Doktrina - Zuzenbide Zibila - Oinordetza (2)

E. ROCA I TRÍAS

III. KONTRATUZKO OINORDETZA

E. ROCA I TRÍAS

Hamabigarren gaia OINORDETZA KONTRATUAK Laburpena: §33. Oinordetza kontratuak orokorrean.— 123. Kontzeptua eta ezauga rriak.— 124. Oinordetza kontratuen motak.— 125. Oinordetza itunen eragingarritasuna.— 126. Onartutako oinordetza itunak.— §34. Kontra tuzko oinordetza foru zuzenbideetan.— 127. Kontratuzko oinordetza Katalunian: jaraunsletzak.— 128. Kontratuzko oinordetza Balear Uharte etan: dohaintza unibertsalak.— 129. Kontratuzko oinordetza Aragoin.— 130. Kontratuzko oinordetza Nafarroan.

§33. OINORDETZA KONTRATUAK OROKORREAN 123. Kontzeptua eta ezaugarriak Oinordetza kontratua alde biko negozio juridikoa da eta berorren bitartez modu ezeztaezinean zehaztu daiteke, osoosorik nahiz zati batez, zein destino izango duen biharetziko kausatzailearen jaraunspenak. Kontrara, testamen tua alde bakarrekoa da berez. Testamentuarekin gertatu aldera, bi pertsona edo gehiagok egiletsi behar dute oinordetza kontratua, eta ez da aintzakotzat hartu behar pertsona horietako bat oinordetzaren biharetziko onuraduna den ala ez.

Hortaz, oinordetza kontratuaren ezaugarriak honakoak dira: 1. Alde bikoa izatea. Bada, oinordetza kontratua egilestean, kausatzaileaz landara, beste pertsona batek ere esku hartu behar du; hau da, kausatzaile ak bigarren pertsona horrekin hitzartu behar ditu oinordetzaren gorabeherak.

2. Ezeztaezina izatea. Jakina dugunez, testamentua negozio juridiko ezez

takorra da berez (KZren 737. art.). Oinordetza kontratuari dagokionean, oste ra, kontratu horretan parte hartu duen alderdiak ezin du bere kabuz kontratua ezeztatu. Irizpide horrekin bat egiten dute KatOKren 71 eta 76. artikuluek; manu horien arabera, kausatzaileak ezin du jaraunsle izendapena ezeztatu eta, era berean, jaraunsleak ezin du jaraunspena arbuiatu, kausatzailea hildakoan. Bistakoa denez, hitzarmen bidezko oinordetza sistemaren ondorioa besterik ez da ezeztaezintasuna. Hala eta guztiz ere, gerta daiteke borondateen artean beste akordio bat izatea eta akordio horrek eraginik gabe uztea aurreko hitzar men guztiak (ArZZKren 103.1. art.).

3. Biharetziko kausatzailearen xedatze ahalmenak ez aldatzea. Hori in ter vivos egintzei begira bakarrik gertatzen da; oro har, eta autonomi erki degoetako antolamenduek ezartzen dituzten salbuespenak gorabehera, inter vivos egintzak ez daude mugaturik. Alderantziz, ezabatu egiten da, osoosorik zein zati batez, heriotzaren ziozko xedatze ahalmena. Beste hitz batzuekin esateko, oinordetza kontratua egiletsi eta gero, kausatzaileak lehenago aipa turiko mekanismoen bitartez bakarrik alda ditzake kontratuaren gaiari bu ruzko hizpaketak.

124. Oinordetza kontratuen motak Oinordetza kontratuen artean, hiru mota bereiz daitezke: 1. Kausatzaile zehatz baten oinordeko izateko itunak. Itun horietan ezar tzen da pertsona bat beste baten oinordeko izatea, azken horrek jaraunsle ti tulua ematen baitio aurrenekoari. Jaraunspen osoaren gainekoak

izanez gero, halako itunek jaraunsle titulua ematen dute; jaraunspenaren zati baten gai nekoak izanez gero, berriz, legatu bat edo batzuk ezartzen dituzte.

Jarauns le/legatuhartzaile izenda daitezke kontratuan esku hartzen duten pertsonak nahiz horretan parte hartu ez dutenak. Kausatzailea hildakoan bakarrik gau zatzen dira itunaren ondoreak. Sistema horren adibiderik ohikoena da Katalu niako jaraunsletza soila, KatOKren 79. art.an eta ondorengoetan araututakoa.

2. Kausatzaile zehatz baten oinordeko ez izateko itunak.

Kontratu horien bitartez uko egiten zaio kausatzaile zehatz baten biharetziko jaraunspenari edota jaraunspen horretan izan daitekeen eskubide bati; hori berori gertatzen da, besteak beste, aldez aurretik seniparteari uko egiten zaionean. Itunok oi nordetza ireki baino lehen egiten dira eta era askotakoak izan daitezke: kostu bidezkoak nahiz dohainekoak, zatikakoak zein osoosokoak etab. Itun mota horien adibide gisa jar daiteke KatOKren 377. art.ra bildutakoa.

3. Gainontzeko baten oinordetzari buruzko itunak.

Kausatzaile zehatz ba ten biharetziko oinordekoek euren artean egiten dituzte halako itunak, hura hildakoan baldintza jakin batzuk ezartzeko.

Horrelakoak berez ez dira oinor detza itun, eurotan ez baitu kausatzaileak parte hartzen; aitzitik, kausatzaile horren jaraunsle hipotetikoek baino ez dute parterik hartzen itun horietan. Bada, betidanik moralaren kontrakotzat jo izan dira gainontzeko baten oi nordetzari buruzko itunak.

125. Oinordetza itunen eragingarritasuna

Erregela orokorra da oinordetza kontratuen deuseztasuna.

Edozein modu tan ere, Espainiako antolamendu juridiko guztiek onartzen dituzte salbuespe nak, neurri handiagoan edo txikiagoan.

Kode Zibilaren oinordetza sistemari gagozkiola, KZren 1271. artikuluak zehatzmehatz adierazten du biharetziko oinordetzaren gaineko itunak deu sezak direla, KZren 1056. art.an ezarritako itunen kasuan izan ezik; artikulu horrek, alabaina, ez du beren beregi arautzen oinordetza kontratu bat bera ere. Horregatik, ondorio gisa jarraikoa adieraz daiteke: arau orokorra debekua da eta horixe baieztatzen du KZren 658. art.ak, horrek ez baitu oinordetza kon tratua aipatzen, oinordetza arautzeko egokiak diren tituluen artean.

Erregela hori interpretatzean, jurisprudentziak azaldu du egintza hauek debekaturik daudela: eskubideei uko egitea, oinordetza ireki baino lehen on dasunak lagatzea, jaraunsle izendapenaren hitzematea eta abar (ikus 1902ko ekainaren 3ko, 1951ko apirilaren 25eko, 1962ko azaroaren 16ko, 1974ko api rilaren 29ko eta 1982ko irailaren 30eko epaiak). Alderantziz, egintza hauek ez dira oinordetza itunak eta, beraz, ez daude debekatuta: kontratugile bat hil dakoan, pertsona zehatz batzuei ondasun jakin batzuk lehengoratzea (ikus 1910eko maiatzaren 4ko epaia), erreserbahartzailearen eskubidea pendente conditione besterentzea (1942ko apirilaren 18ko epaia) etab.

Debeku hori agertzen da beste antolamendu batzuetan ere; dena den, badirudi antolamendu horietan erregela orokorra kontrakoa dela. Ildo ho rretatik, KatOKren 7. artikuluak debekatu egiten ditu orokorrean oinordetza itunak. Salbuespen gisa, ordea, Kataluniako Konpilazioak oinordetza itun ba

tzuk onartzen ditu beren beregi; onarturiko itun horiek jaraunsletzaren ingu rukoak (KatOKren 67.etik 100.era arteko art.ak) eta senipartearen gainekoak dira (KatOKren 377. art.). Kontrara, BUZZKren 6. art.ak betebetean onar tzen ditu oinordetza itunak, eta gauza bera egiten dute ArZZKren 99.1. arti kuluak eta NFBren 172. legeak.

Debeku orokorraren ondorioz, Kode Zibilak debeku zehatz batzuk ezar tzen ditu, ohikoak diren oinordetza kontratuen inguruan. Horren harira, Kode Zibilaren 816. art.ak debekatu egiten du biharetziko seniparteari uko egitea edota horren gain transakzioa egitea; KZren 991. art.ak, berriz, debekatu egi ten du ireki gabeko oinordetza batean izan daitezkeen eskubideei uko egitea. Aiurri berean, KatOKren 377 eta BUZZKren 50. artikuluek ere itun horiek debekatzen dituzte. Zernahi den ere, badirudi halako itunak onartzen direla Aragoiko oinordetzan (ArZZKren 106. art.) eta Nafarroako oinordetzan ere (NFBren 172. legea).

126. Onartutako oinordetza itunak KZren 1271. artikuluan ezarritako debekua gorabehera, xedapen batzuek onartu egiten dute oinordetza itun jakin batzuen baliozkotasuna.

1. Hobetzeko hitzemateak eta ez hobetzekoak (KZren 826 eta 827. art.ak). Hitzemate horiek baliozkoak dira, eskritura publikoan edo ezkontza itunetan egiten badira. Gisa bertsuan, hobekuntza hori eman daiteke gainontzeko ba tekin egindako kontratuaren bitartez, kontratu hori kostu bidezkoa izanez ge ro (KZren 827. art.) [ikus beherago, ยง42, 156. zk., c)].

2. Ezkontideek elkarri biharetziko ondasunak dohaintzan ematea herio tza kasurako (KZren 1341. artikulua). Dohaintza hori mortis causa egin eta ezkontza itunetan jaso behar da. Halaber, «testamentuzko oinordetzaren xeda penek» muga batzuk ezartzen dizkiete halako dohaintzei; muga horiek dira, hain zuzen ere, kasuan kasuko subjektuei dagozkien seniparteak.

3. Kontratuzko oinordetza, nekazaritzako ustiategian.

Abenduaren 24ko 49/1981 Legearen 16. art.ak hauxe ezartzen du: «Ustiategiaren titularrak bere senipartedun batekin hitzar dezake titulartasun horren gaineko oinordetza, se nipartedun horrek ustiategian laguntzaile gisa badihardu.

Senipartedunen ar tean batek ere ez badihardu laguntzaile gisa, orduan ustiategian laguntzaile gisa diharduenarekin egin daiteke hitzarmen hori, horretarako senipartedunen adostasuna izanez gero». Halako itunak eskritura publikoan egiletsi behar di ra, eta eskritura horretan parte hartu behar dute egilesleak eta horren ez kontideak. Egineginean ere, jaraunslea jaraunsle da eskubide eta betebehar guztiekin, eta laguntzaile gisa jarduteari eutsi behar dio (18. art.). Bestalde, egileslearentzat loteslea da jaraunsle izendapena; hau da, loturik geratzen di ra egileslea eta jaraunsle izendatutakoa (19.1. art.). Bukatzeko, oinordetza kontratua suntsiaraz daiteke, honako kariak direla bide: egilesleek beste hi tzarmen bat egitea, jaraunsle izendatutakoak zama edo baldintzak ez betetzea eta, azkenik, pertsona horren jokabideak egilesleen arteko elkarbizitza arrunta oztopatzea (20. art.) [ikus, era berean, Errentamendu Historikoei buruz Va lentzian emandako legea].

§34. KONTRATUZKO OINORDETZA FORU

ZUZENBIDEETAN 127. Kontratuzko oinordetza Katalunian: jaraunsletzak Kausatzailearen oinordetza arautzeko titulu egokien artean, jaraunsletza deituriko oinordetza kontratua onartzen du KatOKren 7. art.ak. Ildo berean, eta KatOKren 67. art.an emandako definizioari helduta, jaraunsletza hori ja raunslearen kontratuzko izendapena da.

Jaraunsletzaren ezaugarriak honakoak dira: 1. Alde biko edo alde anitzeko negozio juridikoa da eta, gutxienez, bi bo rondate aitorpen izan behar dira.

2. Bereberezko negozio juridikoa da, KatOKren 67. art.aren arabera; ja raunsletza ezin da ordezkariaren bitartez egiletsi, ordezkari horrek ahalorde berezia duenean izan ezik.

3. Egintza solemnea da, ezkontza itunetan egiletsi beharrekoa (63. artiku lua); beste edozein forma erabiliz gero, jaraunsletza deuseza da.

4. Egintza ezeztaezina da, gorago azaldutako esanguran (KatOKren 71.1. art.). Horren ondorioz, baliozko jaraunsletzak ezeztatu egiten ditu horren au rretik mortis causa egiletsitako negozioak; baliozko jaraunsletza horren os tekoek, ordea, ez dute hura ezeztatzen, salbu eta testamentugileak ondasun batzuk erreserbatu dituenean testamentua egiteko (KatOKren 70. art.).

5. Mortis causa egindako negozioa da, berorren helburua baita kausatzai learen ondareak bera hildakoan izango duen destinoa zehaztea.

6. Jaraunsletzaren bitartez, jaraunsleak jaraunsle izaera eskuratzen du, egilesleari (hots, jaraunsletzaemaileari) begira.

Ondorenez, zenbait kasutan mugatu egiten dira jaraunsletza-

emailearen xedatze ahalmenak, jaraunsleari bere tituluaren eragingarritasuna bermatzeko. Mugatze horren erakuskari da hurrengo egintzak debekatzea: dohainik eta inter vivos egindako negozioak (KatOKren 79. art.), bizi artekoa, zentsalak eta zentsuak (KatOKren 80. art.).

Kataluniako Konpilazioan ezarritako jaraunsletza motak hauexek dira: 1. Ezkonberrien mesedetan egindako jaraunsletzak. Biharetziko kausa tzaileak eta horren semealabak oinordetza ituna egilesten dute, semealaba horren ezkontzari begira; itun horren bidez, semealabari jaraunsle izaera ematen zaio. Horrelako jaraunsletzak hiru motatakoak izan daitezke: aurre nik, jaraunsletza bakuna, jaraunsle izaera eratxiki besterik ez denean egiten (KatOKren 79. art.); hurrenik, jaraunsletza metatzailea, horrekin batera, egi leslearen ondasun guztien gaineko dohaintza egiten denean (KatOKren 84.1. art.); eta, azkenik, jaraunsletza mistoa, horrekin batera, banakako dohaintza egiten denean (KatOKren 84.2. art.).

2. Ezkonberrien semealaben mesedetan egindako jaraunsletzak. Horiek ere oinordetza itunak dira eta, euron bitartez, jaraunsle izaera eratxikitzen zaie ezkonberriez besteko pertsona batzuei, sarri askotan, haien semealabei. Modu berean ere, halako jaraunsletzak hiru motatakoak izan daitezke: lehen dabiziko, jaraunsletza hutsa, jaraunsle izaera aintzatetsi besterik ez denean egiten (KatOKren 92. art.); bigarren, aurrearretazko jaraunsletza, ab intestato oinordetza irekitzea saihestu nahi denean (KatOKren 93. art.); eta, azkenik, lehenespeneko jaraunsletza, lehenespen hurrenkera bat ezartzen denean oi nordeko zehatz batzuen izendapenean (KatOKren 97. art.).

3. Elkarrekiko jaraunsletzak. Oinordetza itun horretan, ezkonberriek ja raunsle izendatzen dute elkar (KatOKren 99 eta 100. art.ak).

128. Kontratuzko oinordetza Balear Uharteetan: dohaintza unibertsalak BUZZKren 6. artikuluak ezartzen duenez, jaraunspena utz daiteke «libu ru honetan araututako kontratu»en bitartez, hau da, «dohaintza unibertsal» izenekoen bitartez. Dohaintza unibertsalak dohaintzahartzaileari eratxikitzen diote dohaintzaemailearen jaraunsle izateko tasuna. Esangura horretan, bide beretik doaz Kataluniako Zuzenbidearen jaraunsletza metatzaileak eta Nafa rroako Zuzenbidearen propter nuptias dohaintzak.

Dohaintza unibertsalaren ezaugarriak honakoak dira: 1. Alde biko negozio juridikoa da. Negozio hori egiten dute, besteak bes te, dohaintzaemaile/biharetziko kausatzaileak eta dohaintzahartzaile/ bihar etziko jaraunsleak (BUZZKren 8. art.); dena den, gainontzekoak ere negozio horren onuradun izan daitezke (BUZZKren 12.2. art.).

2. Negozio juridiko formala da eta eskritura publikoan egiletsi beharra dago (BUZZKren 12.1. art.).

3. Negozio juridiko mistoa da. Alde batetik, dohaintza unibertsalak mortis causa ondoreak ditu, onuradunari modu ezeztaezinean eratxikitzen baitio do haintzaemailearen jaraunsle izateko tasuna (BUZZKren 8 eta 9. artikuluak). Bestetik ere, dohaintza unibertsalak inter vivos ondoreak ere baditu, dohain tzaren barruan egun dauden ondasunak eskualdatzen baitizkio onuradunari (BUZZKren 8. art.).

4. Dohaintza unibertsala ezeztaezina da erregela orokor gisa (BUZZKren 8.2. art.); hala eta guztiz ere, dohaintzaemaileak ondorerik gabe utz dezake dohaintza hori, zamak ez betetzeagatik

edota eskergabekeriagatik. Jarauns leak ezin dio jaraunspena arbuiatu (BUZZKren 9. artikulua), eta dohaintza emaileak ezin du dohaintza ezeztatu gerogarrenean mortis causa egindako negozioen bitartez (BUZZKren 10. art.).

Nolanahi den ere, BUZZKren 8.2. art.ak onartu egiten du ezeztapen hi tzarmena, hori dohaintzaemaileak dohaintzahartzailearekin eginez gero.

Gaitasunaren inguruko betekizun gisa, dohaintzahartzaileak gaitasuna izan behar du kontratatzeko; dohaintzaemaileak, aldiz, bere ondasunak xe datzeko askatasuna izan behar du (BUZZKren 12. artikulua).

Egineginean ere, oinordetza itunak ez ditu sekula ezabatzen dohaintzaemailearen xedatze ahalmenak; beste modu batera esateko, dohaintzaemaileak xeda ditzake do haintzan eman ez dituen ondasunak, inter vivos egintzen bidez nahiz beste edozein tituluren bidez (BUZZKren 11.2. art.)

129. Kontratuzko oinordetza Aragoin ArZZKren 99. artikuluak onartu egiten ditu oinordetza kontratuak, bihar etziko oinordetza arautzeko tituluen artean.

Aragoin, bi motatakoak izan daitezke oinordetza itunak: positiboak eta negatiboak; lehendabizikoek oinordeko bakarra edo guztiak zehazten dituzte eta bigarrenek, ostera, uko egitea ahalbideratzen dute. Oinordetza itunen ar tean egin daiteke beste bereizketarik ere: ezkontza kontratuak eta ezkontza itunetatik kanpokoak edo ezkontzaz kanpokoak.

Aurrenekoak ezkontza itune tan hitzartzen dira, ezkonberrien biharetziko ezkontzari begira.

Bigarrenei dagokienean, aldiz, adin nagusikoek halako itunak agertarazten dituzte es

kritura publikoan, adin nagusiko horiek edozein gradutako senide direnean, odolkidetasun, ezkontza zein adopzio bidez; berebat, ezkontzaz kanpoko itu nak egilets daitezke ohiturazko famili erakundeen arloan ere (ikus ArZZKren 99.1. art.). Ezkontzaz kanpoko itunak, era berean, familiaren barnean zein fa miliatik kanpo egin daitezke.

Itun horiek baliozkoak izan daitezen, nahitaezkoa da betekizun hauek gauzatzea: 1. Gaitasuna. Gaitasunaren inguruko betekizuna azaltzeko, gogoan izan behar da oinordetza kontratuaren mota.

Ezkontza itunetan egiletsitako oinor detza kontratuen kasuan, itunok egilesteko gaitasunaren erregelak zeintzuk izan eta erregela berberak aplikatu behar dira. Ezkontza itunetatik kanpo egi letsitako oinordetza kontratuen kasuan, aldiz, konpilazioaren aginduz derri gorrezkoa da 18 urtekoa baino nagusiagoa izatea, hots, adin nagusikoa izatea (ArZZKren 99. art.).

2. Senidetasuna. Betekizun hori beharbeharrezkoa da, famili kontratua ezkontza itunetatik kanpo egiteko (ArZZKren 99. art.).

3. Forma. Oinordetza itunak eskritura publikoan egiletsi behar dira nahi taez, ArZZKren 99. art.aren arabera.

4. Halako itunak egilesteko egintza bereberezkoa da eta, beraz, ordezka riaren eskuhartzea debekaturik dago.

Aragoin, hizpaketa mota desberdinak bil daitezke oinordetza kontratue tara, eta hizpaketa horiek osatzen dute horrelako kontratuen edukia. Hizpa keta horien artean, ondokoak nabarmendu daitezke:

1. Ezkonberrien mesedetan egindako jaraunsletzak. Euron bitartez, famili batasuna eratzen da. Gauzak horrela, gurasoek edo senide zehatz batzuek ja raunsle izendatzen dute ezkonberrietako bat edo, osterantzean, gaur egun go edo biharetziko ondasun batzuen dohaintza egiten diote ezkonberri horri (ArZZKren 100. art.).

2. Gaur egungo eta biharetziko ondasunen gaineko dohaintza unibertsa la. ArZZKren 101. artikuluaren arabera, baliobestekoak dira dohaintza horiek egitea eta jaraunslea kontratu bidez izendatzea.

3. Alargunaren mesedetan egindako ituna. Itun edo kontratu horren bi dez, ezkontideek jaraunsle izendatzen dute elkar (ArZZKren 108. artikulua). Alargunaren mesedetan egindako itunak ez du ondorerik sortzen, oinordetza irekitzean bi ezkontideenak ez diren semealabak izanez gero.

Amaitzeko, itun horiek ere honako ezaugarriak dituzte: bata, itunok ezin dira alde bakarrez ezeztatu, interesatuek beste hitzarmen bat egiten dutenean izan ezik (ArZZKren 103. art.); eta, bestea, ezduintasun eta jaraunskabetze kariak aplika dakizkieke horrelako itunei (ArZZKren 103.2. art.).

130. Kontratuzko oinordetza Nafarroan Erregela orokor gisa, Nafarroako sistemak onartzen du oinordetza kon tratua, heriotzaren ziozko oinordetza gauzatzeko titulu gisa (NFBren 172. legea).

Hauexek dira oinordetza kontratuaren ezaugarriak: 1. Bereberezko negozio juridikoa da. Edozelan ere, beste pertsona bati eskuordetu ahal zaio agerkai publikoaren

formalizazioa, pertsona horren aha lordeak borondatearen edukia jasotzen badu zehatzmehatz (NFBren 173.2. legea).

2. Bi aldeko edo alde anitzeko negozio juridikoa da.

Negozio horrek era askotako hizpaketak baitara ditzake: kontratugileetarik edozeinen mesedetan egindakoak, horietako baten mesedetan egindakoak edota gainontzeko baten mesedetan egindakoak (NFBren 177. legea).

3. Negozio juridiko formala da. Negozio hori ezkontza itunetan zein es kritura publikoan agertarazi behar da (NFBren 174. legea).

4. Ezeztaezina da. Ondorenez, oinordetza kontratuek jaraunsle izaera ematen diote euren onuradunari, eta egilesle bakoitzak ezin du bere kabuz on dorerik gabe utzi izaera hori (NFBren 178. legea). Zernahi gisaz, horixe gerta daiteke egilesle guztiek beste itun bat eginez gero (NFBren 182. legea). Hala ber, kontratuzko jaraunsle izendapena ondorerik gabe gera daiteke, kontratu an bertan horretarako kariren bat ezarri bada edota oinarrizko zamak bete ez badira (118. legea, NFBren 182.3. legeak egiten duen igorpena aintzakotzat hartuta).

5. Oinordetza kontratuak mortis causa titulua ematen du, NFBren 177.1 eta 112. legeetan xedatutakoaren arabera.

Oinordetza itunen inguruan, Nafarroako Konpilazioak bi mota bereizten ditu: itun orokorrak eta propter nuptias dohaintzak. Lehenengoei dagokie nean, NFBren 172.etik 183.era arteko legeek arautzen dituzte itun orokorrak; lege horien aginduz, itun orokorrak onartzeko modukoak dira, euron bidez ezarri, aldarazi eta azkentzen badira ÂŤkausatzailea bizirik dagoen artean ho rren mortis causa oinordetza osoaren zein zati baten gaineko eskubideakÂť edota eskubide horiei uko egiten bazaie. Bigarrenei dagokienean, aldiz, ha

lako dohaintzak gaur egungo eta biharetziko ondasunen gainekoak dira; do haintza horien bitartez, dohaintzahartzaileak eskuratu egiten ditu gaur egun berari eratxikitzen zaizkion ondasunak, eta dohaintzahartzaile hori oinorde koa da jaraunsle tituluaren bidez (NFBren 115.1. legea).

BIBLIOGRAFIA Eskuliburu orokorrak kenduta, ez dago bibliografia sistematikorik Kode Zibilera bil dutako oinordetza kontratuei buruz. Edozein modutan ere, honakoa kontsulta dai teke: MARTÍNEZ VÁZQUEZ DE CASTRO, «El pacto sucesorio en el nuevo Estatuto de la Explotación Familiar Agraria», La Ley, 1982, 1074. or. eta ondo rengoak.

Autonomi erkidegoetako zuzenbideen esparruan, ostera, bibliografia ugari dago.

A) KATALUNIA: EGEA FERNÁNDEZ, «Comentario a la sentencia de 20 febrero 1987», CCJC, 13. zk., 4401. or. eta ondorengoak; PUIG I FERRIOL, Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XXVII–2. liburukia, Madril, 1990; RO CA I TRÍAS, E., «Heredamiento preventivo: características», RJC, 1974, 403. or. eta ondorengoak.

B) BALEAR UHARTEAK: MASOT MIQUEL, El contrato sucesorio en el Dere cho foral de Mallorca. La donación universal de bienes presentes y futuros, Palma, 1976; Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XXXI–1. li burukia, Madril, 1980, 158. or. eta ondorengoak.

C) ARAGOI: LACRUZ BERDEJO, in Derecho de Sucesiones, I, Bartzelona, 1971, 719. or. eta ondorengoak; MERINO HERNÁNDEZ, Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XXXIV–1. liburukia, Madril, 1987, 156. or. eta ondo rengoak; PELAYO HORE, «Los pactos sucesorios en la Compilación de Aragón», ADC, 1967, 819. or. eta ondorengoak.

D) NAFARROA: Lehen aipatutako LACRUZez gain, jarraikoa kontsulta daiteke: AIZPÚN TUERO, «El pacto sucesorio en el Derecho civil Navarro», ADA, II, 1945, 158. or. eta ondorengoak.

IV. SENIPARTE ETA ERRESERBAK

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

F. BLASCO GASCÓ Hamahirugarren gaia SENIPARTEA KODE ZIBILEAN: DOKTRINA OROKORRA Laburpena: §35. Sarrera.— 131. Seniparteen sistema eta testamentua egiteko aska tasuna.— 132. Senipartearen jatorria: A) Erromatarren sistema; B) Ger maniarren sistema deiturikoa.— §36. Senipartearen kontzeptua eta senipartedunaren egoera juridikoa.— 133. Kode Zibilaren 806. art.an emandako definizioa.— 134. Senipartearen izaera juridikoa.— 135.

«Derrigorrezko» oinordetzarik ba al dago?— 136. Senipartea eratxikitze ko titulua.— 137. Senipartedun jaraunslea, jaraunsle ez den senipartedu na: A) Senipartedun jaraunslea; B) Jaraunsle ez den seniparteduna.— §37.

Seniparteari uko egitea.— 138. Uko egitea, kausatzailea bizirik dagoela.— 139. Uko egitea, behin oinordetza ireki eta gero.

§35. SARRERA 131. Seniparteen sistema eta testamentua egiteko askatasuna Seniparteak aparteko garrantzia du, teorian zein praktikan, Kode Zibi laren menpeko erregioetan nahiz foru legeriarik gehienetan. Hala eta guztiz ere, seniparte horren arauketa oso desberdina da Kode Zibilean eta Zuzenbide autoktonoa duten erregioetan. Zernahi gisaz, Nafarroan eta Aiarako Foruaren menpeko lurraldeetan, testamentua egiteko askatasuna erabatekoa denez gero, senipartea formala besterik ez da. Lehenengo §§ hauetan, Kode Zibilak se nipartearen inguruan ezarri duen arauketaz arduratuko gara.

Ez da batere erraza «seniparte»aren kontzeptua ematea eta halako kon tzeptuak seniparte deituriko horren ezaugarri guztiak barneratzea.

Esangura zabalzabalean, senipartea honetara defini daiteke: kausatzailea hildakoan horren seniderik hurbilenek duten eskubidea, dohainik ondare eratxikipen bat jasotzeko. Gerta SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

daiteke, alabaina, senide horiek seniparte eskubiderik ez iza tea. Ulerbidez, kausatzaileak, bera bizirik dagoela, dohaintza batzuk egin die zazkieke hurbileko senideei; dohaintzok egotzi ahal bazaizkio senideek lege bidez jaso behar duten portzioari, orduan senide horiek ez dute seniparte eskubiderik. Bestalde ere, senipartedunak bere eskubidea ase dezake, ab in testato oinordetzan edota oinordetza mistoan jaraunslea den heinean (KZren 658. artikulua). Testamentuzko oinordetzan, kausatzaileak ondare eratxikipe na eman behar die senipartedunei, jaraunspen tituluaren bidez nahiz legatu tituluaren bidez; hala eta guztiz ere, kausatzaileak ez du ondare eratxikipenik egin behar, dohaintzen bitartez hori jadanik egin badu, bera bizirik dagoela. Testamentugilearen senideek seniparte eskubidea baldin badute, ezerezean utz ditzakete euren eskubidea ezabatu edo urritzen duten testamentu xedapenak nahiz dohaintzak. Esangura horretan, seniparteak mugatu egiten du testamen tua egiteko askatasuna eta, neurri batean, dohaintzak egiteko askatasuna ere.

