Meere orgel
magazine
&FO VJUHBWF WBO (#6 HSBGJDJ t .FJ
VRIJWILLIGERS BLINKEN UIT IN LIEFDEWERK WE HEBBEN EEN MEERE-ORGEL!
!
RESTAURATIECOMMISSIE LEVERT WERK NA 10 JAAR AF Meere-orgel magazine
1
Behang kiezen moeilijk? Nu niet meer! Nieuw: behang bestelshop Kom naar de winkel, kies je behang in onze computer en zie een sfeerfoto met het gekozen behang in de door jou geselecteerde ruimte, plus alle combinatie-mogelijkheden.
ALTIJD 20% KORTING
op alle vitragestoffen en al het behang!
Handelskade 1 8321 KB Urk Tel. 0527-681441
P.S. De koffie staat klaar!
Voorwoord
Om trots op te zijn “O naam, eeuwige ademtocht, een sterveling ben ik, als eens mijn eigen adem stokt dan draagt mij uw muziek.”
" N
a bijna twee jaar van restauratie klinken binnenkort weer de prachtige klanken van het Meere-orgel in de schitterende Bethelkerk. De gemeente wordt weer helemaal ‘op toon’ gebracht. Het orgel is gerestaureerd naar de opvattingen en de orgelbouwkunde van de oorspronkelijke bouwer, Abraham Meere. Uit eigen ervaring ondervind ik tot welke hoogte deze prachtige klanken je kunnen brengen. Muziek bekleedt – naast het Woord en de sacramenten – wat mij betreft een centrale plaats in de eredienst. Soms schieten woorden tekort en ben ik blij dat ik de psalmen en gezangen kan zingen. Daarin komen zowel de hoogte- als de dieptepunten tot uitdrukking. Dat geldt niet alleen in mijn persoonlijk leven, maar ook in het leven van alledag. “Met muziek kun je mensen kalmeren, stichten, maar ook tot revolutie opzwepen”, aldus Piet van Egmond. Op een revolutie zit hier niemand te wachten, maar dat muziek kan stichten en kalmeren; daarvan is zeker sprake. Naast het gebruik in de erediensten wordt het orgel ook gebruikt tijdens samenzangavonden en vinden er improvisaties plaats. Duizenden mensen bezoeken jaarlijks ‘Zingen in…’ in de Bethelkerk, waarbij de (samen)zang centraal staat. Het gerestaureerde Meere-orgel speelt dus niet alleen op zondagen een belangrijke rol, maar ook op doordeweekse
dagen. De klanken blijven niet beperkt tot de Urker inwoners – al ligt daar wel het primaat – maar zijn ook voor ‘de vreemdeling’. Veel bekende organisten hebben al enkele eeuwen op het Meere-orgel gespeeld en ook in de toekomst zal dat gebeuren. Het orgel is weer in originele staat gerestaureerd en zal de komende decennia van de 21ste eeuw weer ten dienste van ons allemaal staan. Er ligt voor ons en onze toekomstige generatie een belangrijke opdracht, namelijk om de lofzang gaande te houden. Hierbij is het goed te weten dat de tonen van het Meere-orgel ons hierbij ondersteunen!
Ik ben trots op het feit dat de Bethelkerk het Meere-orgel bezit én het zo restaureert dat het ook behouden blijft voor de komende generatie. Het spreekt voor zich dat ik de wens uitspreek dat velen weer – voor en achter het orgel – zullen genieten van het prachtig gerestaureerde Meere-orgel. Het is een juweeltje, waar we met recht trots op mogen zijn. Pieter C. van Maaren, Burgemeester van Urk
COLOFON Uitgave: Restauratiecommissie Meere-orgel in samenwerking met
Oplage: 6.000 exemplaren Teksten: Gretha Woort-Bos, Femmy van Urk-Hoefnagel, Joanne Goosen-Hoekman en Jouke Posthumus Luuk Schudde, Ritske Brouwer, Het Urkerland Vormgeving en druk:
Meere-orgel magazine
! 3
Restauratiecommissie kreeg tien jaar
‘Onwerkelijk’
#
Het Meere-orgel doet iets met mensen - de restauratiecommissie van het Meere-orgel ziet het steeds om zich heen gebeuren. Ook persoonlijk ervoeren de mannen dat de klanken van Meere daadwerkelijk binnenkomen. Al jaren zetten ze zich in om de restauratie te verwezenlijken, maar tijdens het eerste luistermoment in de werkplaats van de orgelrestaurateur moesten ze stuk voor stuk iets wegslikken.
V
! 4
ier mannen, vier specialiteiten. Bij Henk de Boer (43), zakelijk van aard, zit liefde voor het orgel in zijn genen, hij kreeg het commerciële onderdeel in zijn portefeuille. Organist Jouke Posthumus (36) kent het Meere-orgel vanbinnen en vanbuiten. Elk pijpje, onderdeeltje, de gesteldheid van het orgel, de geschiedenis, mensen die een rol speelden bij de totstandkoming van het orgel, Jouke trekt een laatje in zijn hoofd open en vertelt de ins en outs tot in detail. Zijn taak: nauw contact onderhouden met orgelmaker en adviseur. Roelof Tiede Oost (50), vanaf moment één door de kerkenraad ingezet met de opdracht: ‘het orgel moet gerestaureerd en de bekostiging moet buiten de kerkkas gezocht worden’. Niet dat Roelof bekend staat als orgelkenner, maar wel als man met bouwkundige kennis, die de juiste subsidiebronnen weet aan te boren. Het vierde wiel aan de Meerewagen was Frits van der Sloot (44), van jongs af aan verwoed orgelliefhebber. Zijn domein: de afdeling pr en sociale media. Alles bij elkaar de juiste combinatie, en mooi meegenomen: ze hebben een klik. Prettig dat ze het goed met elkaar kunnen vinden, maar het betekent niet dat aan hun vergadertafel nooit gediscussieerd is. ,,Sommige punten hebben
Meere-orgel magazine
we uitvoerig met elkaar besproken. Knopen als: ‘verplaatsen we de orgelkast wel of niet naar voren’ moesten doorgehakt worden. Het bleek een te drastische ingreep, daarom hebben we de bestaande situatie geoptimaliseerd. Onder andere met de uitbreiding van de dispositie met zeven registers en een aparte pedaalkas. Ook is het bovenwerk nu als onderpositief geplaatst, met een apart pijpenfrontje - toch wel karakteristiek voor deze restauratie! Achteraf lijkt deze keus logisch, maar er is lang over nagedacht.’’ Hetzelfde geldt voor de orgelstemming. De keus viel op de
Neidhardt II stemming. De vraag: ‘Gaan we terug naar het originele wit?’, had nogal wat noten op z’n zang. ,,Zeker’’, was de één van mening. ,,Geenszins!’’, vond de ander. ,,Onze opdracht was om zoveel mogelijk terug te gaan naar Meere, maar na zorgvuldig afwegen hielden we het bij de inmiddels vertrouwde Urker kleuren.’’
MeT POTlOOd Vol vuur vertelt het kwartet over het tien jaar durende proces. Bodemloze dalen, waarin het project vaak bijna het etiket ‘onhaalbaar’ opgeplakt kreeg,
De Bethelkerk moest het lange tijd doen zonder Meere-orgel.
De restauratiecommissie met v.l.n.r. Frits van der Sloot, Roelof Tiede Oost, Jouke Posthumus en Henk de Boer. maar óók het moment waarop Orgelmakerij Reil de opdracht voorzichtig met potlood in de agenda mocht schrijven. Niet in de minste plaats passeert 2008 de revue, het jaar waarin authentieke Meerepijpen in Montfoort ontdekt en aangekocht zijn. Jouke Posthumus was erbij. ,,We geloofden onze ogen niet, te mooi om waar te zijn! Ik zie het als besturing van Boven. Deze gift veranderde het restauratieplan in onvoorstelbaar positieve zin.’’
VOOrgeslaChT Velen zijn het eens: het is de Urker gemeenschap een eer om het historische Meere-orgel te mogen herbergen. Toch plaatsen critici weleens vragen bij de tonnen Meere-euro’s. De mannen: ,,Wij zagen het als onze taak om het monument, dat ons voorgeslacht in 1911 naar Urk haalde, te behouden voor volgende generaties. Dat kost geld. Nu is in Nederland bij wet bepaald dat er monumentensubsidies verstrekt moeten worden. Was het subsidiegeld niet naar het Urker orgel gegaan, dan was het aan een ander monument besteed. Tijdens de wederopbouw van het orgel nam menig geïnteresseerde een kijkje en ontdekte dat de restauratie puur
ambachtelijk werk is. Mensen verwonderden zich erover en begrepen dat zoiets niet goedkoop kan zijn. Laat wel duidelijk zijn: deze restauratie was alleen mogelijk dankzij subsidie.’’
