Huginn Jöruson

1

Guðrún Kristín Magnúsdóttir:

er déjà vu í alvöru?

Huginn Jöruson, hornungur (sakamál)

2

3

Huginn Jöruson, hornungur sakamál móðir Hugins var saklaus dæmd fyrir öldum síðan hvers vegna kemur spænskur krakkahópur til Íslands?

Raunar skilur það nú enginn frekar en ýmislegt annað í sögu þessari

Huginn Jöruson ISBN 978-9979-895-84-8

3.útgáfa 2016 Guðrún Kristín Magnúsdóttir Freyjukettir Norræn menning

4

.....

Á bókasafni, á Spáni, blaðar Hugo í bók um íburðarmiklar kyrkjubyggingar.

Dimmleitt er í þessu bókasafni, dökkar innréttingar, hátt til lofts; gömul virðuleg bygging.

En góð lýsing er við lestrarborðin. Menn sjá því vel það sem þeir eru að lesa, en umhverfið er ljósglætulítið. Maður sér vart útundan sér þótt einhver gangi hjá. Það ríkir þögn, einsog tíðkast á bókasöfnum.

Grafarþögn.

Allir líða um einsog vofur. Ná í bækur, setjast, lesa.

Hugo verður hugsi við að horfa á þessar myndir í bókinni.

Hann ætlar í listnám. Er þarna á safninu að viða að sér efni í inntökuprófið í listaskólann.

Honum verður hugsað til kyrkjuferða sem hann fór með mömmu sinni þegar hann var lítill.

Einkum atviks sem hann varð vitni að þegar hann var 7 ára: Presturinn í stóru gömlu fallegu kyrkjunni

5

sem mamma hans fór alltaf með hann í, talaði mikð og fjálglega um mannkærleik í predikuninni; að elska náungann.

Að messu lokinni fóru auðvitað allir út.

Allir gáfu í baukinn við útganginn.

Mamma Hugos vildi alltaf sitja framarlega, svo þau voru alltaf með þeim síðustu út.

Kyrkjan tæmdist smátt og smátt. Engum lá á.

Fólk rabbaði saman fyrir utan.

Mamma Hugos signdi sig, einsog allir hinir, með vígða vatninu úr fontinum við dyrnar.

Hún signdi sig bæði þegar hún kom og þegar hún fór. Það var hennar venja.

Umsjónarmaður kyrkjunnar gekk fram ganginn, leit yfir bekkina, því hann þurfti að sjá um að enginn hefði gleymt neinu.

Hugo tók eftir að lítill, tötralega klæddur og magur strákur, sennilega umkomulaust götubarn, hafði falið sig undir bekk aftast í kyrkjunni og kúrði þar í hnipri.

Hann var einn, og hafði greinilega stolist inn í kyrkjuna og leitað þar skjóls.

En umsjónarmaðurinn hafði augun hjá sér, og rak strákinn út, með hnussi og huðði í stað orða.

6

Hann lokar svo stóru fallegu kyrkjuhurðinni.

Vinnunni lokið.

Hann gat farið heim að borða.

Hugo sér þetta fyrir sér ljóslifandi. Man að hann bar þetta atvik saman við ræðu prestsins nokkrum mínútum áður. Kærleikur, náungakærleikur.

Skrítið að bækurnar fá hann til að rifja upp gamla atburði.

Einu sinni sem oftar var hann að skoða, þarna á safninu, bók. Í henni voru heimildir um gamlar byggingar og gömul hús fátækra manna fyrr og nú. Þá sá hann fyrir sér atvik, sem hann þó rekur ekki minni til að hafa upplifað. Þetta með götubarnið í kyrkjunni var atvik sem hann mundi, atkvik sem komið hafði fyrir, og ekkert athugavert við það. Hann sá þetta hrópandi misræmi orða og gjörða, þótt hann væri ekki nema 7 ára.

En svo fékk hann stundum óþægilegar „minningar” um atvik sem hann hafði einfaldlega alls ekki upplifað.

7

Það var um bóndabæ úr torfi og grjóti.

Hann hafði heldur ekki dreymt þetta. Það var alveg víst.

Honum fannst einsog hann ætti þarna heima.

Mamma hans sæti á rúmi og væri að kemba ull, eða vinna eitthvað því um líkt. Hún hefði ljóst fallegt hár.

Honum fannst fleira fólk ætti þarna heima.

Pabbi hans væri þarna og brosti til hans.

Hann væri dökkur á brún og brá.

Svo ekki meir.

Svo var þessari hugsun lokið.

Hún fór eins hljóðlaust og hún hafði komið.

Honum fannst þetta skrítið -- og, já, svolítið óþægilegt.

Eitthvert rugl.

-Kannski listamenn eigi við svona vandamál að stríða, hugsar hann og brosir að sjálfum sér. -Sjá fyrir sér hugmyndir úr lausu lofti gripnar.

Hvað er hann er að hugsa um þetta núna?

Skrítið þegar svona hugsanir um þessar myndir koma upp í kollinn á manni -gersamlega útúr samhengi.

Hugo gengur að bókahillunni til að skila þeirri sem hann er að skoða.

8

Hann ætlar að finna aðra, sem gæti gefið honum hugmyndir að verkefni.

Lítur yfir titla á kjölum bókanna.

Glaðleg karlmannsrödd fyrir aftan hann segir: -Þú ættir að lesa þetta, og bendir honum á bókarrifrildi sem virðist ekki vera í hillunni heldur einsog hafi troðist á bak við.

Hugo lítur eiginlega ekki upp heldur þakkar manninum fyrir, meira horfandi á bókina hrörlegu: ,,Annálar frá sjóferðum Spánverja á Íslandsmiðum gegnum aldirnar” Þegar hann lítur upp og ætlar að þakka manninum betur fyrir ábendinguna, er hann farinn.

Svo hann hugsar: -bestu þakkir (sem var auðvitað asnalegt því maður var ekki þarna). Það voru að vísu teikningar í bókinni, en lítið á þeim að græða í sambandi við erindi hans á safnið, eða að minnsta kosti sýndist honum svo við fyrstu sýn.

Mest lesmál.

Hann ætlaði eiginlega ekki að lesa bækur, aðeins skoða myndir.

9

Hann finnur ekki skráningarmiða bókarinnar þegar hann ætlar að skila henni í hilluna.

Miðinn sennilega dottið af þar sem hún hafði troðist á bakvið.

Hann fer því í afgreiðsluna til að segja þeim þar að bókin sé einsog óskráð. Líklega hafi merkingin dottið af.

Maðurinn þar þakkar fyrir ábendinguna, en segir svo: -Heyrðu. Hvar fannstu þessa bók? Ég man ekki eftir að hafa séð hana fyrr.

Máttu vera að að bíða aðeins?

Hann hverfur frá, og eftir drykklanga stund kemur hann fram og segir: -Bókin er ekki skráð hér á safninu.

-Mér var bent á hana hérna, segir Hugo.

-Hver benti þér á hana og hvar? Þú ættir að leita eigandans, og finnist hann ekki væri safninu akkur í að fá hana gefins. Þetta er stórmerkileg bók sem ég hafði ekki hugmynd um að væri til.

Hugo verður hálf vandræðalegur. Hann situr uppi með bók sem hann hefur ekki neitt verið að leita að.

10

-Þú kemur þá með hana ef enginn finnst eigandinn --- og ef þú vilt þá eitthvað losna við hana!

Hugo dæsir, gengur um gangana milli bókahillanna, ef hann skyldi sjá manninn sem benti honum á bókina.

Hann var hvergi sjáanlegur.

Hugo er heldur ekki viss um að þekkja hann, en man að hann var í skrítnum frakka sem leit hreint ekki út fyrir að vera í tísku.

Bókagrúskarar eru stundum algjörir forngripir og geta vel gengið í eldgömlum frökkum, svo þetta var geinilega einn svoleiðis.

En hann var unglegur í málrómi. Ekki neinn forpokaður fauskur eftir röddinni að dæma.

Hugo setur bókina í vasann og fer með hana heim. Í þessari bók les Hugo um hinn kristilega kærleika Íslendinga að drepa erlenda sjómenn sem urðu skipreka við Íslandsstrendur, en komust lífs af á land. Þarna eru lýsingar af þeim hrakningum sem sjómenn lentu í í illviðrum og kulda.

Lýst er hverju menn lentu í þegar skip þeirra tók niðri.

11

Mönnum skolar á land, nær dauða en lífi; sumir hafa drukknað, aðrir skríða deyjandi í fjörunni þar sem þeim hefur skolað á land, barðir brimi við kletta, að örmagnast.

Kuldinn læsir sig í sjóblautar flíkur, hár og skegg. Þarna er skráð saga um, að íslenskur bóndi bjargaði skipbrotsmönnum á afskekktum stað á Íslandi. Það stendur að hann hafi látið grafa lík með virðulegri athöfn, en borin von var að þeir fengju að hvíla í kyrkjugarði.

Bóndinn flutti lifandi menn heim á bæ sinn á hestakerru í aftaka hríð, hjúkraði og gerði að sárum og brotum.

En þar eð um vítavert athæfi var að ræða varð hann að fela mennina á bæ sínum. Á fjörur skolaði ýmislegu lauslegu úr skipinu.

Yfirvaldið kom og vildi ná í menn sem kynnu að leynast og taka þá af lífi skv. lögum um erlenda skipbrotsmenn.

Yfirvaldið lætur greipar sópa um verðmæti í skipsflakinu.

Hugo er sleginn óhug. En hvers vegna? Þetta er löngu liðið, eins konar mannkynssaga.

Svona les maður aðeins, en getur ekki tætt sig

12

og tekið inná sig vonsku manna í gegnum myrkar aldir grimmdar og fáfræði.

Hugo skoðar myndirnar betur þegar hann finnur að hann er að sogast inn í efni bókarinnar.

Greinilegt er að þessar teikningar, sem ekki voru fagmannlega gerðar, hafa augljóslega verið hugsaðar sem heimild. Svo vel var þetta þó gert í smáatriðu, að greinilega hafði samtímamaður rissað þetta upp og látið fylgja lýsingunum sínum á viðfangsefninu.

Mikill tími hefur greinilega farið í verkið.

Ekkert verið meira virði en koma efninu greinilega til skila.

Hugo fer að láta sér detta í hug að þessar teikningar gætu verið frumlegt efni til að færa fram við inntökuprófið.

Hann tekur hluta úr myndunum og útfærir.

Og viti menn: þetta vakti mikinn áhuga dómnefndarinnar.

Fornir spænskir hlutir og útbúnaður gamalla spænskra seglskipa.

Frumlegt viðfangsefni og vel unnið.

Enda hafði drengurinn greinilega samvisku-

13

samlega gælt við smáatriði og útfært þau af mikilli snilld án þess að missa sjónar á heildarsamhengi.

Engu líkara en hann hefði þetta allt, þessa merkilegu forngripi, fyrir augum sér.

Námið er skemmtilegt, krakkarnir í skólanum eru fínir. Það myndast góður hópur. Þau leggja á ráðin um ferðalag.

Hvert fara á, er óráðið.

Hugmyndir koma fram, en loks dettur einhverjum í hug að ná í hnattlíkan, snúa því á ferð, og einn sé svo látinn stoppa hnöttinn með fingri. Helst blindandi. Þangað, sem fingurinn lendi, mun svo ferðinn heitið.

Ein stelpan, Maria, segir hlæjandi: -Vonandi ekki norðurpóllinn, eða mitt Kyrrahafið á engri eyju!!

Hugo verður fyrir valinu við að stoppa hnöttinn með einum fingri. Það er meira að segja bundið kyrfilega fyrir augun á honum.

Hnötturinn settur af stað, Hugo leiddur að, og einn tveir og þrír: Hér!

14

Allir glápa á staðinn.

Hugo tekur frá augunum. Þau reyna að lesa nafnið, jú: -Islandia.

-Hvað er nú það?, segir Maria. -Vonandi ekki mörgæsaklaki?

-Nei nei, þær eru á Suðurpólnum. Þarna eru ísbirnir og snjóhús, segir einhver og hlær.

-En er nokkur leið að komast á þennan stað?

-Þetta er í Evrópu, svo það hljóta að vera samgöngumöguleikar.

-Óvissuferðir eru auðvitað tilviljanakenndar.

-Best að gúggla þetta og fá upplýsingar um hvernig menn geri snjóhús.

Eldur og ís, engar gamlar byggingar, því landið var undir ísaldarjökli þegar við vorum að reisa okkar fornu, fögru byggingar. Þeir bjuggu svo í hlöðnum moldarkofum, sem auðvitað koðnuðu niður þegar hætt var að búa í þeim.

Jöklar, jökulár, hvalaskoðun, Geysir, ferð á smáhestum í óbyggðum, heitar laugar á víð og dreif -- já já, bara ágætt.

Verst er að engin listræn tilþrif er að finna, en þá má skoða náttúruform. Þau er stórkostleg þarna, eftir myndum að dæma.

15

Það verður ekki aftur snúið með staðarvalið.

-Þetta sem þú lentir á með puttann er fjalllendi, greinilega, og alls konar firðir og hálendi og vesen. Vonandi vegakerfi!!

Auðvitað hlaut eitthvað fáránlegt að koma útúr svona fáránlegri aðferð við að komast að niðurstöðu.

Hverjum datt þetta eiginlega í hug?

-Það var bara einsog hvíslað að mér, sagði Jose hlæjandi.

-Jahá. Bara kenna einhverjum um að hafa hvíslað að þér. Blásaklaus sjálfur!

Hópurinn er kominn útá flugvöll. Þarna eru listnemar á ferð, og þetta er litaglaður hópur.

Skærir litir eru allsráðandir í fötum þeirra og farangri.

Heitir, djúpir litir. Ljósir litir og dökkir litir í bland.

Allir litir virðast klæða vel þessa fríðu unglinga, dökkhærða, dökkeyga, með fallega dökka húð og tindrandi augu.

16

Kátt er yfir hópnum, lífsgleði og sakleysi, tilhlökkun og gáski.

Gaman er að vera ungur listskólanemi.

Framtíðin björt.

Maria er meira að segja ástfangin -- í laumi. Það er Hugo.

En hann er hægur og hugsi, ekki beint blóðheitur galgopi.

