terdege-11-2016

reformatorisch familieblad

Ds. A.J. Gunst

Cijferen voor SGP

„Als je wilt smullen, lees dan Smijtegelt.”

Eline van den Bosse werkt graag achter de schermen.

Terdegehuis op Wegwijs

24 februari 2016

» 33E JAARGANG » NUMMER 11

Waken aan een

sterfbed:

wat doet het

met je?

24 februari 2016 · 33e jaargang nr. 11 · losse nummers €3,95

�De dood blijft een intimiderend monster, dat me aan zat te grijnzen�

8

Reportage

Verwarrende

gevoelens aan een

sterfbed

Vrijwel ieder mens krijgt er vroeg of laat mee te maken: waken aan het sterfbed van een geliefde. Wat doet het met je, hoe houd je het vol en wat schenkt het? „Het is gemakkelijker om boos te zijn dan om de pijn van het dreigende afscheid toe te laten.� tekst Huib de Vries beeld Anton Dommerholt

9

Ds. A.J. Gunst Op 11 januari 1941 werd ds. A.J. Gunst geboren in Oud-Vossemeer, op het eiland Tholen.

Later woonde het gezin in Nisse (vanaf 1948) en Kapelle-Biezelinge (vanaf 1952). In deze plaats werd ds. Gunst op 27-jarige leeftijd diaken. Drie jaar later volgde het ouderlingschap. Na zijn studie aan de Theologische School diende de predikant achtereenvolgens de gereformeerde gemeente van Terneuzen (1985) Tholen (1989), Benthuizen (1995) en het Zeeuwse Nieuwerkerk (2002). Op 6 februari 2011 ging hij met emiraat.

Sinds vorig jaar woont hij weer in Tholen.

„Aan Den Haag heb ik een geweldige consulentgemeente gehad.�

interview

”Ik schrijf mijn preken altijd helemaal uit”

Een jongen van het platteland Een Schot, een Engelsman en een Zeeuw. McCheyne, Spurgeon en Smijtegelt. In een gesprek met ds. A.J. Gunst vallen hun namen onophoudelijk. Met natuurlijk een lichte voorkeur voor Smijtegelt, de Zeeuw. „Als je wilt smullen, lees dan Smijtegelt.” tekst Jan van ’t Hul beeld Anton Dommerholt

21

onder spanning

Deel 5 (slot) In een serie over beroepen met een flinke dosis spanning

28

reportage

Via een buis naar 50 meter onder water

Toen beroepsduiker Rob Albert (49) uit Spijkenisse ooit door een buis vijftig meter diep onder water moest, vond hij dat geen probleem. Duisternis in de diepte deert hem niet. „Ik kon de weg niet kwijtraken.� tekst J. Visscher beeld bergings- en duikbedrijf W. Smit

29

Een

optimistische

cijferaar

Als beleidsmedewerker van de SGP-Tweede Kamerfractie treedt ze niet op de voorgrond. Toch kwam Eline van den Bosse de voorbije maanden een aantal malen in het nieuws. Toen de positie van eenverdieners voorpaginanieuws werd, omschreven haar bazen haar in de pers als ‘ons eigen Centraal Planbureau’. „Ik een rekenwonder? Als het om hoofdrekenen gaat, kan ik niet eens tegen mijn eigen vader op.” tekst Ad Ermstrang beeld Tineke van der Eems

“Vanaf de zomer met niets anders bezig dan lasten van eenverdiener�

dsaddasjkh sajhdhjkdjhksadsajhk dskjakjdakljdajsl

37

„Geen dieetboek maar kleiner bord” Ouderdomskwalen komen steeds vaker en op steeds jongere leeftijd voor. Af en toe een dieet of een avondje sporten voelt misschien goed, maar echt gezonder worden we er niet van. Hoe kunnen we wel gezond ouder worden?

David van Bodegom schreef er een boek over. tekst Neline Boogert-Floor beeld Henk Bouwman

D

e gemiddelde leeftijd van de Nederlandse bevolking stijgt al jaren gestaag. Dat komt onder andere doordat er minder kinderen geboren worden. Maar de trend wordt vooral veroorzaakt door de stijgende levensverwachting. Voor mannen in Nederland is de gemiddelde levensverwachting inmiddels bijna 80 jaar, voor vrouwen ruim 83. Deskundigen verwachten dat de helft van de kinderen die nu geboren worden de 100 zal halen.