Crisis Het klinkt misschien ongeloofwaardig, maar de inval van de economische crisis plaatste het restauratieplan in een stroomversnelling. ,,De regering maakte een subsidiepot ter stimulering van de werkgelegenheid. Miljoenen werden verdeeld onder de provincies, die de opdracht kregen deze uit te delen en te verdubbelen! Wij hadden een pasklaar plan liggen en voldeden aan de eisen. Alles was snel geregeld. Wel moest binnen een bepaalde tijd gestart worden met restaureren. Alleen, we hadden de
Onwerkelijk Die spanning en onzekerheid deden onze bloeddruk soms behoorlijk toenemen.’’ Hoe dan ook, de orgelmaker kleurde de afspraak vetter in de agenda - maar nog steeds niet met pen. Naarstig zocht de commissie naar geld, bedacht acties, maakte de Urker bevolking warm en orgelliefhebbers van ver daarbuiten. De Meerethon werd georganiseerd en viel in de smaak (Belofte:
"
‘Er komt een vervolg’), de actie-cd’s met oude Petrakerksamenzang en het slotconcert vonden grif aftrek, giften kwamen binnen, cultuurfondsen boden steun en beetje bij beetje kreeg het restauratieplan de contouren van realiteit. Op de dag dat de Gereformeerde Kerk Urk haar 175-jarig bestaan herdacht, kon de handtekening onder het contract worden gezet. Met inkt!
Tien jaar inzet is bekroond met de daadwerkelijke restauratie. ,,Onwerkelijk’’, zijn de mannen met elkaar eens en ze haasten zich te zeggen: ,,Het plan zou tevergeefs gemaakt zijn zonder alle giften in allerhande formaat en zonder grote en kleine hand- en spandiensten, die met liefde verricht zijn door vele vrijwilligers.’’ Tja, het Meere-orgel doet iets met mensen.
Meere-orgel magazine
! 5
Mijn geschiedenis in vogelvlucht
Van bijna afgedankt tot Het voelt alsof er een nieuwe wind door mijn leven waait - nooit eerder is mij namelijk zo vaak naar mijn roots gevraagd. Ik ervaar het als een voorrecht om mijn geschiedenis in vogelvlucht te mogen vertellen.
#
M
ijn oorsprong ligt in de werkplaats van Abraham Meere. Het jaar 1792 was nog maar net begonnen, of hij kreeg van de rooms-katholieke Schuilkerk in IJsselstein de opdracht om mij te creëren. Zoals een mens één lichaam is en vele leden heeft, zo ben ik één instrument en tegelijk een samenstelling van kleine instrumenten, ofwel: pijpen. Ook ik begon als baby zeg maar. Eén klavier, geen pedaal en dertien registers, lees: verschillende soorten instrumenten. Het moment waarop mij het leven is ingeblazen vergeet ik nooit meer. Adembenemend! Veel mensen zag ik sindsdien de banken van de Schuilkerk inschuiven. Ik ervoer het als een voorrecht dat zij genoten van mijn klanken. Fijn trouwens dat ik in mijn beginperiode in onderhoud bleef bij mijn maker. In 1877 kreeg ik een grote onderhoudsbeurt. Weldadig! Gek genoeg leefde ik in de veronderstelling dat ik mijn leven in de Schuilkerk zou slijten, maar niks bleek minder waar. Ik promoveerde en verhuisde in 1887 naar de neogotische basiliek in IJsselstein. Bovendien kreeg ik twee nieuwe blaasbalgen. Het kostte wat, 700 gulden, maar wát een lucht!
! 6
gedeUkT zelfVerTrOUwen Ik begon te geloven dat mijn plek dit keer permanent was, maar helaas, de zweepslag kwam: mijn capaciteit bleek onvoldoende voor die grote basiliek. De hotemetoten van de kerk vervingen me
Meere-orgel magazine
in 1907 en mij restte een deuk in mijn zelfvertrouwen. Orgelhandelaar Mart Vermeulen uit Woerden kocht me voor slechts 250 gulden en ik belandde doelloos in diens werkplaats.
PrOMinenTe Plek Wat een opluchting toen de broeders van de Gereformeerde Kerk uit Urk interesse in mij toonden! Ze schaften me aan voor 3.930 gulden en de beelden waarmee ik versierd ben, kochten ze erbij voor 35 gulden. Geloof het of niet, maar sinds 1910 neem ik een prominente plek in de Bethelkerk in. Overigens werd ik uitgebreid met een bovenwerk en een vrij pedaal! Het was genieten – ik als dragende kracht onder de ’s zondagse samenzang. De Urkers waren blij met me, ze hadden nota bene nooit eerder een orgel in de kerk gehad! In het najaar van 1925 kreeg ik mijn eerste windmachine. Opnieuw een verademing. Volgens plan zouden in 1943 extra werkzaamheden aan mij verricht worden, maar de Tweede Wereldoorlog stormde die ideeën jammer genoeg weg. Mijn thuis, de Bethelkerk, onderging in 1952 een restauratie en ook ik ben was ik vervuild en had ik last van houtworm. Ik ben totaal gedemonteerd en schoongemaakt. Versleten onderdelen zijn hersteld, mijn pedaalklavier is vervangen, mijn bovenklavier is voorzien van pedaalkoppen, aan mijn pijpen is gesleuteld, mijn windmachine is vervangen en de schilder zette mijn orgelkast in okergele verf.
VersTOMMen Helaas begon ik toch weer kwaaltjes te krijgen en eind jaren zestig namen mijn klachten alleen maar toe. In de wintermaanden was ik soms nauwelijks bespeelbaar, ik had last van hangers, vochtophopingen, temperatuurschommelingen en ontstemming. Na onderzoek bleek mijn staat dermate slecht, dat het advies ‘vervangen’ boven mijn hoofd hing. Ik zag mijn toekomst verstommen.
koninklijk
De mensen waren blij met me, ze hadden nooit eerder een orgel in de kerk gehad! en oordeelde: ‘het moet albast zijn geweest!’ Ik moest daarom een metamorfose ondergaan en werd aangekleed in een folkloristische kleurencombinatie van baskisch rood, afgezet met vermiljoen, groene aarde, bladgroen en verguld snijwerk. Eerlijk is eerlijk, ik voel mij thuis in dit kostuum, maar ik wil toch graag even onthullen: oorspronkelijk droeg ik de kleur wit!
sMarTend harT Jammer genoeg is in 1987 opnieuw een deel van mijn oude Meerepijpwerk vervangen door nieuw materiaal. Inwendig is in dat jaar weer één en ander gewijzigd en verwijderd. Zucht… ik heb dat als ontzettend pijnlijk ervaren – ineens was ik toch weer een stuk minder origineel. Wat ik toen nog niet wist, was dat de toekomst iets moois voor mij bewaarde. In 2001 kreeg ik plotseling het etiket ‘monument’ opgeplakt. Eindelijk de historische waarde die ik verdiende, frisse lucht voor mijn smartend hart! Een commissie boog zich over mij en besloot in 2005 om mijn onderhoud in handen van Orgelmakerij Reil uit Heerde te leggen. Bovendien gebeurde er in 2008 een wonder: in Montfoort waren pijpen van de hand van mijn maker Abraham Meere gevonden, welke beschikbaar gesteld werden voor mij!
eindelOOs zware slag Gelukkig besloot de kerkenraad tot restauratie, al moet ik zeggen dat de tijdgeest van toen behoorlijk wat sporen in mij achterliet. Ik ben gemoderniseerd en veel van mijn oude, originele materiaal ging tot mijn spijt verloren. Mijn herkomst was op dat moment nog onbekend en ik stond niet op iets van een monumentenlijst. Zodoende kon het gebeuren dat – vanuit historisch perspectief bezien – mij zo’n zware
slag is toegebracht. Tijdens de restauratie van de Bethelkerk in 1981 ben ik veiligheidshalve gedemonteerd en voilà: iemand ontdekte op drie van mijn pijpen de inscriptie ‘IJsselstein’. In die tijd ben ik weer iets gegroeid. Ik voelde me weer iemand, een stukje belangrijker zeg maar.
wiT Wel grappig, een adviseur deed onderzoek naar mijn oorspronkelijke kleur
"
Waardig, kundig en met smaak, zo omschrijf ik mijn restauratie die in 2013 voltooid is. Mijn vernieuwde geluid klinkt koninklijk – ik zeg het in alle bescheidenheid. Denk ik nu terug aan mijn prille ontstaan met één klavier en een paar stemmen, en ik zie mezelf nu als tweeklavierig orgel met volledig pedaal en 35 registers, mens, nooit eerder voelde ik me zó compleet, authentiek en mooi. Hopelijk mag ik eindeloos lang de gemeente en de muzikale gemeenschap van dienst zijn!