Enda er það þetta fas hans, og öll óræð framkoma hans, sem heillar Mariu. Það er ekki eins rosalega kalt og þau höfðu búist við, en leiðindaveður, suddi, sunnanátt.

-Landslagið minnir helst á myndir frá tunglinu, segir Maria við Hugo í rútunni frá KEF. -Engu líkt sem ég hef séð.

Hugo horfir útí regnið, á mosann og á hraunið: -Þetta er nokkuð fallegt.

Sjáðu til dæmis hvernig hraunið hefur storknað í undarlegustu mótíf.

Mér finnst einsog ég fái ótrúlega djúpstæðar hugmyndir.

Undarlegir endalausir gráir litir.

Maður hefði vart trúað að til væru svona margir gráir litir!

María hlær.

17

Ekki aðeins vegna þess að það er Hugo sem segir það, heldur er þetta alveg satt: grátt hraun, grár mosi, grá rigning, grátt haf, grátt áklæði á rútusætunum, og jafnvel situr í sætinu fyrir framan þau gráhærður maður í gráum frakka.

Ekki að furða þótt henni finnist þetta skemmtileg grámynd.

En hér er veðrið kallað sýnishorn af veðrum.

Skiptir um veður nokkrum sinnum á dag.

Reykjavík skartar öllum sínum fegurstu litum, þessum bláu fjöllum, sem eru langt í burtu, en vegna þess að loftið er svo tært, sjáum við þau rétt einsog þau séu nálægt. Útlendingar, sem vanir eru mistri, segja: -En sæt lítil blá fjöll. Getum við skroppið þangað? Þeim er sagt að Esjan sé 900 metrar, og Skarðsheiðin 1200 og séu langt í burtu.

-Það getur ekki verið. Þá væru þær stærri, ekki satt? Og hyrfu í mistrið.

Einhverjir útlendingar ætluðu einhvern tíma að róa á árabáti úr Reykjavík til að skoða litlu sætu bláu fjöllin á Snæfellsnesi, og litla sæta jökulinn þar á endanum á nesinu, og það þurfti að hafa þá ofan af þeirri hugmynd með miklum vegalendgaútskýringum og

18

ótrúlegum tölum um hæð fjalla, og útskýringar á þessu sem svo margir klikka á: endalaust skyggni í tæru, norrænu lofti. Það þarf að skoða Reykjavík by night.

Hópurinn er nú nærri því smeykur við lætin í unglingunum. Svona drekka menn ekki á Spáni. Svona hegða unglingar sér ekki heima á Spáni.

Heima eru menn að vísu blóðheitir og oft á tíðum háværir, hér eru unglingarnir snargeggjaðir. Spangóla og ýlfra, lenda í áflogum. Þau rölta yfir á Sæbraut. Horfa á fegurð himinsins, næturhimin og dagrenning.

Undurfagurt. Loftið er svo ferskt hér. Þeim þykir kuldinn ekkert svo slæmur. Bara frískandi.

Þjóðminjasafnið þurfa listskólanemar auðvitað að heimsækja. Það er oft áhugavert að skoða gamla muni og gömul málverk, gamlar altaristöflur, þjóðbúninga, sitthvað fleira.

Já já, mjög áhugavert allt saman. Og fallegir steindir gluggar á þessu húsi.

Hugo verður yfir sig hrifinn af gömlu dóti úr baðstofu.

19

Hann einsog heyrir og upplifir hljóðið í strokki, heyrir ljáförin í röku grasi, heyrir niðinn í rokkunum. Skrítið. Þetta er allt eitthvað svo lifandi. Litirnir eitthvað svo kunnuglegir. Gulbrúnn skali af moldarbrúnum litum í öllu, í fötum, í rúmum, rúmfjölum.

Ekki er Þjóðminjasafn nú svo „lifandi” í allra augum þó, er það?

Beinagrind í gömlu kumbli. -Fallegt, segir Hugo. -Hún sefur. Skyldi hún hafa vaknað aftur einhvers staðar annars staðar? Þau ætla nú varla að geta togað Hugo út frá þessum safngripum.

Fara á undan honum að skoða málverkin.

Landnámssýningin í Aðalstræti. Áreiðanlega merkileg.

Já, hún er flott.

Hugo segir, hlæjandi: -Ég er viss um að ég hef verið landnámsmaður á Íslandi. Ég er svo rosalega forn í skapi að mér líkar þetta gamla dótarí svo dæmalaust vel.

María hlær, því Hugo er framúrstefnumálari, hreint ekki forpokaður í skoðunum. Þessi

20

nýtilkomni áhugi hans á gömlu dóti er ekki í stíl við annað í fari hans.

María brosir, ekki aðeins vegna þess að það er Hugo sem segir þetta, ekki aðeins til að þóknast honum, heldur er þetta svo ósamrýmanlegur þáttur við þá hliðina sem hún þekkir á honum.

Aftur rölta þau niður á Sæbraut, nú að degi til. Eða raunar er hér dagur allan sólarhringinn. Þau eru ekki einu ferðamennirnir þarna. Ferðamenn taka myndir.

Undarlegt náttúrufyribæri, ljósafyrirbæri, er á himninum. Allir ferðamennirnir eru uppteknir af því: Tvær aukasólir, litlir, kringlóttir deplar, eru beggja vegna sólarinnar, og stór, kringlóttur ljósbaugur tengir þá saman. Ljósboginn er heill og óbrotinn utan um sólina, og deplarnir eru á baugnum hvor til sinnar hliðar við hana. Þeir heita gíll og úlfur. Sumir úr hópnum hafa séð svona fyrirbæri á mynd.

Bílar borgarbúanna þjóta framhjá, og ekki vitað hvort fólkið í þeim tekur eftir fegurðinni á himninum. Að minnsta kosti virðast engir stoppa og stíga út, gefa sér tíma til að njóta. Það eru alltaf allir á hraðferð í borgum.

21

Jafnvel í svona litlum bæ sem þessum. Þau hafa daginn í dag til að skoða þessa norðlægu höfuðborg, einhverja minnstu höfuðborg sem um getur. Hér er fjallahringur allt um kring, og stutt í sjó á alla vegu. Ferskt loft og andrúm. Þau setjast á grjót, einsog ferðamenn gera gjarnan.

Horfa á fegurð náttúrunnar. Drekka í sig liti og lögun, skugga og birtu. Á gárum sjávarins merlar birta sem skolar að landi og lendir í þanginu. Sólin er ekki á því að setjast. Birtan kemur úr norðvestri.

Einn og einn bátur siglir inn, einn og einn bátur siglir út um hafnarmynnið. Seglskútur dóla sér á sundunum. Seglin eru hvít einsog vængir máfanna sem svífa í endalausri leit sinni að æti.

Hugo og María sitja saman. Þau eru raunar oftast saman.

Hugo hugsar um að stundum langar hann til að segja Maríu frá því að gamlar tilverumyndir eigi það til að koma upp í huga hans.

Jafnóðum hættir hann við það. Það er svolítið klikkað að segja frá þessu.

Verið gæti að fólk sem talar um svona einsog það sé raunverulegt, fæli frá sér annað fólk.

22

Hann finnur að hann vill ekki vera að planta inn einhverjum annarlegum hugmyndum um sjúklegar ofskynjanir og brjálæðislegar ranghugmyndir. Maður eyðleggur fyrir sjálfum sér. Kannski yrði engin stúlka hrifinn af pilti sem væri svona gaga. Hvaða kona velur sér mann sem er ekki heill á geðsmunum? Hver vill eignast börn með manni sem gerir ekki greinarmun á hinu raunverulega og hugarburði sínum? Þetta gæti verið arfgengur krankleiki, andlegur. Allt í lagi fyrir listamenn að fá fáránlegar hugmyndir til að útfæra, en það að telja að maður hafi í raun upplifað eitthvað í fyrra lífi, og hægt sé að muna, þegar heilinn er dauður og morknaður, hvað hafi gerst þá, er sko ekki alveg niðri á jörðinni!

Hann hættir alltaf við að tala um þetta.

Hann reyndi eitt sinn sem krakki að segja mömmu sinni að hann væri stundum hann sjálfur og stundum einhver annar, kannski löngu dauður hann sjálfur, en hún var ekkert að hlusta. Varð ekki einu sinni áhyggjufull né heldur myndaði sér skoðun, því hún afgreiddi þetta sem nýtt ljóð sem væri að fæðast í kollinum á drengnum sínum, sem stöðugt var að skapa eitthvað nýtt og frumlegt, eða fáránlegt og asnalegt.

23

Í þögninni og kyrrðinni þarna við sjóinn lætur hann sér nægja að hugsa, hugsa einsog hann sé að segja þetta við Maríu: -Þegar ég var krakki fannst mér stundum að ég væri að horfa á sjálfan mig utanfrá.

Hann finnur undir eins að svona er ekki hægt að tala um upphátt.

Heldur áfram að orða frásögnina án þess að segja eitt einasta orð: -Þá var ég þessi sem var að horfa og þessi sem ég var að horfa á, og ennfremur hafði ég verið til áður einhvers staðar annars staðar, en mundi ekki alveg ljóslega hvar og hvenær, né heldur hverju ég lenti í þar og þá.

Algjört rugl að standa í svona rugli. Hann brosir að sjálfum sér og ruglinu sínu.

Krakkarnir ræða hvernig best sé að komast á þennan stað sem fingur Hugos lenti á. Það þarf að fara að finna út hvernig hægt er að komast á þennan stað sem ferðinni er heitið á.

Vonandi ekki eingöngu fært með þyrlu. Það yrði dýrt spaug, maður.

Meiri vitleysan!

Við hefðum nú getað ákveðið eitthvað almennilegt, krakkar.

Rætt málin, í stað þess að setja upp svona happdrætti.

24

Hefðum ef til vill valið einhvern stað þar sem eitthvað mikið er af listaverkum. Hér er aðeins undarleg náttúra. Ekki einu sinni árekstur gamla tímans og nýja tímans, því allir lifa í nútímanum og búið að loka gamla tímann inni á söfnum og seldur aðgangur að honum.

Hugo hugsar, en varast að segja upphátt: -Kannski vorum við uppi í einhverjum gamla tíma en munum það ekki. Hver veit nema við höfum fæðst aftur og aftur. Þetta er auðvitað ekki kórrétt hugmynd samkvæmt því sem okkur hefur verið kennt.

Við eigum að hafa fæðst einu sinni, lifa einu sinni, fara svo upp eða niður eftir því hvernig okkur hefur gengið að fara eftir reglum um gott og vont. Dæmd eftir því einhvern tíma í fyrirsjánlegri framtíð, sem þó er svo óræð að enginn hefur hugmynd um tímasetningu á því máli. Ja, að vísu í biðstöðu að bíða dómsins svo það er víst hvorki upp né niður fyrren þá.

Gaman væri að mála mynd af svona dómi, en svo lendir sá sem kemur að dæma lifendur og dauða í ofboðslegu klúðri, því þeir sem eru lifandi eða dauðir halda því fram að þeir séu margsinnis bornir og geri það enn og aftur og ætli sko að halda því áfram allt til endmarka veraldar. Það sé sko fjörið.

25

Hugo gætir þess að hlæja ekki að hugsunum sínum, og breytir brosinu, sem óvart kom á varirnar, í ánægjubros yfir fegurð himinsins þarna fjöllum ofar. Það er ekkert óeðlilegt, því allir eru að horfa á þessa sömu fegurð og drekka hana í sig. Sól sem ekki sest.

Einu sinni reyndi hann að segja mömmu sinni frá því að hann dreymdi oft alls konar fólk sem hann þekkti. Hann vissi ekki alveg hvort hann væri vakandi að hugsa eða sofandi að dreyma.

Henni fannst þetta ekkert merkilegt, líklega vegna þess að hún þekkti aðeins að ýmist eru menn vakandi að hugsa, eða sofandi að dreyma. Allt svona annað en þetta sem allir vita, hafði einfaldlega ekki móttökustöðvar í hennar kolli.

Auðvitað sagði presturinn okkur allan sannleikann, og allt annað var hugarburður eða draumarugl sem ekki er takandi mark á. Ja bara villutrú.

Ef hún hefði hlustað, hefði hún sennilega sent Hugo son sinn í skriftastólinn. Ekki hefði nú tekið betra við við að reyna að útskýra þar!!!

Sennilega ástæða til að reka út djöfla og særa út illa anda sem voru augljóslega að taka sér bólstað í drengnum.

Hann brosir í laumi. Dramatískar lýsingar

26

hans á því sem aldrei gerðist eru spaugilegar.

Verst að hann getur ekki sagt neinum.

Kannski hægt að nota þetta í myndaseríu öðrum til skemmtunar. En hvað ef mönnum er ekki skemmt, heldur er hann orðinn svartur sauður. Það er slæmt að vera öðruvísi en hinir. Allir verða að passa inn í. Að gera grín að því sem sumum er heilagt er vörðuð leið til að vera útskúfaður úr hinu kórrétta hugsanasamfélagi Nei, best að þegja.

Maður á ekki að koma þeim hugmyndum inní aðra að maður sé ekki normal. Alveg óþarfi, því örugglega eru aðrir einfærir um að finna einhverja bresti í fari manns og grafa upp allt sem talist getur „öðruvísi en fólk er flest”.

Hugo er alveg sáttur við að þau eru að fara á þennan einhvern stað sem hlýtur að vera hægt að komast á. Á þessu landi er margt öðru vísi en heima.

Algjörlega þess virði að sjá annarra manna menningu, sjá örðuvísi staði. Það er svo margt „öðruvísi” í hans huga, í hans leynda hugarheimi, að smávegis viðbót af „öðruvísum” kemur ekki að sök. Góð viðbót við öðruvísin sem fyrir eru. Gerir allt enn fáránlegra.

Já, líklega er það svo, að sá sem fær of-

27

skynjanir telur þær fullkomlega eðlilegar, en hinir, sem hafa pata af þessum óheilbrigðu tilhneygingum rugludallsins, telja þetta fullkomlega óeðlilegt. Það er regin munur á fullkomlega eðlilegu og fullkomlega óeðlilegu.

Mat manna fer eftir skilningi þeirra og eftir því sem búið er að troða í hausana á þeim.

