De Menselijke Stad - de invloed van openbare ruimte op ons gedrag

DE

MENSELIJKE STAD De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

2

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

3

EYE AMSTERDAM

Datum evenement: 29 november 2018 Datum publicatie: mei 2019

‘‘The shortest line between two points...

...Is the one that satisfies you”

DE

MENSELIJKE STAD De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

INHOUD 1 INTRODUCTIE . . . . . .

pag 8

2 INSPIRERENDE VERHALEN . . .

pag 12

3 SAMEN AAN DE SLAG . . . .

pag 32

1

INTRODUCTIE

Introductie

GEDOE IS TABOE TIJDENS REIZEN Bas Govers, Stadsstrateeg Goudappel Coffeng

De invloed van de openbare ruimte op ons gedrag was het thema tijdens de vijfde editie van onze klantenbijeenkomst, dit keer op donderdag 29 november in het Amsterdamse Eye. De stad en het ontwerp van de openbare ruimte werd bekeken door de bril van de gebruiker, de mens stond centraal tijdens deze bijeenkomst.

10

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

‘’Je wil als gebruiker graag uitgenodigd worden om in een aantrekkelijke en bereikbare omgeving te vertoeven.”

“Fietsers als eerste gebruikers” ‘‘Je moet een stedelijke omgeving waar fietsers gebruik van kunnen maken dan ook omtoveren naar een omgeving waar fietsers de eerste gebruikers zijn. Dus je moet de stap zetten van ‘to be able to cycle’ naar ‘invite to cycle’.

Openbare ruimte dus waar mensen van 8-80 jaar gebruik van kunnen maken en waarbinnen tot een afstand van 5 kilometer gefietst kan worden: een dergelijke omgeving biedt een fietspotentieel van 40%, daar waar in veel gevallen nu afstanden worden gefietst tot 5 kilometer en slechts 20% van het ‘fietspotentieel’ wordt aangesproken.”

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

11

12

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

2

INSPIRERENDE VERHALEN

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

13

Inspirerende verhalen

BELANG VAN OMGEVINGSKWALITEIT ONTWERPEN VANUIT HET PERSPECTIEF VAN DE KLANT Mark van Hagen, Senior Consultant Klantbeleving, NS

Mark van Hagen ging in een heldere presentatie in op welke subjectieve factoren de NS succesvol stuurt. Eerst toonde hij een aantal beelden en vroeg de aanwezigen aan welke omgeving zij de voorkeur gaven. Dit om te illustreren dat reizen ook gaat om een schone, opgeruimde en veilige omgeving. Hij deed dat aan de hand van de klantwensenpiramide.

14

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

‘‘Als er geen aandacht is besteed aan de omgeving, dan geeft die omgeving ook niet om jou als bezoeker.”

Klantwensenpiramide Als de beleving van een reis goed is dan associeer je dat als reiziger met een waardevolle tijdsbesteding. Als je behoefte hebt aan comfort, dan staat je lichamelijk welbevinden centraal. Als je graag gemakkelijk wilt reizen en het kost je vooral veel geestelijke inspanning (“Gedoe is taboe”) dan kom je in een neerwaartse spiraal terecht.

Experience Managing satisfiers

INVITE

Comfort

satisfiers Ease Speed

ABLE

Managing dissatisfiers

Reliability Safety

DARE

Klantenwensenpiramide DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

15

Beleving op NS-stations Van Hagen: “Als er geen aandacht is besteed aan de omgeving, dan geeft die omgeving ook niet om jou als bezoeker moet je maar denken. Je moet je dus als aanbiedende partij echt afvragen wat mensen willen: waar voelen ze zich fysiek en sociaal veilig? Voor ons mensen geldt immers: gedoe is taboe tijdens reizen.

Bij de NS doen we er dus alles aan om een veilige omgeving te creëren en dissatisfiers (zoals een gebrek aan gemak, snelheid en betrouwbaarheid van de dienstverlening) te elimineren”. Van Hagen gaf daarvan een paar sprekende voorbeelden. “De kortste route is die waar je het meest blij van wordt.

bron: www.ed.nl 16

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Er komt zeker ook omgevingspschologie kijken bij het inrichten van bijvoorbeeld stations. “We hebben die piano’s er dan ook niet voor niets neergezet’’, weet Van Hagen. “Mensen reageren daar positief op.’’ Er vindt eerder toenaderingsgedrag plaats dan vermijdingsgedrag. Die positieve emoties helpen om het reizen als leuk en aangenaam te ervaren. De belevingswaarde stijgt en de tijd lijkt sneller te gaan.

Zo vragen een rustig perron en ‘lustreizigers’ (stimulerende muziek, warme kleuren, gedimd licht en entertainment) om andere zaken dan een druk perron met ‘mustreizigers’ (rustgevende muziek, koele kleuren, voldoende licht en infotainment). Als aan alle voorwaarden wordt voldaan voor deze specifieke reizigers, dan ervaren beide groepen dat de tijd sneller lijkt te gaan.

