Whitepaper: Wortelopdruk voorkomen om de infrastructuur te beschermen en veiligheid te bevorderen

WHITEPAPER

Wortelopdruk voorkomen om de infrastructuur te beschermen en veiligheid te bevorderen Het verborgen gevaar van wortelopdruk helder in beeld én de oplossing om het te voorkomen of tegen te gaan GREENMAX.EU

In dit whitepaper...

1.

3.

...leggen we uit hoe wortelopdruk ontstaat

2.

…brengen we de verkeersveiligheidsrisico’s van wortelopdruk in kaart

…brengen we schade aan de infrastructuur door wortelopdruk in beeld

4.

…gaan we in op de aansprakelijkheid bij wortelopdruk

…reiken we oplossingen

5.

aan om wortelopdruk te voorkomen of tegen te gaan

6.

2

…laten we case studies zien van oplossingen voor wortelopdruk

1

Wat veroorzaakt wortelopdruk?

Wortelopdruk is het fenomeen waarbij boomwortels steeds dikker en sterker worden en daardoor de bestrating omhoog drukken.

3

1

Wat veroorzaakt wortelopdruk?

U heeft het vast wel eens gezien: een asfaltweg vol scheuren en hobbels of een fietspad met opgedrukte tegels. Misschien bent u er zelfs wel eens overheen gestruikeld tijdens het fietsen, skeeleren of wandelen. Niet alleen is het een doorn in het oog voor de infrastructuur, het kan ook tot onveilige situaties in het verkeer leiden. We hebben het natuurlijk over wortelopdruk.

De kracht van boomwortels

vanwege budgettaire of tegenstrijdige

De oorzaak van wortelopdruk is

vereisten. Door een compromis te sluiten met betrekking tot de

eigenlijk heel simpel. Er wordt een

groeiplaats van een boom, is het te

boompje geplant in de bebouwde

verwachten dat er in een later stadium

omgeving, omringd door bestrating of

wortelopdruk ontstaat. Er is veel

tegels. Hoewel de wortels van de jonge

onderzoek gedaan naar de relatie

aanplant in het begin nog weinig kwaad

tussen boomwortels en beschadigde

kunnen doen, worden deze na verloop

bestrating. Vaak heeft dit betrekking op

van tijd alsmaar dikker en sterker. Sterk

een specifieke locatie of boomsoort,

genoeg om de tegels en bestrating

maar er zijn ook onderzoeken die zich

omhoog te duwen en scheuren te laten ontstaan in het asfalt.

richten op design-kwesties.

Compromissen in de groeiplaats Wanneer u nieuwe bomen gaat planten,

De belangrijkste oorzaken van wortelopdruk

is het belangrijk om de kracht van de

Bij wortelopdruk zijn er twee belangrijke

boomwortels niet te onderschatten. Als

facetten die schade aan verharding

het gaat om groen in de openbare

veroorzaken. Allereerst veroorzaken

ruimte, worden er helaas nog te vaak

dikkere wortels meer schade – en

compromissen gesloten

wortels worden ieder jaar dikker.

4

1

Wat veroorzaakt wortelopdruk?

Daarnaast is de schade het grootst als

Wortels te hoog in profiel

de wortels hoog in het profiel¹ groeien.

Boomwortels zijn opportunistisch en

De meeste schade wordt dan ook

groeien de kant op van de minste

veroorzaakt door dikke wortels die zich

weerstand. De kwaliteit van de

hoog in het profiel bevinden.

groeiomstandigheden onder de verharding bepalen de hoogteligging

Diktegroei van boomwortels

van de wortels. Door betere

De gemiddelde diktegroei van de

groeiomstandigheden te creëren in

wortels is afhankelijk van de boomsoort.

diepere lagen, wordt direct de kans op

Het is daarom belangrijk om vooraf de

wortelopdruk verminderd.

juiste keuze te maken voor een boomsoort, zodat de diktegroei van de wortels goed in beeld kan worden gebracht.

¹ Boomprofiel: het profiel van een boom verwijst naar de vorm en structuur van de boom wanneer deze van opzij wordt bekeken.

5

2

Gevaarlijke verkeerssituaties door wortelopdruk Wortelopdruk vormt een obstakel voor diverse soorten verkeersdeelnemers, zoals automobilisten, fietsers, skateboarders, skeeleraars en wandelaars. Vooral voor kwetsbare groepen, zoals ouderen en zwakkeren, kan wortelopdruk tot ernstige gevolgen leiden. We hebben een aantal situaties geschetst waarin deze verkeershindernissen worden weergegeven.

Gevaarlijke/belemmerende situaties:

fietsen wielrenners in groepen, waardoor dit voor meerdere mensen gevolgen kan hebben.

1. Auto’s of motorrijders die een slinger

maken om wortelopdruk te ontwijken

Noodlottige ongevallen

(zie figuur 2.1).

