Kρατικά Βραβεία Αρχιτεκτονικής: Mπορούν να ενθαρρύνουν τη δημιουργία υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονικής;

Τα Κρατικά Βραβεία Αρχιτεκτονικής καθιερώθηκαν, ως θεσμός, από το 1992 μετά από απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου.

Ο διαγωνισμός διεξάγεται κάθε τρία χρόνια και το 2022 γιορτάστηκαν τα 30 χρόνια από την καθιέρωση του θεσμού.

Βασικός στόχος του θεσμού είναι, αφενός, η δημόσια αναγνώριση των εξαιρετικών δειγμάτων της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στην Κύπρο και γενικότερα η ενθάρρυνση δημιουργίας υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονικής και, αφετέρου, η προβολή προς την κοινωνία του ρόλου του αρχιτέκτονα για τη διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος.

Κριτήρια επιλογής είναι, μεταξύ άλλων, η βασική ιδέα του έργου, η συνέπεια και η πρωτοτυπία στον σχεδιασμό, αλλά και στον τρόπο κατασκευής, η συνθετική και αισθητική αρτιότητα του έργου, η ικανοποίηση των λειτουργικών αναγκών του κτηριολογικού προγράμματος, η καταλληλότητα του έργου ως προς τη χρήση και τον σκοπό που καλείται να εξυπηρετήσει, η καινοτομία και η αυθεντικότητα στη χρήση υλικών, τεχνολογίας και λεπτομερειών κατασκευής.

Το ερώτημα είναι πώς τελικά ενθαρρύνεται η δημιουργία υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονικής μέσα από αυτό τον θεσμό και πώς προβάλλεται στην κοινωνία ο ρόλος του αρχιτέκτονα. Είναι αρκετή μια τελετή κάθε τρία χρόνια για να καλλιεργήσει στην κοινωνία την έννοια της καλής αρχιτεκτονικής;

Η απάντηση είναι αρνητική, γιατί έχουμε απέναντί μας πολλές παραμέτρους και εμπόδια. Πολλές φορές το ίδιο το κράτος επιλέγει μεθόδους και διαδικασίες που υποβιβάζουν την αξία της αρχιτεκτονικής και του ίδιου του αρχιτέκτονα, για την κατασκευή έργων του Δημοσίου. Σχήμα οξύμωρο αν αναλογιστεί κάποιος ότι τα βραβεία έχουν θεσμοθετηθεί από το ίδιο το κράτος.

Από την άλλη η διαδικασία κατανόησης του τι πραγματικά είναι η αρχιτεκτονική, ένα μάθημα που δεν διδάσκεται σχεδόν καθόλου στα σχολεία, είναι μια διαδρομή αργή και πολύπλοκη και πολλές φορές εντελώς απλησίαστη. Είναι μια διαδικασία που χρειάζεται προσπάθεια και υπομονή και ιδιαίτερη ικανότητα συνδιαλλαγής. Οι αρχιτέκτονες έχουμε υποχρέωση να συνοδεύουμε με τα σχόλιά μας και μερικές φορές να πιέζουμε προς την ανακάλυψη ενός κόσμου που νομίζουν ότι γνωρίζουν.

Το δομημένο περιβάλλον, τα κτήρια είναι μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, αλλά το βλέμμα περνά ξυστά μπροστά από την επιφάνεια των κτηρίων. Για ποιο λόγο η κοινωνία να έχει ανάγκη την καλή αρχιτεκτονική αντί μιας απλής οικοδομής; Μιας αρχιτεκτονικής που να θεωρεί τον χώρο και το φως, τις σχέσεις των ανθρώπων, το πλαίσιο και προφανώς το περιβάλλον, όλα μαζί, χωρίς η προσοχή σε έναν από αυτούς τους παράγοντες να ξεχωρίζει εις βάρος των υπολοίπων.

Ο διάλογος και η εξωστρέφεια είναι τα πρώτα βήματα για να πραγματοποιήσουμε πραγματικά καλή αρχιτεκτονική. Να καταλάβουμε ποιες είναι οι χορδές που θα χρειαστεί να ακουμπήσουμε για να ικανοποιηθούν οι λειτουργικές ανάγκες του εντολέα, αλλά κυρίως να διαβάσουμε την ψυχή του, τα συναισθήματά του και πραγματικά να τον έχουμε στη δική μας πλευρά.

Όταν δημιουργηθεί η ανάλογη χημεία, τότε φτάνει και η κατάλληλη στιγμή για να εισαγάγουμε την πρόταση που θα συμπεριλαμβάνει αρχιτεκτονικές λύσεις διαφορετικές από ό,τι παραδοσιακά θα ανέμενε, σε θέματα βασικά όπως ο χώρος, το φως, το περίγραμμα και αναπόφευκτα το περιβάλλον και η δυνατότητα στήριξής του γενικά. Αν καταφέρουμε να εργαστούμε καλά σε αυτό τον τομέα η διαδικασία της ευαισθητοποίησης του πελάτη μπορεί να είναι θεαματική. Σίγουρα χωρίς ιδιοκτήτη δεν μπορεί να υπάρξει και κτήριο, γι’ αυτό χρειάζεται μια καλή συνεργασία και αλληλοσεβασμός μεταξύ των δύο πλευρών για ένα καλό αποτέλεσμα.

Ένα πρόγραμμα αρχιτεκτονικής πολιτικής, από το κράτος, θα αποτελέσει όχημα κοινωνικής και πολιτιστικής χειραφέτησης. Πιθανόν η κοινωνία μας να μην είναι ακόμα έτοιμη για κάτι ανάλογο, αλλά είναι ένα βήμα που θα βοηθήσει για να καλλιεργηθεί σταδιακά η κουλτούρα της καλής αρχιτεκτονικής.

Πρέπει να στηριχθεί ο θεσμός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, ο οποίος μας έδωσε στο παρελθόν εξαιρετικά δείγματα αρχιτεκτονικής. Η συμμετοχή σε έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό προάγει επιπρόσθετα την έρευνα, τη βαθύτερη κατανόηση και την τεκμηρίωση των έργων, καθώς η κρίση γίνεται από επιστημονικές και καλλιτεχνικές επιτροπές, από ομάδες δηλαδή ατόμων που διαθέτουν υψηλό πολιτιστικό και γνωστικό επίπεδο.

Μέσω των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών προάγεται ακόμα ο συναγωνισμός και το αίσθημα της αριστείας, της συνεχούς βελτίωσης, της δημιουργίας στόχων και η συγκρότηση πειθαρχίας και μεθόδου για την επιτυχία. Ο διαγωνισμός, με λίγα λόγια, σε πιέζει να γίνεις καλύτερος.

Αν θέλουμε επομένως ο κόσμος να ενδιαφερθεί για την αρχιτεκτονική ίσως θα πρέπει να τη φέρουμε στην καθημερινότητά του για να την αλλάξει προς το καλύτερο, κάτι που είναι εφικτό μόνο μέσα από τα δημόσια κτήρια και τους δημόσιους χώρους.

Η δημιουργία έντυπου και ηλεκτρονικού αρχιτεκτονικού Τύπου, ο οποίος θα διατηρεί άριστο επίπεδο, αλλά και συλλογική ταύτιση αντιλήψεων ως προς τους κανόνες διαχείρισης του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου, του χτισμένου και του φυσικού, είναι ένας ακόμα τρόπος που θα μπορέσει να συμβάλει στην προβολή προς την κοινωνία του ρόλου του αρχιτέκτονα.

Τα Κρατικά Βραβεία Αρχιτεκτονικής είναι ένας θεσμός που ενθαρρύνει τη δημιουργία καλής ποιότητας αρχιτεκτονικής, αλλά δεν είναι αρκετός.

Έλενα Χριστοδούλου

Αρχιτέκτονας