Dat de levensverwachting omhoog gaat, komt overigens niet zozeer doordat Nederlanders in de afgelopen decennia veel gezonder zijn gaan leven. Het heeft er eerder mee te maken dat kwalen zoals hart- en vaatziekten sneller opgespoord kunnen worden en dat er meer mogelijkheden zijn om patiënten te behandelen.

De levensverwachting van mensen die roken, ongezond eten en weinig bewegen, is beduidend lager dan die van mensen met een gezonde levensstijl. Zij krijgen vaak op jongere leeftijd last van ouderdomskwalen zoals harten vaatziekten en diabetes. „Dat weten we inmiddels al dertig jaar, maar in die tijd zijn we alleen nog maar dikker

44

en inactiever geworden”, constateert dr. David van Bodegom van Leyden Academy on Vitality and Ageing, kennisinstituut op het gebied van vitaliteit en veroudering. „Blijkbaar werken bewustwordingscampagnes die ons vertellen wat we moeten doen of laten niet. Als ze al nut hebben, zijn het vooral de hoogopgeleiden die ervan profiteren. Uit onderzoek blijkt dat zij gemiddeld zeven jaar langer leven dan laagopgeleiden en maar liefst negentien jaar langer in goede gezondheid.”

Schaarste

Gezond leven gaat niet vanzelf, stelt de verouderingswetenschapper. „Het menselijk lichaam is erop ingesteld om te kunnen overleven in tijden van schaarste. Het wil reserves opslaan in de vorm van vetten en suikers. Maar ondertussen leven wij in het Westen al jaren in overvloed. En we hebben onze omgeving erop ingericht om zo weinig mogelijk te hoeven bewegen, met uitvindingen als auto’s, roltrappen en wasmachines. Als we gezond oud willen worden, is het dus zaak dat we onze omgeving opnieuw aanpassen, maar dan op een manier die het gemakkelijk maakt om gezond te leven.”

Samen met collega-wetenschapper Rudi Westendorp schreef hij daarom het boek ‘Oud worden in de praktijk: laat de omgeving het werk doen’. „We pleiten daarin voor kleine slimme aanpassingen in de directe omgeving, die ervoor zorgen dat we ons gedrag onbewust veranderen. Je kunt met veel moeite een dieet volgen, maar iedereen weet dat de kilo’s er na een paar maanden meestal weer aan zitten.

Veel effectiever is het bijvoorbeeld om kleinere borden te gebruiken. Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat mensen dan structureel 12 tot 16 procent minder calorieën binnenkrijgen, met een even voldaan gevoel. Ook als je de pannen niet op tafel zet, maar in plaats daarvan in de keuken opschept, zorgt dat ervoor dat je onbewust minder eet. Andersom werkt het ook. Als ik in de woonkamer een schaal met appels neerzet, hoeft

” We doen er alles aan om zo weinig mogelijk te bewegen”

rubriek

Zitten

Ook op het werk is vaak gemakkelijk gezondheidswinst te behalen. „Veel mensen zitten de hele dag achter hun bureau en gaan vervolgens drie avonden in de week naar een fitnessruimte om op een band nergens naartoe te rennen. Het is minstens zo effectief om op je werk een sta-bureau te installeren en zittend en staand werk af te wisselen. Vaak denken mensen dat ze heel fanatiek moeten gaan sporten, maar de grootste gezondheidswinst zit in al die korte beweegmomenten gedurende de dag.

Nederlanders zijn de zitkampioenen van Europa, terwijl uit diverse recente onderzoeken blijkt dat zitten echt heel ongezond is. Maak er dus een gewoonte van om een lunchwandeling te maken. Of vergader voortaan staande.

Uit onderzoek blijkt bovendien dat staande vergaderingen 34 procent korter duren, terwijl er even goede beslissingen worden genomen.”

Eenzaamheid

David van Bodegom. niemand tegen me te zeggen: ‘Eet vaker appels.’ Dat gaat dan vanzelf.”

