6 minute read
De Blauwe Mannen en Vrijere Vrouwen van de Woestijn
de hij graag een vernieuwde versie maken van het schilderij. Vlak voor zijn dood tekende hij ‘een interieur met vijf figuren rond een tafel’. Hierdoor laat van Gogh zien dat dit thema voor hem belangrijk was en nog steeds achter zijn schilderijen stond. Er zijn twee versies van dit schilderij op de markt. Het origineel is te vinden in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Een tweede versie hangt in het Kröller-Müller Museum in Otterloo. In het Van Gogh Museum is zelfs een hele tentoonstelling gemaakt rond dit belangrijke schilderij; hier zijn schilderijen, tekeningen, prenten, brieven en een schetsboekje van Van Gogh te zien. Daarnaast staat er een levensgrote maquette van het schilderij. De bezoeker kan plaats nemen tussen de aardappeleters, de familie De Groot-Van Rooij en zelf voelen hoe het is om een aardappeleter te zijn. De discussie blijft voortduren over de vraag of het werk een meesterwerk of een misser is. Volgens Theo van Gogh en Anthon van Rappard is het een misser, maar Vincent van Gogh vindt het zijn meesterwerk. Dus gooi nooit je kunstwerken weg wanneer je kritiek krijgt, maar omarm het net als Vincent van Gogh. Naar mijn mening is het een meesterwerk; de eerlijkheid van de figuren en de duidelijke huisje-boompje-beestje-sfeer van landarbeiders. Vorm je eigen mening na het bezoeken van de tentoonstelling: De aardappeleters: misser of meesterwerk? d
Advertisement
gIna verhagen - Wanneer velen aan thuis denken zullen beelden van warme, droge en knusse plekken voorbij flitsen. De Sahara zal niet het eerste zijn waar men aan denkt. Droog en warm is het hier zeker, maar misschien net iets té. Deze woestijn is een van de meest onvriendelijke en vruchteloze plaatsen ter wereld. Met een oppervlakte van maar liefst 9.065.000 km² is dit de grootste zandwoestijn ter wereld. Toch is er een volk die deze dorre zandzee hun thuis noemt – dit zijn de Toeareg.
Toeareg op de Timerzouga-duin.
Toeareg op de Timerzouga-duin.
De Toeareg trekt al eeuwen rond in de woestijn, in het gebied dat tegenwoordig gevormd wordt door Mali, Niger, Burkina Faso en delen van Algerije en Libië. Het is een mysterie waar de Toeareg precies vandaan komen en wanneer zij de Sahara als hun leefgebied kozen. Wel schreef de Griekse historicus Herodotus al over de voorouders van het volk in zijn werk uit de vijfde eeuw voor Christus. Ook gelooft men dat de Toeareg afstammelingen zijn van de Berbers, de bewoners van Noord-Afrika vóór de veroveringen van de Arabieren in de zevende eeuw. De naam Toeareg is waarschijnlijk afgeleid van Targa, de Berberse naam voor de Libische provincie Fezzan. Zelf noemen ze zich Kel Tamasheq, ‘sprekers van het Tamasheq (hun taal)’; of Imohaq, dat ‘vrije mensen’ betekent. Van oudsher zijn de Toeareg veehouders. Hun levensonderhoud was zeer afhankelijk van hun kuddes waar ze mee rondtrokken. Het barre en droge leefklimaat van de woestijn heeft ertoe geleid dat deze woestijnbewoners slimme en unieke economische, politieke en culturele levensstijlen kennen. Toen de Arabieren zo’n tweeduizend jaar geleden de eerste kamelen naar Noord-Afrika brachten, werd het voor de Toeareg mogelijk om grote afstanden in de woestijn af te leggen. Via vijf bekende handelsroutes trok het gesluierde volk op de rug van kamelen als handelskaravanen door de woestijn. Zo vervoerden ze producten vanuit de rijke handelssteden in de Sahel, naar het noorden van Afrika. Velen vestigden zichzelf ook permanent in de handelssteden als lokale kooplieden en als tussenpersoon voor hun nomadisch volk. Doordat de reis door de woestijn niet makkelijk was, werden vooral kleine producten van grote waarden, ‘echte luxeproducten’, verhandeld. Ook vervoerden de Toeareg vanuit West-Afrika totslaafgemaakten (iklan genaamd) naar het