Rustig perron en lustreizigers Stimulerende muziek Warme kleuren Gedimd licht Entertainment

Tijd lijkt sneller te gaan

Druk perron en mustreizigers Rustgevende muziek Koele kleuren Voldoende licht Infotainment

Tijd lijkt sneller te gaan

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

17

Inspirerende verhalen

WAARDE EN BELEVING VAN OPENBARE RUIMTE Van wetenschap naar de praktijk

Laura Groenendijk & Matthijs Dicke-Ogenia, Goudappel Coffeng

Daarna was het de beurt aan Laura Groenendijk en Matthijs Dicke-Ogenia van Goudappel Coffeng die zich bezighouden met Onderzoek & Gedrag. Zij gingen dieper in op de psychologische aspecten, over emoties die een rol spelen en ons handelen beĂŻnvloeden.

Een school of een werklocatie heeft een hele andere invloed op de openbare ruimte en sociale veiligheid.

18

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

“Je moet een omgeving creëren waarin onbewust de juiste norm geactiveerd wordt en positieve emoties de overhand krijgen.’’

Matthijs gaf onder meer aan wat de mogelijkheden zijn: ‘‘Een veiligere omgeving helpt, alsmede het aanprijzen van andere modaliteiten. Ook een maximale verkeersveiligheid, een betere belevingswaarde, een langer verblijf (dat tot meer verkoop leidt), minder afval en vriendelijker gedrag kan hieraan bijdragen.’’

Eenvoudige ingrepen kunnen al invloed hebben op het gedrag van ouders in een schoolomgeving.

Bewust en onbewust gedrag.

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

19

Sociaal

Economisch

Bereikbaarheid

Openbare ruimte heeft invloed op ons sociaal- en economisch gedrag en hoe we ons bewegen.

Een automobilist geeft niet altijd het meeste geld uit, zoals veel ondernemers denken.

20

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

“De meeste fietsers kiezen niet voor de kortste of snelste route, maar voor de meest aantrekkelijke. Deze ervaren ze vaak als korter en sneller. Beleving is hierbij dus belangrijker dan de exacte afstand.”

Laura Groenendijk, die onlangs een onderzoek afrondde naar de reistijdbeleving van fietsers, ging verder in op de resultaten van de herinrichting van straten in binnenstedelijke gebied, zoals de Loper in Den Haag (nabij Hollands Spoor). Zij liet de aanwezigen ook hun voorkeur uitspreken over bepaalde locaties en ging dieper in op het onderzoek dat zij heeft uitgevoerd in meerdere plaatsen.

Laura ging verder in op haar fietsbelevingsonderzoek dat uitgaat van satisfiers (sfeer, voorzieningen, service en info) en dissatisfiers als bereikbaarheid en reinheid en veiligheid. “En wat blijkt? Sfeer bepaalt voor 40% de beleving van de stad.”

% oor 40 d v t l a a ep ta Sfeer b ing van de s ev de bel

SFEER

40%

VOORZIENINGEN

12%

SERVICE & INFO

8%

BEREIKBAARHEID

15%

REINHEID & VEILIGHEID

25%

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

21

Inspirerende verhalen

DE STRAAT OP MAAT

Inspiratie atlas van shared space tot stadsstraat Marco Aarsen, Landschapsarchitect en adviseur, Goudappel Coffeng

Marco Aarsen, landschapsarchitect, riep de aanwezigen op mee te doen aan de inspiratie-atlas ‘‘De Straatop-Maat’’. Aan de hand van een drietal pijlers: verkeersintensiteit, fysieke ruimte van gevel tot gevel en de identiteit van de straat zijn goede voorbeelden van straten in beeld gebracht. Ook zijn ze gewaardeerd aan de hand van vier methodieken.

Deze voorbeelden zijn zowel ruimtelijk sterk als verkeerskundig kloppend en bieden inspiratie om te werken aan leefbare, aantrekkelijke en bereikbare steden en dorpen. ‘‘Momenteel zijn we bezig met het verder bouwen aan www.destraatopmaat.nl en volgt er later een publicatie. Samen kunnen we deze website vullen met goede voorbeelden en zo elkaar en onszelf inspireren. Ik nodig jullie allemaal graag uit om hieraan mee te doen en inpirerende voorbeelden aan te leveren.”

DE DRIE PIJLERS DE STRAAT OP MAAT

De drie pijlers binnen de Straat op Maat 22

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

“De Straat op Maat geeft inspiratie om goede wegen en straten te maken met de juiste balans tussen verkeer en ruimtelijke kwaliteit. Van rustig tot druk, van WAARDERING shared space tot stadsstraat. Ik nodig jullie uit hier aan DE STRAA mee te doen.”

WAARDERING DE STRAAT WAARDERING DE STRAAT OP MAATOP Welke verkeersintensiteit kan veilig worden afgewikkeld op basis van het Welke verkeersintensiteit kan profiel van de straat?

Hoe wordt de straat gewaardeerd door de

veiligexpert? worden afgewikkeld op basis van het profiel van de straat?

Welke verkeersintensiteit kan veilig worden afgewikkeld op basis van het profiel van de straat?

MAAT

Hoe is de balans tussen stromen en verblijven,

Hoe wordt de stra expert?

Voldoet de straat aan de richtlijnen die

tussen ‘Thedoor Worldde of Flows’ en ‘The World of bij de wegcategorie?

Hoe wordt de straat gewaardeerd Hoe is de balanshoren tussen stromen en verblijven, Places’? expert? tussen ‘The World of Flows’ en ‘The World of Places’?

