ΧΡΗΜΑ #469, Μάρτιος - Απρίλιος 2024 by ethosMEDIA

ΦΑΚΕΛΟΣ GREEK LEADING CEOs Ορόλοςτουςστην

ΑΦΙΕΡΩΜΑ CYBER SECURITY

Οινέεςαπειλέςκαιοιμέθοδοι

ΧΡΗΜΑ www.banks.com.gr

αντιμετώπισήςτους ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ / τ.469 / 03-04.2024 / € 10,00 Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα: Σε αναπτυξιακή τροχιά η ιδιωτική υγεία

Ελλάδαπουαλλάζει ΑθανάσιοςΑγγελακάκης «Η προστιθέμενη αξία που επιθυμούμε να προσδώσουμε στους πελάτες μας, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιθυμούν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, βασίζεται ολοένα και περισσότερο στο μέγεθος και την ποικιλομορφία των παγκόσμιων δικτύων» «Ο μόνος τρόπος για να απογειωθείς είναι ανυψώνοντας τους άλλους» Ιδιοκτήτης&ΔιευθύνωνΣύμβουλος της«Αγγελακάκης&Συνεργάτες»

Στην Τράπεζα Πειραιώς, στηρίζουμε την ενεργειακή αναβάθμιση της επιχείρησής σου, στο πλαίσιο του προγράμματος «Εξοικονομώ – Επιχειρώ», με το Πειραιώς Green Επιχειρείν 360ο. Επίλεξε τη χρηματοδότηση που ταιριάζει στις ανάγκες της δικής σου επιχείρησης: • Χρηματοδότηση Ενεργειακής Αναβάθμισης • Χρηματοδότηση Πράσινων Επενδύσεων Μάθε περισσότερα στο www.piraeusbank.gr Η αγάπη για την τέχνη σου και οι ιδέες του σήμερα, στο αύριο της επιχείρησής σου. Κλείσε ραντεβού σε ένα κατάστημα της Τράπεζας Πειραιώς για να συμβουλευτείς τον επιχειρηματικό σου συνεργάτη.

2 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Σ ε «πονοκέφαλο» για τη διεθνή οικονομία τείνει να μετατραπεί η διαφαινόμενη απόφαση της Fed να κρατήσει μια πολύμηνη στάση αναμονής πριν ξεκινήσει τον κύκλο μείωσης των επιτοκίων. Είναι η ισχυρή οικονομία των ΗΠΑ που «υποχρεώνει» τον Τζερόμ Πάουελ να αναθεωρήσει την πολιτική του όσον αφορά επιτόκια και ποσοτική σύσφιξη. Προφανώς, στην όλη εξίσωση έχει υπεισέλθει και η πολιτική παράμετρος των εκλογών της 5ης Νοεμβρίου, για πολλούς της κρισιμότερης αναμέτρησης των τελευταίων δεκαετιών, καθώς «συγκρούονται» δύο διαφορετικοί κόσμοι, στο εσωτερικό της υπερδύναμης, σε ένα διαμορφούμενο πολυπολικό διεθνές περιβάλλον. Εδώ και εβδομάδες, ο ένας μετά τον άλλον, οι αναλυτές «μαζεύουν» τις εκτιμήσεις τους, μεταθέτοντας την πρώτη μείωση στο τρίτο τρίμηνο, και όχι τον Ιούνιο, όπως περίμεναν μέχρι σήμερα, και αναμένουν πολύ λιγότερες περικοπές εντός του 2024. Θυμίζοντας ότι ορισμένοι θεωρούσαν πιθανή μια μείωση ακόμη και τον Απρίλιο (!), προφανώς στο πλαίσιο προεξόφλησης-χρηματιστηριακής μόχλευσης για ένα “year-end rally” στην Wall Street. Για την Ευρώπη το πρόβλημα είναι πολλαπλό και σύνθετο, με επίσης πολιτικό πρόσημο. Η ΕΚΤ πρέπει να αυτονομηθεί, καθώς οι αντοχές της ευρωπαϊκής επιχειρηματικότητας εξαντλούνται, οι κοινωνίες των χωρών μελών είναι στα «κάγκελα», οι δε γεωπολιτικές εξελίξεις την επιβαρύνουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή. Επιπροσθέτως, όπως εκτίμησε στο World Economic Outlook το ΔΝΤ, οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να τρέχουν με ρυθμό πολύ καλύτερο της Ευρώπης τόσο φέτος όσο και το 2025 –αν και έσπευσε να προσθέσει ότι το υπερβολικό κρατικό χρέος τους αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την παγκόσμια οικονομία. Η αντικατάσταση της ρωσικής ενέργειας από την ακριβότερη αμερικανική, η άμεσα δασμολογική πολιτική της Ουάσιγκτον, συνδυαστικά με τη συναλλαγματική ανισορροπία, έχουν πλήξει τον «πυρήνα» της Ευρώπης και ήδη κινούνται μεταστατικά στον ιστό της «γηραιάς ηπείρου». Σε αυτήν τη συγκυρία, το πολιτικό προσωπικό στις Βρυξέλλες αποδεικνύεται το κατώτατο “ever”, ανίκανο να διαχειριστεί στοιχειωδώς τις συνέπειες της πολυκρίσης: η φθίνουσα πορεία τείνει να γίνει ανεπίστρεπτη, η σμίκρυνση της Ευρώπης ως ικανού μεγέθους ανταγωνιστικού σε έναν αναδυόμενο πολυπολικό κόσμο αναπόφευκτη. Είναι τόσο απελπιστική η κατάσταση, που το Παρίσι και η Ρώμη συζητούν το ενδεχόμενο ανάθεσης ουσιαστικού ρόλου στον Μάριο Ντράγκι, την ώρα που το Βερολίνο όχι μόνο είναι αρνητικό, για ακόμη μία φορά, στην προοπτική έκδοσης κοινού χρέους, αλλά βάλλει και κατά του Ταμείου Ανάκαμψης. Βάσει των παραπάνω –αλλά όχι μόνο– έχει ιδιαίτερη σημασία για την ελληνική οικονομία, συνακόλουθα και για την κοινωνία, ένα στοιχειωδώς σταθερό περιβάλλον. Με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό ευρύτερα. Η βραδυπορούσα Fed και η υποστηρικτική

εν αρχή... Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Κ.Μ. Γελαντάλις

Standard & Poor’s

4 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ «Θολώνει»τοτοπίογιατιςαγορές καιτιςοικονομίες

Ρίχνουνφθηνόχρήμαστην οικονομίατοβ’εξάμηνο GREEK LEADING CEOs ΟρόλοςτουςστηνΕλλάδα πουαλλάζει 06 14 26 14 26 06

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑΠΡΟΪΟΝΤΑ

36 ~ CYBER SECURITY

Οινέεςαπειλέςκαιοιμέθοδοιαντιμετώπισήςτους

46 ~ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ & ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ

Σεαναπτυξιακήτροχιάηιδιωτικήυγεία

56 ~ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ GREEK SPACE TECH FORUM 2024 Τοελληνικόδιαστημικόοικοσύστημαείναιεδώ

ouzounis.k@ethosmedia.eu Χρήστος

Κυρέλα

petrou.k@ethosmedia.eu

Συντάκτες banks-press@ethosmedia.eu Κ.Μ.

Ράντω

Key Account Manager manologlou.r@ethosmedia.eu

Χριστίνα Κρούλη Sales Assistant krouli.c@ethosmedia.eu

Λωρέττα Μπούρα Υπεύθυνη Συνδρομών boura.l@ethosmedia.eu

Γιούλη Μουτεβελή Διοικητική Υποστήριξη mouteveli.g@ethosmedia.eu Νατάσσα

ΧΡΗΜΑ 5

ΚΕΝΤΡΑ

ΧΡΗΜΑ www.banks.com.gr ΑΦΙΕΡΩΜΑ CYBER SECURITY Οινέεςαπειλέςκαιοιμέθοδοι αντιμετώπισήςτους ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ τ.469 03-04.2024 10,00 Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα: Σε αναπτυξιακή τροχιά η ιδιωτική υγεία ΦΑΚΕΛΟΣ GREEK LEADING CEOs Ορόλοςτουςστην Ελλάδαπουαλλάζει ΑθανάσιοςΑγγελακάκης «Η προστιθέμενη αξία που επιθυμούμε να προσδώσουμε στους πελάτες μας, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιθυμούν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, βασίζεται ολοένα και περισσότερο στο μέγεθος και την ποικιλομορφία των παγκόσμιων δικτύων» «Ο μόνος τρόπος για να απογειωθείς είναι ανυψώνοντας τους άλλους» Ιδιοκτήτης&ΔιευθύνωνΣύμβουλος της«Αγγελακάκης&Συνεργάτες» περιεχόμενα τ.469/03-04.2024 02 ~ ΕΝ ΑΡΧΗ: ΗβραδυπορούσαFedκαιηυποστηρικτικήStandard&Poor’s 78 ~ ΑΝΑΛΥΣΗ VRS: PorvairPLC 80 ~ ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ: Είναικαιτοευρώ/δολάριο... Intelligence, not just news. 22 ΧΡΗΜΑ τεύχος 469 / Μάρτιος-Απρίλιος 2024 τιμή τεύχους 10 / διμηνιαία έκδοση ISSN 1105-0470 www.ethosmedia.eu | www.ethosevents.eu | www.banks.com.gr | www.insuranceworld.gr | www.virus.com.gr Κείμενα και φωτογραφίες που αποστέλλονται για δημοσίευση στο περιοδικό δεν επιστρέφονται και αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία της ethosMEDIA SA, η οποία έχει νόμιμο δικαίωμα για κάθε είδους έντυπη ή ηλεκτρονική χρήση τους. Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική ή μερική, φωτογραφιών και ύλης του περιοδικού και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Η άποψη των συντακτών δεν είναι απαραίτητα άποψη της Διεύθυνσης του περιοδικού. ιδιοκτησία ΕΠΩΝΥΜΙΑ: ETHOS MEDIA ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΗ ΑΕ | ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΣ: ETHOS MEDIA AE | ΕΔΡΑ: Φίλωνος 79-81, Πειραιάς, 185 35 Υπ/στημα: Λυσικράτους 64, Καλλιθέα 176 74 | ΑΦΜ: 998038545 | ΔΟΥ: ΦΑΕ Πειραιά | Αριθμός ΓΕΜΗ: 00044774007000 | Τηλέφωνο: 210 998 4950 | Email: info@ethosmedia.eu Κωνσταντίνος Ουζούνης Εκδότης ouzounis.k@ethosmedia.eu Δημήτριος Καρανικόλας Νόμιμος Εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Ουζούνης Διευθυντής Εντύπου

Κώνστας Διευθυντής Σύνταξης

konstas.c@ethosmedia.eu

Πέτρου Αρχισυντάκτρια

Κώστας Παπαγρηγόρης

Γελαντάλις

Μανώλογλου

Λαζαράκου Υπεύθυνη Λογιστηρίου lazarakou.n@ethosmedia.eu

Λούβαρη Επιμέλεια - Διόρθωση louvari.a@ethosmedia.eu Φωτογραφία Photopress Θ&Α Αναγνωστόπουλοι Shutterstock Εκτύπωση-ΒιβλιοδεσίαΣυσκευασία-Ένθεση Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑθανάσιοςΑγγελακάκης Ιδιοκτήτης&ΔιευθύνωνΣύμβουλος της«Αγγελακάκης&Συνεργάτες» «Ομόνοςτρόποςγιανααπογειωθείςείναιανυψώνονταςτουςάλλους» ΘΕΜΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟY «Ηπροστιθέμενηαξίαπου επιθυμούμεναπροσδώσουμεστους πελάτεςμας,ιδιαίτερασεαυτούς πουεπιθυμούννααποκτήσουν ανταγωνιστικόπλεονέκτημα, βασίζεταιολοένακαιπερισσότεροστο μέγεθοςκαιτηνποικιλομορφίατων παγκόσμιωνδικτύων».

Έλενα Χαραλάμπους Δημιουργικό zoegraph@gmx.net Αμαλία

6 Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2024 χρηματιστήριο - επικαιρότητα Μάρτιος - Απρίλιος 2024 « Θολώνει» το τοπίο για τις αγορές και τις οικονομίες, μετά τις τελευταίες γεωπολιτικές εξελίξεις και τις εύλογες ανησυχίες που προκύπτουν για το σκηνικό στη Μέση Ανατολή, με τις αγορές να έχουν να αντιμετωπίσουν έναν πιθανό νέο «μαύρο κύκνο». Το μεγάλο ερώτημα είναι το χρονοδιάγραμμα, η έκταση και το είδος της όποιας συνέχειας υπάρξει στην αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν και ευρύτερα στη Μ. Ανατολή. Μια ευρύτερη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν πιθανότατα θα οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές ενέργειας, γεγονός που, με τη σειρά του, θα ωθήσει τις κεντρικές τράπεζες στο να αυστηροποιήσουν τη νομισματική πολιτική για τον έλεγχο του πληθωρισμού, βλάπτοντας την ανάπτυξη. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, μια αύξηση 15% στις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου, λόγω μιας πιθανής ευρύτερης σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή, μαζί με το υψηλότερο κόστος μεταφοράς για την αποφυγή επιθέσεων στην Ερυθρά Θάλασσα, πιθανότατα θα αύξανε τον παγκόσμιο πληθωρισμό κατά 0,7 ποσοστιαίες μονάδες. Μια ευρύτερη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να διαταράξει έως και το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και περίπου το 15% της παραγωγής φυσικού αερίου. Πάντως, κατά τον οίκο αξιολόγησης Scope, μια πλήρους κλίμακας σύγκρουση στη Μέση Ανατολή είναι απίθανη, αλλά οποιαδήποτε περαιτέρω κλιμάκωση των εντάσεων θα είχε σημαντικές αρνητικές συνέπειες για τις αγορές εμπορευμάτων και τον πληθωρισμό, επιβεβαιώνοντας τις γεωπολιτικές εξελίξεις ως βασική πιστωτική πρόκληση, παγκοσμίως. Ωστόσο, οποιαδήποτε περαιτέρω όξυνση της σύτο τοπίο για τις αγορές και τις οικονομίες γκρουσης εντός της περιοχής –ακόμη κι αν αυτή δεν φτάσει σε ένα σενάριο περιφερειακού πολέμου πλήρους κλίμακας– θα μπορούσε να έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις πέρα από τη Μέση Ανατολή, μέσω υψηλότερων τιμών των εμπορευμάτων, διαταραχών των ναυτιλιακών δρομολογίων και κινδύνου στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι αγορές πάντως έχουν αντιδράσει σχετικά ψύχραιμα, μέχρι στιγμής, προεξοφλώντας την μη κλιμάκωση των εχθροπραξιών. Η υποχώρηση του πετρελαίου και η μικρή αύξηση του δολαρίου δεν δείχνουν πραγματική ανησυχία. Μόνο η άνοδος του χρυσού κοντά στα 2.400 δολ. είναι ισχυρή, αλλά έχει ξεκινήσει πολύ πριν από το συμβάν στο Ισραήλ. Τα χρηματιστήρια Η νέα κρίση βρήκε τις χρηματιστηριακές αγορές κοντά στα ιστορικά υψηλά τους και αυτό αυξάνει την ανησυχία και τη μεταβλητότητα για μια πιο βαθιά διόρθωση, ως συνέπεια της καθυστέρησης μείωσης των υψηλών επιτοκίων, των χαμηλών προσδοκιών για ανάπτυξη, αλλά και του φόβου που δημιουργούν οι αλλεπάλληλες γεωπολιτικές κρίσεις. Το επικείμενο χτύπημα του Ισραήλ πρέπει να θεωρείται βέβαιο και το ερώτημα έγκειται μόνο στο μέγεθος της ανταπόδοσης. Συνεπώς, η μεταβλητότητα θα έχει συνέχεια στις χρηματιστηριακές αγορές. Πάντως, όπως επισημαίνει η Beta Sec, έχει αποδειχθεί ότι, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων που οι αγορές βρέθηκαν υπό την πίεση γεωπολιτικών εντάσεων, η μακροχρόνια πορεία των μετοχών δεν επηρεάστηκε. Στην πραγματικότητα, τα γεγονότα «έσβησαν» μέσα σε ένα του Κ.Μ. Γελαντάλι

ρυθμό επίσης, ωστόσο η ανάπτυξη της

ΧΡΗΜΑ 7 Η νέα κρίση βρήκε τις χρηματιστηριακές αγορές κοντά στα ιστορικά υψηλά τους και αυτό αυξάνει την ανησυχία και τη μεταβλητότητα για μια πιο βαθιά διόρθωση, ως συνέπεια της καθυστέρησης μείωσης των υψηλών επιτοκίων. διάστημα ενός ή δύο μηνών και οι αγορές επέστρεψαν στα προ έντασης επίπεδα. Για το ΧΑ, και το ευρύτερο εγχώριο οικονομικό περιβάλλον, μετρούν θετικά εξελίξεις όπως λ.χ. η πρόσφατη αναβάθμιση από την Standard & Poor’s, πρακτικά, επανεπιβεβαιώνοντας την (υπό) στήριξη των αγορών. Το ΧΑ, η εγχώρια αγορά, το ελληνικό χρέος/κρατικά ομόλογα παραμένουν ένα από τα bets των ξένων funds, καθώς τα τελευταία τρία-τέσσερα χρόνια στέλνει στο «ταμείο» long «παίκτες» και όσους επενδύουν στην προοπτική της οικονομίας. Προφανώς,

υπάρχουν,

στον

ελληνικής οικονομίας θα είναι μεγαλύτερη του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Και μπορεί το 2,9% του Υπουργείου Οικονομικών να αποδείχθηκε φιλόδοξο και να έχει υποβαθμιστεί σταδιακά μέχρι το 2% από το ΔΝΤ, όμως παραμένει θετικό πρόσημο

premium έναντι

που εύλογα μπορεί να «τιμολογηθεί» και επενδυτικά/χρηματιστηριακά, συνεκτιμώντας ότι η αποτίμηση των εισηγμένων δεν ξεπερνά τα 100 δισ. ευρώ. Ο χρυσός

γεωπολιτικές εντάσεις βοήθησαν τις τιμές του χρυσού να κρατηθούν κοντά στα ιστορικά υψηλά επίπεδα όπου σκαρφάλωσαν την προηγούμενη εβδομάδα, αφού, σε περιόδους έντασης, ο χρυσός θεωρείται πάντοτε ένα ασφαλές καταφύγιο για τους επενδυτές. Η γεωπολιτική αβεβαιότητα θα συνεχίσει να προσφέρει στήριξη στον χρυσό ακόμη κι αν υπάρξει κάποια κλιμάκωση της κατάστασης. Οι αναλυτές της JP Morgan «βλέπουν» την τιμή του χρυσού στα 2.500 δολ. ανά ουγκιά, ενώ οι αναλυτές της Citi εμφανίζονται πιο αισιόδοξοι και τοποθετούν την τιμή του χρυσού στα 3.000 δολ. η ουγκιά τους επόμενους 12 με 18 μήνες. Σημειώνεται ότι η τιμή του χρυσού «άγγιξε» το ρεκόρ στα 2.431,29 δολ., την Παρασκευή 19 Απριλίου. Τα επιτόκια Το νέο παγκόσμιο σκηνικό που διαμορφώνεται είναι πιθανόν να φρενάρει τη μείωση των επιτοκίων. Οι κεντρικές τράπεζες, αναγνωρίζοντας τις γεωπολιτικές κρίσεις και τη δυσκολία τιθάσευσης του πληθωρισμού, αναθεωρούν τις αισιόδοξες προβλέψεις τους για πολλαπλές μειώσεις επιτοκίων. Σύμφωνα με την Capital Economics, απομακρύνονται οι μειώσεις επιτοκίων αν κλιμακωθεί η ένταση στη Μέση Ανατολή. Μια άνοδος της τιμής του πετρελαίου θα περιέπλεκε τις προσπάθειες επαναφοράς του πληθωρισμού στον στόχο στις προηγμένες οικονομίες,

προβλήματα

κόπωση

μεταρρυθμιστικό

και σε

του ευρωπαϊκού. Θετική απόκλιση

Οι

Chief Economist, Mazars

8 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 χρηματιστήριο - επικαιρότητα αλλά θα έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στις αποφάσεις της κεντρικής τράπεζας μόνο εάν οι υψηλότερες τιμές της ενέργειας εισχωρήσουν στον πυρήνα του πληθωρισμού. Η Deutsche Bank και η Morgan Stanley μείωσαν τις προβλέψεις τους για τις μειώσεις επιτοκίων της ΕΚΤ, προβλέποντας πλέον μόνο τρεις κινήσεις φέτος. Από την άλλη, ο συνδυασμός υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και επίμονου πληθωρισμού ενισχύει την πιθανότητα η Fed να αυξήσει, αντί να μειώσει, τα επιτόκια, οδηγώντας το κόστος δανεισμού έως και το 6,5%. Μια τέτοια εξέλιξη θα πυροδοτούσε “sell-off” στα ομόλογα και τις μετοχές, σύμφωνα με την

Πάντως, σύμφωνα με δηλώσεις της Κριστίν Λαγκάρντ, η ΕΚΤ παραμένει σε τροχιά μείωσης των επιτοκίων βραχυπρόθεσμα, εφόσον δεν υπάρξει κάποιο μεγάλο «σοκ».

Γιώργος Λαγαρίας (Mazars) και ο Λουκάς Παπαϊωάννου (Fast Finance) συνεισφέρουν στην ανάλυση/ προσέγγιση των αγορών, από την τακτική των κεντρικών τραπεζιτών μέχρι την αγορά ομολόγων:

κεντρικές τράπεζες «θα φυσούν το γιαούρτι» για αρκετό καιρό του Γιώργου Λαγαρία,

Τον Σεπτέμβρη του 2021, ο παγκόσμιος πληθωρισμός ανηφόριζε στο 4%-5%, ένα επίπεδο που οι εθνικές οικονομίες δεν είχαν δει για πολλά χρόνια. Οι κεντρικές τράπεζες ώς τότε ήταν επικεντρωμένες στο να μειώνουν το ρίσκο των επενδυτών με το να κρατούν χαμηλά τα επιτόκια δανεισμού και να «τυπώνουν» φρέσκο χρήμα κάθε φορά που οι γενικοί δείκτες υποχωρούσαν σημαντικά. Δήλωσαν, λοιπόν, με κάποια βεβαιότητα, ότι «ο πληθωρισμός είναι παροδικός». Γνώριζαν, βέβαια, ειδικά στην Αμερική, ότι ο τελευταίος γύρος ποσοτικής χαλάρωσης ήταν διαφορετικός, καθώς τα χρήματα που είχαν τυπωθεί είχαν καταλήξει στους καταναλωτές αυτήν τη φορά. Αλλά βασίστηκαν στο ότι αυτοί οι καταναλωτές θα φέρονταν όπως όλη την προηγούμενη δεκαετία: περισσότερες αποταμιεύσεις και λιγότερα έξοδα. Μπορεί και να είχαν δίκιο. Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Λίγους μήνες αργότερα, ξέσπασε πόλεμος στην Ουκρανία. Το πρώτο κύμα πληθωρισμού (πανδημία) επικαλυπτόταν από ένα δεύτερο (Ουκρανία). Οι τιμές

UBS.

Οι

Μια ευρύτερη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να διαταράξει έως και το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και περίπου το 15% της παραγωγής φυσικού αερίου. εκτοξεύθηκαν. Οι εργαζόμενοι δεν είχαν, πλέον, εναλλακτική και βρήκαν το θάρρος να ζητήσουν από τις επιχειρήσεις αυξήσεις. Ο πληθωρισμός προσφοράς έκανε μετάσταση σε πληθωρισμό ζήτησης, αναγκάζοντας τις κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκιά τους επιθετικά. Με αυτόν τον κύκλο να έχει πλέον τελειώσει, οι κεντρικές τράπεζες βρίσκονται με επιτόκια αρκετά υψηλότερα από την ονομαστική ανάπτυξη (ανάπτυξη + πληθωρισμός). Η Ευρώπη αναμένεται να αναπτυχθεί περίπου 0,5% φέτος, με πληθωρισμό κοντά στο 2,2% έως το τέλος του έτους. Άρα το επιτόκιο δεν θα έπρεπε να είναι υψηλότερο από περίπου 2,75% με 3,25%. Αυτήν τη στιγμή, το μικρότερο επιτόκιο, αυτό των καταθέσεων των τραπεζών στην ΕΚΤ, βρίσκεται στο 4% και το επιτόκιο των βασικών επιχειρήσεων αναχρηματοδότησης στο 4,5%, επίπεδα που σαφώς επιβαρύνουν την οικονομική δραστηριότητα. Οι αγορές των ομολόγων προβλέπουν, βέβαια, τρεις μειώσεις επιτοκίων μέχρι το τέλος του έτους, δηλαδή επιτόκια στο 3,25%-3,75%, αρκετά ψηλότερα από εκεί που θα έπρεπε να είναι. Γιατί οι κεντρικές τράπεζες είναι τόσο συντηρητικές, τη στιγμή μάλιστα που πέρασαν μια δεκαετία στο αντίθετο στρατόπεδο, δηλαδή με μηδενικά επιτόκια; Γιατί, πολύ απλά, νιώθουν ότι στα μάτια των καταναλωτών απέτυχαν να περιορίσουν τον πληθωρισμό το 2021. Η πολιτική ηγεσία δεν δείχνει διατεθειμένη να μοιραστεί το φταίξιμο για τις υψηλές τιμές. Αν οι κυβερνήσεις νιώσουν ότι απειλούνται, μπορούν πάντα να «επιτεθούν» στην κεντρική τράπεζα και να διακυβεύσουν την ανεξαρτησία της. Μπορεί κάτι τέτοιο να μην έχει συμβεί ακόμη, αλλά με την άνοδο των πιο λαϊκών κομμάτων στην εξουσία της Ευρώπης, η ΕΚΤ θα μπορούσε κάλλιστα να βρεθεί στο στόχαστρο. Το ίδιο ισχύει και για την Fed. Με δεδομένη και την οικονομική μεταβλητότητα, αλλά και τις ευμετάβλητες τιμές του πετρελαίου, λόγω της κατάστασης στη Μέση Ανατολή, οι κεντρικοί τραπεζίτες λογικά θα προτιμήσουν να σφάλλουν προς την πλευρά της συντήρησης. Να κρατήσουν, δηλαδή, τα επιτόκια υψηλότερα από ό,τι η θεωρία επιτάσσει. Κοινώς, «θα φυσούν το γιαούρτι» για αρκετό καιρό ακόμα. ΧΡΗΜΑ 9

10 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 χρηματιστήριο - επικαιρότητα «Μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση»

Λουκά Παπαϊωάννου,

Όταν ο Μάο Τσε Τουνγκ είχε πει τη φράση «Μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση», σίγουρα δεν είχε στο μυαλό του τις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις, που άγονται και φέρονται από τις σφοδρές γεωπολιτικές συγκρούσεις σε πολλαπλά μέτωπα, αλλά και τις αποφάσεις των κεντρικών τραπεζών σχετικά με τη νομισματική πολιτική και το ύψος των επιτοκίων. Οι απανταχού traders όμως συμφωνούν απολύτως με τον Μεγάλο Τιμονιέρη, είτε αφορά τις αγορές μετοχών είτε ομολόγων, ισοτιμιών, μετάλλων και αγαθών. Η κλιμακούμενη κρίση στη Μέση Ανατολή αποτέλεσε άλλο ένα κομμάτι στο «παζλ» των αγορών με αβέβαιη εξέλιξη, αυξάνοντας τη μεταβλητότητα σε όλες, ανεξαιρέτως, τις αγορές. Κυρίως όμως, όπως συμβαίνει ιστορικά, ωφελημένα βγήκαν τα πολύτιμα μέταλλα, και κυρίως ο χρυσός, που, για άλλη μία φορά, αποτέλεσε ασφαλές καταφύγιο. Τεχνικά, η διάσπαση των 2.080 δολ. προϊδεάζει για νέους ανοδικούς στόχους, με πρώτο επίπεδο το 2.350 και επόμενο τη ζώνη 2.550-2.610 δολ., ειδικά αν το Ισραήλ κλιμακώσει την κρίση ανταπαντώντας με ένα χτύπημα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Όσο συντηρούνται οι τιμές πάνω από τη στήριξη του 2.380 δολ. και αρκετές κεντρικές τράπεζες συνεχίζουν να αγοράζουν το πολύτιμο μέταλλο, δεν δημιουργούνται ανησυχίες για αυτό. Πέραν του χρυσού, και τα υπόλοιπα μέταλλα ακολουθούν την ανοδική κίνηση, υποβοηθούμενα από τις πρόσθετες κυρώσεις στη Ρωσία, κινούμενα τα περισσότερα βιομηχανικά μέταλλα σε νέα υψηλά έτους, διατηρώντας τις πληθωριστικές πιέσεις στη βιομηχανική παραγωγή. Χαρακτηριστικά, το συμβόλαιο αλουμινίου στις ΗΠΑ από την αρχή του έτους έχει ενισχυθεί κατά 21% και όσο διατηρείται άνω των 2.400 δολ., αυξάνει τις πιθανότητες να προσεγγίσει το υψηλό του 2023 στα 2.672 δολάρια. Όσον αφορά τον τομέα των καυσίμων, το πετρέλαιο (crude), από την αρχή του έτους, έχει κι αυτό κερδίσει ένα 25%. Παρά το γεγονός ότι η κατάσταση θα μπορούσε να ήταν αρκετά χειρότερη, αν οι Ιρανοί είχαν κλείσει τα στενά του Ορμούζ, από όπου διακινείται το 30% σχεδόν του παγκόσμιου πετρελαίου, τίποτα δεν αποκλείει μια αναβάθμιση της κρίσης στη Μέση Ανατολή να εκτινάξει την τιμή στα προηγούμενα υψηλά του 2023 (95 δολ.), με επόμενο πιθανό στόχο τα 105 δολάρια. Όσο οι τιμές παραμένουν άνω του ΚΜΟ 200 ημερών expo (78,70 δολ.) και η κρίση δεν εκτονώνεται, ο κίνδυνος για έναν νέο κύκλο πληθωριστικών πιέσεων παραμένει αυξημένος για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Οι κεντρικές τράπεζες, αναγνωρίζοντας τη δυσκολία τιθάσευσης του πληθωρισμού, αλλά και τις γεωπολιτικές κρίσεις, που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, αναθεωρούν τις αισιόδοξες προβλέψεις τους για πολλαπλές μειώσεις επιτοκίων. Η μεν Fed μάς ενημέρωσε ότι είναι νωρίς για τέτοιες σκέψεις, αφού ο πληθωρισμός επιμένει, και μάλιστα χωρίς να έχουν επιμετρηθεί οι πρόσφατες επιπτώσεις

του

Economist/Corporate Advisor

ΧΡΗΜΑ 11 από τη Μέση Ανατολή, ενώ η ΕΚΤ περιμένει τα μακροοικονομικά στοιχεία Ιουνίου για να λάβει τις αποφάσεις της. Αν και εμφανίζεται πιο αισιόδοξη, λόγω της πίεσης της οικονομικής ανάπτυξης στην ευρωζώνη, διατηρούμε τις επιφυλάξεις μας για την ταχύτητα μείωσης, αφού ακόμη είμαστε στην αρχή του φαινομένου και οι επιπτώσεις είναι άγνωστες. Επιπλέον, οι προβλέψεις της στο πρόσφατο παρελθόν απέκλιναν σημαντικά από την πραγματικότητα, συνεπώς η φερεγγυότητά της έχει τρωθεί. Συνεπακόλουθη της διαφορετικής ρητορικής που ακολουθούν οι δύο μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες, αλλά και της αυξανόμενης γεωπολιτικής αστάθειας, είναι η ενίσχυση του δολαρίου έναντι σχεδόν όλων των νομισμάτων. Όσον αφορά την ισοτιμία euro/USD η πρώτη σημαντική στήριξη επικεντρώνεται στο 1,05. Η ισοτιμία από τις αρχές του 2023 κινείται πλευρικά στο εύρος 1,05-1,12, δίνοντας πολλαπλές ευκαιρίες στους traders για εύκολα κέρδη. Μια επιβεβαιωμένη διάσπαση ενός εκ των δύο ορίων θα οδηγήσει σε νέα μεγάλη κίνηση την ισοτιμία. Όσον αφορά τις χρηματιστηριακές αγορές, η πρόσφατη προσέγγιση ιστορικών υψηλών από το σύνολο σχεδόν των ανεπτυγμένων αγορών αυξάνει τον φόβο και τη μεταβλητότητα για μια πιο βαθιά διόρθωση, ως συνέπεια της καθυστέρησης μείωσης των υψηλών επιτοκίων, των χαμηλών προσδοκιών για ανάπτυξη, αλλά και του φόβου που δημιουργούν οι αλλεπάλληλες γεωπολιτικές κρίσεις σε όλη την υφήλιο. Συμπερασματικά, οι μεγάλες αναταραχές δημιουργούν και μεγάλες ευκαιρίες για τους διακατέχοντες μετρητά σε όλες τις αγορές. Επειδή η αγορά άγεται και φέρεται, σε μεγάλο βαθμό, από τις γεωπολιτικές εξελίξεις και οι εμπλεκόμενοι δεν φημίζονται για τη λογική τους, εκτιμούμε ότι το επικείμενο χτύπημα του Ισραήλ πρέπει να θεωρείται βέβαιο και το ερώτημα έγκειται μόνο στο μέγεθος της ανταπόδοσης. Συνεπώς, η μεταβλητότητα θα έχει συνέχεια και οποιαδήποτε εμπλοκή με οποιαδήποτε αγορά θα πρέπει να συνοδεύεται από τεχνικές stop loss, για μεγαλύτερη προστασία των επενδυτών. • • • Οι αναλυτές της JP Morgan «βλέπουν» την τιμή του χρυσού στα 2.500 δολ. ανά ουγκιά, ενώ οι αναλυτές της Citi τοποθετούν την τιμή του χρυσού στα 3.000 δολ. η ουγκιά τους επόμενους 12 με 18 μήνες.

12 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Η φετινή χρονιά έχει ιδιαίτερη σημασία για τις κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης, καθώς συμπληρώνονται 25 χρόνια από τη δημιουργία του ευρώ, που αποτέλεσε αναμφισβήτητα το σημαντικότερο βήμα προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Στη διάρκεια αυτής της 25ετίας, η ενιαία νομισματική πολιτική βρέθηκε αντιμέτωπη με πολλαπλές προκλήσεις. Ωστόσο, η εμπειρία που αποκτήθηκε είναι εξαιρετικά πολύτιμη και προσφέρει σημαντικά διδάγματα, τα οποία καλούμαστε να αξιοποιήσουμε ως ανάχωμα σε τυχόν μελλοντικές κρίσεις. Σε έναν κόσμο που πλήττεται από αλλεπάλληλες διαταραχές από την πλευρά της προσφοράς, κυρίως λόγω γεωπολιτικών εντάσεων, μια βασική προτεραιότητα της οικονομικής πολιτικής είναι η αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων. Σε ένα περιβάλλον αυξημένης διεθνούς αβεβαιότητας, η αναβάθμιση του αξιόχρεου της χώρας στην επενδυτική κατηγορία, το προηγούμενο έτος, σηματοδοτεί την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία. Οι θετικές αξιολογήσεις της ελληνικής οικονομίας, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, σε συνθήκες πολλαπλών κρίσεων, καταδεικνύουν την αξιοπιστία των πολιτικών που υιοθετήθηκαν και την ανθεκτικότητα της οικονομίας σε αρνητικές διαταραχές. Το γεγονός ότι χρειάστηκαν 13 χρόνια για την επιστροφή της χώρας στην επενδυτική κατηγορία υποδηλώνει ότι η εμπιστοσύνη και η αξιοπιστία στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής είναι κρίσιμοι παράγοντες, που ανακτώνται πολύ δύσκολα αν χαθούν. Πολιτική σταθερότητα, δημοσιονομική σταθερότητα, χρηματοπιστωτική σταθερότητα είναι δημόσια αγαθά και πρέπει να διαφυλαχθούν ως κόρη οφθαλμού, ειδικά στην Ελλάδα, που μόλις πριν λίγα χρόνια εξήλθε από τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση στη σύγχρονη ιστορία της. Διεθνές περιβάλλον Ο ρυθμός μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2023. Στην ευρωζώνη, η επιβράδυνση υπήρξε πιο απότομη, εξαιτίας: 1) της υποτονικής διεθνούς ζήτησης, 2) του υψηλού κόστους εισροών παραγωγής, παρά την αποκατάσταση των διεθνών αλυσίδων αξίας μετά την πανδημία, 3) των περιοριστικών χρηματοπιστωτικών συνθηκών, που επηρέασαν δυσμενώς κυρίως τις επενδύσεις, και 4) της περαιτέρω μείωσης των πραγματικών εισοδημάτων, λόγω της ταχύτερης ανόδου του πληθωρισμού, παρά τις έκτακτες δημοσιονομικές ενισχύσεις. Παρ’ όλα αυτά, η παγκόσμια οικονομία φαίνεται ότι οδεύει προς ομαλή σταθεροποίηση, επιδεικνύοντας μεγάλη ανθεκτικότητα στις πρόσφατες κρίσεις, ενώ ο κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού υποχώρησε μετά τις καίριες παρεμβάσεις των νομισματικών και δημοσιονομικών αρχών. Ο παγκόσμιος πληθωρισμός υποχώρησε το 2023, λόγω της πτωτικής πορείας των διεθνών τιμών της ενέργειας, αλλά και της έγκαιρης και, σε σημαντικό βαθμό, συντονισμένης αντίδρασης των κεντρικών τραπεζών. Στην ευρωζώνη, η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού αντανακλά κυρίως: 1) τη βελτίωση των συνθηκών προσφοράς, με την άμβλυνση των περιορισμών να παρατηρείται ήδη από τις αρχές του έτους, 2) τη μείωση των διεθνών τιμών της ενέργειας, 3) τη συνέχιση της αυστηροποίησης της νομισματικής πολιτικής, 4) την κάμψη της συνολικής εγχώριας ζήτησης και 5) τον περιορισμό της δυνατότητας των επιχειρήσεων να αυξάνουν τις τιμές μέσω της διεύρυνσης των περιθωρίων κέρδους, λόγω της μείωσης της ζήτησης. Εντούτοις, ο πυρήνας του πληθωρισμού παρέμεινε σε ανοδική πορεία, παρά τις ενδείξεις αποκλιμάκωσης κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους, λόγω της μεγαλύτερης εμμονής του πληθωρισμού των υπηρεσιών και της αύξησης του μισθολογικού κόστους. Η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής συνεχίστηκε το 2023, αλλά με ηπιότερο ρυθμό, στις περισσότερες οικονομίες, λόγω της ταχύτερης του αναμενομένου πτώσης του πληθωρισμού και των ανησυχιών για περαιτέρω επιβράδυνση της συνολικής ζήτησης. Οι αυξήσεις των επιτοκίων από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες συνέβαλαν στη συγκράτηση των πληθωριστικών προσδοκιών σε χαμηλά επίπεδα, χωρίς σοβαρή επίπτωση στην αγορά εργαΑποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία εν μέσω διεθνούς αβεβαιότητας –Συνέχιση των μεταρρυθμίσεων Ομιλία του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα, στη γενική συνέλευση των μετόχων της 8ης/4/2024 (απόσπασμα). advertorial

ΧΡΗΜΑ 13 σίας, η οποία γενικά παρέμεινε ανθεκτική. Η αυστηρότερη νομισματική πολιτική επέδρασε όμως μειωτικά στις προσδοκίες των επενδυτών για τους ρυθμούς ανάπτυξης (ειδικά στην ευρωζώνη). Ενιαία νομισματική πολιτική Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ συνέχισε να αυξάνει τα βασικά επιτόκια μέχρι και το γ’ τρίμηνο του 2023. Τα βασικά επιτόκια αυξήθηκαν έξι φορές το 2023, με το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων να διαμορφώνεται σε 4% από τον Σεπτέμβριο του 2023. Οι αποφάσεις για το επίπεδο των επιτοκίων συνέχισαν να λαμβάνονται με βάση τα εκάστοτε διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία και με ορίζοντα την επόμενη συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου, οπότε και επανεξεταζόταν η κατάσταση της οικονομίας της ευρωζώνης και επαναξιολογούνταν οι προοπτικές του πληθωρισμού. Παράλληλα, ελήφθησαν μέτρα για τη σταδιακή μείωση του μεγέθους του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος. Μετά τα μέσα του έτους, σταμάτησαν οι επανεπενδύσεις τίτλων που είχε αποκτήσει το Ευρωσύστημα μέσω του προγράμματος APP (Asset Purchase Programme). Μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου του 2023, οι εν λόγω επανεπενδύσεις μειώνονταν με σταθερό ρυθμό 15 δισ. ευρώ, κατά μέσο όρο, ανά μήνα. Επίσης, κατά

του προγράμματος ΡΕΡΡ

Programme) με ρυθμό 7,5 δισ. ευρώ,

μέσο όρο, ανά μήνα, μέχρι το τέλος

έτους,

και αυτές θα σταματήσουν. Τέλος, από τα τέλη Σεπτεμβρίου του 2023, το επιτόκιο των υποχρεωτικών ελάχιστων αποθεματικών των τραπεζών στις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) ορίστηκε σε 0%. Η απόφαση αυτή συμβάλλει στη μετακύλιση των μεταβολών των βασικών επιτοκίων του Ευρωσυστήματος στα επιτόκια της αγοράς χρήματος και προάγει την αποτελεσματικότητα της ενιαίας νομισματικής πολιτικής. Η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση της υπερβάλλουσας ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα το 2023. Η υποχώρηση αυτή προήλθε κυρίως από την αποπληρωμή μεγάλου μέρους της ρευστότητας που είχε αντληθεί μέσω TLTRO III, λόγω λήξης ή εθελοντικής πρόωρης εξόφλησης. Στο πλαίσιο της αυστηροποίησης της νομισματικής πολιτικής, επηρεάστηκε δυσμενώς η κερδοφορία της ΕΚΤ και των ΕθνΚΤ, συμπεριλαμβανομένης της ΤτΕ (η οποία ωστόσο παρέμεινε κερδοφόρα). Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι οι κεντρικές τράπεζες είναι θεσμικά όργανα, με αποστολή τη σταθερότητα των τιμών και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, και δεν επιδιώκουν το κέρδος. Οι προβλεπόμενες ζημίες αναμένεται να είναι προσωρινές και να καλυφθούν σύντομα από μελλοντικά κέρδη. Η αξιοπιστία των κεντρικών τραπεζών καθορίζεται κυρίως από την ικανότητά τους να εκπληρώνουν τον πρωταρχικό τους σκοπό και να συμβάλλουν στη μακροοικονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ενώ τυχόν ζημίες προσωρινού χαρακτήρα δεν εμποδίζουν την εκπλήρωση της αποστολής τους. Ελληνική οικονομία Το δεύτερο εξάμηνο του 2023, τρεις εκ των τεσσάρων οίκων αξιολόγησης που αναγνωρίζονται από το Ευρωσύστημα αναβάθμισαν την πιστοληπτική αξιολόγηση του Ελληνικού Δημοσίου στην επενδυτική κατηγορία. Το γεγονός αυτό αποτελεί σημαντικό ορόσημο, που σηματοδοτεί την αναγνώριση της αξιοπιστίας της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής τα τελευταία χρόνια και της ανθεκτικότητας της ελληνικής οικονομίας, παρά την επιδείνωση του διεθνούς περιβάλλοντος και την αυξημένη αβεβαιότητα. Στην εξέλιξη αυτή συνετέλεσαν οι σταθερά βελτιούμενες δημοσιονομικές επιδόσεις, υποστηριζόμενες από θετικούς και ισχυρούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης άνω του ευρωπαϊκού μέσου όρου, αλλά και η εκτίμηση των οίκων ότι το σαφές αποτέλεσμα των εκλογών οδήγησε σε πολιτική σταθερότητα, με προοπτικές συνέχισης της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας. Η ελληνική οικονομία, στη διάρκεια του 2023, αναπτύχθηκε με επιβραδυνόμενο αλλά ικανοποιητικό ρυθμό 2%, σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Θετικά στη μεγέθυνση της οικονομίας συνέβαλαν κυρίως οι εξαγωγές, η ιδιωτική κατανάλωση και οι επενδύσεις. Ο γενικός πληθωρισμός υποχώρησε σημαντικά στο 4,2%, χαμηλότερα από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ευρωζώνης. Ωστόσο, ο πυρήνας του πληθωρισμού ακολούθησε αυξητική πορεία και έφθασε στο 5,3% το 2023, παρά το γεγονός ότι, από τα μέσα του έτους, παρατηρείται σταδιακή αποκλιμάκωσή του. Η αγορά εργασίας συνέχισε τη δυναμική της πορεία, αν και με πιο ήπιους ρυθμούς, με το ποσοστό ανεργίας να μειώνεται στο 11,1%. Πάντως, η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από εντεινόμενη στενότητα σε σύγκριση με το πρόσφατο παρελθόν, ενώ οι επιχειρήσεις σε αρκετούς κλάδους της οικονομίας δυσκολεύονται να προσλάβουν προσωπικό σύμφωνα με τις ανάγκες τους, παρά τη σημαντική αύξηση των μισθών το 2023. Η διεθνής ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, μετά τη σημαντική βελτίωση των προηγούμενων ετών, εμφάνισε ενδείξεις στασιμότητας ή και ελαφράς υποχώρησης το 2023, μέσα σε ένα επιδεινούμενο περιβάλλον για το διεθνές εμπόριο. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι η ανταγωνιστικότητα ως προς το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος συνέχισε να βελτιώνεται, καθώς το ονομαστικό κόστος εργασίας αυξήθηκε πολύ λιγότερο στην Ελλάδα από ό,τι στην ευρωζώνη. Σε όρους διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, η κατάταξη της Ελλάδος στους σχετικούς σύνθετους δείκτες παρουσιάζει στασιμότητα ή και υποχώρηση, μετά την αποτύπωση μεγάλης προόδου την προηγούμενη περίοδο (2020-22). Η Ελλάδα φαίνεται να υστερεί σε τομείς όπως η αποτελεσματική λειτουργία του κράτους, η επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης και η καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε σημαντικά το 2023 στο 6,3% του ΑΕΠ. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν κατά κύριο λόγο: 1) η βελτίωση του ισοζυγίου καυσίμων και λοιπών αγαθών, αντανακλώντας κυρίως τη μείωση των διεθνών τιμών των ενεργειακών αγαθών, και 2) η αύξηση του πλεονάσματος του ισοζυγίου ταξιδιωτικών υπηρεσιών, λόγω της δυναμικής του τουρισμού. • • •

το δεύτερο εξάμηνο του 2024, θα μειώνονται οι επανεπενδύσεις

(Pandemic Emergency Purchase

κατά

του

οπότε

[αφιέρωμα] Ρίχνουν φθηνό χρήμα Τράπεζες-Χρηματοδοτικά Προϊόντα στην οικονομία το β’ εξάμηνο Οι στόχοι της πιστωτικής επέκτασης και ο κρίσιμος ρόλος του Ταμείου Ανάκαμψης και της Αναπτυξιακής Τράπεζας του Κώστα Παπαγρηγόρη

αφιέρωματράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα ΧΡΗΜΑ 15 Υ πό συνθήκες περιορισμένης ρευστότητας, ιδιαίτερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, τελεί η πραγματική οικονομία τους τελευταίους μήνες, καθώς η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από τα μέσα του 2022, σε συνδυασμό με την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας, ως αποτέλεσμα του υψηλού πληθωρισμού και των γεωπολιτικών εντάσεων, έχει επιδράσει αρνητικά στους ρυθμούς πιστωτικής επέκτασης. Όπως είναι φυσικό, το μουδιασμένο ξεκίνημα της χρονιάς σε ό,τι αφορά την πορεία των νέων χρηματοδοτήσεων προς την πραγματική οικονομία προκαλεί έντονο προβληματισμό στα τραπεζικά επιτελεία, τα οποία έχουν ξεκινήσει να καταστρώνουν τα πρώτα σχέδια για την αποκλιμάκωση των επιτοκίων δανεισμού, με προφανή στόχο την αντιστροφή της τάσης στην πιστωτική επέκταση. «Προφανώς και παρακολουθούμε πολύ στενά τις προθέσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, τονίζει υψηλόβαθμη τραπεζική πηγή, καθώς οι πρώτες αποφάσεις της για χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής θα μας ανάψει το “πράσινο φως” για την αποκλιμάκωση των επιτοκίων δανεισμού τόσο για επιχειρήσεις όσο και για τα νοικοκυριά». Ο ίδιος μάλιστα προσθέτει ότι «υπό τις παρούσες συνθήκες, ίσως να είναι και ο μόνος τρόπος να ενισχυθεί η ζήτηση για φρέσκο χρήμα από την πραγματική οικονομία και ταυτόχρονα να καταστούν επιτεύξιμοι οι στόχοι που έχουν τεθεί από τις τράπεζες για την πιστωτική επέκταση». Ουσιαστικά, οι διοικήσεις των συστημικών τραπεζών εκτιμούν ότι όταν η ΕΚΤ ξεκινήσει τον κύκλο μείωσης των επιτοκίων, η κατάσταση θα βελτιωθεί, και ήδη, σύμφωνα με πληροφορίες, προγραμματίζουν, για το δεύτερο μισό της χρονιάς, επιθετικές κινήσεις, που θα καταστήσουν φθηνότερα τα δάνεια τόσο για ιδιώτες όσο και για επιχειρήσεις, σχεδιάζοντας ήδη και τις πρώτες καμπάνιες προώθησης των προγραμμάτων τους. Μια πρώτη γεύση έχει δοθεί μέσω της στεγαστικής πίστης, στην οποία έκαναν ήδη την εμφάνισή τους οι πρώτες πρωτοβουλίες μέσω προγραμμάτων σταθερών επιτοκίων και λανσαρίσματος ειδικών προϊόντων που απευθύνονται σε νέους. Συγκεκριμένα, ήδη τρέχουν στην αγορά στεγαστικά προϊόντα με πιο χαλαρούς όρους και με ποσοστό χρηματοδότησης που ανέρχεται έως και στο 90% της εμπορικής αξίας του ακινήτου. Oι τράπεζες έχουν θέσει ως στόχο τον διπλασιασμό του χαρτοφυλακίου των «πράσινων» δανείων τους μέσα στα επόμενα δύο-τρία χρόνια, εφαρμόζοντας τα κριτήρια βιώσιμης ανάπτυξης στο 50% των νέων χρηματοδοτήσεων.

αφιέρωμα - τράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα 16 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 άλλαξε ούτε κατά τους πρώτους μήνες του 2024, με τη ζήτηση για νέες χρηματοδοτήσεις από νοικοκυριά και επιχειρήσεις να παραμένει χαμηλή. Σχολιάζοντας τη συνολική εικόνα που έχει διαμορφωθεί, τραπεζικές πηγές τονίζουν ότι «παρά τη μεγάλη ρευστότητα που έχουν συσσωρεύσει τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα, χωρίς την αύξηση του ενδιαφέροντος και κατ’ επέκταση των αιτήσεων από αξιόχρεα νοικοκυριά και επιχειρήσεις, δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική αλλαγή του κλίματος». Αδιάψευστος μάρτυρας είναι τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, σύμφωνα με τα οποία τα υπόλοιπα των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα είχαν μειωθεί κατά 2,9 δισ. ευρώ μέχρι και το τέλος του περασμένου Φεβρουαρίου, χωρίς μάλιστα να καταγραφούν ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα πρόωρων αποπληρωμών. Η αγορά δανείων είναι ουσιαστικά «στο ψυγείο», καθώς η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ από τα μέσα του 2022, σε συνδυασμό με τον υψηλό πληθωρισμό και τις γεωπολιτικές αναταράξεις, έχει παγώσει τη ζήτηση. «Στο ψυγείο» η αγορά δανείων Η αγορά δανείων είναι ουσιαστικά «στο ψυγείο» τους τελευταίους μήνες, καθώς η αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ από τα μέσα του 2022, σε συνδυασμό με τον υψηλό πληθωρισμό και τις γεωπολιτικές αναταράξεις, έχει παγώσει την ζήτηση για τραπεζικές χρηματοδοτήσεις. Είναι χαρακτηριστικό το ότι τα υπόλοιπα των δανείων υποχώρησαν το 2023 κατά 35% σε ετήσια βάση, λόγω κυρίως των αυξημένων πρόωρων αποπληρωμών από αξιόχρεους πελάτες, για τη μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους τους. Οι τράπεζες, βλέποντας την παρατεταμένη αυτή εικόνα, επιχείρησαν να αλλάξουν το κλίμα μειώνοντας το περιθώριο κέρδους τους, χωρίς ωστόσο ουσιαστικό αποτέλεσμα, καθώς η τάση δεν Οι στόχοι Κατά την παρουσίαση, τον προηγούμενο μήνα, των βασικών στόχων των business plan για την επόμενη τριετία, οι τραπεζίτες τοποθέτησαν ψηλά τον πήχη της πιστωτικής επέκτασης ανακοινώνοντας στους αναλυτές στόχους για καθαρή πιστωτική επέκταση, το 2024, της τάξης των 7-8 δισ. ευρώ. Πρόκειται για στόχο ουσιαστικά ανέφικτο, λαμβάνοντας υπόψη το πρώτο δίμηνο της χρονιάς, και οι όποιες ελπίδες εναποτίθενται στις επιθετικές κινήσεις που θα επιτρέψει η αποκλιμάκωση των ευρωπαϊκών επιτοκίων. Μόνος ισχυρός σύμμαχος των τραπεζών, τη δεδομένη χρονική στιγμή, είναι το δανειοδοτικό σκέλος του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και τα λοιπά αναπτυξιακά προγράμματα, που διευκολύνουν την πρόσβαση των επιχειρήσεων στην τραπεζική χρηματοδότηση και εξασφαλίζουν καλύτερους όρους δανεισμού. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις πιστώσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι ενδεικτικό ότι το σύνολο των συμβασιοποιημένων δανείων μέσω του ΤΑΑ για το σύνολο των συστημικών τραπεζών ανερχόταν στο τέλος του 2023 στα 3,5 δισ. ευρώ, ενώ μέχρι το τέλος του εξαμήνου θα έχει τουλάχιστον διπλασιαστεί, ξεπερνώντας τα 7 δισ. ευρώ, με έμφαση σε χρηματοδοτήσεις επενδυτικών έργων στους τομείς ενέργειας, τουρισμού, logistics, βιομηχανίας, υποδομών, ναυτιλίας και εμπορίου.

ΧΡΗΜΑ 17 αφιέρωματράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα του κεφαλαίου του δανείου, όπως είχε γίνει και στο πρόγραμμα ΤΕΠΙΧ ΙΙ. Από τα πλέον σημαντικά χαρακτηριστικά του νέου προγράμματος είναι το χαμηλό κόστος, σε μια περίοδο στην οποία η αύξηση των ευρωπαϊκών επιτοκίων έχει διπλασιάσει το κόστος δανεισμού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Κι αυτό γιατί ο συνδυασμός εγγύησης –προκειμένου να μειωθεί το ρίσκο για την τράπεζα– και επιδότησης επιτοκίου αναμένεται να οδηγήσει σε χρηματοδοτήσεις με ιδιαίτερα ανεκτό κόστος. Το ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ θα παρέχει δάνεια για κεφάλαια κίνησης και για επενδυτικά σχέδια το ύψος των οποίων θα μπορεί να ανέλθει μέχρι τα 8 εκατ. ευρώ όταν πρόκειται για χρηματοδότηση επενδύσεων και μέχρι τις 500.000 ευρώ για κεφάλαιο κίνησης. Στα επενδυτικά δάνεια θα υπάρχει περίοδος χάριτος έως 24 μήνες και θα έχουν διάρκεια από 5 έως 12 έτη, ενώ για τα δάνεια κεφαλαίου κίνησης η διάρκεια θα είναι από 2 έως 5 έτη με περίοδο χάριτος μέχρι 12 μηνών. Η μεγάλη ευκαιρία του ΤΕΠΙΧ Παράλληλα, το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης θα επιδιώξει να δώσει, αμέσως μετά το Πάσχα, μία ακόμη ευκαιρία σε όσες επιχειρήσεις είναι αποκλεισμένες από την τραπεζική χρηματοδότηση, ρίχνοντας στη μάχη της «ρευστότητας», μέσω της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, τον τρίτο κύκλο του προγράμματος «Ταμείο Επιχειρηματικότητας». Όπως εξηγούν τραπεζικά στελέχη, «το ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ αποτελεί μεγάλη ευκαιρία για τις επιχειρήσεις, καθώς σε σχέση με τον προηγούμενο κύκλο του προγράμματος δεν θα επιδοτήσει το επιτόκιο, αλλά θα παρέχει εγγυήσεις δανεισμού, για να «λύσει τα χέρια» των τραπεζών και να μπορέσουν οι τελευταίες να χρηματοδοτήσουν επιχειρήσεις που ήταν αποκλεισμένες από την τραπεζική χρηματοδότηση, καθώς δεν θεωρούνταν αξιόπιστες. Υπενθυμίζεται ότι για το ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα έχει υπογράψει με το Δημόσιο τη σχετική σύμβαση χρηματοδότησης από τις αρχές του χρόνου, που δίνει στο πρόγραμμα κεφάλαια ύψους 500 εκατ. ευρώ, τα οποία, με την κατάλληλη μόχλευση από την πλευρά των τραπεζών, θα μετουσιωθούν σε δάνεια ύψους 2,2 δισ. ευρώ. Πρόκειται για μια «βαθιά ανάσα» για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τονίζει τραπεζικό στέλεχος, αρκεί κανείς να αντιληφθεί ότι τα προς διάθεση δάνεια μέσω του ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ είναι όσα περίπου το σύνολο των δανείων που χορηγήθηκαν ολόκληρο το 2023. Τα βασικά χαρακτηριστικά Σημειώνεται ότι το ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ θα στηρίζεται σε δύο άξονες: το Ταμείο Εγγυήσεων και το Ταμείο Δανείων, ενώ για πρώτη φορά συνδυάζεται η εγγύηση των δανείων χωρίς προμήθεια εγγυοδοσίας και η σημαντική επιδότηση επιτοκίου στα χορηγούμενα δάνεια. Την ίδια στιγμή, οι εγγυήσεις θα δοθούν ακόμη και σε πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς και σε επιχειρήσεις που θεωρούνται νεοσύστατες, καθώς δεν έχουν συμπληρώσει περισσότερα από πέντε χρόνια λειτουργίας. Παράλληλα, το επιτόκιο δανεισμού θα «κουρεύεται» μέσω της παροχής επιδότησης, η οποία αναμένεται ότι θα καλύπτει το 40%

18 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - τράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα Ταμείο Εγγυοδοσίας ΕΑΤ-ΤΜΕΔΕ, με προϋπολογισμό δανείων 67,5 εκατ. ευρώ, για την παροχή εγγυήσεων σε δάνεια μέσω 8 συνεργαζόμενων τραπεζών, προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε δανεισμό μικρομεσαίες επιχειρήσεις και επιστήμονες ελεύθεροι επαγγελματίες του ‣ Το ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ θα στηρίζεται σε δύο άξονες: Το Ταμείο Εγγυήσεων και το Ταμείο Δανείων, ενώ για πρώτη φορά συνδυάζεται η εγγύηση των δανείων χωρίς προμήθεια εγγυοδοσίας και η σημαντική επιδότηση επιτοκίου στα χορηγούμενα δάνεια. ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ Να εμπίπτουν στον ευρωπαϊκό ορισμό της μικρομεσαίας επιχείρησης και να είναι ενήμερες φορολογικά και ασφαλιστικά. Να υποβάλλουν Επιχειρηματικό Σχέδιο με σχετικά παραστατικά, όταν πρόκειται για επενδυτικά δάνεια. Να δραστηριοποιούνται σε κάποιον από τους επιλέξιμους Κωδικούς Αριθμούς Δραστηριότητας του προγράμματος. Να κρίνονται πιστοληπτικά αποδεκτές από τις τράπεζες και να μην έχουν καθυστέρηση σε δάνειο που να ξεπερνά τις 90 ημέρες. Να μην έχουν λάβει ενίσχυση διάσωσης ή αναδιάρθρωσης ή, εάν έχουν λάβει, να την έχουν αποπληρώσει. Να μη θεωρούνται προβληματικές με βάση τους ευρωπαϊκούς κανόνες. Να μην εκκρεμεί εις βάρος τους εντολή ανάκτησης παράνομης και ασύμβατης κρατικής ενίσχυσης. Εάν έχουν ενταχθεί σε προηγούμενα προγράμματα της Αναπτυξιακής Τράπεζας, να μην έχουν εμφανίσει δυσμενή συναλλακτική συμπεριφορά (καταγγελία δανείου, ληξιπρόθεσμες οφειλές). Να έχουν εγγραφεί στο Μητρώο Πραγματικών Δικαιούχων. Να έχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία αυτοαξιολόγησης για τα Κριτήρια ESG. Μια σημαντική παράμετρος για το νέο ΤΕΠΙΧ είναι, εξάλλου, ότι θα ισχύσουν ευνοϊκότεροι ευρωπαϊκοί κανόνες. Έχει επιτραπεί η αύξηση των επιχορηγήσεων βάσει του καθεστώτος de minimis (μικρές επιχορηγήσεις) από τις 200.000 ευρώ στις 300.000 ευρώ κατ’ ανώτατο όριο, το οποίο σημαίνει ότι θα μπορέσουν να ζητήσουν νέα δάνεια και επιχειρήσεις που είχαν ήδη εξαντλήσει το όριο επιδότησης. Προϋποθέσεις ένταξης Για την ένταξή τους οι επιχειρήσεις θα πρέπει: Όλα τα προγράμματα της ΕΑΤ Από τα προγράμματα της Αναπτυξιακής Τράπεζας σε συνεργασία με τις εμπορικές τράπεζες, έχουν δοθεί μέχρι σήμερα πάνω από 45 χιλιάδες δάνεια, με το 75% να αφορά σε επιχειρήσεις με έως 10 άτομα προσωπικό, ενώ το 81% δόθηκε σε επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών έως 2 εκατ. ευρώ. Κατά μέσο όρο, το επιτόκιο των δανείων που δίνονται μέσω της HDB είναι 3,63% όταν στην αγορά το μέσο επιτόκιο για τα επιχειρηματικά δάνεια διαμορφώνεται το τελευταίο διάστημα στο 6,05%. Το επόμενο διάστημα, πρόκειται να ξεκινήσει και το Ταμείο Χαρτοφυλακίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, το οποίο επίσης θα χωρίζεται σε Ταμείο Δανείων (με χαρτοφυλάκιο 70 εκατ. ευρώ) και Ταμείο Εγγυήσεων (με χαρτοφυλάκιο 156 εκατ. ευρώ). Μάλιστα τα δάνεια θα δίνονται σε συνδυασμό με τις επιχορηγήσεις από προγράμματα του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης για τα επενδυτικά σχέδια που έχουν λάβει βαθμολογία άνω του 65%. Τα υπόλοιπα χρηματοδοτικά εργαλεία της HDB που είναι ανοιχτά μέχρι στιγμής είναι τα εξής:

αφιέρωματράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα κλάδου των μηχανικών, μελετητών και κατασκευαστών εργοληπτών δημοσίων έργων (ΤΜΕΔΕ). Ταμείο Οπτικοακουστικών Μέσων, με προϋπολογισμό δανείων 62,5 εκατ. ευρώ, για την παροχή εγγυήσεων σε δάνεια μέσω των συνεργαζόμενων τραπεζών (Τρ. Πειραιώς και Optima), προκειμένου να αποκτήσουν

στη

χειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της παραγωγής οπτικοακουστικών έργων. Ταμείο Εγγυοδοσίας Καινοτομίας, με προϋπολογισμό δανείων 140 εκατ. ευρώ, που έχει στόχο να στηρίξει τις καινοτόμες νεοσύστατες και υφιστάμενες πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) που προάγουν την έρευνα και την καινοτομία. Το συγκεκριμένο Ταμείο συνδυάζει μάλιστα την παροχή εγγύησης σε δάνειο με επιχορήγηση σε ποσοστό 20% του δανειακού κεφαλαίου, προσφέροντας επενδυτικά δάνεια και κεφάλαια κίνησης μέσω των τραπεζών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Ταμείο Μικρών Δανείων Αγροτικής Επιχειρηματικότητας, ο προϋπολογισμός του οποίου αυξήθηκε πρόσφατα στα 107 εκατ. ευρώ από τα 37 εκατ. ευρώ. Το Ταμείο παρέχει μικροδάνεια έως 25.000 ευρώ με διάρκεια έως 7 έτη. Το 50% του δανείου είναι άτοκο και για το υπόλοιπο 50% έχει πλήρη επιδότηση επιτοκίου για τα πρώτη δύο έτη. Δεν απαιτούνται εμπράγματες εξασφαλίσεις και υπάρχει περίοδος χάριτος έως 24 μήνες. Πράσινα Συγχρηματοδοτούμενα Δάνεια, με προϋπολογισμό δανείων 415 εκατ. ευρώ. Το πρόγραμμα δημιουργήθηκε για να παρέχει ευνοϊκούς όρους σε δάνεια επενδυτικού σκοπού προς ΜμΕ, με διετή μερική επιδότηση επιτοκίου και άτοκο το 40% του κεφαλαίου, για την υλοποίηση επενδυτικών έργων πράσινης μετάβασης. Ενισχύονται επενδυτικά έργα στους τομείς της Πράσινης Κινητικότητας, Εξοικονόμησης Ενέργειας/Ενεργειακής Αναβάθμισης και Παραγωγής Ενέργειας μέσω Ανανεώσιμων Πηγών. ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ ‣ Αντίστοιχα, το πρόγραμμα Δάνεια Ψηφιακής Αναβάθμισης, με προϋπολογισμό δανείων 175 εκατ. ευρώ, δημιουργήθηκε για να παρέχει ευνοϊκούς όρους σε δάνεια επενδυτικού σκοπού προς ΜμΕ, με διετή μερική επιδότηση επιτοκίου και άτοκο το 40% του κεφαλαίου, που θα αναλάβουν την υλοποίηση επενδυτικών έργων ψηφιοποίησης και ψηφιακής αναβάθμισης των εργασιών τους. Το Ταμείο Development Law Financial Instrument (DELFI), με προϋπολογισμό δανείων 500 εκατ. ευρώ, αποτελεί ένα νέο χρηματοδοτικό μέσο, το οποίο δημιουργήθηκε από την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα με σκοπό τη στήριξη της χρηματοδότησης επιχειρήσεων που επιδιώκουν την υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο του νέου Αναπτυξιακού Νόμου Ν.4887/2022. ΧΡΗΜΑ 19 γιο για μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεις, με σκοπό τη σταδιακή προσαρμογή και ενημέρωση της αγοράς, και ιδίως των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ως προς τα κριτήρια βιώσιμης ανάπτυξης. Με την πρωτοβουλία αυτή οι τράπεζες αφενός ακολουθούν τις βέλτιστες μέχρι σήμερα πρακτικές, αφετέρου προετοιμάζουν τις επιχειρήσεις, υποστηρίζοντας τη μετάβασή τους σε μια κλιματικά ουδέτερη και κοινωνικά δίκαιη οικονομία. Σημειώνεται ότι, μέχρι σήμερα, πολύ λίγες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναλάβει αντίστοιχη πρωτοβουλία διατραπεζικών ερωτηματολογίων, με την Ελληνική Ένωση Τραπεζών να επιδεικνύει ταχύτατα αντανακλαστικά και ικανότητα προσαρμογής και ανταπόκρισης στα νέα εποπτικά ζητούμενα. Στα ερωτηματολόγια έχουν απαντήσει, μέχρι στιγμής, 300 μεγάλες επιχειρήσεις, με προσωπικό 250 ατόμων και άνω και με τζίρο «Πράσινα» τα μισά δάνεια την επόμενη διετία Μέσα στο γενικότερο περιβάλλον, οι ελληνικές τράπεζες έχουν θέσει έναν ακόμη στόχο, που προβλέπει τον διπλασιασμό του χαρτοφυλακίου των πράσινων δανείων τους μέσα στα επόμενα δύο-τρία χρόνια, εφαρμόζοντας τα κριτήρια βιώσιμης ανάπτυξης (ESG, Περιβάλλον, Κοινωνία, Εταιρική Διακυβέρνηση) στο 50% των νέων χρηματοδοτήσεών τους, από 25% σήμερα. Στην κατεύθυνση των βιώσιμων χρηματοδοτήσεων, η Ελληνική Ένωση Τραπεζών και οι τράπεζες-μέλη της προχώρησαν, σε συνεργασία με την ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ ΑΕ, στη δημιουργία αποθετηρίου ESG πληροφοριών (ESG Data Repository & Scoring) για όλες τις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους και κανονιστικής υποχρέωσης. Το αποθετήριο αποτελεί ένα πλαίσιο συλλογής και αποθήκευσης δεδομένων από τις συμμετέχουσες επιχειρήσεις ως προς την ανταπόκρισή τους στις απαιτήσεις Περιβάλλοντος, Κοινωνίας και Διακυβέρνησης (ESG performance). Στο πλαίσιο αυτό, η Ελληνική Ένωση Τραπεζών έχει δημιουργήσει κοινό διατραπεζικό ερωτηματολόγιο, επιμέρους κλαδικά ερωτηματολόγια και απλοποιημένο ερωτηματολό-

πρόσβαση

χρηματοδότηση οι μικρομεσαίες επι-

αφιέρωμα - τράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα 20 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 πάνω από 40 εκατ. ευρώ. Στην υποχρέωση παροχής στοιχείων ESG θα υπαχθούν σταδιακά και οι μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις, ενώ το μέτρο θα ισχύσει ακολούθως και για τους ιδιώτες υποψήφιους δανειολήπτες, ιδίως αυτούς που θα θέλουν να πάρουν στεγαστικό δάνειο. Στην πράξη, με βάση τα παραπάνω, όταν μια επιχείρηση υποβάλλει στην τράπεζα αίτημα δανειοδότησης, παραπέμπεται αυτομάτως στον «πράσινο» Τειρεσία και συμπληρώνει δύο ερωτηματολόγια (το ένα το κοινό για όλες τις επιχειρήσεις και το άλλο το κλαδικό, ανάλογα με τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση). Συγκεντρώνονται, έτσι, πληροφορίες για το ESG προφίλ της επιχείρησης και η τράπεζα γνωρίζει το ρίσκο της τελευταίας πριν αποφασίσει αν θα δανείσει την επιχείρηση ή όχι και, αν ναι, με τι επιτόκιο (εταιρείες που πληρούν υψηλά standards ESG θα έχουν καλύτερη τιμολόγηση, ενώ εταιρείες με σοβαρές ελλείψεις θα καταλήξουν να αποκλειστούν από τον τραπεζικό δανεισμό). Οι πληροφορίες θα τηρούνται στον «πράσινο» Τειρεσία, ώστε οι τράπεζες να ανατρέχουν σε αυτές, και θα επικαιροποιούνται σε τακτική βάση, καταγράφοντας την πρόοδο των επιχειρήσεων στην υιοθέτηση των κριτηρίων ESG. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για τη χρηματοδότηση της βιώσιμης ανάπτυξης, το χρηματοπιστωτικό σύστημα οφείλει να μετασχηματιστεί προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η μετάβαση στη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω τριών «οδών»: αναδιάταξης των ροών κεφαλαίου προς βιώσιμες επενδύσεις, ενσωμάτωσης των παραμέτρων βιωσιμότητας στη διαχείριση κινδύνων και στην αξιολόγηση των χρηματοδοτήσεων και ενίσχυσης της διαφάνειας και του μακρόπνοου χαρακτήρα των οικονομικών δραστηριοτήτων. καλύτερη περίπτωση, φέτος. Δηλαδή όσο οι χορηγήσεις καταναλωτικών (ή χαμηλότερα). Τώρα, ανεβάζουν τον πήχη στα στεγαστικά και δεν αποκλείουν τις νέες εκταμιεύσεις στο 1,5 δισ. ευρώ. Παίρνοντας χαρακτηριστικά από το πρόγραμμα «Σπίτι μου» και τις πρόσφατες κατευθύνσεις από την Τράπεζα της Ελλάδος, οι τράπεζες χαλαρώνουν τα κριτήρια, που κινούνται στους εξής βασικούς άξονες:

Μείωση ίδιας συμμετοχής μέχρι το 10%.

Αύξηση του ποσοστού της δόσης μέχρι το 50% του εισοδήματος.

Μεγάλη διάρκεια έως 40 χρόνια.

Σταθερά και χαμηλότερα επιτόκια. 5. Παροχή προσφορών και παροχών μαζί με τα στεγαστικά (έξοδα, χαμηλότερα ασφάλιστρα, άλλες υπηρεσίες με συνεργαζόμενες εταιρείες που έχουν σχέση με την οικία σε προνομιακές τιμές κ.ά.). 6. Απευθύνονται σε νέες ηλικίες. ‣ ‣ ‣ Παρά τα προβλήματα που αντιμετώπισε στη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι απόλυτα εναρμονισμένο με τα υψηλότερα διεθνώς standards για την αειφορία και, μάλιστα λειτουργώντας προληπτικά, έχει ήδη προχωρήσει σε ενέργειες που αυξάνουν το θετικό αποτύπωμα στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον, δημιουργώντας αξία για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Προσπάθεια τόνωσης της στεγαστικής πίστης Τέλος, η σταθερά μειούμενη ζήτηση για στεγαστικά δάνεια από τις αρχές του 2022 κάνει τις τράπεζες να επαγρυπνούν, επιθυμώντας να δώσουν νέα πνοή στην αγορά ακινήτων με νέα προϊόντα, εστιάζοντας σε δάνεια που θα καλύπτουν μεγάλο μέρος του κόστους αγοράς ακινήτου. Οι νέες εκταμιεύσεις στεγαστικών δανείων και οι στόχοι των τραπεζών θα είχαν μειωθεί περαιτέρω εάν δεν είχε μεσολαβήσει το πρόγραμμα «Σπίτι μου» για νέες και νέους έως 38 ετών. Χωρίς το «Σπίτι μου», οι τράπεζες προέβλεπαν νέες εκταμιεύσεις περίπου 1-1,25 δισ. ευρώ, στην

ΧΡΗΜΑ 21 αφιέρωματράπεζες-χρηματοδοτικά προϊόντα νέου εξέταση των πιστωτικών κριτηρίων, με σύνεση, καθώς ήδη οι τιμές των ακινήτων είναι ήδη σε υψηλά επίπεδα. Οι τράπεζες διαπίστωσαν ότι μέρος της επιβράδυνσης στη στεγαστική πίστη οφειλόταν στην αύξηση των επιτοκίων, την αβεβαιότητα λόγω πληθωρισμού και την εκτίναξη των τιμών ακινήτων. Επίσης, στην ελληνική κτηματαγορά, σχεδόν 8 στις 10 μεταβιβάσεις γίνονται με μετρητά, δηλαδή χωρίς δάνειο. Ακόμη, η αύξηση του αφορολογήτου στις κληρονομιές και δωρεές σε χρήματα από τους γονείς στα παιδιά στις 800.000 ευρώ ενίσχυσε την τάση της απόκτησης κατοικίας χωρίς στεγαστικό δάνειο. Επιπλέον, η δεκαετής κρίση έκανε και τους δανειολήπτες συντηρητικούς, ζητώντας δάνεια με μικρά ποσά, μικρή διάρκεια και μικρή τραπεζική συμμετοχή. Αυτό άλλωστε επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία της ΤτΕ, όπου, στην πλειονότητα των δανείων, η τραπεζική χρηματοδότηση κινείται, κατά μέσο όρο, στο 62% και το ποσοστό της δόσης προς το εισόδημα κοντά στο 30%. Η πρόσφατη απόφαση της Τράπεζας της Ελλάδος ξεκαθάρισε τα πλαφόν στην ίδια χρηματοδότηση και τα ποσοστά δόσης προς εισόδημα. Ενώ αποτελούν κεντρικές οδηγίες και όχι υποχρεωτικά ποσοστά χρηματοδότησης, η απόφαση συνέβαλε στο να ξεκαθαρίσει το εύρος των κινδύνων εντός των οποίων θα μπορούσαν να κινηθούν. Υπενθυμίζεται ότι η απόφαση της ΤτΕ έθεσε ως ανώτερο όριο τραπεζικής χρηματοδότησης το 90% της εμπορικής αξίας για όποιον παίρνει δάνειο για πρώτη φορά (80% για τους υπόλοιπους) και το 50% για το ποσοστό της δόσης σε σχέση με το εισόδημα (ή 40% για όσους έχουν ήδη άλλο δάνειο). Συνεπώς, τέθηκαν, θεωρητικά, υψηλότερα όρια από αυτά που υπάρχουν στην αγορά (62% στο μέσο ποσοστό χρηματοδότησης και 34% στη δόση προς το εισόδημα). • • • Τα νέα προγράμματα Πρώτη εμφανίστηκε η Εθνική Τράπεζα («Το Πρώτο μου Σπίτι»), που καλύπτει έως το 90% της εμπορικής αξίας του ακινήτου, με το ποσό συμμετοχής της τράπεζας να φτάνει έως τις 350.000 ευρώ. Η διάρκεια μπορεί να φτάσει μέχρι τα 40 έτη. Απευθύνεται ειδικά σε νέους έως 45 ετών και θα παρέχεται η επιλογή σταθερού επιτοκίου, το οποίο μπορεί να ξεκινά από το 3%. Οι υπόλοιπες τράπεζες ετοιμάζουν επίσης νέα στεγαστικά δάνεια, στα οποία χρησιμοποιούν και προσαρμόζουν, ανάλογα με τη στρατηγική τους, αρκετά χαρακτηριστικά του προγράμματος «Σπίτι μου», όπως άλλωστε και της Εθνικής. Η Eurobank ετοιμάζει ένα παρόμοιο προϊόν με την ΕΤΕ για την πρώτη κατοικία νέων με χρηματοδότηση έως 90% της εμπορικής αξίας του ακινήτου, με προνομιακό επιτόκιο και ευέλικτους όρους. Στεγαστικό δάνειο με ιδιαίτερη στόχευση στους νέους ετοιμάζει και η Alpha Bank, με το ποσό να καλύπτει μεγάλο μέρος της εμπορικής αξίας (άνω του 80%), το οποίο θα συμπεριλαμβάνει και άλλα έξοδα που σχετίζονται με την αγορά ακινήτου. Από τη μεριά τους, Πειραιώς και Attica κρατούν στάση αναμονής, θεωρώντας τα υφιστάμενα προϊόντα τους ιδιαίτερα ανταγωνιστικά, ενώ επεξεργάζονται σενάρια και για νέα στεγαστικά δάνεια, ανάλογα με τις κινήσεις της αγοράς. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η Optima bank, η οποία προσφέρει ευρεία γκάμα στεγαστικών δανείων με κυμαινόμενο και σταθερό επιτόκιο. Ωστόσο και η Optima bank θα προχωρήσει σε εκ

συνέντευξη 22 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Αθανάσιος Αγγελακάκης Ιδιοκτήτης & Διευθύνων Σύμβουλος της «Αγγελακάκης & Συνεργάτες» Με στόχο την προσφορά συμβουλευτικών υπηρεσιών σε οραματιστές, ο κ. Αθανάσιος Αγγελακάκης δημιούργησε, το 2013, την «Αγγελακάκης & Συνεργάτες», η οποία σήμερα διαθέτει ήδη παραρτήματα σε τρεις χώρες και συνεχίζει δυναμικά την επέκτασή της στις διεθνείς αγορές. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο κ. Αγγελακάκης μοιράζεται τη Στην Κυρέλα Πέτρου «Ο μόνος τρόπος για να απογειωθείς είναι ανυψώνοντας τους άλλους» «συνταγή της επιτυχίας» του, η οποία βασίζεται, ως επί το πλείστον, στην πίστη στον ανθρώπινο παράγοντα και στη νοοτροπία που είχε από παιδί, η οποία συνοψίζεται ως εξής: «Ίσως να μην ήμουν ο πιο δυνατός ή ο πιο γρήγορος, αλλά με προσπάθεια και σωστή σκέψη μπορούσα να καταφέρω αυτά που επιθυμούσα. Ως νέος, δεν είχα ποτέ την επιλογή να αποτύχω». © Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος/ PHOTOPRESS Θ&Α Αναγνωστόπουλοι © Ελένη Παπαδάκη/PHOTOPRESS Θ&Α Αναγνωστόπουλοι

ΧΡΗΜΑ 23 Π ώς θα παρουσιάζατε συνοπτικά την εταιρεία σας σε πιθανούς επενδυτές ή πελάτες; Η αξία της εταιρείας μας δεν αναδεικνύεται αποκλειστικά μέσα από τους πελάτες και τις συνεργασίες μας. Όταν παρουσιάζω την εταιρεία σε πιθανούς πελάτες, δεν ζητάω ποτέ να κριθώ από τις δουλειές που έκλεισα φέτος, αλλά από τα άτομα με τα οποία συνεργάζομαι και στα οποία έχω βασιστεί αυτά τα χρόνια. Μια επιχείρηση, όπως και η ζωή, είναι εξολοκλήρου «ομαδικό παιχνίδι». Ο στόχος μου δεν είναι να συνθέσω μια παραγωγική μονάδα εργασίας. Αντιθέτως, εμπλουτίζω τακτικά το ανθρώπινο δυναμικό της με άτομα από διάφορους τομείς. Στο παρελθόν, συνεργάτες μου έχουν υπάρξει γεωπόνοι, βιολόγοι, μαθηματικοί, ακόμη και μάγειρες, άνθρωποι με ελάχιστη εμπειρία στα χρηματοοικονομικά, αλλά με ξεχωριστές απόψεις σε ό,τι αφορά στη λειτουργία μιας εταιρείας συμβούλων. Επιφανειακά, αυτή η μέθοδος, ενδεχομένως, να θεωρηθεί ως μια αδυναμία της εταιρείας; Σε αυτό θα απαντήσω με μια αναφορά στον Μακιαβέλι: «Δεν είναι οι τίτλοι που τιμούν τους άντρες, αλλά οι άντρες που τιμούν τους τίτλους». Πιστεύω ότι η ζωή μού έμαθε ότι μόνο από διαφορετικές οπτικές γωνίες μπορεί να εξελιχθεί μια επιχείρηση, μόνο μέσα από την πολυμορφία θα καταφέρουμε να καλύψουμε τις ανάγκες των πελατών μας. Ο καθένας μπορεί να πραγματοποιήσει τα όνειρά του, ανεξαρτήτως εκπαίδευσης και εμπειριών. Εξάλλου, ο μόνος τρόπος για να απογειωθείς είναι ανυψώνοντας τους άλλους… Πείτε μας μερικά λόγια για την επαγγελματική σας πορεία μέχρι τώρα και για το πώς καταφέρατε να ανακάμψετε στις δυσκολίες που παρουσίασε η πανδημία… Το 2013, έχοντας ήδη εργαστεί στον τομέα της συμβουλευτικής και των χρηματοοικονομικών «Η προστιθέμενη αξία που επιθυμούμε να προσδώσουμε στους πελάτες μας, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιθυμούν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, βασίζεται ολοένα και περισσότερο στο μέγεθος και την ποικιλομορφία των παγκόσμιων δικτύων». ΑΓΓΕΛΑΚΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

24 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 συνέντευξη για πάνω από 20 χρόνια, αποφάσισα να ιδρύσω μια εταιρεία που θα αντιμετώπιζε τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα και θα αναζωπύρωνε τις φιλοδοξίες των Ελλήνων επιχειρηματιών. Έτσι, στόχος της εταιρείας θεσπίστηκε η προσφορά υπηρεσιών σε οραματιστές. Μέσα στα επόμενα χρόνια, η εταιρεία αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα, όντας μια μικρή συλλογική μονάδα, βυθισμένη σε μια αγορά όπου επικρατούσαν οι πολυεθνικές εταιρείες συμβουλευτικής, με μεγαλύτερο δίκτυο πελατών και πόρων. Επιπλέον, η οικονομική κρίση, που είχε «γονατίσει» την ελληνική οικονομία και κατ’ επέκταση τις μικρές ελληνικές επιχειρήσεις, καθιστούσε το έργο μας ιδιαίτερα απαιτητικό. Εκείνη τη χρονική περίοδο, 2016-2020, η εταιρεία βρέθηκε στην πιο δύσκολη θέση που είχε υπάρξει, απειλούμενη από τα νέα νομοσχέδια που αποδυνάμωσαν τα επιχειρηματικά πλάνα, τοποθετώντας σε αδιέξοδο τόσο τους συμβούλους όσο και τους επιχειρηματίες. Η επιχείρηση δεν είχε άλλη επιλογή από το να ανακάμψει απέναντι στα φαινομενικά εμπόδια χρησιμοποιώντας τις αξίες και τους στόχους που την πλαισίωσαν από την πρώτη μέρα λειτουργίας. Έχοντας ως γνώμονα την ταυτότητα της εταιρείας, εκμεταλλεύτηκα το μέγεθος της ομάδας και ανέπτυξα ένα κλειστό παραγωγικό σύνολο. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης μας επέτρεψε να βρούμε λύσεις και, τα επόμενα χρόνια, να επεκτείνουμε τις δράσεις της εταιρείας στην Ευρώπη. Τα τελευταία χρόνια, ο βασικός στόχος της εταιρείας είναι η εξάπλωση των υπηρεσιών, παραμένοντας αφοσιωμένη στην ελληνική αγορά. Έπειτα από το άνοιγμα υποκαταστημάτων στη Γερμανία και τις ΗΠΑ, είμαστε σε θέση να επεκτείνουμε το εύρος της ελληνικής αγοράς μέσα από τη βελτίωση και την ανάπτυξη των υπηρεσιών μας. Με αποκορύφωμα, η εταιρεία, σήμερα, να συνεργάζεται με πανεπιστημιακά ιδρύματα και εμπορικά επιμελητήρια στην Αμερική και την Ευρώπη, ως αποτέλεσμα της ακατάπαυστης και σχολαστικής αναθεωρητικής ανάπτυξης της εταιρείας. Πώς επηρέασαν εσάς οι απανωτές κρίσεις και με ποιες υπηρεσίες βοηθήσατε τους πελάτες σας να αντεπεξέλθουν; Οι κρίσεις, ειδικά όταν συμβαίνουν βίαια, δημιουργούν αναστάτωση και αστάθεια στις επιχειρήσεις. Το κατά πόσον όμως αυτή η αστάθεια θα είναι μόνιμη ή μη έχει να κάνει με την ικανότητά της να μπορεί να αναδιοργανώσει τις διαδικασίες της, αξιοποιώντας στο έπακρο όλα τα διαθέσιμα εργαλεία της (προσωπικό, πόρους, τεχνογνωσία, συνεργασίες κτλ.). Η δική μας προσέγγιση για την πλοήγηση στη διαδρομή της κρίσης έγινε με χρήση καινοτομικών εργαλείων βελτιστοποίησης των λειτουργικών μας διαδικασιών, την υιοθέτηση σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού, τη δημιουργία νέων συνεργασιών στο εξωτερικό, την αλλαγή της εταιρικής μας ταυτότητας και τη δημιουργία tailored υπηρεσιών. Με την ίδια φιλοσοφία καθοδηγήσαμε και τους πελάτες μας στην αξιοποίηση των δεξιοτήτων και των γνώσεων του προσωπικού, στην ενίσχυση της εξωστρέφειάς τους, στη δημιουργία συνεργασιών και στη διευκόλυνση της πρόσβασής τους σε χρηματοδοτικά εργαλεία. Πείτε μας μερικά λόγια για την επαγγελματική σας πορεία… Μεγάλωσα σε ένα μικρό χωριό στον Έβρο, είμαι παιδί μεταναστών. Ίσως να μην ήμουν ο πιο δυνατός ή ο πιο γρήγορος, αλλά με προσπάθεια και σκέψη μπορούσα να καταφέρω αυτά που επιθυμούσα. Σαν τους ήρωες των βιβλίων που διάβαζα... Ένιωθα πως δεν είχα άλλη επιλογή, παρά μόνο να πετύχω. «Όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει… στρατιώτη μου, τον πόλεμο τον χάνει!». Εκ των υστέρων, σκέφτομαι πως ήμουν μικρός, μα με μεγάλα όνειρα… Έτσι, από το χωριό μου, έφτασα στη Θεσσαλονίκη με τη θεία μου. Τελείωσα το Λύκειο στη Θεσσαλονίκη, έπειτα σπούδασα Διοίκηση Επιχειρήσεων στο ΠΑΜΑΚ, συνέχισα στο Μόναχο και, τέλος, στην Αγγλία. Η μετανάστευση των γονιών μου έπρεπε να έχει αντίκρισμα! Τι θεωρείτε επιτυχία για μια εταιρεία συμβούλων; Θα σας απαντήσω με ένα παράδειγμα: Ένας δεύτερης γενιάς Έλληνας του εξωτερικού επισκέφτηκε τα γραφεία μας λέγοντάς μας ότι είχε ένα ακίνητο από την προγιαγιά του, ακόμη, στην περιοχή της Νάξου. Πλήρως αναξιοποίητο, χωρίς να έχει πρόθεση να το πουλήσει, για συναισθηματικούς λόγους, αλλά και χωρίς να θέλει να εμπλακεί σε δαιδαλώδεις διαδικασίες για την αξιοποίησή του. Απευθυνόμενος σε εμάς, αναρωτήθηκε αν έχουμε να του προτείνουμε μια ιδέα αξιοποίησής του. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο συγκεκριμένος πελάτης δεν διαθέτει χρόνο και ούτε καν τη δυνατότητα να ενεργεί από την Ελλάδα, του προτείναμε να διεξαγάγουμε μια προκαταρκτική μελέτη με τον μηχανικό μας

για το ακίνητό του, για να δούμε κατά πόσον μπορεί να ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα. Η θέση του ακινήτου, η έκτασή του και η προκαταρκτική ανάλυση αγοράς που διεξαγάγαμε μάς κατέδειξαν ότι το ακίνητο ενδείκνυται για τη δημιουργία ενός τεσσάρων αστέρων ξενοδοχείου. Η προοπτική, ενώ αρχικά ενθουσίασε τον πελάτη μας, γρήγορα μετατράπηκε σε άγχος, λόγω της δυσκολίας σε άντληση κεφαλαίων για την υλοποίηση μιας τέτοιας επένδυσης, αλλά φυσικά και της άγνοιάς του για τις διαδικασίες που απαιτούνται για την υλοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος. Εδώ, λοιπόν, ξεκινά η δική μας ουσιαστική συμβολή. Αφού καταρτίσαμε όλο το πλάνο υλοποίησής του, καταρτίσαμε ένα ολοκληρωμένο επιχειρηματικό σχέδιο, συντάξαμε έναν πλήρη φάκελό του και τον υποβάλαμε στο Υπουργείο Ανάπτυξης, για να αιτηθούμε χρηματοδότηση. Το έργο εγκρίθηκε και ο πελάτης μας έγινε δικαιούχος λήψης επιδότησης. Στη συνέχεια, παρακολουθήσαμε όλο το έργο κατά τη διάρκεια υλοποίησής του, ώστε να διασφαλίσουμε ότι ο πελάτης θα το υλοποιήσει σωστά και σύμφωνα με τα όσα ορίζει η ελληνική νομοθεσία και η απόφαση έγκρισης που έχει λάβει από το υπουργείο. Αυτό για εμάς είναι ένα παράδειγμα επιτυχούς συμβουλευτικής σε έναν πελάτη ο οποίος απευθύνθηκε σε εμάς χωρίς να ξέρει ακριβώς τι δυνατότητες και προοπτικές έχει και κατέληξε να επενδύσει, να βρει τα κεφάλαια χρηματοδότησης και να δημιουργήσει μια υπεραξία και ένα εισόδημα από ένα αναξιοποίητο περιουσιακό στοιχείο της οικογένειάς του. Θέλετε να σας πω και το καλύτερο; Άρχισε ήδη να σκέφτεται να επαναπατριστεί στην Ελλάδα. Αυτό κι αν είναι επιτυχία! Να επιστρέφουν οι ομογενείς στη χώρα τους ως επενδυτές, φέρνοντας μαζί τους ξένα κεφάλαια, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και μεταφέροντας τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους στην Ελλάδα. Ποια είναι τα επιχειρηματικά σας σχέδια για το παρόν και το μέλλον της εταιρείας σας; Βασικός στόχος είναι η διασφάλιση της ανάπτυξης και της εξέλιξης της επιχείρησής μας, παραμένοντας πιστοί στις βασικές μας αξίες. Έχοντας επεκτείνει την παρουσία μας στη Γερμανία και πρόσφατα και στην Αμερική, στοχεύουμε όχι μόνο στο να εδραιώσουμε τις συνεργασίες μας στο εξωτερικό, αλλά και στο να φέρουμε καινοτόμα εργαλεία επιχειρηματικής συμβουλευτικής στην Ελλάδα, δημιουργώντας νέες υπηρεσίες. Η προστιθέμενη αξία που επιθυμούμε να προσδώσουμε στους πελάτες μας, ιδιαίτερα σε αυτούς που επιθυμούν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, βασίζεται ολοένα και περισσότερο στο μέγεθος και την ποικιλομορφία των παγκόσμιων δικτύων και στη δύναμη της γνώσης που περιέχουν. Πιστεύουμε, λοιπόν, ότι οι επιχειρήσεις, στο εγγύς μέλλον, θα έχουν πολλαπλό όφελος όταν συνεργάζονται με συμβούλους που μπορούν να τους παρέχουν πρόσβαση σε διεθνείς αγορές. • • • ΧΡΗΜΑ 25 «Η ζωή μού έμαθε ότι μόνο από διαφορετικές οπτικές γωνίες μπορεί να εξελιχθεί μια επιχείρηση, μόνο μέσα από την πολυμορφία θα καταφέρουμε να καλύψουμε τις ανάγκες των πελατών μας».

[φάκελος]

Greek Leading CEOs

26 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Σ ε μια νέα πραγματικότητα, με ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης διπλάσιους σε σχέση με τον μέσο όρο της ευρωζώνης, οι CEOs των επιχειρήσεων που λειτουργούν στη χώρα μας καλούνται να προλάβουν τις εξελίξεις. Ανταποκρίνονται, πλέον, σε μια σειρά προκλήσεων που έχουν να κάνουν με το νέο νομοθετικό περιβάλλον, τα κριτήρια ESG, την πράσινη ανάπτυξη, το ενεργειακό, την αυξανόμενη χρήση της ΑΙ, αλλά και το περιβάλλον γεωπολιτικής αστάθειας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Σύμφωνα και με το τελευταίο CEO Outlook Pulse της EY, το 2024 βρίσκει τους CEOs να επιταχύνουν τον μετασχηματισμό, παρά το περιβάλλον χαμηλής ανάπτυξης. Ειδικότερα, ο μετασχηματισμός φαίνεται ότι είναι σαφώς μπροστά και στο επίκεντρο της ατζέντας των CEOs του 2024: Η συντριπτική πλειονότητα των CEOs (95%) σχεδιάζουν να διατηρήσουν ή να επιταχύνουν τη μετασχηματιστική αλλαγή τους το 2024, με όσους θέλουν να επιταχύνουν τα σχέδια (58%) σχεδόν να τριπλασιάζονται τους τελευταίους έξι μήνες. Με μια ρεαλιστική αλλά αισιόδοξη προοπτική για τις δικές τους επιδόσεις και με μεγαλύτερη βεβαιότητα για το παγκόσμιο μακροοικονομικό και γεωπολιτικό τοπίο, οι CEOs προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν σημαντικά τις επιχειρήσεις τους. Παρά το γεγονός ότι αναμένουν ένα συνεχές περιβάλλον χαμηλής ανάπτυξης και καμία βραχυπρόθεσμη επιστροφή σε εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια, οι CEOs παραμένουν αισιόδοξοι για τη δική τους ανάπτυξη και κερδοφορία, αξιοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη (AI) και εστιάζοντας στις οικονομικές λειτουργίες για βελτιωμένη απόδοση. Αλλά ο οργανικός μετασχηματισμός της επιχείρησης είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι εξετάζουν επίσης τη σύνθεση του χαρτοφυλακίου τους. Και μπορεί να είναι καλός ο χρόνος, με τη συγκριτική έρευνα των ηγετών ιδιωτικών μετοχών (PE) να δείχνει ότι επιδιώκουν να επιταχύνουν τα επενδυτικά σχέδια, με αναμενόμενες εταιρικές εκχωρήσεις ως στοχευμένα περιουσιακά στοιχεία –μια πιθανή συνεργασία που θα μπορούσε να ωφελήσει και τις δύο ομάδες. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι και οι ηγέτες PE είναι εξίσου αισιόδοξοι σχετικά με τις προοπτικές συγχωνεύσεων και εξαγορών για το 2024, με τη μεγάλη πλειοψηφία και των δύο να αναμένουν επιστροφή μεγάλων συμφωνιών, καθώς η συνολική αγορά συμφωνιών ανακάμπτει μετά από ένα υποτονικό 2023. Στον συγκεκριμένο Φάκελο, αναδεικνύουμε τον νέο ρόλο των CEOs στη σημερινή επιχειρηματική πραγματικότητα, τα καινούργια καθήκοντά τους, όπως διαμορφώνονται από το νέο και απαιτητικό κανονιστικό πλαίσιο, και τα επιπλέον προσόντα που πρέπει πλέον να έχουν στην εποχή της AI και του αυξημένου ρίσκου, διεθνώς. Παρουσιάζουμε CEOs που ξεχωρίζουν στην εγχώρια αγορά.

Οι νέες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν και οι προτεραιότητες

Ο ρόλος τους στην Ελλάδα που αλλάζει

ΧΡΗΜΑ 27 Δημήτρης Πολίτης Διευθύνων Σύμβουλος, ΤΑΙΠΕΔ Τ α τελευταία έτη, η παγκόσμια οικονομία έχει βρεθεί αντιμέτωπη με πρωτοφανείς προκλήσεις, οι οποίες έχουν δημιουργήσει σοβαρούς κλυδωνισμούς σε πολίτες, επιχειρήσεις και κράτη. Απέναντι σε αυτές τις δυσμενείς και διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες, η ελληνική οικονομία επιδεικνύει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα. Οι ρυθμοί ανάπτυξης παραμένουν πολλαπλάσιοι σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρώπης, η ανεργία αποκλιμακώνεται σταθερά, ενώ η χώρα μας έχει ανακτήσει την επενδυτική βαθμίδα από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης και την αξιοπιστία της στη διεθνή επενδυτική κοινότητα. Οι θετικές επιδόσεις της οικονομίας έχουν δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για τον δομικό μετασχηματισμό του ΤΑΙΠΕΔ, με την εμπέδωση μιας νέας κουλτούρας, που έχει στο επίκεντρό της τα πολλαπλασιαστικά οφέλη που έχουν τα έργα μας για τις τοπικές κοινωνίες. Ο ρόλος του Ταμείου ως ουσιαστικού φορέα αξιοποίησης των περιουσιακών στοιχείων στο χαρτοφυλάκιό του αναβαθμίζεται σε σχέση με το παρελθόν, όπου το βασικό ζητούμενο ήταν η μεγιστοποίηση του τιμήματος. Σε αυτό το νέο πλαίσιο λειτουργίας, οι προτεραιότητές μας συνοψίζονται ως εξής: Στην αύξηση της αξίας των assets που διαχειριζόμαστε πριν από την εκκίνηση της συνεργασίας με ιδιώτες επενδυτές. Στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας για τις τοπικές οικονομίες με νέες θέσεις εργασίας και επενδύσεις. Στην υποστήριξη των επενδυτών μετά την ολοκλήρωση των διαγωνισμών. Στην ενίσχυση της ελληνικής κεφαλαιαγοράς. Στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Στην αξιοποίηση της τεχνογνωσίας του ΤΑΙΠΕΔ για την υλοποίηση σύνθετων έργων στρατηγικής σημασίας που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. • • • • • • Χαρακτηριστικό παράδειγμα του νέου ρόλου του Ταμείου είναι η βιώσιμη ανάπτυξη των λιμένων στο χαρτοφυλάκιό μας, με την ιδιότητά μας ως Αρχή Σχεδιασμού Λιμένων.

Στην περίπτωση της αξιοποίησης του Οργανισμού Λιμένος Λαυρίου, ενώ ο διαγωνισμός για τη διάθεση πλειοψηφικού ποσοστού είναι σε εξέλιξη, υλοποιούμε έργα για την ενεργειακή μετάβαση του λιμένα και την αναβάθμιση των υποδομών. Έχουμε ήδη εκπονήσει μελέτες σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς για την ηλεκτροδότηση ελλιμενισμένων πλοίων (cold ironing), την εγκατάσταση συστημάτων ΑΠΕ και φορτιστών ηλεκτρικών οχημάτων, αλλά και τη συμμετοχή του Οργανισμού σε ενεργειακές κοινότητες. Δημιουργούμε, επίσης, περισσότερες από 100 νέες θέσεις ασφαλούς ελλιμενισμού για σκάφη αναψυχής. Στους Οργανισμούς Λιμένων Πειραιώς και Θεσσαλονίκης, στους οποίους το ΤΑΙΠΕΔ είναι μέτοχος, αναλάβαμε τον συντονισμό των αρμόδιων φορέων για την εκπόνηση των Στρατηγικών Σχεδίων Ανάπτυξης (Master Plans) και των Στρατηγικών Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που τα συνοδεύουν. Στα λιμάνια της Ηγουμενίτσας και του Ηρακλείου, έχουμε συμπράξει για την ανάπτυξη αυτών των κρίσιμων υποδομών με έναν από τους μεγαλύτερους ομίλους διαχείρισης λιμένων στην Ευρώπη, τον Όμιλο Grimaldi. Στους διαγωνισμούς που διενεργήσαμε για τη διάθεση πλειοψηφικού ποσοστού σε αυτούς τους δύο Οργανισμούς Λιμένων εισπράξαμε ιδιαίτερα υψηλό τίμημα, 84 και 80 εκατ. ευρώ, αντίστοιχα, ενώ παραμένουμε μέτοχοι με 33% και στις δύο εταιρείες, διασφαλίζοντας τα συμφέροντα του Δημοσίου. Αντίστοιχη προσέγγιση έχουμε και σε ό,τι αφορά την αξιοποίηση των υπόλοιπων περιουσιακών στοιχείων. Όπως στο έργο για τη δημιουργία μαρίνας μεγάλων σκαφών αναψυχής (Mega Yacht) στην Κέρκυρα, όπου η Lamda Marinas Investments, μία από τις κορυφαίες εταιρείες του κλάδου, έχει αναλάβει να επενδύσει πάνω από 50 εκατ. ευρώ για την κατασκευή εκ του μηδενός αυτού του σημαντικού έργου. Για την αξιοποίηση της μαρίνας Πύλου, το σχήμα D Marin - ΤΕΜΕΣ, θα επενδύσει 15 εκατ. ευρώ για την αναβάθμιση των υποδομών, δημιουργώντας αρκετές θέσεις εργασίας στην πορεία. Το περασμένο διάστημα, ολοκληρώσαμε δύο σπουδαία έργα για την κεφαλαιαγορά, με την εισαγωγή του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών (ΔΑΑ) στο Χρηματιστήριο Αθηνών και την αξιοποίηση μέρους του ποσοστού μας στο μετοχικό κεφάλαιο της Helleniq Energy. Το IPO για τον ΔΑΑ ήταν το πρώτο και ένα από τα μεγαλύτερα που έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως το 2024 και η ανταπόκριση των επενδυτών ξεπέρασε κατά πολύ τις προσδοκίες μας. Με σταθερά βήματα, το ΤΑΙΠΕΔ αλλάζει και μετασχηματίζεται σε έναν από τους σημαντικότερους φορείς αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας. Η πορεία της μετάβασης αποτελεί μεγάλη πρόκληση, δεδομένου του δύσκολου έργου που είχε αναλάβει το Ταμείο τα περασμένα έτη, με την οικονομία να βρίσκεται σε περιδίνηση. Ωστόσο, η αξιοσημείωτη πορεία και η πολιτική σταθερότητα της Ελλάδας έχουν δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες προκειμένου το ΤΑΙΠΕΔ, με διευρυμένο πλέον ρόλο, να συνεχίσει να αποτελεί σημείο αναφοράς και ένα θετικό παράδειγμα για την ελληνική οικονομία.

[Greek Leading CEOs]

Δημήτρης

CEOs, Olympia Electronics

28 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 [φάκελος - Greek Leading CEOs] • • • Αθανάσιος Ψαθάς Διευθύνων Σύμβουλος, ETBA Η κλιματική κρίση, το ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον και η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού αποτελούν τις βασικές προκλήσεις για έναν CEO, σήμερα, στην Ελλάδα. Συγχρόνως, όμως, κάθε CEO οφείλει να λειτουργεί έχοντας πάντα στο μυαλό του πώς θα δημιουργήσει αξία για τους μετόχους του, θετικό αποτύπωμα για την κοινωνία στην οποία δραστηριοποιείται η εταιρεία που διοικεί, αλλά και το να αποτελεί έναν ηγέτη που να εμπνέει τους εργαζόμενους και τους συνεργάτες του. Στο ερώτημα ποιο ζήτημα θα έχει καθοριστική σημασία στο μέλλον, απαντώ πρωτίστως η κλιματική κρίση, μια ασύμμετρη απειλή που κανείς δεν μπορεί ούτε να προβλέψει πλήρως και σίγουρα κανείς δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μεμονωμένα. Υπάρχει κι άλλη μία διάσταση όπου η κλιματική κρίση επηρεάζει τη λειτουργία μιας επιχείρησης: αλλάζει τις προτεραιότητες των εργαζομένων, σαμποτάρει την κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού και, άρα, δεν επιτρέπει το παγκόσμιο απόθεμα ταλέντων να είναι προσβάσιμο από τις επιχειρήσεις. Σημαντικό θέμα για εμάς είναι και η επικαιροποίηση ή δημιουργία νέων υποδομών (σιδηροδρομική σύνδεση, οδικά δίκτυα και συνδυασμένες λύσεις μεταφοράς προϊόντων) προς εξυπηρέτηση των πελατών μας. Είμαι συγκρατημένα αισιόδοξος για τη βιομηχανική παραγωγή στην Ελλάδα και ειδικότερα για την παραγωγή που πραγματοποιείται στις ΒΙ.ΠΕ. μας, τους μόνους οργανωμένους υποδοχείς βιομηχανικής δραστηριότητας στη χώρα. Αυτό όμως δεν ακυρώνει την εύθραυστη σημερινή πραγματικότητα, που πολλές φορές βρίσκεται σε «αχαρτογράφητα νερά». Όσον αφορά τους βασικούς άξονες της στρατηγικής μας, ως ΕΤΒΑ ΒΙ.ΠΕ. Α.Ε., αναγνωρίζουμε τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουμε στη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Για αυτό κινούμαστε με σταθερή στόχευση να φτιάξουμε τα Επιχειρηματικά Πάρκα του μέλλοντος, λειτουργώντας ως καταλύτης και πόλος έλξης για την ανάπτυξη της βιομηχανίας στην Ελλάδα. Η στρατηγική μας στην ΕΤΒΑ ΒΙ.ΠΕ. Α.Ε. στηρίζεται στο τρίπτυχο: Στηρίζουμε συνεχώς τις Εγκατεστημένες Επιχειρήσεις Ενισχύουμε τις υποδομές μας Προσφέρουμε υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας στις Εγκατεστημένες Επιχειρήσεις μας Άλλωστε, ανάπτυξη χωρίς ανεπτυγμένη βιομηχανία δεν μπορεί να υπάρξει.

ι σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ένας CEO είναι, πρωτίστως, οι σχέσεις με το ανθρώπινο δυναμικό, την τεχνητή νοημοσύνη, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την κλιματική αλλαγή. Επίσης, πολύ σημαντικές προκλήσεις είναι η επιχειρησιακή αριστεία, η καινοτομία, η εταιρική ταυτότητα, η εξωστρέφεια, η καινοτομία και το χτίσιμο εμπιστοσύνης με βάση την εταιρική ηθική και αξίες. Από τα παραπάνω ζητήματα αυτό που θα έχει καθοριστική σημασία στο μέλλον είναι η ικανότητα του οργανισμού να αντιλαμβάνεται τις ευκαιρίες που προκύπτουν από τις γεωπολιτικές αλλαγές και να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις προκλήσεις. Επίσης, φλέγοντα ζητήματα είναι οι ραγδαίες αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών, ειδικά των νέων γενεών (generation Z), αλλά και η εμφάνιση νέων ανταγωνιστών σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πόλεμοι της Ουκρανίας και του Ισραήλ επηρέασαν αρνητικά τον τομέα της δραστηριοποίησης σε ορισμένες περιοχές στο εξωτερικό. Ωστόσο το γεγονός ότι εξάγουμε σε 72 χώρες μάς δίνει τη δυνατότητα να έχουμε διασπορά στις πωλήσεις, ώστε να ανακάμπτουμε σε διαφορετικές περιοχές από αυτές που επηρεάζουν οι πόλεμοι. Είμαστε σε αναμονή των εξελίξεων και αισιοδοξούμε ότι θα επικρατήσει η λογική, για το καλό της ανθρωπότητας πρωτίστως και μετά για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Ωστόσο υπάρχουν και θετικές εξελίξεις, όπως είναι η αύξηση της εγχώριας ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριοποίησης, η οποία παρουσιάζει ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον κλάδο μας. Η εταιρεία μας βασίζεται σε 3 βασικούς πυλώνες: στην ποιότητα, την καινοτομία και την εξωστρέφεια. Αυτά τα τρία βασικά χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με την ομαδική και αποτελεσματική εργασία, οδήγησαν την Olympia Electronics AE στην επιτυχημένη πορεία των 45 ετών λειτουργίας της, τα οποία και θα γιορτάσουμε με χαρά τον φετινό Οκτώβριο.

Λακασάς

Νίκος Αρβανιτίδης

Ιωάννης Καράμπελας

ΧΡΗΜΑ 29 [Greek Leading CEOs]

CEO, ΑΔΜΗΕ Α

η Ελλάδα, σε μια περίοδο πολλαπλών προκλήσεων σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο, κατάφερε να έχει σημαντικές επιδόσεις, να κινείται σε αναπτυξιακή τροχιά και να ανακτήσει την επενδυτική βαθμίδα, αποτελώντας την ευχάριστη έκπληξη της ευρωζώνης. Οφείλουμε όμως να είμαστε προσεκτικοί, καθώς εισερχόμαστε σε μια νέα φάση, όπου ο πληθωρισμός, το ασταθές διεθνές περιβάλλον και οι εξελίξεις που θα προκύψουν από τις εκλογικές αναμετρήσεις που θα διεξαχθούν σχεδόν στο μισό πλανήτη μπορούν να σταθούν ανασταλτικός παράγοντας για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Επομένως, ένας CEO στην Ελλάδα οφείλει να κινηθεί σε εκείνα τα πλαίσια που θα θωρακίσουν την οικονομική οντότητα, δημιουργώντας συνθήκες ανθεκτικότητας και προστασίας από κάθε πιθανό κίνδυνο. Παράλληλα, με δεδομένο το ότι η Ελλάδα καθίσταται πλέον επενδυτικός προορισμός, ο CEO πρέπει να δημιουργήσει συνθήκες εξωστρέφειας, προκειμένου να προσελκύσει ξένα επενδυτικά κεφάλαια. Βασικό εργαλείο για να επιτευχθούν τα ανωτέρω είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός στρατηγικού πλάνου κατάλληλα σχεδιασμένου και προσαρμοσμένου στα χαρακτηριστικά κάθε επιχείρησης. Ποια από τα παραπάνω ζητήματα –ή και ποιο άλλο ενδεχομένως– εκτιμάτε ότι θα έχουν καθοριστική σημασία στο μέλλον; Σίγουρα, ένα θέμα που θα απασχολεί για καιρό την επιχειρηματική κοινότητα είναι η προσαρμογή κάθε μέρους του παραγωγικού ιστού στην εποχή του AI, καθώς, πλέον, στον καιρό της τεχνητής νοημοσύνης, αναπροσαρμόζονται όλα τα δεδομένα. Παράλληλα, εξίσου σημαντικό γεγονός είναι και η ανάγκη για την οικοδόμηση μιας βιώσιμης και συμπεριληπτικής οικονομίας, με απώτερο στόχο να επιτευχθεί η κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, να προωθηθούν οι ίσες ευκαιρίες και να προστατευθεί η διαφορετικότητα. Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας για τις τρέχουσες εξελίξεις και πώς επηρεάζουν τον τομέα δραστηριοποίησής σας; Οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις, όπως τα γεγονότα που διαδραματίζονται στη Μέση Ανατολή, σε συνδυασμό με τις εκλογικές αναμετρήσεις που θα διεξαχθούν εντός του 2024 σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές αναταράξεις στο διεθνές στερέωμα. Βασικός στόχος της ΑΔΜΗΕ Συμμετοχών είναι να συνεχίσει να στηρίζει με συνέπεια τις δραστηριότητες της ΑΔΜΗΕ ΑΕ, που έχει ως βασική επιδίωξη, μέσω της εφαρμογής του επενδυτικού της πλάνου, την παροχή πράσινης και φθηνής ενέργειας στον Έλληνα καταναλωτή, αλλά και να καταστεί η Ελλάδα ενεργειακός κόμβος στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Αξιοποιώντας καθημερινά κάθε πόρο που έχει στη διάθεσή του, ο Διαχειριστής υλοποιεί, αποτελεσματικά, σημαντικά έργα, που διασφαλίζουν την ενεργειακή αυτάρκεια της Ελλάδας και επιλύουν ταυτόχρονα το ζήτημα της ενεργειακής απομόνωσης των νησιών. Μέσα από αυτήν τη στρατηγική ο ΑΔΜΗΕ σχεδιάζει νέα έργα, που αφορούν τις πράσινες υποδομές, την αναβάθμιση του Συστήματος, την επέκταση των διεθνών διασυνδέσεων και την ενεργειακή θωράκιση της χώρας μας. Ποιοι θα λέγατε ότι είναι οι βασικοί άξονες στους οποίους στηρίζεται η στρατηγική σας; Βασικές επιδιώξεις μας είναι να ανταποδίδουμε στο μέγιστο την εμπιστοσύνη που μας δείχνει η επενδυτική κοινότητα και να κινούμαστε πάντα στα πλαίσια που θέτει το τρίπτυχο Περιβάλλον-Κοινωνία-Εταιρική Διακυβέρνηση (ESG) και η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Με βάση τα παραπάνω, η εταιρική στρατηγική μας συνεχώς βελτιώνεται, ώστε να ευθυγραμμίζεται πλήρως με τις διεθνείς πρακτικές και να ενεργούμε πάντα προς το συμφέρον των μετόχων, των εργαζομένων και των λοιπών ενδιαφερόμενων μερών. Έτσι, οι πυλώνες στους οποίους στηρίζεται η στρατηγική μας είναι η ενδυνάμωση των επενδυτικών σχέσεων της εταιρείας, η λειτουργική αναβάθμιση των εταιρικών διαδικασιών και η ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων από τους εργαζομένους μας. Αναπτύσσοντας καθημερινά την παραπάνω στρατηγική, θα ισχυροποιήσουμε τη θέση της εταιρείας στον επιχειρηματικό κόσμο, θα γίνουμε πιο εξωστρεφείς για την προσέλκυση νέων επενδυτικών κεφαλαίων και θα βελτιώσουμε τις παρεχόμενες υπηρεσίες μας.

ναμφίβολα,

30 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 [φάκελος - Greek Leading CEOs] Τηλέμαχος Λαβίδας Διευθύνων Σύμβουλος, Lavipharm Ο ι προκλήσεις της ψηφιακής τεχνολογίας, της εφοδιαστικής αλυσίδας, του ανθρώπινου δυναμικού και της κλιματικής κρίσης αποτελούν μερικά από τα ζητήματα –μεμονωμένα και σε συνδυασμό– που οι επικεφαλής των επιχειρήσεων καλούνται να διαχειριστούν στη σύγχρονη εποχή. Η ταχύτητα της πληροφορίας και η εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών αλλάζουν πολύ γρήγορα τα δεδομένα του σύγχρονου επιχειρείν. Στο επίκεντρο της ψηφιακής μετάβασης δεσπόζει, πλέον, η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ), η οποία φέρνει επανάσταση σχεδόν σε όλους τους τομείς, από την έρευνα και την παραγωγή έως την εξυπηρέτηση πελατών. Ταυτόχρονα, απαιτούνται επενδύσεις κυβερνοπροστασίας και υιοθέτησης πρωτοκόλλων ασφαλείας, για τη θωράκιση και την απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρήσεων. Επιπλέον, η υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών, η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και η προσαρμογή στις κλιματικές αλλαγές συνιστούν μονόδρομο, καθώς οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές, όπως έχουν δείξει πρόσφατα γεγονότα ακραίων καιρικών φαινομένων. Εξίσου σημαντική είναι η διαχείριση μιας πολυπλοκότερης εφοδιαστικής αλυσίδας, ευαίσθητης σε διεθνούς εμβέλειας γεγονότα, όπως πανδημία, εμπόλεμες συρράξεις, ενεργειακή κρίση, που οδηγούν, με τη σειρά τους, σε αυξημένες πληθωριστικές πιέσεις. Επίσης, οι επιχειρήσεις καλούνται να καλλιεργούν ένα ελκυστικό εργασιακό περιβάλλον, προσφέροντας ευκαιρίες εξέλιξης και ανάπτυξης στους εργαζομένους, οι οποίοι, πλέον, αναζητούν εταιρείες με κοινωνικό πρόσημο. Στις μέρες μας, οι επικεφαλής επιχειρήσεων οφείλουν να ηγηθούν με ακεραιότητα, να υιοθετήσουν υψηλά πρότυπα εταιρικής διακυβέρνησης και να διασφαλίσουν την ευθυγράμμιση των εταιρικών δραστηριοτήτων με τις ηθικές αξίες. Η εφαρμογή τέτοιων πολιτικών θα ενισχύσει τις προσπάθειες των οργανισμών να είναι ανταγωνιστικοί και να αναπτυχθούν στις νέες συνθήκες. Όσον αφορά τα ζητήματα που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον, πιστεύω ότι θα μας απασχολήσει αρκετά η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Όπως κάθε αλλαγή, θα έχει και αντίσταση, με κύριο πρόσημο αυτό της ηθικής χρήσης. Η χρήση AI στον φαρμακευτικό κλάδο μπορεί να επιταχύνει εξελίξεις στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης νέων θεραπειών, καθώς η αξιοποίηση των επιστημονικών δεδομένων θα είναι πιο εύκολη κι άμεση από ποτέ. Παράλληλα, ο άνθρωπος θα έχει τη δυνατότητα να επικεντρωθεί σε άλλους, νέους τομείς, που μέχρι σήμερα είτε δεν είχε την ευκαιρία είτε δεν είχε διαθέσιμα όλα τα στοιχεία. Φέρνει, λοιπόν, πρόοδο και εξέλιξη, αρκεί να χρησιμοποιηθεί με πυξίδα το όφελος της ανθρωπότητας. Σχετικά με τις τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία ή οι επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα, διαταράσσουν σημαντικά το παγκόσμιο εμπόριο. Η δε πανδημία αποκάλυψε με αφοπλιστικό τρόπο την εξάρτηση από τρίτες χώρες. Όσον αφορά τον φαρμακευτικό κλάδο, η Ελλάδα, όπως και όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, προμηθεύεται σχεδόν το 80% των πρώτων υλών για την παραγωγή φαρμάκων από την Ασία. Η Κίνα και η Ινδία, μαζί, αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 60% της διάθεσης ενεργών φαρμακευτικών συστατικών παγκοσμίως. Στο νέο κανονιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Φαρμακευτική στρατηγική για την Ευρώπη», το μεγάλο ζητούμενο είναι να ενδυναμώσουμε την ευρωπαϊκή-τοπική εφοδιαστική αλυσίδα, αναπτύσσοντας και παράγοντας φάρμακα και πρώτες ύλες. Μεγάλες επενδύσεις σε νέα εργοστάσια και ερευνητικά κέντρα ήδη πραγματοποιούνται στη χώρα μας, με ίδια κεφάλαια ή ευρωπαϊκά πακέτα στήριξης, κάνοντας ένα μεγάλο βήμα προς τον στόχο αυτό. Σε ό,τι αφορά τη στρατηγική μας, θα έλεγα ότι συνήθως οι επιχειρηματίες επιλέγουν να δραστηριοποιούνται σε πολλούς τομείς. Τα νέα μοντέλα διοίκησης, εναρμονισμένα με τις σύγχρονες ανάγκες, κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στρέφονται σε μια λογική συγκέντρωσης δυνάμεων σε τομείς όπου υπερτερούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα. Αυτό ακριβώς κάνουμε στη Lavipharm. Επικεντρωθήκαμε στην τεχνολογία διαδερμικής χορήγησης φαρμάκων, διαθέτοντας ένα από τα λίγα εργοστάσια παραγωγής διαδερμικών συστημάτων παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, επιλέξαμε να εστιάσουμε σε τέσσερις θεραπευτικές κατηγορίες, να δραστηριοποιηθούμε στην αναδυόμενη αγορά της φαρμακευτικής κάνναβης και στα προϊόντα CHC. Στη Lavipharm, οι προτεραιότητές μας είναι σαφείς και μένουμε προσηλωμένοι στον στόχο μας, με τις κεραίες πάντα ανοικτές για κάθε νέα πρόκληση και ευκαιρία.

ΧΡΗΜΑ 31 [Greek Leading CEOs] Ευστάθιος Λιακόπουλος Ιδρυτής & Διευθύνων Σύμβουλος, BSS Σ υνηθίζουμε να λέμε ότι το επιχειρείν στην Ελλάδα είναι από μόνο του μια πρόκληση. Θα συμφωνήσω, όχι όμως μόνο από την οπτική των δυσκολιών που το πλαίσιο, δυστυχώς, διαρκώς ανακαλύπτει και δημιουργεί. Το βλέπουμε μέσα από έναν άλλο φακό. Την οπτική της μοναδικής ευκαιρίας που το πλαίσιο διαμορφώνει. Όσο πιο πολλά τα κενά τόσο πιο πολλές οι ευκαιρίες να τα καλύψουμε. Όσο πιο εχθρικό το περιβάλλον τόσο μεγαλύτερη επιμονή στο να το αντιμετωπίσουμε. Όσο πιο δύσκολα τόσο πιο όμορφα. Ένας CEO στην Ελλάδα έχει τη μεγάλη ευκαιρία να διαφοροποιηθεί σε θέματα ηγεσίας, ομάδας, στρατηγικής και οργάνωσης και, με αυτόν τον τρόπο, να κάνει τη διαφορά. Το 99% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι μικρομεσαίες, με ένα μεγάλο ποσοστό εξ αυτών, άνω του 30%, να είναι εξαιρετικά μικρές ή και αυτοαπασχολούμενοι/ ες. Η καίρια πρόκληση είναι η δυνατότητα να οδηγήσει την επιχείρησή του σε ένα μεγαλύτερο μέγεθος, με όραμα, προοπτική και βλέμμα στον κόσμο, και όχι μόνο στην ελληνική αγορά. Καίριος παράγοντας το ίδιο το mindset και ιδίως των CEOs. Όσον αφορά τα ζητήματα που θα έχουν καθοριστική σημασία στο μέλλον, εκτιμούμε ότι τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για να διαφοροποιηθείς και να ξεχωρίσεις είναι τα εξής: • Στρατηγική • Νοοτροπία • Ηγεσία • Ομάδα • Δικτύωση Η ύπαρξη όσο περισσότερων από τα ανωτέρω διασφαλίζει τη διαφοροποίηση, την εξέλιξη και τη βιωσιμότητα. Πρέπει να συνηθίσουμε να αναγνωρίζουμε τα κενά, να μην αμυνόμαστε στην ύπαρξή τους, να τολμούμε και να έχουμε, μετά την κατανόηση, προσαρμογή και δράση. Να εκκινήσουμε χθες να δουλεύουμε πάνω στους ανωτέρω άξονες και να τολμούμε να αναζητούμε συνεργάτες-συνοδοιπόρους στο υπέροχο ταξίδι του επιχειρείν. Η αγορά μάς καλεί. Η δράση μας είναι σε τρεις στρατηγικούς τομείς: • Ανάπτυξη • Λειτουργική και χρηματοοικονομική αναδιάρθρωση • Οργάνωση σε θέματα χρηματοοικονομικής διοίκησης Οι τομείς αυτοί είναι στην αιχμή των εξελίξεων, με πολύ μεγάλη ανάπτυξη. Υπάρχει πολύ μεγάλη ζήτηση υπηρεσιών, στοιχείο θετικό για την αγορά. Η χώρα και οι επιχειρήσεις της αδικήθηκαν επί σειρά ετών. Υποστήκαμε, επί σειρά ετών, μια τρομακτική συμπίεση προς τα κάτω και, πλέον, έχουμε την εκτόνωση του ελατηρίου. Ο τομέας στον οποίο δραστηριοποιούμαστε είναι στην αιχμή των εξελίξεων και ευτυχώς έχουμε τη διάθεση, το πάθος και το πείσμα να συμπορευτούμε με όσο περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις γίνεται στον δρόμο της αρετής, της προκοπής και της αποκόμισης των ευεργετημάτων που αξίζουν. Είμαστε εξαιρετικά αισιόδοξοι, αλλά και προσγειωμένοι, στον ρόλο της καθοδήγησης των επιχειρήσεων σε προσεκτικά και ασφαλή μονοπάτια, για να αποφευχθούν λάθη του παρελθόντος που ακόμη πληρώνουμε. Οι βασικοί άξονες στους οποίους στηρίζεται η στρατηγική μας είναι: • Η προσιτότητα • Η υπευθυνότητα • Η ηθική • Το πάθος • Η αδάμαστη επιμονή και η ακόρεστη ενέργεια Δεν υπάρχει για εμάς το «δεν μπορώ», το «δεν ξέρω» και το «δεν γίνεται». Δεν γίνεται να μη γίνεται!

32 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 [φάκελος - Greek Leading CEOs] Νίκη

CEO, Ελληνικά Εκλεκτά Έλαια ΑΕ Τ

ασταθές φορολογικό περιβάλλον, σίγουρα, αποτελεί πρόκληση, καθώς και η αναδρομικότητα κάποιων σχετικών αποφάσεων. Σίγουρα, επίσης, τα τελευταία χρόνια, έχει επέλθει πρόοδος, ωστόσο εξακολουθούν και υφίστανται κάποιες υπουργικές αποφάσεις που αφορούν στα περιθώρια κέρδους οι οποίες, ουσιαστικά, τιμωρούν το υγιές επιχειρείν. Υπάρχει, επίσης, σοβαρό πρόβλημα στην εξεύρεση ορθά καταρτισμένου προσωπικού, είτε πρόκειται για υψηλόβαθμα στελέχη είτε για χαμηλόβαθμα. Και αυτό δεν έχει να κάνει απαραίτητα με τις προσφερόμενες απολαβές, υπάρχει γενικότερα αυξημένη ζήτηση και μειωμένη προσφορά στα στελέχη του ιδιωτικού τομέα. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός, ωστόσο, δεν αφορά το σύνολο της αγοράς, αλλά είδη όπως τα δικά μας (βρώσιμα έλαια και ελαιούχοι σπόροι). Αυτός ο αθέμιτος ανταγωνισμός προκύπτει από τη μη απόδοση ΦΠΑ από σχήματα τύπου καρουζέλ, με αποτέλεσμα να διοχετεύονται στην αγορά προϊόντα πολύ κάτω του δικού μας κόστους. Κάποιοι επωφελούνται ενώ και το κράτος στερείται φορολογικών εσόδων. Το πρόβλημα αυτό έχει γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια και οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές για τις νόμιμες επιχειρήσεις. Στο δικό μας κλάδο, σίγουρα, το τελευταίο στοιχείο περί αθέμιτου ανταγωνισμού είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς εάν η Πολιτεία δεν λάβει μέτρα, είναι πιθανό, στο μέλλον, κάποιοι «παίκτες» της αγοράς να μην καταφέρουν να επιβιώσουν. Για εμάς που δραστηριοποιούμαστε και στον χώρο του ελαιολάδου, πολύ μεγάλο ρόλο παίζουν και οι διεθνείς τιμές, οι οποίες τα δύο τελευταία χρόνια έχουν εκτοξευθεί, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση των πωλήσεων στους κωδικούς αυτούς. Δυστυχώς, οι τιμές παραγωγού, ακόμη και στη χώρα μας, καθορίζονται από το ύψος της σοδειάς της μεγαλύτερης παραγωγού χώρας, της Ισπανίας! Θεωρούμε, επίσης, ότι, στο μέλλον, πράγματι, τα κριτήρια ESG θα παίζουν καθοριστικό ρόλο, ακόμη και στη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Εμείς, αν και μη εισηγμένη εταιρεία, μέσω της συμμετοχής μας στην Πρωτοβουλία Ελλα-Δικά Μας, όχι μόνο πληρούμε το minimum που απαιτεί το συγκεκριμένο πρότυπο, αλλά έχουμε πιστοποιηθεί με το Πρότυπο Ethos (επίπεδο Gold). Πρόκειται για ένα Πρότυπο Αξιολόγησης Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης των επιχειρήσεων, που εκπονήθηκε από κοινού από το CSR HELLAS (Ελληνικό Δίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη) και την EUROCERT, εστιάζοντας στις βασικές αρχές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, της Υπεύθυνης Επιχειρηματικότητας και της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Σίγουρα, οι γεωπολιτικές εξελίξεις επηρέασαν, και εξακολουθούν κι επηρεάζουν, την εταιρεία μας, που επιθυμεί να έχει περισσότερο εξαγωγικό προσανατολισμό. Οι εμπόλεμες καταστάσεις στην Ουκρανία, καθώς και στη Λωρίδα της Γάζας, έχουν οδηγήσει σε παύση των εξαγωγών μας προς τις ευρύτερες αυτές περιοχές. Δυστυχώς, δεν βλέπουμε η διεθνής κοινότητα να δίνει άμεση λύση σε κανένα από τα παραπάνω θέματα. Ως εκ τούτου, είμαστε εκ των πραγμάτων αναγκασμένοι να αναζητήσουμε νέες αγορές. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας ακόμη παράγοντας ο οποίος θα επηρεάσει όλους τους κλάδους της οικονομίας, περιλαμβανομένου και του κλάδου των τροφίμων. Οι επιχειρήσεις πρέπει, πλέον, να κινούνται με πολύ πιο ταχείς ρυθμούς σε σχέση με παλιότερα, καθώς οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι επίσης πολύ γρήγορες και συμβάλλουν στην αύξηση του ανταγωνισμού. Όσον αφορά τους βασικούς άξονες της στρατηγικής μας, θεωρούμε ότι η εξωστρέφεια είναι μονόδρομος όχι μόνο για τη δική μας εταιρεία, αλλά και γενικότερα. Επενδύουμε στις εξαγωγές μέσω των συμμετοχών μας σε διεθνείς κλαδικές εκθέσεις και σε επιχειρηματικές αποστολές φορέων όπως το Enterprise Greece, το ΕΒΕΑ, ο ΣΕΒΕ και ο ΣΕΒ. Πρέπει να αυξηθεί το πελατολόγιο, όχι μόνο για να αντισταθμίσει κανείς την απώλεια του κύκλου εργασιών που προέρχεται από τις αυξημένες τιμές των προϊόντων, αλλά γιατί είναι αναγκαία συνθήκη προκειμένου να αναπτυχθούμε περαιτέρω στο προσεχές μέλλον. Η διαφοροποίηση από τον ανταγωνισμό είναι άλλος ένας βασικός πυλώνας της στρατηγικής μας. Προς αυτήν την κατεύθυνση εργαζόμαστε, επενδύοντας στη δημιουργία νέων προϊόντων με υγειοπροστατευτικές ιδιότητες, προϊόντα δηλαδή ωφέλιμα για την υγεία. Για τον λόγο αυτό, έχουμε συστήσει τμήμα Έρευνας & Ανάπτυξης, με άριστα καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό.

Γιαβρόγλου

ΧΡΗΜΑ 33 [Greek Leading CEOs] Ε ίναι γεγονός ότι το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Ως αποτέλεσμα της πρωτόγνωρης οικονομικής κρίσης που ζήσαμε, πλέον, υπάρχει ένας σεβασμός προς τους επιχειρηματίες και τους επενδυτές κεφαλαίων. Ιδιαίτερα δε προς τους ξένους επενδυτές θεσμικών κεφαλαίων, διότι κατανοήσαμε ότι μακροπρόθεσμα αυτοί μπορεί να αποτελέσουν τους καλύτερους πρεσβευτές της ελληνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας στο εξωτερικό. Επίσης, έχουν γίνει άλματα προόδου όσον αφορά την ψηφιοποίηση υπηρεσιών, οι οποίες απελευθερώνουν παραγωγικό χρόνο, προωθούν την επιχειρηματικότητα και αποτελούν διαφήμιση για την Ελλάδα. Όμως υπάρχουν ακόμη τεράστιες προκλήσεις για να μπορέσουμε να υποστηρίξουμε ότι η Ελλάδα έχει γίνει μια επιχειρηματικά φιλική χώρα. Αυτές, επιγραμματικά, είναι: Ασφάλεια δικαίου (η πολυνομία, η ασάφεια και η μη εξειδικευμένη σε επιχειρηματικά θέματα δικαιοσύνη, σε συνδυασμό με τις τεράστιες καθυστερήσεις απονομής δικαιοσύνης, υποσκάπτουν την ασφάλεια δικαίου στη χώρα μας). Διαφάνεια και ταχύτητα συναλλαγών με το Δημόσιο (η περαιτέρω ψηφιοποίηση θα είναι καταλυτική για τη βελτίωση). Η γραφειοκρατία, ελληνική και ευρωπαϊκή. Η έλλειψη ξεκάθαρου οράματος και εκπεφρασμένης βούλησης του κεντρικού κράτους σε σημαντικούς επιχειρηματικούς τομείς της χώρας δίνει χώρο σε τοπικά και άλλα συμφέροντα να υποσκάπτουν την επιχειρηματικότητα και την παραγωγική διαδικασία μέσα από γραφειοκρατικές διαδικασίες. Σημαντικοί παραγωγικοί τομείς της χώρας, όπως ο τουρισμός, η ναυτιλία, η τεχνολογία και ο πρωτογενής τομέας, θα πρέπει να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται κεντρικά, αγνοώντας πιέσεις από μικροσυμφέροντα συντεχνιών και τοπικών παραγόντων. 1. 2. 3. Γιάννης Δεληκανάκης

Management Η τεράστια οικονομική κρίση που βιώσαμε πρέπει να κεφαλαιοποιηθεί έτσι ώστε να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Πρέπει να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος και να κτίσουμε μια νέα κουλτούρα επιχειρηματικότητας. Πρέπει να κτίσουμε το σύστημα που θα επιτρέπει στους νέους μας να προκόβουν και να διαπρέπουν στη χώρα τους και να μη χρειάζεται να ενταχθούν σε ένα άλλο σύστημα επιχειρηματικότητας, στην ξενιτιά, για να πετύχουν. Σημαντικότατες παράμετροι σε αυτό είναι η ποιότητα και η ταχύτητα διακίνησης των κεφαλαίων. Όσο θεσμικότερα είναι και όσο ταχύτερα κινούνται τα κεφάλαια σε ένα επιχειρηματικό σύστημα τόσο πιο αποτελεσματικά είναι, προς όφελος του συστήματος. Αν μπορούμε να τα αυξάνουμε, ακόμη καλύτερα. Η Southrock διαχειρίζεται κυρίως κεφάλαια ξένων θεσμικών επενδυτών. Συνεπώς, πέρα από την επιτυχία των επενδύσεών μας, η πολιτική σταθερότητα, η οικονομική αξιοπιστία, η διαφάνεια και η ασφάλεια δικαίου είναι σημαντικές παράμετροι, που επηρεάζουν το πώς οι ξένοι επενδυτές βλέπουν τη χώρα μας. Η πρόσφατη οικονομική κρίση προσέλκυσε στη χώρα μας κορυφαία διεθνή επενδυτικά ονόματα, τα οποία ούτε που είχαμε φανταστεί στο παρελθόν ότι θα είχαν παρουσία στην Ελλάδα. Η πρόκληση που όλοι έχουμε, και πρέπει να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία, είναι το πώς οι εν λόγω επενδυτές θα παραμείνουν στην Ελλάδα όταν όλα τα υποπροϊόντα της κρίσης εξαλειφθούν. Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπου τα κεφάλαια μετακινούνται ελεύθερα και με μεγάλη ταχύτητα, θα πρέπει η χώρα μας να πείσει ότι της αξίζουν χαμηλότερες επενδυτικές αποδόσεις από αυτές που ένας επενδυτής έβρισκε μέσα στην κρίση. Αυτό προϋποθέτει γρήγορη και σημαντική πρόοδο στα ανωτέρω ζητήματα, έτσι ώστε η Ελλάδα να καταστεί ένας θεσμικός επενδυτικός προορισμός. Η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή, αλλά δεν αρκεί για να επαναπαυθούμε. Η στρατηγική της Southrock έχει πρωταρχικό σκοπό την επένδυση ξένων κεφαλαίων στη χώρα μας προς όφελος όλων των εμπλεκόμενων μερών (επενδυτών, εργαζομένων και της τοπικής κοινωνίας). Προς την κατεύθυνση αυτή επενδύουμε σε προϊόντα debt και equity, με εξασφάλιση κυρίως ακίνητα. Στόχο μας, επίσης, αποτελούν οι τουριστικές επενδύσεις, με έμφαση στη βιώσιμη και πράσινη ανάπτυξη και στην αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος της χώρας μας. Πιστεύουμε ότι στην Ελλάδα αξίζει ένα ποιοτικά υψηλότερο τουριστικό προϊόν, το οποίο θα προσελκύει επισκέπτες μέσου και ανώτερου εισοδηματικού επιπέδου, με στόχο τη μεγιστοποίηση των εσόδων και των θέσεων εργασίας ανά επισκέπτη.

Founding Partner, Southrock Asset

& CEO, Warply

34 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 [φάκελος - Greek Leading CEOs] Γιάννης Δοξαράς Ιδρυτής

Ε κτός από την τεχνολογική πρόκληση της ανάταξης του ανθρώπινου κεφαλαίου, λόγω της αυτοματοποίησης που επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη, και την ανάγκη για βιώσιμη ανάπτυξη, ένας σύγχρονος CEO στην Ελλάδα αντιμετωπίζει όλο και συχνότερα τα λεγόμενα black swan events, με αποτέλεσμα την ανάγκη της αλλαγής του παραδείγματος ηγεσίας από peace mode CEO σε war mode CEO. Η ένταξη της τεχνητής νοημοσύνης και η προσαρμογή στα ESG κριτήρια φαίνεται να έχουν καθοριστική σημασία για το μέλλον. Οι CEOs θα πρέπει να επενδύουν στην εσωτερική αναβάθμιση των στελεχών και στην ανάπτυξη ταλέντου που να μπορεί να χειριστεί τη νέα πραγματικότητα και ταυτόχρονα να ενσωματώνει στρατηγικές βιωσιμότητας που επιδιώκουν μακροπρόθεσμες κερδοφόρες αναπτύξεις, με σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο. Η αλλαγή στην κουλτούρα είναι μια δύσκολη κοινωνικά εξίσωση –προϋποθέτει απολύσεις που στον κλάδο της τεχνολογίας, λόγω του RRF, μέχρι το τέλος του 2025, δεν θα δούμε ακόμη στην ελληνική αγορά–, αλλά ισοσκελίζεται από την ανάγκη για εσωτερικές αναβαθμίσεις στελεχών και την ανάπτυξη του ταλέντου του στελεχιακού δυναμικού, όπου, ανεξαρτήτως θέσεων, οι γνώσεις επεξεργασίας δεδομένων και το prompting προς ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο LLM θεωρούνται προαπαιτούμενα. Οι τρέχουσες εξελίξεις, όπως η ταχύτατη τεχνολογική εξέλιξη και η αυξημένη έμφαση στα κριτήρια ESG, δημιουργούν τόσο προκλήσεις όσο και ευκαιρίες. Η ελληνική αγορά πληροφορικής κυρίως του τεράστιου ανεκπλήρωτου απαιτεί περαιτέρω συγκέντρωση και συγχωνεύσεις, αλλά για εμάς στην Warply, όπου το αποτύπωμα είναι διεθνές, αυτό που βλέπουμε ως τάση είναι η λεγόμενη 360 προσέγγιση, που ακολουθούμε και στο επιχειρηματικό μας μοντέλο. Για παράδειγμα, πέρα από ένα Enterprise SaaS platform, προσφέρουμε και συμβουλευτική στη διαχείριση των analytics και του customer experience για τους μεγάλους μας πελάτες, οι οποίοι βιώνουν ακριβώς τα ίδια προβλήματα ψηφιακής κουλτούρας που συζητάμε, με συνέπεια εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες όπως το Warply Academy of Loyalty να είναι από τα βασικά μας προϊόντα σε πωλήσεις. Στην ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου, της κουλτούρας και της καινοτομίας προσθέτουμε τη στρατηγική επέκταση της παρουσίας της εταιρείας σε δυναμικά αναπτυσσόμενες αγορές, όπως η Μέση Ανατολή, η Λατινική Αμερική και η Νοτιοανατολική Ασία. Επένδυση σε έρευνα και ανάπτυξη για περαιτέρω αυτοματοποίηση διαδικασιών, η οποία αποσβένεται άμεσα από τη χρήση του προϊόντος μας από εμάς τους ίδιους, μιας και το 50% του τζίρου μας προέρχεται από συμβουλευτικές υπηρεσίες διαχείρισης προγραμμάτων πιστότητας για τους πελάτες μας. Οι στρατηγικές συνεργασίες με κορυφαίους στο είδος τους, όπως η Mastercard, η προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες και η κατανόηση των ιδιαίτερων αναγκών αυτών των αγορών είναι κρίσιμες για την αξιοποίηση των ευκαιριών που προκύπτουν από την ταχεία ανάπτυξή τους και την ισχυροποίηση της εταιρικής μας θέσης σε παγκόσμιο επίπεδο.

CEO

& Co-Founder, Campeόn Gaming

ΧΡΗΜΑ 35 [Greek Leading CEOs]

Σιαπάνης

Μαρίνος

Σ την αγορά εργασίας, παρατηρείται πολύ έντονος ανταγωνισμός: μια εταιρεία πρέπει να ξεχωρίσει ανάμεσα σε πλήθος άλλων, τόσο για το εργασιακό της περιβάλλον όσο και για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες της. Παράλληλα, ερχόμαστε καθημερινά αντιμέτωποι με το χάσμα μεταξύ προσφοράς και ζήτησης θέσεων εργασίας. Λόγω της δυναμικής ανάπτυξης που έχει σημειώσει η ελληνική οικονομία, η ζήτηση για ανθρώπινο δυναμικό έχει αυξηθεί σημαντικά. Πολλές φορές, όμως, η προσφορά δεν παρουσιάζει την ίδια δυναμική, με αποτέλεσμα η εύρεση κατάλληλων στελεχών να γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Επιπλέον, το επαγγελματικό τοπίο μεταβάλλεται συνεχώς με νέες τάσεις, ανάγκες και απαιτήσεις. Για εμάς, στην Campeόn Gaming, το να είμαστε ευέλικτοι και προσαρμοστικοί σε καθετί νέο είναι ο μόνος τρόπος να ανταποκριθούμε στις συνεχείς προκλήσεις του ψηφιακού και εργασιακού μετασχηματισμού. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που θα καθορίσουν την πορεία και το μέλλον των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Μιλάμε για τα δύο βασικά στοιχεία που θα τους επιτρέψουν να ανταποκριθούν με επιτυχία σε προκλήσεις και δυσκολίες. Για τον λόγο αυτό, η ουσιαστική κατανόηση της νέας γενιάς ανθρώπινου δυναμικού –τόσο της Gen Z όσο και των millennials– κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντική. Οι απαιτήσεις τους σε σχέση με την επιλογή εργοδότη, αλλά και ως προς την επαγγελματική τους εξέλιξη, έχουν αναβαθμιστεί, δημιουργώντας ένα εργατικό δυναμικό με όραμα και άποψη για το μέλλον του. Επομένως, κρίνεται απαραίτητο όχι μόνο να κατανοήσουμε τις νέες γενιές, αλλά και να εφαρμόσουμε δραστικά μέτρα προκειμένου να ανταποκριθούμε στις ανάγκες των ανθρώπων μας. Η ελληνική οικονομία, τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζει ανοδική πορεία, έχοντας επιτύχει έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης στην Ευρώπη κι έτσι δυναμικά αναμένεται να συνεχίσει και το 2024. Στο πλαίσιο αυτό, η Campeόn Gaming, ως ελληνική εταιρεία, επενδύει συστηματικά στην ελληνική αγορά, με ιδιόκτητα γραφεία στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, απασχολώντας συνολικά περισσότερα από 160 άτομα. Όσον αφορά την αγορά εργασίας, καθώς το iGaming είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους, έχει αυξηθεί αναλογικά και η ζήτηση για νέο ανθρώπινο δυναμικό όχι μόνο σε τομείς Technology και Development, αλλά και σε άλλους τομείς, όπως το Marketing. Ο σημερινός εργοδότης κρίνεται τόσο για το κατά πόσο λαμβάνει υπόψη του τις ανάγκες νέων ανθρώπων, παρέχοντας μια υψηλού επιπέδου εργασιακή εμπειρία, σε χώρους που εμπνέουν την καινοτομία και την παραγωγικότητα, όσο και για τη δημιουργία ενός θετικού, ευέλικτου εργασιακού περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο οι εργαζόμενοι θα αναπτύσσονται και θα επιβραβεύονται. Η στρατηγική μας βασίζεται σε 3 άξονες: στον άνθρωπο, την ευελιξία και στην καινοτομία. Για εμάς, στην Campeόn Gaming, το ανθρώπινο δυναμικό αποτελούσε ανέκαθεν ύψιστη προτεραιότητα. Δίνουμε πρωτεύουσα σημασία στην εργασιακή εμπειρία, προσφέρουμε ίσες ευκαιρίες ανέλιξης και επιβραβεύουμε την προσπάθεια. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση που ακολουθούμε είναι αυτή που μας ξεχωρίζει στην αγορά εργασίας, καθιστώντας μας «Εργοδότη Επιλογής». Οι άνθρωποί μας είναι η κινητήριος δύναμη που μας εμπνέει –στην πράξη, όχι στα λόγια! Όσον αφορά την ευελιξία, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του DNA και του τρόπου λειτουργίας μας. Είναι το στοιχείο που μας βοηθάει να είμαστε πάντα ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις, να μη φοβόμαστε την αλλαγή και να ανταποκρινόμαστε άμεσα σε προκλήσεις, δυσκολίες και εμπόδια. Και, βέβαια, ο φρενήρης ρυθμός ανάπτυξης στην αγορά μας επιτάσσει να ενσωματώνουμε την καινοτομία στον τρόπο λειτουργίας μας, με στόχο να εξελισσόμαστε και να αναπτυσσόμαστε διαρκώς.

Cyber Security

Cyber Security:

[αφιέρωμα]

Οι νέες απειλές και οι μέθοδοι αντιμετώπισής τους 36 Μάρτιος - Απρίλιος 2024

του Κώστα Νούση

Ransomware,

Σ ε μια εποχή στην οποία ο ψηφιακός μετασχηματισμός επαναπροσδιορίζει τον τρόπο λειτουργίας επιχειρήσεων αλλά και οργανισμών και τοποθετεί στο κάδρο έννοιες όπως εξέλιξη και καινοτομία, το κυβερνοέγκλημα τρέχει σε παράλληλη πορεία, ωστόσο με υψηλότερες ταχύτητες, αποτελώντας, μάλιστα, την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, κάτι που αναδεικνύει την πραγματική διάσταση του προβλήματος. Η εξάρτηση από ψηφιακές τεχνολογίες, η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των απειλών και οι αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες και στη διοικητική λειτουργία του κράτους θέτουν νέες προκλήσεις, τις οποίες οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αγνοήσουν. Αξιοποιώντας την τεχνολογία ως μέσο, οι απειλές στον κυβερνοχώρο δημιουργούν επιχειρήσεις δύο ταχυτήτων, με τους ειδικούς στον κλάδο της ασφάλειας να κάνουν λόγο για επιτακτική ανάγκη ουσιαστικών επενδύσεων στην ασφάλεια δεδομένων.

επιθέσεις DDoS και phishing, καθώς και προβλήματα που σχετίζονται με τη διαρροή πληροφοριών, είναι κάποιοι από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, ενώ σε αυτό το εκρηκτικό μείγμα έρχεται να προστεθεί και η τεχνητή νοημοσύνη. Όπως υποστηρίζει ο Δημήτρης Γεωργίου, Chief Security Officer-Partner της Alphabit και Δικαστικός Πραγματογνώμων Κυβερνοεγκλημάτων: «Η αντιμετώπιση της κυβερνοασφάλειας από τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς ποικίλλει σημαντικά. Πολλές μεγάλες εταιρείες και οργανισμοί αναγνωρίζουν την κρισιμότητα της κυβερνοασφάλειας και έχουν επενδύσει σημαντικά σε πόρους και προσωπικό για την προστασία των δεδομένων και των συστημάτων τους. Έχουν υιοθετήσει αυστηρές πολιτικές και διαδικασίες, εκπαιδεύουν τακτικά τους εργαζόμενους και υλοποιούν προηγμένες τεχνολογίες ασφαλείας». Και μπορεί οι μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες διαχειρίζονται τεράστιους όγκους δεδομένων και συναλλαγών να κάνουν βηματισμό προς τη λήψη μέτρων, δεν φαίνεται να συμβαίνει το ίδιο και με τις μικρομεσαίες. Αυτό τη στιγμή που έρευνες δείχνουν ότι οι επιθέσεις που έχουν ως στόχο την αποκόμιση λύτρων μετατοπίζονται από τις μεγάλες προς τις μικρότερες επιχειρήσεις, καθώς οι μεγάλες αρνούνται ολοένα και περισσότερο να πληρώσουν. «Δυστυχώς, μέχρι πρότινος, αρκετές μεσαίες και μικρότερες επιχειρήσεις δεν έδιναν την πρέπουσα σημασία στο χτίσιμο μιας κουλτούρας κυβερνοασφάλειας. Ενθαρρυντικά όμως είναι τα στοιχεία που δείχνουν ότι, τα τελευταία χρόνια, γίνονται σημαντικές επενδύσεις στην πρόληψη και αντιμετώπιση των κυβερνοαπειλών, αλλά με αργούς ρυθμούς, εν συγκρίσει με την αύξηση των κυβερνοεπιθέσεων» υπογραμμίζει η Δρ Κωνσταντία Μπαρμπάτσαλου, Blue Team Support Team Leader της Obrela. Χτίζοντας το “Iron Dome” στο κυβερνοέγκλημα Μόνο το περασμένο έτος, στη ΝΑ Ευρώπη, παρατηρήθηκε αύξηση 66% στις κυβερνοεπιθέσεις. H μέση πληρωμή λύτρων (ransomware) έχει καταγράψει δραματική αύξηση, φθάνοντας το ποσό του 1.500.000 δολ. το 2023, ενώ το 2022 το ποσό ήταν λίγο πάνω από τα 800.000 δολάρια. Παράλληλα, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, το έγκλημα στον κυβερνοχώρο αναμένεται να αγγίξει τα 9,5 τρισ. δολ. το 2024 και το 2025 ΧΡΗΜΑ 37

38 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - cyber security τα 10,5 τρισ. δολάρια. Όλα αυτά ενώ το 54% των οργανισμών δεν έχουν επαρκή γνώση των τρωτών τους σημείων. Σύμφωνα με την Blue Team Support Team Leader της Obrela, «οι κυβερνοεπιθέσεις σε υποδομές ζωτικής σημασίας αποτελούν έναν από τους πέντε κορυφαίους κινδύνους με διεθνείς επιπτώσεις, ενώ το κυβερνοέγκλημα θα αποτελεί την κορυφαία πηγή κινδύνου για τα επόμενα 10 χρόνια, την οποία υπερβαίνουν μόνο οι παράγοντες που διαταράσσουν την οικολογική και κοινωνικοπολιτική σταθερότητα. Οι επιχειρήσεις πρέπει να υιοθετήσουν κουλτούρα κυβερνοασφάλειας στις καθημερινές τους ενέργειες, καθότι αυτές μπορεί να φαίνονται απλές στη διεκπεραίωση, αλλά είναι πολύ εύκολο να παραβλεφθούν βασικοί κανόνες που διέπουν τη διαφύλαξη του επιπέδου ασφαλείας τους. Κατά δεύτερο λόγο, να υιοθετήσουν διαδικασίες τήρησης αντιγράφων ασφαλείας στην ευαίσθητη υποδομή τους και να δημιουργήσουν ένα πλάνο απόκρισης σε περιπτώσεις επειγόντων περιστατικών ασφαλείας (Incident response plan). Σημαντική είναι επίσης όχι μόνο η θωράκιση της υποδομής από εξωτερικούς, αλλά και η προφύλαξη από εσωτερικούς κινδύνους». Ο Senior Security Solution Architect της Uni Systems υπογραμμίζει: «Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα κυβερνοασφάλειας ξεκινάει πάντα από την αξιολόγηση και τη γνώση του οργανισμού. Το “business as usual”, η καθημερινότητα, το προσωπικό, τα δεδομένα που επεξεργάζεται, τα συστήματα και οι ανάγκες του συνθέτουν το προφίλ του και μια λεπτομερής ανάλυση όλων των παραγόντων, συνολικά, μπορεί να δώσει μια στρατηγική κατεύθυνση ασφάλειας, προσαρμοσμένη στα μέτρα του εν λόγω οργανισμού, και μόνο. Ο σχεδιασμός που θα ακολουθήσει θα δημιουργήσει σαφές πλαίσιο και σειρά αντιμέτρων για όλα τα επίπεδα και τα στάδια, τα οποία προφανώς αφορούν οργανωτικά και Μόνο το περασμένο έτος, στη ΝΑ Ευρώπη, παρατηρήθηκε αύξηση 66% στις κυβερνοεπιθέσεις. H μέση πληρωμή λύτρων (ransomware) έχει καταγράψει δραματική αύξηση, φθάνοντας το ποσό του 1.500.000 δολ. το 2023. λειτουργικά στοιχεία και όχι αποκλειστικά τεχνικές λύσεις». Η θωράκιση των επιχειρήσεων απέναντι στους ψηφιακούς κινδύνους αποτελεί μια συνεχή διαδικασία που απαιτεί ευαισθητοποίηση, επένδυση και εγρήγορση. Για να επιτευχθεί κάτι

Αντιμετώπιση σύνθετων

Defender for Endpoint, Microsoft Defender for Identity, Entra ID, Defender for Office 365, Defender for Cloud

Defender for Cloud

ΧΡΗΜΑ 39 publi

προβλέψεις για τις εξελίξεις στην κυβερνοασφάλεια το 2024 προϋποθέτουν να λάβουμε υπόψη έναν μεγάλο αριθμό σημαντικών γεγονότων που θα λάβουν χώρα. Φέτος, γεγονότα όπως η διεξαγωγή εκλογών σε πάνω από 68 χώρες, οι στρατιωτικές διαμάχες, η περαιτέρω ένταξη της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινή μας ζωή καθώς και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Παρισιού αποτελούν σημαντικές στιγμές στην παγκόσμια ιστορία. Με δεδομένη την επικείμενη διενέργεια των παραπάνω γεγονότων, οι επιτιθέμενοι οργανώνονται και παραμονεύουν, ψάχνοντας την κατάλληλη στιγμή να επιτεθούν. Κυβερνοεγκληματίες, κυβερνοκατάσκοποι και ακτιβιστές βρίσκονται στο επίκεντρο των πιθανών απειλών. Για την αντιμετώπιση των σύνθετων και εξειδικευμένων απειλών, η εταιρεία ADACOM παρέχει την υπηρεσία AI-Driven Εxtended Detection and Response (XDR). Η εν λόγω υπηρεσία είναι μια σύνθετη υπηρεσία ασφαλείας, που παρέχεται μέσα από το υπερσύγχρονο SOC της και συνδυάζει την τεχνητή νοημοσύνη (AI) με τις εκτεταμένες δυνατότητες ανίχνευσης και απόκρισης σε απειλές της κατασκευάστριας εταιρείας Microsoft. Η υπηρεσία αυτή, εκτός των δεδομένων που συλλέγει από τη λύση Endpoint Detection and Response (EDR), συλλέγει και αναλύει δεδομένα από τα δίκτυα, από τις υπηρεσίες νέφους, την υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και τους χρήστες. Χρησιμοποιώντας αλγορίθμους μηχανικής μάθησης για την αυτόματη αναγνώριση συμπεριφορών, μπορεί να εντοπίσει άμεσα πιθανές απειλές, όπως κακόβουλες ενέργειες ή παραβιάσεις ασφαλείας. Η υπηρεσία Microsoft XDR (Extended Detection του Νικήτα Κλαδάκη, Γενικού Διευθυντή της ADACOM and Response) είναι μια ολοκληρωμένη υπηρεσία ασφαλείας που παρέχεται από τη Microsoft για την ανίχνευση, την ανάλυση και την απόκριση σε απειλές σε διάφορα επίπεδα της υποδομής ενός οργανισμού. Αυτή η πλατφόρμα ασφαλείας εκτείνεται πέρα από την παραδοσιακή περίμετρο εντός οργανισμού, συλλέγοντας και αναλύοντας πληροφορίες ασφάλειας από όλα τα δομικά στοιχεία προστασίας. Βασίζεται στη συλλογή και ανάλυση πληροφοριών από τις λύσεις Μicrosoft

και

Apps. Χάρη στην ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση, μέσω της υπηρεσίας Microsoft Security

η εν λόγω υπηρεσία μπορεί να ανιχνεύσει προηγμένες και πολύπλοκες απειλές, ακόμη και μηδενικού χρόνου, πριν αυτές προκαλέσουν σημαντική ζημιά. Επιπλέον, με τη χρήση της υπηρεσίας Sentinel, παρέχεται η δυνατότητα αυτοματοποιημένης προστασίας και απόκρισης σε περιστατικά κυβερνοασφάλειας, επιτρέποντας στους αναλυτές μας να διαχειρίζονται άμεσα και αποτελεσματικά κάθε απειλή. Οι λειτουργίες αυτές περιλαμβάνουν την αυτοματοποίηση ροών εργασίας, την εξαγωγή συνεκτικών συμπερασμάτων από διάφορες πηγές δεδομένων και την άμεση εκτέλεση ενεργειών απόκρισης. Αυτό βοηθά τους οργανισμούς να μειώνουν τον χρόνο απόκρισης σε περιστατικά κυβερνοασφάλειας και να ενισχύουν τη συνολική τους προστασία. Επιπροσθέτως, εμπλουτίζονται με ευφυείς πληροφορίες απειλών (Threat Intelligence) μέσω της πλατφόρμας ADACOM Threat Intelligence. H εν λόγω πλατφόρμα παρέχει πλήρη και ενημερωμένη ανάλυση των κυβερνοαπειλών, εκμεταλλευόμενη τις πολλαπλές πηγές παρακολούθησης και τις προηγμένες δυνατότητες τεχνητής νοημοσύνης. Η διαδικασία ανάλυσης μέσω τεχνητής νοημοσύνης χαρακτηρίζεται από την ικανότητά της να ενσωματώνει και να αξιολογεί τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, παρέχοντας μια ολιστική άποψη του κινδύνου σε έναν οργανισμό. Αυτό επιτρέπει στους αναλυτές μας να διαχειρίζονται αποτελεσματικά πολύπλοκες και διαρκώς εξελισσόμενες απειλές. Επίσης, η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει την αυτοματοποίηση των αποφάσεων για αποκλεισμό ή μετριασμό των απειλών πριν αυτές επηρεάσουν την υποδομή, μειώνοντας σημαντικά τον χρόνο απόκρισης σε περιστατικά. Κρέοντος 25, Αθήνα, 104 42 Τ: +30 210 5193740

info@adacom.com W: www.adacom.com • • •

Οι

Copilot,

και

εξειδικευμένων κυβερνοαπειλών

αντιμετώπισης. Σχεδιασμός πολιτικών και διαδικασιών:

Firewalls, EDR,

40 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - cyber security Εκτίμηση κινδύνου και δοκιμές ασφάλειας: Αναγνώριση και αξιολόγηση των πιθανών απειλών και ευπαθειών. Καθορισμός προτεραιοτήτων αντιμετώπισης κινδύνων: Εστίαση στους πιο κρίσιμους κινδύνους και ανάπτυξη στρατηγικής

Διαμόρφωση αυστηρών πολιτικών ασφαλείας για δεδομένα, πρόσβαση και χρήση συστημάτων. Εφαρμογή τεχνολογιών: Εγκατάσταση αξιόπιστων λύσεων ασφαλείας, όπως

DLP και κρίσιμων ενημερώσεων. Εκπαίδευση προσωπικού: Ενημέρωση και εκπαίδευση των εργαζομένων σχετικά με τις απειλές και τις πρακτικές ασφαλείας. Δημιουργία

ασφάλειας: Ενίσχυση της ευαισθητοποίησης και της υπευθυνότητας σε θέματα ασφάλειας σε όλο τον οργανισμό. Πιστοποίηση των διαδικασιών: οργάνωση της κυβερνοασφάλειας με σημείο αναφοράς αναγνωρισμένα διεθνή πρότυπα. Παρακολούθηση και έλεγχος: Συνεχής παρακολούθηση της εφαρμογής των πολιτικών και των συστημάτων για ύποπτες δραστηριότητες. Διενέργεια τακτικών ελέγχων: Τεχνική δοκιμή της αποτελεσματικότητας των μέτρων ασφαλείας και υλοποίηση βελτιώσεων. Αντιμετώπιση περιστατικών και διερεύνηση: Άμεση αντίδραση σε τυχόν κυβερνοεπιθέσεις ή παραβιάσεις δεδομένων, ψηφιακή έρευνα και εξαγωγή διδαγμάτων. τέτοιο, σύμφωνα με τον Chief Security OfficerPartner της Alphabit, χρειάζεται να εφαρμοστεί το τρίπτυχο «Σχεδιασμός-Υλοποίηση-Διαχείριση». Ουσιαστικά, θα πρέπει να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση η οποία περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

Σχεδιασμός: 2. Υλοποίηση: 3. Διαχείριση: Τεχνητή νοημοσύνη: Ευκαιρία ή «αχίλλειος πτέρνα» για την κυβερνοασφάλεια; Η τεχνητή νοημοσύνη επαναπροσδιορίζει ριζικά τον τομέα της κυβερνοασφάλειας σε ό,τι αφορά στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί, φέρνοντας νέες δυνατότητες αλλά και προκλήσεις. «Η συμβουλή μας σε κάθε νέα ψηφιακή επένδυση, πολλώ δε μάλλον σε αυτές τις εφαρμογές, είναι να αξιολογηθούν τα ενδεχόμενα ρίσκα πριν από την υλοποίηση, από τη φάση ήδη του σχεδιασμού. Έτσι πετυχαίνουμε αυτό που ονομάζουμε Security by Default και by Design. Η ΤΝ μπορεί να είναι ένα εκπληκτικό εργαλείο που βρίσκει θέση στην καθημερινότητά μας, στο χέρι μας είναι να την αξιοποιήσουμε με τρόπο που θα έχουμε προβλέψει και ελέγξει από την αρχή» επισημαίνει ο Γιάννης Παυλίδης, Senior Security Solution Architect της Uni Systems. Μία από τις κύριες ανησυχίες για το 2024 είναι η απειλή της τεχνητής νοημοσύνης, και συγκεκριμένα τα κακόβουλα μεγάλα γλωσσιΗ θωράκιση των επιχειρήσεων απέναντι στους ψηφιακούς κινδύνους αποτελεί μια συνεχή διαδικασία, που απαιτεί ευαισθητοποίηση, επένδυση και εγρήγορση.

κουλτούρας

κά

ΧΡΗΜΑ 41

μοντέλα. Και αυτό διότι αυτά τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν δυνητικά να χρησιμοποιηθούν για τη διάδοση παραπληροφόρησης, τη δημιουργία ψευδών ειδήσεων και μηνυμάτων ηλεκτρονικού ψαρέματος, αλλά και τη διενέργεια κυβερνοεπιθέσεων. Σύμφωνα με τη Δρα Κωνσταντία Μπαρμπάτσαλου: «Μέσω της μηχανικής μάθησης και της ανάλυσης δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη πιθανών επιθέσεων και να λαμβάνει μέτρα πρόληψης. Επιπρόσθετα, μπορεί να αναλάβει την ανίχνευση και την αντίδραση σε κυβερνοεπιθέσεις πολύ γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα από τον ανθρώπινο παράγοντα. Παρ’ όλα αυτά, είναι αβέβαιο το αν και σε τι βάθος χρόνου η ανθρώπινη κριτική σκέψη θα αντικατασταθεί ή/και θα εξισωθεί από την τεχνητή νοημοσύνη. Σε τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια, αμφότερες η επιτυχία μιας επίθεσης αλλά και η έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπισή της βασίζονται σε αστάθμητους παράγοντες, αλληλένδετους με τον ανθρώπινο νου. Σε συσχέτιση με αυτόν τον παράγοντα η τεχνητή νοημοσύνη αφήνει εκτεθειμένους τους οργανισμούς». Παρά το γεγονός ότι η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει αυτοματοποίηση εργασιών, ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο και λήψη προληπτικών μέτρων σε μικρό χρόνο, όπως σημειώνει ο Δημήτρης Γεωργίου, «φέρνει και μια σειρά από προκλήσεις, διότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη και εκτέλεση αυτοματοποιημένων κυβερνοεπιθέσεων, αυξάνοντας τον κίνδυνο, καθώς ενισχύει τις ικανότητες των επιτιθέμενων για παράκαμψη παραδοσιακών συστημάτων ασφαλείας, θέτοντας σε κίνδυνο οργανισμούς που βασίζονται σε αυτά. Κρίσιμο κίνδυνο διατρέχει η επιχειρησιακή λειτουργία, καθώς υπάρχει η περίπτωση ένα επιτυχές χτύπημα να κλειδώσει τα εταιρικά συστήματα και να εμποδίσει τη λειτουργία τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στόχος είναι και τα εταιρικά και προσωπικά δεδομένα για κλοπή προς πώληση ή αξιοποίηση για εγκληματικές ενέργειες, καθώς η εξαπάτηση μέσω ηλεκτρονικού ψαρέματος (phishing) και κοινωνικής μηχανικής (social engineering) γίνεται πολύ πιο αποτελεσματική με την ανήθικη και εγκληματική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης». Σίγουρα η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αξιοποιηθεί ως όπλο στη φαρέτρα των επιχειρήσεων, αφού τις εξοπλίζει με προηγμένες δυνατότητες για ανίχνευση, αντίδραση και αντιμετώπιση κυβερνοαπειλών, επαναπροσδιορίζοντας τις παραδοσιακές προσεγγίσεις της κυβερνοασφάλειας. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Αλέξανδρος Ένγκελεν, Cyber Intelligence Specialist, αναπτύσσει τις πτυχές σύμφωνα με τις οποίες η τεχνητή νοημοσύνη αναδιαμορφώνει τον ευαίσθητο τομέα της κυβερνοασφάλειας: ▶ Βελτιωμένη Ανίχνευση Απειλών: Οι εργαλειοθήκες με την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να αναλύουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, επιτρέποντας στους οργανισμούς να ανιχνεύουν και να αντιδρούν σε κυβερνοαπειλές με πιο γρήγορο και ακριβή τρόπο. Οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης μπορούν να αναγνωρίζουν πρότυπα και ανωμαλίες που υποδεικνύουν κακόβουλες δραστηριότητες, παρέχοντας πρόωρες προειδοποιήσεις για πιθανές επιθέσεις. ▶ Αυτοματοποιημένη Αντίδραση σε Περιστατικά: Η αυτοματοποιημένη αντίδραση με την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης επιτρέπει την επιτάχυνση των διαδικασιών αντίδρασης σε περιστατικά ασφάλειας (επιτρέπει στις εταιρείες να αναγνωρίζουν αυτόματα απειλές και αστοχίες στα συστήματά τους, με τη χρήση τεχνικών όπως το SIEM και το SOAR). Αυτό μειώνει το φορτίο εργασίας στις ομάδες κυβερνοασφάλειας και επιταχύνει τους χρόνους αντίδρασης, ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις των κυβερνοπεριστατικών στις λειτουργίες του οργανισμού. ▶ Ανάλυση Συμπεριφοράς: Η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει την εφαρμογή λύσεων ανάλυσης συμπεριφοράς που παρακολουθούν τη συμπεριφορά χρηστών και οντοτήτων για την αναγνώριση ύποπτων δραστηριοτήτων (επιτρέπει την ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων για την ανίχνευση των πιθανών απειλών με χρήση τεχνολογιών όπως το EDR και το XDR). Μέσω της καθιέρωσης βάσεων γνώσης της κανονικής συμπεριφοράς, οι αλγόριθμοι της τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να ανι-

42 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - cyber security χνεύουν αποκλίσεις που υποδεικνύουν εσωτερικές απειλές ή παραβιάσεις λογαριασμών. ▶ Προβλεπτική Ανάλυση: Οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να αναλύουν ιστορικά δεδομένα κυβερνοασφάλειας για να προβλέψουν μελλοντικές απειλές και ευπάθειες. Η προβλεπτική ανάλυση επιτρέπει στους οργανισμούς να αντιμετωπίζουν προληπτικά δυνητικούς κυβερνοκινδύνους πριν αυτοί υλοποιηθούν, βελτιώνοντας τη συνολική τους κυβερνοασφάλεια. ▶ Προσαρμοστικά Μέτρα Ασφαλείας: Οι λύσεις κυβερνοασφάλειας που κινούνται από την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν δυναμικά να προσαρμόζουν τους ελέγχους ασφαλείας βάσει των εξελισσόμενων απειλών και παραγόντων κινδύνου. Αυτή η προσαρμοστική προσέγγιση εξασφαλίζει ότι τα μέτρα ασφαλείας παραμένουν αποτελεσματικά ενάντια στις νεοεμφανιζόμενες κυβερνοαπειλές και ευπάθειες. Ωστόσο, η τεχνητή νοημοσύνη, παρά τα οφέλη που προσφέρει για την κυβερνοασφάλεια, εισάγει νέες προκλήσεις και κινδύνους για τους οργανισμούς. Αυτοί περιλαμβάνουν: ▶ Προηγμένες Επιθέσεις με Χρήση AI: Οι κυβερνοεγκληματίες χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνικές τεχνητής νοημοσύνης για την ανάπτυξη επιθέσεων που στοχεύουν στην αποφυγή των παραδοσιακών μέσων ασφαλείας. Η χρήση AI σε κακόβουλο λογισμικό, phishing και κοινωνική μηχανική αποτελεί σημαντική απειλή για τους οργανισμούς, καθώς μπορούν να αποφεύγουν τα παραδοσιακά μέτρα ασφαλείας και να εκμεταλλεύονται τις ευπάθειες πιο αποτελεσματικά. ▶ Επίθεση με Ανταγωνιστική AI: Η ανταγωνιστική τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στη χρήση των αλγορίθμων AI από τους κυβερνοεπιτιθέμενους για την παράκαμψη των ελέγχων ασφαλείας ή την παραπλάνηση των συστημάτων ασφαλείας που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη. Οι ανταγωνιστικές τεχνικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία κακόβουλου περιεχομένου που αποφεύγει την ανίχνευση ή για την εξαπάτηση των αποφάσεων που βασίζονται σε τεχνητή νοημοσύνη, αποδυναμώνοντας την αποτελεσματικότητα των μέτρων ασφαλείας. ▶ Προβλήματα Απορρήτου και Ηθικής: Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην κυβερνοασφάλεια προκαλεί προβλήματα απορρήτου και ηθικής σχετικά με την προστασία των δεδομένων, την αλγοριθμική προκατάληψη και τις ανεπιθύμητες επιπτώσεις. Οι οργανισμοί πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι λύσεις κυβερνοασφάλειας που βασίζονται σε τεχνητή νοημοσύνη συμμορφώνονται με τις νομικές και ηθικές απαιτήσεις, καθώς και με τις ηθικές οδηγίες, προκειμένου να προστατεύσουν τα ατομικά δικαιώματα απορρήτου και να αποτρέψουν διακριτικά αποτελέσματα. ▶ Εξάρτηση από Συστήματα AI: Οι οργανισμοί μπορεί να γίνουν υπερβολικά εξαρτημένοι από τις λύσεις κυβερνοασφάλειας που βασίζονται σε τεχνητή νοημοσύνη, μειώνοντας την εποπτεία και την ανθρώπινη εποπτεία. Η εξάρτηση από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης χωρίς επαρκή ανθρώπινη εποπτεία μπορεί να οδηγήσει σε ψευδείς θετικές ενδείξεις, παρανοήσεις ή ανεπιθύμητες συνέπειες, θέτοντας σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα των μέτρων ασφαλείας. Μέσω της μηχανικής μάθησης και της ανάλυσης δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη πιθανών επιθέσεων και να λαμβάνει μέτρα πρόληψης.

Προκλήσεις και κίνδυνοι - Ο ρόλος των εταιρειών κυβερνοασφάλειας Στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης και της ραγδαίας ψηφιοποίησης, βλέπουμε να παίρνει προβάδισμα ο ψηφιακός μετασχηματισμός του παραδοσιακού εγκλήματος, ο οποίος αποδίδει τρισεκατομμύρια σε βάρος της υγιούς οικονομίας. Μάλιστα, καθιστά επιχειρήσεις και οργανισμούς πιο ευάλωτους σε κυβερνοεπιθέσεις από ποτέ, καθώς βρίσκονται εκτεθειμένοι σε ανεξέλεγκτους κινδύνους, τόσο εσωτερικούς όσο και εξωτερικούς, όπως: ΧΡΗΜΑ 43 Μέλη του οργανισμού που είναι χρήστες εσωτερικών συστημάτων, και προκαλούν σημαντικές παραβιάσεις ασφαλείας, εσκεμμένα ή ακόμη και ακούσια. Οργανωμένο έγκλημα, σε παγκόσμια κλίμακα, δύσκολα ανιχνεύσιμο και διωκόμενο. Κατασκοπεία ή και σαμποτάζ με συγκεκριμένα κίνητρα. Χάκερς που έχουν σκοπό να τραβήξουν την προσοχή ή να αυξήσουν τη δημοσιότητά τους ή με απρόβλεπτο κίνητρο. Επιθέσεις κοινωνικής μηχανικής, οι οποίες στοχεύουν στην εκμετάλλευση της ανθρώπινης αδυναμίας, με σκοπό να εισχωρήσουν σε συστήματα ή δεδομένα. Πρόκειται για στοχευμένες και μακροχρόνιες επιθέσεις σε εταιρείες ή οργανισμούς, οι οποίες δεν αποκλείεται να γίνονται και με τη στήριξη κρατικών φορέων. ▶ ▶ ▶ ▶ ▶

▶ SIEM (Security Information and Event Management) & SOAR (Security Orchestration, Automation, and Response) technologies:

▶ EDR (Endpoint Detection and Response) & XDR (Extended Detection and Response) technologies:

(Managed Services):

▶ 24/7

44 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - cyber security Έτσι, στον ψηφιακό κόσμο του σήμερα, η κυβερνοασφάλεια αναδεικνύεται σε ύψιστης σημασίας ζήτημα, καθώς κυβερνοεπιθέσεις, κλοπές δεδομένων, ψηφιακοί εκβιασμοί για λύτρα και εσωτερικές απειλές εκτροχιάζουν την ομαλή λειτουργία, τη φήμη και την οικονομική σταθερότητα των οργανισμών. Σε απάντηση αυτών των προκλήσεων, οι εταιρείες κυβερνοασφάλειας έρχονται να φέρουν μια σειρά από μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε απειλές που εξελίσσονται ραγδαία και η θωράκιση απαιτεί εξειδικευμένη τεχνογνωσία και πρακτικές που περιλαμβάνουν:

Οι τεχνολογίες SIEM αναλαμβάνουν τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία των δεδομένων ασφάλειας από διάφορες πηγές. Τα συστήματα SOAR αυτοματοποιούν τη διαδικασία αντίδρασης σε απειλές με τη χρήση αυτοματισμού και ορχήστρας.

Οι τεχνολογίες EDR παρέχουν προηγμένη ανίχνευση και αντίδραση σε απειλές στα άκρα του δικτύου. Οι τεχνολογίες XDR επεκτείνουν αυτήν τη λειτουργικότητα για να συμπεριλάβουν δεδομένα από διάφορες πηγές σε ένα ενιαίο περιβάλλον ανίχνευσης και αντίδρασης.

Security Operation Center (SOC): Οι εταιρείες κυβερνοασφάλειας παρέχουν υπηρεσίες SOC που παρακολουθούν συνεχώς το δίκτυο και τα συστήματα των πελατών τους για ενδείξεις απειλών και επιθέσεων. ▶ Συμβουλευτική Υπηρεσία για τη συμμόρφωση με τις ρυθμίσεις, τους κανονισμούς και τους νόμους (Advisory Service for compliances, regulations and acts.): Οι εταιρείες κυβερνοασφάλειας παρέχουν συμβουλευτική υπηρεσία για να βοηθήσουν τους πελάτες τους να συμμορφωθούν με τις προδιαγραφές ασφάλειας και τις νομικές απαιτήσεις, όπως ο GDPR. ▶ Υπηρεσίες Αξιολόγησης Κινδύνου Απειλών (Threat Risk Assessment Services): Παρέχουν υπηρεσίες αξιολόγησης κινδύνου για να αναγνωρίσουν τις αδυναμίες και τις ευπάθειες των πελατών τους και να προτείνουν κατάλληλα μέτρα ασφαλείας. ▶ Υπηρεσίες Διαχείρισης Κυβερνοασφάλειας & Υποδομών

Προσφέρουν υπηρεσίες διαχείρισης κυβερνοασφάλειας για να διαχειριστούν πλήρως την ασφάλεια και την υποδομή δικτύου των πελατών τους. Σύμφωνα με τους ειδικούς του κλάδου, η καλλιέργεια κουλτούρας κυβερνοασφάλειας απαιτεί συνεχή εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων, ηγεσία από τη διοίκηση και ενσωμάτωση της ασφάλειας σε όλες τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Είναι σημαντικό για κάθε οργανισμό να αξιολογήσει τους κινδύνους και να υιοθετήσει ένα ολοκληρωμένο πλάνο για την αντιμετώπισή τους. Η επένδυση στην κυβερνοασφάλεια αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία των δεδομένων και των συστημάτων κάθε οργανισμού. Επενδύοντας στην πρόληψη και θωρακίζοντας τα συστήματα και τα δεδομένα τους, οι επιχειρήσεις μπορούν να διασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία τους, την προστασία της φήμης τους και την εμπιστοσύνη των πελατών και των συνεργατών τους. • • •

ΧΡΗΜΑ 45 άρθρο «Οι επιχειρήσεις πρέπει να εφαρμόζουν ένα δομημένο μοντέλο ολιστικής προσέγγισης απέναντι στην κυβερνοασφάλεια, με βάση τις ανάγκες, τις υποχρεώσεις και το επίπεδο αποδεκτού κινδύνου» επισημαίνει, μεταξύ άλλων, στη συνέντευξη που ακολουθεί, η κ. Παναγιώτα Λαγού,

Cyber

curity

SA. Πώς αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί, γενικότερα, τον τομέα της κυβερνοασφάλειας; Υπάρχει κουλτούρα κυβερνοασφάλειας ή είναι ένα στοιχείο στο οποίο υστερούν; Η αντιμετώπιση των οργανισμών, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, προς την κυβερνοασφάλεια έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια. Οι οργανισμοί αναγνωρίζουν πλέον σε επίπεδο διοικητικό (C-Suite) την παραβίαση κυβερνοασφάλειας ως στρατηγικό κίνδυνο, δίνοντας περισσότερη προσοχή και προτεραιότητα στην αντιμετώπισή του. Ως εκ τούτου, υπάρχει ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σε θέματα κυβερνοασφάλειας. Παρ’ όλα αυτά, η κουλτούρα είναι το πιο δύσκολο να αλλάξει και απαιτείται χρόνος για να φτάσουν οι οργανισμοί σε ένα πολύ καλό επίπεδο. Οι επιχειρήσεις εντάσσουν την ασφάλεια των δεδομένων τους στα βασικά επενδυτικά τους σχέδια; Τόσο το συνεχώς μεταλλασσόμενο περιβάλλον απειλών και κυβερνοεπιθέσεων όσο και το κανονιστικό πλαίσιο, που περιλαμβάνει πλέον υποχρεώσεις για υψηλό επίπεδο κυβερνοασφάλειας, ωθεί τις επιχειρήσεις να επενδύουν σε μέτρα προστασίας, αλλά και ανθρώπινο δυναμικό που μπορεί να υποστηρίξει τις υποχρεώσεις αυτές. Είναι πλέον ξεκάθαρο από τις στατιστικές μελέτες των τελευταίων χρόνων ότι οι μεγάλες επιπτώσεις από μια κυβερνοεπίθεση, που μπορεί να είναι οικονομικές, εμπορικές αλλά και κανονιστικές, δύναται να πλήξουν το όνομα και τη φήμη του οργανισμού σε κρίσιμο επίπεδο. Θεωρούμε ότι ειδικά η κανονιστική και νομική συμμόρφωση αποτελεί ισχυρή κατευθυντήρια γραμμή και κίνητρο για την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων κυβερνοασφάλειας. Γι’ αυτό και παρατηρούμε ότι κυρίως οργανισμοί που έχουν κανονιστικές υποχρεώσεις (όπως Γενικός Κανονισμός Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, NIS2, Digital Operational Resilience Act κτλ.) αυξάνουν τις επενδύσεις τους προς τη βελτίωση της κυβερνοασφάλειας. Λιγότερο ώριμοι είναι οργανισμοί που δεν έχουν άμεσες αντίστοιχες απαιτήσεις. Τι πρέπει να κάνουν οι επιχειρήσεις για να είναι ασφαλείς; Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν, από τον σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση, για να θωρακιστούν απέναντι στους ψηφιακούς κινδύνους; Τονίζεται ότι η εφαρμογή μόνο ενός εργαλείου ή λύσης δεν επαρκεί. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να εφαρμόσουν ένα δομημένο μοντέλο ολιστικής προσέγγισης απέναντι στην κυβερνοασφάλεια, με βάση τις ανάγκες, τις υποχρεώσεις και το επίπεδο αποδεκτού κινδύνου. Απαραίτητα βήματα: Αναγνώριση αναγκών και υποχρεώσεων Αξιολόγηση και αποδοχή κινδύνων από τη μη ικανοποίηση αναγκών και υποχρεώσεων Αποτύπωση μοντέλου διακυβέρνησης που να καθορίζει τη δέσμευση της Διοίκησης προς την κυβερνοασφάλεια, αλλά και να παρέχει σαφή καθοδήγηση προς τους χρήστες του οργανισμού Εφαρμογή τεχνικών και οργανωτικών μέτρων που να καλύπτουν επαρκώς τους κινδύνους που έχουν αναγνωριστεί και αξιολογηθεί ως μη αποδεκτοί Συνεχής παρακολούθηση, έλεγχος και βελτίωση του επιπέδου κυβερνοασφάλειας a. b. c. d. e. Τι προσφέρουν οι εταιρείες cyber security σε επιχειρήσεις και οργανισμούς για να αντιμετωπίσουν απειλές και προβλήματα κυβερνοασφάλειας; Ποιους μηχανισμούς άμυνας; Ο εταιρείες cyber security, χρησιμοποιώντας την εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία τους, μπορούν να υποστηρίξουν τους οργανισμούς σε όλες τις φάσεις και τα βήματα που απαιτούνται για την επίτευξη αποδεκτού επιπέδου κυβερνοασφάλειας: Καθοδήγηση στην εφαρμογή μοντέλου κυβερνοασφάλειας που να διασφαλίζει την ικανοποίηση όλων των στόχων του οργανισμού. Ενημέρωση και ανάδειξη των κινδύνων και απειλών που υπάρχουν με βάση τις πιο πρόσφατες τάσεις και κυβερνοεπιθέσεις. Συνεχή επικοινωνία με τη Διοίκηση/τους υπευθύνους λήψης αποφάσεων, για άμεση ενημέρωση και παρακολούθηση της προστασίας του οργανισμού. Εφαρμογή τεχνικών μέτρων προστασίας σε όλα τα επίπεδα (δικτύου, εφαρμογών, βάσεων δεδομένων, κατά την αποθήκευση ή και μεταφορά), εφαρμόζοντας προηγμένες τεχνολογίες. Ανάδειξη της ανάγκης και υλοποίηση οργανωτικών μέτρων κυβερνοασφάλειας, διεργασιών αξιολόγησης, παρακολούθησης και δοκιμών. Άμεση και έγκαιρη αντιμετώπιση προβλημάτων και κυβερνοεπιθέσεων. • • • • • • • • • Οι οργανισμοί αναγνωρίζουν πλέον την παραβίαση κυβερνοασφάλειας ως στρατηγικό κίνδυνο

Senior Manager,

Se-

Consulting, Adacom

[αφιέρωμα] Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα 46 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 της Μαρίας Αλιμπέρτη Σε αναπτυξιακή τροχιά η ιδιωτική υγεία

Επενδύσεις και προοπτικές των ιδιωτικών κλινικών και διαγνωστικών κέντρων της χώρας Οι υποδομές, αρκετές φορές, είναι εφάμιλλες των ευρωπαϊκών προηγμένων χωρών ΧΡΗΜΑ 47 Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα Τ αχύτατα βήματα προόδου έχει κάνει ο κλάδος των ιδιωτικών κλινικών και των διαγνωστικών κέντρων της χώρας, επενδύοντας στη νέα τεχνολογία και εξασφαλίζοντας καλύτερες και ποιοτικότερες θεραπείες στον ασθενή. Παρά το υψηλό κόστος, ο κλάδος της ιδιωτικής υγείας φροντίζει να διαθέτει ισχυρά εργαλεία, ή καλύτερα «όπλα» τεχνολογίας, που ενέχουν καινοτομίες υπέρ της μάχης που δίνει ο ασθενής έναντι των νόσων. «Ο ιδιωτικός τομέας υγείας απασχολεί άμεσα περισσότερους από 25.000 εργαζομένους, συντηρεί περισσότερες από 30.000 θέσεις εργασίας μέσω έμμεσων συνεργασιών και επενδύει συνεχώς στη βιώσιμη ανάπτυξη με νέες υποδομές, καινούργια ιατρικά πρωτόκολλα και νέες τεχνολογίες» αναφέρει, μεταξύ άλλων, στο ΧΡΗΜΑ ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Κλινικών, κ. Θεόδωρος Χαμακιώτης, αναλύοντας το υψηλό ποσοστό κάλυψης των αναγκών των ασθενών και την αξιοσημείωτη συνεισφορά στην οικονομία της χώρας μας. Ο ιδιωτικός τομέας υγείας παραμένει στο πλευρό του δημόσιου συστήματος υγείας είτε καλύπτοντας κενά της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, είτε εξυπηρετώντας ασθενείς κατά την υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης της Δημόσιας Υγείας, είτε ακόμη και την περίοδο της πανδημίας με τη συνεφημέρευση, για πρώτη φορά, ιδιωτικών και δημόσιων νοσοκομείων, σε μια μορφή ΣΔΙΤ. Επιδεικνύοντας αντανακλαστικά για τις πραγματικές ανάγκες και με αντίληψη για την παγκόσμια έλλειψη υγειονομικού προσωπι-

48 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα κού, ο ιδιωτικός κλάδος υγείας στην Ελλάδα επενδύει και στην ανάπτυξή του, προσφέροντας συνεχείς ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης και κατάρτισης, καθώς και οικονομικά κίνητρα. Παράλληλα, μέσω του ιδιωτικού κλάδου υγείας, ανακόπτονται οι ροές επιστημονικού κεφαλαίου στο εξωτερικό, ενώ αποτελεί ελκυστικό πεδίο για να επιστρέψουν επιστήμονες υγείας στη χώρα μας με ευκαιρίες, ώστε να παράγουν ανάλογο ακαδημαϊκό και κλινικό έργο στην ιδιωτική υγεία στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι ο ιδιωτικός κλάδος υγείας βρίσκεται σε αναπτυξιακή τροχιά, μέτρα όπως το clawback και το rebate αποτελούν «ανάχωμα» στην ανοδική του πορεία, δημιουργώντας «τεράστια στρέβλωση της αγοράς και μεγάλο αντικίνητρο για τις επενδύσεις που έχει τόσο ανάγκη το σύστημα υγείας». Τέτοια εμπόδια θα μπορούσαν να παρακαμφθούν με κίνητρα όπως το «επενδυτικό clawback», αρκεί αυτό να περιλαμβάνει και τις επενδύσεις σε καινοτόμο ιατρικό εξοπλισμό και σύγχρονες υποδομές. Αναφορικά με τις επενδύσεις στην ιδιωτική υγεία, ο πρόεδρος του ΣΕΚ, κ. Θεόδωρος Χαμακιώτης, αναφέρει: «Σε μια εποχή που οι τεχνολογικές εξελίξεις τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ο ρόλος μας ως παρόχων υγειονομικής περίθαλψης μεταλλάσσεται διαρκώς. Η υιοθέτηση αυτών των τάσεων, η προσαρμογή σε νέες μεθοδολογίες και η ενσωμάτωση της καινοτομίας δεν είναι μόνο αναγκαιότητα, αλλά και ευθύνη και καθήκον μας απέναντι στους ανθρώπους που μας εμπιστεύονται τη ζωή τους και τις ζωές των αγαπημένων τους. Σε αυτό το πλαίσιο, θα ήθελα να σταθώ σε τρεις τεχνολογίες: Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη παίζει καταλυτικό ρόλο στις επενδύσεις σε τεχνολογία, καθώς ο κλάδος υγείας πασχίζει να ακολουθήσει τις εξελίξεις. Γ Τα ρομποτικά και υβριδικά συστήματα, τα οποία υπάρχουν εδώ και δεκαετίες, αλλά εξελίσσονται συνεχώς και έχουν πεδίο εφαρμογής πλέον σε όλες τις ιατρικές ειδικότητες, από τη Γενική Χειρουργική και την Ορθοπαιδική μέχρι την Ογκολογία, με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία αλλάζει ριζικά τον κλάδο της υγειονομικής περίθαλψης. Ήδη, βρίσκει ευρεία εφαρμογή στην ανάλυση των αποτελεσμάτων απεικονιστικών ελέγχων, διαμορφώνοντας νέα στάνταρ στη διάγνωση και αντιμετώπιση πλήθους παθήσεων. Για παράδειγμα, η τεχνητή νοημοσύνη βελτιώνει τη διάγνωση του καρκίνου. Για δεκαετίες, ο κύριος τρόπος για τη διάγνωση της καρκινικής νόσου ήταν η βιοψία, αλλά δεν παρείχε την πλήρη εικόνα του ιστού του οργάνου. Τώρα, οι ψηφιακές σαρώσεις μιας συγκεκριμένης περιοχής που ενδέχεται να επηρεάσουν οι κυτταρικές μεταλλάξεις αποτελούν βασικό συστατικό των σύγχρονων τεχνικών. Ο ηλεκτρονικός φάκελος ασθενούς: Ως ψηφιακά αρχεία του ιστορικού υγείας ενός ασθενούς, οι ηλεκτρονικοί φάκελοι διασφαλίζουν ότι οι γιατροί διαγιγνώσκουν και θεραπεύουν τους ασθενείς με βάση μια ολιστική εικόνα της προηγούμενης και της τρέχουσας υγείας τους. Επίσης, συμβάλλουν στον καλύτερο συντονισμό της περίθαλψης μεταξύ των παρόχων». A Β

50 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα

τα διαγνωστικά κέντρα διασφαλίζουν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας, ακολουθώντας μια στρατηγική επενδύσεων σε νέα τεχνολογία. Καινοτόμα συστήματα ιατρικής τεχνολογίας, η οποία καλύπτει όλο το εύρος της φροντίδας των ασθενών, από το στάδιο της διάγνωσης με απεικονιστικές εξετάσεις έως το στάδιο της εντατικής θεραπείας, έχουν ενταχθεί στον εξοπλισμό των ιατροδιαγνωστικών κέντρων της χώρας. Μάλιστα ο ιατροτεχνολογικός εξοπλισμός αιχμής εξασφαλίζεται σε συνεργασία με κορυφαίες διεθνείς εταιρείες εξοπλισμού ιατροτεχνολογικών μηχανημάτων. Ειδικότερα, ο κλάδος των διαγνωστικών κέντρων βασίζεται στην καινοτομία και στη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών υγείας, φέρνοντας στην ελληνική αγορά συστήματα υπερήχων, ακόμη και μηχανήματα με βάση την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και άλλη επαναστατική τεχνολογία, καλύπτοντας τις ανάγκες και των πιο δύσκολων περιστατικών. Εξειδικευμένα εργαλεία, που μπορούν να εξασφαλίσουν την αντιμετώπιση των πιο απαιτητικών καταστάσεων και ταυτόχρονα να δώσουν αποτελέσματα με ταχύτητα, ακρίβεια και αξιοπιστία, ανακοινώνονται πιο συστηματικά από μεγάλα και μικρότερα κέντρα μετά την πανδημία. Στον ελληνικό χώρο συναντάμε πλέον: Εξοπλισμό αιχμής, π.χ. εξελιγμένα συστήματα, όπως μαγνητική τομογραφία Ψηφιακές εξετάσεις αθόρυβες και με ταχύτητα, που φέρνουν αλλαγή κουλτούρας στη διάγνωση Τεχνολογία επικεντρωμένη στους ασθενείς Καινοτομία που προσφέρει ασφάλεια και άνεση Πρωτοποριακά προγράμματα με βελτιστοποιημένη δόση ακτινοβολίας • • • • • Πόροι για την τεχνολογία Η εξέλιξη της τεχνολογίας αναγκάζει τον κλάδο να δαπανά σε αυτήν μεγάλο μέρος των κερδών του, όπως επισημαίνει ο κ. Χαμακιώτης: «Μιλώντας για το σύνολο του κλάδου, είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια το ύψος των επενδύσεων, αλλά προφανώς μιλάμε για επενδύσεις επιπέδου εκατομμυρίων ευρώ. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη παίζει καταλυτικό ρόλο σε αυτό, καθώς ο κλάδος υγείας πασχίζει να ακολουθήσει τις εξελίξεις. Παλαιότερα, η επένδυση σε αξονικό ή μαγνητικό τομογράφο αφορούσε σε μια συγκεκριμένη τεχνολογία που δεν άλλαζε πολύ συχνά και επέτρεπε σε έναν πάροχο υγείας να τον χρησιμοποιήσει σε βάθος χρόνου. Σήμερα, η αντίστοιχη επένδυση είναι πολύ πιο ακριβή αναλογικά, καθώς ενσωματώνει νέες, καινοτόμες τεχνολογίες. Επίσης, σήμερα, ο ρυθμός αναβάθμισης των τεχνολογιών και των δυνατοτήτων των μηχανημάτων όπως ένας μαγνητικός τομογράφος είναι πολύ πιο ταχύς, με συνέπεια οι αναβαθμίσεις αυτών των μηχανημάτων να προϋποθέτουν πολύ μεγαλύτερες επενδύσεις, αυξάνοντας πολλές φορές δυσανάλογα το κόστος». Πρωτοπόροι στα Βαλκάνια Η χώρα μας δίνει το καλό παράδειγμα στη γειτονιά της, με τον ιδιωτικό τομέα να στηρίζει τον δημόσιο για την κάλυψη των αναγκών και την αναβάθμιση των υπηρεσιών. Ο κ. Χαμακιώτης υπογραμμίζει επ’ αυτού: «Στην Ελλάδα, είμαστε ιδιαίτερα ευαίσθητοι όσον αφορά στην υγεία του Έλληνα πολίτη και θεωρώ ότι, ως χώρα, είμαστε αρκετά μπροστά σε επίπεδο επενδύΟ ιδιωτικός τομέας υγείας καλύπτει περίπου το 39% των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα, συγκρατώντας ένα κρίσιμο επιστημονικό δυναμικό στη χώρα μας, συνεισφέροντας σημαντικά στο ΑΕΠ. σεων σε τεχνολογία, ανθρώπινου και επιστημονικού προσωπικού, καθώς και ως προς το κοινωνικό κράτος. Ο ιδιωτικός τομέας υγείας στην Ελλάδα δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι είναι μπροστά σε τεχνοκρατικό επίπεδο και επίπεδο υψηλών τεχνολογιών, ωστόσο ο δημόσιος τομέας έχει πολύ μεγάλη διασπορά και έναν κοινωνικό χαρακτήρα που δεν πρέπει χαθεί. Ο ιδιωτικός τομέας υγείας απασχολεί άμεσα περισσότερους από 25.000 εργαζομένους, συντηρεί περισσότερες από 30.000 θέσεις εργασίας μέσω έμμεσων συνεργασιών και επενδύει συνεχώς στη βιώσιμη ανάπτυξη με νέες υποδομές, καινούργια ιατρικά πρωτόκολλα και νέες τεχνολογίες. Καλύπτει

Αντίστοιχα,

ΧΡΗΜΑ 51 Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα Ο ιδιωτικός τομέας υγείας στην Ελλάδα είναι πρωτοπόρος στην ενσωμάτωση των πλέον σύγχρονων τάσεων στην Ιατρική και την υγειονομική περίθαλψη. περίπου το 39% των υπηρεσιών υγείας στην Ελλάδα, συγκρατώντας ένα κρίσιμο επιστημονικό δυναμικό στη χώρα μας, συνεισφέροντας σημαντικά στο ΑΕΠ και αναδεικνύοντας την Ελλάδα ως πόλο έλξης για διεθνείς ασθενείς. Έτσι, ιδιωτικός και δημόσιος τομέας λειτουργούν συμπληρωματικά για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας στη χώρα. Αυτό φάνηκε περίτρανα την περίοδο της πανδημίας. Ενδεικτικά, αναφέρω ότι, τον Μάιο του 2021, παραχωρήθηκαν από τον ιδιωτικό τομέα στο ΕΣΥ, για τις ανάγκες της πανδημίας του Covid-19, συνολικά 1.100 απλές κλίνες και κλίνες ΜΕΘ, ενώ τα τρία τέταρτα των ιδιωτικών ΜΕΘ στην Αττική είχαν παραχωρηθεί πλήρως στο ΕΚΑΒ για την εξυπηρέτηση του ΕΣΥ». Επιπλέον, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλές από τις γείτονες χώρες των Βαλκανίων προτιμούν διαγνωστικά τη χώρα μας όχι μόνο για τις εξετάσεις, αλλά και για τις θεραπείες τους. Στην Ελλάδα, η πλειονότητα δε των ασφαλισμένων στον ΕΟΠΥΥ, 9 στους 10, προτιμά τα ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα για τις εξετάσεις. Όχι τυχαία, γιατί ο ιδιωτικός κλάδος έχει προχωρήσει, πέρα από τις υπηρεσίες, ήδη στην ψηφιοποίηση των αρχείων για τον φάκελο του ασθενή, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις επιλέγει οικολογικό εξοπλισμό και φιλικές για το περιβάλλον πρακτικές. Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης και ο ψηφιακός μετασχηματισμός Τις εξελίξεις της τεχνολογίας αφουγκράζεται ο κλάδος της ιδιωτικής υγείας στην Ελλάδα, όπως ισχυρίζεται ο πρόεδρος του ΣΕΚ, αναφέροντας ότι «η τεχνητή νοημοσύνη είναι ήδη εδώ, συμβάλλοντας στη βελτίωση της εμπειρίας του ασθενούς στο νοσοκομείο. Έχει πολύτιμη συμβολή στην τακτική συλλογή πληροφοριών, στη διάγνωση, ακόμη και στη θεραπεία, ωστόσο ως τεχνολογία χρειάζεται να εξελιχθεί περαιτέρω, να εξοικειωθούμε περισσότερο μαζί της και να εκπαιδευτούμε σε αυτήν, καθώς και να μελετήσουμε τον αντίκτυπό της σε μακροχρόνιο ορίζοντα. Δεν θα πρέπει, επίσης, να ξεχνάμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη χρειάζεται ανάλογο νομικό πλαίσιο. Σχετικά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τα ιδιωτικά νοσοκομεία θεωρώ ότι ήδη έχουν ένα πολύ υψηλό επίπεδο και προφανώς διαθέτουν τις σχετικές υποδομές, οι οποίες, αρκετές φορές, είναι εφάμιλλες των ευρωπαϊκών προηγμένων χωρών.

52 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα Ο ιδιωτικός τομέας υγείας στην Ελλάδα είναι πρωτοπόρος στην ενσωμάτωση των πλέον σύγχρονων τάσεων στην Ιατρική και την υγειονομική περίθαλψη, είτε αφορά σε νέες τεχνολογίες και καινοτόμες θεραπείες και μεθοδολογίες ή ακόμα και ιατρικά πρωτόκολλα, όπως η Ιατρική Ακριβείας. Πλέον, είναι κοινή λογική ότι εφόσον δύο άτομα δεν είναι ίδια, δεν θα πρέπει να λαμβάνουν την ίδια υγειονομική περίθαλψη. Η Ιατρική Ακριβείας ενσωματώνει αυτήν την απλή ιδέα και γενικά θεωρείται ανάλογη με την εξατομικευμένη ιατρική». Αξίζει να αναφερθεί ότι ιδιωτικά διαγνωστικά κέντρα, όπως ανακοινώθηκε από μεγάλο όμιλο, πρόσφατα, διαθέτουν προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης στις εξετάσεις μαγνητικής και αξονικής τομογραφίας, αλλά και συστήματα ακτινοθεραπείας και ακτινοχειρουργικής μοναδικά σε όλα τα Βαλκάνια. Νέας γενιάς τεχνολογία διευκολύνει και απλοποιεί τις διαδικασίες για τους ασθενείς που υποβάλλονται σε διαδικασίες και με ψυχολογικό αντίκτυπο. Στρατηγική για την πρόληψη και ΣΔΙΤ Όλο το φάσμα της περίθαλψης καλύπτει ο κλάδος της ιδιωτικής υγείας, σύμφωνα με τον κ. Χαμακιώτη, ο οποίος τονίζει: «Η πρόληψη και η προαγωγή της υγείας αποτελούν ύψιστη προτεραιότητα για τον κλάδο μας. Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα εκστρατειών του ιδιωτικού τομέα υγείας που έχουν ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση. Παράλληλα, παραμένουμε σταθερά αρωγοί σε κάθε σχετική πρωτοβουλία του δημόσιου τομέα, ο οποίος εύλογα είναι επιφορτισμένος με αυτόν τον ρόλο». Με αφορμή το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» και τις συμπράξεις, ο κ. Χαμακιώτης μάς υπενθύμισε ότι «οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα συζητιούνται εδώ και χρόνια, όμως η πανδημία κατέδειξε πόσο απαραίτητες είναι, αλλά και πόσο εντυπωσιακά μπορούν να είναι τα αποτελέσματά τους. Σας θυμίζω ότι, κατά την πανδημία, συνεφημέρευσαν, για πρώτη φορά, ιδιωτικά νοσοκομεία μαζί με δημόσια τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη, και αυτό, επί της ουσίας, ήταν μια μορφή ΣΔΙΤ. Ο συνδυασμός του κοινωνικού χαρακτήρα και της διασποράς του δημόσιου τομέα, με τα τεχνοκρατικά κριτήρια, την υψηλή τεχνολογία, τις υποδομές και την τεχνογνωσία του ιδιωτικού τομέα υγείας μόνο όφελος μπορεί να έχει για τον Έλληνα ασθενή. Αυτές τις συνέργειες είναι επιτακτική ανάγκη το Υπουργείο Υγείας να τις προβλέψει στον σχεδιασμό του και, γι’ αυτόν τον λόγο, βρισκόμαστε σε διαρκή επικοινωνία με τους αρμόδιους φορείς». Κατά την πανδημία, συνεφημέρευσαν, για πρώτη φορά, ιδιωτικά νοσοκομεία μαζί με δημόσια τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη, και αυτό, επί της ουσίας, ήταν μια μορφή ΣΔΙΤ.

ΧΡΗΜΑ 53 Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα Εκπαίδευση προσωπικού στη νέα τεχνολογία Δεδομένης της παγκόσμιας έλλειψης εργατικού δυναμικού υγείας, η ιδιωτική υγεία έχει λάβει ήδη τα μέτρα της, όπως υποστηρίζει ο κ. Χαμακιώτης: «Οι ελλείψεις σε προσωπικό είναι μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις, αν όχι η σημαντικότερη, που αντιμετωπίζει ο κλάδος υγείας διεθνώς. Το πρόβλημα επιδεινώθηκε τα χρόνια της πανδημίας, τα οποία ήταν ιδιαίτερα σκληρά για τον κλάδο της υγείας. Στον απόηχο της πανδημίας, πολλοί εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης αισθάνονται εξαντλημένοι και αρκετοί εγκατέλειψαν το επάγγελμα σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ελλείψεις προσωπικού στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης περιλαμβάνουν όχι μόνο γιατρούς και νοσηλευτές, αλλά και άλλους επαγγελματίες υγείας, όπως τεχνολόγους και προσωπικό υποστήριξης. Θεωρώ όμως ότι, στην Ελλάδα, βρισκόμαστε σε καλύτερο σημείο και ότι μπορεί να επέλθει η ισορροπία, διότι σαν κλάδος επενδύουμε σε συνεχείς ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης και κατάρτισης, δίνοντας, παράλληλα, οικονομικά κίνητρα, αλλά και τα απαραίτητα εργαλεία στους εργαζόμενους, ώστε να ενδυναμωθούν και να έχουν αίσθηση ανάπτυξης και ολοκλήρωσης τόσο ως επαγγελματίες όσο και ως προσωπικότητες. Για εμάς νοσοκομείο χωρίς τον ανθρώπινο παράγοντα ως βασικό του στοιχείο δεν νοείται». Φίλτρο στο “brain drain” Ο ιδιωτικός τομέας υγείας έχει συμβάλει στην ανακοπή ροής επιστημονικού κεφαλαίου στο εξωτερικό, δηλώνει ο κ. Χαμακιώτης: «Είμαστε υπερήφανοι που ο ιδιωτικός τομέας υγείας στην Ελλάδα έχει συμβάλει αποφασιστικά όχι μόνο στην ανακοπή της ροής του επιστημονικού κεφαλαίου της χώρας μας στο εξωτερικό, αλλά και στην αντιστροφή αυτής της τάσης. Επενδύοντας σε υψηλή τεχνολογία, σε σύγχρονο εξοπλισμό και υποδομές, με τεχνοκρατικά κριτήρια και άρτια οργάνωση, ο ιδιωτικός τομέας υγείας αποτελεί πόλο έλξης των Ελλήνων επιστημόνων που διαπρέπουν στο εξωτερικό, παρέχοντας τις κατάλληλες συνθήκες για να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να συνεχίσουν το ακαδημαϊκό και κλινικό τους έργο». «Φρένο» στην ανάπτυξη το clawback Απώλεια πόρων και αντίκτυπο σε νέες επιχειρηματικές κινήσεις προκαλεί η παραμονή των μηχανισμών αυτόματης επιστροφής στον κλάδο της ιδιωτικής υγείας, μας λέει ο κ. Χαμακιώτης μεταφέροντας την εικόνα του κλάδου: «Με την Ελλάδα να έχει εξέλθει πλέον από τη δημοσιονομική κρίση και τα μνημόνια, κατάλοιπα των οποίων είναι και μέτρα όπως το clawback και το rebate, είναι προφανές ότι έχει έρθει η ώρα για την άρση της εφαρμογής τους στον ιδιωτικό τομέα της υγείας. Πρόκειται για μέτρα άδικα, μνημονιακά και αντιαναπτυξιακά, που στοχοποιούν τον ιδιωτικό κλάδο υγείας (επί της ουσίας, το clawback δεν εφαρμόζεται ουσιαστικά στον δημόσιο τομέα). Αποτελεί μια τεράστια στρέβλωση της αγοράς και μεγάλο αντικίνητρο για τις επενδύσεις, που έχει τόσο ανάγκη το σύστημα υγείας. Είδαμε, άλλωστε, ότι τα ποιοτικά κριτήρια που θεσπίστηκαν ως έμμεσοι τρόποι εξάλειψης του clawback και του rebate ακόμα δεν έχουν εφαρμοστεί». Όμως, και για τον χώρο των διαγνωστικών κέντρων αποτελεί «ανάχωμα» το clawback, το οποίο καταβάλλει στον ΕΟΠΥΥ, ξεπερνώντας πολλές φορές το 30% και το 50% μαζί με τις υποχρεωτικές εκπτώσεις επί του κέρδους του. Ζητήματα βιωσιμότητας και σχεδιασμού συναντούν αρκετοί επαγγελματίες, όπως υποστηρίζουν, λόγω αυτών των μηχανισμών, με αίτημα την κατάργησή του. Επέκταση του «επενδυτικού clawback» Λύση θα μπορούσε να αποτελέσει η εφαρμογή του «επενδυτικού clawback», όπως στον κλάδο του φαρμάκου, ισχυρίζεται ο κ. Χαμακιώτης: «O Νόμος του 2019 για το “επενδυτικό clawback” θεωρήθηκε μια θετική εξέλιξη για την προσέλκυση επενδύσεων, καθώς επέτρεψε την αντιστάθμιση των υποχρεωτικών επιστροφών (clawback) με αντίστοιχες επενδύσεις σε τομείς παραγωγικών δαπανών, εξοπλισμών και έρευνας & ανάπτυξης. Αυτή ήταν μια εξέλιξη που ευνόησε, κατά κύριο λόγο, τη φαρμακοβιομηχανία, ενθαρρύνοντας παράλληλα τις επενδύσεις σε έρευνα & ανάπτυξη για νέα φάρμακα. Για να συμβεί κάτι αντίστοιχο στον ιδιωτικό κλάδο υγείας, θα πρέπει το “επενδυτικό clawback” να περιλαμβάνει και τις επενδύσεις σε καινοτόμο ιατρικό εξοπλισμό και σύγχρονες υποδομές, και μάλιστα σχετικές προτάσεις έχουν κατατεθεί πολλές φορές από τον ΣΕΚ προς το Υπουργείο Υγείας. Με αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις του ιδιωτικού κλάδου υγείας θα αποκτήσουν σημαντικό κίνητρο να επενδύουν σε καλύτερο εξοπλισμό, που θα οδηγήσει στη βελτίωση και αναβάθμιση των υποδομών προς όφελος του Έλληνα ασθενή». Για την αντιμετώπισή του οι εκπρόσωποι των φορέων των διαγνωστικών κέντρων έχουν ζητήσει να εφαρμοστεί σειρά

54 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 αφιέρωμα - Ιδιωτικά Νοσοκομεία & Διαγνωστικά Κέντρα μέτρων. Μεταξύ αυτών, να τεθεί πλαφόν στη συνταγογράφηση εξετάσεων, βάσει διαγνωστικών πρωτοκόλλων και ορίου εξετάσεων, αλλά και να δοθεί από την Πολιτεία επαρκής χρηματοδότηση και ενίσχυση των διαγνωστικών εξετάσεων. Επίσης, ο κλάδος έχει ταχθεί υπέρ του εξορθολογισμού των εξετάσεων και του τρόπου ζήτησής τους. Επενδύσεις στην ιδιωτική υγεία Νέες ευκαιρίες για συνεργασίες, εξαγορές και λοιπές επιχειρηματικές κινήσεις δημιουργήθηκαν μετά από χρόνια δυσμενών συνθηκών, επισημαίνει ο κ. Χαμακιώτης: «Την περίοδο της πανδημίας, ο ιδιωτικός κλάδος υγείας απέδειξε ότι μπορεί να ανταποκριθεί με εξαιρετική επιτυχία σε κάθε είδους υγειονομική κρίση και σε κάθε νέα πρόκληση. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, ωστόσο, ότι ο κλάδος, όπως και ολόκληρη η χώρα, εξέρχεται από μια πολυετή οικονομική κρίση την οποία διαδέχτηκε η πανδημία. Επί της ουσίας, πρόκειται για μια κρίση διαρκείας, κατά την οποία ο κλάδος έδειξε εξαιρετικά αντανακλαστικά, προσαρμοστικότητα, ευελιξία και ανθεκτικότητα. Πλέον, και καθώς η οικονομία της χώρας έχει εισέλθει σε σταθερά αναπτυξιακή τροχιά, ο κλάδος μας δείχνει έτοιμος να εμφανίσει αντίστοιχα καλά αντανακλαστικά, με δυναμισμό αλλά και σύνεση, για να εκμεταλλευθεί και να κεφαλαιοποιήσει τις σημαντικές ευκαιρίες που δημιουργούνται για την περαιτέρω ανάπτυξή του, παρά τις στρεβλώσεις, τύπου clawback, που παραμένουν ως κατάλοιπο της κρίσης». Μεγάλες αλυσίδες διαγνωστικών κέντρων επεκτείνονται στην Αττική και σε όλη την Ελλάδα, σηκώνοντας, σε πολλές περιπτώσεις, το βάρος της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, όπως απέδειξε και το παράδειγμα της πανδημίας, όταν οι ασθενείς φοβόντουσαν να απευθυνθούν σε δημόσιες νοσοκομειακές μονάδες. Πλέον, βλέπουμε να δημιουργούνται ανάλογα κέντρα σε νησιά-τουριστικά θέρετρα, αξιοποιώντας δυνατότητες παροχής υπηρεσιών σε τουρίστες και καλύπτοντας έκτακτες ανάγκες, όπως τα διαγνωστικά τεστ κατά την πανδημία Covid-19. Για τα εγχειρήματα αυτά δαπανώνται εκατομμύρια ευρώ, παρά την έλλειψη στήριξης από την Πολιτεία, όπως διαμαρτύρονται άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στον κλάδο. Καθόλου τυχαίο δεν είναι άλλωστε το γεγονός ότι ευρωπαϊκός κολοσσός οφθαλμολογικών υπηρεσιών υγείας πραγματοποιεί στη χώρα μας επένδυση πολλών εκατομμυρίων ευρώ με στρατηγικό πλάνο. Το σχέδιό του υλοποιείται με τη συνεργασία υφιστάμενων δομών. Σε άλλες περιπτώσεις, παρατηρούμε στον κλάδο να εφαρμόζονται στρατηγικές εξαγοράς για την «κατάκτησή» της. Η συνεργασία με τους ασφαλιστικούς φορείς Όσο για τις συνέργειες με τον ασφαλιστικό χώρο, ο κ. Χαμακιώτης περιγράφει τις κοινές προσπάθειες: «Παραδοσιακά, τα ιδιωτικά νοσοκομεία και οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες διακρίνονταν για τη συνεργασία τους και τις νέες συμφωνίες μέσω προγραμμάτων τα οποία αφορούσαν τόσο τη θεραπεία όσο και την πρόληψη, με άμεσα κερδισμένο, φυσικά, τον ίδιο τον ασφαλισμένο. Ο οποίος λαμβάνει τις υπηρεσίες μας σε εξαιρετικά νοσοκομεία, με υψηλού επιπέδου επιστημονικό και νοσηλευτικό προσωπικό και άρτιο τεχνολογικό εξοπλισμό. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο βρισκόμαστε σε διαρκή επικοινωνία με τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, ώστε να διατηρούμε το ίδιο υψηλό επίπεδο παροχής υπηρεσιών υγείας, αλλά και, προφανώς, να το βελτιώνουμε με νέα και καινοτόμα προγράμματα, με απώτερο στόχο βέβαια την υγεία του Έλληνα ασθενή». • • • Το clawback και το rebate αποτελούν μια τεράστια στρέβλωση της αγοράς και μεγάλο αντικίνητρο για τις επενδύσεις που έχει τόσο ανάγκη το σύστημα υγείας.

άρθρο Η Τεχνητή Νοημοσύνη φέρνει την επανάσταση στον κλάδο Υγείας παγκοσμίως με πρωτοποριακές εφαρμογές στην ιατρική απεικόνιση και τη διάγνωση ακριβείας. Ο Όμιλος διαγνωστικών κέντρων Affidea αξιοποιεί στην καθημερινή κλινική πρακτική εργαλεία που λειτουργούν με Τεχνητή Νοημοσύνη (AI-based tools), ενισχύοντας σημαντικά τη φροντίδα των ασθενών και την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας. H Affidea, στην Ελλάδα, εφαρμόζει προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης στις εξετάσεις μαγνητικής τομογραφίας, μεγιστοποιώντας τα οφέλη για τον ασθενή, με στόχο την έγκαιρη και έγκυρη διαφοροδιάγνωση της άνοιας και της νόσου Αλτσχάιμερ. Το λογισμικό icobrain dm, που εφαρμόζεται στα προηγμένα διαγνωστικά κέντρα Affidea, επιτρέπει να γίνονται ταχύτερες και ακριβέστερες διαγνώσεις για εξατομικευμένη θεραπεία. Ειδικότερα, το icobrain dm παρέχει οπτική και ποσοτική σύγκριση με ευρεία βάση δεδομένων, προσαρμοσμένη στο φύλο και στην ηλικία του κάθε εξεταζόμενου, και οδηγεί σε πιο ενημερωμένες και ταχύτερες αποφάσεις για τη φροντίδα του, σύμφωνα με συγκεκριμένα δεδομένα για το προφίλ του. Τα διαγνωστικά κέντρα Affidea επενδύουν στην Τεχνητή Νοημοσύνη και την ψηφιακή εμπειρία εξυπηρέτησης «Έξυπνα» διαγνωστικά κέντρα Affidea με επίκεντρο τον άνθρωπο Τεχνολογία αιχμής και καινοτόμες πρακτικές στα διαγνωστικά κέντρα Affidea Η Τεχνητή Νοημοσύνη στον Όμιλο Affidea επαναπροσδιορίζει τη φροντίδα των ασθενών με εργαλεία για ακριβή διάγνωση και λειτουργική αποτελεσματικότητα, με στόχο να εντοπίζει τις παθήσεις πολύ πιο γρήγορα και ανώδυνα σε σχέση με τις συμβατικές μεθόδους. Αυτή η εξέλιξη σηματοδοτεί ένα σημαντικό άλμα προς το μέλλον της Ιατρικής Ακριβείας, διασφαλίζοντας ότι κάθε ασθενής λαμβάνει την καλύτερη δυνατή φροντίδα, προσαρμοσμένη στις μοναδικές ανάγκες του. Η ενσωμάτωση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι εφικτή στον Όμιλο Affidea, καθώς τα προηγμένα διαγνωστικά κέντρα διαθέτουν τα πιο εξελιγμένα και νεότερα συστήματα μαγνητικής τομογραφίας, με τεχνολογία επικεντρωμένη στους εξεταζόμενους, προσφέροντας ταχύτατες εξετάσεις, σε φιλικό περιβάλλον. H καινοτόμος τεχνολογία εξασφαλίζει άνεση στους εξεταζόμενους, προσφέροντας από ευρύ χώρο εξέτασης μέχρι και εντελώς αθόρυβες εξετάσεις. Οι υπερσύγχρονοι μαγνητικοί τομογράφοι πραγματοποιούν όλες τις τυπικές αλλά και τις σύνθετες διαγνωστικές εξετάσεις, δίνοντας πλήθος πληροφοριών για την κατάσταση της υγείας όλων των εξεταζόμενων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εξοπλισμός της Affidea είναι o νεότερος στην Ευρώπη και η επένδυση σε αυτόν έχει στόχο όλοι οι εξεταζόμενοι να απολαμβάνουν τα τελευταία επιτεύγματα της ιατρικής τεχνολογίας και ταυτόχρονα μια αξέχαστη εξεταστική εμπειρία. Επιπλέον, ο Όμιλος Affidea εφαρμόζει σε ευρωπαϊκό επίπεδο το πρωτοποριακό MRI Excellence Program, κατά τη διενέργεια της μαγνητικής τομογραφίας, το οποίο τυποποιεί τον τρόπο με τον οποίο εκτελείται η μαγνητική τομογραφία σε όλο το δίκτυο. Το πρόγραμμα βελτιστοποίησης της μαγνητικής τομογραφίας είναι το μεγαλύτερο στο είδος του παγκοσμίως και προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία «συλλογικής βελτιστοποίησης». Εκτός από την εξαιρετική ποιότητα εικόνας, η μείωση του χρόνου εξέτασης έχει επίσης θετική επίδραση στην εμπειρία των εξεταζόμενων, καθώς χρειάζεται να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στο τραπέζι του μαγνητικού τομογράφου, κάτι που μπορεί να προκαλέσει κλειστοφοβία και πανικό. Όλα τα παραπάνω αποτελούν δεσμεύσεις ποιότητας για τον Όμιλο Affidea, αναβαθμίζοντας τον τρόπο παροχής υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης και την κουλτούρα της εξεταστικής διαδικασίας. Στο πλαίσιο αυτό, ο Όμιλος Affidea επενδύει στρατηγικά σε μεθόδους και διαδικασίες που αποσκοπούν στη διαφύλαξη της ασφάλειας των εξεταζόμενων και ταυτόχρονα στη διασφάλιση του βέλτιστου ιατρικού αποτελέσματος. Στόχος της Affidea είναι η μετάβαση στο μοντέλο του «έξυπνου διαγνωστικού κέντρου» με digital και paperless διαδικασίες, που παρέχουν ανθρωποκεντρική εξυπηρέτηση και περιορίζουν το αποτύπωμα στο περιβάλλον. Γι’ αυτό δημιούργησε το myaffidea, μια ψηφιακή εφαρμογή ολιστικής διαχείρισης της υγείας, με στόχο να προσφέρει στους εξεταζόμενους εύκολη, γρήγορη και ασφαλή πρόσβαση στα δεδομένα της υγείας τους. Οι ψηφιακές υπηρεσίες υγείας ενδυναμώνουν τους πολίτες και προστατεύουν το περιβάλλον, με την Affidea να επενδύει σε «πράσινο εξοπλισμό» και οικολογικές πρακτικές, με μια σειρά δράσεων όπως ο περιορισμός κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και εκτύπωσης φιλμ, η μείωση χρήσης χαρτιού για ιατρικές εξετάσεις κ.ά. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι ο Όμιλος Affidea είναι ο πρώτος ιδιωτικός φορέας υγείας στην Ελλάδα ο οποίος εντάχθηκε στον Εθνικό Ηλεκτρονικό Φάκελο Υγείας myHealth του gov.gr, χάρη στην ψηφιακή του ετοιμότητα αλλά και στο εκτεταμένο δίκτυο εξυπηρέτησης πανελλαδικά. • • • ΧΡΗΜΑ 55

56 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Το ελληνικό διαστημικό οικοσύστημα είναι εδώ © Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος/PHOTOPRESS Θ&Α Αναγνωστόπουλοι © Ελένη Παπαδάκη/PHOTOPRESS Θ&Α Αναγνωστόπουλοι

ΧΡΗΜΑ 57 Greek Space Tech Forum 2024 Ηεθνική στρατηγική στην οικονομία του Διαστήματος, αλλά και η «επόμενη μέρα» ύστερα και από την ολοκλήρωση του διαγωνισμού για το Εθνικό Πρόγραμμα Μικρών Δορυφόρων, που προσέλκυσε 8 υποψήφια σχήματα, βρέθηκε στο επίκεντρο του Greek Space Tech Forum 2024, του πρώτου συνεδρίου για την ελληνική διαστημική βιομηχανία, του οποίου τις εργασίες παρακολούθησε ένα μεγάλο και διευρυμένο κοινό. Πριν από την επίσημη έναρξη της διοργάνωσης, εκπρόσωποι του ελληνικού διαστημικού οικοσυστήματος είχαν τη δυνατότητα, σε μια ξεχωριστή συνάντηση εργασίας, να συνομιλήσουν με τον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δημήτρη Παπαστεργίου, και τον γενικό γραμματέα Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων, Κωνσταντίνο Καράντζαλο.

Greek Space Tech Forum 2024 - #gstf διοργανώθηκε από την ethosEVENTS και την Ένωση Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας & Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ), την Πέμπτη 21 Μαρτίου 2024, με φυσική παρουσία στο ξενοδοχείο Divani Caravel και online μέσα από το LiveOn Expo Complex, το καινοτόμο 3D εκθεσιακό και συνεδριακό κέντρο της LiveOn, της Ψηφιακής Πλατφόρμας Επιχειρηματικής Επικοινωνίας και Εκδηλώσεων.

τον θεσμικό χαιρετισμό του, ο Αθανάσιος Πότσης, PhD, πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας & Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ), που συνδιοργάνωσε το Greek Space Tech Forum 2024, ανέφερε ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και η θωράκιση της ασφάλειας της χώρας απαιτούν καινούργια εργαλεία. Όπως επεσήμανε, στο ελληνικό διαστημικό οικοσύστημα απασχολούνται περισσότερα από 3.000 άτομα. Ειδικότερα, ανέφερε: «Είναι μια σημαντική μέρα, καθώς, πριν μερικά χρόνια, χρειαζόμουν αρκετά λεπτά για να πείσω ότι η Ελλάδα κάτι κάνει καλό στον τομέα του Διαστήματος. Σήμερα, είμαι χαρούμενος διότι το ξεπεράσαμε και δεν χρειάζεται να μιλήσω πολύ. Είναι σημαντική εξέλιξη για τη χώρα. Βιώνουμε την κλιματική κρίση, χρειαζόμαστε καινούργια εργαλεία, όπως και να ενισχύσουμε την ασφάλεια της χώρας μας. Καταλαβαίνουμε ότι είναι ένας χώρος που δημιουργεί οικονομία κλίμακος, θα φέρει επενδύσεις στη χώρα και θα αξιοποιήσει το σημαντικό αποθεμα της χώρας, δηλαδή το επιστημονικό προσωπικό. Θα ενώσει διαφορετικούς χώρους μεταξύ τους. Επίσης, σημαντικό είναι ότι ο χώρος του Διαστήματος φέρνει κοντά όλο το οικοσύστημα που έχουμε στήσει μαζί με το οικοσύστημα άλλων ευρωπαϊκών χωρών με συνέργειες. Σημαντικό είναι ότι η τεχνολογία που αναπτύσσουμε στη χώρα είναι εξελιγμένη και δίνει εργασία σε πάνω από 3.000 άτομα, με μεγάλο κύκλο εργασιών. Για πρώτη φορά, νιώθουμε έτοιμοι και οργανωμένοι και δυνατοί να κάνουμε το πρώτο βήμα. Εδώ και 15 χρόνια, θέτουμε τη βιομηχανική στρατηγική για να έχουμε ένα εθνικό διαστημικό πρόγραμμα το οποίο είναι, πλέον, προς υλοποίηση και δίνει το έναυσμα να θέσουμε την Ελλάδα στον χάρτη. Αυτή η σπίθα, μαζί με το αρμόδιο υπουργείο, θα γίνει φλόγα, για να εκτοξευθεί το στρατηγικό πλάνο». Εναρκτήρια προσφώνηση: Κωνσταντίνος Ουζούνης, CEO, ethosGROUP. Αθανάσιος Πότσης, PhD, πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας & Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ), που συνδιοργάνωσε το Greek Space Tech Forum 2024. Πανοραμική άποψη της αίθουσας.

Tο

Κατά

Ο Aviv Kanelbaum, Business Development & Marketing Manager

Πατούνη, Project Officer Emerging GNC Technologies,

CapTech Space Moderator,

58 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Greek Space Tech Forum 2024

δρ. Jorge-A. Sanchez-P., πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Space Cluster του Corallia, που συνδιοργάνωσε το συνέδριο, ανέφερε ότι, το 2023, η αξία της παγκόσμιας αγοράς διαστήματος ξεπέρασε τα 500 δισ. ευρώ, με τον ρυθμό ανάπτυξής της κατά την τελευταία δεκαετία να τοποθετείται σε 6,5% ετησίως. Η Άννα Μάνη-Παπαδημητρίου, υφυπουργός Ανάπτυξης, τόνισε ότι, από το 2004, οπότε η Ελλάδα έγινε το 16ο πλήρες μέλος του ευρωπαϊκού διαστήματος, δημιουργήθηκε ένα οικοσύστημα ελληνικών εταιρειών που μεγεθύνονται αθόρυβα και ξεπερνούν τις 60. «Αιχμή του δόρατος για την Ελλάδα αποτελεί το εθνικό πρόγραμμα μικρών δορυφόρων, το οποίο έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης» είπε, μεταξύ άλλων, η κ. Παπαδημητρίου. Η Χριστίνα Γιαννόπαπα, head of the Office of the Executive Director του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το διαστημικό πρόγραμμα (EUSPA), σημείωσε πως με τον νέο ευρωπαϊκό κανονισμό ενώθηκαν διάφορες δραστηριότητες υπό μία ομπρέλα, συμπεριλαμβάνοντας το σύστημα πλοήγησης Galileo, που διαθέτει 4 δισεκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο.

του τομέα διαστήματος της IAI, σημείωσε χαρακτηριστικά πως το ελληνικό διαστημικό οικοσύστημα έχει αρχίσει να αφυπνίζεται.

Ελένη

EDA και

υπογράμμισε ότι η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Άμυνας (EDA) έχει μια σειρά έργων που αποσκοπούν στην παροχή κρίσιμων υπηρεσιών για το διάστημα. Στο πρώτο πάνελ, με θέμα «τη σημασία και τα οφέλη των διεθνών συμμαχιών στο Διάστημα», συμμετείχαν κορυφαίοι εκπρόσωποι της κυβέρνησης, του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, οι πρέσβεις του Μεγάλου Δουκάτου του Λουξεμβούργου, της Γερμανίας και του Ισραήλ, εκπρόσωποι του ESA, του ιταλικού φορέα για το διάστημα και της ακαδημαϊκής κοινότητας. Όπως ειπώθηκε, οι διακρατικές συνεργασίες για το διάστημα δεν είναι μόνο επιθυμητές, αλλά και απαραίτητες, εμφανίζοντας οφέλη όπως η πρόσβαση σε πολύτιμες πληροφορίες. Επίσης, η προαγωγή της ψηφιακής διπλωματίας αποτελεί «κλειδί» για την επίτευξη των εθνικών στόχων. Στο δεύτερο πάνελ για τις γεωπολιτικές προκλήσεις και ευκαιρίες, στην κεντρική του ομιλία, με τίτλο «η σημασία του Διαστήματος για την ελληνική εθνική ασφάλεια», ο δρ. Θάνος Ντόκος, σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, δήλωσε ότι η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει πολλές ρεαλιστικές ευκαιρίες συνεργασίας με άλλες χώρες, ενώ αναγκαία είναι και η συνεργασία του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Δρ. Jorge-A. Sanchez-P., πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Space Cluster του Corallia, που συνδιοργάνωσε το συνέδριο. Άννα Μάνη-Παπαδημητρίου, υφυπουργός Ανάπτυξης. Χριστίνα Γιαννόπαπα, head of the Office of the Executive Director του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Διαστημικό Πρόγραμμα (EUSPA).

Automotive Telecommunications Knowledge Management Digitalization Space Professional Printing IT & Systems Avionics Recognizing the needs of the ever-growing technological world, Software Competitiveness International S.A | SOFTCOM INTERNATIONAL specializes in demanding Software and customized ICT-Services. We combine the maturity, professional diligence, experience and skills of a large Multinational Company with the ﬂexibility and personal commitment of a startup. www.softcom-int.com

60 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Greek Space Tech Forum 2024 Οι συμμετέχοντες στο πρώτο panel. Οι ομιλητές του δεύτερου panel.

Geraldine Naja, Director of Commercialisation,

ΧΡΗΜΑ 61

Παντελής Τζωρτζάκης, αντιπρόεδρος και εκτελεστικό μέλος της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, σημείωσε πως η συμβολή των ενόπλων δυνάμεων στην προώθηση της καινοτομίας είναι καθοριστική.

Στέλιος Μπολλάνος, συνιδρυτής και διευθυντής της Planetek Hellas, ανέφερε πως το Διάστημα αποτελεί την τέταρτη διάσταση ισχύος και εξουσίας, με τη διαστημική τεχνολογία να διασφαλίζει τη φύλαξη και τον έλεγχο των συνόρων. Από την πλευρά της, η

Industry and Competitiveness στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), ανέφερε, κατά την ομιλία της, ότι ο ESA θα συμπληρώσει το 2025 μισό αιώνα ζωής, απασχολεί 6.000 άτομα στην Ευρώπη και διαχειρίζεται περίπου 18 δισ. ευρώ. Επεσήμανε ότι «το μόνο που δεν καλύπτουμε ακόμα, και αποτελεί το επόμενο βήμα μας, είναι να στείλουμε αστροναύτες στο διάστημα. Το New Space είναι το νέο πλαίσιο στο οποίο δουλεύουμε. Υπάρχουν ιδιωτικές επενδύσεις οι οποίες υπερβαίνουν τις κρατικές (Mασκ, Μπέζος). Μέχρι πριν από μία δεκαετία, στο Διάστημα είχαν πρόσβαση μόνο κράτη, τώρα όμως δραστηριοποιούνται και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η Ευρώπη αντιπροσωπεύει το 15% των επενδύσεων στο Διάστημα, αλλά αυξάνονται με ρυθμό 30% τον τελευταίο χρόνο. Υπάρχει μια πολύ μεγάλη αγορά Διαστήματος. Οι δορυφόροι αποτελούν ένα μικρό τμήμα αυτής της αγοράς. Το 90% των δορυφόρων που εκτοξεύθηκαν το 2023 ήταν αποτέλεσμα συνεργασιών. Είναι μια μεγάλη πρόκληση, γιατί έχει να κάνει με την εμπορική καινοτομία και την ταχύτητα. Πρέπει να είμαστε ταχύτεροι και πιο πρόθυμοι να προσαρμοστούμε. Πρέπει να είμαστε τεχνολογικά και οικονομικά ανταγωνιστικοί. Μπορούμε να έχουμε συγκεκριμένη προσέγγιση. Δεν υπάρχουν old space και new space εταιρείες. Υπάρχει αρχή και συνέχεια. Έτσι σκεφτόμαστε και προχωράμε μπροστά. Στο New Space υπάρχει μεγάλη ανταγωνιστικότητα. Στηρίζουμε τις βιομηχανίες των κρατών ακόμα και με δανεισμό, ώστε να προχωρήσουν ταχύτερα και να εξελιχθούν. Στηρίζουμε τις startups με εύρεση χρηματοδότησης και με προγράμματα μάρκετινγκ. Στην Ελλάδα έχουμε στηρίξει 16 startups. Δημιουργείται ένα δίκτυο με μορφή θερμοκοιτίδας, ώστε να δημιουργηθεί ένας ευρύτερος κόμβος τεχνολογίας και καινοτομίας. Αυτό που χρειάζεται, λοιπόν, είναι να συγκεράσουμε την εμπορική δραστηριότητα με την τεχνολογία». H Στέλλα Στρατάκη, Policy Officer στη Γενική Διεύθυνση Αμυντικής Βιομηχανίας και Διαστήματος Defence της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανέφερε, κατά την τοποθέτησή της, πως το Διάστημα δεν είναι, πλέον, μια «φωλιά» όπου δραστηριοποιούνται μικρές κρατικές ομάδες, αλλά ένας «αγωγός» για την επιχειρηματικότητα. Στο πάνελ 3a, για τη νέα εποχή των μικροδορυφόρων, αναφέρθηκε ότι η αξιοποίησή τους θα πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε απαραίτητα δορυφορικά δεδομένα. Greek Space Tech Forum 2024 Aviv Kanelbaum, Business Development & Marketing Manager του Τομέα Διαστήματος της IAI. Ελένη Πατούνη, Project Officer Emerging GNC Technologies, EDA και CapTech Space Moderator. Φωτογραφία από το lobby του ξενοδοχείου Divani Caravel.

Corallia,

Greek Space Tech Forum 2024 Οι ομιλητές στο panel 3a. Οι ομιλητές στο panel 3b. Οι ομιλητές στο panel 3d. Οι ομιλητές στο panel 3c. Στη Συνάντηση Εργασίας συμμετείχαν οι εισηγητές: Δημήτρης Παπαστεργίου, υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Δρ. Κωνσταντίνος Καράντζαλος, γενικός γραμματέας Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων, Δρ. Jorge-A. Sanchez-P., πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Space Cluster του

που συνδιοργάνωσε το συνέδριο, Αθανάσιος Πότσης, PhD, πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικών Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας & Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ), που συνδιοργάνωσε το Greek Space Tech Forum 2024. Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος Δημήτρης Δελεβέγκος. 62 Μάρτιος - Απρίλιος 2024

οι κ.κ. Mathieu Bernou, Deputy Managing Director & CTO, OHB Hellas, Μπέττυ Χαραλαμποπούλου, CEO/ President, Geosystems Hellas, Δρ. Κωνσταντίνος

δης, Lead Systems Engineer, OQ Technology Hellas, Giampiero Di Paolo, Vice President Domain Observation & Navigation Italy, Thales Alenia Space, Roberto Fabrizi, Sales and Business Development Director Europe, Satlantis, Aviv Kanelbaum, Business Development & Marketing Manager for IAI’s Space Division, και Olivier Piepsz, President, Promethee.

Hristo Bantutov, Senior Sales Manager, EnduroSat, Giulia De Leo, Business Development Manager, D-Orbit,

Policy Officer, DG Defence Industry and Space, European Commission. Στο

Data &

Managing Director, Space Analytics Lead, Accenture, Diofantos G. Hadjimitsis, Professor, Cyprus University of Technology, Managing Director, Eratosthenes Centre of Excellence, Emmanuel Pajot, PhD, Secretary-General, EARSC - European Association of Remote Sensing Companies,

IABG Technical Director/HyImpulse Head of Management Board.

Founder/CEO, HED Engineering,

Managing Director, Prisma Electronics,

Vice Chairman - Executive Board Member and Executive Director, Neuropublic,

, Business Development Director, EFA Ventures.

ΧΡΗΜΑ 63 Greek Space Tech Forum 2024

πάνελ

Κωνσταντινί-

πάνελ 3b, για τις καινοτομίες στο Διάστημα που υποστηρίζουν τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η καινοτομία, η πρόσβαση στο Διάστημα, η ανταγωνιστικότητα, οι επιστήμες Διαστήματος και η διασυνδεσιμότητα αποτελούν πεδία που καλύπτει το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Ηorizon. «Εκτιμώ ότι μπορούμε να διαδραματίσουμε στην Ευρώπη έναν μεγάλο ρόλο στο πεδίο της Άμυνας, ενώ είμαστε το πρώτο Venture Capital που έχει επενδύσει σε διαστημικές εταιρείες στην Ελλάδα» σημείωσε ο Αντώνης Τζωρτζακάκης, διευθύνων σύμβουλος της 5G Ventures. Στο ίδιο πάνελ συμμετείχαν οι κ.κ.

Στο

συμμετείχαν

Στο

Στέλλα Στρατάκη,

πάνελ 3c, για τη χρήση προηγμένων λύσεων διαστημικής τεχνολογίας για τον έλεγχο του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής, αναφέρθηκε ότι η δημιουργία διαστημικών εφαρμογών απαιτεί την ολοκληρωμένη εκμετάλλευση των δορυφορικών δεδομένων. Στο πάνελ συμμετείχαν οι κύριοι Ιωάννης Γκέκας, PhD,

Κωνσταντίνος Σταυρινίδης,

Στο τελευταίο πάνελ (3d), για το ελληνικό διαστημικό οικοσύστημα, τονίστηκε πως η Ελλάδα έχει να επιδείξει σημαντική τεχνολογία την τελευταία εικοσαετία, που αφορά στην αξιοποίηση εφαρμογών που λειτουργούν στο Διάστημα ή στηρίζονται σε πληροφορία από το Διάστημα. Η αρχή έχει γίνει από τις αμυντικές βιομηχανίες. Στο συγκεκριμένο πάνελ συμμετείχαν οι κύριοι Χρήστος Χατζής,

Χρήστος Γιορδαμλής,

Ιωάννης Μαυρουδής,

και Δρ. Αθανάσιος Πότσης

Ειδικότερα, o κ. Χατζής αναφέρθηκε στις συνεργασίες στον τομέα του aerospace, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το «Ελ. Βενιζέλος» και την ελληνική πολεμική αεροπορία. Επίσης, ανέφερε ότι «για την Airbus, αυτή τη στιγμή, έχουμε κατασκευάσει διάφορα εργαλεία, επίσης containers μεταφοράς, βάσεις δορυφόρων και πολλά άλλα.

και

GREEK ACCOUNTING & FINANCE

AWARDS 2023-ΝΙΚΗΤΕΣ

B. Financial, ΙΤ, Accounting, Law & Consulting Services Companies Awards

Top Bookkeeping Services Company

GOLD: Nepa Economic Consulting SA

SILVER: ACBS

SILVER: KRS Financial Control ΑΕ

BRONZE: DK Accounts IKE

BRONZE: Tax Revolution

Top Payroll Services Company

GOLD: ACBS

GOLD Nepa Economic Consulting SA

GOLD: Tax Revolution

SILVER: NAF Accounting.Tax.Consulting

BRONZE: Serefidis & Partners

BRONZE: Tax Advisors Vip Velentza

BRONZE: Balance Analysis Services Φορολογιστική

Top Tax Services Company

GOLD: Nepa Economic Consulting SA

SILVER: Serefidis & Partners

BRONZE: AT&P Accounting

BRONZE: NAF Accounting.Tax.Consulting

Top Audit Services Company

GOLD: KSi Greece ΙΚΕ

SILVER: Accounting Advisors

Top Financial Planning Services Company

GOLD: Koubaras LTD

SILVER: BSS | Building Solid Success

Top Customer Experience Services Company

GOLD: BQC

GOLD: KRS Financial Control ΑΕ

Top Mergers & Acquisitions Services Company

GOLD: Sigma Catalyst Partners

Top Private Equity Services Company

GOLD: DBC diadikasia

Top Procurement Services Company

GOLD: cosmoONE

Top Valuation and Transaction Services Company

GOLD: BSS | Building Solid Success

GOLD: KRS Financial Control ΑΕ

Top Transfer Pricing Services Consulting Company

BRONZE: Παλυβός

Top Management Consulting Services Company

GOLD: DBC diadikasia

SILVER: BSS | Building Solid Success

BRONZE: Alpha Plan Consultants

Top Internal Audit Services Company

SILVER: Ανδρέας

Top Public Sector Services Company

GOLD: DBC diadikasia

Top Restructuring and Recovery Services Company

BRONZE: BSS | Building Solid Success

Top Public Subsidies Consulting Company (RRF, Development Funds, ESPA, European Funds, etc)

GOLD: BSS | Building Solid Success

GOLD: DBC diadikasia

SILVER: Alpha Plan Consultants

BRONZE: Aventus Consulting Services

Top ESG & Sustainable Finance Consulting Company

GOLD: KPMG in Greece

Top Accounting Software Company

BRONZE: KRS Financial Control ΑΕ

Top Managed Accounting & Financial Services Company

GOLD: BSS | Building Solid Success

SILVER: Accounting Advisors

SILVER: Tax Revolution

BRONZE: D-ESC

Top Financial Digital Marketing Agency

GOLD: Aboutnet

GOLD: Wedoo Digital Agency

Top Accounting & Finance Consulting Company Workplace

GOLD: KRS Financial Control ΑΕ

SILVER: BSS | Building Solid Success

BRONZE: NAF Accounting.Tax.Consulting

74 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Greek Accounting & Finance Awards 2023

ΑΕ

Δημήτριος

Κουτούπης και Συνεργάτες ΙΚΕ - KPS

C. Corporate Financial & Accounting Departments Awards

Top Corporate Financial Digital Transformation Initiative

GOLD: adidas

GOLD: Boston Scientific Hellas

Top Corporate Financial Process Automation Initiative

GOLD: Boston Scientific Hellas

Top Corporate Financial Analytics & Reporting Initiative

SILVER: Forum AE

Top Corporate Financial Training Initiative

SILVER: Apivita AEBE - Finance by Leon

Top Corporate M&A Initiative

GOLD: IDEAL Holdings

D. Accounting Firms Awards

Top Accounting Firm 2023 / Attica

GOLD: KRS Financial Control ΑΕ

GOLD: NAF Accounting.Tax.Consulting

GOLD: Κρισίλια

GOLD: Παναγιώτης

SILVER: B&S Bournas - Accounting Consulting

SILVER: Raggos Accounting Services

SILVER: Tax Revolution

BRONZE:

Top Accounting Firm 2023 / Thessaloniki

GOLD: Serefidis & Partners

SILVER:

BRONZE:

Top Accounting Firm 2023 / Northern Greece 2023

SILVER: Ηλιάδου

Top Accounting Firm 2023 / Central Greece 2023

GOLD: D-ESC

Top Accounting Firm 2023 / Greek Islands 2023

GOLD: Accounting Advisors

GOLD: Tax Advisors Vip Velentza

BRONZE:

ΧΡΗΜΑ 75 Greek Accounting & Finance Awards 2023

Σταυρούλα και Σία ΙΚΕ

Γ. Μπισμπίκος

Άλκιμη Συμβουλευτική ΕΠΕ

Συνεργασία ΟΕ

Πατσιάς Χρήστος και Συνεργάτες

Balance Analysis Services Φορολογιστική ΑΕ

Κυριακή

Κωνσταντίνος • • •

Σιταράς

portal Στις σελίδες αυτές θα βρείτε τους τίτλους ειδήσεων και άρθρων που έχουν δημοσιευθεί τον τελευταίο μήνα στο portal ▶▶▶ FAMAR: Νέες επενδύσεις στο Κέντρο Διανομής στη Θήβα Η FAMAR, κορυφαίος πάροχος υπηρεσιών ανάπτυξης και παραγωγής φαρμακευτικών και καλλυντικών προϊόντων (CDMO) και μία από τις σημαντικότερες εταιρείες του κλάδου των CDMOs στην Ευρώπη, ενισχύει περαιτέρω την ηγετική της θέση στις υπηρεσίες αποθήκευσης και διανομής φαρμακευτικών προϊόντων για λογαριασμό τρίτων (3PL) με νέες επενδύσεις στο Κέντρο Διανομής της στη Θήβα. Ανταποκρινόμενη στη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση για υπηρεσίες αποθήκευσης και διανομής, η FAMAR υλοποιεί στοχευμένες επενδύσεις με την προσθήκη τριών νέων modules, τα οποία θα αυξήσουν σημαντικά την αποθηκευτική δυναμική του Κέντρου Διανομής. Συγκεκριμένα, τα τρία υπερσύγχρονα αυτά modules, σχεδιασμένα με βάση τις αυστηρές απαιτήσεις της φαρμακευτικής βιομηχανίας, αναμένεται να προσθέσουν 6.000 τετραγωνικά μέτρα αποθηκευτικού χώρου, δημιουργώντας επιπλέον 7.500 παλετοθέσεις. Παράλληλα, η FAMAR, πρωτοπόρος στην υιοθέτηση καινοτόμων τεχνολογιών, ηγείται της ομαλής μετάβασης από το ΕΟΦoσήμο στη σειριοποίηση φαρμάκων έως το 2025. Στο Κέντρο Διανομής, η FAMAR έχει δρομολογήσει επενδύσεις για την παροχή υπηρεσιών off-line serialization, όπου η εταιρεία διαθέτει πολυετή εμπειρία, καθώς εφαρμόζει την εν λόγω διαδικασία ήδη από το 2020 στα παραγωγικά της εργοστάσια. ▶▶▶ Sunlight: Στη συμμαχία Upcell για τον μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής βιομηχανίας μπαταριών λιθίου Στην πρωτοβουλία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας Upcell Alliance εντάσσεται η Sunlight Performance Technologies: Με διευρυμένο πελατολόγιο, πετυχαίνει κέρδη-ρεκόρ ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΤΟ Η Performance Technologies δημοσίευσε τις ελεγμένες οικονομικές καταστάσεις 2023 και την έκθεση διαχείρισης του διοικητικού συμβουλίου. Σε ενοποιημένη βάση, ο κύκλος εργασιών αυξήθηκε κατά 37,7%, ανερχόμενος στο ποσό των 57.722 χιλ. ευρώ. Τα μικτά κέρδη αυξήθηκαν κατά 36,7%, στα 17.673 χιλ. ευρώ. Tα κέρδη προ φόρων, χρηματοδοτικών, επενδυτικών αποτελεσμάτων και αποσβέσεων (EBITDA) αυξήθηκαν κατά 37,4%, στα 7.151 χιλ. ευρώ, ενώ τα κέρδη προ φόρων αυξήθηκαν κατά 40,4%, στα 6.130 χιλ. ευρώ. Μέσα στο 2023, η εταιρεία διεύρυνε το πελατολόγιό της στον ιδιωτικό τομέα και επέκτεινε τη συνεργασία της με υφιστάμενους πελάτες σε νέους τομείς. Επίσης, κέρδισε διαγωνισμούς ή και αναθέσεις έργων από δημόσιους φορείς, όπως το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, την Περιφέρεια Αττικής, την Ελληνική Αστυνομία, το Πυροσβεστικό Σώμα, το Υπουργείο Οικονομικών και την Κοινωνία της Πληροφορίας, ενώ παράλληλα συμμετείχε ως υπεργολάβος στην εκτέλεση διαφόρων άλλων έργων. Όπως αποφασίστηκε από την έκτακτη γενική συνέλευση της 31/1/2024, η εταιρεία ετοιμάζεται να αιτηθεί την εισαγωγή της στην Κύρια Αγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Οι σχετικοί ανεξάρτητοι έλεγχοι, οικονομικός και νομικός, βρίσκονται σε εξέλιξη και θα υπάρξει σχετική ενημέρωση των μετόχων σύμφωνα με τις εγκεκριμένες διαδικασίες. 76 Μάρτιος - Απρίλιος 2024

ΧΡΗΜΑ 77 Group, μέλος του Ομίλου Olympia, με στόχο να συμβάλει στην περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανίας μπαταριών στην Ευρώπη. Αξίζει να αναφερθεί ότι έρευνα του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνέδριου το 2023 ανέδειξε προβλήματα στον κλάδο των μπαταριών, όπως την αδυναμία προσαρμογής στις ανάγκες της εποχής και την αυξανόμενη εξάρτηση από εισαγόμενες μπαταρίες και ηλεκτρικά οχήματα. Αυτές οι δυσκολίες θέτουν σε κίνδυνο την ικανότητα της ΕΕ να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση μπαταριών και να επιτύχει τον στόχο της για μηδενικές εκπομπές ρύπων. Η ανάγκη για άμεσες και αποτελεσματικές λύσεις είναι επιτακτική, καθώς αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επιφέρουν αρνητικές συνέπειες στη βιομηχανία και την οικονομία της Ευρώπης. Ένα από τα κύρια μέτρα αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης είναι η δημιουργία της Upcell Alliance. Η πρωτοβουλία αυτή διαμορφώνει ένα ισχυρό και ανταγωνιστικό οικοσύστημα μεταξύ των εταιρειών παραγωγής μπαταριών λιθίου και των κατασκευαστών βιομηχανικού εξοπλισμού στην Ευρώπη. Επιπλέον, προωθεί τη σύνδεση της βιομηχανίας παραγωγής μπαταριών λιθίου με την ακαδημαϊκή κοινότητα, με στόχο την προώθηση της καινοτομίας και την ενίσχυση της εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού σε αυτόν τον τομέα. ▶▶▶ Νέο οικιστικό συγκρότημα στην Αθηναϊκή Ριβιέρα Η Henderson Park και η Hines ανακοινώνουν την έναρξη της κατασκευής του Apollo Hills, ενός πρωτοποριακού έργου οικιστικής ανάπτυξης ύψους 200 εκατ. ευρώ στη Βούλα. Οι παραπάνω εταιρείες συνεργάζονται με την Greece Sotheby’s International Realty για την πώληση των κατοικιών του Apollo Hills, αξιοποιώντας την ηγετική θέση της Sotheby’s International Realty στην αγορά πολυτελών ακινήτων παγκοσμίως. Αυτή η ανακοίνωση σηματοδοτεί την πρώτη φορά που πραγματοποιείται μια τέτοιου είδους αποκλειστική συνεργασία στην Ελλάδα, η οποία συνδυάζει το ισχυρό παγκόσμιο αποτύπωμα της Hines στην ανάπτυξη κατοικιών με τη σημαντική εμβέλεια της Greece Sotheby’s International Realty στις αντίστοιχες αγορές. Το Apollo Hills, σχεδιασμένο από το αρχιτεκτονικό γραφείο Porphyrios Associates, αναμένεται να μεταμορφώσει ένα αστικό σημείο σε μια εκλεπτυσμένη οικιστική κοινότητα. Το συγκεκριμένο έργο, για τη δημιουργία του οποίου συνεργάστηκε και το ελληνικό αρχιτεκτονικό γραφείο Diarchon, μετατρέπει τη Βούλα σε ένα από τα πιο ελκυστικά προάστια της Αθηναϊκής Ριβιέρας, δημιουργώντας παράλληλα και ένα νέο σημείο αναφοράς για τη βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη μέσω της πράσινης με πιστοποίηση BREEAM αρχιτεκτονικής του. Με στόχο να προσφέρει στην τοπική κοινωνία, το Apollo Hills έχει παραχωρήσει περισσότερα από 11.000 τ.μ. για τη δημιουργία χώρων πρασίνου, αθλητικών εγκαταστάσεων και πάρκων στην περιοχή. ▶▶▶ Το “game changer” deal για τη σερραϊκή γαλακτοβιομηχανία Στα ράφια δικτύων λιανικής των ΗΠΑ βρίσκεται το Greek Frozen Yoghurt της Κρι Κρι, με στόχο τη μαζικότερη παρουσία του από το 2025. Σε προχωρημένο στάδιο βρίσκονται οι επαφές του Παναγιώτη Τσινάβου με επιτελείς της Walmart, που, εάν και εφόσον ευοδωθούν, θα αποτελέσουν το “game changer” deal για τη σερραϊκή γαλακτοβιομηχανία, από τη στιγμή που οι κωδικοί του συγκεκριμένου προϊόντος θα τοποθετηθούν στο δίκτυο του μεγαλύτερου λιανέμπορα διεθνώς. Συγκριτικό πλεονέκτημα, σύμφωνα με τον επικεφαλής της εταιρείας, αποτελεί η πρώτη ύλη, το γιαούρτι, από τις πιο trend τάσεις στην αγορά των ΗΠΑ, που, συνδυαστικά με τον χρόνο διατήρησης του παγωτού, φθάνει μέχρι τα δύο χρόνια και διευκολύνει μια παραγωγό εταιρεία σε ζητήματα μεταφοράς, αποθήκευσης-συντήρησης κ.λπ. Πρακτικά, αυτή η λεπτομέρεια δεν προϋποθέτει τη δημιουργία μονάδα παραγωγής στις ΗΠΑ, πλην όμως θα πρέπει να διευθετηθούν σωρεία γραφειοκρατικών ενεργειών, πιστοποιήσεων κ.λπ., τις οποίες υλοποιεί ήδη η εισηγμένη. ▶▶▶ Η Aegean επενδύει σε 4 νέα Airbus A321neo Η Aegean ανακοινώνει τη στρατηγική της απόφαση να επενδύσει σε, αρχικά, τέσσερα (4) αεροσκάφη μιας «ειδικά διαμορφωμένης», αναβαθμισμένης, έκδοσης των A321neo, με δυνατότητα πτήσεων μεγαλύτερης εμβέλειας, που θα μπορούν να φτάσουν και να εξυπηρετήσουν αγορές εκτός ΕΕ, που βρίσκονται κυρίως στα νότια αλλά και νοτιοανατολικά της Ελλάδας. Αυτά τα νέα και ειδικά διαμορφωμένα αεροσκάφη θα διαθέτουν μεγαλύτερη χωρητικότητα καυσίμων, παρέχοντας αυτονομία για πτήσεις διάρκειας έως και 7,5 ωρών. Παράλληλα, η διαμόρφωση της καμπίνας τους θα είναι αναβαθμισμένη, προκειμένου να παρέχει ένα εντελώς διαφορετικό, υψηλότερο, επίπεδο άνεσης τόσο για τους επιβάτες της Οικονομικής όσο και της Διακεκριμένης Θέσης (Business Class), με αντίστοιχα σημαντικά μικρότερο αριθμό θέσεων (λιγότερες από 180), σε σχέση με την τυπική έκδοση των A321neo της Aegean (220 θέσεις). Πρόσθετα χαρακτηριστικά των αεροσκαφών αυτών περιλαμβάνουν δορυφορική Wi-Fi σύνδεση, οθόνες ψυχαγωγίας (IFE) σε κάθε κάθισμα, αλλά και ένα εξαιρετικά αναβαθμισμένο προϊόν για την Business Class με καθίσματα οριζόντιας ανάκλισης (lie flat seats). H Aegean θα οργανώσει σχετικό media event, εντός του δεύτερου τριμήνου του 2024, για την παρουσίαση των χαρακτηριστικών των νέων αυτών αεροσκαφών. • • • Intelligence, not just news.

PORVAIR PLC

78 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 ανάλυση www.vrs.gr - Έτος Ίδρυσης: 2002 Αθήνα - Λουξεμβούργο - Τορόντο, Τηλ. +30 210 321 95 57, +30 6945 851 420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr ; info@valueinvest.gr ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ & ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ • Για τις ανάγκες σύνταξης των ενοποιημένων οικονομικών καταστάσεων βάσει των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων • Για την εξεύρεση της αξίας μιας επιχείρησης σε θέματα εξαγορών, συγχωνεύσεων και συμμετοχής στρατηγικού επενδυτή • Για θέματα φορολογικής συμμόρφωσης και για την ανάγκη ακροαματικής διαδικασίας ενώπιον δικαστηρίων Πορεία Τιμής Μετοχής ( Τελευταίο Έτος, σε GBPp, Πέννες Λίρας Αγγλίας) Πηγή: Χρηματιστήριο, Yahoo Finance. Όγκος Συναλλαγών Τιμή Μετοχής (GBPp) 700.000,00 350.000,00 1. 400.000,00 1. 050.000,00 525 700 0 350 175 0 Ηπληροφόρησηπουπεριλαμβάνεταιστοπαρόνέγγραφοβασίζεταισεδεδομέναπουέχουνληφθείαπόαναγνωρισμένεςστατιστικέςυπηρεσίες,δημοσιευμένεςαναφορέςήπληροφορίες,ήάλλεςπηγέςπουθεωρούνταιαξιόπιστες.Ωστόσο,ηπληροφόρησηαυτήδενέχειεξακριβωθείαπότηVRSκαιηVRSδενπαραθέτειδηλώσειςγιατηνακρίβειακαιτηνπληρότητάτης.Ηπληροφόρησηαλλάκαιοποιαδήποτεδηλωθείσα άποψηδεναποτελούνπροσφοράγιαπώλησηήπρότασηγιαπροσφοράπώλησηςοποιωνδήποτεμετοχών,δικαιωμάτωνπροτίμησης,μετατρέψιμωναξιόγραφωνήδικαιωμάτωνπροαίρεσηςτων«καλυπτόμενων εταιριών»σεοποιαδήποτεπερίπτωση. Πηγή: Χρηματιστήριο, Yahoo Finance. FTSE All-Share Composite Index PORVAIR PLC Πορεία Τιμής Μετοχής & Δείκτη (Τελευταία 5 Έτη, Βάση = 100) 43 85 170 128 0

Εταιρεία Εισηγμένη στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου (LSE), Μεγάλη Βρετανία [Bloomberg

Κλάδος Δραστηριότητας: Βιομηχανία 6M 2023 % 6M 2022 Κύκλος Εργασιών 91 10,05% 82 Μικτό Κέρδος 31 12,35% 27 EBITDA 15 14,32% 13 Κέρδη προ Φόρων 11 17,93% 10 Καθαρά Κέρδη μφδμ 9 19,97% 7 Αποτελέσματα 6μήνου 2023 & 2022 (Όμιλος, σε εκατ. GBP) Πηγή:Εταιρεία.Σημείωση:Τοοικονομικόέτοςλήγειστις30Νοεμβρίου.Έτος 2022:Δεκέμβριος2021–Νοέμβριος2022.|Έτος2023:Δεκέμβριος2022 –Νοέμβριος2023.Α’Εξάμηνο2023:Δεκέμβριος2022–Μάιος2023. ΕΤΑΙΡΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ Η Porvair PLC είναι μια εξειδικευμένη εταιρεία τεχνολογίας φιλτραρίσματος, εργαστηρίου και περιβάλλοντος. Τα λειτουργικά της τμήματα περιλαμβάνουν την Αεροδιαστημική & Βιομηχανική, την Εργαστηριακή και την Ποιότητα Τήξης Μετάλλων. Η Porvair PLC σχεδιάζει και κατασκευάζει ένα ευρύ φάσμα εξειδικευμένου εξοπλισμού φιλτραρίσματος για χρήση σε αεροδιαστημικές και βιομηχανικές εφαρμογές. Το εργαστηριακό της τμήμα σχεδιάζει και κατασκευάζει όργανα και αναλώσιμα για χρήση σε εργαστήρια περιβάλλοντος και βιοεπιστήμης, με έμφαση στα όργανα ανάλυσης νερού και τον εξοπλισμό προετοιμασίας δειγμάτων. Τιμή Μετοχής 9 Φεβρουαρίου 2024 στο Χρηματιστήριο (σε GBP) Λίρες Αγγλίας 6,48 Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) Χρ. Αξία (σε εκατ. $) Μέσος Ημ. Όγκος Συν. (52 εβδ.) Συντελεστής Beta 46,35 300,36 41.798 0,293 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Μέγ. 52 εβδ. ($) Χαμ. 52 εβδ. ($) Απόδ. 1-Μ Απόδ. 6-Μ Απόδ. 12-Μ 6,98 5,24 4,52% 3,51% -5,54% Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο 7/2/23 14/2/19 24/3/23 14/2/20 16/5/23 14/2/21 3/7/23 14/2/22 17/8/23 14/2/23 4/10/23 20/11/23 9/1/24

Ticker: PRV:LN] [Reuters Ticker: PORV.L]

ΧΡΗΜΑ 79 www.vrs.gr - Έτος Ίδρυσης: 2002 Αθήνα - Λουξεμβούργο - Τορόντο, Τηλ. +30 210 321 95 57, +30 6945 851 420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr ; info@valueinvest.gr Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Αξίας και στους Τομείς των Εξαγορών & Συγχωνεύσεων. Έτος Ίδρυσης: 2002 VRS - Επικοινωνήστε μαζί μας για Free Consultation σε θέματα Εταιρικής Αποτίμησης στο 698 3603160 Βασικά Χρηματοοικονομικά Μεγέθη & Δείκτες, Περίοδος 2016 – 2023 (Όμιλος, σε εκατ. GBP) Πωλήσεις EBITDA ΚΠΦ ΚΜΦΔΜ P/Ε (x) P/BV (x) EV / EBITDA (x) ΔΑΝΕΙΑ / ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x) ROE % 2016 109 13 10 8 38,8 4,2 21,7 0,0 52,6% 2017 116 16 12 9 34,0 4,0 18,7 0,0 45,2% 2018 129 16 12 10 30,0 3,4 17,8 0,1 36,7% 2019 145 19 14 11 27,9 3,2 16,0 0,1 43,8% 2020 135 21 12 8 35,6 3,1 15,0 0,2 48,5% 2021 146 22 15 12 25,1 2,8 13,8 0,2 41,6% 2022 173 26 19 15 20,4 2,3 11,3 0,1 20,4% 2023 176 28 20 16 18,8 2,1 10,7 0,1 26,5% Πηγή: Επίσημες Ενοποιημένες Λογιστικές Καταστάσεις. Ηπληροφόρησηπουπεριλαμβάνεταιστοπαρόνέγγραφοβασίζεταισεδεδομέναπουέχουνληφθείαπόαναγνωρισμένεςστατιστικέςυπηρεσίες,δημοσιευμένεςαναφορέςήπληροφορίες,ήάλλεςπηγέςπουθεωρούνταιαξιόπιστες.Ωστόσο,ηπληροφόρησηαυτήδενέχειεξακριβωθείαπότηVRSκαιηVRSδενπαραθέτειδηλώσειςγιατηνακρίβειακαιτηνπληρότητάτης.Ηπληροφόρησηαλλάκαιοποιαδήποτεδηλωθείσα άποψηδεναποτελούνπροσφοράγιαπώλησηήπρότασηγιαπροσφοράπώλησηςοποιωνδήποτεμετοχών,δικαιωμάτωνπροτίμησης,μετατρέψιμωναξιόγραφωνήδικαιωμάτωνπροαίρεσηςτων«καλυπτόμενων εταιριών»σεοποιαδήποτεπερίπτωση. Πηγή: Επίσημες Ενοποιημένες Λογιστικές Καταστάσεις. Δείκτες Κεφαλαίου Κίνησης, Περίοδος 2018 – 2023 (Όμιλος, σε εκατ. GBP) 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Πωλήσεις 129 145 135 146 173 176 Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) 84 98 91 99 114 114 Μικτό Περιθώριο Κέρδους % 34,45% 32,72% 32,25% 32,09% 34,18% 35,39% Καθαρά Κέρδη μφδμ 10 11 8 12 15 16 Καθαρό Περιθώριο Κέρδους % 7,78% 7,43% 6,25% 8,16% 8,53% 9,07% Ταμειακά Διαθέσιμα 11 13 16 15 18 17 Ημέρες Αποθεμάτων Ημέρες 86 87 93 91 100 102 Αποθέματα 20 23 23 25 31 32 Ημέρες Πελατών Ημέρες 63 63 56 53 52 48 Πελάτες 22 25 21 21 24 23 Ημέρες Προμηθευτών Ημέρες 146 99 81 83 90 76 Προμηθευτές 34 26 20 23 28 24 Operating Cycle Ημέρες 149 150 149 144 151 151 Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος) Ημέρες 3 51 68 61 62 74

80 Μάρτιος - Απρίλιος 2024 Είναι και το ευρώ/δολάριο... διά ταύτα... Οι αντοχές της οικονομίας των ΗΠΑ, συνδυαστικά με την αυτοσυγκράτηση της Fed, δημιουργούν αναταράξεις και στις αγορές συναλλάγματος. Το δολάριο παραμένει σε ανοδική πορεία έναντι όλων των ανταγωνιστικών του νομισμάτων και εάν επιβεβαιωθεί η εκτίμηση ότι η πρώτη μείωση επιτοκίων από την ΕΚΤ θα έρθει τον Ιούνιο, τότε το ενδεχόμενο να βρεθεί σε απόλυτη ισοτιμία με το ευρώ είναι κάτι παραπάνω από πιθανό. Θεωρητικά, ένα ισχυρότερο δολάριο θα έπρεπε να βοηθήσει τον υπόλοιπο κόσμο, κάνοντας τις εξαγωγές πιο ανταγωνιστικές, και η ανάπτυξη στην Αμερική θα πρέπει να διαχέεται πέρα από τα σύνορα, καθώς θα απορροφά τις εισαγωγές. Όμως, ένα ανερχόμενο δολάριο μπορεί επίσης να διαταράξει το εμπόριο και τον δανεισμό που εκφράζεται σε δολάρια. Οι οικονομίες που εξαρτώνται από τις εισαγωγές βασικών εμπορευμάτων αντιμετωπίζουν διπλή πίεση από ένα ισχυρότερο δολάριο και την αύξηση της τιμής του πετρελαίου, η οποία έχει ενισχυθεί κατά περίπου 20% από τις αρχές Δεκεμβρίου και θα μπορούσε να αυξηθεί λίγο περισσότερο αν επιδεινωθεί η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Το θέμα αφορά –και μάλιστα σε σημαντικό βαθμό– (και) την ελληνική οικονομία. Η Αθήνα θα πρέπει να αρχίσει να ανησυχεί για την πίεση που δέχεται το ευρώ, καθώς είναι από τις πλέον εξαρτημένες από εισαγωγές χώρες της ευρωζώνης, όπως αποτυπώνεται άλλωστε στο υψηλό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, που ξεπερνά το 6% του ΑΕΠ. Προς το παρόν, αν και δεν αναδεικνύεται πολύ, ο προβληματισμός μεγεθύνεται, καθώς η υποχώρηση της ισοτιμίας του ευρώ φέρνει οριζόντιες ανατιμήσεις στις εισαγωγές από τρίτες χώρες. Παράλληλα, έρχεται σε μια περίοδο αύξησης της τιμής του πετρελαίου. Οι ανησυχίες για το ενδεχόμενο συντήρησης, σε υψηλό βαθμό, της έντασης της κρίσης στη Μέση Ανατολή επηρεάζουν αρνητικά, ήδη από τις αρχές Μαρτίου, την τιμή του πετρελαίου, μετά από ένα δωδεκάμηνο σχετικής ισορροπίας. Δυστυχώς, η υψηλή εξάρτηση της Ελλάδας από το πετρέλαιο και τα υγρά καύσιμα, σε μεγάλες περιόδους αύξησης των διεθνών τιμών πετρελαίου, έχει ως αποτέλεσμα ένα σπιράλ αυξήσεων σε αγαθά και υπηρεσίες, δίνοντας το σήμα ότι η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού θα είναι λίγο δυσκολότερη από ό,τι αναμενόταν.