noorden. Deze karavaanhandel bleef voor de Toeareg lucratief, totdat modernere infrastructuur, zoals motorvoertuigen en vliegtuigen, het in het midden van de twintigste eeuw overnam. Een andere naam die de Toeareg zichzelf geven is Kel Tagelmust, dat ‘gesluierden’ betekent. Dit verwijst naar een van hun geloofsgebruiken. De meeste Toeareg zijn aanhangers van de Maliki-sekte, een aftakking van de Islam. Ze vieren de traditionele islamitische feestdagen en bidden ook meerdere keren per dag. Daarnaast hebben ze ook hun eigen distinctieve gebruiken ontwikkeld. Zo draagt de vrouw geen sluier, maar de man. De mannen van de Toeareg doen dit vanaf hun vijfentwintigste le-
vensjaar, en hierna wordt de sluier nooit meer afgedaan; ook niet bij familie. De sluiers hebben een opvallende indigoblauwe kleur en moeten het hele gezicht bedekken, behalve de ogen. Oorspronkelijk zouden de sluiers hebben gediend als bescherming tegen het zand van de Sahara. Opvallend genoeg, lijken de Toeareg vrouwen relatief veel vrijheid te hebben. Zo ligt het initiatief voor een scheiding bij de vrouw en wordt er op zo’n huwelijksbreuk niet neergekeken. Integendeel: de verbreking van een huwelijk wordt gezien als reden voor een groot feest zodat iedereen weet dat de vrouw weer beschikbaar is. Ook mag de vrouw alle bezittingen houden. Fotografe Henrietta Butler vroeg tijdens haar verblijf bij de Toeareg waarom de vrouwen geen sluier hoefden te dragen. Het volk antwoordde duidelijk: ‘Vrouwen zijn schitterend. We willen hun gezichten zien!’ De Toeareg bestaat voornamelijk uit vier groepen: de Ahaggar,Tassili-n-Ajjer, Adrar des Ifoghas en Aïr. Binnen deze groepen is er veel variatie en bestaat er een duidelijke hiërarchie, waarbij de machtige edelen (ihaggaren of imajerren) aan de top staan. Er zijn twee groepen binnen de hiërarchie met een speciale plaats. Zo zijn er de islamitische leraren (inselemen), die hun status opbouwen door middel van training en religieuze gebruiken. De tweede speciale groep zijn de inadan, oftewel de artiesten en smeden. Zij maken gereedschap, wapens, leren objecten, sieraden en de zadels voor de kamelen. Toch bekijken de andere de Toeareg de inadan soms met enig wantrouwen, omdat er een mystieke aura om de artiesten en smeden hangt. Zo zouden de inadan met de spirituele wereld kunnen communiceren door middel van een mystieke kracht, ettama of tezma genaamd. Daarnaast hebben de inadan een geheime taal Tenet en hebben ze het bijzondere vermogen om objecten te maken met vuur en metaal. Ook het feit dat ze vaak de rol van vertrouwelingen of ambassadeurs tussen verschillende Toearag families of groepen bekleden zorgt ervoor dat de inadan met enige argwaan worden bekeken.
Zo zijn de Toeareg op verschillende plekken te vinden, maar wensen de meesten onafhankelijk te blijven van landen. Tijdens de dekolonisering van de jaren vijftig en zestig, werd het leefgebied van de Toeareg namelijk opgedeeld in vijf nieuwe onafhankelijke staten: Algerije, Libië, Mali, Niger en Burkina Faso. Sinds deze abrupte opsplitsing, zijn er over de jaren heen vele machtsstrijden geweest tussen het nomadische volk en de overheden, die hun leefgebied hebben overgenomen. Tegenwoordig tellen de Toeareg naar schatting ongeveer twee miljoen mensen, verspreid over de Sahara en omliggende gebieden. Sommige Toeareg hebben zich gevestigd als landbouwers en er zijn ook Toeareg die hun plekje hebben gevonden in de stad. Daarnaast leeft een deel van dit volk nog steeds volgens de traditionele nomadische manier en trekken zodoende mee met hun vee. Op de rug van kamelen zijn er nog steeds verschillende Toeareg die de indrukwekkende doortocht door de woestijn maken, in dienst van hun smokkel in sigaren of het transport van Afrikanen. Zo is de dorre Sahara nog steeds deels het thuis van de blauwe mannen en vrijere vrouwen. d