INDEX DE STRAAT OP MAAT INHOUD 15.000

AVENUE CERAMIQUE Maastricht

OVERTOOM Amsterdam

IJBURGLAAN Amsterdam

SOPHIASTRAAT

INTENSITEIT (MVT/ETMAAL)

Voldoet de straat aan de richtlijnen die horen bij de wegcategorie?

Breda

PIET HEINKADE

CROESELAAN

Amsterdam

Utrecht

MEESTER DE BOERLAAN

BRINKGREVERWEG

Deventer

Deventer

10.000

10.000de straat aan de richtlijnen die Voldoet horen bij de wegcategorie?

BLOKHUISPLEIN Leeuwarden

ADRIAEN VAN OSTADELAAN Utrecht

STATIONSPLEIN

WILLEMSTRAAT

Leeuwarden

Eindhoven

MALIESINGEL Utrecht

STEENSTRAAT Arnhem

RUYS DE BEERENBROUCKSTRAAT Delft

BEURSPLEIN

Leeuwarden

WESTERSINGEL

DORPSSTRAAT

5.000

Rotterdam

Twello

PIUSHAVEN

DORPSSTRAAT Elst

MAASHAVEN Rotterdam

Tilburg

2.500

VAN DER PEKSTRAAT

HELENE SWARTHPLANTSOEN KLARENDALSEWEG Arnhem

HAARLEMMERSTRAAT Amsterdam

ZANDWEG Utrecht

STERRENBOS Ede

0

Amsterdam

Utrecht

VAN DER CAPELLENLAAN GROTE KROCHT Zutphen Amersfoort PRINSES CATHARINA AMALIALAAN Zeist DE WERF HESCHEWEG Tilburg Oss PALMGRACHT RAADHUISPLEIN

DUINSTRAAT Almere

Amsterdam

10

20

Barneveld

30

40

50

RUIMTE (METER VAN GEVEL TOT GEVEL)

Voor meer informatie, zie www.destraatopmaat.nl (website nog in opbouw) DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

23

Inspirerende verhalen

VAN AUTOSTAD NAAR CITYLOUNGE Transformatie van de binnenstad van Rotterdam

Arjen Knoester en Marcus Edelenbosch, gemeente Rotterdam

Stedenbouwkundige Arjen Knoester van de Gemeente Rotterdam vertelde over de visie ‘Van Autostad naar Citylounge’: een samenspel van zowel verkeers- als stedenbouwkundige inzichten. Hierdoor is een samenhangend economisch verhaal ontstaan over de verblijfskwaliteit, de sociale cohesie en is het een door veel mensen gedragen visie.

30‐4‐2019

Gemeente Rotterdam ‐ Uitvoeringsfasering Coolsingel

93

Coolsingel voor...

30‐4‐2019

24

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Gemeente Rotterdam ‐ Uitvoeringsfasering Coolsingel

...en na.

94

“Er komt meer ruimte voor de fietser en de voetganger en meer ruimte om te verblijven op de Coolsingel.”

Verkeersplan City Lounge Bereikt: aantrekkelijk en bereikbaar

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

25

Visie Rotterdam Deze visie vormt de basis voor de spectaculaire transformatie van de Rotterdamse Coolsingel, waar momenteel hard aan wordt gewerkt en waarbij enkele modaliteiten worden verenigd in een vernuftig concept (tram, auto, voetganger, fiets). Knoester liet mooie toekomstbeelden zien van de Coolsingel, waar in de nabije toekomst op een andere wijze met de modaliteiten wordt omgegaan. “Er komt meer ruimte voor de fietser en de voetganger en meer ruimte om te verblijven.”

Zijn collega Marcus Edelenbosch ging vervolgens met Bas Govers in gesprek over deze ontwikkelingen in de stad. “De Coolsingel is het hart van de stad. Wij willen in de stad vrij kunnen bewegen in een groene omgeving (‘niemand is een binnenmens’). We willen groene, lokale diensten kunnen bieden en intenser en groener omgaan met onze omgeving in een aantrekkelijk werkmilieu.

Er is tot 2040 ruimte voor 10.000 extra woningen in Rotterdam,” aldus Edelenbosch.

26

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Inspirerende verhalen

BIKENOMICS EN WALKONOMICS

Investeren in de stad vanuit economisch perspectief

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

27

Inspirerende verhalen

CONNECTING GOTHENBURG The Hisingen bridge

Carl-Anton Holmgren (gemeente Gothenburg)

Gothenburg is de tweede stad van Zweden. De stad groeit flink en er zijn diverse plannen om de stad slim te laten groeien. Het oude havengebied en de stationsomgeving worden heringericht. Voor de stad Gothenburg en het plangebied (brug, station, verdiepte snelweg, herinrichting openbare ruimte) ligt een grote ambitie met een uitvoeringstermijn tot het jaar 2030.

Sustainable city – open to the world

28

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

” It’s not just about building a bridge. It’s about connecting the city and the people.’’

Major development – reshaping Gothenburg From 2015 – 2035

150 000

Additional residents

80 000

Additional dwellings

80 000

Additional job openings

122

Sustainable city – open to the world

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

29

Connecting the city, connecting the people

Last but not least was Carl-Anton Holmgren van de gemeente Gothenburg afgereisd naar Amsterdam om het proces te verduidelijken dat ten grondslag ligt aan de bouw van de Hisingsbron bridge in Gothenburg.