Bada, senipartea bitarteko konponbidea da, mortis causa xedapenak egi teko erabateko askatasunaren eta derrigorrezko oinordetzaren artean.

Jaraunspen osoaren gaineko derrigorrezko oinordetzak osoosorik ezaba tzen du heriotza ondoko xedatze askatasuna. Horregatik, ez dute horrelako oinordetzarik onartzen, ez autoreek, ez eta Espainiako kultur juridikoaren ere muko legeriek ere.

Nolanahi den ere, luze eta zabal eztabaidatu da eta oraindik orain ezta baidatzen da zein sistema den egokiena, alegia, testamentua egiteko askatasun osoa ematen duen sistema ala lege bidez askatasun hori mugatzen duen sis

F. BLASCO GASCÓ tema; azken horretan, testamentua egiteko askatasuna mugatu egiten da, zer tarako eta kausatzailea hiltzean horren senide jakin batzuek (bereziki, haren ondorengoek) kausatzaile horren ondasun batzuk jasoko dituztela ziurtatzeko. Orotariko argudioak erabili izan dira iritzi bat zein bestea defendatzeko. a) Testamentua egiteko askatasun osoaren alde, jarraiko argudioak erabili ohi dira: jabetza eskubidea benetan halakoa izan dadin, nahitaezkoa da esku bide hori heriotzaren ondoren ere izatea; gizabanakoak nortasun eskubidea du, bera bizirik dagoela bereganatu dituen eginbeharrak betetzeko; familia buruaren agintea sendotu denez gero, familiaburu horrek bere ondarearen onuradunak hauta ditzake, bere klana hobeto kontrolatzeko; ondarearen sa kabanaketa saihestu beharra dago, testamentugileak jaraunsle bakarra izenda baitezake. Badira beste argudio batzuk ere. Horien artean bat oso harrigarria da eta, beraren sineskortasunagatik atsegin gertatu zaigunez gero, hori na barmenduko dugu, gai honen inguruan edozer gauza esan dela egiaztatzeko: «… testamentua egiteko askatasunaren bitartez gainditu egingo litzateke jaio tzatasaren krisia; izan ere, maizsarri, seniparte eraentzaren menpe egindako ezkontzak antzuak izaten dira eta eurek eragiten dute jaiotzatasaren krisia».

Egungo egunean, beste argudio hau erabiltzen da eta badirudi honakoa sendoagoa dela: familiaren transformazio soziologiko eta juridikoaren ondo rioz, estatuak eskuratu ditu, hein handi batean, segurtasun eta aurreikuspe naren esparruan familiari zegozkion eskumen tradizionalak.

Horren zioz, eta bizitzaigurikimenak gehitu direnez gero, SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

seniparteak bere jatorrizko esangu ra galdu du (ekipamendua eta laguntza ematea gazte hiltzen den kausatzailea ren semealabei). b) Testamentua egiteko askatasuna mugatzearen alde, besteak beste, on doko argudioak erabili izan dira: semealabek gurasoen nortasun biologikoari eusten diotenez, berezkoa da semealaba horiek gurasoen ondareari eustea ere; senidetasunak eta ezkontzak betebehar natural batzuk eratortzen dituzte; famili jabekidetzak ere ideia bera erakartzen du; kausatzailearen abusuak eta bidegabekeriak eragotzi beharra dago; famili batasuna bultzatu behar da, ne baarreben arteko desberdintasunak saihestuz‌ Argudio horietatik bat ere ez da berez konbentzigarria.

Hipotesi hutsetan oinarritzen diren autuekin gertatzen den bezala, aztergai dugun autuan ere, bakoitzak bere ustez egokia den tesia defenda dezake askatasun osoz, tesi ho rri hobeto uztartzen zaizkion argudioak erabiliz.

Dena den, baditugu datu objektibo batzuk: a) Oinordetza zuzenbidearen arloan, arestian eraldaketa batzuk izan dira, Kataluniako eta Balear Uhartee tako konpilazioetan. Eraldaketa horiei ekiteko orduan, batzuek senipartea ezabatzeko asmoa agertu zuten; beste batzuen ustetan, senipartearen ordez, mantenu eskubidea eman behar zitzaien kausatzailearen seniderik hurbilenei, senide horiek mantenu horren beharrizana edukiz gero. Egineginean ere, oraintsu izandako eraldaketek ez dute senipartea ezabatu eta, arazoa aztertu eta gero, seniparteari eutsi diote, hori komenigarri iruditu zaielako. b) Alema nia, Frantzia eta Italiako zuzenbideak Espainiako kultur juridikoaren eremu an koka daitezke eta, maizsarri, Espainiako doktrina eta legeriaren abiaburu izan dira. Sistema desberdinak erabili arren,

F. BLASCO GASCĂ“ zuzenbide horiek eutsi egiten diete kausatzaileen seniderik hurbilenek jaso behar dituzten ÂŤseniparteÂťei. Horren harira, ezin ahantz daiteke herri horiek Espainiak baino lehenago ekin zietela familia tradizionalaren transformazio soziologiko eta juridikoei. c) Es painiari gagozkiola, eta gorago aurreratu dugunez, Oinordetza zuzenbidearen arloan, arestian eraldaketa batzuk izan dira Kode Zibilean, Kataluniako Zu zenbide zibilean eta Balear Uharteetako Zuzenbide zibilean ere.

Eraldaketa horien bitartez zabaldu egin da, neurri batean behintzat, testamentua egiteko askatasuna, seniparteen ordainketa erraztu den ginoan. Esangura horretan, eraldaketok txalogarri gertatu dira, batez ere, egungo arauek errazago konpon ditzaketelako oinordetzaren inguruko gatazka berriak. Legearen arabera, se mealaba guztiak berdinak dira eta, dibortzioaren bitartez eta ezkontideak bi zirik daudela, ezkontza bera desegin daiteke; horren ondorioz, oinordetzaren arloan arazo berriak azal daitezke eta, arazook konpontzeko, egungo arauak aurrekoak baino aproposagoak dira.

Erakunde juridiko guztiekin gertatzen den bezala, bilakaera historiko lu zearen emaitza da senipartea. Bilakaera hori oraindik betetzeke dago, Espai niako Zuzenbide positiboan senipartea bizirik dagoelako eta praktikan ere indartsu dabilelako. Ziur aski, gure egunotan senipartea Kode Zibiletik oso osorik ezabatuz gero, gehienon aburu eta ideiak ezerezean geratuko lirateke; egon ere, gizartearen kontzientzia horretan erroturik dago honako ustea: be har besteko arrazoirik izan ezean, testamentugileak ezin ditu oinordetzatik baztertu kausatzailearen seniderik hurbilenak edo, behintzat, ondorengoak.

Bukatzeko, testamentugileak bere ondare guztia alferrik SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

xahu dezake, do haintza ezofiziosoak egiten ez baditu; horrela, testamentugileak seniparte materialik gabe utz ditzake ustez bere «derrigorrezko jaraunsle» diren horiek. Gaur egun, ustezko senipartedunek ezin dute zarrastelkeri adierazpena eska tu, senipartearen gain biharetzi eta ustez izan dezaketen eskubidea defenda tzeko (urriaren 23ko 13/1983 Legea, Kode Zibila aldaraztekoa).

Laburlabur, kausatzaileak, bera bizirik dagoela, nahi duena egin dezake bere ondasunekin, horiek dohaintzan eman zein hil eta geroko utzi. Bada, senipartedunei dago kie kausatzaile horren heriotzaren ondoren geratzen den ondare zatia. Seni partedunek hori erreklama dezakete, kausatzaileak berak eurei zati hori eman ez badie jaraunspen, legatu zein dohaintza tituluen bidez, edota ab intestato jaraunsle gisa zati hori jaso ez badute (azken kasu horretan, senipartedunek dohaintza ezofiziosoen urripena eska dezakete eta legatu ezofiziosoena ere, azken hori oinordetza mistoa denean).

132. Senipartearen jatorria Senipartearen jatorri historikoa azaltzeko, bi sistema jartzen dira aurrez aurre: batetik, «erromatarren sistema», testamentua egiteko askatasunean oi narritzen dena; eta, bestetik, «germaniarren sistema», mortis causa xeda penak egiteko erabateko ezintasunean oinarritzen dena. Hariari ekin aurretik, honako oharra egin behar da: «germaniarren Zuzenbide» edo «germaniarren sistema» adierazmoldeak erabiltzean, orokortze makurra gauzatzen ari gara.

Bistakoa denez, lerro txikitan ezin da azterketa xeherik egin, erakunde juridiko baten eraketa korapilatsuari buruz eta, are gutxiago, erakunde horrek gure egunotara arte izan duen

F. BLASCO GASCÓ bilakaera konplexuari buruz. Hori dela eta, laburpentxo bat besterik ez dugu egingo, ROCA SASTREren azalpen erraz eta argiari helduta; laburpen hori lagungarri izan daiteke, egungo arauketaren alde batzuk ulertzeko.

A) Erromatarren sistema Sistema horren abiaburua zen testamentua egiteko erabateko askatasuna. Askatasun horrek muga formal bat besterik ez zuen sui jaraunsleei begira: ja raunsleok testamentuan aipatu behar ziren, horiek jaraunsle izendatzeko edo jaraunskabetzeko.

Askatasun hori mugatu edo moldatzeko sortu zen, hain zuzen ere, seni partea. Arean bere, ohiturek euren zurruntasuna galdu ahala, testamentugile batzuk euren askatasunaz abusatzen hasi ziren, ezohiko kasuak eraginez. Ezohiko kasu horietan, testamentugileek arrotz batzuk izendatzen zituzten jaraunsle, euren hurbileko senideei ezer utzi gabe eta senideek elkarrekiko zituzten laguntza eginbeharrak urratuz (officium pietatis). Halako kasuak sai hesteko, iuris et de iure erako presuntzio edo fikzio hau ezarri zen: horrelako izendapenak egitean, testamentugilea burutik eginda zegoen (color insanæ o non sanæ mentis). Hortaz, testamentua hutsaldu (inofficiosum) eta ab intes tato oinordetza ireki behar zen; beste hitz batzuekin esateko, testamentu hori ezofiziosoa zenez gero, deuseza ere bazen.

Denboraren buruan, ezofizioso tasunaren ziozko deuseztasun horri eduki juridiko handiagoa eman zitzaion, horren beharrizana nabaritu baitzen. Ondorenez, akzio berezia sortu zen: que rella inofficiosi testamentii. Geroenean, querella inofficiosæ donationis vel dotis agertu zen.

SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

Hasierako uneetan, ez zegoen zehazturik testamentugileak noiz betetzen zuen officium pietatis deiturikoa. Denboraren poderioz, horren inguruan gu txieneko kuota finkatu zen, kuota horrek Falzidiotar Legearen quartarekin zuen kidetasuna aintzat hartuz. Ildo horretatik, gutxieneko kuota hori jarauns penaren laurdena zen, eta halakoari portio legitima iritzi zitzaion.

Testamen tugileak bere hurbileko senideei utzi behar zien portio legitima hori edozein tituluren bidez. Hala eta guztiz ere, gerta zitekeen testamentua deuseztatu beharra izatea, testamentugileak senipartedunari emandako portzioa horri be rez zegokiona baino txikiagoa izateagatik. Horrelako egoerak gerta ez zitezen, actio ad supplendam legitimam ezarri zen.

Horrenbestez, erromatarren seniparte sistemak ezaugarri hauek zituen: —Kausatzaileak ondasunak xedatzeko askatasuna zuen, portio legitima ren gainean izan ezik.

—Erromatarren seniparteak berez zekarren facere bat kausatzailearen tzat. Egineginean ere, legeak ez zien zuzenzuzenean eratxikitzen senipar tedunei jaraunspeneko baliorik; aitzitik, legeak kausatzaileari ezartzen zion balio hori emateko betebeharra. Kausatzailea hil eta gero, betebehar hori oso osorik zein zati batez bete ezean, legeak ab intestato oinordetza irekitzen zuen, balio hori senipartedunei ematen zien edo, bestela, kausatzaileak eman dako portzioaren urritasuna osatzen zuen.

—Erromatarren seniparteak ez zion senipartedunari ematen jaraunsle izaerarik.

—Seniparte horren oinarria zen, izatez, odolak eta afektibitateak pertsona jakin batzuen artean ezartzen zuten

F. BLASCO GASCÓ laguntza eginbeharra. Bizitza bitartean, eginbehar hori mantenu zorraren bitartez betetzen zen eta heriotzaren ondo ren, aldiz, seniparte portzioaren bitartez.

—Erromatarren seniparteak eragina zuen, kausatzaileak bera bizirik ze goela burutu zituen eskuzabaltasun egintzen gain. Eragin hori querella inoffi ciosæ donationis izenekoaren bidez gauzatzen zen batik bat, horrek dohaintza ezofiziosoen hutsalketa ekar baitzezakeen.

B) Germaniarren sistema deiturikoa Sistema horren abiaburua zen mortis causa xedapenak egiteko erabateko ezintasuna.

Legeak erabakitzen zuen oinordetza eta ez, ordea, gizabanakoak: «ja raunslea berezkoa da; ez da eratorria», hau da, «jaraunsleak ernalkuntzaz dira jaraunsle eta ez inork hori idatziz adierazi duelako».

Legeak osoosorik erreserbatzen zien jaraunspeneko ondarea semealaba edota senideei. Esangura hertsian, ez zegoen jaraunspenaren delaziorik, per universitatem eskuraketa baizik.

Bestela esateko, semealaba edota senideek ondasun batzuen edukitza eskuratzen zuten. Abstrakzioz, eta famili jabekide tzaren oinarrizko ideia horretan oinarrituz, ondasunok semealaba edota seni deenak ziren orduko, kausatzailea bizirik zegoela ere.

Germaniarren senipartea ere zeharka agertu zen. Dena dela, erabat aurka koak izan ziren agerpen horren helburua eta Erromako senipartearen agerpe narena. Bada, germaniarren senipartea agertu zen, mortis causa xedapenak egiteko erabateko ezintasuna biguntzeko.

SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

Barbaroek Erromako Inperioa inbaditu zutenean, barbaro horien herriek Erromako Zuzenbidea barneratu zuten, hein handi batean; barnerapen horren ondorioz, barbaroen herriek testamentuaren erakundea onartu zuten, beste ba tzuen artean. Hori dela eta, oinordetza sistema aldarazi beharra zegoen; tes tamentua onartzekotan, nahitaezkoa zen kausatzaileak lege baimena izatea, bere ondarea osoosorik zein zati batez post mortem xedatzeko. Behin testa mentua onartu eta gero, legeak ez zien hurbileko senideei erreserbatzen onda re osoa, ezpada horren zati bat; zati hori kenduta, gainerakoa xeda zitekeen testamentu xedapenen bitartez.

Germaniarren seniparteak edo erreserbak honako ezaugarriak zituen: —Kausatzaileak ezin zuen bere ondarearen zati bat xedatu, legeak ja raunsle zehatz batzuei erreserbatzen baitzien zati hori. Nolabait esateko, lege ak zuzenzuzenean eratxikitzen zien semealaba edo senideei kausatzaileak utzitako ondasuntzaren zatirik handiena.

—Germaniarren seniparteak berez zekarren non facere bat kausatzailea rentzat. Horren ondorioz, kausatzaileak ezin zuen egikaritu mortis causa xe datzeko ahalmena, legeak pertsona jakin batzuei erreserbaturiko portzioaren gain; aitzitik, ahalmen hori zati askearen gain bakarrik egikari zitekeen. Le geak osoosorik eta in natura egiten zuen ondare eratxikipena, kausatzaileari inolako betebeharrik ezarri gabe.

—Germaniarren erreserbak jaraunsle izaera eratxikitzen zuen. Esangu ra hertsian, jaraunsleak jaraunsle ziren jaiotzaz, legeak modu automatikoan izendatzen baitzituen «derrigorrezko jaraunsle».

F. BLASCO GASCÓ Derrigorrezkotasun horrek adierazi nahi zuen kausatzaileari nahitaez ezartzen zitzaizkiola jaraunsle ho riek; jaraunsleok, alabaina, jaraunspena arbuia zezaketen.

—Familiakide guztiak elkarlanean aritu behar ziren familiaren ondarea osatzeko, hots, ondasunen gaineko famili erkidegoa eratzeko. Ondare arloko oharbide horiek osatzen zuten, osatu ere, germaniar erreserbaren sostengua.

—Germaniarren erreserbak ez zuen ezelako eraginik kausatzaileak egin dako dohaintzen gain, haren eragina kausatzaileak utzitako ondarera muga tzen baitzen.

§36. SENIPARTEAREN KONTZEPTUA ETA SENIPARTEDUNAREN EGOERA JURIDIKOA 133. Kode Zibilaren 806. art.an emandako definizioa KZren 806. art.ak honetara definitzen du senipartea: «Legeak jaraunsle zehatz batzuei erreserbatzen die ondasunen portzio bat eta testamentugileak ezin du berori xedatu; portzio hori senipartea da eta, beraz, halako jaraunsleei derrigorrezko jaraunsle deritze».

Bestalde, KZren 808 eta 809. art.ek ondorengo eta aurrekoen senipartea arautzen dutenean, «jaraunspeneko hartzeko»aren zatiak aipatzen dituzte. Beste artikulu batzuek «derrigorrezko jaraunsle» deritzote senipartedunari.

Hortik atera daiteke seniparteduna jaraunsle dela eta, zehatzago esateko, «derrigorrezko jaraunsle». Horrek ondokoa esan nahi du: seniparteduna ja raunsle izan daiteke, nahiz eta testamentugilea horren aurka jarri; legeak se nipartedunari deitzen dio, horrek jaraunspeneko ondarearen SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

(horren aktibo eta pasiboaren) kuota bat izan dezan; eta, azkenik, testamentugileak ezin du xedatu jaraunspeneko ondarearen zati hori.

Edozelan ere, ondorio hori ez da taxuzkoa, beste manu batzuk eta, bere ziki, KZren 815 eta 818. art.ak gogoan izanez gero.

Seniparteduna ez da jaraunsle izan behar derrigor, edozein tituluren bidez jaso baitezake berari dagokion portzioaren eduki materiala (815. art.). Hala ber, esangura hertsian, senipartedunak ez du jaraunspeneko kuota baten gai neko eskubiderik, aktiboak eta pasiboak, bibiek osatzen baitute jaraunspena. Senipartea kalkulatzeko, aktibo likidoa bakarrik izan behar da kontutan. Ja raunspenaren pasiboak seniparteduna ukitzen du, txikitu egiten duelako se nipartedun horren partaidetza kuota kalkulatzeko aintzakotzat hartzen den ondasuntza. Edonola ere, jaraunslearekin gertatu aldera, senipartedunak ez du zor horien gaineko erantzukizun pertsonalik. Horrela, senipartedunaren kuota kalkulatzeko, ez da kontutan hartu behar jaraunspeneko ondarea, beste ondare desberdin bat baino; hots, kausatzaileak utzitako aktiboari gehitu behar zaio kausatzaile horrek, bera bizirik zegoela, egindako dohaintzen balioa (KZren 818. artikulua).

Iritzi hori sendotu egin da, oinordetzaren arloan izandako aldarazpenen ondorioz eta, are zehatzago, maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak Kode Zibilean egindako aldarazpenen ondorioz.

Aldarazpen horiez geroztik, eta KZren 841. artikuluaren arabera, testamentugileak bere semealaba (edo ondorengo seni partedun) bati (zein batzuei) adjudika diezazkieke berak utzitako ondasuntza osatzen duten ondasun guztiak; aldi berean, testamentugileak semealaba ho rri edo horiei ahalmena eman ahal die, jaraunspenaz kanpoko diruarekin gai nerako semealabei euren senipartea ordaintzeko. Halakoetan,

F. BLASCO GASCÓ senipartedunok ez dira jaraunsle. Egineginean ere, testamentugileak pertsona bat betebetean baztertu eta, horren ondorioz, pertsona horrek ezin badu inolako partaidetza rik izan testamentugileak utzitako ondasuntza osatzen duten ondasunen gain, orduan pertsona hori ezin da jaraunsle izan, testamentugileak ez baitu pertso na hori deitu bere oinordeko izan dadin ondasunen batean.

Bestalde ere, senipartearen xedaezintasuna ez da erabatekoa. Kode Zibila ren 763.2. artikuluak ezartzen duenez, testamentugileak seniparte hori xeda dezake legeak ezarritako «forma eta mugekin». Ildo horretatik, «hobekuntza ko heren» deritzo ondorengoentzako senipartearen herenari; testamentugileak heren hori xeda dezake, muga batzuen barruan.

Aiurri berean, testamentugi leak senipartearen eduki materiala xeda dezake edozein tituluren bidez (815. art.); areago oraindik, testamentugileak erabaki dezake senipartea diruz or daintzea eta ez, ordea, jaraunspenaren ondasunekin (oro har, KZren 841. art. eta ondorengoak eta, kasu zehatzetan, 821, 829 eta 1056. art.ak). Berebat, testamentugileak egin ditzake dohaintzak ere; dohaintzok ezofiziosoak ba dira, horiek urritu behar dira, baina urripen horrek ez du atzeraeraginezko ondorerik (KZren 654. art.).

Hortaz, seniparteen inguruko lege definizioari kritika hori egin dakioke, eta kritika horrek erakutsi besterik ez du egiten autoreen artean nagusi den iritzia; Auzitegi Gorena ere aburu bereko azaldu da arestiko epai batzuetan.

Ikus 1981eko otsailaren 20ko eta 1986ko ekainaren 20ko epaiak: «… se nipartea ez da oinordetza eskualdatzean senipartedun bakoitzak ondare osoa ren gain duen igurikimena, ezpada zenbatetsitako balorazio ekonomikoa (ikus KZren 806, 813 eta 817. art.ak, eta 818. art. eta SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

ondorengoak)».

PEÑA ospetsuak gogor egin du iritzi horren kontra; beraren ustez, 806. art.aren arabera, senipartea da senipartedunei jaraunsle gisa dagokien onda sun portzioa. Horren harira, esangura teknikoan ulertu behar dira 806, 808, 809, 810, 837 eta 838. artikuluek erabiltzen dituzten esamoldeak, alegia, «de rrigorrezko jaraunsle» eta «jaraunspenaren kuota» adierazmoldeak. Legearen aginduz, kausatzaileak jaraunsle jakin batzuk izendatu behar ditu jaraunspe naren zati zehatz baterako; beraz, kausatzaileak ezin du zati hori xedatu (806, 808 eta 813.1. art.ak).

PEÑAren tesiak agerian utzi du azken aldiotan gehiegi erabili dela ikus puntu «erromanista», Espainiako seniparte sistema interpretatzeko; autore ho rren tesia baliozkoa izan da, behinik behin, hori nabarmentzeko.

Antza denez, «germaniarren seniparte sistema» da lege definizioaren abi aburua; beste manu batzuk, ordea, hobeto uztartzen zaizkio «erromatarren sis tema» deiturikoari. Kontu horrek hamaika arazo dakartza, lan nekeza baita bi sistema desberdin bateratzea. Erakundearen bilakaera historiko luzean zehar, bi sistematako osagaiak nahastu ziren, eta osagai horiek eragina izan zuten elkarren gain. Horrek hibridismoa ekarri eta hibridismoak bere horretan iraun zuen kodegintza garaietan ere. Espainiako seniparte sistemak, beraz, osagai desberdinak eta berezko ezaugarriak ditu eta, esangura horretan, orijinala da. Bada, erakunde juridikoak gaur egun direnak dira, iraganean zernolakoak izan ziren ikusita guk besterik nahiko genukeen arren. Edonondik begira da kiola ere, osagaien arteko nahaste horrek, batetik, kontraesaneko interpreta zioak egitea ahalbideratu eta, bestetik, ondorioztapen ziur eta behin betikoak ateratzea eragotzi du. Hori dela eta, doktrinak eta

F. BLASCO GASCĂ“ jurisprudentziak ez dituzte aho batez onartzen halako ondorioztapenak.

KZren 806. art.ari eta beste hainbeste lege definiziori ere gauza bera ger tatzen zaie: lerro gutxitan ezin dira argitasun, zehaztasun eta xehetasunez fin katu erakunde konplexuen esangura eta izaera, erakundeok bilakaera luzeen fruitu izaten baitira.

134. Senipartearen izaera juridikoa Seniparteen izaera juridikoa azaltzeko, doktrinak lau teoria nagusi azaldu ditu:

a) Senipartea, pars hereditatis gisa.

Senipartea, izatez, kausatzaileak utzitako ondasuntzaren zati alikuota da, eta senipartedunak eskubidea du jaraunspen tituluaren bidez zati hori jasotze ko. Hortaz, seniparteduna ÂŤderrigorrezko jaraunsleÂť da.

Kode Zibila argitaratu aurretixe, halakoa zen senipartea Gaztelako Zu zenbidean. Doktrinak eta jurisprudentziak hori berori ulertu zuten, Kode Zibi la indarrean jarri eta gero ere. Gaur egun, ostera, oso gutxi dira iritzi horren aldekoak.

Frantzian indarrean dagoen Zuzenbideari gagozkiola, senipartea ab intes tato utzitako jaraunspenaren zatia da. Horretara, testamentugileak jarauns penaren zati bat bakarrik xeda dezake mortis causa. Esangura hertsian esan daiteke Frantziako sisteman ez dagoela seniparterik.

Aitzitik, jaraunspenaren zati bat xedapen askekoa da eta SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

gainerakoa, aldiz, ab intestato eskuratzen du te jaraunsleek; horrenbestez, sistema horretan, jaraunsle horiek derrigorrezko jaraunsle dira. b) Senipartea, pars bonorum gisa.

Kausatzaileak utzitako ondasuntzari zorrak kenduz gero, ondasuntza ho rren aktibo likidoa kalkula daiteke. Senipartea aktibo likido horren kuota da eta kuota hori edozein tituluren bidez eskura daiteke. Seniparteduna ez da ja raunsle, ezpada jaraunspeneko ondasunen eskuratzaile, jasotzaile edota esku bidedun hutsa.

Bada, zorrek seniparteen zenbatekoa urritzen dute, seniparte horiek kal kulatzeko aintzat hartzen den hartzekoa urritzen duten heinean; baina seni partedunak, senipartedun den aldetik, ez du zor horien gaineko erantzukizun pertsonalik. Seniparteduna ez da nahitaez jaraunsle izan behar.

Seniparteduna jaraunspeneko ondasunen jabekidea da eta, halakoa izatea gatik, jaraunspeneko erkidegoaren partaide ere bada. Ondorenez, jaraunspen banaketa jaraunslekideen artean eginez gero, senipartedunak banaketa horre tan esku har dezake, nahiz eta jaraunsle izan ez, eta senipartedun horrek lege bideztaketa du testamentu judizioa hasteko.

Hori berori da, hain zuzen, gaur egun jarraitzailerik gehien duen teoria. c) Senipartea, pars valoris bonorum gisa.

Seniparteak balio ekonomiko finko edo zehatz baten gaineko titulartasuna ematen du; balio hori jaraunspeneko ondasun guztietan gauzatu edo mami

F. BLASCO GASCĂ“ tzen da.

Objektu zehatzaren jabeak horren gaineko titulartasuna du, objektua gau za fisikotzat hartuta; era berean, jabeak gauza horren trukebalioaren gaineko titulartasuna du. Beste era batera esateko, jabe horrek titulartasun bikoitza du: gauza bera eta beraren trukebalioa. Hortaz, seniparteak gauzen diru balioa ren gaineko titulartasuna ematen du, alegia, gauzen truke balioaren gaineko titulartasuna. Balio hori kalkulatzeko, kausatzaileak utzitako ondarearen balio osoa izan behar da kontutan.

Senipartedunaren tituluak bide ematen dio senipartedun horri, jaraunspe neko ondasunen gaineko balio zehatza eskuratzeko; izan ere, legeak eskubide erreala eratxikitzen dio senipartedunari, ondasun horiek diru bihurtzeko. Ho rrek ez du esan nahi, ordea, senipartea eskubide errealaren bitartez (hots, on dasunak diru bihurtzeko eskubide errealaren bitartez) bermaturiko kreditua denik. Kontrara, senipartea bera da ondasunak diru bihurtzeko eskubide erre ala; eskubide hori dela bide, senipartedunak jaraunspeneko ondasunak pertse gi ditzake, bere eskubidea ase arte eta ondasun horiek nork eskuratzen dituen aintzat hartu gabe.

Labur zurrean, eta senipartearen izaera juridikoaz denaz bezainbatean, senipartea ondasunak diru bihurtzeko eskubide erreala da; eskubide horrek zamatu edota kargatu egiten ditu jaraunspeneko ondarea osatzen duten onda sun guztiak.

Horixe da ROCA SASTREren teoria. Kataluniako Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa eraldatu arte, teoria hori onartu zen, bertako senipartearen izaera juridikoa azaltzeko. Edozelan ere, teoria hori ez zaio ondo uztartzen Kode Zi SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

bilean araututako senipartearen izaera juridikoari. d) Senipartea pars valoris gisa.

Senipartea kreditu eskubidea da. Zehatzago oraindik, seniparteak eskubi dea ematen du balio zehatza diruz jasotzeko; balio hori izan daiteke jarauns peneko aktibo likidoaren kuota batena edo, osterantzean, aktibo horren balioa gehi dohaintzan emandako ondasunena.

Hori berori da BGBn araututako senipartea.

Gaur egun, horixe da Kataluniako senipartearen izaera.

Apirilaren 13ko 8/1990 Legeak KatZZK eraldatu eta KatOKk osoosorik jaso zuen eraldaketa hori. Harrezkero, senipartea itxura daiteke senipartedunak jaraunspenaren kontra duen eskubide pertsonal gisa. Gauzak horrela, ez da aintzat hartu be har KatZZKren antzinako 140. artikuluak baitaratzen zuen kontzeptua, hain zuzen ere, lotura errealari buruzko kontzeptua.

