Pharma & Health Business #35, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

035

# ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

ΠΡΟΦΙΛ Ο πιο καλός ο διοικητής

ΣΥΝΈΝΤΕΥΞΗ Πασχάλης Αποστολίδης

ΡΕΠΟΡΤΆΖ 4ο Clinical Research Conference Think Tank για κλινικές μελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωμα

Εμβόλια

iDΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

2

/ Νοέμβριος 2011

1

iDΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

6. Προφίλ Ο πιο καλός ο διοικητής 8. Συνέντευξη Πασχάλης Αποστολίδης 16. Ρεπορτάζ Ψηφιακή Υγεία

08 16

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΜΒΟΛΙΑ 22. Συνέντευξη Γιάννης Μπασκόζος

30

30. Ρεπορτάζ Ποια εμβόλια πρέπει να κάνουν έφηβοι και ενήλικες

38

38. Συνέντευξη Μαρία Θεοδωρίδου-Παπαγρηγορίου 42. Ρεπορτάζ Η διαχρονική προσφορά των εμβολίων 46. Infographic Πολλαπλά οφέλη

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

    

035

# Ι Α Ν - Φ Ε Β 2 016 τιμή τεύχους 10€

2

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Βασιλική Αγγουρίδη agouridi.v@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Άρης Λαυδής lavdis.a@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ - ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Δήµητρα Ευθυµιάδου efthymiadou.d@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Ιοκάστη Αλειφεροπούλου aliferopoulou.i@ethosmedia.eu Κοσμάς Ζακυνθινός zakinthinos.k@ethosmedia.eu



22 50. Ρεπορτάζ Οι κίνδυνοι από το αντιεμβολιαστικό κίνημα 54. Άρθρο Αθανάσιος Μίχος Μύθοι και αλήθειες σχετικά με τα εμβόλια 58. Infographic Εμβόλια και αυτισμός 60. Άρθρο Κωνσταντίνος Νταλούκας Με υπεύθυνη δήλωση η άρνηση εμβολιασμού

50

62. Άρθρο Βάνα Παπαευαγγέλου ΕΥ: Γιατί είναι ανάγκη να εμβολιάζονται

68

64. Ρεπορτάζ Τρέχουσες εξελίξεις 68. Ρεπορτάζ 4ο Clinical Research Conference Think Tank για κλινικές μελέτες 78. Χρηματιστήριο Ανάλυση VRS

EΠΙΜΈΛΕΙΑ ΥΛΗΣ - CREATIVE: Θεοδοσία Μαρούτση theodosia.maroutsi@gmail.com ISSN: 2241-0961

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

ΙΔΙΟΚΤΗΣΊΑ: Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος

   

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ: Σοφία-Αφροδίτη Βουλγαράκη voulgaraki.s@ethosmedia.eu ΥΠΕΥΘΥΝΗ MARKETING: Σοφία Γελαδάκη geladaki.s@ethosmedia.eu ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαριάννα Μονόπωλη monopoli.m@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.alivemag.gr • www.hrima.gr • www.insuranceworld.gr • www.asfalizomai.com • www.bitdaily.gr

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

* Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

3

EDITΟRIAL

r!

Game Ovτεeτο πρώτο

2016 κρίνω , το δίσεκτο όν ιπ λο , α μ το πρίσ νεί αν Γιατί θα φα σημαδιακό. τά ι α να ρ κ εί ς θα α σ ς πω κή Στα χέρια ε μια κανονι και ες να γίνουμ άρχει όμως ίδ π Υπ . ελ ε 16 μ 20 ου υ έχ τεύχος το ς του θα ά. Στις σελίδε τι ω ρ π χώρα ή όχι. ία μ ιρό ότι άλλη κών δι ει ά ιρ σε ε εδώ και κα ια ετ μ έπ ό λ π β α , το ω ώ Όλοι, νομίζ βρείτε το πρ ημα, είτε αφορούν μια όμενο διάστ θα επ ου Το π ο. ν λλ τω δεν πάει ά αφιερωμά ραγματικές χή γίνεται ι να κάνει π γορία. Η αρ σε τη χί κα ρ α κή τι θα ευ η χώρα θεραπ over! Τόσο είτε… game ς . ει α λι ίσ μ βό υθ εμ ρ ρ με τα μετα λαγεί ο πως θα εκπ πολυσέλιδ η μου πείτε μ το ι σ α , Κ ν . ό λά ιπ π ο α Έτσι, λ εύξεις, βρείτε συνεντ θα α μ ω κανείς... ρ αφιέ ησης στην μοντέρνα ι κα ζ τά της κυβέρν ορ α μ επ η ρ γ , ή α φ θρ α άρ Το λια. με ούν τα εμβό Αλίμονο, αν s που αφορ ι ανεπαρκές. να εί α εί infographic Υγ οριακή με τον γ.γ. στο ΕΣΥ και συνέντευξη προσλήψεις ές ικ ιάς ά Ξεχωρίζω τη ερ μ λλ α τρεία γειτον σκόζο, ν ή με 25 ια ς, κ. Γ. Μπα α ίω εί υλ Υγ νδ ς κο ια όσ ση Δημ αύξη δρο ου, αντιπρόε οκοπή. . Θεοδωρίδ Μ τη ε μ ιμένουμε πρ ι ερ κα π ι ν. ώ σμ α μβολι ι... αρετή κα Επιτροπής Ε άζεται είνα ει ρ χ υ ο π της Εθνικής ο υ και Εκείν άλλο: Στο ιών δημόσιο ηση υπηρεσ ως σε κάτι μ όγ ό ολ ω ξι ν Α . εί η μ Θα τόλμ ιών, υση υπηρεσ οι δαπάνες γεγονός ότι μέα, συγχώνε ο το κτ ύ δε ά κο ρ τι α ιω π ιδ α ση μβάνονται ών στη διοίκη α συμπεριλα ανών στελεχ ικ ή ογ ιλ επ για τα εμβόλι ειακής όσιου και εξωνοσοκομ μπραξη δημ ς σύ τη k ν, ω ac εί b μ ς νοσοκο στο claw ηση ιατρική υ ΕΟΠΥΥ. Το και αξιολόγ δαπάνης το ς έα ή μ ικ το υτ ύ κε κο α τι μ ιδιω φαρ ς. .. γελοιότητα τα όρια της. ει ίζ γγ α α μ τεχνολογίας. τη Όλοι, νομίζω, βλέπετε θέ ερβολική υπ ι τα εί Κυρίως με νο ν ς δε ι αδύνατο. ζε τά ν ιότι προφανώ α Δ φ Ναι, εδώ και καιρό ότι βόλια που το φηση σε εμ ι συνταγογρά βέρνηση... να εί ίνει πως σημερινή κυ κρ ς δεν πάει άλλο. Το το ά κρ νικό ίδιο το ελλη σμό! επόμενο διάστημα, για τον πληθυ απαραίτητα , εγκής ν περίπτωση Αιμίλιος Ν είτε η χώρα θα αρχίσει σε αυτήν τη ι α κ ς, ώ χ Δυστυ ρα λείπει, να κάνει πραγματικές διαπιστώνουμε πως από τη χώ αυτό λογική». Υπό μεταρρυθμίσεις είτε… εδώ και καιρό, η «κοινή

game over!

                                

4

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Συμβάλλουμε με γνώση στο ανθρώπινο δικαίωμα για Πρόληψη, Υγεία & Ποιότητα ζωής για όλους

w w w . a l i v e m a g . g r 

π ε ρ ί

ε υ ε ξ ί α ς

Μηνιαία εφημερίδα για την Υγεία και την Ευζωία

5

1

ΠΡΟΦΙΛ

Ο πιο καλός ο διοικητής! Το προφίλ του "ιδανικού"διοικητή δημόσιου νοσοκομείου, σύμφωνα με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΑΝΕΛ

της Δήμητρας Ευθυμιάδου

6

Σ

ε εποχή κρίσης και… κρίσεων, ο ιδανικός διοικητής ενός νοσοκομείου του ΕΣΥ φαντάζει μάλλον βγαλμένος μέσα από τα σπλάχνα της κοινωνίας. Άλλωστε, ποιος στις μέρες μας χρειάζεται τα πτυχία και τα μεταπτυχιακά, όταν όλα τους γίνονται τελικά «κορνίζα στον τοίχο»; Γι’ αυτό και η ηγεσία του Υπουργείου Υγείας παρέβλεψε –όχι λανθασμένα προφανώς– τα τυπικά προσόντα των γνώσεων που ζητούν σε άλλες χώρες της Ευρώπης με… τριτοκοσμικές αντιλήψεις. Κατά τον Π. Πολάκη, μάλιστα, για να επιλεγούν οι διοικητές των νοσοκομείων θα πρέπει να είναι «καθαροί», δηλαδή εκτός διαπλοκής, να ξέρουν γράμματα και να μπορούν να συμμορφωθούν με το πολιτικό πλαίσιο της κυβέρνησης! Έτσι, ο ιδανικός διοικητής, κατά την ορθή αντίληψη της κυβέρνησης, αρκεί να έχει ένα πτυχίο ΑΕΙ ή ΑΤΕΙ, για να μπορεί να διοικήσει ένα νοσοκομείο. Τι κι αν είναι απόφοιτος του ΤΕΙ της Άνω Κρύας Βρύσης, με ειδίκευση στις ιχθυοκαλλιέργειες ή στην αναπαραγωγή της… κατσαρίδας; Αρκεί να έχει διοικητικές ικανότητες και να ξέρει γράμματα. Άλλωστε, αυτό που μετράει κατά την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας είναι το καθαρό βλέμμα, που σημαίνει καθαρότητα και στην τσέπη. Μια καθαρότητα που μπορεί κανείς να αντιληφθεί με μεγάλη ευκολία, αφού αρκεί μια απλή ματιά στον υποψήφιο, κατά τον κ. Πολάκη τουλάχιστον. Τώρα, γιατί οι κατά καιρούς παραβάτες και καταχραστές του δημοσίου χρήματος μπορεί να είχαν αντίστοιχα

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

καθάριο βλέμμα, αλλά σήμερα απολαμβάνουν δωρεάν στέγη, φως, νερό, τηλέφωνο στον Κορυδαλλό, είναι μάλλον μια ιστορία όσων έχουν καλπάζουσα φαντασία. Εξάλλου, «της φυλακής τα σίδερα είναι για τους λεβέντες»… Εξ ου κι ένα από τα βασικά προσόντα που απαιτείται για να είναι κανείς ιδανικός διοικητής νοσοκομείου και να επιλεγεί από την αρμόδια επιτροπή αξιολόγησης είναι το ταμπεραμέντο. Το προσόν που θα συνεκτιμηθεί από την επιτροπή και κρίνεται βαρύνουσας σημασίας από την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας, με βάση και τις δηλώσεις τους, είναι η προσωπικότητα του υποψηφίου. Πληροφορίες που θέλουν τον Ανδρέα Ξανθό και τον Παύλο Πολάκη να ψάχνουν τα ονόματα των υποψηφίων στις αιτήσεις και να «googlάρουν» τις προσωπικότητές τους, προς ώρας, κρίνονται ως μη επιβεβαιωμένες. Κι επειδή άντε τώρα να βασιστεί κανείς στο αναξιόπιστο Google για να μάθει την προσωπικότητα κάποιου, μέσα στα τεστ που θα γίνουν στους υποψηφίους θα είναι και η δοκιμασία της αυτοαξιολόγησης. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι κάποιος που ενδιαφέρεται για μια θέση είναι άκρως αντικειμενικός με τον εαυτό του και μπορεί με κάθε λεπτομέρεια να περιγράψει τις δεξιότητές του αλλά και το πόσο πολυσχιδή προσωπικότητα διαθέτει. Αξιοσημείωτο είναι πάντως το ότι «ο πιο καλός ο διοικητής» κατά την κυβέρνηση θα είναι χρήσιμο να έχει προσφέρει και κοινωνικό έργο, το οποίο θα αποδεικνύεται από τη συμμετοχή του σε εθελοντικές οργανώσεις που δρα-

στηριοποιούνται στον χώρο της υγείας. Αλήθεια, πώς θα μπορούσε κανείς να διοικήσει ένα νοσοκομείο, να προχωρήσει σε όλες τις περικοπές που ζητά η Τρόικα, να βάζει κάτω τους προϋπολογισμούς και να μετράει τα κουκιά αν δεν έχει τουλάχιστον μία θητεία σε εθελοντική οργάνωση; Ειδικά μάλιστα αν σκεφτεί κανείς ότι στη χώρα μας, κατά καιρούς, έχουν δραστηριοποιηθεί κάθε είδους οργανώσεις εθελοντικές, οι οποίες μπορεί να είχαν συνολικά δύο μέλη, αλλά είχαν ως βασικό στοιχείο στον τίτλο τους την έννοια της υγείας... Αυτό όμως που φαίνεται πως θα αποτελέσει βασικό κριτήριο επιλογής είναι το αν θα μπορεί να «συμμορφωθεί με το πολιτικό πλαίσιο της κυβέρνησης»! Ορθώς, αν σκεφτεί κανείς ότι δεν μπορεί ο κάθε διοικητής να ασκεί τη δική του πολιτική. Άρα, «ο επίμονος και κατάλληλος διοικητής» τι πρέπει να είναι; Κατ’ αρχάς, αριστερός. Να μπορεί δηλαδή να ασκήσει την πολιτική που σήμερα ακολουθεί η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Και ποια άλλη πολιτική ακολουθεί η συγκεκριμένη κυβέρνηση; Μνημονιακή. Συνεπώς, αρκεί κανείς να λατρεύει τα μνημόνια, τα «κουρέματα» στα νοσοκομεία κάθε λογής και να μπορεί να έχει μαεστρία στη συγχώνευση κλινικών και μονάδων υγείας. Οτιδήποτε διαφορετικό θα θεωρηθεί ότι εμπεριέχει πολιτική σκοπιμότητα των αντιπάλων, που σε καμία περίπτωση δεν ακολούθησαν τα μνημόνια ή επιχείρησαν να τα… σκίσουν. Επί της λεπτομέρειας, ρόλο θα διαδραματίσει όπως φαίνεται και το στάι-

λινγκ που θα έχει ο υποψήφιος την ώρα που θα εξετάζεται από την επιτροπή αξιολόγησης. Απαγορεύονται ρητώς τα καλαίσθητα ενδύματα, που θυμίζουν άλλες εύπορες εποχές, τις εποχές της οικονομικής πομφόλυγας, προ μνημονίων, και δεν συνάδουν με την απλότητα της Αριστεράς. Για τους άνδρες καθοριστικό στοιχείο εξοβελισμού από τη λίστα των διορισμών αποτελούν οι γραβάτες. Για τις γυναίκες, από την άλλη, οτιδήποτε θυμίζει «μεγάλη ζωή» χωρίς μνημόνια και περικοπές και εμπεριέχει επώνυμη μάρκα θα χτυπάει το καμπανάκι της υποχρεωτικής εξόδου από τη λίστα. Εξαίρεση αποτελούν για τους άνδρες τα ενδύματα τύπου Βαρουφάκη και για τις γυναίκες οι ενδυματολογικές προσεγγίσεις «α λα Μπέτυ». Κατά τα άλλα, ο διορισμός σε ένα νοσοκομείο φαντάζει μάλλον εύκολη υπόθεση, αρκεί κανείς να γίνει «ο πιο καλός ο διοικητής»…•••

7

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΠΑΣΧΆΛΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΊΔΗΣ*

70 φάρμακα αποσύρθηκαν από την αγορά! Συνέντευξη: Δήμητρα Ευθυμιάδου Photos: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

Τη ζοφερή επιχειρηματική πραγματικότητα στην οποία καλούνται να λειτουργήσουν οι φαρμακευτικές εταιρείες, με επιστέγασμα τα ανεξόφλητα χρέη του 1,3 δισ. ευρώ, περιγράφει ο πρόεδρος του ΣΦΕΕ, υπογραμμίζοντας την ανάγκη συνεργασίας Πολιτείαςφαρμακοβιομηχανίας

Τ

ις εκτιμήσεις του για το μέλλον των φαρμακευτικών επιχειρήσεων στη χώρα μας τα επόμενα χρόνια της κρίσης ξεδιπλώνει με μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξή του στο PhB ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ), Πασχάλης Αποστολίδης.

Ο πρόεδρος του κλάδου μιλά για όλους και για όλα, για την επικοινωνία του ΣΦΕΕ με το Υπουργείο Υγείας και την εσωστρέ-

8

φεια της Αριστοτέλους, για το τι περιμένει από τον πρωθυπουργό, για τις σχέσεις των πολυεθνικών εταιρειών με τις ελληνικές και

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

*Πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος

9

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κάθε Έλληνας θα είναι κατά 50% «φτωχότερος» στις δαπάνες υγείας από τον μέσο όρο των άλλων Ευρωπαίων

Η δαπάνη αυτή δεν επαρκεί, με απολύτως αντικειμενικούς όρους. Είναι κάτω από τα όρια «ασφάλειας», έτσι κι αλλιώς

τις φήμες που θέλουν να υπάρχει έντονη κόντρα το τελευταίο διάστημα, αλλά και για τις εξελίξεις που αναμένεται να υπάρξουν στη φαρμακευτική αγορά κατά το επόμενο διάστημα. Ο κύριος Αποστολίδης χαρακτηρίζει «κλισέ λαϊκισμού» τη στάση όσων υποστηρίζουν ότι καλύτερα να πληρώνουν οι «εύπορες» φαρμακοβιομηχανίες παρά οι ασθενείς, ενώ αναφέρει πως ο κλάδος λειτουργεί «στο κόκκινο» το τελευταίο διάστημα. Αποκαλύπτει, μάλιστα, ότι συνολικά έχουν αποσυρθεί 70 φάρμακα από την ελληνική αγορά επειδή οι εταιρείες «δεν άντεξαν». Η δαπάνη, και φέτος, αναμένεται να περιοριστεί σε 1,945 δισ. ευρώ. Εκτιμάτε ότι τα επόμενα χρόνια μπορεί να μειωθεί περαιτέρω; Η δαπάνη αυτή είναι υπολογισμένη με την αριθμητική του Μνημονίου, η οποία ξεκινάει από το χειρότερο δυνατό σενάριο πίεσης για τη χώρα, για να φτάσει μετά από λίγο στην παραδοχή όλων ότι αυτό «δεν βγαίνει». Για να καταλάβετε –και σύντομα θα δημοσιοποιήσουμε και τα στοιχεία που το αποδεικνύουν– αν αυτό ισχύσει για τα επόμενα τρία χρόνια, όπως προβλέπεται από τη συμφωνία με τους δανειστές, ο κάθε Έλληνας θα είναι κατά 50% «φτωχότερος» στις δαπάνες υγείας από τον μέσο όρο των άλλων Ευρωπαίων. Καταλαβαίνετε ότι πρόκειται για τεράστια και επικίνδυνη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και του κοινωνικού κράτους. Γι’ αυτό ο ΣΦΕΕ επιμένει στη διαμόρφωση ενός Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για την Υγεία, που θα εξορθολογήσει την κατανομή των πόρων και θα εγγυάται τη βιωσιμότητα

10

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

του συστήματος, εξισορροπώντας τις δαπάνες υγείας και στο υπόλοιπο 85% τους, πέραν δηλαδή των δαπανών για το φάρμακο, που αντιπροσωπεύει μόνο το 15% των δαπανών υγείας, και ήδη έχει μειωθεί σε υπερθετικό βαθμό. Ένα τέτοιο Σχέδιο θα είναι ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί για την κυβέρνηση και αν γίνει με σοβαρό και οργανωμένο τρόπο, κανείς από την άλλη πλευρά του τραπεζιού δεν θα το αρνηθεί. Η κυβέρνηση υποστηρίζει πως, παρά την περιορισμένη δαπάνη, εξακολουθεί να υπάρχει προκλητή συνταγογράφηση. Μήπως τελικώς η συγκεκριμένη δαπάνη επαρκεί; Η δαπάνη αυτή δεν επαρκεί, με απολύτως αντικειμενικούς όρους. Είναι κάτω από τα όρια «ασφάλειας», έτσι κι αλλιώς. Αυτό είναι το ένα δεδομένο. Το άλλο δεδομένο, όπως σας είπα και πριν, είναι η αυταπόδεικτη ανάγκη για εξορθολογισμό του συστήματος. Σε αυτήν εντάσσεται η αντιμετώπιση της προκλητής συνταγογράφησης, που αφορά στον όγκο της συνταγογράφησης και όχι στις τιμές των φαρμάκων. Και αυτό είναι αποκλειστική ευθύνη της Πολιτείας να το ελέγξει, καθώς πλέον έχει στα χέρια της τα όπλα, με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση αλλά και το πλαφόν των γιατρών που έχει θεσπίσει. Κυβερνητικοί παράγοντες ισχυρίζονται πως οι Έλληνες ασθενείς δεν θα στερηθούν τα φάρμακά τους, παρά τις όποιες περικοπές, απλά οι φαρμακοβιομηχανίες θα πρέπει να δίνουν μεγαλύτερες εκπτώσεις και να επιστρέφουν

μεγαλύτερα ποσά (rebate-clawback). Σε μια περίοδο άγριας κρίσης για τους Έλληνες, αυτό δεν ακούγεται και αρνητικό. Να μην πληρώνουν δηλαδή οι ασθενείς, αλλά οι «εύπορες» φαρμακοβιομηχανίες… Όποιος γνωρίζει στοιχειωδώς τους κανόνες της αγοράς καταλαβαίνει ότι αυτή η θέση δεν είναι υπεύθυνη στάση, αλλά κλισέ λαϊκισμού. Και η Υγεία, όταν μιλάμε για ανθρώπινες ζωές, για το δικαίωμα του ασθενή να έχει πρόσβαση στην κατάλληλη θεραπεία, δεν μπορεί να είναι πολιτικό παιχνίδι. Η αλήθεια είναι ότι με τις ανεξόφλητες οφειλές του Δημοσίου, που ξεπερνούν το 1,3 δισ. ευρώ, με τους υπέρογκους φόρους, την αποθαρρυντική πολιτική για επενδύσεις, τα capital controls και τη μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης, οι «εύπορες» φαρμακοβιομηχανίες έχουν τεράστιο πρόβλημα ρευστότητας. Ειδικά οι ελληνικές επιχειρήσεις, που πιέζονται και από την απαίτηση προκαταβολής των προμηθευτών. Αν σπάσει αυτός ο κρίκος, πώς θα οχυρωθεί η αλυσίδα διανομής που φτάνει μέχρι τον ασθενή; Αυτά τα χρόνια, ο κλάδος λειτούργησε πολλές φορές «στο κόκκινο» και με αίσθημα ευθύνης απορρόφησε ο ίδιος τις κρίσεις, για να μη φτάσουμε σε βαθιά ανθρωπιστική κρίση, που θα σήμαινε η μεγάλη έλλειψη φαρμάκων. Ένα κράτος πρόνοιας όμως δεν μπορεί να λειτουργεί έτσι. Ούτε δαιμονοποιώντας τον πιο ισχυρό του σύμμαχο, που είναι το Φάρμακο. Ο ΣΦΕΕ δηλώνει πως δεν αντέχουν οι εταιρείες αυτά τα rebate και τα clawback που προκύπτουν. Μέχρι στιγμής όμως, δεν βλέπω να έχουν αποσυρθεί φάρμακα από την ελληνική αγορά ή να έχουν κλείσει εταιρείες… Μέχρι στιγμής... Ακριβώς γιατί ο κλάδος έχει την επίγνωση ότι χειρίζεται ένα υπέρτατο κοινωνικό αγαθό και όχι απλά ένα προϊόν. Γι’ αυτό και διορθώσαμε ό,τι μπορούσαμε. Ουδέποτε θα εγκαταλείπαμε την κοινωνία στις δύσκολες στιγμές. Όμως τα όρια αντοχής είναι κοντά, έχουμε φτάσει σε σημείο επιβίωσης, και γι’ αυτό δίνουμε μάχη να αφυπνιστεί η Πολιτεία και όλοι μαζί να κάνουμε το σύστημα βιώσιμο. Κι αυτό δεν γίνεται αν δεν είναι υγιής η επιχειρηματική δραστηριότητα των εταιρειών φαρμάκου. Το γεγονός ότι έχουν αποσυρθεί περίπου 70 σκευάσματα από την ελληνική αγορά, γιατί δεν μπορούν να τα «σηκώσουν» οι εταιρείες που τα προωθούν,

καθώς οι τιμές που καθορίστηκαν είναι κάτω από τον μέσο όρο των τριών χαμηλοτέρων στην Ευρώπη, δεν είναι καλό σημάδι. Όσον αφορά στο τι θα προκύψει με τη λειτουργία εταιρειών, μπορώ να σας πω, μετά λόγου γνώσεως, ότι αναμένονται εξελίξεις στον χώρο μας. Και αναφέρομαι είτε σε εξαγορές είτε σε αναζήτηση κεφαλαίων ελληνικών επιχειρήσεων από ξένα funds, καθώς δεν μπορούν να αντλήσουν ρευστότητα από την τραπεζική αγορά. Η επιτροπή διαπραγμάτευσης που δημιουργήθηκε από το Υπουργείο Υγείας τι θα καθορίσει τελικά; Θα διαπραγματεύεται ένα-ένα τα φάρμακα και την τιμή τους; Κατ’ αρχάς, είναι εξαιρετικά θετικό βήμα το ότι επιτέλους συστάθηκε αυτή η επιτροπή, που έπρεπε να έχει συσταθεί προ καιρού, για να υπερασπιστεί μια οργανωμένη και βιώσιμη εθνική θέση για την κατανομή των πόρων με βάση τις πραγματικές ανάγκες του συστήματος υγείας. Από την πλευρά μας θα δώσουμε όλη μας την ενέργεια, όλη την τεχνογνωσία που διαθέτουμε, τόσο στο υπουργείο όσο και στον ΕΟΠΥΥ, για να ενισχύσουμε την προσπάθεια. Τώρα για το πώς θα γίνεται η διαπραγμάτευση για τις τιμές των φαρμάκων είναι ένα πλαίσιο που πρέπει να καθοριστεί στη βάση πολλών παραμέτρων. Για παράδειγμα, οι τιμές των παλαιότερων φαρμάκων δεν μπορούν να μειωθούν περαιτέρω... Κάτω από τον μέσο όρο των τριών χαμηλοτέρων τιμών της Ευρώπης, που καθορίζουν και την τιμή αποζημίωσης συν τις υποχρεωτικές εκπτώσεις μέσω rebate ή της επιβολής ρήτρας επιστροφής μέσω clawback, τα οποία μειώνουν την τιμή του φαρμάκου επιπλέον 25%... Ξεπεράσαμε το όριο αντοχής που κρατάει τα φάρμακα αυτά στην ελληνική αγορά.

11

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Στο πλαίσιο της επιτροπής διαπραγμάτευσης θα υπάρξουν νέες εκπτώσεις. Τι θα πάρετε ως αντάλλαγμα για να προσφέρετε μειωμένες τιμές; Να το πω ξανά: υπάρχει μια λογική στον καθορισμό των τιμών και μια σειρά κανόνων που διέπουν τον τρόπο που αυτές διαμορφώνονται. Αυτούς τους κανόνες υπερασπιζόμαστε, ώστε να διασφαλίζεται τελικά η πρόσβαση του ασθενή σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας, οι οποίες δεν μπορεί να είναι πολυτέλεια των λίγων. Η στάση του κλάδου είναι να ενισχυθεί με κάθε τρόπο η συνεργασία με την Πολιτεία, για να βρεθούν οι βιωσιμότερες λύσεις. Χρειάζεται σοβαρή στρατηγική για να πολλαπλασιάσουμε τα οφέλη για τον ασθενή με τις δυνατότητες που υπάρχουν κάθε φορά. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ΣΦΕΕ υποστηρίζει ότι τα φάρμακα που πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης είναι τα νεότερα φάρμακα σοβαρών παθήσεων του Ν. 3816, τα οποία έχουν περιθώρια ευνοϊκότερων τιμών που για τα παλιότερα φάρμακα έχουν εξαντληθεί. Και επίσης έχουν πολύ μεγάλο ειδικό βάρος για τους ασθενείς που η ζωή τους εξαρτάται από την απρόσκοπτη πρόσβαση στις θεραπείες αυτές. Ωστόσο, όλο αυτό το πλαίσιο δεν έχει ακόμη καθοριστεί με τον ΕΟΠΥΥ και το υπουργείο.

12

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Συχνά-πυκνά, ο ΣΦΕΕ ζητά την προώθηση των γενόσημων φαρμάκων. Από την άλλη όμως, το ποσοστό δεν αυξάνεται και πολλοί υποστηρίζουν ότι δεν γίνεται τυχαία, αλλά για να ευνοηθούν οι πολυεθνικές εταιρείες. Πώς το σχολιάζετε; Σας θυμίζω, κυρία Ευθυμιάδου, ότι ο ΣΦΕΕ εκπροσωπεί 35 διεθνείς εταιρείες και 30 ελληνικές με τρόπο αυτονόητα ενιαίο, γι’ αυτό άλλωστε είναι και «Σύνδεσμος» εταιρειών που εκπροσωπεί περίπου το 90% της συνολικής αγοράς φαρμάκου. Και υπάρχει γιατί ο κλάδος στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από στενή σύνδεση των ξένων εταιρειών με τις ελληνικές εταιρείες, τόσο ώστε να μπορούμε να μιλάμε για μια ισχυρή φαρμακοβιομηχανία, που καλύπτει όλο το φάσμα στο Φάρμακο. Από την έρευνα και την καινοτομία μέχρι την παραγωγή, τη συσκευασία και την αντικατάσταση παλαιών φαρμάκων με γενόσημα όταν λήγει το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (πατέντα) αυτών των φαρμάκων. Αυτό αποτελεί ανεκτίμητη προστιθέμενη αξία τόσο στο πεδίο της υγείας όσο και στον χώρο της ανάπτυξης. Ενώ, ταυτόχρονα, ενδυναμώνει το Εθνικό Σύστημα Υγείας και εγγυάται την απρόσκοπτη διασύνδεση της ελληνικής αγοράς με τις διεθνείς φαρμακευτικές εξελίξεις. Με αυτό το σκεπτικό, ο ΣΦΕΕ υπερασπίζεται ό,τι ευνοεί την ορθολογικότερη κατανομή των πόρων, ώστε να λειτουργεί όλη η μεγάλη αυτή αλυσίδα. Αυτή τη λογική αρχή υπηρετεί η θέση μας να ευνοούνται οι πολιτικές υπέρ των γενοσήμων που διασφαλίζουν τους ασθενείς, συμφέρουν το σύστημα υγείας και εξοικονομούν πόρους για καινοτομία και νέα φάρμακα, ώστε να βελτιώνεται η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας. Όσον αφορά τα ποσοστά διείσδυσης των γενοσήμων, τα στοιχεία της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης του ΗΔΙΚΑ δείχνουν πια τα πρώτα σημάδια αλλαγής της συνταγογραφίας, όπου σε μεγάλες κατηγορίες η διείσδυση φτάνει μέχρι και το 60%, σε άλλες όμως κατηγορίες είναι ακόμη πολύ χαμηλή, που σημαίνει ότι τα περιθώρια είναι μεγάλα. Το τελευταίο διάστημα, διαφαίνεται ξεκάθαρα μια διαμάχη με τις ελληνικές φαρμακευτικές εταιρείες. Ακόμη και ο πρόεδρος της ΠΕΦ, συχνά-πυκνά,

παίρνει θέσεις ενάντια στις ξένες εταιρείες. Γιατί δημοσιοποιήθηκε ξαφνικά αυτή η κόντρα; Ο ΣΦΕΕ, εκπροσωπώντας ελληνικές και ξένες εταιρείες, δεν μπορεί φυσικά να μπει σε μια τέτοια λογική σαν αυτή που περιγράφετε. Και οπωσδήποτε δεν θα «ρίξουμε νερό στον μύλο» που τις όποιες ενστάσεις, διαφορές απόψεων και διαφωνίες, δηλαδή όλα τα λογικά πράγματα που συμβαίνουν σε μια αγορά, τις ομογενοποιεί κάτω από γενικούς και ακραίους «πολεμοχαρείς» τίτλους. Η συντριπτική πλειοψηφία των προβλημάτων που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι κοινά για όλο τον κλάδο και κανείς, πιστέψτε με, δεν θέλει να χάνεται πολύτιμη ενέργεια από τη διεκδίκηση των κοινών μας στόχων. Σε ό,τι αφορά τώρα στις όποιες αναφορές γίνονται για τα γενόσημα εισαγόμενα φάρμακα, επισημαίνω ότι προκαλούνται από την αποσπασματική πολιτική που ακολουθείται, που, ως τέτοια, αφήνει αρρύθμιστα πολλά ζητήματα και ενισχύει την ανασφάλεια και τον «εκνευρισμό» της αγοράς. Είναι ευθύνη της Πολιτείας η σταθεροποίηση του πλαισίου, ώστε να ξέρουν όλοι όσοι επενδύουν στο Φάρμακο τους όρους του παιχνιδιού.

