Koha 994

KOHA Javore Podgoricë e enjte, 13 janar 2022 Viti XXl Numër 994 Çmimi 0,50

Media duhet të jenë në shërbim të njerëzimit, jo burim dezinformimi ISSN 1800-5696

Sfidat e aspiratave euro-atlantike të Malit të Zi

Komanda Amerikane e Operacioneve Speciale në Evropë, me shtab në Shqipëri

PËRMBAJTJE

6

10 Përsëritje e historisë

Refuzimi i argumentit është fillimi i robërisë

14

16 Me shpresa të reja, në fillimin e ri

Parlamentarizmi dhe shqiptarët në Mal të Zi

KOHA Javore Themelues: Kuvendi i Malit të Zi Gazetë javore për aktualitete, shkencë dhe kulturë, Numri i parë doli më 21 shkurt 2002.

Botues: Këshilli

Kombëtar i Shqiptarëve Redaktor Përgjegjës: Ali Salaj Gazeta redaktohet nga kolegjiumi:

Fahrudin Gjokaj (Redaktor Teknik & Sistem Inxhinjer) Ismet Kallaba (aktualitete, sport), Toni Ujkaj (kulturë) Vijoleta Berishaj (sekretare teknike) Adresa: Kral Nikolla 27a/4, Podgoricë 81000, Mali i Zi Telefon: 020/240-659 E-mail: kohajavore@t-com.me www.kohajavore.me

2

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

PËRMBAJTJE

18

22 Etruri

Udhëtim trevjeçar i piktores nëpër trevat shqiptare

24

28 Kleriku trieshjan që flijoi jetën për Krishtin duke i ndihmuar popullit KOHA Javore KOHA Javore

Motra imcake që e përloti Papa Françeskun KOHA Javore KOHA Javore

Podgoricë e enjte, 22 dhjetor 2016 Viti XV Numër 745 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 8 dhjetor 2016 Viti XV Numër 743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 29 dhjetor 2016 Viti XV Numër 746 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte, 15 dhjetor 2016 Viti XV Numër 744 Çmimi 0,50

Pa ndonjë NDRYSHIM

pozitiv

Teatri - një dëshirë e munguar e ulqinakëve Qençe

APATIA politike

Shqiptarët në Mal të Zi gjatë vitit 2016

SHQIPTARËT E 1001 HALLEVE

Komedia e mjerimit

mjerimit Komedia e

Në udhëkryq

1 NSSI

6965-008

ëve ulqinaka re mungu ë e dëshir nhjëet trit-o Teaje Në udhëkryq

Shkodra, qyteti më joshës për krajanët krajanët joshës për qyteti më Shkodra,

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

1 NSSI

6965-008

e luftës viktimat që nderoi Manifestim

nuk jetohet ma

ISSN 1800-5696

ISSN 1800-5696

Manifestim që nderoi viktimat e luftës

Qëndrimi anticivilizues i një politikani

Lufta e Ftohtë duhet shmangur

Kadare meriton Nobelin!

ARKIVI: www.kohajavore.me

Qëndresa dhe flijimi për flamurin tonë kombëtar

ma uk Qençe n SHQIPTAR ËT E

1001 HALL EVE

avoreHA KJO avoreHA KJO Podgoricë e enjte,

8 dhjetor 2016

Viti XV Numër

743 Çmimi 0,50

Podgoricë e enjte,

15 dhjetor 2016

Viti

Çmimi 0,50 XV Numër 744

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

3

NGJARJE JAVORE

Për herë të parë 66 vite nga anëtarësimi në OKB

Shqipëria fillon mandatin si anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit Shqipëria ka nisur më 1 janar të këtij viti mandatin dyvjeçar si anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara.

Në një ceremoni të veçantë është vendosur flamuri shqiptar në OKB, në kuadër të marrjes së mandatit si anëtare e përkohshme në Këshillin e Sigurimit për periudhën 20222023.

Përfaqësuesi i Përhershëm i Shqipërisë në OKB, Ferit Hoxha, është shprehur se Shqipëria është e vendosur të luajë një rol aktiv dhe konstruktiv, duke përcjellur vlerat dhe parimet e saj në punën e Këshillit.

“Shqipëria do të bashkojë përpjekjet me të gjithë ata që synojnë

4

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

ta bëjnë Këshillin më efikas, më të përgjegjshëm, më transparent dhe më ndërveprues. Shqipëria beson në multilateralizmin, të drejtën ndërkombëtare dhe në një sistem shumëpalësh të fortë të bazuar në rregulla dhe vlera, si gur themeli i sigurisë botërore. Ne vijmë këtu me besimin dhe vendosmërinë e fortë se Këshilli duhet të bëjë më shumë; të ndërmarrë veprime më të forta dhe të mbështesë ata në nevojë në çdo cep të botës”, ka thënë ambasadori Hoxha gjatë fjalës së tij.

Shqipëria është zgjedhur për herë të parë anëtare jo e përhershme në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për periudhën kohore 2022-2023, në sesionin e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, më 11 qershor

2021. Bashkë me Shqipërinë me këtë rast janë zgjedhur edhe Gana, Gaboni, Brazili dhe Emiratet e Bashkuara Arabe.

Këshilli i Sigurimit është ndër organet më të rëndësishme të OKB-së, që ka për detyrë mirëmbajtjen e paqes dhe sigurisë në mes të kombeve. Ai përbëhet nga 15 anëtarë, ku SHBA, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Rusia dhe Kina janë pesë anëtaret e përhershme, kurse dhjetë vendet e tjera anëtare janë me një mandat dyvjeçar.

Shqipëria është pranuar anëtare e OKB-së, më 14 dhjetor 1955, dhe pas 66 vitesh anëtarësie është votuar për herë të parë për të qenë anëtare në Këshillin e Sigurimit.

(Kohapress)

NGJARJE JAVORE

Në seancën e katërt të rregullt të Kuvendit të Komunës së Gucisë

U miratua Buxheti dhe Plani i investimeve për vitin 2022, si dhe një sërë propozim-vendimesh Guci – Në seancën e katërt të rregullt të Kuvendit të Komunës së Gucisë, janë shqyrtuar dhe miratuar një sërë propozim-vendimesh të organeve të qeverisjes lokale, të institucioneve publike dhe të organizatave që punojnë dhe veprojnë në kuadër të Komunës së Gucisë.

Seanca ,të cilën e hapi kryetari i Kuvendit Bujar Hasangjekaj, filloi punën sipas renditjes së pikave të propozuara dhe miratuara të rendit të ditës, me shqyrtimin e propozimit të vendimit mbi Buxhetin e Komunës së Gucisë për vitin 2022, dhe të propozimit të planit të investimeve po për këtë vit, për të cilat u vendos që shqyrtimi të bëhet në pako.

Propozim-vendimin e Buxhetit për vitin 2022 në mënyrë koncize dhe analitike e prezantoi dhe e argumentoi sekretari për Ekonomi, Zhvillim dhe Financa, Mirallem Bektesheviq, i cili ndër të tjera theksoi se Buxheti është zhvillimor i projektuar në shumën 2.335.950,00 euro, dhe i ndarë (i sistemuar) në buxhet operativ në shumën 1.610.250,00 euro, në buxhet kapital në shumën 695.700,00 euro, në rezerva rrjedhëse të buxhetit në shumën 20.000,00 euro, dhe në rezervë të përhershme në shumën 10.000,00 euro, ndërsa propozimin e planit të investimeve për vitin 2022, në mënyrë koncize dhe kronologjike e prezantoi drejtori i Drejtorisë për investime dhe rregullim hapësinor, Shemso Jaroviq, i projektuar në shumën 1.455.500,00 euro, mjete këto të cilat financohen nga buxheti kapital i komunës.

Duke diskutuar dhe debatuar mbi projekt-vendimin e Buxhetit të Komunës për vitin 2022, këshilltari i vetëm i partisë Socialdemokrate në Kuvend,

dr. Elvis Omeragiq, ndër të tjera theksoi se buxheti në fjalë është buxhet shpenzues, por sa është shpenzues, aq është edhe jotransparent dhe i paqëndrueshëm dhe si i tillë as për së afërmi nuk i plotëson nevojat dhe standardet e parapara. Këshilltari i PPS-së në opozitë, Llakiq Baboviq, në diskutimin e vet plotësisht mbështeti debatimin e këshilltarit Omeragiq, duke dhënë edhe ca vërejtje të tjera në përmbajtjen e buxhetit. Dy këshilltarët e Koalicionit “Shqiptarët bashkë për Gucinë” në pozitë, Fadil Ulaj dhe Dardan Qosaj, në diskutimet e veta u përqendruan në koncipimin e buxhetit kapital, nga i cili projektohen objektet e infrastrukturës lokale, në radhë të parë të rrugëve lokale, duke u përqendruar në gjendjen e akseve rrugore lokale Guci – Vuthaj, Guci – Grebajë, Guci – Vishnjevë, etj., të cilat janë në gjendje të mjerueshme dhe kërkojnë sanim sa më të shpejtë. Në këtë drejtim ata dhanë vërejtje edhe në përmbajtjen e planit të investimeve për vitin 2022.

Edhe në propozimin e planit të investimeve pati vërejtje dhe sugjerime nga ca këshilltarë të partive në opozitë, në të cilat komentet argumentuese i dha drejtori i Drejtorisë për investime dhe rregullim hapësinor.

Buxheti me votim të hapur u miratua me 21 vota “për”, 3 “kundër” dhe 1 “të përmbajtur”, ndërsa Plani i investimeve u miratua me 22 vota “për”, 1 “kundër” dhe 2 “të përmbajtur”.

Edhe në pikën e tretë të rendit të ditës, në propozim-vendimin për plotësim dhe ndryshim të vendimit për përcaktimin e interesit publik për shpronësimin e patundshmërisë për rikonstruksionin e aksit rajonal rrugor Plavë – Vojno Sellë – Krushevë – Guci, në

KK Krushevë I dhe KK Krushevë II, Komuna e Gucisë, pati vërejtje dhe sugjerime nga ca këshilltarë. Ai u miratua me 19 vota “për” dhe 2 “kundër”.

Vërejtje dhe sugjerime këshilltarët pjesëmarrës në diskutime (5 sish) patën edhe në propozim-vendimin e dhënies së pëlqimit paraprak për çmimin e ujit publik dhe menaxhimin e ujërave të zeza për persona fizikë dhe juridikë për 2022 të SHPK “Veprimtaritë komunale” të cilin e argumentoi drejtori ekzekutiv i saj, Demir Bajroviq. Ai u miratua me 11 vota “për”, 8 “kundër” dhe 1 “të përmbajtur”.

Këshilltarët gjatë punës së seancës së Kuvendit, propozim-vendimet për dhënien e pëlqimit në ndryshim dhe plotësim të statutit të SHPK “Veprimtaritë komunale” në Guci, dhe në atë për dhënien e pëlqimit të Statutit të Organizatës Turistike në Guci, u miratua me automatizëm, i pari njëzëri, kurse i dyti me 19 vota “për” dhe 1 “kundër”.

Në vazhdim të punimeve të seancës, e cila zgjati rreth tri orë, këshilltarët pa pjesëmarrje në debatim, njëzëri dhe me shumicë votash miratuan Programet e punës dhe Planet financiare të SHPK “Veprimtaritë komunale”, të Qendrës për Kulturë dhe të Organizatës Turistike, të gjitha për vitin 2022, të cilat i argumentuan drejtorët e tyre ekzekutiv.

Në deklaratën e këshilltarit të PPS-së, Llakiq Baboviq, se popullata e nacionalitetit serb në Komunën e Gucisë është e diskriminuar, e sidomos në punësim, të shprehur në pikën e fundit të rendit të ditës, pyetjet dhe përgjigjet e këshilltarëve, me argumente dhe fakte e demantoi dhe e hodhi poshtë kryetarja e Komunës së Gucisë, Anella Çekiq.

Sh. Hasangjekaj

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

5

VËSHTRIM & OPINION

Shqiptarët dhe “Ballkani i Hapur”

Përsëritje e hist

Pikërisht për këtë m’u kujtua Plenumi i 5-të i KQPKSH-së, i mbajtur në shkurt të vitit 1946, ku ndër të tjera ishte thënë:”Ne nuk e kemi drejtuar popullin tonë sa duhet drejt vëllazërimit të shëndoshë me Jugosllavinë… Duhet Hajrullah Hajdari të luftojmë me mish e me shpirt tendencat shoviniste të atyre shqiptarëve që kërkojnë të ngjallin mërinë e vjetër kundër popujve të Jugosllavisë” ose Ballkani historikisht ka qenë qendër e “me Jugosllavinë e fortë do të ketë konflikteve dhe urrejtjes midis popu- demokraci në Ballkan”! Çuditërisht, jve të tij. Para dy viteve, udhëheqësit pas kaq shumë viteve, Aleksandar e tre shteteve të Ballkanit Perëndimor Vuçiq, pas takimit të tre liderëve të - Serbisë, Maqedonisë së Veriut dhe mbajtur para disa javëve në Tiranë, Shqipërisë, të zhgënjyer sigurisht nga deklaroi: “Shqiptarët, Serbinë duhet ngecja e bisedimeve për anëtarësim ta konsiderojnë si shtëpinë e tyre të në Bashkimin Evropian, ngritën inicia- dytë”, ndërsa Edi Rama po përpiqet tivën për afrimin dhe bashkëpunimin të tregojë se e kaluara duhet t’i lihet reciprok midis vendeve të Ballkanit historisë dhe se duhet shikuar drejt së Perëndimor, me synim që të “hiqen” ardhmes, ani pse historia me Serbinë kufijtë dhe në këtë mënyrë të lehtëso- për shqiptarët ka qenë e hidhur përgjnë bashkëpunimin ekonomik dhe jatë gjithë historisë së saj. lëvizjen e lirë të njerëzve, ideve, kap- Në kohën e dashurisë së Enver Hoxitalit apo mallrave. Shikuar nga përm- hës me Beogradin, gjegjësisht me Tibajtja, në kuptimin ekonomik është ide ton, mes Jugosllavisë dhe Shqipërisë e mire, sepse do të krijoheshin lehtë- u nënshkruan disa marrëveshje për sira në fushën e udhëheqjes së bizne- bashkëpunim ekonomik dhe poliseve, por në kuptimin politik, kur në tik. Këtu, për efekt të krahasimit me Ballkanin Perëndimor ka ende shumë synimet e “Ballkanit të Hapur”, po probleme të pazgjidhura, kjo ide nuk përmend vetëm tri prej tyre: 1. Marështë e pranueshme për shtetet tjera rëveshja mes Shqipërisë dhe Jutë Ballkanit Perëndimor e sidomos gosllavisë për krijimin e shoqërive të për Kosovën. Aq më tepër kur dihet përbashkëta shqiptaro-jugosllave (1 se në vitet e para pas përfundimit të korrik 1946); 2. Traktati i Miqësisë dhe Luftës së Dytë Botërore politika ek- i Ndihmës reciproke mes Shqipërisë spansioniste jugosllave kishte përgat- dhe Jugosllavisë (9 korrik 1946); itur projektin “Federata Ballkanike”, ku dhe 3. Traktati (Konventa Ekonomike) “Shqipëria parashikohej të bëhej re- mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë për publika e shtatë e Jugosllavisë ose më koordinimin e planeve, për bashkimin doganor dhe barazimin e monedhave drejt, aneksimi i saj nga Jugosllavia”.

Prandaj shtrohet pyetja e logjikshme: (27 nëntor 1946). Po cili ishte efekti i këtyre marrëveshjeve?

A po përsëritet historia?

