Δημόσια εικόνα & Αρχιτεκτονική. Η προβολή ως τμήμα της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας

1

2

3

4

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας _Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Σεπτέμβριος 2016

δημόσια εικόνα & αρχιτεκτονική

η προβολή ως τμήμα της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας

φοιτήτριες : Καλλιγιαννάκη Γεωργία Σανίδα Θέκλα επιβλέπων: Παπακωνσταντίνου 5

6

ευχαριστούμε πολύ τον γιώργο παπακωνσταντίνου για την καθοδήγηση του καθ’ όλη τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας, τον γιώργο καλαούζη για τις πληροφορίες του σχετικά το διαδίκτυο, τον γιαννίκο βασιλούλη και το γραφείο lamb & lamp που μοιράστηκε μαζί μας την προσωπική του εμπειρία πάνω στο σχεδιασμό, καθώς και όλους αυτούς που συνέβαλαν με το δικό τους τρόπο στην υλοποίηση αυτής της εργασίας 7

περιεχομενα

10 13 15

Εισαγωγή Αντικείμενο ερευνητικής εργασίας Περιεχόμενα κεφαλαίων

Μέρος Ι – Η Δημοσιοποίηση ως μέρος του

αρχιτεκτονικού έργου 20 Θεωρητική προσέγγιση

Δημιουργία και εξέλιξη της αρχιτεκτονικής προβολής 22 Δημοσιοποίηση του αρχιτεκτονικού έργου στις

αρχές του 20ου αιώνα 29 «Για μια αναγνώριση». Το παράδειγμα του Λε Κορμπυζιέ 40 Επιλέγοντας το μέγεθος της πληροφορίας 43 Μέσα σχεδιασμού και μέσα επικοινωνίας 47 Charles & Ray Eames. Σχεδιάζοντας (σ)το

μοντερνισμό του 20ου αιώνα 56 Μέθοδοι προβολής στη σύγχρονη εποχή 58 Δημοσιεύσεις αρχιτεκτονικού έργου 63 Εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου 66 Ο θεσμός της Biennale της Βενετίας 70 Βραβεία Αρχιτεκτονικής 72 Ο θεσμός του Πρίτσκερ (Pritzker) 73 Δημόσια παρουσία (Ομιλίες, Συνεντεύξεις) 78 Κτίρια ως μέσα προβολής_Αρχιτεκτονικός

Τουρισμός

8

περιεχομενα Μέρος ΙΙ – Γ προβολή στο διαδίκτυο 83 Ιστορική εξέλιξη διαδικτύου 88 Η παροδικότητα του διαδικτύου 92 Εξέλιξη των ιστοσελίδων των αρχιτεκτονικών γραφείων 98 Περιεχόμενο και δομή 106 Λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων 111 Εμφάνιση ιστοσελίδων σε διαφορετικές συσκευές 116 Χρήση των κοινωνικών δικτύων (Social Media) 113 Παραδείγματα ανάλυσης 115 Ρίτσαρντ Ρότζερς (Richard Rogers) 120 Ζάν Νουβέλ (Jean Nouvel) 125 Σιγκέρου Μπάν (Shigeru Ban) 129 Φράι Όττο (Frei Otto) 133 Αλεχάντρο Αραβένα (Alejandro Aravena) 137 Αριστείδης Αντωνάς 142 Σπύρος Παπαδόπουλος 146 Οι Αρχιτέκτονες της φάλαινας 150 Lamb and Lamp: σχεδιασμός ιστοσελίδων 155 159 166 171

Επίλογος Πίνακες Βιβλιογραφία Διαδικτυογραφία

173

Εικονογράφιση

9

10

11

Εισαγωγή

“Οι αναπαραστάσεις ενός έργου είναι το ίχνος που ο κάθε αρχιτέκτονας επιλέγει να αφήσει” 12

εισαγωγή

Το ζήτημα της αναπαράστασης είναι κομμάτι της αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Η αναπαράσταση δίνει την υλικότητα που χρειάζεται ο αρχιτέκτονας για να εξελίξει την ιδέα του, να την μετατρέψει από μια φευγαλέα σκέψη σε μια σχηματισμένη μορφή. Τα μέσα αναπαράστασης, που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία σχεδιασμού, αποτελούν επιλογή του δημιουργού. Πολλοί αρχιτέκτονες έχουν κτίσει ένα ιδιαίτερο προφίλ μέσα από τα μέσα που χρησιμοποιούν για την ανάπτυξη μιας αρχιτεκτονικής σύλληψης και την εξέλιξή της. Για παράδειγμα, ο Φρανκ Γκέρυ (Frank Gehry), δημιουργεί ασυνήθιστα σχέδια των κτιρίων του «μουτζουρώνοντας» το χαρτί, τα οποία καταφέρνει να μετατρέψει σε κτίρια με ιδιαίτερο σχεδιασμό. «Γνωρίζω ότι σχεδιάζω χωρίς να παίρνω την πένα μου από το χαρτί. Απλά συνεχίζω, γι’ αυτό και όλα μου τα σχέδια μοιάζουν με μουτζούρες. Δεν νομίζω ότι σημαίνουν κάτι για τον οποιονδήποτε εκτός από εμένα, και στο τέλος της μέρας στο τέλος του πρότζεκτ μεταφράζουν αυτά τα σχέδια και είναι τόσο κοντά στο να καταλάβουν πως είναι το κτίριο και το σχέδιο.»1

Frank Gehry «Το ανθρώπινο μυαλό δεν έχει την ικανότητα να παράγει, να συγκρατεί και να μεταφέρει αξιόπιστες περιγραφές του αρχιτεκτονικού έργου χωρίς ντοκουμέντα (σχέδια, μακέτες, κλπ)»2. Τα μέσα αναπαράστασης που θα χρησιμοποιηθούν για την επικοινωνία και την προβολή του έργου ενός αρχιτέκτονα ίσως διαφέρουν από τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, όπως για παράδειγμα σε περίπτωση συμμετοχής σε εκθέσεις, δημοσίευση σε έντυπο, κλπ. Οι αναπαραστάσεις κάθε έργου είναι το ίχνος που ο αρχιτέκτονας επιλέγει να αφήσει. Είναι επιλογή του το είδος και η έκταση της πληροφορίας που θα δώσει προκειμένου να κατασκευάσει την

1. “I know I draw without taking my pen off the page. I just keep going, and that my drawings I think of them as scribbles. I don’t think they mean anything to anybody except to me, and then at the end of the day, the end of the project they wheel out these little drawings and they’re damn close to what the finished building is and it’s the drawing” – F.G. 2. Απόσπασμα από το κείμενο της Αναστασίας Πεχλιβανίδου-Λιακάτα «Από το αντικείμενο στην εμπειρία του αντικειμένου: Προσέγγιση της βιωματικής διάστασης της αρχιτεκτονικής», Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Futura, 2006, Αθήνα, σελίδα 103 13

εισαγωγή

προσωπική του προβολή. Υπήρξαν αρχιτέκτονες, όπως ο Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier), που άφησαν ένα πληθωρικό και πολλαπλό ίχνος, αφού δημοσιοποιούσε με διαφορετικούς τρόπους το έργο του. Είναι σημαντικό πως αποθήκευε κάθε πληροφορία και όχι πάντα πληροφορία που αφορούσε την αρχιτεκτονική του ταυτότητα. Αντίθετα, ο Άντολφ Λως (Adolf Loos), εσκεμμένα «έσβηνε» ντοκουμέντα και άφηνε πίσω του ελλιπείς πληροφορίες. Υπάρχει μια αναλογία μεταξύ της ελλιπούς και της υπερβολικής πληροφορίας, καθώς συμβάλλουν, για διαφορετικούς λόγους η κάθε περίπτωση, στη δημιουργία του προσωπικού μύθου κάθε αρχιτέκτονα. Επομένως, ο αρχιτέκτονας δεν επιλέγει μόνο τα μέσα της σχεδιαστικής διαδικασίας, αλλά και τα μέσα δημοσιοποίησης του έργου του καθώς και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των μεθόδων προβολής των ιδεών του. Ο αρχιτέκτονας με τη χρήση των μέσων, οπτικοποιεί την ιδέα του για το χώρο ώστε να μπορεί να γίνει κατανοητή από τους συνεργάτες του, τον πελάτη αλλά και το ευρύτερο κοινό. Εξυπηρετεί όμως μόνο αυτό το σκοπό; Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο αρχιτέκτονας για την αποτύπωση της αρχιτεκτονικής του ιδέας είναι και ο τρόπος με τον οποίο σκέφτεται το χώρο. «Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι μια κατασκευή που όσο οικοδομείται πνευματικά άλλο τόσο επινοείται μέσα από τις γραμμές που χαράσσονται στο χαρτί, τις αποσαφηνίσεις τους3». Το σύνολο των μέσων για μια αρχιτεκτονική ιδέα είναι οι διαφορετικές οπτικές γωνίες του δημιουργού για αυτό, που συγκροτούν την πλήρη εικόνα του.

3. Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Futura, 2006, Αθήνα, σελ. 5, Εισαγωγή 14

Αντικείμενο της ερευνητικής εργασίας

15

αντικείμενο της ερευνητικής εργασίας

Αντικείμενο της ερευνητικής εργασίας μας αποτελεί η δημοσιοποίηση στη σύγχρονη εποχή του αρχιτεκτονικού έργου και η κατασκευή του προφίλ των αρχιτεκτόνων (και των αρχιτεκτονικών γραφείων) μέσω της παρουσίας στο διαδίκτυο. Ήδη από τις αρχές του 20ου αι. ξεκινάει μία περίοδος όπου ο σχεδιασμός ενός έργου σχετίζεται άμεσα και με την αναπαράστασή του και κατ’ επέκταση την προβολή του. Την περίοδο αυτή ξεκινά η δημοσίευση έντυπων μέσων4 για την αρχιτεκτονική. Αργότερα στη δεκαετία του ’40 η αρχιτεκτονική εξωτερικεύεται στο ευρύ κοινό με την οργάνωση εκθέσεων. Στο πέρασμα του χρόνου με την εξέλιξη της τεχνολογίας οι αρχιτέκτονες αποκτούν όλο και περισσότερα μέσα, στα οποία μπορούν να αναπαραστήσουν και να προβάλλουν το έργο τους καλύτερα, με αποτέλεσμα η αναπαράσταση να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής διαδικασίας. Με την εμφάνιση και εξέλιξη του διαδικτύου το αρχιτεκτονικό έργο είναι πλέον διαθέσιμο για να συνομιλήσει με το ευρύ κοινό. Ο παράγοντας αυτός έχει ως αποτέλεσμα τα αρχιτεκτονικά γραφεία να δημιουργούν ένα δημόσιο προφίλ στο διαδίκτυο, στο οποίο οργανώνουν το υλικό τους, όχι μόνο το έργο τους αλλά και πληροφορίες για τους ίδιους, και παρουσιάζουν την δραστηριότητά τους. Οι ιστοσελίδες αυτές δεν αποτελούν ένα απλό χώρο παρουσίασης, αλλά σχεδιάζονται και οργανώνονται σύμφωνα με τις σύγχρονες τάσεις του διαδικτύου.

3. Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Futura, 2006, Αθήνα, σελ. 5, Εισαγωγή 16

Περιεχόμενο κεφαλαίων

17

περιεχόμενο κεφαλαίων

Η ερευνητική εργασία διακρίνεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αναλύεται η δημοσιοποίηση ως μέρος του αρχιτεκτονικού έργου. Ξεκινώντας από τις αρχές του 20ου αι. ερευνήσαμε την δημιουργία και την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής προβολής, καθώς και τους ανθρώπους που πρωτοστάτησαν στα μέσα δημοσιοποίησης, δηλαδή ο Λε Κορμπυζιέ και το έντυπό του ‘L’ esprit Nouveau’ και τους Τσαρλς και Ρέι Ίμς για την συμβολή τους στην οργάνωση εκθέσεων και στην παραγωγή ταινιών. Παράλληλα γίνεται μία θεωρητική προσέγγιση σχετικά με την σημασία της αναπαράστασης και τα μέσα που ο κάθε αρχιτέκτονας χρησιμοποιεί ανάλογα με τον δέκτη, στον οποίο θα μεταδώσει την πληροφορία. Στη συνέχεια η έρευνά μας ασχολείται με τις μεθόδους προβολής στην σύγχρονη εποχή, δηλαδή τις δημοσιεύσεις του αρχιτεκτονικού έργου, τις εκθέσεις, δίνοντας ως παράδειγμα την μπιενάλε της Βενετίας, τα βραβεία αρχιτεκτονικής με παράδειγμα το βραβείο Πρίτσκερ, και την δημόσια παρουσία (ομιλίες συνεντεύξεις) με αναφορές στις ομιλίες σημαντικών αρχιτεκτόνων στο κανάλι TED. Στο τέλος του πρώτου μέρους γίνεται μία ανάλυση στα κτίρια ως μέσα προβολής και στον αρχιτεκτονικό τουρισμό. Το δεύτερο μέρος εστιάζει στην προβολή του αρχιτεκτονικού έργου στο διαδίκτυο. Για την καλύτερη κατανόησή του παρουσιάζεται η ιστορική εξέλιξη του διαδικτύου και η παροδικότητά του, ενώ στη συνέχεια ασχοληθήκαμε με την εξέλιξη των ιστοσελίδων των αρχιτεκτονικών γραφείων κατηγοριοποιώντας τες ανάλογα με το περιεχόμενο και τον τρόπο εργασίας τους. Έπειτα ασχοληθήκαμε με την ανάλυση των λειτουργικών χαρακτηριστικών των ιστοσελίδων και τον σχεδιασμό τους ώστε να είναι συμβατές στις διάφορες συσκευές (τάμπλετ, κινητά). Ακόμη αναφερθήκαμε στην χρήση των κοινωνικών δικτύων και τον ρόλο τους στην δημοσιοποίηση του αρχιτεκτονικού έργου. Για την μελέτης της προβολής του αρχιτεκτονικού έργου στο διαδίκτυο μελετήσαμε τις ιστοσελίδες των αρχιτεκτόνων που βραβεύθηκαν με το βραβείο Πρίτσκερ κατά τη δεκαετία 2006- 2016, καθώς και τρεις ιστοσελίδες Ελλήνων αρχιτεκτόνων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στο τέλος του δεύτερου μέρους παρουσιάζεται το έργο του ελληνικού γραφείου Lamb and Lamp, που δραστηριοποιείται στον σχεδιασμό ιστοσελίδων, μετά από συνέντευξη που μας παραχώρησε ο Γιαννίκος Βασιλούλης, ως ιδρυτικό μέλος της ομάδας.

18

περιεχόμενο κεφαλαίων

Στο τέλος της ερευνητικής εργασίας παρουσιάζονται σε πίνακες όλα τα χαρακτηριστικά που διαθέτουν ή όχι οι ιστοσελίδες που μελετήσαμε.

19

20

μέρος ι η δημοσιοποίηση ως μέρος του αρχιτεκτονικού έργου 21

Θεωρητική προσέγγιση Δημιουργία και εξέλιξη της αρχιτεκτονικής προβολής

“Η μοντέρνα αρχιτεκτονική τείνει να αμφιταλαντεύεται μεταξύ του χώρου και της αναπαράστασης” 22

θεωρητική προσέγγιση_δημιουργία και εξέλιξη της αρχιτεκτονικής προβολής

Στις αρχές του 20ου αι. με την εμφάνιση του μοντέρνου κινήματος ξεκινά μία περίοδος πειραματισμού γύρω από την αρχιτεκτονική προβολή. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική τείνει να αμφιταλαντεύεται μεταξύ του χώρου και της αναπαράστασης5. Κατά τη διαδικασία του πειραματισμού ως βασικά εργαλεία προβολής αποτελούν οι εκθέσεις και τα δημοσιεύματα. Η δημοσιοποίηση αυτή τελικά γίνεται μέρος της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας. Οι αρχιτέκτονες δεν εστιάζουν μόνο στο κτίριο αυτό καθ’ αυτό, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο το απεικονίζουν και το επικοινωνούν στο κοινό. Ο Le Corbusier είναι ο πρώτος που φαίνεται να κατανοεί τη σημασία της δημοσιότητας στην αρχιτεκτονική και από το 1920 ξεκινά την έκδοση έντυπου υλικού. Αργότερα λίγο πριν τα μέσα του 20ου αι. η ανάγκη μετάδοσης πληροφορίας στην αρχιτεκτονική κοινότητα θα οδηγήσει το ζευγάρι των Charles & Ray Eames σε μία σειρά πειραματισμών γύρω από την τέχνη της επεξεργασίας οπτικοακουστικού υλικού με αποτέλεσμα την αναπαραγωγή ταινιών. Φαίνεται λοιπόν, ότι στο πέρασμα των χρόνων η προβολή αρχίζει να εισχωρεί όλο και περισσότερο στην αρχιτεκτονική διαδικασία. Τα μέσα δημοσιοποίησης είναι ο προφορικός λόγος (ομιλίες, συνεντεύξεις, κλπ), ο γραπτός λόγος (αρθρογραφία, έκδοση ειδικών περιοδικών, έκδοση μονογραφιών, κλπ), ο οπτικοακουστικός λόγος (ταινίες, βίντεο στο διαδίκτυο, συνεντεύξεις στην τηλεόραση, κλπ). Μέσα δημοσιοποίησης αποτελούν και η διοργάνωση εκθέσεων σε γκαλερί και μουσεία. Για τις εκδόσεις και τις εκθέσεις συχνά οι αρχιτέκτονες δημιουργούν ειδικές αναπαραστάσεις (σχέδια, φωτογραφίες, μακέτες).

5. B.Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, σελ. 14 23

Δημοσιοποίηση του αρχιτεκτονικού έργου στις αρχές του 20ου αιώνα

24

25

26

δημοσιοποίηση του αρχιτεκτονικού έργου στις αρχές του 20ου αιώνα

Στις αρχές του 20ου αιώνα, φαίνεται να ξεκινά μια προσπάθεια δημοσιοποίησης του αρχιτεκτονικού έργου στο ευρύ κοινό, κυρίως από το μοντέρνο κίνημα. Σύμφωνα με την προσέγγιση της Μπεατρίθ Κολομίνα (Beatriz Colomina) στο βιβλίο «Privacy and Publicity: Modern Architecture as Mass Media» πρωτοπόρος της προσπάθειας αυτής είναι ο Λε Κορμπυζιέ. Υποστηρίζοντας ότι ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας είναι πολύ σημαντικός και αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία επιδρά με την τέχνη6, στο έντυπο που εκδίδει, με το όνομα «L’Esprit Nouveau» χρησιμοποιεί τις τεχνικές της διαφήμισης για να αυξήσει την επιρροή του στο κοινό, και να μεταδώσει τις ιδέες του περί αρχιτεκτονικής. Στο «L’Esprit Nouveau» γίνεται χρήση πολλών εικόνων, διότι ο ίδιος ο Λε Κορμπυζιέ υποστηρίζει ότι το οπτικό υλικό έχει μεγαλύτερη επιρροή στο κοινό7. Μετά το περιοδικό, ο Λε Κορμπυζιέ εκδίδει πέντε ακόμη βιβλία8, όπου εικονογραφεί με φωτογραφίες της καθημερινότητας. Όπως αναφέρει και η Μπ. Κολομίνα, ο Λε Κορμπυζιέ, μέσω των παραπάνω έργων, διακρίνει μια διχοτόμηση μεταξύ της υψηλής τέχνης και της μαζικής κουλτούρας. Ο ίδιος εναποθέτει υλικό παρμένο από αποκόμματα εφημερίδων δίπλα σε εικόνες που προέρχονται από βιβλία τέχνης, αποδίδοντας έτσι την εισβολή της «υποκουλτούρας» στο βασίλειο της υψηλής τέχνης . Το 1929, ο Φίλιπ Τζόνσον (Philip Johnson) με τον Χένρι-Ράσελ Χίτσκοκ (Henry-Russel Hitchcock) εκδίδουν το βιβλίο «International Style», στο οποίο βασίζουν την έκθεση με τίτλο «Modern Architecture» που οργανώνεται στην Αμερική το 1932. Η έκθεση οργανώνεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και οι ηγέτες του μοντέρνου κινήματος καλούνται να προβάλλουν το έργο τους. Αρχικά, η πρόθεση των διοργανωτών φαίνεται να είναι η μεταφορά του μοντέρνου κινήματος στην Αμερική. Όμως, με μια πιο προσεκτική ματιά η έκθεση γέννησε το «Διεθνές Στυλ»10, μια ερμηνεία του 6. B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994,Σελ 170 7. B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994,Σελ 153 8. Vers une architecture, Urbanism, L’ Art decoratif d’ aujourd’ hui, La Peinture Moderne και Almanach de l’ architecture moderne 9. B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994,Σελ 220 10. International Style 27

28

29

δημοσιοποίηση του αρχιτεκτονικού έργου στις αρχές του 20ου αιώνα

μοντέρνου κινήματος, που όμως περιελάμβανε μόνο τα αισθητικά χαρακτηριστικά του, χωρίς να εμβαθύνει στο κοινωνικό, ηθικό και πολιτικό περιεχόμενο στο οποίο στηριζόταν το μοντέρνο κίνημα. Η έκθεση στήθηκε σε πέντε δωμάτια, και συμπεριελάμβανε μακέτες, φωτογραφίες και σχέδια, κυρίως από τους Frank Lloyd Wright, Walter Gropius, Le Corbusier, J.J.P. Oud, Mies Van Der Rohe, Raymond Hood, Howe & Lescaze, Richard Neutra και Bowman Brothers. Από τους επιμελητές της έκθεσης φάνηκε μια πρόθεση για προβολή κυρίως της ιδιωτικής κατοικίας, για την μεγαλύτερη προσέγγιση του κοινού, όμως κατά βάθος το θέμα της ιδιωτικής κατοικίας λειτουργούσε ως όχημα για την εκλαΐκευση του Στυλ. Μάλιστα, ο Τζόνσον πρόσφερε επιπλέον χώρο έκθεσης σε όσους αρχιτέκτονες παρουσίαζαν ιδιωτικές κατοικίες. Από τον τρόπο που οργανώθηκε και προωθήθηκε η έκθεση «Modern Architecture» βλέπουμε ότι οι επιμελητές μαζί με το μοντέρνο κίνημα κάνουν μια προσπάθεια «έκθεσης» των τρόπων με τους οποίους η αρχιτεκτονική αναπαρίσταται και προωθείται, κυρίως μέσω των επιρροών του Le Corbusier. Σύμφωνα με τον Χίτσκοκ, όταν η έκθεση οργανώθηκε, το μοντέρνο κίνημα βρισκόταν ήδη στη δύση του γι’ αυτό και το βιβλίο που γράφτηκε και συνόδευε την έκθεση, στην ουσία χρησιμοποιούσε τα δεδομένα της προηγούμενης δεκαετίας11. Ο ίδιος αναφέρει ότι «Το Διεθνές Στυλ, φυσικά αυτό είναι κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν, είχε σχεδόν τελειώσει το 1932, αλλά εγώ δεν το είχα συνειδητοποιήσει. Μπορείς να έχεις συναίσθηση της ιστορίας, αλλά δεν μπορείς να ξέρεις τι κάνεις όσο διαρκεί»12. Το Διεθνές Στυλ αποτέλεσε μια κίνηση που δεν προχώρησε έξω από τα περιθώρια της έκθεσης και των συνοδευτικών εκδόσεων και χάθηκε μέσα στη θάλασσα της δημοσιότητας13.

