5 4 7 .

Hendrika v a n R a n s t , d o c h t e r v a n H e n d r i k , huwde e e r s t met r i d d e r K a r e l v a n I m m e r s e e l , d r o s s a a r d v a n B r a b a n t , een t w e e d e m a a l m e t J a n v a n G r i m b e r g e n , a l i a s v a n A s s c h e , en i n e e n d e r d e h u w e l i j k m e t J a n v a n B e r c h e m . A l d e z e huwelijken bleven k i n d e r l o o s en de h e l f t van Kantekrooi gaat n a h a a r dood, o p 2 december 1526, o v e r aan h a a r z u s t e r A d r i a n a v a n R a n s t , s i n d s 1491 gehuwd met r i d d e r Jan v a n H o o r n u i t d e m a c h t i g e s t a m d e r h e r e n v a n G a a s beek.

Acht j a a r n a d a t z i j K a n t e k r o o i h a d verworven s t i e r f A d r i a n a v a n R a n s t e n h e t g o e d kwam i n 1 5 3 4 i n h e t b e z i t van h a a r d o c h t e r A n n a v a n H o o r n , g e h u w d m e t C l a u d e d e P o n t a i l l i e r, t e l g u i t een oude en b e l a n g r i j k e Boergondische f a m i l i e , d i e b i j F i l i p s d e Schone e n k e i z e r K a r e l V zeer i n aanzien stond. B i j z i j n dood, i n 1538, e r f t z i j n oudste zoon Hendrik de P o n t a i l l i e r de h e l f t van K a n t e k r o o i e n d e z e man z o u d e a n d e r e h e l f t v a n d e h e e r l i j k h e i d kopen v a n A l e x a n d e r Zoete e n Johanna van Ranst.

Zo g e r a a k t e K a n t e k r o o i t e r u g o n b e t w i s t b e z i t v a n d e z e l f de e i g e n a a r .

Ridder Hendrik de P o n t a i l l i e r , h e e r van F l a ï g e y,

- 181 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 181

Montferrand, enz. h e e f t n i e t l a n g van z i j n p r a c h t i g d o mein k u n n e n g e n i e t e n , w a n t e n k e l e maanden n a d e a a n k o o p s t i e r f h i j reeds, i n 1548. Door z i j n v r o e g t i j d i g o v e r l i j d e n d r u k t e n e r nog zware schulden o p Kantekrooi z o d a t z i j n weduwe, A n t o i n e t t e d e V e r g y , z i c h i n 1 5 4 9 g e noodzaakt z a g K a n t e k r o o i t e v e r k o p e n e n m e t h a a r k i n d e ren C l a u d i n a , R o s a e n B e a t r i x , n a a r F r a n k r i j k t e r u g k e e r de.

HET H O F V A N D E K A R D I N A A L De n i e u w e e i g e n a a r v a n K a n t e k r o o i w a s N i c o l a a s Perrenot d e G r a n v e l l e , eveneens u i t een Boergondisch geslacht maar van g e r i n g e r e afkomst ( z i j n g r o o t v a d e r o.a. w a s s m i d ) . N i c o l a a s P e r r e n o t , geboren t e Ornans i n 1484, begon met s c h i t t e r e n d e s t u d i e s aan de u n i v e r s i t e i t van D ô l e , promoveerde t o t d o c t o r i n d e r e c h t e n , en w i s t z i c h o p t e w e r k e n t o t d e h o o g s t e p o s t e n i n h e t land. A l h e e l j o n g w i e r p h i j z i c h i n d e p o l i t i e k . A l s k o n i n k l i j k advokaat i n h e t baljuwschap van Ornans, w e r k te h i j z i c h met een merkwaardige e n e r g i e alsmaar hoger op t o t h i j i n 1 5 1 9 g r o o t m a a r s c h a l k w e r d v a n h e t k e i z e r r i j k en de h e e r l i j k h e i d Granvelle v e r w i e r f , waarvan h i j de naam aannam. I n 1 5 1 3 h u w d e h i j N i c o l e B o n v a l o t , h i j werd i n 1 5 1 8 i n d e a d e l s t a n d v e r h e v e n , e n w e l d r a i s h i j één d e r m e e s t i n v l o e d r i j k s t e e d e l e n v a n k e i z e r K a r e l V .

Hij brengt het t o t de allerhoogste posten; geheim raadsman t e B r u s s e l i n 1 5 2 4 , h o f m a a r s c h a l k , z e g e l b e w a a r d e r van d e k e i z e r i n 1 5 3 9 , e n v e r v u l t v e r s c h i l l e n d e b e l a n g r i j k e opdrachten. H i j was e r b i j o p de Rijksdagen van Worms e n R e g e n s b u r g , h e t c o n c i l i e v a n T r e n t e i n 1 5 4 5 , maar s t i e r f o p 2 8 a u g u s t u s 1 5 5 0 o p d e R i j k s d a g v a n Augsburg.

Van z i j n v e e r t i e n k i n d e r e n i s h e t d e o u d s t e z o o n , Antoon P e r r e n o t d e G r a n v e l l e , g e b o r e n t e O r n a n s , F r a n c h e Comté,op 2 0 a u g u s t u s 1 5 1 7 , d i e d e h e e r l i j k h e i d K a n t e krooi e r f d e . H i j s c h i t t e r d e aan de u n i v e r s i t e i t e n van Dóle, Padua, P a r i j s e n d e Alma M a t e r van Leuven, e n werd reeds o p 2 1 - j a r i g e l e e f t i j d b i s s c h o p v a n A t r e c h t . H i j s t e l d e z i c h g e h e e l t e n d i e n s t e v a n h e t Habsburgse H u i s en w i s t z i c h i n h e t b e s t u u r v a n h e t l a n d o p t e w e r k e n .

B i j d e t r o o n s a f s t a n d v a n k e i z e r K a r e l V was h e t G r a n v e l l e

-182-

182 p. 182 september 1979 - p.

Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september jaargang - nr.

d i e i n ' s k e i z e r s naam h e t w o o r d v o e r d e t o t d e S t a t e n .

Wanneer F i l i p s I I v o o r g o e d n a a r S p a n j e w a s v e r t r o k k e n i n 1559 e n Margareta van Parma, d o c h t e r van k e i z e r Ka,r e l V, a l s regentes d e r Nederlanden a c h t e r l i e t , was h e t Granvelle d i e a l de draden van de binnenlandse p o l i t i e k i n h a n d e n h i e l d . Wa n n e e r d e p a u s b e s l o o t a a n d e N e d e r landen e e n n i e u w e k e r k e l i j k e i n d e l i n g t e s c h e n k e n , m e t nieuwe bisdommen ( 1 5 5 9 - 1 5 6 1 ) w a s h e t G r a n v e l l e d i e a l s e e r s t e a a r t s b i s s c h o p v a n M e c h e l e n w e r d benoemd, e n weinig l a t e r de waardigheid van k a r d i n a a l verkreeg.

Kardinaal Granvelle

- 183 -

p. 183 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

Granvelle bewerkte eveneens h e t h u w e l i j k van F i l i p s I I met M a r i e T u d o r e n h a d e e n g r o o t a a n d e e l i n d e v e r d r a gen v a n V a u c e l l e s ( 1 5 5 6 ) e n C a t e a u - C a m b r ĂŠ s i s ( 1 5 5 9 ) .

Hij bezat t e Brussel een p a l e i s i n I t a l i a a n s e s t i j l , nog d r i e k a s t e l e n w a a r o n d e r e e n o m w a t e r d s l o t t e S i n t Joost-ten-Noode, maar Kantekrooi b l e e f z i j n g e l i e f k o o s d v e r b l i j f . M e t G r a n v e l l e a l s k a s t e e l h e e r werd K a n t e k r o o i het t r e f p u n t v a n d i p l o m a t e n , g e l e e r d e n e n k u n s t e n a a r s en w e r d d e v r o e g e r e b u r c h t h e t k a s t e e l v a n s c h i t t e r e n d e feesten e n o n t v a n g s t e n . Wa n t h e t was m e t G r a n v e l l e d a t er diende onderhandeld t e worden e n d o o r zijn recht--streeks k o n t a k t met koning F i l i p s I I van Spanje v e r w i e r f hij zulke machtspositie dat h i j de belangrijkste p o l i tieke beslissingen en regeringszaken v r i j w e l a l l e e n nam. A l l e b e l a n g r i j k e s t a a t s s t u k k e n g i n g e n d o o r z i j n handen e n v o o r d r i n g e n d e g e v a l l e n b e z a t h i j z e l f s b l a n co s t u k k e n m e t d e h a n d t e k e n i n g v a n d e v o r s t ; k l a a r v o o r gebruik!

A l l e v o o r a a n s t a a n d e e d e l e n kwamen b i j G r a n v e l l e t e r e c h t o p K a n t e k r o o i , b . v . d e g r a v e n v a n Egmont e n Hoorn, M a r n i x v a n S i n t - A l d e g o n d e , V i g l i u s , B e r l a y m o n t , Antoon M o o r , p r i n s W i l l e m I v a n O r a n j e , d e " Z w i j g e r " , burgemeester Antoon v a n S t r a e l e n v a n Antwerpen, h e e r van M e r k s e m , e n noem m a a r o p .

Het d o m e i n K a n t e k r o o i w a s t i j d e n s d e v o r i g e e i g e n aars i n v e r v a l l e n toestand g e r a a k t doordat dezen meestal in h e t b u i t e n l a n d verbleven. G r a n v e l l e l i e t h e t n i e t a l l e e n h e r o p m a k e n maar b e z o r g d e h e t t e v e n s e e n p r i n s e l i j k e i n r i c h t i n g . Hij was een v u r i g bescheinier van Kunst en We t e n s c h a p e n de P l a n t i j n s e d r u k k e r i j t e A n t w e r p e n had a a n hem v e e l t e d a n k e n .

Toen, o p 1 3 m a a r t 1 5 6 4 , G r a n v e l l e o p b e v e l v a n F i l i p s I I u i t o n s l a n d t e r u g g e r o e p e n w e r d , w e r d h i j i n 1571 onderkoning v a n Napels, i n 1584 a a r t s b i s s c h o p van Besançon e n z o u t e M a d r i d s t e r v e n o p 2 2 s e p t e m b e r 1 5 8 6 , 6 9 j a a r o u d . E r werden k a r d i n a a l G r a n v e l l e m i n s t e n s v i e r bastaardkinderen toegeschreven, maar op Kantekrooi zou h i j d o o r z i j n b r o e r worden opgevolgd.

B i j z i j n v e r t r e k l i e t Granvelle h e t beheer z i j n e r goederen o v e r a a n z i j n v r i e n d M o r i l l o n , d i e i n 1 5 8 2 t o t b i s s c h o p v a n D o o r n i k benoemd w e r d . D e z e s t e l d e d e g r i f -

- 184 -

184 p. 184 nr. 33 - september 1979 - p.

Hobonia - 8ste jaargang -- nr.

f i e r v a n de s t a d Antwerpen, Joachim P o l ĂŽ t e s , a l s k a s t e lein van Kantekrooi aan.

Op 2 0 a u g u s t u s 1 5 6 6 b r a k t e A n t w e r p e n d e b e e l d e n storm l o s . K a n t e k r o o i , b e k e n d a l s h e t eigendom v a n d e gehate k a r d i n a a l , w e r d r e e d s d e v o l g e n d e d a g b e l e g e r d .

20 a u g u s t u s 1 5 6 6 â&#x20AC;&#x201D; B e e l d e n s t o r m t e A n t w e r p e n M o r i l l o n h a d e c h t e r v o o r z o r g e n genomen e n d e a a n v a l l e r s werden d o o r d e b e z e t t i n g v a n h e t k a s t e e l t e r u g g e s l a g e n .

Toch w a r e n d e b e e l d e n s t o r m e r s e r i n g e s l a a g d d e s l o t k a p e l te beschadigen.

- 185 -

september 1979 - p. 185 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

KANTEKROOI W O R D T G R A A F S C H A P In 1570 had G r a n v e l l e verkregen d a t Kantekrooi e n de n e g e n o m l i g g e n d e d o r p e n t o t g r a a f s c h a p w e r d e n v e r h e ven, m a a r d i t d a n t e n g u n s t e v a n z i j n b r o e r Thomas. H e t was t e v e n s t e n v o o r d e l e v a n d e z e l a a t s t e d a t G r a n v e l l e a f s t a n d deed v a n z i j n goederen i n o n s l a n d . Thomas P e r renot de Granvelle, e e r s t e g r a a f van Kantekrooi, v i n d e n we d i k w i j l s v e r m e l d a l s Thomas P e r r e n o t d e C h a n t o n n a y, naar d e g e l i j k n a m i g e h e e r l i j k h e i d d i e h i j b e z a t . H i j werd g e b o r e n t e B e s a n ç o n , o p 4 j u n i 1 5 2 1 , v e r v u l d e e v e n eens b e l a n g r i j k e p o s t e n o n d e r K a r e l V e n w e r d n a d i e n hofmeester v a n F i l i p s I I , d i e hem t o t g o e v e r n e u r v a n Antwerpen benoemde. O p 1 3 s e p t e m b e r 1 5 4 9 h u w d e h i j i n de S c h e l d e s t a d m e t H e l e n e d e B r e d e r o d e , t e l g u i t é é n d e r voornaamste f a m i l i e s d e r N e d e r l a n d e n . B i j z i j n h u w e l i j k werd e r e e n g r o o t f e e s t g e g e v e n d a t w e r d b i j g e w o o n d door k e i z e r K a r e l z e l f , z i j n t w e e z u s t e r s , e n h e t ganse hof, waarna een l u i s t e r r i j k t o e r n o o i d e f e e s t e l i j k h e d e n besloot.

Thomas P e r r e n o t d e C h a n t o n n a y d e G r a n v e l l e , k r i j g s man e n d i p l o m a a t i n d i e n s t d e r H a b s b u r g e r s , n a m o n d e r Karel V d e e l a a n d e o o r l o g t e g e n d e Smalkaldische Bond.

Rond 1 5 6 0 w e r d h i j , s a m e n m e t d e h e r t o g v a n A l v a , , a l s g e z a n t n a a r P a r i j s g e s t u u r d , w a a r h i j d e l e i d e r was van e e n g e h e i m e s p i o n a g e d i e n s t v e r b o n d e n a a n d e S p a a n s e r e g e r i n g , e n w a a r h i j d e hand z o u gehad hebben i n d u i s t e r e i n t r i g e s t e g e n C a t h e r i n a d e M e d i c i s . L a t e r was h i j n o g gezant a a n h e t H o f v a n k e i z e r M a x i m i l i a a n I I .

Nog g e e n v o l l e 5 0 j a a r o u d o v e r l e e d h i j t e A n t w e r pen, i n f e b r u a r i 1 5 7 1 , e n z i j n e c h t g e n o t e s t i e r f h e t j a a r d a a r o p . Va n d e v i j f k i n d e r e n u i t d i t h u w e l i j k n o e men w e O c t a a f , d i e g e d o o d w e r d t i j d e n s e e n z e e s l a g b i j Bergen- o p -Zoom; N i c o l a a s , d i e d e t i t e l v a n g r a a f v a n Kantekrooi e r f d e maar z e e r j o n g s t i e r f t e Napels; F r a n s , waarop w e d a d e l i j k t e r u g k o m e n ; P e t r o n e l l a , d i e huwde m e t Antoon d ' O i s e l e t ; e n J a n T h o m a s , b a r o n v a n M a i c h e s , e n z . d i e a l v r o e g d e b i j z o n d e r e g u n s t v a n z i j n oom d e k a r d i naal g e n o o t o m w i l l e v a n z i j n g r o t e k e n n i s e n k r i j g s m a n schap. J a n Thomas w e r d d a n o o k d e a l g e m e n e e r f g e n a a m maar s n e u v e l d e r e e d s i n 1 5 8 8 , a m p e r 2 2 j a a r , o p d e o n o v e r -

-186-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. nr. 3 - september 1979 - p. 186

w i n n e l i j k e S p a a n s e A r m a d a . Z o kwam F r a n s i n h e t b e z i t van a l l e g o e d e r e n e n t i t e l s d e r G r a n v e l l e s , e n d a t w a r e n er h e e l w a t .

Frans P e r r e n o t d e G r a n v e l l e was o . a . g r a a f v a n K a n t e k r o o i , M o r t s e l , Edegem, Dieseghem, B o r s b e e k , B o e c h o u t , Hove, K o n t i c h , R e e t , W a a r l o o s , A a r t s e l a a r , e n a n d e r e plaatsen; r i d d e r i n de Orde van A l c a n t a r a , b a r o n van C h a n t o n n a y, : h e e r v a n H a r r i n c o u r t , M a i s i è r e s , B o u l t , Perrenot, B u s s i è r e , S c y, Lodz, e n nog v e l e andere p l a a t sen. H i j b e k l e e d d e v e r s c h i l l e n d e h o g e f u n k t i e s w . o . ambassadeur v a n k e i z e r R u d o l f I I t e V e n e t i ë , m a a r s c h a l k van B e s a n ç o n , e n z . H i j h u w d e m e t B a r b a r a d e S a i n t - V i t a l , e e n d o c h t e r van d e g r a a f v a n S a i n t - V i t a l d ' A r a g o n en v a n B a r b a r a d e S a i n t - S e v e r i n , m a a r s t i e r f k i n d e r l o o s te Praag i n 1606.

ALS I N E E N SPROOKJE B i j t e s t a m e n t v a n 2 m e i 1 6 0 4 h a d F r a n s Thomas P e r r e not d e G r a n v e l l e a l s u n i v e r s e e l erfgenaam de zoon v a n z i j n z u s t e r P e t r o n e l l a P e r r e n o t , gehuwd met A n t o o n d ' O i s e l e t , a a n g e s t e l d . M a a r e r was w e l e e n v o o r w a a r d e a a n v e r b o n d e n .

Deze z o o n , F r a n s - Thomas d ' O i s e l e t , k o n a l l e e n g r a a f van K a n t e k r o o i w o r d e n o p v o o r w a a r d e d a t h i j e n z i j n a f s t a m m e l i n g e n v o o r t a a n d e naam e n h e t w a p e n P e r r e n o t d e Granvelle zouden dragen, i e t s w a t w e l meer gebeurde.

Frans Thomas b e v o n d z i c h t e N a p e l s w a a r h i j h e t b e r i c h t o n t v i n g d a t z i j n oom, F r a n s P e r r e n o t d e G r a n v e l l e , te Praag overleden was. K e i z e r R u d o l f I I had e c h t e r b e slag o p h e t l i j k l a t e n leggen, h e t ganse bediendenkorps van d e o v e r l e d e n e g e v a n g e n g e z e t e n z i j n g o e d e r e n i n het k e i z e r r i j k v e r b e u r d v e r k l a a r d , h e t g r a a f s c h a p K a n t e k r o o i i n b e g r e p e n . S p o e d i g m o e s t F r a n s Thoams e r v a r e n dat d i e h e l e inbeslagname v e e l v a n een g r o o t s o p g e z e t t e komedie w e g h a d .

K e i z e r R u d o l f I I h a d u i t z i j n h u w e l i j k m e t Euphémie van R o s e n t h a l e e n d o c h t e r , C a r o l i n a , e n i n d i e n F r a n s T h o mas m e t d e z e d o c h t e r i n h e t h u w e l i j k w o u t r e d e n z o u d e n al d e aangeslagen goederen teruggegeven worden en d e g e vangenen v r i j g e l a t e n . N u z a l men n a t u u r l i j k d i r e k t d e n k e n dat d e z e d o c h t e r a a r t s l e l i j k was e n a l v e l e j a r e n v r u c h t e l o o s a c h t e r e e n man s t o n d t e h e n g e l e n , o f w e l i e t s e r n s t i g s

- 18 7 -

p. 187 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

moest m a n k e r e n , l i c h a m e l i j k o f g e e s t e l i j k . M a a r n e e h o o r , ze m o c h t e r b e s t z i j n , m a n k e e r d e n i e t s e n w a t h a a r l e e f t i j d b e t r o f , h a d z e n o g a l l e t i j d om e e n g e m a a l t e z o e k e n .

Tevens z o u d e k e i z e r z i j n d o c h t e r t o t e e n e d e l e r a n g verheffen, h o g e r nog dan k e i z e r K a r e l V z i j n d o c h t e r Marg a r e t h a v a n Parma h a d b e g u n s t i g d , z o u z i j e e n k e i z e r l i j k leen k r i j g e n , d a t t o t p r i n s d o m zou b e v o r d e r d worden, e e n enorme b r u i d s s c h a t m e e k r i j g e n , i n e v e n r e d i g h e i d m e t h a a r rang e n F r a n s Thomas z o u benoemd w o r d e n t o t d e h o g e p o s t van k e i z e r l i j k k a m e r h e e r.

Frans Thomas P e r r e n o t d e G r a n v e l l e , a l i a s d ' O i s e l e t , huwde d a n m a a r m e t ' s k e i z e r s d o c h t e r o p 1 0 f e b r u a r i 1 6 0 8 ( men z o u h e t a l v o o r m i n d e r doen ! ) . Z i j n b r u i d , C a r o l i n a , m a r k i e z i n van O o s t e n r i j k , d o c h t e r van k e i z e r Rudolf I I , was t o e n n e t 1 3 j a a r geworden ! B i j d e z e g e l e g e n h e i d werd d e b r u i d e g o m d a n n o g p r i n s v a n h e t H e i l i g R i j k b e noemd. H i j w e r d n a d i e n n o g k a m e r h e e r v a n a a r t s h e r t o g A l b r e c h t , o n t v i n g i n 1621 d e k e t e n d e r Orde v a n h e t G u l d e n V l i e s u i t d e handen v a n k o n i n g F i l i p s I V van Luxemburg, en v e r v u l d e n o g v e r s c h i l l e n d e a n d e r e b e l a n g r i j k e o p d r a c h ten.

KANTEKROOI E N A L V A Nu m o e t e n w e e e r s t e v e n t e r u g b l i k k e n n a a r h e t k a s t e e l Kantekrooi z e l f . I n 1567 was d e g e h a t e Ferdinando A l v a r e z de To l e d o , h e r t o g v a n A l v a , m e t z i j n l e g e r n a a r A n t w e r p e n gekomen. O n m i d d e l l i j k l i e t h i j h i e r o p v e l e p l a a t s e n n i e u w e f o r t e n e n v e r s t e r k i n g e n bouwen ( o . a . h e t Z u i d e r k a s t e e l te Antwerpen ) e n oude k a s t e l e n , w i e r s t r a t e g i s c h e l i g g i n g h i j v a n b e l a n g a c h t t e , w e r d e n t o t g e d u c h t e v e s t i n g e n omgebouwd. O o k K a n t e k r o o i l i e t A l v a ombouwen t o t e e n m a c h t i g e Spaanse v e s t i n g , m e t o p e l k d e r v i e r h o e k e n z w a r e b a s t i o n s .

Deze m a c h t i g e v e r s t e r k i n g e n z o u d e n i n d e 1 7 d e e e u w g e d e e l t e l i j k worden afgebroken e n hetgeen n u nog u i t h e t water o p r i j s t i s d e onderbouw v a n d e v r o e g e r e v e r s t e r k i n g , het e n i g e v o o r b e e l d i n o n s l a n d d a t e r v a n d e r g e l i j k e vorm v a n v e r s t e r k i n g n o g i s o v e r g e b l e v e n .

Sedert A l v a b l e e f K a n t e k r o o i nog l a n g e t i j d een g e ducht Spaans n e s t m e t e e n s t e r k e b e z e t t i n g , v a n w a a r d e Spanjaarden o p r o o f - e n p l u n d e r t o c h t e n u i t t r o k k e n . O p 4 november 1 5 7 6 t r o k k e n z e samen m e t a n d e r e m u i t e n d e t r o e p e n

- 188 -

188 september 1979 - p. 188 Hobonia jaargang - nr. 3 - september ia - 8ste jaargang Hobon

naar A n t w e r p e n , w a a r z e z i c h a a n s l o t e n b i j d e b e z e t t i n g van h e t k a s t e e l , o m d e s t a d t e o v e r v a l l e n . D e z e o v e r r o m peling s t a a t i n d e geschiedenis v a n Antwerpen bekend a l s de S p a a n s e F u r i e .

De S p a a n s e F u r i e Door d e P a c i f i c a t i e v a n G e n t w e r d e n d e S p a n j a a r d e n vijanden v a n d e Nederlanden v e r k l a a r d e n werden d o o r de Staatse t r o e p e n aangevallen e n teruggedreven. Een Spaanse a f d e l i n g t r o k z i c h o p K a n t e k r o o i t e r u g e n w e r d d a a r door d e t r o e p e n v a n O r a n j e b e l e g e r d . N a e e n h a r d n e k k i g gevecht moesten d e Spanjaarden o p 2 0 j a n u a r i 1577 h e t s l o t overgeven. To t 1579 onderhielden de Staatsen een garnizoen op Kantekrooi d a t i n d i e t i j d ook a l s gevangenis werd g e b r u i k t . I n 1579 v e s t i g d e Alexander Farnese, hertog v a n Parma, d a n z i j n l e g e r s t a f o p K a n t e k r o o i .

PROCES V A N D E E E U W I n 1 6 1 6 v e r k o c h t F r a n s Thomas P e r r e n o t d e G r a n v e l l e , alias d ' O i s e l e t , z i j n g r a f e l i j k kasteel van Kantekrooi met a l l e a f h a n k e l i j k h e d e n , a a n J a n M a e s . E r w e r d e c h t e r als voorwaarde g e s t e l d d a t de t i t e l " g r a a f van Kantekrooi verder aan d e v e r k o p e r en d i e n s nakomelingen zou b l i j v e n .

F r a n s Thomas o v e r l e e d t e B e s a n ç o n o p 5 j a n u a r i 1 6 2 9 en l i e t s l e c h t s é é n z o o n n a , d i e , a l h o e w e l g e e n e i g e n a a r meer, t o c h d e g r a f e l i j k e t i t e l v a n K a n t e k r o o i e r f d e . D e z e

- 189 -

189 p. 189 Hobonia - 8ste jaargang nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang - nr.

zoon, E u g e n e L e o p o l d P e r r e n o t d e G r a n v e l l e , e n z . m e t t i tels a l s p r i n s , markies, maarschalk van h e t H e i l i g R i j k , baron v a n V i l l e - N e u v e , g r a a f v a n K a n t e k r o o i , e n z . s t i e r f kinderloos e n t o c h zou e r na z i j n dood een ingewikkelde zaak o n t s t a a n o m t r e n t e e n n a k o m e l i n g s c h a p d a t g e n o e g s t o f b e v a t om e e n b o e i e n d e r o m a n o v e r t e s c h r i j v e n . We z u l l e n echter bondig d e f e i t e n weergeven.

Eugeen L e o p o l d P e r r e n o t d e G r a n v e l l e w a s i n 1 6 3 5 t e B r u s s e l gehuwd m e t d e b e e l d s c h o n e B e a t r i c e d e Cusance, maar s t i e r f k i n d e r l o o s t e B e s a n รง o n , r e e d s t w e e j a a r n a z i j n h u w e l i j k , a a n d e p e s t . K o r t d a a r v o o r had B e a t r i c e hem v e r t e l d i n v e r w a c h t i n g t e z i j n e n d a t h a d E u g e e n Leopold n a t u u r l i j k t r o t s r o n d g e b a z u i n d . O n m i d d e l l i j k daarop l a a t h i j z i j n t e s t a m e n t v e r a n d e r e n e n k o r t n a d i e n nam z i j n l e v e n e e n e i n d e . V o l g e n s d i t t e s t a m e n t w e r d e n als erfgenamen a a n g e s t e l d de k i n d e r e n u i t z i j n h u w e l i j k met B e a t r i c e , o f z i j d i e n o g z o u d e n g e b o r e n w o r d e n t o t 8 maand n a z i j n d o o d . I n d i t l a a t s t e g e v a l z o u d e v o o g d i j over d i e k i n d e r e n t o e v e r t r o u w d worden aan z i j n moeder C a r o l i n a v a n O o s t e n r i j k . Wa n n e e r e r g e e n k i n d e r e n w a r e n was B e a t r i c e d e C u s a n c e d e u n i v e r s e l e e r f g e n a m e . Z i j l i e t e r g e e n g r a s o v e r g r o e i e n w a n t a m p e r t w e e w e k e n weduwe geworden h e r t r o u w d e z e m e t K a r e l I V , h e r t o g v a n L o t h a ringen, h u w e l i j k d a t e c h t e r n i e t i g w o r d t v e r k l a a r d omdat de h e r t o g r e e d s gehuwd w a s . I n d a t z e l f d e j a a r , 7 maand n a de d o o d v a n h a a r e e r s t e m a n , b e v a l t B e a t r i c e k l a n d e s t i e n van e e n z o o n , m a a r d e z e s t e r f t r e e d s n a e n k e l e maanden en w e r d t e B e a u v o i r , i n d e S i n t - N i k o l a a s k a p e l , d e b e g r a a f plaats d e r heren van Cusance, t e r aarde b e s t e l d .

Carolina van O o s t e n r i j k , d i e i n d a t k i n d reeds haar posthume k l e i n z o o n z a g b e s t e m d o m d e l i j n d e r g r a v e n v a n Kantekrooi v o o r t t e z e t t e n , k o n onmogelijk i n de dood van d e j o n g e n g e l o v e n e n nam e e n a a n t a l s p e u r d e r s i n d i e n s t om h e t k i n d t e z o e k e n .

Begin 1639 v e r t e l t iemand h a a r d a t h e t k i n d g a a f e n gezond i s , m a a r e r g e n s i n e e n p a r t i k u l i e r h u i s i n G e n t wordt vastgehouden. Va n e e n a n d e r iemand v e r n e e m t z i j d a t h i j p e r s o o n l i j k de g r a a f van Lotharingen h e t k i n d daar had z i e n b r e n g e n .

Nu l e e f d e e r i n d e r d a a d s e d e r t t w e e j a a r e e n a r m e vrouw i n G e n t , E l i s a b e t h v a n W e t t e n , d i e g e v l u c h t w a s u i t

- 190 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. nr. 3 - september 1979 - p. 190

Antwerpen, w a a r z e d o o r iemand was v e r l e i d geworden.

In Gent was z e dan v a n een zoon b e v a l l e n . E ĂŠ n van d e s p e u r d e r s v a n C a r o l i n a kwam o p d i t s p o o r e n t r o k d i r e k t z i j n b e s l u i t en w a a r s c h i j n l i j k ook z i j n rekening. De vrouw w a s n i e t v a n G e n t , h a d e e n z o o n w a a r v a n d e v a d e r n i e t gekend was, k i n d d a t d e z e l f d e ouderdom had a l s h e t gezochte, d u s w a r e n e r gegevens g e n o e g om e r e e n g r a a f van K a n t e k r o o i v a n t e m a k e n .

En t o e n g e b e u r d e a l l e s h e e l v l u g . D e o n f o r t u i n l i j k e Elisabeth van Wetten werd g e a r r e s t e e r d e n v o o r j a r e n opges l o t e n . Ondanks d e h e v i g s t e f o l t e r i n g e n , d i e soms w e l 48 u u r a a n ĂŠ ĂŠ n s t u k d o o r g i n g e n , w e i g e r d e z e d e naam v a n de v a d e r p r i j s t e g e v e n . H e t j o n g e t j e w e r d n a a r h i e r o v e r gebracht e n d e G r o t e Raad v a n Mechelen b e s l i s t d a t h e t posthume k i n d v a n d e o v e r l e d e n h e e r , p r i n s v a n K a n t e k r o o i , gesproten u i t z i j n h u w e l i j k met B e a t r i c e d e Cusance, a l s echt moet e r k e n d worden e n g e s t e l d w o r d t o n d e r d e v o o g d i j van C a r o l i n a v a n O o s t e n r i j k , d e g r o o t m o e d e r l a n g s v a d e r s kant In a p r i l 1646 l i g t een zekere p a t e r M a r t i n i , a l i a s Mertens, i n z i j n c e l i n d e a b d i j v a n P i e t e r P o t t e A n t w e r pen z i j n l a a t s t e adem u i t t e b l a z e n . H i j w i l z i j n g e w e t e n van e e n z w a r e l a s t b e v r i j d e n e n r o e p t z i j n a b t - o v e r s t e , d e vermaarde g e s c h i e d s c h r i j v e r C h r i s t i a n B u t k e n s , a a n z i j n sterfbed. En deze a b t nu k r i j g t de ontstellende bekentenis te h o r e n d a t Mertens een s c h u l d i g e verhouding had gehad met E l i s a b e t h v a n W e t t e n , m e t h e t g e k e n d e g e v o l g .

Normaal g e z i e n z o u d e z e z a a k n u e e n e e n v o u d i g e o p l o s s i n g moeten k r i j g e n , m a a r n i e t s i s m i n d e r w a a r. D o o r de e i g e n z i n n i g e t a a i h e i d v a n C a r o l i n a v a n O o s t e n r i j k , d i e zich aan h a a r k l e i n z o o n b l e e f vastklampen, z o u h e t nog volle twee j a a r duren, n a de sensationele b i e c h t van Mertens, e e r E l i s a b e t h van Wetten werd v r i j g e l a t e n .

Tussen C a r o l i n a v a n O o s t e n r i j k e n h a a r g e w e z e n s c h o o n d o c h t e r B e a t r i c e d e Cusance z o u h e t r e c h t s g e d i n g v o o r h e t erfrecht v o l l e 25 j a a r aanslepen, Kantekrooi t o t v e r over onze g r e n z e n b e k e n d m a k e n , e n a l l e e n d e d o o d v a n d e b e i d e p a r t i j e n z o u e e n e i n d e maken a a n d i t l a n g e e n s c h a n d a l i g e proces.

Carolina van O o s t e n r i j k , een bastaarddochter van de keizer van O o s t e n r i j k , s t i e r f t e Mechelen i n j a n u a r i 1662,

- 191 -

191 nr. 33 - september 1979 - p. 191 Hobonia - 8ste jaargang -- nr.

en e e n j a a r l a t e r o v e r l e e d o o k B e a t r i c e d e C u s a n c e . E n d e gelegenheidsprins van Kantekrooi geraakte i n de v e r g e t e l heid KANTEKROOI I N V E R VA L Kantekrooi was d u s o p 5 mei 1616 v e r k o c h t aan J a n B a p t i s t Maes, gehuwd m e t I s a b e l l a v a n Ve l p e , v r o u w e v a n Outrenage. Z i j n v a d e r , W i l l e m Maes, w a s g r o o t a a l m o e z e n i e r van A n t w e r p e n e n e i g e n a a r v a n h e t k a s t e e l Z e v e n b e r g e n o n der R a n s t . Maes z a t d i e p i n d e s c h u l d e n , d o o r h e t v e r k w i s tend l e v e n d a t h i j l e i d d e , e n t e l d e o p z e k e r o g e n b l i k n i e t minder dan 4 8 s c h u l d e i s e r s . E n d a t s p e e l d e n u p r e c i e s i n de k a a r t v a n h e t A n t w e r p s e s t a d s b e s t u u r !

De m a g i s t r a t e n v a n A n t w e r p e n w a c h t t e n a l l a n g o p e e n goede g e l e g e n h e i d o m K a n t e k r o o i v o o r g o e d o n s c h a d e l i j k t e maken. T ĂŠ v a a k h a d d e n d e A n t w e r p e n a r e n o n d e r v o n d e n h o e de s t r a t e g i s c h e l i g g i n g v a n K a n t e k r o o i n a d e l i g w a s v o o r de v e i l i g h e i d v a n d e s t a d . O o k d o o r h e t f e i t v a n K a n t e k r o o i ' s l i g g i n g a a n d e wegen n a a r A n t w e r p e n , L i e r e n Mechelen, was de b u r c h t t e vrezen. Kantekrooi z e l f bezetten konden d e A n t w e r p e n a r e n z i c h o o k n i e t v e r o o r l o v e n , w a n t daarvoor l a g d e b u r c h t weer t ĂŠ v e r v e r w i j d e r d van d e s t a d .

Eer d e b e z e t t i n g , i n g e v a l v a n b e l e g e r i n g , h u l p k o n g a a n halen i n Antwerpen, z o u z e d o o r de m o g e l i j k e a a n v a l l e r s reeds z i j n u i t g e s c h a k e l d . Z o l a n g K a n t e k r o o i eigendom was van d e m a c h t i g e G r a n v e l l e s h a d men n i e t d u r v e n i n g r i j p e n , maar e e n s J a n M a e s , d i e d i e p i n d e s c h u l d e n z a t , e i g e n a a r was, w a s h e t n i e t m o e i l i j k om v o o r g o e d m e t K a n t e k r o o i a f t e r e k e n e n . I n 1 6 1 8 w e r d e n v e r s c h i l l e n d e gebouwen m e t d e m e e s t e n t o r e n d o o r d e s t a d a a n g e k o c h t om g e h e e l a f g e b r o k e n te worden. De r i n g m u u r en de b a s t i o n s van 1570 werden ook ontdaan v a n h u n g e s c h u t s t e l l i n g e n e n b o r s t w e r i n g e n . K o r t daarop z o u d e n o o k d e l a a t s t e t o r e n s v e r d w i j n e n .

Jan B a p t i s t Maes w e r d d o o r h e t S o e v e r e i n e L e e n h o f van B r a b a n t v e r p l i c h t K a n t e k r o o i p u b l i e k e l i j k t e v e r k o p e n , wat g e b e u r d e o p 1 7 a p r i l 1 6 2 7 . H e t d o m e i n w e r d t o e g e w e z e n aan P h i l i p d e G o d i n e , t e l g u i t e e n o u d e P i c a r d i s c h e f a m i l i e , en z i j n e c h t g e n o t e S y b i l e v a n d e n B e r g h e . H i j w a s e e n zoon v a n F r a n s d e G o d i n e s , k o n s u l v a n d e P o r t u g e s e n a t i e te Antwerpen, e n van Ynez Lopez.

Na d e d o o d v a n P h i l i p d e G o d i n e s , o p 2 0 j a n u a r i 1 6 3 3

- 192 -

192 p. 192 september 1979 - p.

Hobonia jaargang - nr. 3 - september nia - 8ste jaargang Hobo

b l e e f z i j n weduwe i n h e t b e z i t v a n K a n t e k r o o i t o t i n 1 6 5 5 haar d o c h t e r P h i l i p p i n a M a r g a r e t a t r o u w d e m e t K a r e l G h i s lain de Fiennes en zo h e t k a s t e e l weer i n een andere f a m i l i e o v e r g i n g . K a r e l G h i s l a i n d e Fiennes, g r a a f van Chaumont, b u r g g r a a f v a n F r û g e s , b a r o n v a n E n n e , h e e r v a n E s q u e r d e s , R u m i l l y , W a v r a n s , L u m b i e s , A q u a i n , Wa s b a u c o u r, Biengues, F i e n n e , e n z . , g r o o t b a l j u w v a n h e t Brugse e n h e t V r i j e , stamde u i t een oude a d e l l i j k e f a m i l i e w i e r stamboom t e r u g g a a t t o t i n h e t b e g i n v a n d e 1 2 d e e e u w, e n waarvan v e r s c h i l l e n d e l e d e n e e r v o l v e r m e l d s t a a n v o o r g l o r i e r i j k e wapenfeiten.

Graaf K a r e l G h i s l e i n d e F i e n n e s o v e r l e e d o p 6 j u n i 1669 a a n d e p e s t , z i j n weduwe o v e r l e e f d e hem n o g b i j n a 30 j a a r , e n t o e n z i j o p 2 6 s e p t e m b e r 1 6 9 8 s t i e r f , g i n g Kantekrooi o v e r op h a a r zoon F i l i p Marc d e Fiennes, b u r g g r a a f v a n F r û g e s , b a r o n v a n Enne, g r a a f v a n Chaumont, K a n t e k r o o i , L u y t h a g e n , M o r t s e l , Edegem, e n z . H i j huwde m e t C o r n e l i a v a n d e V i j v e r e , weduwe v a n F i l i p d e P r e t , e n b i j z i j n k i n d e r l o z e dood, i n a p r i l 1738, gingen a l z i j n goederen o v e r a a n z i j n z u s t e r S y b i l a d e F i e n n e s . �

ei...,.

�=�� ��� � � � ` • T�� � w F - „ J • ' r �

,

-

�

_ ._1�;� .` f ri � �.. ���4j� r .i^�f'� r-"�-s:.��-.

U k1.›..,'.

•. �

�

'

N

-

,

-

a

�

,,., $ " i i ' 1 • �yX

'-- —

� o

-

.

.

-

-

•

.

.

.

�

s l

_�_.

i

� � ^ ' � . e e , - - . . . - _ . - - . c , „ - - - � � — �-_..:�z.— ... - - - - _ . . � . , .

--........„ _ � -...r.7;...-:-..." . .

.

Bovenstaande t e k e n i n g v o o r b a r o n LeRoy t o o n t h e t Castellum Cantecroy voor 1696 i n z i j n v e r v a l l e n toestand . O n d e r de graven de Fiennes kreeg Kantekrooi t e r u g een b e h o o r l i j k u i t z i c h t e n w e r d e n e r n i e u w e gebouwen o p g e t r o k ken. S y b i l l a d e F i e n n e s b l e e f ongehuwd e n s c h o n k i n 1 7 3 8 a l l e goederen d i e z i j b e z a t aan h a a r h a l f n e e f P e t r u s San-

- 193 -

september 1979 - p. 193 Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september

d e l i n . P e t r u s S a n d e l i n was e e n z o o n u i t h e t e e r s t e h u w e l i j k van Eduard S a n d e l i n , h e e r van Herenthout, e n z . en M a r i a P a r d o . We d u w n a a r g e w o r d e n h u w d e E d u a r d v o o r een t w e e d e m a a l m e t T h é r è s e d e F i e n n e s , e e n z u s t e r v a n Sybilla.

Petrus S a n d e l i n o f P i e t e r S a n d e l i j n , g r a a f van K a n t e k r o o i , g r a a f v a n Chaumont, b u r g g r a a f v a n F r û g e s , enz. o v e r l e e d i n z i j n k a s t e e l t e E n n e b i j S i n t - O m a a r s , Frans - V l a a n d e r e n , i n 1 7 7 6 e n l i e t z i j n g o e d e r e n n a aan z i j n n i c h t A d e l a i d e F é l i c i t a s d e F i e n n e s , m a r k g r a v i n v a n F i e n n e s , g r a v i n v a n K a n t e k r o o i , e n z . , gehuwd met r i d d e r J o s e p h M a r i a m a r k i e s v a n M a r t h a r e l , g o e v e r n e u r van H o n f l e u r , A u g e , e n z . K a n t e k r o o i w a s t o e n n i e t m e e r dan e e n r u i n e , z o d a t d e C a n t i l l o n s c h r i j f t i n 1 7 7 0 , i n z i j n " Ve r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s o n d e r hoorige Landen " :

Het K a f w i e r d versiert en koffie lyk herbouwd onder de Regeering van :Philip pis vara Bourgotje, Hertog vari Brabant, maar het is zedert dien tyd zodanig vervallen, dat bet tegenwoordig niet meer als een klyn Gebouw is half vertvo eít.

Op 9 o k t o b e r 1 7 8 1 w o r d t K a n t e k r o o i v e r k o c h t a a n P h i l i p J o z e f H u b e r t H e l m a n d e Te r m e e r e n v o o r d e s o m v a n 65.000 g u l d e n e n 1 . 0 0 0 v e r d i e r e n a a n 3 g u l d e n .

Baron H e l m a n d e Te r m e e r e n v a n K a n t e k r o o i , g e b o r e n t e Brussel o p 2 november 1715, t r a d o p 3 november 1748 i n het h u w e l i j k met g r a v i n M a r i e C h r i s t i n a v a n O v e r s t r a e t e n , en o v e r l e e d o p 1 0 f e b r u a r i 1 7 8 3 , z e v e n k i n d e r e n n a l a t e n d .

Z i j n o u d s t e z o o n , F r a n s A u r e l i u s G u i d o g r a a f Helman de Te r m e e r e n , g r i f f i e r v a n d e R a a d v a n B r a b a n t , g r o o t b a l juw v a n A a l s t , e n z . v o l g d e hem o p e n w a s d e l a a t s t e h e e r van K a n t e k r o o i d i e d e t i t e l v a n g r a a f z o u v o e r e n . D e Franse r e v o l u t i e b e r e i k t e o n z e g e w e s t e n i n 1 7 9 4 e n m e t haar verdwenen v o o r g o e d a l l e h e e r l i j k h e d e n e n l e n e n .

Frans H e l m a n d e Te r m e e r e n o v e r l e e d o p 1 3 m e i 1 8 1 6 , z i j n e c h t g e n o t e L o u i s e C h a r l o t t e v a n Crumpippen was r e e d s i n 1805 o v e r l e d e n , e n t o e n was K a n t e k r o o i r e e d s o p hun d o c h t e r overgegaan. I s a b e l l a C l a r a E u g e n i e Helman d e Te r -

- 194 -

194 p. 194 1979 -- p. nr. 33 -- september 1979 jaargang -- nr.

Hobonia - 8ste jaargang

meeren h u w d e o p 2 1 m e i 1 7 8 3 m e t J a n C h r i s t o f f e l J o z e f , baron v a n B a r t e n s t e i n , b a r o n v a n h e t H e i l i g R i j k , r a a d s heer t e B r u s s e l , e n z . e n o o k u i t d i t h u w e l i j k s p r o o t slechts één d o c h t e r.

Deze d o c h t e r , C h a r l o t t e G h i s l a i n e v a n B a r t e n s t e i n , gehuwd o p 2 1 j a n u a r i 1 8 0 5 m e t J a n A n t o o n G h i s l a i n O s y, t e Antwerpen g e b o r e n o p 3 m a a r t 1 7 7 8 , bekwam m e t h a a r e c h t g e noot h e t v r o e g e r e f e o d a l e s l o t K a n t e k r o o i o p 1 7 a p r i l 1812. V a n h u n d r i e k i n d e r e n s t i e r f K a r e l v ó ó r h i j m e e r d e r j a r i g was geworden, e n toonden L o u i s a e n Eugenie J o sepha G h i s l a i n e n i e t v e e l b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e o u d e burcht. Op 21 a p r i l 1823 s t e l d e n z i j K a n t e k r o o i t e koop en h e t w e r d t o e g e w e z e n a a n h u n n e e f b a r o n J a n J o z e f R e n i e r , b a r o n O s y d e Wy c h e n , g e b o r e n t e R o t t e r d a m o p 2 f e b r u a r i 1792.

Baron O s y w a s o p 1 5 n o v e m b e r 1 8 1 4 gehuwd m e t j o n k vrouw M a r i e - J e a n n e d e K n y f f , d o c h t e r v a n d e t o e n m a l i g e e i g e n a a r v a n h e t k a s t e e l Te B o e l a e r e o n d e r Deurne ( n u Borgerhout J .

Baron J a n J o z e f R e n i e r O s y d e Wychen z e t e l d e v a n 1 8 2 0 t o t 1830 i n d e Antwerpse stadsraad, werd l i d van h e t Nat i o n a a l K o n g r e s e n w a s mede é é n d e r a f g e v a a r d i g d e n d i e Leopold v a n Saksen - C o b u r g d e B e l g i s c h e t r o o n g i n g e n aanbieden.

Jan J o z e f R e n i e r o v e r l e e d o p 2 1 j u n i 1 8 6 6 i n h e t k a s t e e l Te B o e l a e r, d a t d o o r e r f e n i s i n 1840 i n z i j n b e z i t was g e k o m e n , e n v a n z i j n d r i e k i n d e r e n w a s h e t E d w a r d J o z e f F r a n s d e P a u l , b a r o n O s y d e Wychen, d i e K a n t e k r o o i e r f d e . H i j w a s g e b o r e n o p 2 5 m a a r t 1 8 3 2 e n huwde o p 1 8 oktober 1853 met Jeanne P e t r o n e l l a d e l l a F a i l l e , d i e e c h t e r a l o p 2 3 december 1854 z o u o v e r l i j d e n . O p 17 m e i 1859 ging Edward Osy een tweede h u w e l i j k aan m e t M a t h i l d e V i l l e r s , d e d o c h t e r van Martinus V i l l e r s e n Eugenie Marie Jeanne L u n d e n .

Vo o r K a n t e k r o o i b r e e k t e r w e e r e e n f a t a l e p e r i o d e aan. I n 1 8 6 0 w e r d d e e e n s z o m a c h t i g e b u r c h t b e r o o f d v a n haar s c h o o n s t e g r o n d e n v o o r d e a a n l e g v a n F o r t I V i n d e nieuwe v e s t i n g g o r d e l r o n d A n t w e r p e n . D a a r o m b e s l o o t b a r o n Osy, d i e d e p o l i t i e k e v o e t s t a p p e n v a n z i j n v a d e r h a d g e volgd e n s e n a t o r e n v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r was, K a n t e k r o o i te verkopen en h i j z o u , t o t nu t o e , d e l a a t s t e a d e l l i j k e

- 195 -

p. 195 nr. 3 - september 1979 -- p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

� �

-0

.

.

� .

s

�lvlr�

'

�

n

_s

�

�

Î

+f

o �

�

�

n'-

Y

m �

•

� �

� ✓

�

�

: � �

�

� m

�

�

� r � �

i ,

; �

,

���,

I � � � .. . ▶��+�

Kastelen

%� � ; ' • a�: ' � �� .���C�' � �

f . i �:��

�

i n Antwer-

�

�i�',hl�s��/!/!/„���!!_,_ �_ : �` ■ „ ��� � s e . ;

"

i a-�%

Á � ,x^�.7b � � á . r � ; i :;�••�.t _

�I

�

1 a I � N U i ▶ � � � rrrr+� � • .—= � 1 � = r . , . . - � - - a.!■

■ �i �� e a r or

;.

� r

�

Prachtige tekening door Steven u i t z i j n boek: pen " b l z . 2 2

♦�

ü

�`,,.

"-atm i f :

u h e -1111"41. ' W e , _

411

� ` , � � , r ■r � � � '��� � o

����� :rF� leg � �,,� r

'

'� �r ▶,-'�-,,,,�

� � a Illiftwo 1 ' 4 ; - - .Wr 'r � . � � t � ! ! / '

g.�o. �''�„r Mee, �

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 196

bezitter blijven.

Op 2 5 a p r i l 1 8 7 3 w e r d d e o u d e b u r c h t a a n g e k o c h t d o o r J.B. A a r s s e n , e e n Antwerpse d r u k k e r, d i e K a n t e k r o o i i n 1882 v e r k o c h t a a n J . H e n e n , e e n h a n d e l a a r u i t A n t w e r p e n .

In 1882 v o l g d e e e n n i e u w e v e r k o o p e n w e r d Edward P e e t e r s e i g e n a a r, e n b i j d i e n s d o o d i n 1 9 1 4 w e r d K a n t e k r o o i d o o r z i j n e r f g e n a m e n v e r k o c h t a a n d e f a m i l i e P. F. D e G r o o d t Van Raemdonck. I n 1 9 2 1 w e r d e n z i j o p g e v o l g d d o o r h u n z o o n , prof. d r . A r t h u r de Groodt, i n h e t h u w e l i j k verenigd met Elisabeth Adant. D i t echtpaar w i s t van h e t kasteel Kantek r o o i e e n t r e f p u n t t e maken v a n k u n s t e n a a r s , g e l e e r d e n e n p o l i t i c i u i t binnen- en buitenland.

Emmanuel d e Bom, W i l l e m E l s s c h o t , J o z e f M u l s , R a b i n d r a n a t h Ta g o r e , F r e d e r i k v a n E e d e n , A l b e r t E i n s t e i n , P o l de M o n t , C a m i l l e Huysmans, L o d e B a e k e l m e n s , J e f v a n H o o f , M a r n i x G i j s e n , P r o f e s s o r H u i z i n g a , F e l i x Ti m m e r m a n s , M a hatma G a n d h i , A l i c e N a h o n , e n n o g v e l e a n d e r e n w a r e n e r te g a s t .

REDDING VA N K A N T E K R O O I In d e l e n t e v a n 1930 behoorde K a n t e k r o o i a a n i n g e n i e u r A . F a u r e w a a r n a m e j u f f e r R o s a Va n D a e l e d e n i e u w e eigenaresse werd i n 1945.

Door e n o r m e f i n a n c i ë l e o p o f f e r i n g e n i s R o s a Va n Daele e r i n g e s l a a g d K a n t e k r o o i t e r u g t e h e r b o u w e n i n z u i v e r Vlaamse r e n a i s s a n c e s t i j l . E e n P a r e l t j e !

Op d i t o g e n b l i k i s men a a n d e l a a t s t e f a z e v a n d e g e w e l d i g e r e s t a u r a t i e b e g o n n e n . D e gebouwen d i e n e n n o g g e voegd, h e t p a r k n o g a a n g e l e g d , m a a r e e n m a a l z o v e r z a l m e n K a n t e k r o o i t o t é é n d e r m o o i s t e k a s t e l e n v a n o n s l a n d mogen rekenen.

Het k a s t e e l K a n t e k r o o i i s p r i v a a t b e z i t e n n i e t t o e g a n k e l i j k v o o r b e z o e k e r s . We h a d d e n d e u i t z o n d e r l i j k e g e l e genheid K a n t e k r o o i t e bezoeken w a a r we d o o r d e s y m p a t i e k e e i g e n a r e s s e j u f f r o u w Va n D a e l e , o n d a n k s h a a r d r u k k e w e r k zaamheden, w e r d e n r o n d g e l e i d . L a n g s d e z e weg w i l l e n w e d e ze d y n a m i s c h e dame d a n o o k d a n k e n v o o r d e t o e l a t i n g h e t domein t e b e t r e d e n , f o t o ' s t e m a k e n , e n h a a r t e v e n s g e l u k wensen m e t d e p r a c h t i g u i t g e v o e r d e r e s t a u r a t i e w e r k e n d i e Kantekrooi weer t o t een t r o t s k a s t e e l hebben omgetoverd.

Slechts één brug o v e r de 8 m brede s l o t g r a c h t g e e f t

- 19 7 -

197 p. 197 1979 -- p. nr. 33 -- september 1979 jaargang -- nr.

Hobonia - 8ste jaargang

toegang t o t h e t k a s t e e l v a n K a n t e k r o o i . B i n n e n i n i n h e t poortgebouw v e r s i e r d m e t h e r a l d i s c h e wapens ( V o l c a e r t , B e r t h o u t , G r a n v e l l e ) e n d e v o l l e d i g e opsomming v a n d e eigenaars d i e K a n t e k r o o i i n b e z i t hadden t o t 1934.

Behalve d e v e r s t e r k i n g e n , d e b a s t i o n s e n d e s l o t gracht, e e n overgebleven d e e l van een onderaardse gang en e n k e l e r e s t e n v a n d e g r o n d v e s t e n d e r r e e d s v r o e g e r a f gebroken gebouwen, z i j n h e t h e r e n h u i s , d e s l o t k a p e l m e t k a p e l h u i s e n d e b i j g e b o u w e n d e e n i g e d r i e gebouwen d i e nog d e e l u i t m a k e n v a n h e t o u d e s l o t .

Het n i e u w e k a s t e e l w e r d o p g e t r o k k e n a c h t e r d e v r o e gere s l o t k a p e l . H e t v e r t o o n t t w e e v l e u g e l s d i e l o o d r e c h t op e l k a a r s t a a n . A a n d e z i j d e v a n h e t b i n n e n h o f w e r d o p de o u d e g r o n d v e s t e n e e n r o n d e t o r e n g e b o u w d , d i e e v e n a l s de a c h t k a n t i g e s p i e t o r e n v a n d e v o o r z i j d e , h o o g b o v e n h e t dak u i t s t e e k t . D e g a n s e b o u w w e r d v e r w e z e n l i j k t v o l g e n s de p r i n c i p e s v a n d e b a k - e n z a n d s t e e n a r c h i t e c t u u r u i t d e 17de e e u w, m e t e e n g e w e l f d e g a n g a a n d e z i j d e v a n h e t neerhof. D e bakstenen g e v e l s z i j n doortrokken met h o r i z o n t a l e banden i n w i t t e h a r d s t e e n , d i e d o o r l o p e n i n d e v e n s t e r k r u i s e n e n o p d i e m a n i e r aan d e v e n s t e r s h u n bouw en p l a a t s v o o r s c h r i j v e n .

Het d o m e i n v a n K a n t e k r o o i mag d u s n i e t b e t r e d e n w o r den m e t h e t k a s t e e l i s g e m a k k e l i j k t e z i e n v a n o p d e o p e n bare weg.

Paul A r r e n BRONNEN J.B. S t o c k m a n s : " G e s c h i e d e n i s d e r gemeente M o r t s e l " 1882 F. D e G r o o t : " C a n t e c r o y , B u r c h t e n H e e r l i j k h e i d " z . d .

D r. H . D i e r c k x : " G e s c h i e d e n i s v a n M o r t s e l " 1 9 6 1 J. G o o l e n a e r t s : " H e r a l d i e k v o o r T o e r i s t e n H e e m k u n d i g e Lieven Gypen: " K r a n s v a n K a s t e l e n i n d e P r o v i n c i e A n t werpen " 1 9 6 0 - b l z . 9 9 0. P e t i t j e a n : " N o s C h â t e a u x h i s t o r i q u e s " To m e I blz. 325 M. E e m a n s : V l a a m s c h K a s t e e l e n b o e k " z . d . b l z . 4 3

- 198 -

198 p. 198 nr. 33 - september 1979 - p. jaargang - nr.

Hobonia - 8ste jaargang

E. D e R i d d e r : " A n t w e r p e n e n O m s t r e k e n " z . d . b l z . 9 3 De C a n t i l l o n : " Ve r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s onderhoorige Landen " 1770 - b l z . 9 3 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1 9 5 5 blz. .9 + p l a a t 19 J. S c h o b b e n s : " L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s " 1 9 2 1 - b l z . 1 5 3 Steven: " K a s t e l e n i n Antwerpen " 1 9 7 2 - b l z . 2 2 " Va d e - Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " 1 9 5 2 blz. 81 F. D o n n e t & F . V a n L e e m p u t t e n : " M o r t s e l e n d e S i n t Benedictuskerk " 1928 F. P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n B e r c h e m " 1 9 4 9 - b l z . 3 8 C. B e a u n e : " A n n u a i r e d e s C h â t e a u x d e B e l g i q u e " é d i t i o n 1899 - b l z . 5 3 F. W a l t m a n Va n S p i l b e e k : " D e a b d i j v a n To n g e r l o o - G e schiedkundige navorschingen " 1888 - d e e l 1 b l z . 6 4 5 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " d e e l I I - 1 9 7 2 blz. 11 0 H. E g g e n s t e i n : " A a n t e k e n i n g e n o v e r A n t w e r p s e b e g r a a f plaatsen " 1946 - b l z . 3 3 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " d e e l 2 - 1 9 3 9 - b l z . 9 3 4 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " b l z .

568 - 1 9 6 6 e.a.

De r e s t a u r a t i e v a n h e t k a s t e e l K a n t e k r o o i i s een v e r w e z e n l i j k i n g v a n h e t b o u w b e d r i j f Va n den B o g a e r t d i e w e o o k w e l i n d e b l o e m e t j e s mogen z e t t e n .

- 199 -

199 p. 199 nr. 33 - september 1979 -- p. jaargang -- nr.

8ste jaargang Hobonia -- 8ste

activiteiten UITSTAP: L I L L O - DOEL 27 m e i 1 9 7 9 - e e n t r o o s t e l o z e , s t i l a a n v e r t r o u w d geworden m i e z e r i g e , k i l l e z o m e r s e z o n d a g m o r g e n ! E e n s t e m e e r was d e r e g e n d e g r o t e s p e l b r e k e r !

Niettemin t r o t s e e r d e n een t w i n t i g t a l Hobonia g e t r o u w e n h e t g u r e w e e r e n w a r e n om 1 0 u u r p r e s e n t aan d e d e u r v a n h e t p o l d e r m u s e u m .

De h e e r G a s p a r d G e e r t s , l e i d d e o n s i n z i j n e i g e n p i t t o r e s k e s t i j l doorheen d e v e l e kamers e n z a a l t j e s , waarvan a l l e t e n t o o n g e s t e l d e m a t e r i a a l v e r t e l t o v e r e e n t e l o o r gegane e p i s o d e i n o n z e Antwerpse S c h e l d e p o l d e r s .

Het museum k a n t r o u w e n s p r a t g a a n o p e e n b i j z o n d e r interessante verzameling f o l k l o r i s t i s c h materiaal. Met een b e e t j e v e r b e e l d i n g k a n men e r z i c h v l u g i n d e s f e e r voelen v a n h e t l e v e n d e r inwoners v a n d e v e r s c h i l l e n d e verdwenen p o l d e r d o r p e n r o n d d e e e u w w i s s e l i n g . B o v e n d i e n b e s c h i k t h e t museum o v e r e e n e n i g m o o i e s c h e l p e n - e n k o r a l e n c o l l e c t i e . Jammer d a t d e s t e d e l i j k e o v e r h e i d wat a l t e w e i n i g o v e r d e b r u g k o m t om h e t g e h e e l e e n b e e t j e o p t e smukken e n d e l o k a l e n w a t p r e s e n t a b e l e r t e maken.

Het o v e r e i n d b l i j v e n v a n d i t museum h a n g t d a n o o k grotendeels a f van de p e r s o o n l i j k e i n z e t van enkele bereidwillige ijveraars.

Na d e r o n d l e i d i n g d o o r h e e n h e t P o l d e r m u s e u m l o o d s t e de g i d s h e t g a n s e g e z e l s c h a p n o g e v e n d o o r d e s m a l l e straatjes van L i l l o - f o r t .

-200-

p. 200 september 1979 -- p.

Hobonia -- 8ste jaargang nr. 33 - september jaargang - nr.

Venkte.inde weekgave van het dafzument dat, maai, -.ngekadend, cloak de heen De BaĂ­.ve a.P4 hefci.nnekLng4ge3chenh, aan Hoban a wend aver handigd .t1 jden4 het bezoek aan het Haaghuis.

Habania dankte de heen De fictive met een tekening van het Haagbooms Fzekfzp.2e- intje.

-201-

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 201

Nee, d i t £4 echt n i e t Sintenh,Qaa4 die a,2 u i t Spanje komt I We.2 de 4amt,Pí.e 8.2ocfzx die de oventocht naan 7 oe.2 waagt.

- 202 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 3 - september 1979 - p. 202

Het e e r s t e d e e l v a n d e d a g o r d e z a t e r o p , e n e n k e l e leden t r o k k e n n u h u i s w a a r t s . I n e e n k l e i n r e s t a u r a n t k r e e g d e i n w e n d i g e mens w a a r o p h i j r e c h t h a d .

Even n a t w e e u u r l i e t e n w i j d e r e c h t e r o e v e r v o o r wat h i j w a a r d w a s e n s t a k e n d e S c h e l d e m e t e e n s t e v i g e Flandriaboot o v e r, r i c h t i n g Doel.

Hier werd de groep t e r u g aangedikt met een t i e n t a l Hobonia - e e n h e d e n , z o d a t w e m e t z o w a t 2 5 n a a r h e t Hooghuis " t r o k k e n , w a a r d e h e e r M a r c D e B a i v e o n s deskundig een k o r t e h i s t o r i e k s c h e t s t e v a n D o e l e n d a a r na w o o r d e n t e k o r t kwam om h e t w e l e n w e e v a n " z i j n hooghuis " t e openbaren. ( I n Hobonia 2 - 1979 v e r s c h e e n een b o n d i g v e r s l a g v a n d e h i s t o r i s c h e w a a r d e v a n d i t g e k l a s s e e r d e monument ! ) Na h e e l w a t o v e r e n w e e r g e p r a a t w e r d n o g e e n b e z o e k gebracht aan d e a l d a a r lopende t e n t o o n s t e l l i n g van grafische k u n s t en keramiek.

Met e e n g e z e l l i g e d r i n k w e r d h e t b e z o e k a a n h e t Hooghuis b e s l o t e n .

Nadien v o n d e n w e n o g " Ta n t e A l f o n s i n e " b e r e i d om o n s e v e n d o o r d e d o r p s k e r k t e l e i d e n . Z i j d e e d d i t bovendien m e t e e n merkwaardige o v e r t u i g i n g e n b e z i e l i n g die a l l e e n van een rasechte Doelenaar kon verwacht worden.

Nu h e t v o o r o p g e s t e l d e progamma z i j n b e l o o p h a d gekregen t r o k e e n i e d e r r u s t i g h u i s w a a r t s m e t d e o p g e dane e r v a r i n g d a t d e mensen i n o n z e p o l d e r d o r p e n e e r t i j d s , e n misschien i n mindere mate ook nu nog, v e e l s o b e r d e r, m i n d e r g e j a a g d , m a a r w a a r s c h i j n l i j k v e e l gelukkiger leefden dan velen van ons nu !

ACTIVITEITENKALENDER 1 9 7 9

-

1980

23 s e p t e m b e r - V o l k s s p e l e n 30 s e p t e m b e r - g e l e i d e s t a d s w a n d e l i n g t e A n t w e r p e n . 2 7 o k t o b e r - t h e a t e r b e z o e k ( progamma n o g t e b e p a l e n ) 17 n o v e m b e r - t e e r f e e s t 30 n o v e m b e r - k e r k c o n c e r t " R o r a t e "

-203-

p. 203 september 1979 -- p.

Hobonia nr. 33 - september jaargang - nr. a -- 8ste jaargang Hoboni

1 december - S t . - N i k l a a s v i e r i n g 14 d e c e m b e r - D i a - a v o n d " Z u i d - T i r o l " d o o r d e h e r e n Grégoire G i l b e r t en De W e i r d t P i e t B i j s n e e u w - w a n d e l i n g i n s a m e n w e r k i n g m e t d e Hoogboomse w a n d e l k r i n g i n h e t d o m e i n " D e Oude G r a c h t 9/10 f e b r u a r i - t e n t o o n s t e l l i n g " O u d e A m b a c h t e n Den Haasdam

el

el

in

8 maart - worstenbroodavond - ledenvergadering 20 a p r i l - museumbezoek 23 m e i - a v o n d s t a d s w a n d e l i n g Vo o r a l d e z e a c t i v i t e i t e n w o r d t u t i j d i g s c h r i f t e l i j k i n g e l i c h t , maar h e t kan t o c h n u t t i g z i j n deze d a t a nu reeds i n uw agenda t e n o t e r e n .

D U D E

A M B A C H T E N F E B R U A R I

1

—

9

e

n 1 0

9 8 0

Nog s t e e d s z o e k e n w i j n a a r mensen d i e z i j h e t b e r o e p s h a l v e , z i j h e t a l s v r i j e t i j d s b e s t e d i n g w e n s e n mee t e w e r k e n a a n onze t e n t o o n s t e l l i n g .

Ambachten d i e n u r e e d s v a s t l i g g e n : - kantklossen - p o p p e n maken - spinnen - weven - boekbinden - p ó t t e n bakken - mandenvlechten Het g e h e e l z a l o p g e l u i s t e r d w o r d e n d o o r " D e S t r a a t z a n g e r s een t r i o d a t o u d e v o l k s m u z i e k b r e n g t . V o o r d e o p e n i n g v a n de t e n t o o n s t e l l i n g v e r k l a a r d e d e v o l k s d a n s g r o e p " C a n t e c l e e r " z i c h b e r e i d e n k e l e Vlaamse dansen t e brengen. E l k e t i p v a n u om n o g m e e r e n a n d e r e a m b a c h t e n b i j e l k a a r t e brengen w o r d t i n d a n k a a n v a a r d .

Harry De S i t t e r

- 204 -

204 p. 204 1979 -- p. nr. 33 -- september 1979 jaargang -- nr.

Hobonia - 8ste jaargang