Planet për krijimin e “Mini-Shengen- Problemi kryesor për realizimin e këtyre it”-, aktualisht “Ballkani i Hapur”, u marrëveshjeve ishte ndryshimi i madh deklaruan për herë të parë në takimin zhvillimor ekonomik, niveli i mjeteve të e tre udhëheqësve të shteteve të lart- prodhimit dhe standardi i popullsisë përmendura, më 10 tetor 2019 në Novi në të dy shtetet. Industria shqiptare Sad, pra në Serbi, duke e konsideruar ishte më e dobët se ajo jugosllave si rrugë e së ardhmes dhe bazë për e po ashtu edhe mjetet prodhuese prosperitetin ekonomik. Madje Edi në bujqësi ishin në një shkallë më të Rama e cilësonte edhe si mundësi ulët sesa në Jugosllavi. Si rrjedhojë, të heqjes së kufirit Shqipëri-Kosovë! kostoja e prodhimit ishte më e lartë në

6

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Shqipëri sesa në Jugosllavi dhe kështu mallrat apo prodhimet dilnin në treg me çmime më të larta se në Jugosllavi, ndërsa prodhimet jugosllave nuk mund të shiteshin ose bleheshin me të njëjtin çmim si në Jugosllavi, sepse këtu përfshiheshin shpenzimet e transportit dhe të eksport-importit. Për këtë arsye Jugosllavisë i interesonte që të bëhej barazimi i monedhës (dinarit jugosllav dhe lekut shqiptar). Ky barazim ishte vështirë të realizohej. Së pari, kostoja e jetesës së një familjeje jugosllave dhe asaj shqiptare duhej të ishte e barabartë, ndërkaq ajo ishte shumë e ndryshme, pastaj paga e punonjësve duhej të ishte përafërsisht e barabartë në të gjithë sektorët e ekonomisë dhe bujqësisisë ,e po ashtu edhe niveli i çmimeve duhej të ishte i njëjtë në të dy shtetet për të gjithë mallrat industrialë apo bujqësorë. Mirëpo, këto kushte nuk ekzistonin. Për të barazuar lekun shqiptar me dinarin jugosllav, shprehja e kostos së jetesës së një familjeje të mesme jugosllave në dinarë, u vendos në raport me koston e jetesës në lekë të një familjeje mesatare në Tiranë. Përfundimisht, kjo marrëdhënie u vendos në raport 1:8 në favor të dinarit jugosllav, pra 1 lek=8 dinarë.

Duke shfrytëzuar kursin e lekut, tregu shqiptar u bë arenë e lakmueshme e tregtarëve, jo vetëm serbë por edhe e atyre malazezë dhe maqedonas.

Në Shqipëri ata blenë çdo gjë, nga prodhimet më të thjeshta deri tek ato më luksoze. Kështu tregu shqiptar u boshatis, sepse çmimet e produkteve u rritën shumëfish dhe vështirë të përballueshme për shqiptarët.

Nga ana tjetër, synimi i Jugosllavisë ishte që Shqipëria të prodhonte kryesisht lëndë të parë për të përballuar nevojat e industrisë jugosllave. Industria shqiptare nuk duhej të zhvillohej, sipas tyre, sepse nuk ishte nevoja.

“Punojnë jugosllavët për ne”, thonin paria shqiptare.

Ndërkaq, sipas jugosllavëve, industria e naftës nuk kishte nevojë të ngrihej në Shqipëri, por nafta duhej të shkonte të punohej në rafineritë jugosllave.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

torisë Në këtë mënyrë ajo do të kthehej e përpunuar në Shqipëri dhe të shitej me çmime të larta, të papërballueshme për popullin dhe ekonominë shqiptare. Në këtë mënyrë ekonomia e Shqipërisë do të goditej rëndë dhe jugosllavët do kishin mundësi të marrin në dorë de facto dhe de jure drejtimin ekonomik në Shqipëri, dhe kështu Shqipëria do të shndërrohej në një koloni jugosllave.

Zhvlerësimi i lekut shqiptar prodhoi inflacion katastrofal, gjendja e ekonomisë shqiptare u përkeqësua shumë, standardi i popullsisë ishte në rënie të dukshme. Kështu nënshtrimi i Shqipërisë ishte më i lehtë. Aplikimi i kësaj marrëveshjeje e dobësoi pa masë ekonominë shqiptare. Shqiptarët dolën të humbur, ndërsa jugosllavët përfituan. Zhvillimi i ekonomisë së Shqipërisë, i bazuar kryesisht në konceptin jugosllav, ishte përgatitja më e mirë e hyrjes së Shqipërisë në Federatën Ballkanike, gjegjësisht në kuadër të Jugosllavisë. Kjo ide u hodh për herë të parë me rastin e vizitës së Enver Hoxhës në Beograd (23 qershor-3 korrik 1946) dhe synonte që Titoja të ishte në krye të Ballkanit.

Megjithatë, Federata Ballkanike falë rrjedhave politike të kohës dhe rivalitetit Tito-Stalin nuk u realizua.

“Ballkani i Hapur” po ashtu synon heqjen e kufijve, pra edhe të unifikimit të sistemit doganor për të lehtësuar qarkullimin e lirshëm të njerëzve dhe mallrave. Kjo, sigurisht, është pozitive, por në kushte të barabarta për të gjitha shtetet. Megjithatë, zhvillimi dhe struktura ekonomike janë të ndryshme dhe pa ngurrim në disfavor të Shqipërisë. FMN-ja, duke analizuar ekonomitë e Ballkanit Perëndimor, e renditë Shqipërinë në vendim me vartësi më të madhe të importeve për të përballuar nevojat e saj për konsum.

Si edhe në rastin e marrëveshjes së vitit 1946 për suprimimin e doganave dhe unifikimin e monedhave, ekonomia e Serbisë në “Ballkanin e Hapur” do të jetë mbizotëruese në Ballkan ndaj ekonomive të Shqipërisë dhe

“

“Ballkani i Hapur” synon heqjen e kufijve, pra edhe të unifikimit të sistemit doganor për të lehtësuar qarkullimin e lirshëm të njerëzve dhe mallrave. Kjo, sigurisht, është pozitive, por në kushte të barabarta për të gjitha shtetet. Megjithatë, zhvillimi dhe struktura ekonomike janë të ndryshme dhe pa ngurrim në disfavor të Shqipërisë

Maqedonisë së Veriut, sepse Serbia ka një nivel më të lartë të zhvillimit ekonomik, të infrastrukturës dhe numrit më të madh të popullsisë. Ekonomia e Shqipërisë do të jetë e varur nga ekonomia më e zhvilluar e Serbisë, prodhimet shqiptare do të shiten pasi të konsumohen prodhimet e Serbisë, ndërsa kapitali serb do të këtë rolin kyç në qarkullimin e ideve dhe mallrave. Sa do të jetë i aftë kapitali dhe ekonomia e Shqipërisë të përballojë një ekonomi më të zhvillar është çështje në vete dhe kam bindjen, e pastudiuar sa duhet.

Tre shtetet tjera të Ballkanit Perëndimor nuk kanë treguar interesim, madje i janë kundërvënë kësaj ideje. Mali i Zi është shteti që ka përparuar më së shumti në bisedimet për anëtarësim në BE dhe i sheh si të panevojshme iniciativat rajonale për bashkëpunim dhe preferojnë që të punohet më shumë në drejtimin e plotësimit të kushteve, me synim që të realizohet qëllimi i përbashkët i të gjithëve anëtarësimi në BE. Ndërkaq, Kosova, edhe sikur t’i ishte ofruar diçka konkrete, e ka vështirë të pranojë ftesën për këtë iniciativë.

Së pari, Serbia zyrtare thotë se Kosova është Serbi, se kurrë nuk do ta njohë pavarësinë e Kosovës, është në kundërshtim me parimet e BE-së për pandryshueshmërinë e kufijve, parandalon anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare.

Së dyti, rruga nga Beogradi për në Tiranë kalon nëpër Prishtinë, kështu që Shqipëria dhe Serbia nuk kanë kufij të përbashkët, ndaj as mundësi për pikat e përbashkëta doganore pa pjesëmarrjen e Kosovës. Pra, pa një bashkëpunim të mirëfilltë nuk ka se si të funksionojë as “Ballkani i Hapur”.

Serbia me potencialin më të madh ekonomik do të kalonte më së miri, ndërsa Shqipëria me pontencialin më të vogël do të kalonte më së dobëti, sikurse edhe në vitin 1946, dhe mund

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

të mbetet nën mëshirën e Beogradit.

Pra, mund të përsëritet historia!

Iniciativa “Ballkani i Hapur”, nga shumë intelektualë, jo vetëm shqiptarë, shihet si ambicie e Vuçiqit për t’u bërë lider i Ballkanit, ashtu si edhe Titoja, ndërsa nga ana tjetër tentativë për të rikthyer dëshirën shekullore të Serbisë për dalje në Detin Adriatik në Shqipëri.

Iniciativën “Ballkani i Hapur” me të madhe e mbron dhe e promovon edhe kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama.

Ndoshta me të drejtë?! Ai thekson se të kaluarën duhet t’ia lëmë historisë, e në këto momente të krizës globale t’i kthehemi së ardhmes. Por, nuk duhet harruar se shumë vite më parë, për çështjen e tregut të lirë është krijuar një institucion rajonal – Shoqata e Tregtisë së Lirë të Evropës Qendrore, të cilën e kanë nënshkruar të gjithë dhe i ka paraparë të gjitha, por funksionimi i saj nuk ka dhënë rezultatet e duhura.

Në situatën kur projekti “Ballkani i Hapur” nuk është i pranueshëm për të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor, është vështirë të mendohet se këto tri shtete do të kenë dobi ekonomike në shkallën e kërkuar. Vetë përfaqësuesi i SHBA-se Gabriel Eskobar, gjatë një adresimi online që kishte në konferencën për “Ballkanin e Hapur” që u mbajt në Kuvendin e Serbisë, tha se iniciativat rajonale duhet të jenë njolloj të hapura për të gjitha shtetet, duke aluduar sa pa pjesëmarrjen e të gjithëve nuk do të ketë as rezultate të pritshme. Disa iniciativën “Ballkani i Hapur” e shohin si një hap mbrapa në anëtarësimin e shteteve të Ballkanit Perëndimor në BE. Prandaj, më mirë do të ishte nëse të gjitha shtetet do të angazhohen në përmbushjen e stadardeve të vendosura për anëtarësimin sa më parë në BE. Sidomos për shqiptarët, kudo që jetojnë, më e pranueshme është të jemi të pranishëm të gjithë së bashku në Bruksel.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

7

VËSHTRIM & OPINION

Mediat dhe luftimi i dukurive negative në shoqëri

Media duhet të jenë në shërbim të njerëzimit, jo burim dezinformimi Sot jetojmë në një kohë kur informimi i saktë është shumë i rëndësishëm, sepse ai që disponon me informatat ka edhe fuqinë, dhe të jesh i informuar do të thotë të jesh i pushtetshëm. Sot kemi një mori informatash që qarkullojnë dhe janë të pasakta ose dezinformata, dhe në këtë rast të kërkosh një informatë të saktë është sikurse të kërkosh një trëndafil në xhungël

Fiqret Mujeziqi

Fuqia e katërt, pushteti i katërt ose pushteti i publicitetit, përdoret si term joformal për mediat publike, të tilla si shtypi, radioja, televizioni, interneti dhe mediat sociale. “Fuqia e katërt” do të thotë se ekziston një shtyllë e katërt, virtuale, në një sistem të ndarjes së pushteteve. Përveç degëve të ekzekutivit, legjislativit dhe gjyqësorit, ka edhe media. Mediat publike luajnë një rol të rëndësishëm në informimin e masave dhe në përgatitjen e opinionit publik. Në shtetet diktatoriale mediat janë në shërbim të pushtetit, kurse në shtetet demokratike ato e kontrollojnë pushtetin. Mediat nuk kanë fuqinë për të ndryshuar politikën, ose për të ndëshkuar abuzimin e pushtetit, por mund të

8

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

ndikojnë në ngjarjet politike përmes raportimit dhe diskutimit publik.

Sa më të lira të jenë mediat, aq më i lirë do të jetë vendi dhe shoqëria.

Me zhvillimin e shoqërisë dhe sidomos teknologjisë edhe mediat pësojnë ndryshime. Sot jetojmë në një kohë kur informimi i saktë është shumë i rëndësishëm, sepse ai që disponon me informatat ka edhe fuqinë dhe të jetë i informuar, do të thotë të

“

Një gazetar i mirë, para se të jetë i guximshëm, duhet të marrë edhe përgjegjësinë, sepse shtrembërimi i fakteve luan një rol shumë negativ në luftimin e dukurive negative në shoqëri dhe në edukimin e brezave të rinj

jetë i pushtetshëm. Sot kemi një mori informatash që qarkullojnë dhe janë të pasakta ose dezinformata dhe në këtë rast të kërkosh një informatë të saktë është sikurse të kërkosh një trëndafil në xhungël.

Jetojmë në një kohë në të cilën të mësuarit është një shoqërues i vazhdueshëm. Të mësuarit nuk ka mbarim.

Njeriu si qenie sociale ka nevojë të përshtatet me situatat dhe të mësojë nga përvoja. Sa më i ditur të jetë një njeri, aq më vështirë është për t’u manipuluar dhe dezinformuar.

Mbrojtja e vlerave ka një rëndësi të madhe në zhvillimin vertikal të një shoqërie të shëndetshme. Një nga vlerat më të rëndësishme është padyshim “mbrojtja e të drejtave të njeriut”. Dinjiteti i njeriut është i pacenueshëm. Është detyrë e të gjitha autoriteteve shtetërore t’i respektojnë dhe mbrojnë ato. Por në një shoqëri të pakonsoliduar është e vështirë të ruhen vlerat e një shoqërie dhe veçanërisht dinjiteti i një personi apo grupi të caktuar. Shtypi dhe media duhet të jenë në shërbim të njerëzimit dhe jo burim dezinformimi.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Një nga elementet kryesore është përgjegjësia. Marrja e përgjegjësisë për fjalën e folur ose informacionin e dhënë, pa cenuar të drejtën e lirisë së shprehjes.

Në regjimet totalitare mediat janë nën kontrollin shtetëror dhe përdoren si instrument për qëllime të caktuara.

Këtë e përjetoi populli shqiptar gjatë historisë e sidomos në anatemimin dhe prodhimin e epiteteve përçmuese deri në fyerje dhe urrejtje kolektive ndaj një populli të tërë.

Për sa i përket vetë shtypit në botën shqiptare, jemi dëshmitarë se informimi është mjet në dorën e qarqeve të caktuara, qofshin ato politika

apo me interes të përbashkët, andaj edhe dallimi në mes të realitetit dhe imagjinatës është i padukshëm dhe kështu mund të themi se shtypi dhe mediat janë pasqyrë e qytetërimit të shoqërisë dhe nivelit të saj zhvillimor.

Sa herë që lexoj një artikull poshtërues për një person të caktuar, më vjen ndërmend romani i H. Böll-it “Nderi i humbur i Katharina Blum“, i cili, sipas tij, supozohet të nxjerrë në pah rolin negativ dhe konfliktues të gazetarisë senzacionale.

Mediat elektronike kanë një rol shumë negativ në zhvillimin e gazetarisë senzacionale. Jemi dëshmitarë të asaj se në mediat sociale pasqy-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

rohen artikuj të ndryshëm me tituj sensacionalë si “A e dini pse?”, “A e dini kush?” etj. Pas klikimit të tyre shohim një shkrim të dobët, pa asnjë përmbajtje dhe kuptim. Ky fenomen jo vetëm që ndikon negativisht në informacion, por ka një rol negativ në zhvillimin e gazetarisë dhe në zhvillimin kulturor të mjedisit apo hapësirës kulturore.

Një gazetar i mirë, para se të jetë i guximshëm, duhet të marrë edhe përgjegjësinë, sepse shtrembërimi i fakteve luan një rol shumë negativ në luftimin e dukurive negative në shoqëri dhe në edukimin e brezave të rinj.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

9

VËSHTRIM & OPINION

“Loja e madhe” e një “sundimtari të padukshëm” (3)

Refuzimi i argumentit është fillimi i robërisë Hajrudin S. Muja

(vijon nga numri i kaluar) Shiva Ayadurai, një politikan dhe bioinxhinier amerikan i diplomuar në “Massachusetts Institute of Technology” të Bostonit, ka publikuar një video me qindra mijë shpërndarje dhe me miliona shikime, ku bën akuza të fuqishme se pandemia po përdoret nga disa elemente për të arritur kontrollin mbi njerëzit: “Përhapja e frikës së koronavirusit do të kujtohet në histori si një nga mashtrimet më të mëdha për të manipuluar ekonomitë, për të shtypur mendimin ndryshe dhe për të detyruar mandatimin e disa ilaçeve”.

Një video e ngjashme u publikua në Francë dhe “çmendi” fansat e konspiracionit në rrjetet sociale, duke u shpërndarë edhe nga individë të njohur, me qëllim që “të ndërgjegjësojë dhe të informojë njerëzit për atë që po ndodh pas shpinës së tyre”. Njëri nga producentët e këtij dokumentari, Kristofe Kosé, thotë se ky “është një plan i kalkuluar me shumë kujdes”, një plan të cilin sociologia Moniqk Pinçon-Sharlot e ka vlerësuar si një “luftë të tretë botërore që synon zhdukjen e pjesës më të varfër të njerëzimit”. Avokati Reiner Fuellmish

“ 10

bashkë me mijëra avokatë të tjerë dhe dhjetëra mijë mjekë, kanë dorëzuar padi në Gjykatën Ndërkombëtare për krime kundër njerëzimit në Nyrnberg të Gjermanisë.

Ndërsa bota po përpiqet të thyejë kontrollin e Kovid-19, psikologët dhe ekspertët e dezinformimit po studiojnë pse pandemia shkaktoi kaq shumë “teori konspirative”, të cilat i kanë bërë njerëzit t’i shmangin maskat, distancimin shoqëror dhe të refuzojnë vaksinat. Në një ditë të janarit,

Intelektuali duhet ta ruajë dhe ta shprehë mendimin e lirë pëmes argumentit edhe në kohën kur të gjithë sunduesit, shtetarët dhe shkencëtarët të thonë ndryshe. Me fjalë të tjera, refuzimi i argumentit është fillimi i robërisë. Kërkuesit e argumentit janë të paktë dhe të “përqeshur”, por nëse kanë apo nuk kanë të drejtë nuk gjykojmë ne, koha do ta dëshmojë

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

aktivistët kundër vaksinave detyruan një klinikë vaksinash në stadiumin “Dodger” në Los Angeles të mbyllet.

Në Evropë, dhjetëra kulla celulare u dogjën për shkak të pretendimeve të çuditshme se sinjalet me valë 5G po shkaktonin infektimin. Një mosbesim i përbashkët në institucionet amerikane ka ndihmuar në përhapjen e këtyre teorive. Të mërzitur për bllokimet dhe mandatet e maskave, aktivistë kundër vaksinave kanë shprehur besimin e tyre se: “Tramp po bën një luftë të fshehtë kundër një grupi të fuqishëm kanibalësh satanikë”! Një burrë i këtij grupi madje dha një deklaratë: “Pandemia u krijua nga qeveria kineze dhe demokratët për të dëmtuar ofertën e rizgjedhjes së Trampit”. Vetë Trampi në deklaratat e veta minimizoi kërcënimin e virusit, duke minuar vetë ekspertët e administratës së tij. Në kohën kur qeveria vendosi të bëjë obligative vendosjen

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

Nuk është në mundësinë, as në qëllimin tim të ndaj këtu nëse e gjithë kjo është një kërcënim serioz për njerëzimin, një teori konspirative, apo vetë konspiracioni?! Nuk është as në aftësitë e mia të pohoj ose të mohoj ato që po na servohen, unë thjesht po përpiqem të gjej argumentin. Jo gjithçka që ne nuk kuptojmë është teori konspirative dhe jo çdo gjë që ne nuk e dimë “nuk ekziston”. Nuk është turp të mos dish, turp është të mos duash të mësosh e maskave, Tramp tha: “Unë vetë nuk do ta vendos” dhe se “numrat e raportuar të vdekjeve nga Kovid-19 janë të ekzagjeruara” [Scientific American, 12. 10. 2020]!

Në prill 2020, studentët në Universitetin e Floridës shprehën shqetësimin që gazetarëve nuk u lejohej të flisnin me stafin në spitalet publike dhe kështu ata nuk ishin në gjendje apo nuk donin t’i tregonin publikut se çfarë në të vërtetë po ndodhë!

Gjetjet kanë implikime jo vetëm për përgjigjen ndaj pandemisë, por edhe për “infodeminë” e radhës, një term i përdorur për të përshkruar krizën e dezinformimit të Kovid-19. Kur njerëzit besojnë në “faktet” e tyre dhe refuzojnë çdo gjë që thotë pala tjetër, ne jemi në telashe të vërteta: “Njerëzit kanë nevojë për shpjegime të mëdha logjike për problemet e mëdha, për ngjarjet e mëdha botërore”, shkroi Xhon Kuk, një shkencëtar dhe njohës i teorisë së konspiracionit në Universitetin Monash të Australisë.

Ata nuk e kanë të lehtë t’i pranojnë për logjike tezat e përsëritura që shtetet e pazhvilluara, madje edhe ato më totalitaret me sistem të çrregulluar e të dobët shëndetësor, e kanë kaluar këtë “taksirat” me më pak humbje se shtetet e zhvilluara me sistem të tillë të avancuar!? Nuk mund ta kuptojnë shpalljen e gjendjes së jashtëzakonshme të izolimit 24-orësh në qytetin e Mekës dhe të Medinës, përkundër qytetit të Xhedës që mbetet i lirë!? As që mund t’i kuptojnë izolimet e njerëzve pas orës 22:00 (kur të gjithë flejnë), kur mbeten të lirë në orët më të frekuentuara?!

Këta “konspiracionistë” kanë problem edhe me të dhënat e viktimave. Një portal zyrtar ka publikuar të dhëna

historike të shkallës së vdekshmerisë në botë nga viti 1950 deri në vitin 2020. Në tabelën e paraqitur, shkalla globale e vdekshmërive për vitin 2020 ka qenë 7.61 në 1.000 banorë, një normë pak më e lartë se ajo e viteve 2016-2019, por më e ulët se e viteve 1950-2015. Shkaktare për shkallën më të lartë të vdekshmërisë globale për vitin 2020 është komentuar të jetë “pandemia vdekjepruese” dhe po përdoret si “taktikë frike”.

Por, kur ata ndjekin të dhënat zyrtare të OKB-së për popullatën botërore, shohin se në vitin 1950 kishte 2.5 miliardë, ndërkohë që në vitin 2020 afërsisht dy herë më shumë, më saktësisht 7.9 miliardë, dhe krahasojnë pastaj rritjen e plakjes së popullsisë! Natyrisht që në rrethana të këtilla edhe numri i vdekjeve duhej të ishte më i lartë. Vrasësin më të madh në botë gjejnë në sëmundjen ishemike të zemrës, përgjegjëse për 16% të vdekjeve totale, përkatësisht për 8.9 milionë. Vrasësi i dytë është goditja në tru, shkaktare për 11% të vdekjeve totale, kurse në vendin e tretë qëndron sëmundja pulmonare obstruktive, shkaktare për 6% të totalit të vdekjeve. Duke ndjekur të dhëna të ndryshme zyrtare mësojnë se shkaktare të 11 milionë vdekjeve vjetore është mungesa ose ushqimi i dobët, të 5.4 milionëve pirja e duhanit, të 3.2 milionëve mos-aktiviteti fizik, 3 milionë nga alkooli, etj. Nga ana tjetër, edhe pse mënyra e llogaritjes së vdekjeve si pasojë e Kovid-19, nuk është qartësuar sa duhet në mungesë të ekspertizave, të dhënat shpesh kanë qenë të dyshimta, joidentike dhe jo të qëndrueshme. Kovid-19 ka qenë në vendin e katërt të vdekjeve globale, përkatësisht “një në njëzet vdekje”

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

nga fillimi i vitit 2020.

Njerëzit ndjejnë dhembje, trishtim, zbrazëti nga humbjet që përjetojnë e që ka prekur jetët e tyre, por kështu ka qenë dje, kështu do të jetë edhe nesër, sepse njeriu u krijua për t’u shpërngulur nga kjo botë: “Çdo njeri do ta shijojë vdekjen” [Al-Imran:185].

Ata e kanë kuptuar se pas çdo vdekjeje qëndron një “shkak”, por nuk mund ta kuptojnë atë që e kanë emërtuar si “vaksina për parandalimin e vdekjes”?!

“Ne duhet të mësojmë për atë që ka ndodhur, në mënyrë që të parandalojmë një ndodhi tjetër”, tha Riçard Karmona, një ish-kirurg amerikan që shërbeu si gjeneral në administratën e Xhorxh W. Bushit. Njerëzit kundërshtojnë marrjen e vaksinave, sepse në situatën që ndodhemi ata janë të hutuar dhe nuk dinë kujt t’i besojnë. Vetë presioni politik dhe detyrimi ligjor për t’u vaksinuar, madje edhe kundrejt një shpërblimi prej 500 dollarësh, i ka lënë të dyshojnë se gjërat nuk janë ashtu si duken. Detyrimin e vaksinimit në shkëmbim të pezullimit të lirive civile dhe së drejtës për lëvizje dhe punë, për sa kohë që ajo nuk parandalon përhapjen e virusit, e konsiderojnë si një udhë drejt veprimeve totalitare!

Nuk është në mundësinë, as në qëllimin tim të ndaj këtu nëse e gjithë kjo është një kërcënim serioz për njerëzimin, një teori konspirative, apo vetë konspiracioni?! Nuk është as në aftësitë e mia të pohoj ose të mohoj ato që po na servohen, unë thjesht po pëpiqem të gjej argumentin. Jo gjithçka që ne nuk kuptojmë është teori konspirative dhe jo çdo gjë që ne nuk e dimë “nuk ekziston”. Nuk është turp të mos dish, turp është të mos duash të mësosh.

I ndjeri Muamer Zurkaliq (rahmet pastë), pat thënë një herë se një intelektual që aq lehtë pranon atë që i servohet popullatës, nuk është intelektual. Ai duhet ta ruajë dhe ta shprehë mendimin e lirë pëmes argumentit edhe në kohën kur të gjithë sunduesit, shtetarët dhe shkencëtarët të thonë ndryshe. Me fjalë tjera, refuzimi i argumentit është fillimi i robërisë.

Kërkuesit e argumentit janë të paktë dhe të “përqeshur”, por nëse kanë apo nuk kanë të drejtë nuk gjykojmë ne, koha do ta dëshmojë.

(Fund) E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

11

FOKUS

Sfidat e aspiratave euro-atlantike të Malit të Zi Mali i Zi hyri në vitin 2022 me paqëndrueshmëri politike dhe me ndarje në baza etnike, gjë që e bën tejet të vështirë rrugëtimin e tij drejt aspiratave euro-atlantike.

Sfidat priten të jenë edhe më të fuqishme përballë kërcënimeve ruse dhe serbe ndaj demokracisë multietnike në Mal të Zi, që sipas analistëve, kanë për qëllim destabilizimin e Ballkanit Perëndimor dhe ngushtimin e hapësirës së perspektivës evropiane

Ali Salaj

Mali i Zi hyri në vitin 2022 me një paqëndrueshmëri politike, e cila pritet të thellohet edhe më shumë.

Fërkimet politike nisën që nga zgjedhjet parlamentare të vitit 2020, ku pas tri dekadash formohet një qeveri pa partinë e presidentit aktual Millo Gjukanoviq.

Qeveria e re malazeze u mbështet nga partitë qytetare, por edhe nga partitë pro-serbe dhe pro-ruse, të

“ 12

“

Lëvizja Qytetare URA me zv/kryeministrin Dritan Abazoviq arriti t’i mbledhë partitë e pakicave dhe disa parti të tjera që janë pjesë e qeverisë, të cilat në mesin e dhjetorit nënshkruan Memorandumin e bashkëpunimit me ” synimin për të zbutur polarizimin politik në vend”.

Ndërkohë ky memorandum shihet nga analistët “si përgatitje për një qeveri të pakicave”

cilat nuk e njohin pavarësinë e Malit të Zi dhe kundërshtojnë anëtarësimin e vendit në NATO. Tensionet mes grupimeve politike në Mal të Zi kanë rezultuar vazhdimisht në konflikte, protesta dhe sulme të ndryshme, kurse kulmi i tensioneve ishte shugurimi i kreut të Kishës Ort-

Shugurimi shënoi protesta dhe incidente, duke i thelluar edhe më shumë përçarjet në shoqërinë malazeze. Kjo shënoi plasaritjet e para në qeverinë e re, ku anëtarët e koalicionit qeverisës, nisën ta kundërshtonin qeverinë e kryeministrit Zdravko Krivokapiq.

Këto mosmarrëveshje e motivuan opozitën malazeze për të kërkuar mocionin e mosbesimit, por nuk ia doli të sigurojë një votë që i duhej për ta rrëzuar qeverinë

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

odokse Serbe, Joanikije në Manastirin e Cetinës më 5 shtator të vitit të kaluar.

Shugurimi shënoi protesta dhe incidente, duke i thelluar edhe më shumë përçarjet në shoqërinë malazeze. Kjo shënoi plasaritjet e para në qeverinë e re, ku anëtarët e koalicionit qeverisës, nisën ta kundërshtonin qeverinë e kryeministrit Zdravko Krivokapiq.

Këto mosmarrëveshje e motivuan opozitën malazeze për të kërkuar mocionin e mosbesimit, por nuk ia doli të sigurojë një votë që i duhej për ta rrëzuar qeverinë.

Në anën tjetër, Lëvizja Qytetare URA me zv/kryeministrin Dritan Abazoviq, arriti t’i mbledhë partitë e pakicave dhe disa parti të tjera që janë pjesë e qeverisë, të cilat në mesin e dhjetorit nënshkruan Memorandumin e bash-

FOKUS

këpunimit me ”synimin për të zbutur polarizimin politik në vend”.

Ndërkohë ky memorandum shihet nga analistët “si përgatitje për një qeveri të pakicave”.

Në kulmin e fërkimeve politike, në fillim të nëntorit, Malin e Zi e vizitoi zv/ ndihmës Sekretari Amerikan i Shtetit, Gabriel Eskobar, i cili inkurajoi reformat në sistemin prokurorial, ligjet zgjedhore dhe integrimin rajonal të Malit të Zi. “Shtetet e Bashkuara qëndrojnë pranë të gjithë atyre që mbështesin një Mal të Zi sovran dhe gjithëpërfshirës”, tha zoti Eskobar.

Edhe përfaqësuesit e Bashkimit Evropian kërkuan që “në Mal të Zi të

“

Në kulmin e fërkimeve politike, në fillim të nëntorit, Malin e Zi e vizitoi zv/ndihmës Sekretari amerikan i Shtetit, Gabriel Eskobar, i cili inkurajoi reformat në sistemin prokurorial, ligjet zgjedhore dhe integrimin rajonal të Malit të Zi. “Shtetet e Bashkuara qëndrojnë pranë të gjithë atyre që mbështesin një Mal të Zi sovran dhe gjithëpërfshirës”, tha zoti Escobar

“

Ky vit, sipas analistëve “do të jetë me shumë sfida përkizati me aspiratat euro-atlantike dhe qytetarëve të tij”. Këto sfida, shtojnë ata, pritet të jenë edhe më të fuqishme përballë kërcënimeve ruse dhe serbe ndaj demokracisë multietnike në Mal të Zi, që kanë për qëllim destabilizimin e Ballkanit Perëndimor dhe ngushtimin e hapësirës së perspektivës evropiane

zhvillohet një dialog i gjerë politik ndërpartiak, që synon kapërcimin e ndarjeve. Kjo do të ishte kyçe në ruajtjen e stabilitetit dhe avancimit drejt orientimit perëndimor”, thanë ata.

Ky vit, sipas analistëve “do të jetë me shumë sfida përkizati me aspiratat euro-atlantike dhe qytetarëve të

tij”. Këto sfida, shtojnë ata, pritet të jenë edhe më të fuqishme përballë kërcënimeve ruse dhe serbe ndaj demokracisë multietnike në Mal të Zi, që kanë për qëllim destabilizimin e Ballkanit Perëndimor dhe ngushtimin e hapësirës së perspektivës evropiane.

(VOA) E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

13

VËSHTRIM & OPINION

1990-2020 (1)

Parlamentarizmi d shqiptarët në Mal Nail Draga

Nga monizmi në pluralizëm

Për ta patur të qartë, këtë periudhë tridhjetëvjeçare e kemi ndarë në tre faza të cilat kanë veçoritë e veta, në saje të ngjarjeve politike të cilat kanë qenë me ndikim në Mal të Zi. Kemi të bëjmë me kohën e shkatërrimit të shtetit të ish-Jugosllavisë, formimin e bashkësisë së re shtetërore RFJ e përbërë nga Serbia e Mali i Zi, dhe së fundmi me pavarësinë e Malit të Zi, në saje të refrendumit të mbajtur me 21 maj 2006. Nga ajo kohë e deri më tash proceset politike në Mal të Zi dëshmojnë se kemi të bëjmë me një mjedis të pakonsoliduar, sepse qytetarët të cilët ishin kundër pavarësisë se Malit të Zi, vazhdojnë me qasjen e tyre, që është dëshmuar në mënyrë praktike disa herë deri më tash, dhe së fundmni në zgjedhjet parlamentare (30.8.2020).

1.Faza e parë (1990-1997) Kjo fazë ka të bëjë me kohën postmoniste e cila në saje të papërvojës në shumë aspekte, i ngjasonte kohës së monizmit. Dhe nuk kishte si të ishte ndryshe, sepse në pushtet e qeverisje ishin ata që ishin më parë, ndonëse deklaroheshin të moderuar të paktën në retorikën e përdorur, duke mos reflektuar se kemi të bëjmë ne demokracinë pluraliste.

Në këtë kohë kishim në praktikë dukuritë paradoksale, sepse të gjithë ata të cilët deklaroheshin së janë për pavarësinë e Malit të Zi,cilësoheshin si armiq (!) ku bënin pjesë

14

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

pjesëtarët e popujve pakicë (pakicat kombëtare), kryesisht shqiptarët e boshnjakët, e nga ata malazias ishin anëtarët e Partisë Liberale të Malit të Zi (LSCG). Një qendrim i tillë nga ana e pushtetit ishte dëshmi se ata ishin në mbeshtetje të politikës serbomadhe, ku bënte pjesë partia e PDS-së, si dhe të gjitha partitë e tjera serbe e proserbe në Mal të Zi. Në këtë kohë me shpalljen e pavarësisë së Sllovenisë e Kroacisë me 25.6.1991, përfundoi së ekzistuari shteti i Jugosllavisë së atëhershme .Deri në prill të vitit 1992 edhe dy republikat e tjera Bosna e Hercegovina dhe Maqedonia, kanë miratuar Deklaratën për pavarësi, duke lënë në Dederatë vetëm Serbinë dhe Malin e Zi. Në lidhje me këtë çështje në Mal të Zi është mbajtur Referendumi me 1 mars 1992, për të përfillur disponimin e qytetarëve se a janë së bashku me Serbinë për të formuar shtetin me emrin Republika Federative e Jugosllavisë. Dhe pas një referendumi të tillë i cili ishte për një shtet të përbashkët me Serbinë, më 27 prill 1992 formuan Republikën Federative të Jugosllavisë (RFJ). Në këtë krijesë shtetërore ishin edhe Vojvodina dhe Kosova, me status pothuaj kolonial, në saje të suprimimit të autonomisë në vitin 1989.

Në aspektin politik partia kryesore (PDS) deri në vitin 1997 ishte unike, në të njëjtin kurs politik sikurse partia e Sllobodan Millosheviqit në Serbi. Por, në këtë vit ndodhi distancimi nga politika e tillë nga ana e Millo Gjukanoviqit, që ndikoi në ndarjën e kësaj partie në dy pjesë, atë promalazeze (PDS) të disatncuar nga politika serbe në Beograd, dhe partia tjetër (PPS) që ishte mbeshtetëse e politikës serbe në Beograd. Një ndarje e tillë ishte në favor të rrjedhave dhe të skenës politike në Mal të Zi, duke

eliminuar monopolin e një partie politike, sikurse në monizëm. Kjo periudhë kohore veçohej me krizë ekonomike dhe inflacionin e panjohur deri më tash në përmasa botërore. Nga një situatë e tillë dhe rrethanave shoqërore dhe mbeshtetjes ushtarake të politikës serbe nga ana e pushtetit të Malit të Zi, një numër i konsideruar i shqiptarëve emigruan në botën e jashtme. Ishte ky vazhdimi i një spastrimi të heshtur etnik, që ndikoi në rënien e numrit të popullsisë shqiptare si dhe shpopullimin e vendbanimeve të tyre.

Në saje të dekompozimit politik të partisë–shtet (PDS), në vitin vijues u mbajtën zgjedhjet e parakohshme parlamentare dhe u formua qeveria e re me pjesëmarrjën e përfaqësuesve të popujve pakicë (shqiptarët e boshnjakët).

2. Faza e dytë (1998-2005) Kemi të bëjmë me një periudhë dinamike, sepse gjatë kësaj kohe në Mal të Zi kemi qeverinë pluraliste ngase për të parën herë marrin pjesë partitë politike të popujve pakicë duke ndikuar në avancimin e pozitës dhe statusit të tyre. Enkas në lidhje me këtë çështje u formua Ministria e Popujve Pakicë dhe të Drejtave të Njeriut, e cila fillimisht dhe kryesisht është udhëhequr nga shqiptarët. Në këtë kohë kemi edhe ngjarjet rreth Kosovës dhe shpërthimin e luftës atje nga pushteti neofashit serb i S.Millosheviqit. Duke filluar nga shtatori 1998 e deri në qershor 1999, kur përfundoi lufta në Kosovë me ndërhyrjen e NATO-s, në Mal të Zi janë strehuar rreth 80.000 refugjatë nga Kosova, të cilët kanë qëndruar në vendin tonë, nga Rozhaja në veri, e Ulqini në jug, të cilët një pjesë e madhe e tyre më pas janë vendosur në vende të ndryshme të botës.

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

dhe l të Zi Po ashtu duhet cekur se në këtë kohë ndryshoi edhe statusi shtetëror nga RFJ në Bashkësia Shtetërore Serbia e Mali i Zi (4.2.2003). Emërtimi i bashkësisë shtetërore nga dy ish-republikat ishte sinjal i mjaftueshëm për të kuptuar së në Mal të Zi ndjenja e pavarësisë ishte në rritje, ndërsa mbajtja e Referendumit për pavarësi ishte bërë temë dominuese të qytetarët në Mal të Zi. 3. Faza e tretë (2006-2020) Në sajë të Deklaratës kushtetuese të Bashkësisë Shtetërore Serbia e Mali i Zi të miratuar me 4.2.2003, ku secili shtet mund të kërkojë pavarësinë përmes referendumit, dëshmon se në këtë shtet së shpejti do të kemi ndryshime konstitucionale.

Pikërisht duke marrë parasysh këtë mundësi dhe disponimin e qytetarëve, u bënë përgatitjet për mbajtjën e Referendumit për Pavarësinë e Malit të Zi që është mbajtur me 21.5.2006. Në sajE të rezultatëve të referendumit ku për pavarësi janë deklaruar 55.5% e qytetarëve, ndërsa kundër ishin 44.5% e tyre. Kemi të bëjmë me ndarje të qytetarëve në dy blloqe politike, pro-malazias e proserb, dukuri kjo që është e pranishme edhe në vitet në vijim.

Në Referendumin për pavarësinë e Malit të Zi, rolin vendimtar e kanë patur popujt pakicë, shqiptarët e boshnjakët, sepse pa mbeshtetjen e tyre nuk do të realizohej pavarësia e Malit të Zi nga Serbia. Mali i Zi e shpalli pavarësinë me 3.6.2006, ndërsa edhe Serbia e shpalli me 5.6.2006, ku mori fund Bashkësia Shtetërore Serbia e Mali i Zi. Në vitin 2007, Kuvendi i Malit të Zi miratoi Kushtetutën e cila është e para në shtetin e pavarur, ndërsa në aspektin e mbrojtjës pranohet në NATO (5.6.2017).

Periudha tridhjetëvjeçare në lidhje me skenën politike në Mal të Zi (1990-2020), përkatësisht parlamentarizmi, është e mjaftueshme për analiza e përfundime për zgjedhjet parlamentare, pjesëmarrjen e partive politike, pozitën, opozitën e sidomos partitë politike të pjesëtarëve të popujve pakicë. Janë pikërisht këto parti të cilat kanë luajtur rol të rëndësishëm në demokratizimin e skenës politike në këtë mjedis multinacional e multikulturor. Në veçanti do të trajtohen modelet e sistemeve zgjedhore të cilat janë miratuar sipas shijës së shumicës parlamentare, duke mos përfillur vërejtjet dhe propozimet nga partitë politike të popujve pakicë. Dhe një qendrim i tillë dëshmon se kemi të bëjmë me një mjedis të pakonsoliduar, çështje e cila mbetet gjithnjë e hapur për të gjetur zgjidhje të pranueshme për të gjithë. Në këtë aspekt do të trajtohet pjesëmarrja e shqiptarëve në jetën parlamentare në Mal të Zi sipas pesë modeleve zgjedhore, përkatësisht sfidat e tyre në skenën politike në favor të barazisë qytetare e nacionale në këtë mjedis multinacional, sipas standardeve ndërkombëtare .Po ashtu jepen edhe propozime për modelin zgjedhor që do të ishte më i përshtatshëm dhe i pranueshëm për shqiptarët, përkatësisht përfaqësimin e tyre autentik në Mal të Zi Në këtë periudhë kohore pas pavarësisë, ndarjet politike në Mal të Zi kanë mbetur konstante, që është dëshmuar përmes zgjedhjeve lokale e atyre parlamentare, duke dëshmuar se kemi të bëjmë me një mjedis të pakonsoliduar politikisht. Zgjedhjet parlamentare të mbajtura me 30.8.2020, pas tre dekadave të udhëheqjes së pushtetit nga ana e PDS-së në koalicion më parti tjera, kësaj here opozita ia arriti qëllimit duke arritur fitore në zgjedhje. Kemi të bëjmë me një koalicion heterogjen i përbërë nga shumë parti politike, ide dhe programe të ndryshme, të cilat i ka bashkuar energjia për të larguar nga skena politike pushtetin e PDS-së, që ishte vazhdimësi e monizmit edhe në pluralizëm si në asnjë vend tjetër, në ish-Kampin socialist në Evropën Juglindore. Se si do të funksionojë pushteti i ri, përkatësisht qeverisja e re, a do të ofrojë risi apo do të jetë identike me pushtetin e mëparshëm mbetet të shihet në të ardhmën.

Modelet zgjedhore në Mal të Zi

1. Modeli i parë zgjedhor (1990) Ligji i parë për zgjedhjet e këshilltarëve dhe të deputetëve u aprovua në Kuvendin e Malit të Zi me 28 shta-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

tor 1990, dhe u shpall në Gazetën zyrtare nr.36/3 tetor 1990. Sipas këtij ligji, njësi zgjedhore ishte territori i komunës, ku në saje të numrit të popullsisë zgjidhej numri përkatës i deputetëve (125) në nivel vendi.

Duhet cekur se më këtë ligj pakicat kombëtare, në rastin konkret shqiptarët, nuk ishin cilësuar si element i veçantë për të përfituar përfaqësimin autentik, apo proporcional të tyre. Zgjedhjet e para parlamentare pluraliste në Mal të Zi janë mbajtur më 9 dhjetor 1990, me pragun zgjedhor prej 4%.

Duke marrë parasysh atmosferën e krijuar para shpalljeve të zgjedhjeve parlamentare, dhe rrezikun e moskalimit të pragut zgjedhor, shqiptarët të përfaqësuar me partinë e tyre nacionale (Lidhja Demokratike në Mal të Zi) vendosën të dalin në koalicion me partinë e Partinë e Aksionit Demokratik (SDA), që pëfaqëson popullsinë boshnjake, me emrin “Koalicioni Demokratik”, duke fituar 12 mandate të deputetëve, nga të cilët 4 i takuan Lidhjes Demokratike në Mal të Zi. Ishte ky një moment historik, sepse shqiptarët u bënë pjesë e skenës politike në Mal të Zi, duke u prezantuar me përfaqësuesit e tyre autentik. (vijon) E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

15

VËSHTRIM & OPINION

Një betejë që ende po vazhdon

Me shpresa të re

Pasojat e pandemisë Kovid-19 janë jashtëzakonisht të dukshme, në çdo sferë të jetës, e këto i vëren secili nga ne, kush më pak e kush më shumë. Një goditje të rëndë ka pësuar veçanërisht sfera ekonomike, që për pasojë ne, prej shumë kohësh detyrohemi të paguajmë të njëjtat produkte ushqimore dhe të tjerat, me çmime shumë më të larta, disa madje edhe me çmim të dyfishuar. Pra, një situatë që nuk është e lehtë të përballohet, as nga ata që ekonomikisht janë më të fuqishëm, e të mos flasim për personat që jetojnë me një rrogë të vogël, apo për të papunët

Toni Ujkaj

Kaluan plot dy javë qëkur përmbyllem një vit. Një vit jo të lehtë, por me plot sfida për shkak të një pandemisë

16

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

me të cilën po vazhdojmë ende që të përballemi nga dita në ditë, edhe pse në kushte më të lehtësuara krahasuar me fundin e vitit 2019, kur u shfaq kjo pandemi që ishte e panjohur, dhe si e tillë gjunjëzoi edhe shtetet më të fuqishme të botës.

Për fatin e mirë, ekspertët global të mjekësisë punuan fuqishëm në hulumtimin dhe prodhimin e një arme mbrojtëse kundër këtij virusi vrastar, që ishte vaksina e cila, që nga shpik-

ja e saj, po përdoret gjerësisht nëpër botë dhe po shpëton shumë jetë. Këtë vaksinë e mirëprisnim të gjithë, sepse ky armik i padukshëm shumë shpejtë u bë agresiv dhe i pamëshirshëm, i cili fatkeqësisht shkaktoi me miliona viktima në të gjithë globin.

Sot, gati dy vite nga rasti i parë i identifikimit me koronavirus në Mal të Zi, situata është më e volitshme në aspektin se disponojmë vaksinën, por jo edhe për nga numri i infekti-

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION

eja, në fillimin e ri meve në nivelin ditor. Për fat të keq, javët dhe ditët e fundit është shënuar numër rekord infektimesh në nivel ditor, me shifra shumë të larta, madje më të lartat që nga shfaqja e koronavirusit në vend. Gjithashtu, nga dita në ditë shënohen edhe viktima.

Nëse do të pyesnim për shkaktarët që po çojnë në rritjen e numrit të të prekurve me koronavirus, bazuar në pohimin e ekspertëve, do të mund të pëgjigjeshim, se edhe tek ne është i pranishëm lloji i ri i këtij virusi i quajtur Omikron, variant ky që sipas ekspertëve të mjekësisë infekton (përhapet) dukshëm më shpejtë sesa llojet e mëparshme të këtij virusi, që ishin Alfa dhe Delta.

Mirëpo, një shkaktar tjetër i përhapjes së hovshme të këtij virusi është padyshim, mosrespektimi i masava mbrojtëse nga qytetarët, në atë masë sa rekomandojnë autoritetet e shëndetësisë, dhe sigurisht edhe fakti se një numër i madh i qytetarëve akoma refuzojnë që të vaksinohen, që është masa e vetme dhe më e duhura për

t’u mbrojtur nga ky virus, e rrjedhimisht, siç pohojnë ekspertët, edhe për të ulur numrin e infektimeve të reja dhe shtimin e numrit të viktimave.

Pra, jeta me koronavirus nuk ka qenë e lehtë dhe akoma vazhdon të mos jetë e lehtë, duke qenë se ne jemi ende të detyruar që të jetojmë me liri të kufizuara, ngado që shkojmë e çfarëdo që bëjmë në jetën e përditshme.

Pasojat e kësaj pandemie janë jashtëzakonisht të dukshme në çdo sferë të jetës, e këto i vëren secili nga ne, kush më pak e kush më shumë. Një goditje të rëndë ka pësuar veçanërisht sfera ekonomike, që për pasojë ne, prej shumë kohësh detyrohemi të paguajmë të njëjtat produkte ushqimore dhe të tjerat, me çmime shumë më të larta, disa madje edhe me çmim të dyfishuar. Pra, një situatë që nuk është e lehtë të përballohet, as nga ata që ekonomikisht janë më të fuqishëm, e të mos flasim për personat që jetojnë me një rrogë të vogël, apo për të

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

papunët.

Në këtë aspekt, në ditët e fundit të vitit 2021, Qeveria e Malit të Zi, miratoi Ligjin për Buxhetin e vitit 2022, një ligj i cili është pjesë e një sërë ligjesh nga programi i qeverisë “Evropa tani”, program që parasheh se nga 1 janari 2022, të ketë rritje pagash, përkatësisht që paga minimale në Mal të Zi të bëhet 450 euro, nga 250 sa ishte deri më sot. Ky akt i qëlluar i pushtetarëve në sferën ekonomike dhe në përballjen pak më të lehtë të kësaj krize ekonomike në të cilën po jetojmë sot e disa muaj më parë, u mirëprit jashtëzakonisht mirë nga opinioni publik. Për këtë ligj, votuan plot 77 deputetë.

Dhashtë Zoti që kjo nismë të jetë e qëndrueshme dhe afatgjate dhe që Viti i Ri 2022, të jetë një vit i rimëkëmbjes ekonomike dhe i mirëqënies sociale për të gjithë qytetarët, dhe që gjatë këtij viti të marrë fund edhe kjo murtajë e zezë e cila na solli stres, ters, mbrapshti dhe halle të paparashikueshme në çdo sferë të jetës.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

17

VËSHTRIM & OPINION

Etruri Çfarë i dha Etruria Romës? Mbretërit e parë të Romës ishin Etruskët. Vetë qyteti i përjetshëm i Romës u themelua nga Etruskët. Pothuajse gjithçka që Etruskët ndërtuan në qytetin e përjetshëm, Romakët e bënë “më të madh”

Për Koha Javore:

Astrit Lulushi / Uashington Popull misterioz - etruskët. Gjuha e tyre ende nuk mund të përkthehet, megjithë shembujt e shumtë të shkrimeve që kanë mbijetuar. Historiani romak Titus Livi shkruante se: “Perandoria Etruske mbulonte zona të konsiderueshme nga toka dhe deti, nga Adria dhe Adriatiku”.

Anije etruske lundronin hapësirat mesdhetare si pranë Etrurisë, ashtu edhe shumë larg saj. Anijet luftarake etruske ishin të pajisura me një mbajtêse metalike nënujore. Në monedhat etruske mund të shohësh imazhin e një spirance me dy putrat metalike. Nuk është e vështirë të kuptosh avantazhet e një spirance të tillë: para shpikjes së saj, përdoreshin shporta me gurë.

Qytetet më të famshëm të etruskëve - Chatal-Guyuk dhe Chayenu-Telesi - u gjetën nga arkeologët në Azinë e Vogël. Banorët e Chatal-Guyuk ndërtonin shtëpi me tulla në mijëvjeçarin e 7-të p.e.s. Ata njihnin 14 lloje të bimëve të kultivuara. Copat e pëlhurave nga ajo periudhë janë befasuese edhe mes endësve modernë. Teknika e lustrimit të pasqyrave ishte unike.

Vrimat në rruaza prej guri të çmuar janë shpuar më hollë se vrima e një gjilpëre. Mjeshtëria dhe shija artistike e etruskëve tejkalojnë gjithçka që dihet në rajonet e tjera të planetit.

Duke gjykuar nga disa shenja, ky civ-

18

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

ilizim më i vjetër i njerëzimit mund të konkurrojë në shumë mënyra me Atlantidën legjendare.

Në Chatal-Guyuk, u gjetën shenjtorë dhe tempuj. Hyjnesha që lind një fëmijë ulet në fron, krahët e të cilit janë zbukuruar në formën e dy leopardëve. Atlantis Lindor, siç quhej Etruria, është shumë mileniume më i vjetër se piramidat dhe monumentet e tjera antike, duke përfshirë ato Sumeriane.

Një nga afresket më të vjetra etruske riprodhon motivin e leopardit. Afresku u gjet në territorin e Italisë moderne, por vendlindja e etruskëve është ende Azia e Vogël. Në gjuhën e Hatgs, të cilët banonin në Azinë e Vogël pesë deri në gjashtë mijë vjet më parë, mund të gjendet rrënja e “racave” në emrin e leopardit.

Në kohët e lashta, një proto-gjuhë e vetme u formua në Mesdheun Lindor.

Folësit e saj ishin fiset më të lashta që

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

VËSHTRIM & OPINION adhuronin leopardin. Ishin ata që për një kohë i rezistuan goditjes së Atlantasve të mëdhenj.

Fatkeqësisht, ka ende shumë vështirësi me deshifrimin e shkronjave etruske. Një nga arsyet për këtë është përdorimi i transkriptimit latin, i cili nuk mund të përcjellë tiparet e gjuhës etruske. Kjo ishte dhe është pengesa kryesore që nuk i lejon specialistët t’i afrohen qëllimit. Shumica e përkthimeve nga etruskishtja janë të pasakta, vetëm një pjesë e vogël e tyre përcjell kuptimin e përafërt.

Etruskët, duke folur në mënyrë figurative, janë një degë e pemës hitite. Në këtë drejtim, mund të kujtohen Ruthenes që jetonin në jug të Francës. Ata nuk janë Venecianë, siç interpretohet nga përkthyesit, por “Wends”. Provat për këtë mund të gjenden në “Librin e Velesit”, i cili flet për Wends-të që shkuan në perëndim. Fjala etruske “Vendé” - shqip “endje” ose “vende” - mund të jetë një konfirmim për këtë. Emri i një prej perëndeshave të Etrurisë është Una, “e re”. “Mini muluvanze avile vipena” - kështu duket një nga mbishkrimet etruske. Mbishkrimet e lashta shpesh fillojnë me përemrat “Une”. Në shem-

bullin e dhënë, përkthimi është: “Unë u përkushtova nga Auile Vipena”. Por ky përkthim bie ndesh me normat e vendosura tashmë të vetë gjuhës etruske, në të cilën folja gjithmonë e përfundon fjalinë. Pra “Muluvanse” nuk mund të jetë folje.

Këtu janë disa fjalë etruske (disa prej të cilave janë të njohura nga etruskologët): una - rinj; turneu - dhuratë; turan - dhurues; avil - vit; torna - rruga; helm - helm; gjinace - gji, gjoks; mi - mua, unë; ti - ti. Sidoqoftë, është e mundur edhe një analogji tjetër. “Diell” në gjuhën etruske tingëllon si “usit”. Ajo duhet të përmbajë një nga rrënjët më të lashta, të ruajtura në fjalën “urim”, “zot”, si të thuash, Dielli sjell forcë dhe shkëlqim njëherësh.

Një katastrofë shkatërroi të gjitha qytetet e Atlantisit Lindor - atdheun e proto-gjuhës njerëzore. Vetëm një mijëvjeçar më pas, fshatrat e parë filluan të ngriheshin - kryesisht larg bregdetit. Kështu u ngrit Chatal-Guyuk (emri modern), Jericho. Por edhe katër mijë vjet më vonë, zonat bregdetare nuk arritën kulmin e dikurshëm. Më vonë ata që shpëtuan u quajtën Pellazgë. Në vendbanimet

Pikëpamjet e shprehura në fq: OPINIONE & VËSHTRIME nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht politikën redaksionale të „KOHA javore„

më të lashta fenikase, kretane, Azisë së vogël, egjeane njerëzit flisnin të njëjtën proto-gjuhë. Në kufi të mijëvjeçarëve të dytë ose të tretë p.e.s, Akeasit erdhën nga rajonet kontinentale, fiset e të cilave në kohërat antike vuajtën më pak nga katastrofa, pasi zonat e tyre të banimit nuk ishin të lidhura me detin dhe nuk ishin subjekt i elementeve. Grekët e vërtetë pushtuan territorin e Greqisë së sotme, shkatërruan qytetet Pellazge, fortesat e tyre, rrafshuan kalanë e Pellazgikonit, në vendin e së cilës u ndërtua Partenoni vetëm 1500 vjet më vonë.

Shumë prej Pellazgëve kaluan në Kretë për t’i shpëtuar pushtimit. Para kësaj, qytetet e Minoanëve Pellazgjikë lulëzuan në Kretë. Shkrimet e tyre janë lexuar, por ende nuk janë kuptuar. Gjuha e tyre është e panjohur për gjuhëtarët, megjithëse kjo është proto-gjuha e folur nga Lidianët, Kananejtë, Cimerianët, Trepilianët, Etruskët, banorët e Trojës, dhe shumë e shumë të tjerë. Në mes të mijëvjeçarit të dytë p.e.s, grekët arritën në Kretë. Qytetet u shkatërruan. Arti i Minoas-Pellazgë i la vendin stilizimit të thatë. Motivet tradicionale për pikturën minoane lule, yje, oktapodë në vazo të stilit të pallatit - zhduken ose rilindin në skema grafike abstrakte.

Tema është shumë e gjatë…Por për hir të leximit mund të shtohet se ekzistojnë shenja objektive të një populli dhe kritere për identifikimin e tij.

Njerëzit identifikohen nga kultura e tyre domethënë nga ajo që është zhvilluar gjatë shumë shekujve. Tri tipare themelore të kulturës që janë të vetë-mjaftueshme për identifikimin e një populli janë: gjuha dhe struktura e saj; feja parakristiane; traditat dhe zakonet. Nëse këto tipare themelore të kulturës përkojnë në dy popuj të së tashmes dhe të kaluarës, atëherë ata janë një dhe i njëjti popull në kohë të ndryshme. Kultura është më shumë sesa thjesht emri i një populli.

Emrat e shumë popujve të Evropës kanë ndryshuar me kalimin e kohës, dhe ky ishte një burim konfuzioni dhe temë e spekulimeve në një kohë të mëvonshme. Për identifikimin historik të njerëzve, karakteristika e katërt themelore është gjithashtu e rëndësishme - niveli i kulturës shoqërore: shtet i qëndrueshëm; popull gjysmëshetitës; gjithë shetitës, apo emigrant ose nomad.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

19

VËSHTRIM & OPINION

Adoleshentët dhe problemet me gjumin

Fëmijët kanë nevo shprehi të shëndet Paula Dekaj

Marrëdhëniet që njerëzit kanë me gjumin ndryshojnë nga personi në person, për dikë është pjesa e preferuar e ditës, për dikë tjetër është kohë jete e shkuar dëm, por sidoqoftë të gjithë e dimë se pa të nuk jetojmë dot. Ndër temat më të diskutuara në rrjet, është marrëdhënia

20

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

e adoleshentëve me gjumin. Adoleshenca është periudha gjatë së cilës fëmijët pësojnë një zhvillim fizik, mendor, social dhe në personalitet, në mënyrë që të përgatiteten për botën e të rriturve dhe të kalojnë në fazën e pjekurisë. Për një zhvillim sa më të mirë, fëmijët kanë nevojë për shprehi të shëndetshme të stilit të jetesës.

Sipas ekspertëve të fushës, gjumi është një ndër faktorët kyç, ndaj rekomandohet që adoleshentët të bëjnë nga 8 deri në 10 orë gjumë çdo natë. Për arsye të ndryshme shumë adoleshentë nuk flejnë më shumë se 6 apo 7 orë.

Sipas një studimi të kryer nga “Bet-

ter Health Channel”, ekzistojnë një sërë faktorësh që bëhen shkak për humbjen e gjumit tek adoleshendët, dhe disa nga ata janë: zhvendosja hormonale e kohës, që do të thotë se ata ndihen të përgjumur një apo dy orë më vonë se grupmoshat e tjera; orari i tensionuar pas shkollës, që përfshin detyrat e shtëpisë, sportin, punën me kohë të pjesshme apo çdo lloj angazhimi tjetër social; aktivitetet e kohës së lirë që pëfshijnë internetin dhe video-lojërat; ekspozimi ndaj dritës së paisjeve celulare, pasi kjo e shtyn trurin që të qëndojë zgjuar; qëndrimet kulturore, për shembull në kulturën perëndimore të qenurit ak-

VËSHTRIM & OPINION

ojë për tshme tivë vlerësohet më tepër se fjetja; dhe çrregullimet e gjumit që mund të vijnë si pasojë e ndonjë sindromi.

Nëse këto janë disa nga shkaqet që çojnë në çrregullimin e gjumit tek fëmijët adoleshentë, për të kuptuar pasojat, Daniel Leuin, psikolog pediatrik, specialist i gjumit dhe psikolog klinik i licencuar, në një artikull të publikuar nga organizata “Rise and Shine”, na mëson se si privimi i gjumit ndikon në mirëqenien e përgjithshme të adoleshentëve.

Për shembull, gjumi REM kontribuon drejtpërdrejt në rregullimin emocional, të mësuarit dhe kujtesës, të gjitha të nevojshme për performancën e

Si fillim duhet të përcaktoni një orar gjumi, kjo nënkupton që ora e fjetjes nga nata në natë, të mos ketë diferencë më shumë se një orë; shpenzoni kohë jashtë në diell; bëni aktivitet fizik rregullisht; mos shkoni të uritur në krevat, por as mos konsumoni vakte pak para gjumit; shmangni konsumimin e kafese gjatë darkës; si dhe 30 minuta para gjumit hiqni dorë nga televizioni, telefoni dhe paisjet e tjera digjitale suksesshme në shkollë, marrëdhëniet shoqërore dhe vetëvlerësimin.

Kjo do të thotë që problemet me të mësuarit, vëmendjen dhe emocionet mund të shkaktohen nga gjumi i dobët. Ulja e REM-it ndikon po ashtu tek mënyra se si adoleshendët mësojnë dhe mund të pengojë kreativitetin. Doktor Leuin gjithashtu tregon se ekziston një rrezik më i lartë për obezitet dhe imunitet të dobët.

Gjithashtu nëse një adoleshent është vazhdimisht i privuar nga gjumi, muaj pas muaji, kjo mund të kontribuojë në depresion, mungesë shprese, madje mund të ketë rritje të idesë për të kryer vetëvrasje.

Por, për të përmirësuar gjumin dhe shmangur pasojat negative që rrjedhin nga çrregullimi i tij, për fëmijët, adoleshentët apo edhe të rriturit, specialistët rëndisin disa këshilla elementare: si fillim duhet të përcaktoni një orar gjumi, kjo nënkupton që ora e fjetjes nga nata në natë, të mos ketë diferencë më shumë se një orë; shpenzoni kohë jashtë në diell; bëni aktivitet fizik rregullisht; mos shkoni të uritur në krevat por as mos konsumoni vakte pak para gjumit; shmangni konsumimin e kafes gjatë darkës; si dhe 30 minuta para gjumit hiqni dorë nga televizioni, telefoni dhe paisjet e tjera digjitale.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

21

KULTURË

Në QKI “Malësia” u hap ekspozita “Fillimi i fundit” i piktores Kaltrina Hoti

Udhëtim trevjeçar i piktores nëpër trevat shqiptare Tuz – Ekspozita personale e piktores, Kaltrina Hoti, e titulluar “Fillimi i fundit”, është ekspozita e fundit për vitin 2021 e cila u hap të martën më 28 dhjetor, në QKI “Malësia” në Tuz, në prani të një numri të konsiderueshëm të artdashësve të cilët u njohën nga afër me afro njëzetë piktura të artistes Hoti.

Ekspozitën e shpalli të hapur sekretarja e Sekretariatit për Vetëqeverisje Lokale, Marina Ujkaj, e cila falënderoi piktorën Hoti që zgjodhi Tuzin për të shpalosur krijimtarinë e saj artistike në këtë fundvit.

Në të njëjtën kohë, të pranishmit i ka përshëndetur autorja e ekspozitës, Kaltrina Hoti e cila sqaroi publikun se pse ka ardhur pikërisht në Tuz. “Bota e artistëve është shumë e lidhur me ambientin ku jeton dhe nga i cili është i rrethuar. Shumëkush çuditet nganjëherë kur u tregoj se

22

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

jam kthyer pas aq shumë vitesh në mergim, në Hotin tim. Unë Tuzin e konsideroj si një qytet ku ndodhën shumë ndryshime të nevojshme, dhe unë si artiste gjithmonë kërkoj që energjinë e pikturave të mia ta përcjelli me ngjashmërinë e asaj që dua të paraqes. Tuzi ndodhet edhe në këto piktura”, u shpreh ndër të tjera Hoti.

Ajo shtoi se titullimi i kësaj ekspozite “Fillimi i fundit”, ka ardhur nga udhëtimi i saj gjatë tre viteve të fundit nëpër trevat shqiptare, dhe kështu piktorja ka krijuar një ndjenjë, mendim, ëndërr dhe kërkesë.

“Dhe të gjitha këto: dëshirat, kërkesat, hulumtimet, nuk i kam gjetur askund tjetër veçse në Tuz. Ju falënderoj për mikpritjen dhe ju falënderoj që jeni si jeni, dhe besoj se nga këto piktura do të gjeni lidhshmërinë e ndonjë ngjyre apo elementi që mund të zgjojë ndjenjat në brendësinë e

shpirtit Tuaj, për të vazhduar atë që jeni duke bërë”, u shpreh piktorja Kaltrina Hoti.

Kjo ekspozitë e cila u organizua nga Sekretariati për Vetëqeverisje Lokale i Komunës së Tuzit, qëndroi e hapur deri më 10 janar 2022.

Kaltrina Hoti u lind në Hot - Plavë, Mali i Zi. Shkollën fillore e kreu në SHF “Hasan Prishtina” në Prishtinë, dhe po në të njëjtin qytet mbaroi Shkollën e Mesme të Mjekësisë “Xheladin Deda”. Në vitin e parë të fakultetit të mjekësisë e lë folenë me të gjitha ëndrrat dhe merr rrugën e kurbetit. Vitet e para të mërgimit i kaloi në Nju Jork, më vonë u zhvendos në Teksas, ku e hapi biznesin e saj.

Në viti 2011, vendosi t’i kthehet ëndrrës së saj, pikturës dhe vargut. Prej disa vitesh Hoti, jeton dhe vepron në Hot të Plavës. t. u.

KULTURË

Botime të reja

Një enciklopedi e figurave shqiptare (Gjekë Gjonaj, E meritojnë nderimin (Figura shqiptare të shekullit XX), S HAI “Art Club”, Ulqin, 2021)

Gazetari dhe publicisti Gjekë Gjonaj vjen para lexuesit me librin e ri publicistik “E meritojnë nderimin (Figura shqiptare të shekullit XX)”, në të cilin ka përfshirë 36 personalitete të shquara kombëtare të profileve të ndryshme nga trevat e banuara me shqiptarë nga Mali i Zi, Kosova, Shqipëria dhe diaspora. Në mesin e tyre ka akademikë, gjuhëtarë, punonjës të arsimit, mjekë, gazetarë, klerikë, rapsodë, afaristë dhe mërgimtarë.

Në parathënien e librit, autori tregon se qëllimi i tij ka qenë ndriçimi, respektimi dhe nderimi i figurave të njohura kombëtare, historike, arsimore, kulturore, fetare dhe atdhetare që kanë dhënë kontribut të paçmuar në vendosjen e fateve historike të atdheut, duke bërë që vepra dhe kontributi i tyre të mos harrohet kurrë.

Libri është botuar nga Shoqata e Ar-

tistëve dhe Intelektualëve “Art Club”, me mbështetjen e Fondit për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave, ndërsa është shtypur në shtypshkronjën IVPE – Cetinë. Redaktor i librit është Dr. Nexhat Avdiu, recensent Mr. Mark Lucgjonaj, redaktor teknik Gazmend Çitaku, kurse ballina është disenjuar nga Rajmond Gjonaj.

Në recensionin e tij për librin, redaktori Nexhat Avdiu shprehet se “ky libër në vetvete përbën një enciklopedi të figurave shqiptare dhe si i tillë autori ia ka arritur t’i radhisë me një vijueshmëri të ngjarjeve, peshën që zë çdo figurë e shquar e trevave shqiptare në Mal të Zi, Kosovë e Shqipëri”.

Për recensentin Mark Lucgjonaj, “autori Gjekë Gjonaj nuk do asgjë më shumë me këtë libër, thjesht t’i

nderojë, t’i vlerësojë e t’i vendosë në ‘Log’ para lexuesve e historianëve.

Ai do që vepra e sakrifica e këtyre njerëzve mos të harrohet, sepse është i vetëdijshëm se nëse nuk njohim të shkuarën, do të humbasim të ardhmen”.

Gjekë Gjonaj ka botuar më herët librat: “Prekë Cali, piramidë e kufijve të Shqipërisë” (monografi), “Njëmendësi shqiptare”, “Gjurmëve të kohës”, “Shqipet e maleve”, “Identiteti etnolinguistik dhe kulturor i shqiptarëve”, “Bijtë e shqipes”, “Deputetët shqiptarë në Malin e Zi në periudhën e komunizmit 1946-1990”, “Zgjedhjet parlamentare dhe deputetët shqiptarë në Malin e Zi në periudhën e pluralizmit 1990-2016”. “E meritojnë nderimin (Figura shqiptare të shekullit XX)” është libri i tij i nëntë. i. k.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

23

MOZAIK

Vdiq dëshmitarja e krimeve të komunizmit, Motra Marie Kaleta

Motra imcake që e përloti Papa Françeskun Në moshën 92-vjeçare ndërroi jetë Motra Marie Kaleta, murgesha shqiptare e cila me dëshminë e saj për vuajtjet gjatë komunizmit, bëri të përlotej edhe Papa Françeskun në vizitën e tij në Shqipëri, në shtator të vitit 2014. Ajo ndërroi jetë, por dëshmia e saj jeton!

Për Koha Javore:

Frank Shkreli / Nju Jork Mesha dhe ceremonia e varrimit u kryesuan nga kryetari i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, Imzot Angjelo Masafra, Kryeipeshkëv Metropolitan i Shkodër-Pultit, së bashku me Ipeshkvin e Sapës, Imzot Simon Kulli, me Ipeshkvin e Rrëshenit, Imzot Gjergj Meta, si edhe me meshtarë e rregulltarë të tjerë. Tashmë, motra imcake që nuk reshti së dhëni dëshminë e saj të krishterë, pushon tek Varrezat e Rrmajit, nga ku vijon t’u flasë të gjithë atyre që duan të mësojnë nga jeta e saj, thuhet në njoftimin e Radio Vatikanit. Motra Marie Kaleta, është një nga dëshmitarët e fundit të qëndresës së klerit e të besimtarëve katolikë gjatë komunizmit.

Populli i dioqezës së Sapës, sidomos besimtarët e famullisë së Shën Nikollës në Pistull, e përcollën si i ka hije një qëndrestareje dhe dëshmitareje të krimeve të komunizmit.

Ajo i përkiste Urdhërit të Murgeshave Stigmatine, e cila së bashku

24

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

me Kardinalin e sotëm shqiptar, Ernest Simonin, e bëri të përlotej Papa Françeskun gjatë vizitës së tij në Shqipëri në vitin 2014. Maria Kaleta u lind më 10 nëntor 1929, në Nënshat të Zadrimës, Shkodër, nga prindërit Engjëll e Shuke Kaleta. Së bashku me prindërit, u zhvendos më vonë në fshatin Pistull, ku shkolla vendore mban sot edhe emrin e Marie Kaletës.

Emri i saj, në mos për dëshminë personale, sado që edhe ajo është një dëshmi e fuqishme, është i lidhur me dëshmitë e martirizimit të klerit katolik gjatë komunizmit, pasi motër Kaleta, apo halla Marie, siç e quanin të gjithë për respekt, ishte mbesa e Don Ndoc Sumës, i lum martir, viktimë e komunizmit. Në moshën 10-vjeçare, ajo hyri në Kuvendin e Motrave Stigmatine në Nënshat të Zadrimës e pas një viti, pasi i bindi të gjithë për dëshirën e patundur të saj për t’u bërë murgeshë, pavarësisht nga mosha e njomë. Më 11 dhjetor të vitit 1940 e çuan në Kuvendin e Stigmatineve në Shkodër. Aty jetoi 7 vite, deri më 1946, kur komunistët e sapoardhur në pushtet në Shqipëri, i nxorrën motrat nga Kuvendi, sepse Zoti ishte për ta tepër i rrezikshëm duke ia mbyllur edhe Perëndisë portat e Shqipërisë, mendonin ata, një herë e përgjithmonë. Por jo edhe

portat e zemrës.

Sipas Radio Vatikanit, murgesha shqiptare Marie Kaleta edhe nën regjimin komunist vazhdoi të mbetej motër stigmatime duke fshehur fenë dhe besimin e saj në të vetmin Zot, të cilin e Shqipëria komuniste e Enver Hoxhës e kishte shpallur ilegal në Shqipëri, duke u mbështetur tek ata pak njerëz që e mbrojtën dhe nuk e paditën as nuk e dorëzuan tek xhelatët e regjimit komunist. Ja edhe dëshmia e Marie Kaletës, rrëfimi i të cilës, për vuajtjet e Kishës Katolike Shqiptare në kohën e komunizmit, përloti Papa Françeskun gjatë vizitës së tij në Shqipëri në shtator të vitit 2014. Këtë dëshmi e transmetoi Radio Vatikanit në gjuhën shqipe: “Zoti me mbajti me një fe aq të gjallë saqë më shtynte t’ua dhuroja edhe të tjerëve duke pagëzu, jo vetëm fëmijtë e fshatit, por edhe të gjithë ata të cilët më kanë ardhë në derë kur kisha sigurinë se, nuk do të më padisnin. Ka shumë ngjarje që më kanë shoqëru përgjatë këtyre viteve kur publikisht ishte e ndaluar të shfaqje besimin. Me thjeshtësinë e zemrës po ju tregoj një ngjarje. Isha tuj u kthy për në shpi nga puna e kooperativës. Gjatë rrugës dëgjoj një zâ që më thërriste. Një grua me një

MOZAIK

fëmijë në krah më arriti me vrapin e saj. Kërkesa e saj ishte më i pagëzu foshnjën, që mbante në krah. Nga frika, pasi që e dija se ajo ishte gruaja e një komunisti, i them se nuk kam me ça ta pagëzoj, pasi që jemi në mes të rrugës. Ajo, nga dëshira e madhe që kishte, më thotë se kanali përbri ka ujë. Unë i them se nuk kam me ça ta nxjerr atë ujë. Ajo vazhdonte të më lutej për pagëzimin e vajzës. Unë, duke pa fenë e saj, hoqa opangën prej llastiku që kisha veshë. Me ‘të nxora ujë prej kanalit dhe e pagëzova. Falë njohjes së meshtarëve kam pasë fatin të mbaj në një komodinë të Shenjtnueshmin Sakrament, kështu për raste të njerzve të sëmurë që dergjeshin në shtratin e vdekjes.

Kam kryer shërbimet e fesë, nuk e di se si, në fakt sot kur e mendoj, më duket e pabesueshme, si kemi duru ato vuajtje të tmerrshme, por them me plot bindje se i madhi Zot na ka dhanë forcën, durimin dhe shpresën.

Ashtu sikurse me egjrën e shëmbëlltyrës Zoti “priti” pjekjen e plotë para se ta shkulte nga gruni. Edhe pse koha qe e gjatë dhe puna e kooperativës tepër e vështirë, prapseprapl Zoti atyre që i thërret ua jep forcën e vet. Në fakt, në fund ai m’i shpërbleu të gjitha vuajtjet e mia edhe këtu në tokë. Mbas sa viteve të regjimit u rihap Kisha e unë pata fatin me u gjetë si rregulltare, fat të cilin për sa vite e

dëshirova sikurse të gjithë meshtarët e murgeshat e vendit tonë”.

Në një bisedё në vitin 2012 me Don David Xhuxha, drejtor i Programit shqip të Radio Vatikanit, motёr Maria Kaleta ka rrёfyer jetёn e saj, ka folur për vuajtjet e besimtarёve, tё klerit katolik dhe tё motrave rregulltare nën regjimin e egër komunist të Enver Hoxhës. Ishte shoqe me martiren të Lumen Marija Tuci, që ka vdekur nga torturat më të tmerrshme në kohën e regjimit komunist në Shqipëri, duke u bërë kështu e vetmja femër që renditet në mesin e 40-të martirëve të parë të Kishës Katolike Shqiptare.

Sipas Radio Vatikanit, kjo dëshmi e murgeshës Marie Kaleta për vuajtjet e Kishës dhe të mbarë popullit shqiptar nën regjimin komunist, është një thesar i përbashkët, tejet i çmuar, për kujtesën e përhershme që “të mos harrohet e kaluara, por të shikohet e të ndërtohet me guxim e ardhmja”, sikur pat porositur Shën Gjon Pali II gjatë vizitës së tij në Shqipëri në vitin 1993. Porosia e Papa Gjon Palit II në atë kohë, “që të mos harrohet e kaluara”, si dhe dëshmia e murgeshës shqiptare stigmatine, motër Marie Kaleta, e cila me rrëfimin e saj për vuajtjet e Kishës dhe të popullit shqiptar nën komunizëm, e përloti edhe vetë Papa Françeskun në Katedralen e Shën Palit në Tiranë më 2014 – janë një këmbanë

që ende bie – në veshë të shurdhër, për të zgjuar ndërgjegjen morale dhe njerëzore të klasës politike “post-komuniste” shqiptare, por edhe tek përfaqësuesit e demokracive perëndimore në Tiranë, të cilët refuzojnë të promovojnë një qeverisje dhe një shoqëri më tolerante për Shqipërinë dhe për shqiptarët pa dallim.

Siç dihet, edhe sot tre dekada pas shembjes së Murit të Berlinit, ndryshe nga vendet e tjera të Evropës ish-komuniste, Shqipëria refuzon të dënojë zyrtarisht krimet e komunizmit enverist dhe refuzon gjithnjë të përballet me të kaluarën e errët të asaj periudhe. Siç e kam vënë në dukje, shpeshëherë në të kaluarën, diplomatët perëndimorë në Tiranë, me heshtjen e tyre në lidhje me këtë çeshtje, vazhdojnë të kenë një njollë të zezë në fytyrat e tyre, për vetën dhe për vendet që ata përfaqësojnë.

Në portalin e Ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Tiranë, vura re njoftimin me një ekzaltim krenar e të papërmbajtur, “Urime Shqipërisë për një arritje të jashtëzakonshme, fillimin e anëtarësimit të saj në Këshillin e Sigurimit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, për herë të parë në histori”. “Arritje e jashtzakonshme”?!, mos u tallni! Shqipëria nuk kishte as një shtet konkurent, asnjë vend pra nga zona gjeografike që përfaqëson Shqipëria në Këshillin e Sigurimit për dy vitet e ardhshme, që të ishte i interesuar për atë “arritje të jashtzakonshme”. Pasi vetëm Shqipëria ishte e interesuar nga zona e Evropës Juglindore, nuk kishte se si të mos votohej, por ky është një subjekt për një shkrim tjetër, ndoshta.

“Arritje e jashtzakonshme”, për Shqipërinë do të ishte njohja zyrtare e krimeve të komunizmit në Shqipëri dhe përballja me ndërgjegjësi morale me të kaluarën komuniste, ashtu siç kanë bërë shumica e vendeve ish-komuniste, sot anëtare të Bashkimit Evrpian dhe NATO-s, ashtu që të mos harrohet e kaluara, siç ka porositur edhe Papa Gjon Pali II në vizitën e tij në Shqipëri, më 1993. Normalisht, edhe në politikën e jashtme dhe në diplomaci do të duhej të kishte përgjegjësi dhe ndërgjegjësim moral dhe etik.

Të falënderojmë për dëshminë tënde të gjallë, Motra Marie – Pushofsh në paqe!

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

25

KULTURË

Recension

Fenomenet sociale dhe politike që i ndjekin shqiptarët (Nail Draga “Debati i munguar”, botoi Art Club)

Libri “Debati i munguar” i autorit Nail Draga, brenda kopertinave është një përzgjedhje e artikujve, analizave, kumtesave dhe recensioneve të vet autorit, të cilat janë publikuar prej vitit 2002 e më pas në mediat e shkruara dhe elektronike në hapësirën mbarëshqiptare, dhe më gjërë. Botimi në fjalë, paraqet një letërnjoftim mbi problemet dhe fenomenet sociale dhe politike të cilat në vazhdimësi e kanë ndjekur popullatën shqiptare në shtetin e quajtur Mali i Zi

Qani Osmani

Autori i librit adreson tema të rëndësishme dhe aktuale të cilat janë në koherencë me kohën dhe janë të domosdoshme për trajtimin e tyre, siç është pozita dhe statusi juridiko-politik i shqiptarëve në Mal të Zi, kriza e vlerave shoqërore dhe ajo identitare, varësia nga politika dhe mediat sociale në mënyrë që shoqëria shqiptare t’i minimizojë këto fenomene dhe të orientohet drejt vlerave të mirëfillta shoqërore.

Libri publicistik “Debati i munguar” i autorit Nail Draga, nëpërmjet vështrimeve dhe analizave të shtruara mbi rrjedhat shoqërore-politike në kohë dhe hapësirë të caktuar të pluralizmit politik, mëton të pasqyrojë për lexuesit një hark kohor të historisë më

26

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

të re, shumë delikate për shqiptarët, për shtetin dhe pushtetin, pushtetmbajtësit dhe pretendentët e tyre, të cilët, të mbërthyer nga joshja për famë dhe pasuri, me mjete e forma të palejuara, kapën institucionet me të gjitha instrumentet shtetërore, ngritën hipoteka dhe limite, duke marrë në mbrojtje një nomenklaturë elitare në strukturën politike të krijuar parti-pushtet.

Ky libër hedh dritë mbi kulmin e këtij deformimi pushtetar, që mori krah nga viti 1991 dhe arriti zenitin më vonë, duke rrënuar me makineri despotike të gjitha pengesat, në saje të një marketingu mashtrues të mediave të paguara e të privilegjuara nga pushteti, në shërbim të pushtetit autoritar, që ngriti lart gënjeshtrën mbi të vërtetën në rrafshin e shpëlarjes së trurit të masave.

Rëndësi të veçantë në libër autori i kushton debatit të munguar, si metodë e verifikuar në botën demokratike. Sipas autorit, problemi më i madh është se njerëzit frikësohen t’i ballafaqojnë konceptet, dhe t’i shkëmbejnë mendimet, kjo është

dukuria nga e cila vuajnë shqiptarët në Mal të Zi. Gjithashtu, problem shumë i theksuar është frika nga ballafaqimi me të vërtetën. Prandaj, pjesa më e madhe e njerëzve jetojnë me dy të vërteta, të vërtetën që e servir pushteti dhe e vërteta, që është e kundërta e vërtetës së pushtetit. Frika në të vërtetë e ka kapluar qytetarin shqiptar, i cili duke mos pasur zgjidhje, e ka pranuar faktin në heshtje duke mos polemizuar me politikanët, të cilët e kanë kapur demokracinë dhe gjithçka që quhet opinion publik dhe e vërteta e hidhur.

Kjo dukuri po e mban në gjendje të mjegullt opinionin publik shqiptar, i cili me të drejtë kërkon ndëshkimin e politikave të dështuara që përfaqësojnë edhe partitë politike shqiptare.

Prandaj, kompromisi që mediat dhe gazetarët lipset mos ta bëjnë është që mos ta pranojnë rolin e luftëtarit të lavazhit që lan gjithçka, pisllëqet që shqiptarët ta ndjejnë veten të nënshtruar dhe të diskriminuar. Debati i munguar është një përpjekje për të parë dritën, e vërteta e dhimbshme me të cilën kjo klasë politike dhe

KULTURË

megafonat e saj nuk e kuptojnë se, jo gjithnjë mund t’ua mbyllin gojën qytetarëve. Prandaj, gjenaratat e reja dhe të gjithë ata që mendojnë ndryshe, duhet ta mposhtin frikën dhe ta hapin debatin, i cili do të përmisonte gjendjen e shqiptarëve në Mal të Zi, dhe do të rrëzonte kullën e gënjeshtrës që e kanë ngritur politikanët e kapur për bishti nga shteti malazias.

Në këtë drejtim mesazhi i parë dhe i fundit i autorit është ky: “Nëse i ikni ballafaqimit, kjo nuk do të thotë se keni arritur ta shmangni problemin, por ta shtyni agoninë, e cila do t’ju ndjek nga pas deri sa t’ju gjejë në fund”.

Nëpërmjet këtij libri dhe tematikave të ndryshme përbrenda tij, autori na bën të ditur shumë gjëra, bën ndriçimin e shumë dukurive dhe fenomeneve të ndryshme që e shqetësojnë popullatën shqiptare, si pjesë përbërëse e shtetit malazez. Autori, analizon dhe shpallos gjëra që në dukje janë të lehta për t’u kuptuar, por nëse futemi në finesa do të gjendemi përballë shumë dilemave. Këto dilema autori i heq pa mëdyshje, duke qartësuar dhe elaboruar shumë gjëra që shfaqen si rebuse e që kërkojnë trajtim adekuat dhe cilësor. Nail Draga, në librin “Debati i munguar” trajton jo vetëm aspektet politike me fokus të

caktuar, në një shtet konkret të Ballkanit siç është Mal i Zi, si ekzemplar autentik i zhvillimeve dramatike politike, por shqyrton edhe kategoritë morale në politikë, siç janë dinjiteti, gënjeshtra, heshtja, dorëheqja, interesi, kushtëzimi, parimi, participimi, vendosmëria e të tjerë mekanizma politikë, që i japin formë dhe gjallëri veprimit të subjekteve të caktuara në skenën politike.

Ashtu si në botimet e mëparshme,edhe në këtë libër Nail Draga mban qëndrim vertikal ashtu siç i ka hije një intelektuali të mirëfilltë për të thënë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën. Në shkrimet e tij autori nuk ka përdorur aspak anime apo simpati ndaj ndonjë subjekti politik. Por, përkundrazi dukuritë negative i ka shikuar nën prizmin e asaj që quhet objektivitet, sepse shkenca pa objektivitet është karikaturë. Siç do të thoshte Tolstoji “njeriu është i lirë vetëm atëherë kur i shërben të vërtetës”. Kjo thënie është udhërëfyes për të personalisht, sepse gjërat e shpalosura përmes këtyre shkrimeve, artikujve apo analizave, ai është munduar t’i vendosë vetëm nën tutellën e objektivitetit dhe asaj që quhet reale. Është rast i veçantë njëherazi mjaft i gëzueshëm, kur një intelektual siç është Nail Draga merr pjesë aktive në

procese të ndryshme politiko-shoqërore dhe kulturoro-edukative, si dhe me një portret të mprehtë, me një qëndrim serioz, me një disiplinë, dëshirë, kurajë dhe zell të pazakontë, i përqaset gjërave që duhet qasur me vëmendje dhe guxim. I mjerë është ai popull i cili injoron intelegjencinë e vet. Andaj, besoj se Nail Draga si autor i këtij libri bën pjesë në kategorinë e njerëzve të dijes dhe të shkencës që e shohin veten si pjesë të intelegjencës aktive dhe jo pasive, të asaj vepruese e jo të asaj vëzhguese, injoruese, servile dhe nënshtruese.

Interesant në këtë libër ështl edhe stili i të shkruarit. Gjuha e përdorur në këtë libër është mjaft e pasur, kohezive dhe e kapshme për lexuesin, sepse autori shkruan me një stil direkt, të qartë, komunikativ, pa komplikuar dhe pa dilema. Megjithatë kritikat eventuale do të ishin të mirëseardhura. Ky libër i ka vlerat e veta teorike dhe si i tillë paraqet një kontribut për ndriçimin e shumë dukurive dhe fenomeneve të përditshmërisë sonë. Shpresojmë se ky libër në masë të madhe do të bindë edhe lexuesin për konstatimet, gjykimet dhe vlerësimet tona. Le të shërbejë ky libër si një udhërrëfyes dhe model edhe për të tjerët që duan të merren me këtë problematikë.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

27

MOZAIK

110- vjetori i vrasjes së Patër Andrea Gjekaj

Kleriku trieshjan që flijoi jetën për Krishtin duke i ndihmuar popullit Ky gjak, këto vuajtje, lot e sakrifica u bënë një gurthemel për demokracinë e vërtetë, që me kalimin e ditëve - siç thoshte Don Simoni- u shndërrua në demokraci.

Gjekë Gjonaj

Shumë klerikë shqiptarë, të krishterë e myslimanë u persekutuan, u torturuan, u pushkatuan e vdiqën , ndonëse të pafajshëm, nëpër burgje në periudha të ndryshme historike.

Ata nuk e patën hirin e Zotit, që pas kalvarit shumëvjeçar t’u shpëtojnë plumbave të pushtuesve të huaj dhe atyre të kuq gjatë regjimit komunist në Shqipëri, të cilët dënuan meshtarë me vdekje, duke menduar se bashkë me ta do të çrrënjosin Ungjillin nga kultura e një populli të tërë dhe do të dënojnë edhe Krijuesin, por siç pati thënë Don Simon Jubani ” Zoti nuk dënohet me vdekje”, “ Nji Zot i vetëm në botë, e ky Zot s’ka pasë fillim e as kurr s’ka për t’pasë mbarim”.

Këta kolos të kombit dhe krishtërimit nuk arritën të gëzojnë lirinë e fesë. T’i shohin kishat e çliruara. Këta burra të veshur me zhgunin e meshtarit ” rrnuen për me tregua” se njëmend gjaku i tyre, vuajtjet e fëmijëve të pafajshëm, lotët e nënave dhe sakrificat e etërve tanë nuk kanë shkuar kot, por janë pranuar nga Zoti si dhuntia më e bukur që populli shqiptar i ka bërë ndonjëherë Krijuesit të gjithësisë.

28

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Erdhi në këtë jetë si një dhuratë e Hyjit Atë

Patër Lul Vuksani Gjurashaj me emrin kishtar patër Andrea Gjekaj, ishte bir i familjes së mirënjohur nga shtëpia e Mal Vuksanit nga fshati Nimarash në Triesh - Malësi e Madhe. Për këtë meshtar françeskan nuk kemi dokument zyrtar i cili dëshmon datën e saktë të lindjes. Por, mendohet se erdhi në këtë jetë si një dhuratë e Atit tonë qiellor rreth viteve 1874, nga babai Vuksan dhe nëna Mrija, nga një familje me vlera të trashëguara kombëtare, e cila që në kohën e Perandorisë Osmane kishte dëshmuar përkatësinë e tyre fetare dhe kombëtare, të cilët ruajtën brez pas brezi doket dhe zakonet e lashta shqiptare.

Dëgjoi thirrjen e Zotit dhe u bë meshtar

Atdhedashuria, edukimi i shëndoshë familjar (edhe me rruzare të përditshme në dorë), madje nga rrethi ku jetonte me një traditë të lashtë e nxitën Lulin e ri të dëgjonte zërin e Zotit , thirrjen e tij të meshtarisë, për t’u bërë meshtar. Dhe kështu edhe ndodhi! Qëndrimi i tij ishte tejet i guximshëm dhe mjaft i vendosur profetik “për hir të Zotit jam katolik, siç ishin edhe etërit tanë”. Me sa di-

het përfundoi shkollën e mesme për meshtari në Zadër të Kroacisë, që gjithnjë i kishte në kujtime të mira për njohuri të përgjithshme, për edukim dhe përshpirteni të çiltër. Në saje të këtyre virtyteve që i posedonte, do t’i mundësohet vazhdimi i shkollimit të mëtutjeshëm në Fakultetin Filologjik dhe Teologjik në Romë – Itali, të cilin e përfundon me sukses, në vendin ku kishin studiuar shekuj me radhë edhe shumë priftërinj tashmë të njohur nga bota shqiptare.

Kthimi i tij në vendlindje, gëzim për trieshjanët

Që ka qenë dhe mbetet atdhetar e ka dëshmuar me kthimin e tij në vendlindje në fillim të shekullit XX, edhe pse në Itali kishte rast për një jetë më të sigurt dhe më të begatë, së paku sa i përket anës tokësore, financiare dhe materiale. Si meshtar i ri me përgatitje të lartë shkollore dhe me kulturë të jashtëzakonshme evropiane, filloi detyrën misionare të përcjelljes së fjalës së Zotit tek besimtarët katolikë shqiptarë. Kthimi i tij në Triesh, në një vend të vogël kufitar nën pushtetin malazez, pranë kufirit të sotëm me shtetin amë – Shqipërinë, ekonomikisht të varfër dhe me arsimim të ulët, ishte në vetvete një gëzim i madh për të gjithë popullatën vendore. Sepse ishte njeriu më i ditur që kishte Trieshi dhe njëri ndër njerëzit më të kulturuar që kishte asokohe Malësia. Prandaj trieshjanët kishin nevojë për këshillat dhe pre-

MOZAIK e cila zbardh shumë ngjarje dhe të dhëna të tjera ende të panjohura për arsyet e largimit të tij nga kjo famulli dhe shkuarja e tij si meshtar në Shkodër. Në këto regjistra figuron se meshën e fundit të jetës së tij e kishte thënë në Ljare. Në regjistrin e Patër Andreut, ndër të tjera, shihet se në vitin 1910 pagëzoi At Zef -Leonard Tagaj, fratin e Traboinit të Hotit, i cili u vra barbarisht nga ushtarët serbo-malazez më 19 shkurt 1945 në Lugje të Thella , në kufi të Hotit e Grudës.

Vrasja e tij në Shkodër, humbje e madhe për Kishën Katolike dhe kombin shqiptar

dikimet e tij të mrekullueshme fetare, në zbatimin e virtyteve të krishtera, fesë, shpresës dhe dashurisë, bamirësisë, punës së zellshme gjatë ditës, ndërsa urata gjatë natës.

Ardhja e tij në Triesh, si meshtari i parë i kësaj pjese të Malësisë së Madhe, tingëlloi fort edhe për të zgjuar zemrat dhe mendjet e popullatës vendore nëpërmjet predikimeve fetare, për ruajtjen e anës fetare dhe kombëtare, ruajten e gjuhës, traditës, kulturës dhe shqiptarizmit, me të gjitha konotacionet që përfshihen në këtë emërtim. Kështu frati i ri u bë i dashur dhe njeri i çmuar dhe i nderuar në Triesh dhe rrethinë, aq sa zëri i mirë i trieshjanëve dhe fama përhapej dhe rritej dita-ditës. Ishte me jetë dhe me shembull vërtet i krishterë, nxënës i Krishtit.

Popullata vendore, me vëmendje dhe interesim të madh, ndiqnin meshët e tij dhe e admironin fratin e tyre të ditur për vlerat e mëdha kulturore e shpirtërore. Patër Andrea për të përçuar dhe rritur atdhedashurinë tek trieshjanët në fillimet e shekullit

njëzet në Triesh themelon Shoqërinë “ Flamuri”, kryetar i parë i së cilës u zgjodh Prelë Lucë Hasi. Ky burrë patriot bashkë me trieshjanët e tjerë atdhetarë ngriti flamurin shqiptar në fshatin Nikmarash, në vitin 1906 , duke i paraprirë kështu ngritjes së Flamurit në Deçiq, në vitin 1911.

Shërbimi i tij fetar në Ljare të Krajës dhe Salç të Ulqinit

Dokumentet kishtare të Kishës së Ljares të cilat i zbuloi Patër Mirash Marinaj, famullitar i Famullisë së sotme të Tuzit, tregojnë dhe dëshmojnë së Patër Andrea ka shërbyer një kohë të gjatë, prej tetë vitesh (1904-1912) në famullinë e Ljares në Krajë dhe famulli të tjera të Argjipeshkvisë së Tivarit. Në këto dokumente 115 - vjeçare të shkruara nga vetë Patër Andrea, u zbardhën fakte të reja interesante nga jeta e tij, madje zbulohen edhe katër muajt e fundit të jetës së tij në Kishën e Shën Pjetrit (e ndërtuar në vitin 1865) në fshatin Salç të Ulqinit.

Me interes të veçantë është një letër

Bazuar në dokumentacionin që disponuam dhe në kronikat e kohës, Patër Andrenë e vranë të pafajshëm ushtarët turq, në Shkodër në vitin 1912, në misionin e meshtarit, e jo të luftëtarit, kur ishte 38 vjeçar. Arma e vetme që kishte në dorë ishte Kryqi me të cilin qëndroi me vullnetin e tij të palëkundur dhe vendimin e tij të guximshëm bashkë me besimtarët e vet në fushën e betejës për të çliruar Shkodrën nga turqit. Nuk kishte për qëllim të luftonte me armë, por në rast vdekje t’u jepte besimtarëve sakramentet. Sipas Nekrologut të Provincës Françeskane Shqiptare, u vra më 8 tetor 1912, kurse sipas Patër Donat Kurtit dhe Patër Marjan Prelaj, ai vdiq më 22 nëntor 1912.

U vra diku në Mal të Kolajve ose në Kukël.

Vrasja e Patër Andreut si kapelan, udhëheqës shpirtëror i besimtarëve të tij që kishin dëshirë të jenë afër Zotit deri në frymën e tyre të fundit, ishte një humbje e madhe për Kishën Katolike, por edhe për trevat shqiptare , edhe për arsye të moshës së tij. Ishte në moshën e pjekurisë , kur njeriu jep maksimumin nga vetja.

Rënia tragjike e këtij françeskani të vërtetë dhe të devotshëm, ishte vërtetë një pikëllim dhe dhimbje e thellë , por kjo është jeta dhe duhet ta pranojmë secili nga ne. Lajmin e vrasjes së meshtarit të tyre, besimtarët e Trieshit, Ljares dhe Salçit, me të cilin ishin të lidhur shpirtërisht, e pranuan me lot në sy e dhembje në zemër. I paharrueshëm do të mbetet kujtimi i tyre për meshtarin e nderuar Patër Andrenë.

(Vijon)

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

29

MOZAIK

Komanda Amerikane Speciale në Evropë, m Komanda e Operacioneve Speciale të SHBA-së për Evropën (SOCEUR), bëri të ditur vendimin për të patur në Shqipëri një shtab të bazës së Forcave të Operacioneve Speciale.

Sipas njoftimit “vendndodhja e selisë në Shqipëri do të sigurojë ndërveprim më të madh me aleatët shqiptarë, qasje të rëndësishme në qendrat e transportit në Ballkan, dhe fleksibilitet më të madh logjis-

30

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

tik. Kjo vendndodhje, redukton në masë të madhe kohën e udhëtimit, dhe rrit fleksibilitetin e operacioneve speciale dhe forcave konvencionale në rajon”, thuhet në njoftimin e Komandës Amerikane, duke shtuar se “Shqipëria mbetet një aleate e fortë e NATO-s, dhe SHBA-të gëzojnë një marrëdhënie të fortë me qeverinë dhe Ministrinë e Mbrojtjes së Shqipërisë, gjë që e bën vendosjen e një shtabi pararojë në këtë vend

aleat një vendim të natyrshëm”.

Siç thekson edhe Gjeneral Major David H. Tabor, komandant i Komandës së Operacioneve Speciale në Evropë “aftësia për të lëvizur dhe trajnuar me shpejtësi brenda Ballkanit, në bashkëpunim të ngushtë me forcat e tjera aleate dhe partnere, e bëri Shqipërinë vendndodhjen më të mirë për këtë përpjekje”.

Kryeministri shqiptar Edi Rama e përshëndeti vendimin duke e cilë-

MOZAIK

e e Operacioneve me shtab në Shqipëri suar atë si “shprehje të një besueshmërie shumë të lartë dhe të një bashkëpunimi shumë të afërt”.

SOCEUR vë në dukje njoftimi, “luan një rol të rëndësishëm për të demonstruar përkushtimin e SHBAsë ndaj aleatëve dhe partnerëve tanë në Ballkan. Nëpërmjet trajnimeve të vazhdueshme dhe bashkëpunimit të ngushtë, Forcat e Operacioneve Speciale të SHBA-së sigurojnë një lidhje të rëndësishme

midis aleatëve dhe partnerëve tanë në rajon, duke rritur kështu stabilitetin rajonal”.

SOCEUR ka një pozicion unik për të stimuluar marrëdhënien e SHBAsë me aleatët dhe partnerët, për t’iu kundërvënë ndikimeve keqdashëse, për të ndërtuar ndërveprimin, për t’iu përgjigjur me shpejtësi kërcënimeve që mund të lindin, dhe nëse është e nevojshme, për të mposhtur sulmet.

Kosova i gëzohet vendosjes së shtabit të Komandës Amerikane në Shqipëri Vendosja në Shqipëri e shtabit operativ pararojë të Komandës së Operacioneve Speciale të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Evropë, i ka gëzuar edhe institucionet e Kosovës.

Ministri i Mbrojtjes, Armend Mehaj, e ka vlerësuar këtë njoftim si lajm të shkëlqyeshëm.

“Ky është një vendim i madh që rikonfirmon fuqishëm angazhimin e SHBA-së në shërbim të sigurisë dhe stabilitetit të rajonit tonë”, ka thënë ai në një shkrim në rrjetin Fejsbuk.

Ditë më parë, SOCEUR-i njoftoi për shtabin në Shqipëri. Në njoftim u theksua se kjo do ta bëjë më të lehtë në qasjen Ballkan.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

31

KULTURË

Vështrim mbi përmbledhjen me poezi “Valët e zemrës” të autores Liberta Hasangjekaj – Kalaç

Poezi me filozofi jetike

Në këtë libër gjenden poezi me tematika të ndryshme, si poezi dashurie, poezi për mallin dhe mungesën, poezi për vetëbesimin, poezi revolucionare, poezi për miqtë, për sfidat e jetës, për diturinë, frikën, e mbi të gjitha poezi që vijnë nga brendësia, si valët e një zemre ku edhe tek lexuesi më i pavëmendshëm ngjall një rreze drite në fund të tunelit. Poetja arrin të prekë mendjet e lexuesve me një ndjenjë si detyrim moral, që edhe të tjerët të ndjejnë optimizmin që është paraqitur në poezi. Motivohet nga sfidat e jetës që përballemi çdo ditë, që rrjedhin si valët e detit duke u kthyer në valë zemre

Lumnije Metanoviq

Kur hyra në botën e librit fillova të lexoj me kujdes poezitë e para dhe menjëherë më erdhi frymëzimi të shkruaj për librin. Këtë frymëzim e mora nga vargjet e shkruara me shumë pasion, ku letra dhe pena janë miqtë më të mirë të Libertës.

Të shkruash dhe të botosh sot në këto kohë, ku frika nga pandemia pothuajse ka kapluar çdo njeri, për mua është një vullnet shumë i madh dhe një dashuri për jetën, njerëzit, artin dhe fjalën e shkruar. Thonë se shkrimtarët janë ata që sfidojnë kohën, sepse duke lënë në duart tona veprat e tyre, ata e bëjnë veten të jenë gjithmonë pranë nesh dhe brezave që vijnë pas.

Sado që të merr hov teknologjia, tekstet, qofshin në prozë apo në

32

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

“

Libri “Valët e zemrës” është një përmbledhje poezish që e rrëmben shumë lehtë çdo moshë, qoftë ajo moshë e shtyrë, rinore apo edhe fëmijërore, sepse jo vetëm se në të gjen dashurinë, lumturinë, dhembjen e gëzimin, por këto poezi janë të ndërtuara me një gjuhë të thjeshtë, pa u ngarkuar me fjalë të huaja siç ndodh shpesh t’i dëgjojmë në ekranet tona, ku në një fjali të vetme përdoren fjalë të huazuara pa nevojë në fjalorin e tyre

poezi, janë ato që të japin një ndjesi të veçantë, të rrëmbejnë dhe të bëjnë për vete. Këtë gjë e bëri edhe kjo përmbledhje me poezi e Libertës, e cila edhe pse në shikim të parë poezitë të duken të shkurtra e të thjeshta, ato thellë në vete e kanë një filozofi jetike që të mbërthejnë dhe të bëjnë të hysh në një vorbull mendimesh dhe emocionesh.

Këtë libër e cilësoj me shumë lëvdata dhe vlera poetike, por më së shumti e përgëzoj poeten për pasurinë letrare me të cilën e ka ilustruar librin, me aq përkujdesje dhe përsosmëri. Arsyen që ky libër me poezi është i pasur, e

përbën shumëllojshmëria e temave që trajton dhe fushat të cilave autorja iu përkushton poezi.

Në këtë libër gjenden poezi me tematika të ndryshme, si poezi dashurie, poezi për mallin dhe mungesën, poezi për vetëbesim, poezi revolucionare, poezi për miqtë, për sfidat e jetës, për diturinë, frikën, e mbi të gjitha poezi që vijnë nga brendësia, si valët e një zemre ku edhe tek lexuesi më i pavëmendshëm ngjall një rreze drite në fund të tunelit. Poetja arrin të prekë mendjet e lexuesve me një ndjenjë si detyrim moral, që edhe të tjerët të ndjejnë optimizmin që

KULTURË

është paraqitur në poezi. Motivohet nga sfidat e jetës që përballemi çdo ditë, që rrjedhin si valët e detit duke u kthyer në valë zemre.

Pasi që libri trajton tematika të ndryshme kam zgjedhur disa poezi t’i analizoj edhe pse zgjedhja ishte e vështirë, pasi që të gjitha të bëjnë për vete dhe të mbushin me emocion.

Poezia “Mërgimi” prek një pikë të dobët për të gjithë botën shqiptare e në veçanti trojet të cilat i paraqet Liberta, duke trajtuar diasporën dhe mërgimtarët. Që nga vargjet e para, poezia prek zemrat e mërgimtarëve duke tentuar të fluturojë për t’i takuar.

Për të përgjithësuar gjendjen dhe për të treguar se sa i gjerë është problemi i mërgimit, poetja shprehet në vargjet: “Atje larg i kam motrat I kam prindërit që lotojnë I kam vëllezërit që ju mungoj’’ – si për të treguar se të gjithëve na mungon një mërgimtar.

Më pas vijon të ushqejë dëshirën e tyre për t’u kthyer me vargjet:

“Kthehuni në foshnjën tuaj

Atje jeni foshnje e huaj” – duke tentuar të qartësojë dallimin mes dashurisë së vendit të vet me vendin e huaj.

Gjithashtu me po këtë qëllim gërshetohen edhe vargjet e fundit, duke mbaruar me një thirrje të thjeshtë e aq kuptimplotë: “Kthehuni...”

Në poezinë “Gjenerali na tradhëtoi” poetja paraqet gjeneralin si një figurë kryesore të poezisë që mundohet të tregojë se të gjithë duhet të jemi gjeneralë të vetvetes dhe ashtu mund të fitojmë luftërat dhe të mposhtim sfidat pa ndonjë udhëheqës apo “Gjeneral”. Më së miri e paraqet me elementet e metaforës në vargjet: “E fituam me shikim

Me dijeni

Luftë ishte,

Kënga nuk mungoi ” Poezia “Dua të ndryshoj” ka një rimë të puthur, prek të gjithë ata lexues që ndihen se mund të marrin më shumë nga vetja, por rrethanat dhe sjelljet e njerëzve përreth nuk i mirëkupto-

jnë dhe nuk i vlerësojnë, përmban elemente këmbëngulëse dhe kritike ndaj gjykimeve të shoqërisë për njëritjetrin. Me vargjet: “Më hidhni një shikim dhe do të mendoni Se ç’është jeta ime, por s’do ta kuptoni” – paraqitet sfiduese ndaj botës.

Poezia “Ar mbi ne” është një poezi shumë interesante, në të cilën poetja gërsheton një mori mendimesh dhe ndjenjash drejt një dashurie të humbur. Kjo poezi prej 17 vargjeve, përshkruan gjendjen shpirtërore që nga fillimi me vargjet: “Nata ishte mbi mua, rreth meje drita të fikura” – të cilat tregojnë se shpirtërisht, gjithçka është e errët në rastin e një dashurie të humbur.

Më pas kemi edhe elemente të kontrastit dhe hiperbollës me vargjet: “Rrugët s’më tretën që të gjej” dhe “29 shekuj vajta në çdo fund”, ku nënkupton se një vit dukej i gjatë sa një shekull. Përgjatë vargjeve të fundit, poezia shpreh dashurinë me fjalët: “Mbi truallin tënd, një melankoli, Një këngë, një dashuri, Një tastierë e mbaj në gji, Si kujtim, dëshirë për ty” Në fund përmendet dashuria e humbur si një “mollë e ndaluar” me vargjet: “Emri im fjalë e fundit

Kur të tjerët të dërguan

Dhëndër s’pari kur të ftuan” Libri “Valët e zemrës” është një përmbledhje poezish që e rrëmben shumë lehtë çdo moshë, qoftë ajo moshë e shtyrë, rinore apo edhe fëmijërore, sepse jo vetëm se në të gjen dashurinë, lumturinë, dhembjen e gëzimin, por këto poezi janë të ndërtuara me një gjuhë të thjeshtë, pa u ngarkuar me fjalë të huaja siç ndodh shpesh t’i dëgjojmë në ekranet tona, ku në një fjali të vetme përdoren fjalë të huazuara pa nevojë në fjalorin e tyre. Liberta nuk e bën këtë gjë. Ajo flet e shprehet qartë, është e ëmbël në gërshetimin e një strukture morfologjike mes dialektit dhe gjuhës letrare, që kështu të bën të fluturosh e të gjendesh pranë Malësisë së Plavë-Gucisë, pranë Alpeve Shqiptare.

(Vështrimi është lexuar në përurimin e librit në mjediset e Qendrës “Horizonti” – Milesh, më 21 dhjetor 2021) E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

33

MOZAIK

Komuna e Gucisë vogëlushëve parashkollorë

U ndau pako me dhurata për Vitin e Ri

Guci – Në kuadër të pritjes dhe shënimit të Vitit të Ri 2022, Komuna e Gucisë, të martën, më 28 dhjetor 2021, vogëlushëve të cilët qëndrojnë në Kopshtin e Fëmijëve në Guci, u ka ndarë 85 pako me dhurata.

Në emër të Komunës së Gucisë, gjatë ndarjes së pakove me dhurata vogëlushëve, kanë qenë të pranishëm nënkryetari i komunës, Huso Brdakiq dhe sekretarja për Administrim të përgjithshëm dhe veprimtari shoqërore, Samra Balliq. Nënkryetari i Komunës së Gucisë, Huso Brdakiq,

34

Javore KOHA

E ENJTE, 13 JANAR 2022

në fjalën e rastit, ka thënë se edhe këtë vit vetëqeverisja lokale ka përgatitur pako me dhurata për qytetarët më të vegjël, dhe në atë mënyrë ka dëshmuar (shprehur) kujdesin mbi banorët e vet më të rinj.

Drejtoresha e Kopshtit të Fëmijëve në Plavë, zonja Dragana Ojdaniq, në përbërje të së cilit punon edhe ai në Guci, ka falënderuar Komunën e Gucisë, e cila edhe këtë vit ka ndarë një pjesë të mjeteve për blerjen e këtyre pakove me dhurata, duke shprehur ashtu kujdesin për banorët më të rinj

të vet.

Në fund, nënkryetari i komunës, Huso Brdakiq, me bashkëpunëtorët e vet, në emër të kolektivit të komunës, të gjithë vogëlushëve dhe edukatorëve të tyre u ka dëshiruar fat dhe gjitha të mirat për festat e Vitit të Ri. Më pastaj vogëlushët kanë përgatitur fletëurimet modeste për komunën, përmes së cilave ata kanë shprehur dhe dëshmuar falënderimet e veta të sinqerta për pakot me dhurata të dorëzuara.

Sh. Hasangjekaj

SPORT

2021, vit i suksesshëm për sportistët e Klubit të Taekwondosë “Besa”

Sportistët më të mirë Zinedin Beqaj dhe Angjella Berishaj Tuz – Për rezultatet evidente që Klubi i Taekwondosë “Besa” i arriti gjatë vitit 2021, Komuna e Tuzit, përkatësisht kryetari, Nik Gjeloshaj ka ndarë mirënjohje për sportistët e “Besës”.

“Komisioni i përzgjedhur për ndarjen e mirënjohjeve në pajtim me Ligjin, e në bazë të konkursit publik, ka vendosur që çmimet t’i ndajë si vi-

jon: sportisti më i mirë - Zinedin Beqaj; sportistja më e mirë - Angjella Berishaj; ekipi më i mirë sportiv i vitit – Klubi i Taekwondosë ”Besa’’; punëtori sportiv i vitit - Nikollë Gegaj”, thuhet në njoftimin për opionin të faqes zyrtare të Fejsbukut të Komunës së Tuzit.

Kryetari i Komunës u dëshiroi suksese sportistëve, duke premtuar se

ata do të kenë mbështetje përherë nga Komuna e Tuzit.

Nga ana tjetër, sportistët kanë falënderuar kryetarin e komunës për punën që po bën në zhvillimin e qytetit, e veçanërisht për mbështetjen dhe kujdesin e treguar ndaj të rinjve, sportit dhe sportistëve të dalluar. t. u.

E ENJTE, 13 JANAR 2022

Javore KOHA

35

“Koha Javore” në versionin online,

mund ta lexoni

në linkun:

www.kohajavore.me

kohajavore.me