Pharma and Health Business #61, Μαίος-Ιούνιος 2020

ISSN: 2241-0961

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##061 035 //Μάιος-Ιούνιος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 2020

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 51

## ΙΜΑΪ-ΙΟΥΝ ΑΝ-ΦΕΒ 22 00 12 60

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο πιο καλός οαγορά διοικητής Η φαρμακευτική στην Ελλάδα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής ΡΕΠΟΡΤΑΖ Κορωνοϊός: Η στρατηγική ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ της ΕΕ για τα εμβόλια 4ο Clinical Πασχάλης Αποστολίδης Research ΡΕΠΟΡΤΑΖConference Think Tank για κλινικές 7ΡΕΠΟΡΤΑΖ πυλώνες δράσης από τον ΣΦΕΕ 4ο Clinical µελέτες Research Conference ΑΡΘΡΟ w Tank w wκαι .για v νικοτινικό iκλινικές rus.com.gr Think Covid-19 ISSN: 2241-0961 χολινεργικό σύστημα µελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα

1

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

12

6 Ρεπορτάζ Η φαρμακευτική αγορά

στην Ελλάδα 12 Άρθρο Ομάδα reformed Στην ομάδα reformed συμμετέχουν οι κύριοι Γιάννης Ποδηματάς

και Γιώργος Στεφανόπουλος «Διαπραγμάτευση Τιμών Φαρμάκων»

18

18 Ρεπορτάζ 7 πυλώνες δράσης από τον ΣΦΕΕ

36

22 Έρευνα Ψηφιακός μετασχηματισμός

στην Υγεία 30 Ρεπορτάζ Η Υγεία στην Ελλάδα 36 Ρεπορτάζ Κορωνοϊός: Η στρατηγική της ΕΕ

για τα εμβόλια 44 Άρθρο Κωνσταντίνος Πουλάς, αναπληρωτής καθηγητής Βιοχημείας, Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας και Ανοσολογίας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών «Covid-19 και νικοτινικό χολινεργικό σύστημα» 48 Άρθρο Χρήστος Καΐρης, καρδιολόγος, και Γιάννης Γουδέβενος, καθηγητής

061

# ΜΑΪ-ΙΟΥΝ 2020 τιμή τεύχους 10€

2

44 ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Δέσποινα Ροπόδη ropodi.d@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Μαρία Αλιμπέρτη alimperti.m@ethosmedia.eu

/Μάιος-Ιούνιος 2020

Καρδιολογίας, πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας «Covid-19 και καρδιαγγειακό σύστημα»

52 Μελέτη Τα χαρακτηριστικά της μόλυνσης του κορωνοϊού σε παιδιά 54 Ρεπορτάζ Ενωμένη Ευρωπαϊκή Γαστρεντερολογική Εταιρεία

« Έκκληση για τον καρκίνο

του παχέος εντέρου»

54 70

58

58 Ρεπορτάζ Έκθεση από την American

Cancer Society «Μείωση θανάτων από καρκίνο

κατά 30%» 62 Ρεπορτάζ Ακαδημία Green Pharmacy «Εργαλείο γνώσης, συμβουλών

και καλών πρακτικών» 64 Ρεπορτάζ 4th Health Innovation Conference Καταλύτης η πανδημία για την έρευνα και τους νεωτερισμούς στην Υγεία 70 Ρεπορτάζ Η υγεία των εφήβων στην Ελλάδα 74 Ρεπορτάζ Χρήση παράνομων ουσιών

από 16χρονους μαθητές

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

MARKETING & MAGAZINE COORDINATOR Αλεξάνδρα Λυμπέρη lyberi.a@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαρία Ανδριώτη andrioti.m@ethosmedia.eu

ιδιοκτησία

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.banks.com.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

3

EDITΟRIAL

υ ΕΣΥ

χυση το ίσ ν ε η ο ν ε μ ύ το η Ζ

Το μείζον ζητούμενο όμως είναι να αυξηθεί η χρηματοδότηση και να γίνουν αλλαγές σε οργανωτικό και διοικητικό επίπεδο, ώστε η όποια αύξηση των πόρων να πιάσει τόπο. Διότι πλανώνται πλάνην οικτράν όσοι πιστεύουν ότι αν δώσουμε χρήματα και προσλάβουμε προσωπικό, θα λυθούν τα προβλήματα στο ΕΣΥ.

4

Υ θα ρρύθμιση του ΕΣ ενίσχυση και μετα η τα από τι λισ Ό μά … ι νε Κα με ρί ή. λιτική σκην πο Ποιος να το πε ην στ ο εν εία ύμ το η κύριο ζη ότι ουδέποτε Υγ αναδεικνυόταν σε α είναι αλήθεια οί οπ ν τη για , ς ΝΔ μια κυβέρνηση τη ργός, ητα. ότ αι ερ οτ πρ ίδιος ο πρωθυπου ξε υπήρ καταλυτικά. Ο σε ρα Υ, έδ ΕΣ υ ως το όμ ση Ο κορωνοϊός λαγές και ενίσχυ πιση δεσμεύτηκε για αλ υτών στην αντιμετώ λε ση νο ι κα Κ. Μητσοτάκης, ών τρ για ρά φο οσ την πρ αναγνωρίζοντας με να δούμε ς. ία ημ νδ πράξη. Αναμένου πα σε ί της θε ιω υσ το με ι από το πακέτο ς αυτό θα δωρεές, αλλά κα Δεν έχουμε δει πώ τις ό απ νο μό ι όχ ίσχυση, πώς θα γίνει η εν σ. ευρώ της ΕΕ. δι 32 ν ρνησης είναι ότι τω ς στήριξη σμευση της κυβέ δέ η ό, ικ που ωπ οσ πρ λματίες υγείας Όσον αφορά το υ 5.000 επαγγε πο ρί ει να δούμε πε έν οι Μ ν ς. ού το πρώτου κύμα θα μονιμοποιηθ υ το ση πι ετώ τιμ την αν προσλήφθηκαν για τε θα γίνει αυτό. πό ι κα ο ατοδότηση και να όπ τρ ν με ποιο αυξηθεί η χρημ να αι είν ως όποια όμ ο εν επίπεδο, ώστε η Το μείζον ζητούμ ό και διοικητικό τικ ράν όσοι νω κτ γα οι ορ ην σε άν ς ι πλανώνται πλ γίνουν αλλαγέ ότ Δι . πο τό ει άσ ν να πι οσωπικό, θα αύξηση των πόρω ι προσλάβουμε πρ κα α ατ ήμ χρ ε υμ δώσο πιστεύουν ότι αν ματα στο ΕΣΥ. λή οβ πρ τα ρεμβάσεις στην ύν λυθο είναι να γίνουν πα α ημ ίρ χε να εφαρμοστούν εγ ο τα, αυτές πρέπει Το πιο δύσκολ ισ άλ Μ . ας εί υγ οντίδα νέο κύμα της πρωτοβάθμια φρ θει σε ενδεχόμενο έλ εξ ι, τεπ αν να ρα ηση να ασχολείτα άμεσα, ώστε η χώ βλέπω την κυβέρν ν δε ως όμ ς χώ τυ πανδημίας –δυσ τουρισμό. ιρία να γίνουν όλο το βάρος στον ι μια χρυσή ευκα καθώς έχει ρίξει τα γε οί αν ς μα ά ι, μπροστ ιθούμε όλοι: Όπως και να ’χε είας. Κι εδώ θα κρ υγ ς τη ρο αλιστές χώ ον ς στ οί φορείς, συνδικ επιτέλους αλλαγέ ικοί και κοινωνικ τρ ια η, υσ ίτε ολ κυβέρνηση, αντιπ ωσης. και μέσα ενημέρ

Αιμίλιος Νεγκής

editorial

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

5

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τι αναφέρει η μελέτη των ΙΟΒΕ-ΣΦΕΕ

Η φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα Ύφεση κατά 4%-9% στην Ελλάδα λόγω πανδημίας

Με μελανά χρώματα περιγράφεται η κατάσταση που διαμορφώθηκε το 2019 στην ελληνική φαρμακευτική αγορά σε μελέτη που συνέταξε ο ΙΟΒΕ σε συνεργασία με τον ΣΦΕΕ. Είναι ενδεικτικό το ότι η συνολική εξωνοσοκομειακή δαπάνη για φάρμακα έφθασε τα 3,9 δισ. ευρώ, από τα οποία μόνο το 50% καλύπτεται από το κράτος, ενώ το υπόλοιπο από τους πολίτες και τις ίδιες τις φαρμακοβιομηχανίες.

Η

μελέτη φέρει τον τίτλο «Φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα: Γεγονότα και Στοιχεία 2019». Αποτελεί την πλέον εμπεριστατωμένη σύνοψη των κυριότερων δεδομένων και στοιχείων για τη φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα και στοχεύει στην ενημέρωση όλων των φορέων που δραστηριοποιούνται

6

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

στον ευρύτερο χώρο της υγείας. Η μελέτη καταγράφει τις μακροοικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές εξελίξεις στη χώρα μας και αναλύει τα πιο σημαντικά δεδομένα που αφορούν την υγεία και τον φαρμακευτικό κλάδο. Πριν δει κανείς αναλυτικά τα επιμέρους συμπεράσματα της μελέτης, το τελικό συ-

μπέρασμα για τον τομέα της υγείας είναι ότι υπάρχει ανάγκη αύξησης της δημόσιας χρηματοδότησης, που πλέον υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου της ΕΕ.

Επιπτώσεις της πανδημίας Η πανδημία του κορωνοϊού δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις σε πολλές χώρες του κόσμου. Εκτός από τις απώλειες ανθρώπινων ζωών, τον σημαντικό αριθμό νοσούντων και την ασφυκτική πίεση σε ορισμένες χώρες των συστημάτων υγείας, συντελείται παράλληλα οικονομική κρίση, λόγω της παύσης ή του περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας σε πολλούς κλάδους. Το μερικό ή γενικό lockdown αναμένεται να βυθίσει τις οικονομίες για το 2020 –ανάμεσα σε αυτές και την ελληνική. Οι εκτιμήσεις για τον ρυθμό του ΑΕΠ ποικίλλουν ανάλογα με τον οργανισμό και τις παραμέτρους. Με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 9,7% το 2020, με μερική ανάκαμψη το 2021 κατά 7,9%. Αντίστοιχα, ζοφερή πρόβλεψη κατέγραψε το ΔΝΤ στο -10,0%, ενώ, ανάλογα με τις διάφορες παραμέτρους, το ΙΟΒΕ και η Τράπεζα της Ελλάδος προβλέπουν υποχώρηση του ΑΕΠ από -4% έως -9%. Σε κάθε περίπτωση, είναι καθολικά αποδεκτό το γεγονός ότι η κρίση του κορωνοϊού θα προκαλέσει σημαντική οικονομική υποχώρηση στην ελληνική οικονομία, αλλά και σε άλλες ανεπτυγμένες και βιομηχανοποιημένες χώρες του κόσμου. Συγχρόνως, τα ευρωπαϊκά συστήματα υγείας καλούνται να επαναξιολογήσουν τη δημόσια χρηματοδότηση για δαπάνες υγείας.

Μακροοικονομικές εξελίξεις Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της ελληνικής οικονομίας αυξήθηκε κατά 1,9% το 2019, όπως και το 2018, και διαμορφώθηκε σε 186,5 δισ. ευρώ. Η δημόσια κατανάλωση ενισχύθηκε σημαντικά το 2019, σε αντίθεση με το 2018, όμως η αύξηση αυτή αντισταθμίστηκε από την πτώση των εξαγωγών, με αποτέλεσμα το ΑΕΠ συνολικά να αυξηθεί με τον ίδιο ρυθμό. Η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε με ελαφρώς χαμηλότερο ρυθμό από ό,τι το 2018, ενώ και οι επενδύσεις κατέγραψαν μειωμένο ρυθμό, κυρίως λόγω πτώσης των αποθεμάτων. Το ΑΕΠ της ελληνικής οικονομίας είχε

7

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η συνολική χρηματοδότηση για δαπάνες υγείας στην Ελλάδα υποχώρησε κατά -34,2% την περίοδο 2010-2018 (-0,1% στις Νότιες Χώρες, +15,2% στην ΕΕ) και διαμορφώθηκε στα 14,3 δισ. ευρώ το 2018 (7,7% του ΑΕΠ)

σωρευτική απώλεια -26,4% την περίοδο 2007-2016, με αποτέλεσμα να παράγει κάτω από το δυνητικό επίπεδο. Η απόκλιση μεταξύ του τρέχοντος εισοδήματος που παράγεται και του δυνητικού (εκφρασμένου ως ποσοστό του δυνητικού) προσέγγισε το 16,3% το 2013, δηλαδή η οικονομία παρήγαγε κατά 16,3% χαμηλότερα σε σύγκριση με τις δυνατότητές της, έναντι απόκλισης 2,6% στον μέσο όρο της ΕΕ των 28. Το κενό παραγωγής σταδιακά εξομαλύνεται, προσεγγίζοντας το 4,6%, ωστόσο η σχετική βελτίωση ενδεχομένως να οφείλεται στη συρρίκνωση και απαξίωση των παραγωγικών συντελεστών. Τα σημαντικά δίδυμα ελλείμματα που κατέγραφε η ελληνική οικονομία στο παρελθόν, δηλαδή έλλειμμα στον εσωτερικό (Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης) και στον εξωτερικό τομέα (Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών), φαίνεται ότι εξισορροπούνται σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Το ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης αναμένεται οριακά θετικό μέχρι το 2021, αναγκαία προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, ενώ το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών εκτιμάται ότι θα είναι ανεπαίσθητα αρνητικό, δηλαδή, παρά την ανάπτυξη και τη συνακόλουθη αύξηση των εισαγωγών, αναμένεται αντίστοιχη ενίσχυση και των εξαγωγών της οικονομίας.

Δημογραφικό Μεγάλο ζήτημα για τη χώρα παραμένει βεβαίως το δημογραφικό. Οι δημογραφικές αλλαγές επηρεάζουν τον δείκτη εξάρτησης του πληθυσμού, με τον μισό πληθυσμό της χώρας να συντηρείται από τον υπόλοιπο και την αναλογία αυτή να εμφανίζει αυ-

8

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

ξητικές τάσεις, προμηνύοντας επιδείνωση και εντονότερες πιέσεις στα ασφαλιστικά συστήματα. Το 2020, η Ελλάδα, με δείκτη εξάρτησης στο 56%, δηλαδή για κάθε 2 άτομα ενεργού πληθυσμού αντιστοιχεί 1 άτομο ανενεργού πληθυσμού, ήταν κοντά στον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ-28 (55%) και στον μέσο όρο των χωρών του Νότου (55%). Διαχρονικά, καταγράφεται ισχυρή άνοδος στον αριθμό των θανάτων από νοσήματα του κυκλοφορικού συστήματος, καθώς για το 2017 ευθύνονται για το 37,7% των συνολικών θανάτων, παρά την κάμψη των τελευταίων ετών, ενώ οι νεοπλασίες ευθύνονται για το 24,6% των συνολικών θανάτων.

Δαπάνες υγείας Η συνολική χρηματοδότηση για δαπάνες υγείας στην Ελλάδα υποχώρησε κατά -34,2% την περίοδο 2010-2018 (-0,1% στις Νότιες Χώρες, +15,2% στην ΕΕ) και διαμορφώθηκε σε 14,3 δισ. ευρώ το 2018 (7,7% του ΑΕΠ). Η δημόσια χρηματοδότηση για δαπάνες υγείας μειώθηκε κατά -42,1% (-5,8% στις Νότιες Χώρες, +15,0% στην ΕΕ), την ίδια περίοδο, και διαμορφώθηκε σε 8,4 δισ. ευρώ το 2018 (4,5% του ΑΕΠ). Η μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης είχε ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση των δαπανών για την υγεία στον ιδιωτικό τομέα, στον οποίο οι ιδιωτικές δαπάνες υγείας ανήλθαν στο 40% το 2018 (28% στις χώρες του Νότου, 19% στην ΕΕ). Ωστόσο, οι ανάγκες του πληθυσμού για δαπάνες υγείας επηρεάζονται από διάφορα δημογραφικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα παρατηρείται:

Υ ψηλό προσδόκιμο επιβίωσης (81,4 έτη υψηλότερα από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ: 80,9 έτη για το 2017). Α ρνητικό πρόσημο φυσικής μεταβολής (γεννήσεις-θάνατοι), μείωση κατά 34 χιλιάδες άτομα (2018), που θα οδηγήσει σε σταδιακή μείωση του συνολικού πληθυσμού. Α ύξηση του γηραιότερου πληθυσμού (άνω των 65 ετών), από 21,9% του συνολικού πληθυσμού το 2019 στο 33,0% το 2060.

Από τα παραπάνω, τεκμηριώνεται η αυξανόμενη ανάγκη για υγειονομική περίθαλψη και, επομένως, για μεγαλύτερη δημόσια χρηματοδότηση σε δαπάνες υγείας και φαρμακευτική κάλυψη, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα να καθίσταται μη βιώσιμη σε ένα περιβάλλον μακροχρόνιας ανεργίας και δραματικής μείωσης του εισοδήματος των Ελλήνων.

Δαπάνες για φάρμακα Στον τομέα των δαπανών για φαρμακευτική κάλυψη, η συνολική εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη διαμορφώθηκε σε 3,9 δισ. ευρώ το 2019 (εκ των οποίων ποσό μόλις 1,945 εκατ. ευρώ αποτελεί δημόσια χρηματοδότηση). Ενώ η συνολική δημόσια εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη παραμένει σχετικά σταθερή την περίοδο 2012-2019, η δημόσια εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη υπέστη σημαντική μείωση, κατά -62%, την περίοδο 2009-2019. Παράλληλα, το βάρος μετατοπίστηκε στον ιδιωτικό τομέα, με το μεγαλύτερο μέρος αυτού να το επωμίζεται ο φαρμακευτικός κλάδος, μέσω των υποχρεωτικών επιστροφών που καταβάλλει.

Όσον αφορά στη δημόσια νοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη, την περίοδο 2012-2015 έφτανε περίπου στα 760 εκατ. ευρώ. Από το 2016 και ύστερα, με την εφαρμογή του κλειστού προϋπολογισμού, μειώθηκε σημαντικά, κατά -22%, με αποτέλεσμα να συμμετέχει η φαρμακοβιομηχανία με 501 εκατ. ευρώ το 2019. Η σημαντική μείωση της συμβολής του δημόσιου τομέα στη φαρμακευτική δαπάνη είχε ως αποτέλεσμα τη μετατόπιση στον ιδιωτικό, στον οποίο για το 2019 η συμμετοχή των ασθενών στην εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη φτάνει περίπου στα 636 εκατ. ευρώ και της βιομηχανίας στο 1,3 δισ. ευρώ, ενώ στη νοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη η συμμετοχή της βιομηχανίας φτάνει στα 501 εκατ. ευρώ. Ως εκ τούτου, η βιομηχανία για το 2019 με τους μηχανισμούς υποχρεωτικών επιστροφών (rebate και clawback) έφτασε να καλύπτει τις ανάγκες των Ελλήνων ασθενών για φαρμακευτική κάλυψη με 1 στα 3 φάρμακα (34%) σε εξωνοσοκομειακό και 1 στα 2 φάρμακα (45%) σε νοσοκομειακό επίπεδο.

Μοχλός ανάπτυξης Παρά τη σημαντική επίπτωση από τη δημοσιονομική προσαρμογή στη δημόσια χρηματοδότηση, η φαρμακοβιομηχανία αποτελεί κινητήριο μοχλό επένδυσης, με τη δαπάνη για Έρευνα & Ανάπτυξη (ΕΑ) να αποτελεί το 5% της συνολικής δαπάνης για ΕΑ στην Ελλάδα (2017), ενώ για το 2018 διεξήχθησαν 2.811 κλινικές μελέτες (ανεξαρτήτως φάσης ή σταδίου, 1.604 ολοκληρωμένες). Από την άλλη, για το 2018 η εγχώρια παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων σε α-

9

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ξία (ex-factory) ανήλθε στα 996 εκατ. ευρώ, ενώ με προστιθέμενη αξία στα 559 εκατ. ευρώ (3,0% μερίδιο στον κλάδο της μεταποίησης). Οι απασχολούμενοι στην εγχώρια παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων ήταν 21,2 χιλιάδες άτομα το 2019, ενώ το 60,6% των απασχολουμένων στην παραγωγή φαρμακευτικών προϊόντων είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, έναντι του 36,6% στο σύνολο της οικονομίας και του 22,8% στον κλάδο της μεταποίησης. Ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής φαρμακευτικών προϊόντων κατέγραψε σημαντική άνοδο το 2018 και το 2019, με εξασθένηση του ρυθμού στο τελευταίο τρίμηνο του τελευταίου έτους, με αποτέλεσμα ο δείκτης να διαμορφωθεί στις 160,8 μονάδες, δηλαδή 60,8% υψηλότερα από το 2015, που είναι το έτος βάσης. Στην ΕΕ-28 ο κλάδος παρουσιάζει μικρότερης έντασης αύξηση από το 2015, λόγω της υψηλότερης αφετηρίας. Ο κύκλος εργασιών της παραγωγής φαρμακευτικών προϊόντων, επίσης, σημειώνει αύξηση το 2019, περίπου κατά 50% σε σύγκριση με το 2015, ενώ σε συνδυασμό με τη μεγαλύτερη αύξηση του δείκτη παραγωγής εκτιμάται ότι οι τιμές υποχώρησαν. Στην ΕΕ-28 οι μεταβολές είναι σαφώς ηπιότερες, με αύξηση του δείκτη στο τέταρτο τρίμηνο κατά 5% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2018. Η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ διεθνών και εγχώριων εργοστασίων αποτελεί βασικό πυλώνα της φαρμακευτικής δραστηριότητας στη χώρα. Συγκεκριμένα, το 21% των φαρμάκων παράγονται σε εγχώρια εργοστάσια και σε πιστοποιημένες εγκαταστάσεις παραγωγής, με εξειδικευμένο προσωπικό, ενώ, με κατάλληλα κίνητρα, η εγχώρια παραγωγή διεθνών

10

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

φαρμάκων μπορεί να αυξηθεί. Τέλος, οι εισαγωγές και οι εξαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων ανήλθαν το 2019 σε 2,4 δισ. ευρώ και 1,9 δισ. ευρώ, αντίστοιχα. Οι εξαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων αντιστοιχούν στο 5,6% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών όλων των αγαθών για το 2019.

Γενόσημα φάρμακα Στην Ελλάδα, με βάση στοιχεία από την IQVIA (ΜΑΤ08/2019), η διείσδυση σε όγκο των προστατευμένων φαρμάκων (onpatent) αντιπροσωπεύει το 9,3% της αγοράς, ποσοστό υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ-18 (6,3%), όπως δικαιολογείται από τις σημαντικά χαμηλότερες τιμές αυτών των προϊόντων έναντι των χωρών της ΕΕ-18 (0,87 ευρώ ανά μονάδα, έναντι 1,92 ευρώ).

H διείσδυση σε όγκο των μη προστατευμένων φαρμακευτικών προϊόντων (off-patent & generics) ανέρχεται συνολικά στο 67,9% (33,7% και 34,3%, αντίστοιχα). Αξίζει να σημειωθεί ότι η διείσδυση σε όγκο των off-patent στην Ελλάδα είναι υψηλότερη από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ-18 (20,5%), ενώ αντίθετα για τα γενόσημα είναι πολύ χαμηλότερη από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ-18 (61,5%). Με βάση στοιχεία από την IQVIA (ΜΑΤ08/2019), η διείσδυση σε όγκο των μη προστατευμένων φαρμάκων (off-patent & generics) δικαιολογείται για τα μεν off-patent από τις σημαντικά χαμηλότερες τιμές τους έναντι των χωρών της ΕΕ-18 (0,25 ευρώ ανά μονάδα, έναντι 0,36 ευρώ) και για τα γενόσημα από τις σχετικά υψηλότερες τιμές τους έναντι των χωρών της ΕΕ-18 (0,17 ευρώ ανά μονάδα, έναντι 0,13 ευρώ).

«Τώρα είναι η ευκαιρία για τον κλάδο του φαρμάκου»

Ο

κλάδος του φαρμάκου είναι ένας κλάδος στρατηγικής σημασίας για τη χώρα μας, με ισχυρό οικονομικό αποτύπωμα. Τόσο στα χρόνια της μακρόχρονης οικονομικής κρίσης όσο και πρόσφατα, με την πανδημία του Covid-19, απέδειξε πως είναι εδώ, εξασφαλίζοντας επάρκεια φαρμάκων και καλύπτοντας όλες τις φαρμακευτικές ανάγκες των Ελλήνων ασφαλισμένων και ασθενών, στηρίζοντας τους επαγγελματίες υγείας, πολλές χιλιάδες θέσεις εργασίας, αλλά και το ίδιο το σύστημα υγείας. Η βιωσιμότητα του κλάδου μας, όμως, απειλείται από την έλλειψη προβλεψιμότητας, την υπερφορολόγηση, την απουσία καινοτομίας, τη μερική μόνο υλοποίηση των απαραίτητων και ψηφισμένων μεταρρυθμίσεων. Δεν μπορεί να απειλείται άλλο, γιατί έτσι απειλείται και η ίδια η βιωσιμότητα του συστήματος δημόσιας υγείας. Βρισκόμαστε σε μια χρονική στιγμή κομβικής σημασίας για τη χώρα, για τη δημόσια υγεία, για την οικονομία, αλλά και για τον κλάδο του φαρμάκου. Τώρα δίνεται στην Ελλάδα η ευκαιρία να αναθεωρήσει και να εκσυγχρονίσει ουσιαστικά τη δομή του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Διαχρονικά καταθέτουμε στην κυβέρνηση ρεαλιστικές και τεκμηριωμένες προτάσεις, όπως κάναμε και πρόσφατα. Καταθέσαμε πρόσφατα μια πλήρη σειρά θέσεων και προτάσεων που συμπυκνώνονται σε 7 πυλώνες δράσεων και που μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση και την εφαρμογή ενός εθνικού σχεδιασμού για τη δημόσια υγεία.

Ευελπιστούμε ότι αυτή τη φορά θα ληφθούν από τους κυβερνώντες σοβαρά υπόψη, και μάλιστα άμεσα, γιατί τώρα είναι η ευκαιρία να εφαρμοστεί μια ασθενοκεντρική βιώσιμη φαρμακευτική πολιτική, να αναγνωριστεί από την Πολιτεία η σημαντική αναπτυξιακή δυναμική του κλάδου μας και να μας επιτραπεί να συμβάλουμε στην ανάκαμψη της εθνικής οικονομίας.