Slaapproblemen

Voor zijn promotieonderzoek bestudeerde Van Bodegom de gezondheid van ouderen op het platteland in Ghana. Het viel hem op dat zogeheten ouderdomskwalen daar vaak tien tot vijftien jaar later pas beginnen op te spelen. Volgens Van Bodegom doordat Ghanezen veel gezonder leven.

Moeten we dan allemaal maar gaan leven zoals mensen in Ghana? Dat gaat hem te ver. „Maar je kunt natuurlijk wel iets van hen leren. Neem nu slapeloosheid. Sinds kort weten we dat je daar diabetes van kunt krijgen.

In Afrika heeft niemand slaapproble-

men. Daar gaat de zon onder, na een uur beginnen de mensen te gapen, en vervolgens gaan ze naar bed. Maar wat doen wij? Zodra het donker is, zetten we onze laptop aan en gaan we nog even een paar uur wat doen. En als we dan om elf uur de lamp uitdoen, zijn we verbaasd dat we niet in slaap vallen.”

Mensen die moeite hebben met in slaap vallen, doen er volgens de wetenschapper goed aan om ’s avonds het licht alvast dimmen. „Er zijn tegenwoordig ook apps die het blauwe licht uit het scherm van je tablet of smartphone filteren. Die zou je voor het slapen gaan kunnen gebruiken.

Je scherm is dan wel een beetje roze, maar dat moet je ervoor over hebben.”

Behalve een gezonde levensstijl kunnen ook sociale omstandigheden de levensverwachting sterk beïnvloeden, weet Van Bodegom. „Eenzame mensen hebben bijvoorbeeld 40 procent meer kans om te overlijden dan mensen die niet eenzaam zijn. Daarmee is eenzaamheid dodelijker dan roken.”

Ook op dat gebied kunnen kleine aanpassingen al helpen. „Zet bijvoorbeeld een bankje voor je huis. Als je daar gaat zitten, spreek je al snel een voorbijganger of de buurman die zijn hond aan het uitlaten is. Of neem zelf een hond, ook heel goed. Dan kom je gelijk elke dag even buiten.”

N.a.v. ‘Oud worden in de praktijk: laat de omgeving het werk doen’, door Rudi Westendorp en David van Bodegom; Atlas Contact, 224 blz., € 19,99.

45

interview

Deel 3 52

„Achter díe deur zat de consistorie” Lukassenpad, Oosterbeek. Het gebouwtje staat er nog, havelozer dan toen. In de voormalige kerkzaal, waar ooit mensen gemaand werden de duisternis te verlaten om het Licht der wereld te zoeken, schildert Bard Sloven zijn doeken vol, rond het thema licht en duisternis. tekst Jan van ’t Hul beeld Anton Dommerholt

A

chter de voordeur ligt het halletje, nog even klein als vroeger, Links is de wc, dezelfde nog. Achter de volgende deur strekt zich de kerkzaal uit, nu een atelier vol schildersezels, verfpotten en aan de muur schilderingen op katoen of linnen. Uit speakers klinkt muziek. Er staan een paar tafels, er is een werkplek voor Bard, met een computer, een wandje met boeken over kunst en cultuur, veel cd’s en en oude langspeelplaten. Op een podium staat een piano.

T.J. Doornekamp (72), die hier veertig jaar heeft gekerkt, waarvan veertien jaar als ambtsdrager, kijkt eens wat rond, wijst naar het plafond, en zegt: „Dat zijn nog onze lampen.”

Tegen de achterwand stond de kansel. Het klankbord in het plafond is lichtgroen geschilderd, maar nog goed herkenbaar. „Hier was het trapje naar de kansel. En daar, vlakbij, stond een van de oliekachels. Links van de preekstoel bevonden zich de doopvont en een kleine avondmaalstafel.”

Waar de kerkenraad zat, weet Teun

Doornekamp op tien centimeter nauwkeurig aan te wijzen. „Hier. Wij zaten altijd hier, op de eerste rij. En we kwamen op zondagmorgen om tien uur altijd dáárvandaan, want achter die deur zat de consistorie.”

De consistorie (zo’n drie bij vier meter) is nu een rommelhok, vol hout, bierkratten, een paar kinderfietsjes en veel rommel.