Kode Zibilean, senipartea ez da kreditu eskubidea, ezta seniparte hori ja raunspenaz kanpoko diruarekin ordain daitekeenean ere. Halako kasuetan ere, senipartearen izaera juridikoa ez da aldatzen; ÂŤpars bonorumÂť izaerak bere horretan dirau, ordainketak senipartea bera azkendu arte. Horren karioz, seni partedunak ez badu bere senipartea diruz jasotzen legeak ezarritako epearen barruan, orduan senipartedun horrek eskubidea du, senipartea jaraunspeneko ondasunekin ordain diezaioten, jaraunspen horren banaketa arrunta eginez.

1989ko martxoaren 8ko epaiak plazaratu egin zuen senipartearen izaera juridikoari buruz doktrinan izandako eztabaida. Auzitegi Gorenaren irudiz, senipartea pars hereditatis edo pars bonorum da eta ez, ordea, pars valoris. Ondorio gisa, auzitegiak baieztapen interesgarri hau egin zuen: jaraunspena banatzen ez den artean, seniparteduna jaraunspeneko ondasun guztien titular kidea da; banaketa hori egitean, senipartea errespetatu behar da

F. BLASCO GASCÓ modu kuanti tatibo nahiz kualitatiboan eta, bien bitartean, seniparte horren ordainketari lotuta geratzen dira kausatzaileak utzitako ondasun guztiak. Ondorenez, ja raunspen banaketa egin aurretik ondasun horiek besterentzeko, nahitaezkoa da senipartedunak besterentze horrekin ados etortzea.

Agidanez, AGk pars hereditatis gisa hartzen du senipartea. Hala eta guztiz ere, auzitegiak ez du argiroargiro teoria hori defendatzen, ondore berbera atera baitaiteke, senipar tea pars bonorum gisa hartuz gero ere. Dena den, epai horren kasuan ez zen beharrezkoa teoria bat edo bestea aukeratzea.

135. «Derrigorrezko» oinordetzarik ba al dago?

Gure buruari galdetu behar diogu, testamentu bidez eta lege bidez edo ab intestato egindako delazioez landa, beste delaziorik dagoen, hau da, «derrigo rrezko» delaziorik dagoen, senipartedunei zehatzmehatz dei egiteko. Testa mentu bidezko delazioarekin gertatu aldera, derrigorrezko delazioa legeak berak eratortzen du, eta delazio hori testamentugilearen borondateari nagusi tzen zaio. Lege bidezko delazioarekin gertatu aldera, derrigorrezko delazioan, zuzeneko lerroko ondorengoei eta alargunari bakarrik deitzen zaie, eta des berdinak dira derrigorrezko kuotak eta ab intestato kuotak: lehendabizikoak kalkulatzeko, kausatzaileak utzitako ondasuntza izan behar da gogoan, hain zuzen, ken (–) zorrak gehi (+) dohaintzak; ab intestato kuoten kasuan, aldiz, kausatzaileak utzitako ondarea.

658. art.an oinarrituz, autore gehienek uste dute bi delazio mota bakarrik daudela: borondatezkoa edo testamentu bidezkoa eta, hori izan ezean, legebi SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

dezkoa edo ab intestato egindakoa.

Erregela orokor gisa, ez dago nahitaezko oinordetzarik; izan ere, maiz sarri, senipartedunak bere portzioa jasotzen du testamentuzko edo ab intesta to oinordetzetan eta, ondorenez, ez dago oinordetza modu berezirik. Nolanahi den ere, zenbait kasutan, nekez azal daiteke nola jasotzen duen senipartedu nak bere portzioa; azalpen hori errazteko, aldez aurretik onartu beharko genu ke legeak zuzeneko eratxikipenak egiten dituela senipartedunen kasuan eta eratxikipen horiek ez direla ab intestato oinordetzan egindakoak.

LACRUZen iritziari eutsiz, hiru kasutan mortis causa bokazioa seniparte en bidez gauzatzen da; kasu horietan, senipartedun kaltetuari egiten zaio dei eta ez, ordea, gainerako lege oinordekoei. Berebat, dei hori senipartedunak izan duen kaltearen araberakoa da eta, gainerako autuetan, testamentuari eu tsi behar zaio.

Hiru kasu horiek honakoak dira: a) Kausatzaileak utzitako ondasuntza horretan, badira behar beste onda sun, senipartedunari bere lege kuota osoosorik ordaintzeko. Hori horrela izan arren, jaraunspen zein legatu tituluen bidez senipartedunari ez zaio bere lege kuota osoosorik ordaintzen eta, horregatik, senipartedunak kuota horren osa garria eska dezake. b) Modu ezzuzenean jaraunskabetzerik gertatuz gero, senipartedunak be re portzioa jasotzen du, jaraunsle izendapena zati batez deuseztatuz (urrituz). Legeak dei egiten dio jaraunskabetuari, horrek bere portzioa jaso dezan; gai nerako oinordekoei egindako deia, ostera, borondatezkoa da.

F. BLASCO GASCĂ“ Bada, jaraunska betuari egindako deia zehatza da. c) Gauza bera gertatzen da nahita egindako preterizioaren kasuan. Pre terizio horrek ez du jaraunsle izendapena deuseztatzen; hori urritu besterik ez du egiten, senipartedunak bere portzioa kobra dezan (jaraunsle izendapena urritzea ez bada nahikoa, gainerako testamentu xedapenak urritu behar dira, xedapen horiek ondare izaerakoak diren heinean).

Kasu horiez landa, ondore berberak gertatzen dira aurrekoak eta alarguna nahi gabe preteritzen direnean ere, horrelako kasuetarako KZren 814.1. art.ak ez baititu bereizten nahita eta nahi gabe egindako preterizioak. Gainera, bi kasu horien ondoreak berberak dira: legatu, hobekuntza eta gainerako tes tamentu xedapenak urritu baino lehen, jaraunsle izendapena urritu behar da.

Kasu horietan, ez da ab intestato oinordetza irekitzen; senipartedun kal tetuari bakarrik deitzen zaio (eta ez, ordea, gainerako lege oinordekoei), ho rrek bere senipartea kobra dezan eta horretarako bakarrik.

Esangura hertsian, hori ez da ab intestato egindako deia, baizik eta testamentuaren kontra legeak egindako dei zehatza, hau da, derrigorrezko oinordetza. Zernahi gisaz, beste autore batzuek uste dute ez dagoela sekula ere derrigorrezko oinordetzarik; euren aburuz, aztergai ditugun kasuetan, ab intestato oinordetza irekitzen da senipartedun kaltetuaren mesedetan bakarrik, jaraunsle izendapena zati batez deuseztatuz.

Bestalde ere, ez dira nahastu behar, batetik, legebidezko edo ab intestato oinordetza eta, bestetik, ÂŤseniparteakÂť. Zinez, defendatzeko modukoa da hiru garren delazio motarik ez izatea eta, egiatan, Espainiako SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

Oinordetza zuzenbi deari dagokionez, senipartea testamentuzko oinordetzaren barruan sartzen da batik bat. Hala eta guztiz ere, horrek ez du esan nahi ab intestato oinordetzan «seniparte» eskubiderik ez dagoenik. Alderantziz, alargunak bere «seniparte» eskubidea du, nahiz eta jaraunsle izan ez, ondorengo edo aurrekoen biziraupe nagatik, hau da, ab intestato oinordetzan lehenespeneko hurrenkera bazter tzaileak izateagatik. Lege dei hori ezkontideari egiten zaio zehatzmehatz eta, horren bitartez, legeak zuzenzuzenean eratxikitzen dio ezkontideari gozamen bidezko kuota, hots, «ex lege» legatua.

Nahiz eta ab intestato edo «legebidezko» jaraunsle izan, senipartedun guztiguztiek euren «senipartea» defendatzeko eskubidea dute, kausatzaileak eskubide horri kalte egin badio, bera bizirik zegoela, dohaintza ezofiziosoen bidez. Horrela, senipartedunak dohaintza horien urripena eska dezake «seni partedun» gisa eta ez, ordea, jaraunsle gisa. Era berean, ab intestato oinorde tzari aplikatu behar zaizkio 818. artikulua eta, oro har, dohaintza edo legatu ezofiziosoen urripenari buruzko gainerako manuak ere, azken hori oinorde tza mistoa denean.

136. Senipartea eratxikitzeko titulua Kode Zibilaren 815 artikuluak ondokoa dio: «Edozein tituluren bidez, tes tamentugileak derrigorrezko jaraunsleari utzi badio jaraunsle horri berez da gokion senipartea baino gutxiago, orduan jaraunsleak senipartearen osagarria eska dezake».

Artikulu horrek 1851ko Proiektuan du jatorria; baina, legegileak hala na hita, aldarazpen bat egin da Gaztelako antolamendu historikoari

F. BLASCO GASCÓ begira. Hori berori azaltzen du GARCÍA GOYENAk, bere «Concordancias…»: «Erroma ko Zuzenbidean eta Espainiako Zuzenbide historikoan ere, artikulu horren xe dapena gauza zedin, nahitaezkoa zen testamentugileak jaraunsleari zerbait uztea jaraunspen tituluaren bidez; jaraunspen titulurik izan ezean, testamen tua deuseza zen, nahiz eta senipartea osoosorik utzi…

Kausatzaileak utzitako gauza edo balioa aintzat hartu beharrean, tituluaren ohorea nabarmendu zen».

KZren 815. art.aren hitzezhitzezkotasunetik argiroargiro ondorioztatzen da edozein tituluren bitartez eratxiki daitekeela senipartearen eduki materiala. Gainera, senipartedunak bere seniparte materiala jaso badu, zati batez beste rik ez bada ere, testamentua ezin da ezerezean utzi ab intestato oinordetzara jotzeko; horrelakoetan, senipartearen osagarria eskatu behar da.

Nolanahi den ere, badirudi KZren idazleentzat seniparteduna «jaraunsle» zela; horregatik, idazleok ez ziren ohartu 815. art.aren norainokoaz. Siste ma osoa irauli eta gero, ez zituzten ondorio logikoak atera edo, osterantzean, egundoko axolagabekeriaz jardun zuten. Bestela, ez du zentzurik edo, behin tzat, ez da sen onekoa senipartedunari behin eta berriz «derrigorrezko ja raunsle» deitzea, aztergai dugun artikuluan ere.

Ez dugu gure gain hartuko autu horri behin betiko konponbidea emateko ardura. Kontrara, autore gehienen iritzia onartuko dugu: seniparteduna per se ez da jaraunsle eta ez du jaraunsle bilakatzeko eskubiderik.

Edozein kasutan ere, senipartedunak titulu berezia du eta titulu horrek eskubide zehatzak ematen dizkio senipartedunari; beste modu batera azaltze ko, senipartedunak egoera juridiko zehatza du oinordetzaren SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

esparruan. Seni partea eratxikitzeko titulua edozein izanik ere, senipartedun guztiek egoera juridiko bera dute, eta desberdinak dira egoera hori eta jaraunsle, legatuhar tzaile edota dohaintzahartzaile ezsenipartedunena.

Seniparteak mugatu egiten du kausatzailearen xedatze eta banatze askata suna, hots, askatasun horri trabak jartzen dizkio. Horrez gain, eta batez ere, senipartea senipartedunaren eskubide subjektiboa da; eskubide horren bitar tez, senipartedunak akzio batzuk egikari ditzake bere izenean, bere onurarako eta bere nahierara. Kausatzailea hildakoan sortzen da eskubide hori.

137. Senipartedun jaraunslea, jaraunsle ez den seniparteduna A) Senipartedun jaraunslea Autore gehienen irudiz, seniparteduna jaraunsle izan dadin, derrigorrez koa da kausatzaileak bere testamentuan hala izendatzea edo, osterantzean, ab intestato jaraunsle izatea.

Senipartedun jaraunslearen egoera dela eta ez dela, eztabaidak izan dira. Jaraunslearentzat, kausatzailearen egintzak norberaren egintzak dira eta, ho rren ondorioz, nekez onar daiteke senipartedunak kausatzailearen egintzak aurkaratu ahal izatea, egintzok haren seniparteari kalte egiten diotenean. Bes talde, jaraunslearen ultra vires erantzukizuna ere eztabaidagarria da; eran tzukizun horrek jaraunslea behartzen du kausatzailearen zorrak eta horrek ezarritako legatuak ordaintzera, baita ondare pertsonalarekin ere, onarpena inbentario onuraren arabera egiten denean izan ezik.

F. BLASCO GASCĂ“ Autoreren batek uste izan du jaraunsle izaerak ezereztu egiten duela se nipartedunarena eta, horren ondorioz, behin jaraunspena onartu eta gero, ezin daitekeela erreklamaziorik egin, kausatzaileak seniparteen kaltetan burutu di tuen ekintzen aurka. Horrela, senipartedunak eutsi nahi badie bere eskubidea babesten duten akzioei eta zorren ziozko erantzukizunik ezari, orduan seni partedun horrek jaraunspena arbuiatu eta ÂŤderrigorrezko jaraunsleÂť gisa egi karitu behar ditu akzioak.

Jarrera hori ez da batere taxuzkoa, legeak ez baitu inondik inora esaten senipartedun jaraunsleak jaraunspena arbuiatu behar duenik, senipartedun gi sa berari dagozkion eskubideei eusteko. Kontrara, senipartedunak jaraunspena arbuiatzen badu, senipartea ere arbuiatzen ari da, salbuespen batekin: jadanik seniparte hori jaso duenean, kausatzaileak, bera bizirik zegoela, egindako do haintzen bitartez. Jaraunspena arbuiatzeak berez ez dakar dohaintzei uko egi tea, nahiz eta dohaintzok seniparteari egozteko modukoak izan.

Gisa berean, eta autore batzuek ohartarazi duten moduan, ez da guztiz ze hatza senipartedun jaraunslea beste jaraunsle guztiak bezalakoa izatea eta, on dorenez, babes berezia edukitzea kausatzaileak dohainik buruturiko egintzen aurka, egintzok kalte egiten diotenean lege bidez ziurtaturiko gutxienekoari. Egineginean ere, senipartedunak babes berezia du, kausatzaileak dohainik buruturiko egintzen aurka, egintzok lege bidez ziurtaturiko gutxienekoari kal te egiten diotenean. Horrexegatik, hain zuzen, seniparteduna esangura hertsi an ez da beste jaraunsle guztiak bezalakoa.

Jaraunsle izendaturiko senipartedunak bere seniparte SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

portzioa kobratzeko eskubidea du, legatuhartzaileak baino lehenago; bestela ez lirateke zentzuz koak izango KZren 817, 820, 821 eta 822. art.ak. Senipartedun horrek legatu edota dohaintza ezofiziosoen urripena nahiz deuseztapena eska dezake. Ha laber, senipartedunak aurkara ditzake kausatzaileak, bera bizirik zegoela, buruturiko xedatze egintzak, egintzok maula egiten diotenean haren seni parteari. Jaraunsle izendapena baldintzapekoa (KZren 790. art.) zein modu duna (KZren 797. art.) izan daiteke; seniparte hori agintza nahiz legatuekin karga daiteke (KZren 858. art.); ordezpena onar daiteke (KZren 744. art. eta ondorengoak). Alderantziz, senipartedunak karga, baldintza eta ordezpenik gabe jaso behar du senipartedun izateagatik berari dagokiona (KZren 813. art.).

Eskubide horiek guztiak senipartedunari dagozkio, senipartedun den al detik eta ez, ordea, jaraunsle den aldetik. Azken buruan, «derrigorrezko» iza teak kualifikazioa ematen du. «Derrigorrezko jaraunsle» izateak ez du esan nahi edozein senipartedun jaraunsle bilaka daitekeenik derrigor. Gisa bertsu an, senipartedun «jaraunslea» ez da derrigor izan behar (eta, izatez, ez da) borondatezko edo ab intestato jaraunslea bezalakoa, azken hori senipartedun ez denean.

Jaraunslea senipartedun izateak ez du esan nahi desberdinak direnik ho rren erantzukizuna eta gainerako jaraunsleena. Senipartedun jaraunslearen erantzukizuna ultra vires erakoa da, jaraunspena huts eta soilik onartuz gero.

Baieztapen hori argi dezagun: a) Legatuen ordainketari dagokionean.

Senipartedunak ez ditu ordaindu behar legatu ezofiziosoak. Zehatzago esateko, legatu ezofiziosoei begira (edo legatu horiek ezofizioso diren zatiari begira), senipartedunaren

F. BLASCO GASCÓ erantzukizuna ez da «ultra vires», ezta «intra vi res» ere, ez baitago inolako erantzukizunik. On izango litzateke senipartedu nak legatu ezofiziosoen urripena edo ezeztapena eskatu ahal izatea eta horiek ordaintzeko betebeharra edukitzea!

Senipartedunak legatu ezofiziosoen urri pena edo ezeztapena eskatzen duenean, eskaera horren helburua izaten da le gatuok ez ordaintzea eta seniparte materiala kobratzea; gainera, zentzuzkoa denez, senipartedunak ez baditu legatu ezofiziosoak ordaindu behar, ez du inongo erantzukizunik ere, legatu horien ordainketaren gain.

Jaraunsle izan zein izan ez, senipartedunek, senipartedun izateagatik, tes tamentu xedapenen urripena edo ezeztapena eska dezakete, xedapen horiek euren eskubideari kalte egiten diotenean (KZren 817 eta 820.1. art.ak). b) Zorren ordainketari dagokionean.

Senipartedunak, senipartedun izateagatik, ez du zorren gaineko erantzu kizunik. Zernahi den ere, zor horiek seniparteduna ukitzen dute, urritu egiten dutelako senipartedun horren partaidetza kuota kalkulatzeko kontutan hartu behar den ondasuntza. Bide horretatik, senipartedun jaraunsleak «ultra vires» erantzukizuna du, jaraunsle den heinean, eta onarpena inbentario onuraren arabera egiten ez bada.

Jaraunspenaren pasiboa aktiboa baino handiagoa denean, eta dohaintzarik izan ezean (hori beste arazo bat da), seniparte materialaren balioa zero baino txikiagoa da. Hortaz, seniparte materialak ez du izaterik. Edonola ere, ohar kabetasuna, axolagabekeria, kausatzailearen oroimenari zor zaion errespetua nahiz beste edozein arrazoi dela bide, senipartedun jaraunsleak jaraunspena onar dezake huts eta soilik; hala eginez SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

gero, senipartedun horrek ÂŤultra vi resÂť erantzukizuna du.

Jaraunspeneko aktiboa pasiboa baino handiagoa izan eta aktibo horrek se nipartearen balioa estaltzen badu dohaintzak urritu beharrik gabe, senipar tedunak ordainketa egin diezaieke hartzekodunei, jaraunspenaren ondasunak emanez edo horiek diru bihurtuz; horretara, senipartedunak bere senipartea kobra dezake gainerako ondasunekin. Horrek ez dakar aldaketarik, alabaina, jaraunsle senipartedunaren erantzukizunari begira: erantzukizun hori muga gabea da, onarpena huts eta soila izanez gero, eta mugatua da, ostera, onarpe na inbentario onuraren arabera eginez gero. c) Arazo larriagoak azaltzen dira, ordea, ondoko galderari erantzuteko: jaraunspeneko aktiboa pasiboa baino txikiagoa denean, jaraunsle izendaturiko senipartedunak bere senipartea kobra al dezake dohaintzak urrituz bakarrik?

Egineginean ere, senipartedun horrek ezin du jaraunspena arbuiatu eta, ondoren, seniparteduna dela alegatu, bere senipartea dohaintzen kontura ko bratzeko. Nolanahi den ere, senipartedunak inbentario onuraren arabera ja raunspena onar eta, jarraian, bere senipartea eska dezake, dohaintzak urrituz. Alderantziz, onarpena huts eta soilik eginez gero, senipartedunak bere seni partea erreklama dezake, baina erreklamazio horrek ezer gutxirako balio du; izan ere, behin senipartea senipartedunaren ondarean sartu eta gero, kausa tzailearen hartzekodunek kolpe egin diezaiokete seniparte horri.

Dena den, horrek ez du esan nahi senipartedunak ezin duenik jaraunspena huts eta soilik onartu. Legeak ez du inon ezartzen jaraunspeneko aktiboa pasiboa baino han diagoa izan behar denik, senipartedunak dohaintzen urripena

F. BLASCO GASCĂ“ eskatu ahal izateko. Are gehiago, jaraunspeneko aktiboa seniparteak ordaintzeko adina baldin bada, dohaintzak ez dira urritu behar.

Dohaintzan emandako ondasunek ez dute erantzukizunik, jaraunspeneko zorren ordainketari begira. Dohaintza, izatez, inter vivos egindako negozioa da, eta negozio hori hutsal daiteke hartzekodunei maula eginez gero (KZren 1290. art. eta ondorengoak); dena den, desberdinak dira aztergai dugun ara zoa eta maularen ziozko hutsalketarena. Beste hitz batzuetan azaltzeko, aldi berean gerta daiteke dohaintza hutsalezina izatea, hartzekodunei ez zaielako maularik egin, baina dohaintza hori ezofiziosoa izatea, senipartedunen esku bideei maula egin zaielako (KZren 645. art., 819.3 eta 820. art.ei lotuta).

B) Jaraunsle ez den seniparteduna Legatu zein dohaintza tituluen bitartez eratxiki daiteke senipartearen edu ki materiala.

Jaraunspenari uko egiteak berez ez dakar seniparteari egotz dakiokeen dohaintzari uko egitea; jakina dugunez, dohaintza burutzen da, dohaintza hartzaileak hori onartzen duen momentuan (1986ko ekainaren 20ko epaia).

Edonondik begiratuta ere, senipartedunak legatua edo dohaintza jasotzen duenean bere senipartearen ordainketa gisa, senipartedun hori ez da beste edozein legatuhartzaile edo dohaintzahartzaile bezalakoa. Senipartea eratxi kitzeko titulua edozein izanik ere, senipartedun guztiek egoera juridiko zeha tza dute oinordetzan. Egoera hori eta gainerako senipartedunena antzekoak dira; baina desberdinak dira egoera hori eta SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

senipartedun ez direnena.

Legatuhartzaile senipartedunak bere legatua jasotzeko eskubidea du, le gatuhartzaile ezsenipartedunen aurretik, eta KZren 887. artikuluan ezarri tako erregelak aintzakotzat hartu gabe. Legatuhartzaile senipartedunak le gatu hori jaso behar du, ezelako baldintza, zama, karga zein ordezpenik gabe. Halaber, legatuhartzaile senipartedunak esku har dezake jaraunspenaren ba naketan eta, zehatzago, beraren partaidetza kuotaren balioa zehazteko egiten diren eragiketetan. Berebat, ezin ahantz daiteke jarraikoa: senipartearen or dainketa jaraunspenaz kanpoko eskudiruarekin ordain daitekeenean, jarauns pen banaketa arrunta egin eta senipartedunak ondasuntzaren ondasunak jaso ditzake, bere senipartea osorik ase arte. Legatuhartzaile arruntak, aldiz, ez du horrelako eskubiderik. §37. SENIPARTEARI UKO EGITEA 138. Uko egitea, kausatzailea bizirik dagoela Deuseza da seniparteari aldez aurretik uko egitea. KZren 816. art.ak dioenez, biharetziko seniparteari uko egiten bazaio edota seniparte horren zordunak eta beraren derrigorrezko jaraunsleek senipartearen gain transak zioa egiten badute, uko egite edo transakzio hori deuseza da, eta derrigorrez ko jaraunsleek senipartea erreklama dezakete zorduna hildakoan.

Edozein modutan ere, derrigorrezko jaraunsleok kolaziora ekarri behar dute uko egite edo transakzioaren ondorioz jaso dutenaÂť.

Deuseztasuna erabatekoa da, eta deuseztasun horrek edozein motatako uko egiteak ukitzen ditu, alde bakarrekoak nahiz alde bikoak. Goian aipaturi

F. BLASCO GASCĂ“ ko manuak senipartearen inguruko uko egiteari aplikatzen dio biharetziko jaraunspenarekin negoziatzeko debekua; begibistakoa denez, debeku hori transakzio negozioari ere aplikatu behar zaio.

Senipartedunak kontraprestazioa jaso badu seniparteari uko egitearen truk edota horren gain transakzioa egitearen truk, senipartedun horrek kola ziora ekarri behar du uko egite edo transakzioaren ondorioz jaso duena. Az ken finean, uko egitea edo transakzioa deuseza denez gero, horren ondorioz jasotakoa itzuli beharra dago; bestela, eratxikipena ukoegilearen esku geratu ko litzateke inolako karirik gabe, eta horrek aberaste ezzuzena ekarriko luke, senipartedunak bere senipartea osoosorik jasoko balu. Hortaz, senipartedunak jaraunspeneko masara ekarri behar du berak jasotakoa. Hori berori da kola zioa, 1035. art.aren esangura teknikoan. Kolazio horretan, derrigorrezko ja raunsle batzuek esku hartu behar dute. Nolanahi den ere, gauza bera gertatzen da jaraunsle bakarraren kasuan; dena den, kasu horretan, kolazioak egozketa egiteko balio du: senipartedunak jaso duen hori senipartearen kontura jaso takotzat jotzen da eta, beraz, senipartedunak gaindikina bakarrik itzuli behar du (PUIG BRUTAU).

139. Uko egitea, behin oinordetza ireki eta gero Behin oinordetza ireki eta gero, baliozkoa da seniparteari uko egitea.

Ukoegileak bere buruarentzat eta bere leinuarentzat egiten du uko. On dorenez, handitu egiten dira gainerako senipartedunei banakako seniparte gi sa dagozkien kuotak; handitze hori ez da gehiagotze eskubidearen SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

ondorioz gertatzen, ezpada berezko eskubidearen ondorioz (985.2. art.).

Gradu bereko senide guztiek uko egiten badiote seniparteari, seniparte hori ez zaie eskualdatzen hurrengo graduko senideei; haatik, senipartea az kendu egiten da. Ulerbidez, kausatzailea hiltzean semealaba guztiak bizi badira (ezduinak ez badira eta kari zuzenen bat delabide ez badira jarauns kabetuak izan), eta guztiek uko egiten badiote seniparteari, orduan senipartea ez zaie ilobei eskualdatzen, uko egiteak eragotzi egiten baitu ordezkapen es kubidea. Era berean, senipartea ez zaie aurrekoei eskualdatzen.

Aurrekoak se nipartedun direnean, eta ondorengorik izan ezean, aitak eta amak uko egiten badiote seniparteari, seniparte hori ez zaie aitonaamonei eskualdatzen.

Azken buruan, seniparteari uko egiteak berez ez dakar oinordetza ireki tzean senipartedun ez ziren senideak senipartedun bihurtzea.

BIBLIOGRAFIA Seniparteei buruzko gai guztietan, ondoko lan orokorrak kontsulta daitezke, infor mazio hobea jasotzeko: ALBALADEJO, M., Curso de Derecho Civil, V. li burukia, Derecho de Sucesiones, Bartzelona, 1989; BONET RAMÓN, Compendio de Derecho Civil, V. liburukia, Derecho de Sucesiones, Madril, 1965; CÁMARA ÁLVAREZ, M. DE LA, Compendio de Derecho sucesorio, Madril, 1990; CASTÁN TOBEÑAS, J., Derecho civil español, común y foral, VI. liburukia, Derecho de sucesiones, 2. bolumena, 8. argitaraldia, B. MON TERORÍOS, J. M.ª CASTÁN VÁZQUEZ eta J. B. VALLET DE GOYTI SOLOk berrikusi eta eguneratua, Madril, 1989; DÍEZPICAZO Y PONCE DE LEÓN L. eta GULLÓN BALLESTEROS, A., Sistema de Derecho Civil, IV. liburukia, Derecho de familia. Derecho de sucesiones, 5. argitaraldia, Madril, 1989, 1990ean berrargitaratua, 957.etik 977.era arteko orr.; LACRUZ BER DEJO, J. L. eta SANCHO REBULLIDA F. DE A., Elementos de Derecho ci vil, V. liburukia, Derecho de sucesiones, Bartzelona, 1988, 1990ean berrar gitaratua; LLEDÓ YAGÜE, F., Derecho de Sucesiones, I. liburukia, Bilbo,

F. BLASCO GASCÓ 1989; PUIG BRUTAU, J., Fundamentos de Derecho Civil, V. liburukia, 3. bolumena, 3. argitaraldia, Bartzelona, 1984; VALLET DE GOYTISOLO, J. B., Limitaciones de Derecho sucesorio a la facultad de disponer, I. liburukia, Las legítimas, I eta II. bolumenak, Madril, 1974; Estudios dispersos sobre le gítimas, Madril, 1981; Panorama del Derecho de Sucesiones, I. liburukia (Fundamentos), Madril, 1982 eta II. liburukia (Perspectiva dinámica), Madril, 1984.

Lan horiek ez dira berriz aipatuko ondorengo gaietan.

Gai honetan eta hurrengoetan ere, Kode Zibilaren artikulu batzuk aztertu dira eta, horregatik, interes handikoa izan daiteke artikulu horiei buruzko iruzki nak kontsultatzea. Lehenik eta behin, honako iruzkinak kontsulta daitezke: VALLET DE GOYTISOLO, J. B., in Comentarios al Código Civil y Compila ciones forales (806.etik 857.era arteko art.ak), XI. liburukia, M. Albalade jok zuzendutakoak, 2. argitaraldia, Madril, 1982. Bigarrenik, maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak eraldatutako artikuluen iruzkinak, artikulu horiek Oinordetza zuzenbideari buruzkoak diren heinean: CADARSO PALAU, J., MIQUEL, J. M. eta PANTALEÓN PRIETO, F., in Comentarios a las reformas del derecho de familia, II. liburukia, Madril, 1984, 1271.etik 1479.era arteko orr.; DEL GADO ECHEVERRÍA, J., «La reforma en el Derecho de sucesiones», in El nuevo régimen de familia bilduma, II. liburukia, Madril, 1982, 187.etik 204.era arteko orr. Eta, azkenik, KZren 806.etik 857.era arteko artikuluei bu ruz arestian egindako iruzkinak: VALLET DE GOYTISOLO, J. B., in Comen tario del Código Civil, Justizi Ministerioak argitaratu eta R. Bercovitz, L. DíezPicazo, C. Paz Ares eta P. Salvador Coderchek zuzendutakoak.