Skyldum við vera forrituð einsog tölva, skilningur og möguleikar útilokaðir, vegna þess að forritið, hugbúnaðurinn sem við drekkum með móðurmjólkinn, gerir ekki ráð fyrir frávikum á neinn hátt?

Nú hefur Hugo á tilfinningunni að hann sé leiðinlegur. Allir eru að rabba saman, ræða um að finna ferðaskrifstofu sem getur bent þeim á samgöngur í þetta úllabúllapláss á norðuhjara veraldar. Þetta fólk er niðri á jörðinni, „normal“, lifir í núinu, það er að segja í því sem kallast nú miðað við tíma, miðað við dagatal og klukku.

Svo er til annað nú, sem er tímalaust. -- En best er að tala ekki um svoleiðis sem ekki er niðri á jörðinni að mati nú-mannanna sem eru niðri á jörðinni hér og nú.

Hugo tekur þátt í planlagningunni á „eðlilegan” hátt. Talar málið sem allir skilja.

28

-Já, best að finna útúr þessu og spyrja hve margir dagar fari í það að komast, sjá það merkilegasta, og komast til baka í þetta sem kallast „í menninguna“.

Hugo hefur tamið sér þessa „eðlilegu” framkomu, en þar er vandlega ritskoðað allt sem ekki má fljóta með í orðum.

Ekki á að gefa nein færi á þessu óeðlilega. Það dregur aðeins dilk á eftir sér, er hann viss um. Mannorð er mikils virði í samskiptum við annað fólk.

Maðurinn á ferðaskrifstofunni er auðvitað hjálplegur. Þetta er vinnan hans. Talar meira að segja spænsku. Einsog þið vitið eflaust, þá eru engar járnbrautir á Íslandi. Allt of fátt fólk, allt of strjálbýlt, allt of mikið af hálendi og fjalllendi, fjörðum og vogskornum ströndum -- og leiðindaveðrum og ófærð.

Jafnvel snjóflóð og aurskriður sem setja vegi á kaf óvænt.

Hann gefur allar upplýsingar um far, um litla rútu, passlega stóra fyrir hópinn, bíl sem ekur ekki á tímatöflu heldur eftir því hver margir ferðamenn eru og á hvaða tímum hentar þeim best.

29

-Þið verðið sótt ef þið viljið, og við hringjum svona hálftíma áður en bíllinn mætir. Svo fer hann af stað þegar allir eru tilbúnir. Ekkert stress, engin tímapressa, afslappað og þægilegt. Er það ekki hentugt? Ekki hægt að missa af bílnum, segir hann og hlær,- því hann fer ekki fyrr en þið eru tilbúin.

Þau hafa aldrei séð svona stóran og mikinn mann einsog þennan bílstjóra. Hann vippar sér léttilega inní rútuna. Bílstjórasætið dúar niður þegar hann hlammar sér í það. Hann er hvorki glaðlegur né þungbúinn. Aðeins er.

Vatnsblá augu hans eru róleg, hvorki galopin nér hálflukt, aðeins eru þarna til að sjá með. Ómögulegt er að giska á aldur hans. Hvorki ungur né gamall. Aðeins er.

Hendur hans líkjast ferkar bjarnarhrömmum en höndum á mennskum manni.

Hugo og María setjast af tilviljun fremst í rútuna hægra megin, svo þau sjá raunar veginn fyrir framan bílinn, hafa útsýni út um framrúðuna.

Allir eru tilbúnir á tilsettum tíma, svo ekki er annað en leggja í hann, einsog það er kallað á Íslandi.

30

Smátt og smátt verður minni umferð eftir því sem fjær dregur þéttbýlinu.

Og smátt og smátt verða vegirnir verri og verri, eftir því sem klukkutímarnir líða. Það er auðvitað stoppað við sjoppur. Það er nú venjan.

Tröllaukni bílstjórinn heldur ekki uppi neinum samræðum.

Hann kastaði ekki einu sinni kveðju á hópinn þegar hann mætti til að sækja þau. Ekki skrafhreifinn maður, greinilega. Þau tala mikið í fyrstu, en smátt og smátt minnkar fjörið í samræðunm.

Einhæft korrið í bílvélinni, smávegis hafþoka á köflum, og svona langar bílferðir yfirleitt, eiga sinn þátt í syfju og geyspum. Það er fallegt útsýni frá veginum víða. Öðru vísi en gerist og gengur á hraðbrautum og járnbrautum erlendis, þar sem ekkert er að sjá klukkustundum saman nema eins landslag allan tímann.

Hér til tilbreyting í landslagi. Undarlega gráir litir, dökkir og ljósir, í grjóti og klettum.

Klettar og hamrar sem gefa listamönnum ótal hugmyndir um form og lögun sem færu vel í

31

listaverki.

En að því kemur að menn fari að syfja, þeir fari að dotta, hagræða höfðinu sem á það til að detta út á hlið annað veifið. Það myndast eitthvert tímaleysi.

Gerist oft þegar maður sofnar eða dottar.

En enginn lítur á klukkuna, enda hefur það engan tilgang. Ekki var sagt neitt ákveðið eða nokkurn veginn um hve langan tíma ferðin tæki, og þaðan af síður klukkan hvað áfangastað yrði náð.

Smávegis suddi er á fjallvegum.

Eða eru þau að aka í gegnum ský sem liggur yfir fjöllunum?

Bílstjórinn setur rúðuþurrkurnar á.

Smellirnir í þeim eru reglubundnir, alltaf eins, alltaf á sama hraða. Það er hálfpartinn dáleiðandi að horfa útum framrúðuna.

Auk þessa er að sjá, í endalaust langan tíma, endalausan gráan malarveg, sem hverfur undir bílinn. Rétt einsog bíllinn gleypi endalausan, gráan og slepjulegan vegaorm.

32

Allt í einu segir bílstjórinn, og það er einsog enginn eigi von á að þessi rólegi rumur segi nokkurn tíma nokkuð: -Hér á þessum útkjálka á Íslandi er vegakerfi sem á íslensku gengur undir nafninu kattargarnir.

Krakkarnir, það er að segja þeir sem ekki steinsofa, líta allir út um gluggana. Þarna er mjór, bugðóttur vegur, blindhæðir, blindbeygjur, brekkur upp og niður.

Og bílstjórinn bætir við: -Endalausar efasemdir um hvort þetta sé fært eður ei.

Skrítið, að þegar lagt var af stað frá gistiheimilinu í Reykjavík, var þessi maður aðeins bílstjóri, jafn nauðsynlegur hlutur og bíllinn.

En nú, þegar hingað er komið, breytist hann í mann með tilfinningar og splaugilegar athugasemdir. Það er einsog hann hafi verið dofinn í borginni, en losni allur úr læðingi hér á ójarðnesku berangrinu.

-En nú er ekki svo ýkjalangt eftir á áfangastað, bætir hann við bjartri röddu. -Nokkrar góðar leiðindabeygjur til viðbótar, og allmargir hólar og blindhæðir.

33

Góðar fréttir.

Ferðir væru ekki farnar, svona að öllu jöfnu, ef enginn væri áfangastaðurinn.

Hugmynd um að vegur liggi á einhvern stað, þarf oftast að liggja að baki ferðinni eftir honum. Það á við um raunverulega vegi, og einnig í óeiginlegri merkingu, þannig meint, að menn hefja ekki verk úr hugmynd nema til að, eða í von um, að ná ákveðnum tilgangi.

Svo er annað mál hvort fyrirhugaður árangur og tilgangur náist nokkurn tíma.

Jafnvel verður leiðin að markinu áhugaverðari en takmarkið sjálft. Verið getur að útkoman verði allt önnur en fyrirhugað var í upphafi. Verri eða betri er heldur ekki vitað þegar upphafið verður til eða fæðist.

Að endi verði að skoða í upphafi er því kannski góð regla sem þó bregðst jafnoft, eða jafnsjaldan, og hún gengur eftir.

Enn sofna sumir, enn dotta aðrir, og enn stara sumir út í grámann, svona einsog í móki eða tímalausri hvíld.

Allt í einu kemur svo vegarkafli, nokkuð beinn, miðað við kattargarnir, og þetta er svolítið sérstakur vegarkafli: það er einsog hann liggi beint í fjall!! Hann liggur upp litla

34

hæð, og svo sést framhaldið ekki, er í hvarfi héðan séð, því vegurinn beygir svo í skvompu meðfram fjallinu -- vegurinn, héðan séð, virðist raunar ekki eiga sér framhald, en svona er þetta nú bara hér í strjálbýlum og óbyggðum sveitum landsins. Upp og niður og líklega eitthvað áfram -- vonandi. Út um framrúðuna litið, í þessum gráma, gegnum dropana sem þurrkurnar eru að sletta til og frá, er vegur framundan sem endar í fjalli!!

Svolítið fyndið.

Hugo bendir Maríu á þetta. Hún er hálfsofnuð á öxlinni hans.

-Sjáðu í gamni, María, segir hann: -Það er einsog þessi vegarkafli endi uppi á hæðinni, haldi ekkert áfram hinum megin, liggi beint inn í fjallið!

Listamenn eiga það til að sjá hlutina svona. Þetta er hugarheimur listamanna að sjá eitthvert fáránlegt fyrirbæri í því sem venjulegt fólk lætur ekki truflast af.

Venjulegt fólk veit auðvitað að vegurinn heldur áfram handan hæðarinnar. Annað væri fásinna.

María lítur út um framrúðuna á rútunni. Hún brosir: -Já. Það er greinilegt að eftir nokkara

35

mínútur keyrum við inn í fjallið. Vegurinn endar hér. Svo hlæja þau bæði.

-Ekki ónýtt ferðalag það.

María kúrir sig á ný. Það er ekkert að sjá nema gráminn, og ekkert að heyra nema korrið í rútunni sem er róandi, svæfandi, og taktfastir smellir í þurrkunum dáleiðandi. Auk þess eru allir frekar vansvefta, og meira og minna hálfsofnadi. Eða alveg sofandi. Ekki að furða þótt hugmyndaflugið hlaupi með mann í gönur.

Allir syfjaðir, nota ferðina til að hvílast -nema Hugo.

Hann er glaðvakandi. Eiginlega upptendraður. Það litla sem sést út vekur hjá honum einhvern óskiljanlegan áhuga. Þessi súld, þessi dumpungur, gerir allt svo óraunverulegt. Þokuslæða í fjallshlíðinni.

Dalalæða neðar í dalnum sem þau óku um áðan. Yndisleg dulúð. Auðvitað er það þessi fötlun listamannsins að sjá fegurð og dulúð í svo einföldum hlut sem grámi regnsins á Íslandi er.

Hér er ekki sú litadýrð sem suðræn lönd skarta, með litsterkum blómum sínum og ljósum söndum. Hér er önnur veröld með annað litróf. Svartir rakir steinar, enginn

36

gróður, svört gljávot möl, svartur blautur grýttur holóttur vegur.

Hugo starir á veginn fyrir framan rútuna, starir á brekkuna, hólinn, þar sem vegurinn „endar” og liggur beint í fjallið.

Allt í einu vill Hugo endilega stoppa hér.

María vaknar aðeins við að Hugo stendur upp, og sér að hann ætlar að tala eitthvað við bílstjórann. Það getur nú svo sem verið að hann ætli að spyrja hversu langt sé á þennan langþráða áfangastað, þar sem ferðamannapésarnir hrósuðu í hástert fyrir náttúrufegurð og sögusetur, menningararfleifð og „öðruvísi” ferðamennsku. Þetta er kannski ljósi punkturinn í þessari óvissuferð? Sjá eitthvað sem ekki er til heima. Auðvitað víkkar það sjóndeildarhring manns.

Hugo ávarpar bílstjórann, sem kemur hægt útúr eigin hugsunum þegar hann er ávarpaður. Hann var að hugsa um eitthvað allt annað en það sem er hér og nú, og í rútunni var grafarþögn. Ekkert heyrðist nema vélarkorrið og þurrkusmellirnir. Ekki einu sinni útvarpið á.

Hugo biður hann um að stoppa.

Ekkert er sjálfsagðara.

37

Sumir rumska aðeins við að bíllinn stöðvast, sjá að Hugo fer út, og það er nú kannski ekki neitt til að fetta fingur útí.

Hann er ef til vill bílveikur og þarf að fá sér frískt loft, eða eitthvað.

Hér er ekkert að sjá.

Hvers vegna vill Hugo annars endilega láta stoppa rútuna og fara út á stað sem ekkert er að sjá nema brekka og fjall.

Hann gæti nú ekki svarað þessu sjálfur. Hann þarf aðeins að fara út.

Auðvitað beygir vegurinn þegar uppá hæðina er komið, og heldur áfram meðfram fjallshlíðinni í sínum kattargörnum. Það að vegurinn lægi í fjall var aðeins brandari listamanns. Afsökunin er, að listamenn sjá stundum svona spaugilega hluti, þar sem þessir sem eru niðri á jörðinni láta sér ekki detta neitt svona út í hött í hug. Það ætti að vera afgreitt, næsta beygja, takk.

Ekki næg ástæða til að stoppa bílinn og fara út að horfa á brekkuna.

Hér er meira á ferðinni en listamannastælar.

Hugo er einsog dreginn áfram af óskiljanlegri þrá til að skoða þessa brekku við fjallsrætur á stað sem hann veit ekki einu sinni hvað heitir.

38

Hugo gengur útí móa.

Bílstjórinn geyspar, teygir á handleggjunm, sem eru stórir einsog hrammar.

Krakkarnir halda áfram að vera syfjaðir.

María lítur að vísu út um gluggann, og sér Hugo arka á þúfum utan vegar, sem hann hefur nú aldrei í lífinu gert fyrr, og taka stefnu á fjallshlíðina. Í fyrstu heldur hún að þetta sé framhald af brandaranum hans um að vegurinn lá í fjallið. Hann er alltaf að fá skemmtilegar hugmyndir og útfæra þær -- svona einsog listamenn gera gjarnan. Mótíf í næsta verk.

Hugo gengur lengra, gengur upp brekkuna neðst í fjallinu. Krakkarnir bíða í rútunni.

Engum dettur í hug að standa upp og teygja úr sér úti, fá sér frískt loft, í svona leiðindaveðri. Hér er hreint ekki neinn venjulegur ferðamannastaður, en þau eru á leiðinni á fallegan stað, og þar mun stoppað.