11. «το βιβλίο μας γράφτηκε κοιτώντας πίσω στα προηγούμενα δέκα χρόνια» H. Hitchcock_ B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, Σελ 202 12. «The International Style, of course – this is something most people don’t realize – was almost over in 1932, but I was not conscious of that. History you can be conscious of, but you can’t possibly know what you are doing as you go along.» H. Hitchcock_B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, Σελ 202 13. B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, Σελ 202 30

“Για μια αναγνώριση” Το παράδειγμα του Λε Κορμπυζιέ

“Ο συνδυασμός της εικόνας και του σκίτσου του, δείχνει ένα βάθος σκέψης και εμφανίζει τον Λε Κορμπυζιέ ως έναν πολύ καλό γνώστη της πραγματικότητας” 31

32

για μια αναγνώριση. το παράδειγμα του λε κορμπυζιέ

Ο Λε Κορμπυζιέ (Charles-Édouard Jeanneret-Gris) ξεχώρισε στην ιστορία της αρχιτεκτονικής ως μια από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες του μοντέρνου κινήματος. Διατυπώνοντας πέντε βασικά σημεία σχεδιασμού, τα κτίσματα του ξεχώρισαν και αποτελούν μέχρι και σήμερα παραδείγματα μελέτης και έμπνευσης για νέους αρχιτέκτονες. Όμως, αυτό που θα μπορούσε να εκφράσει την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική του σκέψη είναι ο τρόπος με τον οποίο προέβαλε ον εαυτό του και τη δουλειά του. Για την εποχή του πρωτοπορεί και κατανοεί στις αρχές του 20ου αι. το ρόλο που πρόκειται να παίξουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη ζωή του μοντέρνου ανθρώπου και το δυναμικό τους ως μέσο για την μετάδοση των αρχιτεκτονικών του ιδεών. Στις δημοσιεύσεις και τα βιβλία του, ως εργαλεία έκφρασης, εκμεταλλεύεται τη γλώσσα της διαφήμισης και τις μεθόδους αναπαράστασης της εποχής. Προτού γίνει γνωστός, μέσα από την αρχιτεκτονική του δραστηριότητα, επεδίωξε την δημοσιοποίηση και την προβολή των ιδεών του με την δημιουργία του περιοδικού «L’esprit nouveau», το οποίο ίδρυσε μαζί με τον Πόλ Ντερμεέ (Paul Dermée) το 1920. Η θεματολογία του περιοδικού περιστρεφόταν γύρω από την αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό, υποστηρίζοντας τον φανκσιοναλισμό. Μία σειρά άρθρων για το περιοδικό σε συνεργασία με τον Όζενφαντ είναι η αφορμή ο Τσαρλς Έντουαρντ Ζανερέ- Γκρί να υιοθετήσει το ψευδώνυμο Λε Κορμπυζιέ. Το «L’esprit nouveau» αποτέλεσε για τον Λε Κορμπυζιέ ένα μέσο έκφρασης και επικοινωνίας των αρχιτεκτονικών του θεωριών, αλλά και ταυτόχρονα ένα μέσο προσέγγισης πιθανών πελατών. Στο περιοδικό δίνεται προσοχή όχι μόνο στο περιεχόμενό του αλλά και στην μορφή του. Ο ίδιος επιμελείται από την διάταξη του κειμένου σε σχέση με τις εικόνες, το μέγεθος και το χρώμα των γραμματοσειρών μέχρι και την σελιδοποίηση14. Συνδύαζε εικόνες από τον τύπο, διαφημιστικές μπροσούρες εταιριών κ.α. με σκίτσα του αλλά και με γραπτό λόγο σε μορφή σχολίου ή συνοδευτικής λεζάντας, προβάλλοντας τη θέση του απέναντι σε ζητήματα της επικαιρότητας. Οι εικόνες αυτές απεικόνιζαν αντικείμενα της καθημερινότητας, όπως αυτοκίνητα, λαμπτήρες, φωτιστικά, τσάντες κ.α. και κατείχαν κυρίαρχο ρόλο στην αφήγησή του. Αποδομεί την κλασική μορφή του βιβλίου, στην οποία το κείμενο είναι η βασική αφηγηματική τεχνική και οι εικόνες το συμπληρώνουν, και την αντιστρέφει. Ένα θέμα που τον απασχόλησε αρκετά, ήταν αυτό της εισαγωγής στοιχείων 33

34

για μια αναγνώριση. το παράδειγμα του λε κορμπυζιέ

της στρατιωτικής τεχνολογίας ως οικιακός εξοπλισμός και η αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής ως τμήμα της μαζικής παραγωγής. Με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι εταιρίες κατασκευής αεροσκαφών, όπως η Voisin , στρέφονται στο σχεδιασμό προκατασκευασμένων κατοικιών. Ο Λε Κορμπυζιέ συμπεριλαμβάνει στα τεύχη του εικόνες αεροσκαφών σε παράθεση με εικόνες των προκατασκευασμένων κατοικιών, σχολιάζοντας: «Αδύνατον να περιμένεις την αργή συνεργασία των διαδοχικών διαδικασιών του εκσκαφέα, του κτίστη, του ξυλουργού, του σοβατζή, του πλακατζή, του υδραυλικού…οι κατοικίες πρέπει να ανοικοδομούνται ως ένα κομμάτι, κατασκευασμένο από μηχανήματα στο εργοστάσιο, συναρμολογούμενο όπως η Ford συναρμολογεί αυτοκίνητα, σε κινητούς ιμάντες… η αεροπορία καταφέρνει θαύματα μέσω της γραμμής παραγωγής…στα εργοστάσια αεροσκαφών οι στρατιώτες-αρχιτέκτονες έχουν αποφασίσει να χτίσουν η αεροπορία καταφέρνει θαύματα μέσω της γραμμής παραγωγής…στα εργοστάσια αεροσκαφών οι στρατιώτες-αρχιτέκτονες έχουν αποφασίσει να χτίσουν τις κατοικίες· αποφάσισαν να χτίσουν μια κατοικία, όπως ένα αεροσκάφος, με τις ίδιες κατασκευαστικές μεθόδους, ελαφρύ σκελετό, ένα αεροσκάφος, με τις ίδιες κατασκευαστικές μεθόδους, ελαφρύ σκελετό, μεταλλικούς συνδέσμους, σωληνοειδή στηρίγματα.»15 Μέσα από τα τεύχη του «L’esprit nouveau», όπως αναφέρει και η Marie-Odile 14. “Ο Λε Κορμπυζιέ υποστηρίζει ότι σελιδοποιεί ο ίδιος τα βιβλία του, σημειώνοντας μάλιστα στον πρόλογο της ανατύπωσης του Vers une Αrchitecture το 1958: «το 192021 τα βιβλία δεν τυπώνονταν μ’ αυτόν τον τρόπο. Οι μακέτες των άρθρων μου (όπως ήταν συγκεντρωμένα όλα μαζί) προκάλεσαν έκπληξη στο τυπογραφείο Arault στην Tours (τον τυπογράφο μας). Μιλούσαν για μένα λέγοντας: “έιναι τρελός!” Από τότε! Και μάλιστα, μιλώντας για τυπογραφεία και επαγγελματική εργασία (τυπογραφεία)»” Φοίβη Γιαννίση, Ίρις Λυκουριώτη, Ρένα Φατσέα, VERS L.C. CONTRE, “16+9 θέσεις για την επικαιρότητα του Le Corbusier”, Εκδόσεις Futura, Αθήνα, 2010, σελ. 283 15. “Impossible to wait on the slow collaboration of the successive efforts of excavator, mason, carpenter, joiner, tile, plumber…houses must go up all of a piece, made by machine tools in factory, assembled as Ford assembles cars, on moving conveyor belts…Aviation is achieving prodigies of serial production…it is in aircraft factories that the soldier-architects have decided to build the houses; they decided to build this house like an aircraft, with the same structural methods, lightweight framing, metal braces, tubular supports.”_Privacy and Publicity: Modern Architecture as Mass Media, Beatriz Colomina, MIT Press, 1994, London, σελίδα 159 35

36

για μια αναγνώριση. το παράδειγμα του λε κορμπυζιέ

Briot στο βιβλίο της «L’Esprit Nouveau and Its View of Sciences»16, παρατηρείται ότι ο Λε Κορμπυζιέ χρησιμοποιεί τις τεχνικές της διαφήμισης και της προώθησης του «προϊόντος». Δίνει έμφαση στο οπτικό υλικό, καθώς όπως ο ίδιος ισχυρίζεται ασκεί μεγαλύτερη επιρροή στους αναγνώστες χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό. Ο συνδυασμός της εικόνας και του σκίτσου του, δείχνει ένα βάθος σκέψης και εμφανίζει τον Λε Κορμπυζιέ ως έναν πολύ καλό γνώστη της πραγματικότητας. Αυτό φαίνεται να εκτιμάται από τους αναγνώστες, αφού πολλοί του στέλνουν γράμματα ζητώντας του να σχεδιάσει οικοδομήματα γι’ αυτούς. Ο Λε Κορμπυζιέ απαντούσε στα γράμματα αυτά με σκίτσα, προϋπολογισμούς και συχνά προτεινόμενες τοποθεσίες. Παράλληλα, ο Λε Κορμπυζιέ εκμεταλλευόταν τη χρήση εικόνων από καταλόγους προϊόντων, και συχνά προσέγγιζε τους κατασκευαστές για να διαφημιστούν στο «L’esprit nouveau» έναντι κάποιου ποσού. Ο Λε Κορμπυζιέ φαίνεται να αναζητάει συνεχώς νέους τρόπους προβολής. Εκτός από το περιοδικό, αργότερα, αναγνωρίζεται το έργο του και μέσα από τους επισκέπτες των οικοδομημάτων του. Η βίλλα La Roche-Jeanneret, που κατασκευάστηκε το 1922 στο Παρίσι, φιλοξενούσε μια ιδιωτική συλλογή έργων τέχνης. Οι ιδιοκτήτες τοποθέτησαν στην είσοδο ένα βιβλίο προκειμένου οι επισκέπτες να γράφουν τις εντυπώσεις τους για την έκθεση. Στην πορεία, το βιβλίο συμπεριλάμβανε και τις εντυπώσεις των επισκεπτών για την κατοικία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αναγνωριστεί ο Λε Κορμπυζιέ ως αρχιτέκτονας, και ο ίδιος βλέποντας την επιτυχία αυτής της μεθόδου, πρότεινε στην Madame Savoye να τοποθετήσει ένα όμοιο βιβλίο, παρόλο που δεν εξέθετε κάποια αντίστοιχη συλλογή. Την ιδέα του αυτή στήριξε με το επιχείρημα «Θα δείτε πόσες εκλεκτές υπογραφές θα συλλέξετε. Αυτό κάνει και ο La Roche στην Auteuil, και το Χρυσό Βιβλίο του έχει γίνει ένας πραγματικά διεθνής κατάλογος17». Η οικία La Roche στεγάζει σήμερα το «Ίδρυμα Le Corbusier», όπου φυλάσσεται όλο το αρχειακό υλικό που ο αρχιτέκτονας άφησε πίσω του. Ο ίδιος φρόντισε να αποθηκεύει κάθε «στοιχείο» που αφορούσε τη

16. Marie-Odile Briot, “L’esprit Nouveau and Its View of the Sciences”, Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, 1982, Παρίσι, σελ. 62 17. “You will see how many fine autographs you will collect. This is what La Roche does in Auteuil, and his Golden Book has become a veritable international directory.”

37

38

για μια αναγνώριση. το παράδειγμα του λε κορμπυζιέ

δουλειά του και την προσωπική του ζωή. Έτσι, δημιούργησε ένα αρχείο που περιλαμβάνει από τα έργα του (πχ σκίτσα, σχέδια, έργα ζωγραφικής) μέχρι προσωπικά αντικείμενα, την αλληλογραφία του, λογαριασμούς και οικογενειακές φωτογραφίες. Μετά το θάνατό του, ξεκινά μια περίοδος μελέτης γύρω από το αρχείο αυτό, και δημοσιεύεται σταδιακά σε πολλά βιβλία. Παρόλο που εκδόσεις που δημοσιεύονται αφορούν μελέτη πάνω σε συγκεκριμένη θεματολογία (για παράδειγμα τα σκίτσα του Le Corbusier), είναι εκτεταμένες, αφού ο όγκος της πληροφορίας είναι τόσο μεγάλος. Για παράδειγμα, η έκδοση «οι ατζέντες του Le Corbusier18» που περιλαμβάνει τέσσερις τόμους για τα 73 σημειωματάρια του με σχέδια και σημειώσεις, χαρακτηρίζεται από την Allen Brooks ως «η μεγαλύτερη αρχιτεκτονική έκδοση σκίτσα του Le Corbusier), είναι εκτεταμένες, αφού ο όγκος της πληροφορίας είναι τόσο μεγάλος. Για παράδειγμα, η έκδοση «οι ατζέντες του Le Corbusier18» που περιλαμβάνει τέσσερις τόμους για τα 73 σημειωματάρια του με σχέδια και σημειώσεις, χαρακτηρίζεται από την Allen Brooks ως «η μεγαλύτερη αρχιτεκτονική έκδοση που έγινε ποτέ»19. Αφήνοντας ένα τόσο λεπτομερές υλικό, ο Le Corbusier δείχνει μια επιθυμία να δημοσιεύσει, εκτός από το έργο του, και την ιδιωτική του ζωή. Αυτή η τάση του, δυσκόλεψε τους μελετητές και κατ’ επέκταση τους θαυμαστές του, να σχηματίσουν πλήρη εικόνα. Αυτό συνέβη γιατί η αποθήκευση τόσο μεγάλου όγκου πληροφορίας καταλήγει στο να δημιουργούνται κενά μεταξύ των στοιχείων, όπως αναφέρει η B. Colomina20.

18. “Le Corbusier Carnets” 19. B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, σελ. 2 20. “But is not this filing away another way of “forgetting”?” B. Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, σελ. 10 39

40

41

Επιλέγοντας το μέγεθος της πληροφορίας

“Το ανθρώπινο μυαλό δεν έχει την ικανότητα να παραγάγει, να συγκρατεί και να μεταφέρει αξιόπιστες περιγραφές του αρχιτεκτονικού έργου χωρίς ντοκουμέντα (σχέδια, μακέτες, κλπ)”21 42

επιλέγοντας το μέγεθος της πληροφορίας

Πολλές φορές το είδος και η σημασία του καναλιού της πληροφορίας λειτουργεί ως μέσο πειθούς από τον αρχιτέκτονα προς το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Η λεπτομερής αναπαράσταση ενός έργου με διάφορα μέσα, συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση του από τον πελάτη ενώ ταυτόχρονα τον εντυπωσιάζει. Συγκεκριμένα, μέσω των αρχιτεκτονικών σχεδίων (κατόψεις, τομές, κλπ) ο πελάτης ενημερώνεται για τη λειτουργικότητα της σύνθεσης. Παρόλα αυτά, οι αρχιτέκτονες πλέον χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα μέσα (τρισδιάστατη απεικόνιση, video, animation) για την αναπαράσταση της σύνθεσης. Αυτό συμβαίνει γιατί το τεχνικό σχέδιο δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό από όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τον κώδικα αυτό. Επομένως, οι τεχνικές που αποδίδουν ρεαλιστικά το έργο (τρισδιάστατη απεικόνιση, video, animation) βοηθούν στην κατανόηση. Δεν είναι μόνο θέμα αισθητικής αλλά και αναπαραστατικού κώδικα. Ακόμη, η παρουσίαση του έργου με πολλούς διαφορετικούς τρόπους δημιουργεί στον πελάτη την αίσθηση ότι ο αρχιτέκτονας γνωρίζει σε βάθος το αντικείμενο του και χρησιμοποιεί την τεχνολογία με τέτοιο τρόπο, ώστε να κατανοήσει την πληροφορία όσο το δυνατόν καλύτερα. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να υπάρχει ένα μέτρο στην πληροφορία που παρέχει ο αρχιτέκτονας στον πελάτη του, ώστε να μην του δημιουργήσει σύγχυση στην κατανόηση της ιδέας.

21. Απόσπασμα από το κείμενο της Αναστασίας Πεχλιβανίδου-Λιακάτα «Από το αντικείμενο στην εμπειρία του αντικειμένου: Προσέγγιση της βιωματικής διάστασης της αρχιτεκτονικής», Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Futura, 2006, Αθήνα, σελίδα 103 43

44

Μέσα σχεδιασμού & μέσα επικοινωνίας

“Είναι επιλογή του κάθε αρχιτέκτονα για το ποια μέσα θα χρησιμοποιήσει για το σχεδιασμό” 45

46

μέσα σχεδιασμού & μέσα επικοινωνίας

Ο αρχιτέκτονας με τη χρήση των μέσων, οπτικοποιεί την ιδέα του για το χώρο ώστε να μπορεί να γίνει κατανοητή από τρίτους. Εξυπηρετεί όμως μόνο αυτό το σκοπό; Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο αρχιτέκτονας για την αποτύπωση της αρχιτεκτονικής του ιδέας είναι και ο τρόπος με τον οποίο σκέφτεται το χώρο. «Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός είναι μια κατασκευή που όσο οικοδομείται πνευματικά άλλο τόσο επινοείται μέσα από τις γραμμές που χαράσσονται στο χαρτί και τις αποσαφηνίσεις τους22». Το ζήτημα της αναπαράστασης είναι κομμάτι της αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Η αναπαράσταση δίνει την υλικότητα που χρειάζεται ο αρχιτέκτονας για να εξελίξει την ιδέα του, να την μετατρέψει από μια φευγαλέα σκέψη σε μια σχηματισμένη μορφή. Το μέσο ή τα μέσα αναπαράστασης που θα χρησιμοποιηθούν για την επικοινωνία της ιδέας ίσως διαφέρουν με τα μέσα για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Τα μέσα αναπαράστασης-επικοινωνίας, πολλές φορές προκαθορίζονται από εξωτερικούς παράγοντες (υπηρεσίες δόμησης, διαγωνισμοί κλπ), ενώ τα μέσα αναπαράστασης-σχεδιασμού αποτελούν επιλογή του δημιουργού. Το έργο πολλών αρχιτεκτόνων έχει χαρακτηριστεί από τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη της ιδέας τους και της εξέλιξή της. Για παράδειγμα, ο Frank Gehry, δημιουργεί αλλόκοτα σχέδια των κτιρίων του «μουτζουρώνοντας» το χαρτί, τα οποία καταφέρνει να μετατρέψει σε κτίρια με ιδιαίτερο σχεδιασμό. Μετά τα πρώτα σκίτσα, ο Γκέρυ δημιουργεί την εικόνα του κτιρίου, μέσα από πολλές διαφορετικές, βοηθητικές, μακέτες. Μοντέλα από μαλακά υλικά, όπως χαρτί ή ύφασμα, αλλά και πιο σκληρά, όπως βινύλιο, καθώς και διάφορες τεχνικές, πχ 3d εκτύπωση, επιστρατεύονται για την εξέλιξη του έργου. Οι μακέτες αυτές, φτιάχνονται, εξετάζονται, και πολλές φορές καταστρέφονται για να ξαναφτιαχτούν από την αρχή, σε μια διαδικασία προκειμένου το έργο να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα23.

22. Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Futura, 2006, Αθήνα, σελίδα 15, Εισαγωγή 23. “I think my best skill as an architect is the achievement of hand-to-eye coordination. I am able to transfer a sketch into a model into the building” – F.G, https:// archidialog.com/2011/10/24/learning-from-frank-gehry-chapter-1-his-design-tools/, 15/5/2016 47

μέσα σχεδιασμού & μέσα επικοινωνίας

Ο αρχιτέκτονας αναπτύσσει τα μέσα του, ώστε να απλοποιήσει τη διαδικασία σχεδιασμού του εκάστοτε έργου. Δεν υπάρχει συνταγή που θα δώσει ένα επιτυχημένο έργο, με ποια σειρά δηλαδή πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα μέσα ώστε να σχεδιαστεί. Είναι επιλογή του κάθε αρχιτέκτονα για το ποια μέσα θα χρησιμοποιήσει για το σχεδιασμό, είναι το κομμάτι εκείνο της αρχιτεκτονικής ιδέας όπου ο δημιουργός αφήνεται ελεύθερος να εκφραστεί, δημιουργώντας ακόμη και μορφές που μόνο εκείνος θα μπορέσει να κατανοήσει. Στην πορεία, οι μορφές αυτές «μεταφράζονται» στην κοινή γλώσσα μεταξύ του πομπού (αρχιτέκτονα) και του εκάστοτε δέκτη. Ανάλογα τον δέκτη θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε την επικοινωνία εσωτερική ή εξωτερική. Στην περίπτωση της εσωτερικής επικοινωνίας, ως δέκτης ορίζεται ο πελάτης, οι τεχνίτες ή μέλη της σχεδιαστικής ομάδας, πρόσωπα δηλαδή που σχετίζονται άμεσα με τη διαδικασία σχεδιασμού. Η πληροφορία δίνεται στο δέκτη με σκοπό να αναλυθεί και να υπάρξει πιθανή επεξεργασία. Με τον τρόπο αυτό η εσωτερική επικοινωνία είναι αμφίδρομη. Η μορφή της πληροφορίας είναι κωδικοποιημένη σε τεχνικά σχέδια και λεπτομέρειες κατασκευής, και μόνο στην περίπτωση του πελάτη χρησιμοποιούνται ρεαλιστικές αναπαραστάσεις για την καλύτερη κατανόηση, όπως έχει ήδη αναφερθεί. Η εξωτερική επικοινωνία αφορά τη δημοσιοποίηση του έργου σε κάποιο μέσο (έντυπο ή ηλεκτρονικό). Στην εν λόγω επικοινωνία, συνήθως δίνεται η γενική εικόνα του έργου, χρησιμοποιώντας ως επί το πλείστο ρεαλιστικές αναπαραστάσεις, καθώς το κοινό είναι ευρύ, και δεν είναι πάντα εξοικειωμένο με το τεχνικό σχέδιο. Επιπλέον, ανάλογα με το μέσο το μέγεθος αλλά και το ύφος την πληροφορίας αλλάζει. Για παράδειγμα, σε περιοδικά τεχνικού περιεχομένου, όπως είναι το «Κτίριο» παρουσιάζονται έργα με σκοπό την εστίαση σε κατασκευαστικές λεπτομέρειες. Αντίθετα, σε ένα ένθετο εφημερίδας που θα παρουσιαστεί ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την ανάθεση ενός δημόσιου έργου, το υλικό θα αποτελείται από ρεαλιστικές απεικονίσεις και κείμενο περιγραφής. Η δημοσιοποίηση ενός έργου περιλαμβάνει και το κομμάτι της επεξεργασίας του υλικού που θα δημοσιευτεί. Όταν πρόκειται για την προσωπική ιστοσελίδα του αρχιτέκτονα, το υλικό προσαρμόζεται στο ύφος του. Όταν όμως ένα τρίτο μέσο δημοσιεύει ένα αρχιτεκτονικό έργο επεμβαίνει στο υλικό ώστε να ενταχθεί στις προδιαγραφές του. Το σύνολο των μέσων για μια αρχιτεκτονική ιδέα είναι οι διαφορετικές οπτικές γωνίες του δημιουργού, που συγκροτούν την πλήρη εικόνα του.

