HAS Beats hogeschoolgeluiden

hogeschoolgeluiden 5 jaar!

KINDERKUNSTTENTOONSTELLING bij HAS KennisTransfer INAUGURELE REDE Han Swinkels INTERVIEW MANAGEMENTTEAM: Joris Fiers STUDIUM GENERALE over duurzame wereldvoedselvoorziening

november 2012 jaargang 5, nummer 3 1

inhoudsopgave inaugurele rede Han Swinkels

onderwijsbeurs Recordaantal bezoekers op negende Onderwijsbeurs Zuid

10-11

merkstrategie De nieuwe huisstijl van HAS Hogeschool in beeld

6-7-8

studium generale Over duurzame wereldvoedselvoorziening

duurzaamheid Brainstormen over afval, energie en water meer as je denkt Nadenken over waardeontwikkeling

12

18-19

22-23

internationaal 26-27 Trainingsprogramma voor Indonesische managers

14-15

kinderkunsttentoonstelling bij HAS KennisTransfer

verbinding Innovatieklas als nieuwe manier om af te studeren

28-29

beursalen Met beurs naar buitenland voor vervolgstudie

30

rubrieken 20-21

managementteam Interview met Joris Fiers

editiorial nieuws & agenda marc & perry heartbeat verslag in beeld estafettecolumn ict beats has in venlo nieuw gezicht

3 4-5 9 13 16-17 19 24 25 31

20-21 fsc-logo 2

Tekst: Florieke Koers Foto: Margriet Hoffmans

editorial

Z

onder kou geen herfst

22 oktober, ’s ochtends vroeg op het moment dat ik de deur uit moet om naar de HAS te gaan. Ik kijk naar buiten.

Het is nog een beetje schemerig en ik zie de blaadjes van de bomen waaien. Ik hou van de herfst. Ik trek m’n warme winterjas aan met een lekkere sjaal. Maar als ik één stap buiten de deur zet, raak ik een beetje in verwarring. Huh? Het is helemaal niet koud. Ik kijk vertwijfeld om naar de kapstok. Moet ik die warme winterjas wel aan doen? Ik trek de deur toch maar achter me dicht en begin aan mijn wandeltocht naar de HAS. Na vijf minuten doe ik mijn sjaal maar af, want ik loop te puffen. In het park kom ik een jongen tegen in korte broek. Ik trek m’n wenkbrauwen op. Het is toch herfst? Ja, dat klopt, want ik zie een paar paddenstoelen. Als ik ’s middags uit het raam van mijn

kantoor kijk, schijnt de zon. Niks geen herfststormen. Het is gewoon lekker weer, twintig graden. Hier klopt toch iets niet? Het lijkt wel lente. De website weeronline.nl biedt uitkomst. “Nog nooit werd het zo warm op 22 oktober als vandaag”, schrijft de website. “Met 22,0 graden verslaan we het huidige warmterecord uit 1989 (21,4 graden). Zeer warm voor de tijd van het jaar. Normaal moeten we het doen met 12,8 graden.” Volgens de website verandert in de loop van de week de drukverdeling boven Europa drastisch en op 26 oktober komen we onder invloed van een noordelijke stroming die koude lucht vanaf de Noordpool aanvoert.” Gelukkig maar, het wordt kouder.

Want ook al is warm weer heerlijk, zonder kou is het voor mij niet echt herfst.

Han Swinkels van het lectoraat Duurzame Veehouderijketens hield op 11 oktober 2012 zijn inaugurele rede. Lees op pagina 6-7-8 het hele verslag. Foto: Margriet Hoffmans

has beats hogeschoolgeluiden • jaargang 5 • nummer 3 • november 2012 Colofon HAS Beats hogeschoolgeluiden is het personeelsmagazine van HAS Hogeschool. Het verschijnt negen keer per jaar. Hoofdredacteur Florieke Koers Aan dit nummer werkten mee Marieke Ellenbroek, Marloes Bakker, Annika Dossow, Margarita Millenaar, Jeannette van Vugt, Marc Maas, Perry van Kerkhoven, Frans van Leijden, Leon van Kouwen en Rob van Roosmalen Tekstcorrectie Marijke Wolfs Vormgeving Yell & Yonkers Drukwerk Drukkerij Tielen Vragen en/of opmerkingen? hasbeats@hasdb.nl

3

nieuws & agenda

NEWS BEATS

Wil je goed op de hoogte blijven van wat er allemaal speelt in en om HAS Hogeschool?

Kijk regelmatig op intranet en de website en lees het nieuws als eerste! Of hou ons in de gaten op Twitter en Facebook: @HASHogeschool en facebook.com/hashogeschool

HAS derde in HBO Keuzegids 2013

Brabants Ondernemerschap Debat

Voor de derde keer op rij staat HAS Hogeschool in de top vijf van beste middelgrote hogescholen in Nederland: dit jaar op de derde plek. Dat maakte het Centrum Hoger Onderwijs Informatie (CHOI), uitgever van de Keuzegids HBO 2013, op 23 oktober bekend. Ook zijn er goede beoordelingen per opleiding. De opleidingen Bedrijfskunde en agribusiness, Dier- en veehouderij, Toegepaste Biologie en Voedingsmiddelentechnologie haalden de eerste plaats in hun eigen categorie. Milieukunde en Tuinbouw en akkerbouw werden gedeeld eerste. De Keuzegids HBO 2013 is een leesbare consumentengids voor scholieren en decanen die zich willen oriënteren op mogelijke vervolgstudies. In de Keuzegids kunnen ze kennismaken met verschillende opleidingen en ze onderling vergelijken op basis van kwaliteit.

Op woensdag 14 november wordt in Poppodium 013 in Tilburg het Brabants Ondernemerschap Debat gehouden.

Het debat is bedoeld voor studenten uit Brabant met een mening over het thema ‘Sustainable Future’. Het debat is onderdeel van de Global Entrepreneurship Week (12 – 18 november 2012). De organisatie van het debat bestaat uit het Brabant Center of Entrepreneurship, Kamer van Koophandel Brabant en Gemeente Tilburg. Het Brabants Ondernemerschap Debat is een unieke samenwerking tussen de onderwijsinstellingen: NHTV Breda, AVANS Hogescholen, Fontys Hogescholen, HAS Hogeschool, Helicon/Studio T, ROC West-Brabant en Tilburg University. >>> Lees het hele bericht op intranet

>>> www.keuzegids.nl

Duitsland populairste stageland Het is voor iedere student van HAS Hogeschool verplicht: op stage naar het buitenland. In het afgelopen studiejaar (2011-2012) liepen onze studenten in zo’n 52 landen stage, zowel binnen Europa als daarbuiten. Duitsland staat met stip op één als meest populaire bestemming. Op een gedeelde tweede plaats staan Engeland en Nieuw-Zeeland en op de derde plaats komt Zuid-Afrika. Dat Duitsland op de eerste plaats staat, is niet zo raar. Er zijn best veel studenten die toch graag wat dichterbij huis blijven. Hetzelfde geldt voor Engeland. Toch zijn er ook veel andere landen waar studenten naar toe gaan, bijvoorbeeld België, Spanje, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en de Verenigde Staten. >>> Lees het hele bericht op intranet

Meer studenten aan groene opleidingen Er hebben zich dit jaar bijna 10% meer voltijdstudenten aangemeld bij groene hogescholen. Bij HAS Hogeschool is de stijging nog forser: zo’n 20%. De groene opleidingen zijn de hardst stijgende opleidingen in het Nederlands hoger onderwijs, zo blijkt uit cijfers van de HBO-raad. Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen, bijvoorbeeld het steeds bekender worden van de agrofoodssector als één van de motoren van de economie. Er komt meer aandacht voor voedsel en de leefomgeving. Ook jongeren houden zich hiermee bezig. Daarnaast zijn de groene hogescholen kleinschalig: docenten en studenten kennen elkaar en de student voelt zich geen nummer. >>> Lees het hele bericht op intranet 4

HAS IN HET NIEUWS

nieuws & agenda

HAS Hogeschool komt regelmatig in het nieuws.

In deze rubriek lichten we er een paar artikelen uit.

Unieke samenwerking met Green People Recruitment Green People Recruitment zal de komende jaren HAS Hogeschool in Limburg promoten en vertegenwoordigen.

Door gericht accountmanagement vanuit een arbeidsmarktperspectief gaat Green People Recruitment extra verbindingen leggen tussen potentiële studenten, onderwijs, bedrijven en organisaties. HAS Hogeschool stelt Green People Recruitment aan als preferente partner voor personeelsdiensten ten behoeve van haar studenten en relaties. Van: Nieuwsbank.nl, 12 oktober 2012

a d n e g A ess

sin inBu osia

ymp ov S

1n kt en

1o

30-3

v 10 no

Na de succesvolle uitvoering van diverse projecten in Midden-Amerikaanse landen als El Salvador, Nicaragua, Venezuela en Peru wil Celtic Cooling haar marktaandeel aldaar graag uitbreiden. Op initiatief van Edwin Smit, eigenaar van Ideavelop SA, gaat zij dit doen door in een cluster te opereren met complementaire partijen onder de naam NethWork. HAS Hogeschool is een van de deelnemende organisaties aan het NethWork-cluster.

enlo ng V stigi

g ve n da Ope nov

ieb Stud

le Zwol eurs

Café end m e n der h S On Bosc v HA o n Den 5 1 g n i estig ag v en d p O v 17 no y erda Care t e N etov J 20 n ijt tontb Kers c e 20 d

14-15

HAS Hogeschool participeert in NethWork

BA

Van: dichtbij.nl, 11 oktober 2012

Vrouwen op de boerderij werken hard, maar met plezier Docente Susan van Dijk deed een afstudeeronderzoek waarin zij ruim vijfhonderd Brabantse boerinnen ondervroeg over hun taken op de boerderij. Brabantse boeren laten het huishouden in vier van de vijf gevallen graag over aan hun vrouw. Vaak zijn boerenvrouwen ook betrokken bij de administratie, de planning en het management van het bedrijf. Bijna veertig procent van de ondervraagden werkt ook nog buitenshuis.