Salbuespen batzuk gorabehera, lan horiek ez dira ondorengo gaietan berriz aipa tuko.

Seniparteei buruzko lehenengo gai honetarako, ikus hauek ere: DÁVILA, «Here deros y legitimarios. Donde hay herencia no hay legítima», RCDI, 1943, 661. or. eta ondorengoak; GARCÍA BERNARDO, La legítima en el Código Civil, Oviedo, 1964; GARCÍA GOYENA, F., Concordancias, motivos y comentarios al Código civil español, Zaragozako Unibertsitateko Zuzenbide zibilaren Ka tedrak egindako berrargitalpena 1852an Madrilen egindako argitalpenaren gain, Zaragoza, 1974; GARCÍA VALDECASAS, G., «La legítima como cuota hereditaria y como cuota de valor», RDP, 1963, 957.etik 977.era arteko orr.; KIPP, T., Derecho de sucesiones, V. liburukia, EnnecerusKippWolffen Tra tado de Derecho civil izenekoaren I eta II. bolumenak, eta R. M.ª ROCA SAS TREren itzulpena eta oharrak, Bartzelona, 1951; O´CALLAGHAN MUÑOZ, «La renuncia a la legítima», in Estudios en homenaje a Roca Sastre, III. libu rukia, 311. or. eta ondorengoak; ORTEGA PARDO, «Heredero testamentario y heredero forzoso», ADC, 1950, 321. or. eta ondorengoak; PORPETA CLÉRIGO, F., «Naturaleza jurídica de la legítima», in Estudios de Derecho sucesorio (Curso de Conferencias del Colegio Notarial), Bartzelona, 1946; PUIG BRUTAU, J., «Naturaleza jurídica de las legítimas en Derecho común y en el foral», Roca Sastreren Estudios de Derecho privado deituriko horre tan, II. liburukia, Madril, 1948, 114. or. eta ondorengoak; ROCA LAQUÉ, E., «Extinción de la legítima», RJC, 1972, 475. or. eta ondorengoak; ROCA SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA

SASTRE, R. M.ª, «Naturaleza jurídica de la legítima», RDP, 1944, 568. or. eta ondorengoak, Estudios sobre sucesiones deituriko horretan jasotakoa, II. liburukia, 35. or. eta ondorengoak, Madril, 1981; VIRGILI SORRIBES, «He redero forzoso y heredero voluntario: su condición jurídica», RCDI, 1945, 479. or. eta ondorengoak; SÁNCHEZ ROMÁN, Estudios de Derecho civil. Derecho de sucesión mortis causa, VI. liburukia, II. bolumena, Madril, 1910. Azken lan horretan, autorea dudamudarik gabe azaltzen da testamentua egite ko askatasunaren alde; dena den, autore horren teoriak ez du aurrera egin, oraindik orain seniparteari eusten baitzaio, ehun urte inguru igaro diren arren.

Interes handikoa da Anuario de Derecho Civil urtekarian VALLETek eta PEÑAk izan zuten eztabaida, senipartearen izaera juridikoari buruz: PEÑA BERNAL DO DE QUIRÓS, M., «La naturaleza de la legítima», ADC, XXXVIII. li burukia, urria–abendua, 1985, 849.etik 907.era arteko orr.; VALLET DE GOYTISOLO, J. B., «Observaciones en torno a la naturaleza jurídica de la le gítima (A propósito de un trabajo de Manuel Peña Bernaldo de Quirós)», ADC, XXXIX. liburukia, urtarrila–martxoa, 1986, 3.etik 68.era arteko orr.; berriro ere, PEÑA BERNALDO DE QUIRÓS, M., «La naturaleza de la legí tima. Nota final», ADC, XXXIX. liburukia, apirila–ekaina, 1986, 571.etik 579.era arteko orr.

Edozein kasutan ere, gai bakoitzean azaldutako autu zehatzetan sakondu nahi iza nez gero, aurreko eta ondorengo gaietan aipatutako bibliografia kontsultatu behar da; ohar hau ez dugu errepikatuko gai horietako bakoitzean.

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA Hamalaugarren gaia SENIPARTEDUNAK ETA HORIEN SENIPARTEAREN ZENBATEKOA Laburpena: §38. Senipartedunak.— 140. Senipartedunak Kode Zibilean.— 141.

Seniparte osoa eta banakako senipartea.— §39. Ondorengoen senipar tea.— 142. Ohar orokorra.— 143. Seniparte luzea, seniparte laburra eta hobekuntza.— §40. Aurrekoen senipartea.— 144. Ohar orokorra.— 145.

Zenbatekoa eta banaketa.— §41. Alargunaren senipartea.— 146.

Kontzeptua.— 147. Alargunaren senipartea eta ezkontza.— 148. Ezau garriak.— 149. Zenbatekoa: A) Alargunarekin batera ondorengoak pi latzea; B) Alargunarekin batera pilatzea horren ezkontideak inguruabar zehatz batzuetan ernaldu zituen semealabak; C) Alargunarekin batera aurrekoak pilatzea; D) Alargunarekin batera beste pertsona batzuk pila tzea.— §42. Hobekuntza.— 150. Hobekuntzako herenaren inguruko ideia.— 151. Hobekuntzaren kontzeptua: A) Hobekuntzako herena, hobe tzeko ahalmena eta hobekuntza: B) Hobekuntza izaera.— 152. Hobekun tzaren subjektuak eta hobetzeko ahalmena eskuordetzea: A) Subjektuak; B) Hobetzeko ahalmena eskuordetzea.— 153. Hobekuntzaren objektua eta horren gaineko kargak.— 154. Hobekuntzaren izaera juridikoa.— 155.

Hobekuntza izaera egoztea eta hobekuntzadunaren egoera juridikoa: A) Hobekuntzaren eratxikipena; B) Egozketa egiteko modua: berariazko hobekuntza, isilbidezkoa eta ustezkoa; C) Hobekuntzadunaren egoera ju ridikoa.— 156. Hobekuntzaren ezeztakortasuna: A) Hobekuntza ezezta korrak; B) Hobekuntza ezeztaezinak; C) Hobetzeko hitzemateak eta ez hobetzekoak.— 157. Hobekuntzari uko egitea.

§38. SENIPARTEDUNAK 140. Senipartedunak Kode Zibilean Hauxe dio KZren 807. art.ak: «Derrigorrezko jaraunsle dira: 1. Semealaba eta ondorengoak, euren guraso eta aurrekoei begira.

2. Semealaba eta ondorengorik izan ezean, guraso eta SENIPARTEAREN ORDAINKETA

122

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

aurrekoak, euren semealaba eta ondorengoei begira.

3. Alarguna, kode honek ezartzen dituen forma eta neurrian».

Nebaarrebak, nebaarreben semealabak eta gainerako senide albokideak legebidezko edo ab intestato jaraunsle izan daitezke, baina sekula ere senipar tedun.

141. Seniparte osoa eta banakako senipartea —Seniparte osoa da talde bateko senipartedun guztiei modu kolektiboan eratxikitzen zaien kuota. Oinordetza mota eta senipartedun kopurua edozein izanik ere, kuota hori berbera da beti.

Kode Zibilak «erreserbatu» egiten die zenbatu beharreko ondasuntzaren kuota bat ondorengoei eta, horrelakorik izan ezean, aurrekoei: 2/3, 1/3 edota 1/2, kasuankasuan. Kuota horri jaraunspenaren kuota iritzi izan zaio, adie razmolde hori arteza izan ez arren. Horrek ez du esan nahi, ordea, oinordetza horretan pilatzen den senipartedun bakoitzak eskubidea duenik portzioa oso osorik jasotzeko (hori ezinezkoa da, lau senipartedun pilatzen direnean eta bi baino gehiago pilatzen denean ere, unitateak hiru heren eta bi erdi besterik ez dituelako). Kuota hori seniparte kolektiboa da, eta berori senipartedunen arte an banatu beharra dago.

—Banakako senipartea kalkulatzeko, kuota osoa (edota berorren zenba tekoa) zatitu behar da kasuankasuan pilatzen diren senipartedunen artean. Bis takoa denez, senipartedunen kopuruaren araberakoa da banakako senipartea.

Zatitzailean ez da kontutan hartzen jaraunspenari uko egin 122

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA dion senipar teduna. Ondorenez, senipartedun batek jaraunspenari uko egiten badio, han ditu egiten da gainerako senipartedunei banakako seniparte gisa dagokien portzioa: zatitzailea urritu eta zatikizuna, berriz, berbera denez gero, zatidura handitu egiten da. —Alargunari senipartea dagokio gozamen gisa.

Alargunari dagokionean, ez da zentzuzkoa seniparte osoa eta banakako senipartea bereiztea. Alarguna ren senipartea banakakoa da berez, alargun hori pertsona bakarra baita.

§39. ONDORENGOEN SENIPARTEA 142. Ohar orokorra Ondorengoak lehenespeneko senipartedunak dira.

Ondorengorik izanez gero, aurrekoak ez dira senipartedun.

Gaur egun ez da inolako bereizketarik egiten ezkontzazko eta ezkontzaz kanpoko semealaba edo ondorengoen artean.

Guztiek ere eskubide berberak dituzte euren guraso edo aurrekoen oinordetzan. Berdintasun printzipio hori aplikatu behar zaie Konstituzioa indarrean jarri eta gero irekitako oinordetza guztiei, nahiz eta kausatzailearen testamentuak aurreko data izan eta kausa tzaile hori hiltzean Kode Zibilak semealaben arteko bereizketa egin. Arean bere, antzinako Kode Zibilak bereizi egiten zituen, batetik, legebidezko seme alabak, bestetik, ezlegebidezkoak izateaz gain, odolekoak zirenak eta, azke nik, ezlegebidezkoak izanik ere, odolekoak ez zirenak. Bereizketa horretan oinarrituz, kodeak oinordetza eskubide desberdinak eratxikitzen zituen. Be SENIPARTEAREN ORDAINKETA

124

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

reizketa hori ezerezean geratu zen, ordea, 1978ko abenduan Konstituzioa indarrean jarri eta 1981eko maiatzean Kode Zibila eraldatu zenean, semeala batasunaren alorrean. Ildo horretatik, ikus 1986ko otsailaren 10eko epaia, eta 1990eko urtarrilaren 25eko eta abenduaren 26ko epaiak ere.

Bada, semealaba guztiak berdinak dira eta euron artean ezin da ezelako bereizketarik egin. Berdintasun hori adopziopeko semealabei ere aplikatu be har zaie. Horren karioz, adopziopeko semealabek eta gainerako semealaba nahiz ondorengoek eskubide berberak dituzte, adopziohartzaileen eta horien aurrekoen oinordetzan. Indarreko arauketari eutsita, adopziopeko semealabek egiazko status familiĂŚ dute adopziohartzaileen familian; halaber, adopzioak apurtu egiten ditu semealaba horiek euren jatorrizko familiarekin zituzten loturak. Hori guztia dela eta, adoptatuak lege bidez ez du inolako eskubiderik guraso edota familia biologikoaren jaraunspenean. Beste hitz batzuez esateko, adoptatuak utzi egiten dio bere familia biologikoaren senipartedun izateari, 178.2. artikuluan ezarritakoa gorabehera.

Ondorengoen seniparte eskubidea baldintzaturik dago, gogoan izan behar delako ondorengo horiek kausatzailearekin duten hurbiltasun gradua. Esatera ko, ilobak eta hurrengo graduetako ondorengoak ez dira senipartedun, euren gurasoa bizirik egon eta jaraunsle izateko gai bada, guraso hori gradu hobeko ondorengoa baita.

Kausatzailearen semealaba hura baino lehenago hilez gero, semealaba horren lekuan jartzen dira beraren semealaba eta ondorengoak, ordezkapen eskubidearen bitartez eta leinuko.

Nolabait azaltzeko, semealaba eta ondo rengo horiek zuzeneko senipartedun bilakatzen dira eta eurei dagokie hil dakoak seniparte gisa jaso beharreko guztia. Leinu bakoitzeko kideen artean, zatiketa buruz buru egiten da.

Kausatzailearen semealaba zein ondorengoetako bat 124

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA ezduina bada edota kari zuzenen bat delabide jaraunskabetua izan bada, horren semealaba edo ondorengoak senipartedun bilakatu eta haren lekuan jartzen dira seniparteari begira (KZren 761 eta 857. art.ak).

Autore batzuek uste izan dute esangura hertsian ez dagoela ordezkapen eskubiderik, semealaba edo ondorengoa kausatzailea baino lehenago hil, ez duina izan edota kari zuzen bat delabide jaraunskabetua denean; autore ho rien iritziz, horrelako kasuetan, senipartedun izaera eskuratzen du semealaba edo ondorengo horren ondorengo bakoitzak.

Menturaz, iritzi horren sosten gua izan daiteke testamentuzko oinordetzan ordezkapen eskubiderik ez izatea; egungo 814.3. art.ak, alabaina, kolokan jartzen du uztarri hori.

1991ko uztailaren 11n emandako epaiak ez zuen senipartearen gaia jorratu, fideikomi sozko ordezpenarena baizik. Hala eta guztiz ere, epai horrek honakoa adierazi zuen: ÂŤEspai niako Zuzenbidean, ordezkapena ez da inoiz ere gauzatzen testamentuzko oinordetzanÂť.

Jarraian, epaiak berak ohartarazi zuen baieztapen biribil horrek ezin diola kalterik egin derri gorrezko oinordetzaren edota seniparte oinordetzaren arauetan ezarritakoari. Bestalde ere, preterizio kasu zehatz batean, 1990eko abenduaren 26ko epaiak argiroargiro aipatu zuen ilobak duen ordezkapen eskubidea, berari senipartedun gisa aitonaren jaraunspenean dagoz kion eskubideei begira.

Gure irudiz, ilobak edo hurrengo graduko ondorengoak senipartedun bila katzen dira ordezkapenaren bitartez. Nolanahi den ere, azken finean, arazoak ez du hainbesterako garrantzirik: ordezkapen eskubidea izan zein izan ez, za lantzaezina da kausatzailea baino lehen hildako semealabaren ondorengoak, jaraunskabetuaren ondorengoak eta ezduinaren ondorengoak senipartedun bi lakatzen direla eta leinuko jasotzen dutela semealaba horrek seniparte gisa jaso beharreko kuota.

Haatik, gradu hobeko ondorengoak seniparte eskubidea SENIPARTEAREN ORDAINKETA

126

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

izan eta jarauns pena arbuiatzen badu, berorren ondorengoak ez dira senipartedun bilakatzen. Jaraunspena arbuiatzen duenak bere buruarentzat eta bere leinuarentzat arbu iatzen du (KZren 924 eta 929. art.ak). Gainerako senipartedunen banakako senipartea handitu egiten da, berezko eskubidearen ondorioz eta ez, ordea, ge hiagotze eskubidearen ondorioz (KZren 985.2. art.)

Adibidez, Mikelek hiru semealaba ditu: Jon, Kepa eta Miren. 1) Jonek bi alaba ditu: Leire eta Amaia. 2) Kepak ezkontzazko bi semealaba ditu, Idoia eta Aitor; eta beste bat ez kontzaz kanpokoa, Iker. 3) Mirenek ez du semealabarik.

Kepa bere aita baino lehen hiltzen da.

Mikel hildakoan, senipartedunak dira: 1) Mikelen semea, Jon (eta ez, ordea, Leire eta Amaia ilobak). 2) Mikelen ilobak, Idoia, Aitor eta Iker (hiru horiek jasotzen dute euren aita Kepak jaso beharreko seniparte zatia). 3) Mikelen alaba, Miren.

Jonek jaraunspena arbuiatzen badu, berorren alaba diren Leire eta Amaia ez dira seni partedun bilakatzen. Senipartearen kuota osoa bitan zatitzen da: erdia, hildako Keparen se mealabentzat eta beste erdia, aldiz, Mirenentzat.

143. Seniparte luzea, seniparte laburra eta hobekuntza KZren 808. artikuluaren aginduz, «semealaba edo ondorengoen senipar tea osatzen dute aita eta amaren jaraunspeneko hartzekoaren bi herenek. »Hala eta guztiz ere, aita eta amak senipartea osatzen duten bi zatietatik bat xeda dezakete, zati hori hobekuntza gisa euren semealaba edo ondoren goei emateko. »Hirugarren zatia xedapen askekoa da».

Besterik zehaztu ezean, semealaba edo ondorengoen senipartea osatzen dute seniparteak kalkulatzeko zenbatzen den hartzekoaren bi herenek (aurre rantzean, esaldi luze hori berriz ez errepikatzeko, «jaraunspen» esakunea era biliko dugu, eta jaraunspen horren bi herenak edo heren bat 126

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA aipatuko ditugu. Hori egitean, jakin badakigu terminologiaren ikusmoldetik makur gabiltzala, KZri egotz dakiokeen akats bera gauzatzen baitugu; izan ere, senipartea ez da zehatzmehatz kalkulatzen jaraunspeneko ondarearen gain).

Jaraunspenaren bi heren horiek seniparte oso eta luzea osatzen dute. Se niparte hori semealaba edo ondorengoei erreserbaturik dago.

Bi heren horietatik, batek seniparte oso eta hertsia edo laburra osatzen du, eta zati hori senipartedunen artean hainbanatu behar da. Hori berori da, hain zuzen ere, ondorengoek gutxienez jaso behar duten portzioa. Seniparte hertsiaren esleipena edo banaketa derrigorrezkoa da. Banakako seniparte her tsia edo laburra kalkulatzeko, seniparte hertsi eta kolektiboa zatitu behar da senipartedunen kopuruaren artean; banakako seniparte hori, izatez, ondoren goak lege aginduz jaso behar duen gutxienekoa da.

Bigarren herenari «hobekuntzako heren» deritzo.

Kausatzaileak heren hori erabil dezake bere semealaba edo ondorengo baten zein batzuen mesede tan, xedapen askeko portzioa ukitu gabe. Aitak edo amak, gehienez jota, he ren bat xeda dezake bere semealaba edo ondorengoak hobetzeko.

Dena dela, heren hori ez da osoosorik erabili behar, norbait «hobetu» nahi izanez gero. Gauzak modurik errazenean azaltzeko, legeari helduz jaraunspenaren herena erabil daiteke, gehienez jota, hobekuntza gisa esleipenak egiteko; iza tez, hobekuntza ez da xedapen bat, ezpada edozein xedapenek izan dezakeen kualifikazioa.

Aitak edo amak ez badu erabiltzen norbait hobetzeko destinaturiko heren hori, orduan bi herenek osatzen dute ondorengoen senipartea (seniparte oso eta luzea), eta ondorengo horiek guztiek seniparte horretan parte har dezakete hainbana (banakako seniparte luzea). Aitak eta amak bigarren herenaren zati bat besterik ez badute xedatzen, «hobetzeko» erabili ez den zatiak seniparte luzea osatzen du, eta zati hori senipartedunen SENIPARTEAREN ORDAINKETA

128

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

artean hainbanatzen da.

Hobekuntzarako destina daitekeen herena senipartearekin identifikatzen da, hobekuntza izaerarekin ez bada xedapenik egin.

Hobekuntzak ez du be rezko izaterik, xedapen egintza bat hobekuntza gisa kualifikatu arte; une ho rretan, eta une horretan bakarrik, hobekuntzarako destina daitekeen zatiak seniparte izateari uzten dio eta hobekuntza bihurtzen da, erakunde horri da txezkion ezaugarriekin. Hobekuntza hori esangura hertsian hobekuntza dene an, orduan ez da senipartea. GONZÁLEZ PALOMINOk esan zuen bezala, «hobekuntza senipartea da, testamentugileak hobekuntza hori xedatu ez due nean, hau da, testamentugileak inor hobetu ez duenean».

Gainerako herena xedapen askekoa da, eta aitak edo amak hori utz die zaioke berak nahi duenari.

Honako adibideak lagungarri gerta daitezke. Gotzonek 3 semealaba ditu: Jon, Kepa eta Miren.

Seniparteak kalkulatzeko zenbatu behar den ondasuntza = 90.

1) Demagun Gotzonek jaraunsle izendatzen dituela bere hiru semealabak, horiek ja raunspen tituluaren bidez jaso dezaten eurei dagokien banakako seniparte hertsia. Era be rean, Gotzonek hobekuntzako herena xedatzen du Jonentzat. Halaber, Gotzonek bere amari xedapen askeko herena ematen dio legatu gisa (zati alikuotaren gaineko legatua); testamen tugileak semealabak dituenez gero, testamentugile horren ama ez da senipartedun. Azkenik, Gotzonen emazteari seniparte gisa gozamena dagokionez gero, Gotzonek bere emazteari go zamen horren legatua ematen dio.

Kepak eta Mirenek seniparte hertsia baino ez dute jasotzen, eta seniparte hori Joni ere badagokio.

Seniparte oso eta hertsia = 30 (90en herena). Hobekuntza = 30 (90en beste herena). Xedapen askea = 30 (90en azken herena).

Banakako seniparte hertsia: 30 / 3 = 10.

Jonek jaso behar ditu 40ko balioa duten ondasunak (10 banakako seniparte laburra + 30 hobekuntza). Kepak eta Mirenek jaso behar dituzte, bakoitzak, 10eko balioa duten onda sunak (banakako seniparte laburra). Kausatzailearen amak 30eko balioa duten ondasunak jaso behar ditu (xedapen askea). Kausatzailearen alargunak kasuan kasuko ondasunen gaine ko gozamena jaso behar du (heren bat, hobekuntza gisa Joni adjudikatutako ondasunen gai nekoa).

128

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA 2) Gorago aipatutako adibidearen pertsonaia eta zenbakiei eutsiz, Gotzonek bere seme alabak izendatzen ditu jaraunsle, ez du hobekuntzarik egiten eta xedapen askeko zatia Do nibaneko Babesetxeari uzten dio.

Seniparte osoa, kasu honetan luzea = 60. Xedapen askea = 30.

Banakako senipartea: 60 / 3 = 20.

Kausatzailearen semealabak diren aldetik, Jonek, Kepak eta Mirenek seniparte gisa ja so behar dituzte 20ko balioa duten ondasunak. Babesetxeak, berriz, 30eko balioa duten on dasunak jaso behar ditu.

3) Aurreko adibide berberari eutsiz, jarraiko aldaketa sar daiteke: Kepa bere aita baino lehen hiltzen da, bi semealaba izanik, Idoia eta Aitor.

Idoiak eta Aitorrek jasotzen dute Kepak jaso beharreko zatia. Hau da, Idoia eta Aitor testamentugilearen ilobak dira, eta seniparte gisa jasotzen dituzte 20ko balioa duten ondasu nak; beraz, bakoitzaren seniparteak 10eko balioa du.

4) Bukatzeko, Gotzonek bere hiru semealabak izendatzen ditu jaraunsle (Kepa berpiz tu egiten dugu); hobekuntza gisa, Joni ematen dio 3ko balioa duen etxebizitza bat; eta, az kenik, Gotzonek bere lagun den Itziarri ematen dio zati alikuota baten gaineko legatua, zehatzago esateko, heren baten gaineko legatua.

Kasu honetan, seniparte osoa: 57 (60–3). Banakako senipartea = 19 (57/3).

Hobekun tza = 3. Xedapen askea = 30.

Kepak eta Mirenek jaso behar dituzte 19ko balioa duten ondasunak (banakako seni partea). Jonek jaso behar ditu 22ko balioa duten ondasunak (19 banakako senipartea + 3 hobekuntza). Itziarrek jaso behar ditu 30eko balioa duten ondasunak (xedapen askeko zatia).

§40. AURREKOEN SENIPARTEA 144. Ohar orokorra Guraso edo aurrekoak senipartedun dira, kausatzaileak semealaba edo ondorengorik izan ezean (KZren 807. art.).

Aurrekoen seniparteak soropidez ko izaera du, nahitaezkoa baita horien ondorengo kausatzaileak semealaba edo ondorengorik ez izatea; bestela, aurrekoak ez du senipartedun izaerarik, nahiz eta kausatzailearen semealaba edo ondorengo guztiek jaraunspenari uko egin. Ondorenez, aurrekoak bigarren lekuan jartzen dira senipartera egin SENIPARTEAREN ORDAINKETA

130

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

dako dei horretan.

Aitonaamonak, birraitonabirramonak edota hurrengo graduko aurreko ak kausatzailearen ostean hiltzen badira, seniparte eskubidea dute, euren iloba edo biloba ezkontza bitartean ernaldu zein ezkontzaz kanpo ernaldu. Aurrera go esan dugunez, gaur egun semealaba edo ondorengoen artean ez dira «le gebidezkoak» eta «ezlegebidezkoak» bereizten. Zentzuzkoa denez, aurrekoen inguruan ere ezin da halako bereizketarik egin, legearen arabera guztiak bai tira berdinak euren ondorengoei begira. Edozelan ere, KZren 111. artikulua aplikatuz, eta artikulu horren azkenaurreko lerroaldean ezarritakoa gorabe hera, gerta daiteke kausatzailearen gurasoa zigor epai irmoaren bidez konde natua izatea, giza sorkuntza ekarri duten harremanen ondorioz; edu bertsuan, gerta daiteke semealabatasuna judizio bidez zehaztea, kausatzailearen gura soa horren aurka agertu arren. Halako kasuetan, guraso horrek ez du seniparte eskubiderik. ALBALADEJOk uste duenez, kausatzailearen gurasoei bakarrik aplikatu behar zaie erregela hori. Gurasoen osteko aurrekoei, aldiz, ez zaie horrelako erregelarik aplikatu behar, batetik, legeak ez duelako hori agintzen eta, bestetik, erregela hori zehapena den heinean (eta ez, ordea, salbuespena), modu murrizgarrian interpretatu behar delako; izatez, egitate jakin batzuek dakarte gurasoa zigortzea, eta gurasoaren osteko aurrekoak ez dira egitateon errudun.

Adopzioaren ondorioz apurtu egiten dira adoptatuak bere odoleko fami liarekin dituen loturak eta, aldi berean, adoptatu hori adopziohartzailearen familian sartzen da. Horren zioz, adoptatuaren senipartedun dira adopzio hartzailea eta horren aurrekoak ere.

130

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA 145. Zenbatekoa eta banaketa KZren 809. art.aren arabera, «guraso edo aurrekoen senipartea osatzen du semealaba edo ondorengoen jaraunspeneko hartzekoaren erdiak. Nolanahi den ere, guraso edo aurrekoak ondorengo kausatzailearen alargunarekin bate ra pilatzen badira, guraso edo aurreko horien senipartea jaraunspenaren heren batekoa da».

KZren 810. artikuluaren esanetan, «gurasoei erreserbaturiko senipartea euren artean erdibanatu behar da; euretako bat hilez gero, bizirik dagoenari dagokio seniparte osoa.

Testamentugileak, aita eta ama izan ez arren, gradu bereko aurrekoak baditu aitarengandiko eta amarengandiko lerroetan, jaraunspena bi lerro ho rien artean erdibanatu behar da. Aurrekoak ez badira gradu berekoak, seni partea osoosorik dagokie lerro bateko zein besteko aurrekorik hurbilenei».

Hurbileko graduak urrunekoa baztertzen du. Aitak edota amak gainerako aurrekoak baztertzen ditu. Gurasorik izan ez arren, aitarengandiko eta ama rengandiko lerroetan gradu bereko aurrekoak izanez gero, senipartea bi lerro horietan erdibanatu behar da; lerro bakoitzaren barruan, senipartea buruko banatzen da.

Ez dago ordezkapen eskubiderik, zehatzago esateko, sekula ere ez dago ordezkapen eskubiderik aurrekoenganako lerroan.

Ildo horretatik, bi adibide jar ditzagun: a) Ama semealaba kausatzailea baino lehen hiltzen da. Aitak eta amarengandiko aito naamonek, ostera, bizirik diraute. Horrelakoetan, aitak bakarrik du seniparte eskubidea. b) Semealaba kausatzailea baino lehen hiltzen dira ama, aita eta aitarengandiko amona. Bizirik diraute, aldiz, aitarengandiko aitonak, eta amarengandiko aitonak eta amonak. Kasu horietan, senipartedun dira bizirik dauden hiru aitonaamonak. Aitarengandiko

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

132

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

aitonari da gokio seniparte osoaren gaineko kuotaren erdia, eta beste erdia amarengandiko aitona eta amonaren artean erdibanatu behar da. Argiago esateko, halako kasuetan, seniparte osoaren gaineko kuota da zenbatu beharreko ondasuntzaren erdia edo heren bat. Aitarengandiko ai tonari dagokio laurden bat edo seiren bat; amarengandiko aitonari, berriz, zortzirena edo ha mabirena; eta, azkenik, amarengandiko amonari ere, zortzirena edo hamabirena.

§41. ALARGUNAREN SENIPARTEA 146. Kontzeptua Alarguna seniparteduna da Kode Zibilak ezarritako «forma eta neurrian» (KZren 807.3. art.).

Alarguna beste senipartedun batzuekin batera pila daiteke edozein oi nordetzatan, alargun horren seniparteak ez baititu beste seniparteak bazter tzen. Seniparte gisa, alargunak jaraunspeneko kuota baten gaineko gozamena jasotzen du. Kuota horren zenbatekoa aldakorra da, kasuan kasuko oinorde tzan alargunarekin batera pilatzen diren pertsonen araberakoa.

147. Alargunaren senipartea eta ezkontza KZren 834. art.ak jarraikoa dio: «Ezkontideak ez badaude banandurik euretako bat hiltzean, edota banandurik badaude hildakoaren erruz, eta alar guna semealaba edo ondorengoekin batera pilatzen bada jaraunspenean, or duan alargun horrek gozamen eskubidea du, hobekuntzarako destinaturiko herenaren gain».

Agerikoa denez, seniparte eskubidea izateko, alarguna oinordetzaren kau satzailearen ezkontidea izan behar da haren heriotza gertatzean.

