Κλίμακα|Από τη Συμβατική στην Υβριδική Συνθήκη

Παπακωνσταντίνου Μαρία - Σιγκρίδη Αναστασία-Μαρία

εισαγωγή στην αρχιτεκτονική έρευνα-διάλεξη

ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΞΑΝΘΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Επιβλέποντες Καθηγητές: ΜΑΝΤΖΟΥ ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ ΘΩΜΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΞΑΝΘΗ 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨH / ABSTRACT

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ1 1.1 Κληροδοτούμενοι περιορισμοί2

14

1.2 ”Αεί ο Θεός γεωμετρεί” 3

16

1.3 ”Body and building”4

20

1.4 ”Κλιμακωτές” αναζητήσεις

23

1

Boudon Ph. Sur l’ espace architectural.

Essai d’ epistemologie de l’ architecture, Paris, Dunod, éditeur Bordas,1971 2 Licklider H., Architectural scale, The Architectural Press London, 1965, σελ.16 3 Ρήση Πλάτωνα, 4ος αιώνας π.Χ.

4 George Dodds and Robert Tavernor, Body and Building: Essays on the Changing Relation of Body and Architecture, Massachusetts Institute of Technology, 2002

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 2.1 Όρια φυσικής συνέχειας1

29

2.2 “Η τυραννία της οικειότητας”2

30

2.3 Pubic space // City Hall of London & Lincoln Center

35

2.4 Private space // Koshino House & Rue des Suisses

42

1 2

Castells M., The rise of the Network society, Blackwel, 2000, σελ. 441 Richard Sennett, Η Τυραννία της Οικειότητας. Ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Χώρος στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα: εκδόσεις Νεφέλη. Μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο: Flesh and Stone. The Body and the City in western Civilization, Norton, New York, 1994

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ”FROM CYBER TO HYBRID”1 3.1 Μια συναινετική παραίσθηση2

51

3.2 ”Hyper-Coordination” 3

52

3.3 Hybrid [spaces] as connected [spaces]4

57

3.4 Hololens

65

1

Gibson,William, Neuromancer, publicer ACE, 1984, σελ. 32 Andriana de Souza e Silva, From Cyber to Hybrid, Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces, 2006 3 Ling R. & Yttri B., Hyper-coordination via mobile phones in Norway, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2002 4 Andriana de Souza e Silva, From Cyber to Hybrid, Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces, 2006, σελ. 263 2

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

69

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

75

Θερμές ευχαριστίες στους καθηγητές μας, τις οικογένειές μας και σε όλους τους καλούς μας φίλους. Ιδιαίτερα ευχαριστώ στο Γιώργο Κ. για τη γραμματοσειρά και στην Έφη Κ. για την αγγλική μετάφραση.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

Η παρούσα ερευνητική εργασία έχει ως στόχο την κριτική διερεύνηση της έννοιας της κλίμακας ξεκινώντας από τη συμβατική πραγματικότητα και καταλήγοντας στην υβριδική συνθήκη της σύγχρονης εποχής. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε βασίστηκε στην άντληση του θεωρητικού υπόβαθρου μέσα από βιβλιογραφικές πηγές και στη συνέχεια διαμέσου της κριτικής διαδικασίας αναλύθηκαν έννοιες σχετικές με την αρχιτεκτονική κλίμακα, την επιρροή της σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους και τέλος στο κατά πόσο η κλίμακα ως σχεδιαστικό εργαλείο έχει υπόσταση στον υβριδικό χώρο. Μετά την εισαγωγή στο θέμα της μελέτης ακολουθεί το πρώτο κεφάλαιο το οποίο μας εισαγάγει σε βασικές πτυχές και έννοιες που αφορούν την αρχιτεκτονική κλίμακα. Η ανάλυση της φυσικής και ανθρώπινης κλίμακας αλλά και οι σχέσεις αλληλεπίδρασης του κτιρίου και της κλίμακας του με το περιβάλλον, τον άνθρωπο και τα μέρη του, είναι μια προσπάθεια προσέγγισης της έννοιας κλίμακας. Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με τον συμβατικό-αναλογικό χώρο και τη θέση που κατέχει η κλίμακα ως εργαλείο σε αυτόν. Για την επίτευξη αυτής της διερεύνησης ως υπόθεση εργασίας χρησιμοποιείται το δίπολο δημόσιο- ιδιωτικό και στη συνέχεια εξετάζεται διαμέσου σύγχρονων παραδειγμάτων η κλίμακα του συμβατικού δημόσιου και ιδιωτικού χώρου αντίστοιχα. Στο τρίτο κεφάλαιο της ερευνητικής εργασίας η μελέτη επικεντρώνεται στην σημερινή πραγματικότητα της ψηφιακής εισχώρησης στον καθημερινό αρχιτεκτονικό χώρο. Η μελέτη του κεφαλαίου, βασιζόμενη στην υπόθεση εργασίας του δίπολου δημόσιο-ιδιωτικό παρουσιάζει τις επιδράσεις του υβριδικού χώρου στα όρια των εννοιών και η θέση που κατέχει η κλίμακα σε αυτόν τo νέο χώρο. Στο τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που εξήχθησαν διαμέσου της μελέτης και απαντώνται διάφορα ερωτήματα σχετικά με την νέα υβριδική πραγματικότητα.

6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ABSTRACT

The present study aims at the critical research of the meaning of the scale, starting from the conventional reality and ending in the hybrid situation of modern times. The methodology which has been used was based on the collection of the theoretical base through bibliography sources. After that, there were analyzed through critical process, meanings relevant to the architectural scale, the impact on public and private spaces and finally, tο what extend, the scale as e designing tool, exists in the hybrid space. Following the introduction to the study, the first chapter comes with the input to the basic sides as well as, the meanings which refer to the architectural scale. The natural and human analysis of the scale, along with the interactive relations between the structure and the scale of its surroundings, the human and its parts, is an effort to approach the meaning of scale. The second chapter examines the conventional- analogical space and the role of the scale, as a tool in it. For the accomplishment of this research, it is used as a case study the dipole between the public and the private space. Afterwards, the scale of conventional public and private space is examined, by means of modern examples, respectively. The third unit of the study focuses on the contemporary reality of digital penetration in the everyday architectural space. The study of this chapter, based on the case study of the dipole of public and private space, presents the effects of the hybrid space to the borders of these meanings, as well as the place that the scale has taken into this space. Finally, the results which have been derived from this research are presented, and as a consequence, various questions related to this new hybrid reality, are being answered.

ABSTRACT

7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα ερευνητική εργασία έχει ως αντικείμενο την κριτική διερεύνηση της έννοιας της κλίμακας ξεκινώντας από τη συμβατική πραγματικότητα και καταλήγοντας στην υβριδική συνθήκη της σύγχρονης εποχής . Αποτελεί μια προσπάθεια κατανόησης σε πρώτο βαθμό κάποιων μόνων εννοιών που αφορούν την έννοια της κλίμακας με σκοπό την ουσιαστική κατανόηση του όρου ως σχεδιαστικό εργαλείο για τη δημιουργία του αρχιτεκτονικού αποτελέσματος.

Αφορμή για την επιλογή του θέματος αποτέλεσε το ενδιαφέρον μας για τον τρόπο που τα σχεδιαστικά μέσα και κυρίως η κλίμακα, καθορίζουν το κτιριακό αποτέλεσμα και την βιωματική εμπειρία του χρήστη. Στην πορεία της μελέτης, η οποία προέκυψε από συνδυασμό της βιβλιογραφικής εμβάθυνσης με την προσωπική παρατήρηση του σύγχρονου αρχιτεκτονικού χώρου, προέκυψαν προβληματισμοί σχετικά με την έντονη εισχώρηση στην καθημερινή ζωή και κατ’ επέκταση και στον καθημερινό χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας. Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκαν ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο η έντονη αυτή η ψηφιακή εισχώρηση επηρέασε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του χώρου όπως η κλίμακά του. Θεωρήθηκε σκόπιμο οι παραπάνω προβληματισμοί να περιληφθούν στην ερευνητική εργασία, με σκοπό την προσέγγιση της έννοιας της κλίμακας .

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε όπως φαίνεται και στην περιληπτική απόδοση που αναλύθηκε παραπάνω βασίστηκε στη μελέτη θεωρητικού υπόβαθρου. Αρχικά εντοπίστηκαν οι σχετικές βιβλιογραφικές πηγές και στη συνέχεια διαμέσου της κριτικής διαδικασίας αναλύθηκαν έννοιες με σκοπό την προσέγγιση της αρχιτεκτονικής κλίμακας. Στην προσπάθειά μας να διερευνήσουμε τη μετάβαση από τον συμβατικό χώρο στον υβριδικό χώρο του σήμερα, εστιάσαμε την μελέτη μας σε μια

Απέναντι σελίδα: (εικ. 1) Δημόσια σκάλα στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας. Σχέση μεγεθών και κλίμακας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

10

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

πιο συγκεκριμένη υπόθεση εργασίας η οποία θα αναλυθεί παρακάτω διαμέσου της παρουσίασης των κεφαλαίων της ερευνητικής εργασίας.

Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο κεφάλαιο προκειμένου να κατανοήσουμε το αντικείμενο της ερευνητικής θεωρήσαμε σκόπιμο να επισημάνουμε μερικές πτυχές και έννοιες που αφορούν την αρχιτεκτονική κλίμακα, έτσι ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο υπόβαθρο για να μπορέσει ο αναγνώστης να εντρυφήσει στην βαθύτερη ουσία. Το δεύτερο κεφάλαιο, λοιπόν, χωρίζεται σε τέσσερις υποενότητες κάθε μία από τις οποίες αναλύει μια συγκεκριμένη θεματική. Η ανάλυση της φυσικής και ανθρώπινης κλίμακας, των συστημάτων αναλογιών ως αναπόσπαστο εργαλείο της κλίμακας, αλλά και οι βασικές σχέσεις αλληλεπίδρασης του κτιρίου και της κλίμακας του με το περιβάλλον, τον άνθρωπο και τα μέρη του, είναι μια προσπάθεια σφαιρικής προσέγγισης της έννοιας κλίμακας.

Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με τον συμβατικό-αναλογικό χώρο και τη θέση που κατέχει η κλίμακα ως εργαλείο σε αυτόν. Για πρώτη φορά παρουσιάζεται στην παρούσα ερευνητική η υπόθεση εργασίας με σκοπό να περιοριστεί το εύρος της μελέτης, ώστε να παραχθεί ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Το δίπολο δημόσιο-ιδιωτικό αποτελεί το ερευνητικό πεδίο διαμέσου του οποίο θα μελετηθεί η μετάβαση από τον συμβατικό-αναλογικό χώρο στον υβριδικό. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα εξεταστούν αυτές οι έννοιες, ως προς την κλίμακα των χώρων που ορίζουν, στην συμβατική πραγματικότητα. Σε πρώτο επίπεδο αναλύονται σφαιρικά οι όροι δημόσιο και ιδιωτικό με μια κριτική παρουσίαση των ιστορικών και κοινωνιολογικά εμπεριστατωμένων προσεγγίσεων επιφανών επιστημόνων όπως της Hanna Arendt, του Richard Sennett και του Herman Hertzberger. Στη συνέχεια μέσα από την παράθεση σύγχρονων παραδειγμάτων εξετάζεται η κλίμακα και οι εκφάνσεις στους ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

συμβατικούς δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Επιλέξαμε να συγκεκριμενοποιήσουμε το χρονικό πλαίσιο από το οποίο αντλήσαμε τα παραδείγματα, θεωρώντας πως με αυτόν τον τρόπο θα οδηγηθούμε σε πιο αντικειμενικά συμπεράσματα.

Στο τρίτο κεφάλαιο της ερευνητικής εργασίας η μελέτη επικεντρώνεται στην σημερινή πραγματικότητα της ψηφιακής εισχώρησης. Αρχικά γίνεται μια σύντομη αναφορά στον ευρύτερο πλαίσιο του ψηφιακού χώρου και στη συνέχεια η μελέτη του κεφαλαίου βασίζεται στην υπόθεση εργασίας που αναφέρθηκε παραπάνω.

Το δεύτερο υποκεφάλαιο αναφέρεται στην εισχώρηση της ψηφιακής πληροφορίας στον αναλογικό χώρο. Επικεντρώνεται στην σύμπτυξη ψηφιακού και αναλογικού με αποτέλεσμα της δημιουργία ενός νέου χώρου του υβριδικού. Μετέπειτα από την ανάλυση του νέου χώρου που προκύπτει και των ιδιοτήτων που ο ίδιος φέρει ασχολούμαστε με τις επιπτώσεις που προκύπτουν στην υπόθεση εργασίας μας μέσα από τον νέο παραγόμενο χώρο.

Στο τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που εξήχθησαν διαμέσου της μελέτης και απαντώνται διάφορα ερωτήματα σχετικά με τη νέα υβριδική πραγματικότητα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

11

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ Η κλίμακα είναι μια έννοια του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου που είναι δύσκολο να οριστεί σαφώς, γεγονός που οφείλεται στο ότι η συγκεκριμένη έννοια επιτρέπει τη δημιουργία πολλαπλών προσεγγίσεων.

Ο Boudon προτείνοντας την κλίμακα ως βασικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής προσπαθεί να οριοθετήσει το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, παραθέτοντας μια σειρά από όρους, «τεχνική διαστασιολόγηση των τμημάτων μιας κατασκευής σε σχέση με το φορτίο που φέρουν, μέγεθος ενός κτιρίου ως πολλαπλάσιο σταθερών τεχνικών στοιχείων, προσαρμογή του περιέχοντος χώρου στις διαστάσεις του περιεχομένου, προσαρμογή του χώρου στην ψυχολογική ανάγκη για οικείο περιβάλλον, διαφορετικότητα των επιπέδων σύλληψης του χώρου, διαφορές στην αντίληψη του χώρου ανάλογα με την απόσταση υποκειμένου-αντικειμένου κ.ά.»1

Προσπαθώντας, λοιπόν, να καλύψουμε το ευρύ φάσμα του όρου κλίμακα, θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό σύστημα κωδικοποίησης2, με σκοπό τη δημιουργία συγκεκριμένων αισθητικών και ψυχολογικών αποτελεσμάτων, ενώ παράλληλα ως όρος έχει σαφείς αναφορές σε μετρικά και τεχνικά μεγέθη.

Έτσι, η κλίμακα ως πολυσύνθετο αρχιτεκτονικό εργαλείο και τα αποτελέσματα που προκύπτουν μέσα από την χρήση Boudon P., Sur l’ espace architectural, Essai d’ épistémologie de l’ archi tecture, Paris: Dunod éditeur Bordas, 1971, σελ. 20 2 Steven Holl, Juhani Pallasmaa and Alberto Perez-Gomez, Questions of per ception, phenomenology of architecture, San Francisco: Wiliam Stout Pub lishers, 1994, σελ. 68 1

(εικ. 3) Πίνακας ζωγραφικής με τίτλο ‘‘The Artist Moved by the Grandeur of Antique Fragments’’(1778-9) του καλλιτέχνη Henry Fuseli.

Απέναντι σελίδα: (εικ. 2) Εσωτερική σχέση κλίμακας από το ‘‘Long Museum West Bund’’ στην Κίνα, φωτογράφος: Su Shengliang

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

13

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

της, εναπόκεινται στα χέρια του δημιουργού που τη χρησιμοποιεί. Ο αρχιτέκτονας με τις επιλογές του, ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, προκαλεί διαμέσου της κλίμακας ποικίλα αποτελέσματα. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να δημιουργηθούν κτίρια με αρμονικές αναλογίες ή όχι, κτίρια που χειραγωγούν τα συναισθήματα του χρήστη και τον κάνουν να αισθάνεται σημαντικός ή όχι, ή ακόμη και κτίρια που δεν προκαλούν τίποτα από τα παραπάνω, παρά μια ουδέτερη αίσθηση στο χρήστη. Θεμιτό θα ήταν σε κάθε περίπτωση ο αρχιτέκτονας να έχει επίγνωση και να λαμβάνει υπόψιν του τη λειτουργία και τη χρήση του κτιρίου, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η κλίμακα και τα συναισθήματα που θα προκαλεί το κτίριο στους χρήστες.

