TD 17 februari

brengt kleur en inhoud in het dagelijks leven

3x Nooit te oud om te leren

* 17 februari 2021 * NR. 11 * € 5,50

Steeds belangrijker: Communicatieve vaardigheden in de pastorie

Peertjes in bladerdeeg: lekker als gebak of dessert

en verder... *

*

BRUGGENBOUWER DICK VAN MEEUWEN ALTIJD MEEWIND OP DE FIETS PASSIE GEZONDE HERSENEN VOOR BEDDEN

*

*

Terwijl Hij nog sprak, ziet, een luchtige wolk heeft hen overschaduwd; en ziet, een stem uit de wolk, zeggende: Deze is Mijn geliefde Zoon, in Denwelken Ik Mijn welbehagen heb; hoort Hem!

beeld: UNSPLASH, FRAME-HARIRAK

Mattheüs 17:5

2

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Licht over het lijden De Heere neemt Petrus, Jakobus en Johannes mee de berg op voor een ervaring die alles ‘beneden’ in hemels licht plaatst. Intiem onderwijs van de Leraar voor drie leerlingen. Hoe nodig! Zes dagen eerder begon Jezus immers te spreken over Zijn naderend einde. Maar wie begreep Hem? Petrus zeker niet. Nu, op de berg, schittert Gods heerlijkheid van Jezus’ gelaat en kleding. Het verlangen om Gods wil te volbrengen, straalt van Hem af.

De leerlingen moeten eerst Jezus’ majesteit aanschouwen (2 Petrus 1:16) om Zijn heengaan te zien vanuit Gods heerlijkheid. Mattheüs maakt ons tot getuigen van deze indrukwekkende ervaring. Onder de lichtende wolk spreken Mozes en Elia met Jezus, omdat wet en profeten al van generatie op generatie over Jezus spreken. De wet en de profeten leren ons dat we leven om God te eren. Dat komt bij ons niet van de grond. Maar de weg die Jezus gaat, de wet en profeten vervullend, omvat God met Zijn heerlijkheid. Wat een vergezicht!

Voordat Jezus Zijn weg volbrengt, zien de leerlingen daarover Gods glorie.

Veelbelovend. ‘Boven’ neemt God nu Zelf het woord. Indrukwekkende woorden die ‘beneden’ blijven naklinken. Dit is Mijn Zoon – de Geliefde. De Zoon volbrengt op aarde de wil van de hemelse Vader. Daarom is Hij de Geliefde.

Van Hem moet iedere sterveling het hebben, want wij brengen er niets van terecht. Heerlijke, bevrijdende woorden!

Gods welbehagen is in de geliefde Zoon, Gods gedachten ten goede. Voor zondaren, ook al heten ze Petrus, Jakobus of Johannes. Daarom moeten zij en wij luisteren naar de Zoon. Een hemelse opdracht. Alleen zo deel je als zondaar in Gods welbehagen. Anders blijft het eeuwig aardedonker. Hoe luisteren we dan? Petrus schrijft na deze ervaring: „Wij hebben het profetische Woord, dat zeer vast is...” (2 Petrus 1:19). God werpt daardoor Zijn licht op aarde voor het volk dat in duisternis wandelt. Waar dat licht ons verlicht, zullen ook wij eenmaal ingaan in Gods heerlijkheid.

tekst: DS. J.C. BREUGEM, BOVEN-HARDINXVELD

terdege *

17 FEBRUARI 2021

3

4

terdege *

17 FEBRUARI 2021

VOORWOORD

Zwarte muur „Hé Gies, zullen we deze pagina dan zo maar naar de drukker zetten?” plaagt een van mijn collega’s me met mijn nog lege voorwoord. We hebben onze zoveelste -digitale- vergadering van die dag. De Terdege is nagenoeg af, en voordat ie naar de drukker gaat, nemen we alle pagina’s met elkaar door. Een ijn moment. In de eerste plaats om nog even de puntjes op de i te zetten. Maar ook om even bij te praten, want we zien elkaar nagenoeg nooit meer.

Het blijven vreemde tijden. Normaal gesproken kregen we de printjes van de gemaakte pagina’s op ons bureau. Als verschillende collega’s die door hun handen hadden laten gaan, kregen ze een plekje op de muur achter onze werkplekken. Daar hangen nu nog altijd de printjes van het eerste nummer van maart vorig jaar! Weghalen kunnen we niet over ons hart verkrijgen. Dan kijken we op de schaarse

Ook om even bij te praten als collega’s, want we zien elkaar nagenoeg nooit meer

momenten dat we op kantoor zijn tegen een zwarte muur aan. Net alsof er niets gebeurt bij Terdege. En dat is gelukkig beslist niet waar. Neem alleen al onze Live-uitzendingen. Op veler verzoek starten we nu -voorafgaand aan de ‘normale’ uitzending (zie pag.

21) zelfs met een speciaal programma voor kinderen. Tot ‘ziens’ D.V. donderdag 25 februari!

gi gisette@terdeg gisette@terdege.nl sette@terdege.nl

terdege *

17 FEBRUARI 2021

5

De lijdenstijd begint. Voor Pasen zijn er zes of zeven lijdenszondagen.

COLUMNS 23 31 49 71 91 105

Arien De boer op Willemarijn Uit de pastorie Johan Neline

Nienke van der Wal-Boeijenga (38) en Carolien van Veen-Boeijenga (28) werden allebei te vroeg geboren, net als hun broer. Een baby’tje van 980 gram is enorm kwetsbaar, vertelt moeder Ika. „Een hoofdje zo groot als een mandarijn en vingertjes als lucifers.”

VOLG ONS OP FACEBOOK, INSTGRAM OF KIJK OP WWW.TERDEGE.NL VOOR LEUKE DIY

6

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Inhoud BEZINNING 02 MEDITATIE 12 DE COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN VAN DE DOMINEE

Ds. B. Labee: „De tijd dat je met dominant gedrag beslissingen kon forceren, is voorbij” 32 BIJBELSTUDIE

God spreekt, Jona zwijgt 35 OGENBLIK 36 LEEN VAN VALEN

„Horatius Bonar is bevrijdend voor mensen die tobben over de vraag of ze wel voldoende hun ellende kennen” 85 JOUW VRAGEN

Geloofsdoop

ONTSPANNING 08 41 50 59

MENSEN

CONTACT VERVOLGVERHAAL JENTHE ONDER ONS OP JACHT

Bokkesprongen 78 DIY

Pauwenveren 24 DE NIEUWE PARTIJVOORZITTER VAN DE SGP

Dick van Meeuwen: „We leven in een situatie waarin we nog steeds veel voorrechten hebben” 42 E-BIKE

86 CULINAIR 88 DIY

Stevig ”weer-naar-school-kapsel” 98 PUZZELS

De elektrische fiets is hot 52 VROEGGEBOORTE

Ika Boeijenga: „Verjaardagen waren bij ons thuis nooit vanzelfsprekend” 60 BLIJVEN LEREN

Na je pensioen een cursus volgen 64 BERNARD BULSINK

„Ik weet me veilig, wat er ook gebeurt” 72 HOUD JE BREIN JONG 74 ALBERT VISSER VERKOOPT NACHTRUST

„Het perfecte bed bestaat niet” 80 OUDERDOMSKWAALTJES

„Wandel eens naar de winkel” 92 VORSTEN 102 ONDERWIJS

terdege *

17 FEBRUARI 2021

7

Co

! t c nta

POST N A T V HOUD

Kinderpraat Onze schoonzus vertelde de kinderen: ”We krijgen een avondklok.” De reactie van haar dochtertje: ”Hoe ziet die eruit dan? En waar hangen we hem neer?”

Fam. Snoek

TROUWE ABONNEES Terdege zet drie trouwe abonnees in het zonnetje als dank voor hun jarenlange abonnement.

Mevr. M. van Manen uit Harskamp Dhr. H. Wobben uit Nunspeet Dhr./Mevr. A.F. Dragstra uit Enschede Zij krijgen een cadeau toegestuurd.

Hebt u een leuke brief, wilt u iemand bedanken of gewoon iets laten weten?

Stuur een mailtje naar redactie@terdege.nl.

Bij huwelijk, jubilea of geboorte leven wij graag mee! Stuur een kaart en wij sturen een kleine attentie terug.

8

terdege *

17 FEBRUARI 2021

CONTACT

Een

kaartje voor

RAAIKE DE JONGH brak haar heup en kreeg daarna ook nog corona. Raaike heeft een verstandelijke beperking. Ze houdt van kleuren en breien. Stuur een kaartje, bolletje wol of kleurplaat naar Dr. Van Wieringenstraat 26, 4181 BW Waardenburg.

MEVR. G. VAN DER MAARL (86) krijgt in coronatijd bijna geen bezoek. Ter Veenlaan 195, 2131 WP Hoofddorp.

MW A. VAN EDEN (85) herstelt van corona. Een bemoedigende tekst doet haar goed. Matissepassage 36, 7811 DT Emmen.

Spierkracht Ik woon in de Betuwe en fiets een paar keer per week naar Rhenen. Dat is een flinke klim, de Rijnbrug en de Grebbeberg over. De basisschool van mijn zoontje staat op het hoogste punt van Rhenen. Ik ben een van de weinige moeders zonder elektrische fiets (zie pag. 46), maar laat me zeker niet ontmoedigen!

Ik heb m’n abonnement bij de sportschool opgezegd.

Aukje Torn Broers, Kesteren

Bak die bodem In het recept van de room-mandarijnentaart (Terdege nr. 9, pag.105) is een foutje geslopen. Er staat niet vermeld dat de bodem ook nog gebakken moet worden. Op 180 graden, een halfuur lang. En dan: smullen maar.

10

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Facebook

& Instagram

Binnenkort aandacht voor nachtbrakers en vroege vogels. We vroegen alvast: werkt u ’s nachts?

Mark Brouwer OP MISSIE

WONEN_AAN_DE_ OOSTERSCHELDE: Mijn man en zonen zijn visser. Gaat ’s nachts ook door!

BOOIJESTHER: Verloskundige, bij nacht en ontij!

CORINE_KOSTER84: Ik werk ongeveer acht nachten per maand in een kleinschalig verpleeghuis voor dementerende ouderen.

WILMA.HOGENDOORN: Afgelopen vier nachten nog gewerkt.

FASEHARTMAN: Wij zijn ’s nachts nog weleens aan het werk. We moeten dan laden of lossen met ons schip.

MARTINEBOELE_: Zeker een nachtwerker, verpleegkundige op het geboortecentrum.

MAAIKE.VEERMAN: ’s Nachts beginnen in de bakkerij.

HUISJEHOOGSTRATE: Wat denk je van de vrachtwagenchauffeurs...

ALSEENPALM: Is ’s nachts borstvoeding geven ook werken?

Volg ons ook op Facebook en Instagram.

Join the Navy, see the world!

Als je de wereld wil zien, dan moet je solliciteren bij de marine. Met zulke slogans probeert men jongeren over de streep te trekken. Vroeger lukte dat aardig.

Tegenwoordig wil niet iedereen voor een grijpstuiver uit zijn of haar wifi-bubbel.

Dat je meer van de wereld ziet dan een gemiddelde medelander is absoluut waar. Als je bij defensie werkt, ga je nu eenmaal wat vaker voor je werk op pad. Niet alleen Oirschot, Leeuwarden en Den Helder veranderen van vakantieoord in werkplek, maar ook Texel, Aruba, de Noordkaap en Spanje.

De heide van Zuid-Ginkel (gemeente Ede) verandert van je achtertuin in een gefingeerd slagveld. Zodat je daar ook niet meer voor je plezier in het weekend gaat wandelen. Bij de marine kom je regelmatig in allerlei havens. Als marinier monsterde ik aan in heel Zuid-Europa. Vaker kwam ik op andere locaties, die ik vroeger niet als eerste omcirkelde in de Bosatlas.

Tunesië, Senegal, Turkmenistan, Roemenië, Colombia, Pakistan, IJsland en vul het rijtje maar aan. Prachtig om geweest te zijn. Toch blijft dat ene spreekwoord gelden: ”Oost west, thuis best!”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

11

”VERGADERINGEN, PASTORALE GESPREKKEN, TELEFOONGESPREKKEN, ALLES HEBBEN WE NAGESPEELD”

12

terdege *

17 FEBRUARI 2021

INTERVIEW

„PREDIKANTEN KUNNEN DOOR HUN GEDRAG ENORM VEEL SCHADE AANRICHTEN”

Met zelfkennis naar de pastorie Goddelijke roeping en kennis van de Bijbel zijn eerste voorwaarden voor een vruchtbaar dienen als predikant.

Maar ook communicatieve vaardigheden zijn van belang.

In toenemende mate. “Het laatste wat je moet doen, is partij trekken voor een bepaalde groep binnen de gemeente of kerkenraad.” tekst: HUIB DE VRIES beeld: NIEK STAM

terdege *

17 FEBRUARI 2021

13

et oude huisje in Kesteren doet denken aan een woning uit een boekje van W.G. van de Hulst. In een rieten reiswieg in de woonkamer ligt een baby van nog maar enkele weken oud: het derde kind van Alexander en Lotteke den Hartog. Als het meisje begint te huilen, pakt Alexander haar op. „Kijk, dit vindt ze beter”, stelt de 33-jarige student van het Hersteld Hervormd Seminarium laconiek vast.

Na een jaar pabo aan Driestar educatief in Gouda stapte hij over naar de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), waar hij International Business and Languages studeerde. Met het ideaalbeeld van een avontuurlijk leven in de internationale verkoop.

De harde praktijk, veel vliegen en soms urenlang nutteloos wachten in sfeerloze hotels zette hem echter met beide benen de grond. „We waren intussen getrouwd en ik realiseerde me: dit gaat me niet gelukkig maken.”

Hij solliciteerde op de vacature voor een docent Engels aan het Van Lodenstein College in Barneveld en behaalde via avondstudie zijn tweedegraadsbevoegdheid. In deze jaren had de geestelijke verandering in zijn leven plaats en ontstond de roeping tot het ambt van predikant. Omdat die zich niet liet verdringen, begon hij na de lerarenopleiding de studie theologie in Amsterdam. „Ik heb hem nooit anders gekend dan studerend”, lacht Lotteke.

H

BOTSINGEN Het Hersteld Hervormd Seminarium waaraan Alexander studeert, besteedt ook aandacht aan psycho-educatie. Dat onderdeel van het curriculum is uitbesteed aan trainings- en coachingsbureau Up-a-Tree Associates in Veenendaal. De kracht ervan ligt voor de zesdejaarsstudent vooral in het intensief optrekken met medestudenten tijdens deze lesdagen: een zestal per jaar. „In het bespreken van casussen en het nabootsen van situaties treden soms botsingen op. Daar kun je veel van leren: hoe anderen in elkaar steken en wie je zelf bent.”

Met gulle lach verwijst hij naar rollenspellen die zwakten in communicatie en omgangsvormen aan het licht brachten. „Vergaderingen,

14

terdege *

17 FEBRUARI 2021

pastorale gesprekken, telefoongesprekken, alles hebben we nagespeeld. Wat doe je bijvoorbeeld als je weg moet en je wordt gebeld door die vrouw uit de gemeente van wie je weet dat ze minstens een halfuur aan de lijn hangt? Ik moest vaak enorm lachen, omdat ik als zoon van een predikant situaties herkende. Soms zei mijn vader: „Joh, neem jij de telefoon even op en zeg dat ik nu niet beschikbaar ben.” Dat deed ik dan gehoorzaam.”

De bezwaren tegen het rollenspel als een vorm van toneel deelt de student uit Kesteren niet. „Dan moet je ook moeite hebben met de manier waarop een onderwijzeres verhalen vertelt en de wijze waarop dominees preken, afgezien van de groep die met de handen langs het lijf de preek voorleest.”

AFSTAND Vijf jaar geleden kregen Barend van den Broek en Kees van Dam, vennoten van Up-a-Tree, het verzoek van het Hersteld Hervormd Seminarium om voor de studenten een trainingsprogramma voor persoonlijke en professionele ontwikkeling te ontwerpen. Het waren met name de studenten die daarop aandrongen. „De opleiding was naar hun mening te weinig op de praktijk gericht”, licht Van Dam toe. „Bovendien waren er intussen in een aantal gemeenten problemen geweest met beginnende predikanten.”

In essentie zijn de oorzaken van kerkelijke problemen dezelfde als die van conflicten in het brede maatschappelijke veld, is de ervaring van Van den Broek. „Miscommunicatie, conflicterende belangen, misbruik van gezag. Het grote verschil is dat er in kerkelijke kring te lang wordt gewacht met het inschakelen van externe hulp. Dat gebeurt meestal als de kwestie totaal is geëscaleerd. We houden ons ook bezig met mediation, maar het is mooier als je problemen kunt voorkomen. Centraal in ons trainingsprogramma staat zelfreflectie.”

Vooral mensen met een dominant of een onzeker karakter lopen volgens Van Dam het risico te ontsporen. „Die weten in spannende situaties hun leiderschapsrol niet goed in te vullen. Het hoort bij het predikantschap om leiding te ge-

INTERVIEW

ven. Duidelijk en tegelijk in het besef dat je ook als leidsman leerling blijft. Het laatste wat je moet doen, is partij trekken voor een bepaalde groep binnen de gemeente of kerkenraad. Bewaar altijd een zekere afstand.”

TWIJFELS Om te voorkomen dat die houding van distantie tot eenzaamheid leidt, besteedt het duo van Up-a-Tree in de training veel aandacht aan teambuilding. Zodat de studenten elkaar ook na de opleiding weten te vinden als het op zondag niet ging met preken, of ze met een lastig pastoraal probleem zitten.

Gedurende de studie ontstaat er ook een band tussen de studenten en de trainers van Up-aTree. Wat die van hun studenten horen en zien, blijft vertrouwelijk en wordt niet gedeeld met de docenten van het Hersteld Hervormd Seminarium of de Commissie opleiding en vorming. „Hebben we ernstige twijfels bij de sociale vaardigheid van een student en zijn leerbaarheid op dit punt, dan gaan we het gesprek met de betrokken persoon aan. Als iemand de uitslag van het assessment door bureau Interselect niet met ons wil delen, gaan er nog meer bellen rinkelen, maar we stellen de roeping van mensen niet ter discussie. Daar gaan wij niet over.”

Van Dam herinnert zich nog levendig dat een van zijn hoogleraren zich afvroeg of Luther en Augustinus door de toets zouden zijn gekomen. „Dat is zeker een kant van de zaak. De andere kant is dat predikanten door hun gedrag enorm veel schade in een gemeente kunnen aanrichten. Voor járen. Daarom besteden we vooral in de masterfase veel aandacht aan het omgaan met feedback. Ken je vaardigheden, ken je beperkingen en bovenal: ken jezelf. Als we ten aanzien van die drie punten ernstige zorgen hebben, adviseren we de student dringend om daarover met zijn mentor te gaan praten.”

SPIEGEL Voor Alexander den Hartog hoort de psychoeducatie niet tot het hart van de opleiding.

Soms heeft hij er zelfs vragen bij. „Als je bij het verplichte assessment de gewenste score niet haalt, krijg je tijd om de punten waarvoor je een

onvoldoende had te verbeteren. Lukt dat niet, dan kun je het predikantschap vergeten. Vroeger werd een dominee genomen zoals hij was.

Nu lijkt het er soms op dat hij op alle terreinen perfect moet zijn. Met het gevolg dat steeds meer predikanten onderuitgaan.”

Toch overheerst de waardering. „De psychosociale training en het opstellen van reflectiedocumenten laten me nadenken over de vraag hoe ik als predikant wil zijn. Je komt allemaal vanuit een bepaald denkkader binnen. Op grond daarvan meen je te weten hoe je het pastoraat hoort aan te pakken en welke punten je in de prediking moet accentueren. Maar wat voor jou zo vanzelfsprekend is, hoeft niet vanzelfsprekend te zijn. Daarin spelen je achtergrond en karakter een grote rol. Geestelijke en persoonlijke zaken kunnen mij bijvoorbeeld emotioneel raken. Met het risico dat mijn prediking vervuld raakt van emotie, die vervolgens tot een structuur wordt waarin ook de gemeente gaat denken. Het is goed dat je de spiegel krijgt voorgehouden door mensen met kennis en ervaring op het gebied van menselijk gedrag en communicatie.”

„CENTRAAL IN ONS TRAININGSPROGRAMMA STAAT ZELFREFLECTIE” INTERVISIE Het programma van Up-a-Tree beleefde hij als een voortdurende doorlichting van zijn donkere kanten. „Wat dat betreft is het een zeer gereformeerd onderdeel van de opleiding. Wij zeggen toch dat zelfontdekking zo nodig is? Je moet weten waar je voor staat, maar het gaat fout als de kansel een podium wordt voor het bevestigen van je eigen visie en wijze van beleven. We moeten een bewogen hart hebben voor het zwakke, in het natuurlijke en het geestelijke, vanuit een diep besef dat we ook zelf zondig en feilbaar zijn.”

In de masterfase van de studie vindt geregeld

terdege *

17 FEBRUARI 2021

15

”DE TIJD DAT JE MET DOMINANT GEDRAG BESLISSINGEN KON FORCEREN, IS VOORBIJ” Ds. B. Labee, docent poimeniek (pastoraat) aan de Theologische School van de Gereformeerde Gemeenten in Rotterdam, is eerstverantwoordelijk voor de begeleiding en toerusting van studenten aan deze school. Daarnaast krijgt elke student een docent als contactpersoon toegewezen. Door de kleinschaligheid van het instituut is voor de vijf docenten al snel duidelijk wat voor vlees ze in de kuip hebben. Inhoudelijk én karakterologisch.

Het bijschaven van zwakke punten vindt niet alleen plaats in de alledaagse omgang met elkaar. De psychosociale kant van het ambt kreeg ook een plaats in het curriculum. „Tijdens de lessen poimeniek bespreken we alle mogelijke situaties waarmee je als predikant te maken krijgt, zoals het voeren van slechtnieuwsgesprekken.

We hebben een map met mooie, concrete casussen.

Soms laten we professionele deskundigen en ervaringsdeskundigen gastlessen verzorgen.” De coronapandemie leverde beeldmateriaal op, door de uitzendingen van kerkdiensten. „Aan de hand daarvan besprak ik met studenten bijvoorbeeld de dienst waarin een pleegkind werd gedoopt.” De theorie wordt gecombineerd met praktische stages. Zo gaan de Rotterdamse studenten met een ervaren predikant mee naar een verpleeghuis om zich te oefenen in het gesprek met dementerende ouderen.

Na het eerste jaar krijgen ze een assessment bij bureau Interselect. „Daar worden ze een dag lang doorgelicht, onder meer met behulp van rollenspellen. Dat levert een behoorlijk compleet plaatje van hun karakterstructuur en communicatieve vaardigheden op.”

VERBETERPUNTEN Het resultaat van de test wordt door de studenten uitsluitend met de rector en de docent poimeniek gedeeld. Het curatorium van de Gereformeerde Gemeenten koos nadrukkelijk voor een ontwikkelassessment, dus de uitslag is nooit reden voor beëindiging van de studie. Wel reikt Interselect meer dan eens de nodige verbeterpunten aan. Ds. Labee laat alle studenten een relectie op het rapport en op zichzelf schrijven, met daaraan gekoppeld de vraag: hoe nu verder? „Zo nodig volgt er een stevig proces. Onze studenten zijn doorgaans geen twintigers meer, dus je kunt niet verwachten dat ze karakterologisch nog zijn om te vormen. Wel moeten ze leren hun zwakke punten te onderkennen.”

16

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Sporadisch wordt er een extern bureau ingeschakeld dat met een student gaat werken aan het verbeteren van zwakke punten in gedrag en communicatie. Een ietwat minder zware maatregel is intensieve begeleiding door een ervaren predikant. „Het komt ook voor dat een student communicatief heel sterk is, maar te gevoelig. Zo iemand moet een dikkere huid ontwikkelen, want in het kerkelijke leven krijg je geregeld een stevige tik. Mede om die reden worden jonge predikanten nog twee jaar begeleid door een ervaren collega en organiseren we terugkomdagen om opgedane ervaringen te bespreken.”

KOHLBRUGGE De uitslag van het assessment is voor ds. Labee zelden een verrassing. „Het bevestigt meestal wat je al zag, maar het boort dieper en de uitslag staat zwart op wit.”

Hoewel hij het belang van psycho-educatie voluit onderstreept, wil hij het tegelijk relativeren. „Ik doceer ook kerkhistorie. Onlangs heb ik met de studenten de briefwisseling tussen Kohlbrugge en Da Costa behandeld.