Είναι αποκλειστική ευθύνη της Πολιτείας να ελέγξει την προκλητή συνταγογράφηση

Δεν σχετίζεται με το γεγονός ότι η κυβέρνηση δηλώνει ευθέως ότι στηρίζει τις ελληνικές εταιρείες; Άλλωστε, στο κλίμα που ζούμε τα τελευταία χρόνια, με τις έντονες επιθέσεις από το εξωτερικό, θα έλεγε κανείς ότι δεν θα ήταν λανθασμένη μια τέτοια ενέργεια, να στηριχθούν οι ελληνικές εταιρείες. Κάτι που άλλωστε κάνουν πολλές ευρωπαϊκές χώρες για τις δικές τους εταιρείες… Η ανάγνωση του ΣΦΕΕ είναι αυτή που σας είπα προηγουμένως. Το γεγονός ότι ο κλάδος στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από μια πολύ στενή συνεργασία εγχώριων και πολυεθνικών εταιρειών διαμορφώνει από μόνο του τις ισορροπίες. Για να δώσω μια εικόνα, κατά μέσο όρο, το 40% των φαρμάκων των πολυεθνικών εταιρειών στην Ελλάδα παρασκευάζεται και συσκευάζεται από ελληνικές εταιρείες, και υπάρχουν περιθώρια για ακόμη μεγαλύτερη σύμπραξη. Συνεπώς, όσο αυτονόητο είναι ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να στηρίζει την ελληνική επιχειρηματικότητα, άλλο

13

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Οι ανεξόφλητες οφειλές του Δημοσίου ξεπερνούν το 1,3 δισ. ευρώ

Αυτά τα χρόνια, ο κλάδος λειτούργησε πολλές φορές «στο κόκκινο» και με αίσθημα ευθύνης απορρόφησε ο ίδιος τις κρίσεις

τόσο αυτονόητο πρέπει να είναι πως από αυτή τη στήριξη δεν εξαιρούνται οι βασικοί σύμμαχοι για επενδύσεις, ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα και θέσεις εργασίας. Πώς προβλέπετε να εξελίσσεται το 2016 στον τομέα των φαρμάκων, δεδομένου του ότι η δαπάνη παραμένει μειωμένη και φαίνεται πως ο ΕΟΠΥΥ σκοπεύει να βάλει κι άλλους «κόφτες» στη συνταγογράφηση; Αυτό που έχουμε επισημάνει, με κάθε τρόπο, ακόμη και στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο –καταθέτοντας πλήρεις προτάσεις– είναι ότι οι τυφλές περικοπές δεν αποτελούν εξορθολογισμό, και τώρα χρειάζεται επειγόντως συνολικός επανασχεδιασμός. Είμαστε οι πρώτοι που σχετικά με την επιβολή περιοριστικών μέτρων στη συνταγογράφηση από τον ΕΟΠΥΥ έχουμε ζητήσει μετ’ επιτάσεως συνολική στρατηγική στη βάση κλινικών οδηγιών, θεραπευτικών πρωτοκόλλων, σύνταξης μητρώων ασθενών για τις νέες ασθένειες. Όπως επίσης και την αξιοποίηση του πλαφόν του γιατρού αλλά και την παροχή κινήτρων τόσο στους γιατρούς όσο και στους φαρμακοποιούς, για τη συνταγογράφηση γενοσήμων φαρμάκων, ούτως ώστε να μεγαλώσουμε τις δυνατότητες για το σύστημα υγείας στα δεδομένα όρια που θέτει η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Γιατί αντιδράσατε με τον κλειστό προϋπολογισμό στα νοσοκομειακά φάρμακα; Η αντίδρασή μας για τον κλειστό προϋπολογισμό στη νοσοκομειακή δαπάνη είχε να κάνει με την ξαφνική επιβολή μέτρων, τα οποία μας αιφνιδίασαν και επιβλήθηκαν μέσα σε διάστημα το πολύ μίας εβδομάδας,

14

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

χωρίς να έχουμε περιθώριο διαβούλευσης. Σε μια περίοδο που η συσσώρευση βαρών, χωρίς καν να εξοφλούνται οι οφειλές του Δημοσίου προς τις εταιρείες, έχει οδηγήσει σε ασφυξία τον κλάδο, προστέθηκε και η νοσοκομειακή ρήτρα επιστροφής της υπέρβασης (clawback), που θα προσθέσει μεταξύ 140170 εκατ. ευρώ κατ’ ελάχιστο ως επιπλέον υποχρέωση επιστροφής των φαρμακευτικών επιχειρήσεων προς το κράτος για το 2016. Στην ουσία, με τη νέα αυτή επιβάρυνση, η οποία σημειωτέον δεν ισχύει πουθενά αλλού στην Ευρώπη, ο κλάδος καλείται να χρηματοδοτήσει το 30% της συνολικής δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης. Αντιδράσαμε λοιπόν σε μια άδικη επιβάρυνση, που κάνει ακόμη δυσκολότερη την εξίσωση για τη βιωσιμότητα και την αναπτυξιακή προοπτική των επιχειρήσεων. Αλλά και σε μια λάθος νοοτροπία, που συνεχίζει να αποθαρρύνει την επενδυτική δραστηριότητα την ώρα που η χώρα χρειάζεται ακριβώς το αντίθετο για να κάνει ένα αποφασιστικό βήμα ανάκαμψης. Φαίνεται πως οι σχέσεις του ΣΦΕΕ με την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Θεωρείτε ότι είναι στο πλαίσιο της γενικότερης πολιτικής που ακολουθείται ή σχετίζεται με το γεγονός ότι εκπροσωπείτε κυρίως ξένες εταιρείες πολυεθνικές; Η επαφή μας με το υπουργείο είναι συνήθως συνεχής, και ο διάλογος σε πολύ καλό επίπεδο, οπότε εκτιμώ ότι η εσωστρέφεια που παρατηρούμε τελευταία είναι προσωρινή και οπωσδήποτε δεν είναι αποτέλεσμα πολιτικής επιλογής. Πιστεύω ότι επιβάλλεται από την κυβέρνηση –πόσο μάλλον από μια νέα κυβέρ-

νηση– να συνομιλεί πολύ τακτικά με όλους τους φορείς, όπως και με τη φαρμακοβιομηχανία, που είναι ο πιο ισχυρός σύμμαχος της Πολιτείας απέναντι σε όλα τα στοιχήματα για την Υγεία. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο κλάδος πληρώνει επί της ουσίας το 1/3 της συνολικής φαρμακευτικής δαπάνης μέσω της επιβολής εκπτώσεων και ρήτρας επιστροφής. Επιβάλλεται λοιπόν η όποια αλλαγή στο ισχύον πλαίσιο, είτε αφορά φορολογικά μέτρα είτε αναπτυξιακά μέτρα, να ενσωματώνει το αποτέλεσμα διαβούλευσης για λύσεις οι οποίες να έχουν σημαντικό ποσοστό συναίνεσης και προφανώς να είναι βιώσιμες για όλους. Όσο για αυτό που αναφέρατε για την εκπροσώπηση των εταιρειών μέσα από τον ΣΦΕΕ, νομίζω ότι ήδη έχω ξεκαθαρίσει ότι ο σύνδεσμος έχει στόχο την εξεύρεση λύσεων που καλύπτουν το σύνολο της φαρμακοβιομηχανίας, πολυεθνικής και ελληνικής, και οι προτάσεις που έχουμε κάνει προς το υπουργείο αντικατοπτρίζουν αυτόν και μόνο τον στόχο. Χρειάστηκε πρόσφατα να αναζητήσετε τον ίδιο τον Τροϊκανό Τζουζέπε Καρόνε, για να λυθούν ζητήματα του κλάδου, αλλά και για να απευθυνθείτε στον πρωθυπουργό. Αυτές οι ενέργειες βελτίωσαν το κλίμα με το Υπουργείο Υγείας ή χειροτέρεψαν τα πράγματα; Αυτές οι ενέργειες εντάσσονται στην υλοποίηση της στρατηγικής επιλογής του ΣΦΕΕ να ενεργοποιηθεί προς όλες τις κατευθύνσεις, προκειμένου να γίνουν κατανοητές οι θέσεις μας, αλλά και να ενισχύσουμε, με την τεχνογνωσία και τη δυναμική των εταιρειών που εκπροσωπούμε, τη διαπραγματευτική ισχύ της χώρας σε ό,τι αφορά

στην αναμόρφωση του συστήματος υγείας. Αλλά και τα εργαλεία που έχει η Πολιτεία στη διάθεσή της για να προχωρήσει με ταχύτητα στις απαιτούμενες αλλαγές. Αυτό φαντάζομαι και η Πολιτεία θα έπρεπε να το επιθυμεί και να το επιδιώκει. Με τον πρωθυπουργό ποια είναι η ατζέντα; Ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά στον πρωθυπουργό, έχουμε υποβάλει αίτημα και είμαστε έτοιμοι, ανά πάσα στιγμή, να παρουσιάσουμε την πορεία και κυρίως την προοπτική της φαρμακοβιομηχανίας στην Ελλάδα, ως του δεύτερου εξαγωγικού κλάδου της χώρας, αλλά και τη δέσμη των προτάσεών μας για την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και την ανάπτυξη της χώρας μέσω προσέλκυσης κονδυλίων για έρευνα και αξιολόγηση νέων φαρμάκων (μέσω τριπλασιασμού των κλινικών δοκιμών φαρμάκων που βρίσκονται στο προεγκριτικό στάδιο από 80 εκατ. ευρώ, που είναι σήμερα, στα 250 εκατ. ευρώ μέχρι το 2018). Η υλοποίηση βέβαια αυτών των προτάσεων προϋποθέτει τη δημιουργία ενός σταθερού και προβλέψιμου περιβάλλοντος, χωρίς αιφνιδιασμούς και επιβολή αποσπασματικών μέτρων, που είναι εξάλλου και το βασικό μας αίτημα. Πέραν των άλλων, θεωρούμε χρέος μας να είμαστε ενεργά παρόντες στην εθνική προσπάθεια, πιστεύοντας πάντα ότι με συνεννόηση και οργανωμένη συνεργασία η Ελλάδα μπορεί να τα καταφέρει. Προστατεύοντας στο μεταξύ τα κοινωνικά αγαθά και λειαίνοντας όσο μπορούμε τις ανισότητες στα θεμελιώδη δικαιώματα, όπως αυτό της ισότιμης πρόσβασης όλων σε ένα βιώσιμο και δίκαιο σύστημα υγείας.•••

Όσον αφορά στο τι θα προκύψει με τη λειτουργία εταιρειών, μπορώ να σας πω, μετά λόγου γνώσεως, ότι αναμένονται εξελίξεις στον χώρο μας

15

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

• Έρευνα του Health Research Institute της PricewaterhouseCoopers • Έκθεση της Deloitte

e-HEALTH

Ψηφιακή Υγεία του Κοσμά Ζακυνθινού

Οι προκλήσεις της υγειονομικής περίθαλψης το 2016

Τ

ον θεμέλιο λίθο μιας μεγαλειώδους τεχνολογικής επανάστασης που εγκαθιδρύεται το 2016 –και αναμένεται να κορυφωθεί στα επόμενα χρόνια– στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης περιγράφει πρόσφατη έρευνα του Health Research Institute της PricewaterhouseCoopers, επισημαίνοντας πως για πρώτη φορά εκατομμύρια καταναλωτές θα αποκτήσουν πρόσβαση σε υπηρεσίες e-health.

Μολονότι το 2016 αποτελεί χρονιά εκλογών και η τιμολόγηση φαρμάκου αποτελεί βασικό ζήτημα της προεκλογικής εκστρατείας, η έρευνα που πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2015 σε 1.000 ενηλίκους στις ΗΠΑ αποκαλύπτει μια σειρά σοβαρών ζητημάτων καινοτομίας. Η συμβουλευτική

16

μέσω video, οι εφαρμογές app για την υγεία και η χρήση των smartphones ως διαγνωστικών εργαλείων αποτελούν μερικές από τις εκ βάθρων αλλαγές που αναμένεται να καταγραφούν και σταδιακά να εξαπλωθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Ταυτόχρονα, οι αλλαγές αποτελούν πρό-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

17

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Σ

ημάδια τεχνολογικής επανάστασης στην υγειονομική περίθαλψη το 2016

18

κληση για τους κλινικούς γιατρούς, καθώς στα καθήκοντά τους ενσωματώνονται μια σειρά παραμέτρων που αφορούν ψηφιακές αναλύσεις δεδομένων στα σχέδια θεραπείας τους, διεξαγωγή ηλεκτρονικών επισκέψεων σε ασθενείς, ακόμη και ειδοποιήσεις μέσω απομακρυσμένων συσκευών που αφορούν την παρακολούθηση ασθενών ακόμη και μετά το εξιτήριό τους. Ο χάρτης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία χρόνια, με τη χρήση των εφαρμογών μέσω smartphones που αφορούν την υγεία να έχει διπλασιαστεί την τελευταία διετία (από 16% σε 32%). Οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις στρέφονται στην ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων, τα οποία αλληλεπιδρούν

ο κλάδος θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων που θα συμβάλουν στον περιορισμό του κόστους της Υγείας. Για τον λόγο αυτό, τονίζουν ότι εν καιρώ θα γίνουν πιο διακριτά τα οφέλη των νέων αυτών επιχειρηματικών μοντέλων. Η συγκέντρωση των ιατρικών δεδομένων των ασθενών, τα λογισμικά ανάλυσης μεγάλου όγκου πληροφοριών, η αξιοποίηση της τεχνολογίας των smartphones στην Υγεία καθώς και οι ψηφιακές λύσεις που ενισχύουν το έργο των επαγγελματιών υγείας δημιουργούν ζήτηση για νέες υπηρεσίες στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα προσανατολίζονται έτσι στη βελτίωση των αποτελεσμάτων για τους ασθενείς, με τη μείωση

με τον ασθενή και τον γιατρό σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος. Στόχος των μοντέλων αυτών είναι να αλλάξουν προς το καλύτερο τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης σε όποιο βαθμό είναι αυτό εφικτό. Νέα έκθεση της Deloitte, στην οποία αναλύονται τα χαρακτηριστικά και οι τάσεις του τομέα της υγείας για το 2016, επισημαίνεται ότι η καθαρή παρούσα αξία (NPV) της παραγωγής της φαρμακευτικής βιομηχανίας σημείωσε άνοδο της τάξεως του 46% την περίοδο 2013-2014, σε ένα εκτιμώμενο σύνολο 418,5 δισ. δολ. ως πιθανών μελλοντικών εσόδων. Ωστόσο, οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη εκτιμάται ότι θα αυξηθούν μόλις κατά 2,4% από το 2013 ώς το 2020, φθάνοντας τα 162 δισ. δολ. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι

των πιθανοτήτων ιατρικού σφάλματος, καθώς και στην ανακάλυψη και διάθεση εξατομικευμένων θεραπειών, στην επιρροή της συμπεριφοράς των ασθενών για την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και στην καλύτερη διαχείριση της δημόσιας υγείας. Είναι πολλές οι εταιρείες του κλάδου σε διάφορες χώρες που φαίνεται ότι αναπτύσσουν το business model τους. Η έκθεση αναφέρεται σε ορισμένες, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται η Σιγκαπούρη, η Κίνα και η Αυστραλία, που επιδιώκουν να αποτελέσουν το κέντρο καινοτομίας στον χώρο της βιοτεχνολογίας. Η Αυστραλία άλλαξε τη φορολόγηση για τις νεοφυείς επιχειρήσεις (startups), ώστε να προσελκύσει το ενδιαφέρον και τις δραστηριότητες για νέες ανακαλύψεις. Η Σιγκαπούρη, από την άλλη, επενδύει με-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

γάλα ποσά σε ένα cluster βιοτεχνολογίας, ενώ ορισμένες φαρμακευτικές εταιρείες στη Νοτιοανατολική Ασία διαμορφώνουν το προϊοντικό χαρτοφυλάκιό τους, προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες των επαγγελματιών υγείας, παρέχοντας ογκολογικά φάρμακα σε νοσοκομεία με υψηλά ποσοστά ιατρικού τουρισμού καθώς και εμβόλια σε επαρχιακές κλινικές.

Ωστόσο, στις 10 σημαντικότερες αλλαγές, δηλαδή αυτές με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στη βιομηχανία της υγειονομικής περίθαλψης για το 2016, σύμφωνα με την έρευνα του Health Research Institute της PricewaterhouseCoopers, περιλαμβάνεται

2014 και μεγάλες συμφωνίες (Megadeals) συνολικής αξίας άνω των 10 δισ. δολ. να έχουν ήδη ανακοινωθεί το 2015, η περαιτέρω ενίσχυση της αγοράς Σ&Ε, σύμφωνα με τους αναλυτές, πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Τέσσερα στα πέντε στελέχη (83%) αναμένουν ενίσχυση της δραστηριότητας. Η θετική αυτή ψυχολογία ενισχύεται και από τον μεγάλο αριθμό συμφωνιών που βρίσκονται σε στάδιο προετοιμασίας, καθώς το 55% των επιχειρήσεων αναφέρουν ότι εξετάζουν τρεις ή περισσότερες συμφωνίες. Άλλωστε, το σημερινό περιβάλλον ενισχύει τη διάθεση για Σ&Ε. Τα στελέχη των επιχειρήσεων εμφανίζονται πιο βέβαια από κάθε άλλη φορά τα τελευταία έξι χρόνια για την ποιότητα και τον αριθμό των ευκαιρι-

και το πεδίο των συγχωνεύσεων, καθώς την παρελθούσα χρονιά (2015) καταγράφηκαν αξιόλογες συνενώσεις δυνάμεων. Στο πλαίσιο αυτό συνηγορεί και έρευνα της Ernst & Young, επισημαίνοντας πως το πρόσφατο κύμα συγχωνεύσεων και εξαγορών (Σ&Ε) αναμένεται να συνεχιστεί και φέτος, καθώς το 59% των διεθνών επιχειρήσεων σχεδιάζουν εξαγορές μέσα στους επόμενους 12 μήνες. Μάλιστα, η 13η έκδοση του Global Capital Confidence Barometer κατέγραψε τα υψηλότερα επίπεδα διάθεσης για εξαγορές στη διάρκεια της εξαετούς ιστορίας της, διαπιστώνοντας ότι η αγορά έχει ενισχυθεί από τις ιστορικά υψηλές αξίες συμφωνιών το 2015 και προβλέπει περαιτέρω ανάπτυξη το 2016. Με τη συνολική αξία των συμφωνιών διεθνώς να έχει αυξηθεί έως και 35% έναντι του

ών για συμφωνίες αλλά και για το ενδεχόμενο ολοκλήρωσης συμφωνιών. Παρά όμως την αυξημένη διάθεση για εξαγορές, οι ανησυχίες για μια ενδεχόμενη υπερθέρμανση της αγοράς μετριάζονται από τους αυστηρούς όρους των συμφωνιών. Τα στελέχη επιδεικνύουν σύνεση στην προσέγγιση των Σ&Ε, υιοθετώντας μια μακροπρόθεσμη θεώρηση και αξιολογώντας τις συμφωνίες πιο προσεκτικά από ποτέ, κάνοντας πίσω όποτε είναι απαραίτητο. Αυτό αντανακλάται στο γεγονός ότι σχεδόν τα τρία τέταρτα (73%) των ερωτηθέντων έχουν αποσυρθεί από συμφωνίες στη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών, επειδή δεν εναρμονίζονταν πλήρως με τη στρατηγική τους. Η συνεχιζόμενη σύγκλιση των κλάδων της οικονομίας αναμένεται να επιταχύνει τον ρυθμό των συμφωνιών Σ&Ε. Σχεδόν οι

Εξαγορές-συγχωνεύσεις

Δ

ιπλασιάστηκε η χρήση εφαρμογών για την Υγεία την τελευταία διετία

19

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η

καθαρή παρούσα αξία της παραγωγής της φαρμακευτικής βιομηχανίας αυξήθηκε κατά 46%

Ο

ι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη εκτιμάται ότι θα αυξηθούν μόλις κατά 2,4%

μισές από τις σχεδιαζόμενες επενδύσεις (48%) είναι διακλαδικές, με τις επιχειρήσεις να επιδιώκουν να αναπτύξουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, καθώς οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τα πάντα, από την παραγωγή ώς τις υπηρεσίες. Οι διασυνοριακές εξαγορές αναμένεται να κυριαρχήσουν στην αγορά Σ&Ε, με το 70% των ερωτηθέντων να εξετάζουν μη εγχώριες συμφωνίες. Σχεδόν το ένα τρίτο (29%) των ερωτηθέντων σχεδιάζουν να επικεντρωθούν σε διασυνοριακές συμφωνίες κοντά στη βάση της επιχείρησης, ενώ το 41% επιδιώκουν συμφωνίες ακόμη πιο μακριά. Σε σύγκριση με το προηγούμενο εξάμηνο, ένα μεγαλύτερο ποσοστό ερωτηθέντων (40% έναντι 35%) σχεδιάζουν σήμερα να διοχετεύσουν τουλάχιστον το 10% των διαθέσιμων προς επένδυση κεφαλαίων στις αναδυόμενες αγορές. Ωστόσο, η πλειοψηφία των κεφαλαίων θα επενδυθεί στις αναπτυγμένες αγορές. Σημαντική αύξηση παρατηρείται πάντως ως προς το ποσοστό των στελεχών που σκοπεύουν να προχωρήσουν σε εξαγορές στην ευρωζώνη (26%).

Προκλήσεις Παρά τη σημαντική μεταβλητότητα των αγορών στο διάστημα κατά το οποίο διεξήχθη η έρευνα, οι επιχειρήσεις παραμένουν αισιόδοξες για την ολοκλήρωση συμφωνιών σε αυτό το μακροοικονομικό περιβάλλον. Η οικονομική εμπιστοσύνη παραμένει σταθερά ισχυρή, στα επίπεδα του προηγουμένου εξαμήνου, με το 83% των στελεχών να εμφανίζονται αισιόδοξα για την παγκόσμια οικονομία. Οι επιχειρήσεις παραμένουν βέβαια σε εγρήγορση σε σχέση με ενδεχόμενες προ-

20

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

κλήσεις, λαμβάνοντας υπόψη το ενδεχόμενο οικονομικών αντιξοοτήτων. Το ένα τρίτο (29%) των ερωτηθέντων αναφέρουν την αυξημένη παγκόσμια και περιφερειακή πολιτική αστάθεια ως τον μεγαλύτερο επιχειρηματικό κίνδυνο. Το ένα τέταρτο (24%) των ερωτηθέντων αναφέρουν την αβεβαιότητα που συνδέεται με την αστάθεια στις ισοτιμίες των νομισμάτων και τις τιμές των βασικών εμπορευμάτων. Είναι αξιοσημείωτο πως το 24% των στελεχών αναφέρουν την οικονομική και πολιτική κατάσταση στην ευρωζώνη ως σημαντική απειλή, ποσοστό μεγαλύτερο από εκείνο όσων αναφέρουν την επιβράδυνση της ανάπτυξης στις αναδυόμενες αγορές (18%).

Η Υγεία το 2015 Σταδιακά σημεία βελτίωσης παρουσίασε το 2015 η κατάσταση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στην Ευρώπη, παρά την ανησυχία για υφεσιακά μέτρα, λόγω της οικονομικής κρίσης, της γήρανσης του πληθυσμού και των προσφυγικών ροών. Στην Ελλάδα, ωστόσο, η Υγεία καταγράφει σταδιακή πτώση τα τελευταία χρόνια, καταφέρνοντας να σταθεροποιηθεί στις τελευταίες θέσεις της σχετικής λίστας, σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας μελέτης Euro Health Consumer Index (EHCI). O EHCI αναλύει την εθνική παροχή υγείας βάσει 48 δεικτών, όπως δικαιώματα των ασθενών και πληροφόρηση, πρόσβαση στη θεραπεία, θεραπευτικά αποτελέσματα, εύρος και έκταση των υπηρεσιών, πρόληψη και χρήση φαρμακευτικών προϊόντων. Οκτώ χώρες –όλες δυτικοευρωπαϊκές– πέτυχαν σκορ πάνω από 800 βαθμούς (στους 1.000). Πρωταθλήτρια μεταξύ των 35 κρα-

τών που εξετάζει η μελέτη συνεχίζει να είναι η Ολλανδία, η μόνη χώρα που εξασφαλίζει περισσότερους από 900 πόντους. Ακολουθούν η Ελβετία, η Νορβηγία, η Φινλανδία και το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Γερμανία και η Ισλανδία. Η Ελλάδα βρέθηκε και το 2015 στην 28η θέση με 577 βαθμούς, ενώ την ακολουθούν η Λετονία, η Σερβία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Αλβανία, η Πολωνία και το Μαυροβούνιο. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως τα Σκόπια βρίσκονται στη 18η θέση της κατάταξης.

Δαπάνες Η Ελλάδα κατέγραψε μια δραματική μείωση στις κατά κεφαλήν δαπάνες υγείας, κατά 28% μεταξύ των ετών 2009 και 2011, με μια αύξηση όμως κατά 1% το 2012. «Πρόκειται για έναν απολύτως μοναδικό αριθμό για την Ευρώπη» τονίζουν οι συγγραφείς της μελέτης, προσθέτοντας πως μεταξύ των χωρών «που αναγνωρισμένα επλήγησαν από την οικονομική κρίση, όπως η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία κ.λπ., κανένα άλλο κράτος δεν έχει καταγράψει μεγαλύτερη πτώση στις δαπάνες υγείας, πέραν μιας προσωρινής αναστολής της τάξεως του <10%». Βέβαια, οι συντάκτες διατηρούν τις επιφυλάξεις τους για τα στοιχεία που διαθέτει η χώρα μας. «Υπάρχει, πιθανώς, ρίσκο η μείωση 28% να είναι τόσο ακριβής όσο τα στοιχεία του προϋπολογισμού που έβαλαν την Ελλάδα στο ευρώ» αναφέρουν χαρακτηριστικά. Όπως τονίζουν, η χώρα μας έχει σημαντικά αλλάξει την παραδοσιακή της συνήθεια να υιοθετεί, νωρίς και με προθυ-

μία, νέα φαρμακευτικά προϊόντα και έχει καταστεί πιο αυστηρή. Παρόλα αυτά, μέχρι και το 2012 είχε την 3η μεγαλύτερη κατά κεφαλήν κατανάλωση φαρμακευτικών προϊόντων στην Ευρώπη σε αξίες.

Α

ναλυτές προβλέπουν εξαγορές-συγχωνεύσεις και τη νέα χρονιά

Φάρμακα-γιατροί Το φαινόμενο αυτό εξηγείται εν μέρει από την απροθυμία αποδοχής των γενόσημων προϊόντων. «Φαίνεται πως φαρμακοποιοί (και γιατροί;) δεν ενδιαφέρονται να επικοινωνήσουν στους ασθενείς ότι τα γενόσημα είναι ισότιμα των πρωτότυπων φαρμάκων. Αυτό που άλλαξε στην Ελλάδα είναι η ετοιμότητα στην υιοθέτηση νέων φαρμάκων» σημειώνεται στη μελέτη. Επιμέρους δείκτης της ανάλυσης, αυτός που αφορά τα νέα φάρμακα για την αρθρίτιδα, αποδεικνύει ότι η Ελλάδα σε ορισμένες περιπτώσεις έχει δραστικά αλλάξει την προηγούμενη γενναιόδωρη αντιμετώπισή της στην εισαγωγή καινοτόμων, ακριβών φαρμάκων. Επίσης, η Ελλάδα παραμένει πρώτη στην Ευρώπη με μεγάλη διαφορά στον αριθμό γιατρών ανά κάτοικο, ενώ έχει και τον υψηλότερο αριθμό φαρμακοποιών κατά κεφαλήν. Ωστόσο, η εικόνα της ελληνικής υγειονομικής περίθαλψης δεν δείχνει κανένα είδος υγιούς ανταγωνισμού για την παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών υγείας. Καταλήγοντας, η έκθεση αναφέρει ότι «φαίνεται σχεδόν υπερφυσικό η Ελλάδα να μπορέσει να κρατήσει τον τεράστιο αριθμό γιατρών και φαρμακοποιών (έκθεση από το 2013 δίνει περισσότερους από 6 γιατρούς ανά 1.000 κατοίκους), εκτός αν υποστούν πολύ σημαντική μείωση του εισοδήματος».•••

21

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΙΩΆΝΝΗΣ ΜΠΑΣΚΌΖΟΣ*

Εκστρατεία για τα εμβόλια Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη Photos: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος

Την ανάγκη εντατικοποίησης των δράσεων ενίσχυσης της εμβολιαστικής συνείδησης των Ελλήνων διέγνωσε και ο γενικός γραμματέας Δημόσιας Υγείας, αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες και προαναγγέλλοντας τις μετέπειτα κινήσεις της Αριστοτέλους

Α *Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας

22

υστηρός με την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην αντιμετώπιση της γρίπης και με την εμβολιαστική «ασυνειδησία» των επαγγελματιών υγείας, αλλά και αισιόδοξος για την αποτελεσματικότητα των δράσεων, εμφανίζεται ο Ιωάννης Μπασκόζος μιλώντας στο PhB για την πολιτική του Υπουργείου Υγείας στον τομέα των εμβολίων. Ο γενικός γραμματέας Δημόσιας Υγείας επεξεργάζεται μια καμπάνια υπέρ του εμβολιασμού, υπογραμμίζοντας τα χαμηλά ποσοστά που καταγράφονται στη χώρα μας και την επίπτωση της κρίσης στις εμβολιαστικές μας συνήθειες. Μάλιστα, προαναγγέλλει μια στενότερη συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, με στόχο την επεξεργασία του προγράμματος, και παραθέτει το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης και εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Υγεία Προσφύγων και Μεταναστών. Ο γενικός γραμματέας δεν διστάζει να μιλήσει για ενδεχόμενη παραγωγή εμβολίων στη χώρα, ενώ αποκαλύπτει το αίτημα του Υπουργείου Υγείας για την εξαίρεση των εμβολίων από τη φαρμακευτική δαπάνη και την αντίδραση των δανειστών...

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

23

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Όταν μόνο το 10% των επαγγελματιών υγείας και το 14% του πληθυσμού έχει εμβολιαστεί, δεν είμαστε εντάξει

Υπάρχει και ένας δυνατός «ανταγωνιστής» σε αυτήν την προσπάθεια, το λεγόμενο αντιεμβολιαστικό κίνημα

24

Κύριε Μπασκόζο, ο Φεβρουάριος σημαδεύεται από την κορύφωση της επιδημίας της γρίπης, η οποία έχει κοστίσει τη ζωή σε δεκάδες συμπολίτες μας. Από τη μια υπάρχει, σαφώς, το θέμα της έλλειψης κλινών ΜΕΘ, από την άλλη όμως διαπιστώνεται ότι η συντριπτική πλειονότητα όσων νοσηλεύθηκαν με γρίπη ήταν ανεμβολίαστοι και, ως επί το πλείστον, ανήκαν σε ομάδες υψηλού κινδύνου. Τι επίπεδο προετοιμασίας για την επιδημία υπήρξε, για να παροτρυνθούν οι πολίτες να εμβολιαστούν και να ενισχυθεί η εμβολιαστική τους συνείδηση; Το θέμα της γρίπης απασχολεί την κοινωνία κάθε χρόνο. Η εποχιακή έξαρσή της είναι δεδομένη. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής στοιχεία, υπάρχει ελαφρώς αυξημένος αριθμός κρουσμάτων γρίπης, αλλά σε ό,τι αφορά τους συμπολίτες μας που κατέληξαν ο αριθμός είναι περίπου ίδιος. Επίσης, δεν υπάρχει ανησυχία σε ό,τι αφορά το στέλεχος του ιού, πιθανές μεταλλάξεις κ.ο.κ. Το εμβόλιο που υπάρχει, λοιπόν, καλύπτει την παρούσα εποχιακή έξαρση της γρίπης. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν τα γνωστά χρόνια προβλήματα. Αν θέλω να είμαι τυπικός, σαν ένας υπηρεσιακός γραφειοκράτης, που γνωρίζετε πως δεν είμαι, θα μπορούσα να πω «ναι, όλα έχουν γίνει καλά, από 1η Δεκέμβρη έβγαλα την εγκύκλιο, την υπέγραψα, για τους εμβολιασμούς και τα μέτρα προστασίας». Ωραία, όλα έγιναν. Αλλά δεν είμαι ευχαριστημένος και δεν είμαι ευχαριστημένος από την ανταπόκριση που έχει η προσπάθεια που κάνουμε σαν Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας και δεν είμαι ευχαριστημένος από τον τρόπο που έχει περάσει στον κόσμο αλλά και στους λειτουργούς

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

της υγείας η αναγκαιότητα για εμβολιασμό κατά της γρίπης σε συγκεκριμένες ομάδες επαγγελματικές, αλλά και σε συγκεκριμένες κατηγορίες ατόμων υψηλού κινδύνου. Έχουμε πρόβλημα… Μια εγκύκλιος είναι αρκετή, όμως; Μήπως το υπουργείο θα έπρεπε να έχει σχεδιάσει και μια ενημερωτική εκστρατεία; Θα υπάρξει ένας τέτοιος σχεδιασμός; Θέτετε ένα πολύ λεπτό ζήτημα. Σε μια ευνομούμενη και καλά λειτουργούσα Πολιτεία, η εγκύκλιος θα έπρεπε να είναι αρκετή, γιατί η εγκύκλιος δεν θα έπρεπε να μένει εγκύκλιος, αλλά θα έπρεπε να λαμβάνεται υπόψη από όλους εκείνους στους οποίους απευθύνεται, που θα έπρεπε να κάνουν τη δουλειά τους, δηλαδή αυτοί να κάνουν την καμπάνια στους χώρους εργασίας και όπου πρέπει. Έτσι θα έπρεπε να γίνεται. Επειδή όμως δεν γίνεται, εγώ αναλαμβάνω το μερίδιο που μου αναλογεί και λέω ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα, και μαθαίνουμε από την εμπειρία. Τι θέλω να πω: όταν έχουμε στοιχεία ότι μόνο το 10% των επαγγελματιών υγείας είναι εμβολιασμένο και μόνο το 14% του πληθυσμού έχει εμβολιαστεί, καταλαβαίνετε ότι δεν είμαστε εντάξει. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να προκληθεί ένας πανικός και μια υπερβολική χρήση των εμβολίων, δηλαδή όλοι να κάνουν εμβόλιο. Δεν θέλουμε να περάσει αυτό το μήνυμα. Όμως, οι επαγγελματίες υγείας που έχουν ευθύνη για τη μετάδοση του ιού και σε αυτούς που θεραπεύουν ή στους χώρους που δουλεύουν, αλλά και οι ομάδες υψηλού κινδύνου που απειλούνται από την κακή έκβαση της γρίπης, λόγω της ύπαρξης άλλων προβλημάτων, είναι καλό να εμβολιάζονται. Ξέρετε γιατί λέω «είναι καλό»; Γιατί, νομικά, δεν μπορώ να το επι-

βάλω να εμβολιάζονται, και αυτό θέλω να είναι σαφές. Από την άλλη μεριά, δυστυχώς, υπάρχει και ένας δυνατός «ανταγωνιστής» σε αυτήν την προσπάθεια και αναφέρομαι στην «έξαρση» των απόψεων –κατά τη γνώμη μου μη ορθολογικών– του λεγόμενου αντιεμβολιαστικού κινήματος. Παραδέχομαι ότι παίζονται συμφέροντα με τα εμβόλια, παραδέχομαι ότι κάποιοι ενδιαφέρονται να πουλήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα, και υπάρχουν και υποψίες ότι κάποιες στιγμές έγιναν υπερβολές. Όμως, αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταργηθεί η λογική της πρόληψης και του εμβολιασμού. Διότι η ανθρωπότητα έχει αλλάξει, και έχουν εξαφανιστεί λοιμώδη νοσήματα που θερίζανε τον κόσμο ακριβώς επειδή υπήρξαν τα εμβόλια, δεν πρέπει να τα ξεχνάμε αυτά τα πράγματα, δεν πρέπει να γυρίζουμε σε εποχές που τις έχουμε ξεπεράσει. Διότι μπορεί να μην το έχουν καταλάβει οι συμπολίτες μας ή μπορεί να το έχουν ξεχάσει και οι επαγγελματίες υγείας, νοσήματα που έχουν εξαφανιστεί, εάν το επίπεδο εμβολιασμού συνολικά, και όχι μόνο σε μία χώρα, αλλά στις χώρες που υπάρχει πρόβλημα, πέσει κάτω από ένα σημείο μπορεί να εμφανιστούν πάλι, και αν εμφανιστούν πάλι και το επίπεδο του εμβολιασμού δεν είναι αυτό που πρέπει, τότε μπορεί να έχουμε προβλήματα μεγάλα. Τι αντίμετρα ετοιμάζει, λοιπόν, το υπουργείο εναντίον του αντιεμβολιαστικού κινήματος; Η αλήθεια είναι ότι έχω σκεφτεί μια ολόκληρη καμπάνια. Θα την οργανώσουμε σε συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού αλλά και με όλες τις επιστημονικές εταιρείες που εμπλέκονται στο θέμα, χωρίς εξαιρέσεις και χωρίς αποκλεισμούς. Νομίζω ότι οι ζώνες υψηλής θεαματικότητας και ακροαματικότητας της τηλεόρασης και των ραδιοφώνων, ως έχουν υποχρέωση, πρέπει δωρεάν να δημοσιεύουν και να αναδεικνύουν τα σποτάκια που εμείς έχουμε υποχρέωση να φτιάξουμε, σε συνεργασία βέβαια με τους εμπλεκόμενους φορείς για αυτά τα ζητήματα. Δεν έχουμε κάνει καλή δουλειά μέχρι τώρα σε αυτό. Άρα, πρόκειται για έναν στόχο; Είναι στόχος και προσωπική δέσμευση. Βέβαια, το πρόβλημα με τη γρίπη δεν είναι μόνο ο εμβολιασμός, είναι και τι κάνεις από τη στιγμή που θα προσβληθεί κάποιος από τον ιό της γρίπης. Εδώ έγιναν πράγματα φέτος. Πρώτον, ρυθμίσαμε το θέμα ώστε να μην πληρώνουν οι άρρωστοι που νοσηλεύονται σε νοσοκομεία και μονάδες οι ίδιοι τις διαγνωστικές εξετάσεις για

τη γρίπη. Ήταν παράλογο, το λύσαμε, δεν θεωρούμε ότι κάναμε καμιά επανάσταση, αλλά οφείλαμε να το λύσουμε και το λύσαμε. Δεύτερον, διασφαλίσαμε κάτι που επίσης έπρεπε να γίνεται, ότι θα γίνεται δωρεάν η διάθεση των αντιικών φαρμάκων σε αυτούς που πρέπει να τα πάρουν με τη συνταγογράφηση των ιατρών, δηλαδή με μηδενική συμμετοχή. Αυτονόητο, αλλά τίποτα δεν είναι αυτονόητο σε αυτήν τη χώρα, άρα έπρεπε να υπάρξει αυτή η ρύθμιση. Βέβαια, υπάρχει και το μεγάλο πρόβλημα με τα κρεβάτια των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας, και σε αυτό έχουμε κάνει πράγματα, αλλά δεν είναι να τα διαφημίζεις όταν δεν λύνεις το πρόβλημα. Το βελτιώνεις το πρόβλημα, πράγματι είναι περισσότερα κρεβάτια αυτήν τη στιγμή σε λειτουργία από ό,τι ήταν πέρσι, πράγματι γίνεται μια πολύ μεγάλη προσπάθεια να προσληφθούν λειτουργοί της υγείας από όλο το προσωπικό για να λειτουργήσουν κρεβάτια που δεν λειτουργούν έως τώρα και πράγματι έχουν δοθεί περισσότερα κρεβάτια από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτά είναι συγκεκριμένα, απτά γεγονότα. Πάλι δεν φθάνουν όμως. Γιατί, αν σκεφτείτε, όπως μας λένε οι ειδικοί, οι «μοναδίστες» αλλά και οι διεθνείς στατιστικές, τα κρεβάτια εντατικής θεραπείας, σύμφωνα με κάποιες μελέτες, θα έπρεπε στη χώρα μας να είναι 3.000 –εγώ λέω 2.000– και εμείς δεν έχουμε ποτέ παραπάνω από 500, καταλαβαίνετε το τεράστιο πρόβλημα. Άρα, είναι στις σκέψεις ότι και αυτά πρέπει να τα βάλουμε σε μια πορεία επίλυσης. Ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα μέτρα ατομικής υγιεινής, προφύλαξης και πρόληψης, και οι οδηγίες που έχουμε βγάλει αναφέρονται και σε αυτά. Καλό είναι οι πολίτες να τα βλέπουν στη σελίδα του Υπουργείου Υγείας, διότι, αν δεν προσέξεις τον διπλανό σου, τη μετάδοση όταν αισθάνεσαι ότι μπορεί να έχεις γρίπη, τότε δεν γίνεται τίποτα... Βεβαίως, δεν μπορείς να απαγορεύσεις να συχνάζει ο κόσμος σε πολυσύχναστα μέρη, να μην πηγαίνει στη δουλειά του, να μην πηγαίνει στον κινηματογράφο ή σε κλειστούς χώρους, αλλά είναι καλό ο καθένας να λαμβάνει μέτρα προσωπικής προφύλαξης, και είναι και δείγμα πολιτισμένης κοινωνίας. Στην άλλη βασική παράμετρο, το Εθνικό Εμβολιαστικό Πρόγραμμα. Υπάρχουν στοιχεία για τα επίπεδα εμβολιασμών, έχει επηρεάσει η κρίση τις εμβολιαστικές μας συνήθειες; Δηλαδή παρατηρείται μείωση των παιδιών που κάνουν τα απαραίτητα εμβόλια;

25

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Τα στοιχεία, τα οποία όμως δεν είναι επίσημα για να μπορώ να σας τα ανακοινώσω, δείχνουν ότι υπάρχει μειωμένη προσέλευση, που οφείλεται και στην κρίση και στη φτώχεια και στις κακές συνθήκες ζωής, που αλλάζουν, και στη νοοτροπία των ανθρώπων για το ποιες είναι οι προτεραιότητές τους. Επηρεάζονται και από μια «λογική», αυτήν στην οποία προαναφερθήκαμε, την αντιεμβολιαστική, «ότι δεν είναι ανάγκη, ότι τα εμβόλια κάνουν κακό, ότι υπάρχει μια συνωμοσία από πίσω, κάποιοι θέλουν να προωθήσουν τα εμβόλια». Αυτά είναι επικίνδυνα για την κοινωνία μας. Δεν λέω ότι δεν είναι επικίνδυνη και η προσπάθεια κερδοσκοπίας με πανικό ή υπερβολές. Ναι, αλλά τα εμβόλια –αυτά που η Πολιτεία και οι επιστημονικοί φορείς, με μεγάλη προσοχή, έχουν καθορίσει ως απαραίτητα– πρέπει να γίνονται. Όχι με την καταναλωτική έννοια, δηλαδή «βάλτε εμβόλια για να γίνονται όλα, απαραίτητα». Όχι, αυτά που πρέπει όμως να γίνονται. Δηλαδή το τριπλό και το τετραπλό δεν μπορούν να μη γίνονται στα παιδιά. Επίσης, το τριπλό και το τετραπλό, όσο μπορούμε –γιατί είναι μια δύσκολη υποχρέωση να την αναλάβουμε, αλλά όσο μπορούμε– θα πρέπει να φροντίζουμε να τα κάνουμε και στα παιδιά των προσφύγων και των μεταναστών που προσέρχονται. Ως γενικός γραμματέας Δημόσιας Υγείας, αισθάνομαι ότι είναι ανάγκη να τα χορηγούμε. Βεβαίως, μπορείς να πεις ότι αν κάθονται οι άνθρωποι αυτοί δύο και τρεις ημέρες στη χώρα και εν συνεχεία μεταβαίνουν σε άλλη χώρα, θα πρέπει να κάνουν τα εμβόλια στο κράτος τελικής παραμονής. Σύμφωνοι, αλλά και εμείς πρέπει να το έχουμε στο

26

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

μυαλό μας, σαν πολιτική δημόσιας υγείας. Υπάρχει κάποιο εμβολιαστικό πρόγραμμα ειδικά για τα παιδιά των προσφύγων και των μεταναστών; Υπάρχουν προσπάθειες και πρωτοβουλίες από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, από εθελοντές και από κρατικούς φορείς. Όμως, θέλω να τονίσω ότι το πρώτο μου μέλημα –που αυτήν τη στιγμή βρίσκεται υπό επεξεργασία και σύντομα θα το έχουμε έτοιμο και καμαρώνουμε για αυτό– είναι το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Υγεία Προσφύγων και Μεταναστών. Θα έχει πρωτόκολλα, και στους απαραίτητους εμβολιασμούς θα αναφέρεται πότε, πού, πώς πρέπει να γίνονται. Υπάρχει μια έλλειψη συντονισμού και μερικές φορές υπάρχει και μια αυθαιρεσία, υπό την έννοια ότι δεν μπορεί όποιος θέλει, όπου θέλει και όποτε θέλει να κάνει εμβόλια σε κάποιους. Αυτά είναι ζητήματα που πρέπει να επιλύσουμε, αλλά καταλαβαίνετε ότι μέσα στην κρίση και το μεγάλο πρόβλημα, αυτό που σε ενδιαφέρει είναι να εμπνεύσεις τους εθελοντές να προσφέρουν και όχι να τους βάλεις έλεγχο τέτοιο που θα τους κόψει αυτήν την έμπνευση. Άρα, πρέπει να τα συνδυάσουμε, δηλαδή η αυθαιρεσία πρέπει να σταματήσει, η έμπνευση και ο εθελοντισμός πρέπει να συνεχίσουν και να ενταθούν. Αλλά ο δημόσιος τομέας πρέπει να πάρει την ευθύνη. Πρόκειται για σχέδιο που θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με άλλα υπουργεία; Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Υγεία Προσφύγων και Μεταναστών θα είναι πρωτοβουλία του Υπουργείου Υγείας, αλλά πάντα με βάση τις προτεραιότητες που βάζει το Υπουργείο Μετανάστευσης, πού θα είναι οι πρόσφυγες, πώς θα τους υποδεχόμαστε, πώς θα τους φιλοξενούμε, πώς θα τους εξετάζουμε, και εμείς σε αυτές τις ανάγκες απαντούμε με τον τρόπο που θα τις καλύψουμε. Η συνεργασία μεταξύ σας είναι καλή; Η συνεργασία είναι εξαιρετική, γιατί ο Γ. Μουζάλας είναι φίλος μου και συνάδελφος για πολλά χρόνια. Άρα, είναι παραπάνω και από αδελφική η συνεργασία μας. Ετοιμάζεται, λοιπόν, αυτό το Σχέδιο για

Πρόσφυγες και Μετανάστες… Διαμορφώνεται και λαμβάνει υπόψη τους πάντες. Μάλιστα, θα είναι έτοιμο σε ένανδύο μήνες, η διαδικασία έχει ξεκινήσει, δεν θα κρατήσει επ’ αόριστον… Επεξεργάζεστε, σκέφτεστε πιθανές αλλαγές, προσθήκες, αφαιρέσεις στο εμβολιαστικό πρόγραμμα, είτε για τα παιδιά είτε για τους ενήλικες; Δεν θέλω να περάσει κανένα βιαστικό μήνυμα. Βεβαίως, με την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, που θα τη βάλουμε να δουλεύει και σε μια άλλη βάση, και με περισσότερη μεταξύ μας συνεργασία, θα δούμε πάλι όλα τα επιστημονικά δεδομένα και θα αποφασίσουμε. Με βάση τα ακλόνητα επιστημονικά στοιχεία, με βάση τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων, με βάση τις ανάγκες της δημόσιας υγείας, αλλά και με βάση τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας. Όλα αυτά θα ληφθούν υπόψη, αλλά με προτεραιότητα στις ανάγκες της δημόσιας υγείας. Είχατε προαναγγείλει αλλαγές στα βιβλιάρια ασθενείας των παιδιών. Πού βρίσκεται η διαδικασία; Θα υλοποιηθεί. Πρόκειται για εργαλείο και θα υπάρξει επικαιροποίηση. Προσφάτως, υπήρξαν και πάλι ελλείψεις με εμβόλια. Αντιμετωπίστηκαν επαρκώς ή υπάρχει κίνδυνος να επανεμφανιστούν τα προβλήματα; Έχουν γίνει όλες οι κινήσεις για να μην επαναληφθούν. Αλλά μερικά ζητήματα από αυτά δεν είναι στο χέρι της ελληνικής κυβέρνησης, ούτε της Γενικής Γραμματείας να τα λύσει, γιατί οφείλονται σε πρόβλημα παραγωγής εμβολίων κεντρικό, σε παγκόσμιο επίπεδο. Η επιστημονική κοινότητα το γνωρίζει. Το θέμα είναι ότι εμείς, σαν Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας, σαν Υπουργείο Υγείας, γνωρίζοντας αυτό το παγκόσμιο πρόβλημα προσπαθούμε να βάλουμε τη χώρα σε προτεραιότητα, ώστε να λαμβάνει τα απαραίτητα. Καλά τα έχουμε πάει, μέχρι στιγμής. Υπήρχαν ορισμένα προβληματάκια, γρήγορα βρήκαμε τις αντικαταστάσεις των εμβολίων που δεν υπήρχαν. Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι καλά τα πήγα-

Τα εμβόλια που η Πολιτεία και οι επιστημονικοί φορείς έχουν καθορίσει ως απαραίτητα πρέπει να γίνονται

27

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Υγεία Προσφύγων και Μεταναστών θα έχει πρωτόκολλα και για τους απαραίτητους εμβολιασμούς

Ο ΙΦΕΤ θα αρχίσει να παίζει τον ρόλο του, αυτόν για τον οποίο δημιουργήθηκε και τον οποίο έχασε στην πορεία του

28

με. Αλλά θέλει συνεχή επαγρύπνηση, καθώς είναι συνεχές το πρόβλημα. Βέβαια, θα αποκατασταθεί η παραγωγική αλυσίδα αυτών των εμβολίων, και ελπίζω ότι δεν θα έχουμε άλλα προβλήματα. Υπάρχουν σκέψεις για στροφή σε μια ουσιαστική παραγωγή εμβολίων στην Ελλάδα; Με χτυπάτε σε πολύ ευαίσθητη χορδή. Η δική μου η φιλοδοξία είναι «ναι» και η γνώση μου είναι ότι μπορεί να γίνει. Παστέρ, ΙΦΕΤ μπορούν να συνεργαστούν, αλλά δεν θεωρώ ότι στη χώρα μας –για να μη νομίζει και κανείς ότι πετάω στα σύννεφα– είναι δυνατόν να παράξουμε πολλά εμβόλια ή τα πάντα. Δεν γίνεται σε μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα. Αλλά μπορούν να γίνουν ουσιαστικά πράγματα. Μπορούμε, και θα κάνουμε. Και εμβόλια θα παράξουμε και για τις φυματίνες το συζητάμε, ακόμη και για συσκευασία και τυποποίηση σκευασμάτων. Ο ΙΦΕΤ θα αρχίσει να παίζει τον ρόλο του, αυτόν για τον οποίο δημιουργήθηκε και τον οποίο έχασε στην πορεία, και η ηγεσία του η σημερινή, η οποία κατά τη γνώμη μου είναι πολύ σοβαρή και εμπνευσμένη, θα μας βοηθήσει να το κάνουμε. Στα «άχαρα», τα οικονομικά των εμβολίων, μια και συμμετέχετε ενεργά στη διαπραγματευτική ομάδα, έχει το Υπουργείο Υγείας θέσει στους εκπροσώπους των δανειστών μας το ενδεχόμενο εξαίρεσης της δαπάνης των εμβολίων από τη φαρμακευτική δαπάνη και το clawback; Έχουμε σαν αίτημα, το οποίο θεωρούμε απολύτως λογικό, να εξαιρεθεί η δαπάνη για τα εμβόλια από τη συνολική φαρμακευτική δαπάνη. Προσπαθούμε, αλλά σας ομολογώ ότι είναι δύσκολο. Ό,τι κακό έχει γίνει είναι δύσκολο να το διορθώσεις, είναι

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

πάντως σταθερή μας θέση. Όταν φύγουμε από τα δύσκολα και πολύ συγκεκριμένα και συζητήσουμε για τη συνολική φαρμακευτική πολιτική, γιατί φιλοδοξώ να τεθούν πρώτα οι σκέψεις μας για τη δική μας μεταρρύθμιση στην Υγεία και αυτές να ταιριάξουν με τις υποχρεώσεις μας απέναντι στους Θεσμούς. Αλλά το ζητούμενο είναι να μην έρχεται η συνταγή απέξω έτοιμη, γιατί τότε είναι καταστροφική. Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε και, ως έναν βαθμό, το επιτυγχάνουμε, σε κάποια σημεία δεν το επιτυγχάνουμε, γιατί είναι εκβιαστικές, μερικές φορές, οι τακτικές, αλλά είναι η σταθερή φιλοδοξία μας να πείσουμε για το δικό μας σχέδιο. Υπάρχει κάτι άλλο που θα πρέπει να περιμένουμε από την ηγεσία του Υπουργείου Υγείας στον τομέα των εμβολίων; Θα πρέπει να ενισχύσουμε την καμπάνια για την πρόληψη, να κάνουμε πολύ συγκεκριμένη την πολιτική μας απέναντι στους εμβολιασμούς, να επηρεάσουμε την τακτική στις μονάδες υγείας και στους επαγγελματίες υγείας, με καμπάνια, με σεμινάρια, με όποιον τρόπο. Και, βεβαίως, να καλύπτουμε, κατά το δυνατόν, δωρεάν τις μεγάλες ανάγκες που προκύπτουν για τη θεραπεία της γρίπης, όπως η αντιική αγωγή, και οπωσδήποτε, η έγνοια μας η συνεχής, να αυξηθούν τα κρεβάτια στις ΜΕΘ, ώστε να μη χάνονται συνάνθρωποί μας. Σε ό,τι αφορά τον εμβολιασμό των ανασφαλίστων, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να δικαιούνται οι ανασφάλιστοι είναι να κάνουν εμβόλια, και αυτό είναι κατοχυρωμένο απολύτως. Δεν πρόκειται για νέες εξαγγελίες, είναι μια σταθερή πολιτική, που πρέπει να την έχει κάθε ηγεσία στο Υπουργείο Υγείας. Νομίζω ότι εμείς θα αφήσουμε κάτι καλύτερο από αυτό που βρήκαμε όταν ήρθαμε.•••

Ό,τι ασφαλιστικό συμβαίνει «ανεβαίνει» στο

Ο

δικτυακός τόπος www.insuranceworld.gr δημιουργήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 2009 με πρωτεύοντα στόχο να αποτελέσει χρήσιμο πληροφοριακό και επιχειρηματικό εργαλείο για τα στελέχη των ασφαλιστικών εταιρειών, τους ασφαλιστές, τους πράκτορες, τους διαμεσολαβούντες και τους μεσίτες, παρέχοντας ολοκληρωμένη και σφαιρική ενημέρωση για θέματα που άπτονται της ιδιωτικής ασφάλισης. Στόχος της συντακτικής του ομάδας είναι να ενημερώνει καθημερινά για όλες τις εξελίξεις και να λειτουργεί ως ανοιχτό φόρουμ διαλόγου, παρέχοντας τη δυνατότητα στους αναγνώστες του να σχολιάσουν την επικαιρότητα και να ανταλλάξουν απόψεις για σημαντικά ζητήματα της ιδιωτικής ασφάλισης αλλά και άλλων κλάδων, όπως η πολιτική, η οικονομία και η υγεία.

στοιχεία επισκεψιμότητας το 2015 ΠΑΝΩ ΑΠΟ 1.000.000 PAGEVIEWS

135.000 ΜΟΝΑΔΙΚΟI ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ

ΠΑΝΩ ΑΠΟ 17.000 ΘΕΜΑΤΑ

ρεπορτάζ ρεπορτάζ ρεπορτάζvideo video video άρθρα άρθρα στελεχών στελεχών παρουσιάσεις εταιρειών

παρουσιάσειςεταιρειών εταιρειών παρουσιάσεις

συνεντεύξεις συνεντεύξεις συνεντεύξεις

Στις βασικές ενότητές του συγκαταλέγονται οι στήλες: ασφαλιστικές ειδήσεις, διεθνείς ειδήσεις, συνεντεύξεις, editorial, εκπαίδευση, ανασφάλιστος, μετακινήσεις στελεχών, προϊόντα, πολιτική-οικονομία και υγεία. Το portal έχει επανασχεδιαστεί, για να προσφέρει στον αναγνώστη εύκολη πλοήγηση και ενημέρωση, ενώ καθημερινά αποστέλλεται σε χιλιάδες αναγνώστες του newsletter, στο οποίο περιλαμβάνονται οι κυριότερες ειδήσεις για την ασφαλιστική βιομηχανία τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

29

ιανουάριος-φεβρουάριος 2016 5

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Οι απαραίτητοι εμβολιασμοί για ενήλικες και εφήβους • Τι προβλέπει το Εθνικό Εμβολιαστικό Πρόγραμμα

ΕΜΒΟΛΙΑΣΤΙΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ

Ποια εμβόλια πρέπει να κάνουν έφηβοι και ενήλικες της Ιοκάστης Αλειφεροπούλου

Ο

ι περισσότεροι θεωρούμε ότι τα εμβόλια αφορούν αποκλειστικά τα βρέφη και τα παιδιά. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι κάποιοι συγκεκριμένοι εμβολιασμοί αφορούν τόσο τους εφήβους όσο και τους ενήλικες. Δυστυχώς όμως η συνέχιση των εμβολιασμών κατά την ενήλικη ζωή παρουσιάζει ένα μεγάλο «κενό» σήμερα στην Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό πως οι περισσότεροι αγνοούν τι εμβόλια έχουν κάνει ή πού βρίσκεται το βιβλιάριο υγείας στο οποίο είχαν καταγραφεί οι εμβολιασμοί τους. Ανύπαρκτη οργάνωση και ανεπαρκείς πληροφορίες αφήνουν σε πολύ μεγάλο ποσοστό «ακάλυπτους» τους ενήλικες έναντι του τετάνου, της διφθερίτιδας, του κοκκύτη και άλλων πολύ σοβαρών και θανατη-

30

Ανύπαρκτη οργάνωση και ανεπαρκείς πληροφορίες αφήνουν «ακάλυπτους» τους ενήλικες

φόρων νοσημάτων, για τα οποία απαιτείται είτε επαναληπτική δόση αν έχει γίνει η αρχική είτε εμβολιασμός αν δεν έχει γίνει ποτέ πριν. Την ίδια ώρα, η οικονομική κρίση έχει προκαλέσει διαταραχή στην ομαλή λειτουργία του προγράμματος εμβολιασμών των παιδιών και των εφήβων. Κάποιο ποσοστό γονέων, παρότι τα εμβόλια μπορούν να χορηγηθούν δωρεάν από τις πρωτοβάθμιες δομές υγείας, καθυστερούν ή αμελούν να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, είτε λόγω προσωπικών τους προβλημάτων, είτε γιατί έχασαν τη σειρά παρακολούθησης που είχαν συνηθίσει με τον παιδίατρό τους, είτε γιατί δυσκολεύονται να κλείσουν ραντεβού στον Σταθμό Προστασίας Μάνας και Παιδιού (ΠΕΔΥ).

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

31

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ Ποιοι είναι οι απαραίτητοι εμβολιασμοί για τους εφήβους Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, στην εφηβεία θα πρέπει να γίνονται τα εξής εμβόλια: 1. Η επαναληπτική δόση του 4πλού εμβολίου για διφθερίτιδα-τέτανο-κοκκύτη-πολιομυελίτιδα (TdaP-IPV): Συστήνεται να γίνεται στην ηλικία των 11-12 ετών και στα 13-18 έτη για άτομα που καθυστέρησαν να εμβολιαστούν.

2. Το 4δύναμο εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο (MCV4): Περιέχει τέσσερα στελέχη του (τα A, C, w135 και Y) και συνιστάται να γίνεται μία δόση του στην ηλικία των

Η

συνέχιση των εμβολιασμών κατά την ενήλικη ζωή παρουσιάζει ένα μεγάλο «κενό» σήμερα στην Ελλάδα

32

11-12 ετών, ενώ άτομα που καθυστέρησαν να εμβολιαστούν συστήνεται να το κάνουν στα 13-18 έτη.

3. Το εμβόλιο του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV). Ο HVP είναι γνωστός και ως ο ιός που προκαλεί τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Τα εμβόλια HPV2 και HPV4 χορηγούνται σε 2 δόσεις με μεσοδιάστημα 6 μηνών σε κορίτσια ηλικίας από 11 έως <15 ετών. Εφόσον η έναρξη του εμβολιασμού γίνει μετά τη συμπλήρωση του 15ου έτους, χορηγούνται 3 δόσεις εμβολίου. Σημειώνεται πως μέχρι και τα 18 έτη συστήνεται να χορηγούνται εμβόλια στους εφήβους που δεν εμβολιάστηκαν στην παιδική ηλικία, κατά το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, για την ηπατίτιδα Α (κανονικά γίνεται στη γέννηση) και Β, το αδρανοποιημένο εμβόλιο πολιομυελίτιδας (IPV), το εμβόλιο ιλαράς,

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

ερυθράς, παρωτίτιδας (MMR), το εμβόλιο της ανεμοβλογιάς (VAR) και το αντιφυματικό εμβόλιο ή mantoux (BCG). Επίσης, σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου συστήνεται ο εμβολιασμός στην εφηβεία για αιμόφιλο influenza τύπου Β-Hib, πνευμονιόκοκκο συζευγμένο-PCV13, πνευμονιόκοκκο πολυσακχαριδικό-PPSV23 και γρίπη, εφόσον δεν εμβολιάστηκαν κατά την παιδική ηλικία.

Ποια εμβόλια συστήνονται στους ενήλικες Οι ειδικοί αναφέρουν ότι οι εμβολιασμοί στους ενήλικες είναι απαραίτητοι, γιατί η «ανοσία» του ανθρώπινου οργανισμού σε

συγκεκριμένες ασθένειες μειώνεται με τη φυσική διαδικασία της γήρανσης. Επιπλέον, ασθένειες όπως ο διαβήτης, το άσθμα, ο καρκίνος, η ηπατική ανεπάρκεια, η καρδιακή ανεπάρκεια, η νεφρική ανεπάρκεια και άλλοι παράγοντες, όπως τα στεροειδή, τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα και η κακή διατροφή, καθιστούν ένα άτομο αδύναμο και ευπαθές σε ασθένειες. Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, οι ενήλικες (≥19 ετών) θα πρέπει να κάνουν τα εξής εμβόλια: Εμβόλιο γρίπης: Γίνεται μία φορά τον χρόνο και κυρίως εφαρμόζεται σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου (π.χ. άτομα που πάσχουν από άσθμα, χρόνια βρογχίτιδα κ.λπ.) και ενήλικες άνω των 60 ετών.

Εμβόλιο τετάνου, διφθερίτιδας και ακυτταρικού κοκκύτη (Td/TdaP): Ο συγκεκριμένος εμβολιασμός θα πρέπει να γίνεται μία φορά κάθε 10 χρόνια ή όταν το άτομο υποστεί κάποιον τραυματισμό. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί με προσθήκη και εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας. Εμβόλιο ιλαράς, ερυθράς και παρωτίτιδας (MMR): Τα άτομα που γεννήθηκαν πριν από το 1970 θεωρούνται άνοσα. Όσοι γεννήθηκαν από τότε και μετά, θα πρέπει να εμβολιαστούν με μία ή περισσότερες δόσεις MMR, εκτός και αν υπάρχει αντένδειξη ή επιβεβαιωμένη ανοσία (ανίχνευση αντισωμάτων) έναντι ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς. Η κλινική διάγνωση δεν θεωρείται αξιόπιστη.

γιατί τα ογκογόνα στελέχη του ιού HPV προκαλούν και άλλες μορφές καρκίνου, όπως αυτούς του πρωκτού, του πέους και του στόματος (μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή). Το HPV δεν συνιστάται σε εγκύους, αλλά η πραγματοποίηση τεστ κυήσεως πριν τη χορήγησή του δεν είναι απαραίτητη και η κύηση δεν διακόπτεται αν διαπιστωθεί εκ των υστέρων, ενώ συνεχίζεται η χορήγηση και των υπόλοιπων δόσεων του εμβολίου. Εμβόλιο πνευμονιόκοκκου με συζευγμένο πνευμονιοκοκκικό και πολυσακχαριδικό (PCV13, PPSV23): Είναι απαραίτητο για όλους τους ενήλικες. Ένα άτομο πρέπει να κάνει τον εμβολιασμό μόνο μία φορά στη ζωή του, ενώ

Εμβόλιο ανεμοβλογιάς (VAR): Συστήνεται για όλους τους ενήλικες, χωρίς αποδεδειγμένη ανοσία (προηγηθείσα νόσηση ή εμβολιασμός), εκτός κι αν υπάρχει αντένδειξη. Εμβόλιο έρπητα ζωστήρα: Μία δόση εμβολίου κατά του έρπητα ζωστήρα συστήνεται για ενήλικες ηλικίας ≥60 ετών, ανεξάρτητα από το αν αναφέρεται προηγούμενο επεισόδιο έρπητα ζωστήρα. Άτομα ηλικίας ≥60 ετών με χρόνια ιατρικά προβλήματα μπορεί να εμβολιαστούν, εκτός αν η κατάστασή τους αποτελεί αντένδειξη, όπως σοβαρή ανοσοεπάρκεια. Εμβόλιο του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV): Τρεις δόσεις του εμβολίου συστήνονται στις νεαρές γυναίκες ηλικίας 19-26 ετών, αλλά και στους ομοφυλόφιλους άντρες ηλικίας 19-26 ετών,

μόλις σε ένα ποσοστό 10-15% των περιπτώσεων απαιτείται η επανάληψή του. Εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου 4δύναμο συζευγμένο (MCV4): Συστήνεται σε άτομα που ανήκουν στις ομάδες αυξημένου κινδύνου, όπως πρωτοετείς φοιτητές που διαμένουν σε εστίες, προσωπικό μικροβιολογικών εργαστηρίων, στρατιώτες, ταξιδιώτες που ταξιδεύουν σε ενδημικές περιοχές, και γίνεται μία φορά. Επίσης, διπλή δόση του εμβολίου χορηγείται σε άτομα που εμπίπτουν σε ειδικές κατηγορίες/καταστάσεις. Εμβόλιο ηπατίτιδας Α (HepA): Δύο δόσεις του εμβολίου συστήνονται για ομοφυλόφιλους και για χρήστες ναρκωτικών. Επίσης, για ταξιδιώτες σε περιοχές με υψηλή και ενδιάμεση ενδημικότητα της νόσου ή για άτομα που έχουν στη φρο-

Η

οικονομική κρίση έχει προκαλέσει διαταραχή στην ομαλή λειτουργία του προγράμματος εμβολιασμών των παιδιών και των εφήβων

33

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

Μ

έχρι και τα 18 έτη, συστήνεται να χορηγούνται εμβόλια στους εφήβους που δεν εμβολιάστηκαν στην παιδική ηλικία

Α

ν και τα περισσότερα εμβόλια είναι ασφαλή, μπορεί να παρουσιαστούν ορισμένες παρενέργειες

ντίδα τους υιοθετημένο παιδί προερχόμενο από χώρα με υψηλή ενδημικότητα. Εμβόλιο ηπατίτιδας Β (HepΒ): Τρεις δόσεις του εμβολίου συστήνονται για όλους τους επίνοσους ενήλικες που δεν εμβολιάστηκαν στην παιδική ηλικία. Επίσης, για άτομα με περισσότερους από έναν ερωτικούς συντρόφους στη διάρκεια των τελευταίων 6 μηνών, για ομοφυλόφιλους, για χρήστες ναρκωτικών, για άτομα με σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, για άτομα που εκτίθενται σε αίμα και δυνητικά μολυσμένα βιολογικά υγρά, για άτομα που εργάζονται σε ιδρύματα με τρόφιμους που έχουν νοητική υστέρηση, για ταξιδιώτες με υψηλή και μέση ενδημικότητα της νόσου, για άτομα που παρακολουθούνται σε ειδικές μονάδες για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα/HIV/χρήση ναρκωτικών, για νεφροπαθείς τελικού σταδίου, για άτομα του στενού περιβάλλοντος πασχόντων από τον ιό, και για ασθενείς σε αιμοδιάλυση ή ανοσοκαταστολή. Εμβόλιο αιμόφιλου influenza τύπου b συζευγμένο (Hib): Συστήνεται μία δόση του εμβολίου σε άτομα με δρεπανοκυτταρική αναιμία ή με σπληνεκτομή ή σε άτομα που πρόκειται να υποβληθούν σε σπληνεκτομή και ανοσοκατεσταλμένα, εφόσον δεν έχουν λάβει προηγουμένως το εμβόλιο. Το Hib δεν συστήνεται για ενήλικες με HIV λοίμωξη, γιατί είναι μικρός ο κίνδυνος να νοσήσουν από αιμόφιλο.

Αντενδείξεις Αν και τα περισσότερα εμβόλια είναι ασφαλή, μπορεί να παρουσιαστούν ορισμένες παρενέργειες, οι οποίες είναι βραχύβιες και συχνά υποχωρούν από μόνες τους. Οι

34

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

πιο συχνές παρενέργειες είναι ο πόνος, η ερυθρότητα και το οίδημα στο σημείο της ένεσης, η αδυναμία να μετακινήσετε τον βραχίονα (στο σημείο της ένεσης), η κόπωση, ο πονοκέφαλος, το ρίγος, η μυαλγία και ο πόνος στις αρθρώσεις. Επίσης, υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί στη χορήγηση κάποιων εμβολίων, όπως σε περιπτώσεις κύησης, ανοσοκαταστολής (εκτός HIV) και HIV λοίμωξης CD4 λεμφοκύτταρα <200 /μl. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα αδρανοποιημένα εμβόλια είναι αποδεκτό να γίνονται σε άτομα με ανοσοανεπάρκειες και ανοσοκαταστολή (π.χ. του πνευμονιόκοκκου, του μηνιγγιτιδόκοκκου, του αιμόφιλου, της ηπατίτιδας Α και Β και το αδρανοποιημένο εμβόλιο γρίπης), ενώ τα εμβόλια με ζώντες εξασθενημένους ιούς ή βακτήρια πρέπει να αποφεύγονται.

Ελλείψεις παιδιατρικών εμβολίων Από το καλοκαίρι του 2015 και μετά, παρατηρείται έντονο πρόβλημα έλλειψης ορισμένων εμβολίων για παιδιά στην ελληνική αγορά, κυρίως των πολυδύναμων (5δύναμο, 4δύναμο, αλλά και 3δύναμο) που περιέχουν το αντιγόνο του κοκκύτη. Ανάλογο πρόβλημα σημειώνεται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Η έλλειψη, σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας, οφείλεται στην απότομη αύξηση των αναγκών για εμβολιασμό σε χώρες στις οποίες εκδηλώθηκαν επιδημικές εξάρσεις κοκκύτη, καθώς και στην επέκταση του αντικοκκυτικού εμβολιασμού και σε άλλες ηλικίες εκτός από τα παιδιά (εφήβους, εγκύους, ενήλικες). Δυστυχώς, οι ελλείψεις αυτές έρχονται να βάλουν σε μεγαλύτερο κίνδυνο το πρόγραμμα εμβολιασμών.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΠΟΥ, η αποκατάσταση της αγοράς στα εμβόλια αυτά θα απαιτήσει χρόνο αρκετών μηνών, δεδομένου και του γεγονότος ότι ο έλεγχος για την ποιότητα και την ασφάλειά τους είναι εξαιρετικά χρονοβόρος. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, για το διάστημα της έλλειψης, και προκειμένου να διατηρηθεί ικανοποιητικός ο βαθμός εμβολιαστικής κάλυψης για τα αντίστοιχα λοιμώδη νοσήματα, το χρονοδιάγραμμα του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών τροποποιήθηκε ως εξής: Η 4η δόση του 5δύναμου εμβολίου (διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, αιμόφιλου ινφλουέντζας, πολιομυελίτιδας), που χορηγείται στην ηλικία των 15-18 μηνών, αντικαθίσταται με 6δύναμο (διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας, ηπατίτιδας Β). Για τον βασικό εμβολιασμό στους 2, 4 και 6 μήνες ζωής, θα πρέπει να χρησιμοποιείται το ίδιο ιδιοσκεύασμα από τα κυκλοφορούντα 6δύναμα, ενώ στην αναμνηστική δόση είναι δυνατή και η εναλλαγή τους. Σχετικά, τέλος, με τον εμβολιασμό στην προσχολική ηλικία (4-6 ετών), προτείνεται η καθυστέρησή του ή η χορήγηση του 4δύναμου εμβολίου Boostrix-polio. «Το πρόβλημα έχει κυρίως προκύψει για το 4απλό εμβόλιο για διφθερίτιδα-τέτανοκοκκύτη-πολιομυελίτιδα, το οποίο χορηγείται ως επαναληπτική δόση για τα νοσήματα αυτά στην ηλικία μεταξύ 4,5 έως 5 ετών. Επομένως, για τα παιδιά που είναι ηλικίας 4 ή 4,5 ετών υπάρχει περιθώριο αναμονής για εμβολιασμό όταν και εφόσον έρθει το εμβόλιο στο διάστημα αυτό. Για τα παιδιά που έχουν ξεπεράσει τα 5 χρόνια ή που έχουν καθυστερήσει τον εμβολιασμό για διαφόρους λόγους, το πρόβλημα γίνεται σοβαρό και η ανάγκη επιτακτική για να εμβολιαστούν άμεσα» επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Νταλούκας, πρόεδρος της Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής. «Η μόνη εναλλακτική που μπορεί να εφαρμοστεί τη στιγμή αυτή για τα παιδιά που πρέπει να εμβολιαστούν άμεσα είναι να γίνει το 4απλό για τη διφθερίτιδα-τέτανο-κοκκύτη-πολιομυελίτιδα, αλλά αυτό που αφορά τους ενήλικες. Η διαφορά στα δύο αυτά εμβόλια είναι ότι αυτό των ενηλίκων περιέχει μειωμένες ποσότητες αντιγόνου και επομένως ο εμβολιασμός δεν θεωρείται απόλυτα σωστός. Αποτελεί όμως μια λύση ανάγκης στο πολύ σοβαρό αυτό πρόβλημα που παρουσιάστηκε και μερικώς “μπαλώ-

νει” την κατάσταση» συμπληρώνει. «Ας ελπίσουμε ότι η κατάσταση θα εξομαλυνθεί σύντομα, αν και δεν προβλέπεται να γίνει συντομότερα από το τέλος του πρώτου ή και του δεύτερου εξαμήνου του 2016» καταλήγει.

Εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκκου Β

Υ

πάρχουν ορισμένοι περιορισμοί στη χορήγηση κάποιων εμβολίων, όπως σε περιπτώσεις κύησης, ανοσοκαταστολής

Η μηνιγγίτιδα από τον μηνιγγιτιδόκοκκο ήταν και παραμένει μια εξαιρετικά σοβαρή και επικίνδυνη νόσος, με αυξημένη θνητότητα και σοβαρές αναπηρίες. Μετά την εφαρμογή του εμβολίου για τον μηνιγγιτιδόκοκκο C στη χώρα μας, πριν από αρκετά χρόνια, η νόσηση από το στέλεχος αυτό έχει σχεδόν εκμηδενιστεί. Έτσι, τα κρούσματα μηνιγγίτιδας από μηνιγγιτιδόκοκκο πλέον αφορούν κυρίως το στέλεχος Β. Ετησίως τα κρούσματα είναι περίπου 60 και ένα ποσοστό κοντά στο 10% καταλήγει. Αν και πρόσφατα εγκριθέν από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ), το εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο οροομάδας B δεν εισήχθη στα τελευταία Εθνικά Προγράμματα Εμβολιασμού, ώστε να αποζημιώνεται από το Δημόσιο, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις. Το σκεπτικό της αρμόδιας επιτροπής ήταν ότι «στη χώρα μας, στην οποία υπάρχει αυστηρή επιδημιολογική επιτήρηση της μηνιγγιτιδοκοκκικής λοίμωξης η επίπτωση της νόσου είναι σταθερά χαμηλή. Επισημαίνεται ότι ακόμα και σε χώρες με υψηλότερη επίπτωση της μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου δεν έχει εφαρμοστεί ο εμβολιασμός κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β μαζικά με ένταξη του εμβολίου στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών». Όπως παραδέχεται ωστόσο η επιτροπή, το εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β, «σύμφωνα με τις αρχικές μελέτες, προ-

35

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ καλεί ανοσία και για το σύντομο διάστημα κυκλοφορίας του είναι ασφαλές». Πόσοι γονείς όμως μπορούν να αγοράσουν το εμβόλιο όταν κάθε δόση κοστίζει 105 ευρώ; Σημειωτέον, ότι απαιτούνται από 2 έως 4 δόσεις ανάλογα με την ηλικία. Έτσι, δημιουργούνται παιδιά δύο ταχυτήτων: αυτά που θα το κάνουν, γιατί οι γονείς τους θα έχουν την οικονομική δυνατότητα να το αγοράσουν, και αυτά που δεν θα το κάνουν.

Ο ιός HPV προκαλεί κατ’ αρχάς καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ο οποίος είναι ο δεύτερος συχνότερος καρκίνος στις νέες γυναίκες 15-44 ετών, με 500.000 νέα πε-

έγκριση για την πρόληψη των προκαρκινικών τραχηλικών βλαβών και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας από συγκεκριμένους τύπους HPV, ενώ το δεύτερο έχει λάβει έγκριση για την πρόληψη των προκαρκινικών τραχηλικών βλαβών και του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, καθώς και άλλων νοσημάτων που εμφανίζονται σε άλλα όργανα του γεννητικού συστήματος, δηλαδή προκαρκινικών βλαβών του αιδοίου, του κόλπου και των γεννητικών κονδυλωμάτων από συγκεκριμένους τύπους HPV. Οι κλινικές μελέτες των εμβολίων έναντι του HPV έδειξαν ότι η αποτελεσματικότητα προσεγγίζει το 100% στην πρόληψη ανάπτυξης προκαρκινικών βλαβών και καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Επίσης, από

ριστατικά καρκίνου τραχήλου μήτρας ετησίως και 274.000 θανάτους σε παγκόσμιο επίπεδο ετησίως. Επίσης, ο HPV ευθύνεται και για άλλα σοβαρά νοσήματα, όπως καρκίνο του αιδοίου, του κόλπου, του πέους, του πρωκτού και γεννητικά κονδυλώματα, ενώ επιπλέον ευθύνεται για ορισμένες μορφές καρκίνου του στοματοφάρυγγα, της στοματικής κοιλότητας και του λάρυγγα. Η λοίμωξη από τον ιό δεν μπορεί να αποφευχθεί με κανέναν άλλο τρόπο εκτός από τον εμβολιασμό. Προλαμβάνοντας τη λοίμωξη, τα εμβόλια παρέχουν πρόληψη έναντι των νοσημάτων που προκαλούνται από τον ΗPV. Σήμερα κυκλοφορούν 2 εμβόλια έναντι του HPV: ένα 2δύναμο που περιέχει αντιγόνα από τους τύπους 16 και 18 και ένα 4δύναμο που περιέχει αντιγόνα από τους τύπους 16, 18, 6 και 11. Το πρώτο έχει λάβει

τις κλινικές μελέτες του 4δύναμου εμβολίου αναδεικνύεται πολύ υψηλή αποτελεσματικότητα στην πρόληψη των προκαρκινικών βλαβών του αιδοίου και του κόλπου, καθώς και των γεννητικών κονδυλωμάτων. Τα δύο διαθέσιμα εμβόλια, παρέχοντας μερική προστασία και για άλλους τύπους HPV πλην αυτών που περιέχουν, προλαμβάνουν πάνω από το 75% του συνόλου των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Επιπλέον, το 4δύναμο εμβόλιο, καλύπτοντας του τύπους HPV 6 και 11, προλαμβάνει πάνω από το 90% των γεννητικών κονδυλωμάτων. Σημειωτέον, πως οι τύποι 16 και 18 ευθύνονται για τις περισσότερες περιπτώσεις των άλλων μορφών καρκίνου που προκαλεί ο ιός. Προσοχή: Το εμβόλιο θα χορηγείται δωρεάν για τους νεαρούς ενήλικες μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2016.

Εμβόλιο HPV

Α

πό το καλοκαίρι του 2015 και μετά, παρατηρείται έντονο πρόβλημα έλλειψης ορισμένων εμβολίων για παιδιά στην ελληνική αγορά

36

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Εμβόλιο πνευμονιόκοκκου ενηλίκων Η πνευμονιοκοκκική νόσος, δηλαδή η λοίμωξη που προκαλείται από τον στρεπτόκοκκο της πνευμονίας, προκαλεί μεγάλη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Ο όρος αφορά μια ομάδα λοιμώξεων στις οποίες περιλαμβάνονται: α) διεισδυτικές λοιμώξεις, όπως η βακτηριαιμία (λοίμωξη του αίματος), η μηνιγγίτιδα και η βακτηριαιμική πνευμονία (μικτή λοίμωξη πνευμόνων και αίματος) και β) μη διεισδυτικές πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις, όπως η οξεία μέση ωτίτιδα, η πνευμονία χωρίς βακτηριαιμία και η παραρρινοκολπίτιδα. Ο πνευμονιόκοκκος είναι η συχνότερη αι-

μενα νοσήματα, ο κίνδυνος για διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο αυξάνεται κατά 3 έως 7 φορές και 20πλασιάζεται για τα άτομα με κακοήθη νοσήματα. Η μεγάλη επίπτωση της πνευμονιοκοκκικής νόσου, η αποδεδειγμένη υψηλή αντοχή του πνευμονιοκόκκου στα αντιβιοτικά και το υψηλό κόστος της πνευμονίας κάθε αιτιολογίας (10 δισ. ευρώ/έτος στην Ευρώπη), έχουν οδηγήσει τον ΠΟΥ στο σημείο να αναδείξει την πνευμονιοκοκκική νόσο ως την πρώτη σε συχνότητα αιτία θανάτου παγκοσμίως που μπορεί να προληφθεί με εμβολιασμό. Για τους ενήλικες υπάρχει το 13δύναμο συζευγμένο πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο και το 23δύναμο πολυσακχαριδικό. Το 13δύνα-

τία βακτηριακής πνευμονίας παγκοσμίως, η οποία με τη σειρά της αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα αίτια θανάτου από λοιμώδη νοσήματα. Αξίζει να σημειωθεί πως ενώ η συχνότητα για διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο για τις ηλικίες 18-49 χρόνων είναι 8 άτομα ανά 100.000 πληθυσμού, για τις ηλικίες 50-64 χρόνων αυξάνεται κατά 2,5 φορές, για τις ηλικίες 65-69 αυξάνεται κατά 3,5 φορές και για τις ηλικίες 80-84 χρόνων εξαπλασιάζεται. Η απειλή της νόσησης και του θανάτου γίνεται ακόμη μεγαλύτερη όταν συνυπάρχουν υποκείμενες νόσοι, όπως συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, βρογχικό άσθμα, σακχαρώδης διαβήτης, χρόνιος αλκοολισμός, κάπνισμα κ.λπ. Για τα άτομα ηλικίας 1864 χρόνων με τα προαναφερθέντα υποκεί-

μο εμβόλιο ενδείκνυται για την προστασία από τη διεισδυτική πνευμονιοκοκκική νόσο, την πνευμονία και την οξεία μέση ωτίτιδα, που προκαλούνται από τους 13 ορότυπους που περιλαμβάνονται στο εμβόλιο. Το 13δύναμο συζευγμένο πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο είναι το μόνο συζευγμένο πνευμονιοκοκκικό εμβόλιο που περιλαμβάνει τους ορότυπους 3, 6Α και 19Α. Το 23δύναμο πολυσακχαριδικό εμβόλιο, το οποίο έχει ένδειξη να γίνεται επιπλέον του συζευγμένου, περιλαμβάνει τους ορότυπους 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F και 33F. Τα δύο εμβόλια συστήνονται για άτομα με ανοσοκαταστολή, ασπληνία, δρεπανοκυτταρική αναιμία, νεφρωσικό σύνδρομο, καταστάσεις με διαρροή εγκεφαλονωτιαίου υγρού και ηλικία άνω των 65 ετών.•••

Σ

ύμφωνα με τις προβλέψεις του ΠΟΥ, η αποκατάσταση της αγοράς στα εμβόλια αυτά θα απαιτήσει χρόνο αρκετών μηνών

37

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΕΜΒΟΛΙΑ

ΜΑΡΊΑ ΘΕΟΔΩΡΊΔΟΥ-ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΊΟΥ*

Η σωστή ενημέρωση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη

* Ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, παιδίατροςλοιμωξιολόγος και αντιπρόεδρος της Επιτροπής Εμβολιασμού Κυρία Θεοδωρίδου, με αφορμή και την επιδημία της γρίπης, η συζήτηση έχει επανέλθει στο θέμα της επαρκούς εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, παιδιών και ενηλίκων. Υπάρχουν στοιχεία για τα επίπεδα εμβολιασμών –όχι μόνο για την εποχική γρίπη– και κατά πόσο οι γονείς στη

38

Η αντιπρόεδρος της Επιτροπής Εμβολιασμού μιλάει για την επίδραση της κρίσης στις εμβολιαστικές μας συνήθειες, τη στάση των Ελλήνων απέναντι στον εμβολιασμό, αναφέρεται στις εξελίξεις στην ανάπτυξη νέων εμβολίων και αναδεικνύει τον λόγο της ορθής πληροφόρησης χώρα μας ακολουθούν το εμβολιαστικό πρόγραμμα; Η εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών της χώρας με τα εμβόλια που περιέχονται στο εθνικό χρονοδιάγραμμα των εμβολιασμών είναι ικανοποιητική και συγκρίσιμη με εκείνη άλλων χωρών με προηγμένα συστήματα υγείας (Μελέτες 2012 και 2014, ΕΣΔΥ,

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

39

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΕΜΒΟΛΙΑ

Γ

ια τους ενηλίκους, η εμβολιαστική κάλυψη είναι σαφώς ανεπαρκής

Τ

ο εμβόλιο HPV στη χώρα μας γίνεται σε απαράδεκτα χαμηλό ποσοστό 20-30%

ΚΕΕΛΠΝΟ). Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχουν ορισμένα «κενά» εμβολιασμών σε ομάδες πληθυσμών που προσεγγίζονται δύσκολα, όπως οι Ρομά. Επίσης, η επαρκής κάλυψη δεν αφορά και στο εμβόλιο της γρίπης, που οι συστάσεις για εμβολιασμό των ομάδων παιδιών αυξημένου κινδύνου (χρόνια νοσήματα) δεν εφαρμόζονται. Για τους ενηλίκους, η εμβολιαστική κάλυψη είναι σαφώς ανεπαρκής, ίσως γιατί για δεκαετίες επικρατούσε η άποψη ότι τα εμβόλια δεν είναι απαραίτητα και αφορούν μόνο στα παιδιά. Με τις συστάσεις για τη γρίπη και τον πνευμονιόκοκκο, διαφαίνεται κάποια θετική μεταβολή για τους εμβολιασμούς των ενηλίκων, που απέχει σημαντικά όμως από το να είναι ικανοποιητική. Έχει επηρεάσει η κρίση τις εμβολιαστικές μας συνήθειες; Δηλαδή παρατηρείται μείωση των παιδιών που κάνουν τα απαραίτητα εμβόλια στα χρόνια της οικονομικής κρίσης; Από τη μελέτη του 2014 του ΚΕΕΛΠΝΟ της εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών, φαίνεται ότι η οικονομική κρίση δεν έχει ακόμα επηρεάσει τους εμβολιασμούς. Υπενθυμίζεται όμως ότι τα εμβόλια χορηγούνται δωρεάν και σε ανασφάλιστους. Τι θέση έχουν λάβει τα νεότερα εμβόλια, όπως το εμβόλιο κατά του HPV; Χορηγούνται ή αποφεύγονται; Το εμβόλιο HPV στη χώρα μας γίνεται σε απαράδεκτα χαμηλό ποσοστό 20-30%. Ίσως είναι το εμβόλιο που έχει ιδιαίτερα πληγεί από την παραπληροφόρηση, κυρίως μέσω του Διαδικτύου. Από χώρες όπως η Αυστραλία, που έχει εφαρμοστεί το εμβόλιο σε ποσοστά μεγα-

40

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

λύτερα του 80%, έχουν ήδη προκύψει στοιχεία για την αποτελεσματική πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, αλλά και για τη σημαντική μείωση των «καλοήθων» οξυτενών κονδυλωμάτων. Μεγάλη συζήτηση γίνεται και για το εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου τύπου Β. Ποιοι είναι οι λόγοι που δεν έχει ενταχθεί στο Εθνικό Εμβολιαστικό Πρόγραμμα; Το εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο οροομάδας Β είναι ένα νέο εμβόλιο που κυκλοφορεί στη χώρα μας εγκεκριμένο από τον ΕΟΦ. Η ένταξη για γενικό εμβολιασμό γίνεται με βάση επιδημιολογικά στοιχεία και εφόσον έχουν δοθεί ικανοποιητικές απαντήσεις για όλες τις ιδιότητες ενός εμβολίου, όπως η ασφάλεια, η διάρκεια προστασίας, η επίδραση στην ανοσία της κοινότητας μέσω της μείωσης της διασποράς του μικροβίου κ.ά. Καμία χώρα στην Ευρώπη, εκτός από την Αγγλία, που πρόσφατα ενέταξε το εμβόλιο με μειωμένο δοσολογικό σχήμα στα βρέφη, δεν έχει υιοθετήσει μέχρι σήμερα τον γενικό εμβολιασμό. Όμως, οι γνώσεις αυξάνονται με ταχύ ρυθμό, σχετικά με το εμβόλιο, γεγονός που θα είναι καθοριστικό για την πιθανή ένταξή του στην ΕΕΕ (Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού). Αναμένεται η άφιξη νέων εμβολίων, και αν ναι, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών ενδέχεται να εξετάσει την ένταξή τους στο πρόγραμμα; Οι εξελίξεις της βιοτεχνολογίας είναι ραγδαίες, και τα τελευταία χρόνια έχουν παρασκευαστεί πολλά νέα εμβόλια. Στο προσεχές μέλλον, αναμένονται κυρίως εμβόλια που θα είναι βελτιωμένη μορφή παλαιών

εμβολίων, δηλαδή εμβόλια με ευρύτερη κάλυψη, λόγω των περισσοτέρων αντιγόνων που θα περιέχουν, π.χ. 9δύναμο εμβόλιο για τον HPV, 20δύναμο εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο. Η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών εξετάζει πάντα όλες τις παραμέτρους που αφορούν την ένταξη ενός εμβολίου, όπως βάσει των επιδημιολογικών στοιχείων τη συχνότητα και βαρύτητα της νόσου. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η εφαρμογή γενικού εμβολιασμού προϋποθέτει το εμβόλιο να πληροί όλες τις προϋποθέσεις ασφάλειας, ανοσογονικότητας, διάρκειας προστασίας, επίδρασης στην ανοσία της κοινότητας και οφέλους σε σχέση με πιθανό κίνδυνο. Πρόσφατα, υπήρξε ένα πρόβλημα έλλειψης φυματίνης. Υπάρχουν γενικά ελλείψεις εμβολίων και πώς αντιμετωπίζονται; Ναι, τον τελευταίο χρόνο υπάρχουν ελλείψεις εμβολίων, κυρίως αυτών που περιέχουν το αντιγόνο του κοκκύτη. Η έλλειψη αφορά σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και προέκυψε από την εκτεταμένη εφαρμογή των εμβολίων που περιέχουν το αντιγόνο του κοκκύτη, π.χ. 4δύναμα, 5δύναμα και σε άλλες πλην των παιδιών ομάδες ηλικιών, π.χ. εφήβους, εγκύους, ενήλικες αλλά και από τον εμβολιασμό πληθυσμών σε χώρες που σημειώθηκαν επιδημικές εξάρσεις του κοκκύτη. Οι ελλείψεις θα απαιτήσουν μήνες για να αποκατασταθούν, αφού η παρασκευή των εμβολίων είναι μια εξαιρετικά χρονοβόρος διαδικασία. Η έλλειψη φυματίνης που σημειώθηκε και στη χώρα μας σταδιακά αντιμετωπίζεται με τη διάθεση εντός των ημερών από το Ινστιτούτο Παστέρ μιας σημαντικής πο-

σότητας για την κάλυψη των αναγκών κυρίως των νοσοκομείων. Αλήθεια, ποια είναι η απάντηση της επιστημονικής κοινότητας στο αντιεμβολιαστικό κίνημα και στην άρνηση πολλών Ελλήνων να εμβολιαστούν; Τα εμβόλια κρύβουν κινδύνους; Κάθε γιατρός, ιδιαίτερα ο παιδίατρος, με τη σχέση εμπιστοσύνης που δημιουργεί με τους γονείς, φροντίζει να ενημερώνει για την προσφορά των εμβολίων και να συζητά για την παραπληροφόρηση σχετικά με αυτά. Ευτυχώς, λίγοι γονείς έχουν αναπτύξει σταθερή άρνηση στους εμβολιασμούς. Το σύνηθες είναι οι «αμφισβητίες» σταδιακά να αποδέχονται τα εμβόλια, κατανοώντας το όφελος για την υγεία των παιδιών τους. Η απόρριψη των γονέων που αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, χωρίς προσπάθεια από τον γιατρό να μεταπεισθούν, λειτουργεί τελικά εις βάρος του παιδιού. Θα πρέπει να αναφέρεται όμως πάντα ότι κανένα εμβόλιο δεν είναι 100% ασφαλές. Όμως, η πιθανή ανεπιθύμητη ενέργεια είναι σπάνια, σε σχέση με τον κίνδυνο νόσησης του παιδιού από τη λοίμωξη που προλαμβάνεται με το εμβόλιο.

Ο

ι εξελίξεις της βιοτεχνολογίας είναι ραγδαίες και τα τελευταία χρόνια έχουν παρασκευαστεί πολλά νέα εμβόλια

Ποιες, πιστεύετε, πρέπει να είναι οι κινήσεις της Πολιτείας για να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες για την ανάπτυξη εμβολιαστικής συνείδησης; Η σωστή ενημέρωση, που στηρίζεται σε τεκμηριωμένες επιστημονικά γνώσεις, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη εμπιστοσύνης στα εμβόλια. Σημαντικό είναι επίσης τα συνιστώμενα εμβόλια να συνεχίζουν να παρέχονται δωρεάν και οι υπεύθυνες υπηρεσίες να έχουν άρτια οργάνωση.•••

41

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Τα σημαντικά επιτεύγματα του εμβολιασμού, η εξάλειψη και ο περιορισμός ασθενειών και οι ζωές που σώθηκαν

Η διαχρονική προσφορά των εμβολίων της Ιοκάστης Αλειφεροπούλου

Πολύτιμα για την υγεία του συνόλου του πληθυσμού, τα εμβόλια βελτίωσαν την υγεία παιδιών και ενηλίκων σε παγκόσμιο επίπεδο

Ο

εμβολιασμός αποτελεί μία από τις πιο αποτελεσματικές και αποδοτικές παρεμβάσεις δημόσιας υγείας, καθώς προλαμβάνει ετησίως περίπου 2-3 εκατομμύρια θανάτους. Από τη βρεφική ηλικία ώς και την ενήλικη ζωή, ο εμβολιασμός προστατεύει από νοσήματα όπως διφθερίτιδα, τέτανο, κοκκύτη, ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα, ανεμευλογιά, μηνιγγιτιδοκοκκικές και πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις, πολιομυελίτιδα, γαστρεντερίτιδα από ροταϊό, ηπατίτιδα Α και Β, λοιμώξεις από HPV και γρίπη. Χωρίς εμβόλια, η παγκόσμια εξάλειψη της ευλογιάς, της πολιομυελίτιδας και της ιλαράς από πολλές περιοχές του κόσμου θα ήταν αδύνατη. Μάλιστα, πριν από την εφαρμογή του υποχρεωτικού παιδικού εμβολιασμού, τα μεταδιδόμενα νοσήματα αποτελούσαν την κύρια αιτία θανάτου κατά

42

την παιδική ηλικία σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ σήμερα νέα, βελτιωμένα εμβόλια είναι διαθέσιμα για να προστατεύσουν εκτός από τα παιδιά, τους εφήβους και τους ενήλικες. Η εφαρμογή στρατηγικών εμβολιασμού τα προηγούμενα 30 έτη οδήγησε σε σημαντικά επιτεύγματα: Η ευρωπαϊκή ήπειρος

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

43

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο

εμβολιασμός προλαμβάνει ετησίως περίπου 2-3 εκατομμύρια θανάτους

44

ΕΜΒΟΛΙΑ ανακηρύχθηκε το 2002 «ελεύθερη πολιομυελίτιδας». Στη χώρα μας, δεν έχει εμφανιστεί κρούσμα πολιομυελίτιδας οφειλόμενο σε άγριο ιό από το 1997, ενώ από το 2002 η Ελλάδα ανακηρύχθηκε «ελεύθερη πολιομυελίτιδας» μαζί με την ευρωπαϊκή ζώνη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Αυτό οφείλεται στην εφαρμογή ενισχυμένης επιδημιολογικής και περιβαλλοντικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας (μέσω της επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης), καθώς και στην ευρεία εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμού. Ένας άλλος στόχος για την ευρωπαϊκή ήπειρο ήταν η εξάλειψη της ιλαράς και της ερυθράς ώς το 2015. Για να επι-

ενώ ελάχιστα σποραδικά κρούσματα δηλώθηκαν στο ΚΕΕΛΠΝΟ το 2012.

τευχθεί αυτό ήταν απαραίτητο η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού να φθάσει στο 95%. Την περασμένη δεκαετία, τα κρούσματα ιλαράς μειώθηκαν πάνω από 90%, γεγονός που δείχνει πόσο αποτελεσματικές μπορεί να είναι οι στρατηγικές εμβολιασμού. Εντούτοις, το 2010 και το 2011 καταγράφηκε αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς στην Ευρώπη, με περισσότερα από 30.000 κρούσματα ανά έτος. Το 2012, τα κρούσματα μειώθηκαν σε 8.000, ενώ το 2013 τα κρούσματα ιλαράς στην Ευρώπη άγγιξαν τις 31.685, καταγράφοντας αύξηση 348% από το 2007! Στη χώρα μας, η τελευταία επιδημία ιλαράς καταγράφηκε το 2010 και το 2011,

ιατρικής επιστήμης, για την προστασία των ανθρώπων όλων των ηλικιών, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κάθε χρόνο αφιερώνει την τελευταία εβδομάδα του Απριλίου στα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Πέρσι, η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Εμβολιασμών, συνέπεσε με την Παγκόσμια Εκστρατεία Εμβολιασμών (World Immunization Week) που πραγματοποίησε ο ΠΟΥ με κύριο σύνθημα «Ας μειώσουμε το εμβολιαστικό κενό-Εμβολιασμός για όλους», εστιάζοντας στην ανάγκη ανανέωσης της δέσμευσης σε πολιτικό, επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο έναντι των εμβολιασμών. Στόχος της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Εμβολιασμού ήταν η ενημέρωση του κόσμου για την πρόοδο που έχει ε-

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Εμβολιασμών 2015 Το κόστος των επιδημιών που εμφανίστηκαν πρόσφατα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε οικονομικούς πόρους, είναι εξαιρετικά υψηλό, αναδεικνύοντας την ευθύνη που έχουν όλες οι χώρες να ελέγξουν τα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Θέλοντας να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινότητα σχετικά με τη σπουδαιότητα του εμβολιασμού ως μίας από τις αποτελεσματικότερες προληπτικές παρεμβάσεις της

πιτευχθεί μέχρι στιγμής στην εξάλειψη της ιλαράς και της ερυθράς, η διατήρηση της ευρωπαϊκής ηπείρου «ελεύθερης από πολιομυελίτιδα», καθώς και η ανάληψη των απαιτούμενων άμεσων δράσεων για την αντιμετώπιση των βασικών παραγόντων που επηρεάζουν τις αποφάσεις για τον εμβολιασμό, όπως ο εφησυχασμός, η έλλειψη εμπιστοσύνης και η δυσχερής πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Στο πλαίσιο αυτό, οι πολίτες ενθαρρύνθηκαν να συμβουλευθούν τον γιατρό τους σχετικά με τα διαθέσιμα εμβόλια, να ελέγξουν την εμβολιαστική κατάσταση στη χώρα τους, αλλά και πριν ταξιδέψουν, σύμφωνα πάντα με τις συστάσεις των αρμόδιων φορέων και των ειδικών, να εμβολιαστούν με τα απαιτούμενα εμβόλια.

πληροφορεί για τους εμβολιασμούς και τα εμβόλια. Με τον τρόπο αυτό, «φουντώνει» η παραπληροφόρηση και μειώνεται η εμβολιαστική κάλυψη. Φυσικά, απέχουμε πολύ από τους πραγματικά σύγχρονους τρόπους καταγραφής και ενημέρωσης για τους εμβολιασμούς που εφαρμόζουν άλλες ανεπτυγμένες χώρες, οι οποίες έχουν κατασκευάσει ηλεκτρονικές βάσεις καταγραφής των εμβολίων. Αξιοποιώντας τις πληροφορίες που αντλούν από αυτές, όχι μόνο παρέχουν ενημέρωση και δίνουν πληροφορίες για την ασφάλεια και τις παρενέργειες των εμβολίων, αλλά παράλληλα υπενθυμίζουν στους πολίτες (παιδιά και ενήλικες) τους απαραίτητους εμβολιασμούς μέσω ειδικών εφαρμογών

Χ

ωρίς εμβόλια, η παγκόσμια εξάλειψη της ευλογιάς, της πολιομυελίτιδας και της ιλαράς από πολλές περιοχές του κόσμου θα ήταν αδύνατη

Προώθηση και υποστήριξη του εμβολιαστικού προγράμματος Δυστυχώς, στη χώρα μας, υπάρχει έλλειμμα πληροφόρησης από τους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας για την αναγκαιότητα, την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και τις παρενέργειες των εμβολίων προς το γενικό πληθυσμό. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ιστοσελίδα ή σελίδα στο Facebook, κανάλι στο YouTube, σποτ στην τηλεόραση, στον Τύπο κ.λπ. του Υπουργείου Υγείας που να στηρίζει τη σημασία των εμβολίων, να λειτουργεί υπενθυμιστικά και να

απευθείας στο κινητό, στο tablet, στο PC. Την ανάγκη δημιουργίας ηλεκτρονικής βάσης καταγραφής των εμβολίων έχει θέσει σε όλους τους υπουργούς Υγείας η Ένωση Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής, αλλά χωρίς να πάρει μέχρι σήμερα απάντηση. Το ίδιο συνέβη και τον Ιούλιο του 2015 όταν πρότεινε στον ΕΟΦ να υιοθετηθεί και στη χώρα μας –κατά την πρακτική άλλων χωρών– κίτρινη κάρτα παρενεργειών μόνο για τα εμβόλια. Την κάρτα αυτή θα την έδιναν στους γονείς να τη συμπληρώσουν στην περίπτωση που παρατηρούσαν κάποια παρενέργεια μετά από τον εμβολιασμό, και στη συνέχεια οι παιδίατροι θα την έστελναν πίσω στον ΕΟΦ.•••

Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών

Την τελευταία πενταετία, υπήρξε έγκριση και ευρεία διάθεση νέων, πολυδύναμων εμβολίων, τα οποία παρέχουν ταυτοχρόνως προστασία έναντι πολλών νοσημάτων (π.χ. διφθερίτιδα, τέτανο, κοκκύτη, πολιομυελίτιδα, αιμόφιλο ινφλουέντσας και ηπατίτιδα Β ή ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά και ανεμευλογιά). Τα εμβόλια αυτά έχουν την ίδια αποτελεσματικότητα με τα παλαιότερα σχήματα και ανάλογες ανεπιθύμητες ενέργειες. Στόχος τους είναι να βελτιωθεί η συμμόρφωση στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού. Μια άλλη, σημαντική εξέλιξη είναι η νέα γενιά συζευγμένων εμβολίων, με κύριους εκπροσώπους το 4δύναμο μηνιγγιτιδοκοκκικό και το 13δύναμο του πνευμονιόκοκκου, ενώ τα εμβόλια για τον HPV και τον ροταϊό (είναι ένας ιός που προκαλεί οξεία γαστρεντερίτιδα) αποτελούν προϊόντα γενετικού ανασυνδυασμού.

45

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Η δαπάνη των εμβολίων αναλογεί σε περίπου 0,5% ή λιγότερο των συνολικών προϋπολογισμών υγείας των κρατών-μελών της ΕΕ

ΕΜΒΌΛΙΑ

Πολλαπλά Οφέλη

Πηγή: Vaccineseurope.eu

Τα πολλαπλά οφέλη, θεραπευτικά και δημοσιονομικά, από την αποτελεσματική χρήση των εμβολίων εξηγούνται σε ένα infographic

Τ

α νούμερα, συχνά, μιλούν από μόνα τους. Στην περίπτωση των εμβολίων όμως, τα δεδομένα γέρνουν σαφώς τη ζυγαριά υπέρ της χρήσης τους, από όποια οπτική και να εξεταστούν, όπως θα παρατηρήσετε και στις επόμενες σελίδες.

Συμβολή στη δημόσια υγεία Στη Βρετανία, στην οποία το 70% των 12χρονων κοριτσιών έχουν εμβολιαστεί για τον HPV, εκτιμάται ότι τα προβλεπόμενα περιστατικά καρκίνων που προκαλούνται από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων θα μειωθούν κατά 86%, συγκριτικά με τον προληπτικό έλεγχο. Ο εμβολιασμός για τη γρίπη μειώνει κατά 28% θανάτους διαβητικών ασθενών, 50% περιστατικά εμφραγμάτων, 24% τον κίνδυνο εγκεφαλικού μετά από αναπνευστικές παθήσεις. Η αντιμικροβιακή αντίσταση κοστίζει στην Ευρώπη κάθε χρόνο 1,5 δισ. ευρώ, ενώ η

46

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

χρήση του πνευμονιοκοκκικού εμβολίου στη Γαλλία μείωσε τη χρήση αντιβιοτικών από 48% σε 29,7%.

Συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη Στην Ιταλία, στα 18 χρόνια χρήσης του εμβολίου για την ηπατίτιδα Β εξοικονομήθηκαν 580 εκατ. ευρώ και ο επιπολασμός μειώθηκε κατά 99%. Η εισαγωγή ενός προγράμματος εμβολιασμού κατά του ροταϊού μπορεί να επιστρέψει μεταξύ 58% και 96% της δαπάνης εμβολιασμού μέσα σε 4 χρόνια. Για κάθε 1 ευρώ που επενδύεται στον εμβολιασμό ενηλίκων άνω των 50 ετών θα επιστραφούν 4 ευρώ στα κυβερνητικά ταμεία.

Συμβολή στην κοινωνική και υγειονομική ισότητα Στη Βρετανία, το πρόγραμμα εμβολιασμού κατά του κοκκύτη σε εγκύους οδήγησε σε μείωση κατά 79% των θανάτων των βρεφών μεταξύ του 2012 και του 2013.•••

ΣΥΜΒΟΛΗ

σ τ η ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ

ΜΕΙΩΝΟΝΤΑΣ ΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ

Τα προγράμματα εμβολιασμών είχαν μια σημαντική επίδραση στη μείωση της θνησιμότητας και της νοσηρότητας, καθ' όλη τη διάρκεια του ανθρώπινου βίου, από διάφορες μεταδοτικές ασθένειες, σώζοντας 2 με 3 εκατομμύρια ζωές διεθνώς, κάθε χρόνο. Τα αποτελεσματικά εμβολιαστικά προγράμματα ελαττώνουν την πίεση στα συστήματα υγείας και στους προϋπολογισμούς. Αυτό, με τη σειρά του, επιτρέπει την αποδέσμευση πόρων για άλλους τομείς του συστήματος υγείας όπως και για επενδύσεις στην ιατρική τεχνολογία.

3

1

29 005

smallpox

1988

70% vaccination uptake*

0 2014

-86%

eradicated

projected cases in

polio

2

350 000

related cervical cancers**

359 1988

* in 12yo girls ** when compared to screening

2014

nearly eradicated

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΑΣ ΧΡΟΝΙΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Διάφορα εμβόλια έχουν κομβικό ρόλο στην προστασία ασθενών με υποκείμενες χρόνιες παθήσεις. Τέτοια εμβόλια συνεισφέρουν στη μείωση του φορτίου των επιπλοκών σε αυτές τις ομάδες ασθενών, βοηθώντας παράλληλα την αντιμετώπιση ζητημάτων πολυφαρμακίας.

ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΡΙΠΗ ΜΕΙΩΝΕΙ ΚΑΤΑ:

-28%

-50%

death indiabeticpatients

heart attack occurence

4

-24%

the risk of stroke after respiratory diseases

Σε ασθενείς με υποκείμενες χρόνιες παθήσεις (διαβήτης, άσθμα, ΧΑΠ, καρδιαγγειακές παθήσεις, νεφρικές ή ηπατικές παθήσεις κ.λπ.)

ΛΟΓΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΩΝ Τα εμβόλια μπορούν, επίσης, δυνητικά να συνεισφέρουν στην παγκόσμια μάχη κατά της μικροβιακής αντίστασης, βοηθώντας να μειωθεί η χρήση των αντιβιοτικών. Τα εμβόλια μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη της ανάπτυξης ανθεκτικών βακτηρίων.

the use of

pneumococcal

each year

€1.5

vaccine in the antimicrobial

stewardship programme

billion loss

attributed to antimicrobial resistance

5

the antibiotic use from

48%

29.7% 6

47

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΕΜΒΟΛΙΑ

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΣΥΜΒΟΛΗ

σ τ η νΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Η ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΟΔΗΓΕΙ ΣΕ ΚΑΘΑΡΗ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ

Ο εμβολιασμός είναι, επίσης, μία από τις πιο οικονομικά αποδοτικές διαθέσιμες παρεμβάσεις για τη δημόσια υγεία. Επιτυγχάνει μεγαλύτερο κέρδος για τον πολίτη, το σύστημα υγείας, σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.

1995

18 years

7

€580

2013

of universal

million in net savings

hepatitis b

vaccine

prevalence rate dropped by 99% studies have shown:

introducing a

rotavirus vaccination programme

of the outlay costs

8

of vaccination

&

could pay back between

within the first

58% 96%

4

years of the programme

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Ένας πληθυσμός που είναι υγιής σε όλα τα στάδια της ζωής αποτελεί έναν από τους κύριους τροφοδότες μιας οικονομικά ακμάζουσας κοινωνίας: Τα υγιή παιδιά μπορούν να επιτύχουν καλύτερες εκπαιδευτικές επιδόσεις Οι υγιείς ενήλικες παραμένουν παραγωγικοί και προσφέρουν πλήρως στην οικονομική ανάπτυξη Οι υγιείς ηλικιωμένοι συνεχίζουν να είναι δραστήριοι και ανεξάρτητα μέλη της κοινωνίας

Έτσι, προλαμβάνεται η υπερκατανάλωση ιατροφαρμακευτικών πόρων, λόγω ασθενειών που μπορούν να προληφθούν χάρη στα εμβόλια.

influenza

vaccination

saves per season

direct costs

indirect costs

€ 131 million* € 22 million*

saved with around 1.6m flu cases &45,000 hospitalisation avoided

saved with

701,000 gp visits

€ 96 million*

avoided

saved by avoiding 715,000 lost days of work and productivity

= € 250m saved + 25,000 lives spared/per year

9

*on average, with currently observed vaccination rates, despite these being below the 75% EU vaccination target.

ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΌ ΚΈΡΔΟΣ Η επένδυση στον εμβολιασμό μπορεί επίσης να μεταφραστεί σε σημαντικά κέρδη για τις κυβερνήσεις. Αυτό αποδίδεται στις μειωμένες δημόσιες δαπάνες (π.χ. μεταφορές κοινωνικής ασφάλισης) και στα αυξημένα φορολογικά έσοδα από υγιή άτομα σε προσοδοφόρα απασχόληση.

48

ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΌΣ ΕΝΗΛΊΚΩΝ:

10

€1

50 +

investment

€4

of future economic revenue for government

applied to: seasonal influenza

pertussis

invasive pneumococcal disease

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

herpes zoster diphtheria tetanus pneumonia

ΣΥΜΒΟΛΗ στηνΚΟΙΝΩΝΙΚΗ & ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΙΣΟΤΙΜΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΘ' ΟΛΗ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Τα αποτελεσματικά προγράμματα εμβολιασμού μπορούν να προσφέρουν ισότιμες ευκαιρίες σε μια μακρά και υγιέστερη ζωή ανεξάρτητα από το φύλο, την ηλικία και την κοινωνική ομάδα. Αντιμετωπίζοντας τις αλλαγές στη δημογραφική δομή των πληθυσμών της ΕΕ, απαιτείται μια μετατόπιση των εθνικών εμβολιαστικών προγραμμάτων, για να αντικατοπτρίζουν μια διά βίου προσέγγιση στον εμβολιασμό. Επίσης, μια και οι ασθένειες δεν έχουν σύνορα, όλοι οι πολίτες πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση σε εμβόλια και εμβολιαστικά προγράμματα, χωρίς γεωγραφικές διακρίσεις.

ΑΝΟΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΕΛΗΣ Η υψηλή εμβολιαστική κάλυψη μπορεί να οδηγήσει σε “ανοσία της αγέλης” (γνωστή και ως ανοσία της κοινότητας), προστατεύοντας έτσι τις κοινότητες από τους κινδύνους της διάδοσης νόσων. Η ανοσία της αγέλης μπορεί έμμεσα να προστατεύσει άτομα με ελλιπή πρόσβαση στην περίθαλψη ή σε εμβολιαστικά προγράμματα, όπως και εκείνους που δεν μπορούν να αντιληφθούν τα οφέλη του εμβολιασμού (π.χ. νεογνά, ανοσοκατεσταλμένοι, με ανοσογήρανση).

11 not vaccinated &healthy vaccinated &healthy not vaccinated, sick & contagious

0% vaccine coverage 50% vaccine coverage 80% vaccine coverage

a maternal

pertusis

vaccinationprogramme

2012 2013

-79% infant deaths

12

Η ΚΑΛΥΨΗ ΕΧΕΙ ΣΗΜΑΣΙΑ Μόνο χάρη στην αποτελεσματική εφαρμογή εμβολιαστικών προγραμμάτων μπορούν τα εμβόλια να ξεδιπλώσουν το σύνολο των δυνατοτήτων τους. Η επιτυχία του κατάλληλου επιπέδου κάλυψης είναι, κατ’ επέκταση, υψίστης σημασίας για τη διασφάλιση ενός σωστού επιπέδου προστασίας του συνόλου του πληθυσμού.

vaccination coverage rates

13

measles cases

measles cases

365 1,357

BETWEEN 1 JANUARY AND 31 JULY 2015

SINCE THE DECLARATION OF THE OUTBREAK IN OCTOBER 2014

49

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Η αμφισβήτηση των εμβολίων • Επιστήμη και έγκυρη πληροφόρηση "εξουδετερώνουν" τον φόβο

Οι κίνδυνοι από το αντιεμβολιαστικό κίνημα της Ιοκάστης Αλειφεροπούλου

Η

πρόληψη της νοσηρότητας και της θνητότητας από τα λοιμώδη νοσήματα με τους εμβολιασμούς αποτελεί το σπουδαιότερο επίτευγμα του 20ού αιώνα. Η εφαρμογή των εμβολιασμών ως βασική προτεραιότητα για τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας είναι καθολικά αποδεκτή, έχοντας αποδεδειγμένα υψηλή σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας. Επιπροσθέτως, σε μια εποχή ανταγωνιστικών προτεραιοτήτων σε ό,τι αφορά την υγεία, η ενίσχυση των προγραμμάτων εμβολιασμού αποτελεί μέτρο ζωτικής σημασίας για τη θωράκιση της ευρωπαϊκής ηπείρου από την επανεμφάνιση λοιμωδών νοσημάτων υψηλής μεταδοτικότητας, που προκαλούν αναπηρίες

50

Παρόλο που οι εμβολιασμοί αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο μία από τις λίγες ιατρικές παρεμβάσεις με σημαντικό όφελος για το σύνολο του πληθυσμού, υπάρχουν ενδείξεις συνεχώς αυξανόμενων «κινήσεων» κατά των εμβολίων

και θανάτους δημιουργώντας «τροχοπέδη» στα συστήματα υγείας. Παρόλο που οι εμβολιασμοί –κατά γενική παραδοχή– αποτελούν σε παγκόσμιο επίπεδο μία από τις λίγες ιατρικές παρεμβάσεις των οποίων το όφελος είναι σημαντικό για άτομα όλων των ηλικιών, υπάρχουν ενδείξεις συνεχώς αυξανόμενων «κινήσεων» κατά των εμβολίων (anti-vaccine movement) στη Δυτική Ευρώπη, την Αμερική, την Ιαπωνία αλλά και σε άλλες χώρες. Σήμερα, εκτιμάται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο Ευρωπαίοι αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, «κωφεύοντας» στις οδηγίες των κυβερνήσεων και στα προγράμματα εθνικού εμβολιασμού. Στην Ελλάδα τα περιστατικά άρνησης των

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

βασικών εμβολιασμών παραμένουν περιορισμένα. Οι παιδίατροι, ωστόσο, έχοντας σε υψηλό ποσοστό τη φροντίδα των εμβολιασμών παιδιών και εφήβων, διαπιστώνουν τη βαθμιαία δημιουργία αρνητικού κλίματος.

Πού οφείλεται η αμφισβήτηση των εμβολίων Τα αίτια που οδηγούν στην αμφισβήτηση των εμβολίων, επηρεάζοντας την εφαρμογή τους, είναι πολλά. Ας δούμε τα πιο σημαντικά: Τα λοιμώδη νοσήματα που προλαμβάνονται με τα εμβόλια δεν υπάρχουν πλέον στην κοινότητα. Έτσι, οι νέοι γονείς αγνοούν τις βλαπτικές επιπτώσεις της νόσου και εστιάζουν τον φόβο τους στις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων. Η αύξηση του αριθμού των εμβολίων: Πολλοί θεωρούν ότι ορισμένα είναι περιττά ή ότι υπάρχει εμπορική σκοπιμότητα. Η αύξηση του αριθμού των εμβολίων που εφαρμόζεται με συστάσεις ή και νόμους του κράτους, καθώς η επιβολή δημιουργεί δυσπιστία. Στην Αυστραλία, λόγου χάριν, από φέτος τον Ιανουάριο όσοι γονείς αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους θα εξαιρούνται από τα επιδόματα πρόνοιας για παιδιά και οικογένειες. Ο «καταναλωτής» (γονείς παιδιών, ενήλικες) έχει γνώσεις για θέματα υγείας και θέλει να είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις που αφορούν το παιδί ή τον ίδιο (ο ιατρικός πατερναλισμός έχει εκλείψει). Η παραπληροφόρηση με τη νέα τεχνολογία διαδίδεται με «αστραπιαία» ταχύτητα (τα δυσάρεστα νέα ελκύουν πάντα περισσότερο από τα ευχάριστα).

Τα μέσα ευρείας ενημέρωσης, το Διαδίκτυο και οι οργανωμένες κινήσεις ατόμων κατά των εμβολίων, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Είναι χαρακτηριστικό το ότι υπάρχουν πάνω από 300 ιστότοποι με θέματα κατά των εμβολίων, στους οποίους υποστηρίζονται διάφορες απόψεις, όπως ότι τα εμβόλια προκαλούν ιδιοπαθείς νόσους, καταστρέφουν την ανοσία, το κίνητρό τους είναι μόνο το κέρδος, οι ανεπιθύμητες ενέργειες που προκαλούν δεν καταγράφονται, ενώ παρέχονται μέχρι και νομικές συμβουλές για την αποφυγή των εμβολιασμών. Οι συνέπειες που έχει η άρνηση της εμβολιαστικής κάλυψης είναι καταστροφικές. Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1970 οι αντιεμβολιαστικές ομάδες και τα media επηρέασαν αρνητικά για τον εμβολιασμό με το ολοκυτταρικό εμβόλιο του κοκκύτη, που ενοχοποιήθηκε για σοβαρές βλάβες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Το αποτέλεσμα ήταν να σταματήσει ο εμβολιασμός στη Βρετανία, τη Σουηδία, την Ιαπωνία, τη Ρωσία και αλλού, με συνέπεια να δεκαπλασιαστούν έως και να εκατονταπλασιαστούν τα κρούσματα κοκκύτη σε αυτές τις χώρες, σε σχέση με όσες διατήρησαν υψηλό το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης.

Η επανεμφάνιση της ιλαράς στις ΗΠΑ Ένα άλλο παράδειγμα αφορά στη διακοπή του εμβολιασμού έναντι της ιλαράς, της παρωτίτιδας και της ερυθράς (MMR) το 1998, εξαιτίας πιθανής συσχέτισης του εμβολίου με αυτισμό και φλεγμονώδη νόσο του εντέρου. Υπαίτια είναι έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Lancet από τον Βρετα-

51

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

Π

άνω από ένα εκατομμύριο Ευρωπαίοι αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους

Έ

να στα πέντε παιδιά παγκοσμίως δεν κάνει καν τον βασικό εμβολιασμό

52

νό γαστρεντερολόγο Άντριου Γουέικφιλντ, ο οποίος προσπάθησε, χρησιμοποιώντας παραποιημένα δεδομένα, να συνδέσει το τριπλό εμβόλιο ιλαράς/παρωτίτιδας/ερυθράς με τον αυτισμό. Τα ευρήματα του Γουέικφιλντ, ο οποίος έχασε λόγω του σκανδάλου την ιατρική του άδεια, δεν επιβεβαιώθηκαν ποτέ και το Lancet απέσυρε οριστικά τη δημοσίευση. Ο φόβος για τος MMR, ωστόσο, εξακολουθεί να μειώνει την εφαρμογή του εμβολίου παρά την έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης. Το αντιεμβολιαστικό κίνημα ήρθε ξανά στο προσκήνιο στις αρχές του 2015, όταν ένας και μόνο ανεμβολίαστος επισκέπτης της Ντίσνεϊλαντ προκάλεσε ξέσπασμα ιλαράς στις ΗΠΑ. Είναι ενδεικτικό ότι μόνο εκείνον τον μήνα καταγράφηκαν 102 περιστατικά λοίμωξης από τον ιό της ιλαράς σε 14 διαφορετικές πολιτείες των ΗΠΑ, τα περισσότερα από τα οποία εντάσσονται στην εκτενή επιδημία που ξεκίνησε από την Καλιφόρνια. Σε επίπεδο έτους, αντίστοιχα, έγινε αναφορά για 664 περιστατικά σε 27 πολιτείες. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων ιλαράς που καταγράφεται στις ΗΠΑ από το 2000, χρονιά που ανακοινώθηκε πως η νόσος είχε εξαλειφθεί, καθώς δεν παρατηρήθηκε ενδημική μετάδοσή της κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου έτους. Τα κρούσματα αυτά προφανώς θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί αν είχαν εφαρμοστεί οι προγραμματισμένοι και απαραίτητοι εμβολιασμοί. Το προαναφερόμενο ξέσπασμα ενδέχεται μάλιστα να βρίσκεται πίσω και από τον θάνατο από ιλαρά μιας γυναίκας με εκτεθειμένο ανοσοποιητικό στην Ουάσιγκτον, τον πρώτο θάνατο από τη νόσο αυτή εδώ και περισσότερα από δέκα χρόνια στις ΗΠΑ.

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Όταν η επιστήμη και η έγκυρη πληροφόρηση "εξουδετερώνουν" τον φόβο Η θεωρία για τη σχέση εμβολίων και αυτισμού, πάντως, καταρρίφθηκε για ακόμη μία φορά πρόσφατα, από έγκυρα επιστημονικά δεδομένα. Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επίσημο περιοδικό της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης, Journal of the American Medical Association (JAMA), καταδεικνύει ότι δεν υπάρχει καμία συσχέτιση μεταξύ των εμβολίων –και συγκεκριμένα του εμβολίου που προστατεύει από ιλαρά/παρωτίτιδα/ερυθρά (MMR)– και του κινδύνου εκδήλωσης αυτισμού. Η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων υποστηρίζεται από τη μεγάλη έκταση της μελέτης, καθώς και από το γεγονός ότι τα στοιχεία που μελετήθηκαν είχαν συγκεντρωθεί στο πλαίσιο της δημιουργίας μιας εκτενούς βάσης ιατρικών δεδομένων, και όχι αποκλειστικά και μόνο για να μελετηθεί η σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού. Τόσο το ξέσπασμα ιλαράς στις αρχές του 2015 όσο και η πληρέστερη πληροφόρηση για τα εμβόλια που προωθήθηκε, λόγω αυτού του γεγονότος, είχαν τελικά θετικό αντίκτυπο στη στάση των γονέων στις ΗΠΑ απέναντι στα εμβόλια, όπως καταδεικνύει πρόσφατη δημοσκόπηση του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Time. Επιλέγοντας ένα τυχαίο δείγμα 1.416 ατόμων που είχαν τουλάχιστον ένα παιδί 17 ετών και κάτω, οι ερευνητές έθεσαν μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με τα πιθανά οφέλη των εμβολίων, τους κινδύνους που λέγεται πως σχετίζονται με τους εμβολιασμούς αλλά και την ισχύουσα νομοθεσία σχετικά με τα εμβόλια. Ό-

πως αποδείχθηκε, το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων ήταν επαρκώς ενημερωμένο και σύμφωνο με την κοινή παραδοχή που αφορά στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων.

Καταποντισμένα τα ποσοστά του αντιγριπικού εμβολιασμού στην Ελλάδα Η αρνητική εμπειρία με το εμβόλιο κατά της νέας γρίπης το 2010 εξακολουθεί να επηρεάζει αρνητικά τον αντιγριπικό εμβολιασμό στη χώρα μας, ο οποίος περιλαμβάνει άλλωστε το στέλεχος Α (Η1Ν1), που είχε προκαλέσει την παγκόσμια επιδημία το 2009. Τότε, η μεγάλη ζήτηση που είχε δημιουργηθεί απότομα για τάχιστη παραγωγή αντιγριπικού εμβολίου είχε προκαλέσει μια τεράστια συζήτηση αναφορικά με την ασφάλειά του (σύνδρομο Guillain-Barre), την αναγκαιότητα εμβολιασμού (άρνηση επαγγελματιών υγείας), καθώς και την εμπορική εκμετάλλευση με αφορμή τον γενικευμένο πανικό λόγω πανδημίας. Πέντε χρόνια μετά, και παρά την προσθήκη των εγκύων και των παχύσαρκων στις ομάδες υψηλού κινδύνου από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, η εμβολιαστική κάλυψη των πληθυσμών αυτών παραμένει χαμηλή, με ό,τι συνεπάγεται αυτό σε εισαγωγές στα νοσοκομεία, σε μονάδες εντατικής νοσηλείας και σε αυξημένους σε σχέση με το παρελθόν θανάτους παιδιών και ενηλίκων για το τρέχον διάστημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα μέσα Φεβρουαρίου 2016, κι ενώ η εποχική γρίπη βρίσκεται σε έξαρση, μετράμε ήδη κοντά στους 50 θανάτους. Η «ρίζα» του προβλήματος –σύμφωνα με τους ειδικούς– εντοπίζεται στα «καταποντισμένα» ποσοστά εμβολιασμού κατά της γρίπης, εν μέρει και λόγω της απουσίας καμπάνιας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού. Με βάση τα επίσημα στοιχεία, μόλις 15% του γενικού πληθυσμού έχει εμβολιαστεί, μεταξύ των οποίων και άτομα που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, ενώ στους επαγγελματίες υγείας το ποσοστό εμβολιασμού δεν ξεπερνάει το 10-11%, καθιστώντας τις δομές υγείας «αφύλακτες» από τον ιό.

ΠΟΥ:

Διογκούμενο πρόβλημα υγείας η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια Την ανησυχία του απέναντι στο φαινόμενο που ο ίδιος αποκαλεί «διστακτικότητα α-

πέναντι στα εμβόλια» (vaccine hesitancy) εξέφρασε πρόσφατα με νέα ανακοίνωση που εξέδωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του Οργανισμού, ένα στα πέντε παιδιά παγκοσμίως δεν κάνει καν τον βασικό εμβολιασμό, ενώ ενάμισι εκατομμύριο παιδιά χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από ασθένειες που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί χάρη στα εμβόλια. «Οι αμφιβολίες σχετικά με την ασφάλεια των εμβολίων, οι προκαταλήψεις που βασίζονται σε μύθους και παρανοήσεις, η ανεπαρκής πληροφόρηση και η δυσπιστία απέναντι στους επαγγελματίες υγείας είναι μερικοί από τους παράγοντες που θέτουν τις βάσεις για να καλλιεργηθεί και να εξαπλωθεί η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια» αναφέρει ο ΠΟΥ. «Όσοι καθυστερούν ή αρνούνται τους αναγκαίους εμβολιασμούς για τον εαυτό τους ή τα παιδιά τους δημιουργούν αυξανόμενες προκλήσεις για τις χώρες που επιζητούν να “γεφυρώσουν” το “χάσμα” της ανοσοποίησης» τονίζει ο Οργανισμός. Παραδόξως, το αντιεμβολιαστικό κίνημα είχε και ορισμένες θετικές συνέπειες. Αυτές ήταν η ανάπτυξη του ακυτταρικού εμβολίου του κοκκύτη, οι προσπάθειες για βελτίωση της επιτήρησης και των ανεπιθύμητων ενεργειών και, τέλος, η δημιουργία προγράμματος αποζημίωσης από ανεπιθύμητες ενέργειες εμβολίων. Θα πρέπει να τονιστεί πάντως ότι θεωρητικά πάντα υπάρχει πιθανός κίνδυνος, από την απλή τοπική αντίδραση που προκαλεί το αντιτετανικό εμβόλιο μέχρι τη σπάνια περίπτωση της εκδήλωσης παραλυτικής νόσου από το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας με ζώντες εξασθενημένους ιούς (OPV).•••

Ε

νάμισι εκατομμύριο παιδιά χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από ασθένειες που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί χάρη στα εμβόλια

53

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΡΘΡΟ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Τα ερωτήματα που συχνά απευθύνουν οι γονείς στους παιδιάτρους • Η παραπληροφόρηση και η πραγματικότητα γύρω από τα εμβόλια και τη σημασία τους

Μύθοι και αλήθειες σχετικά με τα εμβόλια του Αθανάσιου Μίχου, επίκουρου καθηγητή ΠαιδιατρικήςΛοιμωξιολογίας

Οι απαντήσεις των παιδιάτρων στα βασικά ερωτήματα των γονέων που σχετίζονται με τα εμβόλια, ιδιαιτέρως για όσα ψευδώς και ατεκμηρίωτα τους προσάπτονται τα τελευταία χρόνια

Ο

ι εμβολιασμοί, ως μέσο προφύλαξης από λοιμώδη νοσήματα, είναι από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους πρόληψης νόσων του ανθρώπου. Αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στο πεδίο της δημόσιας υγείας. Νοσήματα που παλιότερα αποτελούσαν μάστιγα για τη δημόσια υγεία, όπως η ευλογιά, η πολιομυελίτιδα ή η διφθερίτιδα, εξαφανίστηκαν χάρη στον μαζικό εμβολιασμό. Παρά το αναμφισβήτητο όφελος από τη χρήση τους, τα τελευταία χρόνια δέχονται ατεκμηρίωτη κριτική και αμφισβήτηση, που συχνά αναπαράγεται μέσω του Διαδικτύου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση σε κάποιους γονείς.

Ας δούμε μερικά από τα ερωτήματα που συχνά απασχολούν τους γονείς και ερωτούν τον παιδίατρο: 1. Μύθος: Δεν χρειάζεται εμβολιασμός, γιατί τα νοσήματα για το οποία εμβολιά-

54

ζουμε έχουν εξαφανιστεί, λόγω της αλλαγής του τρόπου ζωής και της βελτίωσης των συνθηκών υγιεινής. Αλήθεια: Παρότι η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

και το καθαρό νερό μείωσαν την επίπτωση κάποιων λοιμώξεων, τα εμβόλια συνέβαλαν αποφασιστικά ώστε να μειωθούν σοβαρά λοιμώδη νοσήματα που προκαλούν πολλούς θανάτους και επιπλοκές. Σε χώρες που δεν εμβολιάζονται συστηματικά, τα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμούς αποτελούν τα κύρια αίτια θανάτων βρεφών και παιδιών, π.χ. μηνιγγίτιδα, πνευμονία, ιλαρά. Ακόμη και σε χώρες με πολύ ανεπτυγμένα υγειονομικά συστήματα, σε περιπτώσεις που αυξάνονται τα παιδιά που δεν εμβολιάζονται, ακολουθούν επιδημίες από λοιμώδη νοσήματα με σοβαρές επιπλοκές και θανάτους. Για νοσήματα που λόγω εμβολιασμού μειώθηκαν ή και εξαφανίστηκαν προς το παρόν στη χώρα μας, όπως η πολιομυελίτιδα ή η διφθερίτιδα, ο εμβολιασμός συνεχίζεται, γιατί σε αρκετές χώρες υπάρχουν ακόμη κρούσματα. Σε συνθήκες μετακίνησης πληθυσμών ή αυξημένης μετανάστευσης μπορεί να έχουμε επανεμφάνιση σοβαρών λοιμωδών νοσημάτων. Το μόνο λοιμώδες νόσημα που εκριζώθηκε παγκοσμίως –γι’ αυτό και σταμάτησε ο εμβολιασμός– είναι η ευλογιά. Επιπλέον, τα εμβόλια γίνονται για παθογόνους μικροοργανισμούς που υπάρχουν στη φύση και δεν πρόκειται ποτέ να εξαφανιστούν, όπως ο τέτανος.

2. Μύθος: Καλύτερα το παιδί να περάσει φυσική νόσηση από τη λοίμωξη παρά να εμβολιαστεί. Αλήθεια: Τα εμβόλια επάγουν ανοσολογική αντίδραση παρόμοια με αυτήν της φυσικής λοίμωξης, που προστατεύει το παιδί σε επόμενη πραγματική έκθεση στον λοιμώδη

παράγοντα, χωρίς όμως τις επιπλοκές που κάνει η φυσική λοίμωξη. Είναι ξεκάθαρο ότι κανένα πλεονέκτημα δεν έχει το παιδί που θα νοσήσει από πολιομυελίτιδα και θα πάθει παράλυση ή από ιλαρά και θα πάθει μηνιγγοεγκεφαλίτιδα ή από μηνιγγιτιδόκοκκο και θα παρουσιάσει ψυχοκινητική καθυστέρηση.

3. Μύθος: Τα εμβόλια περιέχουν πολλά συστατικά που διεγείρουν υπέρμετρα το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών. Αλήθεια: Ένα φυσιολογικό παιδί μπορεί να νοσεί από 6-8 ιώσεις τον χρόνο. Σε κάθε ίωση το ανοσοποιητικό σύστημα εκτίθεται σε 2-3.000 διαφορετικά αντιγόνα, χωρίς καμία μακροπρόθεσμη επιπλοκή. Ο συνολικός αριθμός των αντιγόνων που περιέχεται σε όλα τα εμβόλια του εμβολιαστικού προγράμματος των παιδιών δεν ξεπερνά τα 270. Τα εμβόλια σήμερα παράγονται με πολύ πιο αυστηρές προδιαγραφές και ποιοτικούς ελέγχους από ό,τι παλιότερα και περιέχουν λιγότερα αντιγόνα.

4. Μύθος: Τα εμβόλια περιέχουν υδράργυρο (θειομερσάλη), που βλάπτει τα παιδιά. Αλήθεια: Κανένα από τα εμβόλια που κυκλοφορούν στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία δεν περιέχει υδράργυρο. Η θειομερσάλη χρησιμοποιούνταν παλιότερα σε φιαλίδια εμβολίων πολλαπλών χρήσεων ως συντηρητικό και, παρότι δεν αποδείχθηκε ότι στη μορφή και στην ποσότητα που ήταν μπορούσε να προκαλέσει κάποια επιπλοκή, αφαιρέθηκε από όλα τα εμβόλια λόγω αυξημένης ανησυχίας του κοινού.

5. Μύθος: Τα εμβόλια περιέχουν άλλα συστατικά, όπως το αλουμίνιο, που μπορεί να βλάψουν τα παιδιά.

55

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΡΘΡΟ

ΕΜΒΟΛΙΑ Αλήθεια: Το αλουμίνιο είναι πολύ κοινό μέταλλο στη φύση και χρησιμοποιείται σε ορισμένα εμβόλια για ενίσχυση της ανοσολογικής αντίδρασης. Το αλουμίνιο βρίσκεται σε τροφές, στο νερό, στον αέρα. Ενδεικτικά, η ποσότητα του αλουμινίου που λαμβάνει ένα βρέφος έως τους 6 μήνες από τα εμβόλια είναι 4 mg, από το μητρικό γάλα 6 mg, από τροποποιημένο γάλα αγελάδας 40 mg, από γάλα σόγιας 140 mg. Σε λήψη αντιόξινων δισκίων, η ημερήσια πρόσληψη αλουμινίου είναι 1.000 φορές μεγαλύτερη από όση ενός εμβολίου.

6. Μύθος: Τα εμβόλια, και ειδικά το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR), προκαλούν αυτισμό.

Σ

ε χώρες χωρίς συστηματικό εμβολιασμό, τα νοσήματα που προλαμβάνονται αποτελούν τα κύρια αίτια θανάτων βρεφών και παιδιών

Αλήθεια: Έχουν γίνει πολλές μελέτες σε διαφορετικούς πληθυσμούς, με πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών, που έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει καμία συσχέτιση συγκεκριμένων εμβολίων με τον αυτισμό ή άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Ο αυτισμός είναι νόσημα με γενετικό υπόστρωμα και δεν σχετίζεται με τον εμβολιασμό. Η υποτιθέμενη μελέτη συσχέτισης του εμβολίου MMR με νευροαναπτυξιακές διαταραχές δημοσιεύθηκε το 1998, με μόλις 12 παιδιά, και αποσύρθηκε, καθώς αποδείχθηκε ότι χρησιμοποιήθηκαν παραποιημένα στοιχεία, και ο κύριος συγγραφέας είχε οικονομικό όφελος για τα αποτελέσματα που παρουσίαζε.

7. Μύθος: Τα εμβόλια προκαλούν συχνά σοβαρές παρενέργειες.

56

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Αλήθεια: Οι συχνότερες παρενέργειες των εμβολίων είναι ήπιες και προβλέψιμες. Συνήθως, σκληρία ή ερεθισμός στο σημείο της ένεσης, πυρετός (συνήθως 1-2 κύματα), ανησυχία ή υπνηλία για 1-2 24ωρα. Οι σοβαρές παρενέργειες που μπορεί να συσχετιστούν με τον εμβολιασμό είναι εξαιρετικά σπάνιες (1:1.000.000) και συνήθως προκαλούνται λόγω υπερευαισθησίας ή αλλεργίας στα συστατικά του εμβολίου. Οι κίνδυνοι και οι επιπλοκές από φυσική νόσηση είναι πολύ πιο συχνές από ό,τι από τον εμβολιασμό. Η έγκριση των εμβολίων και η μελέτη της ασφάλειάς τους γίνεται από ανεξάρτητους διεθνείς οργανισμούς, με αυστηρά κριτήρια. Όλα τα δεδομένα των κλινικών μελετών δίνονται στη δημο-

σιότητα και δημοσιεύονται σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά για κρίση από άλλους επιστήμονες.

8. Μύθος: Τα εμβόλια προωθούνται από τις φαρμακοβιομηχανίες λόγω κέρδους. Αλήθεια: Τα εμβόλια που γίνονται στα παιδιά εξυπηρετούν το ατομικό και δημόσιο συμφέρον της μείωσης ή εξάλειψης σοβαρών λοιμωδών νοσημάτων. Τα περισσότερα εμβόλια, εκτός από την ατομική προστασία που προσφέρουν, μειώνουν τη φορεία και τη μετάδοση λοιμωδών παραγόντων στο περιβάλλον, δημιουργούν έτσι έναν τοίχο συλλογικής ανοσίας (ανοσίας της κοινότητας), που προφυλάσσει και ανεμβολίαστα άτομα και προλαμβάνει επιδημίες στην κοινότητα. Σε μια πολύ πρόσφατη μελέτη (MMRW April 2014), υπολογίστηκε ότι στις ΗΠΑ τα

τελευταία 20 χρόνια λόγω του εμβολιασμού έχουν προληφθεί 732.000 θάνατοι, 322 εκατομμύρια νοσήσεις και 21 εκατομμύρια νοσηλείες. Ο εμβολιασμός είναι από τις πιο αποδοτικές επενδύσεις στη δημόσια υγεία, αφού έχει υπολογιστεί ότι για κάθε 1 δολ. που δαπανάται, επιστρέφουν στο κράτος 3 δολ. άμεσο όφελος και 10 δολ. αν λογαριαστεί και το κοινωνικό κόστος.

της μείωσης του ποσοστού εμβολιασμού. Παρότι τα τελευταία χρόνια συζητιέται συχνά η αύξηση του αντιεμβολιαστικού κινήματος στην Ελλάδα, πιο σοβαρό πρόβλημα είναι τα παιδιά που ενώ οι γονείς επιθυμούν να τα εμβολιάσουν, δεν έχουν οικονομική δυνατότητα να επισκεφθούν παιδίατρο ή δεν έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εμβόλια.

9. Μύθος: Δεν χρειάζεται να εμβολιάσω το παιδί μου αφού εμβολιάζονται τα άλλα παιδιά. Αλήθεια: Σε συνθήκες που μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού εμβολιάζεται (>95%), προστατεύονται και αυτοί που δεν εμβολιάζονται, καθώς μειώνεται η κυκλοφο-

10. Μύθος: Μπορώ να καθυστερήσω τον εμβολιασμό του βρέφους μου και θα το εμβολιάσω σε μεγαλύτερη ηλικία. Αλήθεια: Τα βρέφη που είναι μικρότερα του έτους και στη συνέχεια τα νήπια <5 ετών αποτελούν τον πλέον ευαίσθητο πληθυσμό για να νοσήσει από λοιμώδη νοσήμα-

Τ

α εμβόλια σήμερα παράγονται με πολύ πιο αυστηρές προδιαγραφές και ποιοτικούς ελέγχους από ό,τι παλιότερα και περιέχουν λιγότερα αντιγόνα

Who is who Ο Αθανάσιος Μίχος είναι επί-

κουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Α’ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία». Μετεκπαιδεύθηκε στην Παιδιατρική-Λοιμωξιολογία στο Children’s Hospital, Harvard University, Boston. ρία των λοιμωδών παραγόντων στην κοινότητα. Αν όμως το ποσοστό εμβολιασμού υποχωρήσει, τότε τα ανεμβολίαστα άτομα κινδυνεύουν να νοσήσουν και να παρουσιάσουν επιπλοκές από τα νοσήματα. Αυτό μπορεί να γίνει λόγω αύξησης ανεμβολίαστων ατόμων στην κοινότητα από είσοδο μετακινούμενων πληθυσμών ή μεταναστών ή λόγω άρνησης εμβολιασμού από φόβο για υποτιθέμενες παρενέργειες, θρησκευτικούς λόγους, παρακολούθηση εναλλακτικών μορφών ιατρικής που αρνούνται τα οφέλη του εμβολιασμού. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, υπήρξαν σημαντικές επιδημίες ιλαράς στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Αγγλία, ενώ το 2014 στην Καλιφόρνια πέρασαν την μεγαλύτερη επιδημία ιλαράς της τελευταίας εικοσαετίας, λόγω

τα και να παρουσιάσει σοβαρές επιπλοκές. Ο έγκαιρος εμβολιασμός, σύμφωνα με το πρόγραμμα εμβολιασμού, προφυλάσσει τα παιδιά από σοβαρά νοσήματα. Επιπλέον, για την προστασία των νεογνών που δεν έχουν προλάβει να εμβολιαστούν, χρειάζεται να γίνεται και εμβολιασμός του οικιακού περιβάλλοντος με εμβόλια για κοκκύτη και γρίπη, ώστε να δημιουργείται περιβάλλον προστασίας. Τα εμβόλια αποτελούν ζώνη ασφαλείας και ασπίδα προστασίας για τα λοιμώδη νοσήματα, ας μην τα στερήσουμε λοιπόν από τα παιδιά μας. Ειδικά σε μια χρονική συγκυρία όπως η παρούσα, που με τις μετακινήσεις πληθυσμών αυξάνει το ποσοστό του πληθυσμού που δεν είναι επαρκώς εμβολιασμένο, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος για επανεμφάνιση λοιμωδών νοσημάτων.•••

57

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΕΜΒΟΛΙΑ

Εμβόλια & Αυτισμός

Τα επιστημονικά Τα επιστημονικά στοιχεία στοιχεία για τον για τον

ΑΥΤΙΣΜΟ ΑΥΤΙΣΜΟ ΚΑΙΚΑΙ ΤΑ ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΕΜΒΟΛΙΑ Προσαρμοσμένο από:

HEALTHCARE-MANAGEMENTDEGREE.NET

Πως ξεκίνησαν Πως ξεκίνησαν οι φήμες; οι φήμες;

1998 1998 Η μελέτηΗ μελέτη όμως είχε όμως κάποια είχε κάποια προβλήματα... προβλήματα... Δεν βασιζόταν Δεν βασιζόταν Δεν είχε σε στατιστικά σε στατιστικά ομάδα Το περιοδικό ΤοLancet περιοδικό δημοσίευσε Lancet δημοσίευσε μια μελέτη μια μελέτη δεδομένα δεδομένα ελέγχου eld, η οποίαeld, έδειχνε η οποία ότι έδειχνε ότι υπήρχε συσχέτιση υπήρχεμεταξύ συσχέτιση του μεταξύ αυτισμού τουκαι αυτισμού και των εμβολίων των εμβολίων

Τ

∆ΕΝ ΒΡΕΘΗΚΕ ∆ΕΝ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ

ο αντιεμβολιαστικό κίνημα έχει, δυστυχώς, αρχίσει να ξεδιπλώνει τα «πλοκάμια» του δεκαετίες πριν. Πέραν όμως των σεναρίων συνωμοσίας, που στις μέρες μας ενισχύονται και πολλαπλασιάζονται λόγω του Διαδικτύου και των social media, οι πολέμιοι των εμβολίων βρήκαν και έναν αναπάντεχο σύμμαχο. Δεκαέξι χρόνια πριν, η έγκυρη ιατρική επιθεώρηση Lancet δημοσίευσε μια μελέτη του Dr Andrew Wakefield, η οποία υποστήριζε πως ανακάλυψε σύνδεση μεταξύ του αυτισμού και των εμβολίων. Μετά από χρόνια αντιπαραθέσεων, κατά τα οποία γονείς ανά τον κόσμο έφθασαν να μην εμπιστεύονται τα εμβόλια, αλλά και 674 χιλιάδες δολάρια σε αποζημιώσεις από δικηγόρους που ασκούσαν διώξεις στις φαρμακευτικές εταιρείες που τα παρασκεύαζαν, διαπιστώθηκε ότι η μελέτη ήταν κατασκεύασμα του Dr Wakefield. Η Lancet εξέδωσε δημόσια συγνώμη και ανέφερε ότι περαιτέρω έρευνα οδήγησε στην ανακάλυψη πως η μελέτη ήταν πλαστή. Βέβαια, η ζημιά είχε γίνει...•••

58

Βασιζόταν σε Βασιζόταν στοιχεία σε στοιχεία Έβγαζε ασαφή Έβγαζε ασαφή Δεν είχε που θυμούνταν που θυμούνταν συμπεράσματα συμπεράσματα ομάδα οι άνθρωποιοιπου άνθρωποι που τα οποία δεν τα οποία δεν ελέγχου συμμετείχαν, συμμετείχαν, και όχι σε και όχι σε ήταν στατιστικά ήταν στατιστικά πραγματικάπραγματικά δεδομένα δεδομένα έγκυρα έγκυρα

Μετά τη δημοσίευση Μετά τη δημοσίευση της μελέτηςτης τουμελέτης του eld, eld, ακολούθησαν ακολούθησαν πολλές πολλές άλλες μελέτες άλλες με πιο μελέτες με πιο αυστηρό και αυστηρό σωστό και σωστό σχεδιασμό σχεδιασμό

Για το λόγο Για αυτό τοάλλοι λόγο αυτό επιστήμονες άλλοι επιστήμονες άρχισαν να άρχισαν να μελετούν τους μελετούν ισχυρισμούς τους ισχυρισμούς του του

1999 1999 μια μελέτη με μια μελέτη με

500 ΠΑΙ∆ΙΑ 500 ΠΑΙ∆ΙΑ

δεν βρήκε καμία δεν συσχέτιση βρήκε καμία συσχέτιση

2001 2001

μια μελέτη με μια μελέτη με

2002 2002

μια μελέτη στη μια μελέτη Δανία με στη Δανία με

μια μελέτη στη μια μελέτη Φινλανδία στημε Φινλανδία με

10.00010.000 ΠΑΙ∆ΙΑΠΑΙ∆ΙΑ 537.000 537.000 ΠΑΙ∆ΙΑΠΑΙ∆ΙΑ 535.000 535.000 ΠΑΙ∆ΙΑΠΑΙ∆ΙΑ πάλι δεν βρήκε πάλι καμία δεν συσχέτιση βρήκε καμία συσχέτιση δεν βρήκε καμία δεν συσχέτιση βρήκε καμία συσχέτιση

για ακόμα μιαγια φορά ακόμα δενμια βρήκε φορά καμία δεν βρήκε καμία συσχέτιση συσχέτιση

20122012 Μια ανασκόπηση Μια ανασκόπηση 58 58 μελετών στις μελετών οποίες στις οποίες έλαβαν μέρος έλαβαν πάνωμέρος από πάνω από

14.700.000 14.700.000 ΠΑΙ∆ΙΑ ΠΑΙ∆ΙΑ

20052005 Μια ανασκόπηση Μια ανασκόπηση 31 μελετών31 στις μελετών στις οποίες έλαβαν οποίες μέρος έλαβαν πάνωμέρος από πάνω από

10.000.000 10.000.000 ΠΑΙ∆ΙΑ ΠΑΙ∆ΙΑ Επίσης δεν βρήκε Επίσηςκαμία δεν βρήκε καμία συσχέτιση συσχέτιση

Ε∆ΕΙΞΕΕ∆ΕΙΞΕ ΟΤΙ ΣΕ ΟΤΙ ΚΑΜΙΑ ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ∆ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ∆ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥ ΕΜΒΟΛΙΟΥ ΕΜΒΟΛΙΟΥ ΜΕ ΤΟΝΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ ΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ ΣΕ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΟΛΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΙΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΟΥ ΑΝΕΛΥΣΕ ΠΟΥ ΑΝΕΛΥΣΕ

x

x

2004 2004 Το περιοδικόΤο Lancet περιοδικό Lancet δημοσίευσε μια δημοσίευσε δήλωση στην μια δήλωση στην

ΑΝΑΚΑΛΕΣΕ ΑΝΑΚΑΛΕΣΕ

οποία οποία την αρχική δημοσίευση την αρχική δημοσίευση

Είχαν εφαρμόσει Είχαν εφαρμόσει παρεμβατικές παρεμβατικές εξετάσεις στα εξετάσεις στα παιδιά χωρίς παιδιά να έχουν χωρίς τιςνα απαραίτητες έχουν τις απαραίτητες ηθικές ηθικές εγκρίσεις...απομόνωσαν εγκρίσεις...απομόνωσαν και διάλεξανκαι δεδομένα διάλεξαν δεδομένα που ήταν βολικά που ήταν για τη βολικά δημοσίευση για τη δημοσίευση τους... τους...

ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΑΝ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΑΝ ΤΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ΤΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Η ∆ΥΣΦΗΜΙΣΗ Η ∆ΥΣΦΗΜΙΣΗ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΩΝ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΩΝ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ

2005

2012

Μια ανασκόπηση 31 μελετών στις οποίες έλαβαν μέρος πάνω από

Μια ανασκόπηση 58 μελετών στις οποίες έλαβαν μέρος πάνω από

10.000.000 ΠΑΙ∆ΙΑ

14.700.000 ΠΑΙ∆ΙΑ

Επίσης δεν βρήκε καμία συσχέτιση

x

2004 Το περιοδικό Lancet δημοσίευσε μια δήλωση στην

ΑΝΑΚΑΛΕΣΕ

οποία την αρχική δημοσίευση

Ε∆ΕΙΞΕ ΟΤΙ ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ∆ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΟΥ ΕΜΒΟΛΙΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΠΟΥ ΑΝΕΛΥΣΕ

Είχαν εφαρμόσει παρεμβατικές εξετάσεις στα παιδιά χωρίς να έχουν τις απαραίτητες ηθικές εγκρίσεις...απομόνωσαν και διάλεξαν δεδομένα που ήταν βολικά για τη δημοσίευση τους...

ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΑΝ ΤΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ

Η ∆ΥΣΦΗΜΙΣΗ ΤΩΝ ΕΜΒΟΛΙΩΝ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ

1/4 1.8%

γονείς πιστεύει ότι κάποια εμβόλια προκαλούν αυτισμό σε υγιή παιδιά Δεν υπάρχει ούτε 1 αξιόπιστη μελέτη που να συνδέει τα εμβόλια με τον αυτισμό

των γονιών δεν κάνουν εμβόλια στα παιδιά τους λόγω θρησκευτικών ή φιλοσοφικών πεποιθήσεων

Πρόσφατα σε μια θρησκευτική κοινότητα η οποία ήταν ενάντια στα εμβόλια εκδηλώθηκε επιδημία ιλαράς

Παρόλο που ανακοινώθηκε η εξάλειψη της ιλαράς το 2000...

Πριν τη μαζική εφαρμογή εμβολιασμών στα μωρά

το 1980

Στη Γαλλία σημειώθηκε μια μεγάλη επιδημία ιλαράς με 15.000 περιστατικά το 2011

Στην Αγγλία αναφέρθηκαν πάνω από 2.000 περιστατικά ιλαράς το 2012

Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο κοκκύτης αυξήθηκε δραματικά το 2012

ΦΤΑΝΟΝΤΑΣ ΣΧΕ∆ΟΝ ΤΑ

50.000 ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ

2.6

ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΘΑΝΑΤΟΙ από ιλαρά

Αριθμός περιστατικών 1960

5.000

2.900

1970

1980

2004

2012

Δημοσίευση του άρθρου του eld

ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ Τα εμβόλια περιέχουν τοξικές ουσίες που μπορούν να βλάψουν τα παιδιά

Η θειομερσάλη, είναι μια ουσία που περιέχει υδράργυρο και χρησιμοποιούταν στο παρελθόν ως συντηρητικό των εμβολίων ώστε να μη μολύνονται. Εδώ και πολλά χρόνια η θειομερσάλη έχει αφαιρεθεί από όλα τα παιδιατρικά εμβόλια που συνιστώνται.

72% των μωρών είχαν εμβολιαστεί

84% των μωρών είχαν εμβολιαστεί

Η ΑΡΝΗΣΗ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΥ ήταν η κύρια αιτία της επιδημίας κοκκύτη το 2010 στην Καλιφόρνια

50.000

26.000

το 2012

122.000 ΘΑΝΑΤΟΙ

Μια νέα μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι

20 θάνατοι στις ΗΠΑ Εφαρμογή μαζικού εμβολιασμού

το 2000

562.400 ΘΑΝΑΤΟΙ

ΜΥΘΟΙ ΠΟΥ ΤΡΟΜΑΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Η απόφαση να μην εμβολιαστεί το παιδί μου επηρεάζει μόνο το παιδί μου

Ο ταυτόχρονος εμβολιασμός με περισσότερα από 1 εμβόλια μπορεί να υπερφορτώσει το ανοσοποιητικό σύστημα

Τα παιδιά που δεν εμβολιάζονται μπορεί να κολλήσουν κάποια ασθένεια και να τη μεταδώσουν σε μωρά που δεν έχουν προλάβει να εμβολιαστούν, όπως επίσης και σε ευπαθή άτομα

Κάθε μέρα, το ανοσοποιητικό σύστημα ενός υγιούς μωρού καταπολεμά αποτελεσματικά εκατομμύρια μικρόβια με τα οποία έρχεται σε επαφή. Ακόμα και αν ένα μωρό λάβει >1 εμβόλιο την ίδια ημέρα, τα εμβόλια περιέχουν ελάχιστα αντιγόνα σε σχέση με αυτά με τα οποία έρχεται σε επαφή ένα μωρό καθημερινά στο περιβάλλον του.

Οι φαρμακευτικές εταιρίες παράγουν εμβόλια μόνο για να βγάζουν κέρδος Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 2013 τα έσοδα των εταιριών από όλα τα εμβόλια έφτασαν τα 24 δις $, το οποίο αντιστοιχεί μόνο στο 2-3% της συνολικής φαρμακευτικής αγοράς

ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ! Τα οφέλη των εμβολίων

Συνέβαλαν στην εξάλειψη της Ευλογιάς ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ bit.ly/vacine_fraud bit.ly/vacine_outbreak bit.ly/vacine_preventable bit.ly/vacine_facts

Σώζουν περίπου 8 εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο

bit.ly/vacine_lancet t bit.ly/vacine_deniers bit.ly/vacine_parents

Μειώνουν σημαντικά τις ασθένειες ανά τον κόσμο

bit.ly/vacine_controversy bit.ly/vacine_measles bit.ly/vacine_immunizations bit.ly/vacine_anti

Η επαρκής κάλυψη με υπάρχοντα εμβόλια καθώς και η χρήση νέων εμβολίων θα μπορούσε να αποτρέψει 4 εκατομμύρια θανάτους παιδιών ηλικίας <5 ετών έως το 2015

Προσαρμοσμένο από:

HEALTHCARE-MANAGEMENT-DEGREE.NET

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ bit.ly/vacine_fraud bit.ly/vacine_outbreak bit.ly/vacine_preventable bit.ly/vacine_facts bit.ly/vacine_lancet bit.ly/vacine_profit bit.ly/vacine_deniers bit.ly/vacine_parents bit.ly/vacine_controversy bit.ly/vacine_measles bit.ly/vacine_immunizations bit.ly/vacine_anti

59

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΡΘΡΟ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Ο εμβολιασμός δημιουργεί "ομπρέλα" προστασίας • Η επικίνδυνη «μόδα» που επηρεάζει όλο και συχνότερα τους γονείς

ΑΝΤΙΕΜΒΟΛΙΑΣΤΙΚΌ ΚΊΝΗΜΑ

Mε υπεύθυνη δήλωση η άρνηση εμβολιασμού του Κωνσταντίνου Νταλούκα, παιδιάτρου και προέδρου της Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής

Ο "θόλος" προστασίας στην υγεία που έχει δημιουργηθεί από τους εμβολιασμούς, τα τελευταία πολύ λίγα χρόνια, έχει αρχίσει να παρουσιάζει "ρωγμές" και να δέχεται επιθέσεις, κυρίως από το αντιεμβολιαστικό κίνημα

Τ

ο αντιεμβολιαστικό κίνημα, που έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και αρκετά χρόνια, βάζει σε κίνδυνο το εμβολιαστικό πρόγραμμα της χώρας μας και, επομένως, τη μελλοντική υγεία των παιδιών αλλά και των ενηλίκων. Αρκετοί γονείς, κυρίως νέοι σε ηλικία, με πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα, με βάση πληροφορίες που διαβάζουν στα δίκτυα αυτά, δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους ή καθυστερούν τους εμβολιασμούς τους. Φαίνεται ότι η «μόδα» αυτή, όλο και περισσότερο, έχει αρχίσει να επηρεάζει την απόφαση των γονιών να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια, αρκετά συχνά, να αντιμετωπίζουμε την άρνηση για εμβολιασμό των παιδιών στα ιατρεία μας ή και την αναβολή εμβολιασμού για κάποια άλλα. Οι αντιρρήσεις φαίνεται να αφορούν αβάσιμες πληροφορίες για σοβαρές παρενέργειες που προκαλούν τα εμβόλια, καθώς και μυθεύματα

60

γύρω από μια διεθνή συνωμοσία που έχουν αναπτύξει οι φαρμακευτικές εταιρείες σε συνεργασία με τους γιατρούς προκειμένου να βγάλουν χρήματα. Το πρόβλημα καλά κρατεί, και οι στατιστικές φαίνεται να δείχνουν ότι το αντιεμβολιαστικό κίνημα αυξάνεται στη χώρα μας, όπως και σε παγκόσμιο επίπεδο. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι τα εμβόλια δεν προστατεύουν μόνο το παιδί που εμβολιάζεται. Όταν το μεγαλύτερο μέρος του

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

πληθυσμού εμβολιαστεί, τότε δημιουργείται μια «ομπρέλα» προστασίας ακόμη και για όλους αυτούς που δεν έχουν εμβολιαστεί, για διαφόρους λόγους, π.χ. παιδιά μικρότερα των 2 μηνών, παιδιά και ενήλικες που πάσχουν από κακοήθειες ή από νοσήματα που δεν τους επιτρέπουν τον εμβολιασμό κ.λπ. Δυστυχώς, αυτός ο «θόλος» προστασίας στην υγεία που έχει δημιουργηθεί από τους εμβολιασμούς, τα τελευταία πολύ λίγα χρόνια, έχει αρχίσει να παρουσιάζει «ρωγμές» και να δέχεται επιθέσεις, κυρίως από το αντιεμβολιαστικό κίνημα. Τα αποτελέσματα είναι οδυνηρά. Το 2015 είχαμε επιδημία ιλαράς στην Αμερική και την Ευρώπη, με συνέπεια στις ΗΠΑ να πεθάνει –για πρώτη φορά μετά από 12 χρόνια– ένας ενήλικας και στο Βερολίνο να χάσει τη ζωή του ένα βρέφος 12 μηνών. Ο ομοσπονδιακός υπουργός Υγείας, Χέρμαν Γκρέχε, έκανε έκκληση στους Γερμανούς να εμβολιαστούν, καταγγέλλοντας «ορισμένους ανεύθυνους που αντιτίθενται στα εμβόλια και σπέρνουν έναν παράλογο φόβο». Επίσης, μετά από 30 χρόνια χωρίς κανένα κρούσμα διφθερίτιδας στην Ισπανία και με τη νόσο ουσιαστικά να έχει εξαφανιστεί από τη χώρα, πρόσφατα ένα μεγαλύτερο παιδί έχασε τη ζωή του από διφθερίτιδα! Η νόσος πρέπει να εμφανίστηκε ξανά από κάποιον που ζούσε στο εξωτερικό, σε κάποια χώρα με κρούσματα διφθερίτιδας και μετέφερε τη νόσο στην Ισπανία. Το παιδί αυτό οι γονείς δεν το είχαν εμβολιάσει, παρασυρμένοι από το αντιεμβολιαστικό κίνημα. Ο υπουργός Υγείας της Ισπανίας απηύθυνε έκκληση στους γονείς για τον έγκαιρο εμβολιασμό των ανηλίκων: «Αυτή η υπόθεση πρέπει να βοηθήσει τους γονείς να καταλάβουν πως πρέπει να εμβολιάζουν τα

παιδιά τους. Πρώτα από όλα, πρέπει να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα των παιδιών. Ο μη εμβολιασμός είναι ανεύθυνη και επικίνδυνη συμπεριφορά». Σήμερα, που σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο η επιστημονική πληροφορία καταγράφεται, αναλύεται και αποδεικνύεται, φτάσαμε στο σημείο να αμφισβητούμε την αξία των επιστημονικών επιτευγμάτων όπως είναι τα εμβόλια και να ολισθαίνουμε προς ένα ιδιότυπο «μεσαίωνα». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα στα πέντε παιδιά και πολλοί ενήλικες στη χώρα μας να είναι ανεμβολίαστοι (ΚΕΕΛΠΝΟ). Την ίδια στιγμή, σε παγκόσμιο επίπεδο 1,4 εκατομμύρια παιδιά χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους πριν από την ηλικία των 5 ετών από νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Με στόχο την καταπολέμηση του παράλογου αντιεμβολιαστικού κινήματος, που βάζει σε κίνδυνο την υγεία και τη ζωή των παιδιών, η Ένωση Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής δημιούργησε τη Φόρμα Άρνησης Εμβολιασμού και το Φυλλάδιο με τους Μύθους, που το αντιεμβολιαστικό κίνημα ισχυρίζεται, γύρω από τα εμβόλια. Η φόρμα έχει ως σκοπό να βάλει τον γονιό σε θέση ευθύνης για τον πιθανό κίνδυνο να αφήσει το παιδί του ανεμβολίαστο ή και να μεταθέσει στο μέλλον τον εμβολιασμό, μήπως και με τον τρόπο αυτό καταφέρει να τον κάνει να συνειδητοποιήσει την πολύ σοβαρή απόφαση να μην εμβολιάσει το παιδί του και αλλάξει τελικά γνώμη. Στη φόρμα, που καλείται να υπογράψει ο γονιός, αναφέρεται ευκρινώς ότι ο παιδίατρος έχει σαφώς και με λεπτομέρεια εξηγήσει το όφελος καθώς και τις πιθανές παρενέργειες που προκύπτουν από τα συγκεκριμένα εμβόλια.•••

61

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΑΡΘΡΟ

ΕΜΒΟΛΙΑ

• Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στη μετάδοση νοσημάτων • Η αμφιλεγόμενη αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων ενημέρωσης των επαγγελματιών υγείας

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΊΕΣ ΥΓΕΊΑΣ

Γιατί είναι ανάγκη να εμβολιάζονται της Βάνας Παπαευαγγέλου, Αν. καθηγήτριας ΠαιδιατρικήςΛοιμωξιολογίας, της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών, Γ’ Παιδιατρική Κλινική Παν. Αθηνών, Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου «Αττικόν»

Ο

Βάσει πρόσφατων ερευνών, μόλις 17-21,8% των ΕΥ δήλωσαν ότι σκόπευαν να εμβολιαστούν, παρότι είναι απαραίτητη η διατήρηση υψηλών επιπέδων ανοσίας, όχι μόνο για την προσωπική τους προστασία αλλά και για τη μείωση της μετάδοσης των λοιμώξεων

ι επαγγελματίες υγείας (EY) αποτελούν μια ομάδα ιδιαίτερα υψηλού κινδύνου για λοιμώξεις από νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Στα νοσήματα αυτά περιλαμβάνονται τόσο αυτά που μεταδίδονται παρεντερικά (όπως είναι η ηπατίτιδα Β) όσο και λοιμώδη νοσήματα που μεταδίδονται αερογενώς ή με άμεση επαφή (γρίπη, ανεμευλογιά, ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα, μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος και ηπατίτιδα Α).

Οι ΕΥ μεταδίδουν τις λοιμώξεις σε άλλους ασθενείς, αλλά και στις οικογένειές τους. Έτσι, θεωρείται απαραίτητο να διατηρούν υψηλά επίπεδα ανοσίας έναντι των νοσημάτων αυτών, όχι μόνο για την προσωπική τους προστασία αλλά και για τη μείωση της μετάδοσης των λοιμώξεων αυτών στους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. Αν και τα

62

τελευταία χρόνια έχουν διενεργηθεί πολλά προγράμματα ενημέρωσης των ΕΥ, η αποτελεσματικότητά τους αμφισβητείται. Η ηπατίτιδα Β (ΗΒV) μπορεί να μεταδοθεί κατά τη διενέργεια ιατρικών πράξεων. Υπολογίζεται ότι ο κίνδυνος μετάδοσης είναι σημαντικά υψηλότερος για τους ΕΥ σε σύγκριση με τον κίνδυνο που διατρέχουν οι

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

ασθενείς από ΗΒV (+) EY. Ορισμένες ιατρικές πράξεις είναι ιδιαίτερα υψηλού κινδύνου (γυναικολογικές, ορθοπαιδικές και επεμβάσεις γενικής χειρουργικής). Συστήνεται ο εμβολιασμός των ΕΥ έναντι της ηπατίτιδας Β και ορολογικός έλεγχος έναν μήνα μετά την ολοκλήρωση αυτού. Η εκπαίδευση των ΕΥ αποτελεί μία από τις κεντρικές δράσεις του Γραφείου Ηπατιτίδων του ΚΕΕΛΠΝΟ. Σήμερα, βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη εμβολιαστικής κάλυψης των επαγγελματιών υγείας έναντι του ιού της ηπατίτιδας Β, μέσω αποστολής σχετικού ερωτηματολογίου. Δεν υπάρχουν οδηγίες για την αντιμετώπιση ΕΥ με χρόνια ηπατίτιδα Β. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες ευρωπαϊκές οδηγίες, συστήνεται η αποφυγή διενέργειας επεμβατικών ιατρικών πράξεων από ΕΥ με ιικό φορτίο HBVDNA μεγαλύτερο των 104vc/ml.

H γρίπη αποτελεί τη συχνότερη λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού. Κατά τη διάρκεια της ετήσιας εμφάνισης της επιδημικής έξαρσης, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση των επισκέψεων ασθενών στους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. Συνιστάται ο ετήσιος εμβολιασμός των ΕΥ έναντι της εποχικής γρίπης, ο οποίος προσφέρει προστασία όχι μόνο στους ίδιους, αλλά στις οικογένειές τους και στους ασθενείς τους. Η εμβολιαστική κάλυψη των ΕΥ στην Ελλάδα παραμένει χαμηλή (22,8%), όπως φαίνεται από μελέτη κατά το 2008-2009, όπου διαπιστώθηκε σημαντική διακύμανση της εμβολιαστικής κάλυψης μεταξύ των γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας. Πρόσφατα, διενεργήθηκαν δύο μελέτες, με στόχο να εξετάσουν τους παράγοντες που συνδέονται με την επιθυμία ή μη των ΕΥ να εμβολιαστούν έναντι του νέου ιού της

γρίπης Α (Η1Ν1). Μόλις 17-21,8% των ΕΥ δήλωσαν ότι σκόπευαν να εμβολιαστούν, και ο κύριος λόγος άρνησης του εμβολιασμού αφορούσε την ασφάλεια των εμβολίων (43.1%). Οι ΕΥ είναι ευάλωτοι και σε άλλα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Σύμφωνα με πρόσφατη πανελλήνια επιδημιολογική μελέτη, το ποσοστό εφήβων επίνοσων για ανεμευλογιά στην Ελλάδα είναι υψηλότερο σε σύγκριση με άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Αν και τα πρόσφατα δεδομένα εμβολιαστικής κάλυψης είναι ενθαρρυντικά και δείχνουν αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης έναντι της ιλαράς, της ερυθράς, της παρωτίτιδας (2η δόση MMR), του μηνιγγιτιδόκοκκου C και της ηπατίτιδας Α στους εφήβους, είναι πολύ πιθανό σημαντικό ποσοστό των νέων ΕΥ να παραμένουν επίνοσοι ή μερικώς εμβολιασμένοι. Η εφαρμογή υποχρεωτικού εμβολιασμού των ΕΥ, στο πλαίσιο των επαγγελματικών τους «υποχρεώσεων», έχει συζητηθεί λόγω της χαμηλής συμμόρφωσης των ΕΥ στις συστάσεις. Όμως ο υποχρεωτικός εμβολιασμός δεν είναι αποδεκτός, σύμφωνα με τις αρχές της ελευθερίας επιλογής και αυτονομίας (7). Στην Ελλάδα, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών συστήνει τον εμβολιασμό των επίνοσων ΕΥ έναντι της ηπατίτιδας Α και Β [Υ1/Γ.Π. 15823823/01/08] και της εποχικής γρίπης. Είναι πιθανό η εκπαίδευση των μελλοντικών ΕΥ στις ιατρικές και νοσηλευτικές σχολές της χώρας, σε συνδυασμό με την ευαισθητοποίηση των νεοεισερχόμενων ΕΥ στους χώρους υπηρεσιών υγείας, να συντελέσει στη βελτίωση των επιπέδων ανοσίας έναντι των νοσημάτων που προλαμβάνονται με εμβολιασμό στις μελλοντικές γενιές των ΕΥ στη χώρα μας.•••

63

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΙΔΗΣΕΙΣ 1. Ιός Ζίκα 2. Ιός MERS 3. Χολέρα 4. Έμπολα 5. Αλλεργίες 6. Δάγγειος πυρετός

1.

64 65 66 66 67 67

Τρέχουσες εξελίξεις Από τον ιό Ζίκα, τον MERS και τον Έμπολα, τη χολέρα, τον δάγγειο πυρετό έως και τις αλλεργίες, ο κλάδος των εμβολίων αποδεικνύεται «πεδίον δόξης λαμπρόν»

Δ

υναμική να εξελιχθούν σε επιδημία εντός του 2016 διαθέτουν πέντε ασθένειες, προειδοποιούν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ). Ο λόγος για την ελονοσία, την ιλαρά, τη μηνιγγίτιδα και μια ομάδα ασθενειών που μεταδίδονται από ιούς και παράσιτα (όπως ο δάγγειος πυρετός, ο ιός Έμπολα, ο

Ιός Ζίκα

Ο μέχρι πρότινος «άγνωστος» ιός Ζίκα, που μεταδίδεται από τα κουνούπια, αρχικά πιστευόταν ότι τα πιο σοβαρά συμπτώματα που προκαλεί είναι πυρετό, εξανθήματα και πόνους στις αρθρώσεις. Αλλά μετά την πιθανή σύνδεσή του με κρούσματα μικροκεφαλίας σε βρέφη, η επιστημονική κοινότητα τον έβαλε στο στόχαστρο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτίμησε ότι χρειάζονται 56 εκατ. δολ. για την καταπολέμηση του ιού μέχρι τον Ιούνιο, περιλαμβανομένης και της εσπευσμένης κατασκευής εμβολίων. Πρόσφατα, σε συνέντευξη τύπου, ο Βραζιλιάνος υπουργός Υγείας, Μαρσέλο Κάστρο, και ο Πέδρο Βασκονσέλος, γιατρός στο Ινστιτούτο Μεταδοτικών Ασθενειών Evandro Chagas, δήλωσαν πως στοχεύουν στην ανά-

64

ΕΜΒΟΛΙΑ

πτυξη ενός εμβολίου για τον ιό Ζίκα εντός του 2017. Μάλιστα, η Βραζιλία δεσμεύθηκε να διαθέσει 1,9 εκατ. δολ. για τα επόμενα 5 χρόνια, ενώ οι αρχές της χώρας ενώνουν τις δυνάμεις τους με το Πανεπιστήμιο του Τέξας. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση Ομπάμα ζήτησε από το αμερικανικό Κογκρέσο περισσότερα από 1,8 δισ. δολ. ως

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

έκτακτη χρηματοδότηση για την καταπολέμηση του ιού Ζίκα στις ΗΠΑ και άλλες χώρες. Η χρηματοδότηση θα κατανεμηθεί ανάμεσα στο Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Εξωτερικών, αλλά και την Υπηρεσία για τη Διεθνή Ανάπτυξη (AID), για να υποστηριχθούν προγράμματα ελέγχου των κουνουπιών, έρευνας για την ανακάλυψη εμβολίου καθώς και παροχής

ιός Ζίκα και το καλααζάρ), νοσήματα που χωρίς την απαιτούμενη επένδυση στην πρόληψη και την αντιμετώπιση μπορεί να καταστούν σοβαρή απειλή διεθνώς. Οι ΓΧΣ, μάλιστα, σημειώνουν πως, παρότι υπάρχουν τα μέσα για την αποτροπή χιλιάδων θανάτων, οι υπάρχουσες στρατηγικές για την πρόληψη μεγάλων

επιδημιών είναι μερικώς επιτυχημένες. Οι χώρες που κινδυνεύουν περισσότερο θα πρέπει να εξοπλιστούν ενισχύοντας τις υποδομές υγείας και τα μέτρα πρόληψης, αλλά και την εκπαίδευση των τοπικών κοινοτήτων, καθώς και τα συστήματα αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

υπηρεσιών υγείας σε εγκύους με χαμηλό εισόδημα, αναφέρει στην ανακοίνωσή του ο Λευκός Οίκος. Την ίδια ώρα, η GlaxoSmithKline Plc διενεργεί μελέτες σκοπιμότητας, προκειμένου να διαπιστώσει αν η τεχνολογία των εμβολίων της μπορεί να είναι κατάλληλη για την αντιμετώπιση του ιού Ζίκα, ενώ Pfizer Inc, Johnson & Johnson και Merck & Co Inc ενώνουν τις δυνάμεις τους για τον ίδιο λόγο. Ωστόσο, επιστήμονες και παράγοντες της φαρμακευτικής αγοράς εκτιμούν ότι η παραγωγή ενός ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου θα χρειαστεί χρόνο. Από την πλευρά της, η ιαπωνική Takeda Pharmaceutical Co Ltd προχωρά στη δημιουργία ομάδας για να ερευνήσει το ενδεχόμενο ανάπτυξης εμβολίου.

Ιός MERS

2.

Πιο κοντά στην ανάπτυξη εμβολίου κατά του ιού MERS (Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής), βρίσκονται επιστήμονες από την Ισπανία, τη Γερμανία και την Ολλανδία, τροποποιώντας γενετικά ένα εμβόλιο για τον ιό της ευλογιάς. Αποδέκτες του εμβολίου όμως θα είναι οι καμήλες, το ζώο που μεταφέρει τον ιό στους ανθρώπους. Ο ιός, αρχικά, παρουσιάζει συμπτώματα κοινά με το κρυολόγημα. Μέχρι τώρα, έχει πλήξει πάνω από 1.600 άτομα, 600 από τα οποία έχασαν τελικά τη ζωή τους. Αν και ώς τώρα ο ιός έχει εξαπλωθεί μόνο σε όσους προσεβλήθησαν από τις καμήλες και όσους έχουν έρθει σε στενή επαφή μαζί τους, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της μετάλλαξης.

65

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΕΜΒΟΛΙΑ

4.

Χολέρα

3.

Στην έγκριση ενός τρίτου παραγωγού εμβολίου κατά της χολέρας

Έμπολα

Το υπό ανάπτυξη εμβόλιο της Merck & Co κατά του ιού Έμπολα έχει αγοράσει η παγκόσμια εμβολιαστική συμμαχία Gavi

προχώρησε ο ΠΟΥ. Τρία εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου αναμένεται να διοχετευθούν στην αγορά εντός του 2016. Πρόκειται για το εμβόλιο της σουηδικής Crucell, που ουσιαστικά διπλασιάζει τα παγκόσμια αποθέματα, ενισχύοντας τον αγώνα εναντίον μιας σοβαρής και θανατηφόρας ασθένειας.

Η

Gavi δήλωσε ότι η συμφωνία, ύψους 5 εκατ. δολ., θα βοηθήσει την αμερικανική φαρμακοβιομηχανία να εισαγάγει το εμβόλιο, που βρίσκεται σε κλινικές δοκιμές τελικού σταδίου, για προέγκριση και αδειοδότηση. Αν εγκριθεί το εμβόλιο VSV-ZEBOV, θα είναι ένα από τα πρώτα εμβόλια με άδεια στον κόσμο κατά του Έμπολα και στόχος της Gavi είναι να δημιουργήσει αποθέματα για μελλοντικές επιδημίες. Η συμφωνία εγκρίθηκε υπό την προϋπόθεση ότι το εμβόλιο θα πρέπει να υποβληθεί για χορήγηση άδειας στο τέλος του 2017. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία ανακοίνωσε την

66

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

παρασκευή ενός «πολύ αποτελεσματικού» εμβολίου για τον ιό Έμπολα, καθώς διαπιστώθηκε στις πρώτες φάσεις των ερευνών ότι αυξάνει σημαντικά τα αντισώματα. Σύμφωνα με τη Ρωσίδα υπουργό Υγείας, Βερόνικα Σκοβορτσόβα, οι κλινικές δοκιμές της Φάσης ΙΙΙ του εμβολίου “GamEvacCombi” θα ξεκινήσουν φέτος στη Γουινέα. Από τον ΠΟΥ εκφράζεται η επιθυμία μελέτης των δεδομένων ασφαλείας και ανοσογονικότητας του εμβολίου, με τη Ρωσία να απαντάει πως παρατηρήθηκαν μόνο δευτερεύουσες παρενέργειες, όπως πονοκέφαλοι και μικρή αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.

Αλλεργίες

5.

Κι όμως, τα εμβόλια μπορεί να γλυτώσουν εκατομμύρια ανθρώπους από την ταλαιπωρία αλλά και τον πιθανό κίνδυνο που συνοδεύει τις αλλεργίες

Έ

να τέτοιο εμβόλιο μπορεί να είναι έτοιμο σε τέσσερα με πέντε χρόνια και να καλύπτει κάθε πιθανό σύμπτωμα και αλλεργία. Από έκζεμα μέχρι άσθμα και από αλλεργίες που προκαλούνται από τη σκόνη και τις τρίχες της γάτας μέχρι και τους ξηρούς καρπούς.

Εκτιμάται, μάλιστα, πως το εν λόγω εμβόλιο, γνωστό και ως CYT003-Qbg10, όχι μόνο θα βελτιώσει τη θεραπεία και θα μειώσει το κόστος της, αλλά θα παράγεται και διανέμεται ευκολότερα. Πρόσφατη έρευνα της εταιρείας Cytos Βiotechnology κατέδειξε ότι μια σειρά του εμβολίου ήταν τόσο αποτελεσματική όσο τα στεροειδή στον έλεγχο του άσθματος. Το εμβόλιο περιέχει τμήματα συνθετικού DΝΑ, παρόμοια με εκείνα που βρίσκονται στο μικρόβιο που προκαλεί φυματίωση, τα οποία ξεγελούν τον οργανισμό που νομίζει ότι «δέχεται επίθεση» από μικρόβιο, ενεργοποιώντας τις άμυνες του ανοσοποιητικού συστήματος. Σε μελέτες που εξέτασαν την αποτελεσματικότητα του μηχανισμού δράσης του εμβολίου, περιορίστηκαν κατά 1/3 οι κρίσεις και τα συμπτώματα άσθματος σε 63 άτομα που έλαβαν δοκιμαστικές ενέσεις σε διάρκεια τριών μηνών, ενώ περιόρισε κατά 39% τις περιπτώσεις αλλεργίας στη μύ-

τη και τα μάτια λόγω σκόνης (με μία ένεση την εβδομάδα επί έξι εβδομάδες), βελτιώνοντας κατά 42% την ποιότητα της ζωής. Οι επιστήμονες της εταιρείας που εδράζεται στην Ελβετία εκτιμούν ότι το εμβόλιο θα βοηθήσει όσους έχουν αλλεργία σε τρίχες ζώων, ξηρούς καρπούς και οστρακοειδή. Η πρώτη ευρείας κλίμακας κλινική δοκιμή θα ξεκινήσει στις αρχές του ερχόμενου έτους.

Δάγγειος πυρετός

6.

Επίσημη πρώτη για το εμβόλιο της Sanofi κατά του δάγγειου πυρετού, για το οποίο πρόκειται να κατατεθούν φάκελοι εγκρίσεων σε περίπου 20 χώρες. Το Μεξικό είχε εγκρίνει την προληπτική θεραπεία για τους τέσσερις ορότυπους του δάγγειου πυρετού, αλλά μόνο για ασθενείς ηλικίας από 9 έως 45 ετών, που διαβιούν σε περιοχές όπου η νόσος είναι ενδημική. Εν ολίγοις, το εμβόλιο δεν έχει, προς το παρόν, λάβει έγκριση για χορήγηση σε βρέφη και μικρά παιδιά, το κομμάτι του πληθυσμού που κινδυνεύει πρωτίστως. Ο δάγγειος πυρετός θεωρείται απειλή για περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ εκτιμάται ότι 400 εκατομμύρια άνθρωποι μολύνονται ετησίως.

67

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

CLINICAL RESEARCH CONFERENCE

Think Tank για κλινικές μελέτες Επιμέλεια: Βασιλική Αγγουρίδη,

Ιοκάστη Αλειφεροπούλου Φωτογραφίες: Θ. Αναγνωστόπουλος

Παρά τις προσπάθειες βελτίωσης της εικόνας των κλινικών μελετών, η χώρα μας παραμένει ουραγός, παλεύοντας ακόμη με τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία και τις αναχρονιστικές αντιλήψεις

Δ

ειλά βήματα προόδου καταγράφει η Ελλάδα στον τομέα των κλινικών ερευνών. Τόσο δειλά, που στην πραγματικότητα δεν της επιτρέπουν να ξεφύγει από τις τελευταίες θέσεις της σχετικής λίστας και να καταφέρει να εκμεταλλευθεί τα οικονομικά και θεραπευτικά πλεονεκτήματα που θα μπορούσε να προσφέρει η Κλινική Έρευνα στη χώρα και στην υγεία των πολιτών της. Τα οφέλη έχουν τεκμηριωθεί: από τη βελτίωση της δημόσιας υγείας και την πρόσβαση των ασθενών στην καινοτομία έως την επιστημονική και κοινωνική πρόοδο και την προσέλκυση επενδύσεων και οι-

68

κονομικών προσόδων. Το πρόβλημα παραμένει το «τέρας» της γραφειοκρατίας, το οποίο περιορίζει τον αριθμό των κλινικών ερευνών στις 2.000, που αποτελεί μόλις το 1/5 των δυνατοτήτων της χώρας, βάσει της

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

69

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

1

Η πρόθεση των εταιρειών να επενδύσουν “μπλοκάρεται” από την άτακτη και καθυστερημένη ροή εγκρίσεων και πληρωμών από το Δημόσιο Σπ. Φιλιώτης

2

διεθνούς εμπειρίας. Η επίτευξη αυτού του στόχου εκτιμάται ότι θα μπορούσε να επιφέρει επενδύσεις ύψους 2 δισ. ευρώ, όταν εκτιμάται ότι κάθε νέα κλινική έρευνα αποδίδει στην Ελλάδα 250.000 ευρώ. Η σχεδόν «φοβική» στάση της χώρας απέναντι στις κλινικές μελέτες, αλλά και οι προσπάθειες «θεραπείας», που στοχεύουν στην προσέλκυση επενδύσεων και ερευνών, συζητήθηκαν διεξοδικά στο 4ο Clinical Research Conference, με τη συμμετοχή φορέων της Πολιτείας και της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Αναγνωρίστηκαν τα βήματα προόδου, εκφράστηκαν οι προθέσεις ουσιαστικών αλλαγών από την πλευρά του Υπουργείου Υγείας, τονίστηκαν όμως και οι αδυναμίες, οι λάθος προσεγγίσεις και η «ασθενική» συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, Πολιτείας και φαρμακευτικών επιχειρήσεων, που θα μπορούσαν να προσφέρουν πολύτιμη τεχνογνωσία και λύσεις κατάλληλες για να καταστήσουν την Ελλάδα πόλο έλξης κλινικών ερευνών.

Γιάννης Μπασκόζος Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας Δέσμευση για τη σύσταση της ειδικής Επιτροπής Κλινικών Μελετών, ενός think tank που θα επιτρέψει την αφαίρεση όλων των εμποδίων, ανέλαβε, από το βήμα του 4ου Clinical Conference, ο Γ.Γ. Δημόσιας Υγείας, Γ. Μπασκόζος. «Πρέπει να ανοίξουμε το μυαλό μας και να μην είμαστε φοβικοί ο δημόσιος με τον ιδιωτικό τομέα, και το αντίθετο» σημείωσε. «Η ανάπτυξη της κλινικής έρευνας στη χώρα μας πρέπει να σταματήσει κάποια

70

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

στιγμή να είναι κάτι που συζητάμε αλλά δεν κάνουμε κάτι για να το υλοποιήσουμε. Φιλοδοξώ να το αλλάξουμε αυτό» ανέφερε ο κύριος Μπασκόζος, προσθέτοντας πως θα αποτελέσει προτεραιότητα μόλις σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Σύμφωνα με τον Γ.Γ. Δημόσιας Υγείας, το βασικό πρόβλημα της κυβέρνησης είναι πώς θα διαχειριστεί με τον καλύτερο τρόπο τις μνημονιακές συμφωνίες για τις φαρμακευτικές δαπάνες. Αλλά και «πώς θα διασφαλιστεί η πρόσβαση των ασθενών στο φάρμακο και θα διατηρηθεί, θα επιβιώσει και θα αναπτυχθεί η παραγωγική βάση φαρμάκου της χώρας». «Οι κλινικές μελέτες αποτελούν προνομιακό πεδίο για τέτοιου είδους ανάπτυξη», κατά τον κύριο Μπασκόζο. «Με κόλπα δεν μπορείς να προστατεύσεις την εγχώρια παραγωγή. Θα πρέπει να γίνεις ανταγωνιστικός, στοχεύοντας σε έρευνα και ανάπτυξη, στην παραγωγή καινοτόμων φαρμάκων και biosimilars» πρόσθεσε ο γενικός γραμματέας και δεσμεύθηκε για ενίσχυση των κλινικών μελετών. Ακόμη, υπογράμμισε την ανάγκη ενίσχυσης του ΕΟΦ, αλλά και κάλυψης του ελλείμματος των πιστοποιημένων εργαστηρίων. «Θα μπορούσαμε να πάμε και σε πρώιμα στάδια μελέτης πέραν της 4ης, στην 3η, τη 2η, γιατί όχι και στην 1η» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Σπύρος Φιλιώτης Αντιπρόεδρος του ΣΦΕΕ, Πρόεδρος της Ειδικής Επιτροπής Κλινικών Μελετών του ΣΦΕΕ, Αντιπρόεδρος και Γενικός Διευθυντής της Pharmaserve-Lilly

3

«Στον κλάδο του φαρμάκου, η πρόθεση των εταιρειών να επενδύσουν “μπλοκάρεται” από την άτακτη και καθυστερημένη ροή εγκρίσεων και πληρωμών από τους φορείς του Δημοσίου, κάτι που επιδρά στην ανταγωνιστικότητα της χώρας στο πεδίο της κλινικής έρευνας» επεσήμανε κατά την ομιλία του ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ), Σπ. Φιλιώτης. «Οι διορθωτικές κινήσεις είναι αναγκαίες, ώστε να αξιοποιηθούν τα μεγάλα περιθώρια της επένδυσης, που σήμερα αγγίζει μόνο τα 100 εκατ. ευρώ ετησίως, όταν η διεθνής φαρμακοβιομηχανία επενδύει στην Ευρώπη περίπου 35 δισ. ευρώ, όταν στο Βέλγιο επενδύθηκαν σε έρευνα 2 δισ. ευρώ μόνο το 2014» πρόσθεσε. Ο ΣΦΕΕ έχει προτείνει τα βασικά βήματα τα οποία θα μπορούσαν να τριπλασιάσουν τις κλινικές μελέτες έως το 2017, με έμφαση στη δημιουργία θέσης συντονιστή κλινικής έρευνας στο Υπουργείο Υγείας –αποκλειστικής και μόνιμης απασχόλησης– στην επικοινωνία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και στη θέσπιση φορολογικών κινήτρων, ώστε να γίνει η Ελλάδα ανταγωνιστική σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Φαίη ΚοσμοπούλουΔεληγιάννη Γενική Διευθύντρια της ΠΕΦ Τη σημασία της κλινικής έρευνας για την οικονομία και τη χώρα υπογράμμισε, κατά την ομιλία της στο 4ο Clinical Research Conference η γενική διευθύντρια της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (ΠΕΦ), Φαίη Κοσμοπούλου-Δεληγιάννη. «Μέσω της ενδυνάμωσης της κλινικής έ-

ρευνας δίνεται οξυγόνο για την οικονομία και τη χώρα» τόνισε η κυρία ΚοσμοπούλουΔεληγιάννη προσθέτοντας πως «η ελληνική φαρμακοβιομηχανία σήμερα επενδύει γύρω στα 30 εκατ. ευρώ ετησίως στην κλινική έρευνα, πέραν των γενοσήμων, και είναι ένας από τους σημαντικότερους ερευνητικούς κλάδους». «Η επένδυση στην κλινική έρευνα, παράλληλα, μπορεί να αυξήσει μερίδια για το ελληνικό φάρμακο και στο εξωτερικό. Παρά τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες –λόγω κυρίως των απαιτήσεων των δανειστών– και την περαιτέρω μείωση των τιμών των γενοσήμων, η ελληνική φαρμακοβιομηχανία δεσμεύεται ότι θα συνεχίσει την επένδυση στην καινοτομία και την κλινική έρευνα» κατέληξε.

4

1. Γιάννης Μπασκόζος, Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας, Υπ. Υγείας.

2. Σπύρος Φιλιώτης, Αντιπρόεδρος του ΣΦΕΕ, Πρόεδρος της Ειδικής Επιτροπής Κλινικών Μελετών, ΣΦΕΕ, Αντιπρόεδρος και Γενικός Διευθυντής, PharmaserveLilly.

3. Φαίη Κοσμοπούλου- Δεληγιάννη, Γενική Διευθύντρια της ΠΕΦ.

4. Γιάννης Ρούσσος, BSc, MSc, MedPhys, Πρόεδρος του Συλλόγου Επιχειρήσεων Διεξαγωγής Κλινικών Μελετών Ελλάδας (HACRO).

Γιάννης Ρούσσος BSc, MSc, MedPhys, Πρόεδρος του Συλλόγου Επιχειρήσεων Διεξαγωγής Κλινικών Μελετών Ελλάδας (HACRO) Στον στόχο του HACRO για το 2016 επικεντρώθηκε ο πρόεδρος του συλλόγου, Γ. Ρούσσος. «Εργαζόμαστε ώστε να αποκτήσει η Ελλάδα το νομοθετικό πλαίσιο για την ίδρυση και λειτουργία ενός κατ’ ανάθεση οργανισμού έρευνας, όπως διαθέτουν πολλές ευρωπαϊκές και άλλες χώρες, ώστε να συμβάλει στην εξυγίανση του χώρου» ανέφερε, προσθέτοντας ότι η επιχειρηματικότητα στον χώρο της έρευνας «δεν είναι μόνο μέσον απόκτησης κερδών, αλλά εμπεριέχει και την έννοια του λειτουργήματος και της προσφοράς στην κοινωνία. Αυτός είναι ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο θεσπίστηκαν οι κανόνες/κώδικες καλής λειτουργίας».

71

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

5

Μέσω των κλινικών μελετών περίπου 5.000 ασθενείς στην Ελλάδα έχουν πρόσβαση σε καινοτόμα φάρμακα Β. Μπαρούτσου

Ο πρόεδρος του HACRO και μέλος του ΔΣ του EUCROF, ανέφερε τα οφέλη των κλινικών μελετών, που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν «την πρόσβαση των ασθενών σε νέες θεραπείες, τη δυνατότητα των ερευνητών να εκπαιδευτούν, εξοικειωθούν, μελετήσουν και χρησιμοποιήσουν τις νέες θεραπείες, πρακτικές, μεθόδους ή/και ιατρικά μηχανήματα, αλλά και την εισροή ξένων κεφαλαίων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στοιχεία πολύ σημαντικά για τις εποχές στις οποίες ζούμε».

Δρ. Βαρβάρα Μπαρούτσου Chief Scientific Officer της Novartis Hellas «Μέσω των κλινικών μελετών περίπου 5.000 ασθενείς στην Ελλάδα έχουν πρόσβαση σε καινοτόμα φάρμακα, ιδιαίτερα για σοβαρά, χρόνια ή και σπάνια νοσήματα, όπου υπάρχουν ακάλυπτες ιατρικές ανάγκες» υπογράμμισε από το βήμα του 4ου Clinical Research Conference η Chief Scientific Officer της Novartis Hellas, Δρ. Βαρβάρα Μπαρούτσου. Σύμφωνα με την κυρία Μπαρούτσου, στην Ελλάδα «βρίσκονται προς έγκριση 217 νέες μελέτες, οι οποίες προέρχονται κατά 67% από τη βιομηχανία και 33% από ακαδημαϊκές πρωτοβουλίες, σε εξέλιξη βρίσκονται 1.800 κλινικές μελέτες, ενώ το 2014 εγκρίθηκαν 146 μελέτες και 595 τροποποιήσεις». Όπως εκτίμησε, το παράδοξο στη χώρα μας είναι ότι «ενώ έχουμε επιστημονική παραγωγικότητα και βρισκόμαστε στη 18η θέση, παρ’ όλα αυτά επενδύουμε μόνο το 0,5% του ΑΕΠ, ίσως γιατί δεν έχουμε κουλτούρα ανταγωνιστικότητας, ενώ θα μπορούσαμε με βάση

72

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

τον πληθυσμό μας να διεκδικήσουμε επενδύσεις 2 δισ. ευρώ σε σχέση με τα 35 δισ. ευρώ που επενδύει η Ευρώπη». Όπως ανέφερε η κυρία Μπαρούτσου, μία κλινική μελέτη συνεπάγεται 3,5 θέσεις ερευνητικού προσωπικού ανά κλινικό κέντρο της μελέτης, αποτελεί άμεση επένδυση της τάξης των 250.000 ευρώ, αποφέρει έμμεσα οφέλη από δωρεάν φάρμακα και εξετάσεις περίπου 230.000 ευρώ, αποδίδει 50.000 ευρώ ανά νοσοκομείο και ΥΠΕ και αποδίδει 13.200 ευρώ στον ΕΟΦ. «Οι προτάσεις προς την Πολιτεία επικεντρώνονται στην αναγκαιότητα συγκρότησης ενός κεντρικού μηχανισμού συντονισμού και εποπτείας των κλινικών μελετών στο Υπ. Υγείας και την υιοθέτηση ενός σύγχρονου και σταθερού πλαισίου διεξαγωγής κλινικών μελετών, μέσω της κατάρτισης εθνικού σχεδίου δράσης και οδικού χάρτη έως το 2020» σημείωσε η κυρία Μπαρούτσου.

Στρογγυλό Τραπέζι I: «Κλινική έρευνα στην Ελλάδα: Εμπόδια, προκλήσεις, ευκαιρίες» Την εικόνα των κλινικών μελετών στην Ελλάδα επιχείρησαν να σκιαγραφήσουν οι συμμετέχοντες στο πρώτο πάνελ του συνεδρίου, με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν να της αποδίδουν μια «γκρίζα απόχρωση». Οι απώλειες από την ελλιπή ανάπτυξη του κλάδου αποτελούν ενδεικτικό δείγμα. Σύμφωνα με τον Τάκη Ζερβακάκη, φαρμακοποιό και CEO της ILS Consulting, η Ελλάδα είναι κατά 15 με 20 δισ. ευρώ φτωχότερη, επειδή δεν έχει αναδείξει τις κλινικές έρευνες. «Χρειάζεται μια απόφαση καταρχήν, και μετά όλα παίρνουν δομή»

σημείωσε ο κύριος Ζερβακάκης, διευκρινίζοντας ότι αν αυτή η δομή υπήρχε, περίπου πέντε με δέκα χιλιάδες άνθρωποι θα είχαν δουλειά», ενώ υποστήριξε ότι χρειάζεται μια κεφαλή που θα ελέγχει τι γίνεται. Επεσήμανε δε ότι την τελευταία δεκαετία η απόδοση όσων βρίσκονται στο Υπουργείο Υγείας για τη διαχείριση των κλινικών ερευνών είναι μέτρια. Η Ευαγγελία Κοράκη, γραμματέας της HACRO και CEO της Coronis Research AE, διαπίστωσε ότι ως χώρα δεν υστερούμε από άλλες σε κατάρτιση ανθρώπινου δυναμικού, απλά πρέπει να πείσουμε την Πολιτεία να συνεργαστεί. Συνεχίζοντας είπε ότι «είναι αναγκαία η παρουσία της Πολιτείας, αλλά αλλάζουν συνεχώς οι προτεραιότητες και τα πρόσωπα, με αποτέλεσμα να μη γίνονται βήματα στον τομέα». Στη συνέχεια, σημείωσε ότι έχει ήδη παραδοθεί κείμενο στις Αρχές, ο ΕΟΦ έχει κάνει εσωτερική μελέτη για το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες και αναμένεται μέχρι το καλοκαίρι να έχουν προετοιμαστεί οι κανόνες και το μητρώο πιστοποίησης. Για κουλτούρα συνεννόησης σε σχέση με την πραγματικότητα της χώρας μίλησε ο Χαράλαμπος Μπονάνος, διοικητής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών. «Οι κλινικές μελέτες δεν μπορούν να αφορούν νοσοκομεία που υπολειτουργούν, αλλά νοσοκομεία με εξειδικευμένα τμήματα. Σήμερα μόνο 10-15 νοσοκομεία πανελλαδικά αποτελούν επιλογή» τόνισε, αναφέροντας ότι υπάρχουν νοσοκομεία που για αρκετό καιρό δεν έχουν καν διοικητικά συμβούλια και διοικητές. Ο κύριος Μπονάνος έχει σοβαρή ένσταση για τη συμβολή των ΥΠΕ, καθώς είναι γραφειοκρατικός μηχανισμός, υποστελεχωμένος, που δεν μπορεί να προσφέρει, και σημείωσε ότι «τα έσοδα πρέπει να πάνε στην πηγή των εσόδων, και όχι να τα διαχειρίζονται οι ΥΠΕ. Είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια ειδική γραμματεία στο υπουργείο για την εποπτεία και την επιβολή νόμου». Η Δρ. Β. Μπαρούτσου αναφέρθηκε στα προβλήματα των δομών και στα κενά που υπάρχουν σε ιδιωτικά και στρατιωτικά νοσοκομεία, επισημαίνοντας ότι οι ΥΠΕ πρέπει να εναρμονιστούν, γιατί ακόμα δρουν αυτόνομα. Σημείωσε μάλιστα ότι «η 1η ΥΠΕ έχει τεχνογνωσία και πρέπει να παίξει συντονιστικό ρόλο». Η κυρία Μπαρούτσου αναφέρθηκε επίσης στα τεχνικά και νομικά θέματα για το ΦΕΚ 390, το οποίο, ενώ έπρεπε να έχει εκδοθεί, είναι ακόμη σε εκκρεμότητα, και έκλεισε λέγοντας ότι «στην

6

Ελλάδα δεν υπάρχει ένα κεντρικό σημείο πρόσβασης στην πληροφορία για τους ασθενείς, ενώ επίσης το πλαίσιο για τις μη παρεμβατικές μελέτες είναι ατελές, όπως ελλιπής είναι και η δεοντολογική επισκόπηση των πρωτοκόλλων». Ο Δημήτρης Πανταζής, φαρμακοποιός και διευθύνων σύμβουλος του ΙΦΕΤ, αναφέρθηκε στις διαχρονικές ιδεοληψίες και στην έλλειψη συστημικής σκέψης, επισημαίνοντας ότι «πρέπει να δούμε την ευκαιρία, να αξιοποιήσουμε την εμπειρία από τις άλλες χώρες και να συμφωνήσουμε στο ελάχιστο. Δύο πράγματα πρέπει να γίνουν, να ενισχυθεί η επιτροπή του ΕΟΦ που είναι ο μικρότερος ΕΟΦ στην Ευρώπη, και στο υπουργείο να υπάρξει ένα άτομο για τις κλινικές μελέτες κατόπιν αξιολόγησης». Επίσης, σημείωσε ότι τα εργαστήρια δεν είναι πιστοποιημένα και υπάρχει τραγική έλλειψη παρασκευαστών.

5. Δρ. Βαρβάρα Μπαρούτσου, Chief Scientific Officer, Novartis Hellas.

6. (από αριστερά) Χαράλαμπος Μπονάνος, Διοικητής, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, Βαρβάρα Μπαρούτσου, MD, PhD, EMAUD, Chief Scientific Officer, Novartis (Hellas) ΑΕΒΕ, Ευαγγελία Κοράκη, Γραμματέας HACRO (Hellenic Association of CROs) και CEO, Coronis Research AE, Τάκης Ζερβακάκης, Φαρμακοποιός και CEO, ILS Consulting, Δημήτρης Πανταζής, Διευθύνων Σύμβουλος, Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΦΕΤ), Αιμίλιος Νεγκής, Δημοσιογράφος.

Στρογγυλό Τραπέζι II: «Πρόσβαση των ασθενών στην καινοτομία και στις κλινικές μελέτες: Πώς μπορούμε να πάμε μπροστά;» Στα εμπόδια που υψώνονται στην πρόσβαση των ασθενών σε κλινικές μελέτες, και κατ’ επέκταση σε καινοτόμες θεραπείες, αναφέρθηκαν οι ομιλητές στο δεύτερο πάνελ του συνεδρίου. Χωρίς τις κλινικές μελέτες δεν μπορεί να υπάρξει νέο φάρμακο, και η αξιόπιστη ενημέρωση για τις συνέπειες και τα οφέλη και τον ρόλο του ασθενούς στην κλινική έρευνα είναι πολύ σημαντική, υπογράμμισε ο Shephard Mpofu, MD, FRCP, Senior Global Program Medical Director, Immunology

73

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

7

Ένας γιατρός δεν μπορεί να κάνει όλη τη διαδικασία μόνος του. Χρειάζεται ολόκληρη ομάδα με διοικητική και κλινική εμπειρία Γ. Κήτας

74

& Dermatology Franchise. Όσον αφορά στην Ελλάδα, η πρότασή του είναι να υπάρχει ποσόστωση συμμετοχής και διαθέσιμος χρόνος για την ενημέρωση των γιατρών και, παράλληλα, συνεργασία με την Πολιτεία, για τη δημιουργία υποδομών και κέντρων, και με γιατρούς από κάθε κλάδο, προερχόμενους από διαφορετικού τύπου φορείς και περιοχές της χώρας. Ο Γεώργιος Δ. Κήτας, MD, MhD, FRCP, καθηγητής Ρευματολογίας στα πανεπιστήμια Manchester, Birmingham και Wolverhampton, διευθυντής του τμήματος Ρευματολογίας στο νοσοκομείο Υγεία και στον όμιλο νοσοκομείων Dudley, ανέφερε ότι η Πολιτεία πρέπει να δημιουργήσει τις συνθήκες για την αλλαγή των αντιλήψεων. Ο βασικός παράγοντας είναι η ύπαρξη επαρκούς υποδομής και τεχνογνωσίας, ώστε να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα. Επίσης τόνισε ότι «ένας γιατρός δεν μπορεί να κάνει όλη τη διαδικασία μόνος του, αλλά χρειάζεται μια ολόκληρη ομάδα με διοικητική και κλινική εμπειρία». Επίσης, σημείωσε ότι ο αριθμός των ασθενών που έχουν λάβει μέρος σε κλινικές μελέτες είναι πολύ μικρός –μόλις 6%– και για την αύξησή του χρειάζεται συνεχής ενημέρωση. Ο πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής Ιατρικής Μελέτιος Α. Δημόπουλος, σημείωσε ότι χρειάζεται ένα κεντρικό συμβούλιο που θα συντονίζει τις κλινικές μελέτες, αλλά χρειάζονται και μονάδες που θα ασχολούνται με τις συγκεκριμένες παθήσεις. Επίσης, ανέφερε ότι δεν πιστεύει πως υπάρχει εκ μέρους των ασθενών δυσπιστία για συμμετοχή τους στις κλινικές μελέτες, όμως είναι θέμα απόφασης ενός κλινικού ερευνητή, και απαιτεί διαπροσωπική σχέση με τον ασθενή

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

και τη συγκατάθεσή του. «Οι κλινικές μελέτες δεν μπορεί να γίνονται στο πλαίσιο της καθημερινής δουλειάς στην κλινική και δεν μπορείς να περιμένεις από το κράτος να το τακτοποιήσει αυτό, καθώς είναι περισσότερο θέμα του νοσοκομείου και του επιστήμονα να το προχωρήσει, παρά του κράτους. Χρειάζονται εξειδικευμένοι γιατροί που θα ασχολούνται μόνο με αυτό το αντικείμενο, χωρίς περιττή γραφειοκρατία» κατέληξε. Ο Bryan McDowell, Global Operations Head & Novel Setting Workstream Lead Digital Development της Novartis Pharma AG, σημείωσε ότι υπάρχει τεράστιο κόστος για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων, γι’ αυτό γίνεται προσπάθεια μείωσης των δαπανών, ώστε να συνεχιστούν κανονικά οι κλινικές μελέτες. Σημαντικό είναι, τόνισε, «να αντιμετωπίσουμε την αρνητική αντίληψη που υπάρχει για τις κλινικές μελέτες μέσω και της έγκυρης ενημέρωσης των γιατρών, ώστε να μη νομίζουν ότι θα χάσουν τον ασθενή αν τον παραπέμψουν σε κλινική έρευνα. Οι κλινικές έρευνες αποτελούν όφελος για όλη την ανθρωπότητα» είπε και κατέληξε ότι το να προσελκύσει κανείς ασθενείς είναι ένας άθλος, γι’ αυτό και είναι ευθύνη όλων. Η πρόεδρος του Συλλόγου Ρευματοπαθών Κρήτης, Κατερίνα Κουτσογιάννη, εστιάστηκε στην αγωνία ότι οι ασθενείς στο εγγύς μέλλον ενδέχεται να συμμετέχουν ακόμη λιγότερο σε κλινικές μελέτες, καθώς «λείπει η ενημέρωση και υπάρχει φόβος ότι είναι πειραματόζωα. Έχω συμμετάσχει σε μελέτη και ξέρω πόσο σημαντικό είναι να έχουμε δωρεάν τα φάρμακα με υψηλό κόστος όσο “τρέχει” η μελέτη, και εν συνεχεία να υπάρχει καλή πρόσβαση σε αυτά. Πρέπει να βγουν έντυπα και να μπουν αξι-

όπιστες πληροφορίες στις ιστοσελίδες των συλλόγων». Ένας ασθενής που ενδιαφέρεται να μπει σε κλινική μελέτη αν ο γιατρός του δεν ασχολείται ή αν ο ίδιος δεν είναι κοντά σε ερευνητικό κέντρο, δεν μπορεί να το κάνει, κατέληξε.

Στρογγυλό Τραπέζι III: «Νέος ευρωπαϊκός κανονισμός: Τι αλλάζει και πώς επηρεάζει την ελληνική πραγματικότητα» Θετικά μηνύματα επεφύλασσε το τρίτο και τελευταίο πάνελ του 4ου Clinical Research Conference. Η αναπληρώτρια προϊσταμένη της Διεύθυνσης Φαρμακευτικών Μελετών και Έρευνας του ΕΟΦ, Ευγενία ΦούζαΣταυροπούλου, παρουσίασε ενθαρρυντικά στοιχεία για τον αριθμό των κλινικών ερευνών που πραγματοποιούνται στη χώρα. «Στην Ελλάδα, σήμερα, γίνονται 128 μελέτες, 10% περισσότερες σε σχέση με πέρυσι. Στις έρευνες αυτές συμμετέχουν 5.195 ασθενείς, αριθμός ο οποίος δεν είναι καθόλου μικρός» ανέφερε, προσθέτοντας πως οι έρευνες πραγματοποιούνται σε 558 ερευνητικά κέντρα, με προϋπολογισμό ο οποίος αγγίζει τα 50 εκατ. ευρώ. Αναφορικά με τον νέο ευρωπαϊκό κανονισμό, η κυρία Φούζα εκτίμησε ότι δεν θα μπορέσει να εφαρμοστεί νωρίτερα από τον Μάιο του 2016, πιθανώς και τις αρχές του 2017. Ακόμη πιο απαισιόδοξος για τον χρόνο εφαρμογής του νέου ευρωπαϊκού κανονισμού στην Ελλάδα δήλωσε ο Γρηγόριος Β. Σιβολαπένκο, αναπληρωτής καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Φαρμακοκινητικής του τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών, μιλώντας για το τέλος του 2017. Όπως εξήγησε, ωστόσο, η εφαρμογή του δεν συνεπάγεται αυτόματα τη βελτίωση της κλινικής έρευνας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Ο κύριος Σιβολαπένκο επεσήμανε πως σημαντικό ρόλο για να γίνει η Ελλάδα χώρα αναφοράς για τη διενέργεια κλινικών μελετών θα παίξουν οι οδηγίες του EMA, οι οποίες θα λειτουργήσουν καθοδηγητικά για τη λήψη πρωτοβουλιών, καταλήγοντας πως απαιτείται να υπάρξει εξειδίκευση της χώρας μας σε συγκεκριμένες μελέτες, όπως οι μελέτες χαμηλής παρέμβασης και οι μελέτες ανηλίκων. Την ανάγκη η Ελλάδα να λειτουργήσει ανταγωνιστικά στο διεθνές περιβάλλον, ώστε να προσελκύσει επενδύσεις για κλινικές μελέτες, ανέδειξε ο Αθανάσιος Πλεύρης, δικηγόρος με εξειδίκευση στο ποινικό και ιατρικό δίκαιο, τέως σύμβουλος του Υπουργείου Υγείας, υπογραμμίζοντας ότι δεν θα πρέπει

8

να μείνει ανεκμετάλλευτος ο «νεκρός χρόνος» μέχρι την εφαρμογή του ευρωπαϊκού κανονισμού. Συμφώνησε, παράλληλα, ότι για να γίνει η Ελλάδα χώρα αναφοράς, θα πρέπει να εξειδικευθεί σε έναν τομέα κλινικών ερευνών και, παράλληλα, θα πρέπει να μειώσει τη γραφειοκρατία. Την ίδια διαπίστωση για την αντιμετώπιση των γραφειοκρατικών προβλημάτων, καθώς και για την ανάγκη εξειδίκευσης της χώρας σε συγκεκριμένες κλινικές μελέτες, τόνισε ο Δρ. Ιωάννης Καραφύλλης, Supply Chain and Procurement Specialist, σημειώνοντας, για παράδειγμα, ότι ένας τέτοιος τομέας μπορεί να είναι η σκλήρυνση κατά πλάκας. Σημαντική, τόνισε, είναι η εμπλοκή των συλλόγων ασθενών που μπορούν να παρέχουν γονιδιακή πληροφορία. Από την πλευρά του, ο Χρήστος Ι. Τσαρούχης, διευθυντής Ομάδος στο Ιατρικό Τμήμα της Pharmaserve-Lilly, τόνισε ότι ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός είναι κάτι πολύ δύσκολο αλλά και ζωντανό, καθώς το πλαίσιο για τις κλινικές μελέτες θα εμπλουτιστεί μέσα από την πολλαπλή ανάγνωση και τις απορίες που θα γεννηθούν. «Υπάρχουν προκλήσεις και δυσκολίες, αλλά ο χρόνος είναι ικανός, ώστε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να καταλήξουμε σε μια κοινή διαδρομή» κατέληξε.

HACRO SYMPOSIUM Το έργο της EUCROF παρουσίασε ο πρόεδρος Stefano Martini, προσκαλώντας τα μέλη της HACRO να συμμετάσχουν πιο ενεργά. Όπως είπε, η δημιουργία της EUCROF το 2005 προέκυψε από την ανάγκη των CROs να μιλήσουν με τις ανώτατες αρχές. «Σήμερα, δραστηριοποιούμαστε σε 17 χώρες, έχοντας 3.000 μέλη με 20.000

7. (από αριστερά) Shephard Mpofu, MD, FRCP, Senior Global Program Medical Director, Immunology & Dermatology Franchise, Novartis Pharma AG, Κατερίνα Κουτσογιάννη, Πρόεδρος, Σύλλογος Ρευματοπαθών Κρήτης, Γεώργιος Δ. Κήτας, MD, MhD, FRCP, Καθηγητής Ρευματολογίας, Πανεπιστήμια Manchester, Birmingham & Wolverhampton, UK, Διευθυντής Τμήματος Ρευματολογίας, Νοσοκομείο Υγεία, Αθήνα & Όμιλος Νοσοκομείων Dudley, UK, Μελέτιος Α. Δημόπουλος, Καθηγητής Ιατρικής, Πρύτανης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Bryan McDowell, Global Operations Head & Novel Setting Workstream Lead Digital Development, Novartis Pharma AG, Δήμητρα Ευθυμιάδου, Δημοσιογράφος.

8. (από αριστερά) Γρηγόριος Β. Σιβολαπένκο, Αναπληρωτής Καθηγητής, Διευθυντής Εργαστηρίου Φαρμακοκινητικής, Τμήμα Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Πατρών, Χρήστος Ι. Τσαρούχης, Διευθυντής Ομάδος, Ιατρικό Τμήμα, ΦαρμασέρβΛίλλυ, Αθανάσιος Πλεύρης, Δικηγόρος με εξειδίκευση στο ποινικό και ιατρικό δίκαιο, τ. Νομικός Σύμβουλος Υπουργού Υγείας, τ. Βουλευτής-τ. Ευρωβουλευτής, Ιωάννης Καραφύλλης, Οικονομολόγος Υγείας, Ευγενία Φούζα-Σταυροπούλου, Αν. Προϊσταμένη Διεύθυνσης Φαρμακευτικών Μελετών και Έρευνας, ΕΟΦ, Αιμίλιος Νεγκής, Δημοσιογράφος.

75

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

9

Εκ μέρους της Επιτροπής Βιοηθικής, θα κάνουμε τα πάντα για να επισπεύσουμε τις διαδικασίες έγκρισης Σπ. Πνευματικός

9. Kamila Novak, Group Operations Director, Antaea Group of Companies Discussion: “Risk Based Monitoring”.

76

υπαλλήλους, αντιπροσωπεύοντας ένα σημαντικό κομμάτι της ανάπτυξης της φαρμακευτικής έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση» τόνισε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας πως η EUCROF συνεισφέρει με τις απόψεις της όλο και περισσότερο στις συζητήσεις με τον EMA, όπως για παράδειγμα για τον ευρωπαϊκό κανονισμό και τις επιπτώσεις του. Τη βεβαιότητά του πως η Ελλάδα θα γίνει κομμάτι των ευρωπαϊκών αλλαγών που θα επέλθουν τα επόμενα χρόνια στον τομέα των κλινικών ερευνών εξέφρασε ο Γ. Ρούσσος, πρόεδρος της HACRO, CEO Antaea Group of Companies. «Είναι σημαντικό ότι ένα από τα μέλη της HACRO αντιπροσώπευσε την EUCROF στον ΕΜΑ» σημείωσε σχετικά, τονίζοντας ότι στόχος της νέας διοίκησης είναι να γίνει η HACRO ακόμη πιο γνωστή. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο καθηγητής Ορθοπαιδικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών, επικεφαλής της 3ης Κλινικής του ΚΑΤ και EED Vice President, Σπύρος Πνευματικός, εξέφρασε την πεποίθησή του για την αναμφίβολη ικανότητα της χώρας να προσελκύσει κλινικές μελέτες, καθώς έχει τόσο επιστημονικές δυνατότητες όσο και τους αναγκαίους ανθρώπινους πόρους. «Εκ μέρους της Επιτροπής Βιοηθικής, θα κάνουμε τα πάντα για να επισπεύσουμε τις διαδικασίες έγκρισης, διατηρώντας την υψηλή ποιότητα της κρίσης μας» πρόσθεσε, επισημαίνοντας πως η επιτροπή βρίσκεται στο πλευρό της HACRO. Τον σπουδαίο ρόλο των CROs ως πραγματικών stakeholder στον τομέα του σχεδιασμού, της οργάνωσης, της παρακολούθησης και της άρτιας διεξαγωγής των κλινικών ερευνών, ανέδειξε στον χαιρετισμό της η Δέσποινα Μακριδάκη, Α’ αντιπρόεδρος

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

του ΕΟΦ. «Ανεξάρτητα από το εύρος ανάθεσης των καθηκόντων εκ μέρους του χορηγού στο CRO, η εμπειρία του δεύτερου είναι πραγματικά πολύτιμη, λόγω και της πολυπλοκότητας των απαιτήσεων που έχει η ορθή κλινική πρακτική, αλλά και της δυσαναπλήρωσης σαν συμβούλου του σε κάθε φάση» είπε χαρακτηριστικά. Σημείωσε, παράλληλα, πως ο ΕΟΦ εργάζεται μέσω ειδικής επιτροπής για τη διαμόρφωση του κανονιστικού πλαισίου, με έμφαση στην ασφάλεια των μελετών, καθώς και για τη διαμόρφωση Μητρώου CROs. Στη σημασία του Risk-Based Monitoring (RBM) αναφέρθηκε η Kamila Novak, Group Operations Director της Antaea Medical Services Ltd. Ξεκινώντας με μια περίληψη γύρω από την ορολογία, άνοιξε τη συζήτηση γύρω από τη διαφορετική εφαρμογή μοντέλων παρακολούθησης από τους CROs, και παρουσίασε το νέο παράδειγμα RBM. Από την πλευρά του, ο Nicolas Tsiakkas, M.D., General Manager & Scientific Director της Medwork, αναφέρθηκε στις «υποχρεώσεις διαχείρισης ανεπιθύμητων συμβάντων των κατόχων άδειας κυκλοφορίας, τα οποία προκύπτουν στο πλαίσιο διεξαγωγής οργανωμένων συστημάτων συλλογής δεδομένων, όπως μη παρεμβατικών μελετών, μητρώων ασθενών, προγραμμάτων υποστήριξης ασθενών, ερευνών αγοράς κ.λπ.». Στην ηλεκτρονική «μορφή» των κλινικών μελετών αναφέρθηκε ο Yoani Th. Matsakis, EUCROF-Treasurer, President Telemedicine Technologies SAS. Όπως τόνισε, η συλλογή ψηφιακών δεδομένων τείνει να γίνει ο κανόνας, καθώς έχει, μεταξύ άλλων, θετικά οικονομικά αποτελέσματα, καλύτερη προσέλκυση ασθενών και λιγότερα χαμένα δεδομένα.•••

77

ΑΝΑΛΥΣΗ

[BLOOMBERG TICKER: BMY:US] [REUTERS TICKER: BMY.N]

BRISTOL-MYERS SQUIBB Co. (BMS) Εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Νέας Υόρκης, ΗΠΑ Βασικός κλάδος δραστηριότητας: Φαρμακευτικές εταιρείες

Συνοπτικό προφίλ εταιρείας Η εταιρεία (ή Όμιλος) Bristol-Myers Squibb, η οποία ιδρύθηκε τον Αύγουστο του έτους 1933, αποτελεί μια πολυεθνική φαρμακοβιομηχανία. Το μεγα-

λύτερο μέρος των εσόδων του Ομίλου προέρχεται από την αγορά των ΗΠΑ, ακολουθούμενη από την αγορά της Ευρώπης.

Γεωγραφική Κατανομή Πωλήσεων (Ενοποιημένη Βάση) Πωλήσεις

2015

2014

2013

2012

2011

2010

ΗΠΑ

49,44%

49,00%

50,77%

58,93%

66,08%

65,69%

Ευρώπη

21,08%

23,00%

23,99%

21,03%

18,26%

18,85%

Υπόλοιπος Κόσμος

25,01%

21,00%

20,11%

18,18%

15,24%

14,88%

4,47%

7,00%

5,14%

1,86%

0,42%

0,57%

Άλλες Αγορές Σύνολο

Τιμή Μετοχής 3 Φεβρουαρίου 2016 $60,12 Χρηματιστήριο ΗΠΑ (σε Δολ. ΗΠΑ) Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) 1.666,97

100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος. Σημείωση: Έως την ημερομηνία της παρούσας ανάλυσης (5 Φεβρουαρίου 2016), τα τελευταία διαθέσιμα δημοσιευμένα οικονομικά αποτελέσματα αφορούσαν στο έτος 2015 (εκτός από τα στοιχεία ισολογισμού και ταμειακών ροών που αφορούν έως και το 2014).

Η Πορεία της Μετοχής-Τελευταίες 52 εβδομάδες (σε Δολάρια ΗΠΑ)

Χρ. Αξία (σε εκατ. $) 100.218,23 Μέσος Ημ. Όγκος Συν. (52 εβδ.) 6.728.954 Συντελεστής Beta 0,77 Στατιστικά Στοιχεία Μέγ. 52 εβδ. ($) 70,71 USD Χαμ. 52 εβδ. ($) 57,30 USD Απόδ. 1-Μ -12,60% Απόδ. 6-Μ -5,90% Απόδ. 12-Μ 1,49% Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο, ΗΠΑ

Πηγή: Χρηματιστήριο, ΗΠΑ

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιρειών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Αξίας και στους Τομείς των Εξαγορών & Συγχωνεύσεων. Έτος Ίδρυσης: 2002

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) - www.vrs.gr Αιόλου 104, Αθήνα 10564 • Τηλ. 210 3219557, 698 3603160 • Email: info@valueinvest.gr

78

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

Ιστορικοί Δείκτες P/E της Μετοχής σε Σύγκριση με τους Δείκτες της Αγοράς (x)

Πηγή: FACTSET, υπολογισμοί VRS.

Βασικά Χρηματοοικονομικά Μεγέθη & Δείκτες-Περίοδος 2009-2015 (Όμιλος, σε εκατ. δολ. ΗΠΑ) ΔΑΝΕΙΑ EV / P/BV / ΙΔΙΑ EBITDA (x) ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x) (x)

(σε εκατ. Πωλήσεις δολ. ΗΠΑ)

EBITDA

ΚΠΦ

ΚΜΦΔΜ

P/Ε (x)

2009

18.808,0

5.928,0

5.602,0

3.455,0

29,0

6,8

16,7

0,4

23%

2010

19.484,0

6.941,0

6.071,0

3.102,0

32,3

6,4

14,5

0,3

20%

2011

21.244,0

7.613,0

6.981,0

3.709,0

27,0

6,3

13,1

0,3

23%

2012

17.621,0

2.941,0

2.340,0

1.960,0

51,1

7,4

36,0

0,5

14%

2013

16.385,0

3.859,0

2.891,0

2.563,0

39,1

6,6

27,2

0,6

17%

2014

15.879,0

3.058,0

2.381,0

2.004,0

50,0

6,7

33,5

0,5

13%

2015

16.560,0

2.167,0

2.167,0

1.624,0

61,7

μ/δ

μ/δ

μ/δ

μ/δ

Δείκτες Κεφαλαίου Κίνησης-Περίοδος 2009-2014 Σε εκατ. δολ. ΗΠΑ Πωλήσεις Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων Αποθέματα Ημέρες Πελατών Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών Προμηθευτές

% %

Ημέρες Ημέρες Ημέρες

Operating Cycle Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος)

Ημέρες Ημέρες

ROE % Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος. Σημείωση: Έως την ημερομηνία της παρούσας ανάλυσης (5 Φεβρουαρίου 2016), τα τελευταία διαθέσιμα δημοσιευμένα οικονομικά αποτελέσματα αφορούσαν στο έτος 2015 (εκτός από τα στοιχεία ισολογισμού και ταμειακών ροών που αφορούν έως και το 2014).

(Όμιλος, σε εκατ. δολ. ΗΠΑ)

2009 18.808 5.011 79,90% 3.455 18,4% 7.683

2010 19.484 5.164 73,50% 3.102 15,9% 5.033

2011 21.244 5.523 74,00% 3.709 17,5% 5.776

2012 17.621 4.484 74,55% 1.960 11,1% 1.656

2013 16.385 4.293 73,80% 2.563 15,6% 3.586

2014 15.879 3.781 76,19% 2.004 12,6% 5.571

136 1.413 61 3.164 125 1.711

85 1.204 65 3.480 140 1.983

91 1.384 64 3.743 172 2.603

135 1.657 64 3.083 179 2.202

127 1.498 75 3.360 218 2.559

151 1.560 78 3.390 240 2.487

198 73

150 10

156 -16

199 19

202 -15

229 -12

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιρειών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

VRS-SFiT:Εξειδικευμένες Επιστημονικές Μεταφράσεις. Έτος Ίδρυσης: 2002

VRS – SFiT Αιόλου 104, Αθήνα 10564 • Τηλ. 210 3316358, 6945 851420 • Email: info@iraj.gr

79

ΓΊΝΕΤΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΈΣ!

Αλλάξτε την ελληνική αγορά Υγείας! Εγγραφείτε τώρα στο Ph.B (Pharma & Health Business)! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ

Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ

FAX

ΑΦΜ*

ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε έντυπη και ψηφιακή μορφή) ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ & ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΤΗΣΙΑ: 50€

ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΥΠΡΟΣ: 70€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά σε ψηφιακή μορφή) ΕΤΗΣΙΑ: 10€ (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, 210 998 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος, Fax: 210 998 4953

80

/ Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

81

AΡΘΡΟ

4

/ Δεκέμβριος 2011-Ιανουάριος 2012