ÇÍÀÍÈÅ ÇÀ ÌÈÍÀËÎÒÎ - ÏÀÌÅÒ ÇÀ ÁÚÄÅÙÅÒÎ ÷àñò îò èíèöèàòèâàòà íà åâðîäåïóòàòà îò ÅÍÏ ä-ð Àíäðåé Êîâà÷åâ
ÈÇÑÒÐÀÄÀÍÀÒÀ ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÀ ÌÅ×ÒÀ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÈß 1944 - 1989 Ã. 14 ìàðò 2016 ã., 18:00 ÷. Åâðîïåéñêè ïàðëàìåíò, ñãðàäà PHS /çàëà 7C050/ Îòêðèâàíå
Ïîçäðàâèòåëíè àäðåñè îò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Áîéêî Áîðèñîâ, ïðåçèäåíòà Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ è ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà Ìåãëåíà Êóíåâà Ä-ð Àíäðåé Êîâà÷åâ - ÷ëåí íà Ïðåäñåäàòåëñòâîòî íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò (ÅÍÏ/Áúëãàðèÿ) Äàíèåë Ìèòîâ - ìèíèñòúð íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ Ïðåäñòàâÿíå íà ñúêðàòåíà âåðñèÿ íà äîêóìåíòàëíèÿ ôèëì "Íàðîäåí äîì íà òåðîðà" Ñòîé÷î Øèøêîâ - ðåæèñüîð è àâòîð íà ôèëìà Äèñêóñèÿ íà òåìà "Çíàíèå çà ìèíàëîòî - ïàìåò çà áúäåùåòî" Ëþáîìèð Ïîæàðëèåâ - äîêòîðàíò â êàòåäðà “Ñîöèîëîãèÿ” íà ÑÓ “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè” è àâòîð íà èçñëåäâàíåòî “Êîìóíèçìúò â ó÷åáíèöèòå” Ïðîô. Åâåëèíà Êåëáå÷åâà - ïðåïîäàâàòåë â äåïàðòàìåíò "Èñòîðèÿ è öèâèëèçàöèÿ" íà Àìåðèêàíñêèÿ óíèâåðñèòåò â Áúëãàðèÿ Ãåîðã Ãåîðãèåâ - íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë â 43-òî Íàðîäíî ñúáðàíèå è ïðåäñåäàòåë íà ÌÃÅÐÁ Ìåòîäè Àíäðååâ - íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë â 38-î è 43-òî Íàðîäíî ñúáðàíèå, ïðåäñåäàòåë íà êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà (2001-2002)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ÍßÊÎËÊÎ ÄÓÌÈ ÎÒ ÎÐÃÀÍÈÇÀÒÎÐÈÒÅ Îò êðàÿ íà êîìóíèçìà è íà÷àëîòî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè â Áúëãàðèÿ èçìèíàõà 26 ãîäèíè, çà êîèòî èçðàñíà åäíî íîâî ïîêîëåíèå, êîåòî íÿìà ñúçíàòåëíè ñïîìåíè èëè ëè÷åí îïèò îò åæåäíåâèåòî è ïðàêòèêèòå íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì. Çà ìíîãî ìëàäè áúëãàðè ó÷åáíèöèòå ïî èñòîðèÿ ñà åäèíñòâåí èëè îñíîâåí èçòî÷íèê íà èíôîðìàöèÿ çà áëèçêîòî ìèíàëî. Ðåäèöà ïðîó÷âàíèÿ îò ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïîêàçâàò, ÷å îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà îñòàâÿ ñåðèîçíè ïðàçíèíè â ïîçíàíèÿòà íà ïîäðàñòâàùèòå ïîêîëåíèÿ çà ïåðèîäà 1944-1989 ã. è íå èçãðàæäà ðàçáèðàíå çà ñúùíîñòòà íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì. Âúïðåêè ÷å áúëãàðñêèÿò ïàðëàìåíò ïðèå çàêîí çà îáÿâÿâàíå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì çà ïðåñòúïåí ïðåç 2000 ãîäèíà, ïîâå÷å îò 14% îò çàïèòàíèòå ìëàäè õîðà â íàöèîíàëíî ïðåäñòàâèòåëíî ïðîó÷âàíå ïðåç 2013 ãîäèíà ãî îïðåäåëÿò êàòî "ïî-ñêîðî äåìîêðàòè÷åí", à äðóãè 34% íå ìîãàò äà ïðåöåíÿò. Ïðåç 2008 ãîäèíà ñ ðåøåíèå íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå Áúëãàðèÿ ïîäêðåïè Ïðàæêàòà äåêëàðàöèÿ çà ñúçäàâàíå íà îáùà åâðîïåéñêà ïàìåò, êîÿòî ïðèçîâàâà çà "ïðåðàçãëåæäàíå è êîðèãèðàíå íà ó÷åáíèöèòå ïî åâðîïåéñêà èñòîðèÿ, òàêà ÷å äåöàòà äà ìîãàò äà íàó÷àò è äà ñà ïðåäóïðåäåíè çà êîìóíèçìà è íåãîâèòå ïðåñòúïëåíèÿ ïî ñúùèÿ íà÷èí, ïî êîéòî ñà íàó÷åíè äà îñúæäàò íàöèñòêèòå ïðåñòúïëåíèÿ". Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè áÿõà èíèöèèðàíè íÿêîëêî ïîäïèñêè – íà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè è åâðîäåïóòàòè, êàêòî è äâå ãðàæäàíñêè èíèöèàòèâè, êîèòî íàñêîðî áÿõà îáåäèíåíè â ïåòèöèÿ äî Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà ïîä ïàòðîíàæà íà äúðæàâíèÿ ãëàâà Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ.  ñâåòëèíàòà íà ÿñíàòà òåíäåíöèÿ íà íàðàñòâàùà ïîäêðåïà çà íîðìàòèâíè ïðîìåíè, êàêòî è ïðîòè÷àùèÿ â ìîìåíòà ïðîöåñ íà îáñúæäàíå íà íîâè ó÷åáíè ïðîãðàìè, äèñêóñèÿòà å íàâðåìåííà è öåëè äà ïîäïîìîãíå èíñòèòóöèèòå â óñèëèÿòà èì äà îòãîâîðÿò íà î÷àêâàíèÿòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Èíèöèàòèâàòà ñå âîäè îò ðàçáèðàíåòî, ÷å çíàíèåòî çà ìèíàëîòî å ìîñò êúì áúäåùåòî, êîéòî ùå óêðåïè åâðîïåéñêàòà èíòåãðàöèÿ íà ñòðàíàòà íè è ùå ñïîìîãíå çà ïîñòèãàíåòî íà ïîìèðåíèå íà îñíîâàòà íà èñòèíà è ïàìåò.
10
“Íàðîäåí äîì íà òåðîðà“ (2015) å áúëãàðñêè äîêóìåíòàëåí ôèëì, êîéòî å äåëî íà ðåæèñüîðà Ñòîé÷î Øèøêîâ è åêèï ñúñ ñöåíàðèñò Ìàðòèí Äèìèòðîâ, êîìïîçèòîð Öåíêî Ìèíêèí, õóäîæíèê Ëú÷åçàð Äèìèòðîâ, àâòîð íà èäåÿòà Àíãåë Íèêîëîâ è èçïúëíèòåëåí ïðîäóöåíò Òîíè Òîäîðîâ. Ñþæåòúò ïðîñëåäÿâà ìðà÷íàòà 100-ãîäèøíà èñòîðèÿ íà æúëòàòà ñãðàäà ïðè Ëúâîâ ìîñò ñ èìåíà, ôàêòè, äîêóìåíòè, ðàçêàçè è ñâèäåòåëñòâà. Ôèëìúò îñâåòëÿâà çàáðàâåíè ñúáèòèÿ – ïðåäè è ñëåä 9-òè ñåïòåìâðè 1944ã. Èçâàæäà äúëáîêî çàðîâåíà ïðîáëåìàòèêà, êîðåí íà ñúâðåìåííè ïîëèòè÷åñêè è ñîöèàëíè êàçóñè. Êàêòî ñïîäåëÿ ðåæèñüîðúò, ñãðàäàòà å áèëà íåùî êàòî ðàçïðåäåëèòåëíà ãàðà íà àðåñòóâàíè, îïèñâàíè è èçïðàùàíè äà áúäàò ðàçñòðåëâàíè, êàêòî è èçáèâàíè, à ñúùî è çà ëàãåðèòå â Áúëãàðèÿ... Ìëàäîòî ïîêîëåíèå òðÿáâà äà ðàçáåðå êîé, êîãà è êàêâî å íàïðàâèë â ïîëçà èëè âúâ âðåäà íà Áúëãàðèÿ, çàùîòî îòòàì òðúãâàò ìíîãî íåùà, êîèòî ðåçîíèðàò è äîñåãà“. Òÿ áèâà çàêóïåíà îò Áúëãàðñêàòà ðàáîòíè÷åñêà ñîöèàëäåìîêðàòè÷åñêà ïàðòèÿ ïðåç 1912 ã., ïîëó÷àâà èìåòî Íàðîäåí äîì è â íåÿ ñå íàíàñÿò ðúêîâîäñòâîòî íà ïàðòèÿòà è ðåäàêöèèòå íà âñè÷êèòå é èçäàíèÿ. Ñëåä êàòî å áèëà ïîäïàëåíà ñãðàäàòà å ïîñòðîåíà íàíîâî ïðåç 1924ã.  íåÿ ñà ñå ïîìåùàâàëè ðúêîâîäñòâîòî íà Áúëãàðñêàòà êîìóíèñòè÷åñêà ïàðòèÿ, Äèðåêöèÿ íà ïîëèöèÿ, à ñëåä òîâà è Íàðîäíàòà ìèëèöèÿ . Ôèëìúò äúðïà òåæêàòà æåëÿçíà çàâåñà è èçâàæäà èñòèíàòà çà æåñòîêèòå ïðåñòúïëåíèÿ íà êîìóíèçìà â Áúëãàðèÿ, ÷èéòî ïîñëåäñòâèÿ îùå ðåçîíèðàò â äíåøíîòî ñúñòîÿíèå íà íàöèÿòà. Òîé ðàçêðèâà èñòèíàòà çà ñàäèñòè÷íèòå èçäåâàòåëñòâà, èçâúðøåíè òàì ñðåùó õèëÿäè æåðòâè íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ òåðîð. Ðåæèñüîðúò ñïîäåëÿ, ÷å èäåÿòà çà ôèëìà òðúãâà îò åäíî èçñëåäâàíå íà èñòîðèêà - Àíãåë Íèêîëîâ. Ïîäãîòîâêàòà çà ñíèìàíåòî ìó çàïî÷âà îùå ïðåç 2013 ã., êîãàòî ñå ïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà òúðñåíåòî íà ðàçëè÷íè àðõèâè. Âúâ ôèëìà ñà èçïîëçâàíè ìàòåðèàëè îò Áúëãàðñêà íàöèîíàëíà ôèëìîòåêà, Ìóçåé íà ÌÂÐ, Äúðæàâíà àãåíöèÿ “Àðõèâè“, Íàöèîíàëíà áèáëèîòåêà “Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé“, Áúëãàðñêà òåëåãðàôíà àãåíöèÿ, Âîåíåí ôîòîàðõèâ, Öåíòðàëåí ïàðòèåí àðõèâ, êàêòî è ëè÷íè àðõèâè. Ïðåìèåðàòà íà ôèëìà ñå ñúñòîÿ íà 20 îêòîìâðè 2015 ã. â Ñîôèÿ â Äîìà íà êèíîòî. Íà 5 äåêåìâðè â ãðàä Ïëîâäèâ íà 22-èÿ ôåñòèâàë íà áúëãàðñêîòî äîêóìåíòàëíî êèíî ôèëìúò ïå÷åëè ãîëÿìàòà íàãðàäà " Çëàòåí ðèòîí". Ñëåä íÿêîëêî ïðîæåêöèè â Ñîôèÿ è ñòðàíàòà íà 1 ôåâðóàðè 2016ã. "Íàðîäåí äîì íà òåðîðà" å èçëú÷åí ïî Êàíàë 1 íà ÁÍÒ. Íà 14 ìàðò 2016 ã. áåøå ïðåäñòàâåí çà ïúðâè ïúò èçâúí Áúëãàðèÿ ïðåä ìíîãîáðîéíà ïóáëèêà â Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò â Áðþêñåë ïî âðåìå íà äèñêóñèÿ íà òåìà "Çíàíèå çà ìèíàëîòî - ïàìåò çà áúäåùåòî", îðãàíèçèðàíà îò åâðîäåïóòàòà îò ÅÍÏ/ÃÅÐÁ ä-ð Àíäðåé Êîâà÷åâ.