Daarin valt op dat Kohlbrugge in de omgang niet erg tactisch was. Toch is hij voor velen tot eeuwige zegen geweest. God bouwt Zijn kerk dwars door al het gebrekkige en kleinmenselijke heen. Tegelijk blijven wij verantwoordelijk voor ons doen en laten, ook op communicatief gebied. We zullen voor heel ons ambtelijk handelen eens verantwoording moeten aleggen.”

Een van de belangrijkste oorzaken van conlicten is dominant gedrag, weet de predikant uit Veenendaal. „De tijd dat je daarmee beslissingen kon forceren, is voorbij.

Dat moeten studenten en jonge predikanten goed beseffen.” Veel aandacht besteedt de docent poimeniek aan de omgang met de kerkenraad. „Een van mijn adviezen is: Bezoek nog voor de bevestiging in de gemeente die God je wijst, alle kerkenraadsleden en luister in dat gesprek vooral. Meestentijds laten ze verbaal en non-verbaal al behoorlijk duidelijk weten wat ze van je verwachten. Daarnaast is het verstandig om met de voorzitter van dat moment de taakverdeling te bespreken, waarbij je rekening houdt met je zwakke punten. Probeer na de bevestiging te werken aan een open, geestelijke sfeer binnen de kerkenraad, waardoor er ruimte is voor correctie van elkaar. Niemand is gediend met jaknikkers.”

Komen er toch conlicten, dan dient een predikant geoe-

fend te zijn in technieken voor de-escalatie. Om zijn studenten daarin te trainen, neemt de docent poimeniek van de Theologische School in Rotterdam hen mee naar vergaderingen van classes of particuliere synoden waar hete kwesties worden besproken. „Indien toegestaan krijgen ze vooraf de stukken, om zich voor te bereiden. Vaak zie je bij conlicten dezelfde grondpatronen. Dat betekent niet dat je ze door verstandig handelen altijd kunt voorkomen. Vaak zit in kerkelijke conlicten ook een ongrijpbaar element, waarin je iets van de geestelijke boosheden in de lucht proeft.”

BENAUWDHEID Meer dan eens bespeurt de docent-predikant na zo’n vergadering bij studenten een zekere benauwdheid. Hoe ga ik het straks redden? „Daar ben ik altijd blij mee. Het gaat niet om een probleem bij een zakelijke onderneming, maar in de gemeente des Heeren. Wee degene door wie de ergernissen komen. Dat probeer ik de studenten op het hart te binden. Sta niet op je strepen, wees zo mogelijk de minste en bedenk dat je een klein mens bent. In de wezenlijke dingen mag er strijdlust zijn, maar dan moet het ook echt over onopgeefbare zaken gaan. Zo niet, wees dan bereid een minderheidsstandpunt in te nemen, zonder er ruzie over te maken, en je te laten corrigeren door collega’s. Het onderlinge contact wordt tegenwoordig binnen de Gereformeerde Gemeenten sterk gestimuleerd. Opdat predikanten niet vervallen in extremen en de schepen van de vloot dezelfde koers blijven houden.”

18

terdege *

17 FEBRUARI 2021

INTERVIEW

intervisie tussen de studenten plaats, onder leiding van de twee trainers van Up-a-Tree. Daarnaast spreekt het duo de studenten individueel.

Den Hartog leerde mede daardoor dat zijn valkuil een te sensitieve houding is. „Je kunt niet alle zorgen mee naar huis nemen. Intussen heb ik wat eelt op mijn ziel ontwikkeld. Van kritiek op een preek heb ik een dag last, dan ben ik ervan af. De twee grootste verleidingen in het predikantschap zijn volgens mij buigen voor jezelf of buigen voor de gemeente, terwijl we moeten buigen voor de Bijbel en voor God.”

KERKENRAAD Lotteke richtte met de echtgenotes van een aantal studenten een vrouwenclubje op: ”de seminariedames”. Om op weg naar de pastorie ervaringen te delen en van elkaar te leren. „Zij is mijn belangrijkste coach en klankbord”, bekent Alexander.

De invloed van de partner is volgens Van den Broek en Van Dam per definitie groot. „Er zijn er die hun man in alles bijvallen, met de negatieve gevolgen daarvan. Er zijn er ook die hem wijze raad geven. Hij moet daar vervolgens wel naar willen luisteren.” In de persoonlijke coaching van predikanten vraagt Van Dam meer dan eens: „Ben ik nou de eerste van wie je dit hoort?” „Heel vaak is het antwoord: „Nee, dat zegt mijn vrouw ook altijd.” Waarop mijn vaste reactie is: „Nou ben je zo slim geweest om een wijze vrouw te trouwen, wat dom om er niet naar te luisteren.””

Ook de relatie met de kerkenraad is van cruciaal belang voor het functioneren van een predikant.

Typerend is voor Van den Broek de reactie van een voorganger aan wie hij onlangs vroeg hoe hij het maakte. De man antwoordde: „Ik heb zó’n fijne kerkenraad, Barend!” „Waarop ik zei: „Volgens mij vroeg ik hoe het met jóú gaat?”

Het antwoord laat wel het belang van een goede verhouding tussen predikant en kerkenraad zien. Heel veel problemen in gemeenten komen voort uit spanningen in deze relatie. Daarom besteden we daar tijdens de opleiding veel aandacht aan, door allerlei casussen. Belangrijk is dat je als predikant kunt omgaan met kritiek en tegelijk de vrijheid houdt om te zeggen en te doen wat je wilt zeggen en doen. Voor de

studenten die meteen na de middelbare school theologie gingen studeren, kan het nuttig zijn om na de opleiding eerst een jaar in de samenleving te werken. Bij voorkeur in een seculiere omgeving. Dat is goed voor je persoonlijke vorming en het geeft een beeld van de sfeer waarin veel gemeenteleden werkzaam zijn.”

LEERBAAR Na de bevestiging in hun eerste gemeente moeten hersteld hervormde predikanten nog vier jaar lang een aantal trainingsdagen per jaar bijwonen. De mannen van Up-a-Tree begeleiden intussen ook predikanten die al langere tijd een gemeente dienen. Essentieel is volgens Van den Broek dat ze de grenzen van hun pastorale taak en verantwoordelijkheid scherp voor ogen houden. „Anders word je als predikant bedolven onder het werk en is het risico van een burnout zeer reëel.”

Het duo geeft ook leiding aan intervisiegroepen van beginnende predikanten. „Geregeld wordt dan de vraag gesteld waarom een bepaalde collega er niet bij is. De mensen die openstaan voor zelfreflectie doen steevast mee, hoe druk ze het ook hebben. De categorie die er het meest voor in aanmerking komt, heeft altijd ander werk te doen.” Ook daarin onderscheidt de kerk

„LOTTEKE IS MIJN BELANGRIJKSTE COACH EN KLANKBORD” zich volgens Van den Broek niet van het bedrijfsleven en de academische wereld. „De leerbare figuren, die zich kwetsbaar durven opstellen, zitten vooraan. Degenen die intervisie het hardst nodig hebben, mis je. Dat is jammer. Het gaat ons niet om het vormen van confectiedominees; mensen mogen hun eigenheid behouden. De kerk is niet gediend met een gezelschap van grijze muizen. Wel moet de omgang van predikanten met mensen iets weerspiegelen van de wijze waarop Jezus dat deed.”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

19

INTERVIEW

”JE KUNT DOOR JE PERSOON DE BOODSCHAP VAN HET WOORD IN DE WEG STAAN” Ds. H.M. (Rien) Mulder (30), gehuwd en vader van drie zonen, dient sinds 2017 de christelijke gereformeerde kerk van Heerde. Tijdens zijn studie bedrijfseconomie ontstond de overtuiging dat hij predikant moest worden, waarna hij Den Bosch verwisselde voor Apeldoorn.

Naast de theologiestudie werkte hij bij een specialistisch schoonmaakbedrijf. „Graffiti verwijderen, zandstralen, impregneren, dat soort dingen. Het optrekken met werkvolk vond ik heel leuk en leerzaam.”

Het leven als predikant komt aardig overheen met het beeld dat hij ervan had. „Het is mijn verlangen om de Heere te dienen en ik doe wat mijn hand vindt om te doen. In het besef dat ik nog jong en onervaren ben. Oudere gemeenteleden moeten het je gunnen om hun pastor te zijn.” Tot nu toe zijn de ervaringen positief. „Zeker de ouderen zien me als de dominee die ervoor heeft gestudeerd en door de Heere is aangesteld.

Ik hoef me niet als 70-jarige te gedragen om me erkend te voelen in mijn predikant-zijn.”

Geen dag ervoer hij zijn positie als geïsoleerd. „In deze digitale tijd kun je vanachter je computer op elk moment van de dag met mensen over de hele wereld contact hebben. Zit ik met een lastige casus, dan bel ik een ervaren predikant met wie ik een klik heb. De eerste twee jaar had ik een vaste mentor; nu benader ik zo nodig een predikant uit de classis.

Het is soms ook heerlijk om lastige situaties met studiegenoten te delen, mensen die in hetzelfde schuitje zitten.”

REFLECTEREN EN RELATIVEREN Een jaar voordat hij aan de studie begon, introduceerde de Theologische Universiteit Apeldoorn het vak persoonlijke praktische vorming. Een mix van colleges, het bespreken van casussen, training in gesprekstechnieken, intervisie en tijdens de stage supervisie. „In mijn tijd was er nog geen sprake van een assessment, daar sta ik overigens positief tegenover. Wezenlijk voor het predikantschap is goed luisteren naar de Schrift, naar de ander en naar jezelf. Je kunt door je persoon de boodschap van het Woord in de weg staan.” De jonge predikant uit Heerde typeert zichzelf als relecterend en relativerend. „Dat heeft voor- en nadelen. Aan de ene kant blijf je scherp op je functioneren en kun je bijsturen. Aan de andere kant twijfel je soms sneller

aan je capaciteiten. Doe ik het wel goed? Het is nuttig om te relecteren en van anderen te leren, maar tegelijk moet je uitkijken voor kopieren. Een ander nadoen kan heel onnatuurlijk overkomen. Intervisie en supervisie zijn dan helpend, zeker als je nog niet zo veel ervaring hebt. De werkdruk is hoog en er wordt op je gelet. Dat maakt het risico van een burn-out reëel. Je ziet nogal eens dat predikanten vervroegd met emeritaat gaan of worden losgemaakt van de gemeente vanwege verstoorde verhoudingen.”

BETROKKEN In het contact met gemeenteleden is hij zich bewust van twee klippen: te amicaal en te afstandelijk gedrag. „Ik probeer de middenweg te zoeken. Dat is in onze cultuur niet altijd gemakkelijk. We hebben het over koning Willy en dominee Mulder. Dat voelt vreemd. Ik hoef niet zo nodig als de dominee te worden neergezet, maar hoop dat mensen me als dienaar van Christus zien. Waarbij ik me tot op zeker hoogte aanpas aan de leeftijdsgroep. Ouderen bezoek ik aan huis, met jongeren ga ik lopen.”

In zijn vrouw heeft hij een permanente raadgever en een klankbord. „Ze kan heel goed luisteren. Als ze me stuurt, doet ze dat door vragen. Daar heb ik veel aan. De enigen bij wie je echt kwetsbaar durft te zijn, zijn God en je vrouw.

Als ik iets deel, weet ik dat het bij haar veilig is.” Ook de goede relatie met de kerkenraad beleeft hij als een kostbaar bezit. „Die gunt me mijn plek als dominee, denkt mee en stuurt zo nodig op een broederlijke manier wat bij. Ook onderwerpen waarover verschillend gedacht kan worden, vormen geen wig. Daar ben ik diep dankbaar voor. Ik weet dat het totaal anders kan zijn. Kom je tegenover elkaar te staan, dan geeft dat niet alleen een onwerkbare situatie, het is ook de dood voor de gemeente. Die voelt het feilloos aan als de verhoudingen verstoord zijn.”

Bewust gaat hij geen diepe vriendschappen in de gemeente aan. „Kliekvorming is een belangrijke oorzaak van problemen. Voor iedereen wil ik er op gelijk wijze zijn; mensen moeten niet het gevoel krijgen dat sommigen een voorkeurspositie hebben. Op alle gemeenteleden voel ik me betrokken, mijn goede vrienden heb ik buiten de gemeente.”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

21

TERDEGE LIVE Donderdag 25 februari 19.30 uur

NIEUW: Programma voor kinderen om 18:30

HOOGTEPUNTEN PROGRAMMA:

*

Riekelt Pasterkamp en André F lach

*

Gisette van Dalen en Relinde F lach

*

EEN MINICONCERT (VLEUGEL) DOOR

* * *

DOE MEE MET ONZE

INTERVIEWT

Kees van der Staaij

IN GESPREK MET

Marlies van der Staaij

Peter Wildeman

spannende Kahoot! quiz

EN WIN

EEN VAN DE MOOIE PRIJZEN

Meer info zie terdege.nl/evenementen of scan de code

COLUMN

KOOPZEGELS? De gemiddelde kassamedewerker moet na een dagje supermarkt zo schor zijn als een kraai die te lang dwars op de wind heeft gevlogen.

En dat alleen omdat hij talloze keren dezelfde vraag herhaalt. Kan dat niet anders?

Wanneer de kassajongen of het supermarktmeisje alle producten heeft gebliept, volgen steevast standaardvragen. Ten minste drie stuks, en soms heeft de caissière nog een bonusvraag achter de hand. Het standaardriedeltje klinkt zo: „Spaart u koopzegels? Spaart u mee aan…? Bonnetje mee?” En als toetje: „Fijne dag verder!”

Elke klant krijgt dezelfde vragen. Tientallen, honderden keren per dag informeren de caissières of de klant een bonnetje mee wil. Een slijtageslag voor de stembanden, stel ik me voor. Standaardhandelingen kun je toch automatiseren?

De meneer twee plekken voor mij in de rij wordt nu bestookt. Nee, hij spaart geen koopzegels. En nee, hij hoeft ook geen bonnetje. Na het semi-blijde ”Fijne dag nog” van de onvermoeibare kassamedewerker schuifel ik anderhalve meter naar voren.

Als ik dit werk zou doen, zou ik mijn stem willen sparen voor zinniger woorden, bedenk ik. Hoe fantastisch zou het zijn als je als kassamedewerker de computer zou kunnen laten praten door gewoon de knoppen koopzegels, sparen en bonnetje in te drukken. Zodat het ”spaart u koopzegels” automatisch uit de luidspreker schalt. Heeft nog nooit iemand zoiets bedacht?

Ik schuif weer een plaats naar voren en bedenk dan een beter systeem; knopjes voor de klant. Een voor als je koopzegels spaart, een voor als je het bonnetje wilt en een voor als je spaart voor voetbalplaatjes, pannen of wijnglazen. Lichtjes op de kassa informeren de kassamedewerker over wat de klant wil.

Opnieuw vraag ik me af: hoe kan het dat nog nooit iemand dat bedacht heeft? Wellicht, zo realiseer ik me, omdat klanten de supermarkt nog nooit hebben verteld hoe irritant het vragenbombardement is. Ik zal de kwestie subtiel aankaarten, zo neem ik me voor, terwijl ik mijn karretje op de band leeg. Zodra de caissière is uitgebliept zeg ik: „Nee, nee, nee.” „Wat bedoelt u?” „Ik wil gewoon afrekenen en dan gaan”, zeg ik. Ze knikt begrijpend, maar stelt ogenblikkelijk teleur. „Oké, wilt u pinnen?” En dan besef ik dat bij mijn droomkassa het knopje pinnen nog ontbreekt.

ARIEN VAN GINKEL JOURNALIST BIJ HET REFORMATORISCH DAGBLAD

terdege *

17 FEBRUARI 2021

23

INTERVIEW

DICK VAN MEEUWEN NIEUWE PARTIJVOORZITTER SGP

UITZIEN NAAR EEN HANDDRUK Voor het eerst in de geschiedenis van de SGP is er sprake van een gekozen voorzitter. ‘Nieuwkomer’ Dick van Meeuwen (66) uit Sliedrecht ziet ernaar uit zich in te zetten voor de partij waarvoor hij jarenlang als raadslid actief was. ”Ik wil me, ook na mijn pensionering, graag nuttig maken voor de achterban.” tekst: AD ERMSTRANG beeld: CEES VAN DER WAL

24

25

INTERVIEW

„Misschien moet ik nu ook maar gaan twitteren”

26

terdege *

17 FEBRUARI 2021

H

et is de maandag na het digitale partijcongres, op zaterdag vanuit Tilburg.

De kersverse voorzitter van de staatkundig gereformeerden heeft net zijn eerste telefoontje met fractievoorzitter Kees van der Staaij achter de rug. Afgesproken is dat ze wekelijks contact hebben. Zeker met het oog op de naderende verkiezingen voor de Tweede Kamer in maart geen overbodige luxe.

Van een volle agenda met spreekbeurten en kennismakingsbezoeken met partijafdelingen is nu echter geen sprake. Corona houdt ook de voorzitter voor een groot deel aan huis gekluisterd. „Op dit moment gebeurt alles digitaal.

Waar mogelijk zal ik meewerken.” „Via het digitale vergaderprogramma Teams”, licht echtgenote Hermien toe.

Vergaderen vindt Van Meeuwen niet erg, elkaar niet ontmoeten wel. „Je zou me een vergadertijger kunnen noemen. Dat neemt niet weg dat ik het liefst mensen rechtstreeks spreek. Ik zal echt blij zijn als we elkaar weer een hand kunnen geven. Dat is per slot van rekening een teken van vertrouwen.”

Met het voorzitterschap stapt hij met één voet in het wereldje van de Haagse politiek. Aan het veelvuldige gebruik van de sociale media binnen de Haagse stolp moet hij nog wennen. „Velen reageren daar doorlopend via Twitter, een medium waarmee ik tot op heden niet zo veel had. Wellicht moet daarin verandering komen.”

Hij gebruikt het moment om de SGP-fractie te complimenteren. „Met de vrijdagavonduitzendingen

zijn ze goed bezig. Ook gebeurt er veel door jongeren. De SGP is beslist geen oudemannenpartij. Dat heb ik in een gesprek met een andere journalist, die me vorige week het tegendeel voorhield, meermaals benadrukt.”

SAMENWERKING Van Meeuwen, per 1 januari gepensioneerd als bestuurder van het Hoornbeeck College en het Van Lodenstein College, blikt tevreden terug op de procedure voor het partijvoorzitterschap. Die had voor het eerst na 103 jaar plaats via een sollicitatieprocedure en met behulp van een extern adviesbureau. Daartoe was besloten nadat de vorige voorzitter anderhalf jaar geleden opstapte na een slepende discussie over al dan niet terecht ontvangen wachtgeld.

Bij het maken van de nieuwe start, staan voor Van Meeuwen transparantie en profilering van de partij op de Bijbelse beginselen voorop. „Bepaalde zaken zijn nu eenmaal onopgeefbaar.” Om die reden nam hij al snel nadat bekend werd dat de partij hem zou voordragen, stelling tegen een innige band met PVV en Forum voor Democratie. De SGP-voorman weet dat er partijgenoten zijn die kiezen voor nauwere samenwerking met deze populistische partijen, maar afspraken met de CU en –in mindere mate– met het CDA liggen volgens hem meer voor de hand. „Natuurlijk kun je niemand bij voorbaat uitsluiten, maar op cruciale dossiers staan deze partijen dichter bij je dan fracties die in het geheel niet uitgaan van de Bijbelse beginselen.”

Zijn voorkeur is mede beïnvloed door een jarenlange goede samenwerking tussen SGP en CU in zijn woonplaats. „Natuurlijk kwam het soms voor dat we het niet eens werden. Dan gaven we elkaar de vrijheid om verschillend te stemmen. Dat gaf veel ontspanning. Eigenheid mag nooit ten koste gaan van samenwerking.”

Dick van Meeuwen verliet ruim 31 jaar geleden Rotterdam om zich in Sliedrecht te vestigen, waar hij onderwijzer aan de Calvijnschool werd. Daar ontmoette hij Hermien, die eveneens voor de klas stond. Na zijn doctoraalstudie stapte hij over naar scholengemeenschap Guido de Brès, waar hij docent geschiedenis en maatschappijleer werd.

EEN BEWUSTE KEUS? „Ja, daarom ben ik in Leiden gaan studeren. Ik vind de overdracht van kennis aan jongeren heel mooi.

Op de Guido belandde ik in een commissie die zich bezon op het strategisch beleid. Een eerste stap richting het bestuurlijke denken.”

DAT SMAAKTE NAAR MEER? „Ik stond graag voor de klas en heb in later jaren vaak gastlessen gegeven om de praktijk te proeven, om van tijd tot tijd met m’n voeten in de modder te staan. Maar daarnaast trok de bestuurlijke lijn me sterk aan. Ik werd adjunctdirecteur op het Marnix College en later locatiedirecteur. Het einde van mijn studietijd in Leiden viel samen met het openvallen van een plek in de gemeenteraad voor de SGP. Ik was 34 jaar en rolde er vanzelf in, niet wetend dat ik dat 23 jaar zou gaan doen.

27

Er ontstond ruimte voor het politieke werk. Achteraf heb ik daar Gods leiding in gezien. Ik werd al spoedig fractievoorzitter en heb daarnaast bestuurlijke ervaring opgedaan in het samenwerkingsverband van de Drechtsteden, het hoogheemraadschap en het ziekenhuis.”

STUDIE, RAADSLID, EEN STEEDS DRUKKERE BAAN EN EEN GEZIN. WAS HET TE BEHAPPEN? „Het kon –behalve door de kracht die ik van boven ontving– alleen dankzij de inzet van mijn vrouw.

Zij vormde het stabiele thuisfront.”

Zelf zag ze dat bepaald niet als een last, geeft zijn echtgenote aan. „Ik sta nog steeds een dagdeel voor de klas en heb dat bijna altijd kunnen volhouden. Alleen toen de kinderen klein waren, ben ik een tijdje gestopt. Totdat de jongste naar school ging.”

Vergaderingen slokten veel avonden op. Van Meeuwen: „Maar meestal was ik wel bij het avondeten. Recent vroeg ik de kinderen hoe zij al die jaren hebben ervaren.

Ze gaven aan dat ik er was als dat nodig was en zien me gelukkig niet als een altijd afwezige vader.

Op zaterdag deden we veel samen, tijdens schoolvakanties gingen we regelmatig op reis. Meestal rondom een bepaald thema, zoals de hugenoten in Frankrijk of de sporen van Johannes Hus in Tsjechië. Tja, ik blijf wel historicus. Voor jezelf blijft altijd de vraag of je je kinderen, die bij ons nu allemaal de deur uit zijn, voldoende hebt aangesproken als het om de eeuwigheid gaat. Dat gebeurt nooit genoeg en daarin voel ik me soms schuldig.”

28

terdege *

17 FEBRUARI 2021

INTERVIEW

„Ik stond graag met mijn voeten in de modder” IN 2011 WERD U LID VAN HET COLLEGE VAN BESTUUR VAN HET HOORNBEECK EN DE VAN LODENSTEIN. EEN GROTE STAP? „Ik was toen 57, het betekende inderdaad een wending in mijn carrière. Ik stond op de lijst van de SGP voor Provinciale Staten van Zuid-Holland en had gehoopt Statenlid te worden. De weg leidde echter naar Amersfoort. Die functie betekende ook het einde van mijn politieke werk in de gemeenteraad, waar ik de mogelijkheid om wethouder te worden tot twee keer toe had laten voorbijgaan omdat ik het onderwijs niet wilde verlaten. De baan in Amersfoort was voor mij uniek. Een combinatie van bestuur en onderwijs. Ik werd een soort wethouder op school.”

ONDERWIJSMAN OF BESTUURDER, WAT BENT U HET LIEFST? Peinzend: „Eigenlijk ligt mijn hart bij beide. Dat merk ik nu ook. Zowel het onderwijs als het besturen kan ik maar moeilijk loslaten.”

U VOELT ZICH NOG GEEN SENIOR Lachend: „Zeker niet. Zolang ik me fit voel, wil ik graag nuttig bezig zijn voor de achterban. In de aanloop naar mijn pensionering heb ik daarover ook nagedacht.”

BETEKENT DIT DAT U HET VOORZITTERSCHAP ZOCHT? Beslist: „Nee. Zo ambitieus ben ik niet. Ik kreeg toen de vacature eraan kwam, wel van verschillende kanten de vraag of dit niet iets voor mij zou zijn. Na rijp beraad heb ik gesolliciteerd. Een verantwoordelijke en mooie functie die ongedacht op mijn weg is gekomen, maar ik besef des te meer dat ik

wijsheid van de Heere nodig heb.”

DE SGP ZOCHT EEN ONKREUKBARE VOORZITTER. HEEFT UW BENOEMING GEVOLGEN VOOR NEVENFUNCTIES? „Ik heb aangegeven te willen stoppen als lid van de raad van commissarissen van de Erdee Media Groep. Dat geldt ook voor mijn bestuurslidmaatschap van het Bijbels Beraad man/vrouw. Voor je het weet, heb je toch te maken met belangenverstrengeling.”