1.1 Κληροδοτούμενοι περιορισμοί Κάθε κτίριο είναι ένα κέλυφος, το οποίο αποτελείται από διαφορετικά μέρη, η σύνθεση των οποίων δημιουργεί το τελικό αποτέλεσμα. Κάθε μέρος ξεχωριστά έχει το δικό του μέγεθος, το οποίο είτε καθορίζεται αποκλειστικά από τη φύση του υλικού από το οποίο είναι φτιαγμένο, είτε προκύπτει από επιλογή του δημιουργού. Τα μεγέθη των διαφόρων υλικών ήταν από παλιά σε μεγάλο βαθμό καθορισμένα, αλλά στις μέρες λόγου του βιομηχανοποιημένου τρόπου παραγωγής είναι ακόμη πιο επακριβή. Το κτίριο πρέπει με το χειρισμό της κλίμακας και των αναλογιών του να φιλοξενεί τα συμβατικά μεγέθη των υλικών με τα οποία κατασκευάζεται.

Με τον όρο «φυσική κλίμακα»3, εννοούμε όλους τους φυσικούς ή κατασκευαστικούς παράγοντες που συντέλεσαν στον καθορισμό των διαστάσεων κάθε τμήματος του κτιρίου. Το μέγεθος των επιμέρους μερών καθορίζεται από την φύση

14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

3

Licklider Η., Architectural scale, London: The Architectural Press, 1965, σελ. 15

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

των υλικών από τα οποία είναι φτιαγμένο, από τη βιομηχανική διαδικασία, από την ευκολία κατά την ανοικοδόμηση και από τη λειτουργία που προορίζεται να πραγματοποιήσει. Παραδείγματος χάριν, το μέγεθος ενός συμβατικού τούβλου προέκυψε από την ανάγκη του χτίστη να το πιάνει με την παλάμη του και να το σηκώνει με το ένα χέρι4.

Επιπρόσθετα, σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται η κληρονόμηση ενός αυθαίρετου σχήματος και μεγέθους, με αποτέλεσμα τη δημιουργία κληροδοτούμενων περιορισμών για τα μεγέθη των αρχιτεκτονικών υλικών και μερών, με τις οποίες ο αρχιτέκτονας καλείται να συνυπάρξει. Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, ο δημιουργός έρχεται αντιμέτωπος με αυτό που ονομάζουμε «συμβατικό μέγεθος»5, όπου το μέγεθος έχει καθοριστεί πλήρως, είτε έχει προκύψει μέσα από ένα εύρος διαστάσεων με βάση τους στατικούς υπολογισμούς. Το παραπάνω είδος «φυσικού μετρήματος» δημιουργείται από το δομικό σύστημα του κτιρίου.

Ο πρακτικός σχεδιασμός διεξάγεται μέσα σε ένα πλαίσιο προαποφασισμένων διαστάσεων, που αφορούν τη διάταξη του σχεδίου και των δομικών στοιχείων. Ο σχεδιαστής καλείται κάθε φορά να διαχειριστεί τις προαποφασισμένες ή χωρίς περιθώρια οριοθετημένες διαστάσεις υλικών- μερών και ο τρόπος που θα καθορίσει κάθε μέρος του συστήματος του κτιρίου και κατ’ επέκταση και το τελικό αποτέλεσμα. Αποτέλεσμα που αποτελεί ένα σύνολο διαστάσεων σωστά διευθετημένων κατόπιν δοκιμών, λαθών και πείρας του παρελθόντος.

Ο Heath Licklider στο βιβλίο του Architectural scale, υποστήριζε πως η φύση των υλικών και όλες αυτές οι οπτικές ποιότητες που προκύπτουν απ’ αυτές θα έπρεπε να είναι εμφανείς στο τελικό αποτέλεσμα του κτιρίου, ως ίχνη που τοποθε4 5

Βλέπε όπως υποσημείωση 3 Licklider Η., Architectural scale, London: The Architectural Press, 1965, σελ. 55

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

15

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

τούνται σαν κριτήριο για την καταλληλότητα του οπτικού σχεδιασμού6. Προτείνει ουσιαστικά, ο φυσικός διαχωρισμός των υλικών, τα δομικά συστήματα και η διαρρύθμιση του σχεδίου να αξιοποιούνται από την κλίμακα της κατασκευής, γεγονός που μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν η φυσική πραγματικότητα και η οπτική εντύπωση ταυτιστούν ή έστω δημιουργήσουν μια ικανοποιητική σχέση μεταξύ τους.

Σε κάποιες περιπτώσεις η φυσική τάξη -που βασίζεται στις πρακτικές διαστάσεις των υλικών, των δομικών συστημάτων και της χωρικής διαρρύθμισης- είναι κρυμμένη από το οπτικό πεδίο, σε άλλες φαίνεται αλλά δεν εκφράζει καμία αντιστοιχία με την οπτική τάξη και τέλος σε άλλες περιπτώσεις αυτό που φαίνεται είναι παραπλανητικό. Για παράδειγμα το εξωτερικό περίβλημα ή αλλιώς οι όψεις ενός κτιρίου, μπορεί να δείχνουν ακριβώς, περίπου ή και καθόλου τί γίνεται στην εσωτερική οργάνωση του χώρου.

Ωστόσο, η πλήρης αποκάλυψη της φυσικής κλίμακας διαμέσου της έκθεσης όλων των υλικών από τα οποία αποτελείται μια κατασκευή μπορεί να καταστεί άβολο θέαμα και να οδηγήσει των χρήστη σε αμηχανία, λόγω της δυσκολίας το να επεξεργαστεί τον όγκο της οπτικής πληροφορίας που του επιβάλλεται.

1.2 “Αεί ο Θεός γεωμετρεί” Στα κτίρια με αυστηρή και συνεπή φυσική τάξη, είναι λογικό ο σχεδιαστής να αναζητήσει την κατάλληλη τάξη διαίρεσης και οπτικής αρμονίας. Η οπτική κλίμακα του κτιρίου βασίζεται σε αυτές τις διαιρέσεις, οι οποίες επιτυγχάνονται μέσα από το οπτικό-αναλογικό σύστημα.7 Η οπτική τάξη του κτιρίου ως παρά-

16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

6 7

Bλέπε όπως υποσημείωση 5 Licklider Η., Architectural scale, London: The Architectural Press, 1965, σελ. 37

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

γωγο της λειτουργικότητας και του αποτελεσματικού τρόπου κατασκευής, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον οπτικό σχεδιασμό του.

Η βάση των συστημάτων αναλογιών βρίσκεται στα μαθηματικά και τη γεωμετρία. Ο Πλάτωνας υποστήριζε ότι το σύμπαν έχει μαθηματική τάξη, στην οποία τα στοιχεία της φωτιάς, της γης, του νερού αναπαριστούνται από γεωμετρικά σχήματα.

Στη δυτική αρχιτεκτονική, λοιπόν, η μακρά επιβίωση και η επαναλαμβανόμενη αναγέννηση μερικών νεοπλατωνικών θεωριών μας οδήγησαν στο να συνδέσουμε το καλό σχεδιαστικό αποτέλεσμα του κτιρίου με τη χρήση συστημάτων αναλογιών.

Η χρήση της γεωμετρίας στον σχεδιασμό απέκτησε σταδιακά ολοένα και πιο σημαντικό χαρακτήρα - ιδίως στον Μεσαίωνα- αφού το σύμπαν των μαθηματικών και της γεωμετρικής ισορροπίας αποτέλεσε καθρέφτισμα της θεϊκής τάξης και επιπρόσθετα ταυτίστηκε με την πρακτικότητα.

Η γεωμετρία πάνω στην οποία βασίζονταν τα κτίρια απέκτησε βαθιά θρησκευτική σημασία, έτσι και κατά τη διάρκεια της αναγέννησης ισχυρίζονταν ότι αν μια εκκλησία κατασκευάζονταν σύμφωνα με τη στοιχειώδη μαθηματική αρμονία, αυτή η αρμονία χωρίς λογική εξήγηση θα μεταφέρονταν και στον ίδιο τον χρήστη ως εικόνα του Θεού.

Αυτή η διαδικασία εξέλιξης από τον Μεσαίωνα προς την Αναγέννηση μας καθιστά ξεκάθαρο πως ουσιαστικά οι ίδιες αναλογίες και γεωμετρίες χρησιμοποιούνται από τους αρχιτέκτονες ως μιας προσπάθεια διατήρησης της πεποίθησης πως η γεωμετρική αρμονία ταυτίζεται με τη θρησκευτικότητα.

Αυτό που είναι σίγουρο πάντως είναι πως τα συστήματα αναλογιών μπορούν να εξεταστούν ως ένα συστατικό της αρχιτεκτονικής κλίμακας και ότι συνδέονται άμεσα με το οπτικό αποτέλεσμα του κτιρίου, αλλά και με την πρακτική του σύνθεΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

17

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ση. Τόσο σε επίπεδο κάτοψης, όσο και σε επίπεδο όψης. Στην πράξη τα συστήματα αναλογιών είναι ένα εργαλείο στα χέρια του αρχιτέκτονα που τον βοηθάει να συνδυάσει μια πληθώρα διαβαθμισμένων διαιρέσεων-μικρές και μεγάλες διαστάσεις-μεταξύ τους, αλλά και με το σύνολο του έργου, στην οποία η μικρότερη υποδιαίρεση σχετίζεται με τα μέρη του κτιρίου με τον ίδιο τρόπο που τα μεγαλύτερα τμήματα σχετίζονται με ολόκληρο το μήκος του κτιρίου. Έτσι, φτάνουμε σε ένα σημείο όπου το κάθε μέγεθος του κτιρίου, από το πιο μικρό στο πιο μεγάλο, σχετίζονται όλα με αναλογία μεταξύ τους.

Φυσικά οποιοδήποτε σχήμα, μέγεθος, σύστημα αναλογιών τροποποιείται άρδην από το φαινόμενο της προοπτικής και την αλληλεξάρτηση των πραγμάτων που αντιλαμβανόμαστε την ίδια στιγμή. Ο Arnheim αποτελεσματικά εξήγησε το παραπάνω λέγοντας το εξής : «Όταν δύο σχήματα είναι αντικειμενικώς ίσου μεγέθους, το ένα από αυτά θα φανεί μεγαλύτερο αν ιδωθεί ως τοποθετημένο πιο μακριά και το δεύτερο σχήμα αντικειμενικώς ως άνισου μεγέθους θα γίνει αντιληπτό αν τοποθετηθεί σε αντιστοίχως διαφορετικές αποστάσεις, αν ιδωθούν ως εξίσου μεγάλα».8

Επιπρόσθετα, πρέπει να αναφερθεί πως το περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσεται ένα αντικείμενο, μια επιφάνεια ή ακόμα και ένα κτίριο επηρεάζει την αίσθηση του μεγέθους στον τρόπο με τον οποίο ο παρατηρητής την προσλαμβάνει. Έτσι, παραδείγματος χάριν η αντίληψη του ύψους ενός τοίχου μπορεί να επηρεαστεί από το μήκος του, την υφή του και το κατά πόσο το περιβάλλον στο οποίο τοποθετείται είναι ευχάριστο ή όχι.9

Κανένας μας, λοιπόν, δε μπορούμε να πούμε πως αντιλαμβάνεται με αληθοφάνεια την κλίμακα, τις αναλογίες και τις Arnheim R., Art and visual perception - a psychology of the creative eye, Los Angeles and Berkeley: University of California Press, 1960 9 Licklider Η., Architectural scale, London: The Architectural Press, 1965, σελ.115 8

(εικ. 5) Το έργο ‘‘Relics’’ από τη συλλογή ‘‘Little People, a Tiny Street Art Project’’ του καλλιτέχνη Slinkachu. (2009)

(εικ. 6) ‘‘Figural art’’. Το ζήτημα των αναλογιών. Απέναντι σελίδα: (εικ. 4) Ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου ή αλλιώς ο Κανόνας των αναλογιών από τον Leonardo Da Vinci το έτος 1487.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

19

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

διαστάσεις. Η παραποίηση που προκύπτει εξαιτίας της προοπτικής ποτέ δεν μπορεί να εξαλειφθεί τελείως. Αυτό το αντιλαμβανόμαστε και με μια απλή βόλτα στους δρόμους της πόλης, όπου τα κτίρια κοντά μας φαίνονται μεγαλύτερα απ’ όσο τα πιο απομακρυσμένα στη βαθμιαία μεταβολή της απόστασης.

Οδηγούμαστε, λοιπόν, στο σημείο να αναρωτηθούμε για ποιο λόγο σχεδιάζουμε με τα συστήματα αναλογιών από τη στιγμή που αντιλαμβανόμαστε όλο το κτισμένο περιβάλλον παραπλανητικά, εξαιτίας της προοπτικής. Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός ότι τα συστήματα αναλογιών ενώ συμβάλλουν στον μετωπικό σχεδιασμό, ο άνθρωπος τα αντιλαμβάνεται και μετά την παρεμβολή της προοπτικής.

1.3 “Body and building”

(εικ. 7) Le corbusier, Modulor Σύστημα αναλογιών και μεγεθών συναρτημένων προς το «τυπικό» ανθρώπινο σώμα.

Οι διαστάσεις ενός κτιρίου με το οποίο έρχονται σε επαφή οι άνθρωποι δεν αποτελεί μόνο θέμα οπτικό, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις αισθήσεις του ανθρώπου και φυσικά με την ίδια του τη σωματικότητα.

Οι ανθρώπινες αναλογίες και οι σωματικές κινήσεις μετατρέπονται σε σχεδιαστικό παράγοντα τη στιγμή που γεννιέται η ανάγκη για στέγαση και προστασία του ανθρώπινου σώματος. Ο χώρος καθορίζεται από τη χρήση και φυσικά οι διαστάσεις του επηρεάζονται από την ανθρώπινη κλίμακα.

Καθώς, λοιπόν, τα κτίρια φτιάχνονται για ανθρώπους10 που τα κατοικούν, τα βιώνουν και τα παρατηρούν, δημιουργείται η πεποίθηση πως η ίδια η ανθρώπινη φιγούρα αποτελεί ένα μέγεθος μέτρησης το οποίο αφήνει τα αποτυπώματα του σε όλα τα μέρη του κτιρίου.

10

20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Π.Α. Μιχελής, H αρχιτεκτονική ως τέχνη, Αθήνα: Ίδρυμα Μιχελή, 2002, σελ. 174-183

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

Ένας από τους κύριους εκφραστές αυτής της άποψης στον Δυτικό κόσμο υπήρξε ο Le Corbusier, για τον οποίο το ανθρώπινο σώμα θα θεωρηθεί ως ένας αντιληπτικός μηχανισμός.11 Γράφοντας το Modulor δημιούργησε ένα εργαλείο μέτρησης που βασίζεται στο ανθρώπινο σώμα, όχι μόνο ως στατική φιγούρα αλλά και ως μια κινούμενη αναλογία, και το συσχετίζει άμεσα με τα μαθηματικά. Η ανθρώπινη κλίμακα θα συλλάβει την ολότητα του ανθρώπου, τον άνθρωπο όχι ως ένα αρμονικό φυσικό φαινόμενο σωματικών αναλογιών, αλλά και ως φαινόμενο κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό, ψυχολογικό. Με άλλα λόγια, η κλίμακα προσπαθεί να συνυπολογίσει τον σωματικό χώρο του υποκειμένου που συνδέεται άμεσα με τις διαδικασίες αντίληψης και αναπαράστασης του περιβάλλοντος.

Τέλος, οι απόψεις του κατά πόσο πρέπει η ανθρώπινη κλίμακα να επηρεάζει τον σχεδιασμό δεν περιορίζονται μόνο σε ότι αφορά τις διαστάσεις του κτιρίου και των μερών του, αλλά επηρεάζει άμεσα όλα τα καθημερινά χρηστικά αντικείμενα. Έτσι, τα χρηστικά τμήματα της κατασκευής, όπως κλίμακες, κιγκλιδώματα κ.α.12, καθορίζονται από τις στάσεις και τις διαστάσεις του ανθρώπινου σώματος με σκοπό να διευκολύνουν τον χρήστη.

Le corbusier, The Modulor: A Harmonious Measure to the Human Scale Universally Applicable to Architecture and Mechanics, Peter de Francia and Anna Bostock, trans., London: Faber and Faber, 1950, σελ. 75 12 Π.Α. Μιχελής, H αρχιτεκτονική ως τέχνη, Αθήνα: Ίδρυμα Μιχελή, 2002, σελ. 174-183

(εικ. 8) Σχέση του ανθρώπινου σώματος με το κτίριο και τα μέρη του. Φωτογράφος: Vittorio Ronconi.