“Het gaat er niet alleen om een brug te bouwen, maar vooral om twee stadsdelen met elkaar te verbinden.

In Gothenburg verbindt deze brug het welvarende stadscentrum aan de zuidkant met het van oorsprong wat armere en industriële noordelijke binnenstadsdeel.

Holmgren: “Tijdens de verbouwing is er al rekening gehouden met de verkeersstromen. De nieuwe brug is tien meter breder, waardoor er extra ruimte is gecreëerd voor voetgangers en fietsers.”

Holmgren liet prachtige beelden zien van de bouw van de brug en ook hoe tijdens de bouw het verkeer werd geleid. Het bouwen van de brug bood dus niet alleen een technische uitdaging maar bracht vanzelfsprekend ook verkeerskundige uitdagingen met zich mee. “We hebben er echter alle vertrouwen in,” aldus Holmgren.

Before

After 30

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Before

After DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

31

32

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

3

SAMEN AAN DE SLAG

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

33

TAFEL 1

AMSTERDAM IN BEWEGING

Hoe kan de stad zo ingericht worden dat de gebruikers meer gaan bewegen?

Laura Hakvoort, gemeente Amsterdam Tafelheer: Lennert Bonnier

OPGAVE De bewoners van het eiland Wittenburg in Amsterdam hebben aangegeven bij de gemeente dat ze weinig mensen tegenkomen op straat en de leefbaarheid op het eiland kan worden verbeterd. Hoe kunnen de bouwstenen voor een beweegvriendelijke stad worden toegepast, om er voor te zorgen dat de bewoners van Wittenburg meer gaan bewegen en de buurt meer leefbaar en levendig wordt?

1.

De Bewegende Stad geeft ruim baan aan de fietser en de voetganger.

2.

In de Bewegende Stad is sport om de hoek.

3.

De Bewegende Stad is een speeltuin.

OPLOSSING • •

• • •

34

“Rondje eiland” – mogelijkheid tot het fietsen, lopen of zwemmen rond het eiland.

Het realiseren van een zaterdagmarkt, waar de bewoners en omwonenden van Wittenburg elkaar kunnen ontmoeten.

Aanleggen van een strandje en stijgpunten, zodat het water in de zomer goed benut kan worden.

Kiezen voor actieve mobiliteit, autoparken naar aangewezen locaties en minder op straat.

Investeren in de openbare ruimte op 1 á 2 plekken.

De andere plekken privatiseren om versnippering tegen te gaan.

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

•

• • •

Realiseren van een extra brug, om meer doorgaande bewegingen te creëren over het eiland.

Starten van buurtparticipatie, zoals het aanleggen van een collectieve moestuin in de binnentuinen.

Verdichten van de buurt, zorgt voor meer mensen op straat.

Toevoegen van programma: café, buurtwinkeltjes, etc.

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

35

TAFEL 2

FROM TRANSIT SPACES TO SHARED SPACES

What improvements can be made for the Roma Termini public area?

Luca Zampieron en Andrea Graziano, Cittasottoscacco (stedenbouwkundig bureau, ItaliĂŤ) Tafelheer: Danny van Beusekom

OPGAVE Het centraal station van Rome (Roma Termini) neemt veel ruimte in het centrum van de stad in beslag. Ruimte die veel ontwikkelpotentie biedt vanwege de grote hoeveelheid ruimte en de nabijheid van hoogwaardig openbaar vervoer. Het ondergronds brengen van sporen en perrons biedt bovendien de mogelijkheid om nieuwe treinverbindingen tussen stad en regio aan te leggen. De opgave was hoe een dergelijk omvangrijk proces in gang gezet kan worden.

36

OPLOSSING

LESSEN

Tijdens de tafelsessie zijn allereerst de actoren in kaart gebracht (onder andere RFI - de Italiaanse Prorail -, de gemeente Rome en grondeigenaren).

Vervolgens is een belangenanalyse uitgevoerd.

Tot slot zijn buitenlandse voorbeelden genoemd, bijvoorbeeld de herontwikkeling van het stationsgebied van Antwerpen Centraal. De les is om in het begin van het planproces gesprekken te voeren met de verschillende actoren en een gezamenlijke visie te ontwikkelen.

Een Italiaanse delegatie van de Universiteit Roma Tre en medewerkers van het adviesbureau Cittasottoscacco hebben met Nederlandse en Zweedse openbare ruimte specialisten gesproken. Gebiedsontwikkeling op deze locatie in de eeuwenoude stad biedt naast uitbreidingsmogelijkheden voor woningbouw en voorzieningen ook de kans nieuwe verbindingen voor voetgangers en fietsers aan te bieden.

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

37

TAFEL 3

MERWEDEKANAALZONE: ONTWERPOPGAVE EUROPALAAN

Hoe gaan we om met het spanningsveld tussen verkeersdrukte, mobiliteitshub en aandacht voor fietsers en voetgangers?