U WORDT EEN VERGADERTIJGER EN EEN BRUGGENBOUWER GENOEMD. HOE ZIET U ZICHZELF? „De benaming bruggenbouwer komt van anderen, die heb ik niet bedacht. Ik zoek wel graag de verbinding. Ik wil altijd precies weten wat er speelt en houd ervan om tussen de mensen bezig zijn. Niet om hen te controleren, maar om te initiëren en te stimuleren.”

Vanuit zijn woonkamer kijkt hij uit op de diepe achtertuin van de woning. Hij mag er op mooie dagen graag in bezig zijn. „Ik doe het zware werk, Hermien zorgt voor de bloemen.” Ook in het huishouden blijft Van Meeuwen niet achter.

Hermien: „Dick neemt het stofzuigen voor zijn rekening, doet vaak de boodschappen en zeemt de ramen. Hij vindt het wassen van zijn auto net zo leuk als het lappen van de ramen.” Beiden houden ze van lezen, fietsen en wandelen.

Orgelspelen is de belangrijkste hobby van de SGP-voorzitter. „Op m’n 16e werd ik organist in de christelijke gereformeerde kerk in Rotterdam-West. Hier in Sliedrecht ben ik al die jaren organist in de Beth-Elkerk.”

Bij zijn laatste leraar, Arie J. Keijzer, organist van de Grote Kerk in Dordrecht, speelde hij Bach, Mendelssohn, Franck. „Dat lukt me nu niet meer. Ik oefen nog steeds, maar ik had onvoldoende tijd om dat niveau te handhaven. Als me de tijd gegeven wordt, zou ik graag weer les nemen.”

NOG EVEN NAAR HET ONDERWIJS. ER WORDT VEEL GEDISCUSSIEERD OVER DE TOEKOMST VAN DE REFORMATORISCHE SCHOLEN. SOMBER? „Nee, ik ben beslist geen pessimist.

We leven in een situatie waarin we nog steeds veel voorrechten hebben. De druk op de christelijke scholen neemt wel toe, dat zie je in de discussies over de identiteitsverklaring en de gesprekken binnen het CDA over de vrijheid van onderwijs. Ik hoop dat ouders mede daardoor beseffen hoe bijzonder het is dat er nog Bijbelgetrouw onderwijs kan worden gegeven. Ik krijg wat dat betreft soms hoopvolle signalen. Een open toelatingsbeleid hoeft niet het einde van de reformatorische school in te luiden. Vroeger hadden we Scholen met de Bijbel. Het dwingt ons om met het personeel te kijken naar onze Bijbelse fundamenten. Het gaat, zoals ds. Golverdingen dat zo mooi zei, om de vorming van onze kinderen en de vreze des Heeren. We kunnen van hen geen christenen maken, maar hen wel voorleven en er alles aan doen om hun Bijbels onderwijs te geven. Hoge cijfers komen dan op de tweede plaats. Het belangrijkste is hen voor te bereiden om in de samenleving als jonge apologeten te kunnen staan.”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

29

De redactie selecteert de leukste producten.

Borduurpakket (inclusief borduurring), € 19,50, crcouture.nl

Regen? Onder dit wollen hoedje blijven de haren lekker droog, € 59,95, hoedshop.nl

Mooie kaart om iemand blij te maken, € 1,25, dille-kamille.nl

Koektrommel Thornback & Peel, € 14,95, department-m.nl

Plaid om onder weg te kruipen, € 29,95, wehkamp.nl

Puzzelpost! € 11,95, bloompost.nl

Effen omslagdoek, € 49,95, bouffante.nl Handcrème met geur van geraniums, € 5,80, sostrenegrene.com

Comfortabele Toni Pons Monapantoffels, € 39,95, ziengs.nl 30

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Borduur een kussen, € 24,50, carosatelier.nl

Brievenbusbloemen, € 12,95, bloompost.nl

COLUMN

Ik heb een prima dienstauto. Toch zijn er momenten dat ik er iets aan mis: een zwaailicht in combinatie met een sirene. Als veearts maak je mee dat je linea recta naar een bedrijf wilt rijden, zonder enig oponthoud. Voor de echte spoedgevallen dus. Een bloedende koe valt absoluut in die categorie; een koe kan namelijk letterlijk bloeden als een rund. Inwendige bloedingen zijn het meest verraderlijk, constateerde ik laatst opnieuw.

De dag start rustig. Ik trek tevreden m’n plastic jurkschort uit na een voorspoedig verlopen keizersnede. Het kalf is gezond en wordt droog gelikt door de kersverse moederkoe. Een dag later slaat de stemming op het bedrijf om.

De veehouder laat weten dat de koe niet it genoeg is; ze wil niet eten en voelt koud aan. Ik rijd naar het bedrijf en zie dat de indrukken van de boer kloppen. Het dier heeft geen koorts, maar wel een veel te hoge hartslag. Ik keur de operatiewond. Die is niet ontstoken. Een duidelijke oorzaak voor de klachten is niet te vinden, daarom krijgt de koe een oppeppend middel. Twee dagen later gaat het link mis. De veehouder belt me in paniek op. „Er komt

een enorme plas bloed uit de koe! Kom alsjeblieft direct!”

Het blijkt dat de baarmoeder iks aan het nabloeden is. Nu heeft een volwassen koe zo’n 50 liter bloed in haar lijf en hoeft een grote plas bloed niet direct levensbedreigend te zijn, maar als de bloeding niet uit zichzelf stopt, kan de koe eraan doodgaan. De enige manier om dat te voorkomen, is door het dier nogmaals te opereren. Een spannende onderneming, voor de veehouder én voor mij. Als ik de baarmoeder controleer, zie ik geen bloedend weefsel meer en dat stelt me gerust. Diezelfde avond rinkelt mijn telefoon opnieuw. „De koe is zo slap geworden dat ze niet meer kan staan”, klinkt de veehouder bezorgd. Er is maar één optie: de koe moet zo snel mogelijk een bloedtransfusie krijgen. Een andere koe dient als donor. We tappen 5 liter bloed af en geven die direct bij de patiënt in. De koe knapt gelukkig op en komt weer in de benen. Opgelucht stap ik in mijn auto. Een zwaailicht en sirene zijn nu niet nodig. Ik toeter als groet naar een niet minder opgeluchte veehouder. Want hoe eenvoudig mijn dienstauto ook is, een claxon heeft-ie gelukkig wel.

HENRIËTTE BRUGGINK landbouwhuisdierenarts

terdege *

17 FEBRUARI 2021

31

week 1

Jona (5) Lezen: Jona 1:1-3

Jona moet naar Ninevé. Deze stad is letterlijk en figuurlijk groot. Letterlijk wat betreft zijn omvang en inwonertal. Figuurlijk wat betreft zijn reputatie. Ninevé is groot in zondigen.

Als God Jona naar Ninevé stuurt, bestaat

Testament staat de stad voor bloedvergie-

deze stad al eeuwen. Stichter is Nimrod.

ten, terreur, verschroeide aarde en een scala

Genesis 10:11-12 vermeldt zijn tocht naar

aan onbeschrijflijke gruwelijkheden. Ninevé

Assur, waar hij de steden Ninevé, Rehobôth,

is hét symbool van alle vijanden van Israël.

Ir, Kálach en Resen sticht, nadat hij het rijk

Ninevé haat en veracht Israël. Naar deze stad

van Babel gevestigd heeft. Nimrod legt de

stuurt God Jona. Hij moet zich „opmaken en

grondslagen van een beschaving die eeuwen-

gaan”, dat lijkt veel op oorlogsretoriek. Zoals

lang het hele Nabije Oosten zal beheersen.

een leger zich opmaakt en ten strijde trekt,

Ook Israël valt onder de invloedssfeer van

zo beveelt God Jona om zich op te maken en

Assyrië. Elke koning van Israël staat voor de

te gaan om tegen Ninevé te preken. Iemand

vraag hoe hij zich verhoudt tot dit wereldrijk.

die niet weet Wie Jona geroepen heeft, schiet

Wordt hij een bondgenoot van de Assyri-

in de lach. Ziet u het voor u? Jona, die in zijn

sche vorst of niet? De andere optie is farao

eentje tegen Ninevé optrekt? Een lachertje

van Egypte. Een derde keus is er niet; het is

toch? Maar Jona lacht niet. Hij neemt Gods

óf Assyrië, óf Egypte. Deze twee rijken zijn

bevel uiterst serieus. Hij weet Wie hem roept.

elkaars aartsrivalen. Hun conflicten worden

Hij kent God vanuit Israëls heilsgeschiede-

op Israëls grondgebied uitgevochten. Dit

nis. Die geschiedenis getuigt van Gods grote

betekent dat Israël vaak lijdt. Veel oudtesta-

daden. Die almachtige God dient Jona. Omdat

mentische plaatsen voorspellen, beschrijven

Jona de HEERE kent, deserteert deze soldaat.

of bezingen de val van Ninevé. In het Oude

Jona loopt weg. Begrijpt u het nog?

Bedenk drie redenen waarom Jona vlucht, schrijf ze op en houd ze de komende maanden bij de hand.

32

terdege *

17 FEBRUARI 2021

week 2

Jona (6) Lezen: Nahum 2

Jona loopt weg. Waarom? Omdat Hij God kent. Dat is de enige reden. En zelfs deze reden houdt Jona voor zichzelf. God spreekt, Jona zwijgt. God stuurt hem naar Ninevé, Jona gaat de andere kant op. Wat bezielt die man?

Zou Jona terugdeinzen voor het brengen

De tweede keer bedoelde God met „hun

van Gods boodschap aan Ninevé? Jona moet

boosheid is opgeklommen voor Gods aan-

tégen Ninevé preken. Jona’s prediking is dus

gezicht” zeven Kanaänitische volkeren. Hij

niet in het eeuwige voordeel van deze stad,

beval Jozua om deze zeven volkeren uit te

maar tot een eeuwig oordeel. God verklaart

roeien. Israël voltrok Gods gericht. Nu zegt

direct waarom Jona Ninevé het oordeel

God dezelfde woorden tot Jona. Hij is op de

moet aanzeggen. De boosheid van de stad

hoogte van de geschiedenis en de betekenis

is opgeklommen voor Gods aangezicht. Die

ervan. Hij weet dus ook welk vreselijk lot de

huiveringwekkende reden kent Jona. Al twee

stad zal treffen. Waarom draait Jona zonder

keer eerder in Israëls historie heeft God deze

een spier te vertrekken om en deserteert hij?

woorden uitgesproken. Eerst tegen Abraham.

Heeft hij medelijden met de stad? Kan hij het

Toen ging het om Sodom en Gomorra. Gods

niet aanzien wanneer God een hele stads-

oordeel toen stoelde op twee feiten: 1. Van de

bevolking in de hel stort? Dit zou een motief

jongste tot en met de oudste zondigde elke

kunnen zijn. Maar voordat we kijken of Jona

Sodomiet schaamteloos tegen God. Jong en

daadwerkelijk zo is, stel ik u een vraag. Laat

oud leefde zich uit in elke vorm van zonde.

u uw onkerkelijke buren of collega’s zomaar

2. In deze steden leefden minder dan vijf

verloren gaan? Wat is erger: iemand die Gods

rechtvaardigden. Vlak voordat God Sodom

bevel weigert, omdat hij niet kan aanzien hoe

omkeerde, werd de laatste rechtvaardige

God met de goddelozen afrekent, of iemand

–Lot– er weggehaald.

die weet van het naderend gericht en zwijgt?

Wat is uw antwoord op de vraag waarmee deze studie afsluit? Wat zegt dit over uw relatie tot uw naaste?

Ds. C.P. de Boer is christelijk gereformeerd predikant te Sliedrecht.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

33

Meer informatie?

Bent u op

Z

Bent u op

oek naar een partner

oek naar een partner

in de reformatorische gezindte?

De Reformatorische Relatiebemiddeling is een toonaangevend, exclusief bemiddelend, landelijk relatiebureau voor de single, weduwe en weduwnaar.

Wij bemiddelen, begeleiden en adviseren onze deelnemers op een persoonlijke en individuele Contactgegevens: wijze bij hun partnerkeuze.

Groningen Assen Drachten Zwolle Hardenberg Almelo Veenendaal Amersfoort Gouda Sliedrecht

Escudostraat 11 2991 XV Barendrecht 010 438 41 63

w ww. s l a a p we l. n l

Tel.nr: 06 - 1732 9621 E-mail: info@refo-relatie.nl www.refo-relatie.nl andere relatiebemiddelingsbureaus.

Als aanvullende dienst bieden we begelei-

doelen aan de slag om de belemmering zo goed als mogelijk te verhelpen.

Tel: 06-17329621 Website: www.refo-relatie.nl

Izak & Rebekka

Reformatorische Relatiebemiddeling Burgemeestersdijk 5B 7642 LV Wierden

Onze bemiddeling mag gezien worden als middel om mogelijk, in biddend opzien, een partner te vinden. We hebben het niet over slagingspercentages. Gods bestuur gaat over alle dingen, ook of het lukken mag om een partner te vinden.

Al meer dan 30 jaar

DÉ SPECIALIST!

AV E K • H O M E C OL L E C T I ON • P U L L M AN • T E M P U R • VAN DY C K E. A .

OGENBLIK

KERKEN IN CORONATIJD at werd het kerkelijk leven afgelopen maart opgeschrikt door de maatregelen vanwege Covid-19.

Kerken sloten, met dien verstande dat er slechts een predikant, organist, koster, ouderling, diaken en technicus voor de livestream overbleven. Toen kwam er een verruiming en mochten maximaal dertig personen naar de kerk. Dit werd op den duur zelfs onbeperkt, met inachtneming van de 1,5 meter afstand en ontsmettingsmaatregelen. In de herfst moest toch weer worden teruggegaan naar dertig.

Zingen bleef een heet hangijzer, hoewel sommige wetenschappers beweerden dat praten gevaarlijker is dan zingen. Een kaars zou namelijk in het eerste geval uitgaan en bij het tweede niet.

In verschillende gemeenten beperkte men derhalve het aantal verzen. Of men liet alleen kinderen of een klein groepje gemeenteleden zingen, soms zelfs alleen een solist.

Het gebeurde ook dat de organist de melodie speelde en de gemeente in gedachten kon meezingen, of dat de voorganger onder het orgelspel de psalmen declameerde. Zelf maakte ik mee dat er oude opnames van gemeentezang ten gehore werden gebracht en dat alleen bij binnenkomst en uitgaan het orgel werd bespeeld.

Ook gebeurde het dat men ging zingen achter een individueel zangscherm, een plastic A4’tje dat men bij het zingen voor het gezicht hield, of met een mondkapje.

Daarnaast werd er hier en daar

W

geneuried. Collega Belder zei dienaangaande dat er mogelijk in de toekomst cd’s met neuriënde gemeenteleden in de handel zouden komen. Toen ik er zelf mee werd geconfronteerd, dacht ik dat het wel zeer bespottelijk zou klinken en ik had gedachten over zoemende hommels zoals in de ”The flight of the bumblebee”, uit de opera ”De geschiedenis van tsaar Saltan” van Korsakov. Het viel mee.

Ook kwam het voor dat psalmen niet gezongen werden, maar gezamenlijk opgezegd. Toen waande ik me in de Munsterker van Zürich.

Zwingli had namelijk grote moeite met muziek in de eredienst, zelfs met de melodie van een lied. Hij was bang dat het van de betekenis van het woord afleidde en voerde het spreekkoor in. Toen hij zich voor zijn rigoureuze afschaffing van gezang moest verantwoorden bij de stadsraad, deed hij dat tot verbazing van de hoge heren

zingend. Zwingli reageerde: „Zou God Zich niet evenzeer verwonderen als we datgene dat we tot Hem te zeggen hebben, gaan zingen?”

Overigens was Zwingli zeer muzikaal en bespeelde hij meer dan tien instrumenten.

Een niet onbelangrijke maatregel was ook het afschaffen van de handdruk in de consistorie en bij de kansel. Zeer spaarzamelijk wordt het hier en daar gedaan –zelfs met een handschoen– maar overwegend is dit vervangen door een knikje of het leggen van de hand op het hart. Ergens schijnt men de predikant gemoedelijk een schouderklopje te geven. Het mooiste alternatief: een ouderling hield de Bijbel vast en de predikant legde zijn hand daarop. Het symboliseerde als het ware Jesaja 8:20: „Tot de wet en tot de getuigenis! Zo zij niet spreken naar dit woord, het zal zijn, dat zij geen dageraad zullen hebben.”

Het herinnerde ook aan Kohlbrugge, die wordt afgebeeld met een open Bijbel en placht te zeggen: „Werp het Woord er maar in!” En aan Luther, die vaak met een Bijbel is afgebeeld en dichtte: „Het woord dat zult gij laten staan en niets daarbij verzinnen. De Heer’ gaat in de strijd vooraan. Zijn Geest doet overwinnen.”

Moge de tijd spoedig aanbreken dat we zonder beperkende maatregelen mogen opgaan onder het gezang: „Kom, ga met ons, en doe als wij.”

Ds. M. van Kooten, Elspeet terdege *

17 FEBRUARI 2021

35

KERKHISTORIE

36

KERKHISTORIE

„Bonar is heel bevrijdend voor mensen die tobben over de vraag of ze wel voldoende hun ellende kennen”

TRAKTATEN VOOR ALLE TIJDEN De traktaten die Horatius Bonar in Kelso verspreidde, waren bedoeld voor leden van zijn eigen kudde. Tot zijn verrassing kregen ze een veel breder bereik, tot in het buitenland toe. Uitgeverij Brevier bundelde een deel ervan onder de titel ”Geloof en leef!” “Dit boek geeft een evenwichtig beeld van het denken van Bonar.” tekst: HUIB DE VRIES beeld: HENK VISSCHER

terdege *

17 FEBRUARI 2021

37

D

e puriteinen en hun geestelijke nazaten veroverden al vroeg het hart van Leen van Valen (74). In de loop der jaren publiceerde hij tal van geschriften over hun leven en werk en vertalingen van hun boeken.

Hoewel hij waardering heeft voor alle schrijvers en predikers met puriteins bloed, in al hun veelkleurigheid, weet de inwoner van Dordrecht zich in het bijzonder verbonden met Horatius Bonar. „Hij is door de Heere gebruikt om me aan het eind van mezelf te brengen. Ik was ernstig met de geestelijke dingen bezig, maar de Heere Jezus kende ik niet. Nooit was ik echt ontdekt aan de zonde van mijn ongeloof, een zonde die de Heilige Geest me toonde door middel van Bonar.

Zijn boekje ”Gods way of peace”, dat ik later heb vertaald, kon ik van kwaadheid wel in de vijver gooien. Alle pogingen om te geloven sneed hij af als eigenwillige godsdienst, zelfs het bidden. Ik wilde het geloof hebben, om daarmee naar de Heere Jezus te gaan. Dan maak je van het geloof je Zaligmaker. Toen de Heere me in de ruimte zette, was datzelfde boekje voedsel voor mijn ziel. Vooral het laatste hoofdstuk, ”Jezus alleen”. Dat is de kern van het geloof.”

WAT IS KENMERKEND VOOR BONAR? „Het centraal stellen van Christus, ook in de heiliging. Geloof en bekering vormen een tweeling, al gaat het geloof voorop. De realiteit van de zondeval, ook na ontvangen genade, is een tweede lijn in zijn werk.

Bonar heeft daarin iets kohlbruggiaans. We worden volgens hem nooit meer dan geredde zondaren, levend van genade. De persoon en het werk van Christus brengt Bonar heel dichtbij. Wat Hij gedaan heeft aan het kruis en door Zijn opstanding, en wat Hij nu nog doet aan de rechterhand van de Vader. De wijze waarop Bonar Christus uitschildert, raakt me altijd weer.”

U VERTAALDE VEEL VAN ZIJN BOEKEN, WAT VINDT U ZIJN BESTE WERK? „Nog steeds ”Gods weg van vrede”. Dat is heel gestructureerd. Ook het nu uitgegeven boek met Kelso-traktaten bevat juweeltjes, zoals ”Geloof en leef”, het voor zondagsschoolkinderen geschreven ”De lange, witte klederen” en de meer theologische traktaten 38

terdege *

17 FEBRUARI 2021

over de werken van de Heilige Geest in het Oude en het Nieuwe Testament.

Het mooie van dit boek is dat het een evenwichtig beeld geeft van het denken van Bonar. Heel verhelderend schrijft hij over het gevaar van het vermengen van het werk van Christus voor ons en het werk van de Heilige Geest in ons. Daar zijn we allemaal toe geneigd. Je moet eerst iets voelen om tot Jezus te komen. Bonar begint met de heilsfeiten.

Je moet geloven wat Jezus heeft gedaan, dan volgt de bevinding vanzelf. Met een leven uit de standen van de genade onthoud je jezelf veel troost. Ik heb geleerd te belijden dat ik door bloed ben gekocht, ook als ik daar door psychische zwaktes niets van voel. De gevoelige nabijheid van de Heere Jezus is heerlijk, maar niet de grond van ons geestelijk bestaan.”

WELK BEREIK HADDEN DE TRAKTATEN? „Bonar deelde ze uit in Kelso en omgeving, daar had hij ze voor geschreven, maar ze kregen al snel een veel breder verspreidingsgebied. In allerlei kerkelijke kringen.

Hetzelfde geldt voor de traktaten van Ryle, een tijdgenoot van hem. Kerkisme was Bonar vreemd. Die katholieke gezindheid had hij meegekregen van zijn leermeester Thomas Chalmers.”

„Bonar brengt Christus heel dichtbij” HOE BEOORDEELT U DE KRITIEK OP BONAR? „Hij was erg zwart-wit. Zijn radicaliteit kan een nadeel zijn bij zielen die naar Christus verlangen. Dat verlangen is volgens Bonar niet genoeg, het gaat om de toe-eigenende daad van het geloof. Natuurlijk is die essentieel, maar hij besefte te weinig dat ook in het verlangen naar Christus toe-eigening ligt. Dat zagen puriteinen als David Dickson en William Guthrie beter. Die lokten het geloof meer uit. Daar staat tegenover dat Bonar heel bevrijdend is voor mensen die tobben

KERKHISTORIE over de vraag of ze wel voldoende hun ellende kennen en die zich gaan afmeten aan andere kinderen Gods. Je kunt menen dat je aan het randje van de sloot moet hebben gestaan voordat je tot Christus mag komen.

Het dood’lijkst tijdsgewricht uit de berijming van Psalm 116, dat in de psalm zelf niet staat maar is toegevoegd door de arminiaanse berijmer Johannes Eusebius Voet.”

BONAR WORDT WEL GEZIEN ALS GRENSFIGUUR TUSSEN DE REFORMATORISCHE EN DE EVANGELISCHE WERELD. MET REDEN? „Mijns inziens niet. Al in zijn eigen tijd werd hij soms van arminianisme beschuldigd, zelfs door collega’s van zijn eigen kerk, maar in werkelijkheid moest hij daar niets van hebben. De aannemende daad van het geloof, waarop hij zo aandringt, blijft bij hem pure genade. Voor een arminiaan is geloven iets doen, voor Bonar niets doen. Je enkel laten zakken en zinken op het borgwerk van Christus. Vanuit zijn vrees voor hypercalvinisme en systeemdenken was hij te onkritisch over opwekkingspredikers zoals Moody en Sankey, maar van oppervlakkigheid moest hij niets hebben. Zijn boeken zijn zeer bevindelijk. Ook daarin heeft hij veel te zeggen in een tijd waarin ook onder ons het verbondsautomatisme opkomt. Ik maak me zorgen over een beroep op de doop zonder daarbij te wijzen op de noodzaak van wedergeboorte.”

OPVALLEND IS OOK ZIJN CONCRETE SPREKEN OVER DE HEL. „Inderdaad, maar dat doet de Bijbel ook.

Wij zijn veel te weinig bewogen met zielen die de rampzaligheid wacht als ze Christus niet leren kennen. Het postmoderne denken heeft ons heel oppervlakkig gemaakt. We moeten mensen veel concreter op de rampzaligheid wijzen. Maar nooit zonder tegelijk heen te wijzen naar de vrijstad, waarover een van Bonars traktaten gaat. Daar is veiligheid voor iedere zondaar die vlucht tot Christus.”