Hugo er eins og dreginn áfram af óskiljanlegri þörf fyrir að ganga upp brekkuna.

Hann finnur tóftir, grónar, og þegar hann gengur inn þar sem einu sinni voru dyr á bæ, sér hann fyrir sér fólk þar inni.

Hann sér móður sína, Jöru.

39

Ekki dökkhærðu móður sína á Spáni, heldur ljóshærða, unga konu sem hann er viss um að sé mamma hans.

María stendur loks upp, spyr bílstjórann hvað Hugo hafi sagt.

-Ekki neitt, svarar hann. -Bað aðeins um að ég stöðvaði rútuna. Hann þryfti aðeins að skreppa út. Það er ekki óalgengt á Íslandi að fólk þurfi að skreppa „út í móa”, segir hann og horfir á Maríu, sem greinilega veit ekki hvað það þýðir. Svo hann útskýrir: -Útlendingar gera ekki svoleiðis, því aðstæður eru nú svolítið aðrar víðast við þjóðvegi erlendis, en þér að segja þykir ekkert athugavert við það að skreppa í hvarf og kasta af sér þvagi „úti í móa” á Íslandi.

Bílstjórinn brosir til hennar, þar sem nú hallar undir flatt og hugsar aðeins og bíður -brostir aftur, þegar hann sér að hún hefur skilið útskýringarnar. Svolítið feimnismál, þegar ung og fáguð dama á í hlut.

-Það er nefnilega ýmislegt sem er hægt að gera á Íslandi sem ekki er hægt að gera meðal siðmenntaðra þjóða. Við erum svoddan sveitalubbar, fröken mín.

40

Þessi bílstjóri, þessi stóri og mikli rumur, svona Íslendingur sem lítur út einsog tröll í augum smávaxinna Spánverja, hefur fallegt og barnalegt bros. Brosir með augunum sínum vatnsbláu. Djúpt alvörubros. Þessir rosastóru íslensku karlmenn eru svo ótrúlega blíðir, að við liggur að málrómurinn sé ekki í samræmi við líkamsstærðina.

Maður býst við drunum, en út kemur ljúfasti vöggusöngur.

Bílstjórinn vaknar allur við samræðurnar.

María raunar líka.

Hurðin er aðeins opin svo ferskur, rakur andvari kemur inn í bílinn.

Veitir ekki af því móða er á rúðum, og frekar dauft yfir mannskapnum svona í heildina litið.

-Ég vona að hann hafi ekki verið neitt bílveikur, segir María við bílstjórann.

-Nee, ekki held ég það. Hann var ekkert þesslegur. Hress og áhugasamur um íslenska náttúru, eða verið búinn að læra að það er í lagi að „skreppa útí móa” hér á Íslandi.

Við stoppum alltaf þegar við erum beðnir um svoleiðis stopp. Einkum í svona tilfelli, því hér er engin sjoppa í nágrenninu, og þar með ekki um að ræða í bráð það sem á íslensku heitir pissustopp!

41

Bílstjórinn hlær.

-Ekki ónýtt að læra smávegis íslensku, bætir hann við sér til afsökunar. -Svona eitt og eitt orð, og fá innsýn í menningu landsmanna.

Er það ekki tilgangurinn með ferðalögum að kynnast siðum annarra þjóða?

Sumir eru kannski hneikslaðir á svona náttúrumenningu? segir hann í spyrjandi tón.

Hann veit ekki hvort stúlkan er hneiksluð, og er að fiska eftir, hvort unga daman sé of vel upp alin til að hlusta á, eða halda uppi, svona óviðeigandi samræðum.

Bílstjórinn fer því útí aðra sálma: -Við eigum svona hálftíma akstur eftir þangað sem við ætlum að stoppa og fá okkur bita. Svo eru um það bil hálfur annar tími á áfangastað. Þar er ægifagurt og þú getur farið að hlakka til. Jafnvel fallegt í svona dumbungsveðri. Jafnvel enn fallegra, því menningin og sagan njóta sín best þegar þokuslæðingurinn sveipar allt sjáanlegt dulúð.

Krakkana fer að lengja eftir Hugo. Einn og einn fer að rétta úr bakinu, að minnsta kosti til að láta fara betur um sig. Finna sér nýja stellingu.

Að því kemur að menn fara að spá í hvað sé

42

að gerast. Er rútan kannski eitthvað biluð?

Væri nú ekki spennandi hér!

Bílstjórinn er búinn að drepa á mótornum.

Hann stendur loks upp og teygir úr sér úti í suddanum.

Hann horfir upp í fjallshlíðina. Þar sé hann strákinn, sem er inni í tóftum, og að hann borgar þar eitthvað, situr á hækjum sínum eða eitthvað svoleiðis.

Við vitum vel hvað bílstjórinn er að hugsa.

Hann þorir ekki að segja neitt við neinn um það mál. Hann er hræddur um að ganga fram af ungu erlendu dömunni, sem skildi varla að menn færu út í móa til að vökva grasið í rigningunni.

Hann kveikir sér í sígarettu, teygir sig í úlpuna sína til að leggja yfir herðarnar.

Stendur svo sallarólegur fyrir framan bílinn, sem stendur þarna á miðjum vegi. Það er engin umferð hér á þessum tíma árs í svona veðri.

Jú, auðvitað þurfti að koma sveitamaður á dráttarvél rétt á meðan. -Ætli hann komist framhjá? hugsar rútubílstjórinn.

Strákurinn á dráttarvélinni ekur óhikað útfyrir veginn og framhjá, svo inná veginn aftur.

43

Ekki málið. Hægir ekki einu sinni á sér.

María er komin út. Bílstjórinn býður henni úlpuna sína á herðarnar, því það kemur hrollur í hana.

-Svo er mjög reimt hér. Draugagangur, segir bílstjórinn.

-Mörg erlend skip hafa lent hér í klettum og farist, hér á öldum áður. Frönsk og spænsk skip. Ég er ættaður héðan, og hér er sagan við hvert fótmál.

Menn hafa haft nægan tíma á veturna til að sinna listum. Ég á forláta kistil, mjög gamlan, fáðan rúnum, sem auðvitað voru bannaðar og taldar djöfullegar. En galdramenn létu sér nú ekki segjast og stunduðu sína galdra þrátt fyrir ógnir og hótanir yfirvaldanna og kyrkjunnar. Það var mikill akkur í að finna galdramenn, því þá var hægt að sölsa undir sig jarðir þeirra og setja fjölskylduna niður á bæjum þar sem vantaði vinnuafl. Niðursetninga. Það hafa nú ekki alltaf verið raunverulega göldróttir menn sem voru ofsóttir, heldur var með ýmsu móti komið sök á þá sem áttu góðar jarðir.

44

Sagan er hér við hvert fótmál, skal ég segja þér, en á Ísland er ekkert að sjá. Hér er saga sem er ekki skráð í byggingar og önnur mannvirki. Ekki sýnileg. Kannski öðru vísi en maður upplifir ferðalög og menningu í Evrópu. Það er að segja: á meginlandi Evrópu. Íslendingar tala um Ísland og Evrópu.

Eyjarskeggjar er stundum svolítið skrítnir, skal ég segja þér. Þeir eiga það til að halda að þeir séu miklu meiri menn en aðrir. Telja sig hafa einhverja ímyndaða sérstöðu meðal þjóða. Þið sem eigið nágranna lítið líklega svo á að til séu aðrir menn ykkur líkir, en menn á svona einangraðri eyju hugsa allt öðru vísi. Það er engu líkara en menn hafi litið útlendingar slíku hornauga að þeir voru taldir hætturlegir! Þess vegna var það siður í kristni á Íslandi að drepa alla skipbrotsmenn, þá fáu sem lifðu af. Það var glæpur að skjóta skjólshúsi yfir þá. Slíkir manngæskumenn sóttir til saka.

Bílsjórinn er nú ekki viss um hvort hann eigi að halda áfram að fræða ferðamanninn. Það virðist ekki vera sossum mikið annað að gera hér.

45

María spyr: -Hvað gerðist þá ef skip fórust hér og menn komust af?

-Þeir urðu úti. Frusu í hel. Blæddi út af sárum sínum. Ef þeir komust lifandi í land, blautir og hraktir, tók frostið við þeim. Þeir þrekmestu gengu þar til þeir fundu bæ.

Oftast varð fólkið hrætt við manninn sem barði að dyrum, og ennþá hræddara við refsingu, því yfirvaldið bannaði að skipbrotsmönnum væri gefið húsaskjól og matur.

María verður hugsi. Hvílíkur óhugnaður!

Hvílík grimmd!

Bílstjórinn horfir upp í brekkuna, greinilega að bíða eftir að drengurinn ljúki sér af og fari að skila sér í bílinn.

Hann ákveður að halda áfram með fræðsluna, því ekkert bólar á að strákur ætli að fara að skila sér.

Sagan hér og forneskjan er bílstjóranum mikið áhugamál. Þetta, sem málið snýst um, eru hans forfeður, því mann fram af manni, kynslóð eftir kynslóð, bjuggu menn á sama stað, ættaróðalinu, þótt sum væru lítil og rýr.

-Í svona þoku eru menn að villast fram á sjávarhamra. Þeir sogast í ranga átt, og fara villir vega. Eitthvert brenglað seglusvið í

46

þessu grjóti, greinilega. Menn gersamlega tapa áttum ef skyggni er slæmt. Öll klettabletin halla inn í landið. Talið að miðja landsins hafi sigið vegna þunga nýrra jarðlaga sem til hafa orðið við gos.

Menn ramba fram að klettum rammviltir. Ill veður eru hér oft. Fari menn eða fjúki fram af er voðinn vís, því ólgandi hafaldan skellur á klettunum langt fyrir neðan og gefur engum manni grið.

Náttúruöflin á Íslandi eru ekkert lamb að leika við, mín kæra. Þurfti ofurmennska til að lifa af hér.

Talið er að draugagangurinn valdi þessari áttavillu manna. Þeir gengu allir aftur sem drukknuðu þegar skipin fóru niður. Eru víst oft útlítandi sem sjórekin lík. Þeir vilja komast heima til sín. Þar bíður konan með börnin, og mæður og feður, sem vissu ekkert um afdrif þeirra. Þeir finna engan frið öld eftir öld eftir öld. Það var sossum búskapur hér á öldum áður.

Mikil sjósókn, gæftir voru hér við alveg uppi við land. En búskapur lagðist af fyrir löngu. Þessar tóftir sem þú sérð, þarna sem strákurinn er, var býli. Svona torfbæir verða veðrum og vindi að bráð þegar þeir hætta að þjóna tilgangi sem mannabústaðir.

47

Það endaði á því að bændur heimtuðu veg, því þeir voru búnir að fá niðurgreidda jeppa. Þingmaðurinn gekk ötullega fram við að heimta veg handa atkvæðunum sínum. Þá var þetta fyrirbæri lagt, og það kallast vegur á islensku.

Bændur voru auðvitað himinlifandi yfir að vera búnir að fá veg. Þeir settu allt sitt dót í jeppann og fluttu í bæinn. Þingmaðurinn átti ekki von á að görnin yrði til þess að atkvæðin hans flosnuðu upp.

Menn bjuggu hér í hellum stundum. Vel hægt að halda á sér hita í hellum. Hellar voru einnig góð geymsla fyrir mat, mátulega rakir og kaldir ef ekki var kynt. Ekki endilega frost í djúpum hellum.

Hinsvegar var mjög kalt í verbúðum þar sem menn hírðust, þeir sem fóru í verið,.

En bæirnir, torfbæirnir, voru hlýir, merkilegt nokk.

Moldargólfið varð hart og slétt við að gengið var á því, þar sem rakinn í moldinni, kallaður kristalinskt vatn, kemur til góða þegar moldargólfið er troðið. En þegar hætt er að troða það þornar moldin og fýkur brott.

Efnafræðingur sýndi að taki maður þurra mold í lófann og hnoði, verður moldin rök, ekki af raka úr húðinni heldur úr sjálfri sér.

48

Allir torfbæir hrynja svo að lokum, sperrur fúna, hleðslan gefur sig. Svo grær tóftin upp.

Hvernig geta þeir sem bjuggu hér fyrir hunduðum ára fundið bæinn sinn aftur? Allt meira og minna horfið.

Maríu finnst spurningin skrítin.

Hugo er búinn að finna bæinn sem hann veit að er heimilið hans.

Hugo grefur í mold með berum höndum.

Hann lyftir upp steini í þessari hrundu hleðslu. Þar finnur hann morkinn hlut, sem hann sér sem sauðskinnsskó. Í honum einhverja enn morknari drullu sem í hans augum er spennandi hlutur. Við að hreinsa brott mold og morku, heldur hann á silfurpeningi, fornum, spænskum, sem var falinn í heyi undir íleppa, í þessum fallega sauðskinnsskó.

Hann lítur greinilega á þetta sem spennandi fund eða fjársjóð.

Rétt einsog hann hafi fundið eitthvað sem hann var að leita að, en samt sé eitthvað enn meira sem þurfi að finna.

49

María fer að hafa áhyggjur af hve lengi Hugo dvelur þarna uppi í hlíðinni. Henni er ekki sama. Þetta er orðið einum of langt.

Hvað skyldi hann nú vera að pæla?

Einhver himnasending, greinilega, til að nota í frumlegt verk, tekur líklega hug hans allan þessa stundina. En það er nú ekki tilltissemi að láta hópinn bíða svona.

Auðvitað væri spennandi að sjá hverju hann er að safna þarna.

Hún röltir af stað í áttina til hans. Í fyrsta sinn á æfinni klofar hún yfir gaddavírsgirðingu, hálfhrunda og ryðgaða, og þessar þúfur eru argasta torfæra í hennar augum. Skálmarnar og skórnir verða vot af rekjunni.

María er ekki, eiginlega, útbúin fyrir svona svaðilfarir einsog þetta. Hún stoppar og horfir upp að tóftunum.

Hún sér ekki Hugo, því hann virðist hafa beygt sig niður.

Hún kallar til Hugos: -Ertu ekki að koma?

Við bíðum.