11
Èçêàçâàíå íà Äàíèåë Ìèòîâ - Ìèíèñòúð íà âúíøíèòå ðàáîòè Óâàæàåìè äàìè è ãîñïîäà, Çà ìåí å îãðîìíî óäîâîëñòâèå äà áúäà äíåñ ïðåä âàñ, êàòî ïðåäè äà çàïî÷íà ñ òîâà, êîåòî ñúì ñè íàïèñàë, ìè ñå èñêà äà ïîâòîðÿ íåùî, êîåòî ñúì êàçàë íÿêîëêî ïúòè ïî äðóã ïîâîä, íî òîâà âàæè ìíîãî è äíåñ. Àêî ñè çàáðàâèì èñòîðèÿòà è àêî ïðåñòàíåì äà ÿ ïðàâèì - íÿêîé äðóã ùå ÿ ïðàâè âìåñòî íàñ. Èìåííî çà òîâà íå áèâà ïî íèêàêúâ íà÷èí äà èçîñòàâÿìå òåìàòà è äà ñìÿòàìå, ÷å êîãàòî åäèí ïåðèîä å îòìèíàë - òîé íå ìîæå äà ñå ïîâòîðè. Ïàçåéêè ïàìåòòà çà ñëó÷èëîòî ñå, ùå ïðåäïàçèì áúäåùèòå ïîêîëåíèÿ îò ïîâòîðåíèå íà ñúùèòå ãðåøêè. Ìèñëÿ, ÷å òîâà å àêñèîìàòè÷íî è íå ñå íóæäàå îò íèêàêâè ðàçÿñíåíèÿ, íî òðÿáâà âèíàãè äà ñè ãî êàçâàìå, çà äà ñìå íàÿñíî çàùî ïðàâèì ïîäîáåí òèï ñúáèòèå è çàùî å âàæíî òîâà, êîåòî ïðàâè Àíäðåé è âñè÷êè íåãîâè êîëåãè, êîèòî ñå çàíèìàâàò èìåííî ñúñ çàïàçâàíåòî íà òîçè òèï ïàìåò è îñâåòëÿâàíåòî íà ñúáèòèÿ îò âðåìåòî íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì, â ïîâå÷åòî ñëó÷àé êîèòî èçîáùî íå ñà ëèöåïðèÿòíè. Çà ðàçâèòèåòî íà äåìîêðàòè÷íî è àêòèâíî ãðàæäàíñêî îáùåñòâî ñ âèñîêà ïîëèòè÷åñêà êóëòóðà â Áúëãàðèÿ, å íåîáõîäèìî è ïîâèøåíî âíèìàíèå, íå ñàìî âúðõó àêòóàëíèòå èçìåðåíèÿ íà ïîëèòè÷åñêèòå è èêîíîìè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ â ñòðàíàòà, à è â òåõíèòå ïðåäõîæäàùè ãè ôîðìè. Òîâà áè íè ïîìîãíàëî äíåñ â ðàçáèðàíåòî íà ìíîãî îò ïðîáëåìèòå, ñ êîèòî ñå ñáëúñêâàìå. Åäèí îò íàé-ñèãóðíèòå íà÷èíè çà ïîñòèãàíåòî íà îáåêòèâåí è ÷åñòåí ïðî÷èò íà íàøåòî ìèíàëî å ïðåç îáðàçîâàíèåòî è èç÷åòåíîòî òîêó-ùî îò èìåòî íà ã-æà Êóíåâà ãî êàçâà ìíîãî ÿñíî: èìåííî êà÷åñòâåíîòî îáðàçîâàíèå è ïîäîáåí òèï èíèöèàòèâè ïðàâÿò ðàçëèêàòà ìåæäó ñóåâåðíèÿò è ñóâåðåííèÿò íàðîä. Áåç îáðàçîâàíèå ñóåâåðèåòî áèòóâà ìàñîâî è ïóñêà êîðåíè â åäíî îáùåñòâî. Òî÷íî çà òîâà å âàæíî èçó÷àâàíåòî íà ñîöèàëèñòè÷åñêîòî ìèíàëî, çàùîòî òîòàëèòàðèçìà å áèë èçòî÷íèê íå ñàìî íà îðãàíèçèðàíî íàñèëèå, íî å ñúùåñòâóâàëî è êàòî ôàáðèêà çà ìèòîëîãåìè, êàêâèòî è äíåñ âèæäàìå, ÷å ñå îïèòâàò ïî âñÿêàêúâ íà÷èí äà íè íàñàæäàò. Êàêâî áúäåùå îáà÷å ìîæå äà èìà íàðîä, êîéòî èìà ôàëøèâè ñïîìåíè, à äî ãîëÿìà ñòåïåí, çíàåòå, ÷å ÷àñò îò õîðàòà â Áúëãàðèÿ æèâåÿò òî÷íî ñ òàêèâà ñïîìåíè? Îáðàçîâàíèåòî ñå ÿâÿâà èìåííî òàçè ñèëà, êîÿòî ìîæå äà ðàçñåå ñîöèàëèñòè÷åñêèòå ìèòîëîãèè è äà âíåñå ÿñíîòà, îòíîñíî òîçè ïåðèîä îò èñòîðèÿòà íè. Îùå ïîâå÷å, ÷å òîòàëèòàðèçìúò âèíàãè å èìàë ïðîáëåìíà âðúçêà ñ ôàêòèòå. Òîâà, êîåòî íèå òðÿáâà äà íàïðàâèì å ïðîñòî äà âêàðàìå òåçè ôàêòè â ó÷åáíèöèòå è çà òîâà àç âèíàãè ùå àäìèðèðàì âñÿêà åäíî óñèëèå, íàñî÷åíî â òàçè ïîñîêà. Ñòàíà ÿñíî çà ïðîâåäåíèòå ñîöèîëîãè÷åñêè ïðîó÷âàíèÿ, ñâúðçàíè ñ òîòàëèòàðèçìà â Áúëãàðèÿ, êîèòî äåìîíñòðèðàò ïðåêèÿ åôåêò îò íåïîçíàâàíåòî íà ñîöèàëèçìà è íà ñîöèàëèñòè÷åñêèÿ ïåðèîä. Ìàëêî ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà áúëãàðè çàÿâÿâàò, ÷å èìàò ïîëîæèòåëíà îöåíêà çà Òîäîð Æèâêîâ - ôàêò. Ïî÷òè òîëêîâà îò õîðàòà îáà÷å ïðèçíàâàò, ÷å âñúùíîñò ñà ñëàáî çàïîçíàòè ñúñ ñîöèàëèñòè÷åñêèÿ ïåðèîä íà ñòðàíàòà. Óâåðåí ñúì, ÷å êîëêîòî ïîâå÷å íàðàñòâà 12
ïðîöåíòúò íà èíôîðìèðàíîñò - òîëêîâà ïîâå÷å ùå ñå îãðàíè÷àâà òîçè íà îäîáðåíèåòî çà òîòàëèòàðíèÿ ïåðèîä â Áúëãàðèÿ. Ðàçãîâîðúò çà ñîöèàëèñòè÷åñêîòî ìèíàëî íà Áúëãàðèÿ îïðåäåëåíî èìà íóæäà îò ñâîåòî ïðåíàñÿíå íà åäíî äðóãî àíàëèòè÷íî íèâî, ïîäêðåïåíî ñ îáåêòèâåí ïîãëåä è ðåàëíî ïîçíàíèå. Çà òàçè öåë ñà ïîëåçíè âñè÷êè èíèöèàòèâè, êàêòî âå÷å ñïîìåíàõ, êîèòî òúðñÿò îñâåòëÿâàíåòî íà èìåííî òîçè òúìåí ïåðèîä îò áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ è äíåøíàòà äèñêóñèÿ, îðãàíèçèðàíà îò Àíäðåé, íà êîãîòî òîçè òèï äåéíîñò ìó å êàóçà è ìó å ïðèñúùà ãîäèíè íàðåä, çà êîåòî ãî àäìèðèðàì è ïîçäðàâÿâàì. Èìåííî òàçè öåë: ðàçîáëè÷àâàíåòî íà òîòàëèòàðèçìà è ïðàâåíåòî íà ÿñíà ðàâíîñìåòêà ïðåç êàêâî ñìå ìèíàëè, êàêâî íå áèâà äà ïîâòàðÿìå è íà êúäå äà ãëåäàìå. Çàòîâà âè áëàãîäàðÿ çà ÷åñòòà äíåñ äà áúäà ñ âàñ è î÷àêâàì ñ íåòúðïåíèå äà âèäÿ êàäðèòå îò ôèëìà.
Èçêàçâàíå íà Ñòîé÷î Øèøêîâ ðåæèñüîð è àâòîð íà ôèëìà “Íàðîäåí äîì íà òåðîðà“ Ïðåäè âñè÷êî èñêàì äà áëàãîäàðÿ, ÷å âñè÷êè îò åêèïà ñìå òóê. È ëè÷íî íà Àíäðåé Êîâà÷åâ, ñ êîãîòî ñå ñâúðçàõ îùå ïðåäè åäíà ãîäèíà, äîêàòî ïðàâèõìå ôèëìà, ñëåä êîåòî ñå âèäÿõìå è ìó ðàçêàçàõ çà âñè÷êî, êîåòî ïðàâèì.  îòãîâîð íà òîâà òîé ñå îïèòà ìíîãîêðàòíî äà íè ïîìîãíå. Тук е моят изпълнителен продуцент Тони Тодоров, маестро Ценко Минкин - председател на съюза на българските композитори, Ангел Николов автор на книгата, която Андрей показа и която имате пред вас, доц. Иво Драганов, който е също част от този колектив, господин Балкански от Национален филмов център, който прави журито на фестивала “Златен ритон“. Петимата и до сега твърдят, че това е филмът, който трябваше да получи “Златен ритон“. Íåùàòà â Áúëãàðèÿ íèêàê íå ñà èçÿñíåíè è ùå ïðîäúëæàâàò äà íå áúäàò, àêî òîçè ôîðóì íå ñëîæè íà÷àëîòî íà íåùî ñåðèîçíî, íà äåéñòâèÿ è íà ïðàêòè÷åñêè äåéñòâèÿ. Àç ñå èçíåíàäàõ, êîãàòî ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî êàçà, ÷å ó÷èòåëèòå òðÿáâà äà èçáåðàò ôîðìàòà. Èìàì ìíîãî èäåè, êîèòî ùå ñïîäåëÿ è òðÿáâà âúçìîæíî íàé-áúðçî äà áúäàò ïðèåòè. Ùî ñå êàñàå äî ôèëìà çà ìåí å ïî-âàæíî, ÷å ñå âèæäà òóê â Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò. Îùå íå ñìå ãî èçïðàòèëè íà íèêîé ôåñòèâàë è òîâà å ïúðâàòà ìó ïðîÿâà èçâúí Áúëãàðèÿ. Åâðîïà îòäàâíà î÷àêâà íàøåòî õàðàêèðè è íàé-ïîñëå äà èçâàäèì òåçè òúìíè ïåòíà îò ìèíàëîòî. Íàïðàâèõà ãî ÷åõè, óíãàðöè, ïîëÿöè. Íèå ñå ñïîòàéâàìå 2526 ãîäèíè. Èçîáùî íå ñå áëàçíèì ñ åêèïà. Äà, ñëó÷è ñå íà íàñ äà ñå ïàäíå, âúïðåêè, ÷å ñúùî íå å ñëó÷àéíî. Ìàëöèíà ñà òåçè, êîèòî áèõà ïîäõîäèëè ïî òîçè íà÷èí êúì òàçè òåìà è ñëàâà Áîãó, ÷å ïîïàäíà â íàøèòå ðúöå. Ìíîãî ñå ðàäâàì, ÷å ôèëìúò ïîñëóæè êàòî îòïðàâåí ìîìåíò íà òàçè äèñêóñèÿ, çàùîòî ñå íàäÿâàì, ÷å îò íåÿ ùå òðúãíàò íàèñòèíà ïðàêòè÷åñêè íåùà.
13
Èçêàçâàíå íà Ëþáîìèð Ïîæàðëèåâ
äîêòîðàíò ïî êóëòóðíà èñòîðèÿ è ñòèïåíäèàíò êúì “Äîêòîðàíòñêè Öåíòúð çà Èçñëåäâàíèÿ íà Êóëòóðàòà”, Ãèñåí, Ãåðìàíèÿ, êàêòî è â êàòåäðà “Ñîöèîëîãèÿ”, ÑÓ “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”
Óâàæàåìè ãîñïîäèí ìèíèñòúð, Óâàæàåìè ãîñïîäèí Êîâà÷åâ, Ñêúïè ãîñòè è êîëåãè, Àç ùå ñëåäâàì çàðúêèòå è ùå áúäà ìàêñèìàëíî òî÷åí è áúðç. Ùå ñå îïèòàì äà âè çàïîçíàÿ ñ åäíî èçñëåäâàíå, êîåòî ïðàâèõìå þíè 2013 ãîäèíà. ×àñòè îò íåãî ñå ïðåïîòâúðäèõà îò èçñëåäâàíå íà Àëôà ðèñúð÷ ïðåç 2014 ã. Êàçâàì ñå Ëþáîìèð Ïîæàðëèåâ, äîêòîðàíò ñúì â Ãåðìàíèÿ ïî èñòîðèÿ è ñúùåâðåìåííî â êàòåäðà Ñîöèîëîãèÿ â Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò. Íàøèÿò ïðîåêò ñå çàíèìàâàøå îñíîâíî ñ îáðàçîâàíèåòî è èìàõìå ìíîãî ãîëÿìà áàçà çà èçñëåäâàíå. Ìíîãî îò òåçè äàííè âå÷å ãè ÷óõìåÈçâàäêàòà íè îò ó÷åíèöè å 15-35 ãîäèøíè, íà Àëôà ðèñúð÷ ãîäèíà ïî-êúñíî áåøå 16-30 ãîäèøíè. Ìíîãî ñõåìàòè÷íî ùå âè ïîêàæà ðåçóëòàòèòå íà Àëôà ðèñúð÷, êîèòî âå÷å áÿõà ñïîìåíàòè â îáðúùåíèåòî íà ìèíèñòúð Êóíåâà.