N.A.V. ”GELOOF EN LEEF! KELSO TRACTS 1”, DOOR HORATIUS BONAR, VERTAALD DOOR HANS SCHUTTEL; UITG. BREVIER, KAMPEN; 207 BLZ.; € 19,99

Horatius Bonar (1808-1889) behoort, samen met zijn broer Andrew, Robert Murray McCheyne en dr. John Duncan, tot de eerste generatie predikanten van de Free Church of Scotland, gesticht in 1843. Ze zijn gevormd door de gematigd calvinistische hoogleraar Thomas Chalmers, een man met een grote missionaire gedrevenheid. Horatius maakt naam door de vele boeken en traktaten die hij schrijft. De traktaten worden bekend onder de naam ”Kelso Tracts”, naar de eerste gemeente die hij dient.

Later zal hij predikant worden van de Chalmers Memorial Church in Edinburgh. Van zijn boek ”Gods weg van vrede” worden in Engeland 300.000 exemplaren verkocht. De Nederlandse uitgave in de vertaling van L.J. van Valen beleeft vijf drukken.

Bonar is ook een verdienstelijk dichter. Zijn beroemdste gezang, in Nederland bekend als ”Ere zij aan God de Vader”, wordt tot vandaag wereldwijd gezongen. Kenmerkend voor het werk van Bonar is een bevindelijke warmte, gepaard met een vurig aandringen tot het aangrijpen van Christus tot behoud. Zonder zoeken naar innerlijke beweegredenen. Een zekere eenzijdigheid daarin leverde hem al in eigen tijd kritiek op. Toch houdt zijn werk stand.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

39

ECHT SOET

----------------

Sfeervol thuis Bij Soet denken we met u mee, van eerste stap tot complete realisatie. Neem contact op voor advies bij u thuis!

M A AT W ER K EN STIJLADVIES MET UNIEKE 3D IMPRESSIES!

De grootste woonwinkel van de Krimpenerwaard

H O O F DS T R A AT 11-1 3 • B E R G A M B A C H T • 01 8 2-3 51 51 8 • I N F O @ S O E T W O N E N . N L • S O E T W O N E N . N L

VERVOLGVERHAAL

Jenthe

We zitten er een beetje doorheen. Het onzekere en contactarme coronatijdperk begint z’n tol te eisen...

En dan mogen Joost, Lindy en Heidy opeens bij een gezin uit de gemeente logeren. Laura gaat naar Ileana.

Plotseling hebben we vakantie! Al na een paar dagen uitslapen, wandelen en klussen voelen we ons een ander mens. „Zo is er meteen alweer een lichtpuntje”, constateert Maarten opgewekt wanneer we op een middag met de honden door de sneeuw banjeren. Ik knik. „Wat een beetje ontspanning al niet kan doen!”

Die ontspanning wordt een tikkie minder als niet ver bij ons vandaan het schot van een jager klinkt. Van schrik laat ik de riem los, waarop Bas er als een speer vandoor gaat. De jonge leonberger Beer –die we sinds enkele maanden hebben– rukt zich voordat Maarten het beseft los en verdwijnt eveneens in paniek.

Wij zijn al snel over de schrik heen en Maarten haalt z’n schouders op. „Die honden komen zo wel terug.”

Maar ze komen niet.

En als we ons rondje gelopen hebben, blijken ze ook thuis nergens te bekennen. Voor mij stond nu de sauna op het programma; Maarten wilde met een boek op de bank. In plaats daarvan ijsberen we tussen de ramen heen en weer, werpen we bezorgde blikken naar buiten en staan we elke acht minuten in de achterdeur te roepen. Het bos is groot. Wat, als de honden verdwalen? Stel dat ze bij een doorgaande weg uitkomen? Of de jager van vanmiddag ontmoeten?

Die schiet op alles wat beweegt, zeggen ze hier. Hoe kunnen we het ooit aan de kinderen uitleggen als de dieren niet terugkomen? Mijn handen trillen. Maarten heeft een diepe rimpel boven zijn ogen. „Ik bel de politie”, zegt hij tegen de tijd dat het begint te schemeren.

De spanning wordt er niet minder van en als een uur

later zijn telefoon overgaat, sta ik stijf van schrik. Het is iemand van de dierenambulance. Bas en Beer zijn gevonden in een dorp aan de andere kant van de berg.

Zielsdankbaar rennen we naar de auto. Lang hoeven we niet te zoeken. Als we het gehucht binnenrijden, blijkt er bij één huis opvallend veel licht te branden.

Een groep mensen heeft zich op de oprit verzameld.

Langs de weg staat een dierenambulance. We springen uit de auto en zien onze lobbesen, bedremmeld als twee kwajongens die gesnapt zijn, te midden van de buurtbewoners die ze aaien en knuffelen. De tranen springen in mijn ogen.

In feeststemming rijden we naar huis, met achterin beide bakbeesten. „Zo zie je maar, er komt altijd weer een lichtpuntje”, zegt mijn man.

Het besneeuwde berglandschap ligt te schitteren in het licht van de maan. „Blijft mooi”, vindt Maarten, als er ook nog eens een pracht van een vos oversteekt. „’t Is soms even wat stressig, maar ik zou het niet willen missen, dit landleven.” Ik ook niet, bedenk ik blij.

We rijden onze berg op en terwijl de koplampen het kippenhok beschijnen, ontdek ik iets vreemds. Ik leg mijn hand op Maarten z’n mouw. „Stop eens! Zie je dat daar?” Langzaam rijdt Maarten het erf op, de lampen nog steeds op het hok gericht. Het deurtje staat open.

In de sneeuw ontwaren we een donkere vlek. Voor de tweede keer deze avond springen we uit de auto. De vlek blijkt te bestaan uit bloed en heel veel veren. Het kippenhok is leeg. „Die vos!” stamel ik. Maarten zucht diep. „Landleven”, mompelt hij. „Lichtpuntje”, voeg ik daar kreunend aan toe.

Volgende keer: Hmm, praktisch of mooi? terdege *

17 FEBRUARI 2021

tekst: JEANNETTE WILBRINK-DONKERSTEEG

Jenthe (41) is met haar man Maarten (44) en hun kinderen Jos (14), Laura (12), Lindy (9) en Heidy (8) verhuisd naar de bergen op de grens tussen Oostenrijk en Slovenië, waar het gezin gastenverblijven heeft ingericht in een eeuwenoude boerderij.

41

Elektrische fietsen zijn hot

Zoeven over de weg Nog steeds worden er elk jaar meer elektrische fietsen verkocht. En allang niet meer alleen aan oudere of zieke mensen.

Ook tieners en sporters zijn eraan verslingerd.

Vier e-bikers vertellen waarom. tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

42

terdege *

17 FEBRUARI 2021

ELEKTRISCHE FIETS

Nooit meer een gewone fiets Daan van Renselaar (33) uit Nunspeet: ”Tien jaar geleden werd ik eigenaar van Stella Fietsen. We zagen namelijk een enorme vraag naar e-bikes. Er was met name veel behoefte aan service en bezorging aan huis. Daar zijn we op ingesprongen. Zo onderscheiden we ons van andere fietsenzaken.

Er is de afgelopen tien jaar veel veranderd. Verkochten we in de begintijd nog vooral fietsen aan 65-plussers en mensen die slecht ter been zijn, nu zijn onze klanten van alle leeftijden. Ook onder forenzen en scholieren is de e-bike populair. We hebben speciale schoolbikes, mamafietsen, stadsfietsen en zelfs elektrische mountainbikes. De e-bike heeft een transformatie doorgemaakt van stoffig naar hip.

De reden daarvoor is dat iedereen het voordeel inziet van een e-bike, tot welke doelgroep je ook behoort. Mensen die slecht ter been zijn kunnen weer fietsen, werknemers komen niet bezweet op hun werk aan.

Een belangrijke ontwikkeling op het gebied van elektrische fietsen is dat de capaciteit van de accu’s steeds beter wordt. Daarmee wordt ook de fietsafstand groter. Verder zijn de fietsen stabieler geworden en gaan accu’s langer mee. Zaten de accu’s vroeger opvallend zichtbaar op een fiets, nu zijn ze beter weggewerkt en zie je ze haast niet.

Ook relatief nieuw: de speed pedelec. Die gaat 45 kilometer per uur. Eigenlijk is het een soort brommer, je moet er ook een helm voor op. Deze is vooral geschikt voor forenzen die elke dag zo’n 50 kilometer moeten rijden en toch snel heen en weer willen.

Aankomende zomer introduceren we connected bikes. Dat is een simkaart in de

fiets, waarmee je kunt uitlezen of de fiets in je afwezigheid is gevallen. Ook is de fiets in geval van diefstal te traceren, doordat je live kunt volgen waar hij zich bevindt. Op dit moment zijn connected bikes het neusje van de zalm in de fietsenbranche. We werken samen met professionele opsporingsdiensten, zoals politie, boa’s en beveiligers.

Voorlopig is de e-bikemarkt nog steeds een goede. Ieder jaar is er een stijging van 6 tot 10 procent in onze verkoop.

Corona is voor ons niet per se nadelig geweest. De winkels zijn gesloten, maar de verkoop gaat wel door. Vooral vorig jaar. Toen zijn er in Nederland maar liefst een half miljoen e-bikes verkocht.

Iedereen moest in Nederland blijven, waardoor men er meer in eigen land op uit is getrokken. Door het vervallen van de vakantie was er ook meer budget voor een e-bike.

Waar ik zelf op rijd? Op een Stella Forte. Een e-bike is voor mij puur gemak.

Het is een cadeautje om erop te fietsen, vooral met tegenwind of kinderen achterop.

Ik heb al jaren geen normale fiets meer.

Die komt er ook niet meer in. Nu ik het gemak en comfort van een e-bike heb geproefd, zou ik wel gek zijn als ik een normale fiets pak. Als ik energie wil verbranden, zet ik de accu uit en heb ik alsnog een gewone fiets. En e-bikes gaan niet sneller kapot dan gewone fietsen.

Die tijd is voorbij.

Ik heb zelfs een elektrische mountainbike. Of dat de sport niet minder leuk maakt? Haha, volgens mij denk je dat ik liever lui dan moe ben. Nee hoor, ik schakel de accu pas in op momenten dat het pittig wordt, zoals op een heuvel of op het strand.”

43

Jas aan, sjaal om en weg Jeannette Polie (39) uit Ouddorp: ”Onze oudste, Elena, was net een jaar toen we een elektrische bakfiets kochten. Ik was zwanger van de tweede. We wilden graag een Vogue. Toen we in Barneveld op vakantie waren, zagen we er een bij de fietsenwinkel. Die hebben we meteen aangeschaft. Waarom dit merk?

Omdat het een stuk goedkoper is dan veel andere bakfietsen. Terwijl de kwaliteit en de service prima zijn. We hadden pas een kapotte accu en kregen meteen een nieuwe toegestuurd.

We wilden een elektrische bakfiets, omdat de gewone echt zwaar trapt. Ik doe nu alles met de fiets. Ik heb een auto voor de deur staan, maar gebruik die vrijwel nooit. Alleen als het hard regent. De kinderen vinden het ook heerlijk, die kunnen lekker om zich heen kijken. Vanochtend druppelde het een beetje. Ik vroeg: Zullen we met de auto of de fiets gaan?

Ze wilden het liefst met de fiets. Jas aan, sjaal om en weg. Een tent over de bak gebruik ik niet. Toen ik kind was, fietste ik ook niet met een tent. De zonnekap vangt de grootste spetters op.

Het voordeel van een bakfiets: baby’s kunnen er ook in. Niet gelijk vanaf de geboorte, dat vind ik eng, want het stuitert nog best, zo’n fiets. Vorig jaar januari is onze derde geboren, Jacobina. In mei ben ik weer met de meiden weggegaan. Zo heerlijk! Die zomer hebben we ook een elektrische fiets voor mijn man Piet-Jan gekocht. Elke dag gingen we na het eten 20 kilometer fietsen. Rond Ouddorp heb je prachtige fietsroutes, richting het strand en de vuurtoren bijvoorbeeld. Op vakantie hoeven we zo niet meer. En met Pinksteren fietsten we een dagje naar de Brouwersdam. Heerlijk!”

44

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Een uitkomst bij spierreuma Marion Benschop (53) uit Langerak: ”Ik heb al 21 jaar een elektrische fiets. In het begin hadden nog maar weinig mensen zo’n fiets. Er moest een speciale verzekering voor worden afgesloten en het verzekeringsplaatje moest achterop staan.

Ik heb een e-bike aangeschaft, omdat ik al vanaf mijn twintigste spierreuma heb. Zeker toen we kinderen kregen, werd het lastig om bijvoorbeeld met hen in een zitje naar de winkel te rijden. Dat hield ik niet vol. Ik kreeg er extreme spierpijn van.

In die tijd had je ook Spartamets. Die werken met een benzinemotortje. Ik vond de herrie niet fijn. Bovendien hoefde je met een Spartamet helemaal niet meer te fietsen, waardoor je het koud kreeg. Dat zag ik niet zitten, want ik wilde juist wel bewegen.

De e-bike was voor mij een uitkomst. Zo kon ik met de kinderen blijven meedoen toen zij zelf begonnen te fietsen.

Er is een groot verschil tussen de elektrische fietsen van 21 jaar geleden en die van nu.

Vooral wat de motors betreft: die zijn veel krachtiger geworden. Ik fiets nooit met de motor uit. Dat is nog zwaarder dan een gewone fiets.

Er staan hier thuis vier e-bikes. Een voor mijn zoon die naar de middelbare school gaat.

Een voor mijn man, die ook reuma heeft, maar wel graag naar zijn werk wil blijven fietsen. En twee voor mij. Ik heb een lichter, krachtiger model voor de langere afstanden, en een robuuste, stevige fiets voor huis-tuin-en-keukengebruik. Daar kan ik bijvoorbeeld de boodschappen mee doen. Mijn favoriete merk is Giant, al heeft Stella ook een grote opmars gemaakt.”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

45

Lekker op z’n hoogste stand Nelleke Wierks (16) uit Geldermalsen: ”Mijn vriendin Marinda en ik hebben allebei een elektrische fiets.” Marinda de Jong (16): ”Ik heb hem al vier jaar.” Nelleke: ”Ik pas sinds dit jaar. We hebben allebei precies hetzelfde model. Een Cortina u4. Met een rekje voorop en een mand erbij. Daar kunnen we onze tassen in doen.”

Marinda: ”We fietsen ermee naar school in Gorinchem. Dat is 60 kilometer heen en weer. Op een gewone fiets ben je al snel twee uur onderweg, nu doen we het in vijf kwartier.”

Nelleke: ”Het eerste jaar moesten we ook in Gorinchem naar school, maar toen ging ik altijd met de bus. Dat zou nu ook nog kunnen, maar fietsen vinden we veel gezelliger.” Marinda: ”We zitten op school ook al de hele dag binnen, dan is het fijn als je op de fiets even je gedachten de vrije loop kunt laten.” Nelleke: ”Als ik nu thuiskom, heb ik weer opnieuw energie. En als het regent? Dan doen we een regenpak aan. Alleen bij gladheid en onweer gaan we liever met de bus.”

Marinda: ”De motor gebruiken we altijd. Alleen als het hard waait, trappen we mee, maar anders niet. We zetten de fiets altijd op z’n hoogste stand. Lekker makkelijk. Want je moet er natuurlijk wel van genieten dat je een elektrische fiets hebt.”

Nelleke: ”Toen ik in de tweede en derde nog geen elektrische fiets had, trok Marinda me met zich mee.” Marinda: ”We gingen toen in Zaltbommel naar school, dat is een stuk minder ver.”

Nelleke: ”Op school heeft zo’n 40 procent een elektrische fiets, denk ik.” Marinda: ”Sowieso iedereen die van ver komt. De e-bike is geweldig. Een gewone fiets hoef ik eigenlijk niet meer.”

46

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Kwetsbaar op de openbare weg Jeroen Hartkamp (52) uit Barneveld: ”Twee jaar geleden heb ik een speed pedelec aangeschaft, een elektrische fiets waarmee je 45 kilometer per uur kunt rijden. Ik wilde wat meer beweging en gebruik hem om mee naar de Jacobus Fruytier scholengemeenschap in Uddel te fietsen, waar ik docent ben. Een elektrische fiets is bovendien beter voor het milieu dan een auto en op de lange termijn, als het goed is, ook goedkoper.

Van Barneveld naar Uddel is het zo’n 20 kilometer, waar ik nu zo’n veertig minuten over doe.

Met een gewone fiets doe je daar al snel vijf kwartier over.

Vijf jaar geleden kocht ik een gewone e-bike. Daarmee duurt de rit zo’n vijftig minuten, maar alleen als ik flink doortrap. Met de speed pedelec ben ik sneller en kost het me minder inspanning.

Ik moet wel een helm op als ik de fiets gebruik, dat is verplicht. In de praktijk kan de fiets overigens geen 45. Eerder 40, en dan alleen op normaal terrein met niet te veel wind.

Of het gevaarlijk is om met die snelheid te fietsen? Het grootste deel van de rit is erg rustig. Binnen de bebouwde kom moet ik ermee op de openbare weg, zodat ik geen gevaar vorm voor andere fietsers. Zelf ben ik dan wel kwetsbaarder. Ik rijd daarom zo min mogelijk op doorgaande wegen binnen de bebouwde kom en kijk extra goed uit bij zijwegen.

Het is wel heel leuk om op de pedelec rijden. Haast fijner dan een gewone fiets. Toch pak ik soms nog de auto. Als ik laat klaar ben met mijn werk, bijvoorbeeld. Want in het donker of met gladheid en regen is het toch minder fijn.”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

47

Grootste keuzevrijheid

Persoonlijke bezorging aan huis 2

Beste prijskwaliteitsverhouding

Binnen 5 werkdagen fi etsen 3

Altijd service bij jou in de buurt 2

9,1

De beste servicebeoordeling van Nederland!

Blijf actief en vitaal TOT

29%

E-BIKE KORTING Incl. unieke service op locatie Actie loopt t/m 6 maart 2021

Livorno Comfort

Morena Premium

Vicenza Superior

Krachtige Bosch middenmotor

Krachtige Shimano Steps middenmotor

Krachtige Eleon voorwielmotor

Semi-integrated accu

Uit voorraad leverbaar!

Sportief design

GRATIS PROEFRIT EN ADVIES BIJ JOU AAN HUIS

GRATIS E-BIKE ACTIEBROCHURE

Bel voor een afspraak naar 0341 - 25 22 66

Vraag nu direct de gratis actiebrochure

of kijk op stella.nl

Profiteer ook van korting op onze e-bike accessoires

aan op stella.nl en ontvang deze digitaal en via de post!

stella.nl/accessoires

bekijk snel de actie op stella.nl/terdege

2

1

COLUMN

Zij niet...

Tussen mijn kamer en die van mijn buurmeisje Jasmijn zaten twee ramen. Als ik niet kon slapen en ik lichtkiertjes langs de gordijnen zag, wist ik dat zij ook wakker lag. Dat hielp een beetje. Jasmijn was net als ik in Leiden opgenomen voor een stamceltransplantatie. Zij was 14, ik 15.

Naast haar lag Dinand van 13 en naast hem Jurre van 16. Ook zij waren opgenomen voor een stamceltransplantatie.

Er waren niet zo veel transplantatiekamers en vier pubers tegelijk was best bijzonder, ook voor de verpleegkundigen.

Een van hen zei, toen ik hem jaren later tegenkwam: Jullie waren ’s morgens alle vier niet wakker te krijgen!” Ik kende hen niet, en doordat we niet van onze kamers mochten, zagen we elkaar nooit. Toch voelde ik een band met hen, want naast onze voorkeur voor uitslapen, deelden we een heleboel. Alle vier waren we ziek.

Alle vier moesten we wennen aan een nieuw ziekenhuis. Alle vier misten we ons gewone leven. Alle vier waren we bang. Alle vier hadden we bezorgde ouders. Alle vier waren we kaal. Alle vier hadden we een sonde.

Maar we werden niet alle vier beter. Dat werden alleen Jurre en ik. Dinand en Jasmijn niet. Ze waren niet de enigen die ik tijdens de lange weg van ziekte en behandelingen ben kwijtgeraakt. Zo leerde ik in het Sophia Kinderziekenhuis Frank kennen. Hij was één jaar jonger dan ik. Ik weet nog hoe hij eens met zijn waveboard de dagbehandeling opreed, een roze Burberrypet op zijn hoofd. Behendig, stoer, sportief Ik bewonderde hem erom en misschien was ik ook wel een tikkeltje jaloers. Ik herinner me ook Jessica. Zij was geen leeftijdsgenootje, maar zes jaar ouder dan ik en daarmee een beetje mijn voorbeeld. Toen ik ooit als 11-jarige werd opgenomen voor een operatie, vond ik op mijn bed een scrabblebord met de boodschap Succes Willemarijn, groetjes Jessica.” Nog jarenlang moest ik bij elk potje Scrabble dat ik speelde aan haar denken. Zo zijn er zo veel herinneringen aan nog zo veel anderen die het niet haalden. Zo veel namen in mijn hoofd. Zo veel pijn in mijn hart als ik aan hen denk en soms ook zo veel boosheid. En er is één vraag: Waarom werd ik beter, maar zij niet?

WILLEMARIJN VERHEIJ WERKT ALS ONDERWIJSASSISTENTE OP EEN BASISSCHOOL EN IS KOMENDE TIJD BEZIG MET EEN CURSUS AAN DE SCHRIJVERSACADEMIE. SCHRIJVEN VINDT ZE ERG LEUK NAAST LEZEN EN CREATIEF BEZIG TE ZIJN. SINDS HAAR ACHTSTE JAAR IS ZE ZES KEER BEHANDELD VOOR LEUKEMIE.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

49

r e d n O ns o

3

2

4 1

50

1.

2.

3.

4.

Op 14 februari hopen onze lieve ouders, Piet en Tineke Holand-Hogenboom, 65 jaar getrouwd te zijn. Wij wensen hun de rijke zegen van de Heere toe. Heel veel liefs van uw kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. Valkenburgerplein 6/I, 2103 AS Heemstede.

Wij willen onze lieve overgrootoma Smit uit Elspeet hartelijk bedanken voor de mooie truien die ze voor ons heeft gemaakt! We zijn er heel blij mee!

Liefs van Monieke en Gersom Bronkhorst.

Lieve papa en mama, hartelijk gefeliciteerd met jullie 25-jarig huwelijksjubileum op 1 februari 2021. Groetjes van jullie elftal: Gerrit, Femke, Dirk, Wim, Bart Jan, Ithamar, Eelco, Mattanja, Joël, Hadassa en Isaac van der Vliet. Zietfortseweg 4a, 5317 NM Nederhemert.

Onze lieve ouders en (over)grootouders Middelkoop-van Driel waren op 19 januari 60 jaar getrouwd.

Een bijzondere dag in een bijzondere tijd. Wij wensen jullie Gods onmisbare zegen toe. Liefs van jullie kinderen en (achter)kleinkinderen. Kon. Julianaplantsoen 2a, 4181 BL Waardenburg.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

5

6

7

8

Let op: er kan een lange wachttijd zijn.

5

Op 18 februari hopen onze lieve (o)pa en (o)ma Van Helden-van Tilborg 55 jaar getrouwd te zijn. Van harte gefeliciteerd met dit jubileum! Wij wensen jullie Gods zegen toe voor de toekomst.

Liefs van jullie kinderen en (achter)kleinkinderen.

Wilt u hen verrassen met

een kaartje? Burg. Baxlaan 14, 4281 KP Andel.

6.

Lieve mama, wij willen u hier in het zonnetje zetten en u bedanken omdat u altijd klaarstaat voor alle (pleeg)kinderen. We zijn trots op u! Liefs en knuffels van Gerline en Wianter.

7.

Vier generaties op een rij: R. Visscher-Visscher, G. Mooiweer-Visscher, R. Bakker-Mooiweer en A. Bakker.

Wat zijn wij dankbaar. God is goed!

8.

Bettina hebben het samen met een vriend veranderd in een knus campertje. De hulp van (schoon)moeder Maja Vogelaar werd ook nog ingeschakeld. Zij naaide gezellige gordijntjes.

Inmiddels wordt er met veel plezier vakantie gevierd in dit minihuisje op wielen!

Dit was een oud apothekersbusje. Maarten en

terdege *

17 FEBRUARI 2021

51

Floris.

Ika (midden) beviel weken te vroeg van haar dochters.

Nienke.

52

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Carolien.

PREMATUUR

ZUSSEN NIENKE EN CAROLIEN KWAMEN TE VROEG TER WERELD

Uitgeput na een uurtje shoppen Ze zijn twee van de drie kinderen uit één gezin die te vroeg geboren werden, Nienke van der Wal-Boeijenga (38) en Carolien van Veen-Boeijenga (28). Vooral Nienke merkt daar nog de gevolgen van. Toch kunnen de meiden het er goed over hebben. We zijn bevoorrecht dat we hier zitten. Het had heel anders kunnen aflopen.” tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

terdege *

17 FEBRUARI 2021

53

PREMATUUR

S

pannend vinden ze het wel. Nienke heeft er echt even goed over moeten nadenken of ze wilde meewerken aan een interview. „Ik vind het moeilijk om met onverwachte dingen om te gaan.”