Horretarako, ezkontza indarrean egon behar da une horretan; 132 SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA bestela, ezkontidea ez da alargun bilakatzen. Horregatik, dibortziatuak bere ezkontideohiaren oinorde tzan ez du inolako eskubiderik; izan ere, heriotza unean, dibortziatua jadanik ez dago kausatzailearekin ezkonduta.

KZren 834. artikuluak hitzez hitz xedatzen duenez, aztergai dugun erre gela aplika daiteke, ezkontideak ez badaude banandurik euretako bat hiltze an, edota banandurik badaude hildakoaren erruz. Hori dela eta, 835. artiku luak honakoa baieztatzen du: «Ezkontideak demandaren bitartez banandurik badaude, auziaren emaitzari itxaron behar zaio.

Banandutako ezkontideen ar tean barkatze edo berradiskidetzerik gertatuz gero, alargunak bere eskubideei eusten die».

Nolanahi den ere, 1981eko maiatzaren 13ko eta uztailaren 7ko legeak Kode Zibila eraldatu zuten. Zinez, eraldaketa horiek ez zituzten aldarazi 834 eta 835. art.ak. Zalantzazkoa da, alabaina, judizio bidez banandurik dagoen ezkontideak bere seniparte eskubideari eusten dion, nahiz eta banantze hori hildakoaren erruz gertatu.

Ezkontza banantzearen kari eta ondoreek arauketa berria dute, eta arau keta horretan ez dira azaltzen «erruduntasun» eta «errugabezia»ren ideiak. Arazoa konpon daiteke, dena den, ondokoa ulertuz gero: KZren 834. artiku lua KZren 82. art.ko kariez ari da, kariok ezkontide baten erruduntasunean oinarritzen direnean. Zernahi gisaz, bada arazo larriagorik ere: 834. artikulua eta 945. artikulua bateratzea, azken hori maiatzaren 13ko 11/1981 Legearen bitartez eraldatu baitzen.

KZren 945. art.aren aginduz, ondorengorik eta aurrekorik ez dagoenetan, ezkontideari ez zaio ab intestato jaraunsle gisa deirik egiten, ezkontide hori banandurik badago epai irmoaren ondorioz, edota egitatez banandurik bada go bi ezkontideek sinesgarriro agertarazi duten adostasunaren SENIPARTEAREN ORDAINKETA

134

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

ondorioz.

Gerta daiteke hildako ezkontidea banantzearen errudun izatea, 82. art.an ezarritako banantze kariren batean erori eta kari hori ezkontidearen errudun tasunean oinarritzen delako. Horrelako kasuetan, 834 eta 945. art.ak hitzez hitz interpretatuz gero, judizio bidez bananduriko ezkontideak seniparte esku bideari eutsiko lioke, baina ab intestato jaraunsle izateko eskubidea galduko luke; ezkontide horren lekuan, ab intestato jaraunspenerako deia egingo li tzaieke nebaarrebei eta nebaarreben semealabei eta, horiek izan ezean, kau satzailearen gainerako senide albokideei.

Eztabaida saihesteko, VALLADARESek lehenespena ematen dio 945. art.ari (bestearen ostekoa baita). Autore horren iritziz, seniparte eskubidea galtzen dute, dela judizio bidez bananduriko ezkontideak (banantze hori hil dakoaren erruz gertatu arren), dela egitatez eta bi ezkontideek sinesgarriro agertarazi duten adostasunaren ondorioz banandutakoak. Haatik, ezkontideak ez du seniparte eskubidea galtzen, hildakoak bere kasa ezarri badu egitatezko banantzea; dena den, kasu horietan, ezkontidea jaraunskabetua izan daiteke, testamentugileak banantze kariren bat alegatzen badu eta kari hori ezkontza eginbeharren ezbetetzean oinarritzen bada.

Edonola ere, doktrinak ez du aho batez onartu iritzi hori.

Beste autore batzuen irudiz, 945. art.ak modu hertsian arautzen du ezkontideari ab intes tato egindako deia, dei hori jaraunspeneko ondasun guztien jabetzaren gai nekoa denean eta ez, ordea, portzio baten gozamenaren gainekoa denean. Hortik ezin daiteke dudamudarik gabe ondorioztatu zein izango den senipar tearen destinoa.

Alargunaren seniparte eskubideei eusteko argudio gisa, adierazgarri ger 134

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA tatu da 1990ean Balear Uharteetako Zuzenbide Zibilaren Konpilazioan izan dako eraldaketa. Eraldaketa horrek KZren 834 eta 835. art.etako irizpideari eutsi dio konpilazioaren 45. art.an. Halaber, konpilazio horren 53. artikuluan igorpen bat egiten da, Kode Zibilean ab intestato oinordetzari buruz jasotako arauketara; igorpen hori egitean, argiroargiro esaten da 45. artikuluan ezarri tako eskubideak dagozkiola alargunari.

Gai honetan ez doakigu arazo horren muina eztabaidatu eta argitzea. Au rrerago esan dugunez, autore batzuen ustetan, ab intestato oinordetzaren gai neko eskubidea galtzen dute, baina seniparte eskubideari eusten diote, nola hildakoaren erruz eta judizio bidez bananduriko ezkontideak, hala egitatez eta bi ezkontideek sinesgarriro agertarazi duten adostasunaren ondorioz banandu takoak. Zernahi gisaz, jarrera hori ontzat hartzeko, onartu beharra dago ez kontide horiek seniparte eskubideari eusten diotela oinordetza ab intestato gauzatzen denean ere; kasu anomalo horretan, ab intestato oinordetzan pila tuko lirateke alarguna eta hildakoaren senide albokideak.

Bestalde ere, ezkontzaren deuseztasun adierazpena emanez gero, ezin es ka daiteke senipartea, nahiz eta alarguna onustedun izan. KZren 79. art.ak dioenez, deuseztasun adierazpenak ez ditu baliogabetzen ezkontzak semeala bei eta onustedun ezkontideei begira jadanik sortu dituen ondoreak. Gertatu ere, ezkontide bat hil baino lehen gertatu behar dira ezkontzak ÂŤjadanik sortu dituenÂť ondore horiek; hala izanez gero, seniparte eskubideak ez du inoiz iza terik eduki. Nolanahi ere, beste autore batzuen artean, VALLETek uste du 79. artikulua aplika daitekeela, deuseztasun adierazpena beste ezkontidea hil eta gero ematen denean.

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

136

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

148. Ezaugarriak 1) Alargunaren senipartea ez da jaraunspeneko kuota baten gaineko jabe tza, ezpada berorren gaineko gozamena.

Senipartedun den aldetik, alargunari ex lege eratxikitzen zaio jabaria mu gatzen duen eskubide errealaren titulartasuna; bestela esanik, alargunak goza menaren titulartasuna du eta ez, ordea, jabariaren titulartasuna.

2) Orokorrean, alargunari gozamen eskubidea dagokio.

Dena dela, horren ordainketa egitean, gozamenak transformazioak izan ditzake; izan ere, Kode Zibilak jaraunsleei edota alargunari berari ahalmena ematen die, gozamena beste asebide batzuekin aldatu edo konmutatzeko (KZren 839 eta 840. art.ak).

3) Alargunaren senipartea elkarrekikoa da, senarrari eta emazteari bibiei aplikatzen zaielako. Beste alde batetik, seniparte hori ez da alargunak duen egoera ekonomikoaren araberakoa.

4) Bide beretik, alargunaren senipartea ez da ezkontideen arteko ezkon tzaren ondasun eraentzaren araberakoa.

Horren inguruan, gogoan izan behar da jarraikoa: ezkontideen artean ira bazpidezko sozietaterik izan bada, euretako bat hildakoan sozietatea desegin eta hartzeko likidoa erdibanatu behar da.

Hartzeko horren erdia alargunari dagokio, alargun hori irabazpidezko sozietatearen partaide den ginoan eta ez, ostera, oinordetza eskubidearen ondorioz. Beste erdia hildakoaren jaraunspe nean sartzen da; ondare hori (gerta daiteke ondare bakarra izatea) aintzako 136

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA tzat hartzen da, alargunari seniparte gisa dagokion gozamena kalkulatzeko.

5) Autore gehienen irudiz, seniparte eskubideak berez ez dio ezkontideari ematen jaraunsle izaerarik, nahiz eta Kode Zibilak alargunari ÂŤderrigorrezko jaraunsleÂť deitu, beste senipartedun guztiekin egiten duen bezala.

Autu horren gaineko jurisprudentzia ez da eraberekoa izan; batzuetan, ja raunsle izaera eratxiki dio ezkontideari eta beste batzuetan, berriz, ez du hala korik egin. PUIG BRUTAUk ohartarazi duenez, oso esanguratsua da Auzitegi Gorenak behin baino gehiagotan honakoa esatea, gaingiroki edo azal hutsean besterik ez bada ere: alarguna jaraunsle da berorren partehartzea aintzakotzat izan behar delako, batetik, zatiketa eragiketak burutzeko, bestetik, alargun ho ri kontularibanatzaile ez izendatzeko eta, azkenik, jaraunspenaren mesedetan kausatzailearen ondasun zehatz batzuk erreibindikatu ahal izateko. Edozelan ere, Auzitegi Gorenak adierazi du alarguna ez dela jaraunsle, alargun hori demandatua izan denean jaraunspeneko zorrak ordaintzeko; beste hitz batzue kin esateko, Auzitegi Gorenak ezarri du alargunak ez duela zor horien gaine ko erantzukizunik.

Nabarmentzekoa da alargunaren seniparte eskubidea kuota baten gaineko gozamen eskubidea dela eta gozamenduna ez dela jaraunsle.

Alargunak jaraunspenaren gain duen interesa aintzakotzat harturik, eta horretarako alarguna sui generis jaraunsletzat hartu gabe, alargunaren par tehartzea gogoan izan behar da zatiketa eragiketetan; alargunak parte hartu behar du jaraunspen banaketaren gastu erkideetan; testamentu judizioa eragin dezake; alarguna ezin da kontularibanatzaile izan; jaraunspeneko unibertsal tasunaren partaide den aldetik, alargunak unibertsaltasun horren SENIPARTEAREN ORDAINKETA

138

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

mesedetan erreibindika dezake kausatzailearen ondasunen bat, honako kasuan: 839. arti kuluaren arabera alargun horren eskubidea oraindik ez denean zehaztu, ja raunspenaren ondasun zehatz batzuen gain.

6) Alargunaren senipartea beste seniparte batzuekin batera ager daiteke, ez baititu beste horiek baztertzen.

Hitz gutxitara laburtuz, alargunaren seniparte eskubidea ez da baztertu behar, beste senipartedun batzuek lehenespena izateagatik; aurrekoei, aldiz, hori gertatzen zaie, horiek senipartedun izateko ez baita ondorengorik izan behar. Bada, alarguna beste senipartedun batzuekin batera pila daiteke. Pila keta horrek moldatu egiten du alargun horren seniparteak izan behar duen zenbatekoa.

7) Alargunari seniparte gisa dagokion kuota aldakorra da, alargun horre kin batera jaraunspenera pilatzen diren pertsonen arabera.

149. Zenbatekoa A) Alargunarekin batera ondorengoak pilatzea KZren 834. art.aren arabera, ÂŤezkontideak ez badaude banandurik eureta ko bat hiltzean, edota banandurik badaude hildakoaren erruz, eta alarguna semealaba edo ondorengoekin batera pilatzen bada jaraunspenean, orduan alargun horrek gozamen eskubidea du, hobekuntzarako destinaturiko herena ren gainÂť.

Nabari denez, semealaba edo ondorengoei buruz hitz egiten dugunean, hildakoaren semealaba edo ondorengoez ari gara. Bi ezkontideenak izan dai 138

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA tezke edo, bestela, hildakoarenak bakarrik; era berean, aurretiazko ezkontze takoak zein ezkontzaz kanpokoak izan daitezke.

Hildakoaren semealaba edo ondorengorik izanez gero, eta semealaba edo ondorengo horiek jaraunsle izateko gaitasuna eduki eta jaraunspena onar tzen badute, alarguna nahitaez pilatu behar da eurokin batera, oinordetza tes tamentuzkoa izan zein ab intestato izan. Testamentuzko oinordetzan, pilaketa hori gertatzen da, semealaba edo ondorengoek horretan parte hartzen dute lako, senipartedun gisa behinik behin. Ab intestato oinordetzan, ostera, pila keta gertatzen da, legeak lehenengo lekuan dei egiten dielako semealaba edo ondorengoei jaraunsle gisa.

B) Alargunarekin batera pilatzea horren ezkontideak inguruabar zehatz batzuetan ernaldu zituen semealabak Gozamenak jaraunspenaren erdia ukitzen du, «alargunarekin batera ja raunspenean pilatzen diren derrigorrezko jaraunsleak ondokoak besterik ez direnean: hildakoaren eta alargunaren arteko ezkontza bitartean ernalduak izan arren, hildakoaren semealaba bakarrik direnak. Kasu horretan, gozamen kuota hobekuntzako herenaren gain erortzen da, eta gaindikinak xedapen as keko herena kargatzen du» (KZen 837.2. art.).

Gauzak horrela, gerta daiteke ezkontza bitartean eta ezkontza horretatik kanpo kausatzaileak semealabak izatea, bera bizirik zegoela; antzinako lege rian, «adulteriozko semealaba» iritzi zitzaien halakoei. Aztergai dugun kasu an, semealaba horiek alargunarekin batera pilatzen dira; zehatzago esateko, semealabok izan behar dira alargunarekin SENIPARTEAREN ORDAINKETA

140

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

batera pilatzen diren derrigorrezko jaraunsle bakarrak. Hori dela eta, erregela hori ez da aplikatzen, semealaba horietaz gain, beste semealaba edo ondorengorik izanez gero (bi ezkontideen semealabak, kausatzailearen aurretiazko ezkontza batean izandakoak eta, az kenik, ezkontzaz kanpo izandakoak, kausatzailearen ezkontza bakarraren edo azken ezkontzaren aurretik). Kontrara, horrelakoetan, 834. artikulua aplikatu behar da.

Halaber, nahiz eta 837. artikuluaren 2. lerroaldeak ÂŤsemealabaÂť adieraz moldea erabili, erregela bera aplika daiteke, alargunarekin batera semealaba horien ondorengoak pilatzen direnean.

Konstituzioak ezarritako berdintasun printzipioari helduta, legearen ara bera semealaba guztiak berdinak dira eta ezin da inolako bereizketarik egin euron semealabatasunaren ondorioz. Hori izan zen, hain zuzen ere, maiatza ren 13ko 11/1981 Legearen helburuetako bat, Kode Zibila eraldatu zuenean. Horrek berez ekarri du alargunaren oinordetza eskubideak murriztea, alargu narekin batera beraren ezkontidearen ezkontzaz kanpoko semealabak pila tzen direnean. 837.2. art.ak, ostera, zabaldu egin ditu alargunaren oinordetza eskubideak. Zabaltze hori konpentsazio bat besterik ez da, alargunak bere ez kontidearen semealabekin elkarbanatu behar duelako jaraunspena, seme alaba horiek ernaldu direnean manuak berak zehazten dituen baldintzetan. Horixe da, izan ere, manuaren zergatia eta hori berori ondoriozta daiteke ar giroargiro Parlamentuan izandako eztabaidak aztertuz gero.

Eztabaida horietan orduko azaldu zen jorragai ditugun manuen konstitu zioaurkakotasunari buruzko arazoa; beste hitz batzuez esanik, 837. art.aren 2. lerroaldea eta berori osatzen duen 840. artikulua 140

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA Konstituzioaren aurkakoak ziren ala ez eztabaidatu zen.

Parlamentuko talde sozialistak zuzenketa bat aurkeztu zuen, bi artikuluon ezabapena eskatuz. Bistakoa denez, zuzenketa horrek ez zuen aurrera egin.

Batzuek esan dute manuak berez ez duela bereizkeriarik egiten, alargu naren gozamen kuota gehitzeak ez duelako semealaba horien seniparte kuota kargatzen, gainerako semealabena baino gehiago.

Hori egia da, heren batetik gorako gozamen zatiak xedapen askeko portzioa ukitzen baitu. Nolanahi den ere, ukaezina da manuak semealaba batzuen kontrako bereizkeria egiten due la, semealaba horiek gainerako semealabengandik bereizten dituenean. Ba da, semealaba guztiak legearen arabera berdinak dira, eta berdintasun horrek nekez onartzen ditu legeak berak egindako bereizketak. Ez dago bereizketarik desberdintasunik gabe eta, zinez, harako bereizketak ez die mesederik egiten inguruabar zehatz batzuetan ernaldutako semealabei.

Oinordetza ab intestato gauzatzen baldin bada, semealaba horiek goza menaren karga jasan behar dute jaraunspenaren erdiaren gain; gainerako on dorengoek, berriz, ondasuntzaren herenaren gain bakarrik jasan behar dute gozamen hori. Berebat, testamentuzko oinordetzan, desberdintasunak nabari daitezke semealaba batzuen eta besteen artean. Mota horretako oinordetzan ere, egiaztatu beharra dago mugapen edota karga berberak dituzten ala ez se mealaba horiei egindako deiek eta kasu berean beste semealaba batzuei egingo litzaizkiekeen deiek. ÂŤBehin hori egiaztatuz gero, jakin dezakegu gau zak modu berean gertatzen direla testamentuzko oinordetzan eta ab intestato oinordetzan: semealaba batzuek herenaren gaineko gozamena jasan behar dute eta besteek, berriz, erdiaren gainekoaÂť (MIQUEL).

Hortaz, bereizketa bada izan; bestelako arazoa da, ordea, SENIPARTEAREN ORDAINKETA

142

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

bereizketa hori Konstituzioaren aurkakoa den ala ez.

C) Alargunarekin batera aurrekoak pilatzea «Ondorengorik izan ez arren, aurrekorik izanez gero, alargunak gozame na eskubidea du jaraunspenaren erdiaren gain» (KZren 837.1. art.).

D) Alargunarekin batera beste pertsona batzuk pilatzea «Ondorengo eta aurrekorik izan ezean, alargunak gozamen eskubidea du jaraunspenaren bi herenen gain» (KZren 838. art.).

Testamentuzko oinordetzan, borondatezko jaraunsle bat edo batzuk pila daitezke ezkontidearekin batera.

Ab intestato edo legebidezko oinordetzan, berriz, ondorengo eta aurreko rik izan ezean, alargunari dagokio jaraunspen osoaren gaineko jabetza (ikus KZren 944. art.). Gainera, alargunak bere senipartea defenda dezake. Horre tarako, alargunak bere senipartedun izaerari lehentasuna eman diezaioke ab intestato jaraunslearenaren aurretik, alargun horri kalte egin diotenean do haintza ezofiziosoek edo legatu ezofiziosoek; azken horiei dagokienean, le gatu ezofiziosoen urripena eska daiteke, oinordetzaren zati bat testamentu bidez gauzatu denean eta beste zatia, berriz, lege aginduz.

142

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA §42. HOBEKUNTZA 150. Hobekuntzako herenaren inguruko ideia Aurrerago esan dugun bezala, kausatzaileak utzitako ondarea heren idea letan zati daiteke. Heren horietako bati xedapen askeko heren deritzo eta, be rorren gain, testamentugileak erabateko askatasuna du, askatasun subjektiboa (berak erabakitzen du nork edo nortzuek jaso behar duten heren hori eta zein modutan) nahiz objektiboa (hark finkatzen du ondasun zehatzak zein neurri tan edo zein kopuruz eratxiki behar diren). Askatasun horrek, alabaina, badu mugarik; izan ere, testamentugilearen askatasuna mugatzen du ondasuntza ren kuota edo balio idealak, hau da, herenaren ideiak. Bigarren herenari ga gozkiola, testamentugilearen askatasuna erabat mugaturik dago, legeak berak zehazten dituelako, lehenbiziko, ondare eratxikipenaren gehieneko eta gutxie neko balioak eta, bigarren, dohaineko tituluaren bidez (inter vivos nahiz mor tis causa) heren hori jaso behar duten subjektuak. Heren horri seniparte hertsi deritzo eta, berorren inguruan, ondoko definizioa ematen du 806. artikuluak: «Legeak jaraunsle zehatz batzuei erreserbatzen die ondasunen portzio bat eta testamentugileak ezin du berori xedatu; portzio hori senipartea da eta, beraz, halako jaraunsleei derrigorrezko jaraunsle deritze» (derrigorrezko jaraunsleok KZren 807. art.an azaltzen dira). Azkenik, egungo egunean, bi heren horien arteko oreka puntu gisa azaltzen da gainerako herena, horren bitartez harmo nizatzen baitira askatasuna eta nahitaezkotasuna. Heren horri hobekuntzako heren deritzo eta, berorri begira, testamentugilea beharturik dago ikusmolde objektibotik (herenaren ideia loteslea da testamentugilearentzat, kasu horretan herena gehieneko muga baita: ezin da hobekuntza gisa eratxiki ondasuntza relictumaren SENIPARTEAREN ORDAINKETA

144

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

heren bat baino gehiago). Ikusmolde subjektibotik, ostera, testa mentugilearen askatasun esparrua zabalagoa da hobekuntzako herenaren ka suan, seniparte hertsiaren kasuan baino; kontrara, esparru hori murritzagoa da hobekuntzako herenaren kasuan, xedapen askeko herenaren kasuan baino. Hariari segiz, testamentugileak ezin du hobekuntza gisa xedatu heren batetik gorako zenbatekorik (hortik beherako zenbatekoak, berriz, xeda daitezke eta, halakorik eginez gero, gainerako zatia senipartetzat hartzen da). Haatik, ho bekuntza gisa hartzen den ondare eratxikipenaren subjektu onuradunei begi ra, hautespen eskubidearen bidez azaltzen da testamentugilearen askatasuna: testamentugileak aukera dezake bere semealaba eta ondorengoen artean zein edo zeintzuk hobetu nahi dituen; behin aukera egin eta gero, testamentugileak orotariko kargak ezar ditzake hobekuntzaren gain, hautatuen mesedetan.

Hori berori atera daiteke ezbairik gabe KZren 823 eta 824. art.etatik. Le hendabizikoaren arabera, «aitak edo amak hobekuntza gisa xeda dezake seni parterako destinaturiko bi herenetatik bat, bere semealaba edo ondorengo ba ten zein batzuen mesedetan, horiek odolekoak izan zein adopzio (osoaren) bi dezkoak izan». KZren 824. art.aren aginduz, heren horren gain ezin da beste kargarik ezarri «senipartedunen edota horien ondorengoen mesedetan ezar tzen direnak baino».

Hobekuntza Gaztelako Zuzenbidean erroturiko erakundea da. Antza denez, berorren etorkia Chindasvintoren Dum inlicita Legea izan daiteke (Lex Visigothorumaren liburuko V. tituluaren 1. legea). Autore batzuen aburuz, hobekuntzaren helburua izan zen bi printzipio hauek harmonizatzea: bata, oinordetza askatasunaren printzipioa, berorren iturburua Erro mako Zuzenbidea zela; eta, bestea, derrigorrezko, nahitaezko edo aldez aurretik zehazturiko oinordetzaren printzipioa, berorren sorburua germaniarren Zuzenbidea zela. Hala eta guztiz ere, arraro samar gertatzen da harako legeak askatasunaren eta nahitaezkotasunaren arteko oreka bilatzea; bada, Dum inlicita Legearen testutik bertatik atera daiteke berorren xedea izan zela testamentu xedapen batzuk behin betiko ezabatzea, xedapen horiek eurokin ze

144

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA kartenean jaraunslea izendatzeko askatasuna abusuz erabiltzea. Hori berori zen lege horren asmoa eta ez, ordea, aurrerago aipatutako bi printzipioak bateratzea. Gainera, bi printzipio horiek ez dira inola ere parekatu; horixe erakusten du argiroargiro portzio erreserbatu deitu rikoaren eta xedapen askeko portzioaren arteko desorekak.

Ildo horretatik, Toroko Legeez geroztik (1505) Kode Zibila aldarrikatu arte (1889), hobekuntzaren erakundeak aldarazpen bat besterik ez zuen izan, eta deigarri gertatzen da aldarazpen horrek Dum inlicita Legearen helburu bera izatea. Bide horretatik, Carlos I.ak Madrilgo Pragmatika deiturikoa eman zuen 1534an; haren seme Felipe II.ak pragmatika ber berari eutsi zion 1573an. Pragmatika horrek debekatu egin zuen alabaren ezkonsari edota ezkontzaren ondorioz ematea edo hitzematea ondasunen herena edo bostena‌ Debeku horren sostengua garbi zegoen: alabei ezkonsaria ematen zitzaien hobekuntza gisa eta, To roko Legeen XVII. legearen aginduz hobekuntza hori ezeztaezina zenez gero, abusuak eta ondare kalteak gertatzen ziren familiaren ekonomian. Horregatik, saihestu beharra zegoen alabak ezkontzen zirelaeta aurrekoek egiten zituzten gehiegikeria ekonomikoak.

151. Hobekuntzaren kontzeptua A) Hobekuntzako herena, hobetzeko ahalmena eta hobekuntza KZren 823. art.ari azaletik begiratuz gero, gutxi gorabehera jakin daiteke zer den hobekuntza. Edozein modutan ere, manu horretara biltzen den des kripzioa aukera hutsean oinarritzen da (xeda dezake) eta hori ez da nahikoa; gainera, manu horrek nahastu egiten ditu hobekuntzako herena eta hobekun tza bera. Nire aburuz, hobekuntzaren erakundea gardentasunez zehazteko, hiru osagai desberdin bereizi behar dira: lehenbiziko, hobekuntzako herena; bigarren, hobetzeko ahalmena; eta, hirugarren, benetako hobekuntza edo ho bekuntzaren emaitza.

KZren 823. artikuluak adierazten du zer den hobekuntzako herena: seni parterako destinaturiko bi herenetatik bat, aitak edo amak bere semealaba edota ondorengo baten zein batzuen mesedetan xeda dezakeena. Hori dela eta, hobekuntzako herena, batetik, aukera da; bestetik, hobetzeko ahalmenaren ge hieneko muga ere bada; eta, azkenik, heren horretan mamitzen da hobetzeko ahalmena egikaritzearen emaitza.

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

146

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

Hobetzeko ahalmena testamentugileari dagokio eta nahibadako eskubide gisa itxuratzen da. Ahalmen hori erabiliz, testamentugileak hobekuntzako he renari egotz diezaioke ondare eratxikipen zehatza. Hortaz, hobetzeko ahal menak kualifikatu egiten du dohaineko ondare eratxikipen zehatza eta, hori egitean, testamentugilearen ondarea antolatzen du, oinordetza eta ekonomia ren ikuskeretatik.

Hobekuntzaren emaitza edo egintza ondorio ekonomikoa besterik ez da, hain zuzen ere, kausatzaileak xedatze ahalmena egikaritzen duenean sortzen den ondorio ekonomikoa. Emaitza hori hobekuntzatzat hartzen da (hau da, hobekuntzako herenari egozten zaio), hobetzeko ahalmena egikaritzearen on dorioz.

Labur emateko, hobekuntza ez da oinordetzaren arloan egindako ondare eratxikipena (oinordetzaren arloan badira hobekuntza izaerarik ez duten on dare eratxikipenak ere). Aiurri berean, hobekuntza ez da testamentugilearen semealaba eta ondorengo batzuen kontrako bereizkeria dakarren emaitza ekonomikoa (bereizkeria hori lor daiteke xedapen askeko heren deiturikoaren bitartez ere). Azken buruan, hobekuntza ez da seniparte luze izenekoaren he ren batetik ateratzen den ondasun portzioa. Egineginean ere, hobekuntza da testamentugile/hobekuntzaemaileak ondare eratxikipen zehatz bati eratxiki tzen dion izaera; eratxikipen hori mugatzen dute, ikusmira objektibotik, here naren ideiak eta, ikusmira subjektibotik, eratxikipen horren onuradunek (se mealaba nahiz ondorengoek) (KZren 808, 823 eta 824. art.ak).

Hobetzeko ahalmena ez da xedatze ahalmena, antolatze ahalmena baizik; ahalmen horren bitartez, eta oinordetzaren ondore hutsetarako, kausatzaileak ondare eratxikipen batzuk egin eta horiek bere borondatearen arabera antola tzen ditu.

146

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

B) Hobekuntza izaera Ikusmira horri helduta, nabariro bereiz daitezke, batetik, xedatze ahalme na eta berorrek jabetza eskualdatzeko duen ondorea eta, bestetik, eskualdaketa horrek oinordetzaren esparruan duen antolaketa.

Hobetzeko ahalmena egika rituz gauzatzen da, gauzatu ere, antolaketa hori. Bada, hobekuntzak berez ez du ezer eskualdatzen. Hobekuntzaren bitartez zehaztu egiten da kausatzaileak utzitako ondasuntzaren herenetatik zeini egotzi behar zaion, testamentugilea ren ope voluntatis, dohaineko ondare eratxikipen zehatza, eratxikipen hori in ter vivos izan zein mortis causa izan.

Hori guztia aintzakotzat harturik, dudamudarik gabe esan daiteke hobe kuntzari berezko zaiola ondare eta oinordetzaren ikusmoldeetatik bereizkeriak egitea testamentugilearen ondorengoen artean, hark hori nahi izan duelako. Hariari eutsiz, hobekuntzak beti dakar berarekin testamentugilearen ondoren go desberdinen arteko desoreka ekonomikoa; aldi berean, desoreka horrek mesede egiten die hobekuntzadun bakarrari edo guztiei. Desberdintasunik izan ezean, ez dago hobekuntzarik eta senipartea zabaldu egiten da, seniparte rako destinaturiko bi herenak bete arte. Hori dela eta, hobekuntzarik izan da din, nahitaezkoa da ondorengo bat baino gehiago izatea; hori conditio sine quo non da, ekonomia eta oinordetzaren ikusmoldeetatik bereizkeriak izan daitezen. Horrela, oso adierazgarria da GONZĂ LEZ PALOMINOren ideia: hobekuntza senipartea da, inor hobetzen ez denean bakarrik.