48

Charles & Ray Eames Σχεδιάζοντας (σ)το μοντερνισμό του 20ου αιώνα

“Το ζευγάρι των Τσάρλς και Ρέι Ίμς αντιμετώπισε τον κόσμο με περιέργεια, φαντασία και πειραματισμό και συνέδεσε έτσι τα κομμάτια του σαν χαρακτήρες σε ένα μεγάλο αφήγημα.”

49

charles & ray eames. σχεδιάζοντας (σ)το μοντερνισμό του 20ου αιώνα

Ο Τσάρλς (Charles) και η Ρέι (Ray) Ίμς (Eames) αποτέλεσαν δύο από τους κορυφαίους σχεδιαστές του 20ου αιώνα. Έγιναν περισσότερο γνωστοί για το σχεδιασμό βιομηχανικών, κυρίως, επίπλων, όμως το τεράστιο έργο τους περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά έργα, ταινίες μικρού μήκους, φωτογραφία και εκθέσεις. Είναι εκείνοι που εισάγουν τη χρήση πολυμέσων στην οργάνωση εκθέσεων. Βασικά εργαλεία της δουλειάς τους ήταν η ελευθερία της έκφρασης, στα όρια του πειραματισμού, και το πάθος τους για επικοινωνία πληροφοριών στο κοινό. Αυτό τους το πάθος ήταν η κινητήρια δύναμη για το σχεδιασμό εκθέσεων και τη δημιουργία ταινιών. Η εικόνα τους δεν ακολουθούσε τις καθαρές γραμμές του μοντερνισμού, οι ίδιοι έφτιαχναν δικούς τους κανόνες, πειραματίζονταν. Η Ρέι επιμελούνταν κατά ένα μεγάλο μέρος την εικόνα τους. Παρόλο που της έλειπαν οι κατασκευαστικές γνώσεις, η ιδιαίτερη άποψη της πάνω στη μορφή και το χρώμα έδινε το ιδιαίτερο στίγμα που έκανε το έργο τους να ξεχωρίζει. Η ίδια δεν έβαζε κάποια «ταμπέλα» στον εαυτό της, σε αντίθεση με τον Τσάρλς, ο οποίος παρουσιαζόταν ως αρχιτέκτονας και όχι ως σχεδιαστής. Υποστήριζε ότι ο αρχιτέκτονας σχετίζεται πολύ περισσότερο με την κατασκευή. “Δεν ντρέπομαι για το «σχεδιαστής» τόσο πολύ όσο ο βαθμός στον οποίο εγώ προτιμώ τη λέξη «αρχιτέκτονας» και ό, τι αυτό συνεπάγεται. Συνεπάγεται δομή, ένα είδος ανάλυσης, καθώς και ένα είδος παράδοσης πίσω από αυτό.”24 Μέσα στο γραφείο είναι αρκετά απόμακρος από το προσωπικό, επικοινωνούσε μόνο με λίγους. Απαιτούσε υψηλές προδιαγραφές στην ποιότητα του σχεδιασμού, ενώ δεν επικροτούσε ποτέ για να μην χαλαρώνουν από την εύρεση λύσεων στα προβλήματα σχεδιασμού. Παρόλα αυτά το γραφείο τους συνεργαζόταν με αρκετές εταιρίες και είχαν αρκετές γνωριμίες με σημαντικούς ανθρώπους, όπως γιατρούς, αρχισυντάκτες κ.α. Οι Ίμς συμμετέχουν σε αρκετούς διαγωνισμούς. Πολλές από τις ταινίες μικρού μήκους που δημιούργησαν απέσπασαν βραβεία σε ΗΠΑ, Ευρώπη και Αυστραλία.

24. “It’s not that I’m embarrassed about “designer” so much as the degree to which I prefer the word “architect” and what it implies. It implies structure, a kind of analysis, as well as a kind of tradition behind it” – Charles 50

charles & ray eames. σχεδιάζοντας (σ)το μοντερνισμό του 20ου αιώνα

Η αρχιτεκτονική των Ίμς έδωσε χώρο στο μοντερνισμό για πιο προσωπική ματιά της κατοικίας και του εσωτερικού χώρου. Οι Ίμς ως μοντερνιστές, χρησιμοποιούσαν τυποποιημένα τμήματα για προκατασκευασμένα κτίρια, όμως το τί προσθέτουν στο πλαίσιο και το τί κάνουν στο εσωτερικό, δημιουργεί ζητήματα μεταξύ σημασίας και διακόσμησης παρόλο που σπάνια τίθενται τέτοιοι όροι. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘40 οι Ίμς σε συνεργασία με τον John Entenza, εκδότη του περιοδικού Arts & Architecture ξεκινούν το σχεδιασμό μιας σειράς κατοικιών, με τίτλο “The Case Study House Program”. Σκοπός ήταν η απεικόνιση της ζωής του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο, σε μια προσπάθεια πρόκλησης της αρχιτεκτονικής κοινότητας. Κάθε κατοικία θα σχεδιάζονταν για έναν πραγματικό ή υποθετικό πελάτη, με γνώμονα τις ιδιαίτερες ανάγκες του. Τα υλικά και οι τεχνικές κατασκευής και επίπλωσης θα προέρχονταν από τις εμπειρίες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Εκτός από τις κατοικίες για το “Case Study House Program”, σχεδίασαν και κατασκεύασαν και άλλα κτίρια, όπως το Meyer House το 1936, το Billy Wilder House το 1950 και πολλά ακόμη. Το 1949 ο Τσάρλς σχεδίασε τον κατάστηµα της Herman Miller στο Λος Άντζελες, σε συνέχεια του δικού Case Study House #8 ( γνωστό και ως Eames House). Το εξωτερικό έμοιαζε αρκετά µε το Case Study House, αφού έκανε και εκεί χρήση των μεταλλικών σκελετών και των γυάλινων πάνελ. Η ανάγκη τους για μετάδοση μεγάλου όγκου πληροφορίας στους αρχιτέκτονες είναι και η αφορμή της ενασχόλησης τους με τη φωτογραφία και στη συνέχεια με τις ταινίες. Τα φιλμ μικρού μήκους τους, που φτάνουν τα 125, περιστρέφονται γύρω από πολλά ενδιαφέροντα, όμως σε απόλυτη σχέση με ουσία της αρχιτεκτονικής. Προτού ασχοληθούν με τις ταινίες, πειραματίστηκαν χρησιμοποιώντας slides για να μεταφέρουν τις πολλές ποικίλες και σύνθετες χαρές από την απλότητα των αντικειμένων μελετώντας τα λεπτομερώς και σε αντιπαράθεση μεταξύ τους25. Το “Lecture One” (1945) ήταν το πρώτο από τα πολλά ‘fast-cut’ slideshows που σχεδιάστηκαν, με θέμα τη σχέση σχεδιασμούκατασκευής του φυσικού και του ανθρώπινου κόσμου. Για την παράγωγή και προβολή των φιλμ τους συχνά δημιουργούν εγκαταστάσεις, όπως για παράδειγμα για το «GLIMPSES OF THE U.S.A. FILM» το 1959, προβλήθηκε

25. «An affection for objects» – Esther McCoy 51

52

charles & ray eames. σχεδιάζοντας (σ)το μοντερνισμό του 20ου αιώνα

σε επτά οθόνες διαστάσεων έξι επί εννιά μέτρων, εγκατεστημένες σε ένα γεωδαιτικό θόλο. Με τη χρήση των ταινιών μπορούσαν να μεταφέρουν πληροφορία, για την οποία εκείνο τον καιρό το λεξιλόγιο ήταν περιορισμένο. Έτσι, στηριζόμενοι σε μη αφηγηματικούς τρόπους μέσα από τις ταινίες έδιναν το νόημα των συναισθημάτων τους για τα αντικείμενα με τη λεπτομέρεια το χρώμα το υλικό, την υφή και την κίνηση, καθώς και το σεβασμό τους στην παράδοση της κατασκευής. Για παράδειγμα, στην ταινία «Tops» (1969) χρησιμοποιούνται παιχνίδια για να εξηγήσουν τις αρχές του σχεδιασμού, ενώ στην ταινία «Something about photography» (1976) εστιάζουν στην τέχνη και την έμπνευση και προτείνουν τα πιο κοινά αντικείμενα καθημερινής χρήσης σαν υποκείμενα για επίδοξους φωτογράφους. Δημιούργησαν ταινίες συνδεδεμένες και με την αρχιτεκτονική τους, όπως το «IBM Fair Presentation Film» όπου παρουσιάζουν ιδέα της σύλληψης του περιπτέρου IMB και τη γενική εικόνα της έκθεσης που φιλοξενήθηκε σε αυτό. Σε πολλά από τα φιλμ γίνεται αντιληπτή η ευχαρίστηση του Τσάρλς να καταγράφει και να μεταδίδει στιγμές έμπνευσης26. Στο ευρύ έργο των Ίμς περιλαμβάνεται και μεγάλος αριθμός εκθέσεων. Η πορεία τους στην οργάνωση εκθέσεων ξεκίνησε το 1950, με τηνέκθεση «The Good Design» στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη, όπου από τη διοργάνωση τους ζητήθηκε να επιμεληθούν την εγκατάσταση για το έτος αυτό. Από το 1950 και μέχρι τις αρχές του 1960 επιμελούνται τον εκθεσιακό χώρο για την εταιρία Χέρμαν Μίλλερ στο Λος Άντζελες, όπου φιλοξενούνται και έπιπλά τους. Στόχος τους δεν είναι η απλή τοποθέτηση εκθεμάτων στο χώρο αλλά φροντίζουν να τους δώσουν ζωή τοποθετώντας μεταξύ των εκθεμάτων ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων όπως παιχνίδια, φυτά και γλυπτά και φωτογραφίες στους τοίχους. Στις εκθέσεις που ακολουθούν χρησιμοποιούν κυρίως φωτογραφικό υλικό, το οποίο οργανώνουν κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, ενώ σε άλλες το υλικό προβάλλεται μέσω οθονών που εγκαθιστούν στον εκθεσιακό χώρο. Για παράδειγμα στην έκθεση ‘What is design’, το 1969, όπου ανάμεσα στους συμμετέχοντες ήταν ο Τσάρλς εκπροσωπώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες, στο τμήμα που φιλοξένησε την έκθεσή του τοποθετήθηκε μια εγκατάσταση με τρείς

26. Σε αντιστοιχία με τον σημερινό «οργασμό» έκθεσης στα social media 53

54

charles & ray eames. σχεδιάζοντας (σ)το μοντερνισμό του 20ου αιώνα

οθόνες. Στις οθόνες αναπαράγονταν η δουλειά που οι Ίμς είχαν κάνει για την ‘Χέρμαν Μίλλερ’ την ΊΒΜ’ και τις κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και τις Ινδίες. Στην έκθεσή του τοποθετήθηκαν κατακόρυφα πάνελ από το δάπεδο ως την οροφή με τις ερωτήσεις που του τέθηκαν από το μουσείο καθώς και τις απαντήσεις του. Το ζευγάρι των Τσάρλς και Ρέι Ίμς αντιμετώπισε τον κόσμο με περιέργεια, φαντασία και πειραματισμό και συνέδεσε έτσι τα κομμάτια του σαν χαρακτήρες σε ένα μεγάλο αφήγημα. Για την κατανόηση της διαδικασίας του ντιζάιν σύμφωνα με τους Ίμς, η έννοια της «ανάγκης» είναι κλειδί και η ευρηματική παιδαγωγική ο τρόπος καθημερινής εφαρμογής του. Η σκέψη και πρακτική τους είναι της φύσης των φράκταλς: αποσπασματική, θραυσματική αλλά συγκροτημένη σε ένα σύνολο γεωμετρικών ιδιοτήτων και σχέσεων εγγενών μηχανισμών μορφογένεσης. Οργανική διαδικασία όπου το ένα πρότζεκτ οδηγούσε απολύτως φυσικά στο άλλο, διευρύνοντας, αλλάζοντας, εξελίσσοντας τη φύση του ντιζάιν.

55

56

57

Μέθοδοι προβολής στη σύγχρονη εποχή

58

μέθοδοι προβολής στη σύγχρονη εποχή

Στην σημερινή εποχή, η δημοσιοποίηση του αρχιτεκτονικού έργου αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πορείας ενός αρχιτέκτονα. Η συμμετοχή του σε εκθέσεις και ομιλίες, οι δημοσιεύσεις του έργου του σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα τον καθιστά αναγνωρίσιμο στην αρχιτεκτονική κοινότητα. Αυτό δεν συμβάλλει μόνο στην αύξηση των αρχιτεκτονικών του έργων, αλλά του προσφέρει και το αίσθημα ότι η αρχιτεκτονική του είναι σημαντική και έχει αντίκτυπο στην κοινωνία. Ακόμα, συμμετέχοντας σε διαγωνισμούς και υποψηφιότητες για βραβεία το αίσθημα της αναγνώρισης ενισχύεται. Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε το γεγονός ότι το ίδιο το κτίριο είναι αυτό που θα αναδείξει τον δημιουργό του. Τα παραπάνω μέσα προβολής θα αναλυθούν περισσότερο στις επόμενες σελίδες.

59

Δημοσιεύσεις αρχιτεκτονικού έργου

60

δημοσιεύσεις αρχιτεκτονικού έργου

Ένα κομμάτι της δημοσιοποίησης του έργου ενός αρχιτέκτονα αφορά στις εκδόσεις που γίνονται από τον ίδιο ή από τρίτους για αυτόν: άρθρα σε περιοδικά, μονογραφίες, κλπ. Οι εκδοτικοί οίκοι συλλέγουν υλικό το οποίο οργανώνουν σε τόμο που αφορά είτε το συλλογικό έργο ενός αρχιτέκτονα είτε κάποιο επιλεγμένο κτίριο του. Οι τόμοι που εκδίδονται αφορούν αρχιτέκτονες που έχουν βραβευθεί ή διακριθεί σε διαγωνισμούς, αλλά και αρχιτέκτονες που έχουν προσφέρει με το έργο τους στην εξέλιξη του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Αρχικά, η δημοσίευση του έργου ήταν έντυπη (περιοδικά, βιβλία), γεγονός που περιόριζε την πρόσβαση σε αυτή, καθώς το αγοραστικό κοινό ήταν μόνο άνθρωποι με αρκετό ενδιαφέρον στο θέμα του εντύπου και είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν τέτοιου είδους έντυπα έναντι σημαντικών ποσών. Στη συνέχεια, με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την εμφάνιση του διαδικτύου οι εκδοτικοί οίκοι διεύρυναν το πεδίο της προβολής τέτοιων εντύπων, διαθέτοντάς τα για αγορά μέσω αυτού παγκοσμίως, και πλέον διαθέτοντάς τα και σε ηλεκτρονική μορφή, ακόμη και δωρεάν. Σήμερα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά περιοδικά είναι το ‘El Croquis’, το ‘Divisare’ και το ‘Architectural Record’, με το τελευταίο να δημοσιεύει πλέον έργα και άρθρα και σε ηλεκτρονική μορφή27. Η προώθηση τέτοιων εντύπων μέσω διαδικτύου γίνεται και από τους ίδιους τους αρχιτέκτονες. Στην ιστοσελίδα τους αφιερώνεται συχνά ειδική καρτέλα «Εκδόσεις» ή «Δημοσιεύσεις», όπου είναι διαθέσιμα για προβολή σύντομης περιγραφής ή και αγορά, δίνοντας τον ανάλογο σύνδεσμο. Παρακάτω δίνουμε δύο παραδείγματα αρχιτεκτονικών γραφείων (ένα διεθνούς εμβέλειας και ένα ελληνικό), όπου συναντήσαμε την οργάνωση των δημοσιεύσεων στην ιστοσελίδα τους με ιδιαίτερο τρόπο. Από τη μία στην ιστοσελίδα του γραφείου του Ρέντσο Πιάνο υπάρχουν όλες οι εκδόσεις κατά χρονολογική σειρά με το εξώφυλλο, την περίληψη και τον σύνδεσμο για την ιστοσελίδα του εκδότη. Από την άλλη στην καρτέλα ‘δημοσιεύσεις’ των Πόιντ Σουπρίμ’ και πάλι οι δημοσιεύσεις τοποθετούνται κατά χρονολογική σειρά, όμως με τρόπο που θυμίζει συλλογή αποκομμάτων από έντυπα.

27.www.architecturalrecord.com 61

δημοσιεύσεις αρχιτεκτονικού έργου

Η περίπτωση του Ρέντσο Πιάνο (Renzo Piano) Αρκετοί εκδοτικοί οίκοι έχουν ασχοληθεί με το έργο του Ρέντσο Πιάνο (Renzo Piano). Στα βιβλία τους προβάλλεται το συλλογικό έργο του γραφείου, ενώ κατά καιρούς έχουν εκδοθεί και σειρές βιβλίων, που το καθένα από αυτά παρουσιάζει κάποιο έργο του. Για παράδειγμα, το ιταλικό περιοδικό “Abitare” το Νοέμβριο του 2009 αφιέρωσε στον Ρέντσο Πιάνο ένα ολόκληρο τεύχος. Η εικονογράφηση των βιβλίων διατηρεί το χαρακτηριστικό ύφος του αρχιτέκτονα, δίνοντας έμφαση στα σκίτσα του. Το 2008, το «Ίδρυμα Renzo Piano» κυκλοφόρησε σειρά μονογραφιών αφιερωμένων στα κτίρια του, η οποία ολοκληρώνεται το 2014 με έξι βιβλία, με τίτλους (κατά σειρά έκδοσης) «The Menil Collection»28, «Fondation Beyeler»29, «Centre Culturel Jean-Marie Tjibaou»30, «California Academy of Sciences»31 και «The Shard London Bridge Tower»32. Στη σειρά αυτή κάθε τεύχος έχει εξώφυλλο το σκίτσο του αρχιτέκτονα για το συγκεκριμένο κτίριο . Στη σειρά βιβλίων «Renzo Piano Building Workshop, Complete Works»33, το εξώφυλλο δομείται με κατασκευαστικό σχέδιο και μια μικρή φωτογραφία του έργου. Η περίπτωση των Πόιντ Σουπρίμ (Point Supreme) Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του γραφείου Point Supreme έχει δημοσιευτεί σε αρκετά περιοδικά, ελληνικά και διεθνή. Το «ATLAS BOOK», τον Ιανουάριο του 2014 δημοσίευσε πολυσέλιδο αφιέρωμα για την πορεία και το έργο του γραφείου, όπως και στο «Norway Europan 10 book» τον Ιανουάριο ου 2010. Οι αθηναϊκές εφημερίδες προβάλλουν συχνά τις αρχιτεκτονικές προτάσεις των Point Supreme για την πόλη της Αθήνας. Στις δημοσιεύσεις, 28. 2008 Fondazione Renzo Piano 29. 2009 Fondazione Renzo Piano 30. 2010 Fondazione Renzo Piano 31. 2011 Fondazione Renzo Piano 32. 2013 Fondazione Renzo Piano 33. Peter Buchanan Phaidon Press, London, 2008

62

δημοσιεύσεις αρχιτεκτονικού έργου

το κείμενο εμπλουτίζεται με φωτογραφίες από τα έργα του γραφείου, σχέδια, φωτορεαλιστικές απεικονίσεις, κολλάζ. Επίσης, οι αρχιτέκτονες φωτογραφίζονται για τα άρθρα είτε ποζάροντας στο φακό είτε εν ώρα εργασίας.

63

64

Εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου

65

66

εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου

Οι αρχιτεκτονικές εκθέσεις που οργανώνονται ανά τον κόσμο δίνουν στους αρχιτέκτονες την ευκαιρία να τοποθετηθούν πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, βασισμένοι στο έργο τους. Όμως ταυτόχρονα αυτό αποτελεί ένα εργαλείο δημοσιοποίησης του έργου στους επισκέπτες των εκθέσεων αυτών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τέτοιου τύπου έκθεσης αποτελεί η Biennale της Βενετίας33 που διοργανώνεται εδώ και 36 χρόνια στην Ιταλία. Οι εκθέσεις αρχιτεκτονικών έργων αποτελούν ένα μέσο με το οποίο το κοινό μπορεί να έρθει σε επαφή με αυτό. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε όλο τον κόσμο οργανώνονται τέτοιου είδους εκθέσεις, οι οποίες έχουν συγκεκριμένη θεματική με παρουσία έργου διαφόρων αρχιτεκτόνων. Παράλληλα μεγάλα μουσεία και κέντρα τέχνης, αναγνωρίζοντας το έργο ορισμένων αρχιτεκτόνων και τη συμβολή τους στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής, διοργανώνουν εκθέσεις αφιερωμένες σε αυτούς. Για παράδειγμα τον Οκτώβρη του 2014 στο Κέντρο Pompidou στο Παρίσι εγκαινιάστηκε έκθεση για το έργο του Frank Gehry με εκθέματα παραπάνω από 60 μακέτες και 220 πρωτότυπα σκίτσα. Την επόμενη χρονιά, το ίδιο ίδρυμα οργάνωσε μία έκθεση για τον Λε Κορμπυζιέ με τίτλο ‘The Measures of man’34. Το θέμα αφορούσε το έργο του αρχιτέκτονα μέσα από το πρίσμα των ανθρώπινων αναλογιών που ο ίδιος δημιούργησε, δηλαδή το ‘Modulor’35. Ακόμη στην Biennale αρχιτεκτονικής για το 2016 υπάρχει ειδικό αφιέρωμα στο έργο των Zaha Hadid, Norman Foster και Frank Gehry. Συγκεκριμένα στο παλάτι Franchetti, το ίδρυμα Berengo, οργάνωσε την έκθεση- αφιέρωμα στο έργο της Zaha Hadid με λεπτομερή αναπαράστασή του. Συχνά οι φορείς επιλέγουν να σχεδιάσουν εκθέσεις - αφιερώματα σε διεθνείς αρχιτέκτονες, γνωρίζοντας την απήχησή τους στο κοινό, με σκοπό την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προσέλευσή του. Πέρα από τις διεθνείς εκθέσεις, κάθε εγχώρια αρχιτεκτονική κοινότητα εκθέτει το έργο σημαντικών για αυτή αρχιτεκτόνων ως φόρο τιμής. Τέτοιου είδους παράδειγμα αποτελεί η έκθεση για τους Δημήτρη και Σουζάνα Αντωνακάκη υπό την αιγίδα του υπουργείου πολιτισμού.

33. www.labiennale.org/en/architecture/ 34. www.centrepompidou.fr/cpv/resource/coy8gny/rzyodRb 35. To ‘Modulor’ (από τις λέξεις module και nombre d’or) είναι μία κλίμακα αναλογιών η οποία βασίζεται στη χρυσή τομή, που δημιουργήθηκε από τον Λε Κορμπυζιέ το 1945.