Toch gaan ze ervoor. Omdat ze het belang ervan inzien. Want vroeggeboorte kan effect hebben op je hele verdere leven.

Hun moeder Ika is drie van de vier keer te vroeg bevallen. „Een snel overprikkelde baarmoeder”, legt ze uit.

Het begint als ze veertig jaar geleden zwanger wordt van oudste zoon Floris. Met 30 weken krijgt ze buikpijn en blijkt dat de bevalling is begonnen. Een dag later wordt het jongetje geboren. Wonder boven wonder is Floris een volledig gezonde jongen. Hij heeft geen beademing of sondevoeding nodig en mag na vijf weken ziekenhuis mee naar huis.

Als Ika binnen een jaar opnieuw zwanger raakt, maakt ze zich geen zorgen. Zelfs als de bevalling met 31 weken opnieuw veel te vroeg inzet, blijft ze kalm. Maar Nienkes vroeggeboorte verloopt heel anders dan die van Floris.

Ika moet een spoedkeizersnee ondergaan, omdat Nienkes harttonen steeds verder dalen. De artsen krijgen na de incisie niet snel genoeg grip op de kleine baby. Het hoofdje van Nienke komt klem te zitten in de zich door de weeën sluitende baarmoeder.

Nog dieper wordt het mes gezet om Nienke zo snel mogelijk te verlossen. Maar het leed is dan al geschied. Doordat Nienkes tere babyhoofdje even heeft vastgezeten, krijgt ze een hersenbloeding. Heel ernstig, vertellen de artsen.

Ika en haar man maken zich vreselijk zorgen. Omdat Ika net een heftige keizersnede achter de rug heeft en Nienke in een ander ziekenhuis verblijft, kan ze haar dochter niet bezoeken. Ze besluit twee dagen later samen met haar man stiekem het ziekenhuis uit te gaan. Een briefje op bed moet de verpleging gerust stellen: „Ik ben even naar onze baby.”

Een heel spannende tijd breekt aan voor de Boeijenga’s. Geboortekaartjes kunnen uit voorzorg nog niet verstuurd worden. „Als dit kindje het overleeft, zal het waarschijn-

54

terdege *

17 FEBRUARI 2021

lijk verstandelijk en lichamelijk gehandicapt worden”, vertelt de kinderarts.

Het meisje blijft acht weken in het ziekenhuis. Daar krijgt ze sondevoeding en zuurstof. Ook wordt meteen met fysiotherapie gestart, omdat de linkerkant van haar lijfje spastisch is.

En toch: Nienke lijkt het boven verwachting goed te doen. Na twee maanden mag ze mee naar huis, waar ze zich ondanks de prognoses bijzonder positief ontwikkelt. Moeder Ika: „Haar linkerbeentje en linkerarmpje waren wat stijf. Verder zag je niks aan haar.”

Ook op school doet Nienke het prima. Ze draagt een spalk aan haar linkerbeen en moet er later ook aan geopereerd worden.

Maar ze komt goed mee met het schoolwerk. „Het was ons zonnestraaltje. Ze was altijd vrolijk.”

GROTER GEZIN Na twee vroeggeboortes bij Ika zijn de artsen voorzichtig geworden. „Ons werd ontraden om opnieuw zwanger te worden.”

Toch hopen de Boeijenga’s nog steeds op een groter gezin. Als ze na een jaar of zeven het onderwerp nog eens ter sprake brengen bij een andere gynaecoloog, ziet die geen problemen.

Ika raakt opnieuw zwanger. Deze keer neemt ze vanaf de 26e week strenge bedrust. Met resultaat. Hoewel de weeën met zes maanden

MET 26 WEKEN BREKEN OPEENS HAAR VLIEZEN op gang komen, blijven deze met weeënremmers onder controle en wordt de baby met 39 weken geboren. Prachtig op gewicht en kerngezond.

Twee jaar later raakt Ika opnieuw in verwachting, van Carolien. Net voordat ze met 26 weken opnieuw de voorgeschreven bedrust wil opvolgen, breken haar vliezen.

Terwijl de artsen Ika op de operatietafel van het AMC in Amsterdam in gereedheid brengen voor een spoedkeizersnee wordt Carolien toch via de natuurlijke weg geboren.

Ika krijgt het meisje niet te zien. Ze wordt ingepakt in folie en meteen meegenomen door de neonatoloog. Een naam hebben haar ouders dan nog niet eens voor haar. „Toentertijd was 26 weken een geboorte op de grens van wel of niet overleven.”

Het baby’tje van 980 gram is enorm kwetsbaar, vertelt Ika. „Een hoofdje zo groot als een mandarijn en vingertjes als lucifertjes.

Ze lag te zwoegen om zuurstof, en werd aan de beademing gelegd. Wij dachten: dit kan niet goed gaan.”

Lange tijd zijn er zorgen of Carolien haar vroege geboorte zal overleven. Ika: „Ze had vaak hart- en ademstilstanden. Nu nog doet het geluid van een piepende magnetron me denken aan die periode, waarin Carolien al die apparatuur om haar bed had staan.”

Als hun dochter uit het ziekenhuis ontslagen wordt, blijkt echter dat ze wonder boven wonder geen lichamelijke schade heeft overgehouden aan haar extreme vroeggeboorte.

BEVOORRECHT Inmiddels is het 28 jaar later. De beide zussen hebben van hun ouders het verhaal van hun geboorte vaak genoeg gehoord. Toch blijft het hen verwonderen. Nienke: „We zijn eigenlijk heel bevoorrecht dat we hier zo zitten. Het had heel anders kunnen aflopen.”

Wat de zussen uiteindelijk hebben overgehouden aan hun vroeggeboorte? Nienke: „Ik loop nog steeds niet gemakkelijk.”

Moeilijker nog, maar onzichtbaar voor anderen, is de schade die de hersenbloeding bij Nienke vanbinnen heeft aangericht. „Zo heb ik moeite met prikkels, kan ik niet zo goed omgaan met onverwachte dingen en heb ik weinig overzicht. Op de middelbare school sloeg ik bijvoorbeeld door in het maken van mijn huiswerk. Al in de derde klas was ik gestrest voor de examens van de vierde.” Ika: „En je kunt geen twee dingen tegelijk. Als je aardappelen opschepte en iemand vroeg iets aan je, stopte je met opscheppen.” Nienke:

Ika: “We wilden graag een groot gezin.”

55

Carolien: “We hadden allebei verlatingsangst.”

Nienke: “Er is nu meer aanvaarding gekomen.”

56

PREMATUUR

„Dat heb ik nog. Daarom heb ik ook nooit leren autorijden. Het zijn te veel handelingen tegelijk. Ruimtelijk inzicht heb ik ook niet.

Ik ben altijd de weg kwijt. Op school liep ik achter anderen aan naar een klaslokaal, in mijn eentje had ik het nooit gevonden.”

Lange tijd heeft Nienke niet geweten dat de hersenbloeding de reden was voor de moeilijkheden die ze ondervond. Ze verweet zichzelf dat ze onvoldoende mee kon met haar klasgenoten, en dat leidde tot een diepe depressie. „Vooral de tijd op de middelbare school en het mbo was lastig. Ik dacht: Ik mankeer niks, en toch kan ik het niet.”

De verandering komt pas als ze al getrouwd is. Een collega van Nienkes man Andreas krijgt een hersenbloeding en kampt daarna met vergelijkbare klachten als Nienke. De collega bezoekt een neuropsycholoog en adviseert Nienke hetzelfde te doen. Ze volgt zijn advies op. „De neuropsycholoog zei: Was eerder gekomen. Ik had je allang kunnen vertellen dat dit het gevolg is van de hersenbloeding die je als baby hebt gehad.”

Sindsdien is er bij Nienke een stukje rust en aanvaarding gekomen. „Dit hoort bij mij, weet ik nu.” Ook voor haar man vallen de puzzelstukjes op zijn plaats. „Hij vond het soms vreemd dat ik na een bezoekje aan de stad helemaal uitgeput was en moest bijkomen van alle prikkels, terwijl de dag nog

PSALM 139 IS HEEL SPECIAAL IN ONS GEZIN” lang niet voorbij was. Toen zorgde dat soms voor irritatie, nu kunnen we erom lachen.”

En Carolien? „Ik heb fysiek niets noemenswaardigs overgehouden aan de vroeggeboorte. Ik was vroeger wel heel dun en tenger.

En de vorm van mijn hoofd is anders dan die van andere kinderen, omdat ik al vanaf 26 weken op harde oppervlakten lag. En misschien...” Ze twijfelt even. „Misschien heb ik

bindingsproblemen doordat ik zo lang in het ziekenhuis heb gelegen. Daarnaast ben ik net als Nienke gevoelig voor depressie.”

Ook hebben de beide zussen verlatingsangsten gekend. Nienke: „Het idee een dierbare te verliezen, daar durfde ik niet eens over na te denken.” Carolien: „Daar werd ik gek van.

Maar het is moeilijk om psychische klachten toe te wijzen aan vroeggeboorte. Dat kun je eigenlijk niet hard maken.” Ika, wijzend naar Carolien: „En je hebt jarenlang geen pijngevoel gehad. Dat schijnt veel voor te komen bij couveusekinderen, omdat die al zo jong blootgesteld worden aan naalden en pijnlijke onderzoeken. Je kon keihard vallen en weer opstaan alsof er niks gebeurd was.”

De meiden kunnen nog steeds verwonderd zijn over hoe hun leven is verlopen. Nienke: „Dat we mochten blijven leven, opgroeien en volwassen worden.” Carolien: „Daar denk ik zeker de laatste jaren vaak over na.

Dat ik met een bepaald doel mocht blijven leven.” Ika: „Verjaardagen waren bij ons thuis nooit vanzelfsprekend.” Carolien: „Dan werd benadrukt hoe bijzonder het is dat we nog leven.” Nienke: „Ik weet nog dat pa met tranen in de ogen de vlag uithing toen ik was geslaagd voor de mavo.” Carolien: „Toen ik trouwde, ging de dominee in op het feit dat de kans dat ik zou overlijden 28 jaar geleden groot was. Hij noemde Psalm 139: Dat God onze ongevormde klomp al kende.” Ika: „Die psalm is heel speciaal in ons gezin.”

Nienke heeft inmiddels een 5-jarig dochtertje. Bang om zelf te vroeg te bevallen, is ze niet geweest. „Maar ik dacht wel met 27 weken: ik ben nu al langer zwanger dan mijn moeder bij Carolien was. Ik heb daardoor meer begrip voor mijn moeder gekregen.”

Vroeggeboorte is bij de Boeijenga’s nooit een afgesloten hoofdstuk. Nienke: „Artikelen en interviews over dit onderwerp volgen we altijd op de voet. Het is iets wat bij ons gezin hoort.” Carolien, lachend: „En heeft een van ons iets geks, dan zeggen we: het zal de vroeggeboorte wel zijn.”

DIT IS DEEL 2 VAN DE SERIE PREMATURE GEBOORTES. VOLGENDE KEER HET SLOT.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

57

Van een chatbericht op ROOTS dating naar het kopen van een droomhuis Je zou het liefde bj het eerste chatbericht kunnen noemen. Jaap en Simone hoefden niet lang gebruik te maken van ROOTS. Al snel na het inschrjven op ROOTS vonden ze elkaar.

‘Je zou kunnen zeggen dat ROOTS de basis heeft gevormd voor onze liefde. We hebben elkaar daar vlug gevonden. Ik heb maar één man een berichtje hoeven sturen,’ lacht Simone, ‘en dat was hem geljk!’ ‘We bleven tot in de late uurtjes chatten totdat we na een paar weken toe waren aan een reality check en afspraken voor een date.’

‘Wat het verschil heeft uitgemaakt in het elkaar echt leren kennen is dat onze communicatie vanaf het eerste begin heel open is geweest’ zegt Jaap. Simone vult aan; ‘We wilden beiden gekend worden in wie we echt zjn.’

Simone vertelt over het proiel van Jaap: ‘Bj het lezen van zjn proiel viel me op dat hj zo open en vertellend schrjft. Ik had het gevoel dat we gemakkeljk in gesprek konden raken en dat we eenzelfde gevoel voor humor delen. Doordat hj zoveel vertelde op zjn proiel had ik veel aanknopingspunten om op te reageren.’

‘Ik ben aardig visueel ingesteld en vond de foto’s en dingen die Simone had gepost boeiend’ vertelt Jaap. ‘Daarnaast sprak haar manier van communiceren mj geljk aan. Ik voelde een soort klik met hoe ik zelf in elkaar steek.’ ‘Toch willen we ROOTS de credits niet geven maar onze God. We passen bj elkaar als twee stukjes van dezelfde puzzel,’ zegt Jaap.

Rondneuzend op Funda een paar maanden later, stuurt Jaap aan Simone een linkje door. ‘We wisten eigenljk geljk: Dit is ons droomhuis!

√ ROOTSdating.nl

Wat nog niet wil zeggen dat je daar dan ook komt te wonen,’ zegt Jaap. ‘Wj geloven niet in toeval.’ Hun bod werd geaccepteerd, ook al was het niet het hoogste.

In het najaar van 2020 kregen ze de sleutel en konden ze aan de slag met kwast en hamer. De kluskleren werden tussendoor nog wel even verwisseld voor trouwkleding.

“We geloven dat God de datingsite gebruikt heeft om ons bj elkaar te voegen” ‘We gaven elkaar in november het jawoord. Zonder ROOTS waren we elkaar niet tegen gekomen. We geloven dat God de datingsite gebruikt heeft om ons bj elkaar te voegen’ zegt Simone.

‘Onze trouwtekst was Psalm 117: 2 “Want Zjn goedertierenheid is geweldig over ons, en de waarheid des HEEREN is in der eeuwigheid!

Hallelujah!”’

‘Mjn goede voornemen voor 2020 was een man te vinden en dat lukte al op 16 januari na het eerste het beste berichtje! Maar nooit had ik durven dromen dat ik in de herfst van 2020 al getrouwd zou zjn met zo’n lieve man’ straalt Simone.

Meer dan 20.000 christeljke singles gingen je voor! Wordt 2021 het jaar dat jj jouw liefde vindt?

dé christelijke datingsite

OP JACHT

Op veel plekken in Nederland zijn wilde populaties damherten ontstaan uit ontsnapte exemplaren. Bekend zijn de grote aantallen in de Zeeuwse en Hollandse duinen. Het leuke is dat ze goed kunnen wennen aan mensen. Krijg je ze toch aan het schrikken, dan dansen ze met wonderlijke bokkensprongen en rechtopstaande staart weg.

NOOIT TE OUD OM TE LEREN

Achter de geraniums zitten, is aan hen niet besteed.

Ben Zijl (73), Jannie van Belzen (72) en Wout van Luik (68) volgden na hun pensionering een cursus en vervelen zich geen moment. ”Je moet vooral iets doen wat je leuk vindt en onder de mensen blijven.” tekst: LEANNE VAN SPRONSEN-MONSTER beeld: NIEK STAM EN CEES VAN DER WAL

60

terdege *

17 FEBRUARI 2021

„Binnenkort wil ik een webshop beginnen” „Op mijn 57e moest ik vanwege een reorganisatie stoppen met werken. Dat is erg jong als je nog vitaal bent. Daarom heb ik een aantal post-hbo-opleidingen gevolgd en ben ik een eigen praktijk gestart als ggz-agoog. Er kwam een medewerker in dienst, die per 1 januari de praktijk heeft overgenomen. Ik werk nog tweeënhalve dag per week voor hem. Vooral cliënten met autisme begeleid ik nog steeds. Met hen bak ik regelmatig. Ik volgde daarom een patisserieopleiding en na de coronacrisis hoop ik een dag per week in een bakkerij te gaan werken met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ook volg ik een opleiding chocolaterie. Samen met mijn vrouw bak en verkoop ik op bestelling voor goede doelen. Binnenkort wil ik een webshop beginnen met bonbons, ook voor een goed doel. Met deze bezigheden heb ik een ritme. In plaats van werk kun je het beste een zinvolle bezigheid zoeken, wat dat dan ook is. Hoe lang ik dit blijf doen? Daarin ben ik voorzichtig.

Je kunt er zomaar niet meer zijn. Ik wil het liefst stoppen op het moment dat mensen het nog jammer vinden en ik wil niet in de weg komen te staan. Veel mensen maken eerder in hun leven een carrièreswitch, ik pas heel laat. Niet dat ik wenste dat ik altijd bakker was geweest, want dat vroege opstaan en productie draaien vind ik minder geslaagd. Maar het is erg leuk om de bruidstaarten voor de kleinkinderen te maken en op bestelling te bakken voor een goed doel.”

Ben Zijl (73), Waddinxveen

61

„Op mijn 71e verscheen mijn debuut” „In drie maanden tijd trouwden drie van onze vier kinderen. Dat was een drukke, maar leuke tijd. Daarna was het nest leeg.

Tot die tijd was ik vooral met hen bezig en deed ik vrijwilligerswerk. Schrijven vond ik altijd al leuk; van kaarten en brieven tot kerstverhalen. Tot mijn verbazing won ik een verhalenwedstrijd van Omroep Zeeland. En voor mijn 65e verjaardag kreeg ik van onze kinderen een schrijfcursus cadeau. Ik kreeg les van een doctorandus Nederlandse taal- en letterkunde. Daarna volgde ik nog twee schrijfcursussen. Als je iets graag wilt, ben je nooit te oud om te leren. Ik leerde trouwens ook veel van de mensen met wie ik de cursus volgde.

Tijdens het schrijven dacht ik veel aan de verhalen die mijn moeder over vroeger vertelde; zij en mijn vader hebben veel meegemaakt. Zo kwam ik op het idee voor mijn debuut ”Een goede buur, een verre vriend”. Een boek over een Joodse vrouw tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, die trouwt met een Zeeuwse boer en ook een reis naar Israël maakt. Helaas is de publicatie door de coronapandemie een beetje in het water gevallen. Ondertussen ben ik aan deel twee bezig en aan een verhaal over de tijd dat ik in een sanatorium werkte. Schrijven is een uitlaatklep voor mij. Als je ouder wordt, moet je vooral doen waar je plezier in hebt. Een cursus, naaien, een moestuin… En ik iets elke dag, daar knapt een mens van op.

Bezig zijn is het beste medicijn.”

Jannie van Belzen (72), Arnemuiden

62

terdege *

17 FEBRUARI 2021

„Elke dag volg ik een college Hebreeuws” „Ik werkte 42 jaar bij een adviesbureau voor stedenbouw en architectuur. Tot de laatste dag heb ik daar met plezier gewerkt. De laatste jaren werkte ik minder uren en deels vanuit huis. Dat maakte de overstap van kantoor naar thuis op mijn 65e minder groot. Het was voor mij een uitdaging om na mijn pensionering iets totaal anders te gaan doen. Dat werd Hebreeuws leren. Via het Wartburg College volgde ik rond mijn pensionering een masterclass Hebreeuws, een korte kennismaking. Dit was de aanzet tot de cursusmethode van dr. H. Jagersma. Na drie jaar zelfstudie rondde ik dit af met een scriptie over Numeri 22-24. Via de universiteit van Tilburg downloadde ik de gratis grammaticacolleges. Ik begin nu mijn dag met een uur hardop Bijbellezen in het Hebreeuws, gevolgd door een videocollege dat ik elke dag krijg toegestuurd, de Efemeriden, over één of twee Bijbelteksten. Dankbaarheid overheerst dat ik van de Heere de genade, tijd en de energie ontvangen heb om op deze wijze met het Woord van God bezig te zijn. Zo kan ik de Bijbel in de oorspronkelijke taal lezen en onderzoeken, een enorme verrijking. Het is belangrijk dat je als oudere actief betrokken blijft bij de maatschappij en mensen blijft ontmoeten. Daarom doe ik ook nog wat vrijwilligerswerk, bijvoorbeeld in verpleeghuis Salem. Van tussen vier muren zitten, knap je niet op. Zo houd ik mijn hersenen en mijn contacten actief.”

Wout van Luik (68), Ridderkerk

terdege *

17 FEBRUARI 2021

63

Elke dag bidt Bernard Bulsink voor de Joodse Hannie.

64

terdege *

17 FEBRUARI 2021

ALTIJD DOOR GOD BESCHERMD ”IK WEET ME VEILIG, WAT ER OOK GEBEURT”

Pas op middelbare leeftijd kwam Bernard Bulsink (93) tot persoonlijk geloof. Maar als hij terugblikt, was Gods zorg er vanaf zijn vroege jeugd. Daarom ziet hij ook de toekomst met vertrouwen tegemoet. ”Wat de Heere gesproken heeft, zal Hij waarmaken.” tekst: HUIB DE VRIES beeld: CEES VAN DER WAL

terdege *

17 FEBRUARI 2021

65

D

e laptop staat al gereed voor het tonen van de twee PowerPointpresentaties die hij maakte over de Tweede Wereldoorlog en zijn tijd in Indië. Hij stelde ze samen voor spreekbeurten op scholen.

Rond de laptop liggen historische documenten, de kies van een Sumatraanse olifant en een aantal oude foto’s, waaronder een afbeelding van het ouderlijk gezin met zijn Joodse pleegzusje Hannie er nog bij.

Maar eerst moet Bernard Bulsink iets van het hart. „Ik zie tegen dit gesprek op. Het gaat niet om mij, maar om de Heere en Zijn werk. Dat moet vooropstaan. Daarom zou ik het fijn vinden als u eerst een gebed doet.”

Het verlangen om tot eer van God te leven, werd bij het ouder worden steeds sterker. „Ondanks corona krijg ik nog vrij veel bezoek. Allemaal mensen die graag over de geestelijke dingen spreken. Dat maakt me een blij mens. De Heere zorgt zó goed voor me. Vanaf mijn jonge jaren, al had ik er toen nog geen zicht op.”

RIJKSOPVOEDINGSGESTICHT Zijn vader had een aannemersbedrijf in Doetinchem, dat door de malaise in de crisisjaren failliet ging.

Hij vond werk in De Kruisberg, het plaatselijke Rijksopvoedingsgesticht. „Daar leerde hij de jongens timme66

terdege *

17 FEBRUARI 2021

INTERVIEW

„Een tante zong me met haar kinderen een psalm toe”

ren. In de oorlog kon hij een vaste aanstelling krijgen in het gesticht van Nieuwersluis. We betrokken daar een leegstaande boerderij aan het water. Als we ergens naartoe gingen, moesten we eerst met een roeiboot worden overgezet.”

Ze woonden er een paar maanden toen een oom en tante informeerden of ze een Joods meisje in huis konden nemen. „Zo is Hannie bij ons gekomen. Anderhalf was ze toen.

Haar ouders zijn later verraden en omgebracht in Sobibor. Wij vonden het heel leuk, een zusje erbij. Mijn moeder was in verwachting; een halfjaar later kregen we ook nog een broertje.”

Met voorzichtige stap loopt hij naar de tafel en pakt de familiefoto. „Kijk, dit zijn m’n vader en moeder, dat ben ik en dit is Hannie. Deze foto is gemaakt voordat ik naar Indië ging. Tot 1950 is Hannie bij ons gebleven. Toen is ze opgeëist door Joodse overlevenden, een echtpaar uit Dieren. Die mensen vonden dat ze Joods moest worden opgevoed.

Mijn ouders hadden haar nooit verteld dat ze niet van hen was. Het is een drama geweest. In mei vertrok ze; ik was net terug uit Indië.

We hebben nog steeds contact. Ze noemt me ”mijn christelijke broer”.

Als ze op bezoek komt, lees ik na het eten net als altijd uit de Bijbel. Vaak een psalm; over de Heere Jezus moet ik niet beginnen. Elke dag bid ik of

ook zij Hem mag leren kennen.”

BOMBARDEMENT In 1944 keerde het gezin terug naar Doetinchem. Vader Bulsink kon er aan de slag in het Rijksopvoedingsgesticht van Amersfoort, dat was geëvacueerd naar een leegstaande meelfabriek in de Achterhoekse stad. „We vonden een huis in de binnenstad. Daar hebben we in 1945 de bombardementen door Britse vliegtuigen meegemaakt: op 19, 21 en 23 maart. Het tweede bombardement was verschrikkelijk. Ons huis bleef overeind, aan de overkant van de straat lag alles plat. Er waren heel veel gewonden, 170 mensen er zijn omgekomen. Een broer van mijn moeder, die op een boerderij woonde, heeft ons gezin met negen personen opgehaald. Ze hadden daar al een onderduiker en een meisje uit Rotterdam, maar we waren hartelijk welkom. Een dag of tien later arriveerden de Canadezen en konden we terug naar huis.”

Bernard had ondanks alle oorlogsperikelen in 1944 zijn mulodiploma behaald. „Ik wilde graag onderwijzer worden, maar van studie was geen sprake in die turbulente tijd.

Ik vond werk bij een distributiekantoor, daar ben ik gebleven tot eind ’46. Begin ’47 moest ik in militaire dienst. Na de basistraining ben ik opgeleid tot onderofficier. In augus-

tus werd ik overgeplaatst naar het Sint Elisabeth Gasthuis in Haarlem, voor een spoedopleiding tot verpleger. Waarom ze mij daarvoor uitkozen weet ik niet; destijds had je als dienstplichtige niets te vertellen. In vier maanden ben ik klaargestoomd voor Indië.”

DAGSLUITING December ’47 nam hij afscheid van de familie. „Een tante bij wie ik gedag kwam zeggen, zong me met haar kinderen een psalm toe. „Want, schoon ik zelfs van vader en van moeder verlaten ben, de HEER is goed en groot; Hij is en blijft mijn Vader en Behoeder.” Dat vergeet ik m’n hele leven niet meer.”

Zijn vader bracht hem naar het station. „Eerst moest ik met de trein naar Kampen, daarvandaan naar Rotterdam, waar we januari ’48 met 637 jongens inscheepten op het stoomschip Waterman. We hadden geen idee van wat ons te wachten stond. Toen we in het Suezkanaal waren aangekomen, zei een legerpredikant tegen het groepje christelijke verplegers: „Jullie gaan naar een groot hospitaal in Palembang, de hoofdstad van Zuid-Sumatra.

Daar moet je proberen elke avond een dagsluiting te houden.” Moet je voorstellen, wij waren net 20 jaar, maar we hebben het gedaan. Dat heeft me bewaard voor veel kwaad.

Je kunt niet uit stappen gaan en

terdege *

17 FEBRUARI 2021

67

INTERVIEW

„Ik leefde netjes, maar persoonlijke kennis van God had ik niet”

daarna anderen iets voorhouden uit de Bijbel.”

In het ziekenhuis hoefde hij zich niet te vervelen. „Eerst werkte ik op dysenterie, daarna op tyfus. Na verloop van tijd werd ik hoofd van de afdeling huidziekten. De andere zijde van de zaal was bestemd voor jongens met geslachtsziekten, die kant lag altijd vol. In een kamertje dat we mochten gebruiken, hielden we zoals we hadden beloofd elke avond de dagsluiting, aan de hand van een dagboek. Daarna zongen we nog wat psalmen, of het lied dat de legerpredikant ons aan boord van de Waterman had geleerd. ”O God, Die droeg ons voorgeslacht”. Een prachtig gezang.”

BIJBELTJE Op een goede dag werd de verpleger uit Doetinchem ontboden door de majoor. „Daar zat een officier die ik niet kende. De majoor liet me weten dat ik de volgende morgen per vliegtuig naar Djambi zou worden gebracht, 560 kilometer ten noorden van Palembang. De officier bleek een legerarts te zijn, dokter Verster. Hij werkte in een klein hospitaal in Djambi. Zijn hoofdverpleger was een KNIL-man met wie hij niet overweg kon, dus hij wilde een andere onderofficier. Dat werd ik. Het lagere personeel was daar allemaal Indisch. Ik kon prima met die jongens overweg. Na werktijd 68

terdege *

17 FEBRUARI 2021

ging ik met een laborant altijd een uurtje badmintonnen. Daarna lekker mandiën en eten.”

Een legerpredikant die de afgelegen post bezocht, vroeg hem leesdiensten te gaan houden. „Daar schrok ik van, maar ik durfde niet te weigeren. De enige blanke verpleger naast mij, een gereformeerde jongen, wilde wel helpen. In het centrum van Djambi was een soort dorpshuis, na elke zaterdagavond een beestenbende. We ruimden de boel op, zetten stoelen gereed en hielden dienst voor militairen, mensen van de oliemaatschappij SGPM en wat Batakkers. Een van hen gaf me voor mijn vertrek naar Nederland ter herinnering dit Bijbeltje.

Omdat ik destijds niets begreep van de preken van oud gereformeerde dominees en dominees van de Gereformeerde Gemeenten, las ik preken die ik van een christelijke gereformeerde jongen kreeg. Die waren veel begrijpelijker, al drong de inhoud niet tot me door. Ik leefde netjes, maar persoonlijke kennis van God had ik niet. Toch betoonde Hij Zijn weerhoudende genade en zorgende goedheid. Ik heb nooit gevechtshandelingen meegemaakt en ben nooit ziek geweest.”

KWEEKSCHOOL In mei 1950 keerde hij terug naar Nederland. „Daar werden we met de nek aangekeken; het was een

mislukte operatie geworden.” De kille ontvangst leverde hem geen frustraties op. „De jaren in Indië waren een mooie tijd en een goede leerschool.”

Zijn blik op het koloniale verleden van Nederland veranderde in de loop der jaren. „We hebben Indië onterecht in bezit genomen, er 400 jaar de baas gespeeld en anderen voor ons laten werken. Van de mogelijkheden om er het Evangelie te brengen, maakten we nauwelijks gebruik. Mede daardoor behoort Indonesië nu tot de grootste islamitische landen.”

Het droombeeld van een loopbaan als onderwijzer bleef in de Oost springlevend. „Ik ging naar de christelijke kweekschool Rehoboth in Utrecht, maar dat was geen succes. Zes jaar lang had ik geen studieboek ingezien; ik begreep niets van wat ik er allemaal hoorde.

Op advies van mijn vader belde ik meneer Kuijt, de oprichter van een kweekschool in Krabbendijke. Daar was ik welkom. Er was ook een mulo met een jongensinternaat. Als ik daar leiding ging geven, hoefde ik geen kostgeld te betalen. Dat was een uitkomst, want ik had geen cent te makken.

We sliepen met z’n vijftienen op één grote zaal; voor elk bed stond een bureautje. De leerlingen van de mulo kregen ’s morgens les, de studenten van de kweekschool ’s

middags. Kuijt was een geboren docent.

Als tijdens het lesgeven de telefoon in zijn kamer ging, liep hij weg, voerde een gesprek en pakte na terugkomst de draad op bij de zin waarmee hij was geëindigd. Ongelóóflijk!”

SCHOOLHOOFD In het tweede jaar van de studie verkaste Bulsink naar het internaat voor de kwekelingen. Voor studentikoos gedrag gunde hij zich geen tijd. „Al mijn energie had ik nodig voor de studie, want ik wilde na drie jaar wel slagen bij het staatsexamen in Breda. Dat lukte. Voor het examen kreeg ik al het verzoek van meneer Ter Harmsel en meneer Bekebrede uit Barneveld of ik daar onderwijzer wilde worden. Op 15 juli 1953 slaagde ik, de volgende dag stond ik voor de klas. Drie jaar laten ben ik getrouwd met de vrouw die ik als jong meisje al leerde kennen.”

In 1958 verkaste hij op dringend verzoek vanuit Doetinchem naar de School met den Bijbel aldaar. „Er kwam ruimte voor uitbreiding, daarom kon er een oud gereformeerde onderwijzer worden benoemd. Drie jaar later werd ik hoofd, dat ben ik gebleven tot mijn pensionering in 1989.”

In Doetinchem ging het licht in zijn ziel op. „Heel geleidelijk, een bijzondere ommekeer heb ik niet meegemaakt. De Bijbel ging kracht doen in mijn hart.

Daarvoor heeft de Heere een dagboek van Philpot gebruikt: ”Door Baca’s vallei”. Dat lees ik nog steeds. Ik ging

terdege *

17 FEBRUARI 2021

69

„Op 15 juli 1953 slaagde ik, de volgende dag stond ik voor de klas”

zien dat er een God in de hemel is Die mensen zoekt om hen zalig te maken.

De tekst waarover de meditatie ging, leerde ik elke dag uit mijn hoofd. Vaak kwamen teksten later terug. We kunnen de Heere niet narekenen, maar als Hij persoonlijk tot je gaat spreken door woorden die Hij in je hart geeft, word je omgezet. Dan bestaat je godsdienst niet meer uit regels, maar wordt het een relatie.”

ASIELZOEKERS Op het slot van zijn loopbaan kijkt hij met verdriet terug. Achter zijn rug om werd er een reformatorische school opgericht, waardoor hij 100 van de 200 leerlingen zag wegvloeien. „Dat heeft me erg zeer gedaan.

Er was geen reden voor. De Wilhelminaschool had prima leerkrachten, al waren ze niet allemaal van een reformatorische kerk.

Een collega die lid was van een pinkstergemeente leerde de kinderen hardop te bidden in de klas. Wij durven dat niet, hij deed het. Op een dag zei hij tegen me dat hij zo onder de indruk was van het gebed van Aukje van der Heiden, het dochtertje van ds. Van der Heiden dat in haar eerste jaar op de Fruytier scholengemeenschap in Apeldoorn is verongelukt. Om zulke mensen is een reformatorische school gesticht.

Gelukkig heeft de Heere de wrok bij 70

terdege *

17 FEBRUARI 2021

me weggenomen. Met wrok kun je niet leven en nog minder sterven.”

Op 75-jarige leeftijd raakte hij betrokken bij het evangelisatiewerk onder bewoners van asielzoekerscentra in Doetinchem en Aalten. „Onder leiding van Teunis Rijneveld en Gerard Wassink zijn ze voor die mensen ook diensten gaan houden.

Na het vertrek van Teunis en Gerard vroegen ze of ik met drie anderen die diensten wilde gaan verzorgen, zondagmiddag om vijf uur in ons kerkgebouw. Vooraf dronken we met elkaar een kop koffie.

Mijn overdenking had ik een week van tevoren al klaar. Die werd dan vertaald in het Russisch, Engels, en Frans; later ook in het Arabisch. Tot mijn vertrek uit Doetinchem heb ik het gedaan, dertien jaar. Ik bezocht die mensen ook. Met een aantal heb ik nog steeds contact.”

PEDAALTRAINER Vijf jaar geleden verhuisde hij met zijn echtgenote naar Bodegraven, waar hun enige zoon woont. „Omdat mijn vrouw met haar gezondheid begon te sukkelen.” In april 2017 overleed ze, het jaar daarop kreeg hij zelf een herseninfarct. Om zijn aangetaste spraak te verbeteren, oefent hij elke dag een serie functionele zinnen die voor hem op papier zijn gezet. Zijn conditie houdt hij op peil met een pedaaltrainer, waarop hij elke morgen een

kwartier fietst. „Onder het trappen luister ik via m’n telefoon naar een opname van Geloofstoerusting of iets dergelijks.”

De coronatijd beleeft hij niet als zwaar. „Omdat ik me veilig weet, wat er ook gebeurt. Soms is het er niet, zo gaat dat met het geloofsleven, dat weet u ook wel. Maar wat de Heere gesproken heeft, zal Hij waarmaken. Daar mag ik op vertrouwen. Ik voel me niet eenzaam, al mis ik mijn vrouw elke dag. Vaak droom ik van haar, maar de Heere heeft de lege plaats met Zichzelf gevuld. Als ik moeilijkheden heb, spreekt Hij tot me door Zijn Woord.

Dat is de vaste grond waarop je kunt bouwen.”

Het meisje dat de krant komt brengen, wordt door hem verwelkomd met een bus vol snoep. De postbezorgster staat een minuut lang uitbundig voor het raam naar hem te zwaaien. Om halfvier arriveert een vrouw uit de kerkelijke gemeente die elke dag een sinaasappel komt persen. „We houden oom Bernard graag gezond”, lacht ze. „Ze zij allemaal even goed voor me”, zegt Bulsink verwonderd. „Drie keer per week ga ik bij m’n zoon en schoondochter eten, dan krijg ik ook nog drie porties mee.

Zij daar kookt elke maandag voor me. Ik begrijp niet waar ik het allemaal aan te danken heb.”

UIT DE PASTORIE

Trump De ambtstermijn van Donald Trump als president van de Verenigde Staten is voorbij. Weinig leiders van dat grote land hebben zich gedragen zoals hij, en over weinige van al die presidenten is zo veel geschreven als over hem. Doe ik daar ten slotte ook aan mee? Ja, want Trump functioneert in zijn karaktermisstanden voor mij als een spiegel. In hem als verwaand mens zie ik mezelf. En dan wordt het de taal van mijn hart, wat ik pas las van een predikant uit Trumps land: „Ons besef van onze zondigheid staat in directe verhouding tot onze opvatting over de Goddelijke heerlijkheid. O, te zien dat zijn veel-beledigde Heiland, zijn gekwetste Vriend, verschijnt om hem te verlossen van de gevolgen van zijn eigen dwaasheid. O, Hem te zien komen met een glimlach en zegeningen, terwijl hij niets anders verwachtte dan verwijten en geselslagen. Het is te veel. Hij durft de troost die hem aangeboden wordt, nauwelijks aan te nemen. Wanneer hij de genezende kracht voelt van zijn vriendelijke Geneesheer, die zijn hele ziel doordringt, wanneer hij Hem ziet bukken om hem te reinigen, te troosten en te omhelzen, dan

Trump functioneert voor mij als een spiegel

deinst hij onwillekeurig terug, alsof de vlekkeloze Heiland door zijn aanraking besmet zou worden. Hij zinkt beschaamd en gebroken van hart aan Zijn voeten. En hoe meer Christus Zich bukt om hem te omhelzen, des te lager zinkt hij in het stof.

Hij roept uit: „O Heere, behandel me toch niet zo vriendelijk! Uw barmhartigheden verspilt U over iemand die zo onverbeterlijk slecht is. O, als U mij nú reinigt, zal ik stráks opnieuw vuil worden.”

Dat zijn vaak de gevoelens van een boeteling met een gebroken hart. En hij deinst terug voor de genade die tot hem komt. Ik, die niet beter ben dan Trump, las dit en ik zucht... En zo moet ik ook van harte instemmen met wat iemand mij schreef over de vernielingen die rondom de avondklok werden aangericht: „U zag net als ik de beelden van alle rellen en rebellen. In Nederland, uit opstand vanwege de avondklok; in Amerika, de bestorming van het Capitool vanwege vermeende verkiezingsfraude. Met heel mijn hart schrijf ik: Zulke rebellen zijn wij... ten opzichte van de Heere. Als ik de beelden zie, heb ik niets met die mensen gemeen. En toch...?

Beestelijk? Zij zijn precies zoals wij in ons hart: rebellen, opstandelingen. Zoals zij zich gedroegen, gedragen wij ons. Niet anders ten opzichte van de Heere. Maar o, wat doet nu deze Koning? Met de witte vlag van vergeving loopt Hij naar die rebellen toe. Hij begeeft Zich midden tussen díé mensen. Onder ons...”

Tegen deze donkere achtergrond van verwaandheid en rebellie schittert de Parel van Grote Waarde, fonkelt de gloed van Goddelijke genade, straalt de warme liefde van de Goede Herder.

Nee, een column is geen meditatie. Toch wil ik een vraag stellen: bent u een tweelingbroer of -zus van Donald Trump, bent u verwant aan die plunderaars?

Elspeet,

Ds. W. Pieters

terdege *

17 FEBRUARI 2021

71

Houd je brein jong Ook weleens duf van het vele binnenzitten? Met deze tips blijft je brein in beweging. tekst: FIJA NIJENHUIS beeld: JANNEKE VISSER bronnen: HERSENSTICHTING, NU.NL

Grijp de breinaald Leg een pupuzzel z zel S Sinds inds d de e c coronacrisis oron nacrisis acrisis ons ons aan a a n huis huis kluiskluistert, t ert, schijnt schijnt de de verkoop ve erkoop rkoop van va n legpuzzels legpuzze legpuzzels door door het h et plafond pl afond te te gaan. ga a n. Al Al die die puzzelaars p puzzela uzzel a ars zijn zijn goed g oed bezig, bezig, zeggen zeggen hersendeskundigen. hersend deskund esku ndigen. Wel Wel geldt: moeilijker g eldt: hoe ho e m oeilijker de de puzzel, puzzel, l, hoe hoe meer meer je je brein aan de slag moet. Kies er dus een met veel stukjes en veel kleurtjes. Een puzzel die een zeer gedetailleerde tekening bevat, is ook gezond voor de ogen. Goed moeten kijken vraagt meer inspanning”, zegt neuropsycholoog Erik Scherder. Ook ben je op deze manier daadwerkelijk aan het trainen: past het stukje nou daar, of daar?”

Ho Houd Houd j je e van va n breien, breien, dan da n is is dit dit feitje feitje geen geen nieuws: breien is rustgevend en ontspannend. Maar er zitten meer voordelen aan deze hobby. De fijne motoriek vaart er wel bij.

Ook het goed moeten focussen en concentreren houdt de hersencellen actief. Breien zou zelfs helpen z elfs h help elpen tegen tegen chronische chronische pijn. pijn. En En tot tot slot knapt ervan s lot k napt napt je je humeur hu m e u r e rva n op, op, zeker zeker als a ls je je na al moois n a a l d die ie u uren ren van va n inspanning insp a n nin g iets iets m oois in in h handen anden h hebt. ebt.

Luister M Muziek uziek doet doet iets iets bijzonders bijzonders met met onze onze h herseersenen. n en. Hoe Hoe oud oud en en ziek ziek mensen mensen ook ook zijn, zijn, die die ene ene psalm psa l m of of melodie melodie blijven bl i ijven jven ze ze herkennen. herke herken nen.

Niet N iet alleen a l leen maakt m a a kt muziek muziek tot tot op op hoge hoge leefleeftijd herinneringen los, ook zorgt muziek voor ontspanning, verlaging van de bloeddruk en vermindering van stress. Volgens de Hersenstichting wordt de positieve invloed van muziek steeds vaker gebruikt bij de behandeling van slapeloosheid en depressie. Wil je nog meer uit muziek halen? Wetenschappelijk is aangetoond dat het bespelen van een instrument kan beschermen tegen dementie en zogeheten cognitieve stoornissen (problemen met geheugen, taal en gedrag).

Kauw op een wortel Een rauwe wortel of harde broodkorst eten is hard werken. Maar het levert ook iets op: je brein krijgt er een flinke opkikker van.

Uit allerlei onderzoeken blijkt dat door goed kauwen het geheugen verbetert. Volgens neuropsycholoog Erik Scherder is iemand die goed kauwt eigenlijk een beetje aan het lopen.” Goed kauwen heeft nog een paar interessante effecten: het maakt je alerter en zorgt zorgt voor voor een een verbetering verbeterin g van va n fijne fijne motorimotorische sche bewegingen, bewegin gen, zoals zoa ls schrijven. schrijven. Geen Geen zin zin in in een een wortel? wortel? Neem Neem een een kauwgumpje. kauwgu mpje. Nog Nog een een tip: tip: kook kook groenten groenten kort. kort.

Ga kwartetten kwartetten S Spelletjes pel letjes waarbij wa arbij je je moet moet blijven blijven nadennadenk ken, en, zijn zijn goed goed voor voor het het geheugen. geheugen. Denk Den k aan aan kwartetten schaken, memory, bingo en scrabble. Ook met onlinedenkspelletjes, zoals Wordfeud, de digitale variant van scrabble, blijven de hersencellen actief. Speel je samen met anderen, dan sla je twee vliegen in één klap: door sociaal actief te zijn, houd je je ook ook je je brein brein in in beweging. bewegin g.

Wandel Wan del Loop Loop e elke l ke dag dag minimaal mini m a a l een een halfuur. h a lfuur. Dat Dat is i al houa l genoeg genoeg om om je je hersenen hersenen in in beweging bewegin g te te h ousneller, d den. en. Als Als je je loopt, loopt, klopt klopt je je hart hart snelle snel ler, raken je hersenen goed doorbloed en krijgen ze de voeding en zuurstof die ze nodig hebben. Ook zorgt bewegen voor de aanmaak van nieuwe hersencellen en worden de verbindingen tussen de hersencellen sterker. Ben je al een tijdje niet in beweging geweest, loop dan niet te hard van stapel. Bouw het aantal kilometers rustig op en neem om de dag een rustdag. Tips voor als je alleen wandelt en dat saai vindt: zet een luisterboek aan op je mobiele telefoon. De onlinebieb heeft er een heleboel. Of download de wandel-app Ommetje van de Hersenstichting.

Eet met stokjes L Lees ees de de krant kra nt eens eens op op de de kop, kop, ga ga op op één één been staan tijdens het tandenpoetsen of eet een keer met stokjes. Allemaal activiteiten waarbij je scherp en alert bent, waardoor je brein beter gaat functioneren en je nieuwe informatie beter kunt verwerken. Nog een tip in deze categorie: lees een tekst in een lettertype dat niet veel gebruikt wordt. Uit onderzoek van de universiteit Harvard blijkt dat studenten een proefwerk dat was geprint in een minder gangbaar lettertype, beter maakten dan de studenten die een proefwerk kregen in een regulier lettertype. Dat heeft te maken met het principe ”no pain, no gain”: hoe meer moeite je doet, hoe sterker het brein wordt.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

73

74

terdege *

„Mijn vrouw werd er gek van iedere keer van matras te moeten wisselen” 17 FEBRUARI 2021

MIJN WERK

Passie voor bedden Eigenlijk had hij een carrière in marketing. Maar uit passie nam hij Capas bedden uit Ochten over. Albert Visser (35): „Ik verkoop niet zozeer bedden, maar een goede nachtrust.” tekst: JACOMIJN ARIAKHAH beeld: TINEKE VAN DER EEMS

terdege *

17 FEBRUARI 2021

75

MIJN WERK

n zijn showroom in Ochten is het rustig. Waar normaal gesproken klanten en personeelsleden rondlopen, is het nu stil. Slechts in Alberts kantoor brandt licht.

Toch lijdt zijn beddenzaak niet onder de coronacrisis. De interesse voor de bedden stijgt alleen maar, sinds hij twee jaar geleden zijn nieuwe producten in de markt zette.

Dat is heel wat anders dan hij verwacht had. „Ik ben echt bang geweest, maart vorig jaar. Ik had investeringen gedaan en de zaak was net open toen het virus uitbrak. Ik heb gedacht dat het helemaal fout zou gaan.”

De belangstelling voor zijn producten nam echter juist toe, vooral online. Het vervult hem met dankbaarheid. „Dat heeft niets te maken met eigen kracht. Zo de Heere het huis niet bouwt... Die tekst keert vaak terug, zeker in deze tijd.”

Toch is de crisis niet helemaal zonder gevolgen. Zo heeft hij afscheid moeten nemen van de verkopers die party’s aan huis geven en vindt de verkoop niet altijd meer in de showroom plaats. „Je kunt bij Capas ook een bed kopen als je niet in Ochten geweest bent.

Je mag een gekocht bed namelijk 90 dagen uitproberen.”

I

VANWAAR DE POPULARITEIT VAN CAPAS BEDDEN? „Je ziet dat mensen heel sterk bezig zijn het thuis aangenaam te maken, nu ze daar zo veel tijd doorbrengen. Bovendien vallen de vakanties en etentjes weg, waardoor er meer geld overblijft voor het interieur.”

WAT ONDERSCHEIDT EEN 76

terdege *

17 FEBRUARI 2021

CAPASBED VAN ANDERE BEDDEN? „Samen met de fysiotherapeut hebben wij een bed ontwikkeld dat voor iedereen op maat af te stellen is, waardoor je lichaam ’s nachts vanzelf de juiste houding aanneemt om optimaal te kunnen herstellen. Dat systeem is uniek.

Ook niet onbelangrijk: we gebruiken producten die honderd procent natuurlijk zijn. Het natuurrubber van de matrassen bijvoorbeeld, wordt gewonnen uit bomen in Brazilië. De hoes is van bamboe en wol. Dankzij die wol komt er geen vocht in het matras en de bamboe zorgt ervoor dat het vocht opgeslagen wordt en ’s morgens na het opstaan verdampt. Bovendien is deze combinatie antibacterieel en zelfreinigend, dus heel geschikt voor mensen met allergieën. De Merinowol reguleert daarnaast de lichaamstemperatuur.”

LIG JE ZELF OOK OP EEN CAPASBED? „Natuurlijk. In het begin hadden we een beddensysteem als ieder ander. Maar ik dacht: wacht eens, hoe kan het dat echtparen meestal op hetzelfde matras slapen, terwijl ze fysiek van elkaar verschillen?

Ik werd nieuwsgierig naar het perfecte bed en ben allerlei soort matrassen en bedbodems uit gaan proberen.”

Lachend: „Mijn vrouw werd er gek van om elke keer van matras te moeten wisselen. We ontdekten: de meeste matrassen en bedbodems worden voor de massa gemaakt, en dus worden er altijd concessies gedaan aan de individualiteit van een product.”

VERKOOP JE NU HET PERFECTE BED? „Een perfect bed bestaat niet. Wat

wel belangrijk is, is dat je een bed hebt dat bij je lichaam past.

Als een maatjasje. Dat is nu met bureaustoelen ook steeds vaker het geval, terwijl je daar veel minder tijd op doorbrengt.

Maar een gewoon bed is natuurlijk ook prima. Als een klant tevreden is met zijn bedbodem en deze is inderdaad van goede kwaliteit, dan moet je geen nieuwe kopen. Wat goed is, moet je niet vervangen, zo simpel is het. Met een Fiat komt je ook in Italië terecht, daarvoor hoef je geen Mercedes te kopen.”

VROEGER LAGEN WE IN HARDE BEDSTEES. DAT GING PRIMA „Ja. En op balen stro. Vroeger sliepen echtparen ook op hetzelfde matras, met een kuil in het midden. Nu kiezen ze steeds vaker voor afzonderlijke matrassen, die eventueel aan elkaar verbonden zijn. Ook bedhygiëne wordt steeds belangrijker. Ik krijg soms matrassen terug van twintig jaar oud.

Zo nu en dan zijn die vanbinnen groen van de schimmel of zitten ze vol huisstofmijt. Huismijt en schimmel zijn niet goed voor je. Vandaar dat het belangrijk is dat een matras schimmelwerende eigenschappen heeft.”

WAT KOST EEN CAPASBED? „Wij zitten in het midden-hoogsegment. Als je alleen een matras en bodem zou kopen, kost dat ongeveer 2900 euro. Door het toevoegen van een mooie ombouw en andere extra’s kan dat bedrag oplopen tot 6000 euro. Daarmee zijn we iets duurder dan een standaard beddenzaak. Maar we drukken de prijs doordat er geen dealers zijn die betaald moeten worden. Onze bedden komen rechtstreeks van de fabriek.”

WAT VOOR ACHTERGROND HEB JE? „Ik ben van origine marketeer.

Maar als jochie had ik al interesse voor handel. Op de middelbare school had ik de bijnaam ”kwartje”, omdat ik lolly’s verkocht voor 25 cent en nooit korting gaf.

Ook verkocht ik als tiener groente op de markt. Prachtig vond ik dat, om al mijn waar aan te prijzen en aan het einde van de middag alles verkocht te hebben.

Op een gegeven moment ben ik een marketingbureau begonnen.

Zo kwam ik met Capas bedden in aanraking. Toen begon het ondernemerschap te kriebelen. Capas bedden was een superleuk product, maar het moest verder ontwikkeld worden. In 2018 heb ik de zaak overgenomen en vanaf 2019 zetten we onze huidige bedden in de markt. Ik ben iemand die graag pioniert. Ik heb een passie voor gave producten en voor de natuur.

Dat zie je terug in onze producten.

Ik verkoop niet zozeer bedden, maar een goede nachtrust.”

IS ER OOK IETS WAT JE ER MINDER LEUK AAN VINDT? „Op persoonlijk gebied vind ik het lastig om balans te houden tussen werk en privé. Ik wil het op alle fronten van mijn leven honderd procent goed doen. Mijn vrouw en ik hebben vier kinderen. Ik wil van hen later niet het verwijt krijgen dat ik er nooit was. Mijn moeder is jong overleden. Dat doet mij bijna dagelijks beseffen hoe kort het leven kan zijn. Ik vind het daarom erg belangrijk er als vader te kunnen zijn voor mijn gezin. Tegelijkertijd willen mijn klanten, heel begrijpelijk, het liefst in de avonden of de weekenden afspreken.

Daarin een goede balans vinden is erg moeilijk.”

„Ik pionier graag”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

77

Pauwenpracht Ooit een pauw zien pronken met zijn veren? Een prachtig gezicht! Maar pauwenveren zijn ook een plaatje om te zien in een vaas of in een bloemstuk. Vrolijke voorjaarsaanrader: combineer ze met hyacintenbollen. tekst: ESPETERHOEVE beeld: TINEKE VAN DER EEMS

78

terdege *

17 FEBRUARI 2021

DIY

* * *

3 banksia’s 1 bos eucalyptus baby blue 1 bos wilde tijm

* *

pauwenveren 1 potje witte hyacinten multiflora

* * *

klosje binddraad een allesknipper touw

Begin met een paar eucalyptustakken in de hand met daar bovenop de grote ingedroogde knoppen.

Leg vervolgens wat eucalyptus op de grote knoppen en een gedroogd bosje tijm.

Steek een pauwenveer tussen de takken en ook nog een veer erop.

Zet de hyacintenbollen op draad.

Als laatste worden de hyacintenbollen ertussen geprikt. Net hoe je het mooi vindt.

Bind het bloemstuk met mooi grof touw.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

79

ÓÓK INTERESSANT ALS JE JEZELF NOG NIET TOT DE SENIOREN REKENT

Ouderdomskwaaltjes?

Ga ze te lijf!

Ook weleens enthousiast begroet door iemand van wie de naam je niet te binnen wilde schieten?

Ter geruststelling: het is normaal, zeker als je de vijftig bent gepasseerd. Maar hoe komt dat?

En is het te voorkomen? Vier ouderdomskwalen en wat je ertegen kunt doen.

80

terdege *

17 FEBRUARI 2021

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Vergeetachtigheid

”HERKEN HET BIJ JEZELF” Vergeetachtigheid, slechter horen, problemen met bewegen, minder eetlust: veel ouderen kunnen erover meepraten. Het hoort erbij, zegt Paul Giesen (68), huisarts en wetenschappelijk medewerker van de Radbouduniversiteit. Maar dat wil niet zeggen dat je het maar moet laten gebeuren.

Zeker in deze coronatijd niet, waarin we zo veel thuis zijn dat ons lichaam wel erg veel rust krijgt. Rust roest immers. Huisarts Giesen geeft adviezen bij vier veelvoorkomende ouderdomskwalen, die trouwens óók interessant zijn als je jezelf (nog) niet schaart bij de groep senioren.

”Wat je uit een potje neemt, werkt minder effectief.”

Slechter horen ”Het kan ook een versteende prop zijn” Eerst het goede nieuws: merk je dat je steeds minder goed mensen kunt verstaan, dan wil dat niet direct zeggen dat het tijd is voor een hoortoestel. Toch is het verstandig om niet te lang te wachten met naar de huisarts gaan. “Soms is er alleen sprake van een prop in het oor die er zo lang heeft gezeten dat-ie versteend is.” Op tijd je oren laten nakijken is ook om een andere reden belangrijk: “Als je op jongere leeftijd een gehoorapparaat krijgt, bijvoorbeeld op je 65e, dan wen je er beter aan dan als je al 85 bent.” Het is nogal een stap voor veel mensen, het overstappen op een gehoorapparaat. “Maar ze worden steeds verfijnder, sommige zie je nauwelijks nog. Tip: ga ze eerst eens rustig bekijken als je het idee hebt dat je minder goed gaat horen.”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

terdege *

17 FEBRUARI 2021

81

”Beweging houdt hart, bloedvaten en hersenfunctie in conditie.”

Minder eetlust ”ZET EEN GLAS WATER BIJ JE BORD”

Niet iedereen heeft er last van, maar minder eetlust is een bekend verschijnsel onder ouderen. Krimpt de maag bij het ouder worden of speelt er iets anders? ”Door minder te bewegen heeft het lichaam minder energie nodig. Het honger- en dorstgevoel valt daardoor weg. Ouderen voelen sowieso minder: dat ze moeten plassen bijvoorbeeld, maar dus ook dat ze moeten eten of drinken.”

Vooral dat laatste is iets om goed op te letten, zegt huisarts Giesen: te weinig vocht binnenkrijgen kan leiden tot uitdroging. ”Je bloed wordt door vochtgebrek wat dikker, waardoor je kans loopt om in de war te raken. Het is verstandig om jezelf aan te wennen bij elke maaltijd te drinken. Zet gewoon een of twee glazen naast je bord: het werkt net als thee, staat er een glas voor je neus, dan pak je het vanzelf op om te drinken.”

Wat voeding betreft is het in elk geval goed om voldoende zuivel te eten of te drinken, dus yoghurt, melk of kwark. ”Een halve liter per dag”, raadt Giesen aan. ”Zuivel bevat calcium, wat goed is voor de botsterkte. Ook bewegen zorgt trouwens voor sterke botten, net als zonlicht, dat vitamine D levert. Dus ga zo gauw de zon een beetje schijnt buiten zitten, waarbij je natuurlijk wel moet opletten dat je niet verbrandt.” Er zijn ook pilletjes vitamine D, maar volgens Giesen neemt het lichaam de vitamine die uit zonlicht komt, beter op. ”Wat je uit een potje neemt, werkt minder effectief. Het is meer een doekje voor het bloeden.”

82

terdege *

17 FEBRUARI 2021

OUDERDOMSKWAALTJES

Moeite met bewegen Huisarts Giesen behoort met zijn 68 jaar zelf tot de leeftijdsgroep die te maken krijgt met ouderdomskwaaltjes. „Naast mijn werk in een huisartsenpost zit ik veel achter het bureau. Soms schiet ik dan een beetje door, zeker in deze coronatijd overkomt me dat nogal eens. Dan zit ik zomaar de hele dag te schrijven. Ik merkte op een gegeven moment dat ik na zo’n bureaudag wat futloos werd, wat down zelfs. Ik heb mezelf aangewend om vaker een ommetje te maken, een stuk te ietsen of hard te lopen. Als ik daarna thuiskom, voel ik me altijd een stuk beter. Wauw, denk ik dan, wat is het leven mooi.”

Volgens de Nederlandse Norm Bewegen, opgesteld in opdracht van de overheid, zouden 55-plussers minimaal vijf dagen per week matig tot intensief moeten bewegen. Dat houdt in dat je bijvoorbeeld wandelt of ietst zodat de hartslag omhoog en de ademhaling sneller gaat. „Je hoeft er niet voor naar de sportschool”, weet Giesen, die matig enthousiast is over wat hij noemt „pieken” in een itnesscentrum. „Als je dagelijks op kantoor zit en eens per week een uur lang intensief sport, dan is er een grote kans dat je daarna een paar dagen spierpijn hebt of andere klachten.” Een halfuur per dag is verstandiger én beter voor de gezondheid: het lichaam blijft zo constanter in beweging. Dat halve uur mag trouwens ook nog worden opgesplitst in partjes. „Door de inspanning over verschillende momenten op de dag te verdelen, blijven je gewrichten langer

soepel, dus ook je knieën en heupen.” Bewegen is niet per se wandelen of ietsen. „Traplopen hoort er ook bij, net als wandelen met de hond, tuinieren en boodschappen doen. Stel, je bent gewend om eens in de week met de auto alle boodschappen in huis te halen. In plaats daarvan kun je ook drie of vier keer per week naar de winkel wandelen.”

Volgens de huisarts is het verstandig om tijdens het bewegen af en toe te „pieken.” „Even gas geven met je lichaam: denk bijvoorbeeld aan een stukje wat sneller wandelen, of de trap in één keer op lopen zonder halverwege uit te rusten. Zo komt de stofwisseling op een hoger niveau en wordt je doorbloeding beter. Daarmee blijven je hart en bloedvaten in conditie, net als de hersenfunctie.”

Met wandelen of ietsen sla je trouwens wel meer vliegen in één klap als je het samen met iemand anders doet. „Contact houden voorkomt eenzaamheid. En zelfs al ben je niet eenzaam, door in verbinding met andere mensen te blijven, loop je minder kans op neerslachtigheid of somberheid. Een ander voordeel van samen wandelen of ietsen is dat het bewegen dan meer vanzelf gaat: je denkt er minder bij na, omdat je aan het praten bent. Daardoor let je ook minder op dingen die fout kunnen gaan. Ouderen zijn bijvoorbeeld vaak bang om te vallen. Natuurlijk is het logisch dat je dat wilt voorkomen, maar soms kan de angst de overhand krijgen, en dat is natuurlijk jammer.”

”Geef af en toe gas met je lichaam”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

83

Klanten geven ons een

9.0

Zeker van je aankoop

CBW-erkend

Bed met een verhaal

Droom weg op een bed van puur natuur...

Australische Merino-schapenwol waarvan de haartjes net een beetje kroezen, zodat het perfect ventileert, vocht goed verwerkt en je lichaam alt�d op temperatuur houdt.

Maar ook 100% natuurrubber en bamboevezels vol micro-gaatjes, waardoor de stof 60% beter absorbeert dan katoen. Heerl�k, we noemen dat ‘lekker slapen op de natuur’.

0 8 5 04 0 9 0 9 0 M A A K D I R E C T E E N A F S PR A A K

Thuis bl�ven is het nieuwe normaal en nooit was een goed bed zo belangr�k als nu. Slapen op een CAPAS bed maakt hét verschil. Neem vr�bl�vend contact

op advies van de fysio

op en plan een afspraak, dan ontdek je ‘t zelf.

90 dagen proberen

gratis

10 jaar garantie

brochure? vraag ‘m aan

capasbed.nl/bedvandenatuur

profiteer nu van 10% korting!

VAN EVANGELISCHE VRIENDEN HOOR IK MOOIE VERHALEN OVER HUN (VOLWASSEN)DOOP NADAT ZE BELIJDENIS VAN HET GELOOF HEBBEN AFGELEGD. HEEFT ONZE KINDERDOOP EIGENLIJK WEL BIJBELSE GRONDEN? Ds. A. A. Egas, Damwoude

Laat ik beginnen met een schuldbelijdenis. In de achterliggende decennia is er binnen onze gezindte te weinig gesproken over de grote waarde van de doop. Doordat er felle strijd werd gevoerd over de betekenis van het verbond en de doop, is men er in veel gevallen maar toe overgegaan om niet te veel aandacht aan de doop te schenken. Men wilde niet beschuldigd worden van het overschatten of onderschatten ervan. Dat is een verdrietige ontwikkeling geweest. Hierdoor weten jonge mensen nauwelijks raad met hun doop en staan velen open voor het aanvaarden van de geloofsdoop als de enig juiste vorm van het bedienen van de doop.

Laten we met elkaar eens luisteren naar Gods Woord. Daarbij is het van het grootste belang dat we uitgaan van de eenheid van de Schrift. Het is opmerkelijk dat veel mensen die staan voor de geloofsdoop, het Oude Testament van minder belang achten dan het Nieuwe Testament. Als we uitgaan van de totale gelijkwaardigheid van de beide testamenten en de eenheid van de Schrift belijden, dan zien we duidelijke parallellen. Wanneer de afgodendienaar Abraham –in het Oude Testament– tot geloof mag komen in het gehoorzamen van de Heere om zijn land te verlaten, is het de Heere Die daarna met hem het verbond opricht en daarbij beveelt dat ook zijn huis (kinderen en slaven) zal worden besneden. Die besnijdenis is het teken dat God Zijn verbond opricht met Abraham, maar ook met zijn nageslacht. Heel duidelijk klinkt het „En Ik zal Mijn verbond oprichten tussen Mij en tussen u en tussen uw zaad na u in hun geslachten, om u te zijn tot een God en uw zaad na u.” Wat een rijke

belofte voor Abraham en zijn kinderen.

Wanneer in het Nieuwe Testament heidenen tot geloof komen, denk aan Cornelius en de stokbewaarder, dan worden zij daarna gedoopt. Maar niet alleen zij, ook hun hele huis: vrouw, kinderen en slaven. Zie je de parallel met het Oude Testament?

Zo gebeurde het immers ook met Abraham. Het is daarom ook volstrekt begrijpelijk dat het Nieuwe Testament nergens expliciet oproept om de kinderen te laten dopen. Het stond voor de jonge christelijke gemeente vast dat wanneer ouders tot geloof kwamen, ook hun kinderen tot dat genadeverbond behoorden. Er is toch met het Nieuwe Testament geen ander of nieuw verbond gekomen? Er is maar één genadeverbond.

Dat kinderen niet meer besneden maar gedoopt werden, is duidelijk te verklaren door het feit dat bloedige tekenen niet langer nodig waren nu het bloed van Christus was gestort, waar al deze tekenen naar verwezen. Verder heeft Christus bevolen dat de discipelen moesten heengaan, onderwijzende alle volken en hen dopende in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Heel indrukwekkend klinkt het ook uit de mond van Petrus: „Want u komt de belofte toe, en uw kinderen.” Het dopen van kinderen is dus een voluit Bijbelse opdracht. Wat is het erg om tegen Gods wil in te gaan en je kinderen de doop te onthouden en wat is het rijk dat jij gedoopt mag zijn en dat ook aan jouw voorhoofd de belofte is verzegeld dat de Heere ook jouw God wil zijn. Heb jij de rijkdom van je doop zo mogen leren verstaan en geloven? Daarover hoop ik de volgende keer te schrijven.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

85

Peertjes in bladerdeeg Een beetje suiker heb je helaas wel nodig bij dit gerecht, maar gelukkig gaat er ook fruit in. Het resultaat is een verrukkelijk gebakje of toetje. tekst: JACOBINE VAN DEN BOS beeld: RENATE BLEIJENBERG-VAN LEEUWEN

86

terdege *

17 FEBRUARI 2021

CULINAIR

Gebakje JACOBINE VAN DEN BOS

Benodigdheden *

6 peren

*

* 4 kopjes water * 2 kopjes suiker ½ kopje honing * * 1 tl kaneel 1 theelepel vanille-aroma * 7 plakjes bladerdeeg 1 ei *

Bereiding * * * * * * * *

Doe het water, de suiker, de honing, de kaneel en het vanillearoma in een pan op laag vuur.

Snijd de onderkant van de peren af, zodat ze rechtop kunnen staan. Haal de schil er dan af en haal met een appelboor het klokhuis eruit.

Als het suikermengsel kookt, kunnen de peren erbij. Kook de peren een halfuur of totdat ze zacht zijn.

Laat de peren afkoelen en zet de oven op 200 graden.

Snijd het bladerdeeg in reepjes en wikkel die om de peren heen. Als de reepjes niet plakken, kun je een beetje water gebruiken om ze aan elkaar te plakken.

Bestrijk het bladerdeeg met het losgeklopte ei.

Bak de peren ongeveer 20 minuten.

Het kookvocht kun je gebruiken op de bodem van het bordje waarop of het kommetje waarin je de peer serveert.

Momenteel eet ik heel veel peren, dus ik dacht: daar moet ik iets mee maken.

Daarom vandaag heerlijke peertjes in bladerdeeg, die als gebakje gegeten kunnen worden of als een dessert.

Omdat ik niet heel erg weg ben van stoofperen, heb ik een ander mengsel waarin ik de peren kook. Je kunt dit recept echter ook met stoofperen klaarmaken.

Ik hoor jullie bijna denken over de berg suiker die er in dit recept gaat, maar de volgende keer hoop ik met een gezond recept te komen, dus geniet nog maar even van deze zoetigheid.

Mocht je dit als toetje eten: het is erg lekker met vanille-ijs.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

87

Mooi naar buiten na de lockdown

Stevig ”weernaar-schoolkapsel” Als ik deze bijdrage maak, zitten we nog midden in de lockdown. Positief vooruitdenkend heb ik een stevig kapsel gecreëerd, zodat jij en je kapsel in ieder geval weer klaar zijn voor school! tekst: HANNA ROUBOS beeld: JANE FOTOGRAFIE

DO IT YOURSELF

Een knotjesvlecht die gezien mag worden *

Kam

*

Kleine elastiekjes Schuifspeldjes.

*

WAT MOET JE DOEN: FOTO 1: Maak een middenscheiding.

FOTO 2: Neem bij de haargrens een kleine streng en draai deze.

FOTO 3: Draai de streng een keer in het rond.

FOTO 4: Zet op ieder ‘knotje’ een schuifspeldje, zodat het niet kan uitzakken tijdens het maken van het kapsel.

FOTO 5: Voeg een nieuwe streng haar aan het uiteinde van het knotje toe, en draai deze weer.

FOTO 6: Herhaal de stappen 2-5.

FOTO 7: Zorg dat de knotjes mooi onder elkaar zitten.

FOTO 8: Draai al het haar dat over is in een laatste knotje en bind dit vast met een elastiek. Maak nu aan de andere kant van de scheiding ook deze knotjesvlecht.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

89

Zakbijbels met Psalmen vacature

Zakbijbels in de formaten 10,6 x 16,3 cm en 8,4 x 12,6 cm

Betsy werkt met plezier Zinvolle daginvulling

Model groot

Diverse uitvoeringen zoals: leer, kunstleer, kleursnee, goudsnee, met of zonder duimgrepen, epen, met of zonder ritssluiting. luiting.

Bij De Schutse staat een zinvolle dagbesteding met perspectief en voldoening centraal. Zo werkt Betsy elke werkdag met plezier op activiteitengroep De Betuwelijn. Dat is voor haar een plaats waar zij zich thuis voelt.

Model klein

Deze Bijbels zijn ook verkrijgbaar erkrijgbaar met Psalmen in de berijming van Datheen.

Ook Psalmboeken zijn bij ons verkrijgbaar.

Alle Bijbels in Statenvertaling

Wil jij onze bewoners en deelnemers ondersteunen in hun werk, en ben jij op zoek naar een nieuwe uitdaging?

Kom dan eens kennismaken.

Mail ons je cv via vacature@deschutse.nu of kijk op werkenbijdeschutse.nl.

De Schutse Nijverheidstraat 21 • Leerdam (0345) 61 01 55 | www.gbs.nl

Zorg wat er écht toe doet

COLUMN

Johan BELEVENISSEN VAN EEN POLITIEAGENT

Met regelmaat krijgen wij meldingen via Meld Misdaad Anoniem. Dit is een organisatie waarbij je volstrekt anoniem criminele activiteiten kunt aangeven. Deze morgen pakken we een melding ”hennepkwekerij” op.

In een woning zou hennep worden geteeld. Hennepteelt brengt de nodige risico’s met zich mee.

Buiten het feit dat het gewoon bij wet verboden is, levert het bijvoorbeeld brandgevaar op. Bovendien wordt er vaak illegaal stroom afgetapt, met alle risico’s van dien.

Met een aantal collega’s rijden we naar de woning waar de kwekerij zou zitten. De man die opendoet, kijkt wat verbaast en als we onze komst uitleggen, geeft hij aan geen kwekerij te hebben. Toch stappen we de woning binnen en gaan we op zoek. We worden tenslotte wel vaker voorgelogen.

Een 14-jarige dochter staat haar haren te doen en kijkt ons enigszins ongeïnteresseerd aan. Tja, vanuit de politiesystemen weet ik dat ze dit soort bezoekjes inmiddels wel gewend is. Ze heeft in haar leven al eerder politie over de vloer gehad.

Vaak ook wat minder vriendelijk.

We vinden inderdaad een ruimte waar een hennepkwekerij heeft gezeten, maar planten staan er niet meer. Meneer verzekert ons dat dit het was en dat hij ermee gestopt is.

Toch zoeken we verder. We twijfelen aan het verhaal van de man. En wat ons opvalt: de binnenmuur van de woonkamer klopt niet met de buitenmuur. Daar zou dus een loze ruimte tussen moeten zitten. Maar waar we ook kijken, we ontdekken geen ingang.

De buitenmuur bestaat uit houten schotten. Op het eerste gezicht zit alles muurvast. Totdat mijn oog valt op één schroef die wat losser lijkt te zitten.

Zodra ik die eruitgehaald heb, kan ik een stuk schot weghalen en daardoor een ander schot wegschuiven. En jawel, een deur! Daarachter treffen we een ruimte aan met een in werking zijnde hennepkwekerij. „Jullie hebben wel erg je best gedaan”, bromt de man zichtbaar geïrriteerd. Mokkend loopt hij het huis in. Zijn dochter lijkt het allemaal niets te deren. „Pap, ik ga naar school.” Ze stapt op haar iets. De man houden we aan, hij mag met ons mee om op het bureau een verklaring af te leggen.

Een ruimploeg komt de hennepkwekerij ontmantelen. Alles wordt in beslag genomen en vernietigd.

Behalve het proces-verbaal dat naar het openbaar ministerie gaat, maken we een rapportage op voor de gemeente. Die heeft de bevoegdheid de woning nu voor langere tijd te sluiten. Het was niet de eerste keer.

Johan Dubbeldam verzorgt op deze plek een wisselcolumn.

Volgende keer ambulanceverpleegkundige Paul-Jan Dekker.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

91

NIEMAND DIE VREEMD OPKEEK VAN HAAR ABDICATIE 92

terdege *

17 FEBRUARI 2021

KONINKLIJK HUIS

De kroon met

pensioen Een hoed voor de een, een jurk voor de ander: prinses Beatrix heeft dit najaar haar kledingkast flink uitgemest. Op haar eigen tempo, want na een druk leven kan ze nu eindelijk rustig aan doen. Maar hoe zit het eigenlijk met haar koninklijke generatiegenoten? Kiezen ze voor een ontspannen pensioen of blijven ze tot hun laatste adem op de troon? tekst: JOSINE DROOGENDIJK beeld: ANP

terdege *

17 FEBRUARI 2021

93

NEDERLAND Op 28 januari 2013, enkele dagen voor haar 75e verjaardag, kondigde koningin Beatrix haar abdicatie aan. Na 33 jaar regeren vond ze het tijd worden voor de nieuwe generatie. Niemand keek daar vreemd van op, want in Nederland is het de gewoonte dat een staatshoofd het stokje doorgeeft als de krachten afnemen. Nu ze koningin af is, geniet prinses Beatrix in Kasteel Drakensteyn van haar oude dag. Het coronavirus gooit momenteel roet in het eten, maar de laatste jaren genoot ze volop van culturele uitjes en gezellige familiebezoeken. Als haar oudste zoon het land uit is, neemt ze nog weleens de honneurs waar, maar een overvolle agenda is voorgoed verleden tijd.

DENEMARKEN In Denemarken sterven staatshoofden doorgaans ‘in het harnas’. Daarom wilde koningin Margrethe in eerste instantie niets weten van abdiceren. ”Ik blijf op de troon zitten tot ik eraf val”, zou ze zelfs gezegd hebben. De laatste jaren lijkt haar mening iets milder te worden, maar dat kan ook de gematigdheid van het ouder worden zijn.

94

terdege *

17 FEBRUARI 2021

KONINKLIJK HUIS

BELGIË Dat tradities niet in beton gegoten zijn, bewees koning Albert van België.

Niet eerder was een Belgisch staatshoofd vrijwillig met pensioen gegaan, maar in april 2013 besloot hij het wel te doen. Om politieke onrust bij de republikeinen te voorkomen, werd de troonsafstand pas achttien dagen van tevoren aangekondigd. Zijn opvolger, koning Filip, had het de eerste jaren niet gemakkelijk, maar tijdens de coronaperiode is zijn populariteit enorm toegenomen.

ZWEDEN Koning Carl Gustav heeft in de afgelopen jaren best wat kritiek gekregen op zijn jetsetleven, maar het traditionele Zweden zit bepaald niet te wachten op een wisseling van de wacht. Maar goed ook, want naar eigen zeggen is de Zweedse koning niet van plan om met pensioen te gaan. De reden? Traditie én nuchter verstand. Volgens de koning moet zijn oudste dochter nu vooral genieten van haar jonge kinderen. Het opdoen van levenservaring vindt hij ook een belangrijke vereiste voor het koningschap.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

95

&

TE KOOP TE HUUR

Comfortabele chalets 4-6 pers.

• • • •

IBAN: NL11RABO0360838111

Zondagsrust Binnen en buiten zwembad (naast het park) Recreatieteam in hoogseizoen Camping met schoon sanitair

Voor meer informatie of wilt u reserveren?

Kijk op onze website www.casafamilia.net 0342 - 47 83 80 / voorthuizen@casafamilia.net

Tip vor de Lijdenstijd In Langs de Via Dolorosa wordt in 40 dagen het Johannesevangelie (hoofdstuk 12-21) uitgediept. Elke dag bevat een suggestie om stil te worden, een gebed, een leesvraag, een overdenking, een toepassingsvraag en een lied of gedicht.

€ 15,99

Lees ook de blog van Annemarie van Eijsden op Terdege.nl

onderdeel van Royal Jongbloed Publishing

royaljb.com/veertigdagentijd | #kooplokaalonline

KONINKLIJK HUIS

NOORWEGEN Koning Harald van Noorwegen tobt met zijn gezondheid. Daardoor is Noorwegen inmiddels gewend geraakt aan regent Haakon. Toch ziet het er niet naar uit dat koning Harald binnenkort met pensioen zal gaan. Op zijn tachtigste verjaardag zei hij: ”Ik heb een eed afgelegd op de grondwet. Voor mij is die eed mijn leven lang van kracht.”

VERENIGD KONINKRIJK Haar zoon zit al bijna zeventig jaar in de wachtkamer, maar koningin Elizabeth denkt niet aan een oude dag zonder kroon. Bij haar kroning is ze gezalfd en geolied als hoofd van de Anglicaanse Kerk, en daarbij hoorde ook een eed van levenslange trouw. Het is wel mogelijk dat zij bij het afnemen van haar krachten besluit om prins Charles te benoemen als regent, maar zij blijft tot haar laatste adem koningin van het Verenigd Koninkrijk.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

97

B-11 TWEELINGKRUISWOORDPUZZEL

Van links naar rechts: Diny van Leeuwen, Andrea Sinke & Jenneke van der Jagt

(2 PT)

Horizontaal: 1. bef, deuntje 6. boerderij, eigendom, 9. abc, overleggen, 12. afsluiting, bevel, 14. afslanken, beide, 15. schel, toiletartikel, 17. hengsels, rivier in Spanje, 19. inham, vervoersmaatschappij, 20. drug, kameelschaap, 21. klem, lokspijs, 22. rund, stof, 23. laag, opschrift boven het kruis, 25. fout, ik, 27. gemakzuchtig, trend, 29. rivier in Utrecht, roem, 30. haak, mesthoop, 32. baat, zandheuvel, 33. bedienden, boekwerk, 35. grauw, pannenmerk, 36. herkomst, kleur Verticaal: 2. beroep, vlijt, 3. bevestiging, rivier in Rusland, 4. boom, even, 5. afmeren, gemoedelijk, 6. kip, mand, 7. deel van de Bijbel, voegwoord, 8. gierigaard, hetzelfde, 10. bewonderaar, natie, 11. familielid (Fries), vrucht, 12. bende, reeks, 13. nood, tor, 15. streek in Israël, vrijheer, 16. etiket, model, 18. beker, liefkozing, 20. jong dier, kraag, 24. bijenhouder, ontkenning, 25. akker, raar, 26. groente, uitroep, 28. behandeling, donkere kamer, 30. bloeiwijze, gevuld, 31. postbedrijf, rivier in Nederland, 33. Frans lidwoord, muzieknoot, 34. nummer, overdreven Inzenden: 2-10-11 30-20-35 1-26-6 en 22-2-14-12-4-24-23 30-9-18 14-9-16-17-25-7

SPELREGELS 1. Elke goede oplossing levert punten op.

Hebt u vragen over puzzelaantal e.d., stuur dan een aan uzelf geadresseerde, gefrankeerde retourenvelop mee.

2. Zolang de antwoorden nog niet in Terdege staan, kunt u uw puzzeloplossingen inzenden (eventueel twee afleveringen tegelijk).

3. Eén inzending per abonnementadres.

4. Wie in totaal 200 punten heeft, ontvangt een prijs. Overgebleven punten (staan vermeld achter de naam van de winnaar) gaan mee naar de volgende ronde.

5. Stuur oplossingen op één briefkaart (gebruik alleen een envelop als u een gefrankeerde retourenvelop meestuurt) naar: mw. A. Sinke-van der Jagt, Koningin Julianastraat 34, 4401 CZ Yerseke of naar puzzelbox@kliksafe.nl. Vermeld de puzzelnummers en uw adres.

6. Zendt u voor het eerst in, zet dan ‘nieuw’ op uw briefkaart.

7. Prijswinnaars verliezen hun punten als ze een jaar niet hebben ingezonden. Ze beginnen dan weer met nul punten.

1

terdege *

17 FEBRUARI 2021

3

4

9 13

12 17

5 10

6

23

14

16

20 22

24

27

26

25 30

31

33

28 32

34

35

36

2

3

4

9 13

12 17

5 10

6

7

14

15 19

18

8

11 16

20

21 23

8

15 19

18

29

1

7

11

21

22 25

24

29

30

26

27 31

33 35

98

2

32 34

36

28

A-11 BIJBELSE

CIJFERPUZZEL (2 PT)

A

D

E

G

22

Probeer met de zeven gegeven letters alle woorden te vinden. Welke tekst uit 2 Kronieken 14-16 is bedoeld? Wie zegt dit tegen koning Asa?

O

S

R

33

T

H

K

44

20

U

V

L

M

N

W

IJ

Z

77

80

20

90

90

Inzenden: de naam en de vindplaats van de tekst.

E-11 WOORDPUZZEL

25

80

66

75

70

22

10

33

66

75

25

22

60

22

80

33

10

66

40

95

33

50

30

22

10

22

50

(1 PT)

Neem een woord uit de eerste rij. Voeg een letter toe en maak met een woord uit de tweede rij een nieuw woord. zoet dans panne lap rond loof pier open best raak Inzenden: het blad recht woord dat berg ren gemaakt kan hard tof woorden van de vet wiet tussengevoegde ram ijzer letters.

D-11 RONDOPUZZEL

44

55

75

66

40

44

77

30

22

40

44

55

22

60

© PUZZEL: DINY VAN LEEUWEN

PUZZELS

55

40

75

66

66

90

55

30

66

40

10

22

50

75

80

66

75

66

90

22

44

77

40

(2 PT)

Vul de gevonden woorden in rond het cijfer. De woorden kunnen in elk hokje beginnen maar met de klok mee.

1. zuivelproduct, 2. gekookt, 3. kwelder, 4. sluitdop, 5. deel van het been, 6. desem, 7. afwas, 8. hoofd, 9. deel van de kachel, 10. Germaan, 11. onaangedaan, 12. zeel, 13. kledingstuk, 14. handeling, 15. duo, 16. lok, 17. muziekinstrument, 18. idee, 19.

Duitse verkeersstremming, 20. combinatie, 21. beest

1

3

2

4

5

6

7

11

12

13

14

S 8

10

9

U

S 15

Inzenden: het woord dat ontstaat op regel 1 en 7.

16

17

18

19

20

21

1

2

3

4

5

1

2

C-11 OVERLAPPER/DOORLOPER

(2 PT)

De laatste letter van een woord is de eerste van het volgende Horizontaal: 1. dreunen - jakobsladder, 2. vogelverblijf - leesteken bloedvat, 3. hulde - vulkaan - streling, 4. houtsoort - verwaand modegek - mep, 5. trend - eikenschors - schaaldier - papegaai Verticaal: 1. verzonnen verhaal - damp - dicht, 2. oven - opdracht afgekeurd fruit, 3. oud - onaangenaam, 4. bouwstijl - plaaggeest knaagdier, 5. ooievaar - weefsel - daar

3

4

5

Inzenden: de woorden die ontstaan op de uitstekende hokjes.

terdege *

17 FEBRUARI 2021

99

Oplossingen A-7 God dienende Anna / Lukas 2:37 1.Gideon, 2.Salomo, 3.Nicodemus, 4.David, 5.Barzillai, 6.Henoch, 7.koning Asa, 8.Petrus, 9.Naomi, 10.Mordechai, 11.Elizabet B-7 Horizontaal: 1. trans - serum model - larie, 2. serre - eigen - naast - tegen, 3. nevel - lopen - nodig - gelag, 4. Eenum - malus - Seoul - Libië, 5. wafel - Laban - negus Spiez, 6. erker - regio - omzet - Tokio, 7. gedub - bajes - spaak - kuren, 8. Rizpa - asbus - seder - Raard Verticaal: 1. groei - iebel - laars sepia, 2. enorm - meeuw - Wezep - pulpa, 3. zedig - golah - hamer - ramsj, 4. euvel - leeuw - wazig geeuw, 5. Golan - noren - neuma - apneu, 6. eerst - Titus - sujet - tabee, 7. nagel - legio - opbod - Dubai, 8. dieet - tanig - gelid - deern Gezegend en gezond nieuwjaar gewenst C-7 1. room, 2. moer, 3. rage, 4. goed, 5. rein, 6. anti, 7. stil, 8. voor, 9. mono, 10. loer, 11. door, 12. torn, 13. nasi, 14. vest, 15. roer, 16. Bern, 17. blok, 18. koor, 19. gort, 20. gier, 21. veen Morgen is voor ons verborgen D-7 1. maagd - danig - gekko, 2. adres - sleur - romig, 3. asiel - loper

- roots, 4. radijs - smout - tarra, 5.

Honda - astma - angel, 6. ijssla april - leeuw, 7. debet - talud - donor, 8. India - anker - ruïne, 9. erato - otium - manie, 10. helft - these - elzen, 11. exact - toets - spijze, 12. thans - sujet - tenue, 13. hoeve - Exloo - oehoe, 14. eagle - ethos - spalk, 15. ernst - toner - rente, 16. lijvig Gouwe - elder Maar Hij die het heelal omspant, houdt ook morgen in Zijn hand E-7 kanoNslag, kapItaal, kleinEring, menUkaart, loonWerker, bouwJaar, normAliter, kamerAden, moedeRmelk, Nieuwjaar A-9 Iemand Die meer is dan de tempel Mattth. 12:6 B-9 Horizontaal: 1. vlijt, 4. blij, 6. wok, 9. ikat, 12. serie, 15. panne, 17. stereo, 18. dra, 20. melter, 21. lui, 22. deugd, 24. keu, 25. twijg, 27. fragiel, 29. gros, 31. eik, 32. wiel, 33. opoe, 35. are, 36. heks, 38. roek, 40. skiën, 41. santé, 42. negge, 43. ieme, 45. spui, 47. wet, 49. Nero, 51. asem, 52. ons, 54. olijf, 56. nevelig, 58. trol, 59. dil, 61. negge, 62. era, 63. veilig, 65. nee, 66. statig, 67.

Nisan, 69. wasco, 70. noga, 71. lak, 72. rijp, 73. Erie Verticaal: 1. visite, 2. ijselijk, 3. terug, 4. bio, 5. le, 7. op, 8. kam, 9. inleg, 10. Ketura, 11. Turkse, 13. rei,

14. brug, 16. nek, 18. deal, 19. agio, 22. dresseren, 23. depressie, 26. witkiel, 27. ik, 28. loo, 30. oregano, 32. Wenen, 34. Eenum, 36. hei, 37. uni, 39. kei, 44. men, 46. peg, 47. wolvin, 48. tijding, 50. oven, 51. alge, 52. orator, 53. slegge, 55. ilia, 57. egel, 58. tracé, 60. lis, 62. ets, 64. gal, 66. sap, 68. na, 69. wij wintertijd C-9 1. matig - Gosen - nozem, 2. spoel - lenig - gewin, 3. tapas - steeg - graan, 4. bajes - sterk karig, 5. beest - taupe - etter, 6. bevel - luwte - emelt, 7. brand - debet - tosti, 8. konijn - naast - toner, 9. vedel - lelie - ereis, 10. kreek - koers - slenk, 11. grijns - sifon Neude, 12. basis - Soia - afwas, 13. gebod - dwerg - gazon, 14. trein - nacht - teint, 15. worst titel - loens, 16. veger - roest - tenor topje van de ijsberg, sneeuwbaleffect, zwarte sneeuw zien D-9 1. terras, 3. spruit, 4. canon, 5. Tenach, 6. etiket, 7. amuse, 8. trauma, 9. urgent, 10. trouw, 11. tennis, 12. pallet, 13. erato, 14. titaan, 15. proost schaatsen, sneeuwpop E-9 1. winter, 2. Terdege, 3. gekibbel, 4. Belgrado, 5. domino, 6. noren

Prijzen 600 punten: A. G. v. Hell, Amersfoort (5). 800 punten: A. Bouwman-Lier, Nieuwleusen (0); J. Koppejan, Middelburg (0). 1000 punten: A. J. Clements, Alblasserdam (0). 1600 punten: W. J. Nijman, Aalten (8). 2200 punten: J. Amperse, Oldebroek (6).

2800 punten: M. J. v.d. Houten, Zierikzee (11). 3200 punten: A. Kamphuis-Roubos, Apeldoorn (4). 3400 punten: A. Lagendijk, Hendrik-Ido-Ambacht (3). 3600 punten: M. L. v. Schenkhof, Maartensdijk (3). 4000 punten: J. Timmerman-Slager, Staphorst (6). 4600 punten: A. v. Weelden, Werkendam (1). 5200 punten: G. de Graaff, Hendrik-Ido-Ambacht (13); L. Korpershoek, Tricht (26). 5600 punten: J. Lugthart-Huls, Wezep (3); T. Sterk, Alblasserdam (13).

Voor prijzen: zie Terdege 10, 3 februari 2021.

„Hartelijk dank voor het vele meeleven na het plotseling overlijden van mijn lieve man en mijn lieve pa. Het is ons tot troost en steun geweest in dit grote gemis.

Jenneke en Andrea”

(advertorial)

RHODÉ WERKT WAAR HAAR OMA WOONT „DAG OMA, HOE IS HET?” RHODÉ VAN DER WAAL (18) IS OP BEZOEK BIJ DE 94-JARIGE MEVROUW BLAAK, DIE IN SALEM WOONT. DAT KAN MAKKELIJK, OMDAT ZE ALS LEERLING VERZORGENDE-IG VLAK BOVEN DE AFDELING VAN HAAR OMA WERKT. „HEEL GEZELLIG”, ALDUS RHODÉ.

Ruim vier jaar geleden kwamen Rhodés oma en haar opa, die toen nog leefde, in Salem wonen. „Mijn opa kon na een val niet meer in zijn aanleunwoning blijven en mijn oma begon te dementeren”, vertelt Rhodé. „We waren als familie blij dat ze in Salem terechtkonden. De verzorging en het eten stonden heel goed bekend en we vonden het fijn dat Salem een christelijke identiteit heeft.” „Het eten is echt heerlijk”, beaamt mevrouw Blaak. „Een prakje andijvie of zuur-

kool, peertjes, boontjes met rundvlees. En niks uit blik, hoor. Echt vers! Ze zorgen hier goed voor me.”

Vóór de verhuizing kwam Rhodé regelmatig bij haar grootouders langs. „Ik haalde weleens een patatje en een visje en ik ging soms met oma naar de markt.”

Die contacten werden na de verhuizing niet minder, want Rhodé besloot vakantiewerk bij Salem te gaan doen. „Ik mocht koffieschenken op oma’s afdeling. Daarna ging ik de opleiding tot Verzorgende-IG

aan het Hoornbeeck volgen.

Ik werk nu op een andere afdeling, maar ga nog vaak bij oma langs.” „Dat is altijd heel gezellig”, vindt mevrouw Blaak. „Rhodé is mijn rechterhand.

We praten ook veel: over de familie, over Rhodés werk, over het geloof. Soms spelen we een potje domino”.

voor een spelletje en een rondje wandelen. Omdat we allemaal een christelijke identiteit hebben, kunnen we ook van hart tot hart met elkaar spreken.”

Als haar oma dat hoort, citeert ze spontaan een Bijbeltekst die de Heere ooit in haar hart gaf. „Met haar langetermijngeheugen is niets mis”, lacht Rhodé.

RONDJE WANDELEN

Het zorgen voor anderen zit Rhodé in ‘t bloed. „Ik zorg met liefde voor de bewoners. Hun welzijn vind ik belangrijk, daarom maak ik tijd

SALEM Vlietlaan 2, Ridderkerk 0180-452152 mail@salem.nl www.salem.nl

terdege *

17 FEBRUARI 2021

101

102

terdege *

17 FEBRUARI 2021

Onwijs goed onderwijs Aflevering 10

Pieter Kieviet (39), leerkracht groep 8 en intern begeleider op de Ds. J. Bogermanschool in Oosterland.

AANGEMELD DOOR CÈDRIC (10) EN RENS (13) BOLLE. „Kinderen zien ernaar uit om naar groep 8 te gaan: dan komen ze bij meester Kieviet. De coronatijd maakte hij leuk door zijn vlogs. Iedere dag verzon hij een challenge. Je moest bijvoorbeeld opletten hoeveel bananen er in de vlog voorkwamen.” Moeder Wendy: „Ik ben blij met zo’n leuke meester! Hij praat over alles en geeft de kinderen op een leuke manier verantwoordelijkheid mee. Jammer dat hij eind dit jaar hier weggaat!”

terdege *

17 FEBRUARI 2021

tekst & beeld: NIEK STAM

LEUKSTE MOMENT: „Elke dag bouwen we aan de groepssfeer met een spel of geinige uitdaging. Het geeft een energyboost en iedereen kan even zichzelf zijn.

Het is heerlijk om leerlingen te zien ontspannen na een intensief leermoment.”

SPIJT VAN: „Als 1 aprilgrap hadden we met een paar collega’s bedacht dat het leuk was om het al jaren leegstaande schoolaquarium in gebruik te nemen als konijnenhok. Een leerling wilde wel zijn konijn uitlenen, maar dat bleek een enorme Vlaamse reus die amper door de opening paste! De grap was enorm geslaagd. Maar het beest is een paar weken later doodgegaan. Ik hoop niet dat het door de stress van die dag kwam.”

ONVERGETELIJK: „Een projectweek over daklozen. Mijn collega en ik vonden een kennis bereid om de dagen ervoor verkleed als zwerver neer te strijken op het trapveldje naast ons lokaal, compleet met volgepropt winkelwagentje. We besloten dat ze moest worden uitgenodigd voor een kop thee – maar dat riep allerlei reacties op bij de kinderen. Niemand durfde de zwerver uit te nodigen en het was best confronterend, maar mede daardoor werd het een bijzonder project.”

103

DE NIEUWE OPEL CROSSLAND

COLUMN

FLITSCARRIÈRE Vraag me niet waarom, maar de logaritmes van Facebook leiden me op een dag naar een blog van een jonge, sportieve moeder. Ze staat een paar weken na de bevalling al in de sportschool touwtje te springen om haar meisjesiguur terug te krijgen en schrijft daar een grappig bedoelde blog over.

Maar lang niet alle lezers kunnen erom lachen. „Heel ongezond dit!” moppert de moedermaffia. „Ga eerst eens lekker genieten, joh! Wat kan dat buikje je schelen.”

Dat vind ik natuurlijk ook, maar toch snap ik dat moedertje wel. Ik dacht tijdens mijn eerste zwangerschap ook dat ik al mijn leuke jurkjes na de bevalling gelijk weer zou passen. „Je draagt het mooi naar voren”, zeiden mensen die er kijk op hadden, en dat klonk als iets om trots op te zijn. Maar in de praktijk betekent het vooral dat het jaren kan duren voor alles weer een beetje in vorm is. Of je moet erg van buikspieroefeningen houden, maar daar kan ik me weinig bij voorstellen.

Die blog brengt me in ieder geval op een lumineus idee. Ik google op ”springtouwen sport nuttig”, en warempel, het blijkt een zeer nuttige sport te

zijn. Train je met hardlopen vooral je benen, met touwtjespringen zet je bijna al je spieren aan het werk. Het roze glitterspringtouw van Martha is snel gevonden, het rondslingerend speelgoed in de keuken in een mum van tijd aan de kant geveegd.

Mijn sportcarrière kan beginnen. „Misschien moet ik goede hardloopschoenen kopen”, zeg ik tegen Jan, die mijn inspanningen met opgetrokken wenkbrauwen gadeslaat. „Ik heb gelezen dat dat beter voor je knieën is”, hijg ik. „Wat sta je daar nou te lachen? Denk je soms dat ik dit niet ga volhouden?”

Maar na twintig sprongen vraag ik me af hoe ik dat vroeger op het schoolplein toch deed, een hele pauze lang. Verbeten spring ik door. Dan ontdek ik dat mijn bekkenbodemspier ook niet meer is wat hij geweest is. Genoeg gesprongen voor vandaag. Je moet zoiets rustig opbouwen. Heel rustig.

Een paar weken later volgt mijn tweede poging. Het gelijk van Jan begint zich dan al af te tekenen. En nu ligt het springtouw alweer drie maanden in de kast. Ergens in de buurt van de jurkjes die inmiddels al jaren uit de mode zijn en nog altijd liggen te wachten tot ik ze weer met goed fatsoen aan kan.

NELINE IS GETROUWD EN MOEDER VAN MARTHA (7), ABEL (5), JOLIJN (4) EN REINOUT (2)

terdege *

17 FEBRUARI 2021

105

Volgende keer 3 MAART 2021

Niets missen van Terdege?

Neem nu een abonnement!

Ze is een dossiervreter, een studiebol. Rechtbankverslagen leest ze voor haar plezier, lange dagen maakt ze zonder morren. Advocate Annerieke Meerkerk: ”Ik stelde als kind al de regels ter discussie.”

Evangelist Albert van Bragt: ”Deze pandemie biedt me extra openingen om mensen te wijzen op de enige zekerheid in dit leven.”

Hoe stempelt de politiek het (gezins)leven?

Marlies van der Staaij en Relinde Flach gaan hierover met elkaar in gesprek.

WILT U DEZE ARTIKELEN NIET MISSEN? NEEM DAN EEN JAARABONNEMENT OP TERDEGE EN BETAAL €8,95 PER MAAND.