Annelies ten Braber, gemeente Utrecht Tafelheer: Lucas van der Linde OPGAVE In Utrecht zuidwest wordt een nieuwe stadswijk gepland met 6.000-9.000 binnenstedelijke woningen. Innovatief is dat gekozen wordt voor een ambitieuze mobiliteitsstrategie met een parkeernorm van 0,3 met de realisatie van twee mobiliteitshubs. Deze liggen langs de Europalaan-Noord, de ontsluitingsweg voor de nieuwe stadswijk die zal worden getransformeerd tot HOV-busbaan. Daarnaast is de oversteekbaarheid tussen Merwede en park Transwijk belangrijk om de toekomstige bewoners de mogelijkheid te geven gebruik te maken van het park. De intensiteiten (zowel auto als bus) enerzijds en de oversteekbaarheid anderzijds zorgen voor een spanningsveld voor het ontwerp van de EuropalaanNoord. Oftewel: hoe gaan we om met het spanningsveld tussen verkeersdrukte, bereikbaarheid van de mobiliteitshub en voldoende aandacht voor fietsers en voetgangers?

OPLOSSING De Europalaan vormt in de huidige situatie een barrière tussen het park en de wijk.

• Park Transwijk moet idealiter onderdeel worden van Merwede door het park en de wijk te verbinden.

Dit is mogelijk door bijvoorbeeld een school te programmeren in het park en deze te verbinden met een voetgangersbrug. Het park wordt daarmee onderdeel van het hoogstedelijke karakter van Merwede.

• Voor het behouden van de menselijke maat is het van belang om de diverse verkeersstromen niet ongelijkvloers te ontwerpen.

• Juist het creëren van pleinachtige oversteeklocaties zorgt voor het creëren van het gevoel van een hoogstedelijke binnenstadomgeving.

38

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

LESSEN • •

Focus niet alleen op verkeerselementen.

Kijk vanuit een integrale blik op het gehele functioneren van de wijk naar het ontwerp. Dit gaat om meer dan het mobiliteits- en ruimtelijke aspect, maar ook om het programma. Oftewel: hoe ga je om met het programmeren van functies en welke invloed heeft dat op de openbare ruimte en gedrag?

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

39

TAFEL 4

EEN SNELLE EN AANTREKKELIJKE FIETSROUTE NAAR ZWOLLE Maar hoe zorgen we voor een goed evenwicht tussen fietskwaliteit en het landschap?

Joke Vulkers, gemeente Dalfsen Tafeldame: Iris Lansink

OPGAVE De gemeente Zwolle en gemeente Dalfsen werken samen aan een vlotte en veilige fietsroute tussen beide kernen.

Hierbij worden twee tracés opgewaardeerd. Een snelle route langs de (oude) provinciale weg en een mooie route over de dijk. Een voorlopig ontwerp is opgesteld, maar er is nog behoefte aan een ‘finishing touch’ om het voor de gebruikers aantrekkelijker te maken. Hierbij is gekeken naar de opstelplaats waar scholieren ‘s ochtends verzamelen en naar de monotone gedeeltes van de route.

OPLOSSING

LESSEN

Het verbeteren van de opstelplek: • Samen met jongeren ontwerpen om er hun eigen plek van te maken. Bijvoorbeeld via een schoolproject, een prijsvraag of Jong Dalfsen.

• Beschutting, meer groen, WiFipunt met een tijdslot, bredere opstelplek, atributen om je voet op te plaatsen.

• •

• Monotone lijnen doorbreken en beleving verhogen: • Uitdaging blijft om verlichting te combineren met landschappelijke waarden.

• Doorbreken van de parallelle bomenstructuur.

• Karakteristieke elementen verder versterken, bijvoorbeeld het landhuis, de stuw en de dijkwachterswoning.

• Spelelement toevoegen door een ‘hardloopbaan’(afstand meter) toe te voegen.

40

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Goed voorbeeld van een fietsroute over de dijk is de Eemdijk van Utrecht naar Baarn.

De route over de dijk kent al veel sfeer en beleving, hier is juist de uitdaging om de basis in orde te maken (veiligheid, comfort, sociale veiligheid).

Houd rekening met het gebruik van de route; verblinding van tegemoetkomend verkeer, modder op de route door landbouwverkeer.

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

41

TAFEL 5

ACHIEVING MODAL SHIFT WHILE CONNECTING GOTHENBURG

Support us in our transformation of Gothenburg

Klara Jonsson (Urbanista-stad) en Carl-Anton Holmgren, gemeente Gothenburg, Zweden Tafelheer: Richard ter Avest

OPGAVE Hoe kan het plan in fasen uitgevoerd worden zodat het verkeer kan blijven rijden? En hoe krijgen we draagvlak voor de maatregelen voor fietsers en voetgangers?

OPLOSSING •

•

•

42

Een continue communicatie en promotie van de doelen en effecten in het plan zijn belangrijk. En daarbij ook het eindbeeld van een ruimtevriendelijke inrichting met meer stedelijke kwaliteit en meer ruimte voor voetgangers en fietsers.

Door de groei van de stad en het toevoegen van functies is het cruciaal om niet alleen aan auto en trein aandacht te besteden, maar een integraal vervoersnetwerk voor een aantrekkelijke en bereikbare stad te realiseren.

Ook dient het gebied niet op zichzelf beschouwd te worden, maar het autonetwerk van de gehele stad en regio dient in beeld te worden gebracht. Doel is de bereikbaarheid te garanderen en de leefbaarheid en verkeersveiligheid te vergroten.