Við að Hugo heyrir einhvern kalla úr fjarlægð, finnst honum einsog hann þurfi að fela sig. Hann finnur að hann þyrfti að láta á

50

sig húfuna, - hvaða húfu? - þessa sem búið var að festa hvíta ullarlagða í, lambhúshettuna sem hann varð að hafa þegar aðkomumenn bar að, til að fela svart hár sitt.

Og að auki vissi hann að hann þurfti að fela sig uppi á loftinu undir rjáfri.

Undarleg flóttatilfinning heltekur hann.

Enginn má sjá hann.

Allt þetta ímyndaða heimilisfólk á bænum bíður eftir að hann feli sig. Augu allra hvíla á honum. Hvar er húfan? Hvar er felustaðurinn?

Allir hér eru ljósir á brún og brá, hann er dökkur, dökkhærður, með svarbrún augu. Útlit hans er ástæðan fyrir að enginn aðkomumaður má líta hann augum. Enginn má vita að hann er til. Þetta er undarleg tilfinning. Ekki ósvipuð og oft hefur komið fyrir hann áður. Hann einsog finnur sjálfan sig einsog utanfrá séð, er hann sjálfur en finnur sjálfan sig í allt öðru umhverfi, í allt öðru samhengi.

Aldrei hefur honum fundist hann vera að ganga af göflunum þótt svona hafi komið fyrir, heldur gefur þetta tilfinningu um að vera satt, raunverulegt, og ekkert klikkað. Það er kannski svona að vera klikkaður, eða með ofskynjanir, að manni sjálfum þykir ekkert athugavert við þetta, en öðrum líst

51

ekki á þetta. Þess vegna segir maður aldrei frá þessu.

María gefst upp á að ná sambandi við Hugo og snýr við niður á veg. Hún er orðin vot í fæturna.

Krakkarnir spyrja auðvitað hvað sé í gangi.

-Hugo er þarna að finna eitthvað vo vo sniðugt, lítur út fyrir, segir María. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem hann gleymir sér í sínum hugarheimi. Þetta er bara Hugo.

En er ekki nóg komið?

-Reynum að fá hann til að koma, svo við getum haldið áfram ferðinni.

Í huga Hugos koma atburðir, en ekki í neinu framvindusamhengi. Það koma menn í einhvers konar embættismannabúningum ríðandi í átt að bænum.

Hugo finnur að hann er Huginn, sem mamma hans, Jara, ávarpar, og hann verður að fela sig áður en þeir koma.

Mamma hans er flutt brott af þessum mönnum. Hún er meðhöndluð einsog sakborningur. Það ríkir þrúgandi þögn og mikil sorg í baðstofunni.

52

Nístandi angist grípur Hugo.

Hugo, sem veit að hann er Huginn Jöruson, er aðeins barn, horfir á úr felustað sínum. Hann veit að mamma er saklaus. Hann strengir þess heit að sanna sakleysi hennar.

En hvernig? Það virðast engir vegir færir.

-Hellirinn, hugsar Hugo. -Það er hellir.

Hann gengur út úr tóftunum, rakleiðis ábrekkis upp fjallshlíðina.

Krakkarnir sjá nú að Hugo er sko hreint ekki að koma, heldur tekur hann stefnuna upp í þokuna.

Bílstjórinn lítur á Maríu, spyrjandi augnaráði. Svona einsog hann segi, þótt hann aðeins hugsi það: -er ykkur sama þótt hann fari svona og láti okkur bíða?

Maríu er ekki sama.

Nei henni er ekki sama. Hún fer á ný uppeftir, þó ekki lengra en nærri því að tóftunum.

Hún kallar: -Hugo.

Hann lítur ekki við, gengur aðeins hraðar, stefnir á klettabelti í fjallshlíðinni.

Ekki eru það endilega sögurnar sem bíl-

53

stjórinn var að hræða hana með sem fá hana til að fara á eftir Hugo, heldur finnst henni þetta ekki viðurkvæmileg hegðan gagnvart hópnum.

-Hvað heldur hann eiginlega að hann finni þarna? hugsar hún Hugo kemur að klettabeltinu.

Hann er ekki einu sinni móður. Hann er fullur orku, þótt hann sé ekki fjallagarpur né útivistarmaður að neinu leyti.

María er orðin sveitt og móð. Hún kallar annað kastið á Hugo, sem ekki einu sinni lítur við, heldur arkar áfram, Nú fer allt að verða á fótinn, urð og skriða.

María hrasar og skrikar fótur í öðru hverju spori, en Hugo er léttfættur og einsog hugurinn beri hann svífandi upp brekkuna.

Hann finnur op hellis, og gægist inn. Þarna er engin hætta á ferðum, finnur hann. Eins konar skjól og kyrrð, athvarf og öryggi, sælublíð tilfinning grípur hann.

Augu hans venjast myrkrinu.

Hann veit að fyrir utan var eins konar útihús, og ekkert óeðlilegt að þangað væri gengið frá bænum, enda hafi verið þarna troðinn stígur frá bænum í útihúsið.

En annað var ekki á neinna vitorði nema

54

heimamanna: Hellirinn. Þangað lágu þessi göng, hér er munninn.

Hann bograr inn um opið.

Hugo er kyrfilega flæktur í eitthvert heilagt heit þess efnis að segja sannleikann í málinu.

- Hvaða máli?

María klöngrast alla leið, sér hvar fjallið gleypti Hugo: Hellisop.

Hún var búin að lesa um að hundruð hellna væru á Íslandi, alls konar hraunhellar og hellar í eldri berglögum. Sumir hafi verið notaðir sem mannabústaðir, eða sem fjárhús. Þetta er greinilega einn þessara hundraða hellna sem á þessu landi finnast. En hvað í ósköpunum er Hugo að pæla?

Hellaskoðunarferðir voru alls ekki á ferðaplaninu.

Hún kallar inn í myrkrið: -Hugo, ertu hér?

Hún fikrar sig áfram.

Innar í hellinum er birta. Það eru tvær raufar í berginu. María lítur uppfyrir sig. Bergvatn seitlar inn á bergveggnum. Gólfið er slétt.

Veggirnir hrjúfir.

-Hugo, kallar hún, og nú sér hún móta fyrir honum í rúmu rými í hellisbotninum.

55

-Hverju ertu að leita að, Hugo minn!

-Ekki trufla mig, María. Ég verð að finna sannleikann.

Hugo er annarlegur og í öðrum heimi. Svarar ekki nema einsog útí loftið. Augu hans horfa á eitthvað sem ekki er þarna. Hún reynir að tala við hann, en það er einsog hann vilji ekki láta trufla sig.

-Heyrðu, Hugo minn. Krökkunum er farið að lengja eftir okkur. Þau vilja fara að halda áfram.

Hann svarar ekki. Leitar einhvers þarna inni í hellinum, sem ekki er þarna.

-Pabbi, segir hann í hálfum hljóðum. -Og Bruno.

Hann gengur að opinu sem ljósglætan kemur innum, og horfir yfir á bæjartóftirnar neðar í hlíðinni. Héðan sér einnig útá veg. Héðan sér til mannaferða. Hingað er hægt að komast án þess að til manns sjáist. Hér er hægt að felast.

Hann starir út um opið.

-Þetta er felustaður pabba, hugsar hann, eða tautar. -Og Bruno var hér líka.

56

Maríu er illa brugðið. Föl dagsbirtan úr raufinni lýsir upp andlit Hugos. Svipur hans er einsog áfergjulegur. María sér að eitthvað er að. Eitthvað verulega alvarlegt. Augu hans eru ýmist flöktandi, eða starandi, andadrátturinn grunnur, allt fas hans ber vott um hugarástand sem ekki er annað en annarlegt í augum Maríu.

Hún bakkar út úr þessari vistarveru, og Hugo tekur ekki einu sinni eftir því.

Hún fetar sig fram göngin og út, fer niður brekkuna, og er orðin illa til reika, búin að rífa buxnaskálmina, skrámuð á lófunum, og henni er mikið nirði fyrir. Það sjá allir.

-Við verðum að fá hjálp. Það er eitthvað mikið að.

Bílstjórinn vill vera viss: -Er hann ekki bara í hellaskoðunarferð? Það er ótrúlega heillandi að kanna hellana á Íslandi. Þeir eiga ekki síður sögu en þokan og myrkrið.

-Nei, svarar María. -Hann er í annarlegu ástandi. Við verðum að fá lækni ef það er mögulegt.

57

-Er Hugo eitthvað enn skrítnari en venjulega? spyr einhver úr hópnum.

Svipur Maríu er þungur, hún dregur djúpt að sér andann, og það segir meira en orð. Þetta var ekki fyndið.

-Vertu róleg, stúlka litla, segir bílstjórinn hægt og áhyggjulaust. -Þetta getur nú ekki verið svo alvarlegt.

Best ég rölti upp í hellinn og tjónki við kauða.

Hér morar allt í léttrugluðu fólki, skal ég segja ykkur. Mikið um sérvitringa og fólk sem sér meira en flestir aðrir. Í mínum huga er þetta skemmtilegasti staður á jörðu, segir hann og hann brosir innilega -hlær aðeins, en eiginlega ekki, því krakkarnir eru greinilega á öðru máli.

María er ekki eins áhyggjufull og hún var.

Eitthvað svo traustvekjandi að hafa svona rólegan mann sem er til í að hjálpa.

Svona stórir menn eru stórstigir.

Bílstjórinn stikar upp hlíðina, fótviss og hraðgengur þótt hreyfingarnar séu allt að því letilegar. Hann virkar frekar einsog tröll að rölta heim til sín í fjallið en að þarna sé ósköp venjulegur bílstjóri að taka að sér að koma vitinu fyrir farþega sem er að verða til að tefja för.

58

Hugo er sestur á sillu í hellinum. Hreint ekkert fararsnið á honum.

Hann sér fyrir sér Jöru, mömmu sína, koma með mat handa pabba hans. Það ríkir mikið ástríki milli þeirra.

Hann sér stóra hundinn hans pabba, hann Bruno, sem vék ekki fet frá húsbónda sínum.

Auðvitað var einhver ástæða fyrir því að pabbi hans bjó hér í þessum helli sem enginn vissi af. Hann var svona dökkur á brún og brá, einsog hann sjálfur, Huginn Jöruson.

Allir aðrir ljósir yfirlitum.

Hugo upplifir löngu liðna atburði, þegar tóftirnar voru bær og þar bjó fólk. Þegar einhvern ókunnugan bar að garði þurfti hann að felast. Á bæjarloftinu, uppi í rjáfri, var einhvers konar fleti gamallar konu. Henni var færður matur þangað upp. Sennilega karlæg. Hann fékk bita með henni þegar einhver gestur var, og enginn aðkomumaður fékk pata af að hann var þarna í felum. Allir vissu um gömlu konuna þarna, og kjamsið í henni var ekki til

59

að vekja grun um að þarna væri í felum lítill dökkhærður drengur.

En pabbi hans var alltaf í hellinum þegar gest bar að garði. Það var hlýtt og gott í hellinum.

Reykurinn úr eldstónni var látinn fara út um gat þar sem hann sást ekki frá veginum.

Enginn mátti hafa minnsta grun um að þarna væri mannabústaður.

Pabbi hans gat alltaf fylgzt með mannaferðum útum þetta op á bergveggnum. Það var einhver nauðsyn, finnst Hugo nú.

Héðan úr fjallshlíðinni sást miklu lengra en frá bænum.

Frá bænum séð fór vegurinn í hvarf við klett.

Eitt sinn sem oftar -- sér Hugo fyrir sér -var presturinn að húsvitja. Hugo fyllist reiði og hatri þegar hann upplifir þetta atvik.

Hann finnur að mikil tortryggni ríkti við tíðar komur prestsins, sem virtist vera þarna í húsvitjun í tíma og ótíma.

Presturinn fékk mat og gistingu.

Jara þjónaði honum, dró af honum stígvélin, færði honum matinn.

60

Hann vann ekkert annað en þetta, hugsaði Huginn Jöruson, sem horfði á hvítar hendur prestsins úr felustað sínum. Ekki vinnulúnar hendur einsog á öllum öðrum.

Hann át og drakk, hélt uppi samræðum. Létt verk og löðurmannlegt.

Nú rennur upp fyrir Hugo að þessar meintu húsvitjanir voru svona tortryggilegar vegna þess að þær voru njósnaferðir. En á hverra vegum og í hvaða tilgangi?

Var þetta í einhverju samhengi við tilveru hans sjálfs?

Vegna þess að pabbi hans var í hellinum?

Presturinn vildi sænga hjá Jöru, en hún stjakaði við honum, og í lokin, þegar hann gerðist æ nærgöngulli og enginn í baðstofunni þorði að veita henni hjálparhönd, veitti hún honum áverka.

Prestuinn varð reiður og sagðist skyldu segja frá þessu ofbeldi sem hann verði fyrir á þessum bæ, fullkomnum skorti á gestrisni og virðingu fyrir Guðs þjóni.

Hugo finnur að hann fyrirleit þessi hræsniorð, Guðs þjónn. Allir í baðstofunni litu á prestinn

61

sem engan aufúsugest, og töldu hann yfirvaldanna þjón.

Hugo skynjar nú, að hann sem Huginn, varð að varast að presturinn yrði hans var. Varð að skilja að presturinn, í svokölluðum húsvitjunum, væri hættulegur njósnari.

En hvers vegna? Allt þetta þrúgandi pukur og óhugnanlega andrúmsloft?

Hugo nær ekki samhengi. Hugur hans er í uppnámi. Hann getur ekki yfirgerfið þennan stað, því það er eitthvað hér sem hann þarf að komast til botns í. Þá er einsog pabbi hans, sem honum finnst sitja þarna í hellinum, líti á hann brosandi og hvetjandi.

Bókin. Bókin á bókasafniu. Þetta var rödd pabba hans. Bókin sem var ekki til á safninu.

Hann man nú að pabbi hans og manna sögðu honum frá öllu sem gerst hafði. Það var aftakaveður. Spænskt skip lenti í hrakningum, lenti í klettunum í ofsabrimi, tók niðri á skerjum, og brotnaði í spón.

62

Menn og lauslegir munir hrifust með briminu og skullu í klettana. Líkin voru á víð og dreif.

Sum hurfu í hafrótið.