2. Ouderen of zwakkeren die

Om zulke gevaarlijke verkeerssituaties

wortelopdruk (te) laat zien, macht over

te voorkomen, is het belangrijk om

het stuur verliezen en struikelen over

wortelopdruk te voorkomen of tegen te

wortelopdruk (zie figuur 2.2).

gaan op plekken waar dit nodig is.

3. Slechtzienden die over een trottoir

Wanneer er letsels of, in het ergste

lopen en struikelen over wortelopdruk

geval, zelfs noodlottige ongelukken

(zie figuur 2.3).

ontstaan door wortelopdruk, worden de

4. Skeeleraars en skateboarders die niet

gevolgen bijzonder ernstig en

op tijd kunnen remmen en struikelen

ingrijpend. Zo kwam er in 2009 een

over wortelopdruk (zie figuur 2.4).

bericht in de media² dat twee

5. Wielrenners die met volle vaart fietsen

motorrijders om het leven kwamen

en uitwijken voor of struikelen over

doordat ze uitweken voor wortelopdruk

wortelopdruk (zie figuur 2.5). Vaak

in de weg.

6

2

Gevaarlijke verkeerssituaties door wortelopdruk 2.1

2.2

2.3

2.4

2.5

² Bron: Gemeente aansprakelijk voor ongeluk als gevolg van wortelopdruk

7

3

Schade aan de infrastructuur door wortelopdruk Wortelopdruk doet niet alleen afbreuk aan het infrastructurele landschap, het veroorzaakt ook aanzienlijke schade aan wegverharding, riolering en nutsfaciliteiten.

Beschadiging aan het wegdek

asfaltlagen. Dit kan leiden tot het barsten en vervormen van deze

Na verloop van tijd, wanneer de

funderingen. Hierdoor kunnen er

boomwortels groeien en uitzetten,

zwakke plekken ontstaan in de

wordt er druk uitgeoefend op de

infrastructuur waar sneller verdere

bestrating of het wegdek erboven. Dit

schade of slijtage zal ontstaan.

heeft als gevolg dat er scheuren of breuken ontstaan in het wegdek,

Schade aan ondergrondse nutsvoorzieningen

verzakkingen optreden in de bestrating of tegels omhoog worden geduwd bij

Hoewel wortelopdruk vooral het

trottoirs of fietspaden. In sommige

probleem omvat waarbij bestrating

gevallen zijn de wortels zo sterk dat ze

omhoog wordt geduwd en funderingen

boven de bestrating komen te liggen.

worden aangetast, is de beschadiging van ondergrondse nutsvoorzieningen

Barsten en vervormen van funderingen

door worteloverlast ook belangrijk om te vermelden. Wanneer wortels

Wanneer boomwortels onder het

ongehinderd kunnen groeien, ontstaan

wegdek doorgroeien, oefenen ze druk

er vaak conflicten met ondergrondse

uit op de funderingen van de

nutsvoorzieningen, zoals water-

infrastructuur, zoals beton of

leidingen, rioleringen, gasleidingen en

8

3

Schade aan de infrastructuur door wortelopdruk

netwerkkabels. Zo klemmen de wortels

Bovendien stimuleert snoeien vaak

zich om de kabels heen of groeien ze in

snellere wortelgroei bij de snijwond,

de leidingen. Hierdoor komen de kabels

wat leidt tot herhaalde verhardings-

en leidingen onder een enorme druk te

problemen. Een middelgrote gemeente

staan, met als gevolg lekkages,

heeft berekend dat herstelkosten door

verstoppingen of storingen bij

wortelopdruk per boom jaarlijks tien

dienstverleningen.

keer hoger zijn dan regulier boomonderhoud. Daarmee is het één

Wortelsnoei is een kortetermijnoplossing

van de meest onderschatte kostenposten binnen de gemeente.

De standaardaanpak binnen de civiele techniek bij schade door wortelopdruk,

Wortelsnoei is dus een kortetermijn-

is het toepassen van wortelsnoei en

oplossing. Een duurzamere aanpak zou

daarna het herstellen van de

focussen op het verbeteren van de

verharding. Echter, deze aanpak kent

groeiomstandigheden van de boom.³

nadelen. Onjuiste en repetitieve wortelsnoei kunnen problemen

Beter voorkomen dan repareren

opleveren met de stabiliteit van de

Het repareren van schade aan de

boom, vaak op lange termijn. Wanneer

infrastructuur door worteloverlast –

bomen omwaaien door onvoldoende

waaronder wortelopdruk – vereist vaak

stabiliteit, is er niet alleen schade aan de

dure, arbeidsintensieve en tijdrovende

verharding, maar bestaat ook het risico

reparaties. Daarom is het altijd beter om

dat kabels en leidingen beschadigen.

wortelopdruk te voorkomen en niet af te wachten totdat er schade ontstaat aan de infrastructuur.