Doornekamp dwaalt nog eens door de oude kerkzaal, wijst naar de vloer, en zegt: „Dit is nog onze vloerbedekking. En die gordijnen daar waren ook van ons.”

Tegen de achterwand stond vroeger het orgel, een elektronische Johannus. Op die plek heeft Bard Sloven nu zijn voorraad schilderijen opgeslagen.

Bard zegt: „Mijn excuses hoor, dat ik jullie kerk zoveel geweld heb aangedaan.”

Kunstenaar Bard Sloven woont met vrouw en drie kinderen boven zijn atelier, boven de oude kerkzaal dus.

Hij is niet religieus, zegt hij. Maar dat zijn atelier in een voormalige kerkzaal is gevestigd, doet hem wel goed. „Jullie zaten hier vroom te zijn.

Ik probeer op mijn manier ook een devoot leven te leiden, en dat doe ik door goed te kijken naar licht en schaduwen, hoe die vanuit de buitenwereld naar binnen schijnen.”

Vrijzinnig Oosterbeek

„Veel tegenwerking.” Het eerste blaadje van het notulenschrift van de hervormde evangelisatie in Oosterbeek maakt op 2 mei 1948 melding van correspondentie met de plaatselijke hervormde gemeente. „Veel tegenwerking.” Maar er staat meer op het blaadje: „Alle aanwezigen willen doorzetten, onder Gods zegen.”

Een groepje mensen kon zich na de Tweede Wereldoorlog niet langer vinden in de prediking in hervormd Oosterbeek. „Oosterbeek was ook toen al erg links en behoorlijk vrijzinnig”, zegt Doornekamp. De verontrusten keerden zich af en kwamen op zichzelf te staan. De groep groeide aan tot zo’n vijftig personen.

Er ontstond een hervormde evangelisatie op gereformeerde grondslag, ‘Eben Haëzer’. De groep kwam de eerste jaren bijeen in verenigingsgebouw Thabor aan de Molenweg.

53

„Als ze iets vertellen, is het kort.”

“Je moet helpen, ook als het even niet uitkomt”

„Sommigen hebben veel in hun mars.”

„Het zijn mensen zonder de rechten die wij hebben.”

62

Jongeren

Stralend tussen vluchtelingen Veiligheidsmedewerkers staan voor de deur, rond en een groepje mannen speelt een potje toch wat naargeestige sfeer verloor Ellen geeft ze elke dag haar stralende glimlach. haar naasten uit Syrië.

kinderen rennen schaak. In deze haar hart. Nu Uit liefde voor

tekst Evert Barten beeld Tineke van der Eems

E

llen Clements is 24 jaar en woont samen met haar man in het gehucht De Heen, iets boven Steenbergen. „Je weet wel, dat dorp waar ze zo’n toestand maakten over vluchtelingen.” Ze zegt het in de aula van een voormalig en verwaarloosd schoolgebouw in Amsterdam Slotervaart, dat bomvol zit met, jawel, vluchtelingen.

Hier werkt ze sinds eind vorig jaar. Tussen 400 mensen die een veilig heenkomen zochten, veelal vanuit Syrië. Als ondersteunend begeleider van het bedrijf HVO-Querido zorgt Ellen voor het eten. Ook maakt ze schoon en biedt ze overal de helpende hand. Maar het belangrijkste wat ze doet is praten. „Je ziet het aan de ogen als iemand veel heeft meegemaakt”, vertelt Ellen aan een van de vele tafels in de aula van het gebouw. Achter haar zitten twee Syriërs naar muziek te luisteren. Verderop hangen een paar vluchtelingen tegen

een muurtje. Arabische muziek klinkt uit een van de mobiele telefoons.

Praten ze gemakkelijk over wat er gebeurde in Aleppo of in Damascus? Ellen schudt haar hoofd. „Als ze iets vertellen, is het kort. Vaak ook wat cryptisch omschreven. Dat is voor mij een duidelijk teken dat ze hier niet voor niets zijn.”