152. Hobekuntzaren subjektuak eta hobetzeko ahalmena SENIPARTEAREN ORDAINKETA

148

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA eskuordetzea

A) Subjektuak Hobekuntzak harreman juridikoak eratzen ditu beti, hobekuntzaemailea ren eta hobekuntzadunaren artean. Ildo horretatik, kausatzaileak dohaineko ondare eratxikipena egin dezake, inter vivos zein mortis causa, hobekuntza gisa edo, bestela, eratxikipen hori hobekuntzako herenari egotz diezaioke. Ho ri egiten duen kausatzaileari hobekuntzaemaile deritzo.

Hobekuntzaemailea beti da kausatzaile, eta hobetzeko ahalmena bereberezkoa da (KZren 830. artikulua). Hori gorabehera, eta hurrengo atalean ikusiko dugun bezala, Kode Zibilaren 831. art.ak onartzen du kausatzaileak hobetze ahalmena eskuorde tzea alargunari; hori eginez gero, alargunak ondasunak banatu eta, horrela, hobekuntzak eratxiki ditzake. Bestalde ere, hobekuntzaduna semealaba edo ondorengoa da nahitaez (ondorengoak hobekuntzadun izan daitezke, nahiz eta euren aurrekoak bizirik egon).

Egiatan, kasu jakin batzuetan, beste harreman juridiko batzuk ager dai tezke hobekuntzari estuestu lotuta, nahiz eta harremanok hobekuntza ha rreman izan ez. Horrelakoak azaltzen dira, besteak beste, hobekuntza eratzen denean inter vivos eta kostu bidez gainontzeko batekin egindako kontratu batean edota ezkontza itunetan. Kasu horietan, bi motatako harremanak izan daitezke: aurrenik, gainontzekoaren eta hobekuntzaemailearen artekoak; eta, hurrenik, hobekuntzaemailearen eta hobekuntzadunaren artekoak (azken ho riek dira, izatez, hobekuntza harremanak). Baliteke beste harreman batzuk izatea ere, alegia, hobekuntzadunaren eta gainontzekoaren artekoak; horrela ko hobekuntzak gero aztertuko ditugu.

148

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA B) Hobetzeko ahalmena eskuordetzea KZren 830. art.ak ezartzen duenez, hobetzeko ahalmena bereberezkoa da; ahalmen hori «ezin da beste pertsona baten esku utzi». Zernahi den ere, printzipio horri salbuespen bat jartzen dio KZren 831. art.ak. Artikulu horren aurreneko lerroaldeak dioenez, «testamentuan zein ezkontza itunetan jarrai koa agindu daiteke: ezkontide egileslea hildakoan, berriz ezkondu ez den alargunak, bere sen onaren arabera, hildakoaren ondasunak banatu eta horie kin bibien semealabak hobetu ahal izatea, hori guztia seniparteei, hobekun tzei eta kausatzaileak ezarritako gainerako xedapenei kalterik egin gabe».

Horren ondorioz, hobetzeko ahalmena alargunaren esku utz daiteke, Ko de Zibilaren 831. art.ak ezartzen dituen betekizunak gauzatuz gero. Betekizu nok honakoak dira: a) Eskuordetza testamentuan edota ezkontza itunetan egitea. Maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak Kode Zibila eraldatu aurretik, eskuordetza hori ezkon tza itunetan bakarrik egin zitekeen; berebat, 1975eko maiatzaren 2ko eral daketa izan baino lehen, itun horiek aldaezinak ziren ezkontza bitartean. Mugapen horren ondorioz, praktikan ez zen ohikoa halako eskuordetzarik egitea. Gaur egun, 1981eko eraldaketaz geroztik, KZren 831. art.ak ahalbide ratu egiten du hobetzeko ahalmena eskuordetzea, nola ezkontza itunetan, hala testamentuan. Gauzak horrela, aipatu berri ditugun bi eraldaketak gogoan izanik, hots, 1975ekoa (ezkontza itunak aldarazteko aukera sartzen duena) eta 1981ekoa (hobetzeko ahalmenaren eskuordetza alde bakarrez testamentuan egitea onartzen duena), praktikan nabariro gehitu da erakunde hori SENIPARTEAREN ORDAINKETA

150

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

erabiltze ko aukera. b) Alarguna berriz ez ezkontzea. Betekizun horrek azpimarratu egiten du hobetzeko ahalmenaren eskuordetzak duen izaera bikoitza: eskuordetzak fidu zia izaera du eta, horrez gain, salbuespenekoa da, hots, Aginduzko zuzenbi dearen araberakoa da. Egiatan, printzipio orokorra da hobetzeko ahalmenaren bereberezkotasuna; ondorenez, horren kontrako arau guztiak salbuespeneko ak izan eta modu murrizgarrian interpretatu behar dira. Horretara, hobetzeko ahalmena ezin da eskuordetu edo, hobe esanda, eskuordetza hori ezin da egi karitu, alarguna berriz ezkontzen bada edota bikotea egitatezkoa besterik ez bada (azken kasu horretan, eskuordetza ezin da ezkontza itunetan ezarri; bai, ordea, testamentuan). Gisa berean, ezin da eskuordetza hori egikaritu, ezkon tide (izandakoak) dibortziaturik badaude edota ezkontza deuseza dela adierazi bada (nahiz eta azken kasu horretan ezkonberrietako bat onustedun izan); izan ere, halakoetan, ezin esan daiteke alargunik dagoenik, eta 831. artikulu ak beren beregi aipatzen ditu ezkontide egileslearen heriotza eta alarguna. Halaber, autonomia pribatuari helduta, ez dirudi bidezkoa denik aztergai du gun betekizuna lekatzea, ezkontza itunetan edo testamentuan ad hoc eta bera riaz jasotako klausula baten bitartez. Horretara, alargunak bakarrik egikari dezake hildako ezkontideak berari eskuordetu dion hobetze ahalmena eta, gai nera, alarguntasun egoera horretan izan behar da ahalmen hori egikaritu ahal izateko.

Zer gertatzen da ezkontideak banandurik badaude?

Hobetzeko ahalmena ren eskuordetzari eutsi behar al zaio? Ez du ematen galdera horiei baietz erantzun behar zaienik, KZren 831. art.aren hitzez150

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA hitzezkotasunak eta isil tasunak ez baitute baietzik eratortzen. Berebat, ezin da baietzaren aldeko ar gudio gisa erabili KZren 834. artikulua, nahiz eta horrek alargun bananduari senipartea eratxiki, banantzea horren erruz gertatu ez denean. Erakundea in tuitu personĂŚ izaerakoa denez gero, erakunde hori ezerezean geratzen da, ez kontide batek bestearekin duen konfiantza edo fiduzia ezerezean geratzen denean (KZren 102 eta 106. artikuluetatik ateratako argudioa). Analogia era biliz, konponbide bera aplika daiteke egitatezko banantzearen kasuan ere (ho rren kontra, LACRUZ; autore horren iritziz, jorragai ditugun ondoreetarako ez du ezelako garrantzirik egitatezko banantzeak). c) Hildakoaren ondasunak bi ezkontideen semealaben artean banatzea. Muga hori subjektibo edo pertsonala da. Behin eskuordetza gertatuz gero, alargunak bere sen onaren arabera bana ditzake hildakoaren ondasunak. Nolanahi den ere, aukera horrek bi muga ditu, alargunak izan behar duen sen onaren mugaz gain. Bi muga horietatik, bat subjektiboa da eta bestea, aldiz, objektiboa. Aurrenekoari helduta, ondare banaketa bi ezkontideen semeala ben artean egin behar da; KZren 831. art.aren idazkerak eta beraren inter pretazio sistematikoak erakartzen dute semealabok ezkontzazkoak izan behar direla. Hori dela eta, hobetzeko ahalmena eskuordetzen denean, ez da ematen kausatzailearen ondasunak xedatzeko ahalmenik, ezpada ondasun horiek ba natzeko ahalmena.

Bestalde ere, KZren 831. art.ko arauak salbuespen bat jartzen dio hobe kuntzaren gaineko eraentza orokorrari. Aurrerago azpimarratu dugun bezala, gurasoa bizirik dagoela, aitonaamonak hobekuntza eman diezaioke ilobari (KZren 823 eta 824. art.ak). Edozelan ere, SENIPARTEAREN ORDAINKETA

152

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

KZren 831. artikuluak beren be regi aipatzen ditu bi ezkontideen semealabak eta, gainerakoan, banaketa ez da nahitaez egin behar hobekuntza gisa, manuaren kokaera sistematikoak bes terik erator dezakeen arren. Zernahi gisaz, manu horren aplikazio esparruan sartu behar dira ilobak ere, horiek oinordetzan parte hartzen badute lehenen go graduko senipartedun gisa.

Lehentxoago aipatu dugun bigarren muga objektiboa da.

Muga hori, iza tez, jarraikoa da: d) Banaketak kalterik ez egitea seniparteei eta hobekuntzei, ezta kausa tzaileak ezarritako gainerako ondare xedapenei ere. Horren karioz, hobetzeko ahalmena eskuordetzen denean, eskuordetza horrek hedadura objektibo zeha tza du, eta hedadura hori muga gisa azaltzen da KZren 831. artikuluan; muga hori osatzen dute seniparteek, hobekuntzek eta, oro har, kausatzaileak ezarri tako gainerako ondare xedapenek. Horrek nabarmendu egiten du hobetzeko ahalmenaren izaera banatzailea: alargunak errespetatu behar ditu aldez aurre tik legez zein borondatez ezarritako ondare eratxikipenak. Hori eginez gero, alargunak gerakinaren quantuma erabaki dezake; areago oraindik, quantuma erabakitzeaz gain, alargunak quantum horren zehaztapena egin dezake, onda sun zehatzak esleituz.

Horretara, behin hobetzeko ahalmena eskuordetu eta gero, bereizi beharra dago kausatzailea testamenturik gabe hil den ala ez. Lehenengo kasuan, esku ordetzak osoosorik ukitzen du kausatzaileak utzitako ondasuntza (hildakoa ren ondasunak), beti ere, seniparteak kenduta; kausatzaileak testamentua egin badu, aldiz, testamentu horren bidez xedatu ez dena bakarrik ukitzen du esku 152

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA ordetzak, beti ere, seniparteei kalterik egin gabe. e) Alargunak ondare banaketa egitea ezkontza itunek edota testamentuak adierazitako epean. Horiek ez badute inolako eperik finkatu, KZren 831. arti kuluko bigarren lerroaldeak urtebeteko epea ematen dio alargunari; epe ho rren zenbaketa hasten da oinordetza irekitzen denean edota, hala izanez gero, bi ezkontideen semealaben artean azkena emantzipatzen denean.

KZren 831. art.ko idazkeratik aise atera daiteke hobetzeko ahalmenaren eskuordetza ezeztakorra dela ad libitum usque ad mortem. Eskuordetza alde bakarrekoa da beti, hots, eskuordetza horrek sekula ere ez du kontratu izae rarik, ezta elkarrekikoa denean ere. Halaber, eskuordetza hori intuitu personæ edo fiduzia eskuordetza da, eta horrek areago azpimarratzen du haren ezezta kortasuna. Bestalde ere, hobetzeko ahalmenaren eskuordetza testamentu bidez aginduz gero, testamentuaren gorabeherek eskuordetza bera ukitzen dute eta, jakina dugunez, testamentuak egintza ezeztakorrak dira berez. Orobat, esku ordetzaren helburua da kausatzailearen ondarea banatzea, seniparteei, hobe kuntzei eta kausatzaileak ezarritako gainerako ondare xedapenei kalterik egin gabe. Horregatik, nahiz eta eskuordetza ezeztatu ez, eskuordetza hori edukirik gabe gera daiteke (eta hori zeharkako ezeztapena besterik ez da), «eskuorde tzaileak» hala nahi izanez gero. Ildo horretan, eskuordetzaile horrek ondare xedapenak egin ditzake mortis causa edo post mortem; halakoak egitean es kuordetzaileak agortu egiten badu alargunak ondasunak banatzeko duen auke ra, orduan eskuordetza edukirik gabe geratzen da.

Azken finean, hobetzeko ahalmenaren eskuordetzak berez dakar kausa tzailearen ondasunak banatzeko ahalmena, eta ahalmen hori SENIPARTEAREN ORDAINKETA

154

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

konfiantza edota fiduzia harremanetan oinarritzen da. Ondorenez, hobetzeko ahalmena ez da alargunari emandako xedatze ahalmena, baizik eta alargun horri hildako ez kontidearen oinordetza antolatzeko emandakoa. Ondasun zehatzak esleitzen direnean, jaraunspenaren antolaketa edo banaketa jarri behar da kausatzaileak egindako banaketari aplikatu behar zaizkion erregela berberen menpe eta, ze hatzago, KZren 1056. art.aren menpe.

153. Hobekuntzaren objektua eta horren gaineko kargak Kode Zibilak hobekuntzaren objektuaz dihardu bi artikulutan, hots, 829 eta 832. art.etan. Artikuluotatik ondoriozta daiteke hobekuntza izan daitekee la gauza zehatz baten gainekoa edo, osterantzean, kuota baten gainekoa (hau da, gauza zehatz baten gainekoak ez diren hobekuntzak izan daitezke). Bes talde ere, doktrinak (LĂ“PEZ JACOISTEk, kasu) ohartarazi du honakoak izan daitezkeela hobekuntzaren objektu: i) gauza zehatz bat, beste xehetasunik ga be identifikatutakoa; ii) gauza zehatz bat, kuota baten esleipenarekin batera; iii) kuota jakin bat, gauza baten esleipenarekin batera; iv) diru kopuru jakin bat, gauza zehatz batekin ordaindu beharrekoa; eta, azkenik, v) kuota bat. Le henengo lau kasuetan, hobekuntza gauza zehatz baten gainekoa da; bistakoa denez, bosgarren eta azken kasuan, hobekuntza kuota baten gainekoa da.

A) Gauza zehatzaren gaineko hobekuntza. Hobekuntza gauza zehatz ba ten gainekoa izan daiteke. Edonola ere, hobekuntzarako destinaturiko here naren balioari gehitzen bazaio hobekuntzadunak jaso behar duen seniparte zatiaren balioa, gerta daiteke harako gauzaren balioa bi balio horien batuketa baino handiagoa izatea. Horrela izanez 154

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA gero, hobekuntzadunak diruz ordain du behar die gaindikina beste interesatu guztiei (KZren 829. art.).

B) Kuotaren gaineko hobekuntza. Hobekuntza hori jaraunspeneko onda sunekin eurekin ordaindu behar da. Hala denean, 1061 eta 1062. art.etako arauak aplikatu behar dira, ondasunak banatzean jaraunsleen arteko berdinta sunari eusteko (KZren 832. art.).

Hobekuntzaren gain —rectius: hobekuntzaren objektuaren gain— kargak ezar daitezke; dena den, karga horiek senipartedunen edota horien ondoren goen mesedetan bakarrik ezar daitezke (KZren 824. artikulua).

Horrela, gerta daiteke hobekuntzadunarentzat karga egoera dena hobekuntza izatea beste se nipartedun edo ondorengo batentzat. Konparazio batera, gurasoak bere seme alaben artean bi bakarrik hobetzen ditu hobekuntzako herenarekin: bat heren horren gaineko jabetza soilarekin hobetzen du eta bestea, aldiz, heren ber beraren gaineko gozamenarekin. Edozein modutara ere, hobekuntza karga tzen duen eskubidea ez da nahitaez jaso behar hobekuntza gisa; eskubide hori eratxiki daiteke beste modu batean ere.

154. Hobekuntzaren izaera juridikoa Autoreek luze eta zabal eztabaidatu dute hobekuntzak seniparte izaerarik duen ala ez. Autu horren inguruan, LACRUZek uste du hobekuntzaren emai tza senipartea dela, seniparte laburra edo hertsia izan ez arren, eta testa mentugilearen borondatez eraentza berezia eduki arren. Beste autore batzuek (hala nola, HERNÁNDEZ GONZÁLEZek eta GONZÁLEZ PALOMINOk) ez dute onartzen hobekuntza SENIPARTEAREN ORDAINKETA

156

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

senipartea denik: batetik, hobekuntza ez dago per tsona zehatz bati destinaturik; bestetik, hobekuntza izatea ez da nahitaezkoa, inguruabarren araberakoa baino (hau da, testamentugilearen borondatearen araberakoa); eta, azkenik, hobekuntzaren eraentza juridikoa eta senipartea rena desberdinak dira. Horien arteko desberdintasunik nabarienak honakoak dira: a) Hobekuntzaduna eta seniparteduna ez dira derrigor pertsona bera izan behar, iloba hobetu daitekeelako bere gurasoa bizirik dagoela (KZren 823. art.). b) Hobekuntzaren gain zama eta kargak ezar daitezke (KZren 824. art.) eta senipartearen gain, ordea, ez (KZren 813. art.ko bigarren lerroaldea). c) Senipartea babesteko arauak ez dagozkio hobekuntzari. d) Seniparteduna ja raunskabetzeko, beharrezkoak dira berariazko egintza formala eta kari zu zena; hobekuntzaren kasuan, aldiz, aski da testamentugilearen ezegite hutsa. Halaber, behin hobekuntza ezarriz gero, hori ad libitum ezezta daiteke hobe kuntzaduna hil arte, KZren 827. artikuluak ezartzen dituen salbuespenak gorabehera.

Hobekuntzako heren deiturikoa ere ez da senipartea (horren kontra, LA COSTE, FUENMAYOR, DE DIEGO). Testamentugileak heren hori xedatu baldin badu osoosorik zein zati batez, orduan heren hori benetako hobekun tza da. Aitzitik, eta GARCĂ?A GRANEROk adierazi duenez, testamentugileak ez badu hobekuntza xedatu osoosorik zein zati batez, ez dago hobekuntzako herenik; senipartea baino ez dago soilsoilik.

Benaz, ez dirudi arteza denik hobekuntzako herenaren izaera juridikoari buruz eztabaidatzea, ezta seniparte herenaren edo xedapen askeko herenaren izaera juridikoari buruz eztabaidatzea ere. Hiru kasuotan, ez dago benetako errealitaterik; hiru horiek neurri formal hutsak besterik ez dira. Euron bitar tez, egozketa jakin batzuk adieraz daitezke edo, hobeto esanda, egozketa hori 156

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA en muga zehatz batzuk adieraz daitezke. Egitatez, ez dago hobekuntzako herenik, ezta seniparte heren eta xedapen askeko herenik ere. Horren guztia ren zioz, zerbaiten izaera juridikoari buruz eztabaidatzekotan, ondare eratxi kipen zehatzaren izaera juridikoari buruz eztabaidatu behar da.

Beste modu batera esateko, ondare eratxikipen horiek muga batzuk dituzte, ondare arazoei begira oinordetza antolatzeko; ez dugu, alabaina, hemen eztabaidatuko muga horiek zein izaera juridiko duten.

Bada, hobekuntzaren izaera juridikoari buruzko arazoa ezin da hobekun tzako herenari begira azaldu, ezpada hobekuntzaren egintza edo emaitzari begira. Antza denez, konponbiderik taxuzkoena jarraikoa da: benetako hobe kuntza ez da senipartea, hori hobekuntza izan dadin beharbeharrezkoa de lako hobekuntza horren bidez ukituriko ondasun portzioak (nahiz balioak) seniparte izaera galtzea eta eraentza autonomoa izatea.

Zernahi gisaz, badi rudi hobekuntzak eta seniparte erga tertiiak antzeko ondoreak dituztela, ba tez ere, erantzukizunaren inguruko autuetan. Dena den, ondore horiek zati batez antzekoak izateak ez dakar nahitaez hobekuntzak berezko izaera edu kitzerik.

155. Hobekuntza izaera egoztea eta hobekuntzadunaren egoera juridikoa A) Hobekuntzaren eratxikipena Aurrerago adierazi dudan bezala, hobekuntza berez ez da negozio juri dikoa, ezta ondare eratxikipena ere. Hobekuntza, izatez, hauxe SENIPARTEAREN ORDAINKETA

158

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

da: hobetzeko ahalmena erabiliz, hobekuntzaemaileak emaitza ekonomiko bati eratxikitzen dion kalifikazioa edo izaera.

Horretara, senipartearekin gertatzen den bezala, hobekuntzak ere forma desberdinak izan ditzake. Bestela esanik, hobekuntzak kalifika ditzake ondare eratxikipenerako dohainik egindako negozio juridiko desberdinak, negozio horiek inter vivos izan zein mortis causa izan.

Testamentugileak hobekuntza izaera egotz diezaieke semealaba edota ondorengoen mesedetan egindako ondare eratxikipen zehatz batzuei. Toroko Legeez geroztik (1505) —eta, zehatzago oraindik, aurreko horien XVII. le geaz geroztik—, Espainiako antolamendu juridikoak ahalbideratu du hobe kuntza izaera egoztea, dela heriotzaren zioz egindako ondare eratxikipenei (adibidez, legatuari), dela inter vivos egindakoei (kasurako, dohaintzari); izan ere, gorago aipaturiko legeak, hots, Toroko Legeen XVII. legeak bigarren aukera hori onartu zuen.

Eratxikipena egiteko modua edozein izanik ere (in ter vivos nahiz mortis causa), ondare eratxikipena dohainekoa izan behar da nahitaez. a) Mortis causa egintzen kasuan, hobekuntza eman daiteke jaraunspena eratxikiz, legatua eratxikiz edo, hala denean, mortis causa dohaintza eginez. b) Inter vivos egintzen kasuan, hobekuntza beti egozten zaio dohaintza bati; edonola ere, dohaintzahartzaileak onarpena ematen duenean, onarpen horren objektua ez da dohaineko ondare eratxikipena, ezpada dohaintza horri eratxiki zaion hobekuntza izaera. Hobekuntza hori inter vivos itxura daiteke honetara: a´) Ezkontza itunetan egindako hobekuntza (KZren 827. art.). b´) Kostu bidezko negozioaren bidez egindako hobekuntza, negozio hori gainontzekoarekin egiten denean (KZren 827. art.).

158

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA c´) Inter vivos egindako dohaintzaren bitartez ezarritako hobekuntza (ikus KZren 825. art.). d´) Hobetzeko hitzematea (KZren 826. art.).

Hari berberari eutsiz, bi desberdintasun antzeman daitezke batik bat, tes tamentuzko hobekuntzek (oro har, mortis causa egindako hobekuntzek) eta inter vivos egindakoek duten arauketa juridikoan: aurrena, isilbidezko hobe kuntzaren onarpena eta, hurrena, hobekuntzaren ezeztakortasuna/ezeztaezin tasuna. Bigarren desberdintasun horri dagokion aldean, bereizi beharra dago, batetik, hobekuntza izaeraren ezeztakortasuna/ezeztaezintasuna eta, bestetik, hobekuntzaren uztarri ekonomiko den ondare eratxikipenaren ezeztakortasun na/ezeztaezintasuna.

B) Egozketa egiteko modua: berariazko hobekuntza, isilbidezkoa eta ustezkoa Autore gehienek (horien artean, SCAEVOLA, MORELL, LACOSTE, FUENMAYOR, GARCÍA GRANERO eta LACRUZek) uste dute hobekuntza beren beregi ezarri behar dela, nahiz eta hobekuntza esamoldea erabili ez. Euren iritziz, hori berori erakartzen dute 825. art.ak (hobekuntza gisa kuali fikaturiko inter vivos dohaintza) eta 828. art.ak (hobekuntza gisa emandako legatua). Beste hitz batzuetan, eta a contrario, autore horiek uste dute hobe kuntza izaera ezin dela isilbidez edo ustez egotzi. Edozein modutan ere, Kode Zibilak berak bi salbuespen ezartzen ditu 828. art.aren azken tartekaduran eta 782. art.an. FUENMAYORen edura, berriz, KZren 828. artikulua bakarrik onar daiteke benetako salbuespen gisa.

KZren 825. art.ak ondokoa ezartzen du: «Dohaintzaemaileak ez badu hobetzeko borondaterik adierazi beren beregi, SENIPARTEAREN ORDAINKETA

160

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

orduan ezin da hobekuntzatzat jo inter vivos kontratu batean semealaben edo ondorengoen mesedetan egin dako dohaintza, dohaintza hori bakuna izan zein kostu bidezko kariduna izan». Ildo bertsuan, hauxe ezartzen du KZren 828. art.ak: «Ezin da hobekun tzatzat jo testamentugileak bere semealaba edota ondorengo bati emandako agintza edo legatua, testamentugileak ez badu beren beregi adierazi hori dela bere borondatea edota agintza zein legatu hori ez bada sartzen xedapen aske ko zatian».

Agidanez, KZren 825. art.ko erregelak aldarazi egiten du Toroko Legeen 25 eta 26. legeetan jasotako egozketa sistema; sistema horretan, kari bidezko dohaintzak dohaintzahartzailearen seniparteari egozten zitzaizkion eta gai nerako dohaintzak, aldiz, lege horietan «heren eta bosten» deiturikoei.

Argi dago KZk debekatu egiten dituela ustezko edota susmo hutsetan oi narrituriko hobekuntzak. Nolanahi den ere, testu horrek ez du argitasun ber berarekin eratortzen isilbidezko hobekuntzak debekatuta daudenik. Autore batzuek azpimarratu dutenez, bi erregela zehatzetatik (hots, 825 eta 828. arti kuluetatik) ezin ondoriozta daiteke erregela orokorrik, alegia, bi erregela ze hatz horien batuketari nagusitzen zaion erregelarik. Bide horretatik, ROCA SASTRE, PUIG BRUTAU eta VALLETek onartu egin dute isilbidezko hobe kuntzak egiteko aukera, testamentugileak adierazitako borondatetik ezin dai tekeenean atera testamentugile horrek hobekuntzaren ondoreak baztertu nahi zituenik (PUIG BRUTAU); autore horiek ez dute onartu, ordea, ustezko edota susmo hutsetan oinarrituriko hobekuntzak egiteko aukera. VALLETek ukatu egiten du hobekuntzak pribilejio izaera duenik, bai eta seniparte izaera duenik ere. Horrez gain, autore horrek isilbidezko hobekuntza 160

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA onartzen du, hobetze ko borondatea zalantza izpirik gabe agertarazi denean (ikus 1982ko ekainaren 18ko epaia). Berebat, VALLETek honako kasuak bereizten ditu isilbidezko hobekuntzaren inguruan: i) Testamentugileak seniparte hertsia uzten die bere semealaba guztiei, eta jaraunsle izendatzen du horietako bat bakarrik. ii) Testamentugileak jaraunsle izendatzen du semealaba bat, eta bestea ri legatua ematen dio, legatua zein izaerarekin eratxikitzen den adierazi gabe. iii) Hobekuntzako herenaren gehiagotzea dakarten kasuak. iv) Isilbidezko hobekuntza, modu ezzuzenean egindako jaraunskabetzea ren kasuan. KZren 851. artikulua interpretatuz, uler daiteke modu ezzuzene an jaraunskabetua izan denak seniparte hertsia bakarrik jasotzen duela; hor taz, gainerakoak isilbidez hobetuak izan dira. v) Dohaintza kolazionaezinak hobekuntzak dira, esangura zabalean behi nik behin. vi) Derrigorrezko jaraunsle ez den ondorengoari egindako dohaintza, do haintza hori zein izaerarekin egiten den adierazi gabe. Dena den, lehenengo lekuan, xedapen askeko herenari egotzi behar zaio dohaintza hori eta, horre tan sartzen ez bada, orduan hobekuntzari egotzi behar zaio dohaintza. vii) KZren 828. art.ko kasua. Hobekuntzatzat jotzen da testamentugileak bere semealaba edo ondorengo bati emandako agintza edo legatua, testamen tugileak hori berori adierazi badu beren beregi edota agintza zein legatu hori ez bada sartzen xedapen askeko zatian.

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

162

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

C) Hobekuntzadunaren egoera juridikoa Hobekuntzadunaren egoera juridikoak begibistako garrantzi praktikoa du, hobekuntzadun horren erantzukizuna zehaztu ahal izateko. Egoera juridi ko horren inguruan, autoreek jarrera desberdinak azaldu dituzte.

Batzuen aburuz (FUENMAYOR), hobekuntzaduna titulu unibertsalaren bidezko oi nordekoa da, hots, jaraunslea da; onarpena inbentario onuraren arabera egin ezean, hobekuntzadun horrek ultra vires erantzukizuna du. Beste autore ba tzuen irudiz (GONZĂ LEZ PALOMINO), hobekuntzaduna banakako titulua ren bidezko oinordekoa da, hobekuntza beti delako dohaintza (KZren 825. art.) edo legatua (KZren 828. art.). Doktrinan azaldu diren bi jarrera horiek guztiz onargarri ez direnez gero, tesi eklektikoa sortu da (VALVERDE, DE DIEGO, DE BUEN).

Bitarteko tesi horri helduta, hobekuntzaduna titulu uni bertsalaren bidezko jaraunsle edo oinordekoa da; baina hobekuntzadun horren izendapena gauza zehatz baten gain eginez gero, hobekuntzaduna banakako tituluaren bidezko oinordekoa da.

Zinez, hobekuntzadunaren egoera juridikoa zein den jakiteko, kontutan izan behar da hobekuntza hori eratxikitzeko egiten den xedapenaren izaera juridikoa. GARCĂ?A GRANEROk adierazi zuenez, kausatzaileak hobekuntza eman dezake, titulu unibertsalaren (KZren 668. art.) nahiz banakako titu luaren bidezko xedapenak eginez, xedapen horiek mortis causa izan (KZren 828. art.) zein inter vivos izan (KZren 825 eta 827. art.ak). Hobekuntzadunak banakako tituluaren bidez eskuratzen du hobekuntza, hobekuntza hori inter vivos edo mortis causa dohaintzen bidez ematen denean; eta gauza zehatz bat, kuota bat nahiz zati alikuota baten gaineko legatuaren bidez ematen denean ere. Haatik, hobekuntzadunak titulu unibertsalaren bidez eskuratzen du hobe kuntza, hau da, hobekuntzaduna jaraunsle da, hobetzeko 162

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA destinaturiko kuota ren edota kuota zatiaren jaraunsle izendatzen denean hobekuntzadun hori (KZren 668. art.).