Van: omroepbrabant.nl, 24 september 2012

@HAShogeschool

@johnypma Het aftellen is nu echt begonnen.

Mijn laatste week bij #kw1c is ingegaan.

Daarna eindelijk beginnen bij #HAShogeschool #gmd 25 okt @tanjadebode Overleg met studenten van #HAShogeschool over onderzoek habitatgebruik door RodeGeuzen bij @slotloevestein #Munnikenland. Erg interessant!

25 okt @svenrobins Zo tas pakken voor twee overnachtingen voor kamp #HAShogeschool #ipc 24 okt @CreaDaan Vandaag mezelf weer kapot geïrriteerd aan het systeem dat HAS Hogeschool heet 8 okt

5

Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans

inaugurele rede

Han Swinkels verbindt en vernieuwt

L

ector Han Swinkels van het lectoraat Duurzame veehouderijketens hield op 11 oktober zijn inaugurele rede bij HAS Hogeschool. Centraal stond dat er binnen veehouderijketens een omslag nodig is naar duurzaam geproduceerde voedselproducten. Ook zijn tienjarige dochter Dafne kwam kort aan het woord: zij riep alles aanwezigen op zó na te denken over duurzaamheid dat ook de jongere generaties speelruimte overhouden.

Frederike Praasterink, lid van het College van Bestuur van HAS Hogeschool, opende de bijeenkomst. “Lectoraten houden zich bezig met kennisontwikkeling en de vertaling daarvan naar vernieuwing in het werkveld en onderwijs. Zij vormen samen een weefwerk van vakspecialistische en overkoepelende onderwerpen in onze sector. Een inaugurele rede is altijd een hoogtepunt”, zei ze, “waar twee belangrijke waarden in het middelpunt staan: professionaliteit en verbinding. Han is een verbindende professional. Hoogtepunten bestaan bij de gratie van dieptepunten. Helaas is onze collega Koen Verhoeven recent plotseling overleden, evenals een jeugdvriend van Han. Beiden waren nog veel te jong. Onze verbondenheid

Han Swinkels met zijn oudste dochter Dafne.

6

met elkaar komt op zulke momenten naar boven. Ik wil graag voor hen een minuut stilte in acht nemen.”

Wil jij de job?

Vervolgens beklom Han het podium voor zijn rede. “Ik wil eerst even met jullie aan de slag”, riep hij tegen de ongeveer tweehonderd aanwezigen. “Dat kennen jullie van me. Een jaar geleden kreeg ik een telefoontje van Jan Denissen, lid van het College van Bestuur. ‘Er is veel aan de hand in de veehouderijsector’, zei hij, ‘en een omslag naar een duurzamere keten is noodzakelijk. Daar willen wij binnen HAS Hogeschool wat mee. Wil jij de job?’

Ik moest er even over nadenken, maar wilde niet te lang

Joris van de Loo liet de aanwezigen hun wensen wat betreft duurzaamheid uitspreken.

Op het marktplein vertelden studenten en bedrijven het verhaal bij hun producten.

wachten met het geven van een antwoord. Ik was bang dat ze ook nog anderen zouden bellen…” Han lachte.

“En dat is de reden dat ik hier vandaag sta!” Vervolgens stelde hij de nieuwe Kennismakers voor, drie studenten van de opleiding Dier- en veehouderij die zich voor hun afstuderen bezighouden met netwerken en verbinden. Zij hadden eigenhandig vier mensen uit de deelnemerslijst gekozen die nu mochten opstaan en zich voorstellen. Zo kwam bijvoorbeeld Marjan Peters aan het woord: zij is van Venik, de vereniging voor insectenkwekers en houdt zich bezig met het vermarkten van insecten als alternatieve eiwitbronnen. Een van de anderen was Maarten

Producten zijn te goedkoop en marges worden steeds kleiner. Een economische prikkel om écht kwaliteit te leveren ontbreekt. En de samenleving ziet het dier niet meer alleen als een gebruiksvoorwerp. Maatschappelijke organisaties als Wakker Dier en de Dierenbescherming haken hierop in en vernieuwen op hun manier met bijvoorbeeld de bekende reclamefilmpjes over plofkip, maar ook met merken als Beter Leven. Dit heeft weer geleid tot goede initiatieven in de sector zoals bijvoorbeeld de Duurzame Zuivelketen en het Verbond van Den Bosch om voor 2020 al het vlees duurzaam te krijgen.

Verbonden werken aan verbetering van het productieproces gestoeld op gelijke waarden en een gedeelde ambitie. Zowel ketenbedrijven als netwerkpartners participeren hierin. HAS Hogeschool schaart zich onder de netwerkpartners. Ons doel is het verbinden van agro en food. Een nieuwe generatie studenten staat te trappelen om hiermee aan de slag te gaan. Meten is daarbij weten.

Kwalitatief duiden kan verhelderend zijn en een impuls betekenen voor de partners. Meten moet echter geen doel op zich zijn, het moet een middel zijn om te werken aan een gezamenlijke ambitie.”

“Oom Tinus dacht geen moment aan duurzaamheid” Vrolijk van WUR Livestock Research. “Ik doe veel onderzoek”, zei hij. “Centraal in mijn werk staan duurzaamheid en netwerken.” Voor het gezin van Han was het de eerste keer dat zij hem in zijn professionele rol zagen. Hij bedankte ze uitgebreid voor hun steun. Ook dankte hij zijn ouders en mentoren. Tot slot stond hij even stil bij oom Tinus, die het land bewerkte met behulp van paarden en vijf koeien had die met de hand gemolken werden. “Oom Tinus dacht geen moment aan duurzaamheid”, stelde Han. “Toch was de manier waarop hij werkte dat wel.

Uiteindelijk stopte hij met zijn bedrijf. De melkfabriek wilde zijn ambachtelijke melk niet meer komen ophalen. Dat illustreert hoe het nodig blijft om te vernieuwen.”

Goede initiatieven Han stak vervolgens officieel van wal met zijn rede, die hij doorspekte met voorbeelden van goede initiatieven uit de sector. “De veehouderij is vastgelopen. Er is onduidelijkheid over wie welke verantwoordelijkheden heeft en er heerst een cultuur van randvoorwaarden en gedogen.

Intermezzo Het lectoraat heeft volgens Han zes speerpunten. Het richt zich op systeeminnovaties, welzijn en gezondheid, maatschappelijke inpassing, energie, milieu en klimaat, markt en ondernemerschap, en verantwoord consumeren.

“Open innovatie in agro en food is daarbij heel belangrijk. Daarbinnen kunnen allerlei projecten worden gedaan, groot en klein. Het lectoraat vindt het belangrijk dat zowel studenten als docenten meedoen aan open innovatie met het bedrijfsleven. Het is onze ambitie om studenten in het brandpunt te plaatsen van de ontwikkelingen van huidige én nieuwe veehouderijketens.” De inaugurele rede werd na deze woorden kort onderbroken door een muzikaal intermezzo van de kenniskring van het lectoraat Duurzame Veehouderijketens. Zij hadden zich beziggehouden met de meest duurzame vorm van kennis: zelfkennis. Ze hadden namelijk allemaal een test 7

inaugurele rede

De kenniskring juicht samen met de dochters voor Han voor de jonge generatie.

ingevuld waaruit kwam wat voor ‘kleur’ ze waren. Die kleur stond weer voor een bepaald type. Met behulp van het liedje ‘Love is all’ van Roger Clover stelden Lenny van Erp, Dian van Limpt, Frouke Mutsaerts, Chantal Vrijhof, Peter Jacobs, Mireille Gijsberts, Ilona Spierings en Joris van de Loo zich voor. Roos Leufkens was verhinderd. Vervolgens moesten de aanwezigen zelf een tekst maken over duurzaamheid op het liedje en dat samen zingen. “We hebben nu allemaal onze wensen wat betreft duurzaamheid uitgesproken en deze verwerkt tot een geheel”, zei Joris van de Loo. “Dat is precies wat het lectoraat wil doen: verbinden en aanzetten tot dromen, durven én doen.”

de jonge generatie, speelruimte overhouden. Verbonden vernieuwen van generatie op generatie is de enige weg naar onze gezamenlijke toekomst ofwel our common future.” En daarmee had Han, maar ook zijn dochter gezegd. Alle aanwezigen werden vervolgens naar het Marktplein gedirigeerd. Een marktplein is een plek om bij te kletsen en eten te kopen. En hier presenteerden studenten en bedrijven heerlijke dierlijke én vegetarische producten en vertelden er maar wat graag het achterliggende verhaal bij.

De jongere generatie “Het lectoraat heeft een rol in het verbreden van het perspectief van de student”, sloot Han zijn rede daarna af.