67

εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου_ο θεσμός της biennale της βενετίας

Ο θεσμός της Biennale για την αρχιτεκτονική ξεκινάει το 1980 με θέμα τον μεταμοντερνισμό. Αρχικά η έκθεση δεν αφορά εθνικές συμμετοχές, αλλά μεμονωμένες παρουσιάσεις αρχιτεκτόνων. Οι πρώτες εκθέσεις γίνονται στην Κορντερία στο Arsenale (Corderie dell’ Arsenale) μέχρι και την τέταρτη Biennale το 1986, ενώ από το 1991, όπου ξεκινούν οι εθνικές συμμετοχές μέχρι και σήμερα, οι χώρες εκθέτουν τις προτάσεις τους στα εθνικά τους περίπτερα που έχουν κτιστεί στο πάρκο Giardini και στο Arsenale. Μέχρι το 2000 δεν υπάρχει σταθερός χρόνο μεταξύ των διοργανώσεων, ενώ από τότε και έπειτα ο θεσμός διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια. Σε κάθε διοργάνωση υπάρχει διαφορετικός επιμελητής, ο οποίος επιλέγει και το θέμα της Μπιενάλε. Ο πρώτος επιμελητής της έκθεσης, το 1980, ήταν ο Πάολο Πορτογκέσι (Paolo Portoghesi), ο οποίος υπήρξε επιμελητής και στην δεύτερη έκθεση το 1982. Ακολούθησαν πολλοί διακεκριμένοι αρχιτέκτονες, όπως ο Ρεμ Κούλχας (Rem Koolhas, 2014), o Ντέιβιτ Τσιπερφιλντ (David Chipperfield, 2012), ενώ για το 2016 επιμελητής της έκθεσης είναι ο βραβευμένος με Pritzker Αλεχάντρο Αραβένα (Alejandro Aravena). Μέσα από τις προτάσεις τους, οι χώρες που συμμετέχουν καλούνται να ερμηνεύσουν το θέμα που τίθεται από τον εκάστοτε διευθυντή της έκθεσης, συνήθως με τρόπο που αντανακλάται στην πραγματικότητα της χώρας. Στην έκθεση έχουν συμμετάσχει αρκετοί γνωστοί αρχιτέκτονες όπως ο Frank Gehry, o Rem Koolhas, o Peter Zumthor, o Peter Eisenman, η Ζaha Hadid και πολλοί άλλοι. Παράλληλα στους χώρους της έκθεσης πραγματοποιούνται συζητήσεις, διαλέξεις και δίνονται από την επιτροπή της διοργάνωσης τρία βραβεία: • Χρυσό λιοντάρι για την καλύτερη εθνική συμμετοχή • Χρυσό λιοντάρι για τον καλύτερο συμμετέχοντα • Ασημένιο λιοντάρι για τον καλύτερο υποσχόμενο νέο αρχιτέκτονα.

68

εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου_ο θεσμός της biennale της βενετίας

Οι χώρες που συμμετέχουν μέχρι σήμερα είναι περισσότερες από 40 σε αριθμό σε εθνικά περίπτερα, ενώ σε ξεχωριστό εκθεσιακό χώρο πολλών σημαντικών αρχιτεκτονικών γραφείων. Στην ελληνική συμμετοχή έχουν συμμετάσχει ως επίτροποι πολλοί, σημαντικοί Έλληνες αρχιτέκτονες, μεταξύ των οποίων και οι Λόης Παπαδόπουλος (2006), και η Φοίβη Γιαννίση και ο Ζήσης Κοτιώνης (2010), διδάσκοντες του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η Biennale της Βενετίας έχει καθιερωθεί ως μία από τις σημαντικότερες παγκόσμιες εκθέσεις αρχιτεκτονικής, προσελκύοντας χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο.

69

70

71

Βραβεία αρχιτεκτονικής

72

βραβεία αρχιτεκτονικής

Σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του έργου ενός αρχιτέκτονα παίζει η συμμετοχή του σε διαγωνισμούς καθώς και η βράβευση του ή ακόμη και η υποψηφιότητα του για κάποιο βραβείο. Η κατάκτηση ενός βραβείου συνεπάγεται αυτόματα τη συνεχή δημοσίευση του έργου, αλλά και του ίδιου από τα διάφορα μέσα, έντυπα και ηλεκτρονικά. Βραβεία διεθνούς εμβέλειας είναι το βραβείο Πρίτσκερ (Pritzker), το βραβείο ‘Mies Van der Rohe’ και άλλα. Μια άλλη κατηγορία είναι τα εθνικά βραβεία, όπως τα βραβεία ‘RIBA’ για την Μ. Βρετανία. Στον ελληνικό χώρο μπορούμε να αναφέρουμε το βραβείο ‘ΔΟΜΕΣ’. Παρακάτω θα αναλυθεί περισσότερο το βραβείο Πρίτσκερ, ως ένα από τα σημαντικότερα βραβεία, καθώς θεωρείται από πολλούς «Νόμπελ Αρχιτεκτονικής».

73

βραβεία αρχιτεκτονικής_ο θεσμός του βραβείου pritzker

Το βραβείο Πρίτσκερ37 είναι ένας διεθνής θεσμός, κορυφαίος για την παγκόσμια αρχιτεκτονική κοινότητα. Πήρε το όνομά του από τους ιδρυτές του, Jay A. Pritzker και Cindy. Οι Pritzker ήταν γνωστοί για την υποστήριξή τους σε εκπαιδευτικές, επιστημονικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Αναγνωρίζοντας την επιρροή της αρχιτεκτονικής στον άνθρωπο, πίστευαν ότι ένα βραβείο θα ενθάρρυνε την ευαισθητοποίηση του κοινού στα κτίρια και θα αποτελούσε έμπνευση για μεγαλύτερη δημιουργικότητα των αρχιτεκτόνων. Το βραβείο καθιερώθηκε το 1979 και χρηματοδοτείται μέχρι και σήμερα από την οικογένεια Πρίτσκερ. Σκοπός του βραβείου είναι να αποδώσει τιμή σε αρχιτέκτονες (εν ζωή) με ιδιαίτερη ποιότητα σκέψης και οπτικής για την συνεισφορά τους στην ανθρωπότητα και το δομημένο περιβάλλον μέσα από την αρχιτεκτονική. Πολύ συχνά το βραβείο αναφέρεται σαν «Νόμπελ αρχιτεκτονικής» και «ύψιστη τιμή» για τον αρχιτέκτονα και αποτελείται από ένα χάλκινο μετάλλιο και 100.000 δολάρια. Ο πρώτος που βραβεύθηκε με το βραβείο Πρίτσκερ ήταν ο Philip Johnson, ενώ κατά τη διάρκεια του χρόνου έχουν βραβευθεί σημαντικοί διεθνούς φήμης αρχιτέκτονες, όπως ο Renzo Piano, η Zaha Hadid, o Rem Koolhas και πολλοί ακόμα.

37. www.pritzkerprize.com 74

Δημόσια παρουσία [ομιλίες,συνεντεύξεις]

75

76

δημόσια παρουσία_ομιλίες/συνεντεύξεις

Οι αρχιτέκτονες προβάλλουν το έργο τους, όχι μόνο μέσα από τις ιστοσελίδες τους, τις εκθέσεις και τις εκδόσεις που δημοσιεύονται, αλλά και με τη συμμετοχή τους σε ομιλίες. Συμμετέχουν σε ομιλίες, όπου παρουσιάζουν το έργο τους και τις ιδέες τους ή συμμετέχουν στην παρουσίαση ενός θέματος. Για να εκφράσουν την άποψή τους στηρίζονται στον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται το σχεδιασμό και την πραγματοποίηση των έργων τους. Οι αρχιτέκτονες που αναφέρονται ως παραδείγματα παρακάτω, αποτελούν ομιλητές στο κανάλι TED38. “Το TED είναι ένας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα οργανισμός, αφιερωμένος στη διάδοση ιδεών, συνήθως με τη μορφή σύντομων, δυναμικών ομιλιών (μέγιστης διάρκειας 18 λεπτών). Το TED ξεκίνησε το 1984 ως ένα συνέδριο, όπου η τεχνολογία, η διασκέδαση και ο σχεδιασμός συγκλίνουν και σήμερα καλύπτουν ευρύ φάσμα θεμάτων σε περισσότερες από χίλιες γλώσσες. Παράλληλα, οι ανεξάρτητες εκδηλώσεις TEDx βοηθούν στην εξάπλωση ιδεών σε κοινότητες ανά τον κόσμο.”39 Η ομιλία σε κοινό, προϋποθέτει άνεση λόγου, καλή σχέση με το κοινό και παρουσίαση με τρόπο ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον. Αν και το επάγγελμα του αρχιτέκτονα εμπεριέχει το στοιχείο της συνεχούς επικοινωνίας με το κοινό και της προσωπικής έκθεσης σε αυτό, πολλοί μεγάλοι αρχιτέκτονες όταν παραθέτουν μια διάλεξη χρειάζονται κάποιου είδους βοήθημα για την οργάνωση της. Στην διάλεξη «My green agenda of architecture»40 του Νόρμαν Φόστερ (Norman Foster), στο Μόναχο το 2007, ο αρχιτέκτονας στέκεται όρθιος μπροστά σε βήμα έχοντας μπροστά του γραμμένη την ομιλία. Η θέση του σε συνδυασμό με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή που υπάρχει, αποκόπτουν την οπτική επαφή με τον κόσμο. Ο τρόπος που μιλάει θυμίζει καθηγητή σε διάλεξη θεωρητικού πανεπιστημίου, ενώ η ομιλία του συνοδεύεται από οπτικό υλικό (φωτογραφίες, διαγράμματα, βίντεο) που προβάλλεται σε οθόνη πίσω του. Με αντίστοιχο ύφος παρουσιάζεται και η Λιζ Ντίλλερ (Liz Diller) στις ομιλίες «The Blur Building and other tech-empowered architecture»41 το 2007 και «A new museum wing... in a giant bub38. www.ted.com 39. www.ted.com/about/our-organization 40. www.ted.com/talks/norman_foster_s_green_agenda 41. www.ted.com/talks/liz_diller_plays_with_architecture 77

δημόσια παρουσία_ομιλίες/συνεντεύξεις

ble»42 το 2012. Ο λόγος της είναι προετοιμασμένος και στην δεύτερη ομιλία της το κείμενο προβάλλεται σε οθόνη στο έδαφος, επιτρέποντας να κινείται στο χώρο. Διατηρεί την ομιλία της σε σταθερό τόνο, γεγονός που κουράζει τον ακροατή κάνοντας τον να χάσει το ενδιαφέρον του. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν αρχιτέκτονες που δείχνουν να έχουν μεγαλύτερη άνεση μπροστά στο κοινό. Ο Ντάνιελ Λίμπεσκιντ (Daniel Libeskind), στην διάλεξη του «17 words of architectural inspiration»43 το 2009, αντιπαραθέτει βασικές έννοιες για την αρχιτεκτονική έμπνευση, δίνοντας τις δικές του αρχές, τις οποίες συνοδεύει με παραδείγματα έργων του. Παρόλο που δεν συνομιλεί με το κοινό, καταφέρνει να το κρατά προσηλωμένο μιλώντας με ενθουσιασμό. Στα ίδια πλαίσια κινούνται και οι ομιλίες του Μπγιάρκε Ίνγκελς (Bjarke Ingels) «3 warp-speed architecture tales»44 (2009) και «Hedonistic sustainability»45 (2011). O Ίνγκελς χρησιμοποιεί τη γλώσσα του σώματος (έντονες κινήσεις με τα χέρια ) σε συνδυασμό με τον ενθουσιώδη τόνο της φωνής του και τη χρήση χιούμορ για να διατηρήσει το ενδιαφέρον των ακροατών του. Επίσης, το λόγο του ακολουθεί η εναλλαγή πολλών του ακολουθεί η εναλλαγή πολλών εικόνων και βίντεο, πράγμα το οποίο ενισχύει την διαδραστικότητα της παρουσίασης του. Ο Σιγκέρου Μπαν (Shigeru Ban) χρησιμοποιώντας πολλά παραδείγματα, αλλά και με το χιούμορ του εμπλουτίζει την ομιλία του «Emergency shelters made from paper»46 (2013) και παρά το σταθερό και ήρεμο τόνο της φωνής του, οι ακροατές διατηρούν την προσοχή τους σε αυτόν καθ’ όλη τη διάρκεια. Σταθερό τόνο στη φωνή χωρίς να γίνεται κουραστικός στο κοινό έχει και ο Αλεχάντρο Αραβένα (Alejandro Aravena) στη διάλεξη «My architectural philosophy? Bring the community into the process»47 το 2014. Την ομιλία του πλαισιώνουν εικόνες από τα έργα του και βίντεο από τη διαδικασία της δουλειάς του, καθώς επίσης ένας μαυροπίνακας όπου πάνω του σχεδιάζει μικρά σκίτσα.

42. www.ted.com/talks/liz_diller_a_giant_bubble_for_debate 43. www.ted.com/talks/daniel_libeskind_s_17_words_of_architectural_inspiration 44. www.ted.com/talks/bjarke_ingels_3_warp_speed_architecture_tales 45. www.ted.com/talks/bjarke_ingels_hedonistic_sustainability 46. www.ted.com/talks/shigeru_ban_emergency_shelters_made_from_paper 47.www.ted.com/talks/alejandro_aravena_my_architectural_philosophy_bring_the_ community_into_the_process 78

δημόσια παρουσία_ομιλίες/συνεντεύξεις

Ιδιαίτερη περίπτωση δημόσιας παρουσίας αποτελεί η εκδήλωση «A master architect asks, Now what?»48 το 2002, όπου ο Φρανκ Γκέρυ δίνει συνέντευξη συνομιλεί στον Richard Saul Wurman σε μια μορφή συνομιλίας με οικειότητα. Ο λόγος του Φρανκ Γκέρυ μοιάζει με αφήγηση, που συνοδεύεται από φωτογραφίες έργων και μακέτες. Παρακολουθώντας τις παραπάνω διαλέξεις, παρατηρούμε ότι πολλοί αρχιτέκτονες παρουσιάζουν μια διαφορετική προσωπικότητα από αυτή που προκύπτει από το έργο τους. Η αμεσότητα της επαφής με το κοινό απαιτεί διαφορετικές δεξιότητες προβολής των προσωπικών ιδεών και ανάδειξης των χαρακτηριστικών των σχεδιαστικών επιλογών.

48. www.ted.com/talks/frank_gehry_asks_then_what 79

Κτίρια ως μέσα προβολής [αρχιτεκτονικός τουρισμός]

“Για να σκεφτούμε τη μοντέρνα αρχιτεκτονική θα πρέπει να αμφιταλαντευτούμε μεταξύ των ζητημάτων του χώρου και της αναπαράστασης”

80

κτίρια ως μέσα προβολής_αρχιτεκτονικός τουρισμός

«Για να σκεφτούμε τη μοντέρνα αρχιτεκτονική θα πρέπει να αμφιταλαντευτούμε μεταξύ των ζητημάτων του χώρου και της αναπαράστασης. Είναι φυσικό να σκεφτόμαστε την αρχιτεκτονική ως ένα σύμπλεγμα αναπαραστάσεων, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να μας απομακρύνει από το παραδοσιακό αρχιτεκτονικό αντικείμενο, το κτίριο. Το κτίριο θα πρέπει να κατανοείται με τους ίδιους όρους όπως τα σχέδια, οι φωτογραφίες, τα κείμενα και οι διαφημίσεις, όχι μόνο επειδή αυτά είναι τα μέσα με τα οποία συνήθως ασχολούμαστε, αλλά γιατί το κτίριο είναι ένα μηχανισμός αναπαράστασης από μόνος του.»49 Υπάρχουν κτίρια που έχουν «σημαδέψει» τους δημιουργούς τους, κτίρια τα οποία αποτελούν ζωντανές διαφημίσεις για τους αρχιτέκτονες που τα επιμελήθηκαν. Από την Villa Savoye του Le Corbusier μέχρι τα πιο σύγχρονα, όπως o το συνδυαστικό κτίριο κατοικιών και πάρκινγκ αυτοκινήτων «Βουνό» (“The Mountain”) των BIG, ο κάθε αρχιτέκτονας φαίνεται να αποκτά τη δική του προσωπική σφραγίδα μέσα στον παγκόσμιο χάρτη. Υπάρχουν πόλεις που ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους (Βαρκελώνη, Βερολίνο, Φλωρεντία) και προσελκύουν το κοινό το οποίο μεταβαίνει σε αυτές για να γνωρίσει από κοντά τα κτίρια σύμβολα της αρχιτεκτονικής αυτής όπως για παράδειγμα η Sagrada Familia του Antoni Gaudi στη Βαρκελώνη. Μεγάλο τμήμα των επισκεπτών αποτελείται από μέλη της αρχιτεκτονικής κοινότητας μέσα σε αυτά και φοιτητές αρχιτεκτονικής, αφού εδώ και αρκετά χρόνια οι σχολές προγραμματίζουν ταξίδια με σκοπό την επίσκεψη σε κτίρια που ξεχωρίζουν μέσα στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Στη σύγχρονη εποχή η αρχιτέκτονες προσπαθούν να διαφοροποιηθούν από τη μάζα διαμορφώνοντας μία ιδιαίτερη εικόνα που προβάλλουν προς τα έξω. Δεν είναι μόνο η δημοσιεύσεις που σα γίνουν και αυτά που θα γραφτούν για τον εκάστοτε αρχιτέκτονα, είναι και τα ίδια του τα έργα που μιλούν γι’ αυτόν. Κάθε φορά που σχεδιάζεται ένα κτίριο, ο αρχιτέκτονας δίνει σε αυτό ένα κομμάτι της φαντασίας του, αυτό αυτομάτως κάνει το κτίριο ένα μέσο προβολής του. Το κτίριο είναι αυτό που στο τέλος θα μας αναδείξει όλα τα προτερήματα αλλά και τα μειονεκτήματα της αρχιτεκτονικής σκέψης.

49. B.Colomina “Privacy and Publicity. Modern Architecture as mass media”, MIT Press, Cambridge, 1994, σελ 14 81

κτίρια

ως μέσα προβολής_αρχιτεκτονικός τουρισμός

Την επιθυμία των αρχιτεκτόνων για προβολή εκμεταλλεύονται συχνά κρατικοί φορείς διοργανώνοντας διαγωνισμούς για την κατασκευή δημόσιων κτιρίων (μουσεία, εκθεσιακοί χώροι κα). Με αυτό τον τρόπο προσεγγίζουν μεγάλα γραφεία προκειμένου να προσφέρουν στην πόλη ένα κτίριο με γνωστή υπογραφή που θα δώσει στον επισκέπτη άλλον ένα λόγο για να την επισκεφτεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μουσείο σύγχρονης τέχνης Guggenheim του αρχιτέκτονα Frank Gehry σε μία αποβιομηχανοποιημένη περιοχή του Bilbao, μετατρέποντας την πόλη σε τουριστικό προορισμό. Ωστόσο είναι αρκετές οι φορές που μεγάλα γραφεία επιλέχθηκαν για το σχεδιασμό ιδιαίτερων κτιρίων, λόγω της αισθητικής τους οπτικής χωρίς όμως να ανταποκριθούν πλήρως στις ανάγκες των ατόμων στα οποία απευθυνόταν, όπως ο Πυροσβεστικός Σταθμός που σχεδιάστηκε από το γραφείο της Zaha Hadid.

82

83

μέρος ιι η προβολη στο διαδικτυο 84

Ιστορική εξέλιξη διαδικτύου

85

ιστορική εξέλιξη διαδικτύου

Το διαδίκτυο άρχισε να χρησιμοποιείται από το ευρύ κοινό το 1990, φέρνοντας πληροφορία κάθε είδους πιο κοντά στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Η αρχική μορφή των ιστοσελίδων ήταν αρκετά απλή, περιλαμβάνοντας μόνο κείμενο και αργότερα φωτογραφίες μικρές σε μέγεθος και ανάλυση. Αρχικά οι ιστοσελίδες είχαν απλή μορφή κειμένου και συμπεριλάμβαναν φωτογραφίες μικρές σε μέγεθος και ανάλυση. Ο χαρακτήρας τους ήταν ενημερωτικός και ο χρήστης είχε την ικανότητα να διαβάζει μόνο την πληροφορία, χωρίς να έχει τη δυνατότητα να επεμβαίνει σε αυτήν. Το πλεονέκτημα στη χρήση του έναντι των έντυπων μέσων ήταν η χρήση του υπερκειμένου, δηλαδή ενός κειμένου εμπλουτισμένου με συνδέσμους προς διαφορετικά σημεία του κειμένου, καθιστώντας εφικτή την μη γραμμική ανάγνωσή του. Οι σύνδεσμοι παρουσιάζονται με τρόπο ώστε να είναι εύκολα αντιληπτοί (πχ διαφορετική γραμματοσειρά από το υπόλοιπο κείμενο), και πατώντας τους ο χρήστης μεταφερόταν μεταφερόσουν σε κάποιο άλλο κείμενο σχετικό με αυτόν. Έτσι, η πληροφορία εμπλουτιζόταν και ο χρήστης ταυτόχρονα μπορούσε να ενημερωθεί για πολλά θέματα. Περνώντας στην επόμενη δεκαετία, ως μέσο το διαδίκτυο βελτιώνεται αισθητικά και λειτουργικά. Όσο αναφορά την εικόνα των ιστοσελίδων πλέον υπάρχουν ενδιαφέρουσες μορφοποιήσεις ως προς το κείμενο και τη διάταξη των εικόνων. Καθώς εξελίσσεται η τεχνολογία, δημιουργείται περισσότερος αποθηκευτικός χώρος και η ταχύτητα των δικτύων αυξάνεται με αποτέλεσμα η πληροφορία να μην περιορίζεται μόνο σε κείμενο και εικόνα, αλλά και σε ήχο και βίντεο. Επιπλέον, οι ιστοσελίδες γίνονται πιο φιλικές προς τον χρήστη και έχει τη δυνατότητα να παρέμβει σε αυτές, γράφοντας σχόλια και παρατηρήσεις για την πληροφορία που δέχεται και με την σειρά του ο πληροφοριοδότης να απαντήσει πίσω. Αυτή η διάδραση των χρηστών, γνωστή ως feedback, ήταν η αφορμή της δημιουργίας των ιστολογίων (weblog ή αλλιώς blog), τα οποία έχουν την μορφή ημερολόγιου, αποθηκεύοντας την πληροφορία χρονολογικά. Οι πρώτες πλατφόρμες για τη δημιουργία ιστολογίου είναι το wordpress και το blogspot. Την δεκαετία του 2010, το διαδίκτυο αλλάζει μορφή. Επεκτείνοντας την γλώσσα προγραμματισμού html, με επεκτάσεις όπως την css και την JavaScript, προστίθενται επιπλέον χαρακτηριστικά για την μορφοποίηση και ην λειτουργικότητα των ιστοσελίδων, προσδίδοντας μεγαλύτερη ευελιξία στον σχεδιασμό. Παράλληλα τυποποιείται η μορφή των ιστοσελίδων και 86

ιστορική εξέλιξη διαδικτύου

δημιουργούνται τα συστήματα cms (Content Management Systems), τα οποία είναι έτοιμες πλατφόρμες δημιουργίας ιστοσελίδας, χωρίς καμία γνώση προγραμματισμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εξέλιξη και βελτίωση των ιστοσελίδων. Η δημιουργία τους είναι προσβάσιμη σε κάθε χρήστη του διαδικτύου, ο οποίος χρησιμοποιώντας μία έτοιμη πλατφόρμα, την οποίο μορφοποιεί ο ίδιος κατά την αισθητική του, αποθηκεύει υλικό ανοιχτό προς τους υπόλοιπους χρήστες του διαδικτύου. Το περιεχόμενο ποικίλλει, από προσωπικά δεδομένα και σκέψεις μέχρι μετάδοση ειδήσεων. Οι δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο αυξάνονται συνεχώς. Μία από αυτές είναι το podcasting, με το οποίο ο χρήστης μπορεί να μεταδώσει μικρές ραδιοφωνικές εκπομπές. Ακόμα το rss είναι ένας μηχανισμός με τον οποίο πραγματοποιείται αυτόματη μεταφορά πληροφορίας από μια ιστοσελίδα σε μια άλλη. Η αποθήκευση και μεταφορά δεδομένων μεγάλου όγκου απασχολεί την κοινότητα, προβληματισμός που λύνεται σταδιακά με την πρόοδο των αντίστοιχων τεχνολογιών. Τέλος, με την εισαγωγή του cloud computing παρέχεται η δυνατότητα η χρήσης εφαρμογών χωρίς να είναι εγκατεστημένες στον Η/Υ του χρήστη, το μόνο που απαιτείται είναι μία εφαρμογή web browser και σύνδεση στο ίντερνετ.