Meere-orgel magazine
! 7
Naamloos-8 1
21-05-13 15:11
Inclusief: Montuur! SEIKO brillenglazen
Waterafstotende anti-
Naamloos-7 1
21-05-13 15:11
Vrijwilligers blinken uit in liefdewerk
’t Is goud wat er blinkt Liefdewerk, zo mag het genoemd worden. Te veel mensen om op te noemen staken vrije uren in de restauratie van het Meere-orgel, van specialistisch vakwerk, tot aan uren stofzuigen. Zonder hen geen restauratie. Drie vrijwilligers uitgelicht.
harM OOsT
fOPPe de haan Twee rechterhanden zijn altijd welkom, zo ook die van Foppe de Haan. Hij hielp mee met zowel het weghalen van het orgel, als het opbouwen. ,,Heel wat troep moest opgeruimd worden. Denk aan hout, stukken vloerbedekking, leidingen, noem maar op.’’ En dan praat Foppe nog niet eens over het stof. Uren bracht hij al stofzuigend in de orgelnis door. Omdat hij er toch was, hielp hij Harm Oost ook regelmatig als die een handje extra nodig had. ,,Harm heeft onder andere een geluidsplaat aangebracht en kon me goed gebruiken om iets vast te houden. Cees Zeeman en de kosters stonden ook regelmatig klaar. Ach, ik ben ervoor gevraagd en vond het fijn om te doen!’’
Deuren maken, plafonds en schoorsteenkanalen weghalen, de nieuwe zolder afwerken, niks was Harm Oost te veel. ,,Ik bood me aan als vrijwilliger. .PPJ EBU XF PQ 6SL IFU .FFSF PSHFM hebben, het zou zonde zijn als dat verloren was gegaan. Neem alleen al de nieuwe blaasbalgen, een stuk vakmanschap waarnaar ik met genoegen kan kijken. Zelfs als er geen stroom is, kan je met twee mensen pompen zodat het PSHFM CFTQFFMCBBS JT .BBS IFU ESBBJU uiteindelijk natuurlijk om de liefdedienst. Ooit was ik ouderling – ook vrijwilligerswerk – maar dat was gewoonweg niet mijn ding, ze zouden beter mijn vrouw kunnen vragen. Wel wil ik graag iets voor de kerk doen, dus geef mij een stuk gereedschap, laat me hier en daar een klusje doen en dan ontstaan de geloofsgesprekken vanzelf. Ik klus graag samen met m’n broer Jan van het Wakend Oog, het maakt niet uit voor welke kerk.�
dirk wOOrd In opperste concentratie aaide hij zijn kwast heen en weer. Dirk Woord is schilder bij Schildersbedrijf Coenen, maar na werktijd ging hij ongedwongen nog heel wat uurtjes door. Het bleef niet bij schilderen, ook een deel van het bladgoud bracht hij aan op de kast. Secuur bestuurde hij zijn mes en sneed flinterdunne vellen goud op maat om ze met lijm op de sierdelen van de orgelkas te plakken. ,,Vervolgens veegde ik met een zacht borsteltje over het oppervlak, waardoor restjes vervliegen als stofdeeltjes. Een precies werkje, dat begrijp je wel.’’ De vakman spendeerde er graag zijn vrije tijd aan. Eigenlijk wil hij het niet zo zeggen, maar: ,,Eerlijk gezegd voelde het als een eer om dit te mogen doen. Koos Coenen deed trouwens het lofwerk met zijn vrouw en dochters. Voor hen was het net zo goed een buitengewone klus. Nu kunnen we er iedere zondag van genieten, geweldig!’’
$
Meere-orgel magazine
! 9
Een toonaangevende bank voor een bijzondere prijs!
2,5+2-zits introductieprijs KEUZE UIT 3 VERSCHILLENDE ARMLEUNINGEN
voor
1.995,00 ma gesloten - di / do 10.00 - 18.00 uur - vr 10.00 - 21.00 uur za 10.00 - 17.00 uur - zo gesloten
marco.woninginrichting
Naamloos-9 1
21-05-13 15:11
Orgelmakerij Reil B.V.
Postweg 50b Heerde Postbus 21 8180 AA Heerde Tel. 0578 691676 info@reil.nl www.reil.nl Naamloos-10 1
21-05-13 15:11
Vrouwen van de Bethelkerk
Van jongs af verbonden Drie vrouwen, van jongs af verbonden met het orgel. Plotseling zagen ze het instrument stukje bij beetje de kerk verlaten. Gelukkig kwam het ook weer terug - als herboren. Zagen de dames uit naar de terugkomst?
CarOline kraMer Poort- en Bethelkerkganger
jannie ras vaste Bethelkerkganger *L IFC POT .FFSF PSHFM HFNJTU FO verheugde me erg op de komst van het gerestaureerde orgel, want ik houd ontzettend van orgelspel. O ja, het elektronische orgel is best mooi hoor, maar wat daar boven staat is echt anders, beter, mooier, bijzonder. Lang geleden heb ik zelf ook nog eens vijf jaar les gevolgd en ik geniet als organisten inspelen op de liedtekst, bij een vreugdevol lied wat extra registers open, bij een droevig lied het orgel daarop afstemmen.’’
,,Het orgel ziet er prachtig bijgewerkt uit en de beelden staan er gelukkig weer op! Als kind kon ik daar helemaal in opgaan en er de mooiste verhalen omheen fantaseren. Qua geluid en klank hoor ik geen verschil, ik ben gewoonweg amuzikaal. Ondanks dat, WJOE JL IFU CFMBOHSJKL PN IFU .FFSF orgel in stand te houden. Het is een monument en onderdeel van onze gemeenschap. Bovendien doet muziek iets met mensen. Zo vind ik het fijn als de organist aansprekende liederen speelt en met gevoel inspeelt op de preek en de gebeden. Jaren geleden was in ons dorp een ernstig ongeluk gebeurd, de predikant bad intens voor de betrokkenen en aansluitend speelde de organist een toepasselijke Psalm heel gedragen. De gemeente rouwde daardoor voelbaar mee - dat vind ik bijzonder.’’
harMke kraMer vaste Bethelkerkganger ,,Fantastisch, wat organisten uit een orgel kunnen halen. Ik verheug me echt op de ingebruikname. Als kind zijnde JOTQJSFFSEF IFU .FFSF PSHFM NJK BM &O niet alleen de klank, ook het uiterlijk. .JKO CŸCF XBT PVEFSMJOH FO JL NPDIU regelmatig met hem mee naar de kerk. De beelden van David vond ik geweldig om naar te kijken en er verhalen bij te verzinnen. In de afgelopen tijd vond ik het weliswaar leuk om de organist te zien spelen - normaal zie je ze niet maar de volheid van het pijporgel heb ik Êcht gemist. Het is anders zingen bij het elektronische orgel, het voelt anders en mengt niet natuurlijk. Kortom: uitzien!’’
"
Meere-orgel magazine
! 11
Hans Reil, Jan Koelewijn en Han Reil (van voor naar achter) bij het Meereorgel in de Bethelkerk.
! 12
In gesprek met de orgelbouwers
Goedgekeurd! Van kinds af zijn de bouwers van Orgelmakerij Reil doordrenkt met liefde voor het orgel. Langs tal van projecten deden ze door de jaren heen kennis en ervaring op en onder andere de Abraham Meere-stijl is tot in de ziel bestudeerd. ,,Wij zien de restauratie van het Bethelkerkorgel als buitenkans, want wat is er mooier dan al die kennis te mogen toepassen!’’
Meere-orgel magazine
H
et is een bijzondere donderdagmiddag, 25 april 2013. Organist Jouke Posthumus zit bij geval aan het klavier en op één van de stellingen verft Dirk Woord intussen stilletjes met zijn secure kwast aan het weelderige front. In die bijna magische sfeer schuiven vader Han Reil (74), zoon Hans Reil (44) en Jan Koelewijn (58) de kerkbank in. Luisteren… Han Reil kon voor het eerst naar Urk komen om het orgel te horen. Zijn zoon, die de bedrijfstouwtjes uit zijn handen overnam, is samen met alle medewerkers sinds jaren intensief bezig met de voorbereiding en realisatie van het Urker Meere-orgel. Jan Koelewijn en zijn naaste collega’s werken inmiddels aan de klankgeving en ongeveer de helft van de pijpen staan op hun plek. Dat de klanken oudgediende Han Reil ontroeren mag in dit artikel niet beschreven worden, dat het geluid zijn goedkeuring heeft wél. Zijn blauwe ogen stralen: ,,Schitterend! Ik heb onder andere de Quintadeen in de werkplaats gezien. Bij uitzondering qua soldering wat minder, je zou bijna denken ‘wat moet dit worden?’, maar het klinkt prachtig!’’ Hans wist wel dat het goed zat, maar is opgetogen. ,,Jan en ik praten nog vaak met mijn vader over klank en we werken nauwkeurig volgens een gedetailleerd plan, maar zo’n eerste luistermoment is altijd speciaal.’’ De mannen lopen naar boven en bij de speeltafel komen de verhalen los. Ze zijn vol vuur over de Urker Meere-sound. wat een orgel een Meere-orgel maakt… ,,Het is een totaalplaatje, dat begint bij de windvoorziening – pijpen in een orgel moeten mooi aangeblazen worden. Meere is wel luid, maar nooit hard. Alles klopt, stemmen vallen als gegoten in elkaar. Binnen- en buitenkant zijn één. Abraham Meere, een avontuurlijk man en buitenbeentje in zijn tijd, wist op zijn achttiende al precies hoe ‘zijn’ orgel moest zijn. Hij was opvallend perfectionistisch en beschreef uiterlijk en innerlijk tot in detail. Kenmerkend zijn de materiaalkeuzes, afmetingen en sierlijke
klank. Eerlijk is eerlijk: Meere bouwde zelf nooit zo’n groot orgel en daarom ga je als orgelmaker na hoe hij zich ontwikkelde, bijvoorbeeld hoe hij tongwerken in zijn orgels introduceerde. Toch is zijn dispositie nooit ingrijpend veranderd, neem een typisch register als de Carillon, die gebruikte hij vanaf het begin.’’ het familiebedrijf… Han Reil en wijlen zijn broer Albert wilden van jongs af al orgelmakers worden, in de voetsporen van hun vader ze waren achttien en eenentwintig toen die overleed. Altijd had hij geadviseerd: ‘word nooit zomaar orgelmaker’. De broers gingen ervoor, van harte. Betere tijden braken ook aan en als de keukentafel hun verrukte gesprekken over de klank van orgels waaraan ze werkten kon navertellen… Toch zouden zij nooit zo intens kunnen genieten van al dat moois, als ze geen mindere tijden hadden gekend. Hans Reil schetst het plaatje: ,,Na het overlijden van opa in 1960 was het voor mijn vader en oom Albert niet makkelijk om het bedrijf voort te zetten. In 2001 overleed oom Albert, een grote klap en ik kreeg op dat moment de verantwoordelijkheid. De vraag was: doorgaan? Mede gezien het vakmanschap en de motivatie van de medewerkers kon die vraag snel worden beantwoord.’’ Hans groeide net als zijn vader en opa op in de orgelmakerij en koos bewust voor het beroep. ,,Van huis uit wist ik dat het een prachtig vak is, maar ook dat er spanning bij komt kijken. Soms is de zoektocht naar de juiste klank en compositie moeilijk en het moet altijd opgelost worden.’’ Reil senior reageert: ,,Orgelbouw was in mijn tijd anders, wellicht minder gecompliceerd. Op bepaalde vlakken was er minder kennis.’’ Door het uitvoeren van onderzoeken ontwikkelde Orgelmakerij Reil zich. ,,En het orgel ontwikkelt zich zodoende ook nog altijd. Wel bleven we door alle tijden heen trouw aan kwaliteit, al was die keus niet altijd voor de hand liggend.’’ Kwaliteit loont zo blijkt, want inmiddels staat het bedrijf wereldwijd op de kaart,
van Japan tot aan Noorwegen. En dan Jan Koelewijn, een gepassioneerd vakman, afkomstig uit Spakenburg. Zijn eerste herinnering aan een orgel dateert uit de tijd dat zijn ogen de hoogte hadden van een klavier. De band met het orgel begon in diezelfde periode. Lachend: ,,Als jongetje ben ik wel eens de kerk uitgestuurd tijdens een orgelstemming. Ik wilde ontzettend graag kijken, maar ja, een lawaaimakertje is bij zo’n klus ongewenst.’’ Diezelfde Jan Koelewijn is in project Urk hoofdverantwoordelijke voor de klankgeving. golven der zee… Het lijkt een vreemd geluid, de Unda Maris, ofwel: golven der zee. Een stem die opvalt en er voorheen niet was, onbekend zelfs in een Meeredispositie. ,,Dit strijkintrument is een samenstelling van twee registers, elk iets anders gestemd, waardoor de klank zweeft. We beschikten over het materiaal, en Meere. Door het ontstaan hiervan leren wij ook weer van dit project.’’ stel dat… ,,Stel dat we een nieuwbouwopdracht gekregen hadden… dan was de kans groot geweest dat we een soortgelijk instrument gemaakt hadden. Het werk van Abraham Meere heeft ons sterk beïnvloed en geïnspireerd, dat is merkbaar bij andere door ons uitgevoerde projecten.’’ ,,Het Urker Meere-orgel is ontstaan door veel praten, nadenken en nog eens nadenken. We mochten het optimale nastreven, een prachtige uitdaging! Het resultaat: een veelzijdig instrument, uitermate geschikt voor samenzangbegeleiding en voor het spelen van literatuur. Weet je wat geweldig is, die oude pijpen dóen het na restauratie gewoon weer, ondanks de vele ingrepen in de loop der jaren.’’ als abraham Meere zou komen luisteren… Ernstig, maar glimlachend: ,,Hij zou zijn goedkeuring geven - daarvan zijn we overtuigd!’’ Meere-orgel magazine
! 13
Muzikaal genieten doen we bij het vernieuwde orgel van de Bethelkerk. Maar voor Lekker en voordelig genieten, gaan we natuurlijk naar C1000. Wij feliciteren Gereformeerde Kerk Urk met de ingebruikname van het gerestaureerde Meere-orgel. Flevostraat 7A Urk 0527 247 010 Naamloos-11 1
21-05-13 15:12
‘‘Wij bieden u voor al uw logistieke vragen de juiste oplossing’’ FLEVO TRADE SERVICE CUSTOM & TRADE AGENCY
www.jansenlogistics.nl
s
info@jansenlogistics.nl
$E (ORS 73 5RK s &AX
.AAMLOOS
4EL *ANSEN 4RANSPORT
4EL *ANSEN #OLDSTORE
4EL &LEVO 4RADE 3ERVICE
Waar sfeer en persoonlijke zorg een natuurlijke zaak is! Voor de perfecte verzorging van uw: ♦ Bruiloft ♦ Receptie ♦ Warm en koud buffet ♦ Diner ♦ Broodmaaltijd ♦ Koffietafel Wij bieden u naast onze sfeervolle zalen en persoonlijke zorg ook nog de laagste prijs!
ZALENCENTRUM
Kom eens even langs of bel ons voor een gratis offerte. Wijk 8-85, 8321 TL U r k . Te l. 0 5 2 7 - 6 8 1 5 9 0 / 6 8 2 8 7 4 Naamloos-12 1
21-05-13 15:12
LAAT ZICH HET ORGEL OVERAL...
..een warm huis met een Vaillant kwaliteits ketel!
Van U wil ik zingen!
MEEST ENERGIE ZUINIG
€ 750,stroombesparing
Zingen in de Zomer is blij dat ons orgel zich weer laat horen om de lofzang gaande te houden. We nodigen u uit om mee te zingen of luisteren op de woensdagen van 10 juli tot 28 augustus 2013.
Compleet Gemonteerd 5 jaar garantie!