Äî êîëêî ñå ñìÿòàòå çà èíôîðìèðàí çà ïåðèîäà âúâ âúçðàñòîâàòà ãðàíèöà 16-30 ã? 79% ïî ñîáñòâåí îòãîâîð êàçâàò, ÷å íå çíàÿò. Îäîáðåíèå êúì Òîäîð Æèâêîâ â ñðàâíåíèå ñ 1991 ã., êîãàòî òî å 76% íåãàòèâíî, à 2014 ã. âèæäàìå, ÷å íåùàòà ñà ñå ïðîìåíèëè äîñòà (25 % íåãàòèâíî). Íà êàêâî ñå áàçèðàò âàøèòå ïîçíàíèÿ çà ñîöèàëèçìà? Ùå îáúðíà âíèìàíèå íà ãðàôèêàòà. Íÿìàì ïîçíàíèÿ çà âðåìåòî íà ñîöèàëèçìà (21%) è îò ðàçêàçè íà ìîè ðîäíèíè (20%), êîèòî îñíîâíî ñå îòíàñÿò çà ãðóïàòà 15-35 ã. Ñ äðóãè äóìè, îêîëî 50% îò ìëàäåæèòå, àêî èçîáùî çíàÿò íåùî, ñè íàáàâÿò èíôîðìàöèÿòà îò ðîäíèíè. À òå íå ñà èíñòèòóöèîíàëåí êàíàë. Òîâà å äðóãà èíòåðïðåòàöèÿ, êîÿòî ïî÷òè âèíàãè å äðàìàòè÷íà è ñ îñíîâàíèå, íî òîâà íå ÿ ïðàâè èñòîðè÷åñêî ïîçíàíèå. 14
Ùå âè çàïîçíàÿ ñúñ ñëó÷àÿ ñ ó÷åáíèöèòå. Òå òðúãâàò ñ 6 êëàñ, êúäåòî ñå ñïîìåíàâàò îñíîâíè ïîíÿòèÿ. Ñëåä òîâà â 10 êëàñ èìà ñðàâíèòåëåí àñïåêò êúì ðàçëè÷íèòå âèäîâå ðåæèìè òîòàëèòàðåí, àâòîðèòàðåí è ò.í., êúäåòî ñå èçó÷àâàò â ñðàâíåíèå ñúñ Çàïàäíà Åâðîïà. Ñëåä òîâà ñòèãàìå äî 11 êëàñ. Ïðîáëåìúò, îò êîéòî àç òðúãâàì å, ÷å ó÷åáíèòå ïî èñòîðèÿ òðÿáâà äà âúçïèòàâàò ãîðäîñò. Î÷åâèäíî å, ÷å êîìóíèñòè÷åñêèÿ ïåðèîä íå ñå ðàçáèðà êàòî òàêúâ. Çàòîâà àâòîðèòå íà ó÷åáíèöè ñå îïèòâàò äà ãî ïîäòèñíàò. Ïîñòàâåíàòà öåë íà ó÷åáíàòà ïðîãðàìà å ïîñòèãíàòà, çàùîòî òÿ òðÿáâà äà âúçïèòàâà íàöèîíàëíà ãîðäîñò. Ñêðèòîòî ïîñëàíèå â îòñúñòâèåòî íà òîòàëèòàðíèÿ ïåðèîä å äà ñå ïîêàæå, ÷å òîé å èçöÿëî ïîä âúíøíî âëèÿíèå “ñúâåòèçàöèÿ”, êàòî ãåîïîëèòè÷åñêî ñëåäñòâèå, çà êîåòî íèå áúëãàðèòå íÿìàìå âèíà. Òî íè å ñïîëåòÿëî, íî âå÷å å ñâúðøèëî è îòãîâîðíîñò ïîíå â Áúëãàðèÿ íÿìà. Àç áèõ êàçàë, ÷å òîâà å è ïðî÷èòà íà èñòîðèÿòà íè äî 1944 ã. Ùå ñå ñúñðåäîòî÷èì âúðõó ÷åòèðèòå ó÷åáíèêà çà 11 êëàñ. Ñðàâíåíèåòî ùå âúðâè â ðåäà: Àíóáèñ, Êðúãîçîð, Ïðîñâåòà è Ïëàíåòà 3.Îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì â ïúðâèÿ ñëó÷àé å 3,7% îò îáùîòî ó÷åáíî ñúäúðæàíèå. Âòîðèÿò å 4,7 % èëè îáùî 4 óðîêà. Òðåòèÿò ñëó÷àé å ñ 7,3% è 6 óðîêà. È íàéíåêðèòè÷íèÿò ó÷åáíèê å ñ 7,7% îòíîñèòåëåí äÿë è 5 óðîêà. Ãîâîðèì çà åäèí ìíîãî ìàëúê äÿë îò ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå, êîåòî ñå çàíèìàâà ñ íàé-íîâàòà íè èñòîðèÿ è êîÿòî ïðÿêî íè çàñÿãà. Îò ãëåäíà òî÷êà íà îöåíêà ìîæå äà êàæåì, ÷å ñìå îáåêòèâíè. Îöåíêàòà çà ïåðèîäà, ïî÷òè íàâñÿêúäå å íåãàòèâíà. Îáà÷å ëè÷íîñòèòå â ó÷åáíèöèòå, êîèòî ñå ðàçãëåæäàò ñà ïðîáëåì. Íà ïúðâî ìÿñòî â ïúðâèÿ å Ñòàëèí, êîéòî å ñïîìåíàò íàä 10 ïúòè, çà öÿëîòî ñúäúðæàíèå, Íèêîëà Ïåòêîâ ïî÷òè ãî íÿìà è â îáùè ëèíèè ðåïðåñèðàíè íÿìà. Âúâ âòîðèÿò Æèâêîâ å ñïîìåíàò 20 ïúòè.  òðåòèÿ, Æèâêîâ å ñ 23 ïúòè, ×åðâåíêîâ 18 ïúòè, à ðåïðåñèðàíèòå Ã.Ì. Äèìèòðîâ è Íèêîëà Ïåòêîâ ñ 2 è 3 ïúòè.  ÷åòâúðòèÿ Æèâêîâ å ñïîìåíàò 30 ïúòè è áåëåæè ðåêîðä, à ðåïðåñèðàíè êàòî Êîñòà Ëóë÷åâ è Íèêîëà Ïåòêîâ ãè èìà ìàëêî ïîâå÷å - 6 ïúòè. 15
Òîâà äàâà íÿêàêâà èäåÿ êúäå ïàäà àêöåíòúò. Íèå ó÷èì êàêâà å äåéíîñòòà íà Æèâêîâ è ×åðâåíêîâ. Íèêîé íå çíàå êîé å Íèêîëà Ïåòêîâ, ñàìî â åäèíèÿ ó÷åáíèê èìà åäíî êàðå ïîñâåòåíî íà íåãî, êîåòî ðàçêðèâà ïðîáëåìè è çà ïîçíàíèåòî íà ïðåäõîäíèÿ ïåðèîä. Ñõîäñòâàòà ñà, ÷å íàâñÿêúäå ñå ïîëçâà òåðìèíîëîãèÿòà, ÷å å òîòàëèòàðåí ïåðèîä. Âèíàãè ñå âîäè, ÷å å ïîâòîðåíèå íà ñúâåòñêèÿ ìîäåë, êîåòî íå å ÷àê òîëêîâà ÿñíî. Áúëãàðèÿ ñå ïðåäñòàâÿ êàòî èçöÿëî çàâèñèìà îò ÑÑÑÐ. Èçêëþ÷åíèå ïðàâè Ïëàíåòà 3, êîéòî å íàé-íåêðèòè÷åí êúì ïåðèîäà. Ïðåîáëàäàâàùàòà îöåíêà å íåãàòèâíà. Âîäåùè ñà ïîëèòè÷åñêàòà èñòîðèÿ, âúíøíîïîëèòè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ, èêîíîìèêà, êóëòóðà, çëàòåí âåê è ò.í. Ïåðñîíèôèêàöèÿ íà ñúáèòèÿ è ðåæèìè, íî ñàìî íà ïàðòèéíèòå äåÿòåëè. Íÿìà ëè÷íè èñòîðèè, áèîãðàôèè è ñíèìêè íà åæåäíåâèå èëè íà ðåïðåñèðàíè õîðà. Îò ãëåäíà òî÷êà íà ó÷åáíàòà ïðîãðàìà ëèïñâà ÷îâåêúò â èñòîðèÿòà, ëèïñâàò õîðàòà, êîèòî ñà ïðåæèâåëè ðåïðåñèèòå, ëèïñâàò èíòåðâþòà, ëèïñâàò ðàçêàçè íà õîðà, êîèòî âèäÿõìå âúâ ôèëìà. Ëèïñâàò ïîëèòèêè êúì ìàëöèíñòâàòà. Âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ å ñïîìåíàò ìíîãî íàêðàòêî, ëèïñâàò è ëè÷íè èñòîðèè íà ðåïðåñèðàíè ðîìè è ïîìàöè. Ëèïñâàò ìåñòàòà çà ïàìåò è âúçìîæíîñòèòå çà èçâúíêëàñíî îáó÷åíèå. Ëèïñâàò òàáåëè, äîðè èíòåðàêòèâíè, íà îñíîâíè àðåñòè, ÷àñò îò êîèòî âèäÿõìå âúâ ôèëìà, ëèïñâàò è ìåñòà íà íàñèëèå è ìåñòà íà ñúïðîòèâà. Ñïîðåä ðàçïðåäåëåíèåòî íà ìàòåðèàëà ïî òåìàòà, âñè÷êî îòèâà â êðàÿ íà ãîäèíàòà. Ëèïñâàò òåçè òåìè â ìàòóðè è êàíäèäàò-ñòóäåíòñêè èçïèòè, êîåòî âåäíàãà âîäè äî ëèïñà íà ìîòèâàöèÿ ñðåä ó÷èòåëèòå äà ãè ïðåïîäàâàò, è íà ó÷åíèöèòå äà ãè èçó÷àâàò. Íÿìà äîïúëíèòåëíè ìàòåðèàëè çà ó÷èòåëÿ è ó÷åíèêà, ðàçïîëàãàìå ñ 2 èëè 3 ó÷åáíè ïîìàãàëà. Äâå, îò êîèòî áÿõà ïîäãîòâåíè â ðàìêèòå íà òîçè ïðîåêò. Ïðåïîðúêèòå ìè ñà âúâåæäàíå â ó÷åáíèòå ïðîãðàìè íà ïîâå÷å ëè÷íè èñòîðèè, áèîãðàôèè è ðàçêàçè íà ðåïðåñèðàíè èëè ðàçêàçè îò âñåêèäíåâèåòî. Âúâåæäàíå íà çàäúëæèòåëíè ïîñåùåíèÿ íà ìåñòà íà ïàìåò èëè ãëåäàíå íà ôèëìè èëè äðóãî èíòåðàêòèâíî ñúäúðæàíèå. Âúâåæäàíå íà èçèñêâàíå â ó÷åáíèòå ïðîãðàìè çà ïîâå÷å èñòîðèÿ íà âñåêèäíåâèåòî è èíñòèòóöèîíàëíîòî íàñëåäñòâî íà ïåðèîäà. Âúâåæäàíå â ó÷åáíèòå ïðîãðàìè ïðèñúñòâèå íà ïîëèòèêè êúì è ëè÷íè èñòîðèè íà ìàëöèíñòâà, êîèòî ãè íÿìà. Ñòèìóëèðàíå êúì ïîâå÷å ó÷åáíè ïîñîáèÿ, êîåòî ñå ïðåïîòâúðæäàâà ñ ìíåíèåòî íà ìèíèñòúð Êóíåâà. Íàìàëÿâàíå íà îòíîñèòåëíèÿ äÿë ïî èñòîðèÿ, êîéòî ñå çàíèìàâà ñ äîìîäåðíà åïîõà, çà ñìåòêà íà ñúâðåìåííàòà. Åâðîïåéñêè äåìîêðàòè÷íè öåííîñòè è ãðàæäàíñêî îáðàçîâàíèå íå ñå ãðàäÿò ñ õàíîâå. Íàâëèçàíåòî íà ïîâå÷å òåìè îò íîâàòà è íàé-íîâàòà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ â êîíñïåêòèòå çà ìàòóðè è êàíäèäàò-ñòóäåíòñêè èçïèòè. Èçâúíêëàñíè çàíèìàíèÿ è èíòåðàêòèâíî èíòåðäèñöèïëèíàðíî îáó÷åíèå. È ãåíåðàëíàòà ìè ïðåïîðúêà å èíòåðòåêñòóàëíîñò çà ïðåîäîëÿâàíå íà ôóíêöèîíàëíàòà íåãðàìîòíîñò ñïîðåä ÏÈÇÀ, êîÿòî å 40% ò. å. òå ÷åòàò íåùî, íî íå ðàçáèðàò êàêâî å. ×ðåç âèçóàëèçèðàíå è êîíòåêñòóàëèçèðàíå, âêëþ÷èòåëíî è ñ òàêèâà ôèëìè. Çàâúðøâàì ñúñ ñãðàäàòà íà Äîì íà òåðîðà. Íèå ñìå â óíèêàëåí øàíñ çà òàçè ñãðàäà, çàùîòî ñ ðåøåíèå îò ìèíàëàòà ãîäèíà, 11 íîåìâðè, òÿ áå ïðåõâúðëåíà îò ÌÂÐ íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà. Åâåíòóàëíîòî íàíàñÿíå íà àäìèíèñòðàöèÿòà íà ÌÎÍ â ñãðàäàòà íà Ëúâîâ ìîñò ùå å ðÿäúê ñèìâîëè÷åí æåñò íà ïîãàçâàíå íà ïàìåòòà íà æåðòâèòå è ïðåäè è ñëåä 1944 ã. Çàùîòî íå ñòàíà ñúâñåì ÿñíî, ÷å òàì ñà èçáèâàíè ìíîãî õîðà è ïðåäè 1944 ã. Îáðàòíî èíñòèòóöèîíàëíàòà âîëÿ íà ÌÎÍ çà îñìèñëÿíå íà ïîäîïå÷íîòî èì ïðîñòðàíñòâî ìîæå äà äîïðèíåñå êà÷åñòâåíî çà 16
îáðàçîâàíèåòî íà ïîäðàñòâàùèòå è íà îáùåñòâîòî êàòî öÿëî. Áúëãàðèÿ îñòàâà ïîñëåäíàòà èçòî÷íîåâðîïåéñêà ñòðàíà áåç ìóçåé èëè êóëòóðíî-îáðàçîâàòåëåí öåíòúð, çàíèìàâàù ñå ñ òîòàëèòàðíè è àâòîðèòàðíè ðåæèìè. Èìàì íÿêîëêî èäåéíè ïðîåêòà. Åäèíèÿò å çà ìóçåé íà 20 âåê íà äîöåíò Ìàðòèí Èâàíîâ, êîéòî å â íàéíàïðåäíàëà ôàçà. Èìà ìóçåé íà òåðîðà è ìóçåé íà êîìóíèçìà, êàòî ñúì ãîòîâ äà ñïîðÿ, ÷å òîâà íå å íàé-äîáðàòà èäåÿ, çàùîòî èìà òàêúâ â Áóäàïåùà. Äà ïðàâèì êîïèÿ, îçíà÷àâà è íèå äà ñìå êîïèÿ. Ìóçåé íà ïîëèòè÷åñêîòî íàñèëèå íà 20 âåê å èäååí ïðîåêò, êîéòî ñìå ðàçðàáîòâàëè â ðàìêèòå íà ïðîåêòà è â êîéòî å çàëîæåíî, ÷å ïîëèòè÷åñêîòî íàñèëèå å ëåãèòèìíî ïðåäè è ñëåä 1944ã, íåçàâèñèìî ÷å ñòåïåíòà ñëåä 1944ã. ñå óâåëè÷àâà ìíîãîêðàòíî. Îáðàçîâàòåëåí êóëòóðåí öåíòúð ñ èìåòî íà Ëþäìèëà Ñëàâîâà, êîÿòî ñïîìåíàõìå òîêó-ùî. Ìîåòî ïðåäëîæåíèå å äà âëåçå åäèí ìåìîðè õúá, êúäåòî âñè÷êè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, êàòî Ñúþçà íà ðåïðåñèðàíèòå è äîðè Õåëçèíêñêèÿ êîìèòåò è äúðæàâíè îðãàíè êàòî Êîìèñèÿ ïî äîñèåòàòà è âñè÷êè, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñ ïàìåò è ÷îâåøêè ïðàâà, äà ñå ñúáåðàò òàì ïî-ïîäîáèå íà òåõíî ïàðêîâåòå è áèçíåñ ïàðêîâåòå, ñàìî ÷å òîçè ïúò ïîñâåòåíè íà ïàìåòòà. Áëàãîäàðÿ!