87

88

89

Η παροδικότητα του διαδικτύου

90

η παροδικότητα του διαδικτύου

Το διαδίκτυο σήμερα κατέχει την πρώτη θέση στην ενημέρωση του κοινού, καθώς η πρόσβαση σε αυτό είναι άμεση σε οποιαδήποτε πλέον τοποθεσία. Οι αρχιτέκτονες προβάλλουν τα έργα τους και μέσα από τις ιστοσελίδες τους, τις οποίες επιμελούνται σύμφωνα με την αισθητική τους, αλλά και τις πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνοτροπία του σχεδιασμού. Οι ιστοσελίδες εμπλουτίζονται διαρκώς με νέο περιεχόμενο (εικόνες και κείμενο από τα νέα έργα κάθε γραφείου), ώστε το κοινό να ενημερώνεται για τα αρχιτεκτονικά νέα. Ενώ το περιεχόμενο (κείμενα, οπτικό υλικό) ενημερώνεται συχνά, παρατηρείται το φαινόμενο η δομή να παραμένει η ίδια για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να αλλάζει ακολουθώντας τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις. Για παράδειγμα η ιστοσελίδα του Richard Rogers στα εννιά χρόνια λειτουργίας έχει τροποποιηθεί τέσσερις φορές , προσπαθώντας να ακολουθήσει την τεχνολογία του διαδικτύου. Η ιστοσελίδα της Zaha Hadid έχει αλλάξει την μορφή της τρεις φορές, αλλά με μια περίοδο από το 2004 ως το 2011 να έχει την ίδια φόρμα. Εντύπωση προκαλεί η ιστοσελίδα των Diller & Scofidio, η οποία έχει δημιουργηθεί το 2006, το 2010 υιοθέτησε μια ευρηματική μορφή αλλά από τότε παραμένει ίδια. Το γεγονός αυτό αντιβαίνει στις πρωτοπόρες ιδέες παρουσίασης των έργων τους, και στη χρήση σύγχρονων αναπαραστατικών μέσων (βίντεο, animation) στο έργο τους αλλά και για την προβολή τους. Από την άλλη πλευρά, η ιστοσελίδα που εμφανίζεται στις μικρές φορητές συσκευές είναι ιδιαίτερη, καθώς προσαρμόζεται πλήρως στις ιδιότητες τους και είναι εύκολη στη χρήση. Συνεπώς δεν δίνουν όλα τα αρχιτεκτονικά γραφεία την ίδια βαρύτητα στην ενημέρωση των ιστοσελίδων τους. Από τη μία, κάποια δημιουργούν μια απλή ιστοσελίδα παρουσίασης των έργων τους, και από την άλλη κάποια φροντίζουν επιπλέον να προσελκύσουν τον χρήστη με διαδραστικά στοιχεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει λίγα παραδείγματα πλέον, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια που ήταν ευρέως διαδεδομένη η χρήση τέτοιων στοιχείων. Οι αρχιτεκτονικές ηλεκτρονικές πλατφόρμες (ArchDaily, De zeen, Archisearch ) μπορούν να συσχετιστούν με το γεγονός αυτό, διότι συμπίπτει χρονικά η εμφάνισή τους με την απλοποίηση των ιστοσελίδων. Το 2008 δημιουργείται η ηλεκτρονική πλατφόρμα «ArchDaily», η οποία συγκεντρώνει έργα της επικαιρότητας και τα παρουσιάζει με σχέδια, σκίτσα, διαγράμματα και φωτογραφίες. Το πλεονέκτημά της είναι η κατηγοριοποίηση των έργων και η συγκεντρωμένη πληροφορία για το καθένα από αυτά, με 91

92

η παροδικότητα του διαδικτύου

αποτέλεσμα ο χρήστης να την προτιμά για την αρχιτεκτονική ενημέρωσή του. Παράλληλα, αρχιτεκτονικά περιοδικά αποκτούν ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, διαθέτοντας πλέον τα τεύχη τους ηλεκτρονικά. Με την πάροδο των χρόνων, αλλάζει η φιλοσοφία τους, και δημοσιεύονται σε αυτά ολόκληρα τα άρθρα των τευχών, με επιπλέον περιεχόμενο σχετικά με την θεματολογία τους όπως συνέβη με το έντυπο περιοδικό «Architectural Record ». Από το 1999 μέχρι σήμερα η ιστοσελίδα του έχει αλλάξει πολλές φορές, και φαίνεται ότι σταδιακά η καρτέλα της συνδρομής του περιοδικού υποχωρεί, αντικαθιστώντας τη με μια εικόνα.

93

Εξέλιξη των ιστοσελίδων των αρχιτεκτονικών γραφείων

94

η εξέλιξη των ιστοσελίδων των αρχιτεκτονικών γραφείων

Η εξέλιξη του διαδικτύου και η δυνατότητά του για παγκόσμια προβολή ανέπτυξε στους αρχιτέκτονες την ανάγκη να δημιουργήσουν έναν δικό τους προσωπικό ψηφιακό βήμα, μέσα από τον οποίο θα μπορούσαν να παρουσιάσουν την δουλειά τους. Ήδη από το 1998 αρχίζουν να στήνονται οι πρώτες ιστοσελίδες από μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία, όπως των Eames50 και του Bernard Tschumi. Η δομή τους είναι αρκετά απλή, αφού τα τεχνολογικά μέσα της εποχής δεν προσέφεραν περαιτέρω σχεδιαστικές δυνατότητες. Στις αρχές του 21ου αι. παρατηρείται μεγάλο ενδιαφέρον από τους αρχιτέκτονες για τη δημιουργία της προσωπικής τους ιστοσελίδας, καθώς το διαδίκτυο είναι πλέον ένα μέσο, το οποίο είναι εύκολα προσβάσιμο από ένα ευρύ φάσμα της αρχιτεκτονικής κοινότητας. Επομένως, για αυτούς θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εργαλείο συνεχούς δημόσιας προβολής. Η αυξανόμενη εμφάνιση ιστοσελίδων αρχιτεκτονικού περιεχομένου δημιούργησε μιας μορφής ανταγωνισμό μεταξύ των αρχιτεκτόνων ως προς τη δομή και τον τρόπο εμφάνισης. Σε συνδυασμό με την πρόοδο της τεχνολογίας οι αρχιτέκτονες τείνουν να ξεφεύγουν από την κλασσική δομή και να εισάγουν στην ιστοσελίδα τους στοιχεία παρουσίασης που θα την κάνει πιο ενδιαφέρουσα, θα την διαφοροποιήσουν από τις άλλες και θα προσφέρουν στον χρήστη την απαραίτητη διαδραστικότητα ώστε να πλοηγηθεί περισσότερο χρόνο. Η διάδραση επιτυγχάνεται με τη χρήση γραφικών στοιχείων, πιο επιτηδευμένο μενού (μορφές κολλάζ, κινούμενα στοιχεία και εικόνες) κα. Συνεπώς, ο σχεδιασμός επικεντρώνεται όχι τόσο στο τι θα προβάλει αλλά πως θα το προβάλει. Προχωρώντας προς τα τέλη της πρώτης δεκαετίας, η υπέρμετρη χρήση διαδραστικών στοιχείων αρχίζει να μειώνεται για δύο λόγους. Πρώτον, τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι χρήση διαδραστικών στοιχείων αρχίζει να μειώνεται για δύο λόγους. Πρώτον, τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι εντυπωσιακά, αλλά ταυτόχρονα, καθυστερούν τη φόρτωση της ιστοσελίδας, ιδιαίτερα όπου η ταχύτητα σύνδεσης με το διαδίκτυο είναι χαμηλή. Επίσης, ο όγκος της αποθηκευμένης πληροφορίας αυξάνεται με αποτέλεσμα οι αρχιτέκτονες να προβάλλουν περισσότερες πληροφορίες για τα έργα τους και να μην αρέσκονται σε τέτοιου είδους τεχνάσματα. Σε μια περαιτέρω 50. ιστοσελίδα μνημειακού χαρακτήρα για την ιστορία και το έργο των Charles & Ray Eames 95

η εξέλιξη των ιστοσελίδων των αρχιτεκτονικών γραφείων

προσπάθεια διευκόλυνσης των επισκεπτών, οι ιστοσελίδες σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι διαθέσιμες σε παραπάνω από μια γλώσσες, με βασική γλώσσα εμφάνισης την αγγλική. Παράλληλα, κάνουν την εμφάνιση τους τα ιστολογία τύπου blogspot ή wordpress, τα οποία τυποποιούν την μορφή των σελίδων, προσφέροντας προσχεδιασμένες δομές (templates) και αντικαθιστούν τον χειρόγραφο κώδικα. Αρκετοί αρχιτέκτονες, τροποποιούν τις ιστοσελίδες τους χρησιμοποιώντας τέτοιες δομές και εστιάζουν στην προβολή του έργου τους, την οποία εμπλουτίζουν με, πιο απλοποιημένα πλέον, διαδραστικά στοιχεία. Το μενού της σελίδας διευρύνεται, και ενώ τα έργα παρουσιάζονται αρχικά με τον τρόπο που επιλέγει ο αρχιτέκτονας, δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη εναλλακτικούς τρόπους ταξινόμησης (χρονολογική, κατηγορίες έργων, αλφαβητικά, ανά τοποθεσία, πρόοδος έργου κ.α.) ώστε να το αναταξινομήσει όπως εκείνος επιλέξει. Οι εναλλακτικές ταξινομήσεις διευκολύνουν το χρήστη να πλοηγηθεί με τον πιο κατανοητό γι’ αυτόν τρόπο στο ευρύ φάσμα του αρχιτεκτονικού έργου. Εξαίρεση αποτελούν κάποιοι από τους αρχιτέκτονες οι οποίοι προκαθορίζουν την ταξινόμηση του έργου τους με βάση ένα μόνο κριτήριο, όπως ο Toyo Ito ή ο Álvaro Siza και αυτοί που δημιουργούν ταξινομήσεις με βάση προσωπικά κριτήρια, μη αντιληπτά από τον επισκέπτη, όπως οι «Αρχιτέκτονες της Φάλαινας» ή ο Ραφαέλ Μονέο (Rafael Moneo). Ένα από τα σημαντικότερα μέρη μιας ιστοσελίδα αρχιτεκτονικού γραφείου είναι η προβολή του έργου. Η προβολή αυτή, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, γίνεται χρησιμοποιώντας ως αναπαραστατικά μέσα τη φωτογραφία και το περιγραφικό κείμενο. Θέλοντας να διαφοροποιηθούν ή να προσφέρουν παραπάνω πληροφορία για το έργο, χρησιμοποιούνται επιπλέον μέσα, όπως η τρισδιάστατη αναπαράσταση, το σχέδιο, το βίντεο, το σκίτσο κ.α. Τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν δεν επιλέγονται τυχαία, καθώς αρκετοί αρχιτέκτονες συμπεριλαμβάνουν στην προβολή του έργου το χαρακτηριστικό εργαλείο για το σχεδιασμό τους, όπως είναι τα σκίτσα του Ρέντσο Πιάνο (Renzo Piano), οι μακέτες του Ντάνιελ Λίμπεσκιντ (Daniel Libeskind), τα διαγράμματα των BIG ή το κολλάζ των Πόιντ Σουπρίμ (Point Supreme). Παρατηρείται ότι τα μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία χρησιμοποιούν αν όχι όλα, τα περισσότερα αναπαραστατικά μέσα που διατίθενται σήμερα, δίνοντας έτσι το μέγιστο της πληροφορίας για την κατανόηση ενός έργου. Ταυτόχρονα, 96

η εξέλιξη των ιστοσελίδων των αρχιτεκτονικών γραφείων

προσφέρουν στο κοινό την παρουσίαση διαθέσιμη για λήψη. Από την άλλη, υπάρχουν αρχιτέκτονες που για να προβάλλουν το έργο τους πειραματίζονται με τα εργαλεία αναπαράστασης. Το κείμενο συνδυάζεται με τα οπτικά εργαλεία (φωτογραφία, τρισδιάστατη απεικόνιση, σκίτσο), επεξεργάζονται και τροποποιούνται, συνθέτοντας κολλάζ, σε μια προσπάθεια πιο εναλλακτικής προβολής.

97

98

99

Περιεχόμενο και δομή

100

περιεχόμενο και δομή

Σκοπός της δημιουργίας των ιστοσελίδων είναι, εκτός από την ανάδειξη του έργου, η προβολή του ίδιου του αρχιτέκτονα και του γραφείου. Στα περισσότερα από αυτά περιγράφεται λεπτομερώς τι προσφέρει το γραφείο αλλά και ποια είναι η φιλοσοφία του και οι αρχές σχεδιασμού. Σε μεγάλα γραφεία, όπως αυτό της Ζάχα Χαντίντ (Zaha Hadid)51 και του Ζαν Νουβέλ (Jean Nouvel)52 αλλά και πολλών ακόμη, γίνεται ξεχωριστή αναφορά στο πλήρες βιογραφικό του αρχιτέκτονα χωρίς να παραλείπεται η συνοπτική αναφορά των υπόλοιπων συνεργατών. Πέρα από αυτό, μέσω της ιστοσελίδας το γραφείο προσφέρει θέσεις εργασίας, είτε μέσω αιτήσεων για συγκεκριμένη θέση, είτε για απλή αποστολή βιογραφικού. Σημαντικό μέρος της ιστοσελίδας πολλών μεγάλων γραφείων καταλαμβάνουν καρτέλες που αφορούν τη δημόσια παρουσία του αρχιτέκτονα. Στις καρτέλες αυτές περιέχονται οι ομιλίες που έχει πραγματοποιήσει, οι εκθέσεις στις οποίες έχει συμμετάσχει ή έχουν οργανωθεί για αυτόν, καθώς και οι δημοσιεύσεις, από τον ίδιο ή από άλλους, για το έργο του. Κατηγοριοποιήσαμε τις ιστοσελίδες αρχιτεκτονικού έργου ανάλογα με το υλικό που έχει διαθέσιμο στην ιστοσελίδα αλλά και την φιλοσοφία του. Η ταξινόμηση αυτή περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες:

τους «εμπορικούς», τις ιστοσελίδες γραφείων που δίνουν έμφαση στον επαγγελματικό χαρακτήρα του έργου τους,

τους «πειραματικούς», τις ιστοσελίδες αρχιτεκτόνων που πειραματίζονται με αρχιτεκτονική φόρμα αλλά και την μορφή της ιστοσελίδας

τους «εναλλακτικούς», τις ιστοσελίδες γραφείων με εναλλακτικές μορφές αρχιτεκτονικής δραστηριότητας

και τους «θεωρητικούς», ιστοσελίδες αρχιτεκτόνων που προβάλλουν σε πρώτο επίπεδο τις απόψεις και τις ιδέες τους Κάποιες ιστοσελίδες μπορεί να περιέχουν στοιχεία από διαφορετικές κατηγορίες. οι εμπορικοί Οι αρχιτέκτονες που χαρακτηρίζονται ως εμπορικοί , συνήθως διαθέτουν 53

51. www.zaha-hadid.com 52. www.jeannouvel.com 53. Δίνουν έμφαση στην επαγγελματική δραστηριότητα του γραφείου 101

102

περιεχόμενο και δομή

μεγάλα γραφεία και η ιστοσελίδα τους σχεδιάζεται με τη βασική δομή, χωρίς περιττά στοιχεία, στοχεύοντας στην προβολή του έργου και στην εύκολη πλοήγηση του επισκέπτη. Με τον τρόπο αυτό, σε συνδυασμό με την πλήρη περιγραφή του τι προσφέρει το γραφείο, η προβολή φαίνεται να αποσκοπεί στην προσέλκυση κοινού. Σε τέτοιου είδους κατηγορία θα μπορούσαν να ενταχθούν τα πιο γνωστά αρχιτεκτονικά γραφεία, όπως αυτό του Νόρμαν Φόστερ (Norman Foster) ή των ELEMENTAL (Alejandro Aravena). οι πειραματικοί Οι πειραματικοί αρχιτέκτονες εστιάζουν σε διαφορές κτιριακές φόρμες. Αυτό τους απασχολεί και στη διαμόρφωση της ιστοσελίδας τους, αφού δίνουν προσοχή στο σχεδιασμό, παρουσιάζοντας και κάποια πιο ιδιαίτερα στοιχεία, στην εμφάνιση του μενού, τη μετάβαση από μια καρτέλα στην άλλη κ.α. Τέτοιου τύπου παράδειγμα αποτελεί η ιστοσελίδα των Herzog & De Meuron. οι εναλλακτικοί Στην κατηγορία αυτή θα μπορούσαν να ενταχθούν οι αρχιτέκτονες, των οποίων το έργο δεν περιλαμβάνει τόσο κατασκευή κτιρίων, όσο δημιουργία δομών, εγκαταστάσεων κλπ, όπως οι Assemble ή ο Παπαδόπουλος Σπύρος . Οι αρχιτέκτονες αυτοί, επιλέγουν απλά εργαλεία για την αναπαράσταση του έργου τους, ως επί το πλείστον φωτογραφία και κείμενο. Όπου κρίνεται απαραίτητο για την αναπαράσταση του έργου τους, ως επί το πλείστον φωτογραφία και κείμενο. Όπου κρίνεται απαραίτητο για την κατανόηση του project, χρησιμοποιούνται κι άλλα μέσα, όπως το σκίτσο, βίντεο, μακέτα ή άλλο. οι θεωρητικοί Τέλος, υπάρχουν αρχιτέκτονες που παρουσιάζουν μια πιο θεωρητική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής και το έργο τους αποτελείται από γραπτά κείμενα, βίντεο, κολλάζ κ.α. χάρη σε αυτούς, μπορούμε να δούμε διαφορετικές σκοπιές της αρχιτεκτονικής, πέρα από το κομμάτι της υλικής κατασκευής. Τα μέσα αναπαράστασης και η δομή της παρουσίασης ενός έργου, επιλέγονται ανεξάρτητα από την φιλοσοφία πάνω στην οποία βασίζεται ένα αρχιτεκτονικό γραφείο. Υπάρχουν γραφεία τα οποία για κτιριακές δομές χρησιμοποιούνεναλλακτικές απεικονίσεις, όπως κολλάζ, βίντεο, ή επεξεργασμένα διαγράμματα. Ένα τέτοιο παράδειγμά θα μπορούσε να αποτελέσει η ομάδα των Πόιντ Σουπρίμ (Point Supreme). Οι μόνοι που απεικονίζουν το έργο τους με βάση τη φιλοσοφία τους είναι οι αρχιτέκτονες που ασχολούνται με εναλλακτικές προσεγγίσεις (θεωρητικοί).