“Dit geldt voor zowel studenten die affiniteit met de veehouderijsector hebben, als studenten die op afstand van de veehouderij staan. Vernieuwen en verbinden, dat zijn de toverwoorden. Het lectoraat blijft daarbij altijd op zoek naar nieuwe inspiratiebronnen. Ik eindig met een oproep aan mijn generatiegenoten. Denk eens wat minder aan je eigen generatie en meer aan de jongeren.” Toen kwamen alle kenniskringleden weer op het podium, samen met de drie dochters van Han. De oudste, Dafne, nam het woord.

“Ik ben het gezicht van de jonge generatie”, zei ze. Papa denkt veel na over hoe wij met het hele gezin duurzamer kunnen leven. Werken met studenten en docenten op de HAS vindt hij heel leuk. Hij wil vooral iets doen voor studenten, die ook de jonge generatie zijn. Ik vraag u te blijven nadenken over duurzaamheid en dan zó dat wij, 8

Applaus voor de moeder van Han Swinkels.

Tekst: Marc Maas en Perry van Kerkhoven Foto: Margriet Hoffmans

marc & perry

Uitstellen of scoren?

Hoi Perry, Het moet weer. De deadline komt er aan. Geen zin, maar jij zit er op te wachten, dus sleur ik me naar mijn computer.

Uitstellen. Mijn meest begeerde doel is perfectionisme.

Maar helaas, ik schuif de dingen op de lange baan. Bijna iedereen heeft er last van. Ik heb het over ‘de wasmand zit weer vol’, ‘de aanhanger met haardhout staat me steeds aan te staren’ en ‘mijn column ligt steeds op in mijn IKP\MZPWWNL¼ ,M ^MZTMQLQVO ^IV LM IÆMQLQVO Q[ [WU[ \M OZWW\ Mijn limbisch systeem in mijn hersenen is dan sterker dan mijn verstandelijke deel. Ik wil geen uitsteller zijn. Zij zijn dikker, armer en ongelukkiger. Dus ik zet de mail uit, zit goed ]Q\OMZ][\ MV Å\ IKP\MZ LM KWUX]\MZ MV PW]L LM ^MZTMQLQVOMV ver weg. Het komende half uur heb ik de column als haalbaar plan en blijf ik realistisch optimistisch. Lukt jou dit ook altijd? Of zorgt de stress voor een daling in je intelligentie en je creativiteit? Het is bewezen dat mensen die zeggen onder druk beter te presteren vrijwel altijd de meest voor de hand liggende oplossingen kiezen, want creativiteit heeft een incubatietijd nodig. Misschien is het toch goed om mijn lesvoorbereidingen even uit te stellen.

Marc

Och Marc, Deadlines krijgen te veel aandacht. Ik zet tegenwoordig mijn mail uit en kijk nog twee keer per dag naar nieuwe berichten. Ik begin de dag met een lijstje ‘moeten’ en één met ‘mogen’. Ik vraag me sowieso steeds vaker af wat ik zit te doen. Ik werk bijna dertig jaar, maar wat heb ik daarvan onthouden? De dagelijkse stroom lessen en vergaderingen: ene oor in, andere uit. Studentenevaluaties, procedures om je ziek te melden (en weer beter), rendementen, microroosters, urenplaatjes. Scoren doe ik op unieke zaken. Ik lees liever één meesterwerk dan drie vulsels van Heleen van Royen, Esther Verhoef, Simone van der Vlugt, Carlos Zafon of Konsalik. Shit is everywhere. Zoek je parels en werk de rest goed gepland af. Mij krijg je niet meer enthousiast voor weer acht keer rapportage of presenteren. Ik ga de thrill elders zoeken. Goed voor mijn creativiteit.

Groet, Perry

9

Tekst: Margarita Millenaar Foto’s: Annemarie Kerkhof

onderwijsbeurs Recordaantal bezoekers op negende Onderwijsbeurs Zuid

E

en recordaantal bezoekers bezocht dit jaar de Onderwijsbeurs Zuid, namelijk ruim 19.500. Op vrijdag 29 en zaterdag 30 september vond in het Beursgebouw Eindhoven de negende editie van het jaarlijkse evenement plaats. HAS Hogeschool was natuurlijk ook aanwezig op de onderwijsbeurs.

Op de stand van HAS Hogeschool stonden weer een tiental studenten en docenten klaar om de vragen van de verschillende bezoekers te beantwoorden. En zij hadden het er maar druk mee, want meer dan vierhonderd belangstellenden zijn op de stand langsgeweest en hebben hun contactgegevens achtergelaten. Het dubbele vergeleken met voorgaande jaren! Voornamelijk havisten kwamen met vragen naar de stand toe, maar ook vwo’ers en mbo’ers waren zeer geinteresseerd in de opleidingen bij HAS Hogeschool. Zelfs een aantal hbo’ers kwam informatie vragen over de mogelijkheden om een overstap te maken naar de opleidingen van HAS Hogeschool.

Geïnteresseerden

Bedrijfskunde en agribusiness

66

Dier- en veehouderij

70

Food Design & Innovation

100

Geo Media & Design

23

Horticulture & Business Management

13

International Food & Agribusiness

49

Landscape Design

40

Milieukunde

25

Stad en streekontwikkeling

28

Design populair

Toegepaste Biologie

28

Dit jaar werden er veel vragen gesteld over de designopleidingen. Dit is voor een deel ook terug te zien in de cijfers. De opleiding waar we de meeste vragen over kregen was Food Design & Innovation. Maar aan de cijfers is te zien dat ook de opleidingen Dier- en veehouderij en Bedrijfskunde en agribusiness erg in trek zijn. In het kader is een opsomming te zien van de vraag naar de verschillende opleidingen op de beurs. Tijdens de beurs kreeg iedere bezoeker een eigen barcode mee. De barcode bevatte hun persoonlijke gegevens en interessegebieden.

Tuinbouw en akkerbouw

14

Tuin- en landschapsmanagement

20

Voedingsmiddelentechnologie

53

Er kwamen veel belangstellenden naar de stand van de HAS. 10

Opleiding

Door met een scanner de barcode in te lezen, kreeg de HAS informatie over de bezoeker. Deze gegevens zijn verwerkt in het aspirantstudentsysteem, zodat we ze gemakkelijk op de hoogte kunnen brengen van bijvoorbeeld open dagen en oriëntatiedagen.

11

merkstrategie De nieuwe huisstijl van HAS Hogeschool in beeld

12

Tekst: Lindsay Kemps-Saitch

Tekst: Jeannette van Vugt Foto: Margriet Hoffmans

heartbeat

hart

Waar klopt het van kamer 2A 05 sneller van?

V.l.n.r. Caroline Kesselaer, Marion Klerx, Ron de Veld en Ellen Mauriks.

I

n onze rubriek Heartbeat vragen wij aan medewerkers van HAS Hogeschool waar ze voor leven, wat hun ultieme passie is. Deze keer vroegen wij aan kamer 2A 05: “Waar gaat jouw hart sneller van kloppen?”

Caroline Kesselaer, studieadviseur FD: “In 1989 ben ik als secretaresse begonnen bij het hogeschoolbureau en heb daarna op verschillende afdelingen gewerkt. Sinds oktober 2010 ben ik studieadviseur. Het werk is afwisselend en ik heb veel contact met studenten, bedrijven en soms met oudstudenten die daar een baan hebben gevonden. Kortom, mijn hart gaat sneller kloppen door mijn werk bij de HAS, maar natuurlijk ook door mijn gezin en onze grootste hobby: voetbal.”

Ron de Veld, studieadviseur en docent VM en FD: “Sport en klussen, daar gaat mijn hart van sneller kloppen.

Ik speel zelf tennis en kijk daarnaast graag voetbal. Sinds een jaar heb ik een ander huis en daar klus ik graag.

Bij de HAS loop ik warm voor het grafische gedeelte van de food-opleidingen. Het verzorgen van lessen over Photoshop, Illustrator en Indesign, of een combinatie daarvan. Vooral de vertaling van een ontwerp naar een 3D-vorm vind ik geweldig.”

Marion Klerx, secretaresse FD:

Ellen Mauriks, secretaresse VM:

“Mijn hobby’s zijn trompet spelen en wandelen met mijn hond Fons of met de meiden van ons wandelclubje.

Verder ben ik vrijwilliger bij een verzorgingstehuis en ga met enkele scholieren van de naastliggende school met demente bejaarden wandelen. Ik ben pas sinds eind augustus werkzaam bij de HAS en nog in een lerende fase. De afwisseling en hectiek binnen de afdeling vind ik leuk en ook het omgaan met jonge mensen.”

“Waar klopt mijn hart sneller van? Iedere dag fluitend naar het werk in het prachtige Den Bosch. Naar een gezellige kamer met fijne collega’s waar iedereen binnenloopt met een vraag of voor een praatje. Dat je binnen de HAS de kans krijgt om aan veel dingen een bijdrage te kunnen leveren. Verder ben ik veel creatief bezig. En dat kan heel divers zijn, van klussen en knutselen tot iets met muziek.

13

studium generale

Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Annika Dossow

Wat is de rol van coöperaties in duurzame wereldvoedselvoorziening?

I

n het kader van de Wereldvoedseldag 2012 werd op donderdagavond 11 oktober een Studium Generale gehouden op initiatief van het lectoraat Duurzame Wereldvoedselvoorziening. Het thema van de avond was ‘De rol van coöperaties in duurzame wereldvoedselvoorziening’. Twee inspirerende sprekers uit het bedrijfsleven (Rabobank Foundation en FrieslandCampina) lichtten hun visies toe vanuit een business-perspectief.