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

LESSEN Het is een complexe opgave in Gothenburg en de strijd om meer ruimte vrij te maken voor voetgangers en fietsers kost veel tijd en moeite. Samenwerking met partijen en stakeholders leidt tot beter en breed gedragen resultaat. Stakeholders als Volvo dienen ook betrokken te worden en excursies naar vergelijkbare projecten in Nederland kunnen goed helpen om ervaringen uit te wisselen en om effecten in beeld te krijgen.

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

43

TAFEL 6

VAN AUTOSTAD NAAR CITYLOUNGE Hoe pakken we dit samen op projectniveau aan?

Arjen Knoester (stedenbouwkundige), Marc Edelenbosch, gemeente Rotterdam Tafeldame: Nicole Korsten

OPGAVE Een van de volgende uitdagingen is de omgeving van station Blaak en de Westblaak. De transformatie van kantoorpanden naar een gevarieerde woonomgeving vraagt iets voor de inrichting van de openbare ruimte van deze as die haaks op de Coolsingel staat. Thema’s die een rol spelen zijn de functiemenging (zowel ruimtelijk als infrastructureel) en ruimte voor groen en verblijven. De vraag in de werksessie was: Hoe kunnen we de opgave voor versterking van de groene kwaliteiten integraal oppakken?

OPLOSSING

LESSEN

•

•

• •

•

•

44

Denk niet alleen aan een groot park maar breng juist op meerdere plekken kleinschaligere groen- en verblijfsplekken aan. Wil je een park maken of een Ramblas?

Vertraag het verkeer op de doorgaande route zodat niet-bestemmingsverkeer ontmoedigd wordt.

Weeg goed af of de knoop bij station Beurs bovengronds of deels ondergronds (doorgaande auto- en fietsstromen) kan worden afgewikkeld.

Met een vernieuwde visie op bereikbaarheid liggen er grote kansen om de verblijfkwaliteit van de binnenstad te verhogen.

Maak meer en verschillende soorten fietsassen zodat de oversteekbaarheid van de Coolsingel en ook Blaak/Westblaak beheersbaar blijft.

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

•

• •

Loopafstand is een belangrijk criterium bij de situering van nieuwe verblijfsplekken.

De bereikbaarheid van parkeergarages bepaalt mede de mogelijkheden voor het creëren van verblijfsruimte voor langzaam verkeer. Durf daarin keuzes te maken.

Maak functies in de straat zodat er ook aanleidingen zijn voor dwarsrelaties en verblijven.

Maak meer hoogwaardige en meer diversiteit in fietsassen om het fietsverkeer te spreiden.

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

45

TAFEL 7

DE WAARDE VAN DE PLEK Welke effecten heeft een plek op de volgende factoren: sociale waarden, economische vitaliteit, mobiliteit en ruimtelijke kwaliteit?

Matthijs Dicke-Ogenia en Laura Groenendijk Goudappel Coffeng Tafeldame: Suzanne Spapens

OPGAVE Om de waarde van de plek te verbeteren zijn een viertal kernwaarden in beeld gebracht. Alle vier met een eigen specifieke invulling. De vraag in deze workshop is tweeledig: 1.

Welke onderdelen missen in de benadering (lessen) 2.

Case: Amsterdamsestraatweg Utrecht, met welke quick wins kun je de waarde van de plek verbeteren (oplossing)

OPLOSSING

LESSEN

•

•

•

•

46

Kleine ingrepen helpen hier niet, grote keuzes zijn nodig. En durf te kiezen!

Maak de auto minder belangrijk en de rest belangrijker (fietsparkeren, uitstallen winkels, terrasjes, meer ruimte voor ontmoeten). Onderdelen hiervan kunnen eventueel wel in de vorm van een Quick win, bijvoorbeeld vlonder over parkeervak ten gunste van terras, fietsenstalling etcetera. Of groen op de plek van een parkeervak en hiervoor in de plaats een deelauto. En ga voor een slimme fietsroute voor meer spreiding van fietsverkeer.

Zorg dat de straat er verzorgd uitziet. Zowel op het gebied van reclame-uitingen, verkeersborden als opruimen van rommel.

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

• • • • • •

Klimaat /milieu, hittestress, wateropvang. Zorg voor multifunctioneel ontwerp ten gunste van deze onderdelen (wadi’s sport, hittestress en water). Ook windhinder werd genoemd.

Gezondheid, meer bewegen gezond en vitaal blijven door het juiste ontwerp.

Groen is op alle onderdelen interessant.

Ruimte voor ontmoeten (sociaal).

Cultuurhistorische identiteit, identiteit van de plek.

Dit is ook goed voor de beleving van de plek.

Waardelaag, wat hebben mensen die er wonen met deze plek?

Ketentransport (mobiliteit).

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

47

TAFEL 8

DE SPRONG OVER HET SPOOR Van doorgaande weg naar stationsplein met volop ruimte voor de fietser en voetganger Christian ter Braack, gemeente Enschede Tafelheer: Thijmen van Gompel

OPGAVE De binnenstad van Enschede is aan het uitbreiden over het spoor. Met de herontwikkeling van de Noordelijke spoorzone komt er een nieuw stuk centrumgebied bij. Deze herontwikkeling past in de grotere opgave van Enschede om een divers hoogwaardig stadsmilieu in het centrumgebied aan te bieden, zodat meer talent zich in de stad gaat vestigen. De concrete opgave tijdens de workshop was gericht op het geven van een invulling aan de openbare ruimte van de Noordelijke spoorzone.