103

104

105

Λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων

106

λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων_ευκολία χρήσης

Κάθε αρχιτεκτονική ιστοσελίδα σχεδιάζεται με σκοπό να προβάλλει το έργο ενός αρχιτέκτονα με τρόπο ελκυστικό, αλλά ταυτόχρονα να επιτρέψει στο χρήστη να περιηγηθεί εύκολα μέσα σε αυτή. Καθώς η αγγλική γλώσσα έχει οριστεί ως γλώσσα παγκόσμια, τα αρχιτεκτονικά γραφεία ανεξάρτητα από τη χώρα καταγωγής τους επιλέγουν να σχεδιάσουν την ιστοσελίδα τους με πληροφορίες γραμμένες στα αγγλικά. Ωστόσο υπάρχουν και αρχιτεκτονικά γραφεία που δίνουν τη δυνατότητα στον χρήστη να επιλέξει ανάμεσα στα αγγλικά και στη «μητρική» γλώσσα του γραφείου. Η επιλογή της γλώσσας γίνεται είτε στην εισαγωγική σελίδα χωρίς δυνατότητα μεταβολής της κατά την πλοήγηση, όπως συμβαίνει στην ιστοσελίδα του Jean Nouvel, είτε υπάρχει σχετικό εικονίδιο μετατροπής κοντά στο πλαίσιο του μενού. Στη δεύτερη περίπτωση ο επισκέπτης μπορεί να αλλάξει τη γλώσσα του μενού χωρίς κατ’ ανάγκη να επιστρέψει στην αρχική σελίδα, όπως συμβαίνει με το γραφείο Elemental. Σπάνια εμφανίζονται ιστοσελίδες σχεδιασμένες σε εθνική γλώσσα και μόνο. Παράδειγμα αποτελεί η ιστοσελίδα του Γερμανού αρχιτέκτονα Frei Otto54. Συνήθως στο σχεδιασμό αποφεύγεται η χρήση εθνικής γλώσσας χωρίς τη δυνατότητα μετατροπής διότι περιορίζει τους επισκέπτες. Σε αντίθεση με αυτό, το γραφείο του Norman Foster διαθέτει την ιστοσελίδα του μεταφρασμένη σε τέσσερις γλώσσες. Μια σπάνια επιλογή σχεδιασμού αποτελεί η ταυτόχρονη παράθεση πληροφορίας σε δύο γλώσσες, στην εθνική και την παγκόσμια, μορφή που συναντάται στην ιστοσελίδα του Γιαπωνέζου αρχιτέκτονα Shigeru Ban. Ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται το μενού παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο πόσο εύχρηστη θα είναι η ιστοσελίδα. Συνήθως οι καρτέλες είναι εμφανείς σε στήλη ή σε σειρά και προβάλλονται σε σταθερό μέρος της οθόνης. Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται οι κατηγορίες του μενού αποτελεί μια κωδικοποιημένη ιεραρχία των πληροφοριών που το γραφείο επιλέγει να παρουσιάσει. Η ονομασία της κάθε καρτέλας είναι αντιπροσωπευτική του περιεχομένου της. Πολλές φορές οι καρτέλες εμπεριέχουν και υποκατηγορίες προκειμένου να οργανώσουν με πιο σαφή τρόπο την πληροφορία. Με τη δομή αυτή (δομή δέντρο) προβάλλεται μια αρκετά καλά σχεδιασμένη ταξινόμηση της πληροφορίας με πρόθεση να δοθούν στο χρήστη σαφείς οδηγίες για φτάσει στην πληροφορία που επιθυμεί. Αυτή η δομή εμφανίζεται έντονα στο 54. ιστοσελίδα μνημειακού χαρακτήρα 107

108

λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων_δομή περιεχομένου και διαμόρφωση μενού

γραφείο RSH+P. Από την άλλη πλευρά η τόσο αναλυτική ιστοσελίδα με την ύπαρξη πολλών υποκατηγοριών καθυστερεί κάποιον χρήστη να φτάσει άμεσα στην τελική πληροφορία. Για το σχεδιασμό μιας ιστοσελίδας δεν αρκεί μόνο το πως φτάνει ο επισκέπτης στην πληροφορία, αλλά και το αν και πως μπορεί να επιστρέψει σε μια υποκατηγορία, κατηγορία ή στην αρχική σελίδα. Η προβολή σταθερού μενού στο πλαίσιο της οθόνης διευκολύνει τη μετάβαση από μια καρτέλα σε μια άλλη, χωρίς να χρειάζεται η επιστροφή στην αρχική σελίδα. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κι άλλοι τρόποι ώστε να μεταβεί κανείς από τη μια καρτέλα στην άλλη, όπως κάποια σύμβολα στο κάτω μέρος της οθόνης. Τέτοια σύμβολα συναντούμε στους ιστοτόπους του Jean Nouvel και των BIG Architects. Σαν εξαίρεση, εμφανίζοντας ένα πιο ιδιαίτερο σχεδιασμό, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τις ιστοσελίδες των γραφείων Herzog & Meuron και του Αριστείδη Αντωνά. Στην πρώτη περίπτωση όλες οι επιλογές του χρήστη ανοίγονται ως νέα παράθυρα σε μία «επιφάνεια εργασίας», ενώ στη δεύτερη η εναλλαγή των καρτελών γίνεται με μονόδρομη κύλιση (προς τα κάτω) και τυχαία. Ένα ακόμη καίριο σημείο που πρέπει να θίξουμε είναι η χρήση συμβόλων και κωδικοποίηση λέξεων στο μενού. Συνήθως στην προβολή ενός έργου στην οθόνη εμφανίζονται κωδικοποιημένες εντολές με τημορφή συμβόλου. Τα σύμβολα αυτά αντιστοιχούν σε μια συγκεκριμένη εντολή που δεν καθορίζεται από το γραφείο ή τον προγραμματιστή, αλλά είναι κομμάτι της γλώσσας του διαδικτύου. Στην ιστοσελίδα του Παύλου Χατζηαγγελίδη (314 Architecture Studio) χρησιμοποιείται πάνω στην εικόνα του έργου το σύμβολο των πληροφοριών (i). Το ίδιο σύμβολο χρησιμοποιείται και από τους BIG Architects και το ελληνικό γραφείο DECA . Αντίστοιχα, χρησιμοποιούνται σύμβολα και για προβολή εικόνων καθώς και το σύμβολο κοινοποίησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέτοιου είδους σύμβολα είναι εύκολο να αναγνωριστούν από έναν έμπειρο χρήστη του διαδικτύου, αντιθέτως ένας όχι τόσο εξοικειωμένος χρήστης θα χρειαστεί να εκτελέσει την εντολή προκειμένου να καταλάβει πού αντιστοιχεί το σύμβολο.

109

110

λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων_εμφάνιση ιστοσελίδων σε διαφορετικές συσκευές

Η εξέλιξη της τεχνολογίας των κινητών συσκευών (κινητά τηλέφωνα, tablet) επέτρεψε στις δυνατότητες που παρέχουν να εξισωθούν με αυτές των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το μικρό μέγεθος των συσκευών αυτών διεύρυνε τη χρήση τους από το κοινό, τόσο σε επίπεδο επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, αλλά και σε επίπεδο πληροφόρησης, διότι μέσω τη σύνδεσή τους στο διαδίκτυο ο κάθε χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση στην επιθυμητή πληροφορία άμεσα. Η κατασκευή των κινητών συσκευών ώστε να λειτουργούν ως συσκευές αφής παρουσιάζει ιδιαιτερότητες στον τρόπο εμφάνισης των ιστοσελίδων σε αυτές. Επομένως στον σχεδιασμό των ιστοσελίδων, οι προγραμματιστές λαμβάνουν υπόψιν τους την προβολή στα μέσα αυτά, όσον αφορά κυρίως τη διάταξη του μενού και του περιεχομένου τους. Επίσης λαμβάνεται υπόψιν η δυνατότητα των συσκευών αυτών να περιστρέφεται η οθόνη προβολής κατά 90 μοίρες κάθετα και οριζόντια. Αρκετά αρχιτεκτονικά γραφεία σχεδιάζουν τις ιστοσελίδες τους χωρίς διαφοροποιήσεις ανάλογα με την συσκευή την οποία προβάλλονται, όπως αυτές των Shigeru Ban Architects, των Elemental, του Αριστείδη Αντωνά και των Αρχιτεκτόνων της φάλαινας. Η ιστοσελίδα του Αντωνά διατηρεί τον ιδιαίτερο σχεδιασμό της και στις κινητές συσκευές και όλα τα στοιχεία αναδιατάσσονται ανάλογα με το μέγεθος της οθόνης προβολής. Αντίθετα στην ιστοσελίδα των αρχιτεκτόνων της φάλαινας το κυλιόμενο κολλάζ δεν προσαρμόζεται στην οθόνη και εμφανίζεται πλέον σταθερό και περιορισμένο. Ακόμα οι λεζάντες των εικόνων καθώς και οι υποκατηγορίες του μενού είναι εμφανείς από την αρχή, χωρίς να χρειάζεται η τοποθέτηση κέρσορα πάνω από αυτές, όπως γίνεται στην προβολή από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Παράλληλα υπάρχουν και ιστοσελίδες, οι οποίες σχεδιάζονται με ιδιαίτερα στοιχεία για τους υπολογιστές, στις φορητές συσκευές προβάλλονται έχοντας την κλασική δομή. Το γραφείο RSH & P αντικαθιστά το κολλάζ της αρχικής σελίδας με διάταξη των εικόνων σε σειρά, με τη λεζάντα να ακολουθεί την κάθε εικόνα (καταργείται το mouse over). Το μενού παρουσιάζει από την αρχή όλες τις κατηγορίες (με έντονα γράμματα) και τις υποκατηγορίες τους, με διαφορετική σειρά απ’ ότι στην έκδοση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το μενού αυτό γίνεται ορατό με το πάτημα συμβόλου που βρίσκεται στο πάνω αριστερά μέρος της οθόνης. Την δομή χωρίς επιπλέον διάδραση ακολουθεί και η ιστοσελίδα των BIG Ar111

112

λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων_εμφάνιση ιστοσελίδων σε διαφορετικές συσκευές

chitects. Ως αρχική σελίδα εμφανίζεται η καρτέλα με τα νέα του γραφείου, ενώ τα έργα παρουσιάζονται με γραμμική κατακόρυφη διάταξη σε χρονολογική σειρά. Το κάθε έργο προβάλλεται με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις συσκευές, ενώ πατώντας πάνω στην εικόνα εμφανίζεται το πλήκτρο επιστροφής στην κατηγορία. Στο μενού υπάρχει η επιλογή για μετάβαση στην έκδοση για ηλεκτρονικό υπολογιστή, αφού είναι δυνατή η αναγνώριση της συσκευής προβολής με m διεύθυνση του ιστοτόπου για την φορητή συσκευή και www για τον υπολογιστή. Αντίστοιχη αναγνώριση διαθέτει και η ιστοσελίδα του γραφείου Jean Nouvel, όπου επιλέγεται ο ανάλογος τρόπος προβολής. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η αναλογία μεγέθους της επωνυμίας και του μενού αντιστρέφεται ,ενώ το δεύτερο διατάσσεται κατακόρυφα, διατηρώντας τη σειρά των καρτελών ίδια. Στις φορητές συσκευές η προβολή ενός έργου γίνεται τοποθετώντας αρχικά τις εικόνες, τις οποίες ο χρήστης εναλλάσσει κυλιόμενα αριστερά και δεξιά, και κάτω από αυτές το κείμενο περιγραφής. Ανάλογα με το μέγεθος της εικόνας το κείμενο μετακινείται. Τέλος, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τα αρχιτεκτονικά γραφεία, που διαφοροποιούν την προβολή ανάλογα με την συσκευή, διατηρώντας κάποιες βασικές αρχές ως προς τον τρόπο εμφάνισης. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το γραφείο Diller Scofidio & Renfro. H προβολή σε κινητά τηλέφωνα και tablet έχει τη μορφή «αρχειοθέτησης φακέλων» σε ουρά με το όνομα κάθε κατηγορίας και τον αριθμό των έργων που ανήκουν σε αυτή. Για την επιλογή της κατηγορίας ή κάποιου project ο χρήστης κάνει κύλιση πάνω και κάτω. Κάθε έργο προβάλλεται ξεχωριστά με εικόνες στο πάνω μέρος (μετάβαση από τη μία στην άλλη με κύλιση δεξιά ή αριστερά) και από κάτω το κείμενο περιγραφής, και όχι με μεγέθυνση του πλαισίου όπως γίνεται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

113

λειτουργικά χαρακτηριστικά ιστοσελίδων_χρήση των κοινωνικών δικτύων (social media)

Η εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και η άμεση ανταπόκριση σε αυτά από μεγάλη μερίδα του κοινού, έδωσε στους αρχιτέκτονες την ευκαιρία για προβολής διαφορετικού τύπου. Πλέον, μεγάλο μέρος της αρχιτεκτονικής κοινότητας διατηρεί επαγγελματικό προφίλ στα πιο γνωστά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, Instagram κ.α.). Το προφίλ αυτό, δεν είναι πάντα ορατό μέσω της ιστοσελίδας, αν και πολλοί διαθέτουν ειδική καρτέλα, ή θέση που αφορά την παραπομπή σε αυτά τα δίκτυα. Ακόμη, τα μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία, δημοσιεύουν βίντεο μικρής διάρκειας για την παρουσίαση των έργων τους σε μέσα ανάλογου περιεχομένου (YouTube, Vimeo).

114

παραδείγματα

ανάλυσης

115

παραδείγματα αναλυσης

Κατά τη διαδικασία μελέτης της προβολής των αρχιτεκτόνων, κρίθηκε σκόπιμη η αναλυτική μελέτη ιστοσελίδων συγκεκριμένων αρχιτεκτονικών γραφείων. Λόγω του μεγάλου αριθμού των ιστοσελίδων τέτοιου περιεχομένου, η μελέτη μας επικεντρώθηκε στις ιστοσελίδες αρχιτεκτόνων που βραβεύτηκαν με βραβείο Pritzker55 κατά τη δεκαετία 2006-2016. Ακόμη, αναλύονται τρία παραδείγματα Ελλήνων αρχιτεκτόνων, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τη δομή. Τέλος, παρουσιάζεται η δουλειά του ελληνικού γραφείου Lamb and Lamp που δραστηριοποιείται στο σχεδιασμό ιστοσελίδων.

55. Πάουλο Μέντες ντα Ρότσα_2006, Ρίτσαρντ Ρότζερς_2007, Ζάν Νουβέλ_2008, Πήτερ Ζούμθορ_2009, Καζούγιο Σετζίμα & Ριούε Νισιζάου_2010, Εντουάρτο Σόουτο ντι Μόουρα_2011, Βανγκ Σου_2012, Τόγιο Ίτο_2013, Σιγκέρου Μπάν_2014, Φράι Όττο_2015, Αλεχάντρο Αραβένα_2016 116

Ρίτσαρντ Ρότζερς [Richard Rogers]

117

ρίτσαρντ ρότζερς [richard rogers]

Η ιστοσελίδα του γραφείου Ρότζερς56, παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα αρχική σελίδα στην οποία γίνεται ένα ψηφιακό κολλάζ εικόνων διαφόρων μεγεθών και σχημάτων. Ταυτόχρονα η δομή αυτή αποτελεί ένα κολλάζ πληροφοριών, το οποίο σε παραπέμπει σε επιλεγμένα έργα του γραφείου είτε σε καρτέλες σχετικές με αυτό, όπως παραδείγματος χάρη τις θέσεις εργασίας που προσφέρονται. Η κάθε εικόνα- σύνδεσμος του κολλάζ της αρχικής σελίδας είναι συσχετισμένη με την πληροφορία στην οποία οδηγεί. Παράλληλα υπάρχει στα πλευρικά της οθόνης το παραδοσιακό μενού, από το οποίο μπορεί να γίνει η περιήγηση στην ιστοσελίδα. Η αισθητική της αρχικής σελίδας επαναλαμβάνεται σε όλες τις καρτέλες της ιστοσελίδας. Πιο συγκεκριμένα, η καρτέλα με τα έργα του γραφείου παρουσιάζει τυχαία ταξινόμηση αρχικά με κάθε έργο να υποδηλώνεται με μια χαρακτηριστική εικόνα (φωτογραφία, σκίτσο, μακέτα, φωτορεαλιστικό, διάγραμμα). Ωστόσο ο χρήστης μπορεί να αναδιατάξει τον τρόπο παρουσίασης των έργων αλφαβητικά, χρονολογικά ή με βάση το στάδιο κατασκευής, καθώς και να περιορίσει την προβολή των έργων ανάλογα με το πρόγραμμα. Η αναδιάταξη των εικόνων γίνεται με τρόπο εμφανή στον χρήστη, κάνοντας την ιστοσελίδα πιο διαδραστική και ενδιαφέρουσα. Παρόλα αυτά ο χρήστης έχει την επιλογή να τροποποιήσει την προβολή των έργων σε λίστα ή σε χάρτη. Το κάθε έργο παρουσιάζεται πλήρως από ένα σύνολο φωτογραφιών, σχεδίων, διαγραμμάτων, τα οποία προβάλλονται στο πάνω μέρος της οθόνης και εναλλάσσονται χειροκίνητα κυλιόμενα δεξιά η αριστερά. Ακολουθεί κείμενο με την περιγραφή του έργου και δεξιά του δίνονται σύνδεσμοι με την τοποθεσία του καθώς με τους συνεργάτες και τον επικεφαλή. Κάτω από αυτό παρουσιάζονται κάποια σχετικά έργα. Οι πληροφορίες αυτές βρίσκονται σε τετράγωνα ίδιου μεγέθους, με κείμενο ή εικόνα και διάταξη ανά δύο. Η καρτέλα “practice” περιλαμβάνει όλες τις πληροφορίες για τη φιλοσοφία του γραφείου και τα άτομα που το συγκροτούν. Χωρίζεται σε τέσσερις θεματικές, μια πρώτη γενική περιγραφή, τους εργαζόμενους, την φιλοσοφία και τις αρχές σχεδιασμού και τις θέσεις εργασίας. Οι βασικοί συνεργάτες κατηγοριοποιούνται ανάλογα με

56. www.rsh-p.com 120

ρίτσαρντ ρότζερς [richard rogers]

τη θέση τους, και παρουσιάζονται με φωτογραφία και ένα σύντομο βιογραφικό, ενώ τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας αναφέρονται ονομαστικά. Η φιλοσοφία του γραφείου δηλώνεται με λέξεις- κλειδιά, οι οποίες επεξηγούνται στις αντίστοιχες καρτέλες. Στην καρτέλα που αφορά τα νέα εμφανίζονται όλες οι δράσεις του γραφείου, όπως διαγωνισμοί, βραβεία, εκθέσεις, σεμινάρια, κλπ). Τέλος δίνονται βασικές πληροφορίες επικοινωνίας (διεύθυνση, τηλέφωνο, fax και email) και δίνεται παραπομπή σε κοινωνικά δίκτυα όπου το γραφείο διατηρεί ενεργό προφίλ. Ιστορικά η πρώτη ιστοσελίδα του γραφείου RSHP δημοσιεύθηκε το 2007, με χειρόγραφο κώδικα, σε διαφορετική μορφή από ότι η σημερινή. Από τότε μέχρι σήμερα έχει δεχθεί διάφορες τροποποιήσεις ως προς το περιεχόμενο και την μορφή. Η σημερινή ιστοσελίδα δημιουργήθηκε το 2015 με προσχεδιασμένη κωδικοποίηση.

121

Ζάν Νουβέλ [Jean Nouvel]

122

ζάν νουβέλ [jean nouvel]

Η ιστοσελίδα του γραφείου Ζάν Νουβέλ57, ξεκινά με μία εισαγωγική σελίδα, στην οποία εμφανίζεται η επωνυμία του γραφείου και τα στοιχεία επικοινωνίας. Στην σελίδα αυτή δίνεται στον χρήστη η επιλογή της γλώσσας (αγγλικά, γαλλικά) με την οποία γίνεται η είσοδος στην αρχική σελίδα. Η αρχική σελίδα είναι απλή σε μαύρο φόντο, χωρίς να υπάρχει διάδραση. Εμφανίζεται κεντρικά η επωνυμία του γραφείου με έντονο κόκκινο χρώμα και στο κάτω μέρος το μενού με λευκά γράμματα. Η πρώτη επιλογή στο μενού είναι τα νέα του γραφείου, στα οποία αναφέρονται οι δημοσιεύσεις περιοδικών, ομιλίες, διαγωνισμοί κ.ά. δίνοντας έτσι έμφαση στην εξωτερική δραστηριότητά του. Η δομή που ακολουθείται είναι τετράγωνα ίδιου μεγέθους σε στοίχιση ανά τρία, σε χρονολογική σειρά (από το πιο πρόσφατο στο πιο παλιό). Για την κάθε είδηση υπάρχει μία εικόνα (σκίτσο, φωτογραφία, φωτορεαλιστικό, κα.), ενώ από κάτω εμφανίζεται η ημερομηνία της είδησης και ο τίτλος. Η κάθε είδηση ακολουθεί μία συγκεκριμένη δομή, όπου υπάρχουν δύο στήλες. Αριστερά αναγράφεται ο τίτλος της είδησης και κάτω από αυτόν τοποθετείται μια εικόνα (την οποία μπορείς να ανοίξεις σε πλήρη οθόνη), και δεξιά υπάρχει το κείμενο, το οποίο συνοδεύεται από το χάρτη της τοποθεσίας, την οποία αφορά η είδηση. Στο κάτω μέρος υπάρχουν τρεις διαθέσιμες επιλογές, δυνατότητα επιστροφής στην αρχική σελίδα, επιστροφή στην κατηγορία και κοινοποίηση σε κοινωνικά δίκτυα (πχ. Facebook). Η καρτέλα που αφορά τα έργα του γραφείου ακολουθεί την ίδια λογική με την καρτέλα των ειδήσεων. Υπάρχει η δυνατότητα προβολής των έργων κατά χρονολογική σειρά (προεπιλεγμένη εμφάνιση), στον παγκόσμιο χάρτη, και ανά κατηγορία με βάση το πρόγραμμα. Επιλέγοντας το κάθε έργο η στοίχιση είναι ίδια με αυτή των ειδήσεων, με τη διαφορά ότι δεν εμφανίζεται μία εικόνα, αλλά μια σειρά από φωτογραφίες, τρισδιάστατες απεικονίσεις, σχέδια και σε κάποια ένα είδος ψηφιακού κολλάζ. Το κείμενο δίπλα περιγράφει το έργο αναλυτικά και στο τέλος υπάρχουν όλοι οι συντελεστές του έργου και οι διαστάσεις των χώρων καθώς και χάρτης της τοποθεσίας του. Η περιγραφή του γραφείου, οι συνεργάτες και η υπόλοιπη ομάδα παρουσιάζεται στην

57. www.jeannouvel.com 123

124

125

ζάν νουβέλ [jean nouvel]

σχετική καρτέλα, όπου γίνεται μια συνοπτική περιγραφή στο έργο του Jean Nouvel και αναφέρονται ονομαστικά όλοι οι συντελεστές. Εκτός από την καρτέλα αυτή, αφιερώνει ξεχωριστή καρτέλα για τον Ζάν Νουβέλ, στην οποία εκτίθεται εκτενέστερα η βιογραφία του, τα βραβεία, οι εκθέσεις και οι εκδόσεις. Οι πληροφορίες αυτές συντάσσονται χρονολογικά σε τίτλους και όχι σε ενιαίο κείμενο. Στην «επικοινωνία» δίνεται η τοποθεσία του γραφείου στον χάρτη και υπάρχουν τα e- mail ανάλογα με τον σκοπό της επικοινωνίας. Επίσης δεν δίνονται σύνδεσμοι για τα κοινωνικά δίκτυα. Τέλος επειδή το ενδιαφέρον του γραφείου δεν εστιάζει μόνο στην κατασκευή κτιρίων, αλλά και σε βιομηχανικό σχεδιασμό, σκηνογραφία, εσωτερική διακόσμηση, αφιερώνει ξεχωριστή καρτέλα, η οποία παραπέμπει σε νέα ιστοσελίδα για το κομμάτι αυτού του είδος του σχεδιασμού. Στο τέλος του έτους 2003 δημοσιεύεται η πρώτη ιστοσελίδα του γραφείου σε μορφή παρόμοια με τη σημερινή, η οποία εμφανίζεται τον Νοέμβριο του 2014. Η αλλαγή δεν γίνεται στην αισθητική της, αλλά στην μορφή. Ο κώδικας και των δύο ιστοσελίδων είναι χειρόγραφος.

126

Σιγκέρου Μπάν [Shigeru Ban]

127

128

129

σιγκέρου μπάν [shigeru ban]

Το γραφείο Shigeru Ban Architects59 διαθέτει μια ιστοσελίδα διαφορετικής μορφής από άλλα γραφεία, διότι η εικόνα που παρουσιάζει μοιάζει με την πρώτη ματιά με ιστοσελίδα ειδησεογραφίας. Η αρχική σελίδα δομείται σε δύο στήλες. Αριστερά τοποθετείται η επωνυμία του γραφείου και κάτω μία σειρά φωτογραφιών σε μορφή παρουσίασης από ένα επιλεγμένο έργο (Oita Prefectural Art Museum, 2014). Στο τέλος της στήλης αυτής δίνονται σε μορφή συνδέσμου δράσεις στις οποίες συμμετέχει το γραφείο. Δεξιά οργανώνεται το κύριο μενού της ιστοσελίδας, με τις κύριες κατηγορίες και τις υποκατηγορίες τους γραμμένες στα αγγλικά και στα ιαπωνικά (ταυτόχρονη εμφάνιση και των δύο γλωσσών). Στο προφίλ του γραφείου υπάρχει το βιογραφικό του Σιγκέρου Μπάν σε καταγραφή τίτλων, καθώς και των συνεργατών του. Στο ίδιο μοτίβο παρατίθενται οι εκθέσεις, οι ομιλίες, τα βραβεία και οι εκδόσεις του γραφείου. Στα έργα του γραφείου υπάρχει κατηγοριοποίηση με βάση ειδικά κριτήρια που τέθηκαν. Μπαίνοντας στην καρτέλα αυτή, οι κατηγορίες εμφανίζονται στο πάνω μέρος της οθόνης και ακολουθούν οι εικόνες των έργων με τον τίτλο τους, ταξινομημένες χρονολογικά. Στοιχίζονται σε τετράγωνα σε σειρά των οχτώ. Η παρουσίαση του κάθε έργου γίνεται ποικιλοτρόπως, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, πολλές φορές και διαφορετικά ανά έργο. Συνήθως χρησιμοποιούνται ρεαλιστικές φωτογραφίες, τρισδιάστατα μοντέλα, μακέτες, κείμενο. Τα νέα δημοσιεύονται στην αρχική σελίδα και αφορούν διαλέξεις, διαγωνισμούς, τύπο και βραβεία. Σαν ξεχωριστές κατηγορίες ορίζονται τα έργα που σχετίζονται με τις φυσικές καταστροφές (πχ. προσωρινές κατοικίες για σεισμοπαθείς) και τα πιο πρόσφατα project. Στην τελευταία κατηγορία που σχετίζεται με την επικοινωνία διατίθενται οι διευθύνσεις και τα στοιχεία επικοινωνίας των γραφείων του ανά τον κόσμο. Η δημοσίευση της πρώτης ιστοσελίδας έγινε το 2005 και τροποποιείται ανά διαστήματα χωρίς κάποια ριζική αλλαγή, πχ. με μορφοποιήσεις της γραμματοσειράς. Η σημερινή μορφή κυκλοφορεί στο διαδίκτυο από το 2012.

