c't magazine april

Routerkeuzevrijheid: Staatssecretaris schuift beslissing af www.ct.nl F&L Media B.V. Ubiquity UAP-AC-LR Unify-accesspoint

WINDOWS 7

DE TIJD DRINGT Het einde van de security-updates Dit zijn de gevolgen Nu overstappen

• De optimale kantoor-pc • Docker op de Raspberry Pi • Windows managen met WMI • Nieuwe zoomfunctie in PowerPoint • Wat heb je nodig voor een 10Gbit-netwerk

GETEST

15,6"-notebooks vanaf 600 euro Beamers van Full HD tot 4K Mobiele documentscanners Synology DS2419+ NAS BitLocker-ssd's

april 2019

Multifunctionele zwart-wit printers

€ 6,99

Inkjet- versus laserprinters • speciaal voor zakelijk gebruik

Antivirusprogramma’s getest De meerwaarde van security-suites • volstaat Windows Defender?

AP

Windows 7: einde updates • Test antivirusprogramma's • Zakelijke zwart-wit printers • Optimale kantoor-pc • BitLocker-ssd's

4 april 2019

Inhoud 4/2019 Nieuws 6 Algemeen 8 Hardware 10 Software 12 Mobiel

72 Beamers met 4K, pseudo-4K en Full HD 82 All-in-one zwart-wit-printers 96 Wat heb je nodig voor een 10Gbit/s-netwerk 102 Mobiele scanners getest 104 Ssd's voor Microsoft BitLocker 112 Mini-workstations van HP en Lenovo

14 Linux 15 Wetenschap 16 Vorderingen routerkeuzevrijheid 30 Lifestyle 33 Surftips

Software

Achtergrond 34 Antivirus: doen of niet?

116 Windows managen met WMI

Praktijk

28 RegistryChangesView 1.10 registerback-uptool

38 Negen virusscanners getest

28 Tilix Tiling terminal-emulator

46 Windows-beveiliging naast de virusscanner

29 Cmus audioplayer voor de console

48 FAQ: Antivirus

29 Netdata realtime-monitoring

56 Laatste jaar met support voor Windows 7

31 Apps

61 Opties na beĂŤindiging support Windows 7

32 Games: Far Cry: New Dawn / Metro Exodus

66 De optimale pc: bouwvoorstel kantoor-pc

Hardware

34

20 Philips 499P9H curved 49"-display 20 Toshiba N300 6 TB NAS-schijf 21 Synology DS2419+ 12-bay NAS 21 Samsung 970 Evo Plus PCIe-ssd 21 AVM Fritz!DECT 400 DECT-schakelaar 22 D-Link Covr 2202 mesh-wifisysteem 22 Gigabyte M.2 PCIe SSD 23 Ubiquiti Unifi UAP-AC-LR accesspoint 23 Philips 241B7QGJEB 24" milieuvriendelijke monitor 24 Cherry MX Board 3.0 office-toetsenbord 24 Buffalo LGY-PCIE-MG 10Gbit/s-netwerkkaart 26 Sennheiser Momentus True Wireless headset 26 Roccat Renga Boost stereo gaming-headset 50 15,6"-notebooks van 600 tot 800 euro

4

Antivirus: doen of niet?

Antivirusprogramma's voor Windows zijn er te kust en te keur, van gratis tot aardig aan de prijs. Maar is een los antivirusprogramma nog wel nodig? Windows Defender heeft namelijk een flinke inhaalslag gemaakt. We zijn op zoek gegaan naar een antwoord op die vraag.

c't 2019, Nr. 4

56

Zakelijk uitgelicht 23 Ubiquiti Unifi UAP-AC-LR accesspoint 50 15,6"-notebooks van 600 tot 800 euro 56 Laatste jaar met support voor Windows 7 66 De optimale pc: bouwvoorstel kantoor-pc 82 All-in-one zwart-wit-printers 102 Mobiele scanners getest 121 Remote desktopverbinding in Windows 10

82

De tijd tikt voor Windows 7 ..

Windows 7 wordt nog steeds veel gebruikt, maar Microsoft houdt vast aan zijn tijdsplanning: op 14 januari 2020 eindigt de ondersteuning. Wat betekent dat concreet, wat zijn de gevolgen en welke oplossing bestaan daarvoor?

70 Tips voor het installeren van beamers 76 PowerPoints nieuwe zoomfunctie 80 FAQ: nieuwe wifi-standaarden 92 Windows 10 telemetrie stopzette 98 Eerste stappen in Microsoft Planner 108 Zelfversleutelende ssd's gebruiken met BitLocker 111 FAQ: BItLocker 121 Remote desktopverbinding in Windows 10 124 Webapplicaties zonder (eigen) server 126 Docker op de Raspberry Pi 132 DNS-versleuteling voor meer privacy 138 Interactive malware-analyse met any.run 142 Tips en trucs

Vaste rubrieken 3 Voorwoord

Multifunctionele zwart-wit printers Op je werkplek is een compacte en simpel te bedienen zwart-wit printer fijn. Dit is normaal gezien de plek waar je veel laserprinters tegenkomt. Maar er zijn interessante opties met inkt die qua verbruikskosten en uitstoot de concurrenten uit het laserkamp prima kunnen verslaan.

4 Inhoud 145 Colofon 146 Volgend nummer

c't 2019, Nr. 4

Abonnement afsluiten? Kijk voor actuele aanbiedingen op www.fnl.nl/ctabo!

5

Achtergrond | Vrije routerkeuze

Vrije routerkeuze?!

De nog lange weg naar een vrije routerkeuze Het nieuws dat KPN zijn dochter­ bedrijf XS4ALL wil opheffen en onderbrengen onder de grote KPN­ paraplu zal weinig mensen zijn ontgaan. De XS4ALL­gebruikers reageerden verontwaardigd. Er werd zelfs een actiegroep ‘XS4ALL moet blijven!’ opgezet, die gebrui­ kers opriep een petitie te tekenen om opheffing te verhinderen.

Daniel Dupré en Noud van Kruysbergen

D

e meeste mensen zullen wellicht een beetje vreemd opkijken van zo’n heftige reactie op zoiets als het verdwijnen van een internetserviceprovider.

Het is tenslotte niet de eerste keer dat een provider verdwijnt of in een andere partij opgaat. Niemand ging handtekeningen verzamelen toen UPC opging in Ziggo en ook niemand denkt met weemoed terug aan de 16

tijd dat men nog internet van Chello kreeg.

Het verschil is ten dele de historische achtergrond, omdat XS4ALL ooit is opgericht door een groep hackers, en veel HCC-leden bij de provider terechtkwamen na de overname van HCCnet in 2005. Het imago van XS4ALL van buitenbeentje op de internetmarkt werd bovendien gecultiveerd om gebruikers vast te houden en aan te trekken. Ondertussen werd XS4ALL in 1998 al overgenomen door KPN, maar had dat voor gebruikers geen gevolgen.

Je zou dus denken dat het eigenlijk niet veel uitmaakt of die gebruikers nu diensten afnemen van een bedrijf dat XS4ALL of KPN heet, het is uiteindelijk toch hetzelfde concern. Maar een reden dat gebruikers bewust voor XS4ALL als internetprovider kiezen, is dat je bij een XS4ALL-abonnement niet verplicht wordt om hun apparatuur te gebruiken als je dat niet wilt. Alle informatie die je voor een werkende aansluiting nodig hebt, krijg je bij het sluiten van je abonnement toegestuurd. En als de modem/router die

wordt meegeleverd niet aan je wensen of eisen voldoet, kun je er zelf een aanschaffen en heb je alle gegevens bij de hand om die aan te sluiten.

Eigen spul Bij andere aanbieders ziet dat er helaas anders uit: bij een abonnement moet je de meegeleverde modem/router gebruiken, anders heb je geen internet, kun je niet bellen of geen tv kijken. Daar komt bij dat de meegeleverde apparatuur niet altijd van even hoge kwaliteit is, of niet geschikt is voor je specifieke situatie. Je hebt dan de mogelijkheid om bijvoorbeeld de wifi van de meegeleverde modem/router uit te schakelen of de router in een soort bridge-modus te laten zetten door de provider. Daar kun je dan een eigen router op aansluiten, die dan echter alleen als een soort veredelde switch en/of accespoint functioneert. Dan heb je twee apparaten achter elkaar geschakeld (dubbel NAT), wat niet alleen onhandig is en een rommeltje c’t 2019, Nr. 4

Achtergrond | Vrije routerkeuze

geeft aan extra draden en stekkers, maar cember 2016, houdende regels inzake eindDe internetproviders waren van mening apparaten ter implementatie van richtlijn dat het niet om een verduidelijking ging ook nog eens zinloos energieverbruik betekent.

2008/63/EG (Besluit eindapparaten). Daarin van waar zich het netwerkaansluitpunt We hebben in het verleden wel eens wordt bepaald dat internetproviders het eigenlijk bevond, maar dat meteen maar zitten sleutelen aan een Experiabox van mogelijk moeten maken dat gebruikers hun de hele wetgeving werd veranderd [3].

KPN met een managed switch ervoor om eigen apparatuur kunnen aansluiten: Volgens hen hield de overheid niet voldoende rekening met de consequenties de verschillende VLAN’s voor internet, tv van die verandering, en dat had ingrijen telefonie te kunnen scheiden. Je kunt Een aanbieder van een openbaar telecommunicatienetwerk zorgt er voor dat eindpende technische implicaties. Bovendien de internet-VLAN dan rechtstreeks naar apparaten […] op daartoe geschikte netwerk- zouden er ernstige security issues zijn als de eigen router doorsluizen en het dataverkeer van de andere twee door de Exaansluitpunten kunnen worden aangesloten consumenten onveilige of verouderde apperiabox laten afhandelen. Als het werkte, paratuur zouden gebruiken. De situatie en kunnen blijven worden gebruikt. was dat maar tijdelijk omdat de router zou volledig onbeheersbaar worden en de van KPN dan geen updates kon krijgen en providers zouden geen adequate service De grote klacht van de internetproviders je het originele systeem af en toe moest meer kunnen bieden of garanties over de over zowel de Europese regels als die van herstellen. Een hoop gedoe, wat allemaal internetsnelheden kunnen leveren. de Nederlandse overheid is daarbij dat het niet nodig zou zijn als je gewoon een eigen Kortom: de providers waren niet blij niet duidelijk is waar het openbare netwerk router op de internetverbinding zou kundat het erop begon te lijken alsof het netvan de provider eindigt en het netwerk van nen aansluiten. werkaansluitpunt bij de fysieke kabel in de eindgebruiker begint, oftewel waar het Het zou dan ook mooi zijn als je bij je de gangkast kwam te liggen in plaats van aansluitpunt zich bevindt. provider de inloggegevens zou kunnen opdat zij daar zelf nog wat hardware achter Vervolgens heeft het Ministerie van vragen en daar je eigen spullen mee kunt konden zetten om hun systeem in eigen Economische Zaken en Klimaat in december installeren. De fabrikanten van de door de hand te kunnen houden. Daarbij werd de 2017 de Toelichting op de openbare consultatie van de Beleidsregel netwerkaansluitpunt provider meegeleverde netwerkapparaten vermeende veiligheid als argument gebruikt, maar eigenlijk ging het alleen om gepubliceerd ter voorbereiding op een zullen daar ongetwijfeld niet bij mee zijn, het kunnen controleren van het internetbeleidsregel die het scheidingspunt verduidemaar de andere fabrikanten des te meer, lijkt tussen het openbare elektronische comverkeer wat betreft DRM-beschermde conomdat zij een koppeling van abonnement municatienetwerk en het private netwerk van tent en telefonie. Als gebruikers daar eigen en netwerkapparaten als oneerlijke concurrentie beschouwen. de eindgebruiker, het zogeheten netwerkaanhardware voor konden gebruiken, was het sluitpunt.

Die situatie is zeker niet uniek voor controleren van (en daarmee laten betalen Nederland, maar geldt in de meeste Eurovoor) content een stuk lastiger – en werd In rep en roer pese landen [1]. Omdat dat indruist tegen het zelfs mogelijk via andere dienstverleners De providers waren meteen in alle staten. dan de provider zelf. het principe van een vrije markt en keuzevrijheid voor consumenten, besloot de EU Begin 2018 maakten ze hun protest op enkele jaren geleden dat te regelen in Eurodeze gang van zaken duidelijk in diverse Bezwaren ongegrond pese wetgeving. In 2015 heeft de Europese reacties, waarbij ze het ministerie kwalijk Als reactie op de protesten van de internetproviders heeft het Ministerie van Unie de keuzevrijheid van eindgebruikers namen dat ondanks eerdere toezeggingen Economische Zaken een onafhankelijk bij het kiezen van telecomrandapparatuur dat de nieuwe regelgeving geen verstrekkende gevolgen zou hebben, deze juist een onderzoek laten doen door Stratix. Bij dat uitgesproken in de Verordening (EU) heel grote impact zou hebben. Het verwijt onderzoek lag de nadruk op de technische 2015/2120 van 25 november 2015 tot vaststelling van maatregelen betrefveiligheidsaspecten van een fende open-internettoegang vrije routerkeuze, niet op de interpretatie van de regelgeving en tot wijziging van Richtlijn 2002/22/EG inzake de universele De vrije keuze van eindapparaten [4]. Stratix heeft naast de technische aspecten van de internetdienst en gebruikersrechten met heeft weinig effecten op het aanbieders ook gekeken naar betrekking tot elektronische communicatienetwerken en -diensten de mogelijke ontwikkelingen functioneren en de veiligheid en Verordening (EU) nr. 531/2012 in de beveiliging van eindapvan het netwerk paraten door fabrikanten en de betreffende roaming op openbare mobiele-communicatienetverantwoordelijkheden van de werken binnen de Unie (zie de eindgebruikers. Daarbij heeft was dat de providers geconsulteerd zouden link onderaan dit artikel). Een hele mond Stratix bovendien gesprekken gehouden worden, en dat volgens hen niet gebeurd is, vol, maar de essentie van die verordening: met de internetproviders, waarbij die ook en dat de staatssecretaris van Economische konden reageren op de conclusies in een Zaken en Klimaat uitging van een situatie Voor de toegang tot het internet moeten de draftversie van het rapport. Die conclusies op de markt voor elektronische communicaeindgebruikers vrij kunnen kiezen uit verscheizijn redelijk eenduidig: dene soorten eindapparatuur als gedefinieerd tiediensten zoals die was begin jaren 90 van in Richtlijn 2008/63/EG van de Commissie. de vorige eeuw [2]. Hun argument is dat waar Over het geheel kan gezegd worden dat de in de tijd van de analoge televisie de convrije keuze van eindapparaten weinig effecten sument geen actieve apparatuur nodig had, Dat heeft de Nederlandse overheid vervolheeft op het functioneren en de veiligheid van gens opgenomen in het Besluit van 12 dedie tegenwoordig wel nodig is. het netwerk. c’t 2018, Nr. 4

17

Test | Antivirus: softwaretest

Viraal gevecht Antivirusprogramma's getest De ingebouwde virusscanner van Windows 10 beschermt inmiddels heel goed, maar heeft wel weer andere minpunten. Daarom hebben we acht alternatieven getest die beter uitgerust zouden moeten zijn en makkelijker te bedienen.

Jan Schüßler

A

ls je zoekt naar een reden waarom je een virusscanner zou moeten installeren in plaats van de in Win­ dows 10 zittende Defender, dan is één ding meteen duidelijk: de virusbescherming kan het niet zijn, want Windows Defender draait intussen prima mee in de topklasse van anti­ virusprogramma's. Daar moet je ook weer niet meteen uit concluderen dat de pro­ ducten van Avira, Kaspersky en McAfee en dergelijke overbodig zijn, want de virusbe­ 38

scherming alleen is niet zaligmakend – ook de snelheid, de uitrusting en een goede con­ figureerbaarheid kunnen argumenten zijn.

In de toekomst kan ook security weer een koopargument worden, want een software­ monocultuur brengt het risico met zich mee dat de eventuele kwetsbaarheden daarvan maximaal benut gaan worden – Windows zelf is daar het beste schoolvoorbeeld van.

Om te achterhalen wat andere antivirus­ programma's meer bieden, hebben we Win­ dows Defender vergeleken met acht produc­ ten van bekende producenten. Voor het selecteren van de pakketten was het voor ons van belang dat de producten de laatste maanden een overtuigende prestatie lever­ den wat betreft de virusbescherming. Daar­ voor hebben we gekeken naar de resultaten van de testlaboratoria AV­Comparatives en AV­Test.

Het aanbod bleef daarmee echter re­ delijk groot, zodat we het testveld verder ingedikt hebben. De antivirusproducent

Bitdefender heeft bijvoorbeeld licenties van zijn antivirustechniek aan relatief veel aanbieders van security­software gegeven – de engine ervan zit bijvoorbeeld in de producten van BullGuard, Emsisoft, F­Secure en G DATA, en in de programma's van een aantal Chinese aanbieders zoals Qihoo 360 en Tencent. De virusbescherming daarvan komt gemiddeld overeen met de resultaten van Bitdefender zelf – of doet het wat min­ der omdat die andere aanbieders in eerste instantie op de database­updates van Bit­ defender zijn aangewezen voor nieuwe virusdefinities voor hun eigen producten.

Daarom hebben we ons beperkt tot twee producten met Bitdefender­techiek, een van G Data en een van Bitdefender zelf.

We hebben ook, voor zover beschikbaar tenminste, de gratis producten van de be­ treffende producenten bekeken om te ach­ terhalen waar je rekening mee moet houden als je geen geld voor virusbescherming wilt uitgeven. In de andere gevallen namen we de goedkoopste zinvolle koopversie van het programma.

Een uitzondering daarop is Bitdefender: dat bedrijf biedt wel een gratis antivirus­ programma, maar dat heeft zo goed als geen instellingsmogelijkheden. Daarom zijn we bij Bitdefender voor de klassieke antiviruslicentie gegaan.

In het geval van Norton is er de iets goedkopere Basic­versie, maar die heeft c’t 2019, Nr. 4

Test | Antivirus: softwaretest

geen updategarantie naar de nieuwste programmaversie. Daarom hebben we de Security Standaard­versie genomen.

Daardoor komt het totale rijtje van geteste programma's uit op de gratis virus­ bescherming van Avast, Avira, Kaspersky en Microsoft en aan de andere kant Bitdefen­ der Antivirus Plus, Eset NOD32 Antivirus, G Data Antivirus, McAfee Total Protection en Norton Security Standaard. Die hebben we getest met Windows 10 Pro 1803 en 1809.

Kerntaken De essentiële componenten van alle antivirusprogramma's zijn een on­access scanner, die bestanden en bestandsover­ drachten tijdens de toegang controleert en indien nodig hun gedrag monitort (vaak ook wel live­bescherming genoemd) en een on­demand scanner, die bestanden met een simpele rechter muisklik in Ver­ kenner of volgens een tijdschema onder­ werpt aan een controle.

Veel producten maken onderscheid tussen snelle en complete scans. Het verschil daar­ tussen is dat een snelle scan alleen bepaalde delen van het systeem controleert die als bijzonder gevaarlijk gelden – bijvoorbeeld e­mail en browser­caches en Autostart­ elementen.

Dat de bescherming door de cloud ondersteund wordt is vanzelfsprekend: dat helpt om nieuwe of gemuteerde virussen sneller te herkennen zonder dat daar eerst een update van de virusdefinities­database voor nodig is. Als een uitvoerbaar bestand zich opvallend gedraagt, dan controleert de scanner in de cloud van de producent of er al informatie over bekend is. Zo niet, dan wordt het bestand ter analyse geüp­ load. Dat mechanisme zul je in een aantal gevallen willen uitschakelen – bijvoorbeeld als je als softwareontwikkelaar met eigen code bezig bent en wilt verhinderen dat die in verkeerde handen valt. Helaas bieden niet alle producten het uitschakelen van die cloudfunctie (zie de tabel aan het eind).

Sommige pakketten bieden een speci­ ale e­mailbescherming, waarbij een plug­in zich in het dataverkeer nestelt en de e­mails al tijdens het downloaden controleert op malware. Dat klinkt erg veilig, maar is voor­ namelijk een psychologisch voordeel. Het is belangrijker dat een virus überhaupt her­ kend wordt – of dat nu al bij het downloa­ den is of pas als je de bijlage van een e­mail opent speelt verder geen rol.

Een voordeel van een aparte e­mail­ bescherming is dat je daarmee in het ge­ heel niet in de verleiding zult komen om een geïnfecteerde mail te openen of door

Beschermingsbeoordeling De geteste programma's moeten wat betreft virusbescherming geen ongewenste verrassingen bieden. Om de geselecteerde programma's te testen, hebben we de virusbeschermingstests van de onafhankelijke testlaboratoria AV-Comparatives en AV-Test gebruikt (zie de link onderaan dit artikel).

AV-Comparatives biedt voor het eerste en tweede halfjaar van 2018 een overzicht van de infectieratio's van talrijke producten bij de real-world-test.

Geen enkel product is perfect, maar we verwachten een infectieratio van maximaal één procent, gemiddeld over 2018. Alle geteste programma's voldoen

c’t 2018, Nr. 4

daaraan – Eset maar net met zijn score van 1,0 precies. Norton doet dat het best met 0,0 procent, gevolgd door Microsoft (0,1 procent) en Bitdefender (0,15 procent).

G Data is in 2018 niet getest bij AV-Comparatives. Het ideale resultaat van Norton moet wel gerelativeerd worden: het laat zien dat dit antivirusprogramma alle infecties bij deze test tegenhield, maar daar kun je niet simpelweg uit concluderen dat de bescherming daarmee perfect is.

AV-Test classificeert de bescherming in punten, die in stappen van een half lopen van 0,0 tot en met 6,0. Als je de resultaten van de vijf tests van AV-Test van februari, april, juni, augustus en okto-

ber middelt, zitten de meeste aanbieders op een hoog niveau: Bitdefender, Kaspersky en Norton halen de volle 6,0 punten, maar Avast, Avira G Data en Microsofts Defender komen ook tot een zeer acceptabele score van 5,8 punten.

Eset is ook hier weer een uitschieter.

AV-Test heeft het programma in 2018 niet getest, maar sinds oktober zit Eset in elk geval weer in de Enterprise-test en komt daar tot 6,0 punten. We hebben dan ook besloten om het Eset-product ondanks de nog net acceptabele resultaten bij AV-Comparatives mee te testen – al is het maar omdat je er zo lekker veel aan kunt configureren.

39

Toner vs inkt Multifunctionele zwart-wit printers voor zakelijk gebruik Op je werkplek waar brieven en formulieren regelmatig uit de printer komen rollen, is een compacte en simpel te bedienen zwart-wit printer fijn. Dat is normaal gesproken een plek waar je veel laserprinters tegenkomt. Er zijn echter interessante opties met inkt de concurrenten uit het laserkamp prima kunnen verslaan.

Rudolf Opitz

82

A

ls je op je werkplek vaak een printje moet maken, wil je die printer het liefst dichtbij hebben staan. Dan hoef je niet steeds het halve kantoor door om je prints op te halen en hou je je pc continu in het oog. Handig als je een gedeelde werkruimte hebt en mensen relatief makkelijk toegang hebben tot je pc. Een compacte multifunctional is dan ideaal. Die kan printen, scannen, kopietjes maken en je post digitaliseren en eventueel nog een fax de deur

uitdoen. Zwart-wit apparaten zijn in de praktijk bijna altijd laserprinters. Alleen Epson brengt enkel in zwart-wit printende inktjets uit.

We hebben zeven recente lasermultifunctionals en de Epson EcoTank ETM2140 [1] naast elkaar gezet. We hebben getest hoe goed ze presteren bij typisch kantoorgebruik. De overige geteste apparaten zijn de Avision AM3021S, Brother DCP-L2550DN, Canon i-Sensys MF269dw, HP LaserJet Pro MFP M148fdw, Kyocera c’t 2019, Nr. 4

Test | Zwart-wit multifunctionals

Ecosys M2135dn, Ricoh SP230SFNw en de Xerox WorkCentre 3335V/DNi. Alle printers hebben een papiervoorraad van minimaal 250 pagina's normaal papier, printen 20 pagina's in een minuut en automatisch dubbelzijdig (duplex).

Uitrusting en opties Het prijskaartje voor de printers loopt uiteen van 140 tot 480 euro. De modellen van Avision, Brother en Epson zijn 3-in-1-multifunctionals die kunnen printen, kopiëren en scannen, maar geen fax kunnen verzenden. Als je dat wel wilt, kun je voor een paar euro meer een vergelijkbaar model aanschaffen dat wel kan faxen.

Behalve een voorraadbak voor 250 pagina's hebben ze allemaal een invoer voor een enkele pagina of een speciale invoeroptie voor bijvoorbeeld enveloppen. Alleen Kyocera en Xerox bieden nog meer voorraadopties voor papier via extra invoerbakken.