OPLOSSING

LESSEN

Aantrekkelijker maken van het stationsplein aan de Noordzijde. Daarop aansluitend zullen de straten en pleinen meer gericht zijn op verblijf, fiets, halen en brengen, levendigheid en vergroening. De auto die nu in het gebied een groot deel van de ruimte claimt, zal op termijn een minder belangrijke positie innemen.

Voor de herontwikkeling van de spoorzone is de aanleg van een aantrekkelijke openbare ruimte, gericht op de mens, die sterk ruimtelijk verbonden is met het huidige centrum van grote waarde. Een centrale rol is hier weggelegd voor het Noordelijke stationsplein als nieuw gezicht van het gebied en de achterliggende Hengelosestraat/Molenstraat die nu vooral zijn ingericht voor de auto.

48

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

49

TAFEL 9

DE STRAAT VAN DE TOEKOMST Wat kunnen we op het niveau van de straat al doen om de grote opgaven voor de toekomst, zoals klimaatadaptatie, energietransitie, gezondheid en inclusiviteit, op te pakken?

Thomas Straatemeier, Goudappel Coffeng Tafelheer: Joost Verhoeven

OPGAVE Wat kunnen we op het niveau van de straat al doen om de grote opgaven voor de toekomst, zoals klimaatadaptatie, energietransitie, gezondheid en inclusiviteit, op te pakken? Thomas deelt slaapmaskers uit en vraagt iedereen om de eigen woonstraat voor te stellen in 2050. Daarna tekenen de deelnemers twee aan twee hun toekomststraat.

OPLOSSING In alle tekeningen zijn maatregelen te zien die de straat klimaat-adaptief maken: • Meer groen, meer bomen.

• Minder verharding.

• Maatregelen om regenwater tijdelijk te bergen.

En in alle straten wordt gestreefd naar meer energieneutraal: • Minder (eigen) auto’s, parkeren en (inductie) laden op afstand van de woning.

• Woningen ernergie-neutraal – wellicht nieuwe woningen, gestapeld zodat er meer buitenruimte ontstaat.

50

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Bij alle tweetallen leiden de maatregelen tot een aantrekkelijker en flexibeler te benutten openbare ruimte. Die schoner (geen verbrandingsmotoren) en stiller is (stillere auto’s, maar ook stillere treinen als een spoor in de buurt is).

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

51

TAFEL 10

NAAR EEN AUTOLUWE BINNENSTAD Met ruimte voor fietsers en voetgangers, maar hoe doe je dat?

Jasmijn Bolks, gemeente Purmerend Tafelheer: Rico Andriesse

OPGAVE In de sessie met de gemeente Purmerend wordt de route langs de binnenstad besproken. De ambitie is om de route meer verkeersluw te maken, maar tegelijkertijd de autobereikbaarheid te verbeteren (of in ieder geval niet te verslechteren). Hoe kan de gemeente Purmerend dat het beste doen?

OPLOSSING Er worden in de groep parallellen getrokken met vergelijkbare opgaven in andere steden, bijvoorbeeld de Middenweg in Heerhugowaard, de omgeving van het station in Genk (B), de route langs het centrum van Amsterdam en de centrum-inprikkers in Enschede en Leiden.

De analyse uit de groep is dat de bestaande situatie erg rommelig oogt. Veel verschillende oplossingen voor parkeren, fiets en auto. Ook worden kansen gezien voor de ruimte: nabij de binnenstad, ruimtelijke ontwikkelingen in aantocht, nabijheid water en bestaande winkels langs de route. Dus maak een plan dat helder, consequent, toekomstbestendig is en wat de kwaliteiten versterkt en de ontwikkelpotentie benut.

52

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

De vraag wordt gesteld: wat moet die autobereikbaarheid dan precies zijn? Moet je er snel kunnen komen? Is het voldoende als je een parkeergarage kunt bereiken? Moet je door de binnenstad kunnen rijden? Zorg wel dat je de routes buitenom op orde hebt. Als je niet wil knippen, moet je de doorgaande autobestuurders wel zien weg te lokken uit de binnenstad. Idealiter rijdt je aan beide (alle) kanten van de route zo de parkeergarage is in en er is geen doorgaande weg. Optimaal bereikbaar en nul doorgaand verkeer.