156. Hobekuntzaren ezeztakortasuna A) Hobekuntza ezeztakorrak KZren 827. art.aren arabera, ÂŤhobekuntza gisa jadanik ondasunak eman badira ere, hobekuntza hori ezeztakorra da, salbu eta ezkontza itunetan edota gainontzeko batekin kostu bidez egindako kontratu batean egin deneanÂť.

Hobekuntzaren ezeztakortasunaz denaz bezainbatean, Toroko Legeen XVII. legean ezarritako eskema barneratzen du Kode Zibilak. Horretara, KZk honako erregela ezartzen du: hobekuntza, inter vivos eman zein mortis causa eman, askatasunez ezezta daiteke, hobekuntzaduna hil arte. Orokorrean, ho bekuntza testamentuan ezarri bada, ez da inolako arazorik sortzen hobekuntza horren ezeztakortasunaren inguruan: testamentuaren gorabeherek hobekun tza bera ukitzen dute eta, oro har, mortis causa xedapen guztiekin gertatzen den bezala, guztiak ere berez ezeztakorrak dira ad libitum usque ad mortem (KZren 737. art. eta ondorengoak).

Orobat, ezeztakortasunak bere baitan har tzen ditu, nahiz hobekuntza izaera, nahiz hobekuntza horren uztarri ekonomi koa den ondare eratxikipena.

Usque ad mortem ezeztakortasun bera aplika dakioke inter vivos edo kon tratu bidez ezarritako hobekuntzari, hori berori baita KZren 827. art.ko lehe nengo tartekaduraren esangura. Edonola ere, Toroko XVII. legearen ildotik, Kode Zibilean ere inter vivos emandako hobekuntzaren ezeztakortasunak sal buespenak ditu. Beste hitz batzuez esanik, eta jarraian ikusiko dugun bezala, ezeztakortasun printzipioa mugaturik dago bi SENIPARTEAREN ORDAINKETA

164

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

esanguratan: lehenik, inter vi vos ondare eratxikipenari dagokionean eta, hurrenik, eratxikipen horri gehi hobekuntza izaerari dagokienean. Hori dela eta, oinarrizko arazoa da, KZren 827. art.ak aipatzen duen ezeztakortasunaren esparrua zehaztea.

Autore batzuen ustez, ezeztakortasunaren norainokoak ukitzen zituen, bai hobekuntza izaera, bai eta dohaineko ondare eratxikipena ere (LACOSTE, LEZÓN, MORELL). Beste batzuen iritziz, hobekuntzadunari hobekuntza ho rren gaineko jabetza eskualdatzen zitzaion, baina eskualdaketa hori baldintza suntsiarazle baten menpe geratzen zen (CASTÁN, DE DIEGO). Gaur egun, ordea, doktrinaren iritzi horiek gainditurik daude eta, inter vivos ezarritako hobekuntzaren inguruan, bi osagai bereizten dira: lehenengo lekuan, dohain tza, hau da, ondare eskualdaketa egiteko negozioa; eta, bigarrenean, xedatzai leak egindako egozketa edota xedatzaile horren borondate aitorpena. Aitorpen horren helburu dira, batetik, harako dohaintza hobekuntza gisa kalifikatzea, bestetik, dohaintza hori egoztea berari dagokion herenari; eta, azkenik, aurre ko bien ondorio antzo, dohaintza horri ez aplikatzea lege aginduz ezarritako oinordetza antolaketa —hots, KZren 819. art. ez aplikatzea eta dohaintza hori seniparte hertsiari ez egoztea, dohaintza kolazionaezina denean izan ezik—. Ildo bertsuan, ondokoa ulertu beharra dago: inter vivos ezarritako hobekun tzaren ezeztakortasunak hobekuntza izaera besterik ez du ukitzen; hau da, ezeztakortasun horrek ez du ukitzen hobekuntza herenari egotzitako ondare eratxikipena, egozketa bera baizik. Horrela, hobekuntza izaera da ezeztapena ren objektu; izan ere, hobekuntza izaerak sortzen ditu post obitum ondoreak eta ez, ordea, dohaintzak berak. Dohaintza hori burututa dago eta ezeztaezina da, honako kasuetan izan ezik: dohaintzen ezeztapena edo urripena dakarten karietatik bat gertatzen denean edota hobekuntzaemaile/dohaintzaemaileak bere buruarentzat erreserbatu duenean ezeztatzeko ahalmena; horrelakoetan, dohaintzak mortis causa kutsu nabaria du (FUENMAYOR, 164

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA LACRUZ eta, oro har, gure egunotako doktrina).

B) Hobekuntza ezeztaezinak KZren 827. art.aren lehenengo tartekadurari buruz esandakoa aplika dai teke bigarren tartekaduraren kasuan ere. Zernahi gisaz, bigarren tartekadura ren kasuan, ezeztakortasunaren salbuespenak, hots, ezeztaezintasunak ukitzen du ondare eratxikipenari egotzitako hobekuntza izaera ere, eratxikipen hori inter vivos eta dohainik egiten denean. Bestela, ez litzateke zentzuzkoa izan go 827. art.ak in fine aipatzen dituen kasuak salbuespen gisa itxuratzea, manu berberaren lehendabiziko arauari begira; kasuok dira, izatez, ezkontza itune tan egindako hobekuntza eta gainontzeko batekin kostu bidez egindako kon tratuan gauzatutakoa.

Inter vivos egindako hobekuntza ezeztaezinaren inguruko kasuek Toroko XVII. legean dute euren etorburua. Aurrerago esan dugun moduan, lege horrek Espainiako sisteman sartu zuen inter vivos egindako hobekuntzaren erakundea; aldi berean, lege horrek hobekuntzaren ezeztakortasunari buruzko arazoa konpondu zuen.

Toroko lege horretan ezarritako printzipioari helduz, hobekuntza ezeztakorra zen ad libitum. Printzipio horrek ez zuen inolako salbuespenik, hobekuntza mortis causa ezarriz ge ro; baina hobekuntza inter vivos ezarriz gero («saluo si fecha la dicha mejoría por contracto entre bibos»), hobekuntza hori ezeztaezina zen ondoko kasuetan: i) hobekuntzadunari ema tea hobekuntzaren objektu ziren gauza edo gauzen edukitza; ii) eskribauaren aurrean ematea hobekuntzari buruzko eskritura; iii) inter vivos kontratua egitea «gainontzeko batekin eta kostu bidez, ezkontzaren bidez edota horien antzeko beste edozein kariren bidez».

Ezeztaezintasunaren inguruko lehenengo bi kasuen oinarria zen hobekuntzaren objektu ziren gauzen traditio vera vel ficta. Bi kasu horiek ez dira Kode Zibilean jaso.

Haatik, 827. artikuluak bi kasu desberdin gisa jasotzen du Toroko XVII. legean kasu bakarra zena (kon tratua «gainontzeko batekin eta kostu bidez» egitea); bi kasu horietatik bat adibide zehatza da («ezkontzaren bidez») eta bestea, ostera, orokorra da («horien antzeko beste edozein ka riren bidez»).

Egungo egunean, eta orduko Toroko Legeetan ere,

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

166

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

hobekuntzaren ezezta ezintasunaren oinarria ez zen ondare eratxikipenaren inter vivos edo mortis causa izaera; dena den, ezeztaezintasunak inter vivos egindako hobekuntza bakarrik ukitzen du. Inter vivos izaera, beraz, conditio sine qua non da; baina halakoa izanik ere, ez da nahikoa ezeztaezintasuna aplikatzeko. Gisa berean, ezeztaezintasunaren sostengua ez da ondasunen egiazko traditioa edo traditio sinbolikoa (Toroko Legeen aurreneko bi kasuak).

Ildo bertsuan, KZren 827. art.tik bertatik atera daiteke ondasunak ematea ala ez ematea ez dela erabaki garria, hobekuntza ezeztakorra ala ezeztaezina izateko. Berebat, VALLETek ohartarazi duenez, KZren 827. art.ak ez du inter vivos dohaintza bakarrik aipatzen; aitzitik, edozein motatako negozio juridikoak aipatzen ditu, horiek dohainekoak eta ondarearen gainekoak izanez gero. Orokorrean, beraz, hauxe esan daiteke: 827. artikuluaren bigarren tartekaduran ezarritako ezeztaezinta sunaren uztarria da gainontzekoak hobekuntzaren antolaketari begira kostu bidez duen interesa. Arean bere, gainontzekoak eta hobekuntzaemaileak au rretiaz kontratua egin dute; kontratu hori hobekuntzaren karia da eta, horre tan oinarrituz, gainontzekoak kostu bidezko interesa du.

Ondorenez, benetako hobekuntza ez da eskuzabaltasuna bakarrik (hobekuntzaemailearen eta hobe kuntzadunaren arteko lotura); izatez, kostu bidezko kontratuaren betepena ere bada (hobekuntzaemailearen eta gainontzekoaren arteko lotura). Horretara, gainontzekoaren mesederako hizpaketa baten bitartez itxuratzen da hobekun tza, eta hizpaketa hori jaso daiteke Zuzenbide tipoaren barneko kontratu bate an (hala nola, salerosketan) edo, bestela, Zuzenbide tipotik kanpoko kontratu batean, azken horrek do ut des edota facio ut des eskema badu. PALACIO RUBIOSek honako adibidea jartzen du bigarren modu horren inguruan: nire esklaboa ematen dizut, zure semealaba oinordetzan hobetu dezazun.

Ezeztakortasunaren oinarria bilatzeko, gaur egun arazo 166

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA gehiago azaltzen da, hobekuntza ezkontza itunetan ezartzen denean. Toroko Legeen iruzkingile eta, orokorrean, garai hartako autoreen aburuz, senarrarentzat kostu bidezko ak eta emaztearentzat, berriz, dohainekoak ziren ezkontzaren zioz egindako itun eta kontratuak, hala nola, ezkonsaria (ÂŤezkontzaren bidezÂť); senarrak egin behar zien aurre onera matrimonii deiturikoei. Bistakoa denez, egun ezin zaio iritzi horri eutsi.

MORELL eta ELFGENen irudiz, ezeztaezintasuna datu formaletan oinarri daiteke, dohaineko ondare eratxikipena hobekuntza gisa kualifikatu eta ezkontza itunetan jasotzen baita.

Iritzi hori, dena den, ezin onartuzkoa da gaur egun, eta baztertzeko modukoa zen 1975eko maiatzaren 2ko Legea eman aurretik ere, ordura arte ezkontza bitartean ezkontza itunak aldaezinak izan arren. Aztergai dugun kasuan ere, ezeztaezintasunaren sos tengua da gainontzekoak kostu bidez duen interesa. Nolanahi den ere, kostu bidezkotasun hori esangura zabalean ulertu beharra dago, beste modu batera azaltzen baita gainontzekoarekin kostu bidez egindako kontratuaren kasuan. Kostu bidezkotasun eta dohainekotasunaren kategoriak berezko zaizkie bete behar izaerako harreman juridikoei (KZren 1274. art.).

Horregatik, kostu bi dezkotasunaren kategoria ezkontza itunei eta ezkontzaren ziozko dohaintzei aplikatu ahal izateko, kategoria hori esangura zabalean hartu behar da, nahiz eta esangura hori agian teknikoa izan ez.

Esangura horri helduz, kostu bidez kotasuna da ondare eratxikipenek eta ezkontza itunetarako bildutako itun edo hizpaketek elkarren artean duten menpekotasuna (KZren 1331. art.).

C) Hobetzeko hitzemateak eta ez hobetzekoak KZren 826. art.aren arabera, hobetzeko hitzematea edota ez hobetzekoa baliozkoa da, eskritura publikoaren bidez ezkontza itunetan eginez gero. Tes SENIPARTEAREN ORDAINKETA

168

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

tamentugileak xedapenen bat egiten badu hitzematearen kontra, xedapen ho rrek ez du ondorerik sortzen. Hori dela eta, KZren 826. artikuluak izaera ezeztaezina eratxikitzen dio hobetzeko hitzemateari. Dena den, hobetzeko hi tzemate guztiek ez dute izaera hori; izatez, izaera horretakoa da ezkontza itu netan ezarritako hitzematea bakarrik.

Gaur egun, alferrekoa da aipatu berri dugun artikuluaren lehenengo lerroaldeak erabil tzen duen adierazmoldea, hobetzeko hitzematea edota ez hobetzekoa eskritura publikoa ren bidez ezkontza itunetan egin behar dela dioenean. KZren 1327. artikuluaren arabera, ezkontza itunak eskritura publikoan agertarazi behar dira, eta eskakizun formal hori ad validitatem bete behar da; horrek esan nahi du ezkontza itunak deusezak direla eskakizun hori bete ezean. Edozelan ere, gauzak ez dira beti halakoak izan. KZren antzinako 1324. art.aren arabera, ezkontza itunak egilets zitezkeen udaleko idazkariaren eta bi lekukoen aurrean; baina doktrinak ez zuen onartzen hobetzeko hitzematea ezkontza itunak egilesteko egintza horretan jasotzea. Horregatik, KZren 826. art.ak bi betekizun ezartzen zituen: bata, hobetzeko hitzematea eskritura publikoan egitea eta, bestea, eskritura hori ezkontza itunen eskritura izatea. KZren 826. art.ak erabiltzen duen adierazmoldea, beraz, ez zen alferrikakoa garai hartan.

Maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak egindako eraldaketaz geroztik, KZren 826. art.ko le hendabiziko lerroaldea errepikapen hutsa da. Horretara, eta KZren 1327. art.ari begira, inola ko arazorik gabe ezaba daiteke lerroalde horretan eskritura publikoari egindako erreferen tzia; nahikoa da hobetzeko hitzematea ezkontza itunetan agertaraztea.

Behin aurrekariak aztertu eta horiek KZren 827. art.arekin aurrez aurre jarri eta gero, KZren 826. art.ak sortarazten duen lehenengo arazoa honakoa da: hobetzeko hitzematea ezeztaezina da, hori ezkontza itunetan ezartzen denean bakarrik; hobekuntza, aldiz, ezeztaezina da, ezkontza itunetan nahiz gainontzekoarekin kostu bidez egindako kontratuetan ezartzen denean. Zerga tik ote da desberdintasun hori? Bi erakunde horien aurrekari historikoak bide beretik doaz igarriigarrian; baina, hobetzeko hitzematearen kasuan, ez da be harrezkoa gainontzekoren bat izatea eta horri begira kostu bidezko kariren bat egotea. Nahikoa da kostu bidezkotasuna hitzematearen onuradunari begira gertatzea. Gauzak horrela, hemen ere aplika daiteke ezkontza itunen kostu bidezkotasunari 168

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA buruz azaldutakoa. Goian adierazi dugunez, ondare galeren arteko elkarlotura besterik ez da kostu bidezkotasunaren ideia hori. Ildo be rean esan daiteke hobetzeko hitzematea favor matrimonii printzipioan sustrai tzen dela.

Sarri askotan, ez da batere erraza bereiztea, batetik, ezkontza itunetan norbait hobetzeko ezarritako hitzematea eta, bestetik, itun horietan ezarritako hobekuntza. Horrelakoak gerta daitezke, batik bat, jarraikoa aintzat hartuz ge ro: KZren 827. art.aren kasuan, hobekuntzarekin batera ez da nahitaez egin behar ondare eratxikipena. Modu horretan ere, hobetzeko hitzematea eta be netako hobekuntza bereizteko, kasuan kasuko hizpaketaren idazkera zehatza aztertu behar da: orokorrean, hobekuntza gisa ondare eratxikipena egun gau zatzen bada, ezin esan daiteke hori norbait hobetzeko hitzematea denik, egun go benetako hobekuntza baita; aitzitik, betebeharra ez bada egun betetzekoa (adibidez, neure burua behartzen dut nire testamentuan nire semealaba hobe tzera), orduan hori norbait hobetzeko hitzematea da.

157. Hobekuntzari uko egitea KZren 833. art.an, hobekuntzadun semealabak edo ondorengoak jarauns penari uko egin diezaioke eta hobekuntza onar dezake.

Aipatu berri dugun arauak errepikatu baino ez du egiten KZren 890. arti kuluan legatuei buruz ezarritakoa. Agerikoa denez, KZren 833. art.aren kasu an, hobekuntza ez da jasotzen jaraunspen tituluaren bidez; alderantziz, titulu hori banakako titulua izan behar da, hau da, legatu titulua izan behar da, he SENIPARTEAREN ORDAINKETA

170

C. LĂ“PEZ B. DE HEREDIA

men ez baitira aintzat hartu behar inter vivos egindako hobekuntzak.

Behin hobekuntzari uko eginez gero, zer gertatzen da hutsik geratu den portzioarekin? Doktrinak zalantzan jarri du hobekuntza horretan gehiagotze eskubiderik izan daitekeenik.

Autu zehatz horretan, doktrinak senipartearekin parekatu du hobekuntza eta, horretarako, KZren 985. artikulua izan da abia buru. Artikulu horrek xedapen askeko zatia eta senipartea aipatzen ditu: au rrenekoan gehiagotze eskubidea gauzatzen da eta bigarrenean, ostera, berezko eskubidearen bitartez gauzatzen da oinordetza.

Hobekuntza senipartetzat hartuz gero, ez dago gehiagotze eskubiderik, ezpada berezko eskubidearen ondoriozko oinordetza (MORELL, FUENMA YOR). Aitzitik, hobekuntza xedapen askeko zatiarekin berdinetsiz gero, ordu an gehiagotze eskubidea gerta daiteke (GONZĂ LEZ PALOMINO, ELFGEN, GARCĂ?A CANTERO).

Gure iritziz, nahiz eta hobekuntza ezeztaezina izan, hobekuntza horretan gehiagotze eskubidea gertatzen da, gehiagotze horren baldintzak betez gero (eta, sarri askotan, baldintza horiek ez dira betetzen, hobekuntza ezeztaezina denean).

Azkenekoz, KZren 637.2. artikuluari helduta, gogoan izan behar da ge hiagotze eskubidea dagoela senar eta emazteari batera egindako dohaintzetan, dohaintzaemaileak kontrakoa adierazi duenean izan ezik. Nabari denez, edo zein dohaintza hobekuntza gisa kalifikatzen bada, gehiagotze eskubide horre tatik baztertu behar da hobekuntza izaera, hori ondorengo ez denari begira in testa gertatzen bada; horrelakoetan, gehiagotze eskubideak ondare eratxiki pena bakarrik ukitzen du. Edonola ere, gehiagotze eskubidea semealaba edo ondorengoaren gain gertatzen bada, gehiagoturiko zatia nola jasotzen da: ho 170

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA bekuntza izaerarekin ala KZren 819. art.aren arabera seniparteari egotz da kiokeen dohaintza arruntaren gisara? Dohaintzaemaile/hobekuntzaemaileak besterik ezarri ezean, badirudi honakoa ulertu behar dela: gehiagoturiko por tzioa dohaintza arruntaren gisara jasotzen da eta dohaintza hori, hala izanez gero, seniparteari egotz dakioke. Bestela, Espainiako sisteman onartu behar ko genituzke isilbidezko hobekuntza eta ustezko edo susmo hutsetan oina rrituko hobekuntza eta, jakina dugunez, azken hori argiroargiro debekaturik dago KZren 825.art.an.

BIBLIOGRAFIA Senipartedunei buruz, ikus: CADARSO PALAU, J., «Comentario al artículo 945», in Comentarios a las reformas del Derecho de Familia, II. liburukia, Tecnos argi taletxea, 1470.etik 1472.era arteko orr.; COSSÍO Y CORRAL, A., «Los derechos sucesorios del cónyuge sobreviviente», RDP, XLI. liburukia, 1957, 131.etik 162.era arteko orr.; DELGADO ECHEVERRÍA, J., «La reforma en el Derecho de sucesiones», in El nuevo régimen de la familia, II. liburukia, Madril, 1982, 187.etik 204.era arteko orr.; FUENMAYOR CHAPÍN, A., «Acumulación en favor del cónyuge viudo de un legado y de su cuota legitimaria», RGLJ, 1946; MASI DE MIRANDA, J. E., Legítima del cónyuge supérstite, Madril, 1988; MIQUEL J. M.ª, «Comentarios a 837 y 840», in Comentarios a las reformas de Derecho de Familia, II. liburukia, Tecnos argitaletxea, 1984, 1321.etik 1331.era arteko orr.; ROBLEDO, C., «Legítima del cónyuge viudo», RCDI, 1947, 736.etik 757.era arteko orr.; ROCASASTRE MUNCUNILL, «Casuística legitimaria en el Código Civil», in Homenaje a Vallet de Goytisolo, I. liburukia, 583. or. eta ondorengoak, Madril, 1988; REY PORTOLÉS, J. M., «Comentarios a vuela pluma de los artí culos de Derecho sucesorio (por ahora los siete primeros), reformados por la ley 11/1981, de 13 de mayo, de modificación del Código civil en materia de filiación, patria potestad y régimen económico del matrimonio», RCDI, 549. zk., 1982, 289.etik 360.era arteko orr.; «Comentarios a “vuela pluma” de los artículos de Derecho sucesorio (cuatro más), reformados por la Ley 11/1981, de 13 de mayo, de modificación del Código Civil…», RCDI, 1982, 1535.etik 1584.era arteko orr.; RODRÍGUEZ ADRADOS, A., «Los preceptos fracasados en la reforma del Có digo civil», RDN, 1981, 275.etik 317.era arteko orr.; ROBLEDO, C., «La legítima del cónyuge viudo», RCDI, 1947, 736.etik 757.era arteko orr.; VALLADARES RASCÓN, E., Nulidad, separación y divorcio, Madril, 1982; VALLET DE GOY

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

172

C. LÓPEZ B. DE HEREDIA

TISOLO, J. B., «Distribución del derecho a la legítima individual de los descen dientes», RDP, 1967, 729. or. eta ondorengoak; «Reforma del Código Civil en materia de sucesiones», RDN, CXI. zk., 1981, 389.etik 417.era arteko orr.

Zuzenbide konparatuan ondorengoei dagokien senipartearen inguruko ideia orokorrak izateko, honakoak kontsulta daitezke: SALVADOR I CODERCH, P., YSÁS SO LANES, M. eta GARRIGA CORINA, M., «La llegítima en Dret comparat: Fran ça, Italia, Gran Bretanya i Alemanya», in Materials V Jornades de Dret Català a Tossa, Bartzelona, 1990, 257. or. eta ondorengoak.

Hobekuntzari buruz: BLASCO GASCÓ, F., La mejora irrevocable, Valentzia, 1990; CABELLO, P., «La mejora tácita», RCDI, 1950, 808. or. eta ondorengoak; ELF GEN, A., «La mejora en el vigente Derecho español», RDN, 1969, 7. or. eta ondo rengoak; FERRARA, F., «El sistema de la legítima y de la mejora en el Derecho civil español», RCDI, 1929, 53. or. eta ondorengoak; FONTA BOIX, V., «La me jora del tercio por actos inter vivos», RDN, 1961, 351. or. eta ondorengoak; FUENMAYOR CHAMPÍN, A., «La mejora en el sistema sucesorio español», Bo letim da Facultade da Direito (Separata), Coimbra, 1946; La revocación de la propiedad, Madril, 1941; GARCÍA GRANERO, J., «Estudio dogmático sobre la mejora y el tercio de mejora», RDP, 1949, 805. or. eta ondorengoak; GON ZÁLEZ, J., «Observaciones a las conferencias del Dr. Ferrara», RCDI, 1929, 65. or. eta ondorengoak; GONZÁLEZ PALOMINO, J., «El acrecimiento en la mejo ra (Estudios de arte menor sobre el derecho sucesorio)», AAMN, 2. argitaraldia, 1950, 517. or. eta ondorengoak; JORDANO BAREA, J., «Dictámenes sobre la mejora condicional», ADC, 1953, 906. or. eta ondorengoak; LACOSTE, J., La mejora, L. García Gijarroren itzulpena, Madril, 1913; LEZÓN, M., «Inteligen cia y alcance del artículo 827 del Código civil. Mejora por vía de donación inter vivos con o sin entrega de bienes hasta la muerte del causante», RCDI, 1929, 102. or. eta ondorengoak; LÓPEZ JACOISTE, J. J., La mejora en cosa determinada, Madril, 1961; MORELL Y TERRY, J., Estudios sobre el Código civil (Mejo ras), Madril, 1984; «Mejoras» lanean ere, RGLJ, 1893, 259. or. eta ondorengoak, eta 556. or. eta ondorengoak ere, eta 1894, 143. or. eta ondorengoak, eta 313. or. eta ondorengoak ere; PARA, A., Estudio jurídico sobre la institución de la me jora, Bartzelona, 1891; PUIG BRUTAU, J., «Mejora» hitzsarrera, in Nueva En ciclopedia Jurídica Seix, XVI, Bartzelona, 1978; ROMERO VEITEZ, M. A., La mejora, Madril, 1936; URIARTE, J., «Inteligencia y alcance del artículo 827 del Código civil», RCDI, 1929, 321. or. eta ondorengoak; VALLET DE GOYTI SOLO, J. B., «La donación mortis causa en el Código civil español», AAMN, 1950, 625. or. eta ondorengoak; «Lo literal, lo tácito y lo conjetural en la in terpretación del testamento, en mejoras y fideicomisos», in Estudios de Derecho sucesorio, Madril, 1981, II. liburukia; Limitaciones de Derecho sucesorio a la fa cultad de disponer. Las legítimas, Madril, 1974; «Comentario a los artículos 826 y 827 del Código Civil», in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XI. liburukia, Madril, 1978; VILLARES PICÓ, M., «Cuestiones sobre la mejora», RCDI, 1927, 883. or. eta ondorengoak.

172

SENIPARTEAREN ORDAINKETA

F. BLASCO GASCÓ Hamabosgarren gaia SENIPARTEAREN KALKULUA ETA EGOZKETA. SENIPARTEAREN IZAERA ETA ZENBATEKOA UKITZEKO EZINTASUNA

Laburpena: §43. Zenbatu beharreko ondasuntza zehaztea.— 158. Kalkulu eragike tak: KZren 818. artikulua.— 159. Relictumaren balorazioa.— 160. Zo rrak kentzea.— 161. Dohaintzak fikzioz biltzea.— 162. Relictum eta donatuma baloratzeko unea.— §44. Dohaintza eta legatuak egoztea.— 163. Aldez aurretiko oharbideak.— 164. Dohaintzak egoztea: A) Seme alaba edo ondorengoei egindako dohaintzak; B) Aurrekoei egindako do haintzak; C) Arrotzei egindako dohaintzak.— 165. Legatuak egoztea: A) Semealaba edo ondorengoei egindako legatuak; B) Aurrekoei egindako legatuak; C) Arrotzei egindako legatuak.— 166. Ezkontideari egindako le gatu eta dohaintzak egoztea.— §45. Senipartearen izaera ukitzeko ezin tasuna.— 167. Senipartea in natura jasotzeko eskubidea.— 168. Se nipartearen gaineko karga eta karga horren ziozko konpentsazioa: A) Senipartearen gaineko karga; B) Senipartearen gaineko kargaren ziozko konpentsazioa. «Cautela socini» deiturikoa.— 169. Kode Zibilaren 820.3. art.ko kasu berezia.— 170. Inoren ondasunak eratxikitzea.— §46. Seni partearen zenbatekoa ukitzeko ezintasuna defendatzea.— 171. Se nipartearen osagarria eskatzeko akzioa: A) Kontzeptua; B) Jaraunsle izendapena lehentasunez urritzea; C) Senipartearen osagarria eskatzeko akzioaren eragingarritasuna.— 172. Legatuak urritzea.— 173. Dohaintzak urritzea: A) Helburua, izaera eta ondoreak; B) Urripen akzioa egika ritzeko legebideztaketa duten pertsonak; C) Urripena egiteko hurrenkera eta dohaintzahartzailearen kaudimengabezia; D) Dohaintzak urritzeko akzioaren preskripzioa.— 174. Seniparteari maula eginez kausatzaileak gauzatu dituen egintzak aurkaratzea.

§43. ZENBATU BEHARREKO ONDASUNTZA ZEHAZTEA 158. Kalkulu eragiketak: KZren 818. artikulua KZren 818. art.ak xedatzen duenez, seniparteak finkatzeko, testamentu gilea hildakoan geratzen diren ondasunak baloratu behar dira, zor SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

eta zamak kendu eta gero, testamentuan ezarritako zor eta zamak izan ezik. Lehenda biziko eragiketa horretatik ateratzen den zenbakiak adierazten du kausa tzaileak utzitako ondasuntzaren aktibo garbia. Jarraian, baloratu behar dira kausatzaileak, bera bizirik zegoela, egindako dohaintzak. Dohaintza horien balioa adierazten duen zenbakia aurreko zenbakiari gehitu behar zaio. Ba tuketa horren emaitzari fikziozko bilketa deritzo [relictum ken (–) zorrak gehi (+) donatum].

Hortaz, seniparte materiala kalkulatzeko, kontabilitate eragiketa batzuk egin behar dira. Eragiketa horiek jarraiko helburuak betetzen dituzte: a) Seniparte materialik dagoen ala ez arakatzea. Ez dago seniparte mate rialik, eragiketen emaitza zerokoa edo zero baino txikiagoa izanez gero.

Jaraunspeneko pasiboa aktiboa baino handiagoa denean, relictumari ze ro balioa eman behar zaio eta, seniparteak kalkulatzeko, donatumaren balioa bakarrik izan behar da kontutan (donatumik izanez gero). b) Bi balio hauek finkatzea: bata, seniparte kolektiboaren edo seniparte osoaren kuotarena eta, bestea, banakako senipartearen kuotarena, hau da, se nipartedun bakoitzari seniparte gisa dagokion kuotarena.

Senipartea finkatzean, xedapen askeko zatia ere zehazturik geratzen da. c) Testamentu xedapen edo dohaintza ezofiziosoak identifikatzea; izatez, ezofizioso dira testamentugileak askatasunez xeda dezakeen zatitik gorako xedapen edo dohaintzak.