Èçêàçâàíå íà Ïðîô. Êåëáå÷åâà,
ïðåïîäàâàòåë â äåïàðòàìåíò "Èñòîðèÿ è öèâèëèçàöèÿ" íà Àìåðèêàíñêèÿ óíèâåðñèòåò â Áúëãàðèÿ“ - Áëàãîåâãðàä
Äðàãè ñúìèøëåíèöè, íèå íÿìàìå íèêàêâî ñúìíåíèå çà òîâà, íèòî êàêâà å ìîðàëíàòà îöåíêà çà êîìóíèçìà, íèòî êàêâî âñå îùå íè ïðåäñòîè äà íàïðàâèì, íî íÿêîëêî íåùà èñêàì äà ñïîäåëÿ ñ âàñ, êîèòî ïîïàäàò â ëèíèÿòà íà òîâà, êîåòî êàçâà ãîñïîäèí Ïîæàðëèåâ. Àç áèõ êàçàëà, ÷å â Áúëãàðèÿ èçîáùî íÿìà ïàìåò. Òîâà, çà êîåòî íèå ãîâîðèì íå å ïàìåò, òîâà å ïðîïàãàíäíàòà êîíñòðóêöèÿ íà 70 ãîäèíè òîòàëíî óíèùîæàâàíå íà çíàíèåòî çà êîìóíèçìà. Êîìóíèñòèòå ñà øàìïèîíè ïî îòíîøåíèå íà ôàëøèôèöèðàíåòî íà èñòîðèÿòà. Òå âåäíúæ ôàëøèôèöèðàõà èñòîðèÿòà ìåæäó 1878 - 1944 ã., ñëåä òîâà íàïèñàõà íåáèâàëèöè çà ñâîÿòà ñîáñòâåíà èñòîðèÿ, ïðåäèìíî ïî âðåìåòî äî 1944 ã., äà íå ãîâîðèì êàêâî ñòàíà çà ïåðèîäà íà êîìóíèçìà. Çà æàëîñò òå ïðîäúëæàâàò äà äîìèíèðàò áúëãàðñêîòî êóëòóðíî è îáðàçîâàòåëíî ïðîñòðàíñòâî è äî òîçè ìîìåíò. Íî íå ñàìî! Äàæå òîâà, ÷å å òàêúâ ìàëúê äåëúò íà ó÷åáíèöèòå è óðîöèòå, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñ êîìóíèçìà - òîâà íå å ÷àê òîëêîâà óæàñíàòà áåëÿ. Öÿëîòî ïðîñòðàíñòâî å èçêðèâåíî è òîâà, çà êîåòî íèå àïåëèðàìå òóê âñè÷êè ãîâîðåùè å çíàíèå. Òîâà, êîåòî íèå òðÿáâà äà ïðîèçâåäåì ñåãà å çíàíèåòî çà òîçè ïåðèîä. È íåêà äà öèòèðàì åäíî èíòåðâþ íàïðàâåíî ïðåç 1962 ã. ×îâåêúò, êîéòî ãî äàâà å ìíîãî áîãàò òúðãîâåö, åäèí îò ïúðâèòå àíêåòèðàíè îò Êàðíåãèåâàòà êîìèñèÿ. Âðúùàéêè ñå îò èçñåëâàíå, òîé êàçâà ñëåäíîòî: “Êîãàòî êîìóíèñòèòå äîéäîõà íà âëàñò, òå ïúðâî òðÿáâàøå äà îáîãàòÿò ñîáñòâåíèòå ñè ïàðòèçàíè, êîåòî ñè å îòäàâíàøíà ïðàêòèêà. Çàòîâà ïúðâî íè âçåõà èìîòèòå. Òàêà è Õèòëåð ïîäãîíè åâðåèòå, äà èì âçåìå èìîòèòå. Áåøå íîðìàëíî äà êîíôèñêóâàò âñè÷êî, íî áóðæîàçèÿòà íå áåøå ìíîãî áîãàòà, çàòîâà ïîñåãíàõà íà õëÿáà íà õîðàòà, à íà áúëãàðèíà 17
õëÿáúò áåøå çåìÿòà. Âçåõà ìó ÿ. Êîãàòî èçÿäîõà âñè÷êî è âèäÿõà, ÷å íèùî íå ñòàâà, çàïî÷íàõà äà âçèìàò çàåìè. Êîé ìîæåøå äà èì ãè äàäå - åñòåñòâåíî êàïèòàëèñòèòå. Òå äîðè íÿìà äà ïèòàò çà êàêâî ñà èì òåçè ïàðè. Íî êîãàòî âèäÿò, ÷å êîìóíèñòèòå íå ìîãàò äà ïëàùàò ëèõâèòå, ùå ñè ïîèñêàò è ëèõâèòå è ãëàâíèöàòà. È ïîíåæå íÿìà äà ìîãàò äà ïëàòÿò, òå ùå òðÿáâà äà ñè õîäÿò. È ùå âèäèø, ùå âëÿçàò â öúðêâà äà ñå êðúñòÿò çà äà îñòàíàò íà âëàñò. À êîëêîòî äî çåìÿòà íà áúëãàðèíà, êàòî ñå ðàçáåðå, ÷å è òàì íèùî íå ñòàâà, ùå òðÿáâà äà ìó ÿ âúðíàò, íî íÿìà äà èìà íà êîãî. Òîãàâà ùå íàñòúïè ñåäåì ãîäèøåí ãëàä.“ Íèå âñè÷êè çíàåì, áëúñêàíè ìåæäó âúïðîñèòå, äîøëè êàòî åäíà èíåðöèÿ îò òîâà, êîåòî çíàåì çà ðóñêèòå ðåâîëþöèîíåðè, íèå íàèñòèíà ñìå âñå îùå òåðçàíè ìåæäó âúïðîñà êîé å âèíîâåí è êàêâî äà ñå ïðàâè. Íèå æèâååì â ïðîñòðàíñòâîòî íà åäíî îðãàíèçèðàíî íåâåæåñòâî, êîåòî áúðçî è ëåñíî ìîæå äà áúäå ïðåîäîëÿíî. È àç ñìÿòàì, ÷å ñëåä âñè÷êî íàòðóïàíî, ñ òàçè èçêëþ÷èòåëíà èñòîðèîãðàôèÿ, èçêëþ÷èòåëíè æóðíàëèñòè÷åñêè ðàçñëåäâàíèÿ, ñ ïîêúðòèòåëíè äîêóìåíòàëíè ôèëìè, íèå èìàìå îãðîìåí ìàñèâ îò çíàíèå, êîåòî å àáñîëþòíî íåïðåäñòàâåíî íà ìëàäèòå õîðà. Ðàçêúñàíàòà âðúçêà ìåæäó íàòðóïàíîòî îò õîðà, êîèòî ñà ïðèñúñòâàùè òóê è öÿëàòà êîëåãèÿ, òîâà ãî êàçâàì èçêëþ÷èòåëíî îòãîâîðíî, å íàëèöå. Íèå òðÿáâà ïðîñòî òîâà íåùî äà ãî òðàíñôîðìèðàìå, äà ãî äàäåì íà ìëàäèòå õîðà. Íåêà äà íå çàáðàâÿìå, ÷å íèå áÿõìå ïîä âîäîïàä îò èçêëþ÷èòåëíî ôàëøèâèòå ñïîìåíè íà âñè÷êèòå ïàðòèéíè ðúêîâîäèòåëè. Âèå ñè ñïîìíÿòå, ÷å îò Òîäîð Æèâêîâ, ïðåç Äîéíîâ è ò.í., íàøèòå ïàçàðè áÿõà çàëåòè îò âîäîïàäè îò èçêëþ÷èòåëíî, èçêëþ÷èòåëíî ôàëøèâè ñïîìåíè íà õîðàòà, êîèòî óíèùîæèõà Áúëãàðèÿ. Äðóã ïðèìåð: Êîãàòî Äèìèòúð Èâàíîâ, áèâøèÿ øåô íà Øåñòè îòäåë íàïèñà êíèãàòà ñè “Îò äåâåòè äî äåñåòè“, òàçè êíèãà, îãðîìíà êíèãà, áåøå ðàçïðîñòðàíåíà áåçïëàòíî â àáñîëþòíî âñè÷êè ÷èòàëèùà íà Áúëãàðèÿ. Òîâà ìàëêî ïðîñòðàíñòâî íà ãíåâíèòå ñâèäåòåëñòâà íà õîðàòà, êîèòî áÿõà îæèâåëè îò ðåïðåñèèòå, ëàãåðèòå, èçñåëâàíèÿòà èëè áÿõà âðàæåñêà åìèãðàöèÿ è ò.í., îñòàíà åäíà ìàëêà êàïêà â öÿëîòî òîâà ìîðå îò áîìáàñòè÷íîòî ïðîèçâåæäàíå íà ôàëøèâà èñòîðèÿ è íå-ïàìåò. Ñåãà, òîâà ñ êîåòî èñêàì äà çàâúðøà ñà íÿêîëêî àáñîëþòíî êîíêðåòíè ïðåäëîæåíèÿ. Êàòî ïðîäúëæåíèå íà ôîðóìà â Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò, è îòíîâî íÿìà äà ñè ñïåñòÿ âúçõèùåíèåòî îò âàøàòà íåïðèìèðèìîñò â òîâà îòíîøåíèå, ãîñïîäèí Êîâà÷åâ, âèå ñòå åäèíñòâåíèÿò ÷îâåê, êîéòî íîñè òàçè ëèíèÿ è òàçè ïðåäàíîñò íà èäåÿòà, íåêà âåäíàãà äà íàïðàâèì åäíà åêñïåðòíà êîíôåðåíöèÿ â Ñîôèÿ ïî êîíêðåòíèòå äúðæàâíî-îáðàçîâàòåëíè ñòàíäàðòè, êîèòî â ìîìåíòà ñà â ðúöåòå íà ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî. Äà ñå äèñêóòèðà áàëàíñà íà ó÷åáíèÿ ìàòåðèàë, äà ñå çíàÿò òåìèòå, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò ïîêðèòè, áåç íèêàêâè óñëîâíîñòè, áåç äàëè ó÷èòåëÿò ùå èçáåðå, òîâà íå å â ðúöåòå íà ó÷èòåëèòå, êîèòî ñ ïðèñêúðáèå òðÿáâà äà êàæà, ÷å åäíà ÷àñò îò òÿõ ñà èçêëþ÷èòåëíî àëèåíèðàíè îò òîâà, êîåòî ïðàâÿò, ïî åäíà èëè äðóãà ïðè÷èíà. Îöåíêèòå íà ïåðèîäà, ïàðàëåëèòå ñ äðóãè ïîñòêîìóíèñòè÷åñêè ñòðàíè, åäíà Ðóìúíèÿ èìà èçêëþ÷èòåëíè è ìóçåè, è ïîìàãàëà è ò.í. Òðÿáâà èñòîðèöèòå äà áúäàò çàåäíî ñ äîêóìåíòàëèñòèòå, çàåäíî ñ æóðíàëèñòèòå, òðÿáâà íåïðåìåííî äà èìàìå èçðàáîòåí ìåõàíèçúì, ïî êîéòî äà ñå êîíòðîëèðà ïèñàíåòî íà ó÷åáíèöè. Àç ñúì äúëáîê ïðîòèâíèê íà ëèáåðàëíîòî îòíîøåíèå çà òîâà äà îñòàâèì íà ó÷èòåëèòå ñàìè äà èçáèðàò. Íå, íèå òðÿáâà äà íàïðàâèì åäíà åëåêòðîííà ïëàòôîðìà, â êîÿòî òåêñòîâåòå, ñïîìåíèòå, âèçèèòå äà áúäàò äîñòúïíè çà àáñîëþòíî âñåêè ó÷èòåë, 18
êîéòî ïðåïîäàâà èñòîðèÿ. È òå ùå ìîãàò äà èçáèðàò îò òîçè ìàñèâ, êîéòî ùå áúäå ìîäåðåí, èíòåðàêòèâåí è äîñòúïåí çà âñè÷êè. Òîâà íå å íåùî, êîåòî èçèñêâà ñòðàøíî ìíîãî ïàðè. È ïîñëåäíîòî, êîåòî áè áèëî ñúùî åäèí æåñò êúì ðåïðåñèðàíèòå è êúì æåðòâèòå, çàùîòî âèå ìíîãî äîáðå çíàåòå, ÷å ïî ïðåäñòàâèòåëñòâî íà ÄÑ â íàøèÿ ïîëèòè÷åñêè åëèò, íèå ñìå îòíîâî íà ïúðâî ìÿñòî â Èçòî÷íà Åâðîïà, íèå çíàåì è àãåíòèòå íà ÄÑ, êîèòî âñå îùå ñà íà äîñòà êëþ÷îâè ïîçèöèè â Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî, àêî îáè÷à Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî äà ãè ñëîæè â ñâîÿ ñàéò. Äà äîáàâÿ îùå íåùî. Ìíîãî äîáúð ðåçóëòàò äàâàò ÷îâåøêèòå èñòîðèè, ñúáèðàíè îò ñàìèòå ó÷åíèöè. 20 ãîäèíè àç êàðàì ìîèòå ñòóäåíòè äà ïðàâÿò èíòåðâþòà ñúñ ñâîèòå áàáè è äÿäîâöè è ñúñ ñâîèòå ðîäèòåëè. È òå ñðàâíÿâàò äâàòà ðàçêàçà. È êàçâàò íèå íå ñàìî îòêðèõìå êàêâî å êîìóíèçìà, íèå îòêðèõìå è ñîáñòâåíèòå ñè ñåìåéñòâà. Ò.å. îòíîâî íèå èìàìå èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî ìàòåðèàë, âúïðîñúò å äà ãî îðãàíèçèðàìå è äà äàäåì íà âñåêè áúëãàðñêè ó÷èòåë. Òîâà ñà ìîèòå êîíêðåòíè ïðåäëîæåíèÿ. Áëàãîäàðÿ âè!