Arabisch

Opeens verschijnt een brede glimlach op haar gezicht en ze zwaait uitbundig. „Hé, Mohammed”, roept ze. Een 10-jarig jochie met gitzwart haar komt op haar toegerend. „Hé, Allan”, klinkt het ietwat krom maar minstens zo opgewonden. Hij krijgt een aai over zijn bol, zijn ogen glimmen. „Hoe gaat het?” Ellen stelt de vraag in het Nederlands. „Gaat goed”, zegt Mohammed trots.

Dan ratelt hij alweer in het Arabisch. Als

Ellen een paar woorden in zijn taal terugzegt, schatert hij het uit. Zijn duimpje gaat omhoog.

Blijkbaar is hij zeer tevreden over de woordenschat van Ellen. Hoe ze dat leert? „Gewoon steeds vragen hoe je iets in het Arabisch zegt. Ik sla het op in mijn telefoon en probeer het te onthouden. Je moest eens weten hoe blij deze mensen kijken als ze een Nederlander in hun taal horen vragen hoe het gaat.”

“Aan de ogen zie je of iemand veel meemaakte”

“ ik zit nu op de 10.000.000 foto's”

terdege • 24 december 2015

Orchideeën, aapjes en slangen Gaandeweg zijn er meer uitheemse dieren te zien. De Orchideeën Hoeve nabij Luttelgeest begon als een echte bloemenkwekerij, maar ontwikkelde zich tot een samenspel van flora en fauna. „Niemand vraagt naar de kenmerken van planten. Dat gebeurt echter wel bij dieren.” tekst Ad Ermstrang beeld Anton Dommerholt

H

et grote kassencomplex en de forse bijgebouwen, met onder meer een hal, een winkel en een restaurant, zijn al van verre te zien in de vlakke polder.

Tussen de oude bedrijfswoning en de rest van het bedrijf wordt hard

68

terdege • 24 februari 2016

gewerkt. Een aannemer is met zijn personeel in de weer om een aantal oude kassen te verwijderen.

De eigenaren van het bedrijf, de broers Thomas en Jeroen Maarssen, werken als ze daarvoor tijd hebben gewoon mee. „We zijn altijd gewend geweest om flink aan te pakken. Dat ligt ons wel.”

De werkzaamheden gaan ten koste van een aantal velden vol orchideeën. Ooit was er sprake van 18.000 vierkante meter aan kassen vol met deze planten. De laatste jaren was nog ongeveer 10.000 vierkante meter over. Meer dan

de helft daarvan maakt nu plaats voor speciale tuinen. Wat er precies komt, wil Thomas Maarssen nog niet kwijt. „We hebben dat nog niet naar buiten gecommuniceerd.” Uit een al aanwezige maquette blijkt dat er in ieder geval een soort hangende bloementuin zal ontstaan.

De Orchideeën Hoeve wil met nieuwe tuinen en andere attracties de gestage groei van de afgelopen jaren doorzetten. In 2015 wisten 206.000 mensen de attractie in de polder te vinden. Dat waren er opnieuw enkele duizenden meer dan in het jaar daarvoor. Via de ANWB is de hoeve

*

gekozen tot leukste uitje van Flevoland. Al vier jaar op rij. „Dit jaar zijn we weer genomineerd.”

Kleurrijk

Ze krabben en bijten niet en nemen bij binnenkomst direct plaats op de schouders, de armen en zelfs op het hoofd van de bezoeker: Lori’s van de Blauwe Bergen. De kleurrijke papegaaitjes, oorspronkelijk afkomstig uit Australië en Tasmanië, zijn gewend aan mensen. Het is niet griezelig, want ze dalen voorzichtig en zijn verzot op de voedselbakjes, die bezoekers kunnen kopen voordat ze via een sluis de volière binnengaan.

Tachtig van deze diertjes bevolken de Lorituin. Voor jong en oud een bijzondere ervaring.

De grote volière vol papegaaitjes is nog vrij recent maar al uitgegroeid tot een drukbezochte attractie van de Orchideeën Hoeve. Die omvat een verzameling tropische tuinen

uit Azië, Australië en Midden- en Zuid-Amerika. De hoeve kent naast een orchideeëntuin, waarmee alles begon, ook een Amazoneregenwoud, een vlindertuin en een speelplaats voor kinderen. De orchidee kom je overal tegen. Zo zijn er een cymbidium- en paphiopedilumkwekerij en een veld met de bekendere soort phalaenopsis.

Aapjes

Van de 31.000 soorten - de orchidee is een van de grootste plantenfamilies ter wereld - zijn er in Luttelgeest ongeveer 1600 te bewonderen.

Daarvan is er altijd wel een aantal in bloei. Ze bevinden zich op vele plekken in de tuinen. Daarnaast is er een stukje van de oude kwekerij overgebleven.

De forse belangstelling voor de vlindertuin, die acht jaar geleden in gebruik werd genomen, was voor de eigenaren een eyeopener. De

Trouwlocatie De Orchideeën Hoeve is ook aangewezen als trouwlocatie. In een tropische omgeving, tussen fladderende vlinders, kunnen stellen elkaar het ja-woord geven.

Daarnaast worden er complete dagarrangementen aangeboden en kunnen er kinderfeestjes met speurtochten in de jungle worden gehouden.

De Orchideeën Hoeve is op werkdagen en op zaterdag geopend van 9.00 tot 18.00 uur. Volwassenen betalen € 10,50, senioren € 9,50 en kinderen van 4 tot en met 12 jaar € 5,50 euro entree.

terdege • 24 februari 2016

69

Schuldig?!

Nee gezegd, toen je de vraag kreeg om leidster van de kinderclub te worden. Weer niet aan het bezoek van je ouders toegekomen. Het thema van de Terdege Vrouwendag 2016, ‘Schuldig?!’, gaat iedereen aan. „Hoe meer verantwoordelijk iemand is, hoe groter de kans op het ontstaan van schuldgevoelens.” tekst Gisette van Dalen-Heemskerk beeld Bram Lubbers en istock

Vrouwendag 2016

Vrouwendag in het kort Locatie: gebouw Erdee Media Groep, Apeldoorn Datum: D.V. zaterdag 28 mei, van 9.30 tot 16.15 uur Kosten: Abonnees betalen bij boeking voor 1 april een vroegboekprijs van € 39,95.

Niet-abonnees betalen € 44,95. Abonnees mogen 1 introducee meenemen voor € 39,95, mits aangemeld voor 1 april. De abonneeprijs na 1 april bedraagt €

44,95. Voor de workshops ‘Knoop een plantenhanger’ en ‘Aan de slag met bloemen’ geldt een bijdrage in de materiaalkosten van € 5 euro per workshop.

Meer informatie en inschrijven voor deze compleet verzorgde dag? Geef je op via www.terdege.nl/abonneevoordeel/abonneedagen.

85

Prinses Beatrix doet langer met haar kleding dan koningin Mรกxima

In Denemarken kwam Máxima’s koningsblauwe inhuldigingsjurk tevoorschijn.

Waar blijft de koninklijke kleding?

Koningin Máxima en prinses Beatrix hebben kleding in overvloed. Toch klopt het beeld niet dat kleding aan het hof slechts eenmaal wordt gedragen. Favoriete avondjurken worden gerust tienmaal voor de dag gehaald. Daarna mogen ze nog dienst doen als mantelpakje of cocktailjurk. tekst Josine Droogendijk beeld ANP en RVD

101

Gevangenenzorg Nederland Organisatie: Gevangenenzorg Nederland Waar: Zoetermeer Sinds: 1993 Financieel: Voor zeker de helft afhankelijk van de inkomsten van de achterban: donateurs en plaatselijke kerkelijke gemeenten Aantal medewerkers: 30 (24 fte) en meer dan 600 vrijwilligers Achterban: reformatorisch en evangelisch Volgende keer: Woord en Daad.

108

terdege • 24 februari 2016

Luisteren oordeel zonder

Honderden vrijwilligers en een groepje vaste krachten van Gevangenenzorg Nederland bezoeken gevangenen in de cel en helpen hen bij het vinden van werk. Het lijkt soms ploegen op de rotsen, omdat velen voortijdig afhaken.

Bovendien houden werkgevers vaak hun deur en hart gesloten.

Maar er zijn ook andere ervaringen. „Als je zijn cel binnenstapte, lag de Bijbel altijd open.” tekst Ad Ermstrang beeld Anton Dommerholt

De

boodschap j

Aflevering 3

over organisaties met een missie

terdege • 24 februari 2016

109