11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

21

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

1.4 “Κλιμακωτές” αναζητήσεις Κτίριο και περιβάλλον Κάθε κτίριο αποτελεί ένα είδος επέμβασης στο περιβάλλον-φυσικό ή ανθρωπογενές-στο οποίο τοποθετείται. Θα λέγαμε πως αποτελεί απόρροια της αρχιτεκτονικής δημιουργίας, αφού αυτή έχει την ικανότητα να προσδώσει σχήμα και κλίμακα στον ελεύθερο χώρο. Ποιοι είναι, ωστόσο, οι παράγοντες που καθορίζουν τη μορφή και την κλίμακα ενός κτιρίου ;

Η λειτουργία του χώρου από μόνη της είναι σίγουρα ανεπαρκής για να καθορίσει το ένα και μοναδικό σχήμα που θα έχει το κτίριο,13 καθώς οποιοδήποτε λειτουργικό θέμα μπορεί να λυθεί από πολλά και διαφορετικά σχήματα.

Επομένως, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η επιλογή σχήματος καθορίζεται από τον δημιουργό, οι σκέψεις του οποίου μορφοποιούνται με αποτέλεσμα τη δημιουργία του κτιρίου. Η επιλογή αυτού του σχήματος βασίζεται σε πολιτιστικά και προσωπικά πρότυπα, αλλά και σε αρχέτυπες καταβολές που διαμέσου του πολιτισμού μεταφέρονται στις γενιές.14

Το τελικό εξωτερικό κέλυφος, το σχήμα, η μορφή του, η κλίμακα, τα υλικά του και ο τρόπος με τον οποίο αυτό διαχέεται και ρέει στο περιβάλλον του καθορίζουν τον βαθμό επικοινωνίας που έχει με το περιβάλλον που το περιτριγυρίζει. Αυτό σαφώς αποτελεί επιλογή του αρχιτέκτονα, ο οποίος μπορεί να επιλέξει είτε να εντάσσεται αρμονικά το δημιούργημα του στο περιβάλλον του, είτε να αποστασιοποιείται και να διαφοροποιείται πλήρως διαμέσου της μορφής και της κλίμακας.

Charles Moore & Gerald Allen, Dimensions. Space, shape & scale in architecture, Hardcover, 1977, σελ. 50 14 Βλέπε όπως υποσημείωση 13, σελ. 175

Απέναντι σελίδα: (εικ. 9) ‘‘Cordal’s Respecting the Yellow Line’’ Καλλιτέχνης: Slinkachu

13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

23

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

Κτίριο και άνθρωπος

24

Η σχέση του κτιρίου με τον άνθρωπο καθορίζεται κυρίως από δυο παράγοντες. Ο πρώτος αφορά την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το κτίριο ως αντιληπτικό εργαλείο. Ο τρόπος, λοιπόν, που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα πάντα γύρω του-συμπεριλαμβανομένου και του κτισμένου χώρου-επηρεάζεται από μια πληθώρα συνιστωσών. Η ηλικία, το φύλο, οι κοινωνικές καταβολές, οι θρησκευτικές καταβολές και το πολιτιστικό υπόβαθρο μέσα στο οποίο έχει ανατραφεί, είναι μερικές απ’ αυτές.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Edward T.Hall, οι άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτισμούς δε μιλάνε απλά διαφορετικές γλώσσες, αλλά κατοικούν διαφορετικούς αντιληπτικούς κόσμους. Η εμπειρία που προσλαμβάνεται διαμέσου των αντιληπτικών πολιτισμικών αισθητήρων είναι πολύ διαφορετική απ’ όλες τις άλλες.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν φίλτρα με τη βοήθεια των οποίων ο άνθρωπος αποκτά βιωματική σχέση με τον χώρο. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τις βασικές αναλογίες ενός χώρου, όχι τις ακριβείς διαστάσεις αλλά την ιδέα πίσω απ’ αυτές. Ουσιαστικά ο χρήστης προσλαμβάνει και επεξεργάζεται τη σχέση των μεγεθών. Οι διαστάσεις που αντιλαμβάνεται ο ανθρώπινος εγκέφαλος μεταφράζονται στον αντιληπτό χώρο. Ο αντιληπτός χώρος δεν προσδιορίζεται απ’ όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο και αυτό επηρεάζεται από τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος φιλτράρει και ερμηνεύει τα ερεθίσματα του εκάστοτε χώρου. Καταλήγουμε κατά κάποιον τρόπο στο συμπέρασμα ότι ο χώρος ξεκινάει να γίνεται κατανοητός από τον τρόπο με τον οποίο το άτομο τον βιώνει και τον αντιλαμβάνεται.

Ο δεύτερος παράγοντας αφορά τον ρόλο που διαδραματίζει ο αρχιτέκτονας διαμέσου του σχεδιασμού του. Ο σχεδιαστής επιλέγει κάθε φορά την προσέγγιση που επιθυμεί να έχουν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

οι χρήστες με το κτίριο του.

Διαμέσου των μορφών, των σχημάτων και της κλίμακας που χρησιμοποιεί δημιουργεί χώρους, είτε που αποτελούν προέκταση του ανθρώπινου σώματος και βοηθούν τον άνθρωπο να κατανοήσει το κτίριο, είτε, μπορεί να δημιουργήσει χώρους αφιλόξενους για το ανθρώπινο σώμα, που το κάνουν να αισθανθεί ανοίκεια και άβολα. Η δεύτερη περίπτωση μπορεί να συμβεί από σχεδιαστική επιλογή ή από έλλειψη ευαισθησίας του αρχιτέκτονα, ο οποίος δεν λαμβάνει υπόψιν του τον χρήστη, τις αναλογίες και τα συναισθήματα του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

25

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΩΜΕΤΡΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ

Κτίριο και επιμέρους τμήματα Τα κτίρια αποτελούνται από επιμέρους τμήματα ο συνδυασμός των οποίων δημιουργεί το τελικό αποτέλεσμα. Το μέγεθος των μερών συγκριτικά με το σύνολο μπορεί να αποτελέσει ένα είδος κλίμακας από μόνο του. Κάθε κτίριο είναι ένα κέλυφος που αποτελείται από διάφορα μέρη καθένα από τα οποία έχει καθορισμένο μέγεθος. Όπως έχουμε αναφέρει και παραπάνω το μέγεθος αυτό καθορίστηκε από την ευκολία στην ανοικοδόμηση, από την λειτουργία του, από την βιομηχανική διαδικασία ή ακόμα από την φύση των υλικών από τα οποία είναι φτιαγμένο.

Για την οπτική κατανόηση του κτιρίου από τον άνθρωπο καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι υποδιαιρέσεις του, δηλαδή η κατανόηση των μερών από το οποίο αποτελείται το σύνολο. Τα επιμέρους αυτά τμήματα εκφράζουν την φύση των υλικών και τις αρχές του σχεδιασμού, καθώς οι οπτικές μονάδες δεν τοποθετούνται απλά πάνω στα κτίρια, αλλά αντίθετα κτίζονται μέσα σ’ αυτά.

Πολλαπλές κλίμακες μπορούν να αποκαλυφθούν απευθείας. Ένα από τα πιθανά μέρη όπου μπορεί να συμβεί αυτό είναι στην πρόσοψη του κτιρίου, όπου σύνολα από παρόμοια στοιχεία καθίστανται σε διαφορετικά μεγέθη και σε διαφορετική σχέση με το σύνολο.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι, ώστε διαφορετικά είδη κλίμακας να συνδυαστούν. Κάθε τμήμα ενός κτιρίου έχει το δικό του μέγεθος και αυτό το μέγεθος έχει μια άμεση συσχέτιση με το γενικότερο κτιριακό σύνολο και με τα υπόλοιπα τμήματα, με το συνηθισμένο μέγεθος του τμήματος και με το ανθρώπινο μέγεθος.

Απέναντι σελίδα: (εικ. 10) Σχέση του κτιρίου με τα επιμέρους τμήματά του μέσα από το Βυζαντινό Μουσείου Πολιτισμού Θεσσαλονίκης του Κυριάκου Κρόκου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

27

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 2.1. Όρια φυσικής συνέχειας Όλα όσα έχουμε αναφέρει παραπάνω αφορούν την έννοια της κλίμακας του κτισμένου κόσμου, ο οποίος εντάσσεται μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αυτό του αναλογικού χώρου. Ο αναλογικός χώρος “είναι ένα υλικό προϊόν που σχετίζεται με τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτό διαμέσου των κοινωνικών σχέσεων, δημιουργώντας χώρο με μορφή, λειτουργία και κοινωνική σημασία”1.

Ο αναλογικός χώρος είναι ένα μετρίσιμο μέγεθος και οριοθετείται στα πλαίσια της αρχιτεκτονικής ή της επιστήμης της γεωγραφίας. Είναι τόπος, και γι’ αυτόν τον λόγο η θέση του μπορεί να προσδιοριστεί από γεωγραφικές σταθερές. Είναι ο χώρος που φιλοξενεί το ανθρώπινο σώμα και ταυτόχρονα βιώνεται και κατοικείται καθημερινά από αυτό.

Ο πραγματικός ή αναλογικός χώρος είναι ένα προσδιορισμένο μέρος του υπαρκτού περιβάλλοντος και μπορούμε να τον αντιληφθούμε μέσα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Αποτελείται από ύλη, έχει διαστάσεις και όρια. Τα πραγματικά-φυσικά υλικά είναι αυτά που οριοθετούν χώρους, δημόσιους-ιδιωτικούς, ανοιχτούς-κλειστούς, πλήρεις-διάτρητους, συμπαγείς-διάσπαρτοι, το μέγεθος των οποίων ποικίλει αλλά έχει την ικανότητα να δημιουργεί την αίσθηση του προσανατολισμού.

Ο άνθρωπος υπάρχει μέσα σε αυτόν τον χώρο και τον βιώνει. Στον τρισδιάστατο αναλογικό χώρο μπορούμε να μετρήCastells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, Wiley- Blackwel, 2000, σελ. 441

Απέναντι σελίδα: (εικ. 11) Σχέσεις μεγεθών και κλίμακας στο συμβατικό χώρο.

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

29

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

σουμε τις αποστάσεις και έχουμε αίσθηση της κλίμακας. Ακόμα, ο αναλογικός χώρος είναι σταθερός, η δυνατότητα μεταβολής του είναι περιορισμένη, ενώ σχεδόν πάντα αναφέρεται στο έδαφος και στην ιδιότητα της βαρύτητας. Σύμφωνα με τον Manuel Castells ο αναλογικός χώρος είναι μια τοποθεσία της οποίας η μορφή, η λειτουργία και το νόημα περιέχονται μεταξύ των ορίων της φυσικής συνέχειας.2 2.2. “Η τυραννία της οικειότητας” Ο κτισμένος χώρος αποτελεί ένα σύστημα οργάνωσης επιμέρους στοιχείων, όπως η κλίμακα, η μορφή, το σχήμα, η λειτουργία και γίνεται αντιληπτός στον άνθρωπο διαμέσου σχέσεων όπως “το κενό και το πλήρες”, “το περίκλειστο και το ελεύθερο”, “το εσωτερικό και το εξωτερικό”, “το δημόσιο και το ιδιωτικό”.3

Η διερεύνηση των εννοιών δημόσιο και ιδιωτικό είναι διαχρονική. Αποτελεί μια κρίσιμη διπολική σχέση της αρχιτεκτονικής που έχει απασχολήσει αρκετούς συγγραφείς, όπως την Hanna Arendt και τον Richard Sennett που μελετούν το συγκεκριμένο δίπολο μέσα από πολιτικό και φιλοσοφικό πρίσμα.

Στο βιβλίο “ The human condition “, η Hanna Arendt παρουσιάζει τους ορισμούς του δημόσιου και ιδιωτικού στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Έτσι, ως δημόσιο ορίζονταν αυτό που μπορούσε να το δει και να το ακούσει ο καθένας, διέθετε την πλήρη δυνατή δημοσιότητα και λόγω του έντονου επικοινωνιακού χαρακτήρα που διέθετε ο όρος είχε ταυτιστεί με την πολιτική. Αντίθετα, ο όρος ιδιωτικό θα λέγαμε πως είχε μια έντονη αρνητική χροιά, καθώς συνδέονταν με την αποξένωση από τους Castells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, Wiley- Blackwel, 2000, σελ. 453 3 Ψυλλίδης A., Το δίπολο δημόσιο-ιδιωτικό: Οι κλασικές προσεγγίσεις, Ιούνιος 2006 2

30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

δεσμούς της κοινωνίας και άρα τη στέρηση των σχέσεων που ήταν ουσιώδεις για την ανθρώπινη ζωή. Η “ιδιωτικότητα” κατά την αρχαία Ελλάδα είχε συνδυαστεί με την στέρηση, κάτι που η Hanna Arendt παρατηρεί πως δεν ισχύει στις μεταγενέστερες εποχές, και κάποιος ο οποίος ζούσε αποκλειστικά μια ιδιωτική ζωή θεωρούνταν ίσος με τον δούλο.4

Σε αντίθεση με την επικοινωνιακή χροιά που κατείχαν οι όροι στην αρχαιοελληνική καθημερινότητα, κατά τη διάρκεια των Ρωμαϊκών χρόνων η ποιότητα των λέξεων περιορίστηκε στη σχέση με το δημόσιο νομικό πλαίσιο. Κατά συνέπεια, ο όρος «δημόσιο» χαρακτήριζε οτιδήποτε συνδεόταν με την υποχρεωτική τήρηση των νόμων, ενώ το «ιδιωτικό» επέτρεπε τη διαφυγή από αυτούς.

Η Hanna Arendt σχολιάζει ότι οι άνθρωποι εισέρχονταν στο δημόσιο χώρο γιατί επιθυμούσαν κάτι που ήταν δικό τους ή κάτι που είχαν από κοινού με άλλους να διαρκέσει περισσότερο από την πεπερασμένη ύπαρξή τους πάνω στη γη. Άλλωστε, κανένας τέτοιος χώρος «…δεν μπορεί να οικοδομείται μόνο για μια γενιά και να σχεδιάζεται μόνο για τους ζώντες… Χωρίς αυτήν την υπέρβαση σε μια δυνάμει επίγεια αθανασία … κανένας δημόσιος χώρος δεν είναι δυνατός».

Από την άλλη μεριά ο Richard Sennett στο βιβλίο του «Η Τυραννία της Οικειότητας», ισχυρίζεται ότι οι πρώτες καταγραμμένες χρήσεις της λέξης «δημόσιο» στην αγγλική γλώσσα, ταύτιζαν, τον 17ο αιώνα, το «δημόσιο» με το κοινό συμφέρον της κοινωνίας, τη κοινή συμπόρευση ανθρώπων, χωρίς δεσμούς οικογενειακούς ή προσωπικούς. Αντίθετα ο όρος «ιδιωτικό» περιέγραφε τον προνομιούχο τρόπο ζωής κοινωνικών ομάδων που αντιστοιχούσαν στις υψηλότερες κοινωνικά τάξεις 4

Arendt Hannah, «Η Ανθρώπινη Κατάσταση», μετάφραση: Στέφανου Ροζάνη, Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, Τίτλος πρωτοτύπου: “The Human Condition”, The University of Chicago, Αθήνα: εκδόσεις Γνώση, 1958, σελ. 189

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

31

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ή στο ανώτατο κυβερνητικό επίπεδο.

Επομένως, το «δημόσιο» κατέληξε να σημαίνει όλα εκείνα που παρέμειναν προσιτά στην εξονυχιστική εξέταση του καθενός, ενώ το «ιδιωτικό» σήμαινε τελικά την προστατευμένη περιοχή της ζωής που προοριζόταν για την οικογενειακή ζωή και τις φιλικές συναναστροφές. Στην καλύτερη περίπτωση, το «δημόσιο» συνδεόταν με την κοινωνική πλευρά του ανθρώπου, ενώ το «ιδιωτικό» περιέγραφε την πιο οικεία ανθρώπινη κατάσταση.5 Στην προσπάθεια του ο Richard Sennett να εξάγει κάποια συμπεράσματα στην έρευνα του αναφέρει πως “Το δημόσιο είναι επίσης και γεωγραφία υπάρχει εν αναφορά προς μιαν άλλη σφαίρα, την ιδιωτική. Το δημόσιο είναι μέρος μιας ευρύτερης κοινωνικής ισορροπίας”.6

Στους σύγχρονους ορισμούς των λεξικών7 ως «δημόσιο» ορίζεται οτιδήποτε σχετίζεται με το «κοινό, με το λαό, το κράτος ως νομικό πρόσωπο, οι κρατικές υπηρεσίες» κλπ. Αντίστοιχα ως «ιδιωτικό» ορίζεται αυτό που σχετίζεται με «ιδιώτες, που δεν ανήκει στο κράτος» ή ειδικότερα «αυτό που αποτελεί αυστηρά προσωπική υπόθεση και δεν αφορά σε τρίτους». Το «ιδιωτικό» επομένως, αφορά άμεσα την προσωπική ζωή κάποιου και δεν σχετίζεται με την επίσημη κοινωνική ιδιότητά του ή την εργασία (όπως συνέβαινε σε άλλες χρονικές περιόδους).