Èçêàçâàíå íà Ãåîðã Ãåîðãèåâ,
Íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë â 43-òî Íàðîäíî ñúáðàíèå è ïðåäñåäàòåë íà ìëàäåæêàòà ñòðóêòóðà íà ÏÏ ÃÅÐÁ - ÌÃÅÐÁ
Áëàãîäàðÿ, Àíäðåé! Èçêëþ÷èòåëíè áëàãîäàðíîñòè çà âúçìîæíîñòòà äà áúäà òóê, äà âèäÿ ÷àñò îò òîçè ôèëì è äà ñå ñðåùíà ñ õîðàòà, êîèòî ñà íåãîâèòå àâòîðè è âñè÷êè âàñ, êîèòî ãîðèòå ñ åìîöèîíàëíàòà èäåÿ çà àíòèêîìóíèçìà. Àç ÷åñòíî êàçàíî ñå íàäÿâàõ äà áúäà ïîñëåäåí, çàùîòî èñêàõ äà ñïîäåëÿ åäèí ìàëêî ïîðàçëè÷åí îò òåõíîêðàòñêèÿ ïîãëåä âúðõó òîâà ïî êàêúâ íà÷èí òðÿáâà äà ïðåáîðèì òàçè èçêóñòâåíà íîñòàëãèÿ ïî êîìóíèçìà, êîÿòî èìà â ìîìåíòà è íàé-âå÷å ñðåä ìëàäèòå õîðà, íåùî êîåòî ìåí ìå òîðìîçè. Çíàíèåòî èìà ìàòåðèàëíî èçìåðåíèå. Çíàíèåòî, àêî äîêàðàìå äî êðàé òåçè èíèöèàòèâè, êîèòî ñåãà ñìå ïîäåëè, æèâîò è çäðàâå â ó÷åáíèòå ïëàíîâå ùå çàëåãíå òîâà, êîåòî èñêàìå ïîäðàñòâàùèòå äà ó÷àò. Òîâà, êîåòî îáà÷å íå ìîæåì äà âúçïèòàìå òîëêîâà ëåñíî å åìîöèÿòà. Åìîöèÿòà çà òîâà ïî êàêúâ íà÷èí âñè÷êî êîåòî âèäÿõìå âúâ ôèëìà å áåëÿçàëî íàøåòî îáùåñòâî è íàøàòà äúðæàâà. Åìîöèÿòà çà òîâà, ÷å â ìîìåíòà åäèíñòâåíèÿò íà÷èí, ïî êîéòî íèå ìîæåì äà èçðàçèì ñåáå ñè è ìîæåì äà èçðàçèì íåíàâèñòòà ñè êúì òîâà, êîåòî ñà íàïðàâèëè òåçè ïðåñòúïíèöè, å äà îòèäåì è äà ïîäíåñåì öâåòÿ ïðåä ìåìîðèàëèòå íà æåðòâèòå íà êîìóíèçìà, äà çàêëåéìèì òîâà, ÷å èìà õîðà, êîèòî õîäÿò è ïðàçíóâàò 9-òè ñåïòåìâðè, äà çàêëåéìèì òîâà, ÷å èìà ïàðòèÿ, êîÿòî ïðîäúëæàâà äà áðîè êîíãðåñèòå ñè ñ ëåòîáðîåíåòî îò ñúçäàâàíåòî íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïðåñòúïíà ïàðòèÿ. È âñúùíîñò íà íàñ íè ëèïñâà òîâà äà óïîòðåáÿâàìå äóìè êàòî îìðàçà, íåíàâèñò, ïðåçðåíèå ñðåùó òîâà, êîåòî ñà íàïðàâèëè òåçè õîðà. Àç ùå âè ñïîäåëÿ äâà ìîìåíòà è ñ òîâà ùå ïðèêëþ÷à, çàùîòî íå çíàì ïî êàêúâ íà÷èí ìîæå åìîöèÿòà äà áúäå âúçïèòàíà. Ìîåòî ñåìåéñòâî, çà ùàñòèå, íå å äàëî æåðòâè ñëåä 1944 ã., à ïî-ñêîðî ñà ñòàíàëè æåðòâà íà íàöèîíàëèçàöèÿòà è íà òîâà, êîåòî êàçà ïðîô. Êåëáå÷åâà çà 19
âçåìàíåòî íà õëÿáà íà õîðàòà. Àç âñúùíîñò îò òîâà ñúì ïî÷åðïèë ñâîåòî çíàíèå îò ìîèòå áàáè è äÿäîâöè. Ïúðâèÿò ìîìåíò ñà êàäðè îò ïîãðåáåíèåòî íà íåãîâî âåëè÷åñòâî öàð Áîðèñ III. È òîãàâà àç ñè êàçàõ: “Ìîæå ëè ñúùèÿò òîçè íàðîä, êîéòî å èçïðàòèë Öàð Áîðèñ III, ñúùèÿò òîçè íàðîä ñàìî íÿêîëêî ãîäèíè ïî-êúñíî äà ãëàñóâà íà ðåôåðåíäóì çà òåçè, êîèòî ñà ñëåçëè îò áàèðèòå åäíà ñåäìèöà ïðåäè äà äîéäå ×åðâåíàòà àðìèÿ è äà çàïî÷íå äà êîëè ñîáñòâåíîòî ñè íàñåëåíèå?“ Âòîðèÿò ñëó÷àé áåøå îò ìèíàëàòà ãîäèíà, êîãàòî åäèí íàø êîëåãà ïðî÷åòå äåêëàðàöèÿ ïî ñëó÷àé ïúðâè ôåâðóàðè, êîÿòî çàâúðøè ñ äóìèòå “Áîã äà ïðîñòè íàøèòå êîëåãè îò 25-òîòî Íàðîäíî ñúáðàíèå“. È òîãàâà àç ñè êàçàõ: “Ïðåäñòàâÿø ëè ñè êàêâî îçíà÷àâà çà òîâà, êîåòî òè âñåêè äåí ïðàâèø, äà òå èçêàðàò â åäíà âàãîíåòêà, äà òå çàêàðàò íà åäèí òðàï, äà òå ãðúìíàò è äà òå îñòàâÿò âúòðå?“ È òîãàâà ñå çàìèñëèõ è âúðõó òîâà, ÷å ñïîðåä ìåí è äî äíåñ èìà òàêèâà õîðà, êîèòî ñà ãîòîâè äà ãî íàïðàâÿò è ñà ñïîñîáíè äà ãî íàïðàâÿò. È íÿêîè îò òåçè õîðà íèå ãè ãëåäàìå â î÷èòå âñåêè äåí. È êîãàòî ãîâîðèì çà òåõíèòå ñåìåéñòâà èëè çà òåõíèòå íàñëåäíèöè, ìè å ìíîãî èíòåðåñíî äà ñå ñðåùíåì ñ òÿõ è òÿõ äà ãè ïîïèòàìå, êàê ùå ãî îïðàâäàÿò òå òîâà? Ãëåäàòå ãî åòî òîçè ôèëì, ãëåäàòå êàêâî ñå å ñëó÷èëî, êàê ùå ãî îïðàâäàåòå? Êàê ñúñ ñúùàòà ñúâåñò âèå ùå èçëåçåòå, ùå îòïðàçíóâàòå ïîðåäíèÿ êîíãðåñ, ùå ïðàçíóâàòå 9-òè ñåïòåìâðè, ùå ñè âèêàòå äðóãàðþ è ñ êàêâà ñúâåñò âèå ùå ãè ãëåäàòå òåçè õîðà â î÷èòå? Åòî òàçè åìîöèÿ íà ìåí ìè ëèïñâà. Çàòîâà ïðåñïîêîéíî óïîòðåáÿâàì òåçè äóìè íåíàâèñò, îìðàçà, ïðåçðåíèå, êúì òèÿ, êîèòî íå çàñëóæàâàò äîðè äà çíàåì êúäå ñà èì ãðîáîâåòå. Òåçè, êîèòî è äî äåí äíåøåí òúï÷àò äúðæàâàòà íè, ãàâðÿò ñå ñ ïàìåòòà é, ãàâðÿò ñå ñ ïîñòèæåíèÿòà é è êúì òèÿ, çàðàäè êîèòî è ñåãà àç ïî íÿêàêúâ íà÷èí òðÿáâà äà îáÿñíÿâàì íà ìîèòå âðúñòíèöè çàùî òå òðÿáâà äà çíàÿò êàêâî å êîìóíèçúì è çàùî òÿõíîòî áúäåùå â íÿêàêâà ñòåïåí ñå å îêàçàëî îáðå÷åíî è òåõíèòå ìàéêè è áàùè ñà òúðñèëè ñïàñåíèå îòâúä ãðàíèöèòå íà äúðæàâàòà. È òîâà ìè å ìíîãî òðóäíî äà ãî íàïðàâÿ, èìåííî çàùîòî ìè ëèïñâà òàçè åìîöèÿ. Ëèïñâà ìè âúçìîæíîñòòà è íà÷èíà, ïî êîéòî äà ÿ ïðåäàì. È íå çíàì êàê äà ãî íàïðàâÿ. È ñå íàäÿâàì ñ âàñ, êîèòî ñòå ïðåäñòàâèòåëè è íà ðåïðåñèðàíèòå, äà íàìåðèì ïúòÿ, ïî êîéòî îò åäíà ñòðàíà òèÿ áàíäèòè äà ïî÷óâñòâàò áîëêàòà, êîÿòî âèå ñòå ïî÷óâñòâàëè, íî è îò äðóãà ñòðàíà òåçè, êîèòî òðÿáâà äà çàïàçÿò ïàìåòòà è äà îáúðíàò ïîãëåäà ñè êúì òîâà ãðîçíî ìèíàëî äà ãî íàïðàâÿò ñ óïîâàíèåòî, ÷å âåäíúæ íèêîãà ïîâå÷å íÿìà äà äîïóñíàò òàêîâà íåùî äà ñå ñëó÷è è âòîðè ïúò, êîãàòî íÿêîé îòèäå äà ïðàçíóâà 9-òè ñåïòåìâðè, äà ìó óäàðÿò åäèí øàìàð. Áëàãîäàðÿ âè!
20
Èçêàçâàíå íà Ìåòîäè Àíäðååâ,
Íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë â 43-òî Íàðîäíî ñúáðàíèå
Óâàæàåìè ãîñïîæè è ãîñïîäà,
 Áúëãàðèÿ íå å ëåñíî äà ñå çàíèìàâàø ñ òàçè äåéíîñò. Òóê ãîâîðåõà õîðàòà, êîèòî ñà èçñëåäîâàòåëè è êîèòî ñà ïðàâèëè ôèëìè. Àç ñúì ïðåäñòàâèòåë íà õîðàòà, êîèòî ñå îïèòâàìå äà íàïðàâèì íåùî â ïàðëàìåíòà, çàåäíî ñ ïàðëàìåíòàðíàòà ãðóïà íà ÏÏ ÃÅÐÁ è ñ íàøèòå ïðèÿòåëè îò Ðåôîðìàòîðñêèÿ áëîê, îò òîâà äÿñíîöåíòðèñòêî ÿäðî íà ìíîçèíñòâîòî äà ïðîìåíÿìå íåùàòà. Íî òðÿáâà äà Âè êàæà, ÷å íåùàòà ñà ìíîãî èçïóñíàòè, çàùîòî äî ñåãà äúëãè ãîäèíè íå å èìàëî ïîëèòè÷åñêà âîëÿ. È òàçè åìîöèÿ, çà êîÿòî ãîâîðè Ãåîðã, ÿ èìàøå â íà÷àëîòî íà ïðåõîäà. Àç ñúì îò òîâà ïîêîëåíèå, êîåòî èçêàðà ñâîÿòà ìëàäîñò ïî ìèòèíãèòå. Ñàìî ÷å òàçè åìîöèÿ íå áåøå êàíàëèçèðàíà, íå áåøå ïðåâúðíàòà â ïîëèòèêà çà îáðàçîâàíèå, â ïîëèòèêà çà èçòðèâàíå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ìàíòàëèòåò, êîéòî áåøå ãåíåòè÷íî âêàðàí â ïîêîëåíèåòî, íà êîåòî àç ñúì ïðåäñòàâèòåë. Âñè÷êè íèå èìàìå äîçà êîìóíèçúì â íàñ, äîçà ñîöèàëèçúì â òîçè ëîø ñìèñúë, êîéòî íèå âëàãàìå çà îíîâà âðåìå. È íèùî â òåçè äâàäåñåò è øåñò ãîäèíè íå ïîìîãíà íà õîðàòà, êîèòî ìîæåõà äà äàäàò åäíà ïðàâèëíà îöåíêà íà òîâà âðåìå, äà ïîëó÷àò ÿâíà ïîëèòè÷åñêà ïîäêðåïà. Âèíàãè èìàøå åäíî “íî“ è òîâà “íî“ îáúðêâàøå íåùàòà. Ùå âè ðàçêàæà çà òîâà, êîåòî ïðàâèì â òîâà Íàðîäíî ñúáðàíèå. Äâàäåñåò è øåñò ãîäèíè ñëåä ïðîìåíèòå å äåéñòâèòåëíî ñòðàííî äà ãîâîðèì çà íåùà, êîèòî áè òðÿáâàëî äà ñå ñâúðøàò â íà÷àëîòî íà ïðåõîäà. Íîðìàëíèòå öèâèëèçîâàíè ñòðàíè íàïðàâèõà òîâà è çàòîâà òå ïîñòèãíàõà ñòðàøíî ìíîãî â ñâîÿ ïðåõîä. Àêî íèå âúîáùå ãîâîðèì çà íåóñïåøíèÿ ïðåõîä â Áúëãàðèÿ èëè ãîâîðèì çà íåãî ïîä íÿêàêâà äîçà óñëîâíîñò, òîâà ñå äúëæè íà ôàêòà, ÷å íèå òîçè ïðåõîä ãî ïðèåõìå îò íåãîâàòà èêîíîìè÷åñêà ñòðàíà. Äà ñòàíåì áîãàòè, äà îêðóïíèì â ñâîè ðúöå êîëêîòî ñå ìîæå ïîãîëÿìà ÷àñò îò îíîâà, êîåòî áåøå çàâåùàíî íà êîìóíèñòè÷åñêàòà äúðæàâà, è ñëåä òîâà ñ âëàñòòà íà ïàðèòå è ñ õèáðèäíàòà ïîäêðåïà íà åäíà ãîëÿìà ñèëà â ñåâåðîèçòî÷íà ïîñîêà - Ðóñèÿ, íèå äà èçòðèåì è ïàìåòòà çà îíîâà âðåìå è äà êàæåì, ÷å íåùàòà ñà ïðèêëþ÷èëè. Òîâà çà ñúæàëåíèå å ãðîçíàòà èñòèíà, êîÿòî íèå â ìîìåíòà íàáëþäàâàìå â íàøàòà ñòðàíà. Èìàøå íàñêîðî åäíà ñòàòèÿ, â êîÿòî åäíà æóðíàëèñòêà êàçà, ÷å àç ñúì áèë ïî ïðîôåñèÿ àíòèêîìóíèñò. Òîâà ìåí ìå îáèæäà - àç ñúì äåìîêðàò. Àêî âñè÷êè õîðà â Áúëãàðèÿ îöåíÿò ñâîåòî ÷ëåíñòâî â Åâðîïà è ïðèåìàò öåííîñòíàòà ñèñòåìà íà ÅÑ, â êîéòî íèå íå áÿõìå êàíåíè, íèå ñàìè èñêàõìå äà áúäåì. Íèå çàÿâÿâàéêè, ÷å âëèçàìå â ÅÑ, àïðèîðè êàçàõìå, ÷å ñìå åâðîïåéöè, çàùîòî ïðèåìàìå òàçè öåííîñòíà ñèñòåìà. Ñåãà íÿìàøå â ïàðëàìåíòà äà èìà òîçè êîíôóç, êîéòî íàáëþäàâàì îò ìîèòå êîëåãè, îñîáåíî â ëÿâî, äà îñïîðâàò òåêñòîâå, êîèòî áè òðÿáâàëî òå êàòî ÷ëåíîâå íà ÏÅÑ äà ñà âíîñèòåëè, à íå äà ñà îïîçèöèÿ. Ïðîöåñèòå â Áúëãàðèÿ íå ñà ñàìî îáðàçîâàòåëíè, òå òðÿáâà äà èìàò è íÿêàêâà çàêîíîäàòåëíà ôîðìà. Íå ìîæå ïðåç 2000 ã. äà ïðèåìåì çàêîí, êîéòî îáÿâÿâà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì çà ïðåñòúïåí è äî ñåãà äà íÿìà ïîëèòè÷åñêî ìíîçèíñòâî, êîåòî äà îòìåíè òîçè çàêîí, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å ïî òîçè âúïðîñ ÿâíî èìà 21