Service & Onderhoud! 24 uurs Kwaliteits dealer van:
ALLE INFO: WWW.ZINGENINDEZOMER.NL
Nefit Vaillant Intergas Remeha
eer zekerheid Meer service, m www.hartmaninstallatie.nl
0527-686818 *vraag naar de voorwaarden
Orgel- en pianomaker (1761-1841)
Abraham Meere, kunstenaar Abraham Meere wordt in 1761 geboren als oudste zoon in het gezin van een geweermaker annex koperslager. Achttien jaar later, op 9 juni 1779, adverteert de jonge Abraham in de Utrechtse Courant ‘met een fraai geboend eiken kabinetorgel’. Het bestaat uit: Holpijp 8’ Fluit 4’ Octaaf 4’ Octaaf 2’ Quint 1 1/3’, half register Vox humana 8’, half register In deze begintijd moet Meere concurreren met de beroemde orgelmakerij Bätz, die ook in Utrecht is gevestigd. Maar de piepjonge orgelmaker doet het goed en het lukt hem een aantal grote opdrachten voor de neus van Bätz weg te kapen. Kort na zijn dertigste is hij in staat het stadskasteel Groot Blankenburg aan de Oudegracht in Utrecht te kopen. Het huis heeft vier verdiepingen. Hier woont hij met zijn vrouw en kinderen.
! 16
Meere is een meester in de kasafwerking en het schilderwerk. Zijn orgels zijn karakteristiek en hij verandert zijn bouwwijze niet. Zijn bestekken zijn gedetailleerd wat betreft de kleurstellingen. Meere is een kunstenaar. Op de grootste houten pijp van twee van zijn geschiedenis van de instrumenten.
Meere -orgel magazine
De stijl van zijn kassen is in eerste instantie weelderig, met een overdaad aan ornamentiek en breed uitgevoerd houtsnijwerk boven de tussenvelden. In 1792, het jaar waarin hij zijn stadskasteel koopt, bouwt hij zo’n orgel voor de R.K schuilkerk in IJsselstein. Dit is nu het orgel van de Bethelkerk. Meere houdt niet van zware, lage tonen. Zijn voorkeur gaat uit naar een kleurende klank, een kleurrijke boventoon. Hij heeft een liefde voor de tertskleur. Hij gebruikt daarom niet alleen registers als de Cornet en de Sexquialter, maar neemt ook tertsen op in de
stemmen toe zoals de Quintadeen, een speels 1-voets register als de Flageolet en imitatieregisters als de Fluit Travers en het Carillon. Na 1830 beginnen de werkzaamheden voor Meere sterk terug te lopen. Twee van zijn zonen die met hem meewerken, sterven jong; de ene aan een ziekte en de andere verongelukt tijdens werkzaamheden aan het orgel van de Laurenskerk in Rotterdam. In 1841 overlijdt Abraham Meere, terwijl hij nog werkt aan een laatste orgel. Hij is dan tachtig jaar. Na Meere’s overlijden in 1841 wordt de zaak voortgezet door zijn kleinzoon Abraham Meere jr. In een advertentie belooft hij “eene solide en exacte bediening”. Als Meere jr. overlijdt en er geen opvolgers zijn, wordt de zaak op 22 januari 1851 publiekelijk verkocht.
Dispositie hOOfdwerk (C-f3) 1. Prestant 8’ (vanaf a0 dubbel) 2. Holpijp 8’ 3. Bourdon 16’ 4. Quintadena 8’ 5. Cornet 4 sterk (disc.) 6. Octaaf 4’ 7. Gemshoorn 4’ 8. Fluit 4’ 9. Quint 3’ 10. Octaaf 2’ 11. Mixtuur 3-6 sterk 12. Sesquialtera 2 sterk 13. Fagot 16’ 14. Trompet 8’
1792/2013 1792 1792/1911 1792 2013 1792 1792/2013 1792/1987 1911/1952 1792 2013 1805/2013 2013 2013
OnderPOsiTief (C-f3) 15. Prestant 8’ 16. Holpijp 8’ (bas/discant) 17. Viola di Gamba 8’ (gr.oct=Hp8) 18. Fluit travers 8’ (vanaf c1) 19. Unda Maris 8’ (vanaf c0) 20. Prestant 4’ 21. Fluit 4’
1911/1987 1805 1911 1805 1850/2013 1805 1805
24. 25. 26. 27.
1792 2013 2013 2013
Flageolet 1’ Carillon 3 sterk (vanaf a0) Dulciaan 8’ Vox Humana 8’
Pedaal (C-d1) 28. Openbas 16’ 29. Subbas 16’ 30. Octaaf 8’ 31. Roerquint 6’ 32. Octaaf 4’ 33. Bazuin 16’ 34. Trompet 8’ 35. Cornet 4’
1911/2013 1911 1911 1982 1911 2013 2013 2013
Inliggende tremulant Onderpositief Opliggende tremulant hele werk Manuaalkoppel en twee pedaalkoppels
globale materiaaldatering: 1792 1805 1850 1911 1952 1982/1987 2013
Meere (IJsselstein) Meere (Montfoort) Lindsen (Montfoort) Mart Vermeulen Sanders Pels en Van Leeuwen Reil
Toonhoogte Stemming
a1 = 438-440 Hz bij 18o C Neidhardt II
Meere -orgel magazine
! 17
Niemand wist het, maar...
"
We hebben een Meere-orgel! Eén moment is onbetwist belangrijk geweest voor de geschiedenis van het orgel: 1981. Klaas de Boer herinnert het zich als de dag van gisteren.
H
et orgel intrigeert hem van jongs af aan. Wie was de bouwer? De toenmalige organist Louwe Kramer wist het niet, niemand wist het. Ook de familie van degene die het orgel in de Bethelkerk heeft geplaatst kon het niet vertellen.
Vermeulen waren namelijk verdwenen. Klaas ging te rade bij de allereerste organist, meester Van Doorn. Hij leerde de gemeente in 1911 op ‘tactische wijze’, dus met één vinger, bij het orgel zingen. Maar ook hij kon geen uitsluitsel geven. Het enige wat hij wist was dat het orgel uit een oude katholieke kerk afkomstig was.
Klaas de Boer gaf de moed niet op. Hij benaderde een orgeldeskundige, mr. A. Bouman. Deze zag in het orgelfront ‘Meeretrekken’. Hoe meer Klaas naar andere Meere-orgels keek, zoals in de Jacobikerk in Utrecht en de dorpskerk van Maarssen, hoe meer hij ervan overtuigd raakte dat Abraham Meere ook het Urker orgel gebouwd moest hebben.
OnderzOek Zijn vermoedens werden bewaarheid in 1981. Vanwege de restauratie van de Bethelkerk lag het orgel tijdelijk opgeslagen in een loods op het industrieterzijn kans schoon. ,,Iedere pijp maakte ik
schoon en onderzocht ik op inscripties. Eindelijk zag ik een duidelijke inscriptie: IJSSELSTEIN. Voor de rest wat pijpnamen en stemmingen. Opnieuw kwam de inscriptie boven water: IJSSELSTEIN, met een onleesbare datum. Ik nam contact op met Wim Zwart in de Zaan, die over het manuscript ‘Boekzael der geleerde Waerelt’ beschikte. Kun jij wat vinden over IJsselstein? De volgende dag belde hij me. Kerk, dispositie en maker: Abraham Meere, 1792. Ik toog met mijn gegevens ’s avonds naar de kerk. Poldervaart – een van de medewerkers van orgelbouwer Pels en Van Leeuwen – was nog bezig. Op de windlade was het te reconstrueren, ook uit het aanwezige pijpmateriaal en registers. Achter het front had vroeger de dubbelkorige Prestant gestaan. Dat zag ik vanwege de dichtgemaakte pijpgaten. Dit is dé vondst! En het nuchtere commentaar van Poldervaart was: ‘Klaas, we hebben een belangrijke ontdekking gedaan.’ ’’
De inscriptie IJsselstein leidde naar de maker Abraham Meere. Meere-orgel magazine
! 19
...VOOR EEN ONVERGETELIJKE
GARAGEBEDRIJF VOOR:
HUWELIJKSDAG
s ONDERHOUD s REPARATIE s !0+ KEURING
MARSDIEP
16G,
De mooiste plek voor jullie jawoord en
de kinderen naar hartelust in Kidsworld.
trouwfeest. De Koningshof heeft
Maak keuze uit een scala aan catering-
werkelijk alles in huis voor een
mogelijkheden. Kom vrijblijvend langs
onvergetelijke huwelijksdag. Terwijl de
voor een offerte, samengesteld op jullie
gasten van het feest genieten in ĂŠĂŠn
budget. Bezoek www.dekoningshof.com
van de sfeervol ingerichte zalen, spelen
voor meer informatie en sfeerimpressies.