Pabbi Hugins rankaði við sér í fjöru, og Bruno stóð yfir honum, beit í föt hans og dró hann áfram upp fjöruna frá öldunum sem vildu hrífa hann til sín. Stór, stór, stór var þessi svarti hundur. Ekki árennilegur að sjá, en tryggur húsbóndanum.

Lítið mundi pabbi hans annað en að menn komu honum til hjálpar þar sem hann lá, kaldur og slasaður, í svartri, grýttri fjörunni.

Bruno hafði fundið bæ. Húsbóndinn þar varð var við að krafsað var í bæjardyrnar, og heyrði lágt gelt, og lágt ýlfur. Hundarnir á bænum byrjuðu að gelta. Húsbóndinn fór útí glugga, og brá heldur en ekki í brún, því slíka skepnu hafði hann ekki augum litið fyrr.

Dýrið, stórt, svart og blautt, krafsaði aftur í hurðina, ýlfraði ámátlega, var órólegt, hringsólaði á bæjarhellunni, hringsólaði á hlaðinu.

Húsbóndinn greip skotvopn og fékk með sér vinnumann til að athuga nánar hvað hér væri á seyði. Þeir opnuðu bæjardyrnar lítið eitt og gægðust út. Þessi stóra skepna gekk aðeins frá,

63

stoppaði á hlaðinu, krafsaði, ýlfraði enn á ný. Þetta var hundur, og hann var að reyna að tjá eitthvað.

Húsbóndanum datt í hug hvað það gæti verið: Skipbrot. Þetta gat ekki verið annað en skipshundur.

Húsbóndinn og tveir vinnumenn eltu hundinn til sjávar. Þar lá maður, aðeins einn maður, lifandi, en líki annars manns og lauslegum munum úr skipi skolaði á land. Þeir sáu og lík marandi í hálfu kafi, og þegar nánar var eftir grennslast, voru fleiri sem höfðu drukknað og borist í klettana, þar sem landganga var ekki möguleg.

Líklega hafði hundurinn synt með manninn sem lifði af og dregið hann á land hér.

Skipsskrokkurinn var að liðast í sundur, fastur að hluta milli skerja, barinn af úthafsöldunni.

Húsbóndinn og vinnumennirnir hjálpuðu sjómanninum á fætur og leiddu hann, eða frekar báru hann, heim á bæ. Þar var hlúð að honum. Hundurinn elti og var greinilega kátur og þakklátur, þótt hann væri slæptur og þrekaður.

Hundurinn fékk ekki að fara inn í baðstofuna, en lagðist í bæjargöngin eins nálægt

64

baðstofunni og honum leyfðist. Hundarnir á bænum létu sig hverfa.

Hjúin á bænum gerðu sér fulla grein fyrir áhættunni sem því fylgdi að brjóta lög og hýsa skipreka útlendinga.

Allir vissu að enginn mátti vita.

Bílstjórinn treðst inn í göngin að hellinum, kallar inn: -Hæ, ertu hérna?

Ekkert svar. Hann kallar aftur og treðst lengra inn göngin. Þessir stóru menn eru vanir því að umhverfið er ekki alveg sniðið fyrir þá. Þurfa alltaf að beygja sig þegar þeir ganga innum venjulegar dyr á venjulegum húsum. Hér er ekki neitt venjulegt, heldur óvenjulegar aðstæður. Allir þurfa að bogra hér.

-Hæ, ertu hér?

Huginn situr á sillunni. Andlit hans er fjarrænt.

Bílstjórinn sezt við hliðina á honum, hress og kátur, og spyr: -Hvað ertu að pæla?

Hugo lítur í augun á honum og segir: -Hvað

65

gerðist hér?

-Hér? spyr bílstjórinn. -Hér hafa ótal hlutir gerst. Hvað ert þú að hugsa um?

Nú rennur enn meira upp fyrir Hugo: -Hér, einmitt hér, horfðum við pabbi útum raufina, sáum prestinn ríða brott frá bænum.

Fólkið á bænum sá einnig prestinn ríða brott, og í hvarf frá bænum fyrir klettinn. Það sá ekki annað en það að hann reið brott og áleiðis heim.

Pabbi og ég sáum meira.

Héðan sést vegurinn allur. Sést þar sem vegurinn liggur áfram.

Við sáum að prestuinn kvaddi á bæjarhlaðinu, steig á bak þeim blakka og reið heim á leið.

Við sáum að presturinn fór ekki lengra en í hvarf fyrir klettasnösina. Þar fór hann af baki, tjóðraði hestinn, gekk upp fyrir klettinn, þar sem ekki sá frá bænum.

Bílstjórinn hlustar sallarólegur, einsog ekkert sé sjálfsagðara en svona tal.

-Einmitt það, segir hann.

-Já.

66

Nokkru síðar sáum við mömmu koma út úr bænum og ganga af stað upp í útihús. Hún var með matinn handa okkur.

Pabbi fór fram göngin, ætlaði að vara hana við, segja mömmu að presturinn hafi ekki farið nema rétt í hvarf. Ég læddist á eftir honum. Hann gaf mér merki um að láta ekkert heyrast til mín. Bíða frekar innst í hellinum. Pabbi sá hvar presturinn hafði falið sig í útihúsinu.

Huginn horfir aftur á bílstjórann, augu hans eru opin og tindrandi, og honum er mikið niðri fyrir.

-Mamma kom inn göngin með matinn handa okkur. Pabbi hvíslaði að henni að presturinn hafi setið fyrir henni, falist í útihúsinu.

Við reyndum að fela okkur úti í skoti.

Við heyrðum að presturinn paufaðist inn göngin á eftir mömmu.

Hún stóð þarna á miðju gólfi, stóð grafkyrr með matinn.

-Jæja, sagði presturinn storkandi. -Ætlar þú að matast hér, ljúfan?

67

Ekkert smá sem þú ætlar að raða í þig.

Hann leit stríðnislega á matinn sem hún hélt á.

-Og búið að kynda vel.

Hér er nokkuð notalegt að vera, setjast aðeins niður og fá sér bita. Og kannski eitthvað meira.

Hann horfði ógnandi á mömmu. Það var eitthvert djöfullegt sigurhrós í augum þessa Guðs þjóns. Einsog langþráð ánægja. Það varð þögn. Þrúgandi þögn, og tíminn stóð kyrr.

Glottið í augum prestsins leyndi sér ekki.

Hann var sigri hrósandi yfir einhverju.

-Hverju þá?, spyr bílstjórinn.

-Hann var að njósna.

Nú þagnar Hugo.

Bílstjórinn bíður. Hann er orðinn spenntur í sögunni.

-Um pabba, bætir Hugo við.

Niðri á veginum bíða krakkarnir við bílinn.

Ekki bólar á Hugo og manninum sem var að fara að sækja hann.

68

Skyldi hann hafa lent í vandræðum. Það er kannski eitthvað meira en lítið að?

-Eigum við ekki að fara líka þarna upp, og gá hvað er að gerast?

-Nei, við skulum láta manninn um þetta.

Hann er rólegri en við og tekur ekki svona uppákomur neitt inná sig.

Kannski gerum við aðeins ógagn með að fara líka inn í þennan helli.Og grasið er blautt. Það verður ofaná að bíða enn um hríð.

Sú bið verður að vísu aðeins lengri en þau búast við. Það er vegna þess að Hugo og bílstjórinn sitja hinir rólegustu á sillunni í hellinum og kryfja málin til mergjar.

-Hvað gerðist svo? spyr bílstjórinn Hugo.

-Það gerðist leiftursnöggt. Fyrst stóð tíminn kyrr. Presturinn horfði á mömmu, færði sig hægt nær henni. Mamma hreyfði sig ekki. Ég veit ekki hvort hann sá okkur pabba eða ekki. Við sátum í hnipri úti í horni.

En það var pabbi sem hann var að leita.

69

Út úr dimmu skoti kom Bruno. Hann reis upp á afturlappirnar, skellti prestinum í gólfið og beit hann á barkann.

Bílstjórinn horfir á Hugo.

Hugo starir á gólfið.

Hann starir á staðinn þar sem presturinn lá, dauður, bitinn á barkann -- fyrir fjórum öldum síðan.

Nú verður löng þögn.

Eitthvert samhengi virðist vera að koma í hugsanir Hugos. Það er honum mikill léttir.

Hingað til hafa atvik komið upp í huga hans sundurlaus, oftast í molum, ruglingsleg.

Hann nær ekki alltaf samhengi.

Ekki hvað síst er þægilegt að hann getur nú talað við einhvern um þetta, án þess að viðkomandi telji hann geggjaðan.

-Hver var Brúnó, spyr bílstjórinn.

-Stór, svartur Doberman sem pabbi átti.

Hugo, eða eiginlega Huginn Jöruson, heldur áfram: -Ég man að mamma fór, til að segja húsbóndanum frá þessu hræðilega atviki.

Hann kom upp í hellinn.

70

Vinnumaður með honum.

Við reiddum líkið útá veg.

Handan við klettinn beið blakki hesturinn prestsins.

Við teymdum hann áfram veginn að gljúfrunum, steyptum líkinu ofan í gljúfrin, og slepptum hestinum, með tauminn uppi. Hann tók á rás, líklega heim á prestsetrið.

Ekkert okkar svaf vært þessa nótt, muldrar Hugo.

-Myndi þetta líta út sem slys eða ekki?

Bílstjórinn tekur þessu öllu með stökustu ró: -Prestar voru oft á mála hjá yfirvöldum við að nota húsvitjanir til að segja til um fjárhag fólks. Þeim var treyst, og þeir gátu halað upp úr fólki upplýsingar sem yfirvöldin hefðu aldrei getað fengið öðru vísi eða af eigin rammleik. Bílstjórinn bíður aðeins, gefur Hugo tíma.

-Hvað svo? Hvað gerðist svo? Það þyrmir yfir svip Hugos.

-Þeir komu. Þeir leiddu mömmu brott. Sögðu að hún yrði yfirheyrð. Ég horfði á það úr felustað mínum á

71

baðstofuloftinu.

Angist hríslast um líkama Hugos, nú Hugins Jörusonar, sem var heltekinn harmi, liggjandi í hnipri á baðstofuloftinu, horfandi á yfirvaldið handtaka mömmu.

-Þeir tóku hana. Kölluðu hana fordæðu.

Hún kom aldrei aftur. Ég strengdi þess heit að koma henni til hjálpar. En hvernig, það vissi ég ekki. Enginn mátti vita að ég var til, því ég var kolsvartur og hefði líklega verið kallaður djöfulsins afkvæmi ef ókunnugir hefðu mig augum litið.

En ég var einsog pabbi. Ég skildi aðeins að enginn mátti vita að pabbi og ég værum til. Þetta var leyndarmál okkar heimilis.

Bílstjórinn, jafn sallarólegur og yfirvegaður og venjulega, segir með líflegan tón í röddu, tón sem gefur góða von og mikinn skilning: -Við erum á leið útá Eyrina, einsog þú veist. Það er plássið sem ferðinni er heitið á. Alltaf kallað aðeins Eyrin í daglegu tali. Þar er einmitt Héraðsskjalasafnið.

Frænka mín vinnur þar. Hún er á kafi í að grúska. Ég er viss um að hún finnur þetta mál fyrir okkur.

72

Hún er einsog álfamær. Nett og falleg með blíðan róm.

Yndislega lítil frænka. Einskonar dökkálfur með hvíta vængi.

Kann allar sögur sem til eru á þessum kjálka.

Hugo hugsar: -Hann sagði „fyrir okkur”. Þetta er í fyrsta sinn sem hann hittir einhvern annan sem lítur á svona undarlegheit sem sjálfsagðan hlut. Þessi maður lítur þá ekki svo á að ég sé galinn? Þeir standa rólega upp, mjakast fram göngin og út -- út þar sem einu sinni var útihús, úr hverju var innangengt í hellinn sem enginn vissi til hvers notaður var.

Krakkarnir sjá nú loks -- þeim til mikils léttis -- að bílstjórinn og Hugo ganga niður skriðuna.

Skrítið að þeir ganga örugglega, þeim skrikar ekki fótur, engu líkara en þetta, sem lítur út í augum krakkanna sem örgustu torfærur, sé jafn sjálfsagt og auðvelt yfirferðar og borgarbúum er að ganga á sléttri gangstétt.

En þeim virðist ekki liggja neitt á, tvemenningunum.

73

Hér er nefinlega hugtakið tími eitthvert allt annað hugtak en gerist og gengur meðal borgarbúa.

Tími er eitthvað sem ekki kemur málinu við.

Meðgöngutími gætir sín sjálfur en það er einstaklingur að búa sér til nýjan kropp, mjaltatími er daglega regla, tímatal er skemmtun þeirra sem gaman hafa af tyllidögum, gamli horfni tíminn er tómstundagaman grúskara. Framtíðin er eitthvert spennandi, galopið tóm sem við göngum inní einsog leiksoppar örlaganna þrátt fyrir ótal fínar hugmyndir um hvað við ætlum að gera.

Dagur og nótt er ekki tími heldur yfirborð jarðar á fleygiferð, með okkur á, í austurátt. Árstíðir er möndulhalli jarðar, björt sumur og dimmir vetur. Það sér allt um sig sjálft. Við þurfum ekki að hafa áhyggjur af því sem náttúran okkar stjórnar.

Ekkert tímahugtak er til þarna sem nær því sem við tengjum við klukkur og dagatalið á veggnum, sem er útkrotað af skuldbindingum, gjalddögum, fundartímum, kennslustundum, alls konar tímum.

Krakkarnir vita til dæmis nákvæmlega hvenær þau þurfa að mæta á KEF, klukkan hvað og hvaða mánaðardag, til að ná vélinni heim. Það er sko tími. Dýrt að missa af

74

flugi.

En hér er ekkert svoleiðis til.

Bílstjórar hér á þessum kjálka aka eftir kattargörnum, og koma á áfangastað þegar þeir koma á áfangastað. Hvorki fyrr né síðar.

Tími er á sviði hugsana vakandi manna.

Tímaskynið brenglast við að við sofum djúpsvefni, eða okkur dreymir, og þegar við sofnum svefninum langa kemur hann okkur ekkert við. Einnig í vökuástandi þar sem engin hugsun er, er tímaleysi. Þá erum við handan hugsana í tímaleysu og rúmleysu.