³ Bron: Wortelopdruk structureel aanpakken door groeiplaatsverbetering

9

3

Schade aan de infrastructuur door wortelopdruk

“Het jaarlijks herstellen van verharding door wortelsnoei, is niets anders dan een ad-hoc maatregel en één van de meest onderschatte kostenposten binnen de gemeente” - Nationale Bomenbank

10

4

De aansprakelijkheid bij wortelopdruk Wanneer wortelopdruk zich voordoet in de openbare ruimte, is het in bepaalde gevallen zo dat de gemeente of wegbeheerder hiervoor aansprakelijk gehouden worden. Er moet hiervoor wel sprake zijn van gevaar veroorzaakt door gebreken aan het wegdek bij normaal gebruik daarvan.

Wegbeheerders

Gevaar door wortelopdruk

De verantwoordelijkheid voor de aanleg

Op grond van art. 6:174 van het

en het onderhoud van wegen, inclusief

Burgerlijk Wetboek is de

trottoirs en fietspaden, ligt bij de

wegbeheerder, zoals de gemeente,

wegbeheerder. Wegbeheerders in

verantwoordelijk voor de staat van de

Nederland hebben dan ook een

weg en eventueel aansprakelijk als

zorgplicht om schade en of letsel door

sprake is van een gevaarlijke situatie. Nu

wortelopdruk op paden en wegen te

is het zo dat niet iedere hobbeltje in de

voorkomen.

weg leidt tot aansprakelijkheid. De verantwoordelijkheid van de

Overheidsinstanties

wegbeheerder voor schade of letsel

In het geval van openbare wegen

ontstaat pas wanneer er een gebrek

dragen overheidsinstanties, zoals de

aanwezig is dat een direct gevaar vormt

Rijksoverheid, de provincie en

voor de weggebruiker. Bovendien

gemeenten, de verantwoordelijkheid

kunnen omstandigheden, zoals slecht

om wegen in goede en veilige staat te

weer of druk verkeer, van invloed zijn

laten verkeren.

op de beoordeling van een gevaarlijke

11

4

De aansprakelijkheid bij wortelopdruk

situatie. In zulke gevallen is het de

mate van het gevaar ook een grote rol.

verantwoordelijkheid van de

Wanneer er sprake is van ernstige

weggebruiker om zijn of haar eigen

schade aan het wegdek door

rijgedrag aan te passen.

wortelopdruk, mag er meer zorgvuldigheid van de wegbeheerder

Zorgplicht om te waarschuwen

worden verwacht – tenzij redelijkerwijs

Er geldt een risicoaansprakelijkheid

eerder herstel niet mogelijk was.

voor de wegbeheerder, maar dit houdt niet in dat iedere valpartij door

Voorkom gevaarlijke situaties

wortelopdruk automatisch tot

Om gevaarlijke situaties door

schadevergoeding leidt. Gemeenten

wortelopdruk te vermijden, is het

kunnen niet dagelijks ieder gebrek aan

belangrijk om als wegbeheerder of

de weg controleren en direct repareren.

gemeente wortelopdruk tijdig te

Wel is het zo dat ze de zorgplicht

behandelen. Nog beter is om de nodige

hebben om te waarschuwen voor

maatregelen te treffen om

gevaarlijke situaties, zodat

wortelopdruk te voorkomen wanneer er

weggebruikers hun rijgedrag kunnen

nieuwe aanplant wordt geplaatst. In het

aanpassen. Zo kan bijvoorbeeld het

volgende hoofdstuk (H5) dragen we een

ontbreken van een waarschuwingsbord

aantal oplossingen aan om

voor een slecht wegdek leiden tot

wortelopdruk te voorkomen of tegen te

aansprakelijkheid. Daarbij speelt de

gaan.

Bron: Aansprakelijkheid wegbeheerder bij schade door boomwortels

12

5

Wortelopdruk voorkomen of tegengaan Wortelopdruk is een probleem dat tot serieuze gevolgen kan leiden, zoals verkeersongelukken of beschadiging van de infrastructuur. Dat terwijl wortelopdruk op een erg eenvoudige manier te voorkomen is met de juiste hulpmiddelen, zoals wortelwering en wortelgeleiding.

Oplossingen tegen wortelopdruk

doorgaans af naar één richting: boven de evenaar naar links en onder de

Wortelwering en wortelgeleiding zijn

evenaar naar rechts. Dit heeft te maken

methoden om worteloverlast, zoals

met het feit dat de aarde links om zijn as

wortelopdruk en beschadiging aan

draait, wat de groeirichting van de

ondergrondse nutsvoorzieningen, te

wortels beïnvloedt.

voorkomen of tegen te gaan.