Προσπαθώντας να μεταφέρουμε τη διερεύνηση του δίπολου δημόσιο-ιδιωτικό στον αρχιτεκτονικό τομέα, είναι απαραίτητο να εστιάσουμε στην χωρική απόδοση των όρων. Ο Herman Hertzberger ορίζει το «δημόσιο» ως την «…περιοχή Richard Sennett, Η Τυραννία της Οικειότητας. Ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Χώρος στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα: εκδόσεις Νεφέλη. Μετάφραση από το αγγλικό πρω τότυπο: “Flesh and Stone. The Body and the City in western Civilization”, Norton, New York, 1994, σελ. 200 6 Castells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, Wiley- Blackwel σελ., 2000, σελ. 121 7 Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Β’ Έκδοση, Γ. Μπαμπινιώτης 5

32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

που είναι προσπελάσιμη από όλους ανά πάσα στιγμή και η ευθύνη για τη συντήρησή της είναι συλλογική». Αντίθετα το «ιδιωτικό» αφορά την «…περιοχή της οποίας η προσπέλαση είναι δυνατή από μια μικρή ομάδα ή ένα άτομο, που έχει και την ευθύνη της συντήρησής της».8

Από τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι καθώς οι χωρικές ποιότητες και σχέσεις διαφοροποιούνται από τη μία έννοια στην άλλη και οι ανάγκες που καλούνται να καλύψουν ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος είναι διαφορετικές. Λογικό επακόλουθο, λοιπόν, είναι αυτή η διαφοροποίηση να καθρεφτίζεται και σε επίπεδο κλίμακας και μορφής.

8

Hertzberger Herman, Μαθήματα για Σπουδαστές της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, Πρωτότυπη έκδοση: Lessons for students in Architecture, 2002

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

33

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

2.3 Public space // City Hall of London & Lincoln Center Για την καλύτερη κατανόηση της θεωρίας περί κλίμακας στο συμβατικό χώρο, κρίθηκε απαραίτητη η ανάλυση συγκεκριμένων παραδειγμάτων, μέσα από τα οποία παρατηρούμε χειρισμούς των εργαλείων της κλίμακας καθώς και τα αποτελέσματά τους.

Έτσι, για το δημόσιο συμβατικό χώρο εξετάζονται το City Hall of London, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά και το Lincoln Center όσον αφορά τον εξωτερικό του χώρο. Αντίστοιχα για τον ιδιωτικό χώρο, μελετάται η κατοικία Koshino House εξωτερικά και εσωτερικά, καθώς και το συγκρότημα κατοικιών Rue de Suisses εξωτερικά.

Τα παραπάνω κτίρια επιλέχθηκαν με βάση την αυθεντία των αρχιτεκτόνων και με γνώμονα την εξαγωγή συμπερασμάτων σε ότι αφορά τη σχέση του κτιρίου, των μερών του, του περιβάλλοντα χώρου και του ανθρώπου.

City Hall_London Πρόκειται για ένα κτίριο κατασκευασμένο το 2002 από τον αρχιτέκτονα Norman Foster και τους συνεργάτες του με σκοπό να στεγάσει το Δημαρχείο της πόλης.

Το συγκεκριμένο κτίριο ανήκει σε μια γενικότερη ανάπλαση της περιοχής η οποία είναι γνωστή με το όνομα «More London» και περιλαμβάνει δημόσια κτίρια μικτών χρήσεων μαζί με τους ανάλογους δημόσιους ελεύθερους χώρους.

Σχετικά με το Δημαρχείο, αυτό αποτελείται από δέκα ορόφους με συνολικό ύψος 45 μέτρων. Πρόκειται για ένα κτίριο κυκλοτερούς σχήματος με αποκλειστική χρήση του γυαλιού και του μετάλλου στην όψη του.

Εξετάζοντας την κλίμακά του, δεν θα ήμασταν αντικειμενικοί αν δεν λέγαμε ότι είναι ένα έργο με σαφέστατα μεγάλες

Απέναντι σελίδα: (εικ. 12) Εξωτερική άποψη του City Hall of London του Norman Foster.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

35

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

(εικ. 13) Το «γλίστριμα» των ορόφων εξυπηρετεί την εύκολη διάκριση και υποδιαίρεση του συνολικού ύψους.

36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

διαστάσεις, οι οποίες και προδίδουν ή αλλιώς εκφράζουν το δημόσιο χαρακτήρα του κτιρίου.

Ωστόσο, η αντικειμενική ύπαρξη μεγάλης ή μικρής κλίμακας διαφέρει στις περισσότερες περιπτώσεις κτιρίων με την αίσθηση που αυτά προσδίδουν. Εξετάζοντας το κτίριο αρχικά εξωτερικά, διαπιστώνουμε με μια πρώτη ματιά ότι παρά τις μεγάλες του διαστάσεις, μας αφήνει μια αίσθηση μικρότερης κλίμακας χωρίς να απειλεί τα μάτια μας ή να έρχεται σε αντιπαράθεση με τον περιβάλλοντα χώρο. Για να απαντηθεί το ερώτημα που γεννάται, δηλαδή, με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται αυτή η συνύπαρξη μεγάλων διαστάσεων και μικρής κλίμακας, χρειάζεται να ανατρέξουμε στους παράγοντες που επηρεάζουν την αίσθηση της κλίμακας του κτιρίου, όπως αυτοί αναλύθηκαν στο Κεφάλαιο 1. Οι παράγοντες που επηρεάζουν αυτή την αίσθηση της κλίμακας είναι η σχέση του κτιρίου με το περιβάλλον του, με τον άνθρωπο αλλά και με τα μέρη του ίδιου του κτιρίου.

Όσον αφορά τη σχέση του κτιρίου με τον περιβάλλοντα χώρο του, βλέπουμε ότι ανήκει σε ένα σύμπλεγμα κτιρίων παρόμοιων διαστάσεων και μορφολογίας τα οποία βρίσκονται στη μια πλευρά του, ενώ από την άλλη υπάρχει ο ποταμός Τάμεσης και άπλετος δημόσιος υπαίθριος χώρος, είτε προϋπάρχοντας είτε διαμορφωμένος από το συγκρότημα των κτιρίων More London. Επιπλέον ο παρατηρητής του συγκεκριμένου κτιρίου, έχει στο οπτικό του πεδίο, συγχρόνως με το Δημαρχείο, κτίσματα όπως τις γέφυρες London Bridge και Tower Bridge, τον Πύργο του Λονδίνου, το HMS Belfast και άλλα, τα οποία έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τις μεγάλες τους διαστάσεις. Από όλους αυτούς του παράγοντες σχέσης του κτιρίου με το ευρύτερο περιβάλλον, συμπεραίνουμε ότι εναρμονίζεται ως προς αυτό, και δεν δημιουργεί στον παρατηρητή αρνητικά συναισθήματα απειλής ως προς το χώρο. Ή κατάσταση θα ήταν σίγουρα διαφορετική αν δεν συνυπήρχαν με το συγκεκριμένο κτίριο, παρόμοιων διαστάσεων κτίρια, ή αν μεταξύ αυτών δεν υπήρχε ο απαραίτη-

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

τος ελεύθερος χώρος που φαίνεται να δίνει πνοή στην περιοχή και να την αποσυμπιέζει.

Αναφορικά με την σχέση του κτιρίου με τον άνθρωπο ως προς το εξωτερικό του περίβλημα, θα λέγαμε ότι υπάρχει ένας ακόμη παράγοντας που δίνει μια μικρότερη αίσθηση κλίμακας, αυτός της υποδιαίρεσης. Η όψη του κτιρίου είναι ευκρινώς διαχωρισμένη σε οριζόντια τμήματα, αφού σε κάθε όροφο το κτίριο ελαφρώς «γλιστράει» από τη μια πλευρά σε σχέση με τον πιο κάτω όροφο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να συνειδητοποιεί ο παρατηρητής την αίσθηση του ύψους του ορόφου σαν μια υποδιαίρεση του συνολικού ύψους και να μπορεί κατ’ επέκταση να φέρει τις διαστάσεις του κτιρίου πιο κοντά στις δικές του ανθρωπομετρικές διαστάσεις, δίνοντάς του την αίσθηση της οικειότητας. Όσον αφορά τα μέρη του κτιρίου συγκριτικά με το κτίριο εξωτερικά, παρατηρούμε και πάλι μια έντονη υποδιαίρεση της όψης σε μικρότερα τμήματα με αναλογίες, η οποία εξοικειώνει τον άνθρωπο με τις συνολικές διαστάσεις του κτιρίου.

Προχωρώντας στο εσωτερικό χώρο του κτιρίου, η αντίληψη σχετικά με την αίσθηση της κλίμακας αλλάζει ριζικά. Εδώ τα υλικά του στατικού φορέα γίνονται εμφανή, αφού ο μεταλλικός σκελετός του κτιρίου δεν γίνεται αντιληπτός εξωτερικά λόγω του γυαλιού-καθρέφτη. Όπως είναι φυσικό, οι διατομές του φορέα είναι ιδιαίτερα μεγάλες, όσο και οι ανάγκες στήριξης. Καθώς ο στατικός φορέας είναι ελεύθερα εμφανής στο χώρο, ο άνθρωπος μοιάζει δίπλα του μικρός ίσως και ασήμαντος. Επιπλέον, η υποδιαίρεση των ορόφων που είναι τόσο έντονη στην όψη του κτιρίου, εσωτερικά παρατηρούμε ότι δεν γίνεται καθόλου αντιληπτή, αφού κυριαρχούν κεκλιμένες αναβάσεις και χώροι που καταλαμβάνουν ύψος μεγαλύτερο του ενός ορόφου, εντείνοντας με αυτό τον τρόπο την αίσθηση του ανθρώπου ότι κυριαρχεί μια μεγάλη κλίμακα. Εξαίρεση αποτελούν οι χώροι των εργαζομένων, οι οποίοι για λόγους αναγκών και εξυπηρέτησης της εργασίας, επιζητούν μια πιο μικρή κλίμακα χώρου.

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

(εικ. 14) Μεγάλες διατομές στον εσωτερικό χώρο του Δημαρχείου.

(εικ. 15) Η ύπαρξη ύψους περισσότερων του ενός ορόφων δημιουργεί αίσθηση μεγάλης κλίμακας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

37

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Lincoln center_ Manhattan Το Lincoln center περιλαμβάνει ένα οικοδομικό τετράγωνο στο κέντρο του Μανχάταν της Νέας Υόρκης και αποτελείται από δημόσια κτίρια πολιτιστικής χρήσης καθώς και τους ελευθέρους χώρους που αφήνουν ανάμεσα τους, και διαμορφώνονται σε πλατείες και διαδρομές.

Η κατασκευή του συγκεκριμένου δημόσιου χώρου πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα 1955-1969 και προέκυψε από συνεργασία αρχιτεκτόνων, ενώ το 2009 οι Diller and Scofidio και Renfro έδωσαν νέα πνοή στο χώρο με την ανάπλαση τους.

Όσον αφορά τη κλίμακα του έργου, είμαστε σε θέση αρχικά να παρατηρήσουμε την μεγάλη εδαφική κάλυψη, τόσο των κτιρίων όσο και του ελεύθερου χώρου, ο οποίος συμβαδίζει με τα μεγέθη του δομημένου. Τα κτίρια, ως επί το πλείστον, έχουν μεγάλο μέγεθος ως προς τις επίπεδες διαστάσεις τους, ενώ ως προς το ύψος θα τα χαρακτηρίζαμε χαμηλά, συγκριτικά πάντα με τα ύψη με τα οποία συνυπάρχουν στην περιοχή του Μανχάταν. Επομένως, σχετικά με τη σχέση των κτιρίων με το περιβάλλον τους θα λέγαμε ότι επικρατεί η μικρή κλίμακα τους, κυρίως από άποψη ύψους και δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο είναι ελαφρώς υπερυψωμένο ως προς το ύψος του δρόμου, και τοποθετημένο σε ένα βάθρο, σε μια προσπάθεια ανύψωσης και κατάκτησης περισσότερου χώρου. Ενώ, η κλίμακα του χώρου ως προς το περιβάλλον του χαρακτηρίζεται μικρή, δεν κυριαρχεί όμοια αίσθηση και από την πλευρά του ανθρώπου. Ο περιηγητής του χώρου, καθώς τον βιώνει περνά από ποικίλα συναισθήματα σε σχέση με την κλίμακα. Από τη μια πλευρά, ο ελεύθερος, υπαίθριος χώρος, είναι σημαντικά ικανοποιητικός σε μέγεθος ώστε να αφήνει τα απαραίτητα κενά

Απέναντι σελίδα: (εικ. 16) Lincoln Center, Manhattan, Νέα Υόρκη. Εξωτερική άποψη όπου γίνεται εμφανής η σχέση κλίμακας ως προς το περιβάλλον. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

39

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

(εικ. 17) Οι ημιυπαίθριες διαδρομές, διαμορφωμένες από τους Diller and Scofidio κατά την ανάπλαση του χώρου.

40

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ανάμεσα στα κτίρια και να μην ενεργεί αποπνικτικά σε αυτόν. Από την άλλη πλευρά, τα σχήματα των κτιρίων είναι αυστηρά με έντονες γωνίες και παρά τη σχετικά μικρή κλίμακα τους εναντιώνονται στον κενό χώρο προσπαθώντας να τον κατακτήσουν. Με αυτό τον τρόπο ο περιηγητής αισθάνεται μικρός σε σχέση με το χώρο.

Αυτά τα συναισθήματα του ανθρώπου εντείνονται και από τον χειρισμό των κτιρίων σε σχέση με τα μέρη από τα οποία αποτελούνται. Όπως είναι ξεκάθαρο, κυριαρχούν οι γυάλινες επιφάνειες και αφήνεται φανερός και αντιληπτός ο δομικός σκελετός των κτιρίων. Η έντονη επίδειξη του μεγάλου κατασκευαστικού φορέα και η παντελής έλλειψη υποδιαιρέσεων στις όψεις, είτε σε στατικά σημεία είτε στις γυάλινες επιφάνειες, προσδίδουν μια οφθαλμαπάτη και φανερώνουν την πρόθεση για επίδειξη μιας μεγάλης κλίμακας.

Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η προσέγγιση της ανάπλασης του χώρου από τους Diller and Scofidio από την σκοπιά της κλίμακας. Σχετικά με τον υπαίθριο χώρο δημιούργησαν στέγαστρα για ημιυπαίθριες διαδρομές οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την ομαλότερη μετάβαση από το ανοιχτό στο κλειστό. Είναι φυσικό επόμενο αυτή η μεταβολή να επηρέασε και την κλίμακα του χώρου αφού δεν είναι τόσο εύκολα αντιληπτή η διαφορά αδόμητου και δομημένου. Με αυτόν τον τρόπο, το μάτι αντιλαμβάνεται έναν ενδιάμεσο χώρο τόσο σε ύψος όσο και στο γενικότερο όγκο που καταλαμβάνει, και μέσω αυτού μπορεί να συνηθίσει πιο εύκολα τη μεγάλη κλίμακα των συμπαγών κτιρίων. Ανάμεσα στις παρεμβάσεις των αρχιτεκτόνων ήταν και η προσθήκη ενός κτιρίου με χώρους ψυχαγωγίας. Ο συγκεκριμένος χώρος είναι υπόγειος από την εσωτερική υπαίθρια αυλή και ισόγειος από την πλευρά του δρόμου –εξαιτίας του προαναφερθέντος «βάθρου» και έχει σε όλη του την έκταση μια κεκλιμένη

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

υπερύψωση που λειτουργεί ως φυτεμένο δώμα. Πρόκειται για άλλη μια ομαλοποίηση ανάμεσα στις διάφορες κλίμακες του χώρου αφού δημιουργεί ποικιλία στα υπάρχοντα ύψη.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως αρχικά διακρίνουμε την ξεκάθαρη ύπαρξη μια μικρής κλίμακας του έργου ως προς το περιβάλλον του και μιας μεγαλύτερης όσον αφορά το χειρισμό του απέναντι στα μεγέθη του ανθρώπου. Την κλίμακα ως προς τον άνθρωπο ενέτεινε ακόμη περισσότερο η παρουσία τελείως αδόμητων χώρων με συνδυασμό με ιδιαίτερα συμπαγή κτίρια. Έπειτα από την ανάπλαση του έργου, παύουμε να διακρίνουμε τόσο εύκολα τα καθαρά σχήματα στο χώρο και οι παρεμβάσεις έρχονται να ομαλοποιήσουν τις αντιθέσεις δομημένου και αδόμητου. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ποικιλίας ως προς τα μεγέθη και τις κλίμακες, μεταφέροντας τη μεγάλη κλίμακα των κτιρίων πιο κοντά στις ανθρώπινες αναλογίες.

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

(εικ. 18) Η προσθήκη του κτιρίου από τους DIller and Scofiodio ομαλοποιεί τις διάφορες κλίμακες του χώρου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

41

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

2.4 Private space // Koshino House & Rue des Suisses Η έννοια του ιδιωτικού χώρου και της ιδιωτικότητας έχει ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό με την κατοικία. Σκοπός της κατοικίας είναι να καλύψει τις βασικές ανάγκες του χρήστη και με βάση τον Adolf Loos “ να τον υπηρετήσει”9. Μια ακόμη λειτουργία της κατοικίας είναι να προφυλάξει την ιδιωτική σφαίρα του ανθρώπου, αποβάλλοντας τον αστάθμητο παράγοντα της δημόσιας έκθεσης. Η οικειότητα που μας παρέχει η κατοικία ύστερα από μια κουραστική μέρα συνεχούς έκθεσης στον δημόσιο χώρο, είναι σαφώς κάτι το επιθυμητό. Έτσι, η κατοικία είναι το υλικά προσδιορισμένο χωρικό κουβούκλιο που περιβάλλει το ανθρώπινο σώμα και του επιτρέπει να απομονώνεται κατά βούληση. Παρέχοντας του, ταυτόχρονα, ρυθμισμένες συνθήκες ιδιωτικής ποιότητας.

Η κατοικία-εμφανιζόμενη ως η έννοια του καταφυγίου- αποτελούσε ένα από τα πρώτα κτίσματα που δημιουργήθηκαν με σκοπό τη προστασία του ανθρώπου και καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την κλίμακα του ιδιωτικού χώρου. Αφού ως κτίσμα προορίζεται στο να καλύψει τις ανθρώπινες ανάγκες οι διαστάσεις και οι αναλογίες της καθορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από το ανθρώπινο σώμα.

Όπως ήδη έχει αναφερθεί πέρα από τα παραπάνω η κατοικία έχει ως σκοπό να δημιουργήσει ένα είδος εσωστρέφειας το οποίο θα προστατέψει τον άνθρωπο από τον έξω κόσμο. “Η οικιστική κλίμακα”10 η οποία είναι προσαρμοσμένη στην ανθρώπινη κλίμακα, στοχεύει στο να λειτουργήσει ως “καθησυχαστικός παράγοντας στο ανθρώπινο εγώ”.11 ΣυνειδητοποιΠαύλος Λέφας, Αρχιτεκτονική και κατοίκηση από τον Ηeidegger στον Koolhas, εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2008 10 Licklider Η., Architectural scale, London: The Architectural Press, 1965, σελ. 15 11 Βλέπε όπως υποσημείωση 9 9

42

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ούμε, λοιπόν, πως η κλίμακα ως σχεδιαστικό εργαλείο έχει άμεση επιρροή στο πως κάνει τον άνθρωπο να αισθάνεται για τον εαυτό του και την ύπαρξή του γενικά. Με αυτόν τον τρόπο μια κατοικία η οποία είναι σχεδιασμένη σε διαστάσεις και αναλογίες κοντά σε αυτές του ανθρώπου κατορθώνει να κάνει τον χρήστη να νιώθει πιο σημαντικός απ’ ότι συνήθως, αισθάνεται ότι βρίσκεται στο επίκεντρο προκαλώντας του με αυτόν τον τρόπο φιλικά και οικεία συναισθήματα για το ίδιο το κτίριο.

Ωστόσο, παρατηρείται και το αντίθετο παράδειγμα, στο οποίο η κατοικία χρησιμοποιείται ως μέσο επίδειξης της οικονομικής ευμάρειας και της κοινωνικής ισχύος. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ιδιωτικός χώρος απομακρύνεται από την ανθρώπινη κλίμακα, χάνοντας την αίσθηση της οικειότητας και αποκτά χαρακτηριστικά δημόσιας κλίμακας.

Koshino house_Ashiya, Japan Πρόκειται για μια κατοικία κατασκευασμένη το 1984 από τον αρχιτέκτονα Tadao Ando στην περιοχή Ashiya της Ιαπωνίας. Όσον αφορά την αρχιτεκτονική σύνθεση του έργου, αυτό περιλαμβάνει δύο επιμήκεις όγκους, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι παράλληλα ο ένας στον άλλον και αφήνουν μεταξύ τους έναν παραλληλόγραμμο υπαίθριο χώρο που εξυπηρετεί τους χώρους εκτόνωσης. Επιπλέον, ο ένας επιμήκης όγκος της σύνθεσης συνδέεται με ένα κυκλοτερές κτίσμα που κατασκευάστηκε ως προσθήκη έπειτα από τέσσερα χρόνια, αφήνοντας μεταξύ τους μια υπαίθρια αυλή.

Προχωρώντας στην κλίμακα του έργου ως προς το περιβάλλον του, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι κυριαρχεί η πλήρης ένταξη των κτιρίων στο εδαφικό ανάγλυφο με αποτέλεσμα, παρά τις μεγάλες διαστάσεις τους, να αφομοιώνονται από τον ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

43

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

χώρο που τα περιβάλει. Η ενσωμάτωση αυτή επιτυγχάνεται με δύο τρόπους. Αρχικά, με την παραλαβή της υψομετρικής διαφοράς του οικοπέδου από τα κτίρια, ώστε να είναι σχεδόν εγκιβωτισμένα στη γη από τη μια πλευρά, και δεύτερον με τη επιλογή των υλικών, αφού το συγκεκριμένο σκυρόδεμα εντάσσεται πλήρως χρωματικά, αλλά και ως υφή στον περιβάλλοντα χώρο.

Αναφορικά με τη σχέση της κλίμακας του έργου ως προς τον άνθρωπο, βλέπουμε ότι αυτή καθορίζεται έντονα από τα μέρη του κτιρίου. Τα κτίρια σαν ολότητα έχουν μέτριο μέγεθος αφού από τη μια είναι αρκετά επιμήκη, αλλά ως προς το ύψος φτάνουν μόλις τους δύο ορόφους. Παρόλα αυτά, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την κλίμακα του έργου ως μεγάλη. Αυτό συμβαίνει λόγω του χειρισμού των υλικών του κτιρίου και της έλλειψης των υποδιαιρέσεων αυτών. Το βασικό υλικό όπου χρησιμοποιείται είναι το εμφανές σκυρόδεμα, με έναν ιδιαίτερο ξυλότυπο που συνηθίζει να χρησιμοποιεί στα κτίρια του ο Tadao Ando. Στο συγκεκριμένο υλικό, οι αρμοί είναι ελάχιστοι και σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να μην μπορεί εύκολα να συσχετίσει τις ανθρώπινες διαστάσεις του με αυτές των υλικών και κατ΄ επέκταση του κτιρίου, συγκρινόμενα πάντα και με ένα εμφανές σκυρόδεμα κλασικού τύπου. Η αίσθηση αυτή εντείνεται από το γεγονός ότι το υλικό αυτό διατρέχει όλο σχεδόν το έργο χωρίς έντονες διαμερισματοποιήσεις στις όψεις του. Τέλος, η κατάσταση που επικρατεί στο εσωτερικό της κατοικίας ως προς την κλίμακα, είναι όμοια με την εξωτερική αφού τα εμφανή υλικά του κτιρίου συνεχίζονται και εδώ. Επιπλέον σε πολλούς χώρους της κατοικίας, όπως στο καθιστικό, επικρατεί το διπλό ύψος το οποίο μεγαλώνει ακόμη περισσότερο την κλίμακα του έργου.

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

(εικ. 20,21) Τόσο στον εξωτερικό όσο και στον εσωτερικό χώρο κυριαρχούν συμπαγείς μορφές χωρίς έντονες υποδιαιρέσεις.

Απέναντι σελίδα: (εικ. 19) Γενική άποψη των δωμάτων του Koshino House.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

45

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Rue des Suisses_Paris Το συγκεκριμένο συγκρότημα διαμερισμάτων βρίσκεται σε μια περιοχή του 14ου διαμερίσματος12 του Παρισιού, όπου κυριαρχεί η έντονη τυπολογία όψεων πολυκατοικιών του 19ου αιώνα.

Πρόκειται για ένα έργο του αρχιτεκτονικού γραφείου Herzog and de Meuron, το οποίο πραγματοποιήθηκε τα έτη 1996-2000 και περιλαμβάνει ένα συγκρότημα από 57 διαμερίσματα έντονων διαφορετικών τυπολογιών και μεγεθών.

Η ποικιλία στην τυπολογία εναπόκεινται στους περιορισμούς του χώρου που επιβάλλουν κάθε φορά διαφορετικούς χειρισμούς. Από τη μια, το συγκρότημα περιλαμβάνει δύο μεγάλους κτιριακούς όγκους διαμερισμάτων που έχουν πρόσοψη σε δυο κεντρικές οδούς ενώ από την άλλη, υπάρχει ένας αδόμητος χώρος τύπου ακάλυπτου ανάμεσα στις υπάρχουσες πολυκατοικίες του οικοδομικού τετραγώνου, ο οποίος καλείται να δομηθεί.

Όπως, είναι φυσικό οι διαφορετικές αυτές συνθήκες επηρεάζουν και τις συνθετικές αποφάσεις των αρχιτεκτόνων, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν τον ανάλογο αντίκτυπο και στην κλίμακα των κτιρίων.

Οι δυο κεντρικοί όγκοι διαμερισμάτων εντάσσονται στα μεγέθη των υπαρχουσών όψεων φτάνοντας μέχρι ένα συγκεκριμένο ύψος 37 μέτρων το οποίο προσδίδει σαφέστατα ένα έργο μετρίου μεγέθους. Επομένως ως προς το περιβάλλον τους μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα κτίρια διαθέτουν μια ουδέτερη κλίμακα, όμοια προς την όμορη δόμηση.

Τα συγκεκριμένα μέτωπα των επταώροφων κτιρίων διαθέτουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αφού καλύπτονται από συνεχή πτυσσόμενα μεταλλικά πετάσματα τα οποία προσφέΔιαμερίσματα (arrondissements): ορίζονται ως οι 20 γεωγραφικές υποδιαιρέσεις της πόλης του Παρισιού.

Απέναντι σελίδα: (εικ. 22) Γενική άποψη του συγκροτήματος Rue des Suisses από την οπτική γωνία του ακάλυπτου χώρου.

12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

47

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

(εικ. 23) Εναλλασσόμενη όψη και μεταβαλλόμενη κλίμακα στην κεντρική όψη του κτιρίου από την πλευρά του δρόμου.

(εικ. 24) Έντονες υποδιαιρέσεις στις όψεις του τριώροφου κτιρίου.

48

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ρουν μια εναλλασσόμενη όψη. Αυτή η πολυμορφική όψη έχει επιρροή και στην κλίμακα του κτιρίου όσον αφορά τα μέρη του κτιρίου με το σύνολο. Από τη μια, όταν είναι όλα τα μεταλλικά φύλλα κλειστά, δεν φαίνεται κάποια διαμερισματοποίηση της όψης και η κλίμακα που δημιουργείται είναι μεγάλη. Ο άνθρωπος κατ’ επέκταση δεν μπορεί εύκολα να συσχετίσει το ύψος του με αυτό του τυπικού ορόφου, οπότε αντιλαμβάνεται το κτίριο σαν μια ολότητα και βιώνει τη μεγάλη κλίμακά του. Από την άλλη, όταν τα πτυσσόμενα πετάσματα ανοίξουν, γίνεται εμφανής η έντονη υποδιαίρεση των χώρων, έτσι τα μέρη του κτιρίου εσωτερικά δημιουργούν μια αίσθηση μικρότερης κλίμακας την οποία βιώνει και ο άνθρωπος. Μιλάμε επομένως, για μια εναλλασσόμενη όψη η οποία δημιουργεί και εναλλασσόμενη κλίμακα του χώρου.

Εκτός, από τους δυο αυτούς κτιριακούς όγκους, η συνθετική λύση περιλαμβάνει και έναν ιδιαίτερα στενό και μακρύ κτιριακό όγκο, το σχήμα του οποίου δημιουργήθηκε από τους περιορισμούς του υπάρχοντος χώρου στο οποίο δομήθηκε. Το συγκεκριμένο κτίριο κρατήθηκε σε χαμηλό ύψος τριών ορόφων, αφού επιδίωξη των αρχιτεκτόνων ήταν η αίσθηση μια μικρής κλίμακας που να μην μοιάζει επιθετική στο μικρό ελεύθερο χώρο που αφήνεται από όλες τις πλευρές. Την ίδια μικρή κλίμακα που διατηρεί επομένως το κτίριο ως προς το περιβάλλον του, την εντείνουν τα μέρη του κτιρίου. Γίνονται έντονα εμφανείς οι υποδιαιρέσεις με τα ξύλινα πετάσματα περσίδων των όψεων και η λεπτότητα των στοιχείων παραπέμπει στην αίσθηση της μικρής κλίμακας η οποία περνάει και στον ίδιο τον άνθρωπο. Όμοια χειριζόμενα είναι και κάποια παρόμοια κτίσματα του συγκεκριμένου χώρου που διατηρούν διώροφο ύψος και στεγάζουν οικογένειες.

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Γενικά συμπεράσματα Συμπερασματικά, παρατηρούμε ότι η αίσθηση μεγάλης ή μικρής κλίμακας ενός έργου δεν συνδέεται άμεσα με την ιδιότητα του δημόσιου ή ιδιωτικού χώρου αντίστοιχα. Πολλές φορές συμβαίνει μεγάλου μεγέθους κτίρια –δημόσια ή ιδιωτικά- να βιώνονται ως μικρής κλίμακας ή και το αντίστροφο. Το γεγονός αυτό, εναπόκεινται στο χειρισμό του αρχιτέκτονα ως προς τον περιβάλλοντα χώρο του έργου, τα υλικά που χρησιμοποιεί και τον τρόπο με τον οποίο τα εφαρμόζει. Φυσικά, οι χειρισμοί αυτοί μπορεί να γίνονται άλλοτε εσκεμμένα με την επιδίωξη μια συγκεκριμένης αίσθησης της κλίμακας από τον αρχιτέκτονα και άλλοτε να είναι τυχαίες επιλογές, χωρίς να αποσκοπούν κάπου.

Επιπλέον παρατηρούμε ότι μια μετρίου βαθμού υποδιαίρεση των όψεων στα υλικά της ή στην ολότητα της, εξυπηρετεί την συσχέτιση του έργου με τις διαστάσεις του ανθρώπου ή του περιβάλλοντα χώρου επιδιώκοντας την αρμονική ένταξη. Από την άλλη, η υπερβολική επανάληψη των υποδιαιρέσεων ή η παντελής έλλειψη αυτών, μπορεί να οδηγήσει στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, για αυτό οι συγκεκριμένοι χειρισμοί είναι λεπτοί και χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

49

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

FROM CYBER TO HYBRID 3.1 Μια συναινετική παραίσθηση Αρχικά είναι απαραίτητο να επισημανθεί πως ο αναλογικός χώρος αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη και την εμπειρία του ψηφιακού χώρου. Στον αναλογικό χώρο βρίσκεται ο άνθρωπος αλλά και το μέσο διεπαφής με τον ψηφιακό χώρο, που είναι η οθόνη. Ο ψηφιακός χώρος είναι ένας νέος εικονικός κόσμος, που προκύπτει από τη χρήση του διαδικτύου ή κυβερνοχώρου ή internet. Το διαδίκτυο αποτελείται από ένα πλέγμα διασυνδέσεων, τμήματα του οποίου είναι οι ιστοσελίδες, και έχει προκαλέσει ριζοσπαστικές αλλαγές στον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα.

Ο William Gibson χαρακτήριζε τον ψηφιακό χώρο ως μια «συναινετική παραίσθηση»,1 που βιώνεται από χρήστες που διαχειρίζονται πληθώρα δεδομένων. Συνεχίζοντας υποστηρίζει πως «ο κυβερνοχώρος είναι συνυφασμένος οντολογικά με τα bits και με τα bytes και ανεξάρτητος από το φυσικό σύμπλεγμα της ύλης, του χώρου και του χρόνου».

Ο ψηφιακός χώρος δεν έχει υλική υπόσταση και αποτελεί ένα μέσο παροχής πληροφοριών, διαμέσου των δικτύων επικοινωνίας. Με τη βοήθεια των διάφορων ηλεκτρονικών συσκευών, όπως : υπολογιστές, tablets, smartphones και οποιασδήποτε άλλης ηλεκτρονική συσκευής που υποστηρίζει το διαδίκτυο, ο ψηφιακός κόσμος εγκαθιδρύθηκε στην καθημερινότητά μας.

Ως νέος τόπος ο ψηφιακός διέπεται από τους δικούς 1

Gibson William, Neuromancer, εκδόσεις ACE, 1984, σελ.32

Απέναντι σελίδα: (εικ. 25) Ο ψηφιακός χώρος ως μια «συναινετική παραίσθηση».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

51

FROM CYBER TO HYBRID

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

του κανόνες και περιορισμούς και για να μπορέσει να διαρθρωθεί χρησιμοποιεί χωρικές σχέσεις, έννοιες και συμβολισμούς που ανήκουν στον αναλογικό χώρο. Οτιδήποτε περιέχεται μέσα στον ψηφιακό χώρο είναι προσβάσιμο από παντού, απ’ όλους, ανά πάσα στιγμή. Αυτό συμβαίνει καθώς η έννοια της απόστασης δεν υφίσταται στον ψηφιακό χώρο, εκμηδενίζοντας ακόμα και την απόσταση του αναλογικού χώρου. Η μνήμη του υπολογιστή, η χωρητικότητα του σκληρού δίσκου, το ασύρματο δίκτυο και η ταχύτητα σύνδεσης αποτελούν το πλαίσιο του νέου χώρου, θέτοντας τους κανόνες.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε πως ο ψηφιακός χώρος είναι μια άυλη εικονική πραγματικότητα δομικό στοιχείο του οποίου είναι η εικόνα, καθώς αποτελεί την έκφραση της άυλης υπόστασής του στο φυσικό χώρο. Πρόκειται για έναν χώρο που δανείζεται μορφές, δομές, αναλογίες, έννοιες και συμβολισμούς από τον φυσικό χώρο, με αποτέλεσμα τη δημιουργία του ψηφιακού αντιγράφου της πραγματικότητας.

Κλείνοντας, «το ψηφιακό μιμείται και αντανακλά, αισθάνεται και διαδρά, τροφοδοτείται και παράγει, φτιάχνει συστήματα δυνητικής πραγματικότητας, το οποίο μας επιτρέπει να έχουμε επιπλέον την εμπειρία μιας δυναμικής συσσωμάτωσης διαφόρων τρόπων αισθητηριακής πρόσληψης».2 3.2 «Hyper-coordination» Η σύνδεση του ψηφιακού με το αναλογικό χώρο ή ακριβέστερα η μεταφορά του ψηφιακού χώρου στον πραγματικό, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του υβριδικού χώρου. Το διαδίκτυο 2

52

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Levy Pierre, Δυνητική Πραγματικότητα (Realité Virtuelle). Η Φιλοσοφία του Πολιτισμού και του Κυβερνοχώρου, μετάφρ. Μιχάλης Καραχάλιος, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 1999

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

παράγει χώρο και με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών αυτός ο ψηφιακός χώρος μεταφέρεται στον πραγματικό, αναγκάζοντας τον άνθρωπο-χρήστη να έρθει αντιμέτωπος με έναν νέο τύπο χώρου. Ο υβριδικός χώρος συγκροτείται με τη συγκέντρωση ιδιοτήτων τόσο από τον αναλογικό, όσο και από τον ψηφιακό κόσμο. «Οι υβριδικοί χώροι είναι κινητοί χώροι, δημιουργούνται από τους χρήστες που κουβαλούν διαρκώς συσκευές διασυνδεδεμένες με το internet και με άλλους χρήστες».3

Πρόκειται για μια νέα χωρική συνθήκη στην οποία οι δύο χώροι-εικονικό και πραγματικό-αλληλεπιδρούν διαρκώς, ρέοντας ο ένας στον άλλο, χωρίς να υπερισχύει κάποιος περισσότερο έναντι του άλλου. Αντίθετα συγκροτούν μια ενιαία χωρική ύπαρξη. Σύμφωνα με τον Castells, «δεν ζούμε πλέον σε μια κατάσταση που καθορίζεται από τον χώρο των τόπων. Ζούμε σε ένα περιβάλλον που καθορίζεται από τον χώρο των ροών: τα χρήματα ρέουν, όπως οι πληροφορίες, η τεχνολογία ρέει όπως οι πληροφορίες, η γνώση ρέει όπως οι πληροφορίες».4 Έτσι, αυτός ο νέος χώρος ο υβριδικός «δεν αποτελεί μια νέα μορφή, αλλά μια διαδικασία που χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του χώρου των ροών».5

Βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία του υβριδικού χώρου είναι η αλληλεπίδραση των χρηστών που σωματικά βρίσκονται στον αναλογικό χώρο, με τα ψηφιακά περιβάλλοντα των εικονικών κόσμων. Σε αυτό έχει συμβάλλει η φορητότητα των νέων τεχνολογικών συσκευών και η δυνατότητα διαμέσου της ασύρματης δικτύωσης, να είναι διαρκώς διασυνδεδεμένα στο διαδίκτυο. Έτσι, η επαφή με τον ψηφιακό χώρο είναι διαρκής Andriana de Souza e Silva, From Cyber to Hybrid, Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces, 2006, σελ. 262 4 Castells Μ., The information Society and the welfare state: The finish model, Oxford UP, 2002, σελ. 343-347 5 Castells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, Wiley- Blackwel, 2000, σελ. 429 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

53

FROM CYBER TO HYBRID

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

και συνεχόμενη, με αποτέλεσμα ο χρήστης να μην αντιλαμβάνεται το φυσικό και το ψηφιακό ως δύο ξεχωριστά και αυτόνομα στοιχεία. Το συναίσθημα της «εισχώρησης» σ’ έναν άλλο κόσμο δεν υφίσταται πλέον, όπως παλιότερα που η μόνη ευκαιρία διασύνδεσης ήταν στατικά μπροστά από μια οθόνη υπολογιστή. « Ο υβριδικός χώρος αλλάζει την χωρική μας εμπειρία, που σημαίνει ότι ο χρήστης όχι μόνο αλληλεπιδρά με νέους τρόπους με άλλους ανθρώπους, αλλά επαναπροσδιορίζει και τον χώρο στον οποίο κατοικεί».6

Οδηγούμαστε σε μια νέα αντιληπτική κατεύθυνση του χώρου, όπου προσλαμβάνεται ως ένα ενιαίο υβριδικό περιβάλλον με ψηφιακές και αναλογικές διαστάσεις. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως ένας υβριδικός χώρος προκύπτει ως μια κατάσταση όπου «ο χρήστης δεν χρειάζεται να «αποσυνδεθεί» από την πραγματικότητα και τον αναλογικό χώρο για να εισέλθει στο ψηφιακό».7 Τα όρια μεταξύ των δύο κόσμων γίνονται ρευστά, δυσδιάκριτα και σαφώς απροσδιόριστα και ο άνθρωπος σταδιακά αφομοιώνει και αφομοιώνεται από τη νέα χωρική συνθήκη.

Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται κατεξοχήν από την υβριδικότητα, παρ’ όλα αυτά συναντάμε ακόμα ορισμένες περιπτώσεις όπου η παραδοσιακή εκδοχή του χώρου δεν έχει χαθεί. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε μέρη όπου το διαδίκτυο δεν είναι ακόμα ευρέως διαδεδομένο. Η νέα πραγματικότητα δεν είναι απόρροια μόνο της τεχνολογίας, έχει μορφοποιηθεί διαμέσου των κοινωνικών δικτύων που καλλιεργούνται σε ψηφιακούς και πραγματικούς χώρους. Ο νέος υβριδικός χώρος έχει προκύψει από την ανάγκη της επικοινωνίας και έχει σαρκωθεί με τη βοήθεια της φορητότητας. «Το ψηφιακό μέσω ως ανθρώπινη

Andriana de Souza e Silva, From Cyber to Hybrid, Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces, 2006, σελ. 273 7 Βλέπε όπως υποσημείωση 6, σελ. 4 6

54

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

προέκταση πια»8 έχει ενσωματωθεί πλήρως στην ανθρώπινη καθημερινότητα και γι’ αυτό μπορούμε να πούμε πως «η οριστική μας ένταξη ή αποχώρηση δεν συντελείται ποτέ, η παραμονή μας στους ψηφιακούς κόσμους δεν μπορεί παρά να είναι σε μία κατάσταση μετέωρη και εκκρεμεί ‘‘in limbo’’».9

Μάντζου Π., Ψηφιακοί κόσμοι in limbo, στο Καλακάλλας Α. [επιμ.], Μεταλλαγές και (α)συνέχειες: Πρακτικές, πολιτικές και λόγος για τον αστικό, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2009 9 Βλέπε όπως υποσημείωση 8 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

55

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

3.3 Hybrid [spaces] as connected [spaces] Η σύγχρονη πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από τη διείσδυση του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας. Διαμέσου των κινητών τηλεφώνων και του ευρυζωνικού δικτύου, έχει δημιουργηθεί μια νέα τεχνολογική πραγματικότητα, εύκολα προσβάσιμη, καθιστώντας την ύπαρξή της διαρκώς παρούσα. Το γεγονός ότι η εξέλιξη του διαδικτύου απέβαλε την στατικότητα που το χαρακτήριζε, είναι αυτό που καθιστά δυνατή τη διαρκής διάχυση του στην καθημερινή πραγματικότητα. Αυτή η αλληλεπίδραση των χρηστών με το διαδίκτυο σε συνδυασμό με την ψηφιακή στρώση πάνω στο αναλογικό καθημερινό περιβάλλον, έχει επηρεάσει τον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και βιώνει τον χώρο.

Ξεκινάει, λοιπόν, μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού διαφόρων συμβατικών εννοιών όπως του δίπολου δημόσιο-ιδιωτικό, εγγύτητα-απόσταση, εικονικό-πραγματικό, στατικό-ρευστό, με αποτέλεσμα να εδραιώνεται σταδιακά η αλληλοεισχώρηση του ενός στο άλλο. Στη νέα πραγματικότητα που ζούμε κυριαρχεί η μεταφορά του διαδικτύου στον φυσικό κόσμο με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέες συνθήκες. Μιλάμε για μια καθημερινότητα που λαμβάνει χώρα σε πραγματικό και εικονικό χώρο με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται η υπόσταση της και να μετατρέπεται σε ένα υβρίδιο. Η πραγματικότητα ως χωρικό συμβάν παύει να είναι ευδιάκριτη και το νέο ρευστό περιβάλλον ξεκινάει να διαμορφώνεται. Η υβριδική πραγματικότητα, εν κατακλείδι μεταβάλλει και επαναπροσδιορίζει τη χωρική αντίληψη του σύγχρονου περιβάλλοντος.

Η παρούσα ερευνητική ασχολείται συγκεκριμένα με το δίπολο δημόσιο-ιδιωτικό με σκοπό τη διερεύνηση των παραπάνω ορίων και της κλίμακας του νέου χώρου, που προκύπτει από την υβριδικότητα.

Απέναντι σελίδα: (εικ. 26) Η σύγχρονη πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από τη διείσδυση του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

57

FROM CYBER TO HYBRID

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

Όπως, είναι φυσικό στο νέο αυτό περιβάλλον οι παραδοσιακές εκδοχές των εννοιών του δημόσιου και του ιδιωτικού ανατρέπονται, δημιουργώντας δύο νέες συνθήκες. Η πρώτη αφορά τον δημόσιο χώρο, ο παραδοσιακός ρόλος του οποίου ήταν η ελεύθερη συμμετοχή, το οποίο και μεταφράζονταν χωρικά. Ο ρόλος αυτός του δημόσιου χώρου εξασθενεί, καθώς με τη συμμετοχή της τεχνολογίας νέες μορφές συλλογικότητας των αντικαθιστούν.

Η δεύτερη συνθήκη αφορά την έννοια της ιδιωτικότητας σχετικά με χωρικές σχέσεις και δραστηριότητες. Τα όρια ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό γίνονται ασαφή, οι υλικοί χωρικοί διαχωρισμοί δεν αρκούν πλέον για να τα καθορίσουν. Η τεχνολογική δικτύωση θέτει πλέον τους κανόνες και επαναπροσδιορίζει τα όρια των εννοιών δημόσιο και ιδιωτικό. Η ψηφιακή τεχνολογία παρέχει νέες δυνατότητες, έτσι κάποιος μπορεί να βρίσκεται σε επαφή με άλλους, ενώ στην ακρίβεια σωματικά και χωρικά παραμένει μόνος του ή το αντίθετο, να βρίσκεται δηλαδή σωματικά σε έναν δημόσιο χώρο μαζί με άλλους χρήστες και διαμέσου της οθόνης της προσωπικής του ηλεκτρονικής συσκευής να μεταφερθεί στην ιδιωτικότητα.

Πληθώρα δραστηριοτήτων όπως, επικοινωνία, ψυχαγωγία, εμπόριο, εργασία, εκπαίδευση, χρηματικές συναλλαγές κ.ά. αποδεσμεύονται από την έννοια της χωρητικότητας και καταστούν μη απαραίτητη τη σωματική μετάβαση του χρήστη στον φυσικό χώρο που κανονικά συμβαίνουν. Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, πως «η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής επικοινωνίας και των συστημάτων πληροφορίας επιτρέπουν την ανάπτυξη έντονου διαχωρισμού ανάμεσα στην χωρική εγγύτητα και την πραγματοποίηση των λειτουργιών της καθημερινής ζωής».10 Μοναδική προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι η ύπαρξη της 10

58

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Castells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, Wiley- Blackwel, 2000, σελ. 424

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

τεχνολογικής δικτύωσης.

Παραδείγματος χάριν, η συμβατική άποψη της εκπαίδευσης, καθιστά απαραίτητο για να πραγματοποιηθεί τη μετάβαση των μαθητών-σπουδαστών στον χώρο του σχολείου-πανεπιστημίου, κ.ο.κ. Έτσι, ο μαθητής- σπουδαστής υποχρεούται να μεταβεί από τον ιδιωτικό χώρο της κατοικίας, σ’ έναν δημόσιο χώρο μαζικής συγκέντρωσης, όπως το σχολείο- πανεπιστήμιο. Αντίθετα, ο τηλεμαθητής ή τηλεσπουδαστής είναι σε θέση να προσλάβει τη γνώση από την άνεση της κατοικίας του, μετατρέποντας τον κάποτε παραδοσιακό ιδιωτικό χώρο σε έναν νέο υβριδικό χώρο με εισχώρηση χαρακτηριστικών του δημοσίου χώρου.

Επομένως, τα όρια της μετατροπής ενός χώρου από το ιδιωτικό στο δημόσιο και το αντίστροφο, παύουν να έχουν υλική υπόσταση και εναπόκεινται στην χρονικότητα μέσα στην οποία εκτελούμε διαφορετικές δραστηριότητες με τη βοήθεια της τεχνολογίας. «Ο χρόνος οργανώνει τον χώρο και μεταμορφώνονται από την συνδυασμένη επίδραση της τεχνολογίας των πληροφοριών».11 Τα όρια παύουν να είναι αυτονόητα, οι ιδιότητες τους μεταβάλλονται- τόπος και χρόνος αναμειγνύονται- με αποτέλεσμα δραστηριότητες με δημόσιο χαρακτήρα να εισβάλλουν στην ιδιωτική σφαίρα και το αντίθετο.

Η οθόνη γίνεται ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στην νέα πραγματικότητα και τον άνθρωπο, η οποία διαμέσου της αποκωδικοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας μετατρέπεται στο νέο όριο ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό, σε εικονικό και πραγματικό. Ως νέο ψηφιακό όριο η οθόνη μεταβάλλει τη φύση του χώρου. Η κατοικία για παράδειγμα, από κλασικό καταφύγιο μετατρέπεται στο μέσο ανάδειξης της ιδιωτικότητας προς τη δημόσια ζωή.

11

Bλέπε όπως υποσημείωση 10, σελ. 407

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

59

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

Η νέα χωρική συνθήκη των ψηφιακών μέσων καταλύει τη φύση των συμβατικών υλικών, δημιουργώντας «παράθυρα» επικοινωνίας με ένα ρευστό και μεταβαλλόμενο περιβάλλον που αντιτίθεται στην έννοια της υλικής υπόστασης και επαναπροσδιορίζει τις ιδιότητες του χώρου. « Οι διαδικασίες τις χωρικής μεταμόρφωσης είναι άκρως πολύπλοκες», το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι «διαλύεται η έννοια του συμβατικού χώρου, όπως την γνωρίζαμε στο παρελθόν».12 Η ασάφεια των ορίων είναι πλέον αδιαπραγμάτευτη, γεγονός που επηρεάζει άμεσα και την χωρική αντίληψη του χρήστη για τον αναλογικό χώρο.

Ο σύγχρονος άνθρωπος με τη βοήθεια των ψηφιακών μέσων κατάφερε να παράγει ένα νέο σύστημα στο οποίο υλικός και εικονικός κόσμος συνυπάρχουν. Όπως, ο Keiichi Matsuda αναφέρει : «Τα όρια και οι διχοτομήσεις μέσω των οποίων είχαμε κατασκευάσει τις πόλεις μας, σταδιακά καταρρέουν. Διαχωρισμοί όπως, δημόσιο-ιδιωτικό, εργασία-κατοίκηση, δικό μου-δικό σου, σταθερός-νομάς, εικονικός-πραγματικός, χάνουν σιγά σιγά το νόημά τους. Υπάρχει η ανάγκη να εφεύρουμε ένα νέο λεξιλόγιο, με το οποίο θα μπορέσουμε να ορίσουμε και να περιγράψουμε την επαυξημένη πόλη».13

Όπως, ήδη έχουμε αναφέρει, η χωρική πραγματικότητα του σήμερα έχει διττή φύση. Αποτελείται από τον υλικό-αναλογικό κόσμο και τον άυλο-ψηφιακό. «Ο χώρος και οι ιδιότητές του άρχισαν να μεταβάλλονται και να αποδεσμεύονται από την έννοια του τόπου, ο οποίος αντικαθιστάται από την ροή των πληροφοριών».14 Το νέο υβριδικό σύστημα είναι υπεράνω του χρόνου και της υλικότητας, καθώς οι ψηφιακές τεχνολογίες Castells Μ., The information Society and the welfare state: The finish model, Oxford UP, 2002, σελ. 424-425 13 Keiichi Matsuda, Domestic City, The disclosed home in augmented space, 2010, σελ. 39 14 Bλέπε όπως υποσημείωση 13, σελ. 409

FROM CYBER TO HYBRID

Απέναντι σελίδα: (εικ. 27) Η οθόνη γίνεται ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στη νέα πραγματικότητα και τον άνθρωπο.

12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

61

FROM CYBER TO HYBRID

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

έχουν αλλάξει τις διαδικασίες πρόσληψης, αντίληψης και επεξεργασίας του περιβάλλοντος.

Η υβριδική συνθήκη ως μια νέα πραγματικότητα διέπεται από δικούς της κανόνες που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την αρχιτεκτονική φύση του υλικού χώρου. Η ψηφιακή πληροφορία ως ένα υπόστρωμα που καλύπτει το πραγματικό περιβάλλον αλλάζει τη λειτουργική του διαδικασία, τα εργαλεία που τον δομούν και την τελική του υπόσταση.

Εδώ το ερώτημα που τίθεται είναι: σε ποιο περιβάλλον αισθάνεται ο άνθρωπος πως ανήκει; και κατά πόσο η σωματικότητα του τον συνδέει με τον αναλογικό χώρο και τα χαρακτηριστικά του; Το μόνο σίγουρο είναι πως η ταυτόχρονη παρουσία του χρήστη φαίνεται πως αποδυναμώνει στοιχεία του αναλογικού χώρου, όπως η έννοια της κλίμακας η οποία επαναπροσδιορίζεται. Ο χρήστης παύει να επηρεάζεται από τη μορφή, τη δομή, την κλίμακα και την αναλογία του υλικού χώρου που περιβάλλει το σώμα του, γιατί ο αντιληπτικός τρόπος που προσλαμβάνει τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος είναι διαφορετικός. Τα μεγέθη και αναλογίες προσλαμβάνονται και ερμηνεύονται διαμέσου του τεχνολογικού πρίσματος πια, γεγονός που τα καθιστά ανά πάσα στιγμή μεταβαλλόμενα.

Το μέσο διαμεσολάβησης ανάμεσα στον χρήστη και τον χώρο αλλάζει, πράγμα φυσικό αφού ο ίδιος ο χώρος αλλάζει και μετατρέπεται σε υβρίδιο. Το σώμα παύει να είναι η διεπαφή με την πραγματικότητα και τη θέση του παίρνει η δυσδιάστατη οθόνη του υπολογιστή, του tablet, του smartphone κ.ο.κ. Έτσι, τα πάντα καταναλώνονται ως εικόνα.15

Ο υβριδικός χώρος αναφέρεται σε ένα σύστημα τριών σχέσεων μεταξύ του ατόμου, του περιβάλλοντος και των τεχνολογικών μέσων. Η μεταξύ τους διάδραση είναι αυτή που παρά15

62

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Λέφας Π., Αρχιτεκτονική και κατοίκηση από τον Ηeidegger στον Koolhas, Αθήνα: εκδόσεις Πλέθρον, 2008, σελ. 30

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

γει τον υβριδικό χώρο. Έναν χώρο που μεταλλάσσεται ανάλογα με τις επιλογές του χρήστη και που με απίστευτη ταχύτητα προβαίνει σε μεταβολές μεγεθών και αναλογιών, καθώς η έννοια της κλίμακας δεν υφίσταται ως κάτι σταθερό στον ψηφιακό κόσμο. Όλα είναι σχετικά και με το πάτημα ενός κουμπιού ή με το scroll του ποντικιού μπορείς να μεταβείς σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη, μεταβαίνοντας παράλληλα από τη μεγάλη στη μικρή κλίμακα ή και το αντίστροφο.

Τα χαρακτηριστικά, επομένως, του αναλογικού κόσμου εξασθενούν, γίνονται ανούσια και ξεθωριάζουν. Η ίδια η έννοια τη κλίμακας δοκιμάζεται από τη νέα υβριδική συνθήκη που τείνει να την εξαφανίσει. Γιατί τι σημασία έχει η κλίμακα ενός χώρου ο οποίος ανά πάσα στιγμή είναι διασυνδεδεμένος με τα πάντα;

Όλες οι παραπάνω αλλαγές που παρατηρούμε γεννούν ποικίλα ερωτήματα και σκέψεις. Επειδή, ακριβώς η υβριδική πραγματικότητα βρίσκεται υπό διαμόρφωση τα περισσότερα από τα ερωτήματα δεν έχουν ακόμα απαντηθεί. Σίγουρα ως νέα πρωτόγνωρη συνθήκη συγκεντρώνει θετικά στοιχεία όσο και αρνητικά και επηρεάζει την ανθρώπινη ύπαρξη όχι μόνο σε σωματικό επίπεδο, αλλά και κοινωνικό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

63

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

FROM CYBER TO HYBRID

3.4 Hololens Ο Microsoft Hololens αποτελεί τον πρώτο αυτόνομο υπολογιστή ολογραφικής τεχνολογίας με High-end CPU και GPU και το επονομαζόμενο από την Microsoft HPU, «holographic processing unit» _ «ολογραφική μονάδα επεξεργασίας». Ουσιαστικά μιλάμε για μια φορητή πλατφόρμα «augmented reality-επαυξημένης πραγματικότητας» η οποία λειτουργεί απαλλαγμένη από την χρήση καλωδίων, τηλεφώνων ή τη σύνδεση σε κάποιο υπολογιστή. Το λογισμικό αυτό βρίσκεται ενσωματωμένο σε γυαλιά με διαφανείς ολογραφικούς φακούς υψηλής ευκρίνειας και επιτρέπει στα ολογράμματα να γίνουν κομμάτι του πραγματικού κόσμου, συνδυάζοντας το αναλογικό με το ψηφιακό. Η καινοτομία που μας προσφέρει η Microsoft με αυτήν την συσκευή είναι ότι μέσα από ένα οικείο και φορητό μέσο όπως τα γυαλιά Hololens καταργεί την οθόνη, το πληκτρολόγιο και το ποντίκι δίνοντας μια νέα απελευθερωμένη διάσταση στην ψηφιακή εμπειρία.

Όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας, αρχικά, ο χρήστης φοράει τη συσκευή στο κεφάλι του. Στη συνέχεια η εισαγωγή του περιεχομένου συντελείται με τρεις τρόπους : μέσω της ματιάς του χρήστη, με φωνητικές εντολές και τέλος με τα επονομαζόμενα air taps, δηλαδή κινήσεις που κάνει ο χρήστης στον αέρα με τα δάχτυλά του τις οποίες αναγνωρίζει ο Hololens και τις μετατρέπει σε εντολές, λειτουργώντας σε πραγματικό χρόνο. Τα γυαλιά έχουν ενσωματωμένη κάμερα 120 μοιρών σε κάθε φακό και σύστημα εντοπισμού ήχου. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά του Hololens επιτρέπουν στον χρήστη να βλέπει και να ακούει τα ολογράμματα στο αναλογικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Τα ολογράμματα βρίσκονται παντού γύρω από τον χρήστη της συσκευής, έτσι όταν ένα ολόγραμμα βρίσκεται πίσω του ενεργοποιείται ηχητική ειδοποίηση έτσι ώστε να το εντοπίσει. Επιπρόσθετα, τα γυαλιά Hololens ενώ επιτρέπουν

Απέναντι σελίδα: (εικ. 28) Παράδειγμα λειτουργίας του Microsoft Hololens σε μια κατοικία. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

65

FROM CYBER TO HYBRID

66

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

στα ολογράμματα να ενσωματωθούν στον πραγματικό κόσμο, δεν κρύβουν από τον χρήστη οτιδήποτε τον περιβάλλει στην πραγματικότητα, αλλά προβάλλουν στο αναλογικό περιβάλλον ψηφιακές πληροφορίες κατ’ επιλογή του χρήστη.

Η καινοτομία που μας προσφέρει ο Hololens είναι ότι δημιουργεί σε πραγματικό χρόνο την υβριδική συνθήκη. Μια μικτή ουσιαστικά πραγματικότητα όπου το αναλογικό συνδυάζεται σε ικανοποιητικό βαθμό με το ψηφιακό. Δίνει την δυνατότητα στον χρήστη φορώντας τα γυαλιά Hololens να ζήσουν την ολογραφική εμπειρία στον αναλογικό τους χώρο, αλληλεπιδρώντας με τα τρισδιάστατα ολογράμματα σαν να ήταν φυσικά αντικείμενα. Έτσι, δημιουργείται μια νέα αντίληψη της ψηφιακής τεχνολογίας, των δυνατοτήτων της και φυσικά μας προσφέρεται μια νέα αντίληψη της πραγματικότητας. Ο τρόπος αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον χρήστη και την τεχνολογία γίνεται πιο εύκολος και οικείος. Κύριος άξονας λειτουργίας του Hololens αποτελεί η σωματικότητα του χρήστη και η διάδραση με τα ολογράμματα σε πραγματικό χρόνο. Ουσιαστικά ο Hololens παρέχει νέους τρόπους επικοινωνίας απαλλαγμένους από τη στατικότητα του υπολογιστή, τρόπους δημιουργίας που είναι πιο προσωπικοί και ανθρώπινοι. Ο χρήστης με κύριο άξονα τη σωματικότητα και την κίνηση εξερευνεί μια νέα προοπτική διαδραστικού χώρου.

Ο Hololens ως συσκευή έχει εφαρμογές σε αρκετούς επιστημονικούς τομείς (ιατρική, NASA) και φυσικά αφορά και την καθημερινή επικοινωνία του καθένα μας. Οι χρήστες μπορούν να επικοινωνούν με τα άτομα που επιθυμούν, να μοιράζονται την ίδια οθόνη μαζί τους, να βλέπουν αυτό που βλέπει ο συνομιλητής τους χιλιόμετρα μακριά, να βλέπουν ταινίες, να ακούν μουσική, να παρακολουθούν τον καιρό και να κοιτούν τις σημειώσεις για το πρόγραμμά τους. Και όλα τα παραπάνω να συντελούνται ενώ ταυτόχρονα ο χρήστης κινείται, δουλεύει, τρώει ή κάνει οτιδήποτε επιθυμεί στον αναλογικό του χώρο.

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

Ο Hololens αφορά και τον τομέα της αρχιτεκτονικής και γενικότερα του σχεδιασμού. Προσφέρει νέες δυνατότητες τρισδιάστατης μοντελοποίησης, οι οποίες εύκολα τροποποιούνται και προσαρμόζονται στα επιθυμητά δεδομένα του επαγγελματία. Στο demo προώθησης της συσκευής η Microsoft μας παρουσιάζει μερικές από τις δυνατότητες του Hololens στο σχεδιαστικό τομέα. Παρατηρούμε, λοιπόν, μεγάλη ευκολία στην προσαρμογή των σχεδίων αλλά και της τροποποίησης τους ανάλογα με τις νέες ανάγκες που προκύπτουν. Όσον αφορά το κομμάτι της κλίμακας, παρατηρείται ότι είναι ένα παράγοντας ο οποίος μπορεί να τροποποιηθεί απλά με το τίναγμα των χεριών του χρήστη όσες φορές αυτός επιθυμεί.

Ο Hololens αποτελεί μια από τις πρώτες συσκευές που δημιουργεί με μεγάλη επιτυχία τον υβριδικό χώρο. Μέχρι τώρα απλά υπήρχαν ψηφιακές πλατφόρμες που λειτουργούσαν με την λογική της προσομοίωσης. Φορώντας μια από τις παλιότερες συσκευές ο χρήστης έρχονταν σε επαφή με την ψηφιακότητα, αλλά σε επίπεδο εικονικής πραγματικότητας και όχι ως κάτι ενσωματωμένο στον αναλογικό χώρο. Ο Hololens επιτρέπει στο ψηφιακό layer να υπάρξει ταυτόχρονα με τον πραγματικό χώρο του χρήστη. Τέλος, όσον αφορά το κομμάτι της κλίμακας των ψηφιακών αντικειμένων με τα οποία αλληλεπιδρά ο χρήστης σε εικονικό επίπεδο, όπως αναφέραμε και παραπάνω μεταβάλλεται με μεγάλη ευκολία ανά πάσα στιγμή τείνοντας στα όρια του να εξαφανίζεται. Αυτό είναι μια πραγματικότητα που χαρακτηρίζει γενικότερα τον ψηφιακό χώρο. Ωστόσο, παρατηρείται ακόμα η αγκίστρωση όλων αυτών των συσκευών που μας φέρνουν σε επαφή με την υβριδικότητα με τη σωματικότητα του χρήστη και συνεπώς και με την ανθρώπινη κλίμακα. Στην περίπτωση του Hololens, λοιπόν, η συσκευή έχει κατασκευαστεί με σκοπό να προσαρμόζεται στο κεφάλι του χρήστη, όπως ακριβώς και τα συμβατικά γυαλιά. Το παραπάνω γεγονός, άλλωστε, είναι που το καθιστά οικείο στον άνθρωπο.

FROM CYBER TO HYBRID

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

67

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η παρούσα ερευνητική εργασία έχει ως αντικείμενο την κριτική διερεύνηση της έννοιας της κλίμακας ξεκινώντας από τη συμβατική πραγματικότητα, που ίσχυε πριν από την ψηφιακή διείσδυση, και καταλήγοντας στην υβριδική συνθήκη της σύγχρονης εποχής .

Η έννοια της κλίμακας για την παρούσα ερευνητική εργασία αποτέλεσε το μέσο για την εξέταση των «νέων χωρικών μορφών», όπως αναφέρει και ο Castells και μας οδήγησε σε συμπεράσματα που επεκτείνονται σε δύο άξονες. Ο πρώτος σχετίζεται με την έννοια της κλίμακας στις νέες χωρικές μορφές που προκύπτουν και ο δεύτερος με τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει ο αρχιτέκτονας στο νέο χωρικό περιβάλλον, της υβριδικότητας.

Η κλίμακα στο υβριδικό περιβάλλον Το 2000, ο Manuel Castells στο βιβλίο του «The Rise of the network society» επισήμανε «ο χώρος και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, όπως τα διάφορα είδη ορίων και η κλίμακα, αποτελεί προέκταση ή καλύτερα έκφραση της κοινωνίας. Καθώς, λοιπόν, η κοινωνία μεταμορφώνεται είναι λογικό νέες χωρικές μορφές και διαδικασίες να εμφανίζονται».1

Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από τη διείσδυση του διαδικτύου στην καθημερινότητά μας. Διαμέσου των κινητών τηλεφώνων και του ευρυζωνικού δικτύου, έχει δημιουργηθεί μια νέα τεχνολογική πραγματικότητα, εύκολα προσβάσιμη, Castells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society and Culture Volume I, Wiley- Blackwel, 2000, σελ. 441

Απέναντι σελίδα: (εικ. 29) Άμεση απόρροια του υβριδικού χώρου είναι ότι αυτός «θολώνει και ξεθωριάζει τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του αναλογικού χώρου».

1

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

69

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

καθιστώντας την ύπαρξή της διαρκώς παρούσα. Το παραπάνω γεγονός αποτελεί μια νέα κοινωνική συνθήκη και δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο τον τομέα του αρχιτεκτονικού χώρου.

Η χωρική πραγματικότητα του σήμερα επηρεάζεται άμεσα από την ύπαρξη του διαδικτύου και την εισχώρηση των ψηφιακών τεχνολογιών, με αποτέλεσμα την σύζευξη του αναλογικού χώρου με το ψηφιακό υπόστρωμα. Όπως, αναλύθηκε και στο κεφάλαιο τρία της εργασίας, τα όρια του αναλογικού και του ψηφιακού περιβάλλοντος γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα με αποτέλεσμα η συνύπαρξή τους να γίνεται αντιληπτή ως ενιαία, αδιάσπαστη και συνεχής χωρική οντότητα. Με αυτόν τον τρόπο προκύπτει το υβριδικό περιβάλλον το οποίο διέπεται από δικούς του κανόνες και διαθέτει τα δικά του χαρακτηριστικά.

Άμεση απόρροια του υβριδικού χώρου είναι ότι αυτός «θολώνει και ξεθωριάζει τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του αναλογικού χώρου».2 Αυτό συμβαίνει λόγω της ταυτόχρονης παρουσίας της ανθρώπινης σωματικότητας στο αναλογικό και το ψηφιακό, με αποτέλεσμα, έννοιες όπως αυτή της κλίμακας να επαναπροσδιορίζονται. Τα μεγέθη και οι αναλογίες προσλαμβάνονται και ερμηνεύονται διαμέσου του τεχνολογικού πρίσματος πια, γεγονός που τα καθιστά ανά πάσα στιγμή μεταβαλλόμενα.

Το μέσο διαμεσολάβησης ανάμεσα στον χρήστη και τον χώρο είναι αυτό που καθορίζει πια την κλίμακα, την έκφραση και την αντίληψή της. Ο χώρος μεταλλάσσεται ανάλογα με τις επιλογές του χρήστη και με απίστευτη ταχύτητα προβαίνει σε μεταβολές μεγεθών και αναλογιών, καθώς η έννοια της κλίμακας δεν υφίσταται ως κάτι σταθερό στον υβριδικό χώρο γεγονός που αποτελεί απόρροια του ψηφιακού κομματιού. Όλα είναι σχετικά και με το πάτημα ενός κουμπιού ή με το scroll του ποντικιού μπορείς να βρεθείς σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη,

70

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

2

Βλέπε όπως υποσημείωση 1, σελ. 448

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

μεταβαίνοντας παράλληλα από τη μεγάλη στη μικρή κλίμακα ή και το αντίστροφο.

Κατ’ επέκταση, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η εισχώρηση-»βύθιση» του χρήστη στην νέα υβριδική συνθήκη εξαρτάται από την κλίμακα του μέσου διεπαφής που χρησιμοποιείται. Έτσι, όσο μεγαλύτερες είναι οι διαστάσεις του μέσου διεπαφής, τόσο περισσότερο ξεθωριάζουν τα χαρακτηριστικά του αναλογικού χώρου. Οι διαστάσεις, λοιπόν, του τεχνολογικού μέσου μπαίνουν σε προτεραιότητα και είναι αυτές που διαμορφώνουν την αίσθηση της κλίμακας στην αντίληψη του χρήστη. Ο ρόλος του αρχιτέκτονα Σύμφωνα με τον Manuel Castells «εάν ο υβριδικός χώρος είναι πραγματικά η κυρίαρχη χωρική μορφή της σημερινής κοινωνίας, τότε η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουν τη μορφή, τη λειτουργία τους, τη διαδικασία και την αξία τους για τα χρόνια που θα ακολουθήσουν».3

Επομένως, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα πάντα καταδεικνύουν πως η κυριαρχία του διαδικτύου εμφανίστηκε ώστε να ενσωματωθεί στην πραγματικότητά μας, με σκοπό να εξελίσσει διαρκώς τις αναρίθμητες δυνατότητές του. Το ερώτημα είναι πια είναι η θέση του αρχιτέκτονα προς αυτές τις συνθήκες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τον χώρο και ποιος ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει από εδώ και πέρα.

Το ζήτημα που προκύπτει είναι με ποιον τρόπο θα μπορέσει να συνδυαστεί η συμβατική έννοια της αρχιτεκτονικής, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τοπικότητα, την υλικότητα την παράδοση και την γεωμετρία, με την ψηφιακή μορφή 3

Βλέπε όπως υποσημείωση 1, σελ. 448

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

71

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

72

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

που διέπεται από εντελώς αντίθετους κανόνες, με σκοπό να παραχθεί η υβριδική αρχιτεκτονική η οποία να καλύπτει τις σημερινές κοινωνικές ανάγκες.

Ο κλασικός ρόλος του αρχιτέκτονα ήταν και είναι να δημιουργεί το μέσο διεπαφής ανάμεσα στον χρήστη και τον χώρο. Γεγονός που επιτυγχάνονταν με την δημιουργία σχέσεων επικοινωνίας ανάμεσά τους, διαμέσου του κτιρίου. Αναλογικά, λοιπόν, ο σύγχρονος αρχιτέκτονας καλείται να δημιουργήσει την νέα μορφή διεπαφής με σκοπό να καλύψει την σύγχρονη διάσταση της έννοιας του χώρου. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητο να διευρύνει τις γνώσεις του και να εισαγάγει ένα νέο είδος σχεδιασμού.

Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, πως οι σημερινές απαιτήσεις επιβάλλουν την δημιουργία εφαρμογών που θα λαμβάνουν δράση μέσα ή ως υπόστρωμα στον αναλογικό κόσμο, με σκοπό τη δημιουργία των υβριδικών χώρων. Ο χρήστης αυτού του νέου χώρου αποτελεί ενεργό μέρος και καθορίζει την δράση που λαμβάνει χώρα τόσο στον αναλογικό, όσο και στον ψηφιακό κόσμο. Ο αρχιτέκτονας καλείται να εφεύρει το τρόπο, ώστε το σχίσμα ανάμεσα στους δύο κόσμους να εξαλειφθεί.

Ο σημερινός αρχιτεκτονικός ρόλος, λοιπόν, είναι αυτός του μετρατοπέα «switcher», όπως τον είχε ονομάσει ο Castells με σκοπό να αξιοποιήσει την τεχνολογία και τις δυνατότητες που αυτή του παρέχει στον βαθμό που εξυπηρετεί το έργο του.

Θεωρούμε επομένως, ότι ο υβριδικός χώρος, του οποίου η ταυτότητα ισορροπεί ανάμεσα στο αναλογικό και το ψηφιακό, είναι το παράδειγμα ενός νέου χώρου που καλείται ο αρχιτέκτονας να αποκτήσει τα εφόδια προκειμένου να τον επιλύσει. Ο νέος αυτός χώρος αποδεσμευμένος από την λογική των ορίων λειτουργεί ως μια «δυνητική» ύπαρξη και οι ενέργειες που συντελούνται σε αυτόν αφορούν τόσο την ψηφιακή πραγματικότητα όσο και τον αναλογικό χώρο. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ισχυριζόμαστε ότι η αρχιτεκτονική ανάγνωση και η κατάλληλη σχεδιαστική μεθοδολογία χρίζονται απαραίτητες για την διαμόρφωση του υβριδικού χώρου. Η αρχιτεκτονική επιστήμη, λοιπόν, μπορεί να λειτουργήσει ως το βασικό θεμέλιο, το οποίο, κατόπιν προσθήκης νέων εργαλείων θα συμβάλει στην επαρκέστερη κάλυψη των σύγχρονων αναγκών.

Ο Lev Manovich υποστήριζε, ότι «ο υβριδικός χώρος θα αποτελέσει για πολλούς αρχιτέκτονες μια πρόκληση και ευκαιρία επαναπροσδιορισμού της δουλειάς τους, προβλέποντας ένα μέλλον στο οποίο ο κτισμένος χώρος και οι αντίστοιχες πληροφορίες θα συνυπάρχουν και θα ορίζουν μια ενιαία χωρική δομή».4

Κλείνοντας, πιστεύουμε ότι η δουλειά του αρχιτέκτονα σχετίζεται με τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και στη συνέχεια του ανθρώπου με το χώρο. Οι παραπάνω έννοιες λόγω των σύγχρονων συνθηκών επαναπροσδιορίζονται διαρκώς. Επομένως, ο παράγοντας που τις ρυθμίζει δεν μπορεί να παραμείνει σταθερός.

4

Lev Manovich, The poetics of augmented space, article, San Diego: University of California, 2002, σελ. 6

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

73

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Andriana de Souza e Silva, From Cyber to Hybrid, Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces, 2006 Charles Moore & Gerald Allen, Dimensions. Space, shape & scale in architecture. Hardcover, 1977 Castells M., The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture Volume I, Wiley- Blackwel, 2000 Castells Μ., The information Society and the welfare state: The finish model, Oxford UP, 2002 Edward T. Hall, The hidden dimension, New York, Doubleday, 1966 George Dodds & Robert Tavernor, Body and building essays on the changing relation of body and architecture, London: The IMT Press Cambridge, Massachusetts, 2005 Le corbusier, The Modulor: A Harmonious Measure to the Human Scale Universally Applicable to Architecture and Mechanics, Peter de Francia and Anna Bostock, trans., London: Faber and Faber, 1950 Lev Manovich, The poetics of augmented space, article, San Diego: University of California, 2002 Licklider Η., Architectural scale, London: The Architectural Press, 1965 Maxwell Fry & Jane Drew, Architecture and the environment, London, London George Allen & Unwin Ltd, 1976 Ruth Slavid, Micro very small architecture, London, 2009 Steven Holl, Juhani Pallasmaa and Alberto Perez-Gomez, Questions of perception: phenomenology of architecture, San Francisco: William Stout Publishers, 1994

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

75

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ / ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Arendt Hannah, Η Ανθρώπινη Κατάσταση, μετάφραση: Στέφανου Ροζάνη, Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, Τίτλος πρωτοτύπου: “The Human Condition”, The University of Chicago, Αθήνα: εκδόσεις Γνώση, 1958 Βιτρουβίος, Περί Αρχιτεκτονικής, μετάφραση: Παύλου Λέφα, εκδόσεις Πλέθρον, 2000 Γρηγοριάδου Μ., Δημόσιοι Ψηφιακοί χώροι, ένας συνδεδεμένος αλληλεπιδρών κόσμος, στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ.

110/111 Δενδρινός Σ., Τα όρια του δημόσιου χώρου, στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 150/151 Δημητρίου Ο., Κουτρολίκου Π., Περί δημόσιου, ιδιωτικού και «συλλογικού», στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 40/41 Κρεμμύδα Σ., Μεταξά Κ., Σαραντάκη Χ., Μεταλλαγές του δημόσιου χώρου: η αλληλεπίδραση δημόσιου βίου και δημόσιου χώρου, στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 92/93 Ντόβρος Β., Η ουτοπία αναίρεσης των ορίων στον ιδιωτικό-δημόσιο χώρο και η μεταβολή τους μέσα από την αρχιτεκτονική πρακτική για την ανάδυση του κοινωνικού χώρου, στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 118/119 Παπαλεξόπουλος Δ., Από τον δημόσιο χώρο στον κοινό χώρο μέσω του δικτυακού παραδείγματος, στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 150/151

76

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

Λέφας Π., Αρχιτεκτονική και κατοίκηση από τον Ηeidegger στον Koolhas, Αθήνα: εκδόσεις Πλέθρον, 2008 Μάντζου Π., Άξονες αναδιοργάνωσης του δηµόσιου χώρου: ασφάλεια, κατανάλωση και αναψυχή, περιοδική επιστηµονική έκδοση ΟΥΤΟΠΙΑ Νο 75 Μάιος– Ιούνιος 2007, σελ. 99-112, εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα, 2007 Μάντζου Π., Ψηφιακοί κόσμοι in limbo, στο Καλακάλλας Α. [επιμ.], Μεταλλαγές και (α)συνέχειες: Πρακτικές, πολιτικές και λόγος για τον αστικό, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2009 David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, μετάφραση: Κώστας Κουρεμένος, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1941 Francis D.K. Ching, Αρχιτεκτονική, Μορφή, Χώρος και Διάταξη, μετάφραση: Δώρις Φακίρη, Αθήνα, 2006 Le Corbusier,Για μια αρχιτεκτονική, μετάφραση: Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Εκκρεμές, 2004 Richard Sennett, Η Τυραννία της Οικειότητας. Ο Δημόσιος και ο Ιδιωτικός Χώρος στον Δυτικό Πολιτισμό, Αθήνα: εκδόσεις Νεφέλη. μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο: “Flesh and Stone. The Body and the City in western Civilization”, Norton, New York, 1999 Χατζησάββα Δ., Δημόσιος χώρος-Δημόσια σφαίρα: Διαφορές, όρια και χωρικός σχεδιασμός, στο Νικηφορίδης Π. [επιμ.], PUBLIC SPACE - Δημόσιος Χώρος αναζητείται, Can¬not Not Design Publications, Θεσσαλονίκη 2011, σελ. 24/25

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

77

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Νικολάου Δ.- Τερζόγλου Ι., Κλίμακα και Χώρος : Αναγνώσεις μίας Πολύπλοκης Σχέσης, 2008 link: http://goo.gl/wBSjLR Ψυλλίδης A., Το δίπολο δημόσιο-ιδιωτικό: Οι κλασικές προσεγγίσεις, 2006 Link : http://goo.gl/IiX3cX Ψυλλίδης A., Ψηφιακή Τεχνολογία: Επαναπροσδιορισμός των Ορίων & του Διπόλου Δημόσιο-Ιδιωτικό,2008 link: http://goo.gl/xf5W4c Dragonas P., Μετά (την) ιδιωτικότητα: Βασικές έννοιες για τη σύγχρονη αστική κατοίκηση link: http://panosdragonas.net/?p=412 Norman Foster for City Hall of London project link: http://goo.gl/f7mNI8 Diller and scoffidio for Lincoln’s center restoration link: http://goo.gl/kH8dPi Herzog and de Meuron for Rue des Suisses project link: https://goo.gl/uCK4RH Paul de Vries and Simon Droog, Scale and proportion, link: http://goo.gl/QkYf9t

78

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

Tadao Ando for Koshino House project link: http://goo.gl/WFlmwU

ΚΛΙΜΑΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ εικ. 1 http://goo.gl/Hm39Vn

εικ.20 https://goo.gl/IxJNbm

εικ.2 https://goo.gl/rr2t5B

εικ.21 https://goo.gl/NcmvQG

εικ.3 https://goo.gl/phPrG7

εικ.22 https://goo.gl/Og0hNl

εικ.4 https://goo.gl/aPZmh3

εικ.23 https://goo.gl/y5AAyY

εικ.5 http://goo.gl/qDW3f2

εικ.24 https://goo.gl/GhUSQk

εικ.6 http://goo.gl/5jE5tw

εικ.25 https://goo.gl/6zGtE9

εικ.7 http://goo.gl/joje50

εικ.26 http://goo.gl/6gOphr

εικ.8 https://goo.gl/kB1glU

εικ.27 http://goo.gl/zeEKVx

εικ.9 http://goo.gl/dDoSOM

εικ.28 https://goo.gl/MD7xQs

εικ.10 http://goo.gl/GHNzKd

εικ.29 http://goo.gl/O9iBlZ

εικ.11 https://goo.gl/Hg1npX

εξώφυλλο: http://goo.gl/XGP0gO (και επεξεργασία στο Photoshop)

εικ.12 https://goo.gl/VCd0zF εικ.13 http://goo.gl/oRsTx1 εικ.14 https://goo.gl/90G4Rf εικ.15 https://goo.gl/OGvZzn εικ.16 https://goo.gl/F2CfdF εικ.17 https://goo.gl/xeNhUu εικ.18 http://goo.gl/bXMrnj εικ.19 https://goo.gl/mFuywA

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

79