Við sjáum því svart á hvítu að tími er tilbúningur, líklega óþarfi, er-var-munverða líklega breyting úr einu í annað, ha? Plat.

Hugarburður. Þar með eru hugtakapælingar sem þessar óþarfa tímasóun um óþarfa.

Krökkunum sem bíða, finnst tíminn lengi að líða. Hugo skrapp aftur í aldir og finnst það stutt.

Bílstjórinn, þessi stóri rumur, segir Hugo sögur á leiðinni niður fjallshlíðina.

-Frænka mín litla gróf upp sögu sem ég verð að segja þér: Prestar höfðu það hlutverk að hugga ekkjur sjómanna sem fórust. Þeir

75

gerðu það oft einum of vel, það er að segja, gerðust of vingjarnlegir, of nærgöngulir, misnotuðu sér neyð kvennanna og sorg, óvissu og fyrirvinnumissi, og það að hann sjálfur var heilagri í þeirra huga en annað fólk. Ekkjurnar vissu að býlið yrði tekið af þeim, börnin sett niður, þær sjálfar yðru mannréttindalaus vinnuhjú einhverra húsbænda, og eignarréttur þeirra á landinu var ekki til í hugum þeirra sem gátu sölsað það undir sig. Þeir komu ár sinni vel fyrir borð, prestanrir.

Yfirvaldsins eigingjarnar þarfir og óheiðarleg áform, og peningar, voru oft ekki minni þáttur í starfinu en að boða Guðs orð. Þeir gerðu sig ómissandi með því að þjóna svona tilgangi.

Fólkið bar oft heilaga virðingu fyrir þeim. Það var engin vafi eða efasemd um starf þeirra og mikilleik. Það gerði þeim auðvelt fyrir við að fá fólk til að treysta sér. Þeir gátu halað upp úr því leyndarmál sem kæmu yfirvaldinu til góða. Það þótti sjálfsögð gestrisni að hýsa prestinn og hlýja honum í bóli ungrar stúlku. Mikill heiður að fá að hlýja presti.

Og svo kemur sagan sjálf: Hnísur, hnísutorfur, áttu það til að velta bátskeljum, léku sér að því að rugga bátunum, sem svo endaði á því að þær veltu þeim.

76

Hnísurnar átu svo sjóstakkaklætt mannakjöt lifandi ekki ýkjalangt frá landsteinum. Þetta var bæði skemmtun og veisla að hnísanna mati.

Eitt sinn tókst manni, raunar vinnumanni á bæ ekki langt í burtu, blóðugum og hröktum að komast í land undan hnísutorfunni.

Honum tókst að haltra heim í verbúðina, en skinnfötin voru frosin utan á honum, þæfðu ullarnærfötin frosin við líkamann, og hann var stirður og lerkaður. Þar var gert að sárum hans. Fréttin um dauða mannanna barst með förukonu. Presturinn tók hlutverk sitt sem huggara mjög hátíðlega og huggaði ekkjurnar. Það vissi þessi maður sem af komst.

Vinnumaðurinn lagði því land undir fót og gekk alla leið heim á bæinn sem hann var vinnumaður á. Það var vetur, myrkur, slydda, en hugurinn bar hann hratt áfram heim.

Hann gekk inn í bæinn, og þar var presturinn að hugga ekkjuna, ástkonuna hans.

Vinnumaðurinn leit raunar út einsog sjórekið lík, og skaut presti það miklum skelk í bringu í myrkrinu að prestur hentist hálfstrípaður út úr rúminu og réðst að draugnum með bænaþulu og barsmíð.

Heimamenn voru ekki svo trúgjarnir að telja manninn draug, og skökkuðu leikinn.

Vinnumaðurinn fékk aðhlynningu og blíðar

77

móttökur. Prestur var snöggur í fötin, og kom sér á brott, sneyptur og fámáll.

Þeir koma við í tóftunum, staldra þar við. Þar var einu sinni bær. Í þeim bæ átti leyndarmálið heima fyrir löngu löngu síðan.

Hvern varðar sossum um það nú, nema hvað sagnfræðingar og grúskarar hafa gaman af svona skringilegheitum.

Jú, við vitum um dreng sem vill fá að vita hvað gerðist með mömmu hans. Hann þarf að þvo mannorð hennar. Segja sannleikann.

Hún var saklaus.

Krakkarnir bíða enn við rútuna og eru fegin að nú er loks hægt að halda ferðinni áfram, og hægt að koma Hugo til hjálpar í þessari óskiljanlegu og snögglegu sálarkreppu hans.

-Jæja, segir bílstjórinn hress. -Þá er að skrönglast út að Eyri. Þar er öll aðstaða fyrir okkur Hugo til að komast til botns í þessu máli.

Krakkarnir þykjast skilja dulmálið og snjalla leið þessa stóra rólega yfirvegaða manns til að tala um fyrir Hugo.

78

Hugo segir Maríu að frænka bílstjórans vinni i þessu plássi sem kallast hér í daglegu tali Eyri. Hann muni hitta hana þar.

Hún sér mjög vel að sér í svona málum, og alltaf til í að hjálpa og grafa upp gömul mál.

Hugo er kátur.

María er ánægð.

En ekki á sömu forsendum. Það vitum við sem báðar hliðar málsins þekkjum. Það, sem við vitum þó ekki, er, með hvoru liðinu bílstjórinn spilar, hvort rumurinn er í raun á kafi í dularfullum ævafornum hryllingsmálum, eða er aðeins búinn að finna góða leið til að koma Hugo til hjálpar í greinilegum andlegum óróleika hans.

Bílsjórinn veit alveg hvað hann ætlar að gera þegar oní Eyri kemur. Það verður eftir svolitla stund.

Bíllinn skrönglast áfram í sínu undarlega tímaleysi. Hér er hvort eð er enginn raunverulegur tími til. Auðvitað eru þau langt á eftir áætlun, en það virðist ekki skipta neinu máli hvort þau ná á áfangastað klukkutímanum fyrr eða siðar. Þeim var jú sagt að

79

áætlun væri ónothæft hugtak.

Hópurinn tekur gleði sína. Vonandi er þetta ekki alvarlegt með Hugo. Vonandi hægt að bjarga þessu á einfaldan hátt. Áfangastaðurinn er sagður áhugaverður fyrir ýmislegt sérkennilegt í menningu og náttúru, eða svo segja ferðamannapésarnir að minnsta kosti, þótt ekki sé nafið á staðnum finnanlegt á Google Earth.

En það er nú margt til í hugum fólks í dreifbýlum löndum sem ekki er nógu stórt í hugum þeirra sem gera landakort yfir jörðina alla. Og ekki nógu athyglivert. Sumt aðeins skrítið og staðbundið. Á ekkert erindi út á hinn stóra vef.

Eftir ótal beygjur og ótal brekkur þar sem þarf að skipta niður vegna brattans, tekur vegurinn skyndilega að liggja bratt niður á við. Öðru megin vegar eru snarbrattir hamrar niður í óendanlega djúpan dal sem er fullur af dalalæðu og sér því ekki í dalbotninn, á hina hönd þegar litið er út um rútugluggann snarbrattur klettaveggur sem sér ekki fyrir endann á útum glugga séð, aðeins veggur upp í þokuna eða himininn eða almættið, eða eitthvað þarna uppi, einsog þetta endalaust niður í eitthvað sem ekki heldur sést.

80

Nú er aðeins niður og meira niður, niður bratta brekkuna, svo bílstjórinn er bæði í lágum gír til að láta mótorinn taka við ferðinni, og á bremsunni.

-Alveg að koma, segir bílstjórinn hressilega.

-Erum að sturtast oní Eyri Vonandi fáið þið ekki hellu fyrir eyrun við svona mikinn hæðarmun svona snögglegan. Þá tekur maður fyrir nasirnar og blæs í, þannig að þrýstingurinn á hljóðhimnuna jafnist. Eða kingja. Fá sér brjóstsykur.

Og ef mann kitlar í magann er ekki annað en brosa, og ef maður er hræddur, ekki láta neinn annan sjá það. Bara líta út fyrir að vera töff. Þótt hér sé allt fullt af draugum og afturgöngum, gera þær okkur aldrei mein.

Frekar að allar góðar vættir séu með okkur.

Við þessu er auðvitað ekker svar, hvorki játt né neitað.

Svo enginn segir neitt.

Auðvitað er engin hætta á ferðum, en þetta er nú samt skrítið, ógnvekjandi og hrífandi í senn. Hvernig getur þetta sem kallast vegur hangið svona utaní snarbröttum klettunum? Þetta pláss er lítið og virkar eiginlega mann-

81

laust. Enginn er á ferli.

Krakkarnir teygja úr sér.

Bílstjórinn fer inn í hús, kemur út aftur með konu í fylgd með sér, segir við hópinn: -Hér kemur rétta manneskjan til að sýna ykkur allt það merkilegast hér.

Svo skulið þið endilega fara í heita pottinn. Það er ómissandi þáttur í að heimsækja Eyrina. Þetta er nefniega heitur pottur sem á engan sinn líka í víðri veröld. Skýlur er hægt að fá leigðar, ef ykkur er illa við að fara allsber oní. Sumir eru svo rígbundnir af þjóðfélagsreglum að þeir geta ekki baðað sig nema í fötum.

Bílstjórinn hlær.

Krakkarnir geta eiginlega ekki annað en brosað.

Auðvitað fara þau ekki allsber öll saman oní. Það getur verið að Íslendingar geri slíkt, einsog bílstjórinn lét í skína, en, maður lifandi, þetta væri hreint út sagt óþægilegt og óviðurkvæmilegt. Jafnvel í hugum listnema.

Bílstjórinn bætir við: -Þið eruð ekki búin að vera nógu lengi á Íslandi til að falla inní menninguna. Ég veit að við erum skrítnari en annað fólk.

Við þurfum aðeins að sinna málefni, hérna

82

við tveir, segir bílstjórinn og kinkar höfðinu til í átt að Hugo.

Hvort húsið er svo merkt Heilsugæslustöð eða Héraðsskjalasafn segir spænskumælandi unglingum ekki mikið. Þau koma til með að sjá aðeins hús, og skilst að þar vinni einhver sem getur hjálpað Hugo útúr ruglinu í kollinum á honum.

-Ég vil endilega fá að koma með ykkur Hugo, segir María allt að því biðjandi, en einnig með ákveðna ákveðni í fasi sínu.

Bílstjórinn lítur á Hugo, einsog til að segja að hann verði að ákveða það. Hugo verði að svara Maríu: -Ég hefði gaman af því, ef þú nennir að standa í svona löguðu. Þá missirðu af því sem krakkarnir eru að fara að gera hér, bætir hann við, til þess að vita hvort María vilji fórna því og hanga inni á skjalasafni með grúskurum, en grúskarar eru þekktir fyrir sitt tímaleysi og langar þagnir meðan þeir hugsa og leita.

María er ákveðin. Ekkert hér er henni meira virði en það að vita hvort hægt sé að hjálpa Hugo.

83

Þau ganga þrjú í aðra átt en hópurinn, og það er bara gott mál að nú á að hjálpa Hugo. Eða að minnsta kosti finna út hvort nokkur þörf sé yfirhöfuð á að hjálpa honum.

Bílstjórinn fer með þau í ákveðið hús, og spyr konu sem þau mæta í forstofunni, eftir „frænku”.

Konan bendir þeim að ganga inn í salinn.

-Jara, kallar konan inn í salinn, sem er lítið annað en bókahillur, og að auki gamalt skrifborð. -Frændi litli vill finna þig.

-Jara?? hugsar Hugo. -Heitir álfamærin, frækna tröllsins, Jara??

-Já, ég er hér, er svarað mildum álfarómi, sem kemur einhvers staðar frá; greinilega er hún stödd innanum bókahillurnar einhvers staðar.

-Nú þurfum við sko að tefja þig, frænka, kallar sá stóri glaðlega.

-Ég er hér, svarar álfamærin. Þau renna að hljóðið.

Uppi í tröppu er nett stúlka, sem er dökk á brún og brá. Svart hár hennar er liðað, augun tinnusvört.

Hugo starir á stúlkuna.

84

-Hér er nefnilega týndi hlekkurinn kominn ljóslifandi, heldur bílstjórinn, hann frændi Trölli, áfram.

-Geturðu náð í sakamálið um Jöru formóður þína?

Svartálfurinn, hún frænka sem heitir Jara, tripplar léttfætt niður tröppuna. Hún er lítil og nett. Kvik í hreyfingum. Svífur eiginlega áfram, hefur göngulag sem stingur í stúf við þunglamalegt plampið sem einkennir Íslendinga upp til hópa.

-Minnsta mál.

Nú fer Trölli frændi að segja henni það sem Hugo sagði honum í hellinum.

Hún upptendrast af áhuga.

Gleypir í sig hvert einasta orð.

Hún finnur sakamálið, sem hún hefur auðvitað mikinn áhuga fyrir, og veit að eitthvað var bogið við þessar galdraofsóknir og aftökur á blásaklausu fólki.

María skilur nú ekki alveg þessa aðferð við að sálgreina fólk sem leitar aðstoðar.

Ef til vill er þessi staður svo langt frá öllu sem kallast menning, að menn hafa hér ekkert sem heitir heilsugæsla, eða heilsugæslan er

85

inni á bókasafni, eða allt er svo öðruvísi á þessari eyju sem þau hafa flækst til, að menn fara inná bókasafn sér til andlegrar heilsubótar.

María er mjög mjög hissa. Já, María er alveg gáttuð. Hvers konar rugl er hér á ferðinni?

Grafa upp rykfallið, aldagamalt sakamál??

Hvað kemur það Hugo við? Hvaða pabbi og hvaða Bruno?

-Jara var sökuð um morðið, því vitað var að presturinn gerðist ágengur við hana á húsvitjunarferðum sínum, tíðum ferðum sem hann tók að sér fyrir yfirvaldið. Það var stífur grunur um björgun Spánverja lifandi, og að húsbóndinn hefði hann falinn.

En það sannaðist aldrei.

Vitað var að presturinn gerðist nærgöngull við Jöru, og að eitt sinn veitti hún honum áverka, sem að öllum líkindum var í sjálfsvörn.