Wortelwering

Wortelgeleiding

Wortelwering houdt in dat boomwortels

Wortelgeleiding betekent letterlijk dat

worden geblokkeerd door een barrière,

de wortels in een bepaalde richting

waardoor deze niet verder kunnen

worden geleid. Net als bij wortelwering,

groeien in een bepaalde richting. Deze

stuiten de wortels bij wortelgeleiding op

barrière noemen we ook wel een

een barrière – in dit geval een

‘wortelweringswand’. Zodra de wortels

wortelgeleidingspaneel. De

op de wand stuiten, zullen deze langs

geleidingspanelen van GreenMax zijn

de weringswand blijven groeien op

voorzien van geleidingsribben die haaks

dezelfde hoogte. De wortels buigen

op het paneel zijn geplaatst. Deze

13

4

Wortelopdruk voorkomen of tegengaan

ribben zorgen ervoor dat de wortels

de keuze maakt tussen wortelwering of

naar beneden worden geleid zodra ze

wortelgeleiding, is het belangrijk dat u

tegen het paneel stuiten. Wanneer de

eerst het doel dat u ermee wilt

wortels eenmaal aan de onderkant van

bereiken helder voor ogen hebt. Wilt u

het paneel zijn beland, groeien ze in een

ondergrondse nutsvoorzieningen

horizontale richting weer verder.

beschermen tegen worteloverlast? Of wilt u wortelopdruk voorkomen of tegenaan? Of beiden? En hoeveel

Diverse typen wortelschermen

ruimte is er rondom de boom om

Zowel om wortelwering als

wortelschermen te plaatsen? Wanneer

wortelgeleiding tot stand te laten

u het antwoord op deze vragen heeft,

komen, zijn er diverse typen

kunt u het keuzemenu eenvoudig

wortelschermen, zoals Tree Root Guide,

invullen en het juiste wortelscherm bij

RootBlock en RootControl. Voordat u

uw doel vinden.

Meer informatie over wortelwering & wortelgeleiding:

14

BEKIJK HIER

6

Case studies Statenlaan, Drunen

6.1

BEKIJK MEER

Strak & veilig fietspad vrij van wortelopdruk

Eindresultaat na aanleg

Resultaat 13 jaar later

In 2009 werden onze TRG-

13 jaar later...

wortelgeleidingspanelen toegepast

Wegopzichter Henk van de Brand:

langs fietspaden in Drunen om

‘Onze wijkbeheerder die daar

worteldruk te voorkomen. Er werden

verantwoordelijk is voor het beheer en

Platanus x acerifolia 'Tremonia' bomen

onderhoud geeft aan dat we op dit

geplant, waarvan bekend is dat ze een

moment, dertien jaar na aanleg, geen

aanzienlijke worteldruk veroorzaken.

enkel werk heeft aan het asfalt. Het hele

Met de aanbreng van TRG-panelen

fietspad en het ernaast gelegen trottoir

wordt wortelopdruk voorkomen en

zien er nog puntgaaf uit.’

tegelijkertijd de stabiliteit van de bomen gewaarborgd. Zo kunnen fietsers veilig gebruikmaken van het fietspad.

15

6

Case studies Burgemeester van Zwietenpark, ‘s-Hertogenbosch

6.2

Wortelwering redt de bomen in stadspark

BEKIJK MEER

De meeste bomen in het

geschrapt. Er werd gekozen om de

Burgermeester van Zwietenpark in

wortelweringswand RootControl langs

’s-Hertogenbosch zijn vleugelnoten van

de bomen te plaatsen om wortelopdruk

ruim veertig jaar oud. Hier en daar

tegen te gaan. Hierna werd er een

zorgen de wortels voor opdruk op fiets-

nieuw, ‘wortelopdrukvrij’ pad

en wandelpaden, wat leidt tot

aangelegd.

gevaarlijke situaties. De bomen zijn

Na ruim vier jaar kunnen parkbezoekers

sfeer- en beeldbepalend voor het park,

nog steeds zorgeloos fietsen, skaten,

waardoor er veel weerstand ontstond

skeeleren en wandelen over een pad

tegen de plannen om de bomen te

dat vrij is van wortelopdruk! Zo is er een

kappen. Op het allerlaatste moment

harmonieuze combinatie tussen groen

heeft de gemeente ‘s-Hertogenbosch

en infrastructuur gecreëerd en blijft de

de kap van tientallen bomen in het

esthetische waarde van het park

Burgemeester van Zwietenpark

behouden.

16

Uw gemeente of provincie beschermen tegen wortelopdruk?

Plan een vrijblijvende afspraak met onze experts via info@greenmax.eu of +31(0) 413 294 447. Samen met u gaan we op zoek naar de beste oplossing voor de bomen en maken we een voorstel op maat.

PLAN AFSPRAAK

GREENMAX.EU Afbeeldingen & illustraties: © 2023 GreenMax Group