59. www.shigerubanarchitects.com 130

Φράι Όττο [Frei Otto]

131

132

133

φράι όττο [frei otto]

Η ιστοσελίδα του αρχιτέκτονα Φράι Όττο60 αποτελεί ουσιαστικά μία ιστοσελίδα μνημειακού χαρακτήρα, για την προβολή του έργου του αρχιτέκτονα. Ωστόσο η γερμανική γλώσσα ως μόνη επιλογή την κάνει δύσχρηστη για όποιον δεν τη γνωρίζει. Είναι αρκετά απλή ως προς την δομή της και έχει ως αρχική σελίδα την φωτογραφία του αρχιτέκτονα, όπως επίσης και μια παράθεση καρτελών για τα έργα του, την βιογραφία και τις εκδόσεις του. Δεν υπάρχει λεκτική περιγραφή των έργων, παρά μόνο έκθεση φωτογραφιών με λεζάντα. Η βιογραφία του και οι εκδόσεις αναφέρονται επιγραμματικά με χρονολογική σειρά. Η ιστοσελίδα δημοσιεύθηκε πρώτη φορά το 2007, γραμμένη με τυποποιημένο κώδικα, στη μορφή που είναι και σήμερα.

60. www.freiotto.com 134

Αλεχάντρο Αραβένα [Alejandro Aravena]

135

136

137

αλεχάντρο αραβένα [alejandro aravena]

Η ηλεκτρονική προβολή του γραφείου Elemental58 γίνεται μέσω μιας δομής που θυμίζει «οθόνη μέσα στην οθόνη». Αρχικά στην πρώτη σελίδα εμφανίζεται με μεγάλα γράμματα η επωνυμία του γραφείου και κάτω από αυτή, γραμμικά στοιχισμένη υπάρχει μία «οθόνη» στην οποία προβάλλονται κυλιόμενα δεξιά και αριστερά τα πρόσφατα νέα του γραφείου. Αριστερά της στοιχίζεται το μενού. Πέρα από την αρχική σελίδα τα «νέα» αποτελούν και ξεχωριστή καρτέλα με δομή όμοια με την αρχική σελίδα. Οι καρτέλες που σχετίζονται με τα έργα, τις εκθέσεις, τις ομιλίες, τις δημοσιεύσεις και τα βραβεία έχουν όμοια δομή, δηλαδή στοίχιση σε τετράγωνα σε σειρά των τεσσάρων, μέσα στα οποία τοποθετείται φωτογραφία σχετική με το θέμα, ο τίτλος και κάτω από αυτό τοποθεσία και χρονολόγηση. Συγκεκριμένα τα έργα διατάσσονται τυχαία, όμως ο χρήστης μπορεί να κάνει προβολή ανά κατηγορία με διαδραστικό τρόπο. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση του εκάστοτε έργου είναι φωτογραφία, κείμενο περιγραφής, τρισδιάστατη αναπαράσταση- φωτορεαλισμός, και κάποιες φορές βίντεο. Το οπτικό υλικό βρίσκεται πάνω από το κείμενο και εναλλάσσεται κυλιόμενα, δεξιά ή αριστερά. Η μετάβαση από το ένα έργο στο άλλο δεν αναγκάζει τον χρήστη να επιστρέψει στην αρχική καρτέλα των έργων, καθώς του δίνει τη δυνατότητα να κάνει κύλιση αριστερά ή δεξιά. Η καρτέλα «εκθέσεις» διαμορφώνεται όμοια με την προηγούμενη και με επιλογή κατηγοριοποίησης ανάλογα με το αν η έκθεση έγινε από τους elemental ή συμμετείχαν σε αυτή. Οι φωτογραφίες της κάθε έκθεσης συνοδεύονται από περιγραφικό κείμενο, ενώ η δομή και η μετάβαση ακολουθούν την προηγούμενη καρτέλα. Στην καρτέλα των διαλέξεων, των δημοσιεύσεων και των βραβείων δίνονται οι σύνδεσμοι αντίστοιχα, ενώ οι δημοσιεύσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με τον συντάκτη της δημοσίευσης (elemental, by others). Σχετικά με το γραφείο δίνονται ιστορικά στοιχεία και οι αρχές σχεδιασμού. Ταυτόχρονα παρατίθεται το βιογραφικό του Alexandro Aravena, παρουσιάζει τους συνεργάτες και την ομάδα. Δίνεται η τοποθεσία του γραφείου πάνω στο χάρτη και το τηλέφωνο επικοινωνίας, καθώς και μία φόρμα για απευθείας αποστολή μηνύματος και πληροφορίες για πρακτικήάσκηση. Το συλλογικό έργο του γραφείου, το οποίο έχει εκδοθεί σε βιβλίο, είναι διαθέσιμο για αγορά μέσω ειδικής καρτέλας που υπάρχει στην ιστοσελίδα. Ο κώδικας της ιστοσελίδας είναι από έτοιμη φόρμα.

58. www.elementalchile.cl 138

Αριστείδης Αντωνάς

139

140

141

αριστείδης αντωνάς

Η ιστοσελίδα του αρχιτέκτονα Αριστείδη Αντωνά61 παρουσιάζει ένα αρκετά ιδιαίτερο σχεδιασμό. Η οθόνη χωρίζεται κάθετα σε δύο παράθυρα, τα οποία είναι ισομεγέθη αρχικά. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να αλλάξει το πλάτος τους, μετακινώντας το ανάλογο σύμβολο δεξιά ή αριστερά ανάλογα με το παράθυρο που θέλει να δώσει έμφαση. Δεν υπάρχει σταθερή αρχική σελίδα, αφού κάθε φορά που κάποιος θα επισκεφθεί την ιστοσελίδα ή κάνει «ανανέωση», θα συναντήσει διαφορετικό έργο στα αριστερά και δεξιά την κατηγορία στην οποία ανήκει. Πιο συγκεκριμένα, στο αριστερό κομμάτι της οθόνης εμφανίζονται αποσπάσματα από τα έργα του αρχιτέκτονα, με τη μορφή «φυλλάδας», τα οποία μπορείς να εναλλάσσεις δεξιά ή αριστερά πατώντας τα βέλη που εμφανίζονται. Τα αποσπάσματα, που είτε αφορούν κομμάτι ενός έργου ή δημοσίευση του σε κάποιο μέσο, εμφανίζονται με τυχαία σειρά. Στο δεύτερο μισό της οθόνης προβάλλονται οι καρτέλες ανά κατηγορία ,ταξινομημένες με ειδικά κριτήρια. Η μετάβαση από τη μία στην άλλη γίνεται μέσω μονόδρομης κύλισης, καθώς αν ο χρήστης περάσει από την μία καρτέλα στην άλλη δεν υπάρχει δυνατότητα επιστροφής στην προηγούμενη, παρά μόνο αν «κυλίσει» τις καρτέλες προς τα κάτω μέχρι να τη συναντήσει ξανά. Η κατηγορία στην οποία βρίσκεται ο χρήστης αναγράφεται πάνω αριστερά του παραθύρου, ενώ δεξιά υπάρχει σύμβολο, που οδηγεί σε μία καρτέλα βιογραφικού και πληροφοριών επικοινωνίας. Στο κάτω μέρος υπάρχουν και όλες οι κατηγορίες σε μορφή συνδέσμου. Το κάθε παράθυρο δομείται σε τρεις κάθετες στήλες, όπου υπάρχουν οι τίτλοι των έργων, επιλεκτικές φωτογραφίες και αποσπάσματα κειμένων από δημοσιεύσεις των έργων αυτών, με μια ιδιαίτερη μορφή συμβολισμού, ενώ το αριστερό μέρος λειτουργεί ως μία οθόνη προβολής. Επιλέγοντας τον τίτλο, το έργο προβάλλεται πλήρως, ενώ επιλέγοντας την φωτογραφία ή το απόσπασμα μεγεθύνεται και δίνει εξωτερικόσύνδεσμο αντίστοιχα. Εξαίρεση στη μορφή αυτή αποτελεί η καρτέλα «texts», όπου σαν σύμβολο ορίζεται μια μικρογραφία της πρώτης σελίδας του κειμένου, που έχει πάνω τον τίτλο με μεγάλα γράμματα. Η δομή που ακολουθείται για την απεικόνιση των έργων είναι ίδια με την προηγούμενη. Τα μέσα αναπαράστασης που χρησιμοποιεί είναι κείμενο, τρισδιάστατη απεικόνιση, σχέδιο, σκίτσο, φωτογραφία και συνδυασμό τους σε κολλάζ, με 61. www.aristideantonas.com 142

αριστείδης αντωνάς

το προσωπικό ύφος του αρχιτέκτονα επιπρόσθετα στο πάνω δεξιά μέρος υπάρχουν τρία «πλήκτρα» επιλογής για προβολή του οπτικού υλικού και των δημοσιεύσεων, της περιγραφής και της κοινοποίησης στα κοινωνικά δίκτυα. Η σημερινή ιστοσελίδα σχεδιάστηκε το 2014, αλλά δίνεται σύνδεσμος για την προηγούμενη. Παραμένει ακόμα διαθέσιμη για προβολή, με το εξίσου ιδιαίτερο στήσιμο που έγινε το 2008.

143

Σπύρος Παπαδόπουλος

144

σπύρος παπαδόπουλος

Ένας διαφορετικός σχεδιασμός παρατηρείται στην ιστοσελίδα του αρχιτέκτονα Σπύρου Παπαδόπουλου62. Δομείται σε τρεις ζώνες, άνισες μεταξύ τους. Η πρώτη ζώνη περιλαμβάνει το όνομα του αρχιτέκτονα, τα έργα και τις κατηγορίες τους, το μενού και την επιλογή της γλώσσας (ελληνικά/αγγλικά). Στη δεύτερη ζώνη, αρχικά, εμφανίζεται μια λευκή επιφάνεια, στην οποία, σύροντας πάνω τον κέρσορα, σχεδιάζονται τετράγωνα σε διάφορα μεγέθη, με χρώμα γκρι ή κίτρινο. Η ζώνη αυτή ταυτόχρονα είναι κ μια ζώνη παρουσίασης των κατηγοριών του μενού. Η τρίτη και τελευταία ζώνη είναι ένας κάναβος ορθογωνίων, σε έξι σειρές, όπου ταξινομούνται τα έργα. Τα ορθογώνια αρχικά εμφανίζονται λευκά, μόνο με τον τίτλο, περνώντας όμως τον κέρσορα πάνω από κάποιο ορθογώνιο εμφανίζεται και μια χαρακτηριστική εικόνα. Όπως αναφέρθηκε, υπάρχει ταξινόμηση με βάση τις κατηγορίες των έργων. Ο χρήστης επιλέγοντας μια κατηγορία βλέπει στον κάναβο τα σχετικά λευκά ορθογώνια να «γεμίζουν» με την εικόνα του έργου, και τον τίτλο να μπαίνει σε κίτρινο φόντο. Η περιγραφή εμφανίζεται στη δεύτερη ζώνη μαζί με μια παράθεση οπτικού υλικού (φωτογραφίες, σχέδια, video, σκίτσα, φωτορεαλιστικές απεικονίσεις), με δυνατότητα μεγέθυνσης του και επανατοποθέτηση σε κατ’ επιλογή σημείο της οθόνης. Με τον ίδιο τρόπο απεικονίζονται και οι υπόλοιπες κατηγορίες του μενού. Οι κατηγορίες «νέα» και «κείμενα» ακολουθούν τον τρόπο προβολής της τρίτης ζώνης, ενώ η καρτέλα «δημοσιεύσεις» την αντίστροφη. Κάποια από τα κείμενα που βρίσκονται στην ομώνυμη καρτέλα είναι διαθέσιμα στο χρήστη για λήψη σε pdf. Επιπροσθέτως, τα «νέα» δίνουν εξωτερικούς συνδέσμους για την πλήρη ανάγνωση της πληροφορίας. Η ιστοσελίδα περιέχει πληροφορίες για το βιογραφικό του αρχιτέκτονα και μια λίστα των συνεργατών του ενώ, τέλος, στην καρτέλα επικοινωνίας, δίνονται τα στοιχεία επικοινωνίας καθώς και μια φόρμα άμεσης αποστολής e-mail. Η πρώτη ιστοσελίδα δημιουργήθηκε το 2009 και η σημερινή σχεδιάστηκε και δημοσιεύτηκε το 2012.

62. www.spirospapadopoulos.net 145

146

147

οι αρχιτέκτονες της φάλαινας [a whale’s architects]

148

οι αρχιτέκτονες της φάλαινας [a whale’s architects]

Οι «Αρχιτέκτονες της Φάλαινας»63 κατατάσσονται στους πειραματικούςεναλλακτικούς αρχιτέκτονες και σε αυτό το πλαίσιο κινείται και η ιστοσελίδα τους. Στο πάνω μέρος υπάρχει το όνομα της ομάδας σε δύο γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά) και ακολουθεί η φράση «το σπίτι είναι κι αυτό ένα θηλαστικό που κολυμπάει σε μπετόν» σε κεφαλαία γράμματα, με τα «Υ» να μοιάζουν με πίδακα νερού που σχηματίζεται κατά της αναπνοή της φάλαινας. Η φράση αυτή είναι ταυτόχρονα διατυπωμένη και στα γαλλικά, και μπλέκεται πάνω στην ελληνική. Από κάτω ακολουθούν δύο σειρές με εικόνες των έργων και ο χρήστης για να τις δει όλες καθώς και να διαβάσει ολόκληρη τη φράση πρέπει να κυλήσει το ποντίκι πάνω σε αυτές. Τοποθετώντας το ποντίκι πάνω σε κάθε εικόνα εμφανίζεται ο τίτλος του έργου και η κατηγορία στην οποία ανήκει. Κάτω από τις εικόνες υπάρχει το μενού της ιστοσελίδας σε σειρά και ειδικά για τα «έργα» υπάρχει επιπλέον κατηγοριοποίηση για τα οικοδομήματα, τα αντικείμενα και τη θεωρία. Επιλέγοντας την κάθε κατηγορία, παραμένουν οι ανάλογες εικόνες στο κανονικό τους χρώμα, ενώ οι υπόλοιπες ξεθωριάζουν. Η προβολή του κάθε έργου γίνεται με το πάτημα πάνω στην αντίστοιχη εικόνα, ενεργοποιώντας ένα νέο παράθυρο. Στο παράθυρο αυτό εναλλάσσονται χειροκίνητα (χρησιμοποιώντας τα βέλη δεξιά ή αριστερά, ή μέσω κύλισης) πληροφορίες και εικόνες του έργου. Η αναπαράσταση των project γίνεται μέσω κειμένου, σχεδίων, κολλάζ, μακέτας, σκίτσου, φωτογραφίας, φωτορεαλιστικών και διαγραμμάτων. Μέσω της ιστοσελίδας προωθούνται οι εκδόσεις που έχουν δημοσιεύσει ή έχουν συμμετάσχει οι αρχιτέκτονες. Το μενού συμπληρώνουν οι καρτέλες για την φιλοσοφία της ομάδας και την θεωρία της για την αρχιτεκτονική, καθώς και για τα νέα, την επικοινωνία, το ημερολόγιο και τους συνεργάτες της. Η μορφή της σημερινής ιστοσελίδας σχεδιάστηκε το 2011 με έτοιμο κώδικα. Από τότε δεν έχει τροποποιηθεί.

63. www.a-whale-s-architects.net 149

150

151

Lamb and Lamp: σχεδιασμός ιστοσελίδων

152

lamb & lamp: σχεδιασμός ιστοσελίδων

Η ομάδα Lamb and Lamp ιδρύθηκε στην Αθήνα το 2007 από τους Ελίνα Αξιώτη, Γιαννίκο Βασιλούλη, Εύη Σουγκάρα και Ελένη Σπυριδάκη, με σκοπό να εξυπηρετήσει ανάγκες σχεδιασμού στο ευρύτερο πεδίο της αρχιτεκτονικής και της τέχνης. Η ομάδα δραστηριοποιείται με δικά της έργα όπως το Floater Magazine64 και το Refurbishment Workshop65, καθώς αναλαμβάνει και έργα που της ανατίθεται από ιδιώτες ή οργανισμούς. Τα μέλη της έχουν συμμετάσχει στην παραγωγή εργαστηρίων όπως το Campanas Workshop66, KAM Workshops67 και του μεταπτυχιακού προγράμματος INSTEAD - parapoesis68. Έργα της ομάδας έχουν δημοσιευτεί στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχουν βραβευτεί στα Ελληνικά Βραβεία Γραφιστικής και Εικονογράφησης. Η πρώτη ιστοσελίδα που σχεδιάστηκε ήταν για τον Αριστείδη Αντωνά. Η επιθυμία του αρχιτέκτονα όλα τα αντικείμενα να αποτελούν συνδέσμους προς άλλες ιστοσελίδες έδωσε την έμπνευση για την δημιουργία ενός συστήματος συνδέσμου προς ιστοσελίδες δημοσιεύσεων, φωτογραφιών κ.α. Αργότερα προστέθηκε μια μορφή αιρετικής πλοήγησης, χωρίς ιεραρχία και γραμμικότητα. Η πλοήγηση στηρίζεται στην οργάνωση των αντικειμένων με “tags” με βάση την θεωρία folksonomy69. Σύμφωνα με την συνέντευξη που μας παραχώρησε ο κύριος Γιαννίκος Βασιλούλης, οι σχεδιαστές του γραφείου Lamb and Lamp αντλούν την έμπνευσή τους μέσα από την παρακολούθηση ιστοσελίδων στο διαδίκτυο. Δεν είναι απαραίτητο οι σελίδες που παρακολουθούν να σχετίζονται ως προς το περιεχόμενο με αυτές που πρόκειται να σχεδιάσουν, αφού η πηγή έμπνευσης συνήθως δεν σχετίζεται με το 64. floatermagazine.com 65. lambandlamp.com/refurbishment-workshop 66. YES! Ηotels, Αθήνα 2007-2011 67. kamworkshops.com, 2007-2016 68. parapoesis.tumblr.com, 2013-2016 69. Συνδυάζοντας το «λαό» και την «ταξινόμηση» η θεωρία αυτή σχετίζεται με την οργάνωση της πληροφορίας μέσω ετικετών από τον χρήστη, αντί για μια συγκεντρωμένη μορφή ταξινόμησης 153

lamb & lamp: σχεδιασμός ιστοσελίδων

περιεχόμενο με αυτές που πρόκειται να Για παράδειγμα μια ιστοσελίδα αρχιτεκτονικού περιεχομένου να έχει τη βάση της σε μια ιστοσελίδα ενδυματολογικού περιεχομένου. Κομμάτι του σχεδιασμού αποτελεί η προσαρμογή στις διάφορες συσκευές. Με τον τρόπο αυτό το περιεχόμενο «απλώνεται» ή «συρρικνώνεται» ανάλογα με το μέγεθος της οθόνης. Κατά ένα παράδοξο τρόπο η οργάνωση αυτή θυμίζει σχεδιασμό παλιότερης γενιάς, όπου η σελίδα σχεδιαζόταν σε συγκεκριμένες διαστάσεις για να «χωράει» σε όλες τις οθόνες. Μια σύγχρονη τάση του web design που πηγάζει από την ανάγκη προσαρμογής στις διάφορες συσκευές είναι η χρήση μεγάλων γραμμάτων στο κείμενο, ώστε να είναι ευανάγνωστα σε όλες τις περιπτώσεις. Ταυτόχρονα η τυπογραφία εξελίχθηκε δίνοντας περισσότερες επιλογές για τις γραμματοσειρές. Τα τελευταία χρόνια οι ιστοσελίδες τείνουν να ακολουθούν συγκεκριμένες δομές (templates). Για τα γραφεία είναι πολύ σημαντικό να κάνουν ‘in-house’ το στήσιμο των ιστοσελίδων δημιουργώντας ένα «γραφείο μέσα στο γραφείο». Παρόλα αυτά το Lamb and Lamp εστιάζει στην εμπειρία μέσω της επίσκεψης, επομένως δίνεται ιδιαίτερη σημασία στον τρόπο που παρουσιάζονται τα αντικείμενα, τι γίνεται όταν ο κέρσορας περνάει από πάνω ή πως γίνεται το «scrolling». Μια σύγχρονη τάση σχεδιασμού είναι το «parallax»70, το οποίο χρησιμοποιείται συχνά ως εφέ για την κύλιση, όμως υπάρχουν και παραδείγματα στα οποία χρησιμοποιείται για να τονίσει την πλοήγηση ή το περιεχόμενο. Όλος ο σχεδιασμός περιστρέφεται γύρω από τον χρόνο, αφού «όταν σχεδιάζεις για το ίντερνετ είναι λίγο σα να δημιουργείς το χρόνο, γιατί είναι διαφορετικός ο χρόνος όταν είσαι στο ίντερνετ, είναι όλα παράλληλα και σύνθετα». χρόνο, αφού «όταν σχεδιάζεις για το ίντερνετ είναι λίγο σα να δημι-

70. Ξεκινάει από τα βίντεο games τύπου σούπερ Μάριο, μια δημιουργία εικονικής προοπτικής όπου τα αντικείμενα κινούνται σε διαφορετική ταχύτητα.