URK
TEL
0527 - 651 651
|
Staartweg 20
|
Urk
|
www.dekoningshof.com
Ook voor orgelrestauraties al Meer(e) dan 50 jaar uw beste partner in elektrotechniek! Naamloos-17 1
21-05-13 15:15
www.pietbrouwer.nl
Naamloos-13 1
21-05-13 15:13
In gesprek met Stef Tuinstra
Meere op Urk, een gelukkige combinatie Toen de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk elf jaar geleden opdracht gaf tot restauratie van het orgel, moest een goed restauratieplan worden geschreven. De restauratiecommissie zocht contact met Stef Tuinstra. Hij adviseerde en begeleidde ook de restauratie van het Meere-orgel in Epe in 1994.
T
uinstra kijkt met veel voldoening terug op de afgelopen periode. ,,Als een ‘orgelarchitect’ plannen maken voor zo’n geweldig project, dat uitwerken en begeleiden in een harmonische samenwerking met de restauratiecommissie, Orgelmakerij Reil en de bijkomende aannemers, geeft natuurlijk veel voldoening. Het ‘gevoel van Epe’ kwam helemaal terug.” Epe diende weliswaar als spraakmakend voorbeeld, de restauratie op Urk is toch uniek met een grotere kerk en een andere akoestiek en natuurlijk zijn eigen geschiedenis. ,,Die bijzondere geschiede-
nis heeft mij vanaf de eerste kennismaking uitermate geboeid. Hoe een klein ‘aftands’ Meere-orgel van 1792 uit, nota bene, een katholieke kerk in 1911 een wedergeboorte kreeg op het door en door Gereformeerde Urk! In de typische verzuiling in die tijd was dit bijna een doodzonde, maar, pragmatisch als de Urkers zijn met hun praktische ondernemersgeest, deerde hen dat kennelijk niet zo. Ze konden gewoon met de beschikbare middelen in die, toen nog geïsoleerde eilandtijd, een mooi orgel krijgen waar wil je nog meer!?”
Maar dat orgel onderging in de jaren daarna een kostbare lijdensweg. Restauraties volgden elkaar in rap tempo op. Het plan van Tuinstra moest er daarom in voorzien dat alle gebreken afdoende hersteld zouden worden. De adviseur werkte verschillende modellen uit en ondertussen werden ook de klimatologische omstandigheden in de kerk onderzocht. In 2005 lag er een rapport waarvan iedereen overtuigd was dat dit het beste compromis zou zijn. ,,Toen werd ciële drempel bleek hoog te zijn.’’ Totdat we in 2008 originele Meere-pijpen uit Montfoort konden overnemen. ,,Ons geluk kon niet op en we zijn Cees van der Poel héél dankbaar voor zijn gouden tip! Opeens konden we het plan bijstellen naar ons aanvankelijke ideaal.’’
OOrsTrelend Wat typeert nu een Meere-orgel? Volgens Tuinstra klinken Meere’s orgels niet overweldigend luid. Ze zijn wel divers van karakter en altijd oorstrelend. Die warme en gevoelige klank, samen met de luide zang van de Urker gemeenschap, zorgt voor een mooie combinatie. ,,Beide vullen ze elkaar aan tot het intens uitzingen van blijde en droevige emoties, gewoon elke zondag opnieuw, maar ook bij trouwen en rouwen. Het Meere-orgel vervult die functie al vanaf 1792, nu 221 jaar! Het is mijn stellige overtuiging dat de huidige en komende generaties in het ‘derde leven’ van dit orgel, misschien wel het mooiste tot nu toe, zich telkens opnieuw door dit koninklijke instrument geïnspireerd weten en zo de lofzang voor God gaande houden tot in de verre toekomst.’’
Stef Tuinstra bespeelt het Meereorgel in de Bethelkerk. Meere-orgel magazine
! 21
Louwe en Meindert Willem Kramer
Als een leeuw Mijn overgrootvader was Louwe Kramer en zijn zoon, mijn grootvader, was Meindert Willem Kramer.
I
n 1940 bespeelt Louwe het orgel tijdens een zondagse kerkdienst. Een orgel moet mooi donker klinken, vindt hij. Hij bespeelt dan ook het liefst de linkerkant van het orgel, want dat is de ‘donkere kant’. Zijn zoon is vandaag registrant. In de kerk beneden hen wordt de wet voorgelezen. Ineens zegt Louwe: En nou bin jie an de beurt. Hij gebaart naar het grote orgel van de Bethelkerk, de houten orgelbank, de pedalen, de registers. Meindert gaat zitten. Hij beantwoordt de wet met Psalm 139 vers 14. Doorgrond me en ken mijn hart o Heer. Hij is elf jaar. Louwe is in het dagelijks leven timmerman. Hij heeft het musiceren zelf onder de knie gekregen, maar zijn zoon krijgt les van gestudeerde musici. Meindert gaat met de boot naar Enkhuizen om te studeren en begeleidt op zondag de gemeentezang. Hij speelt met hart en ziel en dan glanzen de orgelpijpen. Hij bespeelt het orgel 63 jaar van zijn leven. Ik denk aan mijn bèbe en aan mijn opa, wanneer ik zondag aan zondag in de Bethelkerk aanschuif en kijk naar de gordijntjes en de gouden harpen en het nieuwe rood van de orgelkast. Ik denk aan al die generaties voor ons.
! 22
Vroeger belden we op zondagmiddag op: Opa, mag ik bij joe achter et urregel? Vooruit, maar alléén als we rustig zaten. Als je bij het orgel zat, dan wist niemand in de kerk dat jij daar was. Maar jij kon iedereen bekijken, en misschien een beetje rondlopen als het lang duurde. Top. Daar zat dan mijn opa met een of twee of drie van ons, kinderen nog, snoepend en tekenend in boekjes en giechelend. Af en toe schoven we een stoel tegen
Meere-orgel magazine
het houtwerk aan en dan gluurden we onder de gordijntjes door naar al die mensen onder ons. Ik herinner me ook hoe anders mijn opa eruit zag, wanneer hij dat orgel bespeelde. Louwe en Meindert waren allebei geen grote praters, zoals zoveel mannen van hun generaties dat niet waren. Maar achter het orgel veranderden ze. Als een leeuw, zegt de een. Gegrepen, zegt de ander. Als een herdershond achter de schapen, hoor ik zelfs. Het orgel, zij, de stemmen onder hen – het was hard werk, maar het was meer dan dat. Als jongetje vond ik het heel normaal, zegt mijn oom, maar nu denk ik daar vaak aan terug, aan hoe bijzonder dat was.
Dit orgel juicht, bidt, jubelt mee van generatie op generatie. Het is niet enkel lucht, wind dat door tin en lood geblazen wordt. Het is meer dan dat. Joanne Goosen-Hoekman
Hij denkt aan een zondag in de Bethelkerk. Meindert is inmiddels va van zeven kinderen en Louwe is nu Bèbe Kramer. Meindert speelt vandaag, Louwe is registrant en bij hen zit ook de allerkleinste Louwe. Als ik omringd door tegenspoed. Stilte. Bezwijken moet. Stil. Louwe ziet hoe zijn bèbe een paar registertjes opent. Dan davert het: Schenkt Gij mij leven! De registers gaan weer dicht. Bèbe wacht met zijn handen in mijn vijands gramschap brandt. Uw rechterhand. Bèbe opent alles. Meindert zet weer in. Zal Redding geven! Keurend laat Louwe zijn ogen over de registers gaan. Staat al het goede open? En het orgel juicht. De Heer is zo getrouw als sterk. Het bidt. Verlaat niet wat uw hand begon.
Louwe Kramer op het harmonium in de Petrakerk bij de ingebruikname in1955.
Meindert Kramer op het orgel van de Bethelkerk.
Wetenswaardigheden over het orgel stond het orgel in totaal uit 1.662 pijpen. Nu heeft het orgel 2.019 pijpen. lang scheef te hebben gestaan in de Bethelkerk. Tijdens de opbouw van de gerestaureerde orgelkas moest het 1 cm worden verschoven in vergelijking met de oude situatie. hoger dan voorheen. Hiervoor is een extra stukje uit het plafond gezaagd om Koning David weer op zijn vertrouwde plek te kunnen terugzetten. door Marius van Wijk uit Eefde. Het front van Maarssen (Meere-1790) diende als voorbeeld. aan weerszijden van de orgelkas zeggen iets over de
verschillende klankkleuren. Links zien we een cister (engelse gitaar), daarachter een trompet en
Aan de rechterkant staat vooraan een (alt)viool, achteraan een waldhoorn en daartussen een hobo
van de klavieren van het orgel zijn gemaakt van gezwart perenhout. gemaakt van been van een Amerikaans rund dat nog niet heeft gekalfd. vier balgen op de zolder achter het orgel met de voet te pompen (i.p.v. hiertoe gebruik te maken van de orgelmotor).
Meere-orgel magazine
! 23
Opa Wypke Metz, vader Lourens Metz en zoon Albert Metz
Drie generaties organist Op de afgesproken tijd sta ik voor de deur, uitgerust met pen en papier en de vele vragen die ik hem ga stellen. Maar… nog voordat ik aan zal bellen, zie ik het briefje op de deur: ‘Bewoners zijn verhuisd’. Wat krijgen we nou? Zag hij dit interview toch niet zitten en daarom op stel en sprong vertrokken? Een belletje leert mij dat hij tijdelijk in het huis gewoond heeft waar ik voor sta, maar nu een paar huizen verderop woont.
# E
ven later zit ik aan een prachtige, lange, ruwhouten tafel,
en naast mij een muzikaal en gepassioneerd mens, Albert Metz, met wie ik een gesprek zal hebben over zijn passie muziek, want een groot deel van zijn leven staat in het teken van muziek.
Van de negen organisten die de Gereformeerde Kerk van Urk telt, is Albert de langstzittende. Hij heeft al verschillende jubilea aan zich voorbij zien trekken en denkt nog lang niet aan stoppen.
! 24
werd. Dat is dus al meer dan 50 jaar geleden. “Moest je op orgelles toen je jong was of was het je eigen ontdekking?”, wil ik weten. In die tijd volgden immers meer jongens van die leeftijd orgelles; het hoorde er een beetje bij om vervolgens later weer af te haken. Maar zo niet bij Albert. Niks geen dwang van ouderlijke zijde, hij is overduidelijk erfelijk belast. Het zit in zijn genen. Muziek is hem met de paplepel ingegoten. “Eigenlijk was ik al een paar jaar vóór 1960 organist”, zegt hij. ,,Ik was 13 jaar toen ik al trouwdiensten begeleidde. Dat kwam zo: Mijn vader en opa waren allebei organist in de kerk. In die tijd waren de trouwdiensten altijd op vrijdagmiddag, maar juist die middag betekende voor mijn vader drukke werkzaamheden op de scheepswerf. Hij kon daar moeilijk gemist worden en vroeg dan meestal aan mijn opa om te spelen. Maar opa speelde alleen
Meere-orgel magazine
psalmen, dus mocht ik voor de dienst wat vrolijkers spelen. Dat had mijn vader zo bepaald. Maar mijn opa was in dat soort diensten ook nog liever ouderling dan organist (en nóg liever was hij zelf dominee geworden!) en dus zei hij op een goede dag: Speel jij de hele dienst maar. En zo is het gekomen dat ik organist werd en dat ook altijd ben gebleven.” Een hele bijzondere situatie: opa, vader en zoon, alle drie organist; met recht kun je stellen van generatie op generatie. Ook leuk om te vermelden is dat Alberts vader, Lourens, in zijn jonge jaren regelmatig onder de preek door het kijkgaatje bij het orgel keek en daardoor Marretje Post in het oog kreeg, een meisje met donkere krullen, waar hij later mee trouwde.
leersChOOl Albert heeft zich in die jaren in het orgelspel bekwaamd. Heeft les gehad van Meindert Willem Kramer en zelfs nog van diens vader Louwe Kramer. Bovendien ook nog een jaar van Klaas Jan Mulder, ook een begrip in orgelland. Ook heeft hij een tijdje met Tjeerd Hoekstra de muziekschool in Emmeloord bezocht om zich te bekwamen in meer interpretatiemogelijkheden. Albert ziet ernaar uit om weer op het gerestaureerde Meere-orgel in de Bethelkerk te spelen, al mag hij ook graag in de Petrakerk en De Poort spe-
"
Albert Metz achter de oude klavieren van het Meere-orgel.
len. Eigenlijk heeft hij geen voorkeur, al is het Meere-orgel wel iets bijzonders. Het vernieuwde orgel zal nog meer mogelijkheden hebben en hij hoopt dan ook dat hij, en ook de andere organisten, de diversiteit eruit weten te halen en ten volle weten te benutten. Van 1960 naar 2013. Er is veel veranderd door de jaren heen. Ook het publiek is veranderd, is kritischer geworden op het orgelspel. Inmiddels is Anna, zijn vrouw, binnengekomen en krijgen we het nog over de groene bundel, de opwekkingsliederen
“Een leven zonder muziek kan ik mij niet voorstellen”
en
Lourens Metz achter de klavieren na de restauratie van 1952. die soms lastig zijn voor een orgel, het tempo en het ritme in de dienst. Hun schoondochter komt binnen en zet een klein mannetje in een maxi-cosi op de tafel, die gelijk zijn opa en oma trakteert op innemende schaterlachjes. “Een leven zonder muziek kan ik mij niet voorstellen”, zegt Albert, “maar er zijn meer dingen in het leven die belangrijk voor me zijn, zoals genieten van de kleinkinderen en met hen tijd doorbrengen.” Femmy van Urk-Hoefnagel Meere-orgel magazine
! 25
De aannemer voor al uw: Utiliteitsbouw Woningbouw Verbouw Renovatie / onderhoud Projectontwikkeling Scheepsbetimmering
Zuidoostrak 12a 8321 MA Urk Telefoon: 0527- 684 004 Fax: 0527- 682 104 Internet: www.lpostenzonen.nl Email: info@lpostenzonen.nl
Sloopwerk
Stucwerk
Plaatsen bad en/of douche
Egaliseren
Elektra
Tegelwerk
Loodgieterswerk
-ARSDIEP s -# 5RK (OLLAND s WWW DUCDIVING COM s INFO DUCDIVING COM
We go the extra mile
Tel: 06 512 588 74 Email: info@ultr
Tel: 06 201 322 58 www.ultrabad.nl Duc Diving_Folder_123249.indd 1
Naamloos-21 1
ACTIVITEITEN: s 3PORTEVENEMENTEN s "EDRIJFSPRESENTATIES s "EURZEN s #ONGRESSEN s #ONCERTEN
14-05-13 14:49
Naamloos-20 1 21-05-13 15:17
21-05-13 15:
VERHUUR: s 'ELUID s ,ICHT s "EAMERS SCHERMEN s 0ODIUM #ORRESPONDENTIEADRES 6OORONDER !+ 5RK
4EL &AX -OB
% MAIL INFO DEBOERAUDIO NL 7EBSITE WWW DEBOERAUDIO NL
geluid-, licht- en podiumverhuur, installatie en advies Naamloos-1 11 Naamloos-19
02-05-12 21-05-13 10:01 15:16
Geheim achter het Wat speelt zich allemaal af bij het orgel en wat maken organisten zoal mee? Kerkgangers hebben vast wel eens vragen over ‘het geheim’ achter dat gordijn. Hoog tijd om die mysterieuze gordijntjes eens open te schuiven en ze aan het woord te laten.
hendrik lOOsMan
$ ! 28
alBerT MeTz Prachtige momenten: ,,Beleefde ik tijdens de optredens met ons Gereformeerd Kerkkoor en bij trouw- en rouwdiensten.’’ Vervelend: ,,Bij de afscheidsdienst van dominee Kramer ging de schakelaar stuk. Ik had ‘m uitgezet voor de preek, echter voor de helft. Toen ik ‘m later aanzette, bleek-ie oververhit en zakte het orgel tijdens het spelen met een lange kreun weg.” Tijdens de preek: ,,Probeer ik te luisteren, maar heb moeite met de aansluiting, omdat ik eerst de muziek klaarleg en even uitblaas.’’ Leuk: ,,Het bezoek van Koningin Juliana aan Urk, in mei 1968, ter gelegenheid van het onthullen van het Vissersmonument. Vooraf was er een dienst in de Bethelkerk met koorzang. Ik was organist en dat ging bijna niet door vanwege een gebroken been met voetballen. Gelukkig kon het gips de dag ervoor eraf...!’’
Meere-orgel magazine
Top: ,,Eindelijk was het mijn beurt om organist te worden - mijn jongensdroom! De eerste dienst was ik óp van de zenuwen.’’ Vervelend: ,,Het is goed luisteren naar welk lied de dominee aankondigt. Klopt het met mijn briefje en wat staat er op het bord? Soms verschilt dat namelijk en wat doe je dan als organist?” Tijdens de preek: ,,Even de benen strekken, je zit al meer dan een uur gespannen op de bank, dan naar de wc, glaasje water drinken, gluren wie er in de kerk zit, naar buiten kijken, naar de havens en het strand. De dominee hoor ik op de achtergrond. Natuurlijk luister ik wel naar wat hij zegt, maar het is wel anders.’’ Leuk: ,,Ik kom al lang achter het bekende ‘groene gordijntje’, nog voor mijn geboorte zat ik in mijn moeders buik op de orgelbank. Ik ging bijna altijd met haar mee. Het orgel had iets magisch. Later begon ik met registreren.’’
lUB de BOer Genieten: ,,Een paar gemeenteleden zongen eens in de Petrakerk tweede stem bij ‘Lichtstad met uw paarlen poorten’.” Lastig: ,,In de Bethelkerk met de beamer. Voor de dienst moesten we een lied zingen en de dominee had iets anders aan het beamerteam doorgegeven dan aan mij. Gelukkig kon ik vrij snel meespelen en kwam het goed.’’ Tijdens de dienst: ,,Voor de dienst kijk ik altijd even door de gordijntjes, maar tijdens de dienst luister ik naar de preek. Tijdens de collecte probeer ik dan iets toepasselijks te spelen.’’ Anekdote: ,,In De Poort vergat ik na de zegen het ‘Amen’ in te zetten, waarna de dominee met een luid ‘Amen’ afsloot, waaruit ik begreep dat ik iets vergeten was…’’
gordijn
jOUke POsThUMUs Fijne sfeer: ,,Als er samenspel is met
alBerT wakker Mooiste herinnering: ,,Wijlen Frits Bode complimenteerde mij na een doopdienst over mijn spel. Ik loop er ‘groos’ op als familieleden mij vragen voor een rouw- of trouwdienst.” Vervelend moment: ,,Ik ben een paar keer uit de Petrakerk gehaald, omdat in de andere kerk geen organist was. Je moet je haasten en zonder voorbereiding spelen.’’ Tijdens de preek: ,,Lang geleden werd tijdens de preek wat afgerookt. Na de collecte werd er eentje opgestoken met de deur van de zaal open, zodat de dominee gehoord kon worden. Ik deed ook mee. Gelukkig ben ik er al lange tijd af.’’ Leuk: ,,De kinderen waren nog klein en gingen vaak mee. In de Bethelkerk stond een collectebus op de tafel. Tijdens de preek gaf een van hen
MennO hakVOOrT Bezig: ,,Als organist doe je gewoon je ding. Ik ben dan vooral bezig met het neerzetten van de muziek, bedenken hoe je een intro gaat doen en of ik bij drie coupletten van een lied wel of niet ga moduleren.’’ Tijdens de preek: ,,Tijdens de preek luister ik vooral en probeer een lied of stuk bij de preek te zoeken.’’ Anekdote: ,,Ik merkte dat het pedaal een ‘hanger’ had, toen Jaap speelde in de Petrakerk. Lastig, want het was geen kwestie van een register sluiten, en zou de hele dienst te horen zijn. Ik liep naar boven om hulp te bieden, maar de orgelkast zat op slot. Krek nu! Ik buitenom naar de koster, die sleutel ophalen. Ondertussen was de dominee binnen, terwijl ik met een zak vol sleutels naar boven liep. Ja hoor, de goede zat erbij. Jaap de orgelkast in op zoek naar de hanger. Hij had ‘m snel gevonden. Ik was benieuwd en ging naar binnen om te kijken. Het is gewoon een houten vloertje en we zijn beiden wat vervaarlijk te kraken. Wij er vlug uit! Ondertussen had de dominee na het stil gebed het intochtslied aangekondigd. Jaap zat precies op tijd op de orgelbank en ik kon naar beneden de kerk in. Na de dienst hielden mensen me aan, ze dachten dat ik het probleem had opgelost. Geloof me, het was mij waarschijnlijk nooit zo snel gelukt! Buiten stonden eruit gezien hebben als we met z’n tweeën op de preekstoel neergedaald waren… De predikant kwam net langs en wij stonden eigenlijk klaar om zijn bedankje te ontvangen, omdat we de dienst hadden gered, maar hij sprak ons een beetje verbolgen aan op het feit dat we onder het stil gebed zo’n lawaai maakten. We waren perplex!’’
net zoveel tijd heeft besteed aan zijn liturgie als aan zijn preek.’’ Vervelend: ,,Vlak voor de dienst. Ik ben veertien jaar organist, maar die spanning houd ik. Gelukkig zit ik verscholen, want ik kan er niet tegen als de gemeente op mijn handen meekijkt.’’ Tijdens de dienst: ,,De dienst beleef ik net zoals beneden. Je zit alleen wat vrijer en wat ruimer!’’ Leuk: ,,Als jongetje kwam ik al boven bij de organisten ’s zondags. Dat maakte indruk en ik leerde er veel van. Op den duur word je zelf organist. Bij mijn eerste dienst in De Poort zette ik een psalm met de verkeerde toon in. Later zei Meindert Kramer, die toen in de kerk zat: ‘Fouten maken mag, maar hoeft niet’. Dat heb ik onthouden. Belangrijkst: ,,Als organist ben je dienstbaar aan de gemeente. De gemeentezang goed begeleiden en toepasselijke stukken en liederen spelen. Daar draait het om!’’
#
Meere-orgel magazine
! 29
jaaP kraMer PasTerkaMP Top: ,,Bijzondere diensten en feestdagen. Een volle kerk zingt uit volle borst mee.” Vervelend: ,,Van de koster kreeg ik een briefje waarop het eerste lied met één couplet stond dat vóór de dienst gezongen zou worden. De gemeente zong het lied en daarna verwachtte ik de binnenkomst van de kerkenraad. Het bleef doodstil en mijn registrant nam poolshoogte. De broeders zaten in de consistorie te wachten op het tweede couplet en de gemeente was ook in afwachting.’’ Tijdens de dienst: ,,Ik doe een loopje, je zit dan al een hele tijd op de orgelbank. Ik vind het prettig om apart te zitten, want daardoor kan ik intenser luisteren.” Leuk: ,,Als organist ben je ruim van tevoren aanwezig en we Heerlijk en niemand die dat merkt… Na de dienst hoorden we dat de geur van het dus bij één keer!’’
Meer info op: www.meereorgel.nl
! 30
Meere-orgel magazine
Top: ,,Als 14-jarig jongetje mocht ik voor het eerst de samenzang begeleiden in de Bethelkerk tijdens Zingen in de Zomer!’’ Lastig: ,,Vorig jaar in de Petrakerk raakte de windmotor van het orgel defect terwijl ik speelde. Door te weinig wind had het orgel geen volume en klonk vals.’’ Tijdens de preek: ,,Luister ik gewoon rustig, af en toe bladerend door zangbundels, zoekend naar liederen als antwoord op de prediking.’’
Genieten: ,,Zomaar ineens klopt alles: dat ene lied op dat ene moment, de gemeente zingt bezielend, alles gaat vanzelf.’’ Tijdens de preek: ,,Om mijn taak zo goed mogelijk uit te voeren neem ik de dienst vooraf altijd thuis door en schrijf m’n ideeën op, anders vergeet ik ze. Soms krijg ik tijdens de meditatie andere ideeën en blader door liedbundels of schrijf wat nootjes op papier, maar ik luister toch vooral.’’ Nuttig: ,,Je kan je prima voorbereiden, maar soms komt alles er anders uit. Daardoor heb je weleens het idee dat het wat moeizaam ging, terwijl mensen juist positief reageren. Andersom is ook wel eens gebeurd en kreeg ik kritische opmerkingen. Kan trouwens best nuttig zijn.’’
Wij zetten graag de juiste toon voor u!
Vivan accountants - adviseurs is een accountantskantoor met een duidelijk en helder geluid. Uw bedrijf is als een zelfgeschreven muziekstuk. Vooraf heeft u uw plannen op papier gezet, maar bij de uitvoering kan de toonzetting nog wel wijzigen. De adviseurs van Vivan accountants - adviseurs zijn u hierbij graag van dienst, want de toon maakt uiteindelijk de muziek.
Je kan beter ondernĂŠmen EMMELOORD | KAMPEN | URK | Het Spijk 10, Urk | Tel. 0527-684600 | www.vivan.nl