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

53

54

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

55

Meer weten? www.goudappel.nl/demenselijkestad

Bas Govers Stadsstrateeg bgovers@goudappel.nl 06 514 020 81

Guido Scheerder Adviseur Ruimtelijke Economie gscheerder@goudappel.nl 06 429 907 14

Aart de Koning Stedenbouwkundige/planoloog adekoning@goudappel.nl 06 547 001 25

Richard ter Avest Adviseur Ontwerp en Fiets rteravest@goudappel.nl 06 511 976 83

56

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

Marco Aarsen Stads- en Landschapsarchitect maarsen@goudappel.nl 06 207 227 29

Christiaan Kwantes Adviseur Strategie en Beleid ckwantes@goudappel.nl 06 513 603 74

Nicole Korsten Adviseur Ontwerp en Fiets nkorsten@goudappel.nl 06 518 534 77

Rico Andriesse Adviseur Ontwerp en Fiets randriesse@goudappel.nl 06 206 116 45

Ga naar onze website voor alle informatie over deze middag en over dit thema Matthijs Dicke-Ogenia Onderzoeker Mobiliteit en Gedrag MDicke-Ogenia@goudappel.nl 06 29 04 14 77

Danny van Beusekom Adviseur Parkeren en Locatieontwikkeling dvanbeusekom@goudappel.nl 06 29 04 14 52

Lucas van der Linde Adviseur Mobiliteit en Ruimte lvanderlinde@goudappel.nl 06 11 31 40 59

Suzanne Spapens Adviseur Mobiliteit en Ruimte sspapens@goudappel.nl 06 52 62 16 39

Lennert Bonnier Stedenbouwkundig ontwerper lbonnier@goudappel.nl 06 11704992

Tim van Huffelen Adviseur Ruimtelijke Economie tvhuffelen@goudappel.nl 06 502 135 77

Joost Verhoeven Adviseur Ontwerp en Fiets jverhoeven@goudappel.nl 06 115 866 06

Iris Lansink Adviseur Mobiliteit en Ruimte ilansink@goudappel.nl 06 213 101 75

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

57

Bekijk ook ons inspiratieboek Hier tonen wij onze ontwerp- en strategieprojecten, waarbij we werken aan gezonde en vitale steden en dorpen. We zijn hierbij altijd op zoek naar de juiste balans tussen mobiliteit en ruimte. www.goudappel.nl/ontwerp

DE AANTREKKELIJKE EN BEREIKBARE STAD Strategie en ontwerp Inspiratieboek

De aantrekkelijke en bereikbare stad

58

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

1

‘‘Wij werken aan leefbare, aantrekkelijke en bereikbare steden, waarbij de mens centraal staat. Samen met u komen we tot een aangename leefomgeving voor iedereen.’’

Goudappel Coffeng is met haar 250 medewerkers een unieke specialist. We benaderen als geen ander mobiliteitsvraagstukken vanuit alle invalshoeken en expertises die nodig zijn. Van planologie tot gedragsverandering van individuen, van geavanceerde verkeersmodellen tot bestuurlijke procesregie en van strategisch advies tot en met integraal ontwerp op straat.

Wij zijn gevestigd in Amsterdam, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Leeuwarden.

www.goudappel.nl www.dat.nl

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

59

Blijf altijd actueel en volg ons op Social Media

60

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

INSPIRERENDE VERHALEN

Bas Govers, Goudappel Coffeng

Sprekers

Mark van Hagen, Nederlandse Spoorwegen Matthijs Dicke-Ogenia & Laura Groenendijk, Goudappel Coffeng Marco Aarsen, Goudappel Coffeng Arjen Knoester en Marcus Edelenbosch, gemeente Rotterdam Carl-Anton Holmgren, gemeente Gothenburg, Zweden

SAMEN AAN DE SLAG

Tafel 1

Laura Hakvoort, gemeente Breda

Tafel 6

Arjen Knoester en Marc Edelenbosch,

Begeleiders casus aan tafel

Tafel 2

Luca Zampieron en Andrea Graziano,

gemeente Rotterdam

buro Cittasottoscacco (ItaliĂŤ)

Tafel 7

Matthijs Dicke-Ogenia en Laura Groenendijk

Tafel 3

Annelies ten Braber, gemeente Utrecht

Goudappel Coffeng

Tafel 4

Joke Vulkers, gemeente Dalfsen

Tafel 8

Christian ter Braack, gemeente Enschede

Tafel 5

Klara Jonsson (Urbanista-stad) en

Tafel 9

Thomas Straatemeier, Goudappel Coffeng

Carl-Anton Holmgren, gemeente

Tafel 10

Jasmijn Bolks, gemeente Purmerend

Gothenburg, Zweden

Projectteam Goudappel Coffeng

Bas Govers

Lennert Bonnier

Danny van Beusekom

Marco Aarsen

Richard ter Avest

Lucas van der Linde

Iris Lansink

Guido Scheerder

Joost Verhoeven

Rico Andriesse

Laura Groenendijk

Suzanne Spapens

Nicole Korsten

Thijmen van Gompel

Jos Waltmans

Christiaan Kwantes

Leon Rook

Eugenie de Haan

Matthijs Dicke-Ogenia

Tim van Huffelen

Fotograaf

Marco de Swart

Datum publicatie

Mei 2019

DE MENSELIJKE STAD| De invloed van openbare ruimte op ons gedrag

61

Amsterdam

Den Haag

De Ruyterkade 143 1011 AC Amsterdam T +31(0)20 420 92 17

Anna van Buerenplein 46 2595 DA Den Haag T +31(0)570 666 222

Deventer

Eindhoven

Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer T +31 (0)570 666 222

Emmasingel 15 5611 AZ Eindhoven T +31(0)40 235 25 01

Leeuwarden F. Haverschmidtwei 2 8914 BC Leeuwarden T +31(0)58 253 44 46

www.goudappel.nl

62

DE MENSELIJKE STAD | De invloed van openbare ruimte op ons gedrag