De voorraad ligt bij alle modellen stofvrij opgeborgen in de behuizing. De geprinte pagina's worden bovenop de tray tussen de printer en het scannerdeel gedeponeerd en net als bij laserprinters met de geprinte kant naar beneden. Dat geldt ook voor de printer van Epson die met inkt werkt.

Je hoeft daarbij geen lompe tray uit te klappen, dus je hebt niet veel meer plek nodig dan de footprint van de printer. Alleen bij het printen van adressen op enveloppen en bij dikkere printmedia moet je de modellen van Brother en Ricoh aan de achterkant openklappen, zodat alles makkelijk door de printer getransporteerd kan worden. Bij het neerzetten van het apparaat moet je dus opletten dat je aan de achterkant nog wat ruimte overhoudt. De aardig forse apparaten van Avision, Kyocera en Xerox zijn alleen geschikt voor een behoorlijk flink bureau.

Of zet ze op een eigen tafel.

Afgezien van de Epson EcoTank (die alleen een flatbedscanner heeft) hebben alle printers een automatische document invoer voor de scanner. Die zorgt ervoor dat je meerdere losse pagina's in één ruk kunt scannen, kopiëren of faxen. Dat geldt wel alleen enkelzijdig.

Alleen de Canon kan pagina's automatisch draaien, en dan de achterkant scannen om op die manier op eigen houtje duplex kopieën maken.

Als het om de basisfuncties gaat, zijn alle printers makkelijk te bedienen. Maar bij het instellen van opties voor het koc’t 2018, Nr. 4

Avision AM3021S

Brother DCP-L2550DN

Canon i-Sensys MF269dw

Epson EcoTank ET-M2140

HP LaserJet Pro M148fdw

Kyocera Ecosys M2135dn

Ricoh SP230SFNw

Xerox WorkCentre 3335V/DNi

Laserprinters blinken uit in het printen van tekst. De optimale kwaliteit zie je echter alleen terug bij de Canon, HP en Xerox. De EcoTank van Epson kan het goed bijbenen. Bij het printen van foto's presteert hij stukken beter dankzij een fijner raster dan de laserprinters.

Duur goedje

piëren en scannen zijn de overzichtelijke touchscreens van Canon en Xerox wel erg fijn. De Brother, HP en Ricoh vallen wat dat punt betreft negatief op. Ze hebben alleen tweeregelige monochrome tekstdisplays. Voor het wijzigen van de instellingen moet je je door menu's heen worstelen.

Alleen de printers van Avision, Kyocera en Xerox hebben een usb-hostpoort om een usb-stick in te pluggen.

De Avision-printer gebruikt een usb-stick alleen als opslaglocatie voor scans. De Kyocera en Xerox printen ook de pdf's of jpeg- en tiff-afbeeldingen die op de stick staan.

De mythe dat laserprinters goedkoper printen dan printers die inkt gebruiken, blijft hardnekkig. Bijna altijd geldt juist het omgekeerde. Onze vergelijkende test laat een bijzonder extreem voorbeeld zien. Als je de energiekosten niet meerekent, liggen de printkosten bij de lasers per ISO-pagina (ISO/IEC 19752) tussen de 2,68 (Xerox) en 4,07 cent (Ricoh). Onder de printkosten vallen ook de toner en drum. Behalve bij de Kyocera vallen die onder het verbruiksmateriaal. Xerox heeft een XXL-cartridge, waardoor de printkosten nog verder kelderen naar 1,84 cent. Maar deze kost met zijn 250 euro

Verbruikskosten toner/inkt [Cent / ISO-pagina]

Cartridge / fles

(X)XL-cartridge

Inclusief verbruiksmateriaal

< beter

< beter

< beter

Avision AM3021S

2

–

Brother DCP-L2550DN

4,25

Canon i-Sensys MF269dw

4,41

Epson EcoTank ET-M2140

0,25

Ricoh SP230SFNw Xerox WorkCentre 3335V/DNi

3,24 0,28

4,66 3,33

3,77

2,80 –

HP LaserJet Pro M148fdw Kyocera Ecosys M2135dn

2,79 3,03

3,19

3,55

–

3,33

4,84 4,22

3,09 1,66

4,07 1,84

83

Maak kennis met meer tijdschriften

Bestel jouw magazine op: www.fnl.nl