Festival Cement - Terugblik 2018

TERUGBLIK 2018

LEGE KADERS EN HOUVAST Pag 3-4

JE PUBLIEK REGISSEREN VAN 6 NAAR 9 DAGEN

pag 5-8

CEMENT PRODUCTIES LANGE LIJNEN MET MAKERS

Pag 10-16

CONTEXTPROGRAMMA BOORDEVOL ONTMOETING EN VERDIEPING

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 2

REDACTIONEEL

Voor je ligt het activiteitenplan van Festival Cement van 2018.

Het jaar waarin we van zes naar negen dagen programma gingen, wat een mooie puzzel opleverde. Waarin er een uitgebreid contextprogramma van de grond kwam, waarbij onderdelen zoals De Troffel, De Werfplaats en de Dag Scenografie al een beetje een vaste waarde begonnen te vormen. Waarin er vier Cement Producties op de planken stonden en twee coproducties. Waarin het thema Wereldverbeteraarschap als een verbindende draad door het festival kronkelde. Waarin we discussieerden, genoten, lachten, piekerden, onze ogen uitkeken, nieuwe mensen ontmoetten, en bouwden.

Ondertussen werken we al volop aan de volgende editie. In 2019 bestaan we twintig jaar, en dat zullen we op gepaste wijze vieren: met veel werk van jonge makers.

Graag tot dan!

Team Cement

INHOUD De groei van 6 naar 9 dagen festival pag 4 Contextprogramma pag 4 Voorstellingen 2018 pag 4 Programmalijnen Cement Producties pag 5 De Troffel pag 9 Reflectie pag 10 Festivalgasten Festivalkrant Ontmoeting/verdieping pag 11 Tafelredes

Dag Scenografie

Vlaamse Buren

De Metselarij

Meet-up: Wereldverbeteraarschap

Dag Dramaturgie

BLOK Cement Atelier pag 16

De Werfplaats

Het Schrijfverblijf Post Cement pag 16

IN CIJFERS Het totale bezoekersaantal steeg van 3.514 bezoekers in 2017 naar 4.691 bezoekers in 2018, wat een stijging is van 33,5%.

Als gevolg van de koers van spreiden en groepen regisseren steeg de bezettingsgraad van 80% in 2017 naar 82% in 2018.

De totale capaciteit nam door de groei in dagen toe met 31%.

Dat is een gevolg van het meer benutten van de grotere zalen, van meer contextprogramma en van doorlopend programma dat meer dagen kon blijven staan.

COLOFON Artistieke leiding: Leonie Clement Zakelijk leiding: Andrea van Wingerden Contextprogrammamaker: Pim Cornelussen Hoofd productie: Lysanne van Esch Assistent productie (Turbulentie): Pim Pernet Marketing en pr: Eugenie Verschuren Medewerker marketing: Sofie de Leede Medewerker ticketing: Yvette van Beek Uitvoerend producent: Geertje Spaan Hoofd techniek: Matthijs van Meeuwen CoÜrdinator vrijwilligers en gastgezinnen: Ilse Aarts Hoofdredactie festivalkrant: Filip Tielens Fotografie: Cloakture – William van der Voort Grafisch ontwerp: Adam Oostenbrink (Mister Adam) Bestuur: Sebastiaan van Triest (vz), Herma Tuunter, Joop Kuyvenhoven, Renate Rijken

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 3

JE PUBLIEK REGISSEREN DE GROEI VAN 6 NAAR 9 DAGEN FESTIVAL

2018 WAS HET JAAR WAARIN FESTIVAL CEMENT GROEIDE VAN ZES NAAR NEGEN DAGEN. AMBITIEUS, EN OOK NODIG EN WENSELIJK OM DE MAKERS EN DE VOORSTELLINGEN DE AANDACHT EN PLAATS TE KUNNEN GEVEN DIE ZE VERDIENEN.

Het doel van de uitbreiding was met name een betere spreiding van de voorstellingen en contextprogramma’s, niet zozeer om meer te programmeren voor meer publiek. Zo zou het publiek (waaronder ook makers en uitvoerenden) minder keuzestress en meer kijkkansen hebben, en zouden voorstellingen beter gepositioneerd kunnen worden en minder met elkaar concurreren. Er was ook een praktische reden, omdat er in de afgelopen jaren gewoonweg te weinig (geoutilleerde) zalen beschikbaar waren. Ook was er de wens om het contextprogramma meer ruimte en aandacht te geven.

Ineens waren er twee weekenden met daartussen de ‘luwte’ van een werkweek om in te vullen. Het leverde meer kansen op dan voorzien. We konden uitgebalanceerde routes maken waarbij context en voorstellingen goed op elkaar aansloten.

Zo nam de relevantiegraad van het festivalbezoek toe.

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 4 Ook konden we de prilste makers die extra publiekswerking nodig hadden in de voor hen gunstigste voorstellingsblokken plaatsen.

De spannende montagedagen (inclusief try-outs) vooraf en ook de premières konden op nog meer inzet en aandacht rekenen. Voor professionals zorgden we voor routes met de nieuwste ontdekkingen en premières, twee belangrijke redenen om naar ’s-Hertogenbosch af te reizen.

Kortom: het maatwerk gericht op publieksontwikkeling won aan effect.

Kansen Er bleven ook nog kansen onbenut. Met twee weekenden zong Cement meer dan voorheen rond in de stad. Langer bivakkeren levert meer aanloop en aantrekkingskracht op.

Hoe we (de ervaringen van) het publiek van de eerste dagen beter kunnen laten werken voor ons is verder uit te zoeken in de komende edities.

Verder kan er – gericht op programmeurs en producenten – weer aan middagvoorstellingen gedacht worden en mogelijk een dag in het teken van curatorschap. Voorstellingen die een keer staan en op voorhand uitverkocht zijn zoals bijna alle premières, kunnen langer blijven staan ten behoeve van meer ‘inspelen’ en meer/diverser publiek. Ten slotte kunnen de (studenten)groepen met een speciaal programma meer naar de ‘luwe’ dagen. Dat kwam dit jaar door omstandigheden allemaal samen in de laatste drie dagen van het festival.

“HET MAATWERK GERICHT OP PUBLIEKSONTWIKKELING WON AAN EFFECT”

CONTEXTPROGRAMMA Het is in meerdere opzichten een belangrijke pijler onder Cement, naast het festival en de Cement Producties. Onderdelen als BLOK Cement, Dag Dramaturgie, Dag Scenografie, De Metselarij, De Werfplaats en de Festivalgasten kennen (nog) geen equivalent in Nederland of Vlaanderen. En mede daarin schuilt nu juist de kracht van Cement en de bijdrage aan de ontwikkeling van de podiumkunsten.

Voorgaande jaren kwam veel potentieel in de vorm van dialoog, debat en ontmoeting in de verdrukking door het overvolle voorstellingsprogramma. In 2018 gaven we meer ruimte aan context en het werkte. Het contextprogramma bracht niet alleen grote (nieuwe) groepen publiek op de been, maar genoot ook meer geestdrift en spin-off nadien.

Dat heeft alles te maken met: 1) het betrekken van makers en hun voorstellingen in het ontwerp van programma’s, 2) het laten kruisen van verschillende groepen, en 3) het betrekken van partners en slimme moderatoren.

VOORSTELLINGEN 2018 Bára Sigfúsdóttir - Being Bart van de Woestijne - Voor we mensen werden Belinda van der Stoep & Eva Line de Boer - Frozen Beauty (Cement Productie, première) De Vlieg - Zoetstof Elysia Mc Mullen & Evangelos Biskas V - In Search of a Title Emilie Pos - I’m So many People (Cement Productie, première) GRAVen - de Louteringsberg Hannah De Meyer - Levitations House of Nouws - Het beste idee voor iedereen (Cement Productie, première) Joey Schrauwen - Introspector Judith Clijsters - Bored to Death Karlijn Hamer - ZOG LIPS&KNOBEL - A LITTLE UPSET (Troffel 2017, coproductie, première) Mardulier & Deprez - Open atelier Marijn Graven - Narziss / Hildegard / Goldmund (Cement Productie, première) Marjolein van der Meer - Grimm Maxim Storms - Brother Blue Michiel Deprez & Pieter Visser - Fase Rita Hoofwijk - while waiting Robbert&Frank Frank&Robbert - Don’t we deserve grand human projects that give us meaning en Ga weg, leed van de wereld Silke Huysmans & Hannes Dereere - Mining Stories Wild Vlees - Study for figure (coproductie, première)

STUDENTENWERK Turbulentie I: Tim Schouten + Hendrik Kegels Turbulentie II: Zineb Fallouk + Ira Melkonyan & Jimmy Grima Turbulentie III: Booi Kluiving + Silke van Kamp & Mees Walter

PROGRAMMALIJNEN Uit de selectie van 2018 kwamen drie programmalijnen naar boven. Te weten Wereldverbeteraarschap, De andere dimensie en De essentie.

Zie artikel ‘Drie rode draden op Cement’, Dagkrant vrijdag 16 maart, pag 3.

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018| PAGINA 5

CEMENT PRODUCTIES House of Nouws ‘Het beste idee voor iedereen’ OVER IDEALEN EN VERSTAANBAARHEID Met Het beste idee voor iedereen maakte Sanne Nouws haar tweede Cement Productie.

Sanne werkt in een meerjarig traject en is opgenomen binnen de structuur van PLAN. Dit was de eerste voorstelling die ze realiseerde binnen de subsidie nieuwe makers van Fonds Podiumkunsten.

Het beste idee voor iedereen is een voorstelling over het grote ideaal van Esperanto, de kunsttaal die internationale verstaanbaarheid binnen handbereik bracht. Een afscheidsceremonie en viering tegelijk voor een verloren ideaal.

Een van de belangrijkste vragen bij het maken van deze voorstelling was hoe een avond samen te stellen, een samenkomst eerder dan een voorstelling, zoekend naar een directere betrokkenheid en partijdigheid van publiek.

Sanne lanceerde naast een nieuwe voorstelling afgelopen jaar ook haar makerscollectief House of Nouws. Een samenwerking tussen actrice Nina Fokker, dramaturg Thomas Lamers en scenografen Liesje Knobel en Sanne Lips met Sanne aan het hoofd als regisseur/artistiek leider.

De voorstelling speelt na Festival Cement nog op Oerol, binnen het programma Lanfantaal en op Theaterfestival Boulevard. Daar wordt de voorstelling op maat opnieuw vormgegeven: op Oerol in de context van het Fries als ‘vreemde taal’ en op Theaterfestival Boulevard zal een gebarentolk de zesde taal in de voorstelling spreken en vertegenwoordigen.

Interview met Sanne Nouws: zie Dagkrant 17 maart pag. 4-5.

Sanne Nouws: “Ik heb veel feedback gekregen van verschillende mensen. Er zijn veel mensen komen kijken met wie ik een langlopend artistiek of zakelijk contact heb, die mij volgen en die op Cement de ruimte voelen om in gesprek te gaan.

Dit gevoel is wederzijds. Door hoe het festival is opgezet, sta ik open voor dialoog met het (professionele) publiek over mijn werk. Soms gebeurde dit niet op de avond zelf maar later telefonisch of in een gesprek. Deze functie van het festival is heel nuttig voor me. Het levert me inzichten en contacten op.”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 6

Emilie Pos - ‘I am So Many People’ OVER IDENTITEIT EN BEELDVORMING Emilie Pos studeert in 2018 af aan de Toneelacademie Maastricht als regisseur. Samen met VIA ZUID kozen we haar concept voor I am So Many People uit de acht regieconcepten van de Toneelacademie waardoor ze de kans kreeg de voorstelling bij Festival Cement te maken.

Samen met een groep van vier bevriende acteurs maakte ze I am So Many People, een voorstelling over vriendschap en de vorming van identiteit. Geïnspireerd op het stuk Pool (No Water) van Mark Ravenhill schreef Emilie samen met haar acteurs een nieuw stuk gebaseerd op hun eigen vriendschap en fantasieën.

Het was de eerste keer voor Emilie dat ze niet werkte met een bestaande tekst, maar de voorstelling op de vloer ontwikkelde.

De voorstelling is geselecteerd voor ITs Festival 2018 in Amsterdam.

Interview met Emilie Pos: zie Dagkrant 20 maart pag. 6.

Emilie Pos: “De kans om op deze plek met deze middelen je voorstelling te maken voelde alsof ik Idols had gewonnen. Het is voor mij een heel leerzaam proces geweest. Ik had nog nooit met een ‘producent’ gewerkt en heb nu alle facetten van de PR, budgetten, het samenstellen van een team, etc. kunnen meemaken en leren.

De focus op het ‘leren’ vond ik heel prettig. Het team was, voor mijn gevoel, meer gericht op het proces dan op het eindresultaat.”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 7

Marijn Graven - ‘Narziss / Hildegard / Goldmund’ OVER RATIO EN INTUÏTIE Marijn Graven maakte in coproductie met Het Zuidelijk Toneel haar tweede Cement Productie en toonde daarnaast dit jaar ook nog haar afstudeerwerk de Louteringsberg op Festival Cement. Met Marijn werken we de komende jaren verder samen met HZT, ondersteund door PLAN en daarnaast door Frascati.

In navolging van de Louteringsberg maakte Marijn met Narziss / Hildegard / Goldmund opnieuw een ervaring voor publiek, geïnspireerd deze keer door de beroemde romanpersonages Narziss en Goldmund uit het gelijknamige boek van Herman Hesse, en op Hildegard von Bingen, de eerste middeleeuwse mysticus en componiste bij naam bekend.

Hoe breng je mens en natuur, ratio en intuïtie met elkaar in evenwicht en spreek je mensen collectief aan op een gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid, teneinde het hogere te zien glimpen? Dit soort vragen speelden een grote rol in het proces.

Intuïtief werkend met drie muzikale acteurs, een componist en een vormgever maakte Marijn een kosmische speelplaats voor het publiek en daagde ons uit samen te handelen en te loeren naar het goddelijke.

Interview met Marijn Graven: zie Dagkrant 18 maart pag. 3-5.

Marijn Graven: “Het is voor mij als jonge regisseur van vitaal belang om met zoveel mogelijk krachtenvelden en invloeden in aanraking te komen, om mezelf steeds opnieuw te laten bevragen en diepere lagen in mijn werk aan te boren, zonder de breedte, daarmee bedoel ik de connectie met een zo groot mogelijk publiek, uit het oog te verliezen.

De grote mate van persoonlijke betrokkenheid bij mijn werk, het vertrouwen in mijn artistieke zoektocht (om theatraliteit en werkelijkheid zo organisch mogelijk in elkaar te laten vervloeien) zijn een groot cadeau. En de financiële en productionele middelen die Cement en HZT bieden zijn van een dusdanige kwaliteit dat ik de mogelijkheden heb om me echt als professional te ontwikkelen in het theaterveld. (…)

Zo twee werken, Narziss / Hildegard / Goldmund en de Louteringsberg na elkaar te mogen spelen geeft een enorme kans om mezelf als maker aan de buitenwereld te presenteren en tegelijk om zelf te kunnen ervaren waar ik als kunstenaar op dit moment sta. Wat voor mij nu belangrijk is en hoe ik de onvermijdelijkheid daarvan door kan laten ontwikkelen in de toekomst.”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 8

Eva Line de Boer en Belinda van der Stoep ‘Frozen Beauty’ OVER SCHOONHEID EN INSPIRATIE Met Eva produceerden we de afgelopen jaren gesteund door PLAN en binnen de subsidie nieuwe makers van Fonds Podiumkunsten vier Cement Producties waarvan Frozen Beauty kadert binnen het curriculum van de Master Theater in Maastricht.

De grote leervraag was bij dit project of ze het onderzoek werkelijk kon laten bestaan en de beslissing over de presentatievorm van de resultaten van dat onderzoek kon uitstellen.

Ze stelde met haar muze actrice Belinda van der Stoep, die in bijna al het werk van Eva speelt, drie avonden samen rond drie aspecten van Belinda’s schoonheid: zwarte schoonheid, de troost van schoonheid en maakbare schoonheid.

De avonden bestonden steeds uit twee delen: een tentoonstelling met audiotour langs portretten van Belinda door achttien verschillende kunstenaars, en een gesprek met gasten, een van de portretmakers en publiek.

Interview Eva Line de Boer en Belinda van der Stoep: zie Dagkrant 22 maart pag. 3-5.

Eva Line de Boer: “Dankzij het festival heb ik enorm stappen kunnen zetten in mijn autonome lijn als maker. Festival Cement was voor mij de ideale partner en heeft mij en mijn zakelijk leider Rick Mouwen op zowel artistiek als zakelijk vlak uitstekende mentoren geleverd. Door gesprekken met vakgenoten die eenzelfde soort traject volgen op een andere plek, is me duidelijk geworden dat de intensieve begeleiding en de vrijheid en ruimte voor mijn makerschap die Festival Cement me geboden heeft heel uniek zijn.

De zoektocht staat altijd centraal en ik heb gedurfd om groot te durven denken bij de voorstellingen die ik samen met Festival Cement heb kunnen ontwikkelen. Het schrijven van de nieuwemakersaanvraag was een belangrijke stap in het definiëren van mijn makerschap en de ontwikkeling die ik wilde aangaan.”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 9

COPRODUCTIES

Wild Vlees - ‘Study for figure’ Zie Dagkrant 19 maart pag. 3-5.

LIPS&KNOBEL - ‘A LITTLE UPSET’ Zie Dagkrant 21 maart pag. 3-5.

DE TROFFEL Eind 2017 nodigde Festival Cement beginnende theatermakers, choreografen, tekstschrijvers en scenografen uit om hun ideeën en plannen in te sturen en mee te dingen naar De Troffel 2018, de stimuleringsprijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan het beste concept voor een voorstelling, performance of tekst van een beginnend maker. Waar er vorige editie een lichte daling in het aantal inzendingen te zien was, was dat aantal dit jaar weer geheel op pijl met ruim zestig inzendingen. Ook viel het op dat er meer inzendingen uit Vlaanderen waren en dat de dans duidelijk was ondervertegenwoordigd.

Een selectie van acht makers presenteerden hun plannen op maandag 19 maart aan de jury die dit jaar bestond uit: Sarah Eisa (gastprogrammeur TAZ Jong Werk, theatermaker en dramaturg), Fabian Pikula (programmeur Chassé Theater) en Selm Wenselaers (artistiek coördinator Productiehuis Rotterdam).

De prijs werd gewonnen door Siona Houthuys en Berten Vanderbruggen met hun concept voor No Coincidence, No Story dat in 2019 te zien zal zijn op het festival.

Zie Dagkrant 20 maart pag. 7.

De zeven andere genomineerden waren: - Tim de Paepe, Marte Schneider en Lana Schneider / Playfield - The human Dance - Bram van Helden - Twee organismen in een tuin - Lotte Boonstra - Mensen dragen - Il Brigata - Dag 2: Jonestown - Nina Willems / House of Hannah - Dialogue between fashion and death - Yinka Kuitenbrouwer - zonder titel - Laura Vroom - Langzaam gleed een berg een dal in

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 10 NARzISS/HILDEGARD/GoLD MuND (MARIJN GRAVEN)

REFLECTIE

FESTIVAL CEMENT | MAAN

DAG 19 MAART 2018 |

THEATERTEKENIN

PAGINA 8

DAGKRANT MAANDAG 19 MAART DAGKRANT

G JERoEN NISSE

21 FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG

N

MAART 2018 | PAGINA 8

LEVITATIONS (hANNAh DE MEYER)

A WOENSDAG 21 M

PENNENVRuCHT

Ik droomde vann acht dat ik een verleidster was in Tem vogelachtige ptation Island. tred over FESTIVAL CEMENT VRIJdAg Ik kroop 23 MAART het |stran 2018 | PAgINA 8 met mijn kont d. Stop ten zo nu en omhoog door dan bij de bran het zand, alsof ik nooit ding om iets onverstaanbaa iets anders had rs naar de zee gedaan dan met mijn te roepen. kont omhoog door het zand kruipen.

Ik had Ik werd avond het blauwe man na avond netje eerder die extreem dron dag ontmoet ken zonder dat tijdens de perf ik me ervoor schaamd ormance LINE dE BOER ) Brother Blue e. Ik paaldans van Maxim Stor te en ieder woord dat ik uitsp ms. Een ‘dadaïstisch treu rak had een erot rspe l’ las ik in het ische lading. programmaboekj e. Ik wist dat ik daarbij moest zijn, en dat klopte. ‘Heb Ik was – tege jij hier ook zoveel vreu n al mijn verw gde aan bele achtingen in – absurd goed efd?’ vroeg een vriend na in dit verleiding afloop. ‘Absoluu spel.

Zo goed zelfs t’, zei ik.

Ik ben blij dat , dat het saai dit blauwe man was. Zat ik dan. Blik op onei netje in mijn hoofd ndig, een beet terecht is geko je met mijn kont te draa men. Nu kunnen we sam ien. Ik heb geno en Coc onut Beach eg saaie dagen, bestormen. ik weiger saai te dromen.

Er kwam een blauw mannetje uit de zee gelopen. Een Lisanne van blauw mannetje Aert met een snor en heel hoog haar. Hij kwam me waarschuwen SCHRIJVERS oP CEME voor gevaar.

NT: Iemand zou mijn kaas opet n in8 het festi17-18/3: LISANNE ideeëINA en. Mijn staart ontkie DeVAN RT 201e8 | PAg jatten. Er balMAAmend was gevaar! Gev g 24rtAERT n de disco eigen leven gaan 19-20 ZATERdA aar! festivalhart, tusse ENT/3:| JENS MEIJ valha CEM In het EN kunnen een jonge bomen hier IVAL FESTlaptops, 21-22staan /3: LoTT net zoals de , ten en de ratelende E LoLA leiden plane VERM EER sequoia’s kunnen uitgroeiVanaf dat mom 23-24het n, bijna tot tegen ent snap jongetebome tot mach ik niks meer me af of /3: JuICy JuNE IJSSEtige LMuIDE weet wat voor soorten van mijn droo twee Ik vraag m.

Datndisgegro en zolang ik niet plafo alles eid. waar ik is er, SChRIJ iede JONG en zuurstof re FEEN licht nach De mogelijkheid ER eg IS t (en geno DAGEN wel ook het eigenlijk zijn. ze hierbij iede theaterIEDERE TWEE S hET bezo TIJDEN el voor magie. ek) op hoop. n, of datr ze misschien erg goeie Niet hoeven begr met een beetje gevo krijge TALENT TE GAST IN RESIDENTIE LANGE ik VERhA wat RE e pen. ijeerst Niet hUN Het JE denken. en zijn.

Ietsiebom imitat FESTIVAL. ONLINE KAN DAGKRANT A TITLE erstuk of een overkom OF VEN dat is RCH , en.

SChRIJ SEA blau Het open IN we theat mannetje enwanneer ik Facebook eenLEN Maar hoe kan LEN LEZEN, MAAR VOOR DE IMPRESSIE. VANDA MUL AG zie ik renden met eenhoornmannetje Nu (ELySIA MC neushoorn V) n?

AS redde roman eengELO ZE OOK TELKENS EEN KORTE MEIJEN, ROND DE het laatste witte neus vrouwtjes te & EVAN S BISK stroper in Namibië twee ja, niet, want een overleden is. Nog DE TWEEDE BIJDRAGE VAN JENS oort om lijk geen ene zier en weer een diers geeft waarschijn gaan en we kunn VRAAG ‘WAT ZIE JE?’. rlandse kunst, en hedendaagse Nede wegstrepen. min. Toch is even zelf hoorn de neus a’s van geëngageerde kunst de centrale them het niet naïef om Een van In den beginne was er niets. e aan beteraarsen een uur naar is het eenmooi paard.

Het paard dit jaar ‘wereldver nt iszwarte te maken, want dat Ceme Een ruimte. Verwachtingen. staart terug.jonge makers van lelijk woord, Een gebocheld, oprechtheid: de schap over En’. toen er waswel er licht. dat lijk dat het moeilijk is duide IEdERE TWEE dAgEN IS ER EEN JONg SCHRIJF- maar het maakt vandaag erkennen een maar , en heen deren Hier wordt full HD huid tot behang. hillende kunstvorm de wereld teinveran TALENT TE gAST IN RESIdENTIE TIJdENS HET versc Een man houdt zijn arm : de op-en laat om Het roze vlees houwer ben omhoog aaien Als lijkttoesc zich eindeloos uit te geluid komt aanw proberen het tóch.

FESTIVAL. ONLINE KAN JE HUN LANgERE VERHA- nieuw e er als odern zich in zijn oksel kijken. postm vrouw de Een twijfelt l in het theatEen strekken als zowe een landschap. vlezig heid. In plaats van ik medeplichtig, LEN LEzEN, MAAR VOOR dE dAgKRANT SCHRIJVEN recht n of ze haar hand l van de in de zijneaank moetaarte leggen. achtig vergezicht. schouwspe Baardharen halfsl worden het zalige bossen. en ramp tjes het in zE OOK TELKENS EEN KORTE IMPRESSIE. VANdAAg spelle en we Iemand begint zijn hoofdharen m moet tellen. kiezen veeltejonge Neuzen en daaro worden heuvels.

En blem Op sommige ld. ldpro echte were dE TWEEdE BIJdRAgE VAN LOTTE LOLA VERMEER, van were least we it’s thekamperen. de macht van enje– prima bovenlippen kun enaars ervoor om doen wat we kunn kunst RONd dE VRAAg ‘WAT zIE JE?’ vermogen Wikipedia zegt hetbeginne’ dat ‘in den n– in centraal te stelle can do. kunst deIkwere het Hebreeuws n inis. ‘bereshit’ appld. deze Lichamen laten zich lezen. Er staat: we een verschil te make om n, appe info naar iemand hetensch grappig vindt. geme edie zijnERSallemaal OP CEMENT: stof.

SChRIJV Er ontstaan nieuw te ideeën (de 17-18/3: LISANNE VAN AERT verse geluiden, briljan VerkadefaEen vrouw met eennrood in deaangeslagen Ik app: MEIJENhoe zat ’t ook weer met dat : JENS hey, 19-20/3 levendige gesprekke hoofd haalt haar schouders bewijs), allem op nuaal een ende wij VERMEERIk krijg een voicesterren LOLAzijn? voldo LOTTE zijn 21-22/3: briek gebeuren. man op de grondiets te laten voor UIDE helium, fosfor etc. haar voeten zijn bericht JUNE IJSSELM protonen, : JUICYover 23-24/3 met het doel om onderbroek uittrekt en haar aan proWe blijken dode sterren te zijn. Als ik er beert te kijken. meer over wil weten mag ik altijd bellen.

Schoenen, onderbroeken met koekjes, een glittertopje: ze liggen als hoopjes, Iedere twee weken hebben we volledig als obstakels op de grond. nieuwe : zacht. huidcellen. Ze klitten met grijze de anderemassa ruit. wacht. nog een samen onder een muf matras. stapt voo probeert een man:We de grond, We proberen met telefoons t beelden zit op trek n: t.

We worden door ma voe . sluiten onze ogen. gt een en. wrin stap vooruit draaien. vasttetekrijg leggen.

We proberen grip te van een aan t stofzuiger der om te opgezogen. . puf schoen andere: zon e handen schouders de twe t krijgen, betekenis me te geven.

Het stof de andere aan schoen man: raakt een op de zwarte grond lijkt in dit licht een .

SCHRIJVERS OP CEMENT: inspanning aan. sterrenstelsel. om. zet zich g SCHRIjF: is er.

17-18/3: LISANNE ait zich VAN AERT : dra de andere ere EN IS ER EEN jON In de dt op. kijken we om ons de and 19-20/3:dtJENS houverdubbeling k. omarmt.

IEdERE TWEE dAgIN RESIdENTIE TIjdENS HET MEIJEN wee een man: ij met kleine, ht. kijkt rap. wor terbdat dichwe heen en tzien moeilijk. wac we : kom mensen TALENT TE gAST KAN jE HUN LANgERE VERHAan. zijn.sch 21-22/3: na. ere LOTTE LOLA VERMEER sta kt and ijk den de egl n: ma ring. ewe In een blijft onbuniversum te formule t men-een 23-24/3:zoe staren jes. parallel FESTIVAL. ONLINE VOOR dE dAgKRANT SCHRIjVEN stijve pas juis JUICYktJUNE IJSSELMUIdE . . spreekt. reik naar plant. nt. bezint zich pla r LEN LEZEN, MAAR EEN KORTE IMPRESSIE. VANdAAg beziet strijd met schoen naa t : kijk de andere ZE OOK TELKENS jUICy dUNE IjSSELMUIdEN, man. vaardt hand. t naar een . stilte. aan VAN er.

E kijk erd RAg ving rrite BIjd wijs geï dE wijst met een man: d naar ‘WAT ZIE jE?’ een man: uift zijn hoe RONd dE VRAAg : knikt. sch hand. lacht. de andere : knippert. dan terug. de andere ig. wacht. voren. en neerslacht schoen op. pt raa een man: n: een ma t. : knikt. rus heftig. de andere . : heel stellig. nknikt. onrust de andere nt op plante een man: sputtert. leu aan te een man: ig schoen tuim ons rt NT: bak. probee SCHRIjVERS OP CEME VAN AERT krijgen.

17-18/3: LISANNE : glimlacht. en.

N de andere der te wijz 19-20/3: jENS MEIjE driftig. zon rig.

VERMEER een man: d af. drome 21-22/3: LOTTE LOLA : neemt hoe IjSSELMUIdE op. jUNE de andere hem 23-24/3: jUICy t hand. zet me erin lt voe verbaasd. n: ma een kt na. den : eel ere de and kt het tegend wacht. zoe een man: ’. van ‘gered niet. : beweegt t de andere zakken. kijk zoekt in zijn een man: d. radeloos ron

IEDERE TWEE DAGEN IS ER TE GAST IN RESIDENTIE EEN JoNG SCHRIJFTALENT TIJDE oNLINE KAN JE HuN LANG NS HET FESTIVAL .

VERHALEN LEzEN, MAAR VooR DE DAGKRANT SCHR ERE FROzEN BEAUTY zE ooK TELKENS EEN KoRTE IMPRESSIE. VAND IJVEN STOEP AAG(BELINdA BIJDRAGEVAN TWEEdER VAN LISANNE VAN AERT. & EVA

LOR COPY O C PASTE IN

THEATERTEKENINg JEROEN NISSEN

ThEATERTEKENING JEROEN NISSEN

PAG 3-5

PENNENVRUChT

FESTIVALGASTEN

THEATERTEKENINg jEROEN

NISSEN

PENNENVRUCHT Als cadeau aan de maker nodigen we ieder jaar een inspirerende kijkgast uit. Waar dat voorheen altijd één gast was, hebben we nu, ook met de uitbreiding van het aantal festivaldagen, gekozen voor drie verschillende gasten, met drie keer een net andere focus. Alle drie zagen ze zoveel mogelijk voorstellingen en spraken met makers.

Joke van Leeuwen: schrijver, dichter, cabaretier en illustrator.

Ze schreef het begin voor het estafetteverhaal waar vervolVRUCHT verder schreven. Hiermee opende PENNENaan gens jonge schrijvers ze ons festival op 16 maart. Op 17 maart was ze te gast bij de tafelrede met het thema ‘kijken’ en op 18 maart ging ze met makers in gesprek tijdens de eerste makerslunch.

Zie Dagkrant 17 maart pag. 3.

Jozef Wouters: scenograaf en beeldend kunstenaar. Hij was te gast op de eerste Dag Scenografie om te praten over de rol van de scenograaf en schoof aan bij de Tafelrede op dinsdag 20 maart om te praten over het werk van Robbert en Frank.

Zie Dagkrant 21 maart pag. 3-5.

Jetse Batelaan: regisseur en artistiek leider van Theater Artemis. Hij leidde de tweede makerslunch op de laatste zaterdag van het festival en gaf een workshop aan den Academie voor Theater studenten van de Fontys Hogeschool voor de Kunsten die hun studiereis naar Festival Cement hadden dit jaar.

ART

WILD VLEES: ER zIT MEER IN HuN BEELDEN DAN JE DENKT

dAgKRANT VRNIJdAg 23 MAART WACHTE TAT BIJ RIN A dAgKR PAG 6

PAG 7 RITA HooFWIJK KA RLIJN HAMER LoGEERT BIJ GA VRouW HENNy VASTN- TIPT HET BoEK ‘MELANCHoNIE VALKENBuRG DE oNRuST’ VAN

ER T A L E A H T A C RAdI PAG 3-5

LIPS&KNOBEL EN JOZEF WOUTERS OVER DE ROL VAN DE SCENOGRAAF

PAg 3-5

BART VAN dE WOESTIJNE ER STAAT EEN PAARd IN dE zAAL

PAG 7

ROBBERT&FRANK/ MARDULIER EN FRANK&ROBBERT DEPREZ LEN DE MOSTERD OPENEN hUN ExPE- hA DAVE EGGERS BIJ R LIE ATE L RIMENTEE

PAG 6

WAT IS SCHOONHEId?

PAg 6

SILKE HUYSMANS & HANNES dEREERE ONTMIJNEN EEN RAMP IN BRAzILIë

ZATERdAg 24 MAART PAg 3-5

WOUTER HILLAEUWRTS EN SANNE NO dE KAN THEATER EN? WERELd REdd

PAg 8

JEROEN NISSEN MAAKTE EEN NIEUW PORTRET VAN BELINdA PAg 8

ATURgIE LEN & dAg dRATAM gEN VAN UR ELySIA MC MBIULSK AS V dRAM VRAgEN dIE S LO gE AN EV N NU BE PINg-PONg BEOVTWEMEEENT VAN gISTEREN M d MUSIC AN

PAg 6

FESTIVALKRANT Met een zelfstandig opererend hoofdredacteur, Filip Tielens, en onder redactie van Wendy Lubberding en Esther Bruls maakten we iedere dag een festivalkrant vol interviews, achtergrond en context. Verder waren er visuele bijdragen van Jeroen Nissen, illustrator uit Den Bosch die in 2017 afstudeerde aan de Kunstacademie, en festivalfotograaf William van der Voort.

Zie column Filip Tielens in Dagkrant 24 maart pag. 2.

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 11

ONTMOETING/ VERDIEPING Op zaterdag ijzelde het binnen in de hal en soms kwam er ineens een brok sneeuw vanaf het dak naar beneden gestort. Ik voelde me een soort verwilderde zwerver op het moment dat we in vier lagen verpakt als een soort Eskimo’s de Verkadefabriek binnenkwamen voor lunch.

4. De wind die om het dak sloeg en de treinen die voorbijkwamen gaven de meest prachtige toevoeging aan de muziek. Of eigenlijk misschien wel andersom.

5. De gastvrijheid, toewijding en flexibiliteit van mijn logeeradres bij Marc en Albert, waar ik ’s avonds werd opgewacht met een kop thee en een warme douche. Dat was naast heel fijn ook nog eens heel erg gezellig.”

TAFELREDES Elke avond kon publiek met een Bordje Cement aanschuiven bij de Tafelrede in de kas op het binnenterrein van de serre van de Verkadefabriek. Met Lisah Baert of Eva Schmetz als gastvrouw luisterde het publiek naar een spreker die een betoog, ode of voorstel deed als aanvulling op een voorstelling van die avond.

Zaterdag 17 maart: Joke van Leeuwen over het thema ‘kijken’ gekoppeld aan de voorstelling Fase van Michiel Deprez en Pieter Visser.

Zondag 18 maart: pastoraal werker Yuri Saris naar aanleiding van de voorstelling Narziss / Hildegard / Goldmund van Marijn Graven in gesprek over ‘het wereldse en spirituele pad’.

Dinsdag 20 maart: scenograaf Jozef Wouters over Don’t we deserve grand human projects that give us meaning? van Robbert&Frank Frank&Robbert.

Woensdag 21 maart: Petra van der Heiden, psycholoog en relatietherapeut, over ‘knellende familiebanden’, gekoppeld aan Zoetstof van De Vlieg.

Donderdag 22 maart: dramaturg Jasper Delbecke over human interest naar aanleiding van Mining Stories van Silke Huysmans & Hannes Dereere.

Vrijdag 23 maart: Evanne Nowak over wat ons dierbeeld over ons mensbeeld zegt naar aanleiding van Voor we mensen werden van Bart van de Woestijne.

Zaterdag 24 maart: Tomas Serrien (schrijver van Klank, een filosofie van de muzikale ervaring) over ‘emoties en muziek’ naar aanleiding van ZOG van Karlijn Hamer.

Karlijn Hamer: “De voorstelling ZOG is op zijn plek gevallen, en wat voor een plek! Hierbij de vijf hoogtepunten: 1. Op dag 1 veegde technicus Simon de gehele vloer van de kaaihallen, daar deed hij dik drie uur over, zijn boombox zorgde voor de nodige arbeidsvitaminen.

2. Ik heb ruim 400 meter luidsprekerkabel aangelegd, uiteindelijk stonden er 54 speakers opgesteld, een ZOG-record!

3. We monteerden bij -3° C. Heel koud, maar waanzinnig mooi!

DAG SCENOGRAFIE

In 2017 wonnen LIPS&KNOBEL als eerste scenografenduo onze stimuleringsprijs De Troffel met hun concept voor ANIMAL FARM. In het juryverslag werd gesproken over ‘de emancipatie van de scenografie’. In navolging hiervan organiseerden we de eerste Dag Scenografie.

Werken we niet in een te sterke regisseurscultuur waarbij het makerschap van ontwerpers en andere disciplines wordt onderschat? Hoe zou het werken als de scenografie uitgangspunt wordt? Hoe ontwikkel je een gezamenlijke taal?

Deze en andere vragen kwamen aan bod in o.a. vier korte statements van KNOBEL&LIPS, Jozef Wouters, Steve Salembier en TAAT, en smaken naar meer. De Dag Scenografie krijgt dan ook zeker vervolg in 2019.

Zie het artikel ‘Over de rol van de scenograaf’, in Dagkrant 21 maart pag. 3-5.

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 12

VLAAMSE BUREN Festival Cement speelt een belangrijke rol in de brug tussen Nederland en Vlaanderen voor wat betreft het tonen en verspreiden van jong werk. Die rol breidt zich steeds meer organisch uit van de selectie naar het platform en de ontmoetingsplek die Festival Cement ook is voor andere professionele mensen uit de podiumkunsten.

Van oudsher maakt het werk van jonge Vlaamse makers een belangrijk deel uit van de selectie van Festival Cement. De laatste vijf jaar is de verdeling zelfs meestal 50/50.

We zien het aantal Vlaamse aanmeldingen voor de Troffel jaarlijks stijgen en dit jaar waren van de acht genomineerden maar liefst zes afkomstig uit Vlaanderen.

Omdat er dit jaar aan de Dag Dramaturgie ook Vlaamse dramaturgen en studenten meededen, werden de verschillende praktijken over de grens heen samengebracht. Ook op de Dag Scenografie was het verschil tussen Nederland en Vlaanderen onderwerp van gesprek. Zo blijkt de Vlaamse scenograaf een veel autonomere praktijk te hebben dan de Nederlandse die veelal meer ondersteunend werkt.

Door het organiseren van de Meet-up Wereldverbeteraarschap in samenwerking met Rekto:Verso en mogelijk gemaakt door De Buren, breidden we ook ons platform voor Kunstkritiek uit naar Vlaanderen.

Tot slot ervoeren we in verschillende gesprekken met Vlaamse partners veel aandacht en belangstelling voor onze werkwijze als festival en producent en ook voor de werking van PLAN.

DE METSELARIJ Het gaat als een lopend vuurtje door de sector: het enigszins occulte, doorlopende platform voor jonge zakelijk leiders en creatief producenten. De Metselarij begon eind 2015 vanuit een verantwoordelijkheidsgevoel voor een nieuwe generatie zakelijk leiders en creatief producenten. Ook zij verdienen talentontwikkeling. De metselaars vertegenwoordigen makers die aan het begin van hun professionele loopbaan in de podiumkunsten staan. Ze zijn nieuwsgierig en ondernemend.

Flexibel in hun praktijk en bereid kennis en expertise te delen.

Cement bracht er tien bij elkaar vanuit uiteenlopende disci-

plines en landsdelen. Samen onderzochten ze nieuwe werkvormen en -processen, binnen en buiten bestaande kaders.

De spiegeling aan elkaar bleek daarnaast voor hun ontwikkeling van het grootste belang. Het was zoeken naar de juiste vorm, maar na anderhalf jaar had de groep onder leiding van Andrea van Wingerden een werkwijze gevonden.

Elke vier tot zes weken zijn er bijeenkomsten die al naargelang de behoefte van de groep ingevuld worden. Dit is op regelmatige basis intervisie, maar ook worden twee keer per jaar masterclasses aangeboden. Metselaars kunnen ook zelf verdiepingsbijeenkomsten organiseren. Daarbij neemt één van hen het initiatief om te delen in zijn/haar expertise en stelt een programma van een dagdeel samen, ondersteund door Cement.

Elk jaar tijdens Festival Cement vindt er een Metselarij XL plaats, waarbij de verschillende groepen Metselaars samen een publieke bijeenkomst organiseren.

Cement is aanjager en facilitator, begeleidt het groepsproces en signaleert leervragen. Op basis daarvan worden masterclasses ingekocht of intervisies gestuurd. De groep werkt uiteindelijk naar een zelforganiserend vermogen en structuur toe, die het beste bij de groep past.

“DE SPIEGELING AAN ELKAAR BLEEK VOOR DE ONTWIKKELING VAN DE TIEN METSELAARS VAN HET GROOTSTE BELANG” Tijdens de Festival Cement 2018 is de eerste Metselarij als groep ‘uitgezwaaid’. Zij gaan nu samen zelfstandig verder.

Vlak na Festival Cement 2018 vond een kennismakingsbijeenkomst voor een nieuwe groep plaats, de Metselarij#2. Een dubbel aantal geïnteresseerden meldde zich, hetgeen bevestigt dat het doorleren en reflecteren in de praktijk op basis van praktijkervaring in dit hele specifieke vak gewenst is. Met alle ervaring van de eerste Metselarij op zak, willen we snel starten met een geheel eigen traject voor de nieuwe groep(en).

“CEMENT BEGELEIDT HET GROEPSPROCES EN SIGNALEERT LEERVRAGEN”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 13

MEET-UP: WERELDVERBETERAARSCHAP Tijdens het samenstellen van de programmering van Festival Cement dit jaar kwam een aantal artistiek-inhoudelijke lijnen naar voren. Een daarvan was een lijn waarin de makers zich verbinden met wat er mis is in de wereld van vandaag. Tijdens de Meetup spraken enkele makers zich uit.

De Meet-up had de vorm van een gemeenteraad en werd gemodereerd door Wouter Hillaert. Twee dagen na de gemeenteraadsverkiezingen in Nederland werden vier makers(duo’s) naar voren geschoven als fictieve wethouders om ieder een voorstel voor ‘de stad’ te lanceren. De makers waren Sanne Nouws, Silke Huysmans & Hannes Dereere, Liesje Knobel & Sanne Lips en Sachli Gholamalizad.

Sanne Nouws lanceerde het voorstel om iedereen verplicht Esperanto te laten leren als tweede taal. Wie de taal niet zou kennen zou verbannen worden uit de stad.

Silke Huysmans en Hannes Dereere wilden het collectieve geheugen aanpassen door in de geschiedschrijving de stemmen op te nemen van degenen die tot nu toe zijn vergeten of genegeerd. Daarnaast wilden zij een klimaatrechtsysteem opzetten waarvoor bedrijven, overheden en bestuurders ter verantwoording kunnen worden geroepen.

LIPS&KNOBEL riepen op tot een revolte van binnenuit. Een gefragmenteerde revolutie waarin er geen algemeen geldige waarheid bestaat en iedereen begrip heeft voor iedereen.

Als laatste riep Sachli Gholamalizad op tot een verplichte inburgeringscursus voor iedereen om een empathischer mens te worden. De cursus zou mensen leren begrip te hebben voor elkaars bijzonderheden, in plaats van te denken in vormen van minderheden, aanpassingen en dominante cultuur.

“EMPATHIE VOOR IEDEREEN ALS VOORSTEL VOOR DE STAD” Anoek Nuyens deed verslag van haar zoektocht bij het maken van de voorstelling Hulp, en kwam met een advies aan de jonge theatermakers en dramaturgen in de zaal: “Wat wij kunnen is op onze bijzondere manier verhalen vertellen. In onze taal, die zo tot de verbeelding spreekt. Wij kunnen werelden openbreken die we nog niet kennen en mensen zo diep raken dat ze in beweging komen.” Ze riep hen op zichzelf niet te kwellen met het idee antwoorden te moeten geven op te grote vragen. Het vertellen van het verhaal, het stellen van de vraag op verschillende plekken, zoals in theaters en boardrooms, is de waardevolle bijdrage die juist het podiumkunstenveld te bieden heeft.

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 14

DAG DRAMATURGIE Tweeëndertig dramaturgen kwamen tijdens deze dag samen om een waardebepaling te maken van hun vak: welke waardes spelen hierin een essentiële rol? De samenstelling was divers. Er waren studenten dramaturgie en ervaren dramaturgen, uit Nederland en Vlaanderen. Wouter Hillaert en Bauke Lievens van Rekto:Verso begeleidden de dag.

De dag werd geopend met ‘Het theater ligt in de stad en de stad ligt in de wereld en de wanden zijn van huid’, de bekende State of the Union van Marianne van Kerkhoven, voorgelezen door Lievens. Zij benadrukt de wisselwerking tussen de productie, de kleine dramaturgie, en de wereld eromheen, de grote dramaturgie.

Hierna kreeg iedereen vijf minuten de tijd om vijf waardes voor zichzelf te noteren. Veelgehoorde termen waren ‘verbinding’, ‘menselijkheid’, ‘dialoog’ en ‘politiek’. Het ideële doel om vijf gemeenschappelijke waardes te bepalen werd niet behaald, maar er werd grondig gesproken over het vak.

Het tweede gedeelte van de dag begon met een open brief van de jonge dramaturgen aan de oudere garde. ‘Waarom komen de dramaturgen van morgen en de dramaturgen van gisteren zo weinig samen?’ En er lijkt niet alleen te weinig uitwisseling tussen verschillende generaties te zijn, maar ook tussen Vlaanderen en Nederland. Vanuit de aanwezigen bleek er gelukkig animo om vaker in gesprek te gaan. De afspraak om tweemaal per jaar, een keer in Vlaanderen en een keer in Nederland, een Dag Dramaturgie te organiseren is nu gemaakt. De volgende editie zal tijdens het Vlaamse Theaterfestival in DeSingel zijn. De Brief werd ook geplaatst op De Theaterkrant en ontlokte veel reactie – van jong en oud – met als uitkomst de uitnodiging om elkaar als dramaturgen blijvend te ontmoeten, elke eerste maandag van de maand.

“TWEEMAAL PER JAAR, AFWISSELEND IN VLAANDEREN EN IN NEDERLAND, EEN SPECIALE DAG DRAMATURGIE”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 15

BLOK CEMENT Dit jaar vond alweer de derde editie van BLOK Cement onder leiding van Florian Hellwig plaats. Tijdens BLOK Cement worden studenten van verschillende podiumkunst-vakopleidingen bijeengebracht om zich samen onder te dompelen in het (context) programma, uit te wisselen en zich te oriënteren op het toekomstig werkveld.

Florian Hellwig: “Het is leuk om dit platform sinds zijn oprichting drie jaar geleden elk jaar flink te zien groeien, en hoe BLOK Cement steeds beter ingebed is in het festival en het bijhorende contextprogramma. Na de evaluatie van de tweede editie met de studenten hebben wij gehoor gegeven en hun wens om nog meer te ‘mengen’ en om nog meer te kunnen zien. Vervolgens hebben we nog meer voorstellingen opgenomen in het programma, elf stuks dit jaar. De studenten waren enthousiast over het rijke en uiteenlopende aanbod en deden veel inspiratie op. Er waren uiteenlopende dramatische vormen te zien, en dat het vertrekpunt om theater te maken niet (altijd) theater hoeft te zijn, maar ook vanuit beeldende kunst theater gemaakt kan worden zoals bij Robbert&Frank Frank&Robbert. Daarnaast werd de afstand met het werkveld verkleind. Turbulentie [werk door studenten kunstopleidingen] is heel concreet iets waarvoor ze al binnenkort in aanmerking komen.”

Sanne Nouws was een middag te gast om met de studenten na te denken en te werken aan ‘het beste idee’ naar aanleiding van haar eigen onderzoek en voorstelling. In korte tijd moesten ze een maakopdracht uitvoeren. Enkele groepen gingen daarvoor zelf de straat op en verkenden de stad.

Op de derde dag kwamen ruim dertig dramaturgiestudenten aanschuiven van vier verschillende dramaturgie-opleidingen en dat leverde meteen creatief vuurwerk op. Beide ‘kanten’ lieten meteen weten dat deze ontmoeting heel vruchtbaar was en men meteen in een artistiek-inhoudelijk gesprek belandde. De samenwerking van ‘makers’ van de toneelscholen en de dramaturgen in spe uit de academische wereld smaakt naar meer.

“DE STUDENTEN HEBBEN BLOK CEMENT ONTDEKT EN VERKEND ALS EEN ONTMOETINGSPLEK, DENKRUIMTE EN VRIJPLAATS BUITEN SCHOOL” Überhaupt was BLOK Cement ook dit jaar weer discursief. De gesprekken en discussies sluiten aan bij de thema’s die op het festival geagendeerd stonden zoals engagement en positionering. De uitbreiding naar drie dagen was zinvol en een groot succes. We konden een verdiepingsslag slaan op meerdere niveaus, zowel qua aantal voorstellingen en workshops als ook inhoudelijk-artistiek (bijvoorbeeld op reflectieniveau). De studenten hebben BLOK Cement ontdekt en verkend als een ontmoetingsplek, denkruimte en vrijplaats buiten school. Mooi is dat BLOK Cement zo dicht staat op de uitvoerings- en werkpraktijk en de deelnemers een blik in de keuken mochten werpen waar ze wellicht over korte termijn zelf aan het ‘maken’ zijn. De dynamiek van de gesprekken werd ook nog mooi verwoord in een kolom in de dagkrant, geschreven door Simme Wouters, student van de ATKA, zie Dagkrant xxx, pag. xxx.

Simme Wouters: “Festival Cement is voor mij een open plek die ideeën stimuleert en ondersteunt, risico’s durft te nemen en over daadkracht en pioniersgeest beschikt. Er is veel vrijheid en vertrouwen. BLOK Cement kon juist mede daardoor uitgroeien tot wat het nu is, en ik durf nu al te dromen over de verdere ontwikkeling van BLOK Cement.”

FESTIVAL CEMENT | TERUGBLIK 2018 | PAGINA 16

DE WERFPLAATS

ATELIER

De Werfplaats is een experimenteerruimte voor een losse coalitie van schrijvers, spelers en muzikanten die nog niet eerder samenwerkten. Ze gaan in residentie tijdens het festival en werken samen aan een werkstuk of interventie. Na de introductie van de Werfplaats in 2017 en een Werfplaats #2 tijdens Theaterfestival Boulevard, stelden we een nieuwe groep van vijf kunstenaars samen. Zij werkten zes dagen met elkaar en iedere avond openden ze de deuren van hun atelier voor publiek.

De makers tijdens Cement 2018 waren: performer en maker Micha Goldberg, regisseur Sam Scheuermann, actrice Femke Arnouts, acteur en maker Simon van Schuylenbergh en muzikant Thijs Bastiaans.

Zie de column van Femke Arnouts in de Dagkrant 21 maart pag. 2.

HET SCHRIJFVERBLIJF Met het Schrijfverblijf werd jong schrijftalent gevraagd zich gedurende het hele festival op te houden in de schrijfkamer in de Verkadefabriek. De schrijvers waren Lisanne van Aert, Lotte Lola Vermeer, Jens Meijen en Juicy Dune Ijsselmuide. Zij schreven samen een estafetteverhaal, waarvoor festivalgast Joke van Leeuwen de eerste etappe schreef, en beschouwden bezochte voorstellingen en het festival. Van de pennenvruchten werd dagelijks een podcast gemaakt. Op de achterzijde van elke Dagkrant prijkt een pennenvrucht van een schrijftalent.

POST CEMENT Een van de belangrijkste vragen bij het evalueren van Festival Cement is: vinden onze makers en voorstellingen hun weg in het landschap en draagt Festival Cement bij aan een volgende stap in de vorm van nieuwe speelplekken, contacten, opdrachten of reflectie?

Daar zijn we tevreden over. Een aantal voorbeelden: De Cement Producties spelen stuk voor stuk door op relevante plekken en festivals. Daarnaast werd De Vlieg met Zoetstof geselecteerd voor de BNG BANK Theaterprijs en werd Maxim Storms geselecteerd voor het Vlaams Theaterfestival met zijn Brother Blue.

Soms vindt een voorstelling ook net wat later haar weg: zo selecteerde Theater aan Zee in Oostende Sam Scheuermanns Nomaden (Cement Productie 2017) om deze zomer tien dagen te spelen.

We maken lange lijnen met makers en ten tijde van deze evaluatie lopen alle gesprekken met de makers gewoon verder. Nieuwe plannen worden gesmeed, nieuwe opleidingen gestart, verdieping en workshops vormgegeven en we kijken uit naar Festival Cement 2019 waar we ons twintigjarig jubileum zullen vieren op gebruikelijke wijze: met veel nieuw werk van een nieuwe generatie makers.

FESTIVAL CEMENT, VAN 22 T/M 30 MAART 2019 in ‘S HERTOGENBOSCH.

DAGKRANT VRIJDAG 16 maart LET’S DANCE!

PagINA 3

WHAT’S UP?

pagINA 4-5

LEONIE CLEMENT

Drie rode draden De historieK en visie doorheen het festival van Cement

PagINA 6

MAXIM STORMS Portret van een speelvogel

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 2

COLLUMN FILIP TIELENS

e d erka V e d in g lamin V Een Tien dagen logeren in Den Bosch: het lijkt wel een superdeluxe vakantietrip. Dat is het niet, want tijdens Festival Cement heb ik de eer om dagelijks een dagkrant te produceren, daarin bijgestaan door gastredacteur Wendy Lubberding, tekenaar Jeroen Nissen, vormgever Adam Oostenbrink, fotograaf William van der Voort en eindredacteur Esther Bruls. En dat maar liefst negen dagen lang. Voor het laatste nieuws over alle voorstellingen, weet u waar u vanaf vandaag moet zijn. Voor het laatste nieuws over de verkiezingen, neemt u beter een andere krant ter hand.

Dit is niet mijn eerste keer op Cement. Ieder jaar kom ik wel twee dagen naar dit kleine, maar fijne festival. Omdat ik ook telkens weer Boulevard frequenteer, heb ik nergens anders dan in Den Bosch al zoveel charmante Airbnb-adresjes bij elkaar gesprokkeld. Mijn huidige gastvrouw Nikki verhuurt niet langer via dat webportaal, maar toen ik haar contacteerde op zoek naar een logeerplek, stond ze te springen om me opnieuw tien dagen bij haar in huis te nemen, op amper vijftig meter afstand van de Verkadefabriek bovendien. Die Bossche gezelligheid en gastvrijheid: ik hoop er de komende week nog veel mee in aanraking te mogen komen.

Maar we zijn hier natuurlijk voor de kunst. Met de boost die het festivalprogramma dit jaar kreeg, kan ik iedere avond makkelijk twee à drie nieuwe producties zien.

Wat een weelde! Als Vlaming zal ik hoe dan ook met een (hopelijk) frisse blik kijken naar de makers en de producties. Van de helft van de artiesten zag ik nog nooit eerder werk. In het verleden zag ik op Cement voor het eerst shows van Suze Milius (Moeder en kind) en Daria Bukvic (Nobody Home). Ik weet nu al zeker dat ik ook deze editie heel wat nieuwe ontdekkingen zal kunnen doen.

Daarom wens ik dat deze editie voluit de kaart mag trekken van de grensoverschrijdende kunst: tussen disciplines, tussen artiest en publiek en – in een later stadium – ook tussen Vlaanderen en Nederland. Ik zal alvast de eerste ambassadeur zijn van sterk jong werk in Vlaanderen.

PROGRAMMA VRIJDAG 16 MAART 17.00

18.00

19.00

* = PReMIèRe ** = neDeRlAnDse PReMIèRe lnP = lAnGuAGe nO PRObleM es = enGlIsH sPOken

20.00

21.00

OPenInG 20:00 - 20:30 VeRkADefAbRIek bInnenPlAATs

MAxIM sTORMs bROTHeR blue ** 21:00 - 21:55 VeRkADefAbRIek MATzeR

22.00

fesTIVAlHART 16:30 - 01:30 VeRkADefAbRIek - fesTIVAlHART bORDJe ceMenT 17:30 - 19:30 VeRkADefAbRIek - fesTIVAlHART TuRbulenTIe I TIM scHOuTen + HenDRIk keGels 17:00 - 18:30 bAnk VAn leenInG

MIcHIel DePRez en PIeTeR VIsseR fAse 19:00 - 19:55 VeRkADefAbRIek GROTe zAAl JOey scHRAuwen InTROsPecTOR 19:00 - 19.45 TRInITeITsTRAAT lnP bIJ kATRIen

DOORlOPenD PROGRAMMA VRAAG nAAR De PublIeksMOMenTen bIJ De InfObAlIe lIPs&knObel A lITTle uPseT - VeRkADefAbRIek - HAl lnP * RITA HOOfwIJk wHIle wAITInG lOcATIe cHeck InfObAlIe lnP

lnP

es

HOuse Of nOuws HeT besTe IDee VOOR IeDeReen * 21:00 - 22:30 THeATeR ARTeMIs beneDen báRA sIGfúsDóTTIR beInG 21:00 - 21:50 VeRkADefAbRIek lnP kleIne zAAl

HET CIJFER

19

Festival Cement vond voor het eerst plaats in 2000. Dit jaar is het dus de 19de editie! Wie meer wil weten over het verleden van Cement, leest op p. 4-5 het interview met artistiek leider Leonie Clement!

WACHTEN OP RITA Wegens ziekte moeten we helaas nog even wachten OP Rita. Vanaf zondag zal zij van de partij zijn op Festival Cement. Vanaf dan kunnen we wachten BIJ Rita!

TELEX Om te zorgen dat iedereen bij de opening om 20.00u in de Verkadefabriek kan zijn, hebben we voor sommige locaties bussen ingezet.

Bus van en naar Joey Schrauwen Introspector.

Vertrek van Verkadefabriek: 18.30u Vertrek van Bij Katrien: 19.45u Bus van en naar House of Nouws Het beste idee voor iedereen.

Vertrek van Verkadefabriek: 20.30u Vertrek van Theater Artemis: 22.30u Voor of na je voorstellingsbezoek gezellig een hapje mee eten? Dat kan tussen 17.30u en 19.30u voor € 12,50 in ons festivalhart. Koop je Bordje Cement alvast via onze site.

Gratis te beleven tijdens het hele festival: de installatie A LITTLE UPSET van LIPS&KNOBEL in de hal van de Verkadefabriek. Deze beeldende installatie van LIPS&KNOBEL is een zoektocht naar het op de been brengen van de massa en het veranderen van de wereld.

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 3

WHAT’s UP?

Drie rode draden op Cement Hoe uiteenlopend de voorstellingen op Cement ook mogen zijn, toch ontwaart contextmaker Pim Cornelussen drie rode draden doorheen deze festivaleditie.

Wereldverbeteraarschap Pim Cornelussen: ‘Dit thema zie je bij uitstek terugkomen in de voorstellingen met een documentaire insteek. Mining Stories van Silke Huysmans en Hannes Dereere onderzoekt op journalistieke wijze de wantoestanden in Brazilië na een mijnramp. Sanne Nouws gebruikt het Esperanto als case in Het beste idee voor iedereen, vanuit een noodzaak om mensen met elkaar te verbinden. LIPS&KNOBEL wonnen vorig jaar De Troffel, met een concept waarbij ze vertrokken van George Orwells boek Animal Farm, dat staat voor een totalitaire dictatuur. Dit jaar tonen ze de installatie A Little Upset, waarbij ze een stoet maken van miniatuur-wereldleiders, zoals Trump en Kim Jong-un.

Choreografe Judith Clijsters vertrekt vanuit haar aanvoelen dat mensen niet goed meer weten hoe ze moeten omgaan met hun lichaam. Zij ziet twee uitersten: de fitnessfreak en de laptopwerker die de hele dag stil zit. Ze twijfelde even of ze van Bored to Death niet beter een workshop zou maken, om mensen op een meer normale manier met hun lichaam te leren bewegen.’

‘Ook in het contexprogramma trekken we dit door. De Meet-up Wereldverbeteraarschap vindt plaats op vrijdag 23 maart, twee dagen na de gemeenteraadsverkiezingen. Omdat er dan een soort machtsvacuüm is, hebben we theatermakers gevraagd om dit in te vullen.

We plannen een fictieve gemeenteraad, waarbij Sanne Nouws, Silke Huysmans en Hannes Dereere en LIPS&KNOBEL de beste ideeën uit hun voorstelling presenteren. Het publiek gaat vervolgens met hen in debat om te kijken in hoeverre dit idealisme ook in hun theaterwerk

vervat zit. Ook in de Tafelredes komt dit thema terug: op 23 maart heeft Jasper Delbecke het over documentair theater en op 24 maart geeft Evanne Nowak meer uitleg over wat onze omgang met dieren juist vertelt over ons mensbeeld.’

De andere dimensie ‘Marijn Graven gaat in haar twee voorstellingen tijdens Cement heel erg op zoek naar de spirituele dimensie. De Louteringsberg is een ritueel waarbij ze het publiek laat nadenken over zijn/ haar dood: een afscheidsritueel waarbij je doet of het je laatste momenten zijn.

Narziss/Hildegard/Goldmund gaat over het conflict tussen het wereldse en het spirituele pad. Op 18 maart brengt Yuri Saris een Tafelrede die daarbij aansluit: hij is een pastoraal werker en komt vertellen over het voortdurende evenwicht tussen beide dimensies.’

‘Het onderwerp “de andere dimensie” zie je ook bij Robbert&Frank/ Frank&Robbert, die een soort fantasiewereld scheppen met kopieën van henzelf. In Brother Blue neemt Maxim Storms ons mee in een nonsensicaal universum. Hannah De Meyer laat ons in Levitations een mentale roadtrip maken naar een soort Lynchiaanse

wereld die puur bestaat uit taal. Tijdens zijn performance PROXIMA CENTAURI stapt Hendrik Kegels letterlijk een andere dimensie binnen die alleen uit geluid bestaat. En Marjolein van der Meer duikt samen met ons de sprookjeswereld van de gebroeders Grimm in.’

De essentie ‘Er staat ook heel wat makers op het festival die niets anders aanbieden dan één kijkkader. Neem Rita Hoofwijk: zij gaat gezamenlijk met jou wachten en niets meer dan dat. Michiel Deprez laat je in Fase enkel kijken naar een machine die tennisballen afschiet. Bart van de Woestijne zet in Voor we mensen werden een paard op toneel en laat het publiek daar een gezamenlijke denkoefening rond maken. Joey Schrauwen tot slot was vorig jaar al op Cement te zien met een rad dat ronddraait en brengt daar nu in zijn nieuwe installatie Introspector een variatie op.’

Filip Tielens

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 4

T N E M E L C S N CEMENT VOLGE

INTERVIEW LEONIE CLEMENT

meteen ook betekenis in dialoog met andere producties, wat een meerwaarde is. Spelen op Cement is niet zomaar één keer een avondje optreden.’

‘De vraag van het festival naar de makers toe is doorheen de jaren wel wat veranderd. Nu stellen we hen vragen als: wat zou je naast je voorstelling nog willen doen? Of: waarvoor zou je het platform, dat Cement uiteindelijk is, graag willen gebruiken? Nu zeggen we makers explicieter: die negen dagen festival zijn van jullie, benut ze optimaal.’

Zie je een evolutie in het werk van jonge makers in vergelijking met toen je hier begon?

We zijn er weer klaar voor: negen dagen vol voorstellingen en artistieke interventies van veelal jonge podiumartiesten. Voor artistiek leider Leonie Clement is het al haar tiende festivaleditie.

Dat vraagt om een terugblik!

Dag Leonie. Hoe is Festival Cement eigenlijk ontstaan?

‘Het toenmalige Productiehuis Brabant wilde de voorstellingen die bij hen waren gemaakt, één keer per jaar gebundeld presenteren aan het publiek. Dat moest het makkelijker maken om publiek uit te nodigen naar het zuiden van het land om dit werk te komen kijken. Later voegde ook Huis van Bourgondië uit Maastricht zich bij Festival Cement. De toenmalige artistiek leiders, Pietjan Dusee van Productiehuis Brabant en Maarten Verhoef en later Piet Menu van Huis van Bourgondië, gingen vanaf dat moment ook elders op zoek naar beloftevolle jonge makers. Toen Cement groeide, kwam er een artistiek coördinator: Simone Hoogendijk. In 2009 heb ik die fakkel overgenomen en sinds 2013 leid ik als artistiek directeur samen met Andrea van Wingerden, zakelijk directeur, het festival.’

‘Toen bij de grote cultuurbezuinigingen uit 2011 de productiehuizen werden afgeschaft, dreigde de financiering van Cement stil te vallen. Gelukkig zijn de gemeente, provincie en partners als de Verkadefabriek het festival altijd blijven steunen, anders had Cement die periode misschien niet overleefd.

In de jaren daarna hebben we het festival langzaam opnieuw opgebouwd, waarbij het belangrijkste voor ons was om het werk van al die jonge makers te blijven presenteren. Al snel zijn we ook gaan produceren. Sinds vorig jaar ontvangen we voor het eerst rechtstreeks subsidie van het Fonds Podiumkunsten, zodat Cement heeft kunnen uitbreiden van vijf naar negen dagen en we drie à vier voorstellingen per jaar kunnen produceren en met coproductiebijdragen ook nog werk mogelijk maken.’

Zijn de noden van jonge makers nu anders dan tien jaar geleden?

‘Onze belangrijkste functie is nog steeds om jonge podiumkunstenaars een eerste plek te bieden, zodat ze zich kenbaar kunnen maken aan hun peers en aan publiek. Die nood is niet veranderd. Binnen een festivalcontext krijgt je voorstelling

‘Toch wel. Meer dan tien jaar geleden wordt er nu werk gemaakt dat vertrekt vanuit een beeld, een essentie of een vormonderzoek, eerder dan vanuit anekdotiek. Makers trekken zich ook steeds minder iets aan van de grenzen tussen disciplines. Ze bedienen zich gewoon van de tekens uit elke kunstvorm die ze nodig hebben om hun idee te realiseren.

Categorieën als theater, dans of performance zijn daarbij minder belangrijk geworden. De huidige generatie heeft ook minder schroom om over de grenzen van de disciplines heen te springen en iets uit te proberen zonder dat ze dit al beheersen. Er is zeker een tendens naar meer hybride werk.

Daarnaast zie je een behoefte bij makers de grens tussen toeschouwer en speler of kunstenaar te verkleinen. Er lijkt minder te worden gezonden door de kunstenaar en meer en meer een omstandigheid te worden gecreëerd waar toeschouwer en maker samen als gelijken in staan.’

Hoe is het eigenlijk om als jonge maker te werken in het zuiden van Nederland in plaats van de Randstad?

‘Wat ik wel eens hoor, is dat makers het gevoel hebben hier meer in de luwte te kunnen werken dan in een stad als Amsterdam, dat toch het brandpunt is waar bijna iedereen naartoe trekt wanneer hij of zij is afgestudeerd. Met zoveel podiumkunstenaars die er wonen en werken, is het niet alleen letterlijk druk in Amsterdam, maar ook figuurlijk: ik denk dat heel wat jonge makers er meer druk voelen om succesvol te zijn, want er is een brandende blik op hen gericht van iedereen die ook graag op die plek had willen zitten. Als ik een jonge maker was, zou ik eieren voor mijn geld kiezen en me vestigen in het zuiden.’ (lacht)

Is Festival Cement dan een soort springplank voor jonge artiesten?

‘Zo zou je het kunnen zien, maar die springplank duurt wel jarenlang, hé. Ik geloof niet dat makers zich één keer afzetten op de springplank en dan ineens gelanceerd zijn. Zoiets heeft tijd nodig. Het kan makkelijk tot tien jaar na je afstuderen duren voordat je je artistieke handtekening vindt. En dan nog stopt de zoektocht van een artiest nooit, natuurlijk.’

‘Bij de selectie voor Cement draait het daarom ook meer om het stadium van zoeken waarin de makers zitten, dan om hoe oud ze zijn of hoe lang geleden ze zijn afgestudeerd. In die eerste fase van hun carrière wil Cement hen zichtbaar maken.

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 5 Op een bepaald moment stroomt zo’n maker ook organisch uit, bijvoorbeeld wanneer ze een zelfstandige manier vinden om te produceren of elders onderdak vinden.’

Dat kan sinds 2014 ook binnen het provinciale talentontwikkelingsplatform PLAN. Kan je daar wat meer over vertellen?

‘PLAN is ontstaan mede op initiatief van Festival Cement, omdat we opnieuw een plek wilden creëren in Noord-Brabant om het werk van jonge makers in theater, dans en circus te produceren met substantiële middelen in plaats van versnipperde middelen. Met andere cultuurhuizen uit ’s-Hertogenbosch, Tilburg, Breda en Eindhoven vormen we een redactie, waarbij we samen beslissen in welk jong talent we de komende tijd willen investeren in dit landsdeel. Die artiesten ondersteunen we dan telkens voor drie à vier jaar. De andere partners binnen PLAN zijn Theaterfestival Boulevard, DansBrabant, Het Zuidelijk Toneel, Festival Circolo, De NWE Vorst, Podium Bloos, Parktheater Eindhoven, United Cowboys en Theater Artemis. Veelbelovende talenten krijgen ondersteuning bij de ontwikkeling van hun handtekening, het cultureel ondernemerschap, de opbouw van publiek en de zichtbaarheid van hun werk. In de praktijk zie je al dat die samenwerking vruchten aflevert. De makers spelen vaak in alle PLAN-steden en zo vroeg Het Zuidelijk Toneel bijvoorbeeld aan Eva Line de Boer om een voorstelling te creëren en maakt Wild Vlees gebruik van het internationale netwerk van DansBrabant.’

VOOR WELKE ARTIESTEN IS CEMENT ERG BELANGRIJK GEWEEST, OF ANDERSOM, WELKE ARTIESTEN WAREN BELANGRIJK VOOR CEMENT? ‘Goh, dat zijn er veel! Al is het natuurlijk altijd moeilijk om

credits te claimen, die behoren altijd toe aan de maker, vind ik. Maar zeker in de beginjaren van Cement kenden heel wat dansmakers uit het programma een doorbraak. Een gezelschap als T.r.a.s.h. speelde jarenlang op het festival, alvorens zich te vestigen in Tilburg. Treurig genoeg zijn ze onlangs ter ziele gegaan. Toen ik net begon bij Cement, legden we een mooi parcours af met choreograaf Arno Schuitemaker. Hij won bijvoorbeeld de Dioraphte Stimuleringsprijs, de voorloper van De Troffel. Ook Jan Martens was jarenlang op Cement te zien, waarna zijn carrière een hoge vlucht nam. Ik herinner me nog hoe we op zijn vraag Truus Bronkhorst uitnodigden om naar Jans werk te komen kijken. Later heeft Jan nog een mooie solo voor Truus gemaakt. Katja Heitmann was ook jarenlang een graag geziene gast op ons festival. Sinds 2014 ondersteunen we haar werk verder binnen PLAN.’ ‘Op theatergebied denk ik aan BOG., dat met hun eerste voorstelling in première ging op Cement, een jaar nadat Lisa Verbelen het concept voor die voorstelling pitchte en er de Dioraphte Stimuleringsprijs voor won. Ter voorbereiding van hun opvolger MEN kwamen de makers van BOG. tijdens het festival een onderzoek doen naar ‘de mening’. De laatste jaren ontwikkelden we nauwe banden met Eva Line de Boer, Marijn Graven en Sanne Nouws. Zij zijn al enkele edities te gast en we produceren ook hun werk. Ook de voorstellingen van bijvoorbeeld Louis Vanhaverbeke, Suze Milius, Nick Steur, Joey Schrauwen, Koen De Preter, Oystein Johansen en Hannah De Meyer was meermaals op Cement te zien.’

Filip Tielens

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 6

MAXIM STORMS

‘Ik

’ A N D mijn in zit r o kan er niet omheen: hum En dan is er nog Linde Carrijn, de derde van Storms theatervrouwen. Zij helpt hem met zijn ontluikende muzikale nevenproject. ‘Ik kan geen noten lezen, speel geen instrument en kan eigenlijk ook niet zingen. Maar ik ben wel dol op het maken van muziek. Als ik over straat loop en er zit een melodie in mijn hoofd, dan neem ik mijn smartphone en jabber of neurie erop los. Eens thuis knip en plak ik al die fragmenten. Een betekenis komt achteraf wel bovendrijven.

Of niet!’ Die creatieve speelvogel was Storms altijd al. ‘Het Swingpaleis naspelen op tv, acts maken voor familiefeesten, nummers verzinnen bij de voorgeprogrammeerde melodieën op het keyboard van mijn broer. Als kind had ik een enorme verbeelding.’

Foto: Leontien Allemee

rsch

Besnorde pokerface, absurde humor, feilloos gevoel voor timing. Wie Maxim Storms al zag spelen, weet: hij is de Charlie Chaplin van zijn generatie. Op Cement presenteert hij zijn eerste solo Brother Blue. Portret van een speelvogel.

Maxim Storms, afgestudeerd aan het KASK in Gent, maakt al een tijdje het mooie weer in het Vlaamse theater. In het spetterende Bonte nacht (Tuning People & De Maan) kliedert hij met liters verf, tot groot jolijt van de vierplussers én volwassenen in de zaal. Met Lobke Leirens speelt hij in het wrange Another one een destructief koppel op leeftijd.

Om de tijd te doden in het kille Siberische klimaat verliezen beide oudjes zich in een schalks, maar masochistisch getreiter. En tijdens Klutserkrakkekilililokatastrof (fABULEUS & Ballet Dommage) troggelen hij en Katrien Valckenaers ‘klutters’ af bij het jonge publiek. In ruil voeren ze kunstjes op, gebaseerd op het kattenkwaad van Tom & Jerry en de guitige gipsy’s uit de films van Emir Kusturica’s films.

Naast de klassieke theaterzaal is de halve wereld het speelterrein voor Maxim Storms. Sinds 2011 runnen hij en Valckenaers het nomadische gezelschap Ballet Dommage, experts in brute vrolijkheid en absurde naïviteit. In Volk:

Fragment 1 rolden ze hun rijdend theatertje een maand lang van deur tot deur.

Gratis en onverwachts schotelden ze de bewoners een stukje visuele poëzie voor. Fragment 2 bracht vervolgens de hele buurt samen voor pop-uptheater in een garagebox. ‘Ik vind het erg essentieel dat we deze projecten doen’, vertelt Storms. ‘Het activeert de wijk, brengt mensen samen en tovert een glimlach op ieders gezicht. Maar ik zie mezelf niet alleen als die jolige, idealistische wereldverbeteraar. Mijn missie in het theater gaat dieper.’

Donkere fantasie Naar de diepste krochten van de menselijke ziel, bijvoorbeeld. Daarvoor vond hij in Lobke Leirens de perfecte partner in crime. Samen creëerden ze in 2014 een creepy spookhuis in een Oostendse havenloods. In een individueel karretje werd je rondgereden door een dantesk inferno. De rillingen lopen nu nog over onze rug. ‘Lobke houdt van alles wat duister en horror is. In onze projecten is de vraag altijd: hoe kan haar demonische kant samengaan met mijn vrolijke lichtheid? Als mijn personage haar hard slaat in Another one, denken onze kennissen in de zaal allicht dat Lobke mij gevraagd heeft haar een mep te geven.

Terwijl ik zelf ook gretig meega in haar donkere fantasie.’ (lacht)

Dadaïstisch treurspel Al was hij best een brave leerling, school was toch niet helemaal zijn ding.

‘Ik was niet zo leergierig, vroeger. Ook nu heb ik soms het gevoel dat ik weinig van de wereld weet. Maar misschien helpt dat me net om verwonderd naar die wereld te kijken en om mijn eigen onlogische universums te creëren.’

Dat doet hij ook volop in Brother Blue.

Zijn allereerste theatersolo wordt omschreven als ‘een dadaïstisch treurspel’.

Qué? Storms: ‘Ik wou al drie jaar een solo maken, om te tonen dat ik meer ben dan alleen maar die grapjas. Brother Blue gaat over de mistroostigheid in ieder van ons. Het is mijn meest persoonlijke stuk tot nu toe.’ Maar ook dan mag er nog stevig gelachen worden. ‘Ik kan er niet omheen: humor zit in mijn DNA. Ik begin nooit aan een stuk vanuit het idee “laat ik nu eens de grappige spelen”. En toch sluipt die slapstick er steeds weer in.’

Filip Tielens Dit interview verscheen eerder in De Standaard.

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 7

Bára Sigfúsdóttir

g’ omin upc d an g inspirin g, hin enric is scene ‘The Iranian art Bára Sigfúsdóttir played already at Festival Cement with her solo TIDE. Now she is back with being, in which she collaborates with two Iranian artists.

How did you met them?

‘I met Masoumeh Jalalieh and SeyedAlireza Mirmohammadi in a workshop I taught in Teheran in the summer of 2014. I really liked their personal ways of researching movement and I immediately felt there was an interesting meeting point between us. We kept in touch and after going back for a more elaborated movement research I got inspired to work on this duet, being.’

What did you learn from this intercultural exchange?

‘I have been traveling to Iran several times in the past years, and I also met many Iranians who are living and working outside of Iran. The Persian culture is ancient. People have a great

love for their country and its history and traditions. What we see and hear in the media is only a tiny friction of the life there. I feel it is important to be aware of how much this friction of a culture we see and hear about on the media is coloured by our expectations and preconceptions. It is something that I have partly been aware of before, but I have never been confronted with this fact. I think this realisation has been my greatest learning from this intercultural exchange. It gives an insight into what it feels like to come from a place which continuously gets exoticised by our western European culture.

How is the dance scene in Iran?

‘I found the Iranian art scene enriching, inspiring and upcoming. The dance scene is very much a scene in movement. There is a lot of curiosity and several exciting initiatives going on. Of course there is a folklore movement,

but there is also an exciting scene of what we call “contemporary dance” but to which they often refer as physical theatre. I would say that more things are allowed and possible than people in our culture are aware of, although there are a few restrictions, for example that men and women cannot touch each other when a performance is shown in a public space. This and other current restrictions were used in being as a creative frame which allowed us to create a piece that we can show in Belgium and in Iran without changing the movement material. We are planning a tour in Iran this autumn. This is extremely exciting for us and we are planning to visit several cities where sometimes we will combine the presentation of the performance with teaching a workshop.

Im really looking forward to it!’

Filip Tielens

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Sabine Molenaar - A Moment © Robert Benschop

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 16 MAARt 2018 | PAGINA 8

TEAM CEMENT

Een lesje Esperanto Kom jij vaker op Festival Cement?

Cu vi ofte venas al Cement-Festivalo?

Zou ik je blokkenschema even mogen lenen?

Cu mi povus prunti vian skemon de la (teatro)prezentoj?

Ik hou enorm van werk van jonge theatermakers.

Mi treege satas la produktojn de junaj teatrajistoj.

Heb je zin om mee te gaan naar “Het beste idee voor iedereen”?

Cu vi satus kuniri al “La plej bona ideo por ciu”?

Het beste idee voor iedereen van House of Nouws gaat vanavond in première op Festival Cement. Met deze spoedcursus Esperanto ben je helemaal mee.

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens | Redactie: Wendy Lubberding | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort (cloackture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype.com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

DAGKRANT ZATERDAG 17 maart ODE AA

N DE

VERWONDERING

ndrik Kegels)

OXIMA CENTAURI (He

TURBULENTIE I - PR

Pag 3

JOKE VAN LEEUWEN trapt festival af met kortverhaal

pag 4-5

ESPERANTO Sanne Nouws en Katalin Kovats geven niet op

Pag 6

MARJOLEIN VAN DER MEER Grimmige sprookjes op elektromuziek

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 2

COLLUMN FILIP TIELENS

TELEX

Catcher in the sky Terwijl buiten de witte sneeuw in mooie vlokken uit de lucht valt, regende het gisteren fluogele tennisballen in de grote zaal van de Verkadefabriek. Hiermee is Michiel Deprez niet aan zijn proefstuk toe. Vorig jaar zag ik hoe hij in Piste, waarmee hij in de prijzen viel op Theater Aan Zee, kogelballen aan touwtjes liet zwieren doorheen de lucht, als ware het hemellichamen.

In Fase, dat gisterenavond Festival Cement opende, schiet hij tennisballen af met een machine, die zijn kompaan Pieter Visser zo precies mogelijk probeert op te vangen (soms zijn de rollen omgedraaid, voor de start van iedere show tossen ze wie wat doet).

Het is alleszins mooi om te zien hoe gaandeweg de uitdaging voor Visser steeds groter wordt. Als naar het einde toe drie kanonnen tegelijk tennisballen op hem afvuren, moet hij in een split second beslissingen maken. Twijfelt hij een tikje langer, dan grijpt hij mis. Dat maakt Fase tot een ware mentale uitputtingsslag: het moet niet simpel zijn om zo lang gefocust te blijven. Wat een mindfuck!

Het spannendst wordt het wanneer Visser daadwerkelijk overprikkeld raakt en de controle dreigt te verliezen. Eens hij de kluts helemaal kwijt is, gooit hij het over een andere boeg. Niet langer door zijn lange lijf in de strijd te werpen als een catcher in the sky, maar door als een balletdansende Dokter Bibber de tennisballen te ontwijken. Plots wordt de performance een geïmproviseerde choreografie.

Als Leonie Clement nog wat installaties zoekt om het festival interactiever en participatiever te maken, heb ik al meteen een tip: laat de machine ook overdag overuren draaien en ballen spuwen. Dan kunnen we een draaiboek maken voor de rol van vanger: voor de artiesten is het een goede concentratieoefening ter opwarming van hun shows, voor het festivalteam een break tussen al dat telefoneren en organiseren heen en voor mezelve een minisessie mindfulness, om daarna met nog meer focus verder aan deze artikels te knallen en de deadlines deze keer hopelijk wel te halen.

Of misschien moet ik wat minder staren naar de sneeuw buiten, dat kan ook helpen.

ZATERDAG 17 MAART 18.00

17.00

* = pREMièRE ** = nEDERlAnDsE pREMièRE lnp = lAnGuAGE no pRoblEM Es = EnGlisH spokEn

19.00

20.00

21.00

22.00

fEsTivAlHART 16:30 - 01:30 vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlHART boRDjE cEMEnT 17:30 - 19:30 vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlHART MAxiM sToRMs bRoTHER bluE 17:00 - 17:55 vERkADEfAbRiEk MATZER joEy scHRAuwEn inTRospEcToR 17:00 - 17:45 TRiniTEiTsTRAAT bij kATRiEn lnp

TAfElREDE 18:00 - 18:45 cHEck infobAliE Es

MicHiEl DEpREZ En piETER vissER fAsE 19:00 - 19:55 vERkADEfAbRiEk GRoTE ZAAl báRA siGfúsDóTTiR bEinG 19:00 - 19:50 vERkADEfAbRiEk klEinE ZAAl

MARjolEin vAn DER MEER GRiMM 21:00 - 22:00 vERkADEfAbRiEk cAbARETfiRMA

lnp

lnp

TuRbulEnTiE i TiM scHouTEn + HEnDRik kEGEls 19:00 - 20:30 bAnk vAn lEEninG DooRlopEnD pRoGRAMMA vRAAG nAAR DE publiEksMoMEnTEn bij DE infobAliE lips&knobEl A liTTlE upsET - vERkADEfAbRiEk - HAl lnp RiTA Hoofwijk wHilE wAiTinG locATiE cHEck infobAliE lnp scHRijfvERblijf vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlHART

HousE of nouws HET bEsTE iDEE vooR iEDEREEn 21:00 - 22:30 THEATER ARTEMis bEnEDEn MARijn GRAvEn nARZiss | HilDEGARD | GolDMunD 21:00 - 22:20 MuZERijE plEiTZAAl

Vandaag laatste kans op Cement: 17.00u Maxim Storms - Brother Blue 19.00u Bára Sigfúsdóttir - being 19.00u Michiel Deprez & Pieter Visser - Fase 19.00u Turbulentie I: Tim Schouten + Hendrik Kegels ********************************************* We wachten nog steeds op Rita Hoofwijk, maar vanaf morgen wordt ons wachten beloond: dan kunnen we wachten bij Rita hier in het festivalcentrum. ********************************************* De tafelrede van vandaag is volledig uitverkocht. Voor die van morgen, met pastoraal werker Yuri Saris naar aanleiding van de voorstelling Narziss | Hildegard | Goldmund is er nog volop plek. ********************************************* Aansluitend op de voorstelling being van Bára Sigfúsdóttir is er vanavond een nagesprek in De Kas op de binnenplaats van het festivalcentrum.

TAFELREDE Joke van Leeuwen schuift deze eerste Tafelrede aan om te praten over het thema ‘kijken’ gekoppeld aan de voorstelling Fase van Michiel Deprez en Pieter Visser. Hiervoor baseert ze zich op haar boek Een halve hond heel denken uit 2008. Van 18u-18u45 in festivalcentrum.

HET CIJFER

1440 Zoveel tennisballen worden er ongeveer afgeschoten in Fase van Michiel Deprez en Pieter Visser. Dat zijn er bij benadering 30 per minuut, of één tennisbal om de twee seconden.

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 3

JOKE VAN LEEUWEN

De blik van de beginner

Joke van Leeuwen bezoekt drie dagen als ‘festivalgast’ Cement, een cadeautje aan de jonge makers. Tijdens de opening gisterenavond sprak ze onderstaande tekst uit. Die dient als aanzet voor een kettingverhaal van jonge theaterschrijvers, dat je vanaf morgen kan lezen op festivalcement.nl

1

Ik loop met een klein kind door mijn straat. Ik ken de straat goed, denk ik. De breedte van de stoep, de zwarte olievlek dicht bij de hoek, de plaatsing van de lantaarnpalen.

Het kind wijst almaar met zijn vingertje: Mooi! Mooi! En ik zie een kat achter een venster, een vlaggetje op een balkon, twee duiven gezellig samen op een richeltje, een stenen engeltje als ornament boven een deur, een bloem die zich tussen twee stoepstenen heeft door gewurmd.

De blik van de beginner.

Mooi, mooi.

2 Ik zit op een bank van zand. Een harde storm heeft het

halve tropische strand weggeslagen. Er is niemand. Er is niets en er is alles.

Langzaam gaat de zon onder en ik erin op.

Kijk hoe de storm kon happen, kijk hoe de zee zich weer onverstoorbaar aandient en terugtrekt, kijk, de kleuren van de lucht, kijk, een wolk in de vorm van een wolk, kijk, eindeloze

zandkorrels en kijk, de voeten van deze geborene, een eindeloze hoeveelheid atomen.

Ze wil aandacht. Ze zegt: Kijk dà-à-an wat ik kan.

Ze kan iets wat weinig mensen kunnen. Op haar handen staan.

3

Maar is dat wel efficiënt, zegt Eén. Maar levert dat wel rendement op, zegt Twee. Maar je hoeft dat niet te kunnen voor je diploma, zegt Drie. Ze valt om.

Later kan ze het niet meer, maar kent ze de kracht van naar de wereld kijken terwijl je geestelijk op je handen staat.

4

Ik was mijn sleutelbos kwijt. Hij zei: Heb je wel goed gekeken. Hij zei: Leg hem dan op een vaste plek. Ik keek goed.

Achter een plankje lag nog een paaseitje van vorig jaar. Op een kastje lag een boek dat niet vergeten wilde worden. In een laatje rustte een briefje, ooit zomaar op het bed gelegd, toen hij alleen zou slapen.

De sleutelbos had geen vaste plek. Er lag veel op onvanzelfsprekende plekken. Daardoor keek ik goed. Daardoor vond ik wat ik niet zocht, maar wel wilde vinden.

Joke Van Leeuwen

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 4

INTERVIEW SANNE NOUWS

‘Het zijn de idealen van Esperanto die de taal belet om groter te worden’ Gisteren ging Het beste idee voor iedereen in première, waarvoor Sanne Nouws zich verdiepte in de wonderlijke, maar ook tragische geschiedenis van Esperanto. ‘Onze voorstelling is heel “multi” en veelgekleurd, precies in overeenstemming met HET interne idee van Esperanto.’

Hoe ben je bij Esperanto terechtgekomen?

Sanne Nouws: ‘Ik raakte gefascineerd door het thema onverstaanbaarheid, omdat ik het idee heb dat mensen elkaar tegenwoordig steeds minder goed verstaan. Terwijl we juist met een steeds diversere groep talen en culturen samenleven op een vierkante meter. Ik heb Nederlandse les gegeven aan een meisje met taalachterstand en taalcursussen bijgewoond voor nieuwkomers in Amsterdam. Zo werd dit meer en meer een thema in mijn leven. Toen ik googlede naar “brug” en “taal”, kwam ik uit bij Esperanto, een brugtaal. Ik ben er dus online op gebotst, het was geen vooraf bedacht plan een voorstelling over Esperanto te maken.’

Heb je veel research gedaan?

‘Toen ik er voor het eerst over las, ging er een hele nieuwe wereld voor me open. Ik heb een aantal experts benaderd en uiteindelijk twaalf mensen uitgebreid geïnterviewd. Op de Esperanto-vereniging van Amsterdam heb ik Katalin ontmoet. Zij is echt een grote naam in Esperanto-land. Ik heb haar uitbreid gesproken over de taal. Ze geeft les aan Esperanto-docenten over de hele wereld en ze heeft ons geholpen met de uitspraak. We hebben twee keer met haar via Skype gerepeteerd en ze heeft voor ons ook één scène ingesproken. Later is ze naar een doorloop komen kijken. In onze voorstelling zingen we La espero, het Esperanto-volkslied. Dat is eigenlijk een heel moeilijk lied – best absurd als je weet dat de taal gemaakt is om zo makkelijk mogelijk te zijn. Als La espero gezongen

wordt op een Esperanto-congres, klinkt dat meestal erg lelijk, vertelde Katalin.

Ze zei na die doorloop dat ze nog nooit iemand het lied zo mooi had horen zingen als onze spelers. Ze heeft gevraagd of we het wilden opnemen als cadeautje aan de Esperanto-beweging.’ (lacht)

Is jouw voorstelling bedoeld als een soort les Esperanto voor dummies?

‘Het is hopelijk meer dan dat. Door te werken met een groep acteurs met een verschillende moedertaal – een Ijslander, een Uruguyaanse, een Nederlandse en een Vlaming – goed, die laatste twee spreken technisch gezien dezelfde taal (lacht) – heb ik ervoor gezorgd dat die babylonische taalverwarring een onderdeel werd van het maakproces zelf.

Samen spelen de acteurs esperantisten die de taal vieren, maar meer ga ik nog niet prijsgeven.’

Waarvoor staat Esperanto symbool voor jou?

‘Voor mij is het een symbool voor andere idealen, voor alles wat je beter kan doen voor je medemens of voor de wereld: je buurvrouw helpen met boodschappen, veganistisch gaan eten…

Omdat zo weinig mensen Esperanto spreken, is er een hechte vereniging ontstaan, een subcultuur. Daarin zie ik wel een link met de theaterwereld: dat is ook een kleine club van extremistische wereldverbeteraars die keihard werken voor weinig geld en waarvan ook maar weinig mensen weten wat zo’n leven precies behelst.’ (lacht)

Waarom is Esperanto volgens jou nooit echt van de grond gekomen?

‘Talen die groot zijn, zijn altijd verbonden aan macht. Esperanto heeft geen geld, iedereen in de beweging werkt tegen reiskosten. Ze zijn bewust niet verbonden aan machtsstructuren. Ze willen de taal aan niemand verplichten, want dan gaat het interne idee van Esperanto verloren. De taal is bedacht als additief concept, als toevoeging. Het wil niets verdringen. Het Engels is zo groot kunnen worden dankzij de koloni-

satie. Esperanto heeft geen geld, land of dwang, waardoor hen dat niet lukt.

Ik denk dat, jammer genoeg, het net de idealen zijn waarvoor de Esperanto-beweging staat die hen beletten om groter te worden.’

Met deze voorstelling geef je het officiële startschot van House of Nouws, een collectief van artiesten met jou als regisseur.

Wat kenmerkt jullie?

‘Ik vind het zelf altijd heel spannend als de avond die mensen meemaken het midden houdt tussen een ervaring en een verhaal dat verteld wordt. In Het beste idee voor iedereen maak je deel uit van een collectieve ceremonie. Door de open setting en de transparante speelstijl leer je de esperantisten kennen en word je hopelijk deel van hen.

Met House of Nouws wil ik voorstellingen maken die een partijdig publiek opleveren: ik wil de toeschouwers in beweging brengen, letterlijk en figuurlijk.

Verder hou ik erg van alle theatrale elementen: ik wil altijd zowel live muziek, dans als tekst in mijn stukken. Zeker bij Het beste idee voor iedereen is de vorm heel bont en gebeuren er veel verschillende dingen: er zit een gedicht in, een realistische liefdesscène, een politiek statement… Het is “multi” en veelgekleurd, precies in overeenstemming met de interne idee van Esperanto.’

Filip Tielens

HET BESTE IDEE VOOR IEDEREEN HOUSE OF NOUWS THEATER ARTEMIS - BENEDEN ZA 17 MAAR 21.00U / ZO 18 MAART 21.00U / WO 21 MAART 19.00U

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 5

INTERVIEW Katalin Kovats

‘Ik hoop dat de wereld niet te lang wacht om Esperanto het beste idee voor iedereen te vinden’ Katalin Kovats is linguïst en gediplomeerd esperantoloog. Ze is redacteur van www.edukado.net en wereldvermaard Esperanto-docent. Katalin is afkomstig uit Hongarije en woont al zestien jaar in Nederland. Wij vuurden enkele vragen over het Esperanto op haar af.

Duitsland, Polen en Hongarije. In Hongarije bestaat al sinds 1966 een universitaire leerstoel Esperanto en kan men op dit onderwerp afstuderen. Daarnaast wordt Esperanto veel gesproken in Brazilië en de laatste tijd, vooral dankzij Duolingo, ook in de Verenigde Staten.

In Azië komen de meeste Esperanto-sprekers uit Japan en China.’

Hoe is het Esperanto ontstaan?

Katalin Kovats: ‘Esperanto werd gecreëerd door Ludwik Lejzer Zamenhof. Op zijn zestiende ontwierp hij de eerste versie van deze taal, “Lingwe Uniwersala” genaamd. In 1887, toen hij als oogarts werkte, publiceerde hij een verbeterde en uitgebreide versie in de publicatie Unua Libro, “het eerste boek”.

Het gerucht over het nieuwe taalproject verspreidde zich snel over de wereld. In 1905 kwamen 688 personen uit twintig landen in Frankrijk samen voor het eerste Esperanto Wereldcongres. Daar werd voor het eerst Esperanto gebruikt zonder tolken en vertalers.’

Wat voor iemand was Zamenhof?

‘Hij was een filantroop, een idealist en een intelligente maar bescheiden polyglot. De overtuiging dat de mens, naast zijn moedertaal, één gemeenschappelijke taal nodig heeft, kwam voort uit Zamenhofs levenservaringen. Als kind van ouders met een Joods-Pools-Russische achtergrond groeide hij op in de stad ByaIistok. Die stad bevond zich toen in het Russische tsarenrijk en ligt vandaag in Polen. In ByaIistok woonden zowel Joden, Polen, Russen, Litouwers en Pruisen – niet altijd vredig – samen. De jonge Zamenhof was ervan overtuigd dat één gemeenschappelijke taal voor iedereen een goed onderling begrip en een vreedzaam samenleven zou bevorderen.’

Is er door het internet en de app Duolingo sprake van een Esperanto-revival?

‘Ja. Het internet helpt enorm bij de verspreiding van de taal en bij het in stand houden van de taalgemeenschap, waarvan de leden zich in meer dan

Waarom is de droom van Esperanto als universele taal nooit helemaal van de grond gekomen?

honderd landen bevinden. Cursussen zoals Duolingo en lernu.net, maar ook internetradio, digitale tijdschriften, nieuwsportalen, Facebook-groepen, en blogs en vlogs in het Esperanto vormen een sterke ondersteuning voor de gebruikers van de taal.’

Spreken er ook mensen Esperanto als eerste taal?

‘Er zijn duizenden koppels in de wereld die elkaar dankzij Esperanto hebben leren kennen en die de taal op natuurlijke wijze doorgeven aan hun kinderen. Meestal spreekt een van de ouders consequent Esperanto met zijn kinderen. Daardoor zijn deze kinderen op zijn minst tweetalig. Zo ook bij mijn man en mij. Ik ben Hongaarse, mijn man is Frans, wij wonen in Nederland, maar onze gemeenschappelijke taal is Esperanto. Onze zoon sprak hierdoor al op jonge leeftijd vier talen. Dat gaf hem een goede basis om later polyglot te worden. Nu is Martin zestien jaar oud en spreekt hij twaalf talen.’

In welke regio’s of landen wordt Esperanto het meest gesproken?

‘Esperanto wordt het meest gesproken in Europa, bijvoorbeeld in Frankrijk,

‘Vanwege vooroordelen en om politieke redenen. Waarom begrijpt men niet dat het in de EU zou volstaan om alles te vertalen naar één taal en vervolgens vanuit die ene taal naar alle landstalen van de EU? In plaats daarvan wordt er nu veelvuldig heen en weer vertaald, waarbij enkele landen en talen voorrang krijgen.’

‘Omdat het mogelijk was om door middel van Esperanto internationale contacten te hebben, ideeën uit te wisselen, informatie te krijgen over andere landen en eventueel samenzweringen te organiseren, hebben dictators als Hitler, Stalin en Mussolini de esperantisten destijds vervolgd. Maar gelukkig heeft de taal dit overleefd. Ik hoop dat de wereld niet te lang wacht om Esperanto het beste idee voor iedereen te vinden.’

Filip Tielens

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 6

MARJOLEIN VAN DER MEER

t d wor even je als ervan ‘Ik hou ’ d werkelijkhei e d uit d opgetil

Er was eens een studente Theaterwetenschap die geloofde dat ze was voorbestemd voor een loopbaan als dramaturg. Maar op een dag gebeurde er iets wonderlijks met HET GRONINGSE MEISJE Marjolein van der Meer, want zo heet ze.

Tijdens een bezoek aan een vriend bezocht ze een woordkunstvoorstelling in een Antwerps herenhuis. In iedere kamer van dat grote huis werd ze opnieuw betoverd door een poëtische combinatie van beeld, muziek en tekst. Toen realiseerde ze zich: dit is wat ik wil. Ze deed auditie bij de opleiding Woordkunst van het Koninklijk Conservatorium in Antwerpen en werd toegelaten.

Klinkt verdacht veel als een sprookje toch? Maar het is echt gebeurd. Marjolein van der Meer is inmiddels een paar jaar geleden afgestudeerd. Nu staat ze op Festival Cement 2018 met haar voorstelling GRIMM, een sfeervol samengaan van sprookjes en eigen muziek. Wij wilden graag weten wat haar drijft.

‘Bij Woordkunst is het leren verdeeld in drie takken: schrijven, media en podium’, vertelt van der Meer. ‘De eerste drie jaar doe je die drie dingen allemaal en even intensief. In het vierde jaar maak je dan je eigen eindproject.

Misschien is het daarin wel de bedoeling dat je een van die drie dingen kiest, maar ze versterken elkaar allemaal.

Het geheel vormt de manier waarop je je werk maakt, waarop je je materiaal verzamelt en je verhalen vertelt. We hadden een heel sterke focus op taal, we lazen poëzie en leerden voordracht en nog veel meer. Maar het houdt ook in dat je veel facetten van theater maken die je elders wel zou leren, niet krijgt aangeleerd in die opleiding. En dat maakt het werk heel eigen.’

‘Met mijn persoonlijke fascinatie erbij voor muziek waarin taal een grote rol speelt – thuis werd geluisterd naar Leonard Cohen, Tom Waits en Patti Smith en zelf was ik gek op Roosbeef – studeerde ik af met een muzikale voorstelling. Sindsdien heb ik verschillende dingen gedaan, bijvoorbeeld ook veel radiodocumentaires. Daarin roep je ook een hele wereld op. Het is gek hoe verschillend het is om liedjes te schrijven, radio te maken en een voorstelling te maken, maar dat het toch steeds gaat om het vertellen van verhalen. Dat is mijn fascinatie. En dat doe ik steeds op dezelfde manier, maar in een andere wereld.’

‘Wat ik nu gedaan heb met GRIMM is een audiostuk op het toneel zetten. Ik

heb veel ervaring met het kijken naar theater, maar tegelijkertijd ben ik geen acteur. Dus in GRIMM acteer ik niet.

Het is dan misschien even zoeken hoe je op het podium staat, hoe mensen je zullen zien. Wat we hebben gemaakt is niet zo afgebakend. Het is een tussenvorm. En dat geeft ook vrijheid. Ik ben blij dat ik deze vorm heb gevonden, dat ik me niet hoef vast te houden aan het vaste kader van theater.’

‘Ik ben na een aantal eerste pogingen teruggekeerd naar de taal en muziek.

Ik had een Chaospad, zo’n muziekbord met allemaal geluiden. Daar ben ik mee gaan spelen om een muzikale taalvorm te vinden. GRIMM is een serieuze poging om alles bij elkaar te brengen wat ik kan. Verhalen vertellen, op muziek.

We kennen de verhalen van Grimm als cliché sprookjes, maar ze hebben een rauwere ondergrond. De broers Grimm hebben de verhalen opgeschreven die in de volkstraditie werden doorverteld, en ze steeds meer toegeschreven naar een kindvriendelijkere versie. Een handreiking naar hun publiek, waar ze ook wat mee konden verdienen. Ze voldeden graag aan de vraag van hun publiek, denk ik.’

‘Zelf ben ik vooral op zoek naar een plek in mijn hoofd voor de verbeelding, een vrije ruimte. Dat je mensen meeneemt in een andere wereld. Ik vind het mooi dat die Grimm-verhalen best toegankelijk en grappig zijn, maar ook dat er iets verrassends in zit. Literair zijn ze interessant: ze bevatten steeds herhaling. Dat vind ik mooi omdat het mij als het ware optilt, hun wereld in. En dat is steeds mijn streven: dat mijn werk, in welke vorm ook, anderen ook even op kan tillen uit de gewone wereld.’

Wendy Lubberding

GRIMM MARJOLEIN VAN DER MEER VERKADEFABRIEK - CABARETFIRMA ZA 17 MAART 21.00U / ZO 18 MAART 17.00U

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 7

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Guilherme Miotto - Even Worse © Ernst Potters

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 17 MAARt 2018 | PAGINA 8

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN

being (Bára Sigfúsdóttir)

Esperanto IN CIJFERS 2.000.000 mensen (ongeveer) spreken Esperanto 2.012 mensen uit 72 landen slaagden de laatste jaren voor een taalexamen in Esperanto volgens het Europees Referentiekader voor talenkennis Het Esperanto bestaat uit volgende taalbronnen: 60% Romaans 30% Germaans 5% Slavisch Het Esperanto-alfabet telt: 23 medeklinkers 5 klinkers

3015 = postcode van de hoofdzetel van de Wereld Esperantovereniging (Inderdaad, die ligt in Rotterdam!).

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens | Redactie: Wendy Lubberding | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort (cloackture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype.com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

ZONDAG 18 maart

DAGKRANT

RONDJES DRAAIEN

Pag 3-5

MARIJN GRAVEN ambitie en spiritualiteit gaan hand in hand

pag 6

JOEY SCHRAUWEN samen luisteren naar de binnenwereld

Pag 8

LISANNE VAN AERT schrijver in residentie op Festival Cement

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 2

COLUMN FILIP TIELENS

TELEX

WHAT’s IN A NAME? Verderop in deze dagkrant vertelt Marijn Graven over haar ambities. Als het even kan, zou ze binnen enkele jaren graag een groot theaterhuis overnemen, de hele inboedel verhuizen naar een leegstaande kerk en vanuit die plek met verwante artiesten voorstellingen creëren, maar er daarnaast ook sessies yoga, meditatie en ecstatic dance organiseren. Een holistische theaterfamilie dus, waarin leven en werk door elkaar lopen. Als oermoeder is Pina Bausch een rolmodel, als internationaal opererend theater is Toneelgroep Amsterdam een voorbeeld. Wanneer Ivo van Hove op pensioen gaat, hoeven ze Marijn maar te bellen.

Nu alleen nog een geschikte naam vinden voor haar theatergemeenschap, waaruit duidelijk is dat Marijn de eindverantwoordelijkheid draagt. Zoals ze gisteren in ons gesprek aangaf, blijkt de noemer GRAVen voor haar steeds wisselende collectief (Marijn Graven én… hebt u ’m?) toch een lastige zaak voor de meeste marketingafdelingen. Maar aan de cultus die rond regisseurs hangt, wil Marijn – ondanks haar tomeloze ambitie – liever niet te veel toegeven.

Misschien moet ze een voorbeeld nemen aan House of Nouws. Met die naam maakt Sanne Nouws duidelijk dat zij de artistiek leider is, maar tegelijk zit het collectieve karakter en de zelfrelativerende humor er al meteen ingebakken. De vlag dekt de lading. Toptitel, dus.

Aangezien we aan constructieve journalistiek doen, willen we Marijn meteen al enkele ideetjes meegeven voor een geschikte naam. GroepGraven, bijvoorbeeld.

Of, aangezien zij toch het bindmiddel is dat alles bijeenhoudt: MaïzenaMarijn. Als afkorting ligt La MaMa voor de hand, een referentie naar het gelijknamige legendarische New Yorkse theatercollectief. Als je ambities hoog liggen, moet je ook hoog durven mikken (Lezers met meer originele of minder flauwe suggesties, mogen zich altijd melden bij ons of bij Marijn).

ZONDAG 18 MAART 18.00

17.00

* = pReMièRe ** = NeDeRlANDse pReMièRe lNp = lANGuAGe NO pRObleM es = eNGlisH spOkeN

19.00

20.00

21.00

22.00

fesTivAlHART 16:30 - 0O:30 veRkADefAbRiek - fesTivAlHART bORDje ceMeNT 17:30 - 19:30 veRkADefAbRiek - fesTivAlHART MARjOleiN vAN DeR MeeR GRiMM 17:00 - 18:00 veRkADefAbRiek cAbAReTfiRMA

TAfelReDe 18:00 - 18:45 cHeck iNfObAlie

De vlieG ZOeTsTOf 19:00 - 20.15 veRkADefAbRiek MATZeR MARijN GRAveN NARZiss | HilDeGARD | GOlDMuND * 19:00 - 20:20 MuZeRije - pleiTZAAl

DOORlOpeND pROGRAMMA vRAAG NAAR De publieksMOMeNTeN bij De iNfObAlie lips&kNObel A liTTle upseT - veRkADefAbRiek - HAl lNp RiTA HOOfwijk wHile wAiTiNG lOcATie cHeck iNfObAlie lNp scHRijfveRblijf veRkADefAbRiek - fesTivAlHART

HOuse Of NOuws HeT besTe iDee vOOR ieDeReeN 21:00 - 22:30 THeATeR ARTeMis beNeDeN jOey scHRAuweN iNTROspecTOR 21:00 - 21:45 TRiNiTeiTsTRAAT bij kATRieN lNp

Heuglijk nieuws: Rita Hoofwijk is genezen! Vanaf vanavond kan je samen met haar wachten en een intieme/knusse/ saaie ervaring (schrappen wat niet past) meemaken. ********************************************* De videosnacks van Tessel Schmidt en Heleen Schalkwijk al gezien? Via de Facebook en Instagram van Festival Cement geven beide dames snippets prijs van wat er hier zoal gebeurt. ********************************************* Hij staat recht: de supermooie Kas op het binnenplein! Dit is dé locatie voor onder meer de Tafelredes en nagesprekken. Vanaf vandaag kan je in de kast van De Kas ook het estafetteverhaal beluisteren van de schrijvers in residentie.

TAFELREDE Yuri Saris is pastoraal werker. Naar aanleiding van de voorstelling Narziss / Hildegard / Goldmund van Marijn Graven gaat hij in gesprek over ‘het wereldse en spirituele pad’. Vragen die op het menu staan: Is religie een rudimentair overblijfsel van een onredelijke tijd en cultuur waarin mythes tot waarheid werden? Is wetenschap een waardige maar eenzijdige wijze om het mysterie van het leven te onderzoeken? 18.00u-18.45u in De Kas.

HET CIJFER

112 Het aantal poppetjes van Kim Jong-un in de installatie A Little Upset van LIPS&KNOBEL in de gang in de Verkadefabriek.

Bij het aantal andere wereldleiders en koeien zijn we helaas de tel kwijt geraakt.

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Lisanne van Aert | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloackture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype.com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 3

MARIJN GRAVEN

© Maartje Prins

‘Het theater kan de plaats overnemen van de kerk’

Een van de meest prominente namen op Marijn Graven. Zij brengt twee pro de affiche van Cement is die van ducties: haar afstudeervoorstellin de Louteringsberg en de première g van Narziss/Hildegard/Goldmund.

Zoals hierna blijkt, zijn spiritualiteit heden voor deze 33-jarige regisseur en ambitie geen tegenstrijdig.

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 4

MARIJN GRAVEN

ons gestorven en heeft voor ons moeten lijden”, daarbij voel ik al snel weerstand. Dus ik zat in dat klooster te worstelen met mezelf en te denken: wie of wat is God dan? Niet die man op een wolk, alleszins. Eerder iets in mijn hart en in jouw hart.

En als we elkaar dan ontmoeten, is er de mogelijkheid om een tussenruimte te vinden waarin we samen een goddelijke ervaring beleven. Voor mij is het goddelijke iets levendig en niet iets waar we naar zouden moeten streven en dat we pas na de dood kunnen bereiken.’

Waarzegster ‘Toen ik terugkwam uit dat klooster, zei een kennis me: je moet eens het boek Narziß und Goldmund lezen van Herman Hesse. Op dat moment wist ik al dat ik voor Festival Cement iets zou maken samen met acteurs David van Uuden en Jordy Vogelzang, maar ik wist nog niet wat. Me baseren op Narziß und Goldmund leek me een goed idee. De hoofdpersonages uit dat boek zijn twee monniken uit de middeleeuwen die samen in een klooster zitten. Narziss is de oudste van de twee, Goldmund komt iets later dan hem aan in het klooster en kijkt meteen naar hem op. Hij plaatst Narziss op een voetstuk en wil worden zoals hij, terwijl Goldmund net meer een vermogen heeft tot kunstenaarschap en menselijke ontmoetingen, hij is bijvoorbeeld ook een enorme vrouwenverslinder. Het duurt een poos voor hij doorheeft dat zijn plaats niet in het klooster is. Narziss moet hem hiervoor een spiegel voorhouden. In het boek zegt Narziss een hele mooie zin tegen Goldmund: “De enige reden dat wij vrienden zijn is om te zien hoezeer wij van elkaar verschillen”. Dat we naar onszelf zoeken in de ander, vind ik een hele mooie gedachte.’

‘Jordy heeft een grote mentale kracht en David meer een hartkracht. Zij met z’n tweeën, daar moest nog een extra vrouwelijke kracht bij, vond ik. Daarom moest ik denken aan © Maartje Prins Hildegard von Bingen, de mystieke muzikante uit de middeleeuwen. Haar muziek leerde ik kennen tijdens een yogales, omdat de docent die toen speelde. In mijn tienerjaren had Marijn Graven: ‘Vorige zomer was ik net afgestudeerd aan de mijn moeder het al vaak over Hildegard, omdat ze paste in het Regie Opleiding in Amsterdam. Omdat ik in het jaar ervoor rijtje powervrouwen waar ze me over vertelde. Vorige zomer vier voorstellingen had gemaakt, zeiden mensen me: je moet sprak ik een keer af met actrice Babette Engels om te brainde stad eens uit, even vakantie nemen. Daar ben ik normaal stormen. Toen zij me zei dat ze naar de waarzegster van haar niet zo goed in, dus dacht ik: ik ga enkele dagen naar een moeder was geweest en dat die Babette had verteld dat ze klooster in Egmond, aan de kust.’ in een vorig leven connected was met Hildegard, vielen alle ‘In het verleden deed ik al eens een Vipassana-retraite van puzzelstukjes in elkaar. tien dagen in België. Dat was een heel intense ervaring. Alles Ik vroeg Babette om mee te spelen in dit project en we verloopt daar in absolute stilte. Meer dan tien uur per dag zit introduceerden Hildegard als derde figuur tussen Narziss en je op een meditatiekussen: van half vijf ’s ochtends tot negen Goldmund.’ uur ’s avonds. Mannen en vrouwen zijn er gescheiden, je mag andere mensen ook niet aankijken. Tijdens zo’n retraite kom je echt alles tegen. Zo ver ben ik nog nooit gegaan, zowel in hoogte- als dieptepunten. Die retraite was een soort van verlichte ervaring, met ook veel angst- en doemgevoelens.

Als je buitenkomt, voel je je zo open: je bent net een hert dat klaar is om de wereld in te springen. Terug in de stad word je wel gedwongen om jezelf weer een beetje meer af te sluiten.

Al die prikkels en intensiteit uit Amsterdam trek je anders niet.’

‘Mijn verblijf in het klooster was minder heftig dan die retraite.

Het deed me deugd om er even naartoe te gaan, al ervaarde ik meteen heel wat weerstand met het katholicisme in dat benedictijnenklooster. Ik ben katholiek opgevoed en het adagium ‘Het plan was om samen met componist en geluidsontwerper “doe niet aan een ander wat je niet wil dat jezelf geschiedt” George Dhauw iets te doen rond middeleeuwse muziek en droegen we thuis hoog in het vaandel, maar ik ben geen dat dan te koppelen aan het heden. Sowieso vind ik het fijn praktiserend katholiek. Boodschappen als “de heer is voor

‘Ik zou ooit graag een kerk bezitten als locatie om mijn stukken te creëren en te spelen, en daarnaast op die plek ook lessen yoga, meditatie en ecstatic dance willen organiseren.’

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 5 om een bron niet te heilig te maken. Zo zit er in de voorstelling geen woord tekst, dus ook niet uit het boek. Het gaat meer om de zoektocht naar hoe we een samenleving kunnen bouwen, samen met de mensen die iedere avond komen kijken. Ik hoop dat het publiek zich de vraag stelt hoe ze zich individueel voelen binnen het kader dat we aanbieden en of ze zich verbonden of uitgesloten voelen bij wat er gebeurt. De acteurs zijn in mijn beleving meer gidsen dan performers: ze moeten een knopje aanzetten bij de toeschouwers en dan is het aan hen om de handschoen op te nemen. Dat is voor de acteurs niet makkelijk.

We hebben er veel tijd aan besteed om het publiek op een veilige manier te laten participeren, want ik vind het zelf ook heel vervelend als je het gevoel hebt dat je móét participeren.’

Extatisch dansen ‘Dat rituele karakter vormt een sterke lijn in mijn werk. In Narziss/Hildegard/Goldmund is het gevoelsmatige, auditieve en niet-mentale nog meer uitgesproken dan in de Louteringsberg. Voor dat stuk heb ik me gebaseerd op Heinrich von Kleist, die op zijn 34ste zelfmoord pleegde omdat hij niet erkend werd als kunstenaar. In de Louteringsberg laten we de bezoekers een ceremonie meemaken, waarbij ze brieven aan zichzelf schrijven op een testamentachtige manier. Op een individuele en liefdevolle manier ga je zo de confrontatie aan met je eigen dood, terwijl acteur Thomas Janssens ondertussen het verhaal vertelt over hoe Von Kleist zijn eigen laatste dag beleefde. Het stuk de Louteringsberg draait rond het idee dat de dood bij het leven hoort. Niet als iets zwaars, maar vanuit het boeddhistische idee dat het hele leven een voorbereiding is op het sterven.’

‘Ik geloof dat toneel meer moet zijn dan een groep mensen in een donkere ruimte die veilig afgescheiden zitten van de performers. Het theater kan de functie overnemen van de kerk, nu daar nog weinig mensen aansluiting bij vinden. Ik zou trouwens ooit graag een echte kerk bezitten als locatie om mijn stukken te creëren en te spelen, en daarnaast op die plek ook lessen yoga, meditatie en ecstatic dance organiseren. Ken je dat laatste? Daarbij mag je niet praten, dans je op blote voeten, drink je geen alcohol en mag je bewegen zoals je wilt, al lijkt het wat op contactimprovisatie en heeft het zeker een tantrisch karakter. De muziek is nogal oosters, maar naar mijn smaak vaak iets te cheesy. Dat geldt soms ook wel voor die hele ecstatic dance-beweging: het heeft mooie kanten, maar tegelijk kan het nogal woeshie zijn, bijvoorbeeld wanneer je elkaar heel lang moet vasthouden.’ (lacht)

Pina Bausch ‘Narziss/Hildegard/Goldmund maken we nu voor zo’n zestig à tachtig toeschouwers, maar ik geloof wel dat dit soort rituelen ook met vijfhonderd mensen kan. Spiritualiteit staat ambitie niet in de weg. Ik heb geen zin om zelf een stichting op te richten. Liever zou ik binnen enkele jaren een groot huis overnemen en dat uitbouwen zoals Pina Bausch. Ik heb geen kinderwens, maar wil wel graag moeder zijn van een gezelschap. Dat mag trouwens een huis zijn met dezelfde schaal, reikwijdte en internationale kracht als Toneelgroep Amsterdam, al zou ik het wel op een zachtere en meer collectieve manier willen leiden. Als Ivo op pensioen gaat, dan neem ik Toneelgroep Amsterdam graag over en verhuizen we naar een kerk!’ (lacht) ‘Misschien ben ik zo ambitieus omdat ik als regisseur eigenlijk een laatbloeier ben. Lange tijd wilde ik actrice worden. Ik heb vaak audities gedaan, maar werd op geen enkele school aangenomen. Dan heb ik Theaterwetenschappen gestudeerd en een tijd bij de marketingafdeling van Theater Bellevue gewerkt, maar in geen van beide was ik helemaal gelukkig.

Uiteindelijk mocht ik starten bij een deeltijdse privé-acteursopleiding. Daar realiseerde ik me dat ik toch meer een denker ben dan een pure speler. Op mijn 27ste ben ik toelatingsauditie gaan doen aan de Regie Opleiding in Amsterdam. Ik stond op de wachtlijst, maar mocht uiteindelijk toch starten. Ik voelde me als een vis in het water op die school. Die tijd daar voelde echt als een cadeau. Ik beschouw die opleiding haast als een productiehuis waarbinnen ik mijn werk kon maken. Met terugwerkende kracht ben ik blij dat de dingen zijn gegaan zoals ze zijn gegaan: ik stroom nu op een veel meer volwassener leeftijd het theaterveld binnen dan wanneer ik 21 geweest zou zijn.’

Filip Tielens

NARZISS/HILDEGARD/GOLDMUND MARIJN GRAVEN MUZERIJ – PLEITZAAL ZO 18 MAART 19.00U / MA 19 MAART 17.00U DE LOUTERINGSBERG GRAVEN THEATER ARTEMIS BOVEN DO 22 MAART 17.00U / ZA 24 MAART 17.00U

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 6

Joey Schrauwen

soort een maar k oo n j zi en g ‘Voorstellin ’ stroom e d aan g voort een in g stollin

Vorig jaar stond Joey Schrauwen op Festival Cement met de performance Stopping the World. Daarin bracht hij zijn publiek in een meditatieve toestand door bijna een uur lang al lopend en in stilte een groot ronddraaiend rad in beweging te houden. Dit jaar is hij terug met Introspector. Wij luisterden naar zijn verhaal.

‘Ik ben Joey, een jongen van 27 jaar. Ik woon in Rotterdam.

Daar leef ik en daar verzamel ik takken. Daar zit ik in het station, maak ik tekeningen, schrijf ik en bekokstoof ik mijn plannen om constructies te maken waar ik mezelf vervolgens in kan zetten. Eigenlijk weet ik het ook allemaal niet zo goed.

Met die gedachte als basis probeer ik dingen te maken waarin ik het met het publiek opnieuw kan uitzoeken. Introspector is een poging om een moment te creëren waarin ik niet zozeer mijn stem wil laten klinken, maar waarop er even geluisterd kan worden naar de binnenwereld. En naar hoe we leven met elkaar, of net afgezonderd van elkaar.’

‘Een ontwerp voor een constructie, zoals vorige keer een rad, komt heel geleidelijk tot stand. Ik teken wat en leg het weg, en intussen komen er nieuwe gedachten en indrukken bij. Dan pak ik die tekening weer op en zo groeit hij, stukje bij beetje, verder. Met het bouwen van de kooi die ik voor deze performance wilde hebben, gaat het net zo. Als ergens in dat proces blijkt dat iets niet werkt, kan het ook zijn dat ik het niet helemaal weggooi. Vandaar dat er bijvoorbeeld twee stukjes pijp aan de kooi zitten, twee elleboogjes. Die dacht ik eerst nodig te hebben, maar toen ik het ging testen zag ik dat het object niet deed wat ik wilde. Omdat ze onderdeel waren van het zoekproces laat ik ze toch zien.’

‘Het werk is dus ook een mislukte poging tot wat het eerst wilde zijn. Ik probeer voornamelijk de dingen zichzelf te laten maken en te luisteren naar welke kant het object op wil. Dat geldt voor mij ook voor de vorm van een voorstelling. Die is wat mij betreft niet “af”. Ik hou niet zo van het idee dat een voorstelling een afgesloten theatraal incident moet zijn. Ik hou van het idee dat voorstellingen ook maar een soort stolling zijn in een voortgaande stroom. Dat het pogingen zijn. Om te reflecteren over wat er in de alledaagse werkelijkheid gebeurt, en daar dan het bijzondere in te zien.’

‘Ik weet wat ik wil zeggen, maar ik probeer er niet actief naar te handelen, om het open te houden. Ik wil ook liever de dingen zelf uitzoeken dan dat ik van een ander moet aannemen hoe het zit. Daarom verwacht ik dat mijn publiek ook liever niet “de waarheid” van mij wil horen. Want wat weet ik nou?

Net zoveel of zo weinig als een ander, toch? Mijn brein is ook maar een samenraapsel van gedachten en indrukken. Maar als we het geheel van ons gedachtegoed zien als iets dat we kunnen delen, dan komen we misschien ergens. Het gaat niet om mij. Ik ben ook maar een gewone gast die gewoon met de trein vanuit Rotterdam is gekomen.’

Illustratie Joey Schrau

wen

‘Al is het wel heel fijn om te merken dat de toon die ik zet, bijvoorbeeld door bezoekers even welkom te heten en hen te vragen samen naar de takken te luisteren en samen de zaal in te gaan, echt werkt. De situatie blijft alledaags. Dat het moment sterk dat alledaagse in zich heeft en daar toch de magie daarvan blootlegt, dat is wat ik wil. Want het is in die frictie dat het leven zit. Als je lang kijkt naar die gast die steeds maar rondjes staat te draaien, veroorzaakt dat natuurlijk spanning. Je dwaalt af met je gedachten of je weet niet meer hoe je wil zitten. Terwijl ik dat bij het draaien in de kooi en het slepen van de takken over de stenen plaat ook voel. Ik blijf op mijn plek, je kunt later gewoon weer aanhaken. Zo zijn het publiek en ik samen aan het zoeken naar hoe we ons verhouden tot wat er gebeurt. En kunnen we het hopelijk ergens over hebben.’

Wendy Lubberding

INTROSPECTOR JOEY SCHRAUWEN TRINITEITSTRAAT – BIJ KATRIEN ZO 18 MAART 21.00U

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 7

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Hilde Elbers - Yeah but no but Yeah © Paul Janssen

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | ZONdag 18 MAARt 2018 | PAGINA 8

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN Fase (Michiel Deprez & Pieter Visser)

PENNENVRUCHT Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent Te gast in residentie tijdens het festival. Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag bijt de spits af: Lisanne van Aert.

Gisteravond vertelde een vriendin dat er een Duits woord bestaat voor het plotselinge besef dat alle mensen een verhaal met zich mee dragen. Ze kon het woord niet meer herinneren, maar ik moet eraan denken als ik een man zout zie strooien op het binnenpleintje van de Verkadefabriek. Hij trekt er zo’n gepijnigd gezicht bij, dat ik in mijn hoofd begin met het construeren van een soap-achtige plotlijn. Ik trek alle registers open: terminale kanker, affaire, vrouw kwijt. Dit allemaal tegelijk.

Er trekt een heel seizoen Goede Tijden Slechte Tijden voorbij, belichaamd door deze ene man, die zout strooit op het binnenplein.

Als de man zijn neus afveegt aan zijn handschoen, en zo een lijn van snot trekt, weet ik: zijn zogenaamde gekwelde blik is van de kou. Het sneeuwt. Mensen krijgen het koud als het sneeuwt, en daar hoort een bepaald soort blik bij. Ik zag daarin: het onbestemde gevoel dat ik zelf van weersomslagen krijg. Ik haat het als ik mezelf ergens niet op kan voorbereiden. Er was mij lente beloofd. Geen idee door wie. Maar er was mij lente beloofd.

Ik voel in mijn jaszak of ik mijn handschoenen bij me heb. Niks. Alleen een gebruikt wattenstaafje. Een lichtroze stokje, met aan beide kanten een smoezelig wit bolletje, dat lichtjes is verkleurd door mijn oorsmeer. Ik stop het uit automatisme in mijn oor, draai het een keer in het rond, haal het er weer uit.

Als de man, die zout strooit op het binnenplein, me had betrapt, welk verhaal zou hij dan bedenken bij mij? Een meisje dat in een bijna verlaten theaterfoyer haar oor schoonmaakt met een vies, oud wattenstaafje. Ik weet zeker: als ik mezelf zo had gezien, had ik mezelf niet gespaard. Dan zou dit het beginshot zijn van een obscure en pretentieuze film over modern ongemak, waarin een meisje de hele dag niks doet en quasi-nadenkend uit het raam staart.

Lisanne van Aert

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy June Ijsselmuide

DAGKRANT MAANDAG 19 maart

WACHTEN BIJ RITA Pag 3-5

WILD VLEES: Er zit meer in hun beelden dan je denkt

Pag 6

RITA HOOFWIJK Logeert bij gastvrouw Henny van Valkenburg

pag 7

KARLIJN HAMER Tipt het boek ‘MELANCHOLIE VAN DE ONRUST’

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 2

TELEX

COLUMN FILIP TIELENS

ONT-MOETEN Zoals je bij Het cijfer hiernaast kan lezen, waren er 61 inzendingen voor De Troffel dit jaar. Leonie Clement vertelde vanmiddag dat opvallend veel van die voorstellingsideeën van jonge podiumkunstenaars gaan over de overprikkelende tijd waarin we leven. Dat is in de huidige editie van Cement niet anders: de nood aan onthaasting staat hoog op de affiche. Het is tijd voor verstilling, en dat moment ademruimte willen artiesten hun publiek graag bieden. Ont-moeten is het nieuwe moeten.

Marijn Graven is daarin misschien wel het meest uitgesproken voorbeeld. In het nieuwe Narziss/ Hildegard/Goldmund schept ze een open kader zonder veel noemenswaardige dramatische handelingen. Ook in het minstens even meditatieve de Louteringsberg draait het allemaal om spiritualiteit, in het aanschijn van je eigen sterfelijkheid. Later deze week laat Bart van de Woestijne je eveneens filosoferen over het einde en de stoffelijke resten waar we allemaal tot wederkeren, in het prachtige Voor we mensen werden.

Ook Joey Schrauwen keert de blik naar binnen in Introspector, een repetitieve performance waarbij het publiek een soort trance ervaart en zachtjes mag wegdromen.

Dat kan je even goed zeggen over Fase van Michiel Deprez en Pieter Visser, waarin één handeling lange tijd wordt uitgesponnen. En in being van Bára Sigfúsdóttir – hoeft het nog te verbazen? – wordt het tempo eveneens teruggeschroefd.

Ik geef het grif toe: al deze artiesten hebben me geïnspireerd. Om de werkdruk wat te verlagen, geef ik vanaf morgen deze column graag uit handen aan enkele andere vrijwillige schrijvers. De vrijgekomen tijd ga ik opvullen door te wachten bij Rita.

Misschien gaan m’n vingers van al dat wachten weer tintelen en keer ik later deze week weer. Maar voor nu: houdoe!

MAANDAG 19 MAART 17.00

18.00

* = pReMièRe ** = NeDeRlANDse pReMièRe lNp = lANGuAGe No pRobleM es = eNGlisH spokeN

19.00

20.00

21.00

uiTReikiNG De TRoffel 20:00 20:15 veRkADefAbRiek - fesTivAlHART

wilD vlees sTuDy foR fiGuRe 21:00 - 21:55 veRkADefAbRiek kleiNe ZAAl

22.00

fesTivAlHART 16:30 - 00:30 veRkADefAbRiek - fesTivAlHART piTcHes De TRoffel 13:00 - 16:15 veRkADefAbRiek clubZAAl

boRDje ceMeNT 17:30 - 19:30 veRkADefAbRiek - fesTivAlHART MARijN GRAveN NARZiss | HilDeGARD | GolDMuND 17:00 - 18:20 MuZeRije pleiTZAAl

kARlijN HAMeR ZoG 19:00 - 19:50 TRAMkADe kAAiHAlleN

DooRlopeND pRoGRAMMA vRAAG NAAR De publieksMoMeNTeN bij De iNfobAlie lips&kNobel A liTTle upseT - veRkADefAbRiek - HAl lNp RiTA Hoofwijk wHile wAiTiNG locATie cHeck iNfobAlie lNp scHRijfveRblijf veRkADefAbRiek - fesTivAlHART

es

lNp

Zit je midden in de festivalbubbel, maar wil je toch een berichtje naar buiten sturen? Maak dan gebruik van onze ansichtkaarten, die je vindt in het festivalhart. Post ze in de brievenbus op de infobalie, dan doen wij ze, met postzegel, voor je in de échte brievenbus. ********************************************* De artiesten van De Werfplaats zijn gearriveerd! Dat is een losse coalitie van schrijvers, spelers en muzikanten die nog niet eerder samenwerkten. Deze editie zijn dat Micha Goldberg, Simon van Schuylenbergh, Sam Scheuermann, Femke Aernouts en Thijs Bastiaans. Van dinsdag tot vrijdag gooien zij om 20.15u hun deuren open. Toegang gratis!

TAFELREDE Vanavond geen Tafelrede, daarom maken we graag al wat reclame voor die van morgen. Don’t we deserve grand human objects that give us meaning? vragen Robbert&Frank Frank&Robbert zich af. Festivalgast en scenograaf/kunstenaar Jozef Wouters gaat in gesprek over hun werk. 18.00u-18.45u in De Kas!

HET CIJFER

61

Zoveel inzendingen waren er dit jaar voor De Troffel. Leonie Clement, Pietjan Dusee en Kathleen Treier selecteerden acht inzendingen, die vandaag hun project mochten komen pitchen. De winnaar wordt vanavond om 20.00u bekend gemaakt in het festivalcentrum!

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Lisanne van Aert | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloakture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype.com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 3

Fotografie: Sergio Gri

Al enkele jaren zijn ze een graag geziene gast op Cement: Wild Vlees, het collectief rond performers Tamar Blom en Francesca Lazzeri en producer Job Rietvelt. Deze editie gaat ‘Study for figure’ in première, de nieuwe voorstelling van Tamar. Welke bronnen liggen aan de basis van deze performance? En is het eigenlijk belangrijk dat een publiek dit weet?

delli

WILD VLEES

, ordt w expliciet te je ‘Wanneer ’ ie z ë po aan boet je in

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 4

WILD VLEES

Francesca, jij maakte met ‘Everything must be interpreted as intensity’ vorig najaar ook een project als regisseur. Kan je daar wat over vertellen?

Francesca: ‘Het uitgangspunt van die performance was de verhouding tussen mens en dier. Daarvoor heb ik onze westerse omgang met dieren vergeleken met sjamanistische benaderingen. We hebben het concept “becoming” van filosoof Deleuze toegepast: hoe kan je naar de wereld kijken vanuit de ogen van een dier? Ter voorbereiding heb ik veel gelezen en docu’s bekeken over slachthuizen. Schilder Francis Bacon was een grote inspiratiebron. Bij een expo van hem in Liverpool was ik erg verbaasd over hoe een schilderij met een tweedimensionale natuur toch op een zeer fysieke wijze in mij doorwerkt.’

Tamar, kan je wat vertellen over de ideeën achter ‘Study for figure’?

Tamar: ‘Het beeldend idee is gebaseerd op het project Weiweicam van kunstenaar Ai Wei Wei, die een jaar nadat hij huisarrest kreeg van de Chinese overheid zijn huis vol camera’s hing en die beelden via livestream op internet de wereld instuurde. Een soort Big Brother, behalve dan dat hij er zelf voor kiest om iets te delen uit zijn leven. Hij toont zijn privé, maar door de camera’s zit er tegelijk een grote afstand in.

Dat zette me aan het denken over de discrepantie tussen wat intimiteit is en hoe we die werkelijk beleven. Me baserend op het idee van de Weiweicam, zag ik een scenografie voor ogen waarbij het publiek rond kan lopen tussen vier grote projectieschermen die een livefeed de wereld in sturen. Daarop zijn verschillende dingen te zien, onder meer hoe we met macrolenzen heel dicht op de huid van de vier performers filmen, waardoor je de kleinste deeltjes van hun huidplooien of zelfs van hun geslachtsdelen of tepels kan zien. Door zo extreem dicht op het lichaam te zitten en tegelijk ook een afstand in te bouwen omdat het op schermen wordt getoond, roept dit een bevreemding op.’

‘Een ander idee waar we rond werken is de objectificatie van de ander. Martha Nussbaum schreef over hoe we de ander gebruiken voor iets wat we willen bereiken en hem als tool behandelen in plaats van als individu met een eigen autonomie of vrije wil. Het lijkt wel of we tegenwoordig in een soort verhouding tot elkaar worden gebracht waarbij de dingen alleen nog maar leuk mogen zijn. Die verhouding begint te lijken op consumentisme: als het even niet goed loopt, dan gaan we de ander uit de weg. De filosoof Levinas ontwikkelde een “Ethiek van de ander”. Hij zegt dat het Zijn niet genoeg is en dat we om voort te kunnen bestaan de Ander, die onomkeerbare andere, nodig hebben om ons narcisme en onze op onszelf gerichtheid open te breken.’

‘Met al deze ideeën zijn we de repetitievloer op gegaan. Hoe voelt het om een object te worden? Hoe kan je proberen een object te zijn en dan vandaaruit te existeren? En hoe kunnen we onze controle opgeven en onszelf helemaal verliezen in de ander?’

‘De dramaturgie van dit stuk is een triptiek, net zoals in vele schilderijen van Bacon. Het eerste deel is een gevecht tussen twee mannen, geïnspireerd op hoe herten of stieren met elkaar vechten. Ze beginnen als twee dieren, maar langzaamaan wordt een van de twee meer mens en ontstaat er een ongelijke verhouding tussen beide. In de tweede scène kijk je naar een tableau waarin duizend liter bloed neervalt.

In het laatste deel probeert een performer twaalf liter melk op te drinken, wat niet lukt, dus verspilt ze een groot deel ervan.

Het drinken van melk is het eerste wat we in ons leven doen, dus in die zin vond ik het een krachtig beeld om te tonen hoe onze dagelijkse consumptie van voedsel ontkoppeld is geraakt aan ons instinct. In het westen eten we niet alleen meer om onze honger te stillen, kijk maar naar al die filmpjes van eating competitions op YouTube.’

In deze performances staan jullie niet zelf op het podium, maar aan de zijlijn als regisseur. Viel dat mee?

Tamar: ‘Dat is zeker zoeken, net omdat ik de afgelopen jaren gewend was om als duo samen te werken met Francesca en daarvoor met Kajetan Uranitsch. Bij Study for figure heb ik ook wel een dialoog met de spelers en denken ze mee, maar er zit toch een ongelijkheid in. Uiteindelijk ben ik degene die de beslissingen moet nemen over het verhaal, de boodschap of de sfeer die ik wil vertellen. Dat vergt een ander ritme.

Vroeger ging ik na de repetities naar huis en ging ik chillen, nu moet ik in m’n eentje in m’n hoofd het gesprek verder voeren en beslissingen nemen, want op de repetitie de volgende dag kijkt iedereen mijn richting uit.’ (lacht)

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 5 werd op heel verschillende manieren op gereageerd. Sommige mensen zagen dit als een meditatieve ervaring, terwijl anderen ons wilden komen redden omdat ze het verdwijnen van een ander mens niet konden accepteren.’

Tamar: ‘Er waren zelfs toeschouwers die de hele mensheid op ons zagen vallen, waarbij elke zoutkorrel een mens symboliseerde die met de tijd op ons neerstort.’ (lacht) Job: ‘Ik hoop dat we de toeschouwer zijn of haar eigen gevoelens kunnen laten ervaren en dat we met onze performances een bepaalde reactie uitlokken. Ik hoop niet dat de mensen denken dat er achter die simpelheid van beelden niet iets meer schuilgaat. Achter ieder beeld zit een lange gedachte, anders zouden we er ook geen anderhalf jaar over doen om een stuk te maken, maar slechts één dag.’ (lacht) Francesca: ‘Het inhoudelijke uitgangspunt is voor ons heel belangrijk. Het draait niet zozeer om het maken van een mooi beeld. We hebben zelf nog nooit gehoord dat mensen totaal geen idee hadden waar een performance van ons over zou gaan. De ruimte aan associaties die mensen krijgen om een werk te interpreteren, leidt altijd wel in de richting van wat wij ermee willen vertellen. Al blijft het een voortdurend onderzoek hoe impliciet of expliciet je kan zijn. Het is nooit de bedoeling om moralistisch te zijn of een les te geven over iets.’

Is er door apart te werken een verschil zichtbaar geworden in jullie werkwijze of stijl?

Tamar: ‘Ik denk dat bij mij het lichaam als onderwerp meer centraal staat, het laten zien van een bepaalde lijfelijkheid bijvoorbeeld. Bij Francesca draait het meer om de beelden die gecreëerd worden met die lichamen. Zij denkt eerder in installaties, terwijl ik meer vertrek vanuit beweging – alhoewel ik ook meer evolueer richting beeldende kunst en me in die zin dus dichter naar Francesca toe begeef. Je zou ook kunnen zeggen dat Francesca meer beschouwend is en zich meer baseert op een wetenschappelijke achtergrond, terwijl ik iets intuïtiever te werk gaat en al mijn bronnen in mijn hoofd laat samen koken tot één potje.’

Vinden jullie het belangrijk dat het publiek mee is met de insteken en achtergrond van jullie performances? Of volstaat het dat ze gewoon genieten van de beelden die jullie maken?

Francesca: ‘Zelfs als alle gesprekken en bronnen uit het creatieproces niet zichtbaar zijn binnen het uiteindelijke werk, dan nog proberen we dit te destilleren naar een vorm die de inhoud wel in zich meedraagt. Bij An incomplete life, dat vorig jaar op Cement speelde, ging het over onze omgang met de dood. We hebben verschillende manieren onderzocht hoe we dit vorm konden geven. Uiteindelijk zijn we beland bij iemand die verpletterd wordt door zout. Voor ons was het belangrijk dat dit als een soort collectieve ervaring zou plaatsvinden. Er

Tamar: ‘Wij zijn zelf ook zoekende en hebben niet de waarheid in pacht. Daardoor kunnen we maar tot op zekere hoogte een statement maken en expliciet zijn. We komen liever met een voorstel. Wanneer je te expliciet wordt, boet je in aan poëzie. Hoe explicieter je wordt, hoe meer je naar artivism gaat (kunst en activisme gecombineerd, FT). In op een poëtische wijze rond het thema cirkelen schuilt een grote kracht om de verbeelding van het publiek aan te spreken en zo werelden te openen. Het draait niet zozeer om onze boodschap, maar wel om hun ervaring.’

Job: ‘Al zijn we wel aan het experimenteren hoe we die inhoud nog wat meer kunnen meegeven aan het publiek. Aan het eind van elke performance geven we nu al een prentje mee met een beeld en een bron erop die ons inspireerden.’

Tamar: ‘Naarmate we meer projecten gerealiseerd hebben, voelen we zeker de behoefte om meer bronnen te hanteren en ons verder in te lezen. We willen meer stof hebben, een richting voor hoe het verder moet. Study for figure is in zekere zin een voortzetting van Body on (eerdere performance die Tamar Blom speelde met Kajetan Uranitsch, FT). Body on was uit mijn hart gegrepen. Study for figure is gegrepen uit m’n hart én uit de stof. Ik kan niet nog een keer slechts uit m’n hart maken, het heeft meer bodem nodig.’

Filip Tielens

STUDY FOR FIGURE WILD VLEES VERKADEFABRIEK – KLEINE ZAAL MA 19 MAART 21.00U / WO 21 MAART 19.00U / DO 22 MAART 17.00U EN 21.00U

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 6

RITA HOOFWIJK

Tijdelijke huisgenoten ‘Jonge mensen helpen is natuurlijk nooit verkeerd’

Tijdens Festival Cement logeren er makers, spelers, acrobaten en dansers in ’s-Hertogenbosch. Want niet iedereen kan in Brabant wonen, hoe graag ze dat misschien ook zouden willen. Waar worden deze tijdelijke Bosschenaren allemaal ondergebracht? Nou, bijvoorbeeld bij permanente Bosschenaren thuis.

Een van die gastvrije stadgenoten is Henny van Valkenburg.

Zij maakt een week lang het logeerbed op voor Rita Hoofwijk, die met haar onderzoeksinstallatie While Waiting op Cement staat. Henny ging drie jaar geleden met pensioen. ‘Heerlijk dat ik het me kon veroorloven’, zegt ze. ‘Maar ik ging natuurlijk niet zitten niks doen. Dus heb ik nu een wandelclub en ben ik meteen vrijwilligerswerk gaan doen voor Gastvrij Den Bosch en Festival Cement. Het is fijn om in een gezellige sfeer iets bij te dragen, zonder dat het de vaste verantwoordelijkheid van een baan met zich meebrengt. Toen ik als vrijwilliger begon bij Cement, zag ik een aankondiging dat ze gastgezinnen zochten. Bij mij thuis hebben we de ruimte en het is lekker dicht bij de Verkadefabriek. En jonge mensen helpen is natuurlijk nooit verkeerd, zo hebben mijn man en ik er altijd over gedacht.’

Henny serveert koffie met paaseitjes in de ruime open keuken en denkt even na over de vraag welke logés hier al over de vloer kwamen. ‘Het is telkens weer anders. Ik ben niet zo heel goed met talen, dus het enige wat ik aan Festival Cement vraag is of de logés Nederlands spreken, wat tot nu toe altijd het geval is geweest. Soms ben je al heel snel heel vertrouwd met een gast en schrijf je binnen de kortste keren kleine briefjes aan elkaar die je dan op het aanrecht vindt. Of zoals nu met Rita, die mijn fiets even leent om heen en weer te kunnen naar de Verkadefabriek.’

Rita Hoofwijk lacht en voegt eraan toe: ‘Het is bovendien een elektrische fiets, dus ik haalde iedereen in op de brug, ondanks de wind.’ Gevraagd naar hoe Rita het vindt om deze week bij mensen thuis door te brengen, vertelt ze hoe ze die

ochtend, de zondag na de eerste logeernacht, rustig samen aan het ontbijt hebben gezeten om elkaar wat beter te leren kennen. ‘Het is de eerste keer dat ik bij mensen in huis ben.

Ik was al eerder op Cement, maar toen hadden we hier met onze producent SOAP Maastricht een huisje gehuurd, omdat er meer mensen van SOAP op het festival speelden. Dat was heel anders, want dan ben je onder elkaar. Nu ben ik alleen, met mijn onderzoek naar het wachten. Toen Cement zei dat ze een gastgezin voor me konden zoeken, dacht ik: dat lijkt me wel fijn.’

Op de vraag of er goed voor haar wordt gezorgd, grappen Henny en Rita tegelijk: ‘Tot nu toe wel!’

Wendy Lubberding

WHILE WAITING RITA HOOFWIJK LOCATIES EN TIJDEN VIA INFOBALIE NOG T/M DO 22 MAART

ATTENTIE while waiting 19 maart 16.30 – 22.30 Ben je nu aan het wachten?

Stuur een (whatsapp)bericht naar: 0631209609 en wacht daar.

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 7

TO BOOK OR NOT TO BOOK We vroegen aan jonge makers en festivalmedewerkers welk boek, fictie of non-fictie, hen erg geraakt heeft en dat ze graag willen tippen aan andere bezoekers. Karlijn Hamer bijt de spits af: zij tipt ‘Melancholie van de onrust van Joke Hermsen’.

‘Mijn voorstelling ZOG gaat over troost.

In het boek van Joke Hermsen vond ik een mooie filosofie over hoe je kan omgaan met je eigen gevoelens van depressie of met je twijfel over wat je kan betekenen voor de wereld in grote zin.

Zij zegt dat pijn, verlies of zwartgallige gevoelens vooral een voedingsbodem zijn voor iets nieuw, als je je er op een goede manier bij stil durft te staan.’

‘In ZOG hebben we geprobeerd om de dramaturgie van het boek over te nemen. Zo zing ik “Sorrow is a holy ground/ Wallow in her drowning sound / Many people thought they’d drown / But it will help you move around”. Dit is afgeleid uit een citaat uit Melancholie van de onrust van Oscar Wilde: “Where there is sorrow, there is holy ground. Some people will realize what that means.” De zin die ik zing herhaalt zich de hele tijd en wordt via een speakerinstallatie omgevormd tot een muzikaal landschap waarin we pijn of verlies zichtbaar en voelbaar willen maken, als vruchtbare bodem voor iets nieuw.’

‘Mijn vorige muziektheatervoorstelling ging over Cassandra, de blinde zieneres uit Troje die niet geloofd werd en

helemaal gek werd. Dat was een zwarte, naargeestige song die ik superapocalyptisch bracht. Misschien beschouw ik het wel als mijn opdracht om het publiek in touch te laten komen met het sombere.’

‘Muziek is daar ideaal voor. Ik was laatst bij een concert van Nick Cave. Toen dacht ik: dat is precies wat ik wil vertellen met m’n voorstelling. Nick Cave had een heel zwartgallige show, maar zocht ook naar steun bij het publiek. Het was heel erg samen, heel erg met z’n allen. De boodschap zat helemaal in de muziek, hij hoefde er niet tussendoor te spreken.

Zo zie ik het ook in m’n eigen stukken: elke tekst die ik probeer toe te voegen, maakt het minder sterk. Ik ben actrice, maar toch gooi ik telkens weer elke tekst weg uit mijn voorstellingen.’(lacht) Filip Tielens

ZOG KARLIJN HAMER TRAMKADE – KAAIHALLEN MA 19 MAART 19.00U / VRIJDAG 23 MAART 19.00U EN 21.00U / ZA 24 MAART 19.00U

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Sabine Molenaar - A Moment © Robert Benschop

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | MAANDAG 19 MAARt 2018 | PAGINA 8

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN

Narziss/Hildegard/Goldmund (Marijn Graven)

PENNENVRUCHT Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent te gast in residentie tijdens het festival .

Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag bijdrage twee van Lisanne van Aert.

Ik droomde vannacht dat ik een verleidster was in Temptation Island. Ik kroop met mijn kont omhoog door het zand, alsof ik nooit iets anders had gedaan dan met mijn kont omhoog door het zand kruipen. Ik werd avond na avond extreem dronken zonder dat ik me ervoor schaamde. Ik paaldanste en ieder woord dat ik uitsprak had een erotische lading.

Ik was – tegen al mijn verwachtingen in – absurd goed in dit verleidingspel.

Zo goed zelfs, dat het saai was. Zat ik dan. Blik op oneindig, een beetje met mijn kont te draaien. Ik heb genoeg saaie dagen, ik weiger saai te dromen.

Er kwam een blauw mannetje uit de zee gelopen. Een blauw mannetje met een snor en heel hoog haar. Hij kwam me waarschuwen voor gevaar. Iemand zou mijn kaas opeten. Mijn staart jatten. Er was gevaar! Gevaar!

Vanaf dat moment snapte ik niks meer van mijn droom. Dat is alles waar ik iedere nacht (en ook bij ieder theaterbezoek) op hoop. Niet hoeven begrijpen. Niet denken. Iets overkomen. Het blauwe mannetje en ik renden met een

vogelachtige tred over het strand. Stopten zo nu en dan bij de branding om iets onverstaanbaars naar de zee te roepen.

Ik had het blauwe mannetje eerder die dag ontmoet tijdens de performance Brother Blue van Maxim Storms. Een ‘dadaïstisch treurspel’ las ik in het programmaboekje. Ik wist dat ik daarbij moest zijn, en dat klopte. ‘Heb jij hier ook zoveel vreugde aan beleefd?’ vroeg een vriend na afloop. ‘Absoluut’, zei ik. Ik ben blij dat dit blauwe mannetje in mijn hoofd terecht is gekomen. Nu kunnen we samen Coconut Beach bestormen.

Lisanne van Aert

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy June Ijsselmuide

DAGKRANT Waarheid of fictie?

DINSDAG 20 maart

Pag 3-5

LINDA ZIJL & TEUN SMITS de vreemde vlieg in de bijt

pag 6

EMILIE POS HET GEVOEL DAT JE ALS REGISSEUR ALLE PERSONAGES SPEELT

Pag 7

SIONA HOUTHUYS & BERTEN VANDERBRUGGEN TROFFELWINNAARS

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 2

COLUMN Wendy Lubberding

TELEX

Wie ben je?

In de dagkrant van vandaag vertelt de jonge regisseur Emilie Pos hoe ze een voorstelling maakte over identiteit, net nu ze zelf op het punt staat een laag van haar eigen identiteit af te pellen. Als ze straks klaar is op de Toneelacademie Maastricht is ze geen student meer en begint haar bestaan als professional in de podiumkunst. Het zorgt ervoor dat ze zich opnieuw verhoudt tot de vraag: wie ben ik?

‘Wie ben je?’ is een fijne vraag om een gesprek mee te openen. Het impliceert een open houding en een basale nieuwsgierigheid. Vertel me in je eigen woorden wie er tegenover me zit zodat ons verdere gesprek goed kan verlopen. Voor mij zijn de voorstellingen die we op Festival Cement zien ook vaak een antwoord op de vraag naar wie we zijn. Een antwoord bovendien dat vaak verrast en veel aan de verbeelding overlaat. Ruben Mardulier en Michiel Deprez onderzoeken graag alle mogelijke mogelijkheden. Judith Clijsters waakt ervoor dat mijn lijf zich niet dood verveelt. Wild Vlees toont alles en maakt me bewust van de brutaliteit van mijn blik. De zoektocht van Eva Line de Boer en Belinda van der Stoep maakt van hen natural beauty’s van binnen en van buiten.

Hannes Dereere en Silke Huysmans zijn er ook, vanaf donderdag. Zij maken ons met Mining Stories bewust van de gevolgen van politieke keuzes voor het milieu – en daarmee voor de mens. Onontkoombaar tonen zij aan hoezeer politieke besluitvorming ons aangaat. Ook al zijn we geen politiek dier of nieuwsjunk. Dus moeten we kleur bekennen. Van op je gat zitten en roepen dat het zó niet moet, is nog nooit iets veranderd. Politiek is geen abstracte macht: politici zijn de mensen die wij machtigen om duizend-en-een beslissingen te nemen. Zodat we niet zelf voortdurend overal over hoeven te beslissen en een beetje rust in onze kop kunnen bewaren. Morgen mag je voor jouw stad of dorp bepalen aan wie je dat mandaat wilt geven. Ga dat doen. Stem en laat zien wie je bent. En kom dan naar het festival.

Twee tijdswijzigingen vandaag: de voorstelling I’m so many people van Emilie Pos duurt 60 in plaats van 90 minuten en de Tafelrede start uitzonderlijk om 19.00u. ********************************************* Heb je de übervrijwilliger van het festival al gespot? Dat is Daisy, de festivalhond.

Je herkent haar aan haar zachte pluizige vacht en rode t-shirt van Festival Cement. Als je bij haar je kaartje wil laten scannen vandaag, zal je wel op je knieën moeten gaan. ********************************************* De tote bags van Cement zijn een echt collector’s item: ze zijn ondertussen bijna allemaal vergeven. Wie er nog eentje wil, zal zich moeten reppen!

TAFELREDE Don’t we deserve grand human objects that give us meaning? vragen Robbert&Frank/Frank&Robbert zich af. Festivalgast en scenograaf/ kunstenaar Jozef Wouters gaat in gesprek over hun werk.

Opgelet, vandaag uitzonderlijk van 19.00u-19.45u in De Kas!

HET CIJFER

51

Maar ja, wie ben ik? Ik ben de columnist van de dag. Hallo Cement!

DINSDAG 20 MAART 18.00

17.00

* = pReMIèRe ** = NeDeRlANDSe pReMIèRe lNp = lANGuAGe No pRobleM eS = eNGlISH SpokeN

19.00

20.00

21.00

22.00

Het aantal luidsprekers in de muzikale installatie ZOG van Karlijn Hamer. Voor de muzieknerds: er zijn 18 eilandjes van 3 luidsprekers.

feSTIvAlHART 16:30 - 00:30 veRkADefAbRIek - feSTIvAlHART DAG SceNoGRAfIe 13:30 - 16:30 TRAMkADe weRkwAReNHuIS

boRDje ceMeNT 17:30 - 19:30 veRkADefAbRIek feSTIvAlHART De vlIeG ZoeTSTof 17:00 - 18:15 veRkADefAbRIek MATZeR

RobbeRT&fRANk fRANk&RobbeRT DoN'T we DeSeRve GRAND HuMAN pRojecTS THAT GIve uS MeANING? 21:00 - 22:10 veRkADefAbRIek GRoTe ZAAl eS

eMIlIe poS I AM So MANy people * 19:00 - 20:30 00 pAND 18 ZAAl HANNAH De MeyeR levITATIoNS 19:00 - 19:50 MuZeRIje eS pleITZAAl TAfelReDe 19:00 - 19:45 cHeck INfobAlIe

DooRlopeND pRoGRAMMA vRAAG NAAR De publIekSMoMeNTeN bIj De INfobAlIe lIpS&kNobel A lITTle upSeT - veRkADefAbRIek - HAl lNp RITA HoofwIjk wHIle wAITING locATIe cHeck INfobAlIe lNp

De weRfplAATS pReSeNTATIe 20:15 - 20:45 veRkADefAbRIek cAbAReTfIRMA

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Jens Meijen | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloakture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype.com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 3

DE VLIEG

als sneu even ijn z ij W ‘ ’ mensen alle andere

Met Zoetstof zijn ze de vreemde vlieg in de bijt tussen alle non-verbale performances op Cement. In deze tekstgestuurde en verhalende voorstelling leggen Linda Zijl en Teun Smits, samen De Vlieg, een vergrootglas op typisch menselijk gedrag. Wij zetten hen samen met Willibrord Keesen, hun zielsverwant en mentor in de Nieuwe Makers-regeling.

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 4

Teun en Linda, hoe kennen jullie elkaar?

Teun: ‘Toen we zestien waren, zaten we op dezelfde MBO theaterschool in Tilburg. Daar hebben we elkaar vier jaar lang genegeerd. We hadden niets met elkaar. (lacht) Pas toen ik Linda later weer tegenkwamen op de toneelschool in Arnhem, waar zij acteren studeerde en ik ook een jaartje zat voor ik naar de toneelschrijfopleiding in Utrecht ging, hebben we voor het eerst samengewerkt.’

Linda: ‘Dat was bij het blok “eigen werk”. Al gauw kwamen Teun en ik er achter dat we dezelfde blik hebben op theater.

Ik heb hem toen gevraagd om Taai vlees te schrijven, wat achteraf bekeken de start was van De Vlieg. Voor dat stuk vroegen we Willibrord Keesen als begeleider, omdat we met hem eenzelfde fascinatie delen. Zo is alles begonnen.’

Wat is die verwantschap dan tussen jullie?

Willibrord: ‘We vertellen alle drie graag verhalen via menselijk en non-verbaal gedrag, en niet alleen via het verstand of via denkbeelden. Daarin hadden we een enorme klik.’

Teun: ‘Willibrord is sterk in het inzoomen op iets anders dan wat er speelt. Neem nu een begrafenis. Wat is daar het meest interessant en dramatisch? De speech van de huilende moeder? Of de man die op de koffietafel na afloop twijfelt of hij wel het laatste plakje cake zal pakken? Wij denken het laatste.

Net als Willibrord.’ (lacht)

Wat fascineert jullie zo aan kleinmenselijk gedrag?

Linda: ‘In dingen die op het eerste gezicht onzinnig lijken, ligt vaak een veel diepere laag.’

Teun: ‘De meeste makers proberen het leven na te bootsen, maar halen er de saaie stukken uit. Dat doen wij juist niet.

Wij laten die saaie delen ook zien, net omdat die ons veel meer vertellen over hoe iemand denkt en waarom iemand zo handelt. Het schreeuwen op zich vinden we niet zo boeiend, wel de aanloop ernaartoe en dus wat er achter die schreeuw schuilgaat.’

Jullie vertellen met veel mededogen over de gewone mens, zonder satirisch te worden?

Linda: ‘Iemand die niet weet wat hij moet met het leven, heeft natuurlijk iets wanhopig of zielig. Als je het dagelijkse gestruggel op scène zet, kan dat zeker grappig zijn.’

Teun: ‘Maar het is niet dat we daar satirisch over willen zijn.

Wij zijn zelf even sneu als alle andere mensen.’ (lacht) Linda ‘We proberen het zinloze geploeter zo helder mogelijk te maken en daar iets zinnigs mee te vertellen. En vaak is dat iets triest. Ik denk dat we best een sombere kijk hebben op het leven.’

Teun: ‘Ons wereldbeeld is inderdaad eerder somber. Maar we maken toneelstukken voor een breed publiek, dus zorgen we dat er humor in zit, zodat het publiek mee kan. We laten eerst de mondhoeken van de mensen omhoog gaan en pas daarna omlaag.’

In ‘Zoetstof’ ontmoeten drie broers elkaar opnieuw na de begrafenis van hun vader. Dat levert heel wat ongemakkelijke situaties op.

Uit jouw leven gegrepen, Teun?

Teun: ‘Niet per se. Bij het schrijven van de tekst heb ik heel

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 5 wat vrienden en familieleden geïnterviewd, maar het is niet zo dat ik tijdens Kerst met een notitieblokje thuis heb zitten noteren wat er allemaal werd gezegd. (lacht) In onze eerdere voorstelling STUK voerden we al een stel op en in Taai vlees twee stellen die samenkomen. Deze keer wilden we het graag hebben over families. Uit die interviews merkte ik dat er bepaalde patronen zijn die voor veel families gelden, zoals de patronen tussen de oudste, middelste en de jongste broer.’

Willibrord: ‘Ja, die gaan echt nooit weg.’ (lacht)

allemaal zo onhandig en ploeterend. En dat vind ik dan grappig en ontroerend.’

Willibrord: ‘Dat slotbeeld alleen al. Dan doet de dochter zelf eens zo’n gebitje in, gaat de vader zijn fototoestel halen, en staat zij daar maar te wachten en te niksen in de tuin. Er gebeurt helemaal niets, maar tegelijk is net dát de essentie.’

Linda, wat is de kwaliteit van de teksten van Teun?

Linda: ‘Klopt. Ik ken op dit moment geen andere jonge makers die dit ook doen. Willibrord: ‘Je ziet het wel ook bij Tijdje even weg van Zineb Fallouk, dat te zien is in Turbulentie II en ik geregisseerd heb.’ Linda: ‘Soms zeggen mensen wel eens dat het oubollig is wat wij maken, al bedoelen ze dat vaak niet negatief: ze houden net van onze manier van spelen.’ Willibrord: ‘Die realistische manier van spelen heeft historische wortels in de method acting en bij Tsjechov, maar ik vind het heus niet om te kijken naar een nagespeelde werkelijkheid, waar dan een twist aan wordt gegeven of die op een of andere manier wordt ingedikt of uitvergroot. De behoefte aan gespeelde verhalen en acteurs die écht acteren, is groot. Dat zie je alleen al op de trein: iedereen kijkt er naar series en films. Niemand komt nog naar het theater, maar we kijken wel allemaal naar Amerikaanse acteurs op schermen.’

Linda: ‘Nu ik bij Zoetstof als regisseur op de tribune zit en zie hoe deze fucking goede acteurs met deze zo gelaagde tekst en elkaar omgaan, dan denk ik: magisch! Dit is hoe ik mijn vak zie.

Ik zou het niet eens anders willen. Ik kan me niet voorstellen dat ik in een lege ruimte zou gaan staan met een ballon en dan een performance zonder tekst zou maken.’ (lacht)

Linda: ‘De vraag is: wat is niet de kwaliteit van de teksten van Teun? (lacht) Teun kan in hele korte zinnetjes de dingen heel goed verwoorden. Je voelt aan de komma’s en de punten en hoe hij het heeft geschreven dat er eindeloos veel lagen onder zijn tekst zitten. Zoetstof is geen stuk met een heel heldere plot of spannende lijn, het gaat puur over die broers alleen. Héérlijk om je daar als regisseur in te storten.’

Teun: ‘Het is natuurlijk moeilijk om over m’n eigen teksten te spreken, maar wat de meeste mensen opvallen, is dat alles zo herkenbaar is. Ik schrijf echt in spreektaal. Mijn teksten staan vol met hè’tjes en wat’jes en halve zinnen. Ik probeer niet te prozaïsch te schrijven.’

Waar halen jullie inspiratie uit?

Met De Vlieg kiezen jullie voor heel toegankelijk en realistisch teksttheater. Daarmee zijn jullie een uitzondering onder jonge podiumkunstenaars.

Linda: ‘Alles is inspiratie! Dat tijdens dit interview jouw telefoon een paar keer rinkelt en hoe jij je daarbij een houding probeert te geven tegenover ons, dat vind ik interessant. Of als ik door het raam kijk en daar een stelletje buiten zie staan, dan boeit mij dat ook. Er zijn nog eindeloos veel verhalen die we willen vertellen.’

Teun: ‘Linda liep op een festival rond en zag daar een EHBO’er aan het werk. Dat vond ze zo fascinerend, dat we daar Voelt het alsof jullie tegen de stroom in roeien? later de voorstelling M’n Lust en m’n leven uit puurden. Iedere Linda: ‘Ik denk niet: laat ik nu eens even een lekker potje dag kunnen we wel een voorstelling bedenken. Alleen het ambachtelijk toneel maken. Het gebeurt nu eenmaal op deze uitwerken ervan duurt dan weer een jaar.’ (lacht) manier en blijkbaar doen weinig andere jonge makers dit ook zo. Ik zie het meer als een toevalligheid dan als een unique selling point.’

Zowel met De Vlieg als met Keesen & co kiezen jullie bewust voor de kleine zaal en vlakkevloertheaters. Waarom? Is wat jullie maken Willibrord: ‘Er is zeker een tendens in Nederland naar documentair en “maatschappelijk relevant” theater. Tegenwoordig is niet geschikt voor de grote zaal? het bijna een plicht om het te hebben over polarisatie of asielLinda: ‘Wij vinden details erg belangrijk. In vlakkevloertheazoekers. Dat mag, het zijn thema’s die mij ook interesseren. ters zit je met je neus op de scène. Dat is noodzakelijk voor Maar theater mag ook over andere dingen gaan.’ het soort toneel dat wij willen maken. En veel spannender.’

Teun: ‘Over hoe die Syrische asielzoekers soms ook gewoon Willibrord: ‘Een grote zaal is ook écht gewoon een andere moeilijk overweg kunnen met hun moeder, bijvoorbeeld.’ ruimte. Bij een verhoogd podium is er de consensus om alles uit te vergroten. In een kleine zaal kan je tenminste een Willibrord: ‘Ja. Ik denk dat onze stukken wel degelijk geëngageerd zijn. Ik zeg altijd: ze gaan over de actualiteit van de gesprek voeren zoals wij dat hier nu doen, zonder dat je het microkosmos.’ moet uitvergroten of met microfoontjes moet werken. Het soort acteren waar wij van houden, lijkt eerder op filmacteren.’

Teun: ‘Ja, wat wij maken zit vaak dichter bij films of series dan Filip Tielens bij andere theaterstukken.’

Noem eens een film of serie waar jullie werk affiniteit mee vertoont?

Linda: ‘Toni Erdmann! Waarom, vraag je? De synopsis kan ik eigenlijk niet goed navertellen, misschien zit daar al het antwoord op je vraag. (lacht) Het gaat toch eigenlijk vooral om de band tussen die dochter en haar vader, met al zijn vreemde gebitjes en gedragingen. Als die vader z’n gekke typetjes naspeelt, heeft dat ook iets heel triest. Hij is bijna letterlijk iemand op zoek naar houvast, grip en zingeving. Het is

ZOETSTOF DE VLIEG VERKADEFABRIEK – MATZER DI 20 MAART 17.00U / WO 21 MAART 19.00U

TIJDJE EVEN WEG (IN TURBULENTIE II) ZINEB FALLOUK BANK VAN LEENING WO 21 MAART 17.00U / DO 22 MAART 17.00U

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 6

Emilie Pos

S’ R U TE AC AL A M LE AL E W JN ZI N VE LE SE ‘IN HET DAGELIJK ‘In de voorstelling vertelt elk personage over een vrouwelijk groepslid dat ontbreekt. Doordat zij er niet bij is, kunnen ze alles projecteren op die persoon, wat veel vertelt over wie ze zelf zijn. Die vrouw staat in feite symbool voor wie zij zijn, voor het leven dat ze zouden willen hebben en voor de groep die zij zijn.

Daar begint een spel met waarheid en fictie, alles begint door elkaar te lopen.

Ik vind dat spannend, omdat we dat volgens mij in het echte leven ook doen.

We hebben in ons hoofd wie we willen zijn en proberen ons daarnaar te gedragen en die versie van onszelf overal te laten zien. Maar in feite hebben we geen controle over hoe we worden gezien.’

Emilie Pos studeert dit jaar af aan de Regie Opleiding van Toneelacademie Maastricht.

Tijdens Cement toont ze haar afstudeervoorstelling ‘I’m So Many People’, een verhaal over identiteit vanuit meerdere perspectieven, gemaakt met vier vrienden.

Vanaf het eind van dit academiejaar is Emilie’s eigen identiteit niet langer die van student, maar van professioneel regisseur. Wij vroegen de 24-jarige Amsterdamse hoe ze daarover denkt.

‘Ik ben in Maastricht begonnen op de acteursopleiding, maar switchte naar regie nadat ik in het eerste jaar een maakproject had gedaan. Toen kwam ik erachter hoe fijn ik het vond om niet alleen met het vormen van mijn eigen personage bezig te zijn, maar met het grotere geheel: de personages, hun onderlinge verhoudingen en alles daaromheen. Het vormgeven van een verhaal, dus. Ik overlegde met de docenten en zij raadden me aan om eens een blok regie uit te proberen. Dat was zó leuk dat ik daadwerkelijk ben geswitcht. Maar ik ben wel lessen blijven volgen aan de acteursopleiding en blijven acteren, in de voorstelling Intouchables van Senf Theaterpartners bijvoorbeeld. Nu ben ik op zoek naar manieren om regisseren en acteren te kunnen combineren.’

‘Ik vond het heerlijk om als regisseur de verdieping in te gaan. Echt zoeken naar de vorm en hoe je met de acteurs kan zoeken naar de beste manier om de personages vorm te geven binnen een bepaalde acteerstijl. Zelf voel ik het zo: dat je als regisseur alle personages speelt. Dat maakt het een ontzettend boeiend vak.’

‘Ik wilde graag een voorstelling maken over identiteit en vriendschap, maar ook over groepen en hoe je identiteit gevormd wordt door de mensen om je heen. I’m so many people hebben we echt als groep gemaakt. We hebben ter inspiratie teksten gebruikt uit het toneelstuk Pool (no water) van Mark Ravenhill, een verwant verhaal over vergelijkbare thema’s dat bovendien op een vergelijkbare manier in elkaar zit.

Maar we hebben de tekst uiteindelijk zelf geschreven. Doordat ik werkte met vier van mijn eigen vrienden van de Toneelacademie, lopen fictie en werkelijkheid helemaal door elkaar. We hebben elkaar geïnterviewd, daar hebben we monologen van geschreven, en die hebben we weer gehusseld, geknipt en geplakt.

Daarvan maakten we uitvergrotingen en zo zijn de personages ontstaan.’

‘Het stuk gaat dus ook heel erg over hoe anderen je zien. De centrale vraag wordt dan: weet je eigenlijk wel wie je bent? Eigenlijk denk ik dat wij in het dagelijks leven allemaal acteurs zijn. En de rol die we spelen wisselt misschien ook wel voortdurend. Binnen onze groep speelden we met dat beeld van Günther Grass die de persoonlijkheid omschreef als een ui, laag over laag over laag. Wat hou je over als je die lagen eraf pelt? Wat is iemands kern?

Is die er eigenlijk wel? Of ben je alleen maar je omhulsel, je masker?’

‘Zo moet ik nu ook na mijn afstuderen op zoek naar wie ik dan ben. Heel spannend allemaal.’

Wendy Lubberding

I AM SO MANY PEOPLE EMILIE POS PAND 18 – ZAAL DI 20 MAART 19.00U / WO 21 MAART 21.00U / DO 22 MAART 19.00U

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 7

© Rhiannon Coolen

DIT KAN GEEN TOEVAL ZIJN!

Siona Houthuys en Berten Vanderbruggen winnen De Troffel 2018 Op maandagavond werd tijdens Festival Cement De Troffel 2018 uitgereikt, de prijs voor het beste idee voor een voorstelling, performance of tekst van aanstormend podiumkunsttalent. De gelukkige winnaars uit een shortlist van acht geselecteerden zijn Siona Houthuys en Berten Vanderbruggen met hun plan voor No coincidence, no story.

Het project wil de rol van het toeval onderzoeken in onze geseculariseerde

maatschappij waarin we de hele wereld overzichtelijk willen maken. De uiteindelijke vraag die Houthuys en Vanderbruggen willen stellen: wat gebeurt er als de mens in staat is het onvoorspelbare te kunnen voorspellen? Om dit te onderzoeken, willen de makers onder meer een echt werkende toevalsmachine bouwen.

De jury was onder de indruk van de presentatie van Houthuys en Vander-

bruggen en noemde die ‘bijna een voorstelling op zich’. Ze schreef: ‘Het frivole karakter schetst niet alleen een idee van wat de voorstelling gaat worden, maar draagt al de sfeer en het gevoel ervan over. De dynamiek tussen Siona en Berten is mooi om te zien. Door hun verschillende achtergrond vullen ze elkaar erg goed aan. Ook hun inhoudelijk vertrekpunt spreekt tot de verbeelding.’

De winnaars waren enorm verrast en namen hun prijs juichend in ontvangst.

‘Ik ben ongelofelijk van mijn sokken geblazen. Na vandaag, na het zien van al die andere pitches die zo intelligent waren, dachten wij met ons knutselclubje te moeten afdruipen naar Antwerpen’, aldus Siona Houthuys. ‘Maar dit bedrag betekent enorm veel, nu kunnen wij echt een stuk meer doen. ’t Is fantastisch!’

Met de prijs wint het duo 7.500 euro om hun plan te realiseren en te presenteren op Festival Cement 2019. Tijdens de editie van dit jaar kan je in de hal van de Verkadefabriek doorlopend kijken naar het winnende project van 2017: A LITTLE UPSET van LIPS&KNOBEL. Wendy Lubberding

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Guilherme Miotto - Even Worse © Ernst Potters

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | DINSDAG 20 MAARt 2018 | PAGINA 8

STUDY FOR FIGURE (WILD VLEES)

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN

PENNENVRUCHT Pennenvrucht Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent te gast in residentie tijdens het festival. Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag de eerste bijdrage van Jens Meijen, rond de vraag ‘Wat zie je?’.

Ergens diep in België voorspelt mijn telefoon de toekomst: de trein zal een half uur later zijn. Op het perron vormen zich langzaam groepjes wachtende mensen, net vochtplekken. Ik tik op mijn smartphone: ‘Natuurlijk weer vertraging.

Kuttreinen, haha.’

In het festivalhart breekt de zon door de glaswanden naar binnen. Ik zie de muren van het gebouw pulseren. Een tiental discoballen en hele rijen rode lampjes hangen als planeten en hun asteroïdengordels aan het plafond.

Toetsenborden ratelen door het hart, zorgen voor zuurstof, voor letters op pagina’s. Bij elke zoekopdracht tijdens het schrijven (de locatie van Bora Bora, bijvoorbeeld) vraagt Google me om mijn locatie te bevestigen – die weet uiteraard allang waar ik ben, maar wil me gewoon laten weten: I’m watching you.

In de foyer lopen mensen af en aan met hun gsm in de hand. Echte, ademende, vochtige wezens die net als ik koorddansen tussen de cyberspace en haar donkeremaankant: Het Echte Leven (toevallig afgekort als HEL) of de meatspace, een term die me doet denken

aan bolognesesaus. De breekbare balans tussen die twee ruimtes zorgt voor kruisbestuivingen, schemerzones, osmotische processen tussen werelden – spelonken die verkend worden door de jonge theatermakers hier, door de mensen die met hun smartphone in de hand door de foyer lopen.

Soms heb ik het gevoel dat het internet en computers ons altijd een stapje voor zijn, en dat er een kwaadaardige gremlin in mijn telefoon zit die alles over me weet, van wat ik elke vrijdagavond wil eten (friet met mayonaise, natuurlijk) tot hoe ik mijn vriendin noem (te veel om op te sommen).

Met al die data, van het meest steriele tot het meest intieme, bouwt mijn smartphone een digitale wereld waarin mijn kloon leeft en loopt en ademt. Google weet dat ik in Den Bosch ben, en plaatst mijn parallelle anti-ik ook in Den Bosch. Net geesten.

De rode markers van Google Maps lijken steeds meer op het oog van Sauron uit Lord of the Rings.

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy June Ijsselmuide

DAGKRANT

WOENSDAG 21 maart

COPY R O L O C E N T I S A P

Pag 3-5

LIPS&KNOBEL EN JOZEF WOUTERS over de rol van de scenograaf

pag 6

MARDULIER EN DEPREZ openen hun experimenteel atelier

Pag 7

ROBBERT&FRANK/ FRANK&ROBBERT HALEN de MOSTERD BIJ DAVE EGGERS

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 2

S S E R G O R P WORK IN

COLUMN Femke Arnouts

Wat is het tonen van een proces? Wat is het tonen van werk? Wat is werk? Is iets werk als het zinloos is? Is werk iets als het tastbaar is? Waarom willen we werk zien? Waarom willen we work in progress zien? Hoe kun je work in progress zien? Hoe kun je ‘werk’ zien? Is het werk de actie of het resultaat? Waarom willen we work in progress van kunstenaars zien? Waarom willen we (niet) het work in progress van een gemeentewerker zien? Of van een docent? Of van een bejaardenverzorger? Of van iemand met een kantoorbaan? Is er voor hen alleen: ‘breng-je-kind-mee-naar-je werkdag’? Is work in progress romantisch? Wil je erbij zijn of kunnen zeggen dat je erbij was, wanneer iets gemaakt wordt? Kunnen we ook gewoon onze dag filmen en dat laten zien? Is reality-tv work in progress? Is reality-tv werk? Is een work-out work in progress? Als ik 30 minuten lang een work-out zou doen en dat work in progress noemen, zou je je dan genaaid voelen? Is iets werk als je er mentaal/fysiek moe van wordt? Word je moe van reality-tv? Zijn deze vragen work in progress? Wat vind je van deze vragen? Heb je het gevoel dat je work in progress ziet op dit moment? Is het lezen hiervan werk? Zou je het lezen van deze vragen werk kunnen noemen? Word je er moe van? Ben je nu je eigen work in progress? Als andere mensen nu naar jou zouden kijken, terwijl je dit aan het lezen bent, zouden zij dan kijken naar work in progress? Is actief nadenken over iets work in progress? Zou je weleens willen dat mensen naar jou kijken terwijl je aan het werken bent of zou je willen dat ze alleen het resultaat zien? Zie je liever de make-over van een huis/een persoon of zie je liever de ‘before & after’? Is het fijn om werk te zien als je zelf niet aan het werk bent? Is het fijn om werk te zien als je zelf ook aan het werk bent? Voelt het lekker om mensen aan het werk te zien? Heb je dan het gevoel dat er ‘iets aan het gebeuren’ is? ‘Er gebeuren hier dingen.’ ‘Er wordt hier gewerkt.’ ‘Mensen zijn echt met iets bezig.’ Zijn dit fijne gedachten? Denk je dit ook wanneer je langs een nieuwbouwwijk in aanbouw loopt/ fietst? Is work in progress leedvermaak? Is work in progress troostend om te zien?

Waarom zou je niet mogen oordelen over work in progress? Is work in progress geen verkapte vorm van zelfbescherming?

Een hele hoop ge-progress deze week in De Werfplaats.

Work in progress, elke dag van 20.15u-20.45u in de Verkadefabriek, Cabaretfirma.

WOENSDAG 21 MAART 18.00

17.00

19.00

* = pREMièRE ** = NEDERlANDSE pREMièRE lNp = lANGuAGE NO pROblEM ES = ENGliSH SpOkEN

20.00

21.00

22.00

fESTivAlHART 16:30 - 00:30 vERkADEfAbRiEk - fESTivAlHART bORDjE cEMENT 17:30 - 19:30 vERkADEfAbRiEk fESTivAlHART TuRbulENTiE ii iRA MElkONyAN & jiMMy GRiMA + ziNEb fAllOuk 17:00 - 18:30 bANk vAN lEENiNG HANNAH DE MEyER lEviTATiONS 17:00 - 17:50 MuzERijE plEiTzAAl

WilD vlEES STuDy fOR fiGuRE * 19:00 - 19:55 vERkADEfAbRiEk klEiNE zAAl lNp TAfElREDE 18:00 - 18:45 cHEck iNfObAliE

ES

DE vliEG zOETSTOf 19:00 - 20:15 vERkADEfAbRiEk - MATzER HOuSE Of NOuWS HET bESTE iDEE vOOR iEDEREEN 19:00 - 20:30 THEATER ARTEMiS - bENEDEN

DOORlOpEND pROGRAMMA vRAAG NAAR DE publiEkSMOMENTEN bij DE iNfObAliE lipS&kNObEl A liTTlE upSET - vERkADEfAbRiEk - HAl lNp MARDuliER EN DEpREz OpEN ATEliER vERkADEfAbRiEk - biNNENplAATS lNp RiTA HOOfWijk WHilE WAiTiNG lOcATiE cHEck iNfObAliE lNp ScHRijfvERblijf vERkADEfAbRiEk - fESTivAlHART

DE WERfplAATS pRESENTATiE 20:15 - 20:45 vERkADEfAbRiEk cAbARETfiRMA

RObbERT&fRANk fRANk&RObbERT DON'T WE DESERvE GRAND HuMAN pROjEcTS THAT GivE uS MEANiNG? 21:00 - 22:10 vERkADEfAbRiEk GROTE zAAl ES

EMiliE pOS i AM SO MANy pEOplE 21:00 - 22:30 pAND 18 zAAl

MARDuliER EN DEpREz OpEN ATEliER 22:15 - 22:45 vERkADEfAbRiEk biNNENplAAATS lNp

TELEX Als je vandaag door Den Bosch slentert, kan je overal Robbert&Frank/ Frank&Robbert tegenkomen met hun protestactie ‘Ga weg leed van de wereld!’

Vooral de verkiezingskantoren vormen een doelwit voor hun pacifistische actie. ********************************************* Als je gisteren door Den Bosch slenterde, zag je misschien Simon van Schuylenbergh door de stad sjokken met zijn zelfgemaakte zebra. Deze actie kaderde binnen De Werfplaats, waarin vijf kunstenaars die elkaar nog niet kenden, samen een week lang creëren.

Micha Goldberg heeft zijn nagelstudio mee, waar ook het publiek terecht kan voor mooie vingers in ruil voor een theaterverhaal. Iedere avond om 20.15U in de Cabaretfirma!

TAFELREDE Petra van der Heiden, psycholoog en relatietherapeut, zoomt in op knellende familiebanden gekoppeld aan de bittere familiekomedie Zoetstof van De Vlieg.

Petra is gespecialiseerd in de systeemdynamieken waarin elk mensenleven zich afspeelt, zoals families. Ze vertelt er alles over van 18.00U-18.45U in De Kas!

HET CIJFER

17

Op zoveel politieke partijen kan je vandaag stemmen in ’s Hertogenbosch. Onder hen unieke kieslijsten zoals Rosmalens Belang, Buitengewoon Ongewoon (met de slogan ‘STEMMEN KUT!’), Bossche Volkse Partij, KNILLIS, gewoon ge-DREVEN en Leefbaar ’s Hertogenbosch – Paul Kagje. Je hebt toch gestemd op de juiste partij?

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Jens Meijen, Femke Arnouts | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloakture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype. com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 3

TO BOOK OR NOT TO BOOK

DURF OPSTANDIG TE ZIJN Florian Hellwig werkt als dramaturg en docent aan de Academie voor Theater en Dans Amsterdam en de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Hij is medeoprichter van BLOK Cement, het ontmoetingsplatform voor makers van de verschillende kunstvakopleidingen in Nederland dat vandaag van start gaat. Als opmaat tipt hij het boek ‘Corpus delicti: een proces’ van Juli Zeh. De Duitse schrijfster Juli Zeh onderzoekt in haar werk regelmatig het antagonisme van chaos en orde, en vraagt zich telkens af hoe een ethiek nu geformuleerd kan worden als traditionele waarden obsoleet zijn. Haar roman Corpus delicti uit het jaar 2009 lijkt een sciencefictionroman te zijn omdat de handeling zich afspeelt in het jaar 2057, maar het is natuurlijk een parabel op huidige maatschappelijke ontwikkelingen waarin onze privésfeer steeds meer tot een publiek domein is geworden. Zeh omschrijft vlijmscherp hoe de staat systematisch door de METHODE zijn burgers controleert. Haar boek kent meerdere parallellen met Orwells dystopische 1984 en de repressieve maatschappij die Orwell schetst. De METHODE is een rechtssysteem dat van elke burger eist het beste voor zichzelf en zijn lichaam te doen, en alle activiteiten van de burger meet. Opvallend en afwijkend gedrag wordt meteen gesignaleerd en gestraft. Zelf het roken van een sigaret is een ‘voorwerp van een misdrijf’.

De biologe en natuurwetenschapper Mia Holl rouwt om haar broer Moritz die in de gevangenis zelfmoord heeft gepleegd, en verwaarloost haar zogenaamde burgerplicht om gezond te eten en te sporten. Mia wordt aangeklaagd voor slecht gedrag en komt tijdens het proces het een of ander over haar broer te weten. De protagoniste wordt heen en weer geslingerd tussen de ‘wetten’ van de natuurwetenschap en de maatschappelijke orde, en het ‘chaos’ van de persoonlijke ervaring. Ook wordt Mia vrijgesproken, besluit ze een pamflet

op te stellen tegen de METHODE en wordt ze opnieuw gearresteerd omdat de staat haar ziet als leider van een verzetsgroep. De samenleving die in het boek gepresenteerd wordt, is een totalitaire en volledig transparante samenleving waarin de burger geen rechten meer heeft, maar enkel nog plichten.

De mensen gaan in Zehs roman obsessief op hometrainers sporten, gezond eten en ‘verantwoord’ leven omdat ze denken dat ze dat voor zichzelf doen, terwijl de overheid dat van ze eist. Zo is onze individualiteit steeds meer tot een massaproduct geworden, zonder dat we het doorhebben. We are all customized. We verraden steeds makkelijker onze idealen, geven bereidwillig onze gegevens door en proberen ons door ons koopgedrag gelukkig en vrij te voelen. Volgens Karl Marx is de individuele vrijheid dan ook een truc van het kapitaal. De vrijheid van de burger heeft plaatsgemaakt voor de passiviteit van de consument. Hoe vrij zijn we dus nog werkelijk?

Zeh omschrijft een wereld van de gläserne Mensch, waar alles van binnen naar buiten wordt gekeerd, ja zelfs naar buiten gekeerd moet worden. Naast de repressieve macht ontstaat een nieuwe vorm van machtsuitoefening. De socioloog Zygmunt Baumann stelt dan ook dat er met de opkomst van de consumptie- en communicatiemaatschappij naast het Panopticon (de commandosamenleving volgens Foucault) nog een andere vorm van machtsuitoefening is ontstaan, die hij Synopticon noemt (van ‘samen zien’). Wij leven namelijk niet enkel in een maatschappij waarin wij bekeken worden (bijvoorbeeld door Orwells Big Brother) maar ook continu bekijken. Omdat wij zo graag ‘willen zien’, gaan we alles uitstallen en geven we voortdurend persoonlijke informatie vrijwillig door, op internet, via social media en met onze mobiele telefoons.

We zijn altijd bereikbaar, zichtbaar en traceerbaar.

In de roman van Juli Zeh wordt de gezondheidszorg ingezet om de mensen te onderwerpen en te controleren. Tegen deze vorm van controle komt Mia in opstand. Deze opstandigheid is van groot belang. De opstand is eigenlijk de natuurlijke aard van de mens, aldus de Franse filosoof Albert Camus. Maar de machtstechnieken van deze tijd verdoven ons en maken ons ‘verslaafd’. Het opium voor het volk is alomtegenwoordig. Het boek is een appel voor opstandigheid en moed. Durf dus opstandig te zijn, spreek je uit en kies positie. Als mens heb je het recht om te weigeren en af te wijken. Als kunstenaar kan je de angsten uitvergroten, juist ook de angsten waarom we bang zijn ons uit onze eigen gevangenis te bevrijden.

Florian Hellwig Lees de lange versie van dit artikel op festivalcement.nl/festivalkrant-’18

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 4

‘Scenografie vertrekt vanuit chaos’

Ze kenden elkaar nog niet, maar aan het eind van het gesprek kregen Sanne Lips en Liesje Knobel al haast een contract aangeboden in het Brusselse Decoratelier van Jozef Wouters. Dat is wat men noemt: een vruchtbare dag vol scenografie!

Liesje Knobel en Sanne Lips, samen LIPS&KNOBEL, wonnen vorig jaar De Troffel met hun pitch rond een bewerking van het boek Animal Farm van George Orwell. In de hal van de Verkadefabriek kan je hun bijzondere beeldende installatie zien, die volgend jaar zal uitmonden in een grotere performance. LIPS&KNOBEL zijn dus niet zomaar scenografen in dienst van andere makers, ze creëren ook graag zelf eigen werk – samen of apart.

Dat klinkt Jozef Wouters herkenbaar in de oren. De afgelopen tien jaar heeft hij voor een hele waaier aan producties en kunstenaars scenografieën ontworpen. Zo was hij een tijdje artiest in residentie bij de Koninklijke Vlaamse Schouwburg in Brussel. Tot 2021 opereert hij onder de vleugels van Damaged Goods, het gezelschap rond Meg Stuart. Een klein jaar geleden opende hij in een grote loods in Molenbeek het Decoratelier, waar hij momenteel scenografieën ontwerpt voor producties van vijf andere theatermakers en ook een drietal eigen projecten voorbereidt.

Dat brengt ons bij een belangrijke vraag: hoe ervaren zij die scheidslijn tussen autonoom werk en meer toegepast werk?

‘Autonomie is niet het juiste woord’, formuleert Jozef Wouters als bedenking. ‘Dat plaatst zich zo meteen in een traditie van ontvoogding, terwijl ik dat helemaal niet wil. Ik ben graag

LIPS&KNOBEL JOZEF WOUTERS

afhankelijk van anderen om werk te maken, op basis van een collectief gesprek. En ik durf te beweren dat er geen verschil is tussen mijn ontwerpen voor andere kunstenaars en die voor mezelf. Of ik nu werk voor een choreograaf of mijn eigen ruimtes laat ontstaan in een sociale woonwijk: voor mij is dat hoogstens een andere gradatie in autonomie. Wél een groot verschil is de mate van buikpijn aan het begin van een project.

Bij projecten die ik zelf opstart, ervaar ik bij de start extreem veel twijfel en angst.’

‘Ik geloof ook niet zo dat autonoom werk en werk voor anderen twee verschillende dingen zijn’, vult Liesje Knobel aan.

‘Al is er wel een verschil in de manier waarop het tot stand komt en wat de voorwaarden zijn. In Nederland hecht men nogal erg belang aan de term “maker”. Als je de maker bent, kan je heel eigen voorwaarden scheppen. Als je niet de maker bent, dan niet. Op praktisch vlak is er dus wel degelijk een scheidslijn, maar op artistiek vlak ervaar ik dat niet zo. Ik heb vaak evenveel voldoening voor een voorstelling waar ik de scenografie voor doe als bij een project dat ik zelf initieer.’

‘Bij mij hangt het toch sterk samen met het gezelschap waar je voor werkt’, geeft Sanne Lips toe. ‘Zowel Liesje als ik werken geregeld met jonge makers waarbij we voelen dat ze graag in team werken. Dat levert véél beter werk op dan bij een regisseur die zegt “ik maak het stuk en ik zou graag dit decor willen”. Als ik de vrijheid niet krijg om iets te ontwerpen, dan is dat niet alleen heel onprettig, het leidt zeker niet tot de beste resultaten.’

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 5 Alles in de kamion Jozef heeft het gevoel dat zo’n strikt organigram, waarbij er sterk in verschillende functies wordt gedacht en de regisseur boven aan de piramide staat, veel sterker is in Nederland dan in Vlaanderen. ‘Ik heb vroeger een tijdje in Nederland gewerkt. Hier worden volgens mij meer producties gemaakt met een lichte scenografie, gemaakt om te touren. De scenograaf wordt meer gezien als een ambachtsman. Ik had in Nederland altijd meer het gevoel dat ik behandeld werd als een loodgieter, die antwoorden moest kunnen geven op vragen als: “hoeveel kilo mag er in de kamion?” terwijl mij dat niet interesseert.’

Dat ervaart Liesje niet zo, of toch niet tijdens de opleiding Scenografie aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. ‘Artistiek leider Peter de Kimpe had echt als idee: je moet eerst autonoom leren ontwerpen voor je toegepast kan werken. Pas in de tweede helft van het vierde jaar werkte ik voor het eerst samen met een regisseur, wat eigenlijk erg laat is. In de jaren nadien in het werkveld draaide het bijna de hele tijd om de praktische uitwerking. Er was altijd wel te weinig budget, je ontwerp moest in het busje passen… Het voelde aan alsof ik na mijn opleiding nog een nieuwe opleiding heb gekregen in haalbaarheid.’ (lacht) ‘Vergeet niet’, zo vult Sanne aan, ‘wij zijn afgestudeerd in 2013, op een moment dat er grote bezuinigingen waren en ook de productiehuizen werden geschrapt. We hebben ontworpen voor een budget van 2.000 euro, waar je dan alles mee moest kunnen. Het gebeurt ook vaak dat er geen geld is voor een technicus, lichtontwerper of kostuumontwerper en dat dit taken zijn die wij erbij moeten nemen.’

Warriors van de vrije ruimte ‘Decoratelier moet een veilige plek zijn om in alle ruimte te kunnen werken’, zo omschrijft Jozef zijn werkplek. ‘Met Florian Fischer, die onlangs bij NTGent To name herstory maakte waar ik de scenografie voor ontwierp, heb ik twee weken samengewerkt in het Decoratelier. We bouwden hier een maquette op schaal 1:1, die NTGent later in brandveilig materiaal opnieuw bouwde. Dat soort manieren van werken genereren meer vrijheid dan wanneer je onder dak werkt bij een groot theaterhuis. Want vaak ligt de regisseur zelf ook onder de knoet van de productiemachine en ligt de autonomie niet bij hem of haar.’

‘Ik ben juist scenograaf geworden in plaats van architect omdat ik op het moment zelf nog dingen wil kunnen veranderen.

Al sinds mijn vijftiende ben ik naar die autonomie op zoek.

Dat heeft mij tot de podiumkunsten gebracht en niet tot de architectuur, omdat ik al snel besefte dat architectuur niet de plek was waar ik echt ruimtes zou mogen maken, maar eerst tien jaar bakstenen zou moeten tellen. Ik denk dat veel mensen die om allerlei redenen niet aarden op andere plekken, elkaar ontmoeten in de ruïne van een podiumlandschap – om even een erg barok scenografisch beeld te gebruiken. Scenografie moet vertrekken vanuit chaos, niet vanuit de vraag “kan het touren?” of “is het brandveilig?”. Als men mijn ontwerp niet goed vindt of ik ben het zelf niet eens met de regisseur, wil ik het nog kunnen omgooien. Dat is de vrijheid waar ik voor wil vechten. Ik ben een warrior van de vrije ruimte.’

Op zoek naar vrouwen Na vele omwegen en zijkronkels werpt Liesje een ander belangrijk vraagstuk op. ‘Het is mijn ervaring dat er veel getypecast wordt. Voor kostuums vragen ze meestal vrouwen, voor het decor vaker mannen. En als de ontwerper beide moet ontwerpen, kiest men een vrouw omdat mannen niet worden geacht kostuums te kunnen maken. Dat er voor kostuums minder geld beschikbaar is, heeft er allicht ook mee te maken dat dit zo’n typisch vrouwenberoep is. Ik voel dat er bij decorontwerp minder vertrouwen is in vrouwelijke scenografen.

Dat zie je ook terug bij grotezaalproducties: de ontwerpers zijn daar bijna alleen mannen.’

Laten we even de proef op de som nemen: hoeveel vrouwen werken er bij het Decoratelier? ‘We zijn voortdurend op zoek naar vrouwelijke medewerkers, maar dat is erg moeilijk’, geeft Jozef grif toe. ‘We hebben mensen nodig met technische vaardigheden, maar onze maatschappij is er helaas zo op ingericht dat jongens nu eenmaal sneller toegang krijgen tot machines. We zijn bij Decoratelier extreem hard op zoek naar niet-witte mannen. Kleur is nog het makkelijkst: er zijn zoveel getalenteerde gekleurde mensen in Brussel die al eens bij ons komen werken of stage lopen. Maar vrouwen vinden is moeilijker. Bij deze, Sanne en Liesje, zijn jullie uitgenodigd.’ (lacht) Filip Tielens

A LITTLE UPSET LIPS&KNOBEL VERKADEFABRIEK – HAL DAGELIJKS

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 6

Mardulier en Deprez experimenteren er op los

volledig volgens de logica van creatie en productie.’

Ruben: ‘In veel afgewerkte voorstellingen is die periode van onderzoek en het fragiele weg. Zeker bij circus is dat zo, waar het toch vaak draait om wat iemand allemaal kan. Terwijl de opbouw daarnaartoe ook zeer interessant kan zijn.’

Naast Mardulier en Deprez hebben jullie ook aparte parcours. Wat vinden jullie van elkaars projecten?

Je ziet ze al enkele dagen rondlopen in en rond het festivalcentrum en hun cabine op de binnenplaats. Vanaf vanavond zijn Nederbelgen en circusartiesten Ruben Mardulier en Michiel Deprez klaar om hun atelier te openen voor het publiek. Een korte introductie!

Hoe kennen jullie elkaar?

Ruben: ‘We zaten samen in de klas op de circusopleiding in Tilburg. Michiel specialiseerde zich in jongleren, ik deed acrobatie. Op school deden we weinig projecten samen, maar we hadden toen al wel gemeenschappelijk ideeën over circus. Twee jaar geleden vroeg Circuscentrum ons of we interesse hadden in een speciale subsidieregeling voor kleine projecten. Zo is Mardulier en Deprez begonnen, met een residentie van zes weken in Gent. Later volgden nog onderzoeksperiodes op Festival Cement, tijdens Oerol en op Smells Like Circus-festival in Gent. En nu zijn we terug hier.’

Hoe gaan jullie te werk?

Ruben: ‘De eerste dag van iedere week verplichten we onszelf om aan tafel te zitten, te praten en ideeën te verzamelen. Dat mag dan soms misschien aanvoelen alsof we tijd verspillen, maar eigenlijk bedenk je op zo’n dag een hele basis om op voort te gaan.’

Michiel: ‘Als je op een nieuwe plek aan de slag gaat, is die incubatieperiode belangrijk. Soms duurt het een tijdje voordat er ideeën ontstaan. We

wachten nogal veel. (lacht) Tijdens onze residenties experimenteren we volop en proberen we losse ideeën uit, zonder vooraf bedacht plan. Als we vijftig acties hebben uitgetest, ontstaan er vervolgens vanzelf wel grotere thema’s en rode draden. Een element dat altijd aanwezig is, is het fysiek en lichamelijke.’

Ruben: ‘Onze motivatie vertrekt telkens vanuit het menselijk lichaam.’

Geef eens enkele voorbeelden van acties die jullie al deden?

Michiel: ‘We deden eens een experiment waarbij Ruben en ik op een balans in de lucht in evenwicht stonden. Ruben bleef de hele tijd eten, tot de balans uit evenwicht raakte van het extra gewicht.’

Ruben: ‘We hebben ook getest hoeveel milliliter water er opgevangen kan worden op het lichaam van Michiel: in de kuiltjes van zijn schouderblad, bijvoorbeeld. En we hebben ook eens onze hartslag gemeten met een stethoscoop terwijl we koffie dronken, om te zien hoe snel die steeg van de cafeïne.’

Michiel: ‘Voorlopig hebben we nog geen plannen voor een langere voorstelling, maar dat komt misschien nog.

We willen onszelf toestaan om ideeën uit te testen zonder dat die meteen binnen een diepgaand concept moeten kaderen. Echt lang werken aan één circusproject heeft z’n charmes, maar we missen soms toch die ruimte voor experiment en research. Dat zie je al in hoe subsidieaanvragen zijn opgebouwd:

Ruben: ‘Michiel heeft een heel eigen handtekening. Hij neemt het principe en de techniek van jongleren niet gewoon for granted, maar probeert er andere dingen mee te doen, zoals alleen het vangen in Fase. Wat hij doet, draait vaak toch om het tonen van een essentie, zonder opsmuk. Veel pretentie komt er niet bij kijken.’

Michiel: (bloost) Ik vind Ruben ook een fantastische performer, hoor. Hij toont heel veel liefde voor het materiaal, zeker in de projecten die hij doet met zijn vriendin Camille Paycha. Als ik naar circus ga kijken, kom ik toch vooral voor het fysieke en niet om te zoeken naar betekenissen. En laat Ruben nu net een uitstekende acrobaat zijn.’

Kunnen jullie al iets prijsgeven van wat jullie deze week gaan uittesten?

Michiel: ‘We willen onder meer werken rond quick changes, een klassieke circusdiscipline waarbij je heel snel van kostuum verandert.’

Ruben: ‘Dat is uitgevonden in de periode toen opera ontzettend populair was.

In Venetië had je 700 theaters die opera of operette toonden, maar er waren te weinig zangers en acteurs om alle rollen in te vullen. Dus vonden ze de quick change uit om heel snel van personage te kunnen veranderen. (lacht) In circus werd die techniek daarna nog extremer uitgewerkt, bijvoorbeeld door binnen één act twintig keer van kostuum te switchen. Die methodes gaan we alvast onderzoeken.’

Filip Tielens

OPEN ATELIER MARDULIER EN DEPREZ VERKADEFABRIEK – BINNENPLAATS WO 21 MAART 22.15U / DO 22 MAART 21.45U / VR 23 MAART 21.30U / ZA 24 MAART 21.30U

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 7

TO BOOK OR NOT TO BOOK We vroegen aan jonge makers en festivalmedewerkers welk boek, fictie of non-fictie, hen erg geraakt heeft en dat ze graag willen tippen aan andere bezoekers. Frank Merkx van Robbert&Frank/ Frank&Robbert koos voor ‘Your fathers, where are they? And the prophets, do they live forever?’ van Dave Eggers.

‘Tijdens het maakproces van Don’t we deserve grand human projects that give us meaning? lieten we het toeval een grote rol spelen. Ook dit boekje van Dave Eggers is toevallig tot ons gekomen, doordat Robbert het ontdekte op vakantie in Italië. Ik was meteen getriggerd om het ook te lezen, omdat er astronauten en profeten in voorkomen.

De titel sprak me ook gigantisch aan. Het boekje leest snel en vlot, het is grappig en spannend, je verslindt het ene na het andere hoofdstuk. Het lettertype is groot, de zinnen zijn kordaat en krachtig. En tegelijk gaat het ook over heel moeilijke metafysische dingen.’

‘Eggers laat zijn hoofdpersonage immers stevig worstelen met de realiteit en met zijn plek in de wereld. Want, zo schrijft hij, er zijn geen grand human projects meer: geen Berlijnse muur die neer moet, geen Apollo-ruimteraket meer naar de maan...

Uit verlangen tot verandering besluit de hoofdfiguur daarom een astronaut te kidnappen die moet uitleggen waarom de Apollo-missie is stopgezet. Hij wil dat die zich verantwoordt voor de crisis in de condition humaine. Maar de kidnapping op zich is een terroristische daad, die leidt tot een kettingreactie – precies het omge-

keerde van wat hij beoogde.’

‘In onze voorstelling houden we zelf ook in het midden of wij redders van de wereld zijn of die wereld om zeep willen helpen.

Dat levert een interessante spanning op, waarbij het publiek mag bepalen wat wij zijn: saviours of terrorists. Dat is ook wat Dave Eggers zo mooi doet in zijn boek.

Voor ons was dit daarom een ontdekking.

De naam van onze voorstelling hebben we gestolen uit het achtste hoofdstuk, waarin het hoofdpersonage zich afvraagt of deze wereld geen grote projecten meer verdient.’

‘Dat is een onbewust sleutelmoment van het boek. De hoofdrolspeler gelooft, net zoals wij, in een holistisch principe: het universum is verbonden met onzichtbare draadjes die alles en iedereen met elkaar verbinden. Het is één grote vibrerende massa. Er is echter één groot verschil: in onze voorstelling laten we dit holistisch effect op zijn beloop, maar in het boek wil het hoofdpersonage ingrijpen waardoor hij zélf in feite de stoorzender blijkt te zijn. En zo gaat alles bij hem toch mis. Of niet. Of misschien is dat net de bedoeling en past het perfect bij zijn holistisch pad.’

Filip Tielens

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Guilherme Miotto - Even Worse © Ernst Potters

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | WOENSDAG 21 MAARt 2018 | PAGINA 8

LEVITATIONS (HANNAH DE MEYER)

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN

PENNENVRUCHT Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent te gast in residentie tijdens het festival. Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag de tweede bijdrage van Jens Meijen, rond de vraag ‘Wat zie je?’.

In het festivalhart, tussen de discobalplaneten en de ratelende laptops, staan twee jonge bomen, bijna tot tegen het plafond gegroeid. Ik vraag me af of ze hier wel genoeg licht en zuurstof krijgen, of dat ze misschien erg goeie imitatiebomen zijn. Het eerste wat ik zie wanneer ik Facebook open, is dat het laatste witte neushoornmannetje overleden is. Nog twee vrouwtjes te gaan en we kunnen weer een diersoort wegstrepen.

Een van de centrale thema’s van Cement is dit jaar ‘wereldverbeteraarschap’. Een gebocheld, lelijk woord, maar het maakt wel duidelijk dat er over verschillende kunstvormen heen een nieuw geluid komt aanwaaien: de oprechtheid. In plaats van de postmoderne spelletjes en het halfslachtig aankaarten van wereldproblemen kiezen veel jonge kunstenaars ervoor om de macht van kunst centraal te stellen – het vermogen om een verschil te maken in de wereld.

Er ontstaan nieuwe gemeenschappen, verse geluiden, briljante ideeën (de levendige gesprekken in de Verkadefabriek zijn voldoende bewijs), allemaal met het doel om iets te laten gebeuren.

De ontkiemende ideeën in het festivalhart kunnen een eigen leven gaan leiden, net zoals de jonge bomen hier tot machtige sequoia’s kunnen uitgroeien zolang ik niet weet wat voor soorten het eigenlijk zijn. De mogelijkheid is er, met een beetje gevoel voor magie.

Maar hoe kan een theaterstuk of een roman een neushoorn redden? Nu ja, niet, want een stroper in Namibië geeft waarschijnlijk geen ene zier om hedendaagse Nederlandse kunst, en de neushoorn zelf evenmin. Toch is het niet naïef om geëngageerde kunst te maken, want dat is het mooie aan oprechtheid: de jonge makers van vandaag erkennen dat het moeilijk is om de wereld te veranderen, maar proberen het tóch. Als toeschouwer ben ik medeplichtig, zowel in het theater als in het rampzalige schouwspel van de echte wereld. En daarom moeten we doen wat we kunnen – it’s the least we can do.

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy June Ijsselmuide

DAGKRANT

DONDERDAG 22 maart

TURBULENTE MULTICULTURELE LIEFDE

Pag 3-5

BELINDA VAN DER STOEP & EVA LINE DE BOER ZOEKEN naar het wow-moment

pag 6

JUDITH CLIJSTERS brengt evenwicht tussen brein en body

Pag 7

MICHIEL DEPREZ tipt het boek ‘Walden’ van Thoreau

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 2

TAFELREDE

COLUMN RITA HOOFWIJK

WHILE WAITING Afgelopen dagen is er gewacht. Op een meisje. Op een cappuccino en een thee. Op een voorstelling. Op andere mensen. Op mensen die vragen stellen. Op mensen die er nog niet zijn.

Op mensen om misschien mee te praten. Op het eten. Op mij. Op een probleem dat opgelost moet worden. Op een jas. Op het einde van de avond. Op het begin van de middag. Op de nieuwe festivalkrant. Op de printer. Op het juiste moment om verder te kunnen gaan.

Zelf heb ik gekeken naar dat wachten. Ik heb een tijdje mee gewacht en het wachten naar woorden vertaald. Ik heb geprobeerd het wachten zichtbaar te maken. En samen hebben we afgewacht wat er toen zou gebeuren.

Voor ik hier naartoe kwam, had ik een verwachting van het festival, een idee over wat er daar zou gebeuren, wat jij daar aan het doen zou zijn en wat ik daar zou gaan doen. Ik had borden gezaagd, daarop geschreven ‘wacht hier’ en dozen gelijmd om mijn performance te kunnen beginnen. Ik had een concept om het wachten op te zoeken, uit te lokken, aan te trekken. Mijn verwachting bleek weinig met het wachten hier te maken te hebben. Het was namelijk al overal, ook al leek het soms onzichtbaar.

Vanaf morgen ben ik er niet meer. Hierbij de uitnodiging om je eigen wachten, of dat van een ander, vast te leggen. Benodigdheden: tape, een stift, een plek en tijd. Ik zal mijn rol achterlaten bij de infobalie. Let wel! Er mag geen tape geplakt worden in de hal van de Verkadefabriek, niet op wc’s, niet voor niet-bezoekers van Festival Cement en enkel op de grond.

DONDERDAG 22 MAART lETAANGOp! EpAsT pROGRAMMA 18.00

17.00

19.00

20.00

21.00

DE wERfplAATs pREsENTATiE 20:15 - 20:45 vERkADEfAbRiEk cAbARETfiRMA

juDiTH clijsTERs bORED TO DEATH 21:00 - 21:45 vERkADEfAbRiEk MATzER Es

* = pREMièRE ** = NEDERlANDsE pREMièRE lNp = lANGuAGE NO pROblEM Es = ENGlisH spOkEN

22.00

fEsTivAlHART 16:30 - 00:30 vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlHART bORDjE cEMENT 17:30 - 19:30 vERkADEfAbRiEk fEsTivAlHART wilD vlEEs sTuDy fOR fiGuRE 17:00 - 17:55 vERkADEfAbRiEk klEiNE zAAl

TAfElREDE 18:00 - 18:45 cHEck iNfObAliE lNp

TuRbulENTiE ii iRA MElkONyAN & jiMMy GRiMA + ziNEb fAllOuk 17:00 - 18:30 bANk vAN lEENiNG GRAvEN DE lOuTERiNGsbERG 17:00 - 18:15 THEATER ARTEMis

silkE HuysMANs & HANNEs DEREERE MiNiNG sTORiEs 19:00 - 19:50 THEATER ARTEMis bENEDEN EMiliE pOs i AM sO MANy pEOplE 19:00 - 20:30 pAND 18 zAAl bART vAN DE wOEsTijNE vOOR wE MENsEN wERDEN 19:00 - 20:00 vERkADEfAbRiEk GROTE zAAl

DOORlOpEND pROGRAMMA vRAAG NAAR DE publiEksMOMENTEN bij DE iNfObAliE lips&kNObEl A liTTlE upsET vERkADEfAbRiEk - HAl lNp MARDuliER EN DEpREz OpEN ATEliER vERkADEfAbRiEk - biNNENplAATs lNp RiTA HOOfwijk wHilE wAiTiNG lOcATiE cHEck iNfObAliE lNp scHRijfvERblijf vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlHART

wilD vlEEs sTuDy fOR fiGuRE 21:00 - 21:55 vERkADEfAbRiEk klEiNE zAAl

lNp MARDuliER EN DEpREz OpEN ATEliER 21:45 - 22:15 vERkADEfAbRiEk biNNENplAATs lNp

bEliNDA vAN DER sTOEp & EvA liNE DE bOER fROzEN bEAuTy * 21:00 - 23:00 vERkADEfAbRiEk clubzAAl

Wat zegt ons dierbeeld over ons mensbeeld? Naar aanleiding van de voorstelling Voor we mensen werden van Bart van de Woestijne geeft Evanne Nowak een tafelrede. Evanne studeerde levensbeschouwing, ethiek en geestelijke verzorging aan de Universiteit voor Humanistiek. Ze studeerde af op een onderzoek naar zingevingsvragen in het licht van de klimaatcrisis. Ze werkt als programmamaker en gespreksleider, o.a. bij Filosofie Magazine.

Evanne: ‘Ons dagelijks leven is radicaal verbonden met dat van talloze grote en kleine dieren: van frikadellen, huisdieren, biotopen bacteriën in het doucheputje tot kattenfilmpjes op YouTube.

We aaien, verzorgen, fokken, slachten, eten, adoreren, pletten en verdringen dieren. Intussen breidt de bio-industrie zich wereldwijd uit en is de zesde massauitsterving in volle gang. En dat heeft ook effect op ons: we hebben meer met elkaar te maken dan ons misschien lief is. Wat hebben we nog aan ons antropocentrische mensbeeld waarin de mens centraal staat?’

18.00U-18.45U in De Kas!

HET CIJFER

77 Zoveel theaterstudenten van Fontys uit Tilburg bezoeken de komende drie dagen Cement. Ze kijken voorstellingen, gaan in gesprek met elkaar en de artiesten en doen aan stevige teambuilding.

U herkent ze aan hun ongebreidelde, jeugdige enthousiasme!

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Lotte Lola Vermeer, Rita Hoofwijk | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloakture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype. com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 3

BELINDA VAN DER STOEP & EVA LINE DE BOER

Fotografie: Lisa Sch

en Beauty’, Hartstikke benieuwd zijn we naar ‘Froz da van waarin Eva Line De Boer en haar muze Belin te oberen der Stoep het geheim van schoonheid pr die er iedere ontrafelen. ‘Ik ben jaloers op mensen maand anders uitzien’, aldus Eva.

amlé

‘Beauty is in the eye of the beholder’

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 4

BELINDA VAN DER STOEP & EVA LINE DE BOER

Eva: ‘Belinda en ik werken al lang samen. Dit is ons negende project. Normaal is dat steeds met mij als regisseur en zij als actrice, maar deze keer wilden we het echt samen creëren. Ik ben al heel lang gefascineerd door schoonheid, en die van Belinda in het bijzonder. Momenteel volg ik een master aan de Toneelacademie Maastricht. Daarin voer ik een onderzoek naar wat schoonheid nu precies is. Voor mijn artistiek onderzoek heb ik aan Belinda gevraagd om samen Frozen Beauty te maken.’

Wat mogen we verwachten van de avond?

Belinda: ‘De avond bestaat uit twee luiken. In het eerste deel loop je door een expositie met daarin twaalf portretten van mij, gemaakt door verschillende soorten kunstenaars: schilders, fotografen, woordkunstenaars, geluidsartiesten... Ondertussen luister je naar een audiogids met gesprekken met die kunstenaars of reacties van anderen op de kunstwerken. Zo krijg je een inkijk in ons onderzoek en hoe wij hebben getracht ons eigen blikveld op te rekken.’

Eva: ‘We zijn deze portretmakers heel breed gaan zoeken. Ze mochten volledig vrij bepalen zelf hoe ze Belinda in beeld brachten. We hebben ook urenlang met hen gesproken, rond de vraag wat hun blik is op schoonheid en hoe ze naar Belinda kijken. Uit ieder gesprek met de kunstenaars leerde ik Belinda weer een beetje beter kennen.’

Belinda ‘Het tweede deel van Frozen Beauty wordt iedere avond anders:

dat is een talkshow waarin Eva en ik in gesprek gaan met portretmakers en gasten, speciaal uitgekozen rond een thema: zwarte schoonheid, maakbare schoonheid of de troost van schoonheid.’

Belinda, hoe voelt het om door zoveel verschillende kunstenaars geportretteerd te worden?

Belinda: ‘Best vreemd. Ik ben natuurlijk ook niet helemaal alleen met het idee gekomen. (lacht) Maar het is wel een interessant uitgangspunt: ik ben een soort canvas of model waarmee die kunstenaars hun visie op schoonheid proberen vorm te geven. Maar ik hanteer daarbij wel het principe “the object speaks back” om zo te bevragen hoe de portretmakers naar mij en de thematiek kijken.’

Eva: ‘Ja, Belinda gaf heel veel terug over hoe het is om model te staan. Ook al hebben de kunstenaars al vaker met modellen gewerkt, toch gaven ze aan dat ze zelden een analyse van hun model terugkregen over hoe het was om voor hun lens te staan, bijvoorbeeld.’

Waarom die speciale thema-avond rond zwarte schoonheid?

Eva: ‘In onze vorige samenwerkingen was de huidskleur van Belinda nooit echt een thema. Het is voor Belinda ook fijn om niet altijd getypecast te worden op het toneel als “de zwarte vrouw”.

Maar de laatste tijd zijn er zoveel maatschappelijke debatten dat we de gevoeligheid van dit onderwerp niet uit de weg wilden gaan.’

Belinda: ‘Zwarte schoonheid is wel degelijk iets anders dan witte schoonheid.

Neem nu shampoo voor “normaal haar”.

Dat is per definitie niet voor mijn soort haar, wat impliceert dat mijn haar en het haar van donkere mensen niet normaal zou zijn. Hoe donkere mensen schoonheid beleven, komt vaak niet overeen met de standaard beauty-normen in de westerse wereld. Daarom is het belangrijk om het debat hierover aan te gaan.’

Eva: ‘Als “witte maker” vraag ik mij uiteraard af hoe ik met symbolen mag en wil omgaan van culturen die niet de mijne zijn. Ik wil me daar niet aan onttrekken, want ik wil niet de hele tijd voorstellingen blijven maken in mijn eigen bubbel.

Al is het een gevoelig thema. Op een van onze avonden hebben we Katinka Lampe uitgenodigd, een witte kunstenares die veel werkt rond cultural appropriation, onder meer in haar serie a black girl dipped in white. Zij gaat in gesprek met Patricia Kaersenhout, een zwarte kunstenares en cultureel activist.’

Worden zwarte vrouwen volgens jullie anders geportretteerd in media en kunst?

Eva: ‘Zwarte mensen worden nog steeds te weinig afgebeeld. Modellenbureaus zeggen nogal snel tegen een donkere vrouw: “We hebben al iemand zoals jij in onze catalogus”, terwijl ze wel vijftien verschillende blonde meisjes hebben. Ook de manier waarop zwarte mensen geportretteerd worden, is niet altijd oké. Ik herinner me een campagne van Suit Supply waarbij twee witte mannen skieden op twee uitvergrote borsten van een zwarte vrouw. Bij zo’n reclame vind ik het wel degelijk problematisch dat ze voor een zwarte vrouw kozen. Al zou ik het ook niet goedkeuren bij witte borsten, hoor.’ (lacht) Belinda: ‘Er is wel wat aan het veranderen. Als ik vijf jaar geleden terechtkwam op een casting, wist ik dat dat was omdat ze een donkere vrouw zochten.

Ondertussen is er heel wat verschoven en gaat men actiever op zoek naar een diverse cast.’

Wat hebben jullie geleerd over schoonheid tijdens dit onderzoek?

Eva: ‘Beauty is in the eye of the beholder. Het is een cliché, maar het is waar.

De ogen waarmee je naar schoonheid kijkt, bepalen heel veel. Al geloof ik nog steeds dat er bepaalde dingen zijn waarbij iedereen een wow-moment zal ervaren. Voor het maken van een van

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 5 de portretten waren we op een landgoed. Belinda liep er rond in een soort Marie Antoinette-jurk, die opwapperde in de wind. Dat was voor iedereen een wow-moment.’ (lacht) ‘Als het over uiterlijk gaat, ben ik er ook achter gekomen dat het mij niet veel uitmaakt hoe “naturel” iemand is of hoeveel iemand aan zich heeft laten werken, zolang je maar het gevoel hebt dat hij of zij zich comfortabel voelt. Ik geloof niet dat schoonheid ontstaat door alles van iemand af te strippen. Voor mij mag iemand helemaal kiezen hoe hij of zij eruit ziet. Die maakbaarheid van schoonheid zien we als een soort speeltuin. In de interviews die we deden, onder meer met actrice Romana Vrede en mediapersoonlijkheid Marijke Helwegen, een boegbeeld van de plastische chirurgie, kwam vaak naar boven dat Nederlanders niet willen dat mensen hun hoofd boven het maaiveld uitsteken. “Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”, die mentaliteit. Dat vind ik echt jammer. We hebben in onze research een aantal mensen ontmoet die er elke maand anders uitzien. Dat vind ik jaloersmakend.’

Laten we tot slot de vraag eens omkeren: wat vind jij zo mooi aan Eva, Belinda?

Belinda: ‘Ik vind het ongelooflijk mooi hoe Eva het waardevolle naar boven kan halen in alle mensen waarmee ze werkt. Door de jaren heen ben ik gesteld geraakt op hoe zij gefascineerd kan zijn door mij. Zij versterkt mij heel erg in wat ik doe: op de vloer weet ze heel erg wat mijn kracht en talenten zijn. En op fysiek vlak zou ik zeggen: haar ogen. Ik ben echt jaloers op haar ogen. (lacht) Die hebben alle kleuren tegelijk: groen, blauw, grijs… Eva heeft zo’n donker kringetje rond haar iris, wat

WHAT THE FAQ? WHAT THE FAQ? Recht tegenover de Verkadefabriek vindt van 22 tot 24 maart nog een fijn festival plaats. FAQ Festival focust op actuele elektronische muziek.

Het programmeert een mix van gevestigde namen en opkomend talent, op het snijvlak van experimenteel en populaire elektronische muziek. FAQ Festival zoekt de rafelranden op tussen contemporaine en populaire elektronische muziek.

Elektronische muziek wordt in de volle breedte van het muzikale spectrum gebruikt en is daarmee bij uitstek de muziek die veelzijdig en veelomvattend is en daardoor een jong en breed publiek aanspreekt. Het FAQ Festival is de verbindende factor voor zowel bezoeker als muzikant die op zoek is naar de nieuwe ontwikkelingen binnen de elektronische muziek waarbij de live luisterervaring centraal staat. Het programma grijpt terug naar de oorsprong en verbindt dat met de nieuwste ontwikkelingen waardoor een contrast tussen historisch en hedendaags perspectief ontstaat.

Dit jaar staan o.a. op het programma: Daedelus, I-F, Roedelius, Koreless plays Reich, Thomas Lehn & Marcus Schmickler, Rashad Becker, Unit Moebius, Ross from Friends, Damien Dubrovnik, Kit Downes, Spatial Collective & Iris Rijskamp and more.

Tickets en info: www.faqfestival.nl

haar ogen ook heel uitgesproken maakt.

Het maakt daarnaast ook niet uit welke kleren ze aan heeft: of ze nu sneakers, een sjaal of een comfortabele trui draagt, door haar porseleinen huid straalt ze altijd een klassieke schoonheid uit.’

Filip Tielens

FROZEN BEAUTY BELINDA VAN DER STOEP & EVA LINE DE BOER VERKADEFABRIEK – CLUBZAAL DO 22 MAART 21.00U / VR 23 MAART 21.00U / ZA 24 MAART 21.00U

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 6

JUDITH CLIJSTERS

’ fd o o h het van e o m d o o d t ‘Het lichaam word Choreograaf en danser Judith Clijsters, opgeleid aan de Northern School of Contemporary Dance in Leeds, Groot-Britannië, is iemand die graag observeert en analyseert.

Door te kijken naar mensen en naar onze leefgewoonten peilt ze wie we zijn en welke kant het op gaat met de wereld. Met haar voorstelling op Festival Cement, ‘Bored To Death’, roept ze ons op ons lijf niet te vergeten.

Judith Clijsters: ‘Ons werk en ons leven spelen zich meer en meer af in ons hoofd. We zitten achter computers, smartphones en andere schermen en hebben werk dat fysiek weinig van ons vraagt. En als we dan gaan ontspannen, is dat vaak op een manier waarbij het lichaam ook weer passief blijft: Netflix kijken op de bank, bijvoorbeeld. Ik vraag mij af of we ons er wel voldoende bewust van zijn dat we ons lichaam in feite de hele dag in slaap houden.’

‘Ik ben mezelf gaan tracken en het aantal uren dat ik zit gaan bijhouden. Ik ben een danser natuurlijk, maar dan nog zat ik op een goede dag toch nog drie tot vier uur. Maar er waren ook dagen met vergaderingen, waarop ik wel acht tot tien van mijn actieve uren zittend doorbracht. Dat is veel. En het is voor veel mensen dagelijkse kost. Daartegenover zie je in sportscholen mensen als gekken fanatiek aan het bewegen, vaak met apparaten of opgezweept door pompende muziek. Zo smijten we ons lichaam van het ene extreme in het andere, alsof we in een uur tijd al dat zitten moeten compenseren. Niet vanuit de gedachte dat je je daarmee weer oplaadt, maar eerder vanuit een schema gedacht: dit moet ik vandaag ook nog even doen. Bovendien brengt die fitnesshype ook weer een aantal andere eisen met zich mee, zoals de verwachting om er op een bepaalde manier uit te moeten zien, wat de druk op de geest ook al niet verlicht.’

‘Te midden van de huidige epidemie van burn-outs zag ik die twee ogenschijnlijk tegengestelde gedragspatronen en

kwam ik tot deze conclusie: als we ons lichaam zo weinig uitdagen, zo weinig aan lichamelijke expressie doen en ons hoofd voortdurend zodanig overbevragen dat het overkookt, dan leidt dat haast onvermijdelijk tot een burn-out of een bore-out. We laten te weinig plezier toe in ons bestaan als we de uitlaatklep van het bewegen niet gebruiken. Het lichaam wordt doodmoe van het hoofd en de twee gunnen elkaar geen ruimte.’

‘Ik kon daar niet meer naast kijken. En daarbij vind ik het ook zo erg voor dat lichaam. Je kunt zoveel genot halen uit beweging! Ik hoef niet van iedereen een sportman of -vrouw te maken, hé.

Iemand die niet zo sportief is, kan ook gaan wandelen of tuinieren. Het gaat erom dat je zorgt dat je lijfelijke ervaringen opdoet. Spontaniteit, speelsheid, alertheid, impulsen voelen en daarop reageren: het lichaam moet alert blijven om ervoor te zorgen dat het hoofd ook fris blijft en anders kan denken. Anders stagneren je gedachten, iets waar je vervolgens weer niet actiever van wordt.’

‘Naast die alertheid gaat het ook om wendbaarheid en kracht; je krijgt last van je lichaam als je het niet soepel en sterk houdt. Je wordt minder goed in balans, je valt eerder. De wendbaar-

heid van je brein hangt daar direct mee samen. En op een heel basaal niveau gaat het ook om zuurstof. Door te bewegen breng je meer zuurstof naar je brein – een levensbehoefte. We beperken onszelf in allerlei opzichten als we te weinig variëteit aan lichamelijke ervaringen krijgen. Via ons lichaam ontvangen en geven we informatie, we nemen waar via onze zintuigen. Wat als we het contact met ons lichaam en die zintuiglijkheid geen ruimte en aandacht geven?’

‘Als de relatie tot onszelf enerzijds zo belangrijk is, maar anderzijds zo onder druk staat, wat betekent dat dan voor relaties en interacties met anderen?

Voor mijn voorstelling wilde ik die gedachten over levenskwaliteit in samenhang met het brein en de body vangen.

Ik toon wat we aan het doen zijn en zoek naar een uitweg via het lichaam.’

Wendy Lubberding

BORED TO DEATH JUDITH CLIJSTERS VERKADEFABRIEK - MATZER DO 22 MAART 21.00U / VR 23 MAART 19.00U / ZA 24 MAART 17.00U

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 7

TO BOOK OR NOT TO BOOK We vroegen aan jonge makers en festivalmedewerkers welk boek, fictie of non-fictie, hen erg geraakt heeft en dat ze graag willen tippen aan andere bezoekers.

Circusmaker Michiel Deprez tipt ‘Walden’ van Henry David Thoreau.

Ik heb Walden voor het eerst gelezen in de zomer toen ik zestien was en net een heel woelige periode achter de rug had. Het was heel mooi weer en ik was tevreden omdat ik niet meer terug naar school zou gaan, ik had de school en mijn ouders zo ver gekregen dat ik vanaf dan thuisstudie zou doen. Zonder twijfel is die context een belangrijke reden waarom het verhaal van iemand die zich afkeert van de maatschappij mij zo aansprak. Wat ik toen meenam uit het boek is vooral een boodschap van individualisme en verantwoordelijkheid nemen voor je eigen levenspad.

Pas tien jaar later las ik het boek een tweede keer. Op dat moment zag ik in hoe eenzijdig mijn lezing van toen was.

Thoreau was ook heel positivistisch ingesteld. Het grootste deel van zijn boek is een ode aan zijn omgeving: het bos, de dieren, de vijver en de mensen die er kwamen. Deze keer kon ik het veel meer in verband brengen met Oosterse filosofie dan met liberalistische ideologie. Er zit een soort extatische verwondering in die enorm aanstekelijk is.

Thoreau was een heel boeiend

persoon, geen goeroe die de waarheid wist, maar iemand die zijn persoonlijke poging om een goed leven te leiden heeft willen delen. Zijn zoektocht en zijn gedachten vormen de inhoud van het boek. Het gaat over filosofische thema’s, maar tegelijk schrijft hij ook kleine anekdotes en verhaaltjes die misschien nóg waardevoller zijn. Een groot hoofdstuk is zelfs gewijd aan een opsomming van wat hij zoal verbruikte om te leven, en in hoeverre hij daarin zelf kon voorzien. Door die veelheid aan thema’s kan je er ook bij verschillende lezingen telkens iets nieuws uit halen.

Ik vind het een echte aanrader. Niet alleen omdat het zo’n invloedrijk boek is, maar vooral omdat het de lezer meeneemt in een aangename solitude aan de rand van Walden Pond.

Michiel Deprez

OPEN ATELIER MARDULIER EN DEPREZ VERKADEFABRIEK – BINNENPLAATS DO 22 MAART 21.45U / VR 23 MAART 21.30U / ZA 24 MAART 21.30U

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Hilde Elbers - Yeah but no but Yeah © Paul Janssen

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | donderdag 22 MAARt 2018 | PAGINA 8

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN I am so many people (Emilie Pos)

PENNENVRUCHT Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent te gast in residentie tijdens het festival. Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag de eerste bijdrage van Lotte Lola Vermeer, rond de vraag ‘Wat zie je?’.

De aanplakmuur in de Verkadefabriek lijkt zich vandaag te mengen met de plaatselijke politiek. Voor de muur staat het bord met ‘Stembureau’ dat hier tijdelijk is gehuisvest. Er zijn weinig stemlokalen die een politieke installatie met bakken zand en poppetjes met protestborden als ‘Fuck Normal’ voor hun ingang hebben. Zouden mensen na het passeren hun stem hebben aangepast?

Zal iemand verward blanco hebben gestemd? Kozen ze voor zichzelf of voor Het beste idee voor iedereen?

Ik hoorde vandaag voor het eerst een politiek neutrale taal waar House of Nouws in hun voorstelling ritueel afscheid van nam. Na een paar zinnen Esperanto blijkt al gauw: er zijn universele gebaren. In welke taal ze ook spreken, ik geloof de acteurs op hun gezichtsuitdrukking. Die bevat vaak meer waarheid dan woorden die ze uitspreken.

In tijden waarop gestemd mag worden, is er meer ruimte voor taal op straat.

Fascinerend zijn namen die lokale partijen dragen zoals Buitengewoon Ongewoon of slogans als ‘Kies beter stem voor Peter!’ of ‘Stemmen kut!’ Mensen

zijn ook uithangborden op openbare plekken. Om nekken hangen kettinkjes met in gouden kapitalen ‘feminist’. Aan een tas bungelt Kipling-aap Penny. Ik zie t-shirts met ‘Power’ en met ‘Osdorp’.

Zou hun uiterlijk congrueren met de stem die ze vandaag in hokjes uitdragen?

In het universum van Don’t We Deserve Grand Human Projects That Give Us Meaning? beginnen ze met een schone lei. Twee mannen staan in een blanco vlak dat ze met bordkartonnen afbeeldingen vullen. Een stem benoemt de borden. Een brein wordt idea en zo geeft de stem de wereld betekenis.

Welke woorden heb ik vandaag gecommuniceerd? Wat heeft mijn gezichtsuitdrukking gezegd en zou ik dat zelf onderschrijven? Als ieder beeld een woord is dan beschreef de stem mij vandaag misschien met het woord: verwondering.

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy June Ijsselmuide

DAGKRANT VRIJDAG 23 maart

WAT IS ?

D I E H N SCHOO Pag 3-5

BART VAN DE WOESTIJNE er staat een paard in de zaal

pag 6

SILKE HUYSMANS & HANNES DEREERE ontmijnen een ramp in Brazilië

Pag 8

JEROEN NISSEN maakte een nieuw portret van Belinda

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 2

Wij/De Slashgeneratie Acteur/Theatermakers/Schrijver/Muzikant/ Initiatiefnemer/… / ? / * /

WIST JE DAT?

Omdat één discipline niet genoeg lijkt/ Omdat we gulzig zijn/ Omdat we niet weten wat we willen worden/ Omdat we niet weten wat we kunnen worden/ Omdat we bang zijn dat we niet genoeg worden/ We zijn in ieder geval constant bezig met worden/ Al weten we niet waar we mee bezig zijn/ Hopelijk word het wat/ ?/ We specialiseren in veelzijdigheid/ We specialiseren in niet-specialiseren/ We zijn overal goed in/ We zijn nergens de beste in/ We willen overal de beste in zijn/ We zijn nergens goed in/ We zetten overal op in/ We zetten nergens op in/ We rijden op drie paarden tegelijk/ Balanceren ertussen/ Proberen paard te leren rijden/ Niemand weet wat paardrijden inhoudt/ Paardrijden is een sport die constant in verandering is/ Paardrijscholen zitten in een overgangsfase/ Paardrijden is een veel breder begrip dan het vroeger was/ Wij wisten niet eens wat paardrijden inhield voor we naar de paardrijschool gingen/ Laat staan hoe het te innoveren/ Gelukkig leren we relatief snel/ Paardrijden 2.0/ Paardrijden reinvented/ Multidisciplinary performance paard/ Is rijden op een koe ook paardrijden/ Waarom zou je het begrip paardrijden beperken tot het rijden op een paard/ Paardrijden is achterhaald/ Dood aan alle paarden/ Paardrijden is een ambacht/ Save the horse/ “My kingdom for a horse!”/ “mijn fokking kroon voor maar een paard!”/ Ambacht is een ambacht/ Save het ambacht/ Reinvent ambacht/ Ambacht 2.0/ \We specialiseren in veelzijdigheid/ We specialiseren in niet-specialiseren/ Paarden zonder oogkleppen/ “Zij die zeker weten wat ze willen worden, rechter/zeeman/boekhouder/winkelier, die zúllen dat ook worden. Dat is hun straf. Zij die niet weten wat ze willen worden, die elke dag onzeker blijven over wie ze zijn, die zijn vrij om nooit iets te worden.

Dat is hun beloning.”

Er maar liefst 350 verschillende soorten paarden zijn? De darmen van paarden wel 25 meter lang zijn? Ze 35 liter water per dag kunnen drinken? Paarden niet kunnen overgeven?

Ze staand kunnen slapen? Ze geen boterbloempjes eten omdat ze daar ziek van worden? De voornaam van onze hoofdredacteur, Filip, in het Grieks zoveel betekent als ‘paardenliefhebber’ en hij dit daarom allemaal weet?

TAFELREDE We sloegen in de vorige dagkrant de bal even mis: de tafelrede van Evanne Nowak is vandaag en niet gisteren, zoals we foutief schreven.

Omdat we ieder zijn moment van glorie gunnen toch nog even een shout-out naar Jasper Delbecke die gisteren tafelde en taterde over het documentaire in de kunst, naar aanleiding van Mining Stories. Vandaag hebben we dus Evanne Nowak te gast, over de voorstelling Voor we mensen werden van Bart van de Woestijne. Met als centrale vraag: wat zegt ons dierbeeld over ons mensbeeld? 18.00U-18.45U in De Kas!

DE CIJFERS

Oscar Wilde / Shakespeare/ Tom Lanoye/ Simme Wouters

VRIJDAG 23 MAART 18.00

17.00

leT op! epAsT pRoGRAMMA AANG 19.00

20.00

21.00

De WeRfplAATs pReseNTATIe 20:15 - 20:45 VeRkADefAbRIek cAbAReTfIRMA

elysIA Mc MulleN & eVANGelos bIskAs V IN seARch of A TITle 21:00 - 21:30 VeRkADefAbRIek kleINe zAAl lNp

* = pReMIèRe ** = NeDeRlANDse pReMIèRe lNp = lANGuAGe No pRobleM es = eNGlIsh spokeN

22.00

fesTIVAlhART 16:30 - 01:30 VeRkADefAbRIek - fesTIVAlhART MeeT up: WeRelDVeRbeTeRAARschAp 15:00 - 17:00 TRAMkADe WeRkWAReNhuIs

boRDJe ceMeNT 17:30 - 19:30 VeRkADefAbRIek - fesTIVAlhART TAfelReDe 18:00 - 18:45 check INfobAlIe bART VAN De WoesTIJNe VooR We MeNseN WeRDeN 17:00 - 18:00 VeRkADefAbRIek GRoTe zAAl

JuDITh clIJsTeRs boReD To DeATh 19:00 - 19:45 VeRkADefAbRIek MATzeR kARlIJN hAMeR zoG 19:00 - 19:50 TRAMkADe kAAIhAlleN

es

es

sIlke huysMANs & hANNes DeReeRe MINING sToRIes 19:00 - 19:50 TheATeR ARTeMIs beNeDeN DooRlopeND pRoGRAMMA: VRAAG NAAR De publIeksMoMeNTeN bIJ De INfobAlIe lIps&kNobel A lITTle upseT VeRkADefAbRIek - hAl lNp MARDulIeR eN DepRez opeN ATelIeR VeRkADefAbRIek - bINNeNplAATs lNp | schRIJfVeRblIJf VeRkADefAbRIek - fesTIVAlhART

TuRbuleNTIe III booI kluIVING +sIlke VAN kAMp & Mees WAlTeR 21:00 - 22:00 pAND 18 - zAAl MARDulIeR eN DepRez opeN ATelIeR kARlIJN hAMeR 21:30 - 22:00 zoG VeRkADefAbRIek 21:00 - 21:50 bINNeNplAATs lNp TRAMkADe kAAIhAlleN es belINDA VAN DeR sToep & eVA lINe De boeR fRozeN beAuTy 21:00 - 23:00 VeRkADefAbRIek - clubzAAl

MINING STORIES: 13 projectieborden 12 kruisjes op de vloer (3 rode, 2 gele, 2 oranje, 5 witte) 8 pedalen aan Silkes voeten (7 voor stemmen, 1 voor muziek) 1 performer met 1 vel papier

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Lotte Lola Vermeer, Simme Wouters | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloakture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype. com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 3

BART VAN DE WOESTIJNE

, activistische een g b he k ‘I ’ a d en g a le ë istenti x e een maar

ehuurde ing de is Het k. brie efa kad Ver de van zaal de in d paar Er staat een de ‘Voor we merrie van Bart van de Woestijne, die ons in het ontroeren en dier, mens tussen ing oud verh de over feren oso fil laat ’ den mensen wer en over onze eigen sterfelijkheid.

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 4

Tijdens de vorige speelreeks op Theater Aan Zee in Oostende werd er een Belgische merrie gecharterd, hier op Cement maakt het originele paard dat bij de première in Frascati was haar comeback op de planken. Bart is wat zenuwachtig, omdat hij niet kan repeteren en dus niet goed weet hoe het paard op het Bossche publiek zal reageren. ‘Paarden zijn heel emotionele dieren’, vertelt hij. ‘Ze merken het als ik zelf zenuwachtig ben. Dus probeer ik voor iedere voorstelling wat tijd samen met hen door te brengen, voor zoverre je echt contact kan maken.’

Waar ligt de kiem van ‘Voor we mensen werden’?

Bart: ‘Als ik naar een paard of een koe in de wei kijk, vraag ik me vaak af wat er in het hoofd van zo’n dier omgaat. En dan moet ik toegeven dat ik er echt geen idee van heb. Maar het fascineert me alleszins enorm. Met het publiek wil ik die denkoefening doen: we kijken een uur lang, zonder afleiding, naar een paard en proberen ons voor te stellen hoe het is om een dier te zijn, wat we van zo’n dier kunnen leren en wat de manier waarop we over dieren denken ons vertelt over ons mensbeeld.’

Heb je veel research gedaan?

‘Ik heb veel gelezen, zowel wetenschappelijke teksten als filosofische boeken over onze verhouding tot dieren. Daar heb ik onder meer uitgehaald dat dieren zich alleen bewust zijn van de nabije wereld waarin ze zich bevinden. Dat heet de umwelt van een dier. Bij een teek is dat de grasspriet waarop hij zit te wachten, bij een paard is dat zijn stal of wei. Een mens heeft natuurlijk een veel groter bewustzijn van de wereld. Die verschillende werelden vind ik interessant. Tegelijk vind ik ook dat wij ons als mensen te veel afzonderen van dieren en doen alsof we de ultieme vorm van evolutie zijn. Achter Voor we mensen werden gaat zeker de gedachte schuil dat we misschien meer dieren zijn dan we zouden willen toegeven.

We schrijven onszelf allerlei menselijke eigenschappen toe, terwijl daaronder heel dierlijke gevoelens zitten. Ik hoop dat de toeschouwers zich meer in het paard zullen herkennen dan ze hadden verwacht. Zelf vind ik het ook interessant om na te denken in hoeverre ik op een dier lijk of er zelf een zou willen zijn. Met name hoe dieren omgaan met hun eigen dood en sterfelijkheid, daar ben ik jaloers op. Wij mensen worstelen daar allemaal in meer of mindere mate mee, terwijl dieren zich daar veel minder zorgen over maken.’

Waarom werk je met een paard op het podium en niet met een ander dier?

‘Een belangrijk idee dat ik in de voorstelling wilde, is dat je ontzag moet voelen voor het dier. Dat lukt bij een paard erg goed, omdat het groot en sterk is en tegelijk zo rustig. Een paard is ook een edel dier, wat het publiek meer uitnodigt om zich ermee te vereenzelvigen dan wanneer er een varken staat. Dat op zich zegt al veel over ons mensbeeld, natuurlijk.’ (lacht)

Je hebt nog wetenschappen gestudeerd en een jaar geneeskunde gevolgd. Hoe werkt die achtergrond door in jouw kunstprojecten?

‘Ik denk dat ik er een nuchterheid en wetenschappelijk denken aan over heb gehouden. In Voor we mensen werden probeer ik zo objectief mogelijk te vertellen en zoveel mogelijk aan de kijker over te laten wat hij of zij op het dier projecteert.

Mijn fascinatie voor thema’s als de dood en het aftakelende lichaam komt ook voort uit dat jaar geneeskunde, al werd de dood daar toch eerder op een klinische manier behandeld.

Hoe in celbiologie alles op een minuscuul niveau op elkaar inwerkt, dat is haast onvatbaar. In mijn werk als theatermaker probeer ik ook onbegrijpelijke zaken op te zoeken, maar daar dan ook een gevoelslaag aan toe te voegen. Ik wil niet enkel rationele denkoefeningen maken. Het is altijd zoeken hoe je de vertaalslag maakt van een wetenschappelijk of filosofisch onderzoek naar het theater. Ik hou er niet van om in voorstellingen je kennis te etaleren of je publiek iets te leren. Dat voelt ongelijkwaardig aan en klopt voor mij niet. Ik hoop dat mijn werk een gesprek oplevert en dat ik daardoor zelf ook weer gevoed word.’

Je ziet nog wel meer jonge makers, zoals BOG. en De Nwe Tijd met hun ‘Heimat’-reeks, die in hun stukken een poging doen om grote, haast ongrijpbare thema’s te behandelen. Een soort teken van de tijd?

‘Je ziet het inderdaad veel, net als de poging om de werkelijkheid te ordenen. Het heeft te maken met grip proberen krijgen op die grootse thema’s, denk ik. Voor mij, maar ik denk ook voor veel generatiegenoten, is het collectieve aspect erg belangrijk. Samen nadenken met je publiek kan troostrijk zijn.

Dit soort theater is dan een reactie op onze steeds individualistischer wordende tijd. Al heb ik zelf niet echt een activistische agenda, eerder een existentiële. Ik vind dat we het veel te weinig met elkaar hebben over grote thema’s, zoals de dood. We denken daar allemaal wel eens over na, als we

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 5 ’s nachts in bed liggen en het licht hebben uitgeknipt. Maar waarom doen we dat zo weinig samen? Laten we meer met elkaar praten, ook als we de antwoorden niet weten.’

Vorige zomer spande je een rechtzaak aan tegen de dood. Hoe kijk je daar nu op terug?

‘Dat is een project dat ik samen met Eva Knibbe heb opgezet.

Eva en ik vinden elkaar in de poging om ongrijpbare dingen te vatten, met de dood als meest ultieme voorbeeld daarin. Deze rechtszaak tegen de dood was vooral bedoeld als denkoefening, eerder dan of het ons wel of niet zou lukken om de dood te laten veroordelen. Daarvoor was het belangrijk dat het echt was en dat het niet aanvoelde als een theaterstuk. Tijdens de zitting waren veel mensen in de war. Het vond plaats in een echt justitiepaleis, de rechters waren echt en de getuigenissen waren dat ook. Dat heeft ervoor gezorgd dat veel mensen er diep over na gingen denken. In die zin heeft het project zeker bereikt wat we wilden. In Nederland zijn we er niet in geslaagd om de dood terecht te stellen. De rechters stelden dat ze zich niet bevoegd voelen om er een uitspraak over te doen. Ze deden dat onder “hoogste ressort”, wat betekent dat je niet in hoger beroep kan gaan. In Nederland zijn we dus uitgeprocedeerd. Maar deze zomer gaan we in België een nieuwe rechtszaak aanspannen tegen de dood.’ (lacht)

Zijn er nog andere projecten op komst?

‘Tijdens Oerol en Over het IJ ga ik een onderzoek doen voor een nieuwe denkoefening, dit keer over wat “het zelf” betekent. Als ik zelf in de spiegel kijk, voel ik eenzelfde soort onbegrijpelijkheid als bij het kijken naar een dier. Ben ik dat?

Zit mijn ik dan in dat lichaam? Of ben ik een soort sociaal construct van hoe anderen mij zien en besta ik alleen maar in interactie met anderen? Dat wil ik uitzoeken met het publiek, door hen een uur lang, alleen, naar zichzelf te laten kijken in een spiegel. De vraag daarbij is: kan je samenvallen met je spiegelbeeld of los je langzaam op als niemand je ziet?’

Hoe staat het trouwens met jouw eerste scenario voor een langspeelfilm?

‘Het scenario is klaar, nu is het afwachten. Het verhaal gaat over een jongen die in het begin van de film op het punt staat om zelfmoord te plegen, tot hij te horen krijgt dat zijn vader terminaal ziek is. De film maakt een dubbele beweging: terwijl de vader vecht om in leven te blijven maar uiteindelijk euthanasie aanvraagt en overlijdt, zweert de jongen door zo dicht bij zijn vader te staan zijn zelfmoordpoging af en leert hij weer van het leven te houden. Dat lijkt nu alsof het een hele zware film zal worden, maar ik geloof dat zwaarte altijd onlosmakelijk verbonden is met lichtheid. Dat probeer ik ook in mijn theaterwerk: door samen na te denken over een zwaar thema, verlicht je dat ook.’

Je werkt al enkele jaren als artistiek assistent van Dries Verhoeven.

Wat leer je van hem? En omgekeerd: wat breng jij binnen in zijn werk?

‘Dries werkt altijd heel concessieloos. Hij kan hele pure gedachten uitwerken. En toch maakt hij toegankelijke projecten, waarbij een publiek op zichzelf gaat reflecteren. Het werk kijkt eigenlijk terug naar jou. Als toeschouwer sta je actief in zijn werk en ben je er onderdeel van. Dat vind ik heel inspirerend.

Als artistiek assistent help ik de ideeën mee uit te werken, maar tegelijk hou ik ook afstand, omdat Dries uiteindelijk de

maker is en ook ruimte moet hebben om er zelf na te denken.

Het helpt dat ik zelf ook maker ben om dat creatieproces goed aan te voelen. Voor mezelf levert dat ook veel op: Dries en ik voeren interessante gesprekken over wat kunst zou moeten doen, hoe je met festivals omgaat, hoe je een voorstelling telkens weer aanpast aan een nieuwe locatie en context… Ik probeer het werken voor Studio Dries Verhoeven te balanceren met mijn eigen projecten, maar soms lukt dat niet. Dan werk ik overdag voor Dries en ’s nachts voor mezelf. (lacht) Maar al bij al is het heel fijn dat ik niet altijd zelf de enige maker ben. Het is in ons vak zo makkelijk om in je eigen cocon te kruipen, terwijl je zoveel van een ander kan leren en in elkaars zoektocht kan herkennen.’

‘Dries is in zijn werk wel meer politiek geëngageerd dan ik.

Wat ik zo mooi aan hem vind, is dat hij, ook al is hij zo scherp en politiek, zijn vinger op de tijd legt en er zelf geen uitspraak over doet. Hij maakt werk waar je zelf bij moet nadenken, maar dat daarnaast ook een hele ervaring is om te beleven. Dat is wat ik ook probeer met mijn voorstellingen: naast een collectieve denkoefening moeten ze ook echt een ervaring zijn.’

Filip Tielens

VOOR WE MENSEN WERDEN BART VAN DE WOESTIJNE VERKADEFABRIEK – GROTE ZAAL VR 23 MAART 17.00U / ZA 24 MAART 19.00U

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 6

Silke Huysmans en Hannes Dereere

’

zen ij w te er g vin e d met k elij g o m ‘We proberen zo weinig

De Gentse theatermakers Silke Huysmans en Hannes Dereere hebben een ingenieuze manier gevonden om met slechts een performer op de vloer een waaier aan perspectieven te presenteren. Zo appelleren ze aan de verbeeldingskracht van hun kijkers.

Vandaag en morgen kun je ‘Mining Stories’ nog zien op Festival Cement. Silke en Hannes vertellen waarom je dat moet doen.

Silke: ‘Onze samenwerking is vier jaar geleden begonnen, toen ik mijn masterproef maakte aan de dramaopleiding van het KASK in Gent. Hannes studeerde Theaterwetenschappen aan de Universiteit Gent en is mij daarbij komen helpen.’

Hannes: ‘Het was de bedoeling dat we een keer zouden samenwerken, maar dat werd twee keer, en toen drie keer…’

Silke: ‘We bleven elkaar opzoeken. We deelden een interesse voor dezelfde thematieken en een manier om ons werk en de onderwerpen te benaderen.

We waren beiden geïnteresseerd in geschiedenis en in landschappen. We hebben toen samen een aantal kleinere locatievoorstellingen gemaakt. Twee jaar na ons afstuderen, in 2016, begonnen we te werken aan Mining Stories.

Dat is onze eerste voorstelling in de zaal geworden.’

Hannes: ‘Ons locatiewerk werd al steeds sterker documentair; we deden interviews en verwerkten die in de voorstellingen. Bij Mining Stories zijn we echt die weg ingeslagen. We zochten uit wat de mogelijkheden zijn van zo’n documentaire insteek en hoe die zich laat vertalen naar een theatrale vorm.

Sowieso komt in ons werk de vorm na de inhoud.’

Silke: ‘We beginnen ons maakproces altijd met een lange periode van inhoudelijke research waarin we boeken lezen, informatie verzamelen, filmbeelden maken en interviews afnemen. En na die periode, die makkelijk vier of vijf maanden kan duren, kristalliseert zich de vorm langzaam uit.’

Hannes: ‘Mining Stories gaat over een mijnramp die op 5 november 2015 gebeurde in Minas Gerais in Brazilië. Dat is 15 kilometer van de plaats waar Silke in haar jeugd heeft gewoond. Het is een van de grootste mijnrampen ooit, maar in het Westen hebben we er nauwelijks iets over gehoord.’

Silke: ‘Maar op zich gaat onze voorstelling niet alleen over de mijnramp, dat is meer een case study. Het gaat om bepaalde dynamieken die er bestaan.

We laten de gemeenschap daar aan het woord en verschillende mensen van

buitenaf die er met een wetenschappelijk oog naar kijken. We inventariseren hoe die gemeenschap omgaat met wat er is gebeurd en wat zij vinden dat er moet gebeuren. Willen ze vergeten en zo snel mogelijk verder? Of vinden ze misschien dat het anders moet?’

‘De betrokkenheid van de westerse wereld bij de ramp komt ook aan bod. Er wordt in Brazilië zoveel ijzer ontgonnen omdat wij hier zoveel grondstoffen consumeren. Die grote productie leidt tot enorme hoeveelheden afvalstoffen die worden opgeslagen in bekkens. En dat is hoe de ramp is kunnen gebeuren. De dammen rondom die bassins moeten heel stevig zijn en goed gecontroleerd worden. Daar is het misgegaan: er is een dam doorgebroken en daardoor is er vijftig miljoen kubieke liter gif in het milieu gekomen.’

Hannes: ‘In de voorstelling proberen we zo weinig mogelijk met de vinger te wijzen. Doordat wij mensen in Brazilië kennen, werd ons duidelijk dat het niet zo eenvoudig is om een schuldige en de slachtoffers aan te wijzen. Heel veel mensen zijn afhankelijk van de mijnen.

Negentig procent van het inkomen van de stad Mariana is afkomstig uit de mijnbouw. Dat maakt het enorm moeilijk om iets aan de situatie te veranderen.’

‘We hebben heel veel betrokkenen, wetenschappers en activisten gesproken, zowel in Brazilië als hier in Europa. De voorstelling bestaat alleen uit de audio van die interviews die Silke live op het podium mixt. Hoewel de stemmen individueel werden geïnterviewd, gaan ze toch met elkaar in dialoog. Zo wordt het een discussie die elke keer een nieuwe laag krijgt. We willen tonen wat de verschillende perspectieven zijn, en dan is het aan de toeschouwer om al die puzzelstukjes samen te leggen. Wij tonen wat er is gebeurd en wat de perspectieven daarop zijn en laten die informatie los op de verbeelding van de toeschouwer.’

Wendy Lubberding

MINING STORIES SILKE HUYSMANS & HANNES DEREERE THEATER ARTEMIS – BENEDEN VR 23 MAART 19.00U / ZA 24 MAART 19.00U

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 7

TO BOOK OR NOT TO BOOK

We vroegen aan jonge makers en festivalmedewerkers welk boek, fictie of non-fictie, hen erg geraakt heeft en dat ze graag willen tippen aan andere bezoekers. Booi Kluiving, te zien in Turbulentie III, tipt ‘12 Rules for Life’ van Jordan B. Peterson.

‘Voor mijn voorstelling KEK waarmee ik op Festival Cement sta, heb ik onderzoek gedaan naar het rechts-radicale denken en de redenen waarom jongeren radicaliseren. Ik wilde buiten mijn eigen linkse bubbel kijken en zonder vooroordeel proberen na te gaan wat er daarbuiten nog meer is. Na boeken van Geert Wilders en Thierry Baudet stuitte ik op een werk dat echt is blijven hangen: 12 Rules for Life van Jordan B. Peterson. Dat boek zet zeer rationeel en helder een manier van denken uiteen. Voor jongens van mijn generatie is de wereld zo dubbel en chaotisch.’

‘Peterson, een academicus die sterk tegen het postmodernisme en de linkse ‘social justice war’ is gekant, houdt het op het eerste oog praktisch met zijn twaalf regels. Maar hij onderbouwt ze met morele, wetenschappelijke, religieuze en ethische argumenten waardoor ze

een veel breder kader krijgen.’

‘Zo zegt hij bijvoorbeeld: sta rechtop.

Want als je rechtop staat, straal je uit dat je sterk bent. Dat plaatst je in hoger aanzien en dat geeft je meer serotonine. Daardoor voel je je beter en gaan de dingen je gemakkelijker af.

En dus heb je meer succes. Of: ruim je kamer op. Want een opgeruimd huis is een opgeruimd hoofd. Je ziet de dingen helderder en het geeft je meer recht om uitspraken te doen over de chaotische wereld.’

‘Zo kan ik uren doorgaan. Het is echt een boek dat mij goed weet uit te leggen hoe ik orde kan scheppen in de chaotische wereld. Bij dit boek voelde ik: hier heb ik echt iets aan, terwijl ik uit de tegenovergestelde hoek kom.’

Wendy Lubberding

TURBULENTIE III - DOUBLE BILL BOOI KLUIVING / SILKE VAN KAMP & MEES WALTER PAND 18 - ZAAL VR 23 21.00U / ZA 24 MAART 17.00U

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Sabine Molenaar - A Moment © Robert Benschop

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | VRIJdag 23 MAARt 2018 | PAGINA 8

FROZEN BEAUTY (BELINDA VAN DER STOEP & EVA LINE DE BOER )

PENNENVRUCHT Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent te gast in residentie tijdens het festival. Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag de tweede bijdrage van Lotte Lola Vermeer, rond de vraag ‘Wat zie je?’

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN

In den beginne was er niets.

Een zwarte ruimte. Verwachtingen.

En toen was er licht.

Een man houdt zijn arm omhoog en laat zich in zijn oksel kijken. Een vrouw twijfelt of ze haar hand in de zijne moet leggen.

Iemand begint zijn hoofdharen te tellen.

Wikipedia zegt dat ‘in den beginne’ in het Hebreeuws ‘bereshit’ is. Ik app deze info naar iemand die het grappig vindt.

Een vrouw met een rood aangeslagen hoofd haalt haar schouders op nu een man op de grond voor haar voeten zijn onderbroek uittrekt en haar aan probeert te kijken.

Schoenen, onderbroeken met koekjes, een glittertopje: ze liggen als hoopjes, als obstakels op de grond.

We proberen met telefoons beelden vast te leggen. We proberen grip te krijgen, betekenis te geven. Het stof op de zwarte grond lijkt in dit licht een sterrenstelsel.

In de verdubbeling kijken we om ons heen en zien we dat we mensen zijn.

In een parallel universum staren men-

sen een uur naar een paard. Het paard staart terug.

Hier wordt in full HD huid tot behang.

Het roze vlees lijkt zich eindeloos uit te strekken als een landschap. Een vlezig vergezicht. Baardharen worden bossen.

Neuzen worden heuvels. Op sommige bovenlippen kun je prima kamperen.

Lichamen laten zich lezen. Er staat: we zijn allemaal stof.

Ik app: hey, hoe zat ’t ook weer met dat wij sterren zijn? Ik krijg een voicebericht over protonen, helium, fosfor etc.

We blijken dode sterren te zijn. Als ik er meer over wil weten mag ik altijd bellen.

Iedere twee weken hebben we volledig nieuwe huidcellen. Ze klitten met grijze massa samen onder een muf matras.

We sluiten onze ogen. We worden door een stofzuiger opgezogen.

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy June Ijsselmuide

DAGKRANT L A R E T A A E H C T I RAD

ZATERDAG 24 maart Pag 3-5

WOUTER HILLAERT EN SANNE NOUWS kan theater de wereld redden?

pag 6

Elysia Mc Mullen & Evangelos Biskas V ping-pong between music and movement

Pag 8

DAG DRAMATURGIE Dramaturgen van nu bevragen die van gisteren

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 2

COLUMN FILIP TIELENS

TELEX

HUIS MET CEMENT

Kennen jullie het sprookje van De Drie Biggetjes nog? Op een dag zegt moeder varken dat het tijd wordt dat haar drie kinderen voor zichzelf leren zorgen en stuurt ze hen het bos in. Het eerste biggetje bouwt een huisje van takken en stro en gaat daarna lekker zwemmen en spelen.

Het tweede biggetje is wat langer in de weer met zijn huisje van hout, dat meer bescherming moet bieden tegen de grote boze wolf. Maar het is pas varkentje nummer drie dat zich echt ‘Big De Bouwer’ mag noemen, met zijn robuuste en veilige huis van steen.

Welke omgeving ze voor zichzelf bouwen, hebben jonge podiumkunstenaars deels zelf in de hand. Zoals bij House of Nouws kunnen ze een stevige constructie op poten zetten, met veel deuren die zorgen voor een vlot verkeer van medewerkers. Of ze bouwen een hut van osb-platen, zoals Mardulier en Deprez in hun open atelier op de binnenplaats. Of een stal van stro, zoals Bart van de Woestijne in de grote zaal (weliswaar voor zijn paard). Maar zelfs huizen met de beste bakstenen zijn niets zonder een vleugje cement. Zonder plekken voor presentatie of productie vallen (jonge) theatermakers om als kaartenhuisjes in de wind.

Deze negen dagen durende festivaleditie van Cement stond als een huis, met kamers voor grote en kleine voorstellingen, salons voor alle contextprogramma’s, bijhuisjes elders in de stad, grote raampartijen die de prille lentezon lieten binnenschijnen en de boze wolven buiten hielden, en flankerende treinsporen die – voor de 356 dagen dat we nog moeten wachten tot de volgende editie – de verbinding maken van dit veilige huis naar de rest van de wereld.

En toen kwam er een varkentje met een lange snuit en was Festival Cement uit.

ZATERDAG 24 MAART 18.00

17.00

* = pREMièRE ** = NEDERlANDsE pREMièRE lNp = lANGuAGE No pRoblEM Es = ENGlish spokEN

19.00

20.00

21.00

22.00

DE WERfplAATs pREsENTATiE 20:15 - 20:45 vERkADEfAbRiEk cAbARETfiRMA

ElysiA Mc MullEN & EvANGElos biskAs v iN sEARch of A TiTlE 21:00 - 21:30 vERkADEfAbRiEk klEiNE ZAAl lNp

fEsTivAlhART 16:30 - 01:30 vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlhART boRDjE cEMENT 17:30 - 19:30 vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlhART

DAG DRAMATuRGiE 11:00 - 16:00 TRAMkADE WERkWARENhuis

juDiTh clijsTERs boRED To DEATh 17:00 - 17:45 vERkADEfAbRiEk MATZER

TAfElREDE 18:00 - 18:45 chEck iNfobAliE Es

GRAvEN DE louTERiNGsbERG 17:00 - 18:15 ThEATER ARTEMis bovEN TuRbulENTiE iii booi kluiviNG + silkE vAN kAMp & MEEs WAlTER 17:00 - 18:00 pAND 18 - ZAAl

DooRlopEND pRoGRAMMA vRAAG NAAR DE publiEksMoMENTEN bij DE iNfobAliE lips&kNobEl A liTTlE upsET - vERkADEfAbRiEk - hAl lNp MARDuliER EN DEpREZ opEN ATEliER vERkADEfAbRiEk - biNNENplAATs lNp schRijfvERblijf vERkADEfAbRiEk - fEsTivAlhART

kARlijN hAMER ZoG 19:00 - 19:50 TRAMkADE kAAihAllEN

Es

silkE huysMANs & hANNEs DEREERE MiNiNG sToRiEs 19:00 - 19:50 ThEATER ARTEMis bENEDEN bART vAN DE WoEsTijNE vooR WE MENsEN WERDEN 19:00 - 20:00 vERkADEfAbRiEk GRoTE ZAAl

bEliNDA vAN DER sToEp & EvA liNE DE boER fRoZEN bEAuTy 21:00 - 23:00 vERkADEfAbRiEk - clubZAAl MARDuliER EN DEpREZ opEN ATEliER 21:30 - 22:00 vERkADEfAbRiEk biNNEN plAATs lNp

Na negen dagen zitten in theaterzalen en achter jouw Bordje Cement in De Kas, is het vanavond tijd om de beentjes te strekken op het slotfeest!

DJ Yoël Bego speelt ten dans.

Van harte welkom! ******************************************** Er is verwarring ontstaan en die helpen we natuurlijk graag uit de weg: het paard in Voor we mensen werden is wel degelijk een echt dier en geen Trojaans paard dat bediend wordt door mensen, zoals het gerucht zich gisteren verspreidde doorheen het festivalcentrum.

Als u het lief vraagt aan Bart en hem zelf ook een streeltje over de bol geeft, kan u de merrie vandaag misschien van dichtbij aanschouwen en komen aaien!

TAFELREDE Muziek en emoties, het lijkt een evident verband. We huilen, roepen, dansen, lachen of headbangen op muziek terwijl we woede, melancholie, blijdschap of verdriet de vrije loop laten. Muziek spreekt de emotionele kant van mensen sterk aan. Maar op welke manier beleven we emoties in klanken? Kan muziek zelf emotioneel klinken? Tomas Serrien brengt helderheid in zijn Tafelrede, van 18.00U-18.45U in De Kas!

HET CIJFER

43

Zoveel vrijwilligers zijn al negen dagen in de weer op Festival Cement.

Ze scannen tickets, vouwen deze dagkrant, zijn zaalwacht en doen nog honderd-en-een andere taken.

Een welgemeende dank u!

COLOFON Hoofdredactie en redactie: Filip Tielens Redactie: Wendy Lubberding, Juicy Dune IJsselmuide | Eindredactie: Esther Bruls | Festivalfotograaf: William van der Voort, (cloakture.com) | Ontwerp: Adam Oostenbrink (misteradamtype.com) | Festival Cement Marketing & Communicatie: Eugenie Verschuren en Sofie de Leede

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 3

Wouter Hillaert & Sanne Nouws

‘Ik hoop dat Geert Wilders uit de kast komt als acteur’

op heel wat gisteren n ko beteraarschap dver de Meet-up Werel vormden er een fictieve deelnemers 0 15 ’n Zo . kenen re g belangstellin ’ die een voorstel olitici ‘p de van een was s uw No Sanne gemeenteraad. . Een gesprek banen e ed go in alles e dd lei lanceerden, Wouter Hillaert en Karl Marx. ks Lin oen Gr , theater het in over engagement

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 4

Wereldverbeteraarschap: het is een van de lijnen in deze editie van Festival Cement. Dat bracht programmamaker Pim Cornelussen bij Wouter Hillaert, bezieler van cultuurtijdschrift rekto:verso en burgerbeweging Hart Boven Hard. Hij werkte de Meet-up van gisteren mee uit. ‘Nu, twee dagen na de gemeenteraadsverkiezingen, zitten we in een soort vacuüm in de stad’, vertelt Wouter. ‘Die ruimte wilden we claimen om met de artiesten op Cement en andere deelnemers een fictieve gemeenschap te vormen en te debatteren over enkele utopische voorstellen voor de “stad” die wij samen vormen.

In het eerste uur spraken we de aanwezigen vooral aan als burger en in het tweede uur meer als artiest, met als doel dat die opsplitsing zou kunnen leiden tot reflecties over de link of het verschil tussen beide.’

Een van de vier voorstellen waarover op de Meet-up gediscussieerd en gestemd werd, was dat van Sanne Nouws.

Zij pleitte ervoor om het Esperanto verplicht te stellen als tweede taal voor iedereen, gelinkt aan haar voorstelling Het beste idee voor iedereen. LIPS&KNOBEL pleitten voor een gefragmenteerde revolutie: zij wilden geen revolutionair idee pitchen, omdat volgens hen iedereen al op zijn of haar eigen kleine dagdagelijkse schaal bouwt aan een betere wereld.

Silke Huysmans en Hannes Dereere (van Mining Stories) lanceerden een voorstel om de geschiedenisboeken te herschrijven en daarin alle verzwegen gruwelen en misdaden tegen de mensheid helder te maken. Dat combineerden ze met een voorstel voor een wettelijk kader voor klimaatschade, zodat bedrijfsleiders en politici makkelijker bestraft kunnen worden.

Maar het voorstel dat het uiteindelijk haalde, kwam van theatermaker en actrice Sachli Gholamalizad: een verplichte inburgeringscursus voor iedere burger, om zo een empathischer mens te worden in deze hyperdiverse maatschappij.

Sanne, hoe geëngageerd vind jij jouw generatie theatermakers?

Sanne: ‘Dat wisselt van maker tot maker, denk ik. Wat je wel ziet, is dat er een grotere interesse is in het collectieve maakproces, een beweging weg van de hiërarchie die er vroeger toch meer was. Een thema als wereldverbeteraarschap is voor mij erg herkenbaar: bij Het beste idee voor iedereen heb ik mezelf heel expliciet afgevraagd: wat kan ik doen?

De voorstelling en de focus op Esperanto kwam voort uit de vaststelling dat mensen steeds meer muren om zich heen bouwen, terwijl we net bruggen moeten bouwen. In het begin van het project vond ik het spannend om een echt bestaande subcultuur als de Esperanto-beweging te belichten, uit angst dat het theater het toch altijd zou verliezen van de wereld.

Maar ik moet zeggen: die werkelijkheid laten binnensijpelen, is me erg goed bevallen. Dit stuk is dus sterk gevoed door kranten en essays die ik las, maar mijn volgende voorstelling kan evengoed weer vertrekken vanuit een roman die minder maatschappelijk geëngageerd is.’

Wouter, merk jij vanuit een uitzoomend perspectief een terugkeer naar meer engagement in het theater bij deze lichting podiumkunstenaars?

Wouter: ‘Ik zie toch een aantal ontwikkelingen die hierop wijzen. Zo tonen steeds meer makers een grote bereidheid om hun eigen autonomie te laten besmetten en in dialoog te gaan met andere perspectieven. Het is niet langer de eigen navel die bepaalt wat het eindresultaat is. Er is een grotere openheid of zelfs een nood om materiaal binnen te krijgen van elders. Meer dan tien jaar geleden kijken makers naar de werkelijkheid en vertrekken ze echt vanuit een eigen onderzoek. Die beweging naar buiten gaat volgens mij gepaard met een lichte stijging van meer documentaire theatervormen.’

Wouter, vanuit welke nood is Hart Boven Hard ontstaan? En hoe gaat het er nu mee?

Wouter: ‘Die burgerbeweging is bijna per toeval opgericht.

Drie jaar geleden zaten we met een vijftigtal mensen uit het maatschappelijk middenveld, wat jullie hier in Nederland de civil society zouden noemen, samen als reactie tegen de nieuwe rechts-liberale regeringen in Vlaanderen en België en alle gedoe rond bezuinigingen dat daar bij kwam kijken.

De nood was groot om met cultuurhuizen, het jeugdwerk, de vakbonden, ecologische organisaties en de sociale sector de krachten te bundelen op een manier die verder gaat dan klagen over je eigen subsidies. Nu kunnen we op dat startmoment nostalgisch terugkijken, omdat er toen echt een prerevolutionaire stemming hing – toch minstens in de hoofden van de mensen. Er heerste een gevoel dat er iets aan het kantelen was. Dat is uiteindelijk niet gebeurt, zoals dat nooit ergens gebeurt. De overtuigingskracht die er bij de start was, voelen we nu minder.’

Ook de kunstensector stapte mee in Hart Boven Hard. Heeft dat geleid tot meer engagement in de kunsten?

Wouter: ‘Dat is dubbel. Je merkt zeker dat heel wat organisaties duidelijker positie durven kiezen in plaats van eeuwig hun neutraliteit te behouden. Zelfs het Antwerpse stadstheater Toneelhuis, waar in de Raad van Bestuur toch heel wat Vlaams-nationalisten zitten, deelde de buttons van Hart Boven Hard uit aan hun publiek. Tegelijk gaat de dagelijkse gang van zaken ook gewoon voort en zie je bij veel artiesten ook een grote weerzin van de klassieke actievormen van de vakbonden, zoals betogingen met plakkaten en stakingen. Ik denk: mocht de cultuursector zich een keer écht engageren om de demonstraties van de vakbonden een andere vorm te geven, dan zou dat een straffe en vernieuwende alliante kunnen zijn. Maar die brug krijgen we binnen Hart Boven Hard nog te weinig gelegd.’

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 5 Zou het helpen als alle theatermakers lid worden van, ik zeg maar wat, GroenLinks?

Wouter: ‘Dat zou pas verontrustend zijn. (lacht) Door activist te worden, heb ik juist de kracht van het theater op een andere manier leren kennen. Goed theater spreekt tot het hart van de mensen, voorbij ideologische overtuigingen. Een speech op een politieke manifestatie kan nooit zo poëtisch zijn, omdat die altijd uitroeptekens en heldere standpunten moet bevatten. De toehoorders weten al wat je gaat zeggen en zijn het daarmee eens. Terwijl als je Johan Heldenbergh in Marx ziet spelen (in Nederland speelt Frank Lammers deze monoloog van Stefaan Van Brabandt, FT), dan weet hij het publiek niet alleen op te zwepen, maar ook te ontroeren. Die impact heb je als activist toch veel minder.’

Is theater dan dé kunstvorm die het meeste impact kan hebben? Of net niet, omdat het zich in vergelijking met andere disciplines toch eerder in de niche en de marge afspeelt?

Sanne: ‘Ik denk dat theater zeker een grote impact kan hebben, net omdat het zo live en zo klein is. Bij Het beste idee voor iedereen waren er een aantal toeschouwers die zelden of nooit naar het theater gaan. In de eerste minuten waren ze wat verdwaald omdat ze niet goed beseften wat er allemaal gebeurde, maar daarna voelden ze dat ze er mochten zijn en stoot je op een kwetsbare belangstelling bij hen. De volgende ochtend zullen ze misschien niet goed weten hoe ze het aan hun collega’s op het werk moeten uitleggen, maar ze zullen alleszins iets meegemaakt hebben.’

Wouter: ‘Ook al zit het theater soms in de hoek waar de klappen vallen, er wordt in onze samenleving nog steeds veel belang aan gehecht. Theater zit in onze genen. Als je een thema hebt dat echt leeft in de gemeenschap en niet enkel bij jezelf, dan kan je als theater heel wat aandacht genereren. Het is opvallend hoe een kleine aanvaring uit het theater (Wouter doelt op de heisa rond NTGent die onder meer Syriëstrijders zocht voor hun Lam Gods-project, FT) dagenlang in de krant kan staan, niet altijd met positief effect op het theater in het algemeen overigens. Het lijkt me vandaag de dag voor een Noord-Zuid-beweging veel moeilijker dan voor een theatergezelschap om zijn boodschap in de media te krijgen.’

Het theater als de plek met de meeste potentie voor engagement, dus?

Wouter: ‘Theater heeft in principe veel potentie, maar er zijn in de praktijk veel drempels. Bij de gecodeerde plekken waar theater plaatsvindt, denken veel mensen toch “dit is niet iets voor ons”, zelfs als die ruimtes supertoegankelijk zouden zijn op financieel en architecturaal vlak. Ik denk daarom dat het theater een beweging naar buiten moet maken. Het gaat minder om “wat” we doen dan om “waar” we het doen. Het is mijn droom om de artistieke strategieën van het theater in te zetten op plekken die niemand als “theater” ziet. Neem nu de politiek. In mijn fantasie geeft Geert Wilders een persconferentie, waarop hij uit de kast komt als acteur en zegt dat alles wat hij de afgelopen vijftien jaar zei en deed gewoon een artistiek project was om Nederland zijn ware zelf te laten inzien.’ (lacht) ‘Ik blijf dromen dat theatrale strategieën zo’n impact kunnen hebben op de maatschappij. Als kunstenaars uit de bevoegde ruimte van de kunst stappen en hun vrijzone inpassen in de werkelijkheid, genereert dat een spannende frictie die iets in beweging kan zetten. Je ziet het nu al bij theatermakers als

Rebekka de Wit en Anouk Nuyens die de CEO van Shell voor de rechter willen dragen, of een regisseur als Milo Rau die tribunalen opzet in Congo. Bij dit soort projecten weten politie en overheden niet goed óf en hoe ze moeten ingrijpen, want het blijft naast activisme toch ook kunst.’

Wat kan er volgens jou nog veranderen, Sanne? Waar droom jij van?

Sanne: ‘Ik maak ook voorstellingen voor kinderen. Daar begint alles, geloof ik. Ik heb het idee dat kinderen in zo’n razend tempo dingen worden afgeleerd. Als maker kan je heel wat redden aan verbeeldingskracht, flexibel denkvermogen, humor en empathie. Mijn eerste kindervoorstelling was misschien een beetje te eng voor sommige kinderen. Er was een meisje dat moest huilen en aan de juf vroeg of alles op het podium echt was of niet. “Het is allemaal flauwekul”, antwoordde de docent. Dat vond ik toch zorgwekkend. Voor mij was het een goede motivatie om die theatrale verwarring te blijven creëren, zodat de docent op een dag als antwoord geeft: “Het is goed dat je dat niet weet meisje, dit is nou theater, misschien hoort het erbij en misschien ook niet.” (lacht) Met jeugdvoorstellingen ook de opvoeders opvoeden, dat is volgens mij iets waar nog veel in kan gebeuren. En verder droom ik dat ieder kind op jonge leeftijd zo’n bijzondere theaterervaring mag meemaken, die een kraantje in hem of haar openzet dat voor de rest van het leven open blijft staan. Zoals dat ook ooit met mij is gebeurd als kind.’

Filip Tielens

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 6

Elysia Mc Mullen & Evangelos Biskas V

re o ef b g vin o m is y d o b the ‘Sometimes ’ it ve o m o t d e d eci d ’ve u o y

Turning improvisation into a presentation with a compelling dramatic arch and executing a score with such alertness to the here and now that it feels fresh every time. That, in a nutshell, is the paradox explored in the show ‘In Search of a TitlE’

by Elysia Mc Mullen and Evangelos Biskas V, who goes by the moniker “V”.

Having danced since childhood in their native Thessaloniki and Dublin, respectively, both moving back and forth between formalized dance training and urban forms, V and Elysia met when they were in the same year at Fontys Dance Academy in Tilburg. The two worked with some of the same choreographers, shifting from physically demanding work with Guilherme Miotto to the theatrical mayhem of Fernando Belfiore.

‘Exploring such different qualities of movement and expression has truly informed our work’, says Elysia. ‘The Fontys Academy encourages students to explore their individuality and to be creative. So alongside my course in Dance Arts in Context I have always been able to create my own work. And V has changed from Contemporary

Urban to Choreography. We’ve worked together on several occasions and I think we click because we have a similar interest in instinctiveness and improvisation.’

‘For In Search of a Title we started from the question what is instinctive behavior, and where does it originate.

Our research period was based heavily on improvisation, which we did with just the two of us, but also in front of an audience. And when it was just us in the studio, the choices we made differed from when there was an audience.

Because other factors come in when people watch you; there’s adrenaline, for instance, which influences how you react.’

V adds: ‘The method became doing one hour of improvs together, getting into a flow, and then letting people in for the second hour and creating something out of that flow. The first hour was all about listening to the body and going for it without judgment. Unexpected and risky. The second hour is more moderated. You have options: you can use material from the first hour, the original instincts which the body remembers.

Or you can listen to your instinct in that

moment. It is similar to automatic writing, which we also did. Sometimes the body is moving before you’ve decided to move it.’

Elysia: ‘Then we brought in the two musicians, Ruben den Brok on keyboards and Isaac Poels on viola, and they had never worked together. But as musicians they are used to improvising.

We wanted to see how we could make them more than just musicians; give them a bigger role by integrating them with what the two of us were doing onstage. Crossing the disciplines.’

V: ‘The effort was to turn two entities into one, to let the music respond to the movement and vice versa. Of course, the musicians aren’t used to using the body, but we wanted them to move with us. Luckily they were both very open and did movement exercises with us, and they let us try to play their instruments. Which was hard. (laughs) It was a good exchange and we found each other in being open and responsive.

Musicians also use their instincts when they play together, there’s a similar sensitivity, which we managed to turn into a group sensitivity.’

Elysia: ‘We became a quartet through this kind of ping-pong effect between music and movement.’

V: ‘The question we get a lot is how much of the show is improvised and how much is choreographed. There is a structured score but within that, there is room to let things happen on the spot.

Isaac, our viola player, said to me that in music there are two extremes, jazz and classical music. Classical music is about trying to play a score like it occurs in the moment, to make it sound spontaneous. And with jazz there’s a lot of improvisation which, when it’s done well, sounds like it was written down.

We have tried to create the same kind of paradox.’

Wendy Lubberding

IN SEARCH OF A TITLE ELYSIA MC MULLEN & EVANGELOS BISKAS V VERKADEFABRIEK – KLEINE ZAAL ZO 24 MAART 21.00U

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 7

DAG DRAMATURGIE

Beste dramaturgen van gisteren,

De dramaturgen van morgen bevragen de dramaturgie van vandaag in deze brief aan de dramaturgen van gisteren. Deze tien vragen vormen een opmaat voor de debatten op de Dag Dramaturgie vandaag.

Hoe gaan we om met traditionele werkvormen en instituten in fluïde tijden?

Zijn de dramaturgen van gisteren, de geïnstutionaliseerde dramaturgen, zo oud en vastgeroest dat zij de veranderende werkwijze/rol van de dramaturg van morgen niet zien?

Hoe gaat de dramaturg van gisteren om met zijn of haar machtspositie?

Waar vindt de vereniging van dramaturgen plaats?

Waarom komen de dramaturgen van morgen en de dramaturgen van gisteren zo weinig structureel samen?

Waar zijn de leertrajecten voor de dramaturgen van morgen bij de dramaturgen van gisteren?

Wil de dramaturg van gisteren wel leren van de dramaturg van morgen?

Wil de dramaturg van morgen wel leren van de dramaturg van gisteren?

Waar is de ruimte om de dramaturgie van vandaag te bevragen?

Wie draagt de verantwoordelijkheid voor het creëren van deze ruimte?

Liefs, De dramaturgen van morgen

DANSBRABANT KALENDER MAART & APRIL Hoe vindt het lichaam zijn weg in veranderende contexten: in de openbare ruimte, in een mondiale samenleving, in een hybride kunstenveld, op zoek naar nieuwe intimiteit?

24 MAART

MOVING FUTURES FESTIVAL ROOSENDAAL

Met Hilde Elbers, Jonas Frey & Joseph Simon De Kring, Roosendaal (NL)

DansBrabant werkt samen met dansmakers met uiteenlopende artistieke en culturele achtergronden en signaturen. Voornaamste overeenkomst is hun sterke fascinatie voor het lichaam in een wereld in beweging.

28 - 31 MAART

16 - 24 MAART

14 APRIL

FESTIVAL CEMENT

JOHNNY LLOYD & JACQUELINE HAMELINK

Met dans van Bára Sigfúsdóttir, Evangelos Biskas & Judith Clijsters

swan [remix] - première

Div. locaties, ‘s-Hertogenbosch (NL)

MOVING FUTURES FESTIVAL AMSTERDAM

Met Guilherme Miotto, Jija Sohn, Fernando Belfiore e.a.

Theater Bellevue & Dansmakers Podium, Amsterdam (NL)

Theater De NWE Vorst, Tilburg (NL) 21 APRIL

16 - 18 MAART

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

MOVING FUTURES FESTIVAL ROTTERDAM

Almost Alive

Met Guilherme Miotto, Hilde Elbers, Jija Sohn, Evangelos Biskas e.a.

Corrosia, Almere (NL)

Rotterdamse Schouwburg, Pauluskerk & Dansateliers, Rotterdam (NL) 22 MAART

28 APRIL

SANDMAN/SABINE MOLENAAR

Almost Alive CC De Werft, Geel (BE)

SANDMAN/SABINE MOLENAAR Sabine Molenaar - A Moment © Robert Benschop

Almost Alive CC Het Gasthuis, Aarschot (BE)

Ga voor meer makers en data naar dansbrabant.nl

FESTIVAL CEMENT | ZATERdag 24 MAARt 2018 | PAGINA 8

THEATERTEKENING JEROEN NISSEN IN SEARCH OF A TITLE (Elysia Mc Mullen & Evangelos Biskas V)

PENNENVRUCHT Iedere twee dagen is er een jong schrijftalent te gast in residentie tijdens het festival. Online kan je hun langere verhalen lezen, maar voor de dagkrant schrijven ze ook telkens een korte impressie. Vandaag de bijdrage van Juicy Dune IJsselmuiden, rond de vraag ‘Wat zie je?’

een man: zit op de grond, probeert schoen aan te krijgen. wringt voet. trekt aan schoen met twee handen. puft van inspanning. de andere: is er. een man: houdt op. de andere: komt dichterbij met kleine, stijve pasjes. blijft onbeweeglijk staan. beziet strijd met schoen. spreekt. reikt hand. een man: geïrriteerd. stilte. aanvaardt hand. de andere: knippert. lacht. een man: neerslachtig. wacht. dan heftig. de andere: heel stellig. een man: sputtert. leunt op plantenbak. probeert onstuimig schoen aan te krijgen. de andere: glimlacht. een man: driftig. zonder te wijzen. de andere: neemt hoed af. dromerig. voelt erin met hand. zet hem op. een man: verbaasd. de andere: denkt na. een man: wacht. zoekt het tegendeel van ‘gered’. de andere: beweegt niet. een man: zoekt in zijn zakken. kijkt radeloos rond.

de andere: zacht. een man: stapt vooruit. wacht. nog een stap vooruit. de andere: zonder om te draaien. een man: raakt de andere schouders aan. de andere: draait zich om. zet zich schrap. wordt week. omarmt. een man: denkt na. moeilijk. wacht. kijkt naar plant. zoekt juiste formulering. de andere: kijkt naar plant. bezint zich. kijkt naar een man. een man: wijst met wijsvinger. de andere: knikt. schuift zijn hoed naar voren. en terug. een man: raapt schoen op. de andere: knikt. rust. een man: knikt. onrust.

Schrijvers op Cement: 17-18/3: Lisanne van Aert 19-20/3: Jens Meijen 21-22/3: Lotte Lola Vermeer 23-24/3: Juicy Dune Ijsselmuide