του Ολύμπιου Παπαδημητρίου, Προέδρου του ΣΦΕΕ

Ολύμπιος Παπαδημητρίου: «Η βιωσιμότητα του κλάδου μας, όμως, απειλείται από την έλλειψη προβλεψιμότητας, την υπερφορολόγηση, την απουσία καινοτομίας, τη μερική μόνο υλοποίηση των απαραίτητων και ψηφισμένων μεταρρυθμίσεων»

Οι συντάκτες Η σύνταξη της μελέτης έγινε από τη συντακτική ομάδα του ΙΟΒΕ με τη συνεργασία της Επιτροπής Τεκμηρίωσης του ΣΦΕΕ. Στη συντακτική ομάδα του ΙΟΒΕ συμμετέχουν οι κύριοι Άγγελος Τσακανίκας, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ, Θάνος Αθανασιάδης, Υπεύθυνος Έρευνας Παρατηρητηρίου Οικονομικών της Υγείας του ΙΟΒΕ, και Γρηγόρης Παύλου, Ερευνητικός Συνεργάτης του ΙΟΒΕ. Στην επιτροπή τεκμηρίωσης του ΣΦΕΕ συμμετέχουν οι κ.κ. Χρήστος Μαρτάκος, Market Access Director, Pharmaserve-Lilly, Κωστής Μαστοράκης, Business Excellence Manager, Roche, Κάλλια Μορτάκη, Market Access Officer, ΣΦΕΕ, Τζένη Παπαδονικολάκη, Public Affairs Manager, ΣΦΕΕ.•••

11

ΑΡΘΡΟ

Ο ασθενής πρέπει να παραμένει στο επίκεντρο της διαπραγμάτευσης

Διαπραγμάτευση Τιμών Φαρμάκων Τα πραγματικά δεδομένα, τα λεγόμενα Real World Evidence ή RWE, έχουν όμως και μια ισχυρότερη Aπό την ομάδα reformed (*) αξιακή βάση, αυτήν (*) Στην ομάδα reformed της συμβολής στην συμμετέχουν οι κύριοι Γιάννης Ποδηματάς και Γιώργος περαιτέρω εξέλιξη των Στεφανόπουλος θεραπειών

H

διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων στη χώρα μας, και στο μικρό χρονικό διάστημα που υφίσταται, έχει δυστυχώς εξελιχθεί σε έναν διάλογο που δεν αποτελεί πρότυπο εξορθολογισμού, αλλά είναι περισσότερο ένας διάλογος ισχύος. Στην ουσία, δεν υφίσταται διαπραγμάτευση των μερών βασισμένη σε πραγματικά δεδομένα. Στα φάρμακα δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες υπάρχει αναντιστοιχία τιμής με αξία, είτε υπέρ της τιμής και εις βάρος της αξίας είτε και αντιστρόφως. Σε πιο προηγμένες χώρες, χωρίς την ύπαρξη κλειστού προϋπολογισμού στο φάρμακο, η διαδικασία της διαπραγμάτευσης τιμών φαρμάκων ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν, αυτό όμως δεν σημαίνει πως ακόμα και σε αυτές, με την τόσο συσσωρευμένη εμπειρία, δεν εντοπίζονται σημαντικά «ανοικτά» ζητήματα. Στην περίπτωση της χώρας μας και δεδομένης της ύπαρξης ορίου δαπανών (κλειστού προϋπολογισμού) φαρμάκου, κα-

12

λούμαστε, συν τοις άλλοις, να επιτύχουμε αναγκαίους ορθολογικούς συμβιβασμούς. Συνεπώς, στην περίπτωσή μας, η διαδικασία της διαπραγμάτευσης τιμών φαρμάκων αποτελεί ομολογουμένως ένα επιπρόσθετα δύσκολο εγχείρημα, αφενός γιατί διανύει ως θεσμός τα πρώτα της βήματα και αφετέρου γιατί ούτε και η συσσωρευμένη διεθνής εμπειρία έχει οδηγήσει ακόμα οριστικά σε αποδεκτά εφαρμοστικά πρότυπα. Με μια ισχυρή δόση ειλικρίνειας, πρέπει να παραδεχθούμε πως ο καθορισμός αυτών των προτύπων δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, καθώς νέα εμπόδια εμφανίζονται συνεχώς στον εξελικτικό δρόμο της διαπραγμάτευσης τιμών φαρμάκων, εμπόδια που ενισχύονται, εξαιτίας του πλήθους αλλά και του κόστους των καινοτόμων θεραπειών. Έννοιες μάλιστα παγιωμένες μέχρι πρότινος, σε επίπεδο αξιολόγησης φαρμάκων και διαπραγμάτευσης των τιμών τους, έχουν αρχίσει πλέον να δέχονται έντονη αμφισβήτηση και κριτική και ιδίως στις

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

13

ΑΡΘΡΟ

H διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων οφείλει και πρέπει να έχει πάντα ως επίκεντρο τον ασθενή

14

περιπτώσεις απορριπτικών (αρνητικών) αποφάσεων αποζημίωσης θεραπευτικών αγωγών, για ασθενείς που τις έχουν πραγματικά ανάγκη. Ας μην ξεχνάμε πως η διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων οφείλει και πρέπει να έχει πάντα ως επίκεντρο τον ασθενή. Η διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων, λοιπόν, στη χώρα μας και στο μικρό χρονικό διάστημα που υφίσταται, έχει δυστυχώς εξελιχθεί σε έναν διάλογο που δεν αποτελεί πρότυπο εξορθολογισμού, αλλά είναι περισσότερο ένας διάλογος ισχύος. Στην ουσία δεν υφίσταται διαπραγμάτευση των μερών βασισμένη σε πραγματικά δεδομένα. Ο βασικός λόγος είναι η διστακτικότητα της Πολιτείας να παράσχει τα όποια επιδημιολογικά δεδομένα και δε-

της αναγκαίας διαπραγματευτικής πίεσης προς την άλλη πλευρά του «τραπεζιού», για την παροχή πιο τεκμηριωμένων στοιχείων και επιχειρημάτων διεκδίκησης. Μόνο όταν ως Πολιτεία θέσεις τα πραγματικά δεδομένα στο «τραπέζι» της διαπραγμάτευσης επιτυγχάνεις την άσκηση της κατάλληλης πίεσης προς την άλλη πλευρά, για την παρουσίαση περισσότερων και πειστικότερων δεδομένων. Δεδομένων που συνεκτιμώμενα θα οδηγήσουν σε μια ανταλλαγή στιβαρών επιχειρημάτων, με σκοπό τον εξορθολογισμό του κόστους των θεραπειών και τον σεβασμό στην έρευνα και την επένδυση των φαρμακευτικών εταιρειών. Τα πραγματικά δεδομένα, τα λεγόμενα Real World Evidence ή RWE1, έχουν όμως και μια ισχυρότερη αξιακή βάση,

δομένα κατανάλωσης φαρμάκων διαθέτει στις βάσεις δεδομένων των εθνικών πληροφοριακών της συστημάτων. Η Πολιτεία αντιμετωπίζει την ανεπεξέργαστη αυτή γνώση ως το «άγιο δισκοπότηρο» και ως πλεονέκτημα ισχύος, συγκαλύπτοντας την άρνηση αυτή πίσω από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, στερώντας και από την ίδια τη δυνατότητα της μέγιστης αξιοποίησης προς ίδιον όφελος. Αυτή η στρεβλή όμως πρακτική συνεχίζει να στερεί τη χώρα μας από τη δυνατότητα μιας εξορθολογισμένης διαδικασίας διαπραγμάτευσης, στη βάση ενός σοβαρού διαλόγου και μιας διαδικασίας ανταλλαγής κρίσιμων απόψεων και επιχειρημάτων, ενώ σε τελευταία ανάλυση αυτοπεριορίζει την ίδια την Πολιτεία ως προς την άσκηση

αυτήν της συμβολής στην περαιτέρω εξέλιξη των θεραπειών. Η έλλειψη πραγματικών δεδομένων, ιδίως από τα φαρμακεία του ΕΟΠΥΥ και τα νοσοκομεία, οδηγεί τις φαρμακευτικές εταιρείες σε ποσοτικές προσεγγίσεις συχνά όχι και τόσο κοντά στην πραγματικότητα. Το γεγονός πως μια φαρμακευτική εταιρεία θα είναι σε θέση να γνωρίζει –και μάλιστα με επίσημο τρόπο– τα δεδομένα του ανταγωνισμού της μπορεί να προβάλλεται ως ζήτημα «εμπορικού απορρήτου». Αυτό όμως ξεπερνιέται αν τα πραγματικά δεδομένα κοινοποιούνται σε όλους τους «παίκτες» της ίδιας κατηγορίας, ως απαραίτητη (ίσως και νομοθετημένη) προϋπόθεση ολοκλήρωσης μιας επιτυχημένης διαπραγμάτευσης.

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Με μια τέτοια πρακτική one-shot κοινοποίησης, η Πολιτεία δύναται να επιβάλει μια κουλτούρα ωρίμανσης και σωστής προετοιμασίας και των υπολοίπων «παικτών». Έτσι, λοιπόν, κάθε «παίκτης» θα είναι προετοιμασμένος, σε ενδεχόμενη κλήση του από τις επιτροπές αξιολόγησης και διαπραγμάτευσης, για ενδεχόμενες μειώσεις και σε παλαιότερα προϊόντα, στα οποία δεν συμβαδίζει η τιμή με την αξία τους ή η κατανάλωσή τους με τις πραγματικές ανάγκες του πληθυσμού της χώρας. Χωρίς την παροχή στοιχείων, η διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων παραμένει μια διαμάχη ισχύος. Για αυτόν τον λόγο, άλλωστε, το λεγόμενο anchoring2, που συνήθως παίζει τον κύριο ρόλο στις διαπραγματεύσεις, στην περίπτωση της χώρας μας αναδεικνύεται στον κατεξοχήν ρυθμιστικό παράγοντα. Η διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφήνεται στις προσωπικές ικανότητες του εκάστοτε εκπροσώπου των συμβαλλόμενων μερών. Οι προϋποθέσεις επίσης για μια εξορθολογισμένη διαπραγματευτική «αναμέτρηση» δεν είναι κατά βάση στα χέρια του στενού κύκλου της επιτροπής διαπραγμάτευσης, αλλά στα χέρια της Πολιτείας, που οφείλει να επιβάλει την παροχή των στοιχείων σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Νόμο. Η γνώση των πραγματικών δεδομένων μιας θεραπείας (κόστος, όφελος, διείσδυση) είναι απαραίτητο εργαλείο για κάθε ομάδα ειδικών επιστημόνων, για τον καθορισμό της τιμής αποζημίωσης, σε όλο το φάσμα των φαρμάκων. Τόσο για αυτά που καλύπτουν unmet medical needs όσο και για εκείνα στα οποία το μόνο που μπορεί

η διαπραγμάτευση να εισφέρει είναι μια γενναία έκπτωση στο ήδη αποζημιωμένο κόστος τους. Αν μάλιστα αυτή η διαδικασία καθιερωθεί, θα αρχίσει να διαμορφώνει μια νέα ποιοτική διάσταση στη διαπραγμάτευση, ως ένα νέο επίπεδο γνώσης για το σύνολο των εμπλεκομένων, με κυρίαρχα ωφελούμενους τους ασθενείς και την Πολιτεία. Η χώρα μας, από την πλευρά τόσο της Πολιτείας όσο και των φαρμακευτικών εταιρειών3, διαθέτει το απαραίτητο επιστημονικό δυναμικό για την υποστήριξη των απαιτήσεων ενός αναβαθμισμένου διαλόγου και ενός εφαρμοστικού πλαισίου συσσωρευμένης γνώσης. Επομένως, θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν ιδανικό χώρο επενδύσεων, προσανατολισμένο και στις κλινικές μελέτες. Τα στοιχεία που έχουν συσσωρευθεί στη

Σημαντικής αξίας η ανάπτυξη, επεξεργασία και ανάλυση μητρώων σχετικών με την αποτελεσματικότητα των θεραπειών

15

ΑΡΘΡΟ

Βασικότερος κίνδυνος: η απαξίωση της καινοτομίας, που αποτελεί κυρίαρχο μοχλό ανάπτυξης στον τομέα της φαρμακοβιομηχανίας

16

χώρα μας, μετά από 8 και πλέον χρόνια χρήσης της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης, παραμένουν δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, ανεκμετάλλευτα4. Το οικονομικό μέρος κάθε συμφωνίας οφείλει βέβαια και πρέπει να διατηρεί το στοιχείο της εμπιστευτικότητας. Αλλά μια συμφωνία οφείλει και πρέπει επίσης να βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα και σε συστημικές προσεγγίσεις και μηχανισμούς, που χωρίς τα δεδομένα ως κυρίαρχη βάση δεν μπορούν να επινοηθούν. Οι προσεγγίσεις και οι μηχανισμοί αυτοί, στη λογική μιας συσσωρευμένης γνώσης, απαλλαγμένης από τους περιορισμούς της στενής οικονομικής συναλλαγής, μπορούν να κοινοποιηθούν από την αρμόδια επιτροπή διαπραγμάτευσης. Στη λογική της αξιοποίησης των δεδομένων, ας αναλογιστούμε επίσης την αξία της ανάπτυξης, επεξεργασίας και ανάλυσης μητρώων σχετικών με την αποτελεσματικότητα των θεραπειών. Ένας μηχανισμός που σίγουρα δεν θα απέδιδε με την πρώτη προσπάθεια, ένας μηχανισμός όμως που θα προσέδιδε σταδιακά πολύτιμη γνώση και εμπειρία και θα μπορούσε να ενισχύσει τη λήψη αποφάσεων. Ένας μηχανισμός δημόσιας γνώσης που θα συνδύαζε την επιδημιολογική διάσταση, δηλαδή την ανάγκη και την έκτασή της, με την αποτελεσματικότητα και το εκτιμώμενο ή μετρούμενο κόστος της σχετικής θεραπείας σε επίπεδο πληθυσμού. Πώς, λοιπόν, ένας τέτοιος μηχανισμός προσβάλλει το στεγανό πλαίσιο της εμπιστευτικότητας μιας επιχειρούμενης οικονομικής συμφωνίας;

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Ας κάνουμε τώρα ένα λογικό άλμα και ας υποθέσουμε ότι η χώρα μας διέθετε όλα τα απαραίτητα δεδομένα και τους σχετικούς μηχανισμούς. Θεωρούμε πως και τότε θα ήταν λυμένα όλα τα ζητήματα στο επίπεδο της διαπραγμάτευσης τιμών φαρμάκων; Ας μη γελιόμαστε. Η πιο πιθανή απάντηση θα ήταν και πάλι «όχι». Η απάντηση βασίζεται στη διεθνή εμπειρία και στην εγγενή πολυπλοκότητα συνεκτίμησης από την πλευρά των συστημάτων HTA, της πραγματικής επιβάρυνσης ενός πληθυσμού από μια ασθένεια, σε συνδυασμό με τα άμεσα ή έμμεσα οφέλη μιας καινοτόμου θεραπείας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει με βεβαιότητα στην εκτίμηση του δίκαιου και συμφέροντος κόστους της σχετικής θεραπείας, σε επίπεδο Πολιτείας. Ο βασικότερος κίνδυνος παραμένει πάντα η απαξίωση της καινοτομίας, που αποτελεί κυρίαρχο μοχλό ανάπτυξης στον τομέα της φαρμακοβιομηχανίας. Παρ’ όλα αυτά, η προσέγγιση αυτή παραμένει ένα σοβαρό μέσο απάντησης στο επερχόμενο κύμα των καινοτόμων θεραπειών. Σήμερα, παράμετροι και μεγέθη όπως QALY5 και ICER6 εμφανίζονται να μην αρκούν ως μέσα αντιμετώπισης της νέας πραγματικότητας που βλέπουμε σταδιακά να εξελίσσεται. Αυτός είναι και ο λόγος που ένα σοβαρό debate έχει ξεκινήσει να λαμβάνει μεγαλύτερες διαστάσεις7 τα τελευταία χρόνια γύρω από το θέμα, με προτροπές κατάργησης8 ή με προτροπές συνέχισης9 της χρήσης τους. Προτάσεις επίσης προσαρμογής τους σε επίπεδο θεραπευτικής κατηγορίας, εμ-

φανίζονται από καιρού εις καιρόν, έχουν όμως ως περιοριστικό παράγοντα την αδυναμία χρήσης τους σε εκτενή συγκριτικά πεδία. Όμως είναι πέρα από βέβαιο πως η διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων βασισμένη σε RWE θα προσδώσει πρακτικές λύσεις, ακόμη κι αν τα παραπάνω ζητήματα παραμείνουν –ως φαίνεται– σε εκκρεμότητα.

Η αξιολόγηση και η διαπραγμάτευση είναι ζωντανές, διαρκώς εξελικτικές διαδικασίες και οφείλουν να οδηγούν στη συγκέντρωση πλούτου γνώσεων

Το ερώτημα όμως παραμένει: Μέχρι τότε, τι γίνεται πραγματικά; Ποια είναι τα κυρίαρχα σημεία προετοιμασίας μιας φαρμακευτικής εταιρείας σε επίπεδο διαπραγμάτευσης; Πώς υπερσκελίζεται η θέση ισχύος της Πολιτείας; Πώς συνεκτιμάται το anchoring κάποιας ανταγωνίστριας εταιρείας; Πώς εκτιμάται το πραγματικό ρίσκο και μέχρι ποιο σημείο δεν αποτελεί κίνδυνο; Πρέπει μια εταιρεία να επιχειρήσει την εκτίμηση της πραγματικής δημοσιονομικής επίπτωσης από το κόστος της νέας θεραπείας που η ίδια προτείνει; Πρέπει να επιμένει στη διάθεση των απαραίτητων δεδομένων; Τι γίνεται στην περίπτωση μη διάθεσης αυτών των δεδομένων; Πώς μπορεί να καταλήξει σε μια ορθολογική προσέγγιση; Ένα είναι βέβαιο: πως σε μια διαδικασία διαπραγμάτευσης, η έκπτωση είναι δομικό στοιχείο θετικής διάθεσης. Το ζητούμενο είναι η έκπτωση αυτή να είναι κατά το μέγιστο δυνατό σωστά υπολογισμένη. Η προσφορά μιας έκπτωσης μόνο και μόνο ως μέσο υπέρβασης της διαπραγμάτευσης δεν είναι η καλύτερη δυνατή όμως προσέγγιση. Το ζητούμενο και σε αυτήν την περίπτωση είναι η ικανότητα τεκμηρίωσης της προσφερόμενης έκπτωσης με τα ισχυρότερα αιτιολογικά στοιχεία. Κυρίαρχο όμως στοιχείο της διαπραγμάτευσης από την πλευρά και των φαρμακευτικών εταιρειών οφείλει και πρέπει να παραμένει το στοιχείο της κοινωνικής ευθύνης και της ωφέλειας του ασθενή. Ο ασθενής πρέπει να παραμένει στο επίκεντρο της διαπραγμάτευσης, κυρίως με τη συνδυαστική ανάλυση και αξιοποίηση των RWD της Πολιτείας και των δεδομένων των φαρμακευτικών εταιρειών. Το επιδιωκόμενο σε μια διαπραγμάτευση πρέπει να είναι η κατά προσέγγιση εκτίμηση της πραγματικής οικονομικής αξίας μιας νέας θεραπείας ή, με άλλα λόγια, το να καταβάλλει η Πολιτεία το πραγματικό οικονομικό τίμημα της θεραπευτικής αξίας του φαρμάκου που λαμβάνει ο ασθενής. Αν αυτό είναι λιγότερο ή περισσότερο

από το σωστό, τότε κάποιος κερδίζει και κάποιος χάνει, και αυτό δεν είναι βιώσιμο, ενώ ο τελικώς χαμένος (και στο διηνεκές) είναι πάντα ο ασθενής. Να μην ξεχάσουμε, τέλος, να αναφέρουμε πως επιτυχημένη διαπραγμάτευση τιμών φαρμάκων σημαίνει, εκτός από συμφωνία των συμβαλλόμενων μερών, και αυτόματη ένταξη –από την επιτροπή HTA– της νέας θεραπείας στο κατάλληλο θεραπευτικό πρωτόκολλο και στον σχετικό θεραπευτικό αλγόριθμο του Συστήματος Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης10. Η αξιολόγηση και η διαπραγμάτευση είναι ζωντανές, διαρκώς εξελικτικές διαδικασίες και οφείλουν να οδηγούν στη συγκέντρωση πλούτου γνώσεων. Όπως αναλύσαμε, το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό υπάρχει και από τις δύο πλευρές του τραπεζιού, τα δεδομένα υπάρχουν, παραμένουν όμως ανεκμετάλλευτα σε κάποιους εξυπηρετητές (servers) και σε κάποιες βάσεις δεδομένων. Τι πιο σωστό από το να συμβάλουμε στην αξιοποίηση μιας σημαντικής ευκαιρίας; Μιας ευκαιρίας μεθοδικής παραγωγής γνώσης και εμπειρίας, στοιχείων που θα μας συνοδεύουν τα επόμενα χρόνια στην πραγμάτωση της πορείας ορθολογικής προσέγγισης ενός σοβαρού και αγωνιώδους προβλήματος, αυτού της ορθής κοστολόγησης των φαρμάκων. Γνώσης και εμπειρίας που θα μας συντροφεύουν στην πορεία μας στον δρόμο της κοινωνικής ευημερίας και της αξιοποίησης των καινοτόμων θεραπειών για περισσότερα και υγιέστερα χρόνια ζωής για όλους μας. Η χώρα μας, παρά την πολυετή καθυστέρησή της, έχει, λοιπόν, την ευκαιρία να καλύψει το χαμένο έδαφος, ακόμα και να πρωτοπορήσει, στον τομέα της διαπραγμάτευσης των φαρμάκων. Αρκεί μόνο να το πιστέψουμε και να το εφαρμόσουμε. Δεν έχουμε την πολυτέλεια πια για άλλες τέτοιες χαμένες ευκαιρίες. Ας το τολμήσουμε. •••

Παραπομπές 1 Real World Evidence 2 https://www.inc.com/the-buildnetwork/the-anchoring-effect.html 3 Το ότι αυτό είναι πεποίθησή μας και όχι μια κολακεία της στιγμής φαίνεται από τη συμπεριφορά μας προς αυτά τα στελέχη όταν έτυχε να υπηρετούμε την Πολιτεία.

4 Ανοιχτά Δεδομένα Κατανάλωσης Φαρμάκων μια διαχρονικά «χαμένη» ευκαιρία - 23/12/2019, reformed – editorial 5 Quality Adjusted Life Year 6 Incremental Cost-Effectiveness Ratio 7 “Three NICE thresholds for costeffectiveness: does that make sense? – Pharmaphorum”. Pharmaphorum. 201611-25. Retrieved 2017-01-10 Brazier, John; Tsuchiya, Aki (2015).

“Improving Cross-Sector Comparisons: Going Beyond the Health- Related QALY” 8 “European Guidelines for CostEffectiveness Assessments of Health Technologies” 9 Nature Holmes, David (March 2013).

“Report triggers quibbles over QALYs, a staple of health metrics”. Medicine.

19 doi:10.1038/nm0313-248. PMID 23467219 10 Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης: Η ανάγκη αλλαγής του Core Business και μετάβασης σε ένα σοβαρό ψηφιακό εργαλείο - 11/01/2020, reformed – editorial.

17

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Οι προτάσεις έχουν κατατεθεί και στον ίδιο τον πρωθυπουργό

7 πυλώνες δράσης από τον ΣΦΕΕ Το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα είναι ο ελλιπής προϋπολογισμός

Έ

να συνεκτικό πλέγμα ρεαλιστικών και ολοκληρωμένων προτάσεων που αφορούν 7 πυλώνες δράσης παρουσίασε πρόσφατα ο Σύνδεσμος Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ). Οι προτάσεις λαμβάνουν υπόψη τα διεθνή, αλλά και τα ελληνικά δεδομένα, καθώς και στοιχεία που έχουν προκύψει από πρόσφατη εξειδικευμένη έρευνα και μελέτη της εταιρείας Deloitte: 1. Επαναπροσδιορισμός του φαρμακευτικού προϋπολογισμού, ο οποίος δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πλέον πως είναι ανεπαρκής και δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες της χώρας. Τη στιγμή που σε όλη την Ευρώπη επανεξετάζονται οι δαπάνες υγείας, είναι η ώρα να αναθεωρηθεί ο προϋπολογισμός φαρμάκου στη χώρα μας, κινούμενος σε ρεαλιστική και επιστημονική βάση. Λαμβάνοντας υπόψη ιστορικά, επιδημιολογικά και δημογραφικά δεδομένα, αλλά και την είσοδο νέων φαρμάκων (horizon scanning) καθώς και τη λήξη της πατέντας παλαιότερων. Με αντιμετώπιση της υπερσυνταγογράφησης αλλά και έλεγχο όλων των κέντρων κόστους πέραν του φαρμάκου, στον χώρο της υγείας, για την απαραίτητη εξεύρεση πόρων και βεβαίως χωρίς να αγνοούνται ούτε οι δημοσιονομικές δυνατότητες της χώρας αλλά ούτε και οι δυνατότητες βιωσιμότητας των φαρμακευτικών επιχειρήσεων. Παράλληλα, δημιουργία επιπρόσθετου κονδυλίου

18

που θα αφορά στην πρόληψη (εμβόλια), αλλά και για την απόκτηση ευελιξίας στην ανταπόκριση στις αυξημένες ανάγκες που ανέδειξε ο Covid-19.

2. Ενίσχυση των προσπαθειών για την αύξηση της αποτελεσματικότητας, ως αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να αποκτήσουμε ένα ορθολογικό και αποδοτικό δημόσιο σύστημα υγείας. Η προτεινόμενη επίτευξη του στόχου εδράζεται πάνω σε μια νέα αρχιτεκτονική διαχείρισης ασθενών, που αντικαθιστά το νοσοκομειοκεντρικό σύστημα και προβλέπει τη ριζική αλλαγή της νοοτροπίας χρήσης φαρμάκων. Με έμφαση στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, στην ενσωμάτωση βέλτιστων διεθνών πρακτικών και σε διαδικασίες συνεχούς αξιολόγησης και ελέγχου αποδοτικότητας, καθώς και στην πλήρη εφαρμογή και αξιοποίηση εργαλείων και μεταρρυθμίσεων, που, αν και υπάρχουν, δεν αξιοποιούνται πλήρως.

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

3. Επαναξιολόγηση του μηχανισμού επιστροφών (clawback), του οποίου το συνεχώς και ανεξέλεγκτα αυξανόμενο ύψος αποτελεί βασική απειλή της βιωσιμότητας του συστήματος. Σύμφωνα με τον ΣΦΕΕ, αποτελεί κοινό τόπο πως ο μηχανισμός αποπληρωμής πρέπει να λειτουργεί σαν δίχτυ ασφαλείας, προστατεύοντας το οικοσύστημα από τον κίνδυνο πλεονασματικών δαπανών. Όμως, σήμερα, ο μηχανισμός δεν παρέχει κίνητρα για αλλαγή δράσης, αντιθέτως διαιωνίζει τις παθογένειες, καθώς, αντί να ωθεί στην αντιμετώπισή τους, τις αναπαράγει, αφού απλώς μετακυλίει το κόστος τους στις φαρμακευτικές επιχειρήσεις. Τα στοιχεία του α’ τριμήνου του 2020, όπως και τα αντίστοιχα του α’ τριμήνου του 2019, καταδεικνύουν αύξηση της υπέρβασης κατά 45% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Τρεις διαδοχικές εκθέσεις ενισχυμένης εποπτείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Surveillance Reports της Commission, Ιούνιος 2019, Νοέμβριος 2019 και Φεβρουάριος 2020) κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι ο μηχανισμός υποχρεωτικών επιστροφών (clawback) δημιουργεί ηθικό κίνδυνο και δεν είναι βιώσιμος. Η Πολιτεία, που έχει δείξει δείγματα πως κατανοεί τα προβλήματα, πρέπει τώρα και να δράσει. Εξειδικεύοντας τις δράσεις του τρίτου πυλώνα, οι εκπρόσωποι του ΣΦΕΕ επισημαίνουν πως ο μηχανισμός των υποχρεωτικών εκπτώσεων και επιστροφών μπορεί να λειτουργήσει ως επενδυτικό κίνητρο και να αποκτήσει αναπτυξιακό χαρακτήρα μέσα από τη δίκαιη αναθεώρηση και τον εξορθολογισμό του, αλλά και τη συνυπευθυνότητα φαρμακοβιομηχανίας και Πολιτείας (θέσπιση ανώτατου ορίου συνεισφοράς της φαρμακοβιομηχανίας, το οποίο θα μειώνεται ετησίως και το οποίο θα επενδύει μέρος του στη φαρμακευτική καινοτομία). Επίσης, προτείνουν τη συνεισφορά όλων των εμπλεκόμενων μερών στη δαπάνη, με εφαρμογή συμφωνιών επιμερισμού ρίσκου (risk-sharing), εξαίρεση της δαπάνης του ΙΦΕΤ από τον φαρμακευτικό προϋπολογισμό και υπολογισμό της υπέρβασης πάνω στην πραγματική τιμή που πωλούν οι εταιρείες και όχι στη λιανική τιμή.

19

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

4. Ενίσχυση της πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες. Στόχος των προτεινόμενων δράσεων είναι η διασφάλιση της προσιτής, ισότιμης και έγκαιρης πρόσβασης νέων, καινοτόμων θεραπειών στην ελληνική αγορά, μέσω μιας αποτελεσματικής, δυναμικής και συνεχούς διαδικασίας Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας (Health Technology Assessment-HTA). Η αναδιοργάνωση της διαδικασίας αποτελεί μια πρόταση που εστιάζει στην επίτευξη αποτελεσμάτων, σε μια προσπάθεια επαναφοράς της εισαγωγής νέων προϊόντων –που καθυστερούν κατά δύο χρόνια περίπου– στην ελληνι-

Η ενίσχυση της συνεργασίας φαρμακοβιομηχανίαςΠολιτείας σε προγράμματα πρόληψης, καταγραφής κ.λπ. μπορεί να αποδώσει ισχυρά οφέλη τόσο για το σύστημα υγείας όσο και για την κοινωνία 20

κή αγορά, με έμφαση στη φαρμακευτική καινοτομία. Αξιοποίηση των κλινικών μελετών, εναρμόνιση με ευρωπαϊκές πρακτικές, άρση εμποδίων και έξυπνες λύσεις για βιώσιμη χρηματοδότηση –όπως η δημιουργία ταμείου φαρμακευτικής καινοτομίας (innovation fund)– συνθέτουν τις παρεμβάσεις που απαιτούνται έτσι ώστε οι Έλληνες να διατηρούν το δικαίωμα στην ελπίδα και να μετέχουν όλων των ωφελημάτων που η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος προσφέρουν.

5. Αναπτυξιακή διάσταση του φαρμακευτικού κλάδου και προώθηση των επενδύσεων. Στο νέο οικονομικό υπόδειγμα που χρειάζεται η χώρα ο φαρμακευτικός κλάδος μπορεί να έχει κομβικό ρόλο. Καινοτομία, εξωστρέφεια, αξιοποίηση του επι-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

στημονικού δυναμικού και ποιοτική παραγωγή είναι ήδη ενσωματωμένα στον τρόπο λειτουργίας του. Δεν είναι τυχαίο πως αποτελεί τον τρίτο εξαγωγικό κλάδο της χώρας. Η δημιουργία ενός σταθερού θεσμικού και φορολογικού περιβάλλοντος και η θέσπιση ευνοϊκών κινήτρων (φορολογικά, οικονομικά, θεσμικά κ.ά.) δημιουργούν ένα αναπτυξιακό πλαίσιο το οποίο μπορεί να προσελκύει επενδύσεις υψηλής αξίας και αποδοτικότητας, να επαναφέρει μέρος του επιστημονικού δυναμικού που έφυγε στο εξωτερικό και να αποτελέσει, με την υιοθέτηση ενός ανοιχτού μοντέλου καινοτομίας, υπόδειγμα συνεργασίας τοπικών και διεθνών εταιρειών. Ένα πεδίο στο οποίο τα πρώτα δείγματα, όπως η φορολογική έκπτωση 200% των επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη, είναι σαφώς ενθαρρυντικά. Παράλληλα, και στο πεδίο της κλινικής έρευνας, όπου ο συμψηφισμός του clawback με επενδύσεις σε κλινική έρευνα είναι ένα σημαντικό θετικό βήμα, που πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω με την αύξηση του σχετικού κονδυλίου, ώστε να πολλαπλασιαστούν οι επενδύσεις και τα οφέλη των κλινικών μελετών στη χώρα μας για όλους: ασθενείς, υποδομές νοσοκομείων και συστήματος υγείας, οικονομία. Μέσα από ένα τέτοιο πλαίσιο για τις κλινικές μελέτες, υπογραμμίστηκε η δυνατότητα ανάδειξης της Ελλάδας σε κόμβο (“hub”) κλινικής έρευνας. Ταυτόχρονα, σημειώθηκε πως το υψηλό επίπεδο Δημόσιας Υγείας και η πρόσβαση στις νέες, καινοτόμες θεραπείες αποτελούν τη βάση αξιοποίησης και του μοντέλου του silver economy, που μπορεί να αποδώσει πολλαπλάσια οφέλη στην ελληνική οικονομία.

6. Περαιτέρω αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών στη λειτουργία και διακυβέρνηση όλων των οργανισμών που εμπλέκονται στην αλυσίδα αξίας της ελληνικής υγειονομικής περίθαλψης. Η επιτυχία του ψηφιακού άλματος που έγινε στη Δημόσια Διοίκηση, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα και εν μέσω πανδημίας, δείχνει πως ο στόχος είναι εφικτός. Η ενοποίηση συστημάτων (συνταγογράφησης φαρμάκων, αναλωσίμων, εξετάσεων), η χρήση των ψηφιακών δυνατοτήτων για τον έλεγχο αλλά και την αξιοποίηση των δεδομένων υγείας, για τον προσδιορισμό των τάσεων στις δαπάνες υγείας και στο φάρμακο, αποτελούν σημαντικές δράσεις, που μπορούν να οδηγήσουν άμεσα σε αποδοτική εποπτεία, εξοικονόμηση πόρων, βελτιστο-

ποίηση υπηρεσιών και δυνατότητα χάραξης αποτελεσματικών πολιτικών υγείας.

7. Προώθηση ενός ισχυρού πλαισίου συνεργασίας φαρμακοβιομηχανίαςΠολιτείας για την προαγωγή της κοινωνικής υπευθυνότητας και αλληλεγγύης. Η υιοθέτηση καλών πρακτικών, η τήρηση και η προαγωγή της νομιμότητας και της διαφάνειας, η ηθική και δεοντολογική λειτουργία του συστήματος υγείας αποτελούν απαραίτητες συνθήκες για τη διασφάλιση της δίκαιης και ισότιμης πρόσβασης των Ελλήνων ασθενών στις αναγκαίες για εκείνους θεραπείες, τη στήριξη του έργου

των Ελλήνων επιστημόνων, την προαγωγή της ιατρικής επιστήμης και του δημόσιου συστήματος υγείας, αλλά και την ευνοϊκή εκδήλωση της επιχειρηματικότητας. Ταυτόχρονα, η ενίσχυση της συνεργασίας φαρμακοβιομηχανίας-Πολιτείας σε προγράμματα πρόληψης, καταγραφής κ.λπ., μπορεί να αποδώσει ισχυρά οφέλη τόσο για το σύστημα υγείας όσο και για την κοινωνία. Κατά τον πρόεδρο του ΣΦΕΕ, Ολύμπιο Παπαδημητρίου, «στην πατρίδα μας, η έγκαιρη ανάληψη από την Πολιτεία μέτρων προστασίας από τον Covid-19 ανέδειξε τη χώρα, διεθνώς, στην κορυφή της κατάταξης των επιτυχημένων μοντέλων διαχείρισης και προσέφερε πολύτιμο χρόνο στο σύστημα υγείας για να μπορέσει να αντεπεξέλθει με απόλυτη επιτυχία στην υγειονομική κρίση. Πολιτεία, επαγγελματίες υγείας και

πολίτες υπερβήκαμε εαυτούς και στερεότυπα, επιδεικνύοντας συνεργασία, αλληλεγγύη, αποτελεσματικότητα και πειθαρχία. Είναι μια σπουδαία παρακαταθήκη για το μέλλον. Μετά από μια μακρόχρονη οικονομική κρίση, με αμφισβητούμενα μέτρα λογιστικής διαχείρισης, που είχαν μεταξύ των θυμάτων και το σύστημα δημόσιας υγείας, δίνεται στην Ελλάδα η ευκαιρία να αναθεωρήσει και να εκσυγχρονίσει την αντίληψη της συστημικής δομής του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Αυτή η επιτυχία πρέπει τώρα να κεφαλαιοποιηθεί. Να μη χαθεί η ευκαιρία να μπει ένα οριστικό τέλος σε χρόνιες

Ολύμπιος Παπαδημητρίου, Πρόεδρος του ΣΦΕΕ: «Να μη χαθεί η ευκαιρία να μπει ένα οριστικό τέλος σε χρόνιες παθογένειες που ακόμη επιβιώνουν»

παθογένειες που ακόμη επιβιώνουν. Και να προχωρήσουμε συντεταγμένα σε ένα άλμα προόδου, που το χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ. Ο κλάδος μας είναι έτοιμος και συμβάλλει με ρεαλιστικές θέσεις στη διαμόρφωση και στην εφαρμογή ενός εθνικού σχεδίου για τη Δημόσια Υγεία. Με πνεύμα κατανόησης και υποστήριξης. Όπως ο κλάδος έκανε –και είμαστε περήφανοι για αυτό– όλα τα χρόνια της οικονομικής κρίσης που προηγήθηκαν. Οι προτάσεις μας ενισχύουν μια βιώσιμη πολιτική φαρμάκου που δημιουργεί αξία για όλους, ενώ την ίδια στιγμή, εφαρμόζοντας μια ενεργητική και υποστηρικτική πολιτική, ο φαρμακευτικός κλάδος μπορεί να αποτελέσει ισχυρή δύναμη ώθησης και αύξησης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας στο νέο παραγωγικό μοντέλο».•••

21

ΕΡΕΥΝΑ

Μελέτη της Deloitte για λογαριασμό του ΣΕΒ

Ψηφιακός μετασχηματισμός στην Υγεία Μπορεί να βελτιώσει δραστικά τις υπηρεσίες υγείας στην Ελλάδα

Ο

«ψηφιακός μετασχηματισμός του κλάδου υγείας» είναι το αντικείμενο της μελέτης που πραγματοποίησε η Deloitte για λογαριασμό του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων (ΣΕΒ). Στόχος της μελέτης είναι να παρουσιαστούν νέες ψηφιακές τεχνολογίες, τα οφέλη που πηγάζουν από αυτές, πρακτικοί τρόποι προσέγγισης του ψηφιακού μετασχηματισμού, καθώς επίσης και διεθνείς και ελληνικές βέλτιστες πρακτικές. Η μελέτη εστιάζεται στις ευκαιρίες για τις ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου υγείας από την ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών και λύσεων στη λειτουργία τους. Τέλος, καταλήγει σε 6 προτάσεις για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κλάδου υγείας στην Ελλάδα.

22

Ο κλάδος της υγείας διεθνώς βρίσκεται αντιμέτωπος με προκλήσεις όπως η γήρανση του πληθυσμού, το αυξανόμενο κόστος καινοτομίας για νέα φάρμακα, η αύξηση των χρόνιων παθήσεων και οι μεγαλύτερες απαιτήσεις των ασθενών. Είναι προκλήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν με την ενσωμάτωση ψηφιακών τεχνολογιών και τη μετάβαση στην Υγεία 4.0, με βάση την οποία το επίκεντρο δεν είναι πλέον το νοσοκομείο, αλλά ο ασθενής. Καινοτόμες λύσεις όπως το «έξυπνο» νοσοκομείο και η τηλεϊατρική, συνοδευόμενες από σταδιακή ψηφιοποίηση ιατρικών αρχείων, έχουν ήδη ορατά οφέλη. Χώρες της ΕΕ που υιοθετούν λύσεις ψηφιακού μετασχηματισμού στην υγεία καταγράφουν σημαντικά οφέλη. Ενδεικτικά:

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

23

ΕΡΕΥΝΑ

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα για την ενίσχυση της ψηφιοποίησης και τη γενικότερη διάδοση της ψηφιακής κουλτούρας στις υπηρεσίες υγείας

Α ύξηση της ποιότητας και αποτελεσματικότητας των νοσηλευτικών υπηρεσιών Β ελτίωση της εξυπηρέτησης Μ είωση του κόστους Μ είωση της διάρκειας νοσηλείας Έ γκαιρη και πιο ακριβής διάγνωση Π ροσωποποιημένη και συντομότερη θεραπεία Ε υχερής πρόσβαση όλων στο σύστημα Μ είωση των εισαγωγών σε δημόσια νοσοκομεία

Προβλήματα στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, η ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών υγείας είναι σχετικά χαμηλή, λόγω και της υποχρηματοδότησής της (ειδικά μέσα στην κρίση). Όμως, καθώς υπολογίζεται πως το κόστος υγείας θα αυξάνει ετησίως κατά 5%, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, πρόσφατες έρευνες (διαΝΕΟσις και ΟΟΣΑ), αναδεικνύουν τα ακόλουθα προβλήματα: Χ αμηλές δημόσιες δαπάνες υγείας: Στην Ελλάδα, το 2017, ανήλθαν στο 7,8% του ΑΕΠ (8,8% στον ΟΟΣΑ). Η κατά κεφαλήν δαπάνη ήταν 1.623 ευρώ (έναντι 2.267 ευρώ το 2008, μείωση 28%), δηλαδή 45% κάτω από τον μέσο όρο κατά κεφαλήν δαπανών στην ΕΕ.  Υψηλές δαπάνες υγείας, κυρίως μέσω ιδιωτικής κάλυψης: Το 61% των δαπανών υγείας καλύπτονται από το Δημόσιο (71% στον ΟΟΣΑ) και το υπόλοιπο με τη

24

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και κυρίως των ασθενών. Σ ημαντικές εστίες παραοικονομίας στο ΕΣΥ: Οι άτυπες συναλλαγές στα ελληνικά δημόσια νοσοκομεία αποτελούν το 31% των συνολικών δαπανών υγείας, έναντι 14% στην υπόλοιπη ΕΕ. Α πουσία οργανωμένης πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, αλλά και ελλείψεις σε προσωπικό: Μόλις 3,3 νοσηλευτές ανά 1.000 άτομα στην Ελλάδα, έναντι 8,8 στον ΟΟΣΑ. Επίσης, 1,63 νοσηλευτές ανά γιατρό στα νοσοκομεία, έναντι 2,7 στον ΟΟΣΑ. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση του προβλήματος με απομακρυσμένη διάγνωση και νοσηλεία από το σπίτι, στo πλαίσιo της ανάπτυξης λύσεων τηλεϊατρικής. Υ στέρηση στη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών: Η Ελλάδα είναι 23η στην υιοθέτηση λύσεων ψηφιακής υγείας στην ΕΕ-27, 26η στην ηλεκτρονική τήρηση φακέλων ασθενών, 25η στην ανταλλαγή πληροφοριών υγείας και 16η στη διαθεσιμότητα προσωπικού φακέλου υγείας. Λόγω περιορισμένης ροής πληροφόρησης, δεν αξιοποιείται επαρκώς ούτε το υπάρχον σύστημα επιχειρηματικής ευφυίας (BI-Health) του Υπουργείου Υγείας.  Ξεπερασμένο μοντέλο οργάνωσης και διοίκησης των δομών δημόσιας

υγείας, αλλά και υποδομών: Η απουσία μηχανισμών αξιολόγησης οδηγεί στη χαμηλή αποδοτικότητα και ποιότητα. Επίσης, το ΕΣΥ δεν διαθέτει γηριατρικές υποδομές υγείας, παρότι ο πληθυσμός άνω των 65 και 80 ετών διαμορφώνεται στο 21,7% και 6,8%, αντίστοιχα, του συνόλου. Μόνο το 2% των δαπανών κατευθύνονται σε γηριατρικές δομές, έναντι 9% στον ΟΟΣΑ.

Διεθνείς προκλήσεις Οι επερχόμενες ψηφιακές τεχνολογίες δύνανται να συνεισφέρουν στην εξομάλυνση συγκεκριμένων προκλήσεων που αντιμετωπίζει ο κλάδος της υγείας, όπως: Γ ήρανση: Αύξηση του προσδόκιμου ζωής άνω των 80 ετών, λόγω βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης, καλύτερης εκπαίδευσης και ευκολότερης πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας. Μέχρι το 2030 το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμάται ότι θα αγγίξει το 25%, από 19% που διαμορφώθηκε το 2015. Με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και τη γήρανση του πληθυσμού, αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά και η ζήτηση για τις υπηρεσίες υγείας. Α ύξηση δαπανών: Η παγκόσμια δαπάνη στον κλάδο υγείας εκτιμάται ότι θα αυξάνεται κατά 4,2% ετησίως, λόγω των αυξημένων αναγκών και του κόστους των θεραπειών, από 7,1 τρισ. δολ. το 2015 σε

8,7 τρισ. το 2020. Η παγκόσμια φαρμακευτική δαπάνη αναμένεται να αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό περίπου 5% από το 2017 μέχρι το 2021, υπερδιπλάσιο από το ετήσιο περίπου 2% που παρουσίασε μεταξύ 2011 και 2016.  Αύξηση μη μεταδοτικών νοσημάτων. Παρά την πρόοδο που σημειώνεται στον περιορισμό των μεταδοτικών ασθενειών, χάρις και στους εμβολιασμούς, η αγορά διαμορφώνεται από τις αυξανόμενες ανάγκες γηρασμένων πληθυσμών, που ζουν περισσότερο με χρόνιες μη μεταδοτικές ασθένειες, με κυριότερες τον καρκίνο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον διαβήτη. Το ποσοστό των θανάτων από μεταδοτικές ασθένειες εκτιμάται ότι θα μειωθεί από περίπου 23% το 2015 σε περίπου 17% το 2030, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό από μη μεταδοτικές ασθένειες αναμένεται να αυξηθεί από περίπου 68% σε περίπου 74% κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Α ύξηση χρόνιων παθήσεων: Η αντιμετώπιση των χρόνιων ασθενειών είναι συνήθως πιο ακριβή και απαιτεί μεγαλύτερη αλληλεπίδραση με τα ιδρύματα υγείας, καθιστώντας την πρόληψη και την καθολική κάλυψη του πληθυσμού θέματα κρίσιμης σημασίας. Οι χρόνιες παθήσεις, με κυριότερες τον καρκίνο και τον διαβήτη, αναμένεται να σημειώσουν σημαντική αύξηση. Από το 2018 έως το 2040 οι εμφανίσεις καρκίνου α-

Στην Ελλάδα, οι ψηφιακές λύσεις υγείας παραμένουν αποσπασματικές, παρά τους σημαντικούς δημόσιους πόρους που έχουν διατεθεί

25

ΕΡΕΥΝΑ

ναμένεται να αυξηθούν κατά 23%, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός ασθενών με διαβήτη αναμένεται να αυξηθεί κατά 16% από το 2017 έως το 2045. Π αχυσαρκία: Η αύξηση των μη μεταδοτικών ασθενειών τροφοδοτείται από την αστικοποίηση, τον καθιστικό τρόπο ζωής, την επιδείνωση της διατροφής και τα αυξανόμενα επίπεδα παχυσαρκίας. Μέχρι το 2025, 1,2 δισ. ενήλικοι εκτιμάται ότι θα είναι παχύσαρκοι, ενώ μέχρι το 2040, ο αριθμός των ασθενών που πάσχουν από διαβήτη αναμένεται να αγγίξει τα 642 εκατ., από τον σημερινό αριθμό των 415 εκατ. νοσούντων.  Νέα φάρμακα: Η έρευνα και ανάπτυξη στη βιομηχανία φαρμάκων γίνεται όλο και πιο ακριβή. Μεταξύ του 2010 και του 2016, το μέσο κόστος για την εισαγωγή ενός νέου φαρμάκου στην αγορά αυξήθηκε κατά 33%, ωστόσο η μέση αξία του ανώτατου σημείου πωλήσεων μειώθηκε κατά 49%.

Η ψηφιακή Υγεία στην ΕΕ Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν πραγματοποιήσει σημαντικά βήματα για την ενίσχυση της ψηφιοποίησης και τη γενικότερη διάδοση της ψηφιακής κουλτούρας στις υπηρεσίες υγείας. Ενδεικτικά:

26

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Τ ο 2017, το 51% του πληθυσμού της ΕΕ αναζήτησε πληροφορίες σχετικές με την υγεία, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το αντίστοιχο του 2008. Το ποσοστό της Ελλάδας ανήλθε στο 47%. Ό μως, μόνο το 30% των ατόμων 65-74 ετών στην ΕΕ είχαν πρόσβαση σε διαδικτυακές πληροφορίες υγείας, έναντι 55% στην ηλικιακή ομάδα 25-64, γεγονός που υποδεικνύει κοινωνικοοικονομικές και ηλικιακές ανισότητες, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί. Τ ο 13% των κατοίκων της ΕΕ (13%) πραγματοποίησαν κράτηση συνεδρίας με επαγγελματία υγείας μέσω Διαδικτύου το 2016, έναντι 8% το 2012. Η Ελλάδα ήταν στην τελευταία θέση με 2%.  Το 34% των παρόχων υγείας στην ΕΕ αντάλλαξαν ηλεκτρονικά δεδομένα μεταξύ τους το 2013, έναντι 17% στην Ελλάδα. Α ναφορικά με παραμέτρους του δείκτη eHealth Adoption, η ΕΕ το 2018 εμφάνισε τα εξής: Στη χρήση ηλεκτρονικού φακέλου υγείας μέσο όρο 3.196 μονάδων (2013: 2.989 μονάδες), στην ανταλλαγή πληροφοριών για την υγεία 2.070 μονάδες (2013: 1.884 μονάδες) και στην υιοθέτηση ηλεκτρονικού φακέλου 1.568 μονάδες (2013: 1.319 μονάδες).

Οι υπηρεσίες υγείας του «αύριο» Ο ψηφιακός μετασχηματισμός αναμένεται να επιδράσει καθοριστικά στον χώρο και τον τρόπο παροχής των δημόσιων υπηρεσιών, αλλά και στην οργανωτική δομή του συστήματος. Τα χαρακτηριστικά των υπηρεσιών στην εποχή της Υγείας 4.0 είναι τα εξής:  Η τεχνολογία καταργεί τα στενά όρια του νοσοκομείου και των ιατρείων. Στα «έξυπνα» νοσοκομεία, γιατροί, ασθενείς και επαγγελματίες υγείας συνδέονται σε πραγματικό χρόνο για την παροχή υπηρεσιών υγείας. Β ιντεοκλήσεις και ψηφιακά εργαλεία (π.χ. wearables) επιτρέπουν την εξ αποστάσεως διαρκή παρακολούθηση και περίθαλψη ασθενών από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Σ υνεχώς διαθέσιμα και επικαιροποιημένα ιατρικά δεδομένα στον ηλεκτρονικό ιατρικό φάκελο, τόσο από τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων όσο και από τα wearables που φοράει ο ασθενής και παρέχουν άμεση πληροφόρηση. Σ ύνδεση των απομακρυσμένων κέντρων υγείας με τα μεγάλα νοσοκομεία για μεταφορά, σε πραγματικό χρόνο, των ιατρικών δεδομένων στον γιατρό. Ά μεση πρόσβαση των ασθενών στο ιατρικό τους ιστορικό και τα αποτελέσματα των εξετάσεών τους, τα οποία μπορεί να μοιραστούν με έναν ή περισσότερους γιατρούς.  Έγκαιρη διάγνωση αλλά και αποσυμφόρηση των νοσοκομείων. Η ισότιμη πρόσβαση όλων στο σύστημα υγείας, η άμεση αντιμετώπιση των επειγόντων περιστατικών και η καλύτερη αξιολόγηση των αναγκών περίθαλψης είναι προς όφελος κάθε ασθενή. Δ ευτερογενής επεξεργασία δεδομένων από τις εφαρμογές τηλε-ιατρικής, που αυξάνει την αποτελεσματική διάγνωση και θεραπεία. Οι αναλύσεις μεγάλου όγκου δεδομένων εντοπίζουν μοτίβα και τάσεις της ασθένειας, προειδοποιητικές ενδείξεις και προσωποποιημένες θεραπείες.

6 προτάσεις για την Ελλάδα Στην Ελλάδα, οι ψηφιακές λύσεις υγείας παραμένουν αποσπασματικές, παρά τους σημαντικούς δημόσιους πόρους που έχουν διατεθεί. Το Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού του ΣΕΒ, που λειτουργεί με την υποστήριξη της Deloitte, εξέτασε τα διαρθρωτικά προβλήματα του δημόσιου συστήματος υγείας στην Ελλάδα, αλλά και τις ψηφιακές τεχνολογίες και πλατφόρμες που πρέπει να αξιοποιηθούν για την αντιμετώπισή τους. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορεί να μειώσει το κόστος, προσφέροντας ταυτόχρονα καλύτερες υπηρεσίες στους ασθενείς. Η υγεία είναι δικαίωμα κάθε πολίτη και η Υγεία 4.0 μπορεί να ενδυναμώσει την ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες που χρειάζεται κάθε ασθενής. Ο ΣΕΒ προτείνει 6 παρεμβάσεις για την προώθηση της Υγείας 4.0, τη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και την αύξηση της αποδοτικότητας του συστήματος: 1. Διαλειτουργικότητα στην ανταλλαγή πληροφοριών υγείας μεταξύ των συστημάτων ΤΠΕ όλων των φορέων υγείας (δημόσιων και ιδιωτικών): Είναι απαραίτητη η διασφάλιση της διαλειτουργικότητας των συστημάτων όλων των φορέων υγείας (ΠΦΥ, ΕΟΠΥΥ, νοσοκομεία, Υπουργείο), ώστε να μπορούν να ανταλλάσσουν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο και να αξιοποιούν τα δεδομένα των ασθενών. Ενδεικτικά συστήματα που πρέπει να διαλειτουργήσουν το συντομότερο δυνατό είναι το EHR, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση, το κεντρικό BI του Υπουργείου Υγείας, τα συστήματα BI του κάθε νοσοκομείου, τα συστήματα αποζημίωσης, τα συστήματα PACS, το εθνικό σύστημα αιμοδοσίας. Ο χρόνος πλήρους ολοκλήρωσης δεν ξεπερνά τα 2 έτη.

2. Δημιουργία προτυποποιημένων ηλεκτρονικών φακέλων ασθενούς (EMRElectronic Medical Records): Οι ηλεκτρικοί φάκελοι δίνουν τη δυνατότητα στον ασθενή να ενημερώνεται άμεσα, μέσα από τον υπολογιστή του, για όλες τις υπηρεσίες και τα προϊόντα υγείας που έχει λάβει, όπως νοσηλείες, διαγνώσεις, φάρμακα κ.τ.λ. Η χρήση των ηλεκτρονικών φακέλων διευκολύνει την προσβασιμότητα των πολιτών στο σύστημα υγείας και βελτιώνει τη διάγνωση, ώστε να εφαρμοστεί πιο αποτελεσματική θεραπεία. Παράλληλα, καθιστά δυνατή την άμεση ανταλλαγή ιατρικών δεδομένων μεταξύ ιδιωτών γιατρών, διαγνωστικών κέ-

Ο κλάδος της υγείας διεθνώς βρίσκεται αντιμέτωπος με προκλήσεις όπως η γήρανση του πληθυσμού, το αυξανόμενο κόστος καινοτομίας για νέα φάρμακα, η αύξηση των χρόνιων παθήσεων και οι μεγαλύτερες απαιτήσεις των ασθενών

27

ΕΡΕΥΝΑ

Στην Ελλάδα, η ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών υγείας είναι σχετικά χαμηλή, λόγω και της υποχρηματοδότησής της, ειδικά μέσα στην κρίση

ντρων και νοσοκομείων, εξοικονομεί πόρους και χρόνο στο ιατρικό και διοικητικό προσωπικό, επιταχύνει την καταβολή των αποζημιώσεων, αυξάνει την αποδοτικότητα των ασφαλιστικών υπηρεσιών, ενώ αποτρέπει πλασματικές συνταγογραφήσεις ακριβών σκευασμάτων. Προτείνεται η χρήση των ηλεκτρονικών φακέλων σε όλα τα νοσοκομεία στα επόμενα 3 χρόνια, καθώς και η δημιουργία μιας ενιαίας βάσης, όπου θα συγκεντρώνονται τα δεδομένα όλων των φακέλων και θα αξιοποιούνται μέσω εργαλείων big data analytics για την πρόγνωση αναγκών και την ορθολογική κατάρτιση προϋπολογισμών.

3. Εισαγωγή σύγχρονων συστημάτων διαχείρισης ασθενών (CRM) στα δημόσια νοσοκομεία και σύνδεσή τους με εφαρμογές ιατρικών πληροφοριών: Αρχικά, προτείνεται εγκατάσταση ή αναβάθμιση των συστημάτων CRM σε όλα τα νοσοκομεία, στα οποία θα καταχωρούνται τα περιστατικά και το ιατρικό ιστορικό των επισκεπτών. Τα εργαλεία CRM επιτρέπουν στους παρόχους υγείας να προβαίνουν σε ανάλυση περιστατικών, μετρήσεις ποιότητας και ικανοποίησης ασθενών, παρακολούθηση ασθενειών κ.τ.λ. Σε επόμενη φάση, μπορούν να αναπτυχθούν ειδικές εφαρμογές για έξυπνες συσκευές (π.χ. κινητά τηλέφωνα), οι οποίες θα επιτρέπουν στον ασθενή να διαχειρίζεται ο ίδιος δεδομένα του φακέλου του, να προγραμματίζει ιατρικές συνεδρίες, να αναζητάει ιατρικές πληροφορίες (πλησιέστερο νοσοκομείο, φαρμακείο) κ.τ.λ. Οι έξυπνες αυτές εφαρμογές μπορούν να συνδεθούν με τα συστήματα CRM των νοσοκομείων. Χρόνος ολοκλήρωσης είναι η τριετία.

4. Παροχή απομακρυσμένων υπηρεσι-

28

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

ών διάγνωσης για επείγοντα περιστατικά (τηλεϊατρική): Ο ασθενής μπορεί να επικοινωνεί εξ αποστάσεως με το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό επειγόντων περιστατικών μέσω τηλεφωνικής κλήσης, γραπτού μηνύματος, βιντεοκλήσης. Με τον τρόπο αυτό, παρέχονται υπηρεσίες υγείας εκτός του χώρου του νοσοκομείου και εξασφαλίζεται έγκαιρη διάγνωση και ευχερέστερη και ισότιμη πρόσβαση των ασθενών στο σύστημα υγείας. Επιπλέον, βελτιώνεται η αποδοτικότητα των τμημάτων των επειγόντων περιστατικών με αποσυμφόρηση και ομαλότερη ροή εξυπηρέτησης. Στην Ελλάδα, με βάση την εμπειρία που έχει αποκτηθεί από τη μέχρι σήμερα λειτουργία των σταθμών τηλεϊατρικής στη 2η ΥΠΕ (Πειραιώς και Αιγαίου), προτείνεται σταδιακή επέκταση των δικτύων τηλεϊατρικής 24ωρης λειτουργίας, τόσο στη 2η όσο και στις άλλες ΥΠΕ, στα επόμενα 3-5 χρόνια, σε 3 στάδια: α) 1η και 7η ΥΠΕ (Αττικής και Κρήτης), β) 3η και 6η ΥΠΕ (Μακεδονίας και Πελοποννήσου, Ιονίων Νήσων, Ηπείρου και Δυτικής Ελλάδας) και γ) 5η και 6η ΥΠΕ (Μακεδονίας και Θράκης, Θεσσαλίας & Στερεάς Ελλάδας).

5. Καθολική επέκταση ηλεκτρονικής συνταγογράφησης: Η περαιτέρω ενίσχυση του συστήματος μπορεί να εξορθολογίσει την κατανάλωση φαρμάκων και να περιορίσει τις δαπάνες του συστήματος υγείας. Εφαρμογή πρέπει να γίνεται και στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, βάσει του μοντέλου που εφαρμόζεται στα ιδιωτικά ιατρεία. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να οριστικοποιηθούν τα κλινικά πρωτόκολλα που θα εφαρμόζονται στις κύριες θεραπευτικές κατηγορίες και να ενσωματωθούν στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Επίσης, οι διαγνωστικές εξετάσεις πρέπει να συνταγογραφούνται ηλεκτρονικά, ενώ απαιτείται έλεγχος του συστήματος και σύγκριση των συνταγογραφήσεων, ώστε να μη γίνεται υπέρβαση δαπανών. Χρόνος ολοκλήρωσης η διετία.

6. Ανάπτυξη συστήματος ηλεκτρονικών προμηθειών νοσοκομείων: Η ψηφιοποίηση των διαδικασιών προμηθειών, κυρίως στα δημόσια νοσοκομεία, είναι απαραίτητη ώστε το σύστημα να γίνει διαφανές, ελεγχόμενο και οικονομικά αποδοτικό. Σε ορίζοντα 3 χρόνων, οι διαδικασίες πρέπει να γίνονται αποκλειστικά μέσω ψηφιακών καναλιών, ενώ η εφαρμογή κοινών προτύπων και διαδικασιών είναι απαραίτητη για να αξιολογούνται ταχύτερα οι προμήθειες ιατροφαρμακευτικών ειδών σε όλη την επικράτεια.•••

29

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τι επισημαίνει έκθεση του ΣΕΒ με βάση στοιχεία του ΟΟΣΑ

Η Υγεία στην Ελλάδα Είμαστε η τρίτη πιο γερασμένη χώρα στον αναπτυγμένο κόσμο

E

ιδική έκθεση για την κατάσταση της υγείας των Ελλήνων και το σύστημα υγείας της χώρας μας συνέταξε ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων. Η έκθεση εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 2020 από τον τομέα μακροοικονομικής ανάλυσης και ευρωπαϊκής πολιτικής του ΣΕΒ και βασίστηκε σε δεδομένα του Οργανισμού Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Ειδικότερα, στην πρόσφατη έκθεση του Health at a Glance (2019) παρουσιάζονται δείκτες για την υγεία των πολιτών στις χώρες που είναι μέλη του και γίνεται μια αξιολόγηση των παραγόντων που συμβάλλουν στην καλή υγεία, καθώς και της επάρκειας

30

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

και αποτελεσματικότητας των σχετικών πόρων και υποδομών που χρησιμοποιούνται σε κάθε χώρα. Στην Ελλάδα, η συνολική κατάσταση της υγείας του πληθυσμού αξιολογείται ως ικανοποιητική, καθώς η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο των αναπτυγμένων χωρών του κόσμου. Ωστόσο, υπάρχουν κίνδυνοι που απειλούν την υγεία των Ελλήνων, όπως το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα. Η Ελλάδα είναι «πρωταθλήτρια» στις χώρες του ΟΟΣΑ στο ποσοστό των ατόμων που δηλώνουν ότι καπνίζουν σε καθημερινή βάση (27%, έναντι 18% στον ΟΟΣΑ). Α-

Κατανάλωση και εξάρτηση από αλκοόλ, 2017 ή τελευταίο διαθέσιμο έτος (OECD, Health at a glance 2019)

Παράγοντες κινδύνου για την υγεία, 2016 (OECD, Health at a glance 2019)

Ποσοστό ενηλίκων που καπνίζουν καθημερινά (OECD, Health at a glance 2019)

πό το 2007 όμως το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί κατά 12,5 ποσοστιαίες μονάδες, λόγω της μεγάλης κρίσης και ύφεσης που επακολούθησε (μείωση εισοδημάτων, αύξηση τιμών στα νομίμως διακινούμενα τσιγάρα, λόγω φορολογίας), και, πιο πρόσφατα, λόγω της στροφής από την κατανάλωση παραδοσιακών τσιγάρων στα ηλεκτρονικά προϊόντα νικοτίνης. Επίσης, η Ελλάδα καταγράφει υψηλό ποσοστό θανάτων από την ατμοσφαιρική ρύπανση (77 θάνατοι ανά 100.000 άτομα πληθυσμού, έναντι 40 στον ΟΟΣΑ), κυρίως λόγω αυξημένης συγκέντρωσης ιδιαίτερα επιβαρυντικών για την υγεία μικροσωματιδίων από

τις εκπομπές ρύπων, με την υποκατάσταση των πηγών ενέργειας από πετρέλαιο, τα παράγωγά του και λιγνίτη από πηγές φυσικού αερίου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να είναι σχετικά περιορισμένη. Όσον αφορά στην παχυσαρκία, η Ελλάδα, αν και στα ενήλικα άτομα (κατά δήλωσή τους) εμφανίζει ποσοστό υπέρβαρων κοντά στον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, το αντίστοιχο ποσοστό στα παιδιά 5-9 ετών είναι ανησυχητικά υψηλό. Επίσης, η Ελλάδα εμφανίζει σχετικά χαμηλό επίπεδο κατανάλωσης αλκοόλ στον πληθυσμό. Αν και αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα υποεκτίμησης, λόγω της μη κα-

31

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων στην Ελλάδα στηρίζεται εθιμικά στην οικογένεια, με την άγραφη κοινωνική υποχρέωση των πολιτών να φροντίζουν ηλικιωμένους γονείς και συζύγους

32

ταγραφής της παραγωγής οινοπνευματωδών ποτών στο σπίτι, καθώς και εκτεταμένου λαθρεμπορίου, λόγω της υψηλής φορολογικής επιβάρυνσης. Η Ελλάδα είναι η τρίτη πιο γερασμένη χώρα στον αναπτυγμένο κόσμο, με το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 και 80 ετών να διαμορφώνεται σε 21,7% και 6,8% αντιστοίχως σήμερα, με πρόβλεψη για 37% και 14% αντιστοίχως το 2050, όταν 38,9 άτομα ανά 1.000 άτομα πληθυσμού θα πάσχουν από άνοια, έναντι 20,4 ατόμων σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, η Ελλάδα δεν διαθέτει ανάλογου ύψους υποδομές παροχής μακροχρόνιας φροντίδας σε ηλικιωμένους, με μόνο το 2% της δαπάνης υγείας να κατευθύνεται σε γηριατρικές δομές, έναντι 9% στον ΟΟΣΑ. Η μακροχρόνια φροντίδα ηλικιωμένων στην Ελλάδα στηρίζεται εθιμικά στην οικογένεια, με την άγραφη κοινωνική υποχρέωση των πολιτών να φροντίζουν ηλικιωμένους γονείς και συζύγους. Ως εκ τούτου, σε κάθε 100 άτομα άνω των 65 ετών στην Ελλάδα αντιστοιχούν 0,1 αμειβόμενοι φροντιστές για ηλικιωμένους και 0,45 κλίνες σε γηροκομεία (τα μικρότερα μεγέθη σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο), έναντι 4,9 φροντιστών και 4,7 κλινών αντιστοίχως, κατά μέσο όρο, στις χώρες του ΟΟΣΑ. Καθώς ο πληθυσμός θα γερνάει και θα ζει όλο και περισσότερο (π.χ. το προσδόκιμο ζωής στους άνδρες άνω των 65 ετών είναι σήμερα 20 χρόνια, αν και τα 8,1 χρόνια με περιορισμούς στη δραστηριότητα) και

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

το μερίδιο των γυναικών στο εργατικό δυναμικό θα αυξάνεται, αργά ή γρήγορα, θα προκύψουν δημοσιονομικές ανάγκες για τις οποίες δεν εξοικονομούνται σήμερα πόροι για να τις καλύψουν. Όσον αφορά στη συνολική κατάσταση της υγείας του πληθυσμού στην Ελλάδα, ο δείκτης προσδόκιμου ζωής για τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα ανέρχεται σε 81,4 χρόνια, έναντι 80,7 χρόνων στον ΟΟΣΑ, 83 στην Ιταλία, 83,4 στην Ισπανία, 81,5 στην Πορτογαλία και 78,6 στις ΗΠΑ. Ο δείκτης θνησιμότητας από αίτια που θα μπορούσαν να αποφευχθούν μέσω χρήσης του συστήματος υγείας, προληπτικά ή θεραπευτικά, διαμορφώνεται σε 187 θανάτους ανά 100.000 άτομα, έναντι 208 στον ΟΟΣΑ, 143 στην Ιταλία, 146 στην Ισπανία, 180 στην Πορτογαλία και 262 στις ΗΠΑ. Στη νοσηρότητα λόγω χρόνιων παθήσεων, το ποσοστό των ενηλίκων που ζουν με διαβήτη ανέρχεται σε 4,6%, έναντι 6,4 στον ΟΟΣΑ, 4,8% στην Ιταλία, 7,2% στην Ισπανία, 9,9% στην Πορτογαλία και 10,8 στις ΗΠΑ. Τέλος, το 10,4% του πληθυσμού άνω των 15 ετών στην Ελλάδα δηλώνει ότι η υγεία του δεν είναι σε καλή κατάσταση, έναντι 8,7% στον ΟΟΣΑ, 5,8% στην Ιταλία, 6,6% στην Ισπανία, 15,3% στην Πορτογαλία και 2,6% στις ΗΠΑ, ποσοστά που αποτυπώνουν κοινωνικοπολιτισμικές διαφορές, με τα άτομα σε χαμηλά εισοδήματα να είναι λιγότερο θετικά όσον αφορά στην κατάσταση της υγείας τους.

Στα ύψη παραμένουν οι ιδιωτικές δαπάνες Στην Ελλάδα ξοδεύουμε ετησίως 2.238 δολ. κατά κεφαλήν για την υγεία (σε όρους συγκριτικής αγοραστικής δύναμης), όταν ο μέσος όρος στον ΟΟΣΑ είναι 3.994 δολ., στην Ιταλία 3.428, στην Ισπανία 3.323, στην Πορτογαλία 2.801 και στις ΗΠΑ 10.586. Σημειώνεται ότι η κατά κεφαλήν δαπάνη υγείας στην Ελλάδα από το 2008 μέχρι το 2013 υπέστη μια μείωση κατά -9,4% ετησίως, κατά μέσο όρο, σε σταθερές τιμές 2010, στο πλαίσιο των δημοσιονομικών περικοπών, λόγω των μνημονίων, και σχεδόν μηδενική αύξηση έκτοτε μέχρι το 2018. Σήμερα, είναι στα 2/3 περίπου της δαπάνης κατά το 2009. Ως ποσοστό του ΑΕΠ, στην Ελλάδα ξοδεύουμε το 7,8% του ΑΕΠ σε δαπάνες υγείας, έναντι 8,8% στον ΟΟΣΑ, 8,8% στην Ιταλία, 8,9% στην Ισπανία, 9,1% στην Πορτογαλία και 16,9% στις ΗΠΑ. Αν και το 100% του πληθυσμού έχει δωρεάν πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας, μόνο το 61% των συνολικών δαπανών υγείας καλύπτονται από δαπάνες του Δημοσίου, έναντι 71% στον ΟΟΣΑ. Η κάλυψη για νοσοκομειακή περίθαλψη είναι 66% στην Ελλάδα (88% στον ΟΟΣΑ), για εξωνοσοκομειακή περίθαλψη 62% (77% στον ΟΟΣΑ), για οδοντιατρική φροντίδα 0% (29% στον ΟΟΣΑ) και για φαρμακευτική φροντίδα 54% (57% στον ΟΟΣΑ). Το υπόλοιπο 39% των δαπανών υγείας αναλύονται ως εξής: 4% από την ιδιωτική ασφάλιση (όσο και στον ΟΟΣΑ) και 35% από την τσέπη των ασφαλισμένων (έναντι 21% στον ΟΟΣΑ). Από τα χρήματα που πληρώνουν από την τσέπη τους οι ασφαλισμένοι, το 18% πηγαίνει σε γιατρούς και εξωτερικά ιατρεία, το 14% σε οδοντιατρικές εργασίες, το 31% σε νοσοκομειακή περίθαλψη (έναντι μόλις 9% στον ΟΟΣΑ), και το 37% σε φάρμακα και άλλα θεραπευτικά μέσα. Τα μεγέθη αυτά αποτυπώνουν δύο μεγάλα ελλείμματα του συστήματος υγείας στην Ελλάδα. Το πρώτο είναι ότι οι ασφαλισμένοι στην Ελλάδα όχι μόνο πληρώνουν ένα αναλογικά μεγαλύτερο ποσοστό της δαπάνης υγείας από την τσέπη τους, αλλά και ένα μεγάλο ποσοστό από τη δαπάνη αυτή κατευθύνεται στη νοσοκομειακή περίθαλψη. Το δεύτερο είναι ότι η μεγάλη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και της μέσης χώρας του ΟΟΣΑ όσον αφορά στον τομέα της παροχής μακροχρόνιας φροντίδας στους ηλικιωμένους, όπου στον ΟΟΣΑ οι ασφαλισμένοι καταβάλλουν το 9% από την τσέπη τους, ενώ στην Ελλάδα σχεδόν τίποτα.

Το 42% και το 31% των δαπανών φροντίδας υγείας στην Ελλάδα κατευθύνονται στη νοσοκομειακή περίθαλψη και στην κατανάλωση φαρμάκων και λοιπών ιατρικών προϊόντων αντιστοίχως, ποσοστά που είναι τα υψηλότερα στον ΟΟΣΑ, με μέσο όρο 38% και 18% αντιστοίχως. Η κατανομή αυτή είναι ενδεικτική της υπερβολικής χρήσης νοσοκομειακής και φαρμακευτικής αγωγής, ενώ η εξωνοσοκομειακή περίθαλψη δεν είναι αναπτυγμένη, είτε επειδή είναι δαπανηρή (ιδιώτες εξειδικευμένοι γιατροί) για τον προϋπολογισμό των ασφαλισμένων είτε επειδή τα νοσοκομεία δεν προσφέρουν υπηρεσίες γιατρών και διαγνωστικών εξετάσεων χωρίς εισαγωγή του ασθενούς στο νοσοκομείο, όπως γίνεται σε άλλες χώρες, παρά μόνο σε επείγοντα περιστατικά. Στην Ελλάδα, επίσης, η φαρμακευτική δαπάνη (εξωνοσοκομειακή) είναι υψηλότερη από ό,τι ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ, με το 46% της δαπάνης να καλύπτεται από τους χρήστες, έναντι 16% στη Γερμανία και 13% στη Γαλλία. Η φαρμακευτική δαπάνη εκτός αλλά και εντός νοσοκομείων έχει μειωθεί κατά 5% και 5,4% αντιστοίχως, κατά μέσο όρο, ετησίως στην περίοδο 2008-2018. Στον περιορισμό των δαπανών υγείας έχουν συμβάλει και τα μέτρα των υποχρεωτικών εκπώσεων και επιστροφών (rebate και clawback). Ανεξαρτήτως των υπερβολών που σημειώθηκαν πριν την κρίση, το σημερινό επίπεδο δημόσιων δαπανών υγείας (στην τελευταία θέση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης) αξιολογείται ως ανεπαρκέστατο, ιδίως για την παροχή αξιόπιστης και αξιοπρεπούς ιατρικής και νοσοκομειακής φροντίδας στον πληθυσμό, και ιδίως σε εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα της προσφυγής σε ιδιώτες παρόχους.

Δαπάνη υγείας κατά κεφαλήν, 2018 ή τελευταίο διαθέσιμο έτος (OECD, Health at a glance 2019)

33

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ανισοκατανομή στους πόρους του ΕΣΥ Η Ελλάδα διαθέτει 6,1 γιατρούς και 3,3 νοσηλευτές ανά 1.000 άτομα πληθυσμού, έναντι 3,5 και 8,8 αντιστοίχως στον ΟΟΣΑ. Επίσης, τα νοσοκομεία λειτουργούν με πολύ λιγότερους νοσηλευτές ανά γιατρό (1,63) από ό,τι στη μέση χώρα του ΟΟΣΑ (2,7). Τα στοιχεία αυτά αποτυπώνουν μια σοβαρή διαρθρωτική ανισορροπία του συστήματος υγείας στη χώρα μας. Σημειώνεται, μάλιστα, ότι δεν οφείλεται στη μείωση των νοσοκομειακών γιατρών λόγω μετανάστευσης στο εξωτερικό κατά τη διάρκεια της κρίσης, μια και ο λόγος νοσηλευτών προς γιατρούς ήταν ακόμη χαμηλότερος πριν την έναρξη της κρίσης. Επισημαίνεται ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές που εργάζονται σε νοσοκομεία έχουν μειωθεί από το 2009 κατά 3.831 και 1.532 άτομα, σε 23.500 και 38.400, αντιστοίχως, το 2017. Ταυτόχρονα δε, με την

υπερπληθώρα γιατρών και την παράλληλη ένδεια νοσηλευτικού προσωπικού, σημειώνεται το παράδοξο να υπάρχει την ίδια στιγμή έλλειψη γιατρών γενικής ιατρικής (5% στην Ελλάδα, 23% στον ΟΟΣΑ). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να εφαρμοστεί ένα σύστημα εξορθολογισμού των δαπανών με την εισαγωγή του θεσμού του οικογενειακού γιατρού, που να είναι υπεύθυνος για την παραπομπή του ασθενούς σε γιατρούς συγκεκριμένων ειδικοτήτων. Τα νοσοκομεία στην Ελλάδα διαθέτουν 4,2 κλίνες ανά 1.000 άτομα πληθυσμού, με τη μέση διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο να είναι 7,5 ημέρες (όσο περίπου και στον ΟΟΣΑ), αν και στις σκανδιναβικές χώρες οι κλίνες είναι λιγότερες και η διάρκεια παραμονής μικρότερη, δείγμα καλύτερης αξιοποίησης των πόρων.

Συνολικός όγκος συνταγογραφημένων αντιβιοτικών, 2017 ή τελευταίο διαθέσιμο έτος (OECD, Health at a glance 2019)

Τι γίνεται με την ποιότητα; Όσον αφορά στην ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, η Ελλάδα δεν παρέχει τα σχετικά στοιχεία που συγκεντρώνει και αναλύει ο ΟΟΣΑ, εκτός από έναν τομέα. Και σε αυτόν, η χώρα μας κατέχει τα αρνητικά πρωτεία παγκοσμίως: Κατάχρηση αντιβιοτικών. Η Ελλάδα κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ στη συνταγογράφηση αντιβιοτικών, με 32,1 ανά 1.000 άτομα να παίρνουν αντιβιοτικά σε ημερήσια βάση, έναντι 17,8 στον ΟΟΣΑ, 28,3 στην Ιταλία, 12,6 στην Ισπανία και 16,4 στην Πορτογαλία. Η υ-

34

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

περβολικά υψηλή χρήση αντιβιοτικών μειώνει την αντίσταση του οργανισμού έναντι των μικροβιακών λοιμώξεων και συνιστά μεγάλη σπατάλη πόρων. Στους υπόλοιπους δείκτες, υπάρχουν στοιχεία για την Ελλάδα: π.χ. τέτοιος δείκτης είναι το ποσοστό των ασθενών με καρκίνο του μαστού που επιβιώνουν 5 χρόνια μετά την αρχική διάγνωση. Επίσης, το ποσοστό των ασθενών που παθαίνουν έμφραγμα του μυοκαρδίου και υποβάλλονται σε πρωτογενή αγγειοπλαστική. Ακόμη, το ποσοστό των επανεισαγωγών στο νοσοκομείο για την ίδια αιτία.

Αριθμός ιατρών ανά 1.000 άτομα πληθυσμού, 2000 και 2017 ή τελευταίο διαθέσιμο έτος (OECD, Health at a glance 2019)

Αμοιβές ιατρών ως ποσοστό του μέσου μισθού, 2017 ή τελευταίο διαθέσιμο έτος (OECD, Health at a glance 2019)

Ουραγοί στα γενόσημα φάρμακα Το μερίδιο των γενοσήμων στην Ελλάδα ανέρχεται σε 21% σε αξία και 27% σε όγκο, με τον μέσο όρο στον ΟΟΣΑ (26 χώρες) να φθάνει το 25% σε αξία και το 52% σε όγκο. Το μερίδιο της Ελλάδας είναι από τα χαμηλότερα στον αναπτυγμένο κόσμο, αν και οι διάφορες χώρες έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά στη χρήση των γενοσήμων. Χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (85%

σε όγκο) και η Γερμανία (84% σε όγκο) βρίσκονται στην πρωτοπορία της χρήσης γενοσήμων, ένδειξη αποτελεσματικότητας όσον αφορά στον έλεγχο της φαρμακευτικής δαπάνης. Στην Ελλάδα, παρά το αντικίνητρο που έχει εισαχθεί στην κατανάλωση πρωτότυπων φαρμάκων, με τον χρήστη να πληρώνει τη διαφορά στη συμμετοχή μεταξύ γενοσήμου και της τιμής αναφοράς, δεν φαίνεται να καταγράφεται πρόοδος στη χρήση γενοσήμων. •••

35

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Χρηματοδότηση και συμφωνίες προαγοράς

Κορωνοϊός: Η στρατηγική της ΕΕ για τα εμβόλια Στόχος είναι η καθολική, ισότιμη και οικονομικά προσιτή πρόσβαση στα εμβόλια

Η

Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε πρόσφατα μια ευρωπαϊκή στρατηγική με σκοπό να επιταχυνθεί η ανάπτυξη, η παρασκευή και η διάθεση εμβολίων κατά της νόσου Covid-19. Με τη νέα στρατηγική, η Επιτροπή θα στηρίξει τις προσπάθειες για την επιτάχυνση της ανάπτυξης και της διαθεσιμότητας ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων σε χρονικό διάστημα μεταξύ 12 και 18 μηνών, αν όχι νωρίτερα. Για την υλοποίηση αυτού του σύνθετου εγχειρήματος απαιτείται η διεξαγωγή κλινικών δοκιμών παράλληλα με τις επενδύσεις στην παραγωγική ικανότητα, ώστε να μπορούν να παραχθούν εκατομμύρια, ή ακόμη και δισεκατομμύρια, δόσεις ενός επιτυχημένου εμβολίου. Η Επιτροπή έχει κινητοποιηθεί πλήρως για να στηρίξει τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι φορείς ανάπτυξης εμβολίων. Ήδη έχει επιτευχθεί ένα σημαντικό βήμα για την ανάληψη κοινής δράσης μεταξύ των κρατών μελών, με τον σχηματισμό

36

μιας χωρίς αποκλεισμούς συμμαχίας για τα εμβόλια από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις Κάτω Χώρες. Η στρατηγική της ΕΕ για τα εμβόλια θα εφαρμόσει μια κοινή προσέγγιση στο μέλλον.

Συμφωνίες προαγοράς Για να στηρίξει τις εταιρείες στην ταχεία ανάπτυξη και παραγωγή ενός εμβολίου, η Επιτροπή θα συνάψει συμφωνίες με μεμονωμένους παραγωγούς εμβολίων εξ ονόματος των κρατών μελών. Ως αντάλλαγμα για το δικαίωμα αγοράς συγκεκριμένου αριθμού δόσεων εμβολίου σε καθορισμένο χρονοδιάγραμμα, η Επιτροπή θα χρηματοδοτήσει μέρος του αρχικού κόστους που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί εμβολίων. Αυτό θα γίνει με τη μορφή συμφωνιών προαγοράς. Η παρεχόμενη χρηματοδότηση θα θεωρηθεί προκαταβολή για τα εμβόλια, που θα αγοραστούν πράγματι από τα κράτη μέλη. Η σχετική χρηματοδότηση ύψους 2,7 δισ. ευρώ θα προέλθει κατά ένα σημαντικό μέρος από το Emergency

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

37

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Υπάρχει πάντοτε κίνδυνος να μην αποδειχθεί αποτελεσματικό κανένα από τα υποστηριζόμενα υποψήφια εμβόλια κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών

Support Instrument (ESI), το πρόγραμμα της ΕΕ για την υποστήριξη των χωρών μελών στη μάχη κατά του Covid-19. Πρόσθετη στήριξη θα παρασχεθεί μέσω δανείων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

οποίο μεταφέρεται μέρος του κινδύνου από τη βιομηχανία στις δημόσιες αρχές με αντάλλαγμα τη διασφάλιση ισότιμης και οικονομικά προσιτής πρόσβασης των κρατών μελών σε ένα εμβόλιο, σε περίπτωση που αυτό καταστεί διαθέσιμο.

Κριτήρια χρηματοδότησης

Ευέλικτη κανονιστική διαδικασία

Κατά τη λήψη της απόφασης χρηματοδότησης σχετικά με το ποια εμβόλια θα λάβουν στήριξη, θα ληφθούν υπόψη, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα μη εξαντλητικά κριτήρια:

Οι κανονιστικές διαδικασίες θα είναι ευέλικτες, αλλά θα παραμένουν ισχυρές. Από κοινού με τα κράτη μέλη και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, η Επιτροπή θα αξιοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερο τις υφιστάμενες ευελιξίες του κανονιστικού πλαισίου της ΕΕ για την επιτάχυνση της έγκρισης και της διαθεσιμότητας επιτυχών εμβολίων κατά του Covid-19. Αυτό περιλαμβάνει την ταχεία διαδικασία έγκρισης, την ευελιξία όσον αφορά την επισήμανση και τη συσκευασία, καθώς και πρόταση για τη θέσπιση προσωρινών παρεκκλίσεων από ορισμένες διατάξεις της νομοθεσίας για τους ΓΤΟ, ώστε να επιταχυνθούν οι κλινικές δοκιμές εμβολίων και φαρμάκων κατά του Covid-19 τα οποία περιέχουν γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς. Οι εταιρείες με ελπιδοφόρο υποψήφιο εμβόλιο, που βρίσκεται ήδη σε κλινικές δοκιμές ή κοντά σε αυτό το στάδιο, καλούνται να επικοινωνήσουν με την Επιτροπή στη διεύθυνση EC-VACCINES@ec.europa.eu.

Η ορθότητα της επιστημονικής προσέγγισης και της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας Η ταχύτητα της παράδοσης στην απαιτούμενη κλίμακα Τ ο κόστος Ο επιμερισμός του κινδύνου Η ευθύνη Η κάλυψη διαφορετικών τεχνολογιών Η συνεργασία σε πρώιμο στάδιο με τις ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ Η παγκόσμια αλληλεγγύη  Η ικανότητα προμήθειας μέσω της ανάπτυξης της παραγωγικής ικανότητας εντός της ΕΕ

Υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να μην αποδειχθεί αποτελεσματικό κανένα από τα υποστηριζόμενα υποψήφια εμβόλια κατά τη διάρκεια των κλινικών δοκιμών. Ως εκ τούτου, η στρατηγική αυτή είναι παρόμοια με ασφαλιστήριο συμβόλαιο με το

38

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Οι στόχοι Η στρατηγική έχει τους ακόλουθους στόχους: Ν α διασφαλιστεί η ποιότητα, η ασφά-

λεια και η αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Ν α εξασφαλιστεί ταχεία πρόσβαση στα εμβόλια για τα κράτη μέλη και τους πληθυσμούς τους και παράλληλα ηγετικός ρόλος στην παγκόσμια προσπάθεια αλληλεγγύης. Ν α διασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτό εμβόλιο όσο το δυνατόν συντομότερα.

Δύο πυλώνες Η στρατηγική της ΕΕ στηρίζεται σε δύο πυλώνες: 1. Εξασφάλιση της παραγωγής εμβολίων στην ΕΕ και επαρκών προμηθειών για τα κράτη μέλη της μέσω συμφωνιών προαγοράς με τους παραγωγούς εμβολίων, στο πλαίσιο του ESI. Εκτός από τις εν λόγω συμφωνίες, μπορεί να διατεθεί πρόσθετη χρηματοδότηση, καθώς και άλλες μορφές στήριξης.

2. Προσαρμογή του κανονιστικού πλαισίου της ΕΕ στην τρέχουσα κατάσταση έκτακτης ανάγκης και χρήση της υφιστάμενης κανονιστικής ευελιξίας για να επιταχυνθεί η ανάπτυξη, η έγκριση και η διαθεσιμότητα των εμβολίων, με παράλληλη διατήρηση των προτύπων ποιότητας, ασφάλειας και αποτελεσματικότητας των εμβολίων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι είναι προσηλωμένη στην αρχή της καθολικής, ισότιμης και οικονομικά προσιτής πρόσβασης στα εμβόλια, ιδίως για τις πλέον ευάλωτες χώρες. Είναι έτοιμη να διερευνήσει από κοινού με τους διεθνείς εταίρους αν ένας σημαντικός αριθμός χωρών θα συμφωνούσε να συγκεντρώσει πόρους για την από κοινού δέσμευση μελλοντικών εμβολίων από εταιρείες για τις ίδιες καθώς και ταυτόχρονα για χώρες χαμηλού και μέσου εισοδήματος. Οι χώρες υψηλού εισοδήματος θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μια ομάδα διεθνών αγοραστών χωρίς αποκλεισμούς, ώστε να επιταχύνουν την ανάπτυξη ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων και να μεγιστοποιήσουν την πρόσβαση σε αυτά για όλους όσοι το χρειάζονται σε ολόκληρο τον κόσμο.

Παγκόσμια αλληλεγγύη Η ΕΕ συμβάλλει στην παγκόσμια προσπάθεια για καθολικές διαγνωστικές εξετάσεις, θεραπευτικές αγωγές και εμβολιασμό με

την κινητοποίηση πόρων μέσω διεθνών δωρεών και ενώνοντας τις δυνάμεις της με εκείνες των χωρών και των διεθνών οργανισμών υγείας μέσω του συνεργατικού πλαισίου Access to Covid-19 Tools (ACT) Accelerator (Επιταχυντής πρόσβασης στα εργαλεία κατά του Covid-19). Έως τα τέλη Μαΐου 2020 η εκστρατεία ανάληψης δεσμεύσεων για την παγκόσμια αντίδραση στον κορωνοϊό είχε συγκεντρώσει 9,8 δισ. ευρώ. Μια δεύτερη πρωτοβουλία βρίσκεται σε εξέλιξη σε συνεργασία με την οργάνωση Global Citizen (Παγκόσμιος Πολίτης) και άλλους κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς εταίρους, με αποκορύφωμα τη διοργάνωση της παγκόσμιας συνόδου κορυφής δωρητών στις 27 Ιουνίου. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε σχετικά: «Είναι μια μεγάλη στιγμή για την επιστήμη και την αλληλεγγύη. Τίποτα δεν είναι βέβαιο, αλλά είμαι πεπεισμένη ότι μπορούμε να κινητοποιήσουμε τους πόρους που απαιτούνται για την ανάπτυξη ενός εμβολίου που θα νικήσει τον κορωνοϊό μια για πάντα. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για την παρασκευή και τη διάθεση αυτού του εμβολίου στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Το εμβόλιο αυτό θα αποτελέσει σημείο καμπής στην καταπολέμηση του κορωνοϊού και μια απόδειξη του τι μπορούμε να επιτύχουμε όταν επιστρατεύουμε τις γνώσεις, την έρευνα και τους πόρους μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξασφαλίσει ότι όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο θα έχουν πρόσβαση σε ένα εμβόλιο, ανεξάρτητα από το πού μένουν». Η επίτροπος Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων, κ. Στέλλα Κυριακίδου, δήλωσε: «Η συνεργασία θα αυξήσει τις πιθανότητές μας να εξασφαλίσουμε πρόσβαση σε ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο στην κλίμακα που χρειαζόμαστε και όσο το δυνατόν πιο σύντομα. Θα εξασφαλίσει δίκαιη και ισότιμη πρόσβαση για κάθε άνθρωπο στην ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο, γεγονός που αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για τη διαμόρφωση μιας στρατηγικής για την οριστική έξοδο από την κρίση της νόσου Covid-19. Σε αυτό ακριβώς υπερέχει η ΕΕ: στο να συγκεντρώνει πόρους, να συνενώνει προσπάθειες και να επιτυγχάνει απτά αποτελέσματα στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Κανείς δεν είναι ασφαλής μέχρι να είμαστε όλοι ασφαλείς και θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για την προστασία των πολιτών στην ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο».

Η ΕΕ συμβάλλει στην παγκόσμια προσπάθεια για καθολικές διαγνωστικές εξετάσεις, θεραπευτικές αγωγές και εμβολιασμό 39

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ασφαλιστήριο συμβόλαιο οι συμφωνίες προαγοράς των εμβολίων

Π

Μέρος του αρχικού κόστους που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί εμβολίων θα χρηματοδοτηθεί από το Emergency Support Instrument (ESI), το πρόγραμμα της ΕΕ για την υποστήριξη των χωρών μελών στη μάχη κατά του Covid-19

40

ροκειμένου να υποστηρίξει τις εταιρείες στην ταχεία ανάπτυξη και παραγωγή ενός εμβολίου, η Επιτροπή θα συνάψει συμφωνίες με μεμονωμένους παραγωγούς εμβολίων εξ ονόματος των κρατών μελών. Σε αντάλλαγμα για το δικαίωμα αγοράς συγκεκριμένου αριθμού δόσεων εμβολίου σε ένα δεδομένο χρονικό πλαίσιο και σε μια δεδομένη τιμή, μέρος του αρχικού κόστους που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί εμβολίων θα χρηματοδοτηθεί από το Emergency Support Instrument (ESI), το πρόγραμμα της ΕΕ για την υποστήριξη των χωρών μελών στη μάχη κατά του Covid-19. Η χρηματοδότηση των εταιρειών θα γίνει με τη μορφή συμφωνιών προαγοράς (APA). Αυτές οι συμφωνίες θα αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης με μεμονωμένες εταιρείες, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους και με σκοπό την υποστήριξη και την εξασφάλιση επαρκούς ποσότητας εμβολίων. Θα διακινδυνεύσουν τις απαραίτητες επενδύσεις που σχετίζονται τόσο με την ανάπτυξη εμβολίων όσο και με τις κλινικές δοκιμές και την προετοιμασία της παραγωγικής ικανότητας σε όλη την αλυσίδα παραγωγής εμβολίων, η οποία απαιτείται για την ταχεία ανάπτυξη επαρκών δόσεων ενός ενδεχόμενου εμβολίου στην ΕΕ και παγκοσμίως. Οι όροι της σύμβασης θα αντικατοπτρίζουν την ισορροπία μεταξύ της προοπτικής του παραγωγού να παρέχει ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο και της επένδυσης που απαιτείται για την ανάπτυξη του εμβολίου στην ευρωπαϊκή αγορά. Οι συμβάσεις με τις εταιρείες μπορούν να συναφθούν μέσω διαδικασίας προμηθειών που διεξάγεται από την Επιτροπή εξ ονόματος όλων των συμμετεχόντων κρατών μελών. Η σχετική χρηματοδότηση θα προέλθει επίσης από το ESI. Οι αρμόδιες για τον προϋπολογισμό αρχές, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο διέθεσαν 2,7 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του ESI. Η Επιτροπή είναι έτοιμη να δεσμεύσει ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των πόρων στις δραστηριότητες που περιγράφονται εδώ, προκειμένου να μεγιστοποιήσει τις πιθα-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

νότητες να φτάσει σε ένα βιώσιμο εμβόλιο για την ΕΕ και τον κόσμο το συντομότερο δυνατό. Αν απαιτούνται πρόσθετα κεφάλαια, τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να συμπληρώσουν το ESI για να καλύψουν οποιοδήποτε κενό χρηματοδότησης, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν περισσότερες προσφορές. Μόλις κάποιο από τα υποστηριζόμενα εμβόλια αποδειχθεί επιτυχημένο, τα κράτη μέλη θα μπορούν να αποκτήσουν αυτό το εμβόλιο απευθείας από τον παραγωγό βάσει των όρων που καθορίζονται στη συμφωνία προαγοράς. Η κατανομή της πρόσβασης σε δόσεις εμβολίου μεταξύ των κρατών μελών θα εξαρτάται από ένα κλειδί κατανομής βάσει πληθυσμού. Ως οι τελικοί αγοραστές των εμβολίων, τα κράτη μέλη θα συμμετάσχουν στη διαδικασία από την αρχή. Θα κληθούν να συνεισφέρουν την εμπειρογνωμοσύνη τους σε πιθανούς υποψηφίους εμβολίων, καθώς και να παράσχουν πρόσθετη χρηματοδότηση (αν η χρηματοδότηση στο πλαίσιο του ESI είναι ανεπαρκής) και θα συνδέονται στενά με τις διαπραγματεύσεις. Η Επιτροπή προτείνει να συνάψει συμφωνία με τα συμμετέχοντα κράτη μέλη για να επισημοποιήσουν τις αμοιβαίες δεσμεύσεις τους. Όλα τα συμμετέχοντα κράτη μέλη θα εκπροσωπούνται σε ένα διοικητικό συμβούλιο, το οποίο θα επικουρεί την Επιτροπή σε όλες τις πτυχές της σύμβασης APA πριν από την υπογραφή. Μια κοινή ομάδα διαπραγματεύσεων, αποτελούμενη από την Επιτροπή και έναν μικρό αριθμό εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών, θα διαπραγματευτεί τις συμφωνίες. Τα συμφωνητικά APA θα συναφθούν εξ ονόματος όλων των συμμετεχόντων κρατών μελών. Στόχος των διαπραγματεύσεων είναι η σύναψη εκ των προτέρων συμφωνιών αγοράς με μεμονωμένες εταιρείες υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες. Αυτά τα APA θα καθορίσουν μια σειρά λεπτομερειών σχετικά με τις αναμενόμενες πληρωμές (όπως ποσά πληρωμής, χρονοδιάγραμμα και οικονομική δομή), λεπτομέρειες παράδοσης του εμβολίου, αν και πότε εί-

ναι επιτυχής (όπως τιμή ανά άτομο εμβολιασμένο, ποσότητα εμβολίων και χρονοδιάγραμμα παράδοσης μετά την έγκριση) και οποιουσδήποτε άλλους σχετικούς όρους (όπως ικανότητα παραγωγής στην ΕΕ, πιθανή διαθεσιμότητα εγκαταστάσεων παραγωγής για την κατασκευή άλλων εμβολίων ή φαρμάκων σε περίπτωση αποτυχίας ή ρυθμίσεις ευθύνης). Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κανονισμού ESI, τα κράτη μέλη και η Επιτροπή θα συμφωνούσαν στην προαναφερθείσα συμφωνία ότι η Επιτροπή πραγματοποιεί την προμήθεια εξ ονόματος των κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένων των όρων που ισχύουν για τέτοιες συμβάσεις. Όπως ορίζεται στον κανονισμό ESI, η διαδικασία προμηθειών πραγματοποιείται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Δημοσιονομικού Κανονισμού (Financial Regulation), ο οποίος περιέχει κανόνες ισοδύναμους με εκείνους των οδηγιών περί δημοσίων συμβάσεων της Ένωσης και, συνεπώς, και των εθνικών κανόνων περί συμβάσεων. Όταν κάποιο από τα εμβόλια καθίσταται διαθέσιμο, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα αποτελέσματα της προμήθειας που πραγματοποίησε η Επιτροπή για την απόκτηση εμβολίων απευθείας από τον παραγωγό, χωρίς να χρειάζεται να προβεί σε πρόσθετη εθνική διαδικασία προμήθειας. Ενώ η Επιτροπή θα είναι υπεύθυνη για τη διαδικασία προμηθειών και τις συμβάσεις APA που έχουν συναφθεί, η

ευθύνη για την ανάπτυξη και τη χρήση του εμβολίου, συμπεριλαμβανομένης τυχόν ειδικής αποζημίωσης που απαιτείται από ένα δεδομένο APA, θα παραμείνει στα κράτη μέλη που τα αγοράζουν. Για αυτόν τον λόγο, η βοήθεια του διοικητικού συμβουλίου σε τυχόν ζητήματα ευθύνης θα είναι απαραίτητη. Οι άνευ προηγουμένου περιστάσεις στις οποίες βρίσκεται η ΕΕ απαιτούν μια τολμηρή απάντηση. Αν και θα ληφθούν μέτρα για τον μετριασμό του κινδύνου –για παράδειγμα, επενδύοντας σε ένα χαρτοφυλάκιο εταιρειών που καλύπτουν διαφορετικές τεχνολογίες–, το ποσοστό αποτυχίας της ανάπτυξης εμβολίων είναι υψηλό. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος κανένας από τους υποστηριζόμενους υποψηφίους να μην είναι επιτυχής. Ωστόσο, η αξία της προηγούμενης πρόσβασης σε ένα εμβόλιο είναι τεράστια όσον αφορά τις ζωές που έχουν σωθεί και την οικονομική ζημία που αποφεύγεται. Αυτό καθιστά τον κίνδυνο ένα ρίσκο που αξίζει να αναλάβουν οι χώρες μέλη. Αυτό το προτεινόμενο πλαίσιο είναι επομένως ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο το οποίο μεταφέρει ένα μέρος του κινδύνου από τη βιομηχανία στις δημόσιες αρχές με αντάλλαγμα τη διασφάλιση δίκαιης και προσιτής πρόσβασης στα κράτη μέλη σε ένα εμβόλιο, σε περίπτωση που γίνει διαθέσιμο. Η στρατηγική θα επιδιώξει συνέργειες με άλλα μέσα της Ένωσης για να εξασφαλίσει πλήρη συνοχή και συμπληρωματικότητα των δράσεων της Ένωσης.

41

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Τα κριτήρια επιλογής των εμβολίων

Η

Επιτροπή είναι έτοιμη να αρχίσει διαπραγματεύσεις με όλους τους παραγωγούς εμβολίων, οι οποίοι είτε έχουν ξεκινήσει είτε έχουν σταθερά σχέδια να ξεκινήσουν κλινικές δοκιμές ακόμη μέσα στο 2020 και οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να χορηγήσουν δόσεις στην απαραίτητη κλίμακα και εντός των απαραίτητων χρονοδιαγραμμάτων. Ενώ ένας αρχικός κατάλογος υποψηφίων θα πρέπει να καταρτιστεί γρήγορα για να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις, ο κατάλογος θα ενημερωθεί, καθώς διατίθενται πρόσθετες πληροφορίες, ιδίως από τις κλινικές δοκιμές. Κατά τη λήψη της απόφασης χρηματοδότησης, θα ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα μη εξαντλητικά κριτήρια: Η ορθότητα της επιστημονικής προσέγγισης και της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται, συμπεριλαμβανομένης της αξιοποίησης των αποδεικτικών στοιχείων που σχετίζονται με την ποιότητα, την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα που έχουν ήδη δημιουργηθεί από τις φάσεις ανάπτυξης, όπου υπάρχουν. Η ταχύτητα παράδοσης σε κλίμακα: Η πρόοδος σε κλινικές δοκιμές και η ικανότητα παράδοσης επαρκών ποσοτήτων εμβολίου το 2020 και το 2021. Τ ο κόστος: Ποσό χρηματοδότησης που ζητήθηκε, χρονοδιάγραμμα και όροι των σχετικών πληρωμών.

 Ο επιμερισμός κινδύνου: Οφέλη που προσφέρονται σε αντάλλαγμα για τη χρηματοδότηση που παρέχεται στις δύο περιπτώσεις όπου: είτε (α) είναι επιτυχές εμβόλιο είτε (β) δεν υπάρχει εμβόλιο (π.χ. πιθανές ευελιξίες στη χρήση της παραγωγικής ικανότητας). Η παρεχόμενη χρηματοδότηση θα θεωρηθεί ως προκαταβολή για τα εμβόλια που θα αγοράσουν πραγματικά τα κράτη μέλη και θα αντικατοπτρίζεται στις προϋποθέσεις για την τελική αγορά των εμβολίων.  Η ευθύνη: Ποια ειδική κάλυψη ευθύνης, αν υπάρχει, θα απαιτούσαν οι εταιρείες.  Η κάλυψη διαφόρων τεχνολογιών: Τα εμβόλια αναπτύσσονται χρησιμοποιώντας διαφορετικούς τύπους πλατφορμών/μεθόδων παραγωγής. Για να μεγιστοποιηθούν οι πιθανότητες να έχουμε ένα αποτελεσματικό και ασφαλές εμβόλιο, το χαρτοφυλάκιο των συμφωνιών με τις εταιρείες (APA) θα πρέπει να καλύπτει διαφορετικές τεχνολογίες.  Η ικανότητα εφοδιασμού μέσω της ανάπτυξης της παραγωγικής ικανότητας εντός της ΕΕ: Η κρίση λόγω Covid-19 κατέδειξε το πλεονέκτημα των διαφοροποιημένων πηγών εφοδιασμού και της ύπαρξης τμημάτων των αλυσίδων εφοδιασμού βασικών αγαθών εντός της ΕΕ. Ενώ η ΕΕ παραμένει πλήρως δεσμευμένη στο διεθνές εμπόριο και στην ανάπτυξη παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, θα πρέπει επίσης να στοχεύει στην προσέλκυση παραγωγικής ικανότητας εμβολίων στην επικράτειά της, προκειμένου να μετριαστούν οι διαταραχές σε αυτές τις αλυσίδες εφοδιασμού. Η παραγωγή τέτοιων τόπων παραγωγής δεν προορίζεται αποκλειστικά για την ΕΕ. Η παγκόσμια αλληλεγγύη: Δέσμευση για τη διάθεση μελλοντικών δόσεων εμβολίων στις χώρες εταίρους για τον τερματισμό της παγκόσμιας πανδημίας. Η δέσμευση σε πρώιμο στάδιο με τις ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ, με σκοπό την υποβολή αίτησης για άδεια κυκλοφορίας στην ΕΕ για τα υποψήφια εμβόλια.•••

42

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Η ελληνική αγορά υγείας

με ένα κλικ!

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

ΑΡΘΡΟ

Covid-19 και νικοτινικό χολινεργικό σύστημα του Κωνσταντίνου Πουλά, αναπληρωτή καθηγητή Βιοχημείας, Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας και Ανοσολογίας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών

H

απότομη είσοδος της πανδημίας στη ζωή όλου του πλανήτη προ εξαμήνου έστρεψε το ερευνητικό ενδιαφέρον όλων στην κατανόηση των μηχανισμών μέσω των οποίων ο ιός προκαλεί τη λοίμωξη, ενώ παράλληλα χιλιάδες ερευνητές προσπαθούν να σχεδιάσουν αποτελεσματικά εμβόλια και φάρμακα. Η γνώση της νουκλεοτιδικής αλληλουχίας

του ιικού RNA, της αλληλουχίας όλων των ιικών πρωτεϊνών και της αλληλεπίδρασής τους με πρωτεΐνες του ξενιστή αποκρυπτογραφήθηκαν ταχύτατα. Το ίδιο γρήγορα μάθαμε και τη στερεοδιάταξη των πιο σημαντικών πρωτεϊνών του ιού, με τα βλέμματα όλων να στρέφονται στη SPIKE, την πρωτεΐνη με την οποία ο ιός προσδένεται στο ACE2 μόριο του κυττάρου του ξενιστή (Εικόνα 1).

Εικόνα 1: Η SPIKE πρωτεΐνη (κόκκινη) προσδένεται στο ACE2 μόριο (μπλε) του κυττάρου του ξενιστή.

Σε κλινικό επίπεδο, η κύρια απορία που απασχολεί την ιατρική και ερευνητική κοινότητα είναι η εμφάνιση των τόσο διαφορετικών συμπτωμάτων που συνοδεύουν τη λοίμωξη από έναν τυπικό αναπνευστικό ιό. Όλοι αναφέρονται στην υπερφλεγμονώδη αντίδραση και τον καταρράκτη κυτταροκινών, στη διαταραχή του κυκλοφορικού, με θρομβώσεις, στην ανοσμία, την αγευσία κ.λπ. Εκατοντάδες δημοσιεύσεις στα πιο έγκριτα περιοδικά περιγράφουν αυτά τα συνοδά συμπτώματα, προτείνουν συμπτωματικές θεραπείες, αλλά δεν είναι σε θέση να τα ερμηνεύσουν και να τα αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικότητα. Ένα από τα πιο περίεργα που αναφέρθηκαν ήδη από τα μέσα Μαρτίου –και σει-

44

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

ρά δημοσιεύσεων σε περιοδικά με κριτές ήρθαν να το επιβεβαιώσουν– είναι η υποεκπροσώπηση των καπνιστών στον πληθυσμό των νοσηλευομένων από τη νόσο. Είναι πλέον δεδομένο ότι οι καπνιστές νοσηλεύονται λιγότερο από τον υπόλοιπο πληθυσμό, αλλά από τη στιγμή που θα νοσηλευθούν, η εξέλιξη της νόσου είναι ταχύτερη και η έκβαση χειρότερη. Η ερευνητική μας ομάδα, από την αρχή της πανδημίας, παρατήρησε αυτό το φαινόμενο και το ανέδειξε με σειρά δημοσιεύσεων (1,2), με αποκορύφωμα τη σχετική μας δημοσίευση σε πληθυσμό περίπου 90.000 επιβεβαιωμένων κρουσμάτων στο Μεξικό, ενώ αναφορά της έγινε και στη διαδικτυακή έκδοση της Daily Mail (3,4).

Καθώς όλοι γνωρίζουμε ότι το κάπνισμα, εκτός από τις χιλιάδες τοξικές και καρκινογόνες ουσίες, προσφέρει στον καπνιστή τη φαρμακολογικά δραστική ουσία νικοτίνη, διατυπώσαμε την υπόθεση ότι αυτή είναι η αιτία της προστασίας που φαίνεται να «λαμβάνουν» οι καπνιστές και τη θεωρία περί της σύνδεσης της Covid-19 με το νικοτινικό χολινεργικό σύστημα (5). Το νικοτινικό χολινεργικό σύστημα είναι γνωστό ότι προσφέρει αντιφλεγμονώδη δράση όταν λειτουργεί φυσιολογικά και η δυσλειτουργία του μπορεί να ερμηνεύσει τα «περίεργα» κλινικά ευρήματα που ακόμα δεν έχουν εξηγηθεί. Κύριος εκφραστής του νικοτινικού χολινεργικού συστήματος είναι ο α7 νικοτινικός υποδοχέας της ακετυλοχολίνης (6). Η νικοτίνη αποτελεί αγωνιστή του υποδοχέα, όπως και η ακετυλοχολίνη, αλλά και σειρά άλλων φαρμακολογικά δραστικών ουσιών (π.χ. βαρενικλίνη, χολίνη κ.λπ.), ενώ

ανταγωνιστές του υποδοχέα είναι σειρά από δηλητήρια φιδιών (μπουγγαροτοξίνη, κομπρατοξίνη κ.λπ.). Η ομάδα μας έδειξε από τις αρχές Μαΐου ότι η SPIKE πρωτεΐνη έχει αποκτήσει μια αλληλουχία αμινοξέων η οποία είναι ομόλογη με μια τοξίνη φιδιού της Κίνας και μέσω αυτής της αλληλουχίας υποθέτουμε ότι προσδένεται –ως ανταγωνιστής– στους α7 νικοτινικούς υποδοχείς της ακετυλοχολίνης (7). Με την πρόσδεσή της (παράλληλα ή ανεξάρτητα από την πρόσδεση στον ACE2) δηλητηριάζει τον α7 υποδοχέα και αναστέλλει τη λειτουργία τού νικοτινικού χολινεργικού μονοπατιού, οδηγώντας σε όλα αυτά τα ανεπιθύμητα συνοδά συμπτώματα που περιγράψαμε και νωρίτερα (8) (Εικόνα 2). Η νικοτίνη (ως αγωνιστής) αλλά και άλλοι εκλεκτικοί ή αλλοστερικοί αγωνιστές του α7 υποδοχέα μπορούν να «αποτρέπουν» τη δηλητηρίασή του από τη SPIKE πρωτεΐνη του ιού.

Εικόνα 2: Α. SPIKE πρωτεΐνη, με την περιοχή πρόσδεσης στην ACE2 (πράσινη-πάνω βέλος) και τη δομή που μοιάζει με τοξίνη (κίτρινη, κόκκινη-κάτω βέλος).

Β. Στιγμιότυπο από την πρόβλεψή μας για αλληλεπίδραση του α7 νικοτινικού υποδοχέα ακετυλοχολίνης (αριστερά) και της SPIKE πρωτεΐνης (δεξιά) μέσω της περιοχής-επίτοπου που έχει αποκτήσει τη δομή τοξίνης.

45

ΑΡΘΡΟ

Η νικοτίνη (ως αγωνιστής) αλλά και άλλοι εκλεκτικοί ή αλλοστερικοί αγωνιστές του α7 υποδοχέα μπορούν να «αποτρέπουν» τη δηλητηρίασή του από τη SPIKE πρωτεΐνη του ιού

46

Σειρά πειραμάτων βρίσκονται τώρα σε εξέλιξη, στην προσπάθειά μας να αποδείξουμε τη σημασία αυτού του επίτοπου (15-πεπτίδιο) στην εξέλιξη, διάγνωση, προφύλαξη και θεραπεία της νόσου. Η έλλειψη ενδιαφέροντος από τις ερευνητικές αρχές, αλλά και από επιχειρηματικούς φορείς, μας ανάγκασε να προστατεύσουμε μόνοι μας τα ευρήματά μας. Η θεραπευτική αξία των αγωνιστών και η σημασία όσων περιγράφουμε για τον σχεδιασμό εμβολίων και εξειδικευμένων θεραπειών κατοχυρώνονται διεθνώς. Οι κλινικές δοκιμές, όταν γίνουν και ολοκληρωθούν, ενδεχομένως να επιβεβαιώσουν τη θεωρία μας. Η άγνοια και η προκατάληψη στην έρευνα συχνά οδηγεί σε σφάλματα. Εκατοντάδες ερευνητές, στην αναζήτηση της δημοσίευσης

και της αναφοράς (publication-citation), έχτισαν και χτίζουν βιογραφικά στην εύκολη υπόθεση ότι το κάπνισμα (και άρα η νικοτίνη) επιδεινώνουν τη νόσο. Μάλιστα διανθίζουν αυτές τις δημοσιεύσεις με μηχανισμούς αλληλεπίδρασης νικοτίνηςιού-ξενιστή, που δεν έχουν βάση. Παραγνωρίζοντας –λογικό άλλωστε, αφού δεν είναι καν βιοεπιστήμονες– την παρουσία των νικοτινικών υποδοχέων και της πιθανής απευθείας αλληλεπίδρασης του ιού με αυτούς, ενδεχομένως να έχουν κάνει σημαντικό λάθος. Η ομάδα μας, κινούμενη στο πλαίσιο της αποκαλούμενης “evidence based” έρευνας, αξιοποιεί τα κλινικά ευρήματα και βήμα-βήμα προσπαθεί να αποδείξει τη θεωρία της. Σύντομα θα γνωρίζουμε αν έχουμε δίκιο.•••

1. Farsalinos K, Barbouni A, Niaura R. Systematic review of the prevalence of current smoking among hospitalized COVID-19 patients in China: could nicotine be a therapeutic option? Intern Emerg Med. 2020 May 9:1–8. doi: 10.1007/s11739-020-02355-7.

2. Farsalinos K, Angelopoulou A, Alexandris N, Poulas K. COVID-19 and the nicotinic cholinergic system. Eur Respir J. 2020 May 22:2001589. doi: 10.1183/13993003.01589-2020.

3. Giannouchos T, Sussman R, Mier JM, Poulas K, Farsalinos K. Characteristics and risk factors for COVID-19 diagnosis and adverse outcomes in Mexico: an analysis of 89,756 laboratory-confirmed COVID-19 cases doi: https://doi.org/10.1101/2020.06.04.20122481 4. https://www.dailymail.co.uk/news/article- 8398191/MORE-evidence-smokers-riskCovid-19-23-likely-catch-virus.html#readercomments 5. Farsalinos K, Niaura R, Le Houezec J, Barbouni A, Tsatsakis A, Kouretas D, Vantarakis A, Poulas K. Editorial: Nicotine and SARS-CoV-2:

COVID-19 may be a disease of the nicotinic cholinergic system. Toxicol Rep. 2020 Apr 30. doi: 10.1016/j.toxrep.2020.04.012.

6. Kalamida D, Poulas K, Avramopoulou V, Fostieri E, Lagoumintzis G, Lazaridis K, Sideri A, Zouridakis M, Tzartos SJ. Muscle and neuronal nicotinic acetylcholine receptors.

Structure, function and pathogenicity. FEBS J. 2007 Aug;274(15):3799-845.

7. Farsalinos K, Eliopoulos E, Tzartos S, Poulas K. Nicotinic Cholinergic System and COVID-19: Identification of a Potentially Crucial Snake Toxin-Like Sequence in the SARS-CoV-2 Spike Glycoprotein. Preprints 2020;2020050301.

Doi. 10.20944/preprints202005.0301.v1.

8. Farsalinos K, Eliopoulos E, Leonidas D, Papadopoulos G, Tzartos S, Poulas, K. Molecular Modelling and Docking Experiments Examining the Interaction between SARS-CoV-2 Spike Glycoprotein and Neuronal Nicotinic Acetylcholine Receptors.

Preprints 2020;2020050365. doi. 10.20944/ preprints202005.0365.v1.

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

η ζωντανή σας σύνδεση με την ασφαλιστική αγορά της Ελλάδας! Ο

Α Σ Φ Α Λ Ι Σ Τ Ι Κ Ο Σ

Κ Ο Σ Μ Ο Σ

τεύχος 83|σεπτέμβριος-οκτώβριος/2018

16 αφιέρωμα ΣΥΝΤΑΞΕΙΣΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ Αλλάζει άρδην το σκηνικό των συντάξεων

52 αφιέρωμα ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ Νέες ισορροπίες στις δύο αγορές υγείας

48 θέμα CYBER INSURANCE

Ο ασφαλιστικός κλάδος ενώπιος ενωπίω με την πρόκληση του cyber κινδύνου

40

αφιέρωμα

ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Κρίση και τεχνολογία αύξησαν τη ζήτηση για νέα προγράμματα και καλύψεις

Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίου Πρόεδρος & CEO Eurolife ERB, Πρόεδρος ΕΑΕΕ

Η ιδιωτική ασφάλιση αρωγός του κράτους

www.insuranceworld.gr

visit us ethosmedia.eu Email: info@ethosmedia.eu T: 210 9984950

ΑΡΘΡΟ

Covid-19 και καρδιαγγειακό σύστημα Δεν είναι ξεκάθαρος ο από τους Χρήστο Καΐρη, μηχανισμός προσβολής Καρδιολόγο του καρδιαγγειακού συστήματος, καθώς ο και Γιάννη Γουδέβενο, Καθηγητή Καρδιολογίας, πρόεδρο της ιός δεν έχει απομονωθεί Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας στον καρδιακό ιστό

Η πανδημία του κορωνοϊού έχει δημιουργήσει νέα δεδομένα στον χώρο της υγείας. Όμως, σε κάθε κρίση, υπάρχουν ευκαιρίες. Η ιατρική κοινότητα καλείται να προάγει την έρευνα με αλματώδεις ρυθμούς και να ενσωματώσει τα νέα εργαλεία ψηφιακής Ιατρικής. Από την άλλη, οι ασθενείς καλούνται να υιοθετήσουν ένα πιο υγιεινό μοντέλο ζωής.

K

αθώς η πανδημία του κορωνοϊού εξελίσσεται, ολοένα και περισσότερα επιστημονικά δεδομένα έρχονται να φωτίσουν άγνωστες πτυχές της νόσου. Αρχικά, θεωρήθηκε ότι η λοίμωξη με κορωνοϊό προσβάλλει μόνο το αναπνευστικό σύστημα, καθώς οι ασθενείς εμφάνιζαν, κατά βάση, πνευμονία και αναπνευστική ανεπάρκεια. Στην πορεία διαπιστώθηκε ότι συμμετέχουν και άλλα όργανα, όπως οι νεφροί (νεφρική ανεπάρκεια), αλλά και το καρδιαγγειακό σύστημα (αρρυθμίες, μυοκαρδίτιδα, έμφραγμα μυοκαρδίου, πνευμονική εμβολή, θρομβώσεις αγγείων). Δεν είναι ξεκάθαρος ο μηχανισμός προσβολής του καρδιαγγειακού συστήματος, καθώς ο ιός δεν έχει απομονωθεί στον καρδιακό ιστό. Ωστόσο, τα προσβληθέ-

48

ντα μυοκαρδιακά κύτταρα παρουσιάζουν εκφυλιστικές αλλοιώσεις και νέκρωση, ενδεικτικά ενός δευτεροπαθούς μηχανισμού βλάβης. Πιθανολογείται ότι για αυτό ευθύνεται το σύστημα των κυτταροκινών ή απλά κυτοκινών. Μία από τις ιδιότητες του ανοσοποιητικού συστήματος είναι η ικανότητα επικοινωνίας, συντονισμού και μετακίνησης των κυττάρων του, προκειμένου να επιτευχθεί η προστασία από ξένους εισβολείς. Η επικοινωνία των κυττάρων του ανοσολογικού συστήματος μεταξύ τους γίνεται μέσω πρωτεϊνών που ονομάζονται κυτταροκίνες ή κυτοκίνες. Στους ασθενείς με λοίμωξη από κορωνοϊό πιθανολογείται μια υπέρμετρη ανοσιακή απάντηση με την έκλυση μεγάλου αριθμού κυτταροκινών (καταιγίδα κυτταροκινών).

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

49

ΑΡΘΡΟ Αντιυπερτασικά φάρμακα Ένα από τα πρώτα θέματα που ανέκυψαν αφορούσε τη λήψη των αντιυπερτασικών φαρμάκων και το κατά πόσο αυτά καθιστούσαν τους ασθενείς ευάλωτους σε λοίμωξη από κορωνοϊό. Στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό NEJM (30 Απριλίου 2020) δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα τριών μεγάλων μελετών αναφορικά με την ασφάλεια των αναστολέων του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (α-ΜΕΑ) και των αποκλειστών των υποδοχέων της αγγειοτενσίνης ΙΙ (σαρτάνες), που είναι τα πιο ευρέως διαδεδομένα αντιυπερτασικά φάρμακα. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα

ότι η λήψη αντιυπερτασικών φαρμάκων δεν επηρέαζε την πρόγνωση των ασθενών. Επομένως το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: τα αντιυπερτασικά φάρμακα είναι ασφαλή και οι ασθενείς θα πρέπει να συνεχίσουν να τα λαμβάνουν είτε νοσούν από κορωνοϊό είτε ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου.

Χλωροκίνη Ένα ακόμη πολυσυζητημένο φάρμακο είναι η χλωροκίνη και το παράγωγο αυτής υδροξυχλωροκίνη. Η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη έχουν σημαντικές επιδράσεις στο ηλεκτροκαρδιογράφημα, καθώς παρατείνουν το διάστημα QT, ιδίως όταν

50

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

συγχορηγούνται με την αζιθρομυκίνη, ένα αντιβιοτικό ευρέος φάσματος. Η παράταση του διαστήματος QT ενδεχομένως να οδηγήσει σε θανατηφόρες αρρυθμίες. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ESC) δεν συνιστά στους ασθενείς να λαμβάνουν από μόνοι τους χλωροκίνη/υδροξυχλωροκίνη, παρά μόνο μετά από οδηγία του γιατρού τους και υπό τακτική ηλεκτροκαρδιογραφική παρακολούθηση. Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) έχει εγκρίνει τη χλωροκίνη/υδροξυχλωροκίνη. Όμως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA), η Ευρωπαϊκή

Καρδιολογική Εταιρεία (ESC), αλλά και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), συνιστούν αναμονή μέχρι να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα των υπό εξέλιξη μεγάλων κλινικών μελετών. Τον τελευταίο καιρό, τα φώτα της δημοσιότητας έχουν στραφεί στη ρεντμεσιβίρη (redmesivir). Εν αντιθέσει με τη χλωροκίνη/υδροξυχλωροκίνη, η ρεντμεσιβίρη δεν προκαλεί μεταβολές στο ηλεκτροκαρδιογράφημα των ασθενών. Το φάρμακο έλαβε έγκριση από τον FDA με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Επισημαίνεται ότι η έγκριση του φαρμάκου αφορά τους βαρέως πάσχοντες και έχει προσωρινό χαρακτήρα.

Μέχρι τις 30 Απριλίου ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) δεν είχε εγκρίνει τη χορήγηση της ρεντμεσιβίρης και στην παρούσα φάση αναλύει ενδελεχώς τα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα.

Κολχικίνη Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένονται τα αποτελέσματα της ελληνικής μελέτης Grecco19, που διερευνά τον ρόλο της κολχικίνης στη θεραπεία των ασθενών με κορωνοϊό. Η κολχικίνη χρησιμοποιείται με επιτυχία στη θεραπεία της περικαρδίτιδας εδώ και δύο δεκαετίες. Όπως εύστοχα επισημαίνουν οι γιατροί της Mayo Clinic, προς το παρόν δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για να τεκμηριώσουν την υπεροχή μιας φαρμακευτικής αγωγής έναντι των υπολοίπων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι μέχρι τις 20 Απριλίου συνολικά πέντε εμβόλια είχαν περάσει στη φάση των κλινικών μελετών (πρώτη φάση), ενώ άλλα 71 εμβόλια βρίσκονται σε προκλινικό στάδιο. Πάντως ο EMA δήλωσε ότι το νέο εμβόλιο θα είναι διαθέσιμο σε τουλάχιστον 12 μήνες. Η πανδημία του κορωνοϊού όχι μόνο άλλαξε το τοπίο στον χώρο της έρευνας, αλλά εισήγαγε και πολλές καινοτομίες στον τρόπο άσκησης της Ιατρικής, με την εξάπλωση των υπηρεσιών τηλεϊατρικής και ψηφιακής ιατρικής. Η παρούσα συγκυρία αποτελεί την κατάλληλη ευκαιρία για να εκπαιδευτούν οι ασθενείς προκειμένου να αυτοαξιολογούν την υγεία τους, να αναγνωρίζουν έγκαιρα απειλητικά συμπτώματα και να επικοινωνούν άμεσα με τον γιατρό τους. Επιπροσθέτως, η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε εμφατικά την ανάγκη υιοθέτησης ενός πιο υγιεινού μοντέλου ζωής, με τη διακοπή του καπνίσματος, την αύξηση της φυσικής άσκησης, τον περιορισμό των προσλαμβανόμενων θερμίδων και την αποφυγή της παχυσαρκίας. Πρόσφατη μελέτη από το πανεπιστήμιο John Hopkins στις ΗΠΑ καταδεικνύει ότι τα νεαρά άτομα που νοσηλεύονται λόγω κορωνοϊού συνηθέστερα είναι παχύσαρκα. Η παχυσαρκία μειώνει τον αερισμό των πνευμόνων, καθώς περιορίζει την έκπτυξη του διαφράγματος, μειώνει την άμυνα του οργανισμού απέναντι στον κορωνοϊό και αυξάνει την πηκτικότητα του αίματος, με συνέπεια τις θρομβώσεις. Επιπλέον, προδιαθέτει σε σακχαρώδη διαβήτη. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι η ο-

δηγία «Μην πηγαίνετε άσκοπα στο νοσοκομείο» δεν ισχύει για ασθενείς με ύποπτα συμπτώματα (πόνος στο στήθος, δύσπνοια) με ή χωρίς ιστορικό γνωστής καρδιαγγειακής νόσου, που οφείλουν να επικοινωνήσουν άμεσα με τον θεράποντα ιατρό τους ή να καλέσουν το 166 για βοήθεια. Η στεφανιαία νόσος εξακολουθεί να αποτελεί την κύρια αιτία θνησιμότητας των πληθυσμών. Τέλος, η πανδημία του κορωνοϊού δημιουργεί νέα δεδομένα ως προς την επιβίωση των θυμάτων καρδιακής ανακοπής, αλλά κυρίως της ασφάλειας για τους διασώστες που διενεργούν καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση (ΚΑΡΠΑ). Αν ο διασώστης έχει πρόσβαση σε ατομικό προστατευτι-

Η πανδημία του κορωνοϊού όχι μόνο άλλαξε το τοπίο στον χώρο της έρευνας, αλλά εισήγαγε και πολλές καινοτομίες στον τρόπο άσκησης της Ιατρικής, με την εξάπλωση των υπηρεσιών τηλεϊατρικής και ψηφιακής ιατρικής

κό εξοπλισμό (π.χ. προστατευτική μάσκα, γάντια μίας χρήσης, οφθαλμική προστασία), αυτός πρέπει να φορεθεί πριν την έναρξη ΚΑΡΠΑ. Σε περίπτωση θετικού/ύποπτου Covid-19 θύματος, οπότε και υπάρχει σαφής κίνδυνος μόλυνσης, οι διασώστες θα πρέπει να επιχειρούν ΚΑΡΠΑ μόνο με θωρακικές συμπιέσεις, χωρίς πνευμονικές εμφυσήσεις και έγκαιρη απινίδωση μέχρι να φτάσει το ασθενοφόρο (ή η ομάδα εξειδικευμένης αναζωογόνησης). Η έγκαιρη χρήση αυτόματου εξωτερικού απινιδωτή αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες επιβίωσης του ατόμου και δεν αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης του διασώστη.•••

51

ΜΕΛΕΤΗ

Τα χαρακτηριστικά της μόλυνσης του κορωνοϊού σε παιδιά Η νόσος στα βρέφη είναι δυνατόν να εμφανίσει σοβαρή κλινική εικόνα

E

ίναι γνωστό ότι τα παιδιά δεν κινδυνεύουν τόσο από τον νέο κορωνοϊό. Παρ’ όλα αυτά, στα βρέφη η νόσος μπορεί να εμφανίσει σοβαρές επιπλοκές. Νέα μελέτη αναλύει τα βασικά χαρακτηριστικά της μόλυνσης στα παιδιά, προσπαθώντας να δώσει εξήγηση στο γιατί τα βρέφη μπορεί να είναι πιο ευάλωτα. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Pediatrics και οι ερευνητές μελέτησαν δεδομένα από 2.135 περιπτώσεις παιδιών με Covid-19 που καταγράφηκαν στο κέντρο ελέγχου νοσημάτων και πρόληψης της Κίνας. Η μέση ηλικία των παιδιών ήταν τα 7 έτη (εύρος ηλικιών 2-13 έτη) και 1.208 παιδιά ήταν αγόρια. Παραπάνω από το 90% των παιδιών ήταν ασυμπτωματικά ή εμφάνισαν ήπια ή ενδιάμεσης κλινικής βαρύτητας συ-

Tα παιδιά κάτω των 10 ετών ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν θετικό τεστ από τους υπόλοιπους

52

μπτώματα, ενώ η μέση περίοδος από την εμφάνιση των συμπτωμάτων μέχρι τη διάγνωση ήταν 2 ημέρες. Βρέθηκε ότι παιδιά όλων των ηλικιών είναι δεκτικά σε μόλυνση από τον ιό, χωρίς στατιστικά σημαντικές διαφορές (αν και εμφανίστηκε μια σχετική «προτίμηση» του ιού για τα αγόρια) όσον αφορά στο φύλο. Αν και η κλινική εικόνα των παιδιών με Covid-19 είναι σημαντικά πιο ήπια σε σχέση με τους ενήλικες (καταγράφηκε ένας θάνατος μεταξύ των 2.135 παιδιών), η νόσος στα βρέφη είναι δυνατόν να εμφανίσει σοβαρή κλινική εικόνα. Ο λόγος για τον οποίο υπάρχει αυτή η διαφοροποίηση στην κλινική εικόνα της νόσου μεταξύ παιδιών και ενηλίκων παραμένει ασαφής, αλλά πιθανώς σχετίζεται με τη μικρότερη (σε σχέση με τους ενήλικες) έκφραση στα παιδιά του υποδοχέα ACE2, μέσω του οποίου ο ιός επιμολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα. Επίσης, η συχνή έκθεση των παιδιών σε ιογενείς επιμολύνσεις του αναπνευστικού τη χειμερινή περίοδο ίσως συντηρεί ένα πιο ενεργό ανοσοποιητικό σύστημα σε σχέση με τους ενήλικες. Εναλλακτικά, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών δεν έχει ολοκληρώσει την ανάπτυξή του, ίσως αποκρίνεται διαφορετικά σε σχέση με τους ενήλικες στα παθογόνα. Σε κάθε περίπτωση, οι παραπάνω υποθέσεις θα υποβληθούν σε περαιτέρω έρευνα. Μια άλλη μεγάλη μελέτη, που δημοσι-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

εύθηκε στο New England Journal of Medicine και πραγματοποιήθηκε στον ισλανδικό πληθυσμό, επιβεβαίωσε ότι τα παιδιά κάτω των 10 ετών ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν θετικό τεστ από τους υπόλοιπους, τόσο κατά τον στοχευμένο όσο και κατά τον πληθυσμιακό έλεγχο. Η μελέτη συμπεριέλαβε 9.199 άτομα, στα οποία έγινε στοχευμένος έλεγχος, καθώς και 13.080 άτομα, που συμμετείχαν σε πληθυσμιακό έλεγχο χωρίς συγκεκριμένα κριτήρια. Σε αυτό το πλαίσιο, υπενθυμίζεται ότι στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ειδική επιτροπή που συντονίζεται από τις καθηγήτριες Βάνα Παπαευαγγέλου και Μαρίζα Τσολιά, ο έλεγχος για Covid-19 θα πρέπει να διενεργείται στα παιδιά ηλικίας κάτω των 16 ετών: 1. Με σοβαρή οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού που χρειάζονται νοσηλεία ή που νοσηλεύονται με πυρετό χωρίς άλλη σαφή αιτιολογία.

2. Φιλοξενούμενα σε κλειστές δομές που εκδηλώνουν οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού με πυρετό και βήχα ή δύσπνοια.

3. Με σοβαρή χρόνια υποκείμενη νόσο (π.χ. χρόνια πνευμονοπάθεια, χρόνιo καρδιαγγειακό νόσημα, σακχαρώδη διαβήτη, σοβαρή ανοσοκαταστολή) και που εκδηλώνουν οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού με πυρετό και βήχα ή δύσπνοια.•••

53

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ενωμένη Ευρωπαϊκή Γαστρεντερολογική Εταιρεία

Έκκληση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου Ανάγκη για επέκταση των προσυμπτωματικών ελέγχων στην ΕΕ

Η

Ενωμένη Ευρωπαϊκή Γαστρεντερολογική Εταιρεία (UEG) ζητά από τους πολιτικούς ιθύνοντες την εφαρμογή οργανωμένων προσυμπτωματικών πληθυσμιακών ελέγχων σε όλη την επικράτεια της ΕΕ. Με στόχο τη μείωση των δεικτών του καρκίνου του παχέος εντέρου, η UEG αιτείται να επεκταθούν οι εξετάσεις σε μεγαλύτερο εύρος του και να αναβαθμιστούν τα τρέχοντα προγράμματα, που ήδη καλύπτουν πλέον περισσότερους από 110 εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δεν έχει αρχίσει ακόμη η εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων, μεταξύ αυτών και στη χώρα μας. Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία που αφορούν την εμφάνιση της συγκεκριμένης ασθένειας στη γηραιά ήπειρο, με περισσότερα από 375.000 νέα περιστατικά να καταγράφονται το 2018. Εκτιμάται ότι 170.000 απώλειες ζωών σημειώνονται ετησίως. Συγκεκριμένα, ο όγκος του παχέος εντέρου αποτελεί τη δεύτερη πιο θανατηφόρα μορφή καρκίνου. Ανησυχητικό είναι επίσης το ότι κατά 6% αυξάνονται τα νέα

54

επιβεβαιωμένα περιστατικά ΚΠΕ σε νεαρούς ενήλικες ετησίως στην Ευρώπη.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου στην Ευρώπη Εδώ και 10 χρόνια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εγκρίνει τη Γραπτή Δήλωση για την καταπολέμηση του καρκίνου του παχέος εντέρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συγκεκριμένη δήλωση καλούσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη να αφυπνίσουν το κοινό και να συμβάλουν στην καλυτέρευση των εγχώριων πολιτικών. Στόχος είναι να αντιμετωπιστούν τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας από ΚΠΕ στην Ευρώπη. Οι προσυμπτωματικοί έλεγχοι ΚΠΕ, εδώ και μία δεκαετία, έχουν ενταθεί από τις 15 στις 23 χώρες-μέλη, αποσκοπώντας στην πρόληψη του 72% του επιλέξιμου πληθυσμού στην Ευρώπη. Η UEG έχει διαπιστώσει σαφή πρόοδο στην εφαρμογή προσυμπτωματικών ελέγχων ΚΠΕ στην ΕΕ, αλλά τεράστιες παραμένουν οι αποκλίσεις στην ποιότητα και την πληθυσμιακή κάλυψη ανάμεσα στα εθνικά προγράμματα των κρατών-μελών. Ωστόσο, ανησυχητικό είναι το γεγονός ό-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

τι, με τα υπάρχοντα δεδομένα της αύξησης του προσδόκιμου ζωής στην Ευρώπη, αλλά και των νέων επιβεβαιωμένων περιστατικών ΚΠΕ σε νεαρά άτομα, υπολογίζεται ότι τα ιατρικώς διαπιστωμένα περιστατικά ΚΠΕ θα αυξηθούν την επόμενη δεκαετία εφόσον δεν ληφθούν μέτρα ώστε να συνεχιστεί η πρόοδος που σημειώθηκε έπειτα από τη δημοσιοποίηση της Γραπτής Δήλωσης.

Έγκαιρη διάγνωση Ελπιδοφόρο είναι το ότι, ύστερα από την πραγματοποίηση προσυμπτωματικών ελέγχων, παρατηρείται μια σταθερή μείωση στα ποσοστά θνησιμότητας από ΚΠΕ στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι μια πρόσφατη παγκόσμια έρευνα έδειξε πως η πτώση του δείκτη θνησιμότητας από ΚΠΕ συνδέεται με τη διεξαγωγή προσυμπτωματικών ελέγχων, στοιχεία που επαληθεύουν τα οφέλη των αποτελεσματικών προληπτικών παρεμβάσεων.

Ανισότητα στην πρόσβαση Ωστόσο, παραμένουν ευδιάκριτες οι διαφορές εντός Ευρώπης σχετικά με την εφαρμογή και την ποιότητα των προσυμπτωματικών ελέγχων ΚΠΕ, με την πληθυσμιακή κάλυψη να παραμένει χαμηλή σε πολλά κράτη-μέλη. Ανησυχεί το γεγονός ότι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως είναι η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Λετονία, η Ρουμανία και η Δημοκρατία της Σλοβακίας, δεν διενεργούν επί του παρόντος προσυμπτωματικούς πληθυσμιακούς ελέγχους ΚΠΕ. Σε άλλες χώρες συνεχίζονται να υλοποιούνται ανεπαρκή και δαπανηρά «ευκαιριακά» προγράμματα. Για τους προαναφερόμενους λόγους, η UEG καλεί την ΕΕ να προβεί σε πολιτική δέσμευση για να παρέχει περαιτέρω υλικοτεχνική και δημοσιονομική στήριξη στα κράτη-μέλη της. Επίσης, τονίζεται ότι χρειάζεται να διασφαλίσει και τη συστηματική παρακολούθηση της προόδου της, υπό τη μορφή περιοδικών απολογισμών. Με τα συγκεκριμένα μέτρα εκτιμάται ότι είναι δυνατόν να μειωθούν στην ΕΕ οι δείκτες θανάτου από ΚΠΕ ανά την ήπειρο και να διασφαλιστεί ότι οι προσυμπτωματικοί έλεγχοι θα εκτείνονται σε κάθε τομέα της κοινωνίας, μεταξύ αυτών και στις δυσπρόσιτες ομάδες.

55

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Συγκεκριμένα, στρατηγικές πρόληψης και θεραπείας, μεταξύ των οποίων και η εφαρμογή προσυμπτωματικών ελέγχων, είναι πιθανόν να μειώσουν τη θνησιμότητα από ΚΠΕ κατά 27% έως το 2030. Επί του θέματος, οι ειδικοί πιστεύουν ότι το 90% όσων διαγνωστούν με ΚΠΕ στο πρώτο στάδιο και το 71% όσων διαγνωστούν στο δεύτερο στάδιο ζουν πέντε έτη επιπλέον.

Αφύπνιση «Σήμα κινδύνου» στέλνεται από τους ειδικούς για τις ανθυγιεινές συνήθειες, όπως τη διατροφή με επεξεργασμένα τρόφιμα, το κάπνισμα και την κατάχρηση οινοπνευ-

56

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

ματωδών, που συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την ανάπτυξη ΚΠΕ. Τα στοιχεία καταδεικνύουν αύξηση 6% στα νέα ιατρικώς διαπιστωμένα περιστατικά ΚΠΕ σε νεαρούς ενήλικες ετησίως. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, η UEG ζητά από τα κράτη-μέλη να στηρίξουν εκ νέου εκστρατείες ενημέρωσης και υγειονομικές παρεμβάσεις στην ΕΕ που προωθούν θετικές αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως: Ε φαρμογή μέτρων για τον περιορισμό της κατανάλωσης γρήγορου φαγητού Κ ίνητρα για τη μείωση της παραγωγής επεξεργασμένων τροφίμων

Ε κπαιδευτικά προγράμματα με έμφαση στις επιπτώσεις του καπνίσματος, της μεγάλης κατανάλωσης αλκοόλ και των επεξεργασμένων τροφίμων

Συμπτώματα: Ε πίμονη αιμορραγία από το ορθό Α ίμα στα κόπρανα Δ ιαταραχή των κενώσεων Κ οιλιακό άλγος Α πώλεια όρεξης

Συντελεστές κινδύνου:  Υ ψηλή κατανάλωση αλκοόλ  Υ ψηλή κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος Η λικία (50 ετών και άνω) Φ ύλο (ο ΚΠΕ προσβάλλει πιο συχνά τους άντρες) Χ αμηλή πρόσληψη ασβεστίου Π αχυσαρκία Κ άπνισμα Ο ικογενειακό ιστορικό ΚΠΕ

Μείωση κινδύνου: Τ ακτικός προληπτικός έλεγχος για ΚΠΕ  Περιορισμένη πρόσληψη οινοπνευματωδών Δ ιατήρηση υγιούς βάρους Α ποχή από το κάπνισμα Τ ακτική άσκηση

Η UEG απευθύνει έκκληση στην ΕΕ και όλα τα κράτη-μέλη να: π ροωθούν την εφαρμογή οργανωμένων προσυμπτωματικών ελέγχων ΚΠΕ σε όλη την ΕΕ, σύμφωνα με τις οδηγίες της ΕΕ για τους προληπτικούς ελέγχους,  επικαιροποιούν ανά διετία τις οδηγίες και τις εκθέσεις προόδου των προληπτικών ελέγχων της ΕΕ για τον ΚΠΕ με επιστημονικά στοιχεία από τη βέλτιστη τρέχουσα πρακτική,  παρέχουν κίνητρα στα κράτη-μέλη ώστε να βελτιώνουν την οργάνωση των τρεχόντων προγραμμάτων τους, ώστε να διευρυνθεί η πληθυσμιακή κάλυψη και να βελτιωθεί η ποιότητα των προσυμπτωματικών ελέγχων KΠΕ σε όλη την Ευρώπη,  διασφαλίζουν ότι η έρευνα και η γνώση για τους προληπτικούς ελέγχους ΚΠΕ συνιστά προτεραιότητα στο Πρόγραμμα της ΕΕ για την Υγεία,  στηρίζουν εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού και υγειονομικές παρεμβάσεις εντός της ΕΕ που ενθαρρύνουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής με μειωμένο κίνδυνο για ΚΠΕ, στοχεύοντας κυρίως στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες.•••

57

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Έκθεση από την American Cancer Society

Μείωση θανάτων από καρκίνο κατά 30% Χάρη στη μείωση του καπνίσματος και τις νέες θεραπείες

N

έα έκθεση από την American Cancer Society δείχνει ότι ο αριθμός των θανάτων από καρκίνο στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 29% σε σχέση με το 1991! Μάλιστα, το 2016, καταγράφηκε η μεγαλύτερη μείωση μέσα σε μόλις μία χρονιά. Η μεγάλη μείωση συνδέεται, κατά κύριο λόγο, με τον καρκίνο του πνεύμονα, δηλαδή αφενός τη σημαντική μείωση του καπνίσματος στις ΗΠΑ και αφετέρου την πρόοδο στις νέες ογκολογικές θεραπείες. Κάθε χρόνο, η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου εκτιμά τον αριθμό των νέων περιπτώσεων καρκίνου και θανάτων που θα εμφανιστούν στις Ηνωμένες Πολιτείες και συγκεντρώνει τα πιο πρόσφατα δεδομένα σχετικά με την εμφάνιση καρκίνου με βάση τον πληθυσμό. Το 2020, αναμένονται 1.806.590 νέες περιπτώσεις καρκίνου και 606.520 θάνατοι. Το ποσοστό θνησιμότητας από καρκίνο αυξήθηκε μέχρι το 1991, κατόπιν μειώθηκε συνεχώς μέχρι το 2017, με αποτέλεσμα συνολική μείωση κατά 29%, η οποία μεταφράζεται σε κατά προσέγγιση 2,9 εκατ. λιγότερους θανάτους.

58

Η πρόοδος αυτή οφείλεται στη μακροχρόνια πτώση των ποσοστών θνησιμότητας για τους 4 πρώτους σε συχνότητα καρκίνους (πνεύμονα, παχέος εντέρου, μαστού, προστάτη). Ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία (2008-2017), οι μειώσεις επιβραδύνθηκαν για τον καρκίνο του μαστού και του ορθού, και σταμάτησαν για τον καρκίνο του προστάτη. Αντίθετα, οι μειώσεις επιταχύνθηκαν για τον καρκίνο του πνεύμονα από 3% ετησίως κατά το διάστημα 2008-2013 σε 5% κατά τη διάρκεια των ετών 2013-2017 στους άνδρες και από 2% έως σχεδόν 4% στις γυναίκες. Έτσι, φθάσαμε στη μεγαλύτερη πτώση της συνολικής θνησιμότητας κατά του καρκίνου 2,2% από το 2016 έως το 2017. Ωστόσο, ο καρκίνος του πνεύμονα εξακολουθεί να προκαλεί περισσότερους θανάτους από ό,τι ο καρκίνος του μαστού, του προστάτη, του παχέος εντέρου και του εγκεφάλου μαζί. Οι πρόσφατες μειώσεις της θνησιμότητας ήταν επίσης δραματικές για το μελάνωμα του δέρματος, μετά την έγκριση νέων θεραπειών για τις μεταστατικές μορφές της νόσου. Την περίοδο 2006-2010, η θνη-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

59

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Πάντως, ο καρκίνος του πνεύμονα εξακολουθεί να προκαλεί περισσότερους θανάτους από τον καρκίνο του μαστού, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και τον καρκίνο του προστάτη μαζί

60

σιμότητα από μελάνωμα μειώθηκε μόλις κατά 1% σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας από 50 έως 64 ετών και την περίοδο 20132017 μειώθηκε κατά 7% ετησίως. Γενικότερα, η θνησιμότητα από τον καρκίνο στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώνεται συνεχώς από το 1991, όταν κορυφώθηκε ο αριθμός των θανάτων που σχετίζονται με τον καρκίνο. Η μείωση συνδέεται με τη μακροχρόνια μείωση των θανάτων από τις τέσσερις κύριες κακοήθειες: τον καρκίνο του πνεύμονα, του μαστού, του ορθού και του προστάτη. Για παράδειγμα, από το 1990 και μετά, το ποσοστό θνησιμότητας από τον καρκίνο του πνεύμονα μειώθηκε κατά περισσότερο από 50% στους άνδρες και κατά 26% στις γυναίκες από το 2002. Οι θάνατοι από καρκίνο του μαστού μειώθηκαν κατά 40% από το 1989 και από καρκί-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

νο του προστάτη κατά 52% από το 1993. Πάντως, ο καρκίνος του πνεύμονα εξακολουθεί να προκαλεί περισσότερους θανάτους από τον καρκίνο του μαστού, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και τον καρκίνο του προστάτη μαζί και παραμένει η κύρια αιτία της θνησιμότητας που σχετίζεται με τον καρκίνο τόσο για άνδρες όσο και για γυναίκες, σήμερα. Σημαντικό ρόλο έχουν παίξει και οι νέες ανοσο-ογκολογικές θεραπείες. Κατά τους ειδικούς, η ανοσοθεραπεία παρουσιάζει δραματικό αντίκτυπο στη θεραπεία του τοπικά προηγμένου και προχωρημένου μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα και αυτό το αποτέλεσμα αυξάνει τις στατιστικές για όλους τους καρκίνους του πνεύμονα. Είχε κυρίαρχο ρόλο στη μείωση κατά 2,2% του συνολικού ρυθμού θνησιμότητας με βάση την ηλικία.

Οι πρόσφατες μειώσεις της θνησιμότητας ήταν επίσης δραματικές για το μελάνωμα του δέρματος, μετά την έγκριση νέων θεραπειών για τις μεταστατικές μορφές της νόσου

Το συμπέρασμα Η συνεχής μείωση του ποσοστού θνησιμότητας από το 1991 έχει οδηγήσει σε συνολική πτώση κατά 29%, γεγονός που μεταφράζεται σε 2,9 εκατ. λιγότερους θανάτους από καρκίνο. Αυτή η σταθερή πρόοδος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση του καπνίσματος και στη συνακόλουθη μείωση της θνησιμότητας του καρκίνου του πνεύμονα, που έχει επιταχυνθεί τα τελευταία χρόνια. Επίσης, έχει συμβάλει και η ανακάλυψη νέων θεραπειών, όπως αυτών για αιματολογικούς καρκίνους τόσο σε παιδιά όσο και

σε ενήλικες, και πιο πρόσφατα οι ανοσοθεραπείες και οι στοχευμένες θεραπείες για το μεταστατικό μελάνωμα. Παρ’ όλα αυτά, η πρόοδος επιβραδύνεται για τους καρκίνους που είναι δυνατόν να ανιχνευθούν έγκαιρα μέσω προγράμματος πληθυσμιακού ελέγχου (π.χ. καρκίνος του μαστού, καρκίνος του προστάτη) και εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικές φυλετικές και γεωγραφικές ανισότητες για τους καρκίνους που μπορούν να αποφευχθούν σε μεγάλο βαθμό, όπως αυτούς της μήτρας και του πνεύμονα. •••

61

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ακαδημία Green Pharmacy

Εργαλείο γνώσης, συμβουλών και καλών πρακτικών Ψηφιακή βιβλιοθήκη του ομίλου ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ

Σ

την ενίσχυση του πολύτιμου εργαλείου για τους φαρμακοποιούς της Ακαδημίας Green Pharmacy προχώρησε ο Όμιλος ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ, στο πλαίσιο των στρατηγικών προσπαθειών του να στηρίζει ενεργά, εδώ και 40 χρόνια, τον Έλληνα φαρμακοποιό, παρέχοντας υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας υψηλών προδιαγραφών. Στο πνεύμα της αναζήτησης καινοτόμων διαδρομών, το 2017 ο όμιλος πρόσφερε την Ακαδημία Green Pharmacy, ένα online εργαλείο για χρήση αποκλειστικά από τα μέλη του δικτύου του, προσφέροντας αρχικά σημαντικό πληροφοριακό υλικό για επιστημονικά θέματα, καθώς και εκπαιδευτικά σεμινάρια.

Ο Όμιλος ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ φρόντισε για την αναβάθμιση της πλατφόρμας και τον εμπλουτισμό του περιεχομένου της 62

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Η προσπάθεια αυτή αναγνωρίστηκε με δύο βραβεύσεις στα Healthcare Business Awards, το 2017 και το 2018. Το εν λόγω εργαλείο διακρίθηκε με Silver Award στις κατηγορίες «Ψηφιακές εφαρμογές υποστήριξης του επαγγελματία Υγείας» και «Αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των ασθενών». Με επίγνωση των νεότερων συνθηκών και αναγκών της εποχής της ηλεκτρονικής πληροφόρησης, ο Όμιλος ΠΡΟΣΥΦΑΠΕ φρόντισε για την αναβάθμιση της πλατφόρμας και τον εμπλουτισμό του περιεχομένου της. Με δεδομένη την αξία του χρόνου και της γνώσης στις μέρες μας, αποφάσισε να διαθέσει το online εργαλείο στο σύνολο των μελών του, χωρίς καμία επιπλέον οικονομική επιβάρυνση. Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο, η ποικιλία της θεματολογίας και το οπτικοακουστικό υλικό που φιλοξενούνται στο εξειδικευμένο αυτό ψηφιακό εργαλείο αποβλέπουν στη δυναμική στήριξη του επαγγελματία φαρμακοποιού, προσφέροντάς του παράλληλα τη δυνατότητα να έχει την προσωπική του βιβλιοθήκη γνώσης. Κάθε χρήστης μπορεί να ενημερωθεί, σύμφωνα με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και προτιμήσεις, επιλέγοντας από ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, το οποίο περιλαμβάνει από τη φαρμακευτική φροντίδα μέχρι και το μάνατζμεντ του σύγχρονου φαρμακείου.

Σημειώνεται ότι το πληροφοριακό περιεχόμενο συλλέγεται και διαμοιράζεται με γνώμονα την έγκυρη ενημέρωση των μελών του ομίλου, αλλά και τον σεβασμό προς τους δημιουργούς του. Αναλυτικότερα, μέσα στην ψηφιακή βιβλιοθήκη μπορεί κανείς να βρει: Ε νημερωτικά άρθρα Επιστημονική ενημέρωση με άρθρα, πηγές, παρουσιάσεις και συνεντεύξεις ειδικών. Ε νημερωτικά video Συνεντεύξεις, ομιλίες από συνέδρια και εκπαιδευτικές ημερίδες τις οποίες διοργάνωσε ή στις οποίες συμμετείχε o όμιλος. Β ιβλιοθήκη υγείας Αλφαβητικό ευρετήριο παθήσεων για τις διαφορετικές ανάγκες ενημέρωσης. Έ ντυπο υλικό Χρήσιμα έντυπα για ανάρτηση στον χώρο του φαρμακείου, καθώς και για την ενημέρωση των ασθενών. Θ έματα διαχείρισης φαρμακείου Αναλυτικό ημερολόγιο προσεχών εκδηλώσεων καθώς και υποστηρικτικό υλικό για την αποτελεσματική διαχείριση, τις πωλήσεις, τις προμήθειες και τις αγορές του φαρμακείου.

Κάθε χρήστης μπορεί να ενημερωθεί, σύμφωνα με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα και προτιμήσεις, επιλέγοντας από ένα μεγάλο εύρος θεμάτων, το οποίο περιλαμβάνει από τη φαρμακευτική φροντίδα μέχρι και το μάνατζμεντ του σύγχρονου φαρμακείου

Ως εκ τούτου, η Ακαδημία Green Pharmacy συνιστά ένα δυναμικό περιβάλλον μάθησης, ενώ μπορεί να λειτουργήσει ως ένας σημαντικός σύμβουλος καλών πρακτικών και ένας αξιόπιστος βοηθός ενημέρωσης σε ζητήματα στα οποία ο επαγγελματίας φαρμακοποιός καθημερινά καλείται να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Στη σχετική ανακοίνωση του ομίλου τονίζεται ότι «η αδιάκοπη αναζήτηση γνώσης και η απρόσκοπτη προσφορά της στους μετόχους του αποτελεί βασικό του μέλημα για την ενδυνάμωση του ρόλου του φαρμακοποιού και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς του».•••

63

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

4th Health Innovation Conference

Καταλύτης η πανδημία για την έρευνα και τους νεωτερισμούς στην Υγεία Ήδη αναπτύσσονται 125 εμβόλια για τον SARSCoV-2, ενώ μόλις 8 βρίσκονται στο πρώτο και, αντίστοιχα, στο δεύτερο στάδιο των κλινικών δοκιμών, και 2 στο επίπεδο φάσης III.

Τ

α επιτεύγματα της ερευνητικής διαδικασίας για τη θεραπεία και το εμβόλιο κατά της νόσου Covid-19, καθώς και η αξιοποίηση των τεχνολογικών μέσων, βρέθηκαν στο επίκεντρο του 4th Health Innovation Conference, το οποίο διεξήχθη διαδικτυακά. Για το θέμα «Η ιατρική καινοτομία έναντι της Covid-19» τοποθετήθηκαν έγκριτοι επιστήμονες, που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, παρέχοντας πληροφορίες για τις τελευταίες εξελίξεις στη μάχη κατά του SARS-CoV-2. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, οι ομιλητές διαφώτισαν διάφορες πτυχές της διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης, όπως είναι ο καταλυτικός ρόλος των ψηφιακών μέσων, για παράδειγμα στην παροχή τηλεϊατρικών υπηρεσιών σε ήπια νοσούντες ασθενείς. Τα μεγάλα γνωστικά άλματα της επιστημονικής κοινότητας ήρθαν στην επιφάνεια, όπως και η ερευνητική προσπάθεια που έχει εγκύψει στην εξεύρεση αντίδοτου για τον SARS-CoV-2. Στο τραπέζι του διαλόγου τέθηκε και η ανησυχία για τη μετάλλαξη του ιού και το ενδεχόμενο εμβολιαστικής αδυναμίας.

64

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Ακόμη, τονίστηκαν οι «παράπλευρες απώλειες», όπως η στέρηση φροντίδας στους ασθενείς με χρόνια νοσήματα, κυρίως λόγω του φόβου των ίδιων να προσέλθουν, και οι πιθανές επιπτώσεις στην υγεία, αλλά και τα μέτρα που πρέπει να λάβει το ΕΣΥ.

Πρόταση για τον σχεδιασμό Με τους θεσμικούς χαιρετισμούς του προέδρου του ΠΙΣ και του ΣΦΕΕ ξεκίνησε το 4th Health Innovation Conference. Με αναφορά στο επίκαιρο θέμα του συνεδρίου, ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου, Dr. Αθανάσιος Α. Εξαδάκτυλος, MD, PhD, επεσήμανε την προσπάθεια του συλλόγου για την καταγραφή των ψυχολογικών επιπτώσεων της πανδημίας στους ασθενείς και τους οικείους τους. Το εγχείρημα επικροτείται από τον ιατρικό κλάδο διεθνώς και έχει υιοθετηθεί από ιατρικούς συλλόγους σε πολλές χώρες. Τη συνεισφορά του φαρμακευτικού κλάδου στο πεδίο της θεραπείας, αλλά και στην παραγωγή εμβολίου για τον Covid-19, επεσήμανε ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ) και Γενικός Διευθυντής της

Novo Nordisk Ελλάς, Ολύμπιος Παπαδημητρίου. «Η κρίση ανέδειξε αδυναμίες και τις αυξημένες ανάγκες χρηματοδότησης των ζητημάτων υγείας, προκειμένου τα συστήματα υγείας να ανταποκριθούν σε δύσκολες συνθήκες και να αντιμετωπίσουν προκλήσεις όπως είναι η επικαιροποίηση, η ορθολογική διαχείριση πόρων, η ανακατανομή της χρηματοδότησης και πρακτικές για πρόσβαση όλων σε υπηρεσίες υγείας» ανέφερε ο κ. Παπαδημητρίου. Στην κατεύθυνση αυτή, ο ΣΦΕΕ κατέθεσε πρόταση με σειρά μέτρων για τον εθνικό σχεδιασμό. Πρόκειται για ένα συνεκτικό πλέγμα προτάσεων που έχει 7 πυλώνες δράσης. Την αξιοποίηση των ψηφιακών επικοινωνιών από τους γιατρούς και την ελληνική φαρμακευτική αγορά κατά τη διάρκεια της πανδημίας ανέδειξε ο επικεφαλής Συμβου-

λευτικής Διεύθυνσης της IQVIA Ελλάδας, Σπύρος Αλεξανδράτος. Από τις μελέτες και τις έρευνες της IQVIA για την επίπτωση του κορωνοϊού στην Ελλάδα, προκύπτει ότι θεωρήθηκε σημαντική η διατήρηση της επικοινωνίας μεταξύ γιατρών και ασθενών, ιδιαίτερα μεταξύ των ειδικοτήτων των πνευμονολόγων, ογκολόγων και ρευματολόγων. Χαρακτηριστικό είναι το ότι «4 στους 10 γιατρούς εφάρμοσαν την τηλεϊατρική, η οποία έχει αυξηθεί σε όλες τις ειδικότητες γιατρών» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Αλεξανδράτος. Η τηλεφωνική επικοινωνία, η επικοινωνία μέσω εφαρμογών και email χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον στα επικοινωνιακά κανάλια με τους ασθενείς, όπως και οι ψηφιακές πλατφόρμες και οι ιστοσελίδες.

Τέσσερις στους δέκα γιατρούς εφάρμοσαν την τηλεϊατρική, η οποία έχει αυξηθεί σε όλες τις ειδικότητες γιατρών

65

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

μισε δε ότι τον προηγούμενο Σεπτέμβριο έγιναν διορθώσεις σε στρεβλώσεις της Επιτροπής Αξιολόγησης της Τεχνολογίας της Υγείας και της Επιτροπής Διαπραγμάτευσης. Το υπουργείο, και τώρα, θα προχωρήσει σε διαρθρωτικά μέτρα σχετικά με το clawback για τον εξορθολογισμό του συστήματος, για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ΕΟΠΥΥ και των φαρμακευτικών εταιρειών. Σε ό,τι αφορά τις θεραπείες, ο υφυπουργός σημείωσε ότι σε περιπτώσεις ανάγκης υπερκεράστηκαν οικονομικά προβλήματα και οι ασθενείς είχαν πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες που μπορεί να τινάξουν, λόγω υψηλού κόστους, έναν προϋπολογισμό στον αέρα.

Νεωτερισμοί και «αναχώματα»

Από τον ευρωπαϊκό οργανισμό έχουν δοθεί 172 εγκρίσεις και μόνο 69 φάρμακα εξ αυτών αποζημιώνονται στη χώρα μας

66

Αναπτύσσοντας το ζήτημα της καινοτομίας και της αξιολόγησης των φαρμάκων, η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της AstraZeneca Ελλάδος & Κύπρου και πρόεδρος του PhRMA Innovation Forum, Έλενα Χουλιάρα, υπενθύμισε ότι από τον ευρωπαϊκό οργανισμό έχουν δοθεί 172 εγκρίσεις και μόνο 69 φάρμακα εξ αυτών αποζημιώνονται στη χώρα μας. Σχολίασε επίσης το ότι, κατά τα δύο τελευταία χρόνια από την έναρξη λειτουργίας της αρμόδιας επιτροπής, τα νέα φάρμακα που πήραν το «πράσινο φως» μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού. Θέματα χρονοδιαγράμματος και διαφάνειας των διαδικασιών, καθώς και το ζήτημα ισότητας των Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους ασθενείς ως προς την πρόσβαση στις θεραπείες, έθεσε ο αντιπρόεδρος της Ένωσης Ασθενών Ελλάδος και επίτιμος πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Κυστικής Ίνωσης, Δημήτρης Κοντοπίδης. Αίτημα της Κοινωνίας των Πολιτών αποτελεί η συμμετοχή των ασθενών στις διαδικασίες, για να αναδειχθεί το πραγματικό κόστος των υπαρχουσών θεραπειών και τα οφέλη από τις καινοτόμες και, θεωρητικά, ακριβές θεραπείες. Ο υφυπουργός Υγείας, Βασίλης Κοντοζαμάνης, ανέλυσε την ανάγκη δημιουργίας ενός Οργανισμού Αξιολόγησης HATA, ενώ παραδέχθηκε ότι οι Επιτροπές Αξιολόγησης και Διαπραγμάτευσης υποφέρουν από υποστελέχωση. Υπενθύ-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Η επιδημία Στο επιδημιολογικό μοντέλο μελέτης του Covid-19 στη χώρα, το οποίο αναπτύχθηκε με πρωτοβουλία της καθηγήτριας Β. Σύψα, αναφέρθηκε ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής Άγγελος Χατζάκης, κάνοντας λόγο για ένα σημαντικό εργαλείο προς όφελος της οικονομίας της χώρας, αφού παρέχει αξιόπιστες πληροφορίες. Σύμφωνα με τις μετρήσεις, το σύνολο των λοιμώξεων έφθασε στις 13.200 κρούσματα, με 95% όρια αξιοπιστίας 6.000-28.000 και τη θνητότητα επί του συνόλου του πληθυσμού στο 1,12%. Στην αποτελεσματικότητα των μέτρων συνέβαλε περισσότερο το lockdown, κατά 80%. Ο δείκτης “R0” κατήλθε από το 2,4 σε λιγότερο του 0,5. Η χώρα μας έχει από τις πιο χαμηλές ανοσίες της αγέλης στην Ευρώπη, αλλά πλέον είμαστε έτοιμοι για την αντιμετώπιση νέων κρουσμάτων.

Επίσπευση της πρωτοπορίας Ως επιταχυντής υιοθέτησης ψηφιακών λύσεων λειτούργησε η πανδημία, όπως επεσήμανε ο καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, ιδρυτής της Vidavo, Παντελής Αγγελίδης. «Ο Πανελλήνιος Ιατρικός Σύλλογος έγκαιρα κατέγραψε αυτές και ανέδειξε την ανάγκη άμεσων θεσμικών παρεμβάσεων» σημείωσε ο ίδιος, σχολιάζοντας ότι «ανακαλύψαμε κατά τη διάρκεια της πανδη-

μίας ένα οικοσύστημα καινοτομίας». Ο ίδιος πρότεινε λύσεις, όπως είναι η ανάγκη θεσμικού πλαισίου για την πιστοποίηση των νέων εργαλείων.

Εις βάρος των χρονίως πασχόντων ασθενών Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Medtronic Hellas, Δημήτρης Νίκας, σημείωσε ότι η πανδημία επέδρασε αρνητικά στην τακτική παροχή υγείας. «Στη χώρα μας, για περισσοτέρους από δύο μήνες, δεν πραγματοποιούνταν τακτικά χειρουργεία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις μας, πάνω από 60%-100% των τακτικών χειρουργείων και προγραμματισμένων επεμβάσεων αναβλήθηκε ή ακυρώθηκε, έτσι ώστε να ελευθερωθεί χώρος για ασθενείς με Covid-19 και για την πρόληψη των λοιμώξεων» ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Νίκας. Ο φόβος της λοίμωξης σε χρονίως πάσχοντες ασθενείς, μεταξύ αυτών και ηλικιωμένα άτομα με πολλαπλές συννοσηρότητες, τους απέτρεψε από το να ζητήσουν υπηρεσίες, εις βάρος της υγείας τους, όπως πρόσθεσε η PhD, καρδιολόγος, διευθύντρια του ΕΣΥ, Α’ Καρδιολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Χριστίνα Χρυσοχόου. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε μείωση επισκέψεων στα επείγοντα καρδιολογικά τμήματα των νοσοκομείων κατά 41,1% τον Μάρτιο και αντίστοιχη μείωση κατά 32,7% τον Απρίλιο σε σύγκριση με τον Ιανουάριο του 2020, σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή κ. Τσιούφη και της κ. Χρυσοχόου. Η μακροχρόνια συνέπεια του φαινομένου αναμένεται ότι θα είναι έκδηλη στο τέλος του έτους, όπως επεσήμανε η κ. Χρυσοχόου. Με δεδομένο το ότι η καρδιαγγειακή νόσος αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου και νοσηλείας, προκύπτει η ανάγκη ανακατεύθυνσης των πόρων από κλινικές Covid-19 σε αυτές των χρόνιων παθήσεων.

Κατάλληλοι έλεγχοι Έμφαση στην επιλογή της κατάλληλης στρατηγικής για τα τεστ του κορωνοϊού από κάθε χώρα έδωσε ο κ. Henri Bendelac, European Director of Medical and Scientific Affairs, Abbott Rapid Diagnostics, σημειώνοντας ότι δεν πρέπει να υποτιμάται το ποσοστό επικράτησης

του ιού σε κάθε περίπτωση. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους τα εκάστοτε δεδομένα, ακόμη και σε πιο τοπικό επίπεδο. Αναλύοντας τις προσεγγίσεις (κεντρική και αποκεντροποιημένη) καθώς και τις «οικογένειες» των διαγνωστικών τεστ (PCR, μοριακό testing για το RNA του ιού και τα τεστ αντιγόνων που ερευνούν τις πρωτεΐνες), αναφέρθηκε στη διαχείριση των ελέγχων συμπτωματικών και ασυμπτωματικών ασθενών.

Εμβόλια Στο μεγάλο εγχείρημα της AstraZeneca αναφέρθηκε ο medical director της AstraZeneca Ελλάδος, Γρηγόρης Ντάκουλας, να εξασφαλίσει παγκοσμίως 2 δισ. δόσεις του εμβολίου, το οποίο ερευνάται από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Παρά το γεγονός ότι, ιστορικά, η έρευνα των εμβολίων είχε διάρκεια δεκαετιών, κατά το τωρινό εγχείρημα κατά του κορωνοϊού η πρώτη έγχυση σε άνθρωπο πραγματοποιήθηκε σε 104 ημέρες. Η δυνατότητα αυτή υπάρχει χάρη στην ταυτόχρονη εργασία των επιστημόνων παράλληλα σε διαφορετικά πεδία, την κατεκτημένη γνώση από άλλους κορωνοϊούς, όπως είναι ο SARS και ο MERS, και την τεχνογνωσία προηγούμενων φάσεων κλινικών μελετών, αλλά και στη χρηματοδότηση από την Πολιτεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η τιτάνια αυτή προσπάθεια καταβάλλεται παρά το ρίσκο αποτυχίας για τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις που το υποστηρίζουν χρηματοδοτικά.

Διαπιστώθηκε μείωση επισκέψεων στα επείγοντα καρδιολογικά τμήματα των νοσοκομείων κατά 41,1% τον Μάρτιο και αντίστοιχη μείωση κατά 32,7% τον Απρίλιο σε σύγκριση με τον Ιανουάριο του 2020

67

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η AstraZeneca εξασφάλισε παγκοσμίως 2 δισ. δόσεις του εμβολίου, το οποίο ερευνάται από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης

Στη σημασία των εμβολίων αναφέρθηκε και ο επικεφαλής του Τμήματος Ανθρώπινων Ρετροϊών στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου, ΗΠΑ, Γιώργος Παυλάκης, τονίζοντας ότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας 14 παιδικά εμβόλια, αλλά στο μέλλον θα πρέπει να παράξουμε δεκάδες ή εκατοντάδες προστατευτικά εμβόλια. Ήδη αναπτύσσονται 125 εμβόλια για τον SARS-CoV-2, ενώ μόλις 8 βρίσκονται στο πρώτο και, αντίστοιχα, στο δεύτερο στάδιο των κλινικών, δοκιμών, και 2 στο επίπεδο φάσης ΙΙΙ. Ο ίδιος υπενθύμισε τον ιό του AIDS, για τον οποίο εδώ και 35 χρόνια δεν έχει βρεθεί τελική λύση. Οι κορωνοϊοί (RNA ιοί) δεν έχουν προς το παρόν αντίδοτο-εμβόλιο, γιατί μεταλλάσσονται γρήγορα και αδρανοποιούν τα εμβόλια, όπως πρόσθεσε ο ίδιος, εκφράζοντας την ανησυχία ότι ο SARS-CoV-2 θα βρει τρόπο να μείνει στην κοινωνία.

Έρευνες Ο καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κρήτης, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας & Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, Αχιλλέας Γραβάνης, έκανε ιδιαίτερη μνεία στο τιτάνιο έργο της επιστημονικής κοινότητας τους τελευταίους 5 μήνες. Οι έρευνες κινούνται σε δύο κατευθύνσεις, για τη θεραπεία στα μικρά μόρια και στα μονόκλωνα, όπως εξήγησε ο καθηγητής, ενώ αναφέρθηκε στο μοναδικό μέχρι τώρα αντιιικό «όπλο», τη ρεμντε-

68

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

σιβίρη, το οποίο, όπως ισχυρίστηκε, θα πρέπει να διαμορφωθεί και να χορηγείται στα πρώτα στάδια της ασθένειας, για να αποφεύγεται η επιβάρυνση των πνευμόνων και της καρδιάς. Από την πλευρά του, ο καθηγητής Αιματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, υπεύθυνος στο Τμήμα Θρόμβωσης του Νοσοκομείου Tenon στο Παρίσι και διευθυντής της Ερευνητικής Ομάδας Καρκίνος και Θρόμβωση INSERM U938, Γρηγόριος Γεροτζιάφας, αναφέρθηκε στη διπλή μελέτη του εργαστηρίου του, κατά την οποία εντοπίστηκαν οι βιοδείκτες, σε πολυπαραγοντική ανάλυση (φύλο, βάρος σώματος, συννοσηρότητα κ.ά.). Ακολούθως, δημιουργήθηκε ηλεκτρονική πλατφόρμα που επιτρέπει να υπολογιστεί ο κίνδυνος για τους ασθενείς που θα νοσήσουν βαριά και που θα χρειαστούν νοσηλεία. Αναφερόμενος στη γενετική προδιάθεση, ο καθηγητής Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Γενεύης, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), Μανώλης Δερμιτζάκης, υπογράμμισε στα λεγόμενά του ότι επιβεβαιώθηκε σε τρεις μελέτες ο ρόλος των ομάδων αίματος. Στο μικροσκόπιο θα τεθεί η πλήρης αλληλουχία του γονιδιώματος. Σε ό,τι αφορά τις μεταλλάξεις του SARS-CoV-2, ο ίδιος εκτίμησε ότι εξελίσσεται σε πιο ήπιες μορφές, δεδομένου και του μεγάλου γονιδιώματος, αλλά ο καθηγητής προέβλεψε ότι ο εν λόγω ιός έχει βρει τον μηχανισμό για μετάδοση και ασυμπτωματικά.

Θεραπευτικές επιλογές Στη φιλόδοξη εργασία της Μονάδας Γονιδιακής και Κυτταρικής Θεραπείας αναφέρθηκε ο συντονιστής διευθυντής της Αιματολογικής Κλινικής της Μονάδας Μεταμόσχευσης Αιμοποιητικών Κυττάρων, Δημόσιας Τράπεζας Ομφαλιοπλακουντικού Αίματος του ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου», Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος. Κατόπιν σχετικής άδειας, έχουν παρασκευαστεί λεμφοκύτταρα για τρεις ιούς και, στο πλαίσιο κλινικών μελετών, θα χορηγηθούν σε ασθενείς με τέτοιες παθήσεις. Συγκεκριμένα, παρασκευάστηκαν 8 κυτταρικές σειρές, προκειμένου να μελετηθεί η βαρύτητα της λοίμωξης, ενώ αναμένεται έγκριση για 10 κυτταρικές σειρές. Σημειώνεται ότι ο ιός έχει την ικανότητα να λιγοστεύει και να εξασθενί-

ζει λεμφοκύτταρα σε ασθενείς συνήθως σε ανοσοκαταστολή λόγω ηλικίας, οπότε η δοκιμή αυτή θα αποτελέσει μέρος της άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού. Στην παθητική ανοσία αναφέρθηκε η επίκουρη καθηγήτρια Θεραπευτικής και Μεθοδολογίας Κλινικής Έρευνας στη Θεραπευτική Κλινική του Νοσοκομείου Αλεξάνδρα, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Μαρία Γαβριατοπούλου. Η συγκεκριμένη θεραπευτική μέθοδος μελετάται εδώ και τρεις μήνες σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Παστέρ και 6 νοσοκομεία. Πρόκειται για τη χορήγηση πλάσματος που ήδη έλαβαν 9 ασθενείς και ανάρρωσαν, χωρίς να τους χορηγηθεί άλλη θεραπεία. Σημειώνεται ότι, μέχρι τώρα, τα δεδομένα από το εξωτερικό αφορούσαν χορήγηση πλάσματος μαζί με άλλες θεραπείες.•••

69

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Έρευνα του ΕΠΙΨΥ σε δείγμα 3.800 μαθητών

Η υγεία των εφήβων στην Ελλάδα Ανησυχητικά ευρήματα για τη διατροφή και την άσκηση των Ελληνόπουλων

70

Π

ολύ ενδιαφέροντα είναι τα συμπεράσματα έρευνας του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ) για τη σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία των εφήβων μαθητών στην Ελλάδα, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους από 45 χώρες της Ευρώπης και τον Καναδά. Η έρευνα καλύπτει ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών και συνθηκών στη ζωή των εφήβων: σωματική και ψυχολογική υγεία/ευεξία, οικογένεια και επικοινωνία με τους γονείς, σχολικό περιβάλλον, bullying και βίαιοι καυγάδες, διατροφικές συνήθειες, φυσική δραστηριότητα και παχυσαρκία, επικοινωνία και κοινωνική δικτύωση, κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, χρήση κάνναβης και σεξουαλική συμπεριφορά. Τα διεθνή δεδομένα προέρχονται από τη Διακρατική Έκθεση του ερευνητικού Προγράμματος HBSC/WHO “Spotlight on adolescent health and well-being”, ενώ όσον αφορά την Ελλάδα τα δεδομένα προέρχονται από μελέτη του ΕΠΙΨΥ και αφορούν το 2018. Στην έρευνα στη χώρα μας συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 3.845 μαθητών της ΣΤ’ Δημοτικού, της Β’ Γυμνασίου και της Α’ Λυκείου από 238 σχολικές μονάδες. Διενεργήθηκε με την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας. Κατόπιν γονικής συναίνεσης, οι μαθητές απάντησαν σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο που χορηγήθηκε ομαδικά στις τάξεις του δείγματος χωρίς (ή με διακριτική) την παρουσία εκπαιδευτικών. Η έρευνα του 2018 υλοποιήθηκε χάρη στην εθελοντική συμβολή μελών ΔΕΠ και φοιτητών ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας και χρη-

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

ματοδοτήθηκε μερικώς από τον ΟΚΑΝΑ και την Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Προαγωγή της Γνώσης στις Ψυχικές Διαταραχές». Συνοπτικά, σε ό,τι αφορά ειδικά την Ελλάδα τα ευρήματα καταδεικνύουν τουλάχιστον δύο πεδία αισιοδοξίας, αλλά κι έναν αντίστοιχο αριθμό προβληματισμού: Σ τα θετικά είναι το ότι οι έφηβοι-μαθητές στη χώρα μας νιώθουν σε υψηλότερο ποσοστό πως λαμβάνουν μεγάλη υποστήριξη από την οικογένειά τους και από τους φίλους τους. Επιπλέον, προτιμούν σε πολύ υψηλότερο ποσοστό την προσωπική επαφή από τα ηλεκτρονικά μέσα για την επικοινωνία με την παρέα τους. Σ τα αρνητικά είναι το ότι οι έφηβοι μαθητές στη χώρα μας αντλούν σε χαμηλότερο ποσοστό ικανοποίηση από το σχολείο και σε επίσης χαμηλότερο ποσοστό αισθάνονται ότι λαμβάνουν υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς και από τους συμμαθητές τους. Επίσης, σε χαμηλότερο ποσοστό λαμβάνουν καθημερινά πρωινό ή καταναλώνουν φρούτα και σε επίσης χαμηλότερο ποσοστό ασκούνται επαρκώς. Είναι δε σε υψηλότερο ποσοστό υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.

Σύμφωνα με την Άννα Κοκκέβη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και επικεφαλής του Τομέα Επιδημιολογικών και Ψυχοκοινωνικών Ερευνών του ΕΠΙΨΥ: «Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι τα ποσοστά των εφήβων που αναφέρουν ότι λαμβάνουν μεγάλη υποστήριξη από τους γονείς και από την παρέα τους είναι

υψηλότερα στη χώρα μας συγκριτικά με τις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν στην έρευνα –ενδεικτικό του ότι ο κοινωνικός ιστός συνεχίζει να προσφέρει στους νέους μας ένα αίσθημα ασφάλειας, κάτι που μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντικό σε συνθήκες όπως αυτές που βιώνουμε λόγω της πανδημίας του Covid-19». Ωστόσο, όπως αναφέρει η επιστημονική υπεύθυνη του ελληνικού σκέλους της έρευνας, «είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το ότι το σχολείο παραμένει στη χώρα μας ένα περιβάλλον το οποίο, αντί να αποτελεί εστία άντλησης ικανοποίησης και στήριξης για τα νεαρά του μέλη, φαίνεται να αντιμετωπίζεται από τους περισσότερους εφήβους με αρνητικά συναισθήματα και δυσπιστία. Το παραπάνω οφείλει να μας προβληματίσει όλους και ιδιαίτερα την εκπαιδευτική κοινότητα, η οποία παίζει έναν ισχυρό διαμορφωτικό ρόλο στις εμπειρίες και την ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών».

Τα κύρια ευρήματα Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν: Σ ε χαμηλότερο ποσοστό λήψη πρωινού καθημερινά τις ημέρες του σχολείου (48%, έναντι 58% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και κατανάλωση φρούτων σε καθημερινή βάση (31%, έναντι 40% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Σ ε σχεδόν υποτριπλάσιο ποσοστό κατανάλωση αναψυκτικών με ζάχαρη (6%, έναντι 16% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Σ ε παρόμοιο ποσοστό ότι τρώνε μαζί με

την οικογένειά τους καθημερινά (48%, έναντι 50% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Ωστόσο, τα κορίτσια στην Ελλάδα αναφέρουν καθημερινά γεύματα με την οικογένεια σε χαμηλότερο ποσοστό (44%) σε σύγκριση με τα κορίτσια στις χώρες του προγράμματος (48%). Σ ε χαμηλότερο ποσοστό –το έκτο χαμηλότερο– ότι βουρτσίζουν τα δόντια τους περισσότερο από μία φορά την ημέρα (52%, έναντι 65% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Σ ε χαμηλότερο ποσοστό ότι κάνουν φυσική δραστηριότητα καθημερινά (16%, έναντι 19% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).  Σ ε υψηλότερο ποσοστό οι έφηβοι στην Ελλάδα (25%) συγκριτικά με το πρόγραμμα HBSC συνολικά (21%) είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, κατατάσσοντας τη χώρα μας στην 6η υψηλότερη θέση. Η διαφορά αυτή εμφανίζεται κυρίως στα αγόρια (31% στην Ελλάδα και 25% στις χώρες του προγράμματος HBSC).  Σε παρόμοιο ποσοστό οι έφηβοι στην Ελλάδα (25%) και στις χώρες του προγράμματος HBSC συνολικά (27%) θεωρούν το σώμα τους «παχύ».

Επικοινωνία με ηλεκτρονικά μέσα Σ ε παρόμοιο ποσοστό οι έφηβοι στην Ελλάδα (33%) και στο πρόγραμμα HBSC συνολικά (35%) αναφέρουν ότι έχουν πολύ συχνή επικοινωνία με φίλους ή άλλους μέσω ηλεκτρονικών μέσων. Σ ε πολύ χαμηλότερο ποσοστό οι έφηβοι στην Ελλάδα (8%) συγκριτικά με το πρόγραμμα HBSC συνολικά (14%) δείχνουν ισχυρή προτίμηση στην κοινωνική αλληλεπίδραση μέσω ίντερνετ έναντι

Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν στο υψηλότερο ποσοστό του προγράμματος κατανάλωση αλκοόλ σε όλη τους τη ζωή (μάλιστα για τους 15χρονους ανέρχεται στο 85%, έναντι 59% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και πρόσφατα

71

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

της επαφής «πρόσωπο με πρόσωπο».  Σε υψηλότερο ποσοστό (10%) οι έφηβοι στην Ελλάδα συγκριτικά με το πρόγραμμα HBSC συνολικά (7%) κάνουν προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με τη διαφορά αυτή να είναι πολύ εντονότερη στα κορίτσια (12% στην Ελλάδα, έναντι 8% στο πρόγραμμα συνολικά).

Ψυχοκοινωνική υγεία  Σε πολύ υψηλότερο ποσοστό –το έκτο υψηλότερο– (50%) οι έφηβοι στην Ελλάδα συγκριτικά με τους εφήβους στο σύνολο των χωρών του προγράμματος HBSC (37%) αναφέρουν ότι η υγεία τους είναι πάρα πολύ καλή.  Χειρότερη αξιολογούν τη ζωή τους οι έφηβοι στην Ελλάδα (Μέση Τιμή: 7,6)

σε σχέση με τους εφήβους στο πρόγραμμα HBSC (Μέση Τιμή: 7,8). Η διαφορά αυτή είναι εντονότερη στα κορίτσια και στους μεγαλύτερους (3η χαμηλότερη θέση στους 13χρονους) εφήβους, ενώ αντίθετα μεταξύ των 11χρονων η Ελλάδα έχει υψηλότερη τιμή από τον μέσο όρο του προγράμματος.  Σε πολύ υψηλότερο ποσοστό –το τέταρτο μεταξύ των χωρών του προγράμματος HBSC– οι έφηβοι στην Ελλάδα (44%) συγκριτικά με το πρόγραμμα συνολικά (35%) αναφέρουν πολλαπλά ψυχολογικά/σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλο, πόνο στο στομάχι, πόνο στη μέση/ πλάτη, ακεφιά, δυσθυμία, νευρικότητα, δυσκολία στον ύπνο, ζαλάδα), με τη διαφορά να είναι εντονότερη μεταξύ των κοριτσιών και μεταξύ των μεγαλύτερων εφήβων.

Σεξουαλική συμπεριφορά  Σε υψηλότερο ποσοστό οι 15χρονοι έφη-

72

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

βοι στην Ελλάδα (26%) –το τρίτο υψηλότερο μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα HBSC (19%)– αναφέρουν ότι είχαν τουλάχιστον μία ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή στη ζωή τους, με τη διαφορά αυτή να είναι εντονότερη στα αγόρια (34% και 24%, αντίστοιχα, στην Ελλάδα και στο σύνολο των χωρών του προγράμματος). Μεταξύ των 15χρονων που αναφέρουν σεξουαλική εμπειρία, η Ελλάδα έχει: • Το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό (74%) εφήβων που αναφέρουν χρήση προφυλακτικού κατά την τελευταία σεξουαλική επαφή, το αντίστοιχο ποσοστό στο πρόγραμμα HBSC συνολικά είναι 61%.

• Το χαμηλότερο ποσοστό (6%) εφήβων που αναφέρουν χρήση αντισυλληπτι-

κού χαπιού κατά την τελευταία σεξουαλική επαφή, το αντίστοιχο ποσοστό στο πρόγραμμα HBSC συνολικά είναι 26%.

Χρήση ουσιών Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν: Σ ε ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό ότι έχουν καπνίσει σε όλη τους τη ζωή (15%, έναντι 14% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και πρόσφατα (τις τελευταίες 30 ημέρες πριν τη διεξαγωγή της έρευνας, 8%, έναντι 7% των εφήβων του προγράμματος συνολικά, με τη διαφορά αυτή να είναι εντονότερη στα 15χρονα κορίτσια). Σ το υψηλότερο ποσοστό του προγράμματος κατανάλωση αλκοόλ σε όλη τους τη ζωή (μάλιστα για τους 15χρονους ανέρχεται στο 85%, έναντι 59% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και πρόσφατα (30%, έναντι 19% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).

Σ ε παρόμοια ποσοστά ότι έχουν μεθύσει πρόσφατα (~7%).  Σε χαμηλότερο ποσοστό χρήση κάνναβης σε όλη τους τη ζωή (9%, έναντι 13% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και πρόσφατα (5%, έναντι 7% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).

Bullying και βίαιη συμπεριφορά Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν:  Σε χαμηλότερο ποσοστό ότι κατά τους τελευταίους 2 μήνες στο σχολείο υπέστησαν bullying (7%, έναντι 10% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και συμμετείχαν σε bullying άλλων (3%, έναντι 6% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).

Σ ε πολύ χαμηλότερο ποσοστό ότι κατά τους τελευταίους 2 μήνες υπέστησαν ηλεκτρονικό bullying (5%, έναντι 13% των εφήβων του προγράμματος συνολικά) και συμμετείχαν σε ηλεκτρονικό bullying άλλων (3%, έναντι 10% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).  Σε ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό ότι ήρθαν άγρια στα χέρια με κάποιον ή κάποιους άλλους, τουλάχιστον τρεις φορές κατά τους τελευταίους 12 μήνες από τη διεξαγωγή της έρευνας (11%, έναντι 10% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).

Σχολικό περιβάλλον Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν: Σ ε σχεδόν υποδιπλάσιο ποσοστό (το έκτο χαμηλότερο) ότι τους αρέσει πολύ το σχολείο (15%, έναντι 28% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Η διαφορά αυτή είναι οξύνεται με την ηλικία

των εφήβων, έτσι το αντίστοιχο ποσοστό 15χρονων εφήβων στην Ελλάδα είναι σχεδόν υποτριπλάσιο (8%) συγκριτικά με εκείνο των 15χρονων στο πρόγραμμα HBSC (21%). Σ ε πολύ χαμηλότερο (το τρίτο χαμηλότερο) ότι λαμβάνουν υποστήριξη από τους συμμαθητές τους (41%, έναντι 59% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Η διαφορά αυτή οξύνεται με την ηλικία των εφήβων, με τους 15χρονους να βρίσκονται στην τελευταία θέση της κατάταξης μεταξύ των χωρών συνολικά. Σ ε χαμηλότερο ποσοστό ότι λαμβάνουν υποστήριξη από τους δασκάλους/καθηγητές τους (50%, έναντι 56% των εφήβων του προγράμματος συνολικά). Η διαφορά αυτή είναι εντονότερη στα κορίτσια και οξύνεται με την ηλικία των εφήβων.

Οικογένεια και φίλοι Οι έφηβοι στην Ελλάδα αναφέρουν: Σ ε παρόμοια ποσοστά ότι είναι «εύκολη» η επικοινωνία με τη μητέρα τους για θέματα που τους απασχολούν (~85% στην Ελλάδα και στο πρόγραμμα συνολικά).  Σε χαμηλότερο ποσοστό ότι είναι «εύκολη» η επικοινωνία με τον πατέρα τους (69%, έναντι 73% των εφήβων του προγράμματος συνολικά), με τη διαφορά αυτή να εντοπίζεται κυρίως στα κορίτσια (Ελλάδα 58%, HBSC 66%) και στους 15χρονους (Ελλάδα 59%, HBSC 65%). Σ ε υψηλότερο ποσοστό ότι λαμβάνουν υποστήριξη από την οικογένειά τους (78%, έναντι 72% των εφήβων του προγράμματος συνολικά), με τη διαφορά να εντοπίζεται κυρίως στα αγόρια. Σ ε υψηλότερο ποσοστό (το έβδομο υψηλότερο) ότι λαμβάνουν υποστήριξη από τους φίλους τους (70%, έναντι 60% των εφήβων του προγράμματος συνολικά).•••

73

ΕΡΕΥΝΑ

Έρευνα του ΕΠΙΨΥ σε δείγμα 17.000 μαθητών το 2019 στην Ελλάδα

Χρήση παράνομων ουσιών από 16χρονους μαθητές Ένας στους δέκα έχει κάνει χρήση κάποιας ουσίας

M

ε αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών στις 26 Ιουνίου 2020, το ΕΠΙΨΥ δημοσιοποίησε τα επιδημιολογικά δεδομένα της πιο πρόσφατης (2019) πανελλήνιας έρευνας για τη χρήση παράνομων ουσιών στους έφηβους μαθητές ηλικίας 16 ετών στη χώρα μας. Η έρευνα διενεργήθηκε την άνοιξη του 2019 σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 17.733 μαθητών ηλικίας 16-18 ετών, εκ των οποίων οι 5.988 ήταν 16χρονοι. Η ηλικία των 16 ετών ανήκει στη μέση εφηβική περίοδο, η οποία συνοδεύεται από μια σειρά σημαντικών βιολογικών, διαπροσωπικών και ψυχοκοινωνικών μεταβολών στη ζωή του εφήβου. Αποτελεί την πιο ευαίσθητη περίοδο της ανάπτυξης, στη διάρκεια της οποίας παρατηρούνται, μεταξύ άλλων, συμπεριφορές οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο τον έφηβο, όπως η χρήση παράνομων ουσιών.

74

Στοιχεία που συγκεντρώνει το Ελληνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ) δείχνουν πως η πλειονότητα των εξαρτημένων από ουσίες ατόμων στα θεραπευτικά προγράμματα ξεκίνησαν τη χρήση στην ηλικία των 16 ετών. Η έρευνα του ΕΠΙΨΥ διενεργείται ανελλιπώς ανά τετραετία από το 1984, αρχικά από την Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ και ακολούθως από το ΕΠΙΨΥ, και είναι η μόνη στη χώρα μας η οποία εστιάζεται στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά πλέον και σε άλλες αναδυόμενες εξαρτητικές συμπεριφορές. Από τα μέσα δε της δεκαετίας του 1990, αποτελεί σκέλος της γνωστής πανευρωπαϊκής έρευνας ESPAD. Το 2019 η συλλογή δεδομένων έγινε την περίοδο Μαρτίου-Μαΐου, με τη συμμετοχή πανελλήνιου αντιπροσωπευτικού δείγματος 17.733 μαθητών ηλικίας 16-18 ετών, εκ των οποίων οι 5.988 ήταν 16χρονοι, από 350 Ενιαία Λύκεια και ΕΠΑΛ.

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Κύρια ευρήματα Τ ο 9,4% αυτών έχουν κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έστω και μία φορά στη ζωή τους.  Τ ο 8,2% αυτών έχουν κάνει χρήση κάνναβης και σχεδόν οι μισοί εξ αυτών (4,8%) έχουν επαναλάβει τη χρήση της τουλάχιστον τρεις φορές.  Το 7,2% αυτών έχουν κάνει πρόσφατη χρήση κάνναβης (μέσα στους τελευταίους 12 μήνες) και περισσότεροι από τους μισούς εξ αυτών (4,6%) έχουν επαναλάβει τη χρήση της τουλάχιστον τρεις φορές στο διάστημα αυτό. Τ ο 4,7% αυτών έχουν κάνει πολύ πρόσφατη χρήση κάνναβης (μέσα στις τελευταίες 30 ημέρες) και οι μισοί εξ αυτών (2,5%) έχουν επαναλάβει τη χρήση της τουλάχιστον τρεις φορές στο διάστημα αυτό. Τ ο 1,2% αυτών δοκίμασαν για πρώτη φορά ή ξεκίνησαν τη χρήση κάνναβης σε ηλικία ≤13 ετών. Δ ύο στους 5 μεταξύ όσων έχουν κάνει πρόσφατη χρήση κάνναβης βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εξάρτησης από την ουσία. Τ ο 3,3% αυτών έχουν κάνει χρήση συνθετικών κανναβινοειδών. Τ ο 3,3% αυτών έχουν κάνει χρήση και κάποιας άλλης παράνομης ουσίας, εκτός της κάνναβης, με τα ποσοστά να κυμαίνονται μεταξύ 0,5% (κεταμίνη) και 1,5% (κοκαΐνη). Τ ο 13,1% αυτών έχουν κάνει χρήση εισπνεόμενων ουσιών: εξ αυτών το 8,2% έχουν κάνει πρόσφατη και το 5,2% πολύ πρόσφατη χρήση.  Το 5,0% αυτών έχουν κάνει μη συνταγογραφημένη χρήση ισχυρών παυσίπονων και 3,5% ηρεμιστικών/υπνωτικών. Τ ο 50,8% αυτών θεωρούν «ακίνδυνη» τη δοκιμή, το 33,0% την περιστασιακή και το 11,4% τη συστηματική χρήση κάνναβης. Τ ο 27,6% αυτών θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση στην κάνναβη.  Το 30,8% αυτών πιστεύουν ότι έστω κι ένας/μία από τον κύκλο τους χρησιμοποιεί κάνναβη.

Διαχρονικά Με την πάροδο των ετών, αυξάνεται σημαντικά το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που θεωρούν «ακίνδυνη» τη δοκιμή, την περιστασιακή και τη συστηματική χρήση της κάνναβης. Ενδεικτικά, σχεδόν

75

ΕΡΕΥΝΑ

διπλάσιο ποσοστό θεωρούν «ακίνδυνη» τη συστηματική χρήση το 2019 (11,4%), συγκριτικά με μία 8ετία πριν (5,1% το 2011). Την τελευταία 15ετία, έχει αυξηθεί σημαντικά το ποσοστό των 16χρονων μαθητών στην Ελλάδα που θεωρούν «εύκολη» την πρόσβαση στην κάνναβη (19,9% το 2003, έναντι 27,6% το 2019). Την τελευταία 20ετία σχεδόν διπλασιάστηκε το ποσοστό των 16χρονων μαθητών στην Ελλάδα οι οποίοι θεωρούν ότι έστω κι ένας/μία από τον κύκλο τους χρησιμοποιεί κάνναβη. Το επίπεδο της χρήσης (επιπολασμός) παράνομων ουσιών στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα αφενός διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα (συγκριτικά με την πλειονότητα των χωρών στην Ευρώπη), αφετέρου, μετά από τη σημαντική αύξηση που παρατηρήθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, σταθεροποιείται μέσα στην τελευταία 15ετία. Επιπλέον, το ποσοστό των 16χρονων μαθητών στην Ελλάδα που αναφέρουν πρώτη δοκιμή ή έναρξη της χρήσης κάνναβης σε πολύ μικρή ηλικία (≤13 ετών) παραμένει σταθερό την τελευταία 20ετία.

Ανησυχία των ειδικών

76

Η πιο δημοφιλής ουσία Μεταξύ των παράνομων ουσιών, η κάνναβη αποτελεί τη δημοφιλέστερη ουσία χρήσης στην Ελλάδα: Ένας στους 12 (8,2%) 16χρονους ανέφερε χρήση κάνναβης το 2019. Χρήση κάποιας παράνομης ουσίας επιπλέον της κάνναβης ανέφεραν το 2019 το 3,3% των 16χρονων. Τα ποσοστά της έστω και μία φορά χρήσης των υπόλοιπων παράνομων ουσιών κυμαίνονται μεταξύ 0,5% (κεταμίνη) και 1,5% (κοκαΐνη). Μετά το 2011 (πριν από μία 8ετία), όταν καταγράφηκε το υψηλότερο ποσοστό (4,6%), το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που ανέφεραν χρήση κάποιας παράνομης ουσίας εκτός της κάνναβης παρουσιάζει μείωση (3,3% το 2019), αντίθετα με την κάνναβη, η οποία συνέχισε την ανοδική της πορεία έως και το 2015. Χρήση παράνομων ουσιών επιπλέον της κάνναβης αναφέρουν σε σημαντικά υψηλότερο (υπερδιπλάσιο) ποσοστό τα αγόρια (4,7%), συγκριτικά με τα κορίτσια (2,0%). Τα αγόρια εμφανίζουν σημαντικά υψηλότερο ποσοστό χρήσης για καθεμία παράνομη ουσία ξεχωριστά που μελετάται εδώ, πλην της ηρωίνης.

Στη έκθεσή του το ΕΠΙΨΥ επισημαίνει δύο σοβαρές ενδείξεις: Τ ο ποσοστό των 16χρονων σε πιθανό κίνδυνο εξάρτησης από την κάνναβη είναι το 2019 αυξημένο συγκριτικά με πριν από μία 12ετία. Συγκεκριμένα, στους 5 εφήβους που αναφέρουν πρόσφατη χρήση κάνναβης οι 2 έχουν, βάσει ειδικής κλίμακας ανίχνευσης, κίνδυνο εξάρτησης από την ουσία, ενώ το 2007 η αναλογία αυτή ήταν 1 στους 5. Μ έσα στην τελευταία 4ετία, το ποσοστό των 16χρονων που αναφέρουν χρήση συνθετικών κανναβινοειδών εμφανίζει αυξητική τάση (από 2,3% σε 3,3%).

/ Μάιος-Ιούνιος 2020

Η έρευνα ESPAD-Ελλάδα του 2019 με μια ματιά Πλήρης τίτλος: Πανελλήνια έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές ESPAD-Ελλάδα. Υλοποίηση: ΕΠΙΨΥ, με τη συνδρομή στη συλλογή των στοιχείων των Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας. Επιστημονική Υπεύθυνη: Άννα Κοκκέβη, Ομότιμη Καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ. Συλλογή δεδομένων: Μάρτιος-Μάιος 2019. Δείγμα: 5.988 16χρονοι, 2.925 αγόρια, 3.063 κορίτσια. Σχολεία: 350 πανελλαδικά, 285 Ενιαία Λύκεια και 65 ΕΠΑΛ. Συνεργάτες: 242 (τουλάχιστον) επαγγελματίες/εθελοντές-συνεργάτες και 63 Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας. Χρηματοδότηση (μερική): European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA), Υπουργείο Υγείας.•••

77

Μας εμπιστεύονται γιατί...

No1 σε αυθημερόν διακινήσεις Άμεση επιστροφή αντικαταβολών και εισπράξεων Ειδικές εξυπηρετήσεις ανάλογα με τις ανάγκες κάθε πελάτη Μεταφορές ευπαθών αποστολών (βλαστοκύτταρα, ξηρός πάγος, εμβόλια, κ.λπ.)

ΤΑΧΥΔΕΜΑ ΕΛΛΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ: ΚΟΥΡΤΙΔΟΥ 181, 11143 ΑΘΗΝΑ • Τηλ.: 2102512000 • www.tachydema.gr

Μας εμπιστεύονται τα μεγαλύτερα ονόματα της Ελληνικής οικονομίας!

ΓΕΝΙΚΗ ΑΔΕΙΑ ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ: Ε.Ε.Τ.Τ. Α.Μ.: 16-063

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ! ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ethosMEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ethosMEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953 Αποδέχομαι

πως τα προσωπικά μου στοιχεία θα τηρηθούν από την ethosMEDIA Εκδοτική-Συνεδριακή AE για τις ανάγκες αποστολής του περιοδικού Pharma & Health Business, στο οποίο είμαι συνδρομητής. Η αποστολή του περιοδικού γίνεται μέσω εταιρείας διανομής ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail). Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με τα προσωπικά σας στοιχεία, μπορείτε να επικοινωνήσετε με την κ. Λαζαράκου Αναστασία, Σύμβουλο Διοίκησης, στο e-mail: lazarakou.n@ethosmedia.eu/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

80 80 80.indd 80

/ Μάιος-Ιούνιος 2020 26/2/2016 3:12:11 μμ

ISSN: 2241-0961

ISSN: 2241-0961

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

// ##061 035 //Μάιος-Ιούνιος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016 2020

/ #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 36 51

## ΙΜΑΪ-ΙΟΥΝ ΑΝ-ΦΕΒ 22 00 12 60

ΠΡΟΦΙΛ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο πιο καλός οαγορά διοικητής Η φαρμακευτική στην Ελλάδα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ

Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής ΡΕΠΟΡΤΑΖ Κορωνοϊός: Η στρατηγική ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ της ΕΕ για τα εμβόλια 4ο Clinical Πασχάλης Αποστολίδης Research ΡΕΠΟΡΤΑΖConference Think Tank για κλινικές 7ΡΕΠΟΡΤΑΖ πυλώνες δράσης από τον ΣΦΕΕ 4ο Clinical µελέτες Research Conference ΑΡΘΡΟ w Tank w wκαι .για v νικοτινικό iκλινικές rus.com.gr Think Covid-19 ISSN: 2241-0961 χολινεργικό σύστημα µελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα

Εµβόλια Εµβόλια Αφιέρωµα