íÿêàêúâ êîíñåíñóñ ìàêàð è íåèçêàçàí. È â ñúùîòî âðåìå êîãàòî íèå ñåãà â òîâà Íàðîäíî ñúáðàíèå ïîñòèãíàõìå ìíîçèíñòâî, êîåòî ïðîêàðà òåêñòîâå, êîèòî êàçâàò ÷å ïðåñòúïëåíèÿòà íà êîìóíèçìà íÿìàò äàâíîñò, äà ñå íàìåðè ãëàâåí ïðîêóðîð, â ñúâðåìåííà åâðîïåéñêà äúðæàâà, êîéòî äà äàäå íà Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä òåçè òåêñòîâå ñúñ ñúìíåíèÿ çà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííîñò. Âèå ðàçáèðàòå ëè â êàêâà äúðæàâà íèå æèâååì? Êàæåòå ìè åäèí ãëàâåí ïðîêóðîð, íå ÷å òîé íÿìà ïðàâî äà íàïðàâè òîâà, íî êàæåòå ìè åäèí ãëàâåí ïðîêóðîð â åäíà áèâøà ñîöèàëèñòè÷åñêà äúðæàâà, êîéòî äà ñå çàíèìàâà ñ òîçè ïðîáëåì! Âúïðîñúò íå å ÷èñòî þðèäè÷åñêè, âúïðîñúò å äúëáîêî ìîðàëåí, âúïðîñ çà íåðåàëèçèðàíà ñïðàâåäëèâîñò, çàùîòî å ÿñíî ÷å äâàäåñåò è øåñò ãîäèíè ñëåä ïðîìåíèòå ñïðàâåäëèâîñòòà âå÷å å îòíîñèòåëíî ïîíÿòèå, òÿ ïî-ñêîðî å åäíî îáåäèíèòåëíî ïîíÿòèå íà æåðòâèòå è íàñëåäíèöèòå íà òåõíèòå ìú÷èòåëè. È äîðè íà òàçè áàçà íèå íå ìîæåì äà íàìåðèì êîíñåíñóñ. Òîâà çà ìåí å ïðîñòî ãàâðà ñ ïàìåòòà íà òåçè õîðà. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å äúðæàâíîòî îáâèíåíèå îôèöèàëíî êàçâà, ÷å â Áúëãàðèÿ íå ìîæå äà èìà ñïðàâåäëèâîñò çà ïðåñòúïëåíèÿòà íà êîìóíèçìà. Êîãàòî àç è ìîèòå êîëåãè ãîâîðèõìå ñ ïðåäñòàâèòåëèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è ñ òåõíè åêñïåðòè, àç ïîïèòàõ äàëè ïðàâîòî å íàóêà è àêî òî å íàóêà, íåãîâèòå ïðèíöèïè íå ñà ëè åäíàêâè âúâ âñè÷êè äúðæàâè, îùå ïîâå÷å äúðæàâèòå ÷ëåíêè íà ÅÑ. Òîãàâà êàê â Ðóìúíèÿ ïðåç ìåñåö àâãóñò 2015 ã. ðóìúíñêèÿ ñúä îñúäè íà ïúðâà èíñòàíöèÿ Àëåêñàíäðó Âèñèíåñêó, 89 ãîäèøåí ÷îâåê, çàòîâà ÷å îò 1956 ã. äî 1962 ã. å áèë êîìåíäàíò â êîìóíèñòè÷åñêèÿ ëàãåð “Ðúìíèêó Ñúðàò“ íà 20 ãîäèíè çàòâîð è 300 õèëÿäè åâðî ãëîáà çà ïðè÷èíåíè ùåòè íà íåãîâèòå æåðòâè? Ïèòàì, êàê â Ðóìúíèÿ òîâà ñå ñëó÷âà, à â Áúëãàðèÿ íèå íå ìîæåì äà ïðèåìåì è ïîëó÷èì êîíñåíñóñ çà òîâà, ÷å òîçè ðåæèì å áèë ïðåñòúïåí? Çàòîâà â òàçè ïîñîêà, íèå ïðîäúëæàâàìå íàøèòå çàêîíîäàòåëíè äåéíîñòè. Ìîãà äà âè óâåäîìÿ, ÷å ñëåä èçäåâàòåëñòâàòà, íà êîèòî íèå ñòàíàõìå ñâèäåòåëè íà 3-òè ìàðò, ãàâðàòà ñúñ çíàìåòî íà ÅÑ, íèå âå÷å ñìå âíîñèòåëè íà ÷ëåí â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, êîéòî èíêðèìèíèðà êàòî ïðåñòúïëåíèå íå ñàìî ãàâðàòà ñúñ ñèìâîëèòå íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà, íî è ñúñ ñèìâîëèòå íà ÅÑ. Áúëãàðñêèÿò ïàðëàìåíò ðàòèôèöèðà ðåçîëþöèÿòà íà ÅÏ îò 2009 ã. è îñîáåíî òî÷êà “Ê“ è òî÷êà “Í“ îò òàçè ðåçîëþöèÿ, ïîðàäè òîâà íèå ïðåäëàãàìå â Áúëãàðèÿ äà ïàäíàò ìàñêèòå. Çàòîâà ïðåäëîæèõìå åäèí òåêñò, êîéòî àêî íèå äåéñòâèòåëíî ñìå ïàðëàìåíò íà îáåäèíåíà Åâðîïà, íå áè òðÿáâàëî äà èìà ïðîáëåì äà ñå ïðèåìå. Íèå ïðîìåíÿìå ÷ë.108 íà Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, òúé êàòî íå å íîðìàëíî ïî òîçè ÷ëåí, ïî êîéòî ñà îñúäåíè õèëÿäè áúëãàðñêè ãðàæäàíè, êîèòî ñà áèëè ïðîòèâíèöè íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, êîèòî ñà áèëè íàñëåäíèöè íà áîãàòè ñåìåéñòâà îò ãðàäà è ñåëîòî, êîèòî ñà áèëè õîðà, êîèòî ñà êðèòèêóâàëè òîçè ðåæèì è ñà áèëè ñúäåíè ïî òîçè ÷ëåí çà ôàøèñòêè ïðîÿâè, íå å íîðìàëíî â ñúâðåìåííèÿ ÍÊ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ äà ïðîäúëæàâà äà ñúùåñòâóâà òîçè ÷ëåí, áåç äà áúäå äîïúëíåí ñúãëàñíî íîâèòå îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêè ðåàëíîñòè. Åâðîïåéñêèÿò ïàðëàìåíò ñëåä íåãî è áúëãàðñêèÿò ïàðëàìåíò ñà ðàòèôèöèðàëè ñúîòâåòíèòå ðåçîëþöèè, êîèòî êàçâàò ÷å ìåæäó êîìóíèçìà, íàöèîíàëñîöèàëèçìà è íàöèçìà íÿìà ðàçëèêà. Íèå çàÿâÿâàìå, ÷å êàêòî â ÷ë. 108 å èíêðèìèíèðàíî êàòî ïðåñòúïëåíèå ïðîïîâÿäâàíåòî íà ôàøèçúì, òàêà òðÿáâà äà áúäå èíêðèìèíèðàíî êàòî ïðåñòúïëåíèå ïðîïîâÿäâàíåòî íà íàöèîíàëñîöèàëèçúì è êîìóíèçúì, çàùîòî èìåííî â òàêèâà ñìóòíè âðåìåíà, êîãàòî åâðîïåéñêàòà öåííîñòíà ñèñòåìà è åâðîïåéñêèòå öåííîñòè ñà ïîñòàâåíè íà èçïèòàíèå, íèå òðÿáâà äà èçâëå÷åì íàé-ñåðèîçíàòà ïîóêà 22
îò èñòîðèÿòà - ÷å â òàêèâà ñìóòíè âðåìåíà ñå ðàæäàò òåçè ÷îâåêîíåíàâèñòíè èäåîëîãèè è òîãàâà òå äîáèâàò ðåàëíè èçìåðåíèÿ â ïîëèòèêàòà è ïðîÿâà âúâ âëàñòòà. Íèå òðÿáâà äà ñå ó÷èì îò òàçè èñòîðèÿ è çàòîâà â òàçè ïîñîêà ñìÿòàì, ÷å ùå ïîëó÷èì ïîäêðåïà ñ òåçè ïðîìåíè, êîèòî ïðåäëàãàìå îò ìíîçèíñòâîòî íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè â áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò, àêî òå ñå ñìÿòàò è çà åâðîïåéñêè ãðàæäàíè. È íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî èñêàì äà êàæà, ÷å íèå èíèöèèðàõìå çàåäíî ñ ïðîô. Êåëáå÷åâà è ïîä ïàòðîíàæà íà Ïðåçèäåíòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ã-í Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ, èçâåñòíèòå äâå ïåòèöèè çà èçó÷àâàíå òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè íà ÕÕ âåê â ó÷åáíèöèòå ïî èñòîðèÿ. Ìèíàëàòà ñåäìèöà â ïåòúê íàïðàâèõìå ñðåùà ñ ã-æà Êóíåâà è òÿ ïîå àíãàæèìåíò, ÷å òîâà òîçè ïúò ùå ñå ñëó÷è, à íå êàêòî ñåãà âèäÿõìå â èçñëåäâàíåòî íà ãí Ïîæàðëèåâ äà å èíöèäåíòíî ñïîìåíàòî â ó÷åáíèöèòå. Òîâà òðÿáâà äà áúäå åäíà ñèñòåìà çà îáðàçîâàíèå, çà äà ìîæå äåéñòâèòåëíî äà îáúðíåì ìíåíèåòî íà ìëàäèòå õîðà çà òîâà âðåìå, òåæêî âðåìå, êîåòî íèå âñè÷êè çàåäíî ïðåäè 26 ãîäèíè ñ ðàäîñò ïðàòèõìå â èñòîðèÿòà, íî ñå îêàçà, ÷å íå å òî÷íî òàêà. Çàòîâà ñìÿòàì, ÷å â òàçè ïîñîêà íèå ùå èìàìå îùå ìíîãî èíèöèàòèâè, êîèòî ùå ïîêàæàò ïðåä ëèöåòî íà õîðàòà êîè ñà åâðîïåéöèòå è êîè ñà õîðàòà îò ìèíàëîòî.
Èçêàçâàíå íà Åâãåíèé Ìèõàéëîâ, Ðåæèñüîð
Ã-í Êîâà÷åâ, áëàãîäàðÿ Âè çà ïîêàíàòà, áëàãîäàðÿ çà èíèöèàòèâàòà! Áëàãîäàðÿ Âè ã-í Ìèòîâ çà ïîäêðåïàòà! Áëàãîäàðÿ íà âñè÷êè, êîèòî äíåñ èçíåñîõòå åäèí îòêðèò óðîê òóê â çàëàòà íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò çà òîâà, êàêâî òðÿáâà äà ïðàâèì íèå â Áúëãàðèÿ. Äàíî òîâà, êîåòî ùå ïîñëåäâà äà å áúðçî, äîáðî è ðåçóëòàòíî, çàùîòî êîãàòî ñå âîäÿò äåáàòè â Áúëãàðèÿ ïî ìíîãî òåìè áèëî çà ñúäåáíà ðåôîðìà, áèëî çà èêîíîìèêà, áèëî çà îáðàçîâàíèå, áèëî çà êàêâîòî è äà áèëî, íèå íå èñêàìå äà ñè ñâúðøèì ðàáîòàòà è åäâà êîãàòî íè ñå êàçâà, ÷å Áðþêñåë èçèñêà íåùî îò íàñ, òîãàâà çàïî÷âàìå äà èçïúëíÿâàìå åäâà ëè íå âîëÿòà íà Áðþêñåë, êàòî ÷å ëè Áðþêñåë èñêà äà íè íàêàðà íèå äà æèâååì ïî-äîáðå, à íèå íå èñêàìå è ñå îïúâàìå. Òàêà ÷å ñëåä òàçè äèñêóñèÿ, àêî åõîòî îò Áðþêñåë ñòèãíå äî Áúëãàðèÿ, çàòîâà ÷å â Áðþêñåë ñå å ïîäåë äåáàòà çà èçó÷àâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿòà íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, òîâà áè áèëî ÷óäåñíî àêî ñòèìóëèðà áúëãàðñêèòå îðãàíè ïî-áúðçî äà ñè ñâúðøàò ðàáîòàòà, à íå äà ïðàâÿò òåïúðâà ðàáîòíè ãðóïè, êîèòî äúëãî âðåìå äà ïèøàò êîíöåïöèè, êîèòî íÿêîãà ìîæå áè ùå ñå ðåàëèçèðàò. Íî çàåäíî ñ äåáàòà çà èçó÷àâàíå íà êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî, ìèñëÿ ÷å å ìíîãî âàæåí è äåáàòà çà èçó÷àâàíåòî íà íà÷àëîòî íà ïðåõîäà, çà êîéòî âñå îùå íå å ÿñíî äàëè ñå å ñúñòîÿë èëè íå ñå ñúñòîÿë è å âàæíî òî÷íî çà òîâà, çàùîòî ìíîãî îò ðåöèäèâèòå íà êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî, ìíîãî îò íîñèòåëèòå íà èäåîëîãèÿòà íà îíîâà ìèíàëî êîìàíäâàò â Áúëãàðèÿ èêîíîìè÷åñêèÿ, îáùåñòâåíèÿ, ìåäèéíèÿ è íàøèÿ æèâîò. È êîëêîòî è ïðîòåñòè äà ñå ïðàâÿò è êîëêîòî è çàêëèíàíèÿ äà ñå èçðè÷àò, åäíè õîðà ñåäÿò ïî åäíè êàáèíåòè è äúðæàò âñè÷êè ëîñòîâå íà âëèÿíèå âúðõó îáùåñòâåíîòî ñúçíàíèå. Òå ðàçäàâàò íàãðàäè, îáÿâÿâàò íàïðèìåð Àõìåä Äîãàí çà íîâèÿ Ëåâñêè è ìó 23
âðú÷âàò îðäåí íà èìåòî íà Ñòåôàí Ñòàìáîëîâ, ïðåäñòàâèòåëè íà äâèæåíèå “Ðóñîôèëè“, êîèòî çàùèòàâàò ïîëèòèêàòà íà ðóñêàòà ïåòà êîëîíà â Áúëãàðèÿ è âñè÷êî òîâà ñå ïðèåìà çà íîðìàëíî. Åæåäíåâíî àãåíòè è îòãîâîðíè îôèöåðè îò Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ñà ìåäèàòîðè ïî âñè÷êè öåíòðàëíè ïðåäàâàíèÿ íà áúëãàðñêèòå ìåäèè è íèå ñâèêâàìå äà æèâååì â òîâà ïðåêðàñíî íàøå áúëãàðñêî áëàòî è äàíî íÿêîé îò Áðþêñåë ìàëêî ðàçäâèæè íàøåòî ñïîêîéñòâèå, çà äà ìîæå äà âèäèì ñìèñúë â òîâà îò òóê íàòàòúê è ñëåä äâàäåñåò è ïåò ãîäèíè íàøèòå äåöà äà íå ñòîÿò íà òåçè ìåñòà è îòíîâî äà âîäÿò ñúùèÿò äåáàò çà òîâà, êîëêî å íåîáõîäèìî äà ñå íàïðàâè òîâà èçó÷àâàíå íà ìèíàëîòî. Ùå çàâúðøà ñ åäíà èíèöèàòèâà íà Áè Àé Òåëåâèçèÿ - òîâà å íîâàòà òåëåâèçèÿ, êîÿòî îò íÿêîëêî ìåñåöà ñå íàëàãà íà áúëãàðñêèÿ ìåäèåí ïàçàð, ðúêîâîäåíà îò Íåëè Òåðçèåâà è åäèí ìíîãî ìîòèâèðàí åêèï.  òàçè òåëåâèçèÿ ïîâÿðâàõà â òîâà, ÷å ñè ñòðóâà äà ñå çàãîâîðè çà íà÷àëîòî íà ïðåõîäà è îò äâà ìåñåöà çàïî÷íàõ ñâîå ïðåäàâàíå, êîåòî ñå êàçâà “Ìèíàëî íåñâúðøåíî”. Òî ïîêàçâà êàäðè îò ìîÿ ëè÷åí àðõèâ, êîèòî ñúñ ñâîÿòà êàìåðà ñíèìàõ ïúðâèòå ãîäèíè íà ïðåõîäà è âñè÷êî, êîåòî ñå ñëó÷âà äåí ïî äåí. Ãîäèíè íàðåä ñå îïèòâàõ äà çàèíòåðåñóâàì âñè÷êè íàöèîíàëíè ìåäèè, ïðåäëàãàéêè òîçè ïðîåêò, è íèêîé íå ïðîÿâè èíòåðåñ. Ñåãà Áè Àé Òåëåâèçèÿ ïîäàäå ðúêà è òîâà ïðåäàâàíå òðúãíà. È ñå îêàçâà, ÷å ãëåäàéêè â íàé-áëèçêàòà ñè èñòîðèÿ, òè ðàçïîçíàâàø îò äíåøíà ãëåäíà òî÷êà ëèöà, êîèòî òîãàâà ïðîñòî ñà áèëè ÷àñò îò ìàñîâêàòà è íå ñè èì îáðúùàë âíèìàíèå. À â ìîìåíòà øåôà íà îõðàíèòåëèòå íà Òîäîð Æèâêîâ, ñëåä òîâà è íà Ïåòúð Ìëàäåíîâ ïîëêîâíèê Ðóìåí Ðàë÷åâ, êîéòî òîãàâà å åäèí ìúæ â êîñòþì, êîéòî ñå çàíèìàâà ñ óïðàæíÿâàíå íà ïðîôåñèîíàëíèòå ñè óìåíèÿ çà çàùèòà íà äúðæàâíèÿ ãëàâà. Ñåãà ãî ðàçïîçíàâàìå êàòî Âåëèê ïðèîð íà Îðäåíà íà Òàìïëèåðèòå, êîéòî âðú÷âà ïî÷åòíè çâàíèÿ, âêëþ÷èòåëíî íà âèöåïðåçèäåíòà Ìàðãàðèòà Ïîïîâà, ïîñâåùàâàò ãè â ðèöàðñêè çâàíèÿ è ñå âîäè åäíà ïðîïàãàíäà, èìà è èçäàòåëñêà äåéíîñò. Àêî ÷îâåê íå ïîãëåäíå â ìèíàëîòî ìîæå äà ïðèåìå, ÷å òîçè äîáúð ÷îâåê Âåëèêèÿ ïðèîð ïðîñòî å òàêúâ ïî ðîæäåíèå, òîé å ðåëèãèîçåí ÷îâåê, êîéòî â íÿêàêâè ñòðàííè îêóëòíè ðèòóàëè ñìåñâà ïðàâîñëàâíèòå ñâåùåíèöè çàåäíî ñ Òàìïëèåðñêèÿ îðäåí è èçâúðøâàò íåùà, êîèòî ñå ïðîïàãàíäèðàò è èìàò îäîáðåíèåòî íà ìíîãî îáùèíñêè ðúêîâîäñòâà è ìàñòèòè áèçíåñìåíè. Ïî ñúùèÿ íà÷èí ìîæå ÷îâåê äà ïîçíàå â åäèí îò õîðàòà, êîèòî îõðàíÿâàò ìèòèíãà íà ÁÊÏ íà 13 äåêåìâðè 1989 ã., êîãàòî òúðæåñòâåíî Ïåòúð Ìëàäåíîâ îáÿñíÿâà, ÷å íà ñëåäâàùèÿò äåí ùå áúäå îòìåíåí ÷ë.1, à òúðæåñòâåíî Äîáðè Äæóðîâ ñ óñìèâêà ñúîáùàâà ðàäîñòíàòà íîâèíà, ÷å òîêó ùî ñà èçêëþ÷èëè Òîäîð Æèâêîâ îò ïàðòèÿòà, òàì â ïîòñòúïèòå íà òàçè òðèáóíà ñòîè åäèí ÷îâåê ñ óøàíêà è ñ áðàäà, êîéòî å îò ðúêîâîäñòâîòî íà îòäåë “Ñèãóðíîñò” êúì ÖÊ íà Êîìñîìîëà. Íî ñ äíåøíè î÷è, êîãàòî ÷îâåê ïîãëåäíå íà òåçè êàäðè, âèæäà ÷å òîâà å ìóëòèìèëèîíåðúò Íèêîëàé Áàíåâ, ñîáñòâåíèê íà ïîëîâèíàòà èêîíîìèêà â Áúëãàðèÿ, íà ïðèâàòèçàöèîííèÿ ôîíä ÀÊÁ Ôîðåñ, íà êóðîðòà Ðóñàëêà, ôàëèðàë âñè÷êè ïðåäïðèÿòèÿ, êîèòî å ïðèäîáèë, íî êîéòî æèâåå â äâîðåö ñ õåëèêîïòåðíà ïëîùàäêà è åæåäíåâíî â ìåäèèòå ñå ñúîáùàâà çà íåãîâèÿ ëóêñîçåí íà÷èí íà æèâîò. Âñè÷êî òîâà íèå ïðîäúëæàâàìå äà ãî ïðèåìàìå íîðìàëíî êàòî åæåäíåâèå. Ìíîãî ìè ñå èñêà äà íå ãî ïðèåìàìå ñúñ ñïîêîéñòâèå, à ñ òîâà, êîåòî Ãåîðã Ãåîðãèåâ êàçà ñ ãíÿâ è îìåðçåíèå, è äàíî òîâà ñòàíå ÷àñò ñúùî îò íàøåòî îáðàçîâàíèå. È àêî íå ïðå÷à, äîêàòî ïðîäúëæè äèñêóñèÿòà, ùå ïóñíà ÷àñò îò êàäðèòå îò åäíî ñúáèòèå, êîåòî íèêîãà íå å ïîêàçâàíî. Òî å âúâ âèäà â êîéòî å çàñíåòî. Òîâà å åäèí ìàðø 24
íà ãíåâíèòå õîðà, êîèòî îòáåëÿçâàò 50 ãîäèøíèíàòà îò 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. Åäíî òðàóðíî øåñòâèå íà õîðàòà ïîñòðàäàëè îò êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, ñíèìàíî ïðåç 1994 ã. Áëàãîäàðÿ!
Èçêàçâàíå íà Èðåíà Ñîêîëîâà,
Íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë â 43-òî Íàðîäíî ñúáðàíèå è ïðåäñåäàòåë íà æåíñêàòà ñòðóêòóðà íà ÏÏ ÃÅÐÁ - ÆÃÅÐÁ
Ïðèñúåäèíÿâàì ñå êúì âúçõèùåíèåòî íà àóäèòîðèÿòà çà îðãàíèçèðàíàòà ñðåùà è äèñêóñèÿ êàòî åìàíàöèÿ íà íóæäàòà òàçè òðàâìà äà èçëåçå. Ùå ãîâîðÿ êðàòêî è ïðåç ïîãëåäà íà ïñèõîëîãà è òåðàïåâòà, çàùîòî òàçè òåìà îò íÿêîëêî ãîäèíè íàñàì ñå îáñúæäà îò êîëåãè â ñòðàíèòå îò áèâøèÿ Èçòî÷åí áëîê, çàåäíî ñ Ãåðìàíèÿ. È òîâà å ïîâåäåíèå íàðå÷åíî “Ñîöèàëíà òðàâìà“, êàòî ñà çàñåãíàòè ãîëåìè ãðóïè õîðà, öåëè íàðîäíîñòè, çàùîòî ïîëèòè÷åñêîòî ïðåñëåäâàíå è òåðîðà âîäÿò äî óæàñ è ñìúðò. Òîâà âîäè äî ïðåæèâÿâàíåòî íà ñðàì, ñòðàõ è âèíà. Îò òàì ñå ñëàãà ñòèãìàòà, à òÿ âîäè äî òîâà ÷îâåêà äà ìëúêíå, äà ñå çàòâîðè â ñåáå ñè. Òîâà ìúë÷àíèå, êîåòî å ñúïðîâîäåíî ñ óñåùàíå çà íåïðèãîäíîñò, âñúùíîñò å íà÷èíà äà ñúõðàíèø åãîòî ñè, çàùîòî â ïðîòèâåí ñëó÷àé íå ìîæåø äà îöåëååø. Òè ñè â íîâà ðåàëíîñò, à îêîëî òåá èëè íå òå ðàçáèðàò èëè íå èñêàò äà ãîâîðÿò ñúùî êàòî òåá. Òîâà âîäè äî èçîëàöèÿ è ìíîãî ÷åñòî âîäè äî åäíî ìíîãî ñïåöèàëíî ñúñòîÿíèå íàðå÷åíî “äåñîöèàöèÿ“. È ñ òåçè ëàãåðíèöè, ñ êîèòî àç ñúì ãîâîðèëà â ïåðíèøêî - Êóöèÿí, Áîãäàíîâ äîë è ñåãàøíèÿò Âèäèíñêè ìàíàñòèð è áèâø ëàãåð, êàçâàò “èìàìå ñèòóàöèè, â êîèòî âñå åäíî, ÷å ñìå äî ñåáå ñè è ñå íàáëþäàâàìå â ïðåäèøíîòî âðåìå“. Êàêâî ñå å ñëó÷âàëî, è ñÿêàø îïèòâàìå äà ãîâîðèì çàòîâà è íå ìîæåì äîðè äà ãî èçðå÷åì è äà ãî îáÿñíèì èëè ïëà÷åì, èëè ñå ñìååì. Êàòî óñåùàíå çà ðàçäâîÿâàíå - íóæäàòà äà æèâååø ñåãà è çàåäíî ñ òîâà äà ñè íÿêúäå â ìèíàëîòî. Êàòî íåïðèãîäåí ñåãà, ñâúðçàí ïðåäèìíî ñ ìèíàëîòî ñè ÷îâåê ìëàä ÷îâåê ñ òðàâìàòà ñè òàì. Åäíè æèâåÿò ñ èäåÿòà, ÷å ñà ïîòîìöè íà òèðàíèòå è íà ìú÷èòåëèòå, äðóãèòå æèâåÿò ñ èäåÿòà îò õîðàòà â äíåøíîòî âðåìå, ÷å ñà ïîòîìöè íà æåðòâèòå. È íèå ñìå âñè÷êèòå òåçè õîðà. Äíåøíîòî ïîêîëåíèå è òåçè ó÷åíèöè è ñòóäåíòè çàä ìåí, è âñè÷êè íèå ñìå ñ åäíî ìíîãî êîìïëèöèðàíî óñåùàíå çàòîâà À íèå îò êîè ñìå? À íàøèòå áàáè è äÿäîâöè ïðåç òåçè ñèãíàëè, êîèòî ñà íè äàâàëè, ñúñåäèòå êîèòî æèâååõà äî íàñ, íàøèòå áëèçêè, à äàëå÷íèÿ ìè ÷è÷î? À çàùî åäíàòà ìè áàáà áåøå ñ ïàðòèéíà êíèæêà, à äðóãàòà ìè áàáà ïðîêëèíàøå êîìóíèçìà?“. Òîâà å îñîáåíà àìàëãàìà îò ïðåæèâÿâàíå íà ÷óâñòâà, çà êîèòî èëè ïðåäïî÷èòàø äà ìúë÷èø èëè â ïðîòèâåí ñëó÷àé, àêî èçâàäèø îò âúí ìîæå äà ñå îêàæåø îò ãðåøíàòà ñòðàíà. Äúëãî âðåìå ñå ìúë÷è çàòîâà è îêîëî 20 ãîäèíè å ïåðèîäà, â êîéòî ñå ïðåìúë÷àâà. Åäâà ñåãà áîñíåíöèòå çàïî÷âàò äà ãîâîðÿò çà ìàñîâèòå èçíàñèëâàíèÿ â Áîñíà. Ïðè íàñ òîâà çàñòàâà êàòî òåìà, êîÿòî å ñåðèîçíà. Ìîãà äà ãîâîðÿ ìíîãî ïî òàçè òåìà.  Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò ñå ïðîâåæäàò ïîðåäèöà îò ñúáèòèÿ, ñâúðçàíè ñúñ 25
ñîöèàëíàòà òðàâìà. Îïèòâàì ñå äà êàæà ìîæå áè òîâà, ÷å êîãàòî ñå ìúë÷è çà åäíà ïðåæèâÿíà òðàâìà, åìîöèîíàëíà, ôèçè÷åñêà (òÿ äîðè è äà å ôèçè÷åñêà, îòíîâî å òåæêî åìîöèîíàëíà). Êîãàòî ñå ìúë÷è çà íåÿ òÿ ñòîè çàòâîðåíà íÿêúäå â íàñ, òÿ å ñúñòîÿíèå íà íåñòàáèëíîñò è ðàíî èëè êúñíî ñå îòâàðÿ. Ïðåæèâÿâàìå ÷óâñòâîòî íà òîâà, ÷å íåùî íå å íàðåä, íî òðóäíî ìîæåì äà ãî íàçîâåì. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè îáà÷å ñèìïòîìèòå èçëèçàò. Äîøëî å âðåìåòî äà èçãîâîðèì èñòèíàòà, òàêàâà, êàêâàòî ÿ ÷óâàìå, âèæäàìå, ðàçáèðàìå. Äà ÿ ãëåäàìå è äà ÿ ïðèçíàåì è äà ïîñòàâèì òåìàòà îòâúí, çà äà ìîæå äà ñå ÷óå öÿëàòà âåðñèÿ çà íåÿ è ñëåä òîâà äà ìîæåì äà ÿ ïðèåìåì ñïîêîéíî, êîëêîòî è áîëåçíåíà äà å òÿ, êîãàòî å èçãîâîðåíà è êîãàòî å ïðèçíàòà, òÿ âå÷å íîñè íàèñòèíà åäíî ñïîêîéñòâèå. Ùå çàâúðøà ñ äóìèòå íà åäèí èçâåñòåí ðóñêè àâòîð, êîéòî êàçâà, ÷å âðåìåòî êðèå ïîòàéíî áëàãîðîäñòâî è âðúùà çàãóáåíîòî, ÷ðåç ìúäðîñòòà è ñïîìåíèòå. Êîãàòî ñè ïîçâîëèì äà ìîæåì äà ñè âúðíåì èñòèíàòà ïðåç ìúäðîñòòà è ñïîìåíèòå ùå äîáèåì è ìúäðîñòòà çà âðåìåòî ïî íàé-ñïîêîéíèÿ íà÷èí.
Èçêàçâàíå íà Ëèëÿíà Äðóìåâà, Ïðåäñåäàòåë íà ñúþç "Ïàìåò“
Óâàæàåìè äàìè è ãîñïîäà, âñè÷êè áëàãîäàðèõà íà ãîñïîäèí Êîâà÷åâ è íà íåãîâèòå ñúòðóäíèöè, è àç íÿìà äà íàïðàâÿ èçêëþ÷åíèå. Ñàìî ÷å, ïîçâîëåòå ìè çà êðàòêîòî âðåìå, êîåòî èìàì äà àäìèðèðàì è ñ îñîáåí àêöåíò îíîâà, êîåòî êàçà ãîñïîäèí Ãåîðã Ãåîðãèåâ. Àç ùå ñòúïÿ íà íåãîâàòà òåçà, çàùîòî òîé å ìëàä ÷îâåê, è çàðàäè íåãîâàòà íåïðèìèðèìîñò è ñ ãíåâà, ñ êîéòî òîé ñå èçêàçà çà îíåçè, êîèòî ñå îïèòâàò äà íè íàêàðàò äà ìúë÷èì è äà çàáðàâèì êàêâî ñå å ñëó÷èëî. Ïðîñòî òîâà íå áèâà äà ñå ñëó÷âà. Èñêàì äà êàæà, ÷å êàòî ïðåäñòàâèòåë è êàòî ïðåäñåäàòåë íà Ñúþçà íà ðåïðåñèðàíèòå, à îùå ïîâå÷å êàòî ÷îâåê, êîéòî ðàáîòè âå÷å 20 ãîäèíè â Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî, à àç òðè ïúòè ñúì îñâîáîæäàâàíà, êîãàòî êîìóíèñòèòå èäâàò íà âëàñò è ïîñëå Âúðõîâíèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä ìå âðúùà, òàçè íåïðèìèðèìîñò èìåííî, òàçè óñòîé÷èâîñò, òîâà æåëàíèå äà äîâåäåì íåùàòà òàì, êúäåòî èì å ìÿñòîòî. Òîâà æåëàíèå çà íàöèîíàëíî ïîìèðåíèå, êîåòî íèêîãà íÿìà äà ñå ñëó÷è, àêî íå çíàåì èñòèíàòà çà êîìóíèçìà. Òðÿáâà äà çíàåì âñè÷êî, òðÿáâà äà êàæåì òîâà íà ìëàäèòå õîðà. Àç ñúì äúëáîêî óáåäåíà â òîâà, îò îòêðèòèòå óðîöè, êîèòî ïðîâåäîõ ìèíàëàòà ãîäèíà, è çà 25 ãîäèíè äåìîêðàòè÷íè ïðîìåíè, êîèòî ìå óáåäèõà, ÷å òå èñêàò äà çíàÿò, èñêàò äà ïîìíÿò, èñêàò äà îñòàíàò â Áúëãàðèÿ è äà ÿ ñòðîÿò òàêàâà, êàêâàòî ÿ âèæäàò â ìå÷òèòå ñè. Çàòîâà ñìå òóê è çàòîâà òðÿáâà äà óñïååì. Áëàãîäàðÿ âè!
26
Èçêàçâàíå íà Êàëèí Ìàíîëîâ Åäíî èçðå÷åíèå àáñîëþòíî â óíèñîí ñ âñè÷êî, êîåòî êàçàõòå äî ñåãà, âêëþ÷èòåëíî è ãîñïîäèí Êîâà÷åâ, è îðãàíèçàöèÿòà çà ñúáèòèåòî, çà êîåòî âñåêè òóê ìó áëàãîäàðè, íî àç ñúì îñîáåíî âïå÷àòëåí îò áîëêàòà è îò ïàòîñà, îò åìîöèèòå ñ êîèòî ãîâîðèõà âñè÷êè äíåñ. Áèõ äîðàçâèë âàøàòà ìèñúë - íå îñòàâÿéòå òîâà ñàìî â ðúöåòå íà àäìèíèñòðàöèÿòà, òÿ íå çàùèòàâà êàóçè, âèå ñòå õîðàòà, êîèòî ìîãàò äà íàïðàâÿò, òîâà êîåòî èñêàò ôàêòè÷åñêè îò àäìèíèñòðàöèÿòà èëè îò äúðæàâàòà, ìíîãî ïî-äîáðå. Ñúâñåì íàêðàòêî äà ñïîäåëÿ, ÷å ñúì ïðåäñåäàòåë íà åäíà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî â ìîìåíòà ðàçðàáîòâà îíëàéí ïëàòôîðìà çà îáó÷åíèÿ. È ìèñëÿ, ÷å íàé-öåííîòî, êîåòî êàçà ãîñïîæà Êåëáå÷åâà å òî÷íî òîçè òèï îáó÷åíèå, êîåòî å åçèêúò íà ìëàäèòå è åçèêúò íà ó÷åíèöèòå. Äî äâà èëè òðè ìåñåöà òÿ ùå áúäå ãîòîâà. È àç áèõ èñêàë èçâúí òàçè çàëà è ïðè æåëàíèå, äà ñå îïèòàìå äà íàïðàâèì íåùî äà äîðàçâèåì âå÷å íàïðàâåíîòî èëè äîðè èçöÿëî íåùî äðóãî äà ñå ñúçäàâà íÿìà íèêàêâî çíà÷åíèå. Íî íåêà íèòî Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî, íèòî Íàöèîíàëíèÿò ïàðëàìåíò, íèòî Åâðîïåéñêèÿò ïàðëàìåíò, äà ðåôëåêòèðà âúðõó êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî íà Áúëãàðèÿ, çàùîòî òå ãî ïðàâÿò ïî ñâîÿ íà÷èí ìíîãî ïî-çëå îò âàñ. Íå ãî îñòàâÿéòå ñàìî â òåõíèòå ðúöå. Áëàãîäàðÿ!
Èçêàçâàíå íà Ãåîðãè Áîçäóãàíîâ  ñàìîòî íà÷àëî íà äèñêóñèÿòà ã-í Êîâà÷åâ ïðèïîìíè, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò ìëàäèòå õîðà èçïèòâàò êîïíåæ êúì âðåìåòî íà Æèâêîâ, â êîåòî òå íå ñà æèâåëè. Òîâà ïîêàçâà íàëè÷èåòî íà åäèí óæàñÿâàù ñèíäðîì íà ìîäåëèðàíî íåâåæåñòâî ïðè ìëàäèòå õîðà. Èìà äâå êàòåãîðèè ìëàäè õîðà. Åäíèòå, êîèòî íå çíàÿò àáñîëþòíî íèùî è äðóãè, êîèòî çíàÿò ëúæè è íåèñòèíè. Òóê ìè èäâà íàóì ìíîãî âàæíàòà ìèñúë íà ãåíèàëíèÿ Ñòèâúí Õîêèíã, êîéòî å çàÿâèë ñúâñåì êàòåãîðè÷íî, ÷å íàé-ãîëåìèÿ âðàã íà çíàíèåòî íå å íåçíàíèåòî, à èëþçèÿòà çà çíàíèå. Äîñåãà öÿëàòà èñòîðèÿ å åäíà ìèòîëîãèÿ, çàõðàíâàíà ñ èëþçèÿ çà ïîçíàíèå. Íà÷àëîòî íà òàçè èëþçèÿ èäâà íå îò 9-òè ñåïòåìâðè, òÿ èäâà ìíîãî ïðåäè òîâà, çàùîòî êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì â Áúëãàðèÿ íå å áúëãàðñêî òâîðåíèå. Òîé å âíåñåí îò Ñúâåòñêèÿ ñúþç è òîâà òðÿáâà äà áúäå âúâåäåíî â íîâèòå ïðîãðàìè è äà áúäå êàçàíî íà ìëàäèòå õîðà. È äà áúäå ðàçêàçàíî òî÷íî êàê å âíåñåí. Èçêëþ÷èòåëíî âàæíî å äà çíàÿò êàê ñà ïîïàäíàëè ïîä åäíî óæàñÿâàùî âëèÿíèå, êîåòî å ðàçðóøèëî æèâîòà íà òåõíèòå áàáè è äÿäîâöè, íà ìàéêèòå è áàùèòå èì è èìà îïàñíîñò äà ðàçðóøè òåïúðâà è òåõíèÿ æèâîò. Áëàãîäàðÿ Âè! 27
Èçêàçâàíå íà Äàíèåëà Ãîð÷åâà Èñêàì äà áëàãîäàðÿ ñïåöèàëíî íà Õðèñòî Õðèñòîâ çà îãðîìíàòà ðàáîòà, êîÿòî âúðøè è íà Àíäðåé Êîâà÷åâ çà òîâà, ÷å ãî ïîäêðåïÿ. Àç íå ïîçíàâàì äðóã áúëãàðñêè ïîëèòèê äà å íàïðàâèë òîëêîâà ìíîãî çà åäèí æóðíàëèñò äà ìîæå äà ðàáîòè ñïîêîéíî. Çíàåì, ÷å îáðàçîâàíèåòî è ïðàâîòî áÿõà íàéèäåîëîãèçèðàíèòå äèñöèïëèíè ïî âðåìå íà êîìóíèçìà, à öèðêà è êèíîòî áÿõà íàé-âàæíèòå èçêóñòâà çà òÿõ, çàùîòî òàêàâúðâåøå ïðîïàãàíäàòà. Íèå òðÿáâà äà ïðîìåíèì ðåôîðìàòà â îáðàçîâàíèåòî. Ó÷åíèöèòå íå òðÿáâà äà íàèçóñòÿâàò, à äà ñå íàó÷àò äà ìèñëÿò êðèòè÷íî. Ìèíèñòåðñòâî íà îáðàçîâàíèåòî íå òðÿáâà äà êàçâà êîè ó÷åáíèöè ñà ïîäõîäÿùè, òî òðÿáâà ñà ñúçäàäå êðèòåðèè ïî îòíîøåíèå òà ìàòåðèÿòà, êîÿòî ó÷åíèöèòå òðÿáâà äà çíàÿò âúâ âñåêè åäèí êëàñ. Îñíîâíîòî íåùî ñà êðèòåðèèòå, ïî êîèòî ñå îáó÷àâàò äåöàòà äà ìèñëÿò êðèòè÷íî, íà÷èíà ïî êîéòî ñå ïèøå, êàê ñå çàùèòàâà òåçà, êóëòóðà íà âîäåíå íà äèñêóñèÿ è ò.í. Áëàãîäàðÿ íà âñè÷êè!
Èçêàçâàíå íà Äðàãîëþá Íîòåâ,
Ïðåäñòàâèòåë íà áúëãàðñêîòî ìàëöèíñòâî â Ñúðáèÿ è ïðåäñåäàòåë íà ïàðòèÿ íà áúëãàðèòå â Ñúðáèÿ (ÏÁÑ)
Áëàãîäàðèì çà âñè÷êî è çàòîâà, ÷å êàçâàòå Öàðèáðîä, âìåñòî Äèìèòðîâãðàä. Ðàäâàì ñå, ÷å ñúì òóê è èñêàì äà êàæà ñàìî, ÷å èìàì ïðåäëîæåíèå äà ñå íàïðàâè åäèí äîêóìåíòàëåí ôèëì è çà Íüîéñêèÿ äîãîâîð è çà íàñ áúëãàðèòå îò Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè, çà äà ñè ïîìîãíåì ïî ñúùèÿ íà÷èí. Çàùîòî Öàðèáðîä 1948 ãîäèíà å áèë 23 663 ÷îâåêà, 2002 ãîäèíà å áèë îêîëî 10 100 ÷îâåêà, à ñåãà ñìå ïî-ìàëêî îò 6-7 õèëÿäè. Öàðèáðîä ùå èç÷åçíå, íèå ùå èç÷åçíåì è òîãàâà âå÷å Áúëãàðèÿ ùå èìà Çàïàäíè ïîêðàéíèíè áåç íàðîä, áåç áúëãàðè. Ïèñìîòî, êîåòî ñúì íàïèñàë çà ôèëìà ùå ïîìîëÿ ãîñïîæà Ñèìåîíîâà äà ãî ïðî÷åòå.
Èçêàçâàíå íà Ñíåæàíà Ñèìåîíîâà,
Ó÷èòåë ïî áúëãàðñêè åçèê, ïîíàñòîÿùåì äèðåêòîð íà ãèìíàçèÿ “Ñâ. ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé”, Öàðèáðîä, Ñúðáèÿ
Âåê áåç ïåò, ðàçêàç. Äóìàòà “âåê“ êàòî ïîíÿòèå ïðèåìàí, Ïåò âåêà ïîä òóðñêî ðîáñòâî - ìíîãî! Âåê ïî-ìàëêî îò ïåò, íî äðóãî! Â ïîäñúçíàíèåòî ìè ïîíÿòèåòî ñòîè, Ïîíÿêîãà òúæè, ñ ìîÿ æèâîò äóìàòà “âåê“ âúðâè! 28
Ñ íàäåæäà æèâåÿ, ñ íàäåæäà òúðñÿ ïúò, Íàäåæäàòà ìå êðåïè! Ðàáîòÿ ìíîãî è âñè÷êî! Ñ ðàáîòà æèâîòà ïîäñèãóðÿâàø, Ñ äîáðîòî ïîáåæäàâàì çëîòî! Îáè÷àì ïðèðîäàòà, õîðàòà, æèâîòíèòå, Âÿðàòà â ñèëàòà â ìåí, Ãîñïîä å èñòèíàòà çà ìåí, ×óâñòâàòà ïðåäèçâèêàíè îò äóìàòà “âåê“ ñà íåðàçãàäàíèòå â ìåí. Êàêúâ âåê, âåê áåç êîè, çàùî âåê?  ãëàâàòà íà Ôðîéä, â ïîäñúçíàíèåòî ìó áèëà ãîëàòà æåíà, Íà ïîåòèòå ïåñíèòå è ëþáîâòà, Íà ìàôèîòèòå äðîãà è ñêúïà êîëà, È âúçïîëçâàíåòî îò íàèâíè, ìëàäè, êðàñèâè æåíñêè ÷åäà! Ðàçãàäàâàì, êîé ñúì àç? Êîÿ å Ðîäèíàòà, êàêâî ïðàâÿ çà íåÿ? Êàêâî ïðàâè òÿ çà ìåí? Çàùî 5 âåêà å ìíîãî? Çàùî åäèí âåê å ïî-ìàëêî, à ñúùî å ìíîãî? Äàâàì ñè îòãîâîðè, àç ñúì ùàñòëèâ! Äåöàòà ñè, æåíà ñè îáè÷àì, Ðàäâàì ñå, ÷å ãè èìàì! Òå ìè íîñÿò ùàñòèå, ñèëà, Òå ñà ñìèñúëúò íà æèâîòà. Íî êúäå å ãîðäîñòòà? Êúäå å äîñòîéíñòâîòî? Êàòî êàêúâ ìå âúçïðèåìàò? Ðîäèíàòà ìè å êðàñèâà, Ïðèðîäà, èìà ìîðå, ïëàíèíè, ãîðè è åçåðà. Äóíàâ ðåêà, è ïîçèòèâíà èñòîðèÿ, Íàðîäúò òðÿáâà äà îáè÷à ðîäèíàòà, Òÿ å êàòî ñèëà! Àêî áúëãàðèòå îáè÷àò ðîäèíàòà è ïîìåæäó ñè ñå îáè÷àò, Àêî ïîìåæäó ñè ñå îáè÷àò, òå îáè÷àò è íàñ, êîèòî ñìå ÷àñò îò òîçè íàðîä! Ñúñ çàïàçåí åçèê, êóëòóðà, îáè÷àè! Íàøèòå ïðàäåäè íå ñà íàïóñêàëè Áúëãàðèÿ çà ïî-äîáúð æèâîò. Òåðèòîðèÿòà íà êîÿòî æèâååì å îòêúñíàòà îò Áúëãàðèÿ çà íàêàçàíèå, À æèâóùèòå òóê èçêóïóâàò ãðåõîâåòå íà óøêåì ãðåøíàòà ïîëèòèêà íà Ðîäèíàòà íè! Íåùàñòèå çà ñëåïåöà å, ÷å íå âèæäà ñâåòëèíàòà, Äðåõèòå, êîëèòå, ïðúñòåíèòå, àïàðòàìåíòèòå íå íîñÿò ñâåòëèíà! ×îâåê îñëåïÿâà, àêî èçãóáè äóøåâíà ñâåòëèíà! Íèå íå ñìå ñëåïè, Îáè÷àìå ñ öÿëîòî ñè ñúðöå! Ñ öÿëàòà ñè äóøà è ìèñúë! Íå å òåæêî îñëåïåíèÿ íà äóøàòà äà ñå ñðàìóâà îò êîðåíèòå, Êîèòî ñà èçâîðíà íà äóõîâíà óòåõà, êîÿòî ñå ïðåëèâà îò äúëáî÷èíàòà íà ñúðöåòî! Ìèíà ïî÷òè âåê! Âåê áåç 5 ãîäèíè! Êúäå å ïîçèòèâíàòà åíåðãèÿ íà íàðîäà ñòàð 13 âåêà, êúäå å îáè÷òà? Íå èñêàìå ñâîèòå è ñîáñòâåíîòî äà îáè÷àìå! 29
Êîëêî íè îáè÷àò? Äàëè çíàÿò ñëåä ïî÷òè åäèí âåê, ÷å è íèå ñìå áèëè ÷àñò îò äúðæàâà ñòàðà ïî÷òè 13 âåêà? Ðåøèõ äà ïðîâåðÿ, íàïðàâèõ àíêåòà.
www.andrey-kovatchev.eu e-mail: andrey.kovatchev@europarl.europa.eu www.facebook.com/Andrey-Kovatchev Andrey Kovatchev 30