De rol van coöperaties en producentenorganisaties wordt steeds belangrijker bij het terugdringen van honger en armoede op de wereld, verklaarde FAO-directeur José Graziano da Silva onlangs tijdens een bijeenkomst met de Raad voor Economische en Sociale Ontwikkeling (CDES) van Brazilië. De FAO-directeur haalde aan dat de Verenigde Naties 2012 tot het ‘jaar van de coöperaties’ hebben uitgeroepen. Dit vanwege een hernieuwde belangstelling voor de waarde van coöperaties in relatie tot het wereldvoedselvraagstuk. Ook in het Nederlandse bedrijfsleven is de coöperatie als rechtsvorm goed vertegenwoordigd. De Rabobank en FrieslandCampina zijn twee bekende coöperaties in de agrofoodsector, die zowel op nationaal als op internationaal vlak veel

ervaring hebben opgedaan in deze samenwerkingsvorm.

Pierre van Hedel, directeur van de Rabobank Foundation, vertelde in zijn presentatie dat de Rabobank zichzelf tot doel heeft gesteld om de grootste bank op het gebied van food en agro in de wereld te zijn. “De Rabobank Cooperatie is niet het eigendom van de Raad van Bestuur, maar van de leden. De lokale banken bepalen de koers,” lichtte Van Hedel dit in zijn presentatie toe. “Coöperaties zijn het bewijs voor de internationale samenleving dat het zowel mogelijk is om economische groei als sociale verantwoordelijkheid na te streven.”

Coöperatief ondernemerschap Frank van Ooijen, communicatie- en duurzaamheids

V.l.n.r. Frank van Ooijen (spreker), Pauline Rousseau (organisatie), Frederike Praasterink (lector), Jos Wesselink (organisatie), Pierre Geert-Jan Schijndel en Jasper borgen eigenhandig het energiegebruik. van Hedel van (spreker) en Toon KeijzersFlink (discussieleider).

14

Pierre van Hedel wordt door medewerkers en studenten flink aan de tand gevoeld.

manager van FrieslandCampina, legde vervolgens uit hoe het principe werkt voor zuivelgigant FrieslandCampina.

“De melkveebedrijven zijn eigendom van FrieslandCampina. Zij bepalen hoe we onze twee belangrijkste speerpunten gaan bereiken. Dat zijn: hoe worden (en blijven) we de meest aantrekkelijke zuivelverwerker voor onze melkveehouders én hoe brengen we wereldwijd essentiële voedingsstoffen bij mensen. Het hele principe is gestoeld op de duurzaamheidsgedachte en onze verantwoordelijkheid voor people, planet en profit.” Dat coöperaties noodzakelijk zijn voor het voeden de straks bijna 10 miljard mensen op aarde, blijkt ook uit de woorden van Frederike Praasterink. Ze licht toe dat 85% van alle boeren wereldwijd minder dan twee hectare landbouwgrond tot

“De Rabobank en FrieslandCampina zijn twee bekende coöperaties” zijn/haar beschikking heeft, 95% minder dan tien hectare.

Het coöperatieve model is dus cruciaal om deze ‘smallholders’ te laten samenwerken en te koppelen aan de markt. Maar de HAS heeft volgens Frederike nog meer redenen om coöperaties in de belangstelling te zetten: de opkomst van lokale coöperaties, bijvoorbeeld rondom energie of voedsel. In dit type samenwerking lijkt vooral de sociale samenwerking, autonomie en identiteit een belangrijke rol te spelen, terwijl bij de grote coöperaties het accent vooral op economische samenwerking ligt.

“Nationaal en internationaal is de coöperatie als samenwerkingsvorm van belang en mogelijk is het ook een goed model voor innovatieprojecten. Daarom verkennen we momenteel de opties om coöperatief ondernemerschap en nieuwe samenwerkingen binnen de HAS verder vorm te geven.”

Aan de tand gevoeld Onder leiding van Toon Keijzers werd met het publiek gediscussieerd over de inkleuring van dit thema binnen het onderwijs op de HAS. De ruim vijfentachtig aanwezige studenten, medewerkers en internationale gasten kregen ook de gelegenheid vragen te stellen. Wat moeten de studenten weten als ze op dit terrein aan de slag willen?

Aan welke kennis is behoefte in de praktijk? Diverse onderwerpen passeerden de revue, maar organisatie en financiën sprongen er wel uit. “Uiteindelijk moet je tot een goed geoliede machine komen, die zelf voorzienend is en een belangrijke functie heeft voor de omgeving,” aldus Pierre van Hedel. Vanuit zowel de Rabobank Foundation als FrieslandCampina wordt het aanbod gedaan dat zij het onderwijs graag willen ondersteunen met real life business cases om te laten zien hoe coöperaties daadwerkelijk werken in de praktijk. Voor de sprekers, de docenten, de aanwezige Indonesische gasten en de studenten (de opleiding IFA was erg goed vertegenwoordigd), was het een geslaagde bijeenkomst. Er werd nog lang nagepraat en ook de sprekers werden nog eens goed aan de tand gevoeld door de studenten. “Mooi om te zien dat er zoveel interesse en betrokkenheid is bij een vraagstuk als dit. Ons lectoraat inventariseert de mogelijkheden voor onderwijs op dit vlak en gaat de invulling verder onderzoeken. Wordt vervolgd dus,” aldus Frederike Praasterink.

15

kinderkunst

stelling sttentoon kinderkun t door k te a rs a e e m e e g d nst werd ber werd u k m ers. e te D rk p . e d se n -medew 1. Op 19 ool geope onze HAS n Hogesch va S n A re H e n va kind n en klein de kindere

3. De kleine kunstena ars konden kiezen uit drie thema’s: dieren, hobby’s of vakantie. De kunstwerken zijn per onderwerp opgehangen op de vie rde verdieping.

nkte Nienke Stuiver en de middag in en beda 5. Godfried Hijl leidde gelijk gemaakt. mo t zij hebben het projec Wilma Gloudemans:

16

2. De HAS-k unstenaars ontvingen een afmetin kort na Pin g van 30 b ksteren ee ij 30 cm, w uitleven. O n doek met aarop hij of ok kregen zij zich lekk de kinderen titel van hu er konden een ‘visiteka n kunstwer artje’ waaro k konden sc p ze de hrijven.

ns de opening aanwezig en 4. William de Entertainer was tijde n en zong liedjes met ze. gure maakte voor de kinderen ballonfi

6. Daarna leid de William de kinderen en vanger van Ha ouders als ee melen van de n echte ratte Deel naar de nvierde verdie ping.

Tekst: Margarita Millenaar Foto’s: Annemarie Kerkhof

VERSLAG IN BEELD

en de stormd olgens rv en en e k v ij k n e e b ze te nt door m li o t e . s h n je ie r knipte laten z en werk e Stuive ar op hun eig resseerden te k n ie N .

7 na te aartjes ere geïn kunsten uders en and o n u aan h

9. Ook de ouders glommen van trots en zetten hun kinderen enthousiast met de kunstwerken op de foto.

n als dank een ngen de kindere tvi on g da de n va 11. Aan het einde leuk presentje.

8. Alle kle hun we ine kunstena rk! ars sto nden te glunde ren bij het zie n van

10. Tijdens de tentoonstellin g werd (voor gesproken ov de grap natu er de waarde urlijk) zelfs van de kunstw lekker ‘gebor erken. Ook w reld’. erd er

12. De doeken bli jven tot eind dece mber hangen in vierde verdieping de gang van de . Dan gaan de ku nstwerken weer de rechtmatige terug naar eigenaartjes.

17

Tekst: Marloes Bakker Foto’s: Geert-Jan van Schijndel

duurzaamheid

Nedtrain en HAS brainstormen over afval, energie en water

B

egin september ging een groep studenten van Milieukunde samen met een aantal HAS-medewerkers naar Nedtrain in Haarlem voor een brainstorm over duurzaamheid. Doel van de brainstorm was om voor NedTrain ideeën te genereren op het gebied van het reduceren van afval,

energie en water.

De brainstorm vond plaats in het kader van het thema duurzaamheid: een van de strategische thema’s van NS. Binnen het duurzaamheidsbeleid van NS zijn afval, energie en water als speerpunten benoemd. De afdeling Ideeënmanagement van NedTrain initïeerde en begeleidde de brainstorm. Vanuit de HAS namen Jacques Lammers, Kees Vromans, Marcel Spaas en Geert-Jan van Schijndel samen met een twintigtal studenten van Milieukunde deel aan de bijeenkomst.

Een kijkje in de keuken van NedTrain Geert-Jan van Schijndel, adviseur bij HAS KennisTransfer vertelt enthousiast: “De dag was georganiseerd in het

eerste blok na de stageperiode van de aanwezige studenten. Je kon tijdens de busreis naar Haarlem merken dat de meesten weer even moesten wennen aan het schoolritme. Maar iedereen stond te popelen om NedTrain te bezoeken. Eerst stonden rondleidingen in Watergraafsmeer en Leidschendam op het programma.

In Haarlem kregen de studenten daarna, voorafgaand aan de brainstorm, een rondleiding door de materieelrevisie. “Het was erg leuk om een kijkje in de keuken te nemen. Je kon meekijken hoe treinen werden gereviseerd en we kregen ook een sneak preview van nieuwe modellen.”

De studenten en medewerkers van de HAS bedachten veel goede ideeën voor NedTrain.

18

estafettecolumn

D

Tekst en foto: Leon van Kouwen

e andere boeg

Er werd flink gediscussieerd.

Brainstormen over afval, energie en water Na de lunch begon de brainstormsessie. Hiervoor werd de groep verdeeld in drieën. De eerste groep ging aan de slag met het bedenken van ideeën om het afval terug te brengen. De tweede groep hield zich bezig met het reduceren van water en de laatste groep had als onderwerp energiereductie. Alle groepen stonden onder leiding van NedTrain-facilitators. Ook konden de groepen een beroep doen op een aantal deskundigen op de verschillende onderwerpen. Volgens Geert-Jan was het resultaat productief: “Tijdens de brainstormsessies kwamen heel veel creatieve en originele ideeën naar boven. Die varieerden van zaken die al snel geïmplementeerd kunnen worden tot ideeën voor de lange termijn.” Ook Eric Steenbakkers, directeur P&O NedTrain, maakte ’s middags een rondje langs de verschillende sessies.

Hij was onder de indruk van de ideeën en inzet van de studenten en sprak zijn waardering uit de voor de vruchtbare samenwerking tussen de HAS en NedTrain.

Aan de slag met de ideeën Aan het eind van de middag presenteerden de groepen hun ideeën, gebundeld in de zogenaamde ‘Railmap 2012- 2030’. Geert- Jan: “Het doel van deze railmap is om duurzaamheid te visualiseren en een beeld te scheppen voor Nedtrain-managers die daar nog niet mee bekend zijn. In dit blok zijn zes studenten in overleg met NedTrain een aantal ideeën aan het onderzoeken en verder uit aan het werken. De resultaten worden in november gepresenteerd aan de NedTrain-directie. Deze brainstormdag is ook heel waardevol geweest voor de relatie met NedTrain, waarbij we hopen dat er nog veel vervolgprojecten zullen komen, waaronder bedrijfsopdrachten natuurlijk.”

De vertrouwde weg of over een andere boeg? Nou Roeland, toen we in een auto grijs van de modder de snelweg opreden dacht ik: de andere boeg is leuk, maar je moet niet zomaar het bos in rijden. Ik was met vrienden onderweg voor een weekendje Berlijn. We reden op vrijdagmiddag om drie uur weg en zouden de 650 kilometer in ongeveer zeven uur afleggen. Geplande aankomsttijd: een uur of negen.

Dat soort ritjes lijken lang maar zijn eigenlijk nooit vervelend: je praat wat, wisselt van bestuurder en er is de wegrestaurantstop met plakkerige aardappelschijfjes die al uren onder een warmtelamp liggen na te garen. Tel daar de visioenen van curryworsten en hefeweizen bij op en je bent er zo. De eerste helft tot Hannover liep dus als gepland, totdat we Hannover opvallend vaak in de fileberichten terug hoorden komen en het verkeer volledig vast kwam te zitten: file. Er zijn dan eigenlijk twee mogelijkheden. Je ondergaat het en gaat de vertrouwde kant op. Je komt er, maar het kan even duren. Of je gooit het over een andere boeg en kiest voor een alternatief met minder zekerheid, maar mét uitzicht op een snellere aankomst. Twee van ons waren voor de eerste optie, twee voor de tweede. En aangezien de eigenaar en op dat moment chauffeur van de auto voor de tweede optie was, kozen we voor de andere boeg. Een goede planning ontbrak, want met alleen een wegenkaart in de hand raakten we toch snel de weg kwijt. We kwamen uit op steeds kleinere wegen en wat blijkt? In Duitsland bestaan ze nog. Dorpjes waar maar één verharde weg naartoe leidt. Toen we daarom kozen voor de zand- en bospaadjes werd het steeds verwarrender. Resultaat: om negen uur stonden we midden in een bos vast in de modder, geen spoor van curryworsten en hefeweizen. Na lang zoeken vonden we de snelweg terug. De file was weg, maar de aankomsttijd in Berlijn? Eén uur ’s nachts. Een andere weg kiezen, loont dus pas met een goed plan. Of hou jij wel van een beetje modder onder de laarzen, Wouter Thijs?

V.l.n.r. Eveline Heynen, Lizanne Jeninga en Elize Kleijbeuker.

19

managementteam

Tekst: Florieke Koers Foto: Margriet Hoffmans

Joris Fiers nieuwe opleidingsdirecteur BA en DV

D

it studiejaar in de HAS Beats een serie interviews met het managementteam van HAS Hogeschool. Wat is hun visie op het werk en wat zijn hun drijfveren? Maar ook: wat is hun achtergrond? De tweede in deze serie is Joris Fiers (39), de nieuwe directeur van de opleidingen Bedrijfskunde en agribusiness en Dier- en veehouderij.

Jaren geleden voetbalde Joris Fiers op hoog niveau, hij stond zelfs een jaar in de subtop van FC Groningen. Maar Joris is geen beroemde voetballer geworden. Hij is wel sinds 1 juni opleidingsdirecteur bij HAS Hogeschool. Hoe is dat zo gelopen? “Ik ben geboren en getogen in Bladel en ben daar tot mijn negentiende blijven wonen. Ik voet-

“Wij vragen studenten om het beste uit zichzelf te halen, dat moeten we zelf ook doen” balde op hoog niveau en na het behalen van mijn vwodiploma ben ik dat twee jaar fulltime gaan doen. Het tweede jaar voetbalde ik bij FC Groningen en heb daar tegelijkertijd een studie opgepakt. Dat werd rechten, want dat was het beste met sporten te combineren. Na dat jaar kwam ik voor de keuze te staan: blijven ‘aanmodderen’ in het voetbal of me volledig gaan richten op mijn studie. Het werd het tweede. Ik verhuisde naar Tilburg en maakte daar mijn studie af. Daarna werd ik rechtsbijstandjurist bij Interpolis. Dat bleek toch niet helemaal mijn ding. Mijn broer had een eigen kledingzaak en daar ben ik toen ingestapt. We hebben daarnaast ook een aantal internetbedrijfjes opgericht, internet was toen net booming. Mijn broer had heel veel goede ideeën en ik probeerde dat om te zetten in businessconcepten. Helaas hadden we niet zoveel succes. Toen ben ik nog een jaartje bij Euroforum gaan werken. Dat was een tussenfase, want eigenlijk wist ik inmiddels al dat ik het onderwijs in wilde.”

Mooiste vak Joris komt uit een onderwijsfamilie. Het hbo was een onderwijsvorm die hem wel aantrok. “Toen een collega bij Euroforum mij wees op een vacature bij HAS Hogeschool, aarzelde ik geen moment. In 2002 ben ik bij de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness begonnen als 20

docent recht. Ik deed natuurlijk juridische vakken, maar ook vakken die bijvoorbeeld gingen over verzekeringen of ondernemerschap. Ik pakte het lesgeven makkelijk op, het lag me meteen goed. Het is het mooiste vak dat er is. Ik vind het prachtig te zien hoe studenten ongevormd binnenkomen en als volwassenen weer naar buiten gaan.

Recht is een uitdagend vak. Voor studenten is dit een bijvak en dus moet je heel erg je best doen om er toch iets van te maken dat studenten aantrekkelijk vinden. Ik heb de juiste weg gevonden om dit goed te doen. Aan de hand van mijn lessen heb ik een boek geschreven over recht op hbo-niveau. Ik wilde ermee bereiken dat recht makkelijker wordt omschreven en praktisch toepasbaar is voor studenten. Ik ben er een jaar mee bezig geweest en het resultaat mag er zijn.”

Kennismakingstour Na een jaar of vier ging Joris het docentschap combineren met het maken van beleid. En na nog eens vijf jaar kwam de vacature van opleidingsdirecteur op zijn pad.

“Solliciteren was eigenlijk een logische stap. Vanuit het beleidswerk was ik al veel met de kwaliteit van onderwijs bezig. Daarnaast heb ik net voor de zomer een MBA onderwijsmanagement afgerond. Het sollicitatieproces vond ik erg spannend. Op een gegeven moment had ik een gesprek met een grote commissie, acht mensen zaten er tegenover me. Het was een open gesprek, dus niet voor te bereiden. Dat vond ik wel lastig. Daarna moest ik mijn visie presenteren aan het College van Bestuur en dat ging me beter af. Gelukkig kwam het verlossende telefoontje snel! De nieuwe directeuren hebben allemaal een jaar inwerktijd, maar toch wordt er meteen al veel van je gevraagd en moet je beslissingen nemen. Ik groei er langzaam in en kan op allerlei plekken terecht voor ondersteuning. Sommige mensen dachten dat -omdat ik jurist ben-, ik wel erg van de regels zou zijn. Gelukkig ontdekten ze al gauw dat dit niet zo is.

Bepaalde dingen moeten nu eenmaal, maar mijns inziens wel op een HAS-manier. Ik ben nu op kennismakingstour: met iedere collega van de opleidingen Bedrijfskunde en agribusiness en Dier- en veehouderij bezoek ik een

bedrijf. Zo leer ik het hele team kennen en leer ik meteen ook de agrarische sector beter kennen. Lesgeven doe ik ook nog steeds, zo houd ik voeling met de studenten en met het werk van de docenten.”

Dichtbij mezelf gebleven “Wat betreft mijn visie ben ik erg dichtbij mezelf gebleven.

Sport speelt nog steeds een belangrijke rol in mijn leven en ik zie veel overeenkomsten tussen sport en organisaties. “Het team is heel belangrijk. De sfeer onderling is daarbij essentieel. Erg belangrijk vind ik ook dat mede-

werkers vrijheid en verantwoordelijkheid krijgen om te doen waar ze goed in zijn. We moeten daarbij uitgaan van onze kracht, ambities en vooral van wat we leuk vinden om te doen. Hierbij moet trouwens wel gepresteerd worden. Wij vragen van studenten om het beste uit zichzelf te halen, dat moeten we zelf ook doen.” Joris woont inmiddels weer in Bladel met zijn vrouw Noor en twee dochters Hannah (5) en Floor (3). Zijn hobby’s? Voetbal, lezen, reizen en alles van Bruce Springsteen (hij ging dit jaar naar vijf concerten, een echte fan dus).

Joris Fiers 21

meer as je denkt

Tekst en foto: Florieke Koers

Studiemiddag: nadenken over waardeontwikkeling

O

ngeveer 25 mensen, waarvan de helft medewerkers en de helft studenten, zaten op dinsdagmiddag 9 oktober 2012 bij elkaar voor een inspirerende middag. Het doel van de bijeenkomst was het met elkaar nadenken ‘over duurzaamheidsvraagstukken vanuit hoofd en hart’.

Initiators waren onder meer docent Christ Tielemans en studentenpastor Marcel van der Maeden.

Het was voor het eerst dat een dergelijke bijeenkomst werd gehouden bij HAS Hogeschool. Frederike Praasterink was vanuit het College van Bestuur, maar vooral vanuit haar rol als lector Duurzame Wereldvoedselvoorziening, gevraagd om de studiemiddag in te leiden. Frederike vroeg zich af: wat betekent voor mij waardeontwikkeling?

“Er is veel aan de hand in de wereld, bijvoorbeeld een groeiende wereldbevolking waarmee de voedselproductie onder druk staat en de klimaatveranderingen die gaande zijn. Dat brengt veel uitdagingen met zich mee, bijvoorbeeld het verduurzamingproces, voeding en gezondheid, grondstofzekerheid en het opleiden voldoende professionals. Er is hiervoor een integrale aanpak nodig, nieuwe samenwerkingen en nieuwe businessmodellen.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzaamheid, is in feite een voorstadium naar een fase van compleet nieuwe principes: niet meer denken in ketens maar in kringlopen. Geen added value maar shared value. Van productiedenken naar mensgerichtheid. Het gaat uiteindelijk om de balans tussen een groot aantal waarden.

Dit zijn waarden als gezondheid, milieu en klimaat, water, bodem, eerlijke handel, dierenwelzijn en arbeidsomstandigheden. Het is nodig deze waarden te herkennen, over ze te discussiëren en ze in balans te brengen. Dit moet ieder mens voor zichzelf doen en dit moeten we ook doen in het onderwijs. Met de link naar je eigen leiderschap is een belangrijke vraag: welke waarden wil je vertegenwoordigen? Wat is je positie ten overstaande van grote vraagstukken, welke rol wil je spelen en waar doen we het eigenlijk allemaal voor? Faciliteren, inspireren en verbinden zijn daarbij kernbegrippen. Ik ontmoette op een conferentie iemand die de functie ‘verbindingsofficer’ op zijn visitekaartje had staan. Dat is een rol die wij allemaal zouden moeten willen hebben.”

Er is meer Christ Tielemans nam zelf ook het woord. “Wat betekent ‘meer as je denkt’? Het is een beetje een gekke zin, bedoeld om over door te denken. Op initiatief van meer22

dere medewerkers van HAS Hogeschool hebben we deze bijeenkomst georganiseerd om na te denken over zaken die normaal niet zoveel aandacht krijgen. Ik ben recentelijk in New York geweest, en heb daar prachtige dingen gezien. Bijvoorbeeld stadslandbouw op het dak

van een flatgebouw of een grote markt in een park in het centrum van Manhattan waar boeren zelf hun producten verkopen. Voedsel en voedselproductie is ons natuurlijke habitat, maar het is meer. Er is contact met de natuur, contact tussen buurtgenoten, werk creëren voor kansarme jongeren, voedsel produceren voor armen, gezondheid en daarom meer bewegen, groen in de buurt, contact tussen consument en producent. In New York doen honderden vrijwilligers mee aan projecten over stadslandbouw. Waarom doen ze dat? Het gaat om passie, hartstocht, emotie. Het gaat om verbinding tussen mensen, verbinding met de aarde, met spiritualiteit.

Iedereen heeft daar zijn eigen ideeën over. Op dit soort bijeenkomsten willen we hierover van gedachten wisselen.”

Essentie Monique van Dam van One World Citizens vatte de verhalen van Christ en Frederike mooi samen. “Het gaat hier om een omslag in denken én doen.” Ze hamerde erop dat ieder mens een eigen pakketje talenten heeft

gekregen en dat iedereen daarmee een bijdrage kan leveren aan de samenleving. Ze wisselde hiermee van gedachten met de deelnemers aan de studiemiddag en deed een spel met hen: de Life Twister. Door jezelf een doel te stellen, vervolgens te kijken wat je daarbinnen al bereikt hebt, welke hindernissen je nog moet nemen en wat je daarvoor nog nodig hebt, kom je tot de essentie van wat je wilt bereiken. Dan kun je makkelijker aan de slag met het doel dat je wilt verwezenlijken. Wat daarbij niet onbelangrijk is, is jezelf af te vragen: ken ik iemand die dat doel al heeft bereikt en kan ik die om advies vragen? Dat kan een grote inspiratiebron blijken te zijn. Tot slot legde ze kort uit waar One World Citizens voor staat. “Life Twister is de kern van LifeStyle, een van de thema’s van het project One World Citizens. Dit is een internationale community waar jeugd en jongvolwassenen samen op eigen wijze ondernemen voor een betere samenleving en wereld. We zijn nu nog het platform aan het bouwen: vanaf 1 januari 2013 is oneworld-citizens.nl operationeel en kun je daar meer informatie vinden.”

Studenten en medewerkers denken samen na over duurzaamheidsvraagstukken.

23

Tekst: Florieke Koers

ict beats

TOPdesk nieuw informatiesysteem met goede reputatie

I

n de ICT Beats wordt iedere uitgave een vernieuwingsproject van de ICTafdeling bij de kop gepakt. Deze keer is dat TOPdesk: het informatiesysteem waar de afdeling sinds april mee werkt. Het doel? Vraaggericht werken in plaats van aanbodgericht, meer gestructureerd werken en het waarborgen van de kwaliteit van de dienstverlening.

Sinds april werkt de ICT-afdeling met het nieuwe systeem TOPdesk, waardoor zij in staat is meer procesmatig te werken. Een flinke professionaliseringsslag is nodig door de groei van de organisatie. “TOPdesk is een kwalitatief hoogwaardig informatiesysteem met een goede reputatie in ICT-land”, stelt Marianne Poodt. “We hebben het systeem inmiddels aardig in de vingers. De komende tijd doen we vooral nog veel ervaring op, daarna zal het gebruik van het systeem verder uitgebreid gaan worden.”

maakt met het testen van het ´servicelevel´ van de dienstverlening. “Dit doe ik door middel van een enquête.

We werken niet meer aanbodgericht (dan bedenkt ICT wat de organisatie nodig heeft) maar vraaggericht (onderzoeken wat de verschillende doelgroepen nodig hebben van ICT). Daarnaast willen we weten hoe we het doen en krijgen we graag feedback over hoe het nog beter kan. Die feedback komt niet alleen via een enquête, ook de IV-Contactpersonen geven input. Zo kunnen we de kwaliteit waarborgen.”

Drieduizend meldingen Tim van Woensel is verantwoordelijk voor incidentmanagement. “De afdeling vraagt medewerkers om vragen, verzoeken en storingen via de Infodesk te melden.

Sinds april zijn er al een kleine drieduizend meldingen in TOPdesk gezet. Binnenkort kunnen gebruikers hun meldingen zelf in het systeem gedurende het proces van afwikkeling volgen.” Geesje van den Boer houdt zich bezig met klanttevredenheid en heeft een begin ge-

24

TOPdesk als informatiebron Ook aan de ‘achterkant’ gebeurt veel. Leo Jaarsma is verantwoordelijk voor wijzigingsbeheer: hij bewaakt dat grote wijzigingen in ICT-systemen met zo min mogelijk overlast worden doorgevoerd. Hans van Lith doet configuratiebeheer. Hij houdt een overzicht bij van alle configuraties, zodat de afdeling goed in beeld heeft wat er in huis is aan hard- en software. Hij houdt bij welke onderdelen welke verstoringen geven. Op deze manier krijgt de afdeling steeds meer informatie uit TOPdesk. Dit helpt bij beslissingen om tijdig verouderde of storingsgevoelige hard- en software te vervangen. De afdeling werkt hierdoor steeds vaker proactief. Patriek Bijnen houdt zich bezig met probleembeheer: hij zoekt naar onderliggende, structurele problemen en lost deze samen met wijzigingsbeheer op. Joost van Velthoven tot slot is verantwoordelijk voor applicatiebeheer. Hij zorgt voor de inrichting van de systemen en voert aanpassingen door zodat processen zo goed mogelijk lopen. Uiteraard zijn deze disciplines sterk met elkaar verbonden. Dat het belangrijk is dat alle meldingen op één punt binnenkomen, onderstrepen ook zij. “De Infodesk spreekt de taal van de gebruiker”, vindt Patriek. “En door meldingen gestructureerd af te handelen kunnen we veel mensen helpen en tegelijkertijd aan onderliggende problemen werken.” Het is een pittig proces, waar de afdeling in zit, maar er zijn al flinke stappen gezet. “Wij hebben meer grip op de zaak gekregen door eerst te organiseren en daarna te automatiseren. Wij hopen dat de gebruikers dat ook zo ervaren”, zegt Marianne. “Om hen draait het immers.”

Tekst: Frans van Leijden Foto’s: Margriet Hoffmans

PROJECTGROEP HOUDT JE OP DE HOOGTE VIA DE

has in venlo

LIMBLOG

Contract nieuw pand officieel ondertekend

S

inds een jaar is de projectgroep HAS Limburg actief bezig te onderzoeken hoe de nieuwe vestiging van HAS Hogeschool in Limburg eruit moet komen te zien. Om iedereen op de hoogte te houden van de vorderingen, houdt opleidingsdirecteur Frans van Leijden de Limblog bij op intranet. In de HAS Beats iedere uitgave fragmenten uit de blog.

Goed op stoom

25 oktober 2012

Maar er gebeurt meer. De ontwikkelteams zijn goed op stoom. Het concept leerplan voor Bedrijfskunde en agribusiness en Toegepaste Biologie ligt inmiddels klaar. Nu is het nog een kwestie van fijn slijpen. De werving gaat gestaag verder. Op 10 November is de eerste open dag in Venlo en daarvoor zijn de nodige materialen ontwikkeld en verspreid in de regio. Ook advertenties op L1 en in de huis-aan-huis bladen worden geplaatst en de HAS Limburg PromoMobiel is on the road. Daarnaast verzorgen we voorlichtingsactiviteiten op scholen in de regio en hebben we zwaar uitgepakt tijdens het LLTB Jaarcongres voor 950 aanwezigen. Ook interessant is dat zich spontaan potentiële medewerkers melden om te komen werken op onze nieuwe vestiging in Venlo. De PR doet zijn werk dus.

Heel soms word je geconfronteerd met de betrekkelijkheid van wat wel en niet belangrijk is. Want hoe belangrijk de ontwikkeling van de HAS In Limburg ook lijkt, het valt in het niet bij wat ons allen onlangs getroffen heeft. Het wegvallen van Koen was een grote klap voor de collega’s van de HAS. Ook in het kernteam HAS Limburg kwam dit heel hard aan. De tijd dwingt ons echter om verder te gaan. Een belangrijke stap werd deze week gezet met de officiële ondertekening van de huurovereenkomst voor het pand in Venlo. Spoorstraat 62, Venlo. Dat wordt ons nieuwe adres. En dat er momenteel hard gewerkt wordt om het pand klaar te maken voor het onderwijs, hebben de ontwikkelteams van Bedrijfskunde en agribusiness en Toegepaste Biologie vorige week met eigen ogen kunnen aanschouwen. Waar straks de tentamens komen te liggen weten we ook al. In de kluis! Het pand was namelijk een bank gevestigd…

Dat er flink geklust wordt in het pand aan de Spoorstraat zagen de ontwikkelteams met eigen ogen.

De tentamens leggen we straks veilig in de kluis!

25

Tekst: Annika Dossow Foto’s: Coen van Ruiten

internationaal

HAS verzorgt trainingsprogramma voor Indonesische managers

I

n oktober 2012 verzorgde HAS Hogeschool voor de derde keer een TailorMade Training Programme voor Indonesische managers, ondernemers en ambtenaren uit de agrofoodsector. Coen van Ruiten reisde enkele weken eerder naar Indonesië om ter plekke een beeld te krijgen van het effect van de trainingen van de afgelopen jaren.

Sinds 2010 ontvangt HAS Hogeschool iedere herfst en groep Indonesische mid-career professionals, die in het kader van het StuNed Beursprogramma de drieweekse cursus Duurzame Tuinbouwketen volgen. Aan de Indonesische kant wordt de cursus gecoördineerd door trainers van de Indonesia-Netherlands Association, de Kamer van Koophandel van de Benelux in Indonesië en Fresh Dynamics Asia, een adviesbureau voor de verbetering van ketens. De deelnemers zijn door de landelijke Indonesische overheid speciaal geselecteerd. Coen: “Onze gasten zijn erg onder de indruk van de snelheid waarmee bij de HAS gewerkt wordt, bijvoorbeeld dat zij de volgende ochtend al feedback van de docent ontvangen op een opdracht die ze de avond daarvoor pas hebben ingeleverd. Ze vinden het ook echt bijzonder hoe ontzettend betrokken de docenten van de HAS zijn bij dit project.” Maar niet alleen de deelnemers maken kennis

De groep Indonesische cursisten met begeleiders van de HAS. 26

met onbekende werkwijzen. “Het is interessant om te zien hoe de cursisten met elkaar omgaan. De samenwerking tussen deelnemers uit de openbare sector en het bedrijfsleven is altijd lastig, vooral als het gaat om conflictoplossing. Dat verbaast me niet, want ook in de praktijk is er bijna geen samenwerking tussen de twee sectoren.

Bijzonder opvallend is dat het concept van kennisoverdracht in Indonesië onbekend is. Er is geen uitwisseling van kennis tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. Er kan nog een grote slag gemaakt worden en de HAS is een geschikte partner om hierbij te helpen.”

Nieuwe kennis toepassen Coen ging met drie doelstellingen naar Indonesië: om de trainers te ontmoeten met wie wij dit jaar de cursus organiseren, om projecten van oud-deelnemers te bezoeken en om de mogelijkheden voor de toekomstige

Coen van Ruiten bezocht onder meer een universiteit in Indonesië.

samenwerking met onze Indonesische partners te onder-zoeken. “Het was een drukke week, maar ik ben erg tevreden met de resultaten van de reis.” Ondanks de vele uitdagingen werpen de trainingen duidelijk vruchten af.

“We hebben meerdere projecten bezocht waar je kon zien dat de cursusdeelnemers hun nieuwe kennis gericht hebben toegepast. Ik heb een medewerker van de tuinbouwvoorlichtingsdienst ontmoet die een organisatie heeft opgericht van jonge boeren, die nu samen nieuwe gewassen op de markt introduceren zoals tomaten en champignons. Dat was eerder niet gelukt omdat de oudere boeren deze producten niet wilden telen. Ook heb ik met een ondernemer gesproken die zijn bedrijfsvoering helemaal heeft herzien nadat hij de training had gevolgd en zich is gaan specialiseren. En een van de oud-deelnemers heeft sinds de cursus zelfs een nieuw bedrijf opgericht en produceert nu tomaten, een redelijk nieuwe teelt in Indonesië.”

Driejarig programma Het zichtbare positieve effect van de training op de Indonesische tuinbouw inspireert. Coen heeft dan ook zeker ideeën over de toekomst van het project. “Sinds dit jaar moeten wij ieder jaar met andere partijen zoals Q Point tenderen om het project uit te mogen voeren, terwijl we eerder de fondsen gewoon toegewezen kregen.

In de toekomst zou een meerjarig project mijn voorkeur

hebben. Wat ik voor me zie is bijvoorbeeld een driejarig programma waarin meer tijd en aandacht besteed kan worden aan de nazorg ter plekke. Door periodieke bezoeken uit te bouwen, kunnen wij verder komen in de implementatie van de opgedane kennis. Het komt erop neer dat de HAS strategische keuzes moet maken over op welke manier wij verder willen in de samenwerking

“Het concept van kennisoverdracht is in Indonesië onbekend” met Indonesië. Wij hebben zonder twijfel veel te bieden en het levert ons ook nog iets op. Je ziet bijvoorbeeld dat je ook in Nederland meer bekendheid krijgt door internationaal bezig te zijn. Als een bedrijf als Enza Zaden hoort dat wij met hun partners in Indonesië samenwerken, krijgt deze een ander beeld van de HAS.” Bijzondere nadruk legt Coen op het belang van de wisselwerking tussen de Nederlandse trainers en de Indonesische cursisten. “Wij moeten leren om heel goed naar de ervaringen van de deelnemers te luisteren. Zo kun je niet alleen achterhalen waar de behoefte voor kennis ligt, maar ook welke kennis zij te bieden hebben.”

27

verbinding

Tekst: Marieke Ellenbroek Foto: Kitty Jenniskens

Innovatieklas als nieuwe manier om af te studeren

I

n februari 2013 krijgt een aantal studenten de kans om op een totaal nieuwe manier af te studeren: namelijk in de Innovatieklas. De grondleggers van dit nieuwe afstudeerconcept zijn van Evert Jan Ulrich, Joris van de Loo en Etiënne Jacobs. Maar wat is dat precies, een Innovatieklas? En hoe verbindt de klas opleidingen met elkaar?

Op dit moment geeft een projectgroep, bestaande uit de twee grondleggers in samenwerking met Nicole Segers, Kitty Jenniskens, Marian van Assem (extern) en Jan Buwalda, vorm en inhoud aan de Innovatieklas. Ook dit gebeurt op een vernieuwende manier, namelijk met inbreng van vierdejaarsstudenten uit alle opleidingen en relaties uit het bedrijfsleven. Kitty Jenniskens, onder

“Het is een expeditie die gestoeld is op twee pijlers: zelfkennis en maatschappelijk belang” andere verantwoordelijk voor de communicatie rondom de Innovatieklas, vertelt enthousiast over de opstart van het nieuwe project. “Je moet de Innovatieklas zien als een experiment. Het is een expeditie die gestoeld is op twee pijlers: zelfkennis en maatschappelijk belang.

Studenten, docenten en bedrijven gaan samen op expeditie en gaan gezamenlijk de uitgangspunten invullen, op basis waarvan invulling gegeven gaat worden aan deze laatste fase van het afstudeerjaar. Studenten bepalen hierin zelf aan welke soort kennis zij nog behoefte hebben en stippelen op basis van hun eigen talenten een pad uit.”We can’t solve problems by using the same kind of thinking we used when we created them. Dit is een uitspraak van Albert Einstein die uitstekend past bij

28

het gedachtegoed van het team achter de innovatieklas.

“Innovatie gebeurt door anders te denken en anders te doen,” legt Kitty uit. “We moeten onze vaste stramienen, de manieren waarop we normaal gesproken gewend zijn om te denken en te werken, loslaten en nagaan of we op een andere manier tot nieuwe inzichten kunnen komen.

De projecten die we binnen de Innovatieklas gaan uitvoeren, moeten uiteraard wel zinvol en van hoog niveau zijn. Van de deelnemers vragen we een proactieve en assertieve houding. Ze moeten deze uitdaging samen met ons durven aangaan.”

Nieuwe beroepen Onze omgeving zien we in een snel tempo veranderen.

De snelheid waarmee informatie wordt ontwikkeld en verspreid neemt enorm toe. Het vertrouwen van de consument in het financiële systeem, politiek, grote instituties en voedselsystemen neemt af. “De snel veranderende omgeving leidt er toe dat naar verwachting 85% van de beroepen in 2020 op dit moment nog niet bestaat. Denk bijvoorbeeld aan nieuwe beroepen als socialmediaadviseur en GPS-deskundige en aan de vele innovatieve internetbedrijven. Ook transformeren beroepen voortdurend. Momenteel wordt van een akkerbouwer meer en andere deskundigheid verwacht dan tien jaar geleden.

Mensen die leiding nemen in deze veranderende wereld zijn de innovatieve ondernemers,” zegt Evert-Jan Ulrich die in november benoemd wordt tot lector Innovatie en Ontwikkeling “Het huidige onderwijssysteem in Nederland geeft het potentieel van ondernemerschap en innovatievermogen van jonge mensen onvoldoende ruimte, prikkeling en ondersteuning. Met de Innovatieklas willen we een heel nieuwe weg inslaan, overkoepelend over alle opleidingen heen. Een bijzondere uitdaging voor ons allemaal.”

V.l.n.r. Joris van de Loo, EtiĂŤnne Jacobs, Evert-Jan Ulrich en Kitty Jenniskens.

29

Tekst: Florieke Koers

beursalen

Vier studenten in 2012 met beurs naar buitenland voor vervolgstudie

I

eder jaar krijgt een aantal studenten de kans om met een beurs in het buitenland te gaan studeren. HAS Hogeschool heeft in 2012 vier beurzen toegekend van € 10.000: één VSB Beurs en drie keer de HAS Global Talent Scholarship. Eén HAS Global Talent Scholarship werd niet vergeven.

Ambitieuze, talentvolle studenten van HAS Hogeschool kunnen jaarlijks een beursaanvraag indienen voor een verdiepende vervolgstudie in het buitenland: de HAS Global Talent Scholarship. “In aanmerking komen getalenteerde studenten die door het volgen van bijvoorbeeld een masteropleiding het werkveld iets extra’s willen bieden”, zegt Laura Lap van de afdeling Communicatie & Internationalisering.” Studenten konden zich tot half

“Door te gaan studeren in Engeland wil ik mijn kennis verder verbreden” mei 2012 aanmelden en in juni werden selectiegesprekken gevoerd. Inmiddels zijn drie beurzen toegekend.

Mischa Laugs (Tuin- en Landschapsmanagement) doet momenteel een MA in Landscape Architecture in Engeland.

“Nederland en Engeland zijn de toplanden op het gebied van tuin- en landschapsarchitectuur”, motiveert hij die keuze. “Door te gaan studeren in Engeland wil ik mijn kennis verder verbreden. Bovendien is Engeland op het gebied van tuin- en landschapsarchitectuur een vooruitstrevend land met steeds weer vernieuwende en verfrissende ideeën.” Roy Straathof (Tuin- en Landschapsmanagement) doet een MSc in Landscape Architecture and Urban Design in Denemarken en Peter Meinhardt (Horticulture & Businessmanagement / Topklas Ondernemen) is naar Spanje gegaan voor een MSc in Vegetable Production in Protected Crops.

kon tot 1 maart 2012”, vertelt Laura. “De studenten moeten zelf een plan schrijven om de commissie overtuigen de beurs toe te kennen. De duur van een vervolgstudie moet minimaal drie en mag maximaal vierentwintig aaneengesloten maanden duren.” Hanneke van Veghel (Dieren veehouderij) is met de aan haar toegekende beurs naar Engeland vertrokken voor een MSc Sustainable Agriculture & Food Security. Zij wilde deze vervolgstudie gaan doen omdat zij zich wil inzetten voor een betere wereld. “In duurzame wereldvoedselproductie zie ik mijn kans”, schrijft zij in haar aanmeldformulier. De master richt zich op de toekomst, waarbij de uitdaging om in 2050 negen miljard mensen te voeden centraal staat.”

Niet alle beurzen worden altijd vergeven. “Soms komt een student niet door de selectieprocedure heen of zijn er niet genoeg aanmeldingen”, stelt Laura. “Dit jaar is één beurs helaas komen te vervallen.” Een paar jaar geleden meldden veel studenten zich aan voor het VSB Beurzenprogramma. Het aantal beurzen was echter beperkt.

De HAS besloot toen zelf ook tien beurzen beschikbaar te stellen. Inmiddels is doorstuderen met een beurs minder populair en twee jaar geleden werd het aantal HAS Global Talent Scholarships daarom teruggeschroefd van tien naar vier.”

Gemotiveerd en ambitieus HAS Hogeschool is ook deelnemer aan het VSBfonds Beurzenprogramma. Het VSBfonds stelt beurzen beschikbaar voor gemotiveerde studenten die ambitieus en maatschappelijk betrokken zijn. “Aanmelden hiervoor

30

Gemotiveerde studenten kunnen met een beurs naar het buitenland.

Tekst: Rob van Roosmalen Foto: Margriet Hoffmans

nieuw gezicht

Rob van Roosmalen wil praktijkervaring delen

I

n de rubriek Nieuw gezicht zetten we iedere uitgave een nieuwe medewerker in de spotlight. Deze keer is het de beurt aan Rob van Roosmalen uit ‘s-Hertogenbosch, sinds 27 augustus 2012 in dienst bij HAS Hogeschool als docent Plattelandsvernieuwing.

Wat heb je gedaan voordat je bij de HAS kwam werken?

“Na mijn studie Tuin- & Landschapsinrichting bij Hogeschool Van Hall Larenstein ben ik circa zestien jaar werkzaam geweest bij diverse adviesbureaus. Twaalf jaar daarvan werkte ik bij ingenieursbureau Grontmij als adviseur, projectleider en vervolgens als teamleider.”

Wat breng je naar de HAS? Hoe ga je de HAS versterken?

“Graag breng ik mijn opgedane praktijkervaring op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, commerciële vaardigheden en projectmanagement naar de HAS.”

Welk HAS-woord past bij jou…

• ambitieus • down-to-earth • innovatief • inspirerend • ondernemend • internationaal

• betrokken • bevlogen • eigenwijs • veelzijdig • ongedwongen

Waar gaat jouw hart sneller van kloppen?

“Uitdagende afdalingen met de mountainbike. I am specialized…”

Hoe ziet jouw ideale vakantie er uit?

“Verblijven op een kleinschalige camping in een uitnodigende groene bergachtige omgeving die ik ga verkennen met mijn mountainbike. Bij terugkomst vrolijke gezichten van mijn kinderen en vrouw Bianca.”

Als je tien miljoen euro had dan...

“Dan kocht ik een boerderij met omliggende natuurgronden en ging ik actief aan de slag met natuur- en landschapsbeheer. Als gastdocent zou ik dan graag mijn ervaringen komen overbrengen aan de studenten.”

De HAS is een groene school. Waarin ben jij zelf ‘groen’ bezig?

“Groene energie…Veel vertoeven in het prachtige Nederlandse landschap… Met liefde voor het vak mijn tuintje op orde houden.”

… en waarom?

“Betrokkenheid zit primair in mijn genen. Is absoluut een kwaliteit, maar kan ook lastig zijn!”

Volgende keer in de HAS Beats

hogeschoolgeluiden

Achtergrond studiemiddag gericht op kennisontwikkeling • Managementteam: interview Frans van Leijden • Milieukunde, The Next Generation • HAS Ondernemend Café in ‘crisistijd’ 31

Crisis, en (n)u?

Programma HAS Ondernemend CafĂŠ donderdag 15 november 2012 17.00 uur 17.30 uur 18.15 uur 18.20 uur 18.40 uur 19.15 uur 19.30 uur 19.50 uur 20.45 uur 22.00 uur

Ontvangst en inloop Opening buffet Opening HAS Ondernemend CafĂŠ Presentatie Frank Laarakker (Laarakker Groenteverwerking) Elevator pitch Topklassers en interactie Korte pauze met iets lekkers Presentatie Tiny Schepers (Heyde Hoeve) Elevator Pitch Topklassers en interactie Netwerkborrel Afsluiting van de avond

Aanmelden via www.hashogeschool.nl/ondernemend 32