154

lamb & lamp: σχεδιασμός ιστοσελίδων

ουργείς το χρόνο, γιατί είναι διαφορετικός ο χρόνος όταν είσαι στο ίντερνετ, είναι όλα παράλληλα και σύνθετα». Παλιότερα υπήρχε η τάση οι σχεδιαστές να «παίζουν» με το μενού, κάτι που πλέον θεωρείται ξεπερασμένο. Πλέον το μενού απλοποιείται και τοποθετείται σε κάποιο σημείο της ιστοσελίδας, ενώ κάποιες φορές ελαχιστοποιείται ή δεν υπάρχει καθόλου. Η ιστοσελίδα του γραφείου ΟΜΑ, για παράδειγμα λειτουργεί ως ένα ‘feed’ από διάφορες δημοσιεύσεις του γραφείου, όπως έργα, βίντεο κ.α. όπου δεν βλέπεις το μενού σε πρώτο πλάνο. Στις φορητές συσκευές το μενού συμβολίζεται με το “sandwich- icon”. Σημαντικές καρτέλες στο μενού αποτελούν οι ‘about’, ‘projects’ και ‘contact’. Όσο αναφορά τις δημοσιεύσεις προτείνεται σε μικρότερα αρχιτεκτονικά να αναδημοσιεύουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αφού πλέον όλα γίνονται σε πραγματικό χρόνο. Η εισαγωγή του περιεχομένου αποτελεί σημαντικό κομμάτι της σχεδιαστικής διαδικασίας. Την επεξεργασία των κειμένων και του οπτικού υλικού επιμελείται ο σχεδιαστής. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό (λόγω περιορισμένου χρόνου) γίνονται case studies παίρνοντας παραδείγματα τριών έργων διαφορετικής κατηγορίας (αν πρόκειται για αρχιτεκτονικό γραφείο) π.χ κατοικία, κάποιο μεγαλύτερο κτίριο και ένα πολεοδομικό έργο και μέσω αυτών δίνονται κατευθύνσεις για το ύφος του υλικού και οδηγίες για τις προδιαγραφές του. Οι ιστοσελίδες που σχεδιάζονται από την ομάδα δίνουν την αίσθηση της εμπειρίας, χωρίς να εστιάζουν τόσο στο περιεχόμενο. Αυτό συμβαίνει γιατί ο χρόνος που περνάει ο χρήστης σε μια σελίδα είναι πολύ λίγος, επομένως κρίνεται αναγκαία μια εμπειρία πλοήγησης διαφορετική από τις κλασσικές ιστοσελίδες. Άρα όλο το περιεχόμενο θα πρέπει να είναι στημένο για να ενταχθεί στην εμπειρία αυτή. Όπως αναφέρθηκε η ομάδα ασχολείται και με την οργάνωση εκθέσεων. Η οργάνωση αυτή ξεκινά από το υλικό και την επεξεργασία του. Πολύ σημαντικό κομμάτι της έκθεσης είναι ο φωτισμός αφού συνήθως οι χώροι που επιλέγονται στηρίζουν μεγάλο μέρος της διαμόρφωσής 155

lamb & lamp: σχεδιασμός ιστοσελίδων

τους στο φωτισμό. Παράλληλα γίνεται η επεξεργασία των εικόνων για προβολή και των ήχων αν υπάρχουν. Όπως και στις ιστοσελίδες δίνεται βάρος στην διαμόρφωση μιας εμπειρίας, οπότε μέρος της οργάνωσης της έκθεσης αποτελεί το πώς θα βιώσει το κοινό την εμπειρία, πως θα έρθει, πως θα ακούσει (πχ με κάποια ακουστικά), την απόσταση από κάποιο υλικό/ σχέδιο ή κατασκευή.

156

Συμπεράσματα

157

επίλογος

Από τις αρχές του 20ου αι. το ζήτημα της δημοσιοποίησης του έργου φαίνεται να απασχολεί τους αρχιτέκτονες. Έτσι δημιουργούνται τα πρώτα έντυπα ενώ στα μέσα του ίδιου αιώνα αρχίζουν να οργανώνονται και οι πρώτες εκθέσεις με θέμα την αρχιτεκτονική. Προς τα τέλη του αιώνα δημιουργούνται σημαντικοί θεσμοί προβολής του αρχιτεκτονικού έργου, όπως είναι η Μπιενάλε της Βενετίας το 1980 και το βραβείο Πρίτσκερ το 1979. Παράλληλα σημαντικό ρόλο στην προβολή παίζουν και οι ομιλίες που οργανώνονται γύρω από διάφορες θεματικές της αρχιτεκτονικής, όπου οι αρχιτέκτονες αναλύουν τις απόψεις τους στο κοινό. Στα μέσα αυτά στα τέλη του 20ου αιώνα προστίθεται το διαδίκτυο, το οποίο γρήγορα γίνεται αποδεκτό και από την αρχιτεκτονική κοινότητα. Αυτό έγκειται στο γεγονός ότι το διαδίκτυο απευθύνεται σε μεγάλο εύρος κοινού, πέρα από τα όρια της χώρας στην οποία δραστηριοποιείται το γραφείο αλλά και της ίδιας αρχιτεκτονικής κοινότητας. Με την εξέλιξη του διαδικτύου ταυτόχρονα με την ανάπτυξη τεχνολογίας οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες στον χρήστη ανεξάρτητα από τον τόπο που βρίσκεται και την ώρα της ημέρας. Αυτό έρχεται σε αντιπαράθεση με τα κύρια μέσα προβολής του μοντερνισμού (βιβλία, περιοδικά, εκθέσεις), τα οποία διατίθενται είτε σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο (εκθέσεις) είτε σε συγκεκριμένο αριθμό αντιτύπων. Σήμερα μέρος του έντυπου υλικού διατίθεται και ηλεκτρονικά χάρη στο διαδίκτυο μέσα από ηλεκτρονικές εκδόσεις, αλλά και από τις ιστοσελίδες του κάθε γραφείου. Το διαδίκτυο έδωσε στους αρχιτέκτονες την ευκαιρία να παρουσιάσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους και την δραστηριότητά τους μέσω των ιστοσελίδων τους. Σήμερα κάθε αρχιτεκτονικό γραφείο, ανεξάρτητα από το πεδίο δράσης του (μικρό ή μεγάλο), διαθέτει ιστοσελίδα καθώς και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσω του διαδικτύου το κάθε γραφείο εκθέτει, δωρεάν, μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς του. Το γεγονός αυτό αποτελεί μεγάλο πλεονέκτημα για τους νέους αρχιτέκτονες και όχι μόνο, οι οποίοι αποκτούν ερεθίσματα και κατευθύνσεις για την επικαιρότητα της αρχιτεκτονικής. Οι περισσότερες ιστοσελίδες διαθέτουν ξεχωριστή «καρτέλα» στην οποία δημοσιεύουν θέσεις εργασίας και πρακτικής άσκησης. Με τον τρόπο αυτό δίνουν την ευκαιρία σε νέους αρχιτέκτονες να εργαστούν σε αυτά και να διευρύνουν τις γνώσεις τους, αλλά ταυτόχρονα και το γραφείο εξελίσσεται απασχολώντας άτομα από όλο τον κόσμο. Εκτός από την «καρτέλα» των 158

επίλογος

θέσεων εργασίας υπάρχει και «καρτέλα» επικοινωνίας, όπου μπορούν να λάβουν προσφορά για έργα, ανοίγοντας το πεδίο δράσης τους σε όλο τον κόσμο. Η διαδικασία για τη δημιουργία μιας ιστοσελίδας αποτελεί για τον κάθε αρχιτέκτονα μία προσπάθεια ανάδειξης της φιλοσοφίας του. παρατηρώντας πολλές ιστοσελίδες καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι όσο πιο εμπορικός είναι ο χαρακτήρας του γραφείου, τόσο πιο τυποποιημένη είναι η ιστοσελίδα του. Η «εικόνα» του αρχιτεκτονικού γραφείου δίνει κίνητρο για την ανάπτυξη των μέσων αναπαράστασης, ώστε η πληροφορία που δίνουν να είναι κατανοητή από όλους. Παράλληλα μπαίνει σε μία διαδικασία ταξινόμησης και αρχειοθέτησης των στοιχείων που θα προβάλλει αφού πλέον ο χρόνος παραμονής των χρηστών σε μία ιστοσελίδα είναι σύντομος. Έτσι θα πρέπει η πληροφορία να είναι επαρκής ώστε να δίνει την πλήρη εικόνα του έργου σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα. Μέσα από τα έργα που προβάλλονται στις ιστοσελίδες, γίνεται αντιληπτό από το χρήστη το πεδίο δράσης του γραφείου. Παρ ’όλα αυτά διατηρούμε μια επιφύλαξη στο κατά πόσο είναι ξεκάθαρη η εικόνα μέσα από την ιστοσελίδα, γνωρίζοντας ότι ο ίδιος ο αρχιτέκτονας επιλέγει τι θα προβάλλει κατασκευάζοντας το επαγγελματικό του προφίλ. Εν κατακλείδι, παρατηρούμε ότι η αρχιτεκτονική δραστηριότητα, έχοντας πλέον αρκετά εργαλεία, δεν περιορίζεται μόνο στο κομμάτι του σχεδιασμού και της παραγωγής υλικού, αλλά εντάσσει σε αυτά και την δημόσια προβολή.

159

επίλογος

«Το παράθυρο λειτουργεί αμφίδρομα, μετατρέπει τον έξω κόσμο σε εικόνα για αυτούς που βρίσκονται μέσα στο σπίτι, ενώ ταυτόχρονα απεικονίζει την εικόνα του εσωτερικού στο εξωτερικό. Αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την έκθεση της ιδιωτικότητας κάποιου. Αντίθετα, όλοι έχουμε γίνει «ειδικοί» στην παρουσίαση του εαυτού μας. Με τον ίδιο τρόπο που κατασκευάζουμε λεπτομερώς την ιστορία της οικογένειας μας με φωτογραφίες, με την ίδια ικανότητα προβάλουμε το «νοικοκυριό» μας μέσω του παραθύρου» 64

64. “The picture window works two ways: it turns the outside world into an image to be consumed by those inside the house, but it also displays the image of the interior to that outside world. This shouldn’t be confused with exposing one’s privacy. On the contrary, we have all become “experts” on our own representation. In the same way that we meticulously construct our family history with snapshots, equally skillfully we represent our domesticity through the picture window.”

B. Colomina, Privacy and Publicity: modern architecture as mass media, MIT Press, London, 1994, σελ. 8 160

Πίνακες ανάλυσης ιστοσελίδων

161

162

163

164

165

166

167

Βιβλιογραφία

168

βιβλιογραφία

Alan Colquhoun, «Displacement of Concepts in Le Corbusier», Essays in Architectural Critisism, the MIT Press, Cambridge, Mass., 1985 Auerbach Alfred, An Exhibition of Home Furnishing Selected by MOMA, Arts & Architecture, 1960 B. Auger, The architect and the computer, Pall Mall, Λονδίνο 1972 B. Kolarevic, Architecture in the Digital Age. Design and Manufacturing, Spon Press, Νέα Υόρκη 2003 Baltanas Jose, Walking Through Le Corbusier, A Tour of his Masterworks, Thames &Hudson, London, 2005 Beatriz Colomina, Privacy and Publicity: Modern Architecture as Mass Media, MIT Press, London 1994 Carpenter Edward, Industrial Design 25th Annual Design in Review (introduction: “A Tribute to Charles Eames”), Whitney Library of Design, New York, 1979 Danilov Victor, “Mathematica: Exhibition at the Museum of Science and Industry, Chicago”, Museum (UNESCO), vol. 25, no. 2 F. Dogan, The Role of Conceptual Diagrams in the Architectural Design Process, Ph. D. Thesis, Georgia Institute of Technology, 2003 Gibgerich Owen, A Conversation with Charles Eames, The American Scholar, summer 1977 Girard A. H. & Laurie W.D., Jr., eds. An Exhibition for Modern Living, the Detroit Institute of Arts, Detroit, 1949 Goldstein Barbara Lee, Charles and Polygoides Stephanos, The Eames House, Arts & Architecture, February, 1983 Herman Miller Inc, Office of Charles and Ray Eames, Images of Early Amer169

βιβλιογραφία

ica, Zeeland, Michigan, 1976 John Neuhart, Marilyn Neuhart, Ray Eames, Eames design: the work of the Office of Charles and Ray Eames, H.N. Abrams, 1989, New York K. Frampton, Ο Le Corbusier και το Esprit Nouveau. 1907- 1931, στο «Μοντέρνα Αρχιτεκτονική. Ιστορία και Κριτική» (1981), μτφρ. Θ. Ανδρουλάκης, Μ. Παγκάλου, επιστημ. Επιμ. Α. Κούρκουλας, εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 1987 Kenmochi Isamu, The Works of Charles and Ray Eames, Graphic Design, October, 1965 Le Corbusier “L’ Art decoratif d’ aujourd’ hui”, G. Crès et Cie, Παρίσι 1925 Le Corbusier, Complete Architectural Works, Thames & Hudson, Λονδίνο, 1958 Le Corbusier, Modulor 2: La Parole est aux Usagers (Editions de l’Arcchitecture d’Aujourd’hui), Paris, 1955 Le Corbusier, Modulor: Δοκίμιο για ένα Αρμονικό Μέτρο σε Ανθρώπινη Κλίμακα με Παγκόσμια Εφαρμογή στην Αρχιτεκτονική και στη Μηχανική, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1971 Le Corbusier, My Work, Architectural Press, Λονδίνο 1960 Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονική (1923), μτφρ. Π. Τουρνικιώτης. Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα, 1997 Le Corbusier-Saiugnier, “Les Maisons ‘Voisin’”, L’Esprit nouveau 2 Lev. Manovich, The language of New Media, MIT Press, Cambridge Mass, 2001 Musee de l histoire de Marseille, L’image en architecture, les machines a dessiner, IIRIAM, Μασσαλία, 1984

170

βιβλιογραφία

N. Leach – D. Turnbull – C. Williams, Visual Thinking, University of California Press, Berkley, 1969 Neuhart John & Neuhart Marilyn, Connections: The Work of Charles and Rau Eames, (essay by Ralph Caplan.), UCLA Art Council, Los Angeles, 1976 Oeuvre Complete, ed. Girsberger, Le Corbusier & Pierre Jeanneret, Zurich, 1964 P. Johnson and H. R. Hitchcock, The International Style, 1932 P. Weirshar, Digital Space: Designing Virtual Environments, McGraw-Hill, 1998 Pat Kirkham, Charles and Ray Eames: designers of the 20th century, MIT Press, London 1995 R. Gabetti, C. Olmo “Le Corbusier e «L’Esprit Nouveau»”, EINAUDI, 1976 S. Kostof, The Architect: Chapters on the History of the Profession, Oxford University Press, Νέα Υόρκη/Οξφόρδη, 1977 Schrader Paul, ed. Poetry of Ideas: The Films of Charles Schrader Paul, ed. Poetry of Ideas: The Films of Charles Eames, Film Quarterly, Spring, 1970 Sigfried Giedion, Space, Time and Architecture – the Growth of a New Tradition, Cambridge (Mass.), 1941 V. Flusser, Προς μια Φιλοσοφία της Φωτογραφίας (1983), μτφρ. Ι. Duennebier, H. Παπαϊωάννου, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1998 W. Benjamin, Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαρωγιμότητάς του (1936), στο Δοκίμια για την τέχνη, μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα, 1978 Sigfried Giedion, Space, Time and Architecture – the Growth of a New Tradition, Cambridge (Mass.), 1941 171

βιβλιογραφία

V. Flusser, Προς μια Φιλοσοφία της Φωτογραφίας (1983), μτφρ. Ι. Duennebier, H. Παπαϊωάννου, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1998 W. Benjamin, Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαρωγιμότητάς του (1936), στο Δοκίμια για την τέχνη, μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα, 1978 Γιάννης Πεπονής, Χωρογραφίες, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997 Παναγιώτης Τουρνικιώτης (επιμ.), Δυο ταξίδια στον Le Corbusier, Αθήνα, ΚΑΜ-futura, 2005 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, VERS L.C. Contre 16+9 θέσεις για την επικαιρότητα του Le Corbusier, Εκδόσεις Futura, Αθήνα 2010 Συλλογικό Έργο, Η Αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης, Εκδόσεις Futura, Αθήνα 2006

172

διαδικτυογραφία

Βραβείο Pritzker www.pritzkerprize.com Biennale Βενετίας www.labiennale.org TED www.ted.com www.ted.com/about/our-organization www.ted.com/talks/norman_foster_s_green_agenda www.ted.com/talks/liz_diller_plays_with_architecture www.ted.com/talks/liz_diller_a_giant_bubble_for_ debate www.ted.com/talks/daniel_libeskind_s_17_words_ of_architectural_inspiration www.ted.com/talks/bjarke_ingels_3_warp_speed_ architecture_tales www.ted.com/talks/bjarke_ingels_hedonistic_sustainability www.ted.com/talks/shigeru_ban_emergency_shelters_made_from_paper www.ted.com/talks/alejandro_aravena_my_architectural_philosophy_bring_the_community_into_the_process www.ted.com/talks/frank_gehry_asks_then_what Alvaro Siza www.alvarosizavieira.com Archistudio www.archistudio.gr Assemble www.assemblestudio.co.uk Atelier 66 www.a66architects.com Bernard Tschumi www.tschumi.com BIG www.big.dk Daniel Libeskind www.libeskind.com Deca Architects www.deca.gr Diller Scofidio www.dsrny.com DRGF Architects www.drgf.gr Elemental www.elementalchile.cl Frank Gehry www.foga.com Frei Otto www.freiotto.com

173

διαδικτυογραφία

Herzog & De Meuron www.herzogdemeuron.com ISV Architects www.isv.gr Jean Nouvel www.jeannouvel.com K&K Architects www.kkarchitects.gr Kinetic Lab Architects www.klabarchitects.com K-Studio www.k-studio.co.uk Mock Architects www.mock.gr MVRDV www.mvrdv.nl Norman Foster www.fosterandpartners.com OMA www.oma.eu Oscar Niemeyer www.niemeyer.org.br Peter Eisenman www.eisenmanarchitects.com Peter Zumthor zumthor.tumblr.com Point Soupreme www.pointsupreme.com Rafael Moneo www.moneobrock.com Renzo Piano www.rpbw.com Richard Rogers www.rsh-p.com SANAA www.sanaa.co.jp Shigeru Ban www.shigerubanarchitects.com Sou Fujimoto www.sou-fujimoto.net Studio 12 www.studio12architecture.com Toyo Ito www.toyo-ito.co.jp V3 Architects www.v3architects.com VOIS www.voisarchitects.com Yannis Aesopos www.aesopos.net Zaha Hadid www.zaha-hadid.com Αλέξανδρος Τομπάζης www.tombazis.com Ανδρέας Αγγελιδάκης www.angelidakis.com Αριστείδης Αντωνάς www.aristideantonas.com Ιωάννης Κίζης www.kizisarchitects.gr Κούρκουλας-Κοκκίνου www.kokkinoukourkoulas.com ΜΟΒ Αρχιτέκτονες www.mobarchitects.gr Οι Αρχιτέκτονες της Φάλαινας www.a-whale-s-architects.net Παύλος Χατζηαγγελίδης 314architecturestudio.com Σπύρος Παπαδόπουλος www.spirospapadopoulos.net 174

εικονογράφηση

23 Εξώφυλλο του βιβλίου ‘Vers une architecture’ 25 Εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης ‘Modern Art_In

ternational Exhibition’, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

της Νέας Υόρκης_ 9 Φεβρουαρίου -23 Μαρτίου 1932 27 Άποψη χώρου της έκθεσης Modern Architecture, Μουσείο

Μοντέρνας Τέχνης 1932 31 Εξώφυλλο του περιοδικού «L’esprit nouveau», τεύχος 1o 33

Les Maisons Voisins, «L’esprit nouveau», τεύχος 2o 34 Les Maisons Voisins, «L’esprit nouveau», τεύχος 2o 36 Σελίδα του L’Esprit Nouveau 25 όπου έχει γίνει κράτηση για

μια φωτογραφία εργοστασιακού λαμπτήρα 39 Το καλοκαίρι του κυρίου Λε Κορμπυζιέ 42 Κολλάζ έργων του αρχιτέκτονα Πίτερ Άιζενμαν 45 Τα σκίτσα του Φρανκ Γκέρυ, από τον Σίντνεϊ Πόλακ 50 Τσαρλς και Ρέι Ίμς 52 Το γραφείο Eames- 901 Washington Boulevard Venice - California 55 Οι Τσαρλς και Ρέι Ίμς επεξεργάζονται τα αρνητικά των φωτογραφιών τους 60 Σειρά μονογραφιών του αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο, εκδόσεις

Ίδρυμα Renzo Piano 62 Οι Πόιντ Σουπρίμ εν ώρα εργασίας 65 Έκθεση για το έργο του Frank Gehry, Κέντρο Pompidou,

Παρίσι, Οκτώβριος 2014 68 Χάρτης του πάρκου Τζιαρντίνι με τα εθνικά περίπτερα 69 Χάρτης του πάρκου Αρσενάλε με τα εθνικά περίπτερα 70 Κόμικ για το βραβείο Πρίτσκερ 2016 74 Αλεχάντρο Αραβένα, Μπγιάρκε Ίνγκελς, Ντάνιελ Λίμπεσκιντ,

Σιγκέρου Μπαν, ομιλητές στο κανάλι TED 86 Χειρόγραφος κώδικας ιστοσελίδας του αρχιτέκτονα Ζάν Νουβέλ 87 Ιστοσελίδα του γραφείου Zaha Hadid Architects με κώδικα

από έτοιμο «πίνακα» (template) 91 Λογότυπα από γνωστές αρχιτεκτονικές ηλεκτρονικές

πλατφόρμες και περιοδικά 92 Στιγμιότυπο της εξέλιξης της ιστοσελίδας του Ρίτσαρντ

Ρότζερς ανά έτος (webarchive.org) 175

εικονογράφηση

97 Αρχική οθόνη της ιστοσελίδας του αρχιτέκτονα Ντάνιελ Λίμπεσκιντ 100 Αρχική οθόνη της ιστοσελίδας του γραφείου Steven Holl Architects 103 Στιγμιότυπο εν ώρα πλοήγησης στην ιστοσελίδα των Herzog

& De Meuron.

107 Στιγμιότυπο έργου από την ιστοσελίδα του γραφείου Deca 109 Eκδοχή της ιστοσελίδας του γραφείου RSH +P σε φορητή συσκευή (τάμπλετ) 111 Eκδοχή της ιστοσελίδας του γραφείου Ateliers Jean Nouvel

σε φορητή συσκευή (τάμπλετ) 112 Σύμβολα από μέσα κοινωνικής δικτύωσης 117 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του γραφείου RSH +P 123 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του γραφείου Ateliers Jean Nouvel 127 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του γραφείου Shigeru Ban Ar- chitects 131 Στιγμιότυπο της μνημειακού χαρακτήρα ιστοσελίδας του

αρχιτέκτονα Φράι Όττο 135 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του γραφείου Ελεμένταλ 136 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του αρχιτέκτονα Αριστείδη Αντωνά 145 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του αρχιτέκτονα Σπύρου Παπαδόπουλου 149 Στιγμιότυπο της ιστοσελίδας του γραφείου Αρχιτέκτονες της φάλαινας 154 Λογότυπο του γραφείου lamb & lamp 160 Ταξινόμηση αρχιτεκτονικών γραφείων με βάση τη φιλοσοφία τους 161 Ταξινόμηση αρχιτεκτονικών γραφείων με βάση τη δομή της ιστοσελίδας τους 162 Ταξινόμηση αρχιτεκτονικών ιστοσελίδων με βάση την

πληροφορία του έργου τους 164 Πίνακας με τη δημοσιοποίηση του έργου των αρχιτεκτονικών γραφείων 165 πίνακας των αρχιτεκτονικών γραφείων που παραπέμπουν

στα κοινωνικά δίκτυα 176

177

178

179

180