Presturinn kærði atvikið til yfirvaldsins, en verið gat nú að presturinn væri að spinna þetta upp.

Hreppstjórinn og sýslumaðurinn vildu ekki gera neitt úr þessu atviki, því prestuinn átti að sinna því sem hann fékk sposlu fyrir, en það var að fá heimilisfólkið til að ljóstra upp um skipbrotsmann.

86

Líklega notuðu þeir þó þessa kæru prestsins síðar, þegar þurfti að sakfella Jöru.

Yrði húsbóndinn fundinn sekur, gætu þeir látið taka hann af lífi fyrir slíkt lögbrot, og krækt í jörðina.

Við vitum öll að dökkhærð börn fæddust í þessari ætt minni. Enginn vafi leikur á að hér var um að ræða afkomendur spænsks skipbrotsmanns, sem aldei fannst þó.

Nafnið Jara, og nafnið Huginn, voru algeng í ættinni.

Hugo spyr þessa stúlku spurningar sem hann hefði ekki trúað að hann myndi nokkurn tíma spyrja nokkurn mann: -Heldurðu...., hann hikar aðeins, -heldurðu að einhver geti raunverulega munað fyrra líf sitt, atburði úr fyrra lífi sínu?

Bílstjórinn Trölli lítur brosandi á Hugo, og veitir honum ósýnilegan stuðning með augntillitinu.

Hugo heldur því áfram: -Mér finnst ég vera Huginn Jöruson, nefndur hornungur, sem uppi var fyrir löngu síðan.

María lítur á Hugo og hallar undir flatt, og

87

hugsar: -Þetta er þá ekki svo galin leið til að fá menn til að tala og opna sig, svo hægt sé að finna út um hvaða undarlegheit sé að ræða.

-Blessaður, forfaðir, segir Jara og hlær.

-Auðvitað fæðumst við aftur og aftur. Hér á þessum útkjálka veraldar er allt önnur lífsspeki í gangi en á meginlandi Evrópu og raunar einnig sums staðar á Íslandi. Hér hefur forneskjan lifað góðu lífi, og með henni allt mögulegt sem þykir ekki kórrétt samkvæmt opinberum málaflokkum.

Við notumst við þessa gömlu góðu lífsspeki.

Hún klikkar aldrei.

Við höfum ekkert við neina tímapressu að gera, því hér er allt á réttum tíma þegar það kemur.

-Já, en, hvernig í ósköpunum getur nýr heili munað það sem gamli heilinn vissi?! spyr Hugo nú, ekki enn sannfærður um að svona hugmyndir einsog hann er með geti talist heilbriðgt sálarlíf, þótt hann hafi dröslast með þetta í laumi alla tíð frá því hann man eftir sér.

-Miklu einfaldara en þetta með heilann, svarar Jara.

88

Raunar finnst Hugo þetta eitthvað flóknara en þetta með heilann. Heilalaus maður hugsar ekki. Beinagrindin á Þjóðminjasafninu getur ekki hugsað, ekki munað, því hún er heilalaus.

En hann fær ekki frekari útskýringar. Þetta er aðeins einfalt mál, og hana nú.

-Heitir Urður Verðandi Skuld á íslenzku.

Og ekki segir þetta mikið að mati Hugos.

Jara les úr dómsmálinu, sem hún vissi nákvæmlega hvar, í hvaða hillu, í hvaða bunka, er skipulega varðveitt, innanum alla þessa bunka sem líta út einsog fjall af kraðaki í augum utanaðkomandi manna: -Jara var tekin af lífi fyrir morð.

Hugo sér fyrir sér yfirvaldið sem kom og sótti mömmu hans.

Hann horfði á og gat ekkert gert. Ekkert annað en strengja þess heit að segja sannleikann. Hann vissi vel þá að það myndi hann ekki geta. En, undarlegt: Hann var samt viss um að einhvern tíma myndi hann geta það. -Ég skal, þótt síðar verði, man hann að hann hugsaði. Svo brast hann í grát. Hann grét, hljóðlausum gráti hins umkomulausa sem verður fyrir óréttlæti heimsins grimma

89

og sér mömmu sína leidda brott sem sakamann. Gamla karlæga konan huggaði hann.

-Hún fórnaði sínu lífi fyrir mitt líf, og fyrir pabba líf, segir Hugo, og ekki er laust við að við heyrum tregann og sorgina í röddinni.

Fyrir honum er þetta ekki eitthvert atvik fyrir löngu síðan og langt í burtu, heldur tímalaus sannleikur hér og nú.

-Og líf húsbóndans og allra hjúanna, bætir Jara við.

Aldei komst upp um að þessi spænski skipbrotsmaður hefði komist lífs af og væri í felum á þessum bæ.

Jara var tekin af lífi fyrir morðið á prestinum sem Brúnó beit á barkann. Við vissum ekki um Brúnó, Huginn.

Hér segir. -Hún játar ekki.

Hún þagði, hvernig sem þeir reyndu að pína uppúr henni játningu. Slíkt geta galdranornir einar. Enginn vafi leikur því á að hún er galdranorn, segir í dómsorði.

Hún var slík fordæða, segir hér áfram, -að áverkar á líki hins dáða og virta prests eru sem ótt villdýr hafi bitið hann á barkann.

Hún hefur breytt sér í óargadýr, .........

90

Jara hættir að lesa upphátt en við heyrum hana hugsa það sem hún les áfram, og ángistarhljóð fyllir huga hennar: -........eins og nornum einum er fært, og fær því dauðadóm þann og aftöku sem nornum einum er ætlað.

Jara veit að formóðir hennar, Jara móðir Hugins, var brennd á báli.

Við erum fegin að Hugo fær ekki að heyra þetta niðurlag. Hann fær aldrei að vita. Þótt Jara dökkálfur tali um þetta yfirveguðum rómi, er Hugo allur tættur og þreyttur eftir innri átök, þó finnur hann til sigurtilfinningar sem er þægileg.

Bæði er það sigur að hafa staðið við heit sitt um að sanna sakleysi mömmu, og einnig sigur yfir honum sjálfum og þessu laumuspili sem hann hefur stundað alla ævi. Hann taldi þetta fötlun, en hér á þessum skrítna stað sem ekki passar inn í tíma og menningu, finnur hann að það er ekkert athugavert við svona tvöfalda tilveru.

Jara tekur utanum Hugin. -Vertu ekki meyr, vinur. Svona fór þetta. Hún dó hetjudauða.

Allt fólkið í ættinni er harðgerðar hetjur hver á sinn hátt. Sumir í þögn, aðrir með dáðum.

Nú er María ekki svo sannfærð um að þetta sé

91

rétti staðurinn fyrir meðferð.

Engu líkara en hér sé mikið af léttrugluðu fólki samankomið.

Hún veit ekki hvað hún á að taka alvarlega, og hverju, aftur á móti, er hreint ekki hægt að trúa.

Og svipur hennar kemur upp um hugsanir hennar og efasemdir.

-Við erum svo illa innpökkuð og reyrð í einhverjar skoðanir sem hefur verið plantað inn í okkur, segir Jara.

Jara skynjar vantrú Maríu á svona málum, svona hugmyndum sem aldei fyrr hafa komið upp í hennar lífi.

Ekki í fyrsta sinn sem Jara hittir svona uppalið fólk, eða fólk úr menningarheimum sem ekki leyfa að svona klikkun fái samrýmst því sem innprentað hefur verið.

-Er nokkur ástæða til að útskýra þetta allt fyrir samferðafólkinu ykkar? spyr Jara og lítur á Maríu.

María lítur á Hugo.

Hugo lítur á Maríu.

Bílstjórinn lítur á þau bæði, og yfirvegað bros færist yfir varir hans.

-Ætli þetta nægi ekki, segir bílstjórinn Trölli

92

svo hægt og rólega. -Er ekki komið nóg svona á einum og sama deginum, ha? Þau rölta út, út á götu, sem er holótt malargata með pollum á. Þessi íslenzka kalda sól, svo óslökkvandi að engin nótt er, sendir geisla á yfirborð drullupollanna.

Hugo er þreyttur, en samt líður honum vel.

María er enn mjög hugsi, svolítið ráðvillt, en getur ekki borið fram neina rökrétta spurningu, vill ekki trúa því sem hún heyrði, en hefur ekkert skárra fram að færa.

-Getur verið, hugsar hún, -að Hugo hafi virkilega getað munað fyrri líf? Eru til svona fæðingar eftir fæðingar í raun og veru.

Skyldu allir, eða aðeins sumir, ......

Hún hættir að hugsa um þetta. Allt of flókið.

Aðalatrið er að Hugo líður vel.

Hann tekur utanum Maríu. Það er í fyrsta sinn sem hann gerir það.

Bílstjórinn og Jara mega vel sjá það, en óþarfi að krakkarnir sjái það. Of snemmt að fara að láta þau halda að eitthvað sé á milli þeirra. Það er bara svo gott að hafa Maríu nálægt sér.

Sérstaklega núna, þegar hann veit að hún veit allt um þetta þrúgandi leyndarmál sem hann hefur dröslast með hingað til sem argasta niðurbælda vandræðamál.

93

Nú heyra þau að krakkarnir eru að hlæja og skemmta sér ekki alllangt frá. Þau koma í ljós við næsta húshorn. Hárið blautt, greinilega eftir heita pottinn og sturtuna, sem Hugo og María misstu af.

Bílstjórinn hugsar: -Skyldu þau hafa verið svo mikil náttúrubörn að fara ber í heita pottinn? Borin von, svarar hann sjálfum sér.

-Þjóðfélagsreglur eru svo óskaplega þéttriðið net að sá sem einu sinni flækist í því sem barn, getur ekki losasð sig við þær.

Hvað skyldu þau þurfa að búa hér lengi áður en þau færu sundfatalaus oní?

Líklega ef það væri einn, væri það möguleiki.

Heiti potturinn gæti brætt af honum fjötrana.

En hópur myndi ekki láta sjá sig í svona ómenningu. Hópur er bindandi, en sá sem er einn á ferð hér lætur vaða. Hópur er aðhald fyrir fjötrana. Hver og einn tékkar á öðrum, og enginn vill láta sjá að hann sé illa upp alinn, og pakkar sér inn í öryggi þröngsýni og kredda.

Allir sjá að Hugo líður vel. Hann er ekki neitt annarlegur lengur. Það hefur tekist að koma honum í jafnvægi, sjá þau.

94

Hann geislar af ró og jafnvægi. Fyrst dettur þeim í hug að hann sé á lyfjum, róandi lyfjum, en auðvitað er það ekki víst.

Nei, hann fékk ekki lyf, fékk aðeins sannleikann.

Konan, sem er fararstjórinn þarna, bendir á að enn sé eftir að skoða safnið.

Gott að María og Hugo sjá þá eitthvað af því sem er í boði hér í plássinu.

Stórmerkilegt safn hér í þessu afskekkta plássi. Menningin á sér hér djúpar rætur.

Fornir og nýir hlutir, alls konar listaverk handlaginna en ólærðra manna. Munir úr erlendum skipum. Nytjahlutir og einnig ýmislegt sem aðeins var gert til að gleðja augað.

Gjafir handa þeim sem maður elskar.

Hér verður gist í nótt. Á morgun verður hægt að fara í bátsferð meðfram klettunum, horfa á fuglalíf sem hvergi á sinn líka. Hnísur sem ekki velta stórum traustum stálbátum, hvali sem koma alveg upp á bátunum. Hægt að horfa á hið ógnvekjandi haf sem gefur og tekur. Haf sem er í senn lífsviðurværi kynslóðanna og ógnvaldur og dauði.

95

Hugo horfir útá glitrandi fjörðinn. Hugsanir búa til tíma fram og aftur, áfram og afturábak, en allt er einsog það sé í senn hér og nú.

Hugo fær enn déjà vu, og nú er það þægileg tilfinning: -- hann upplifir yndislega stund, hann sem barn með föður sínum, báðir dökkir á brún og brá, og hann sér blíðan svip á andliti Jöru, móður sinnar, ljósri yfirlitum, í sólskini við hellinn, og Bruno, svarta hundinn stóra, liggjandi fram á lappir sínar hjá þeim, með sín stóru, rólegu, en sívökulu, tryggðaraugu.

Nú er allt svona svo yndislegt og eðlilegt.

-- 0 --

96 Bækurnar fást á Amazon freyjukettir@mmedia.is Norræn menning - myndasögur og lestraræfingar: TAK-sögurnar -geimveran TAK- 30 bækur Hannesar saga Grásteins (20 bækur) Apakríli, algjör dúlla!! Hvar voru hrossin í hríðinni?

Hnallur og Spói Hrekkjusvín og ljósastaurar Palli og englabjallan Tíkin Tóa og grey litli Krúsi Sigga og hafragrauturinn Mummi Hver er hann þessi Jakob?

Draumahúsið Tóta og þau Hrif Jónki fór í réttirnar....

Bína brúða Búi skreytir jólatré Fluga Hagbarður og Hvutti - barna- og unglingasögur: Halla Japl, jaml og fuður - smásögur: Saga Svaðilfara IN MEMORIAM Sál bróður, steinbítsbróður Tröllabarn Hreggnótt Í mjúku myrkri búa draumarnir Dívan skáldsins Vaknaðu, Lóa! Vaknaðu! Ég, hið silfraða sjal Þetta er mitt hús Melana, drottning frumskógarins Au-pair Dagdraumar og sorgarband Leyniþræðir Huginn Jöruson, hornungur Bónda minn hálfan Drottinn blessi heimilið 1000 stjörnur -Fylgir þessu hiti, eru verkir með þessu, mamma?

- fræðsluefni, norræn menning Óðsmál in fornu (2009) Valhallar Óðsmál in gullnu (2010) Óðsmál (1996) Skírnismál, helgileikar (handrit handa börnum) Rakni og Þögn - KLUKK (leikir barna) Óðsmál in fáðu (2000 streymi VHS DVD) - verðlaunahandrit: Hættur! Farinn! Ekki með í svona asnalegu leikriti!

Guðrún Kristín Magnúsdóttir verðlaunahöfundur http://www.mmedia.is/odsmal

97

98

-Við erum nú ekki svo illa reyrð hér í skoðanir sem plantað hefur verið í okkur

ISBN 978-9979-895-84-8