F. BLASCO GASCĂ“ Eragiketa horiek osatzeko, legatu eta dohaintzak egotzi behar zaizkie se niparteari eta, hala denean, hobekuntzari edota portzio askeari.

Hori guztia egin eta gero jakin dezakegu, batetik, kausatzaileak utzitako ondasunetatik zeintzuk adjudikatu behar zaizkien senipartedunei eta, bestetik, zeintzuk di ren testamentu xedapen edo dohaintza ezofizioso izateagatik urritu behar direnak, halakorik izanez gero behintzat.

159. Relictumaren balorazioa Kausatzaileak utzitako ondasuntza baloratu baino lehen, hura hildakoan utzitako ondasunen inbentarioa egin behar da.

Zentzuzkoa denez, ezin dira baloratu izate ezezaguna duten ondasunak.

Inbentarioa eta balorazioa jaraunspen banaketaren ohiko eragiketak dira. Seniparteak kalkulatzeko, maizsarri batera gauzatzen dira, dela kausatzai leak utzitako ondasuntzaren inbentario eta balorazioa, dela jaraunspena bana tzeko egiten diren gainerako eragiketak. Senipartedunek ez dituzte beste barik onartu behar testamentugileak edota testamentuzko kontularibanatzaileak egindako balorazioak, balorazio horiek euren eskubideari kalte egiten badiote. Bestalde, senipartedunek esku har dezakete jaraunslekideek egindako jarauns pen banaketan, nahiz eta senipartedun horiek jaraunsle izan ez.

Bukatzeko, ondasunak euren egiazko balioaren arabera tasatu behar dira.

160. Zorrak kentzea SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

Kausatzailearen zorrak kentzeko modukoak dira.

Testamentuzko zor eta zamak, aldiz, ez dira kentzen; izan ere, kausatzailea hil baino lehen ondarea ren egoera zein zen ikusita, zor eta zamok ez dute hildakoaren ondare hori gutxitzen (LACRUZ).

Kausatzailearen zorrek seniparteduna ukitzen dute, txikitu egiten dutela ko senipartedun horren partaidetza kuota kalkulatzeko aintzat hartzen den ondasuntza. Dena den, senipartedunak ez du zor horien gaineko erantzuki zunik, senipartedun den ginoan.

Seniparteak kalkulatu ostean, testamentuzko zamak aktibo likidotik ken du behar dira, aktibo horrek osatzen baitu jaraunspeneko hartzekoa eta har tzeko horren zama baitira testamentuaren ondorioz sorturiko erantzukizunak. Zernahi gisaz, testamentuzko zamen balorazioa eta seniparteen kalkulua harremanetan jarri behar dira, zama horiek ezofiziosoak diren ala ez antze mateko. Bestalde, ondare izaerako testamentu xedapenek ez dute senipartedu na ukitzen, horrek senipartedun izaera duen heinean; bestela, ez litzateke ÂŤseniparteÂťrik izango, testamentugileak aukera izango bailuke seniparte hori edukirik gabe uzteko.

Kausatzailearen hartzekodunek lehenespena dute senipartedunen aurre tik; senipartedunek, berriz, lehenespena dute legatuhartzaileen aurretik; eta, azken buruan, legatuhartzaileek lehenespena dute, borondatezko jaraunsleen eta euren hartzekodun pertsonalen aurretik.

161. Dohaintzak fikzioz biltzea Kausatzaileak utzitako ondasunak baloratu eta zorrak

F. BLASCO GASCÓ kendu ostean, do haintzen balioa gehitu behar da. Eragiketa horri doktrinak «fikziozko bilketa» deitu izan dio, masara ez baitira ekartzen dohaintzan emandako ondasunak, ezpada paper baten gaineko balio batzuk, eragiketa matematikoak egiteko.

KZren 818. artikuluak «kolazio» adierazmoldea erabiltzen badu ere, kasu horretan ez dago kolaziorik, berezko esanguran eta esangura teknikoan, hots, KZren 1035. art.aren esanguran. Arean bere, esangura tekniko horretan ko lazioa gerta dadin, «derrigorrezko jaraunsle»ei egin behar zaie dohaintza, eta jaraunsle horiek oinordetza berean pilatu behar dira derrigorrezko beste ja raunsle batzuekin batera. Kolazioaren helburua ez da seniparteak kalkulatzea, ezpada jaraunsle horiek guztiak parekatzea.

Parekatze horren oinarrian jarrai ko presuntzioa antzeman daiteke: testamentugileak derrigorrezko jaraunsleei dohaintzaren bat egiten badie, haren asmoa da dohaintza hori izatea jaraunsle horiei dagokien jaraunspenaren aurrerakina. Nolanahi den ere, ezin da pre suntzio hori aplikatu, dohaintza hobekuntza gisa eman denean edota kolazioa egiteko betebeharra lekatu denean.

KZren 818. art.ak «kolazioa» aipatzen duenean, ez ditu aipatzen seni partedunei egindako dohaintzak bakarrik; aitzitik, testamentugileak egindako dohaintza guztiak aipatzen ditu. Manu horrekin lortu nahi izan da inter vivos eskuzabaltasunen bitartez senipartedunen eskubideei egin dakizkiekeen kalte ak saihestea. Autu horren inguruan, autore guztiak bat datoz: KZren 818. art.ko «kolazioa» «kolazio» da, seniparteak zenbatzeko, zenbaketa horretan dohaintza guztiak sartu behar baitira. Salbuespen gisa, ohituraz egindako opariak ez dira zenbaketa horren barruan sartzen, opariok egiten badira gi zarte konpromisoak betetzeko edota 1041. art.ko gastuak ordaintzeko.

SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

Ildo horretatik doa 1989ko martxoaren 17ko epaia. Epai horri helduta, seniparteen zen batekoa kalkulatzeko, ez da inolako dohaintzarik baztertu behar eta guztiak ere kontutan izan behar dira (senipartedunei egindakoak, senipartedun ez direnei egindakoak eta arrotzei egindakoak ere). Edozein modutan ere, kasu horretan dohaintzei «kolazionagarri» esamoldea aplikatzen zaienean, esamolde hori ez da berezko esanguran erabiltzen; bestela esanik, esa molde hori ez da erabiltzen 1035. art.ko esangura tekniko hutsean. Hori dela eta, manuak «kolazionagarri» badio ere, «zenbagarri» esan nahi du. Bide beretik, 1990eko apirilaren 21eko epaiak jarraikoa baieztatzen du: seniparte, hobekuntza eta xedapen askeko herenak kalkulatzeko, kausatzaileak utzitako relictum likidoari gehitu behar zaizkio dohaintza guz tiak, semealabei «kolazio»aren lekapenarekin egindakoak barne; izatez, lekapen hori KZren 1036. artikuluan onarturik badago ere, lekapen hori esangura hertsiko «kolazio»ari aplika tzen zaio eta ez, ordea, seniparteen zenbaketari.

162. Relictum eta donatuma baloratzeko unea Kausatzaileak utzitako ondasunak eta berak egindako dohaintzak tasatze ko, hiru unetako balioak har ditzakegu abiaburu gisa: kausatzailearen heriotza unekoa, ebaluazio unekoa edota seniparteak ordaintzeko unekoa. Azalpenaren harira ikusi izan dugunez, oinordetzaren arloan autu franko eztabaidagarriak dira eta balorazio unearena horietako bat da.

KZren 818. artikuluak ez du zehazten zein den balorazio unea. Kausa tzaileak utzitako ondasuntzari dagokionean, artikulu horren lehendabiziko le rroaldeak honakoa baino ez du baieztatzen: «… kontutan hartu behar da tes tamentugilea hildakoan geratzen diren ondasunen balioa».

Edozelan ere, le rroalde horrek ez du esaten kausatzailearen heriotza unean ondasunok zuten balioa aintzat hartu behar denik.

Bestalde ere, gaur egungo idazkerak (11/1981 Legearen ostekoak) ezaba tu egin du bigarren lerroaldearen azken tartekadura; tartekadura horren ara bera, dohaintzen balioa zehazteko, aintzakotzat hartu behar zen

F. BLASCO GASCÓ dohaintzok egiteko unea. Eraldaketa hori prestatzeko lanek ondo baino hobeto adierazten dute ezabapenaren xedea: aipagai dugun artikulua bat etortzea 1045. art.ari ematen zitzaion idazkera berriarekin, artikulu horretan begibistakoa baita irizpide aldaketa.

Manu horretan oinarrituz integratu behar da gaur egun 818. art.aren isiltasuna.

Eraldaketaren aurretik, dohaintzak baloratzeko unea argi zegoen: dohain tzok egiteko unea. Jaraunspenaren ondasunei begira, doktrinak uste izan zuen kausatzailearen heriotza unea zela haiek baloratzeko unea; uste horren uzta rria, batik bat, 654. artikulua zen: «Dohaintzaemailearen ondasunek haren heriotza unean duten balio likidoa zenbatu eta gero, 636. art.aren arabera do haintza batzuk ezofiziosoak badira, dohaintzok urritu behar dira gaindiki naren neurrian…». Hortaz, kausatzaileak utzitako ondasunen balorazioaren araberakoa da dohaintzen ofiziosotasun edo ezofiziosotasuna; balorazio hori kausatzailearen heriotza uneari begira egin behar da. Halaber, balorazioa egi teko beste une guztiak nahierarakoak dira. Hori berori izan zen jurispru dentziaren iritzia, besteak beste, 1934ko apirilaren 18ko eta 1966ko irailaren 29ko epaietan; aurreneko horrek hitzez hitz dioenez, «pertsonaren heriotza uneari lotu behar zaizkio pertsona horren oinordetza osatzen duten eskubi deen balorazioa eta inguruabarrak; nahierarakoa eta bidegabekoa izango litza teke horren aurreko zein osteko uneak kontutan hartzea». Edozein modutan ere, gogoan izan behar da garai hartan balorazioa egiteko lege jarraibideak ez zirela gaur egungoak.

Irizpide horren kontra eta, batez ere, diruaren balio galera aintzakotzat harturik, honako argudioa erabili zen: ekitatearen arabera egokiagoa da balo razioa seniparteak ordaintzeko unean egitea; bestela, SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

oinordetzaren irekieratik senipartea bete arte, kausatzaileak utzitako ondasunen balioa handituko ba litz, horrek senipartedunari kalte egingo lioke.

Ideia horien harira, KZren 847 eta 1045. art.ak eraldatu ziren. Horietatik lehenengoak (hots, 847. art.ak) semealaba edo ondorengoei dagokien kuo taren balorazioa arautzen du, euren senipartea jaraunspenaz kanpoko dirua rekin ordain daitekeenean; manu horren aginduz, aintzakotzat hartu behar da semealaba edo ondorengo horiei dagokien portzioa likidatzean ondasunek duten balioa, ordura arte sorturiko fruitu edo errentak aintzat hartuz. Bigarre nak (hau da, 1045. art.ak) dohaintzen balorazioa arautzen du, esangura tek niko edo esangura hertsiko kolazioaren ondoreetarako; manu horrek dioenez, kolazio eta banaketara ez dira ekarri behar gauzak eurak, ezpada jarauns peneko ondasunak ebaluatzean gauza horiek duten balioa, dohaintza egiteko unean gauzok duten egoera fisikoa aintzat hartuz. Horrela, dohaintzahartzai learen gain eta galorde edo, bestela, horren onurara geratzen dira dohaintza ren ondoren gauza horietan izandako gehikuntza nahiz urripen fisikoak, bai eta gauza horien galera osoa ere, galera hori ustekabekoa izan zein norbaiten erruz gertatu (egungo balioa, atzoko egoera fisikoa aintzat harturik).

Bi artikulu horiek kasu zehatzak arautzen dituzte: 847. art.ak, ondoren goen senipartea eskudiruz ordaintzea eta 1045. art.ak, berriz, kolazioa esan gura teknikoan. Nolanahi ere, doktrinak ez du inolako eragozpenik ikusten, manu horien irizpidea seniparteen kalkuluari buruzko kasu guztietan apli katzeko. Iritzi horri eutsiz, seniparteak kalkulatzeko, kausatzaileak utzitako ondasunak baloratu behar dira, eta

F. BLASCO GASCÓ balorazio hori seniparteak finkatu edo ze hazteko unean egin behar da.

Edonondik begiratuta ere, CÁMARAren iritziak zentzuzkoa dirudi, ho nakoa ezartzen duenean: a) Lehenik eta behin, senipartea bete bada gauza zehatzaren gaineko legatuaren bidez, dohaintza bidez edota testamentugileak egindako adjudikazio banatzailearen bidez, zehaztu beharra dago legatu, do haintza edo adjudikazioaren balioak seniparteak estaltzen dituen ala ez. Kal kulu horren abiaburua izan behar da testamentugilea hiltzean berak utzitako ondasunek duten balioa. Kasu horietan, arriskua «bakoiztu» egiten da, masa erkidea kontutan hartu gabe. (Ildo berean, LACRUZek hauxe baieztatzen du: senipartedunari behar bestekoa ordaintzen bazaio horren eskubidea sortzeko unean, aurretiaz egindako hori gero ezin da desegin; esangura horretan inter pretatu behar dira 1056.1 eta 1075. art.ak). b) Bigarrenik, dohaintza zenba garriak eta legatuak ezofiziosoak diren ala ez zehazteko, aurretiaz eurok baloratu behar dira, eta balorazio hori heriotza unean egin behar da. Horren inguruan, KZren 654. artikulua erabakigarria da eta ezin daiteke bazter utzi, 1045. art.an ezarritakoa alegatuz, azken horrek esangura hertsiko kolazioa aipatzen baitu eta ez, ordea, «fikziozko bilketa» deiturikoa.

Teoria horri heldurik, autore horrek aipaturiko kasu guztietan, senipar teen balioa kalkulatu behar da, kausatzailearen heriotza uneari begira. Horre tara, dohaintza nahiz legatuen ofiziosotasun edota ezofiziosotasuna ezin da zehaztu seniparteen balioa kalkulatu gabe; gainera, balorazioak momentu des berdinei begira eginez gero, azken buruan kontuak ez dira adosten.

Ondorenez, gure aburuz, honako datua zalantzaezina da: SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

balorazio guzti ak une berberari begira egin behar dira eta, une horri begira ere, senipartearen ordainean adjudikaturiko ondasunak tasatu behar dira.

Dena den, balorazio unea ez da guztiz ziurra. Zinez, 847 eta 1045. art.ak 654. art.aren ostekoak dira eta, beraz, azken horri nagusitu ahal zaizkio. Edo zelan ere, 654. artikulua arau orokorra da; 847. artikuluak kasu zehatz bat arautzen du; eta, azkenik, 1045. art.ak dohaintzen balorazioa aipatzen du, ÂŤkolazioÂťaren ondoreetarako eta ez, ordea, zenbaketaren ondoreetarako. Bere bat, oinordetzaren irekiera unea kenduta, beste guztiak nahierarakoak izan daitezke; doktrinak eta jurisprudentziak ohartarazi zutenez, data finko bat besterik ez dago eta hori heriotza unea da. 1990eko azaroaren 20ko epaiak 1983an irekitako oinordetza baten kasua ebatzi zuen. Jaraunspeneko ondasun higiezinen balorazioa jorratzean epai horrek baieztatu zuenez, ondasun horien egiazko balioak ondokoak dira: kausatzailearen heriotza data horretan onda sun higiezinen merkatuan aplikatzen direnak.

Areago oraindik, arestian eraldaketa bat izan da Balear Uharteetako Zu zenbide Zibilaren Konpilazioan eta, zehatzago, bertako Oinordetza zuzen bidean. Konpilazio horren 48. art.ak Kode Zibilaren 847. art.ko irizpideari heltzen dio, diruz ordain daitekeen senipartearen balorazioari dagokionean. 47. art.an, berriz, konpilazioak hauxe ezartzen du: seniparteak kalkulatzeko, dohaintza zenbagarriak baloratu behar dira kausatzailearen heriotza uneari begira.

KZren 1045. art.tik argiroargiro atera daitezke hiru ondorio hauek: le hendabiziko, dohaintzak ez dira ebaluatu behar horiek egiteko uneari begira; bigarren, une bereko balioei begira tasatu behar dira kausatzaileak utzitako ondasunak eta berak egindako dohaintzak; eta, hirugarren, une hori kau

F. BLASCO GASCĂ“ satzailearen heriotza unea edota horren osteko uneren bat izan behar da, he riotza unearen aurretik ez baitago ÂŤjaraunspenekoÂť ondasunik.

Zernahi den ere, testuak ez du konpontzen (ez du behar den besteko argitasunaz konpon tzen behinik behin) egiazko arazoa: kausatzaileak utzitako ondasuntza balo ratzeko unea. Jaraunspeneko ondasunak ebaluatzean balorazioa egiteak berez ez du ahalbideratzen ondasun horien balorazio unea zehaztea.

Edonola ere, manuaren jatorrian daude Parlamentuan izandako eztabai dak, eta eztabaida horiek erakartzen dute 1045. art.arentzat berberak direla balorazio unea eta tasazio unea. Horixe ulertu zuen 1988ko apirilaren 28ko epaiak ere, balorazioaren gaia jorratu zuenean, esangura hertsiko kolazioaren ondoreetarako.

Kolazioa eta seniparteen kalkulua, izatez, gauza desberdinak dira.

Hala ere, bidegabeko gerta daiteke eta, praktikan, nahaspilatsua ere ba da, senipartedunak dohaintzan jasotako ondasunak kolazionatu behar izatea, desberdinak direnean ondasun horien tasazioa egiteko aintzakotzat hartu den unea eta seniparteak kalkulatzeko unea. Egiatan, antzina ere, une desberdine tan baloratzen ziren dohaintzak eta kausatzaileak utzitako ondasunak; baina, ondore guztietarako (hau da, zenbaketa, ezofiziosotasun eta kolazioaren on doreetarako), une berbera zen erreferentzi puntua: egintzok burutzeko unea. Gaur egun, kolazioaren ondoreetarako balorazio unea da kausatzaileak utzita ko ondasuntzaren tasazio unea; horren karioz, dohaintzak ere, ondore guztie tarako, une horri begira baloratu behar dira.

Oinordetza zuzenbidearen arloari gagozkiola, 11/1981 Legeak aldarazpen batzuk egin zituen Kode Zibilean; baina eraldaketa horiek zatikakoak besterik ez ziren izan, eraldaketaren SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

benetako helburua Famili zuzenbidea baitzen. Oi nordetza zuzenbidearen alorreko artikulu batzuk aldarazi behar ziren, ho rietan bereizkeriak egiten baitziren ezkontzaz kanpoko semealaben aurka; behin aldarazpenekin hastekotan, eraldatu egin ziren beste artikulu batzuk ere, garai hartako doktrinan nagusi ziren joeren ildotik. Edozein modutan ere, ez zen egin Oinordetza zuzenbideari buruzko azterketa osorik, ezta batera ko eraldaketa eta eraldaketa koordinaturik ere. Hori dela medio, interpretazio desberdinak egiteko aukera oso zabala da eta hori, neurri batean behintzat, arriskutsua izan daiteke, berarekin batera ekar dezakeelako segurtasun juridi korik eza.

Balorazio unea eta jaraunspeneko ondasunak tasatzeko unea berberak ba dira (eta, berriro diot, hori ez da gauza ziurra), dohaintzen ezofiziosotasuna ere une horri begira zehaztu behar da, 654. art.aren hitzezhitzezkotasunak kontrakoa erakartzen badu ere. Bestela, kontuak ez dira adosten.

Adibidez, jaraunspena banatzeko, eragiketa batzuk egiten dira, kausatzailea hil eta ur tebetera: kontulariak birritan egin behar ditu kontuak; peritu tasatzaileek, hala denean, birri tan egin behar dute balorazioa; eta, gainera, azken emaitza ez da behar bezalakoa.

Dohaintzak ezofiziosoak diren ala ez zehazteko, tasazioa egiten da, kausatzailearen he riotza uneko balioak gogoan izanik. Kausatzaileak utzitako ondasuntzaren aktibo garbia = 6.000. ÂŤArrotzÂťei egindako dohaintzak: lehendabiziko dohaintzaren balioa = 2.000; bigarren dohaintzaren balioa = 1.000. Zenbatu beharreko ondasuntza = 9.000. Dohaintzak ez dira ezofiziosoak, seniparte kolektiboaren zenbatekoa 6.000koa baita, ondorengorik izanez gero.

Ondasuntza horretan badago seniparteak ordaintzeko beste ondasun.

Seniparteak kalkulatzeko, tasazioa egiten da, tasazio une horretako balioak kontutan hartuz. Ondasuntzaren aktibo likidoa osatzen dute, batik bat, Burtsan kotiza daitezkeen ak zio paketeek edota balio galera izan dezaketen beste ondasun batzuek; aktibo likido hori = 5.800. Lehendabiziko dohaintzaren balioa (modan dagoen pintore ospetsu baten koadroa; hi ri zehatz batean kokaturiko etxebizitza‌) = 2.600. Bigarren dohaintzaren balioa = 1.200.

Zenbatu beharreko ondasuntza = 9.600. Kasu honetan, seniparte kolektiboak 6.400eko ba lioa du. Dohaintzak ez badira ezofiziosoak, aurreko kalkuluen arabera ez dago seniparteak ordaintzeko beste ondasunik, 600eko balioa betetzeke geratzen baita.

F. BLASCO GASCÓ Amaitzeko, kausatzaileak utzitako ondasunak baloratzeko unea edozein izanik ere, ez du ematen ekitatezkoa denik erreferentzia gisa hartzea ondasu nek egun jakin batean edota epealdi labur batean duten balioa; izan ere, gerta daiteke merkatuan espekulazio hutseko mugimenduak izan edota horien an tzeko arrazoiak gertatzea eta, horren ondorioz, ondasun zehatz batzuen balio ak gorabehera nabariak, unean unekoak eta anomaloak izatea.

Hori berori gertatu da arestian eta biharetzi ere gauza bera gerta daiteke, gudua hasi na hiz zabalduko delako beldurraren ondorioz edota lasaitasuna berreskuratzeak dakarren gehiegiko baikortasunaren ondorioz.

§44. DOHAINTZA ETA LEGATUAK EGOZTEA 163. Aldez aurretiko oharbideak Seniparteak kalkulatzeko, eragiketa batzuk egin behar dira eta, horien ar tean, dohaintzen balioa zenbatu behar da. Eragiketok egin eta gero, dohaintza eta legatuak egotzi behar dizkiegu «derrigorrezko jaraunsleak» jaraunspenean pilatzen direnean jaraunspen hori zatitzen duten heren idealei.

Egozketaz denaz bezainbatean, lehendabiziko erregela da testamentugi learen borondatea errespetatzea, borondate horrek ez badie kalterik egiten se niparteei. Nolanahi ere, testamentugileak ez badu argi eta garbi adierazi bere borondatea, arau ordeztaile batzuek akats hori konpontzen dute; dena den, arau horiek neurri batean osagabeak dira (PUIG BRUTAU) eta ez dituzte autu batzuk konpontzen.

Ikus dezagun, bada, zeintzuk diren erregela horiek.

Horretarako, dohain SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

tzen egozketa eta legatuena bereizi behar ditugu. Horren barruan, beste be reizketa bat ere egin behar da: batetik, senipartedun desberdinei egindako dohaintza eta legatuak eta, bestetik, senipartedun ez direnei egindakoak.

164. Dohaintzak egoztea A) Semealaba edo ondorengoei egindako dohaintzak a) Semealaba edo ondorengo senipartedunei egindako dohaintzak KZren 819.1. art.aren arabera, ÂŤsemealabei egindako dohaintzak bero rien seniparteari egozten zaizkio, dohaintzok hobekuntza gisa egiten direnean izan ezikÂť.

Hortaz, ondorengo senipartedunei egindako dohaintzak senipartearen au rrerakinak dira, hau da, senipartedun horiei dagokien portzioaren kontura egindako emateak.

Bestalde ere, KZren 825. artikuluak jarraikoa ezartzen du: ÂŤDohaintza emaileak ez badu beren beregi adierazi norbait hobetzeko borondaterik, eta semealaba edo ondorengoak derrigorrezko jaraunsle badira, orduan ezin da hobekuntzatzat jo inter vivos kontratu batean semealaben edo ondorengo ho rien mesedetan egindako dohaintza, dohaintza hori bakuna izan zein kostu bidezko kariduna izanÂť.

Ondorenez, senipartea gainditzen duten dohaintzak xedapen askeko za tiari egotzi behar zaizkio. Dohaintza horiek ez dira urritu behar, nahiz eta testamentugileak bere testamentuan osoosorik xedatu zati askea; izan ere, KZren 820.1. art.ari helduz, dohaintzak urritu baino lehenago, testamentuan egindako agintzak urritu behar dira.

F. BLASCO GASCÓ Horren harira, gerta daiteke dohaintzek senipartea eta xedapen askeko portzioa, bibiak gainditzea. Horrelakoetan, egotzi al zaio gaindikina hobe kuntzari? Autore batzuen aburuz, galdera horri baietz erantzun behar diogu; bestela, dohaintzok ez lirateke guztiz eragingarriak izango, nahiz eta ezofi zioso izan ez.

Gaindikina hobekuntzari egozteko, analogiaz aplikatu behar da KZren 828. artikulua, legatuen egozketari buruzkoa.

Hala eta guztiz ere, badirudi a simili argumentazioa ez dela berezkoa. Arean bere, badago artikulu zehatz bat, dohaintzak hobekuntzari egozteko, eta ez du ematen artikulu horrek Kode Zibileko 828. art.aren irizpideari heltzen dionik. Orobat, hobekuntza gisa egindako xedapen orok gutxitu egiten ditu hobekuntzarik jaso ez duten seni partedunei banakako seniparte gisa dagozkien kuotak.

Derrigorrezko jarauns leei dagokien «senipartea» ez da zehatzmehatz seniparte hertsia; seniparte hertsi hori gutxienekoa besterik ez da. Bada, jaraunspenaren bi herenei kendu behar zaie testamentugileak hobekuntza egiteko erabili duen zatia, beti ere, heren bateko mugarekin; hortik ateratzen den zenbatekoa da, izan ere, «derri gorrezko jaraunsle»ei dagokien «senipartea». Hori dela eta, testamentugileak ez badu argiroargiro adierazi dohaintza norbait hobetzeko egiten duela, ordu an dohaintzahartzaile ez den senipartedunak agian eska dezake bere senipar te luzearen kuota. Hor badago, beraz, zalantzazko beste autu bat.

Agerikoa denez, testamentugileak hobekuntza gisa egiten badu dohaintza, dohaintza hori hobekuntzako herenari egotzi behar zaio (KZren 825. art.). Gaindikina seniparte herenari egotzi behar zaio; ziur aski, testamentugilearen asmoa hauxe baino ez da izan: semealabarentzat xedapen zehatz hori egitea hobekuntza gisa. Horregatik, gerakina (halakorik izanez gero) portzio askea ri egotzi behar zaio, ezofizioso izateagatik gerakin hori urritu SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

baino lehen (820.1. art.).

b) Senipartedun ez diren ondorengoei egindako dohaintzak Jakina dugunez, ilobak (edota hurrengo graduko ondorengoak) ez dira se nipartedun, kausatzailea hiltzean euren gurasoa (edota beste aurrekoren bat) bizirik baldin badago, guraso edo aurreko hori gradu hobeko ondorengoa bai ta, jaraunsle izateko gaitasunik izanez gero. Nolanahi ere, kausatzaileak bere ondorengoak hobe ditzake, nahiz eta ondorengo horiek senipartedun izan ez.

Dohaintza beren beregi egiten bada hobekuntza gisa, dohaintza hori zu zenzuzenean egotzi behar zaio hobekuntzako herenari (KZren 825. art.); gaindikinik izanez gero, gaindikin hori xedapen askeko herenari egotzi behar zaio, ezofizioso izateagatik gaindikin hori urritu baino lehen (820.1. art.).

Dohaintza ez bada hobekuntza gisa egiten, orduan dohaintza hori xeda pen askeko herenari egotzi behar zaio. Aurrerago azaldu ditugun arrazoiak direla medio, eta gerakinik izanez gero, zalantzazkoa da gerakin hori hobe kuntzako herenari egotzi behar zaion ala, alderantziz, ezofiziosoa izateagatik dohaintza bera urritu behar den, dohaintza horrek xedapen askeko portzioa gainditzen duen heinean.

B) Aurrekoei egindako dohaintzak Kode Zibilak ez du aipatzen aurreko senipartedunei

F. BLASCO GASCÓ egindako dohaintzen egozketa. Aipatu gabe uzte hori ulertzeko modukoa da, aurrekoen senipartea sorospidezkoa delako eta, horren ondorioz, aurrekoak oso kasu gutxitan iza ten direlako senipartedun. Doktrinak kasu horretan aho batez onartzen du KZren 819. artikulua aplika daitekeela analogiaz; hau da, dohaintza senipar teari egotzi behar zaio eta, gaindikinik izanez gero, xedapen askeko portzioa ri. Kasu horretan, hobekuntzari ezin zaio egozketarik egin, aurrekoak ezin direlako hobetu.

Kausatzailearen ondorengoak bizirik izateagatik, aurrekoak ez badira se nipartedun, aurreko horiei egindako dohaintzak xedapen askeko portzioari egotzi behar zaizkio.

C) Arrotzei egindako dohaintzak «Arrotzak» dira senipartedun ez direnak, nahiz eta eskuarki pertsona ho riek testamentugilearentzat «arrotzak» izan ez. Euroi egindako dohaintzak xedapen askeko portzioari egotzi behar zaizkio eta, gaindikinik izanez gero, dohaintzok urritu behar dira gaindikinaren neurrian, legatuen ostean (819. art.aren 2 eta 3. lerroaldeak, eta 820.1. art.).

165. Legatuak egoztea A) Semealaba edo ondorengoei egindako legatuak a) Semealaba edo ondorengo senipartedunei egindako legatuak KZren 828. art.ak hauxe dio: «Ezin da hobekuntzatzat jo testamentugi leak bere semealaba edo ondorengo bati emandako agintza edo legatua, tes SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

tamentugileak ez badu beren beