HCO magazine najaar 2019

najaar 2019

magazine

Inspiratie en kennis voor je onderwijspraktijk

WIE OF WAT HEEFT JE KIJK OP HET VAK VERANDERD? HET GESPREK

Leerlingen leren schakelen tussen school, straat en thuis

Samira Bouchibti over gelijke kansen LEREN VAN EN MET ELKAAR

Aandacht voor de brede ontwikkeling van leerlingen

2

Redactie Gaby Ammerlaan Laura Bron Lieke de Jonge Anna-Marie Kooiman Brenda van der Meer Susanne Reiss Marjolein Wennekers Tekstuele bijdragen Claudia Molier Fotografie Michel Mees (fotomodel HCO) Bart van Vliet (artikelen) Susanne Reiss (School in beeld) en anderen Cover Bart van Vliet Ontwerp Ontwerpwerk Druk Opmeer papier pixels projecten HCO Magazine verschijnt 3x per jaar.

Redactieadres communicatie@hco.nl

HCO Zandvoortselaan 146 Postbus 53509 2505 AM Den Haag 070 448 28 28 www.hco.nl Volg ons via   

8B COVERFOTO

Leerlingen van groep 8B, de klas van juf Arianne en meester Kees, van CBS De Vliermeent in Den Haag.

FOTOMODEL HCO AAN HET WOORD

is te realiseren. Hierin zit voor mij ook de uitdaging.

wijken. Na bijna 10 jaar heb ik zeker geen spijt van de keuze om te gaan werken in een wijk waarin de school de kinderen zoveel kansen biedt, die zij van huis uit niet altijd kunnen krijgen. Doordat ik mijn leerlingen naast de lessen ook in aan­raking kan brengen met sport, cultuur en kunst, kunnen zij ook daarin hun talenten ontwikkelen. Ik blijf ervan dromen dat ieder kind uit­ eindelijk kan worden wat hij of zij zo graag zou willen.’

Voor mijn eindstage van de PABO had ik de keuze uit ver­schillende scholen, gevestigd in verschillende soorten

Sandra de Booij, leerkracht groep 6B, Openbare basisschool De Springbok

Hoe kijk jij naar kansengelijkheid in het onderwijs?

We vroegen het een van de leraren die model stond voor de nieuwe stijl van HCO. ‘Persoonlijk vind ik dat alle kinderen dezelfde kansen verdienen. Ieder kind moet zich volledig kunnen ontwik­ kelen in een veilige omgeving.

Ik zou willen dat achtergrond, opleidingsniveau van ouders of de financiële situatie daar geen invloed op had. In de praktijk als leerkracht merk ik dat dit toch echt moeilijker

3 TROTS OP

INHOUD

Regionale Dagen Jonge Kind ‘Oren, ogen, puntje van je neus…’

Werk je met peuters en kleuters, kom dan naar de RDJK! Het thema is leren met je lichaam en leren met je zintuigen. Laat je inspireren tijdens een van de workshops.

Op www.hco.nl/rdjk vind je alle informatie over het vernieuwde programma en kun je je inschrijven voor:

Herfstvirus

VAN DE REDACTIE

Vrijdag 27 of zaterdag 28 maart 2020 09.00 - 15.15 uur bij HCO in Den Haag

Niet ieder kind krijgt dezelfde kansen als het gaat om zaken als welvaart, gezondheid en welzijn, voorspoed of een goede baan in de toekomst. Het tegengaan van kansenongelijkheid is een opdracht voor iedereen, met een grote rol voor het onderwijs. Die handschoen wordt gelukkig door velen opgepakt. Er bestaan vele thema’s waarmee bestuurders, beleidsmedewerkers, scholen en leraren proberen de kansen voor kinderen en jongeren te verbeteren: investeren in ouderbetrokkenheid, extra onderwijstijd, taalbevordering, mentoring en coaching, sport- en cultuuractiviteiten, loopbaanleren en meer.

‘We kunnen niet alles compenseren in het onderwijs dat thuis ontbreekt’, zegt een van de geïnterviewden in dit magazine, ‘maar we kunnen wel een krachtige taalrijke omgeving creëren op school’. En zo verzamelden we meer praktijk­ verhalen voor deze najaarseditie, die helemaal in het teken staat van bouwen aan kansengelijkheid in het onderwijs. Wat valt op in de interviews die we hielden met leraren, directeuren en andere onderwijsexperts? Er heerst in onze omgeving een enorme betrokkenheid en inzet om het goed te doen voor de kinderen en jongeren. Natuurlijk maken velen zich ook zorgen, alleen al het actuele lerarentekort levert genoeg hoofdpijn op. Maar er is ook veel optimisme. Zoals je kunt lezen bij de initiatiefnemers van Platform Urban Education 070 die trots zijn op hun superdiverse scholen en de uitdagingen niet uit de weg gaan. En denk aan de leraren die aan hun vaardigheden – en mindset - werken, zodat ze nog beter hun leerlingen kunnen begeleiden.

Wij hopen dat het enthousiasme, de kennis en de inzet van deze mensen besmettelijk zijn. Laat jezelf aansteken door dit virus!

HET GESPREK

Leerlingen leren schakelen tussen school, straat en thuis

Moedertaal als spring­­plank om Nederlands te leren

4

12

De week van

7

School in beeld

8

Leren van en met elkaar

10

Wie of wat heeft je kijk op het vak veranderd?

14

Toekomstgericht onderwijs 15 Boeken en congressen

16

4 HET GESPREK

PO en VO werken samen aan gelijke kansen

Leerlingen leren schakelen tussen school, straat en thuis TEKST: GABY AMMERLAAN FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Bianca Peeters Docent Edith Stein College

Dorothee Hoekstra Projectleider Platform Urban Education 070 en beleidsmedewerker Rijswijks Lyceum & Van Vredenburch College

Henry Kops

Directeur OBS De Kleine Wereld

5

Als de leerlingenpopulatie veel­zijdiger wordt op je school, ben je dan nog in staat om dezelfde kansen voor leerlingen te reali­seren? Voor een aantal scholen in Den Haag en Rijswijk is dit een actuele uitdaging. Zij verenigden zich in het Platform Urban Education 070.

Op landelijk niveau zijn er nog twee vergelijkbare platforms. Uniek in onze regio is dat vijf scholen uit zowel voortgezet onderwijs als basisonderwijs elkaar hebben gevonden. Hun inspanningen zijn gericht op ontmoeten, kennisdelen, vaardigheden opdoen en van elkaar leren. Een gesprek met drie betrokkenen.

Projectleider Dorothee Hoekstra: ‘Hoe kunnen leraren nog beter omgaan met leerlingen die opgroeien in de grote stad? Dat staat voor ons centraal. We willen kennis en ervaringen delen, zodat we onze leerlingen betere kansen geven hun talenten te ontdekken en ontwikkelen.’

Bianca Peeters, docente Geschiedenis op het Edith Stein College vult aan: ‘We willen van start bekwaam naar stad bekwaam. Grote steden zijn er overal, maar wij hebben ook nog eens te maken met superdiverse scholen.’

Henry Kops, directeur van OBS De Kleine Wereld, vertelt hoe hij een paar jaar geleden merkte dat zijn school aan het veranderen was. Henry: ‘Ik was bij een lezing van Iliass El Hadioui, wetenschappelijk docent aan de Erasmus Universiteit, en hij duidde in één keer wat ik voelde. De leerlingenpopulatie op onze school is in korte tijd veranderd en dat heeft invloed op de schoolcultuur en het gedrag.’

Leven in verschillende werelden Met zijn Transformatieve school aanpak heeft Iliass El Hadioui een raamwerk ontwikkeld om als docenten beter om te gaan met die veranderende realiteit, legt Dorothee uit. ‘Ilias geeft woorden aan dingen die je ziet in de klas. Veel jongeren op onze scholen leven

in verschillende werelden. Ze moeten voortdurend schakelen tussen de thuiscultuur, de cultuur op straat en die op school. Dat levert onrust op. Er is ook geen sprake van één dominante culturele achtergrond.

Op onze scholen hebben leerlingen juist hele diverse achtergronden en dat worden er alleen maar meer.’

Bianca: ‘De verschillende cultuur, thuis, op school en op straat stelt verschillende eisen aan jongeren. Neem een begrip als ‘respect’. In een traditionele thuiscultuur betekent dit vaak ‘gehoorzamen aan je ouders’, op straat moet je respect afdwingen en soms letterlijk bevechten.

Op school krijg je respect van de leraren als je je best doet. Dat botst met elkaar. Als docent wil ik leerlingen leren te switchen hiertussen.’

‘We willen van start bekwaam naar stad bekwaam’ Bianca Peeters

Docenten en leerlingen coachen Dorothee: ‘We zitten met onze scholen in verschillende fasen. Op het Rijswijks Lyceum werken we al een paar jaar met coaches van de Transformatieve school aanpak. Zij maken docenten bewust en trainen ze.’

Henry heeft op zijn basisschool ingezet op begeleiding van leraren, maar ook van leerlingen. Henry: ’Wij hebben leerlingen in groep 7 en 8 van wie ik verwacht dat ze het moeilijk krijgen bij de overgang naar het voortgezet onderwijs om daar de werelden van de straat en school te verenigen. Ik wil hen bewust voorbereiden en daarom hebben we coaches voor ze ingeschakeld. Leerlingen van het Rijswijks Lyceum zijn hier ook geweest om te vertellen over de middelbare school en hoe zij moeilijk­ heden hebben overwonnen.’

6

Dorothee: ‘Dat is ook zo waardevol aan ons platform.

Doordat we elkaar kennen komen er gemakkelijker uitwisselingen tot stand. We zijn nu anderhalf jaar samen bezig. Dat we allemaal elkaars scholen hebben bezocht was al zo waardevol. Onze docenten waren onder de indruk van wat leerkrachten op basisscholen allemaal al doen om te differentiëren en kinderen zelfstandig te laten leren. Soms leren we leerlingen op middelbare scholen weer dingen af, dat is zonde.’ Bianca: ‘In het voortgezet onderwijs zijn we vaak te bang dat leerlingen niet gaan leren als we ze loslaten. Als het om gelijke kansen gaat, moet je koesteren wat leerlingen al aan zelfstandigheid hebben geleerd, want dat geeft ze zelfvertrouwen. Ik wil ze daarom aanmoedigen om zelf beslissingen te nemen.’

Taal en expressie Naast aandacht voor klassenmanagement en gedrag, de overgang van PO naar VO en zelfstandigheid hebben de scholen van het platform “taal” als speerpunt.

Bianca: ‘Veel van onze leerlingen missen nog gevoel voor de Nederlandse taal. Bij dramalessen kun je bijvoorbeeld heel goed met taal aan de slag.’ Henry vult aan: ‘Je appelleert aan hele andere vaardigheden en leert de kinderen woorden geven aan hun emoties.’

‘Dat we allemaal elkaars scholen hebben bezocht was al zo waardevol’

Dorothee vult aan: ‘Er is vaak sprake van een verborgen taalachterstand, omdat veel leerlingen wel verbaal sterk zijn. Ze missen echter de finesses van taal. Hoe kun je daaraan werken op school? Ook hiervoor gaan we best practices ontwikkelen.’

Klimmen op de ladder Henry werkt al een paar jaar met zijn team aan een gedeelde visie, met veel nadruk op eigenaarschap voor de leerlingen over hun eigen leerproces. ‘Op een basisschool kun je gemakkelijker een gezamenlijke focus bepalen. Voor scholen in het voortgezet onderwijs is dat een uitdaging met zoveel docenten en leerlingen.’

Toch is juist in het VO een gezamenlijk normatief kader nodig volgens Dorothee: ‘Het gaat daarbij over welke afspraken we maken over essentiële zaken in de school.

Dat is voor onze leerlingen een voorwaarde om te kunnen klimmen op de ladder. Als docenten binnen de school heel verschillend handelen is het juist voor leerlingen die al tussen drie werelden moeten switchen, niet te volgen. Dat vereist een denkomslag bij docenten die al jarenlang op een bepaalde manier gewend zijn les te geven. En om dat te bereiken is het belangrijk om een samen leercultuur te creëren. Daar bouwen we nu hard aan. We helpen de docenten om het goed te doen voor de leerlingen.’

De drie betrokkenen zijn eensgezind in hun inzet en vastberadenheid om een succes te maken van urban education. Dorothee: ‘We hebben het de hele tijd over de superdiversiteit van Den Haag, maar dat is natuurlijk ook super!’ Bianca: ‘Ik zeg het ook tegen mijn leerlingen: jullie zijn zo gewend aan al die verschillende achter­ gronden en leren ermee om te gaan, jullie zijn straks een voorbeeld voor anderen, op de universiteiten, hoge­ scholen en in de banen waar jullie terecht komen.’

Dorothee Hoekstra

Over Platform Urban Education 070 In het land komen er steeds meer scholen die samenwerken rondom Urban Education. Het ministerie van OCW stimuleert dit ook met het programma Gelijke kansen. Het platform Urban Education 070 bestaat al bijna twee jaar en is een samenwerking van het Edith Stein College, Rijswijks Lyceum & Vredenburgh College, Segbroek College en basisscholen De Kleine Wereld en De Spoorzoeker. Via het platform leren docenten en leerkrachten om te gaan met gedrag van jongeren die opgroeien in een grootstedelijke context. Doel is deze kinderen en jongeren optimaal

de kans te geven hun talenten te ontdekken en ontwikkelen binnen het onderwijs. De leden van het platform komen regelmatig bij elkaar om met een van de thema’s aan de slag te gaan. In juni 2020 vindt er een bijeenkomst plaats om inzichten te delen met andere scholen en belangstellenden.

Neem voor meer informatie contact op met projectleider Dorothee Hoekstra via hka@rijswijkslyceum.nl of een van de betrokkenen.

Zie ook www.gelijke-kansen.nl/communities.

7 DE WEEK VAN CLAUDIA MOLIER: CONSULENT OZL* / ONDERWIJSADVISEUR

foto: KPN KlasseContact

‘Het is fijn dat we dit kunnen bieden, maar elk kind wil het liefst naar school’

1

Maandag Vandaag ga ik naar een plaatsing van Klasse­ Contact op een basis­ school in Den Haag. Altijd weer bijzonder hoe blij de leerlingen zijn om in dit geval hun zieke klasgenootje met leukemie weer te zien en te horen! 1 Dinsdag Langs bij Rania op het Segbroek College.

Zij doet daar gespreid Havo examen.

Ze heeft een hersentumor gehad en krijgt nu ondersteuning van haar team­ leider, die ook haar docent natuurkunde is. Ook een leer­­kracht van OZL* is betrokken. Drie geweldige mensen! 2 Woensdag Bezoek aan de Ziezondag van het landelijk netwerk Ziek zijn en Onderwijs. Samen met mijn collega’s Angela Nahon (o.a. expertise in niet aangeboren hersenletsel (NAH)), Katie Gramsbergen (o.a. expertise in eetstoornissen en longziekten) en Yvon van Velzen (de leerkracht in het JKZ) beleef ik een informatieve dag.

We horen onder andere veel over de werkwijze in het Prinses Maxima Centrum: het nieuwe kinder­oncologisch centrum in Utrecht. 3 4 5

2

4

3

6

Donderdag Vandaag voer ik veel telefoongesprekken: met jeugdhulp, adviseurs van SPPOH en SWV ZHW en scholen over thuiszittende leerlingen. Leerlingen die tijdelijk op het HCO individueel onderwijs krijgen van ervaren leer­krachten (twee daarvan staan op de foto). Het is fijn dat we dit kunnen bieden, maar elk kind wil het liefst naar school. 6 7

5

TEKST/FOTOGRAFIE: CLAUDIA MOLIER

Claudia Molier: c.molier@hco.nl

7

Vrijdag Na een intakegesprek met een leerling van 15 jaar die een tijd niet naar school kan, maak ik een verslag. Ik bel naar een freelance leerkracht om te vragen of hij deze jongen kan begeleiden. Daarna werk ik de leerlingadministratie bij. We begelei­ den veel zieke en thuiszittende leerlingen dit jaar. * Onderwijs Zieke Leerlingen

8 SCHOOL IN BEELD

Een dag op pad met Stichting IMC Weekendschool biedt aanvullend, motivatiegericht onderwijs aan ruim 2.400 leerlingen van 10-14 jaar door het hele land.

Zij laten nieuws­gierige jongeren kennismaken met enthousiaste professionals en hun uiteenlopende vakgebieden.

Hun doel? Jongeren van alle niveaus zó te kunnen opleiden dat ze gemotiveerd hun plek kunnen innemen in de samenleving.

HCO magazine liep een dag mee met de 3e jaars leerlingen tijdens het vak ‘Ik ben Nederlander’.

1

10.30 uur Ontvangst op de Campus Den Haag Het is zondagochtend. Het campusge­ bouw aan de Haagse Turfmarkt oogt rustig. Totdat om kwart voor 11 de eerste leerlingen binnendruppelen. Glunderend.

Klaar voor een middag Weekendschool.

2 11.00-11.45 uur Discussiëren met een bolletje wol Tijdens het vak ‘Ik ben Nederlander’ onderzoeken leerlingen wat Nederlander zijn betekent en wat Nederlanders bindt. Dit vak is in samenwerking met het Madurodam Kinderfonds ontwikkeld. Er wordt vandaag gediscus­sieerd over stellingen zoals: ‘Tijdens dit vak ben ik gaan denken over of ik mij Nederlander voel’.

Kinderen die willen reageren op de stelling roepen ‘bolletje!’. Er ontstaat zo een groot web van draden!

TEKST: SUSANNE REISS FOTOGRAFIE: SUSANNE REISS

Over IMC Weekendschool

Op de Weekendschool ontmoeten jongeren in de leeftijd van 10 tot 14 jaar iedere zondag bevlogen professionals (vrijwilligers), die komen vertellen over hun beroep. Samen gaan ze aan de slag met het échte werk, in de klas, maar ook op excursie naar bijvoorbeeld de rechtbank, een ziekenhuis of bouwplaats. Er zijn landelijk tien weekendschool vestigingen. Ook wordt het weekendschoolonderwijs aangeboden tijdens reguliere lestijden, momenteel gebeurt dit op 34 locaties door heel het land.

In Den Haag nemen 100 leerlingen deel uit de Schilderswijk, Transvaal en Laak. Kijk voor meer informatie op www.imcweekendschool.nl.

3 11.45 uur Met z’n allen in de tram op weg naar SoZa! OV-chipkaart bij de hand? Met z’n allen gaan we met de tram op weg richting SoZa, het voormalig ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

9

IMC Weekendschool 6 13.05-14.15 uur Tentoonstelling ‘Ik ben Nederlander’

4

Iets over één uur wordt de tentoonstelling ‘Ik ben Nederlander’ geopend en stromen de belangstellenden binnen. Isha, Ishan, Aman en docent Nora presenteren hun fotoreportage. Aman: ‘Het was heel interessant om meer over anderen te weten te komen. De moeder van dit gezin komt uit Pakistan. Ze woont al heel lang in Nederland en ze vindt het fijn dat we hier zo open en direct zijn. En ze houdt ook gewoon van Bollywood muziek.’

12.00-12.30 uur Voorbereiden van tentoonstelling In samenwerking met statushouders die wonen in SoZa, hebben de leerlingen zeven Nederlandse gezinnen met verschillende achtergronden bezocht en geïnterviewd.

De kinderen bereiden hun presentaties voor en maken zich klaar voor de tentoonstelling van vanmiddag.

5

12.30-12.50 uur Even bewegen tijdens de pauze Tijdens de pauze wordt er bewogen! Tijd voor sport en spel in de sportruimte van SoZa. De bewoners van SoZa doen natuurlijk graag mee.

7 14.30 uur Tot slot Nog even een groepsfoto en dan gaan we weer terug naar de Campus Den Haag.

10 LEREN VAN EN MET ELKAAR

Aandacht voor de brede ontwikkeling van leerlingen In het werken aan kansengelijkheid wordt in Den Haag al jarenlang geïnvesteerd in extra onderwijstijd.

De zogenoemde LKP (Leer Kansen Profiel) scholen vullen deze tijd in met sport, techniek en cultuur om te werken aan een brede talentonwikkeling van hun leerlingen. Het gaat om gemiddeld 6 uur extra lestijd per week.

Hoe bevordert deze aanpak kansen­ gelijkheid voor leerlingen? Een gesprek met twee betrokkenen van het eerste uur: Manuel Veira, directeur van RKBS De Regenboog en Lucienne Born, adjunct-directeur van basisschool ’t Palet.

TEKST: GABY AMMERLAAN FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Lucienne: ‘Vanaf het begin waren wij ervan overtuigd dat LKP binnen ons curriculum moest passen. Met het schoolteam hebben we de pijlers bedacht die in onze visie staan voor een brede ontwikkeling van leerlingen: muziek, beeldende kunst, theater en techniek. De lessen vinden verspreid over de dag plaats. Vanaf het begin zijn de vakleerkrachten bij ons in vaste dienst aangenomen. Ze maken deel uit van ons team. Hierdoor is er een directe verbinding met het werken in de klassen, waardoor we nu een doorlopende leerlijn van groep 1 tot en met 8 hebben.’

Brede ontwikkeling Manuel vertelt dat ook op De Regenboog de extra onderwijstijd wordt benut om integraal te werken aan talentontwikkeling.

‘We noemen het “BOS”, dat staat voor “brede ontwikkel school”. Het enige verschil met ‘t Palet is dat wij werken met externe vakdocenten van één vaste partnerorga­­ni­ satie. Ook bij ons is er veel samenspel tussen het team en de vakleerkrachten.

Door deze opzet kunnen we alle leerlingen tegelijkertijd vaklessen laten volgen.

Zo hebben alle groepen 4 bijvoorbeeld op hetzelfde moment theaterles. Tussen de

middag is er elke dag begeleid buitensport.

Op die momenten kunnen de groepsleraren andere dingen doen, zoals lessen voorberei­ den en overleggen met elkaar.’

Lucienne en Manuel leggen uit dat hun scholen geleidelijk zijn ontwikkeld tot een school met aandacht voor brede ontwikke­ ling van kinderen. Dat ging niet zonder slag of stoot. Manuel: ‘We begonnen naïef. We dachten dat alle leerlingen al die creatieve vakken geweldig zouden vinden. Maar toen bleek dat sommige dit ook ingewikkeld vinden. Toen hebben we tegen elkaar gezegd: als we een brede ontwikkeling belangrijk vinden gaan we hier samen voor, dan helpen we kinderen hier doorheen, net als bij taal en rekenen.’ Lucienne vult aan: ‘Ook in deze vakken moet je differentiëren.’

beperkt aantal leerlingen kan schitteren.

In plaats daarvan hebben we alle leerlingen uit onze drie groepen 8 gevraagd voorstellen in te dienen voor een eindpresentatie.

Dat leidde tot een “Parade van pracht door groep 8” in de wijk. Ouders konden de verschillende eindpresentaties bezoeken.

Het leidde tot geweldige en originele presentaties, van drie jongens die een dominoracebaan hadden gemaakt, tot een groepje dat zelf een theatervoorstelling had gemaakt.’

Jezelf competent voelen Manuel: ‘De vraag naar de opbrengsten van deze investering is soms ingewikkeld, maar moet natuurlijk wel worden gesteld.

Wij doen competentiemetingen bij leer­

lingen. Wat ons opvalt, is dat de competentie­ beleving is toegenomen sinds we met BOS werken. Onze leerlingen voelen zich dus aantoonbaar competenter.’ Manuel haalt ook individuele successen aan. Zo vertelt hij over een oud-leerlinge die in een fantastische baan in de cultuursector is terecht gekomen. Dat is niet vanzelf­ sprekend, gezien de context waarin zij is opgegroeid, legt hij uit. ‘De basis hiervoor is wel op school gelegd.’

Lucienne tot slot: ‘Voor mij is het vanzelf­ sprekend om een school te leiden die aandacht heeft voor de ontwikkeling van de hele mens: het cognitieve maar ook het creatieve en sociaal-emotionele. Daar bouwen we stap voor stap aan verder.’

Parade van pracht door groep acht Inmiddels plukt iedereen de vruchten van deze investering, vinden beide school­ leiders. Lucienne vertelt enthousiast hoe de groepsleraren en vakleerkrachten eens­gezind de afsluiting van groep 8 op een alternatieve manier hebben vorm gegeven in het afgelopen schooljaar. ‘We wilden af van de standaard van een musical waarin een

‘Onze leerlingen voelen zich aantoonbaar competenter’ Manuel Veira

12

Moedertaal als springplank om Nederlands te leren

TEKST: GABY AMMERLAAN FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Er gebeurt al veel in Den Haag als het gaat om taalonderwijs: vooral gericht op nieuw­ komers en op onderwijstijdverlenging, zodat er meer tijd is om kinderen bloot te stellen aan een taalrijke omgeving en taal leren in verschillende contexten. Maar kennis over de manier waarop je taalonderwijs goed vormgeeft is belangrijk voor alle scholen.

Lieke: ‘Taal is hét middel om onderwijs te geven en te volgen.’ Frits vult aan: ‘Taal is drager van kennis en ook een vorm van zelfexpressie en belangrijk voor het op­ bouwen van zelfvertrouwen en je positie in de wereld.’

Taal en gelijke kansen In het denken over kansengelijkheid ligt de nadruk vooral op goed Nederlands taalonderwijs. Lieke: ‘Naast de aandacht voor taal in het nieuwkomersonderwijs, zijn er ook veel kinderen die hier geboren zijn en waar thuis een andere moedertaal wordt gesproken.’ Josée vult aan: ‘En kinderen die in een taalarm milieu opgroeien.’ Frits: ‘Achterstanden worden in stand gehouden,

doordat je een taalrijke omgeving mist.

Daarom is het zo belangrijk om voor een goed taalaanbod te zorgen op school.’

Moedertaal als springplank Frits: ‘Als het om gelijke kansen gaat is er een onderwaardering voor de moedertaal.’

Lieke: ‘Taal en cultuur gaan hand in hand.

Als jouw moedertaal er niet mag zijn, is dat ook een afwijzing van jouw identiteit. Ik geef wel eens als voorbeeld: stel je voor dat je in China komt en helemaal niet in het Nederlands mag denken en praten...’

Frits vult aan: ‘Je laat ook een belangrijk hulpmiddel liggen. Uit onderzoek blijkt dat je de moedertaal als springplank kunt gebruiken om het Nederlands goed te leren.’ Lieke: ‘Dat begint al bij de kleuters met klanken aanleren. Rond je vierde levensjaar beheers je

‘Scholen kunnen een hele krachtige taalrijke omgeving creëren’ Frits Los v.l.n.r. Frits Los, Josée van Teunenbroek, Lieke de Jonge.

13

Een goede kennis van de Nederlandse taal is belangrijk om onderwijs te kunnen volgen, om te kunnen communiceren met anderen en om een baan te vinden. Het klinkt dus logisch om in het onderwijs veel aandacht te besteden aan taal. Hoe beïnvloedt taalonderwijs gelijke kansen? Wat mag nog meer nadruk krijgen? Hoe ga je als leraar praktisch aan de slag? We vragen het drie taalexperts van HCO die dagelijks leraren en scholen ondersteunen: Lieke de Jonge, Frits Los en Josée van Teunenbroek.

meestal alle klanken in jouw eigen moeder­ taal. Als je in een Nederlandse kleuterklas start als kleutertje dat thuis een andere taal spreekt, loop je vast als de leerkracht ervan uit gaat dat jij alle Nederlandse klanken al kent en dus al kan leren rijmen.’

Josée: ‘Bij oudere leerlingen helpt het om te starten met het verken­ nen van een nieuw begrip vanuit de moeder­ taal.

Vervolgens kun je dan de brug slaan naar het Nederlands. Ga bijvoorbeeld in een aardrijkskundeles het begrip “aardbeving” eerst samen onderzoeken. Gebruik beeld­ materiaal, laat ze schrijven en tekenen.’

Frits vult aan: ‘Hier kun je ouders goed bij betrekken. Vraag ouders thuis een thema voor te bereiden in de moedertaal.’

Lieke: ‘Er is soms een groot verschil in taalgebruik thuis en op school. Moedertaal is de taal van thuis en Nederlands van school. Daar ontstaat een kloof. Soms krijg je dan een soort mengtaal. In Mexico is er bijvoorbeeld Spanglish.’

Meer dan 10 moedertalen in de groep Hoe ga je ermee om als je met meerdere talen in je groep te maken hebt? De adviseurs vinden het logisch dat leraren hiermee worstelen. Frits: ‘Je kunt clusteren, bijvoorbeeld bij klankonderwijs voor kleuters. Groepeer de kinderen op welke klanken wel en niet bekend zijn.’ Soms is een kleine actie van grote betekenis, licht

Lieke toe: ‘Leer eerst de namen van al je leerlingen goed uitspreken.’ Josée: ‘Kinderen zijn meer op hun gemak als er ruimte is om hun eigen taal te gebruiken. En ze vinden het leuk om jouw worsteling te zien met een andere taal. Frits: ’Hiermee creëer je ook veiligheid in je klas.’

Hoe zit het dan met regels als “Hier spreken we alleen Nederlands!”? Veel leraren worden onzeker als ze niet kunnen volgen wat er gezegd wordt. De experts zijn er zeker geen voorstander van dat het Nederlands minder aandacht krijgt. Josée: ‘Zet een vlaggetje neer om duidelijk te maken wanneer Nederlands gesproken wordt en wanneer alle talen mogen worden gebruikt.’ Frits besluit: ‘We kunnen niet alles compenseren wat thuis ontbreekt. Maar scholen kunnen wel een hele krachtige taalrijke omgeving creëren.’

Meer weten over hoe je een taalrijke omgeving creëert in je groep?

Download tips van onze experts op www.hco.nl/thema/primair-onderwijs/ taal-nt2/ Volg de sessies Taal de hele dag door bij HCO, georganiseerd met steun van de gemeente Den Haag. Dit schooljaar zijn er sessies gepland die ook dieper ingaan op meertaligheid en moedertaal.

Kijk op www.hco.nl/agenda.

14 WIE OF WAT HEEFT JE KIJK OP HET VAK VERANDERD?

In elke editie van ons magazine stellen we deze vraag aan een collega binnen of buiten onze organisatie. Deze keer Samira Bouchibti, directeur VIP Academy en strategisch beleidsadviseur op het gebied van onder andere burgerschap en onderwijs.

‘Leerkrachten verdienen veel meer erkenning en waardering’ TEKST: SUSANNE REISS FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Samira Bouchibti

Leerkrachten hebben een enorme invloed op kinderen, in wat ze doen, wie ze zijn en wat ze laten zien. We zouden hen veel meer kunnen ondersteunen met programma’s om kinderen sociaal maatschappelijk sterker te maken. De ontmoeting en dialoog met elkaar aangaan om polarisatie tegen te gaan.

Kinderen een eigen identiteit laten vormen en een kritische houding aanleren. In mijn gastlessen zet ik kinderen graag op het verkeerde been en dan zie ik hun hoofden knarsen en kraken. Dan zeg ik dat je het met iemand oneens kan zijn, bijvoorbeeld met Geert Wilders, maar dat het wél een hele aardige man kan zijn. Of ik laat hen nadenken over vrijheid. Dan concluderen we dat het heel fijn is om vrij te zijn, en te doen wat je wilt. Maar betekent vrijheid dan ook dat je vrij bent om homoseksueel te zijn? Ik laat hen nadenken over hoe we samen Nederland zijn. Wat gemeenschappelijke factoren zijn, en niet zozeer wat verschillen zijn. En dat je niet persé van bloemkool hoeft te houden om je Neder­lander te voelen.

is directeur van de VIP Academy.

In 2018 schreef ze het handboek ‘Waarom zijn wij Nederlander?’ in opdracht van de gemeente Den Haag. Daarnaast is Samira strategisch beleids­adviseur op onderwerpen als burgerschap en onderwijs, dagvoorzitter, moderator en spreker.

Samira: ‘Meer dan ooit besef ik hoe belangrijk een leerkracht voor een kind is. Ik heb een dochter van 6 jaar. Ik zag haar snel veranderen toen ze voor het eerst naar school ging. Ze vond zichzelf plotseling wijs en groot. Ze leerde er vriendjes maken, kwam met nieuwe woorden thuis. Wat was ze trots dat ze een échte juf had. En ik kreeg er als moeder een serieuze con­ current bij. Mijn dochter heeft mijn kijk op het onderwijs enorm veranderd.

Leerkrachten ver­dienen veel meer erkenning en waardering. Ze voeden onze kinderen mede op. Leggen de basis voor kinderen die in onze samenleving hun weg moeten vinden. Ik zou graag zien dat leraren meer aandacht en ondersteuning krijgen.

Ik maak me zorgen om de twee­deling in onze samenleving, en de groeiende polari­ satie. Als je de cijfers uit de ‘Staat van het Onderwijs’ ziet, verbaas ik mij dat er zo

weinig verbazing gonst. De uitval van leerkrachten in zwakke wijken, de problematiek waar zij mee te maken krijgen, de kwaliteit van het onderwijs.

We zien toch dat hier aandacht voor nodig is? Naar mijn idee zou er een nationaal debat over gevoerd moeten worden.

Hoe lossen we de problemen samen op?

Mijn toekomstdroom is dat het niet uitmaakt waar je wordt geboren. Elk kind heeft gelijke rechten. De leeftijdsgenoten van mijn dochter hebben net zo veel recht op goed onderwijs als zij. Ik weet zeker dat zich dat later terugbetaalt. Laat de leerkrachten maar in protest komen op het Malieveld. Als moeder van een schoolgaand kind, steun ik hen volledig.’

15 TOEKOMSTGERICHT ONDERWIJS

Oplossingsgerichte gesprekken met leerlingen TEKST: LAURA BRON FOTOGRAFIE: LAURA BRON

De docenten van het Hofstede College willen hun leerlingen helpen bewust te worden van hun eigen kwaliteiten, zodat ze goede keuzes kunnen maken met het oog op hun verdere ontwikkeling.

HCO adviseurs Marjolein Wennekers en Wouter Camps begeleiden de docenten met een traject dat bestaat uit training over oplossingsgericht werken en gespreksvaardigheden en intervisie­ bijeenkomsten.

Intervisie met videobeelden Tijdens de intervisiebijeenkomsten brengen de docenten videobeelden in van hun gesprekken met leerlingen.

‘Uit de videobeelden bleek dat ik veel aan het woord was in de gesprekken’, vertelt docent Jeroen van der Velden. ‘Je weet waar iemand aan moet werken, maar eigenlijk wil je dat dit uit de leerling zélf komt.’ De focus in de gesprekken legt hij op mogelijkheden en niet op problemen. ‘De leerlingen horen vaak dat iets niet kan, ik benadruk liever dat ze het nóg niet kunnen.’

Praktische gespreksvaardigheden Jeroen heeft ook veel gehad aan de aangeboden oplossingsgerichte werkvormen. Hij laat Açelya en Amira, twee leerlingen (15 jaar) uit zijn vorige mentor­-

‘Als je hebt ontdekt waardoor leerlingen zich op hun gemak voelen, dan komen ze beter tot leren’ Jeroen van der Velden

klas, hierover aan het woord. De vriendinnen hadden ruzie en om weer op de juiste manier in gesprek te komen, legde Jeroen kaarten met karaktereigenschappen en kaarten met vragen aan ze voor. ‘Ik heb van deze gesprekken geleerd om mijn emoties onder controle te houden’, vertelt Açelya. Volgens haar gaven de kaarten inzicht in welke eigenschappen van elkaar helpen bij het oplossen van de ruzie. Amira beaamt dit: ‘In het begin is het lastig om je gevoelens te delen, maar soms heb je iemand nodig die onpartijdig meedenkt.’ Is meneer van der Velden een betere leraar geworden sinds hij zelf coaching krijgt, vraag ik de twee vriendinnen.

‘Hij is de beste!’, roepen ze uit. ‘Dat komt doordat hij ook oog heeft voor wat er bijvoorbeeld thuis speelt.’

Het traject op Hofstede College loopt nog tot en met januari 2020. Waar wil Jeroen nog verder aan werken?

‘Gevoel hebben voor wat er speelt bij leerlingen heb ik eigenlijk van nature al. De werkvormen toepassen in de praktijk en mij beter bewust zijn van mijn eigen gedrag zijn dingen die ik nog graag verder wil ontwikkelen. En vaker mijn mond houden in gesprekken. Maar dat vind ik wel heel lastig!’, geeft hij lachend toe.

HCO biedt diverse trainingen en coaching trajecten aan voor het PO en VO op het gebied van leerkrachten docentvaardigheden. Kijk voor meer informatie op www.hco.nl.

LEESTIP!

AGENDA

Feedback om leren zichtbaar te maken John Hattie & Shirley Clarke

Wessel Stet, accountmanager en onderwijs­adviseur HCO: ‘Wanneer je als leerkracht op zoek bent naar manieren om feedback in je lessen krachtig vorm te geven, zou ik dit boek absoluut lezen.

Het boek gaat zowel over het creëren van een cultuur voor feedback, als over feedback geven in het moment zelf. Het blijft hierbij niet beperkt tot feedback van leerkracht naar leerling. Ook feedback tussen leerlingen onderling komt aan bod. Het boek laat je naden­ ken over mogelijkheden om ouders en leerlingen een grotere rol te geven in het proces. Denk hierbij aan voortgangsgesprekken die door leerlingen worden geleid. Het boek voorziet in hele concrete voorbeelden. Zo is er bijvoorbeeld de techniek ‘eavesdropping’, waarbij kinderen gericht met elkaar in gesprek gaan en je als leerkracht vooral luistert. Dat geeft je ontzettend veel feedback, zonder dat je ernaar hoeft te vragen. Met een aantal collega’s heb ik bij­ge­dragen aan de bewerking van dit boek voor de Nederlandse markt. Als Leren zichtbaar maken trainer kan ik de kennis uit dit boek meteen toepassen in mijn dagelijkse werk.’

november 7-8

19 26

30

januari 6 8 15 21 22 22

John Hattie en Shirley Clarke op het congres

Feedback om leren zichtbaar te maken is een samenwerking tussen John Hattie, deskundig op het gebied van onderzoek, en Shirley Clarke, expert met uitgebreide praktische ervaring.

Zij zijn beiden aanwezig tijdens het congres ‘Leren zichtbaar maken in de klas’ op 7 en 8 november 2019.

23 30

TEKST: SUSANNE REISS

7 12 25

Bestel deze nieuwe uitgaven in onze webshop: shop.bazalt.nl

18 27 28

€ 52,00

Growth mindsetlessen voor de basisschool

€ 36,00

Minder veranderen, meer verbeteren

SVIB intervisie Training KIJK! De basis 0-7 jaar Instroomtraining Vve

maart

Tip! We geven van elke nieuwe uitgave een exemplaar weg op onze Facebookpagina /HCOactiviteiten

Breinhelden voor groep 3-4

Instroomtraining Vve Instroomtraining Vve Training Kleuter PDO Training Medezeggenschap in het basisonderwijs SVIB intervisie Training Executieve functies voor kleuters SVIB intervisie Congres Effectieve en bewezen strategieën voor betrokken leerlingen met Tammy Heflebower

februari

NIEUWE UITGAVEN

€ 54,00

Congres Leren Zichtbaar maken in de klas met John Hattie en Shirley Clarke Den Haag deelt kennis: Taal de hele dag door!

Onderwijscafé VO: Growth Mindset in het VO...#hoedan?

I.s.m. Dr. Sandra van Aalderen, Hogeschool Saxion Haags Technologie Festival i.s.m.

De Haagse Hogeschool

€ 16,50

Formatief Evalueren pocketboek

Training Executieve functies groep 3-8 RDJK 2020 RDJK 2020

Houd voor meer informatie onze agenda in de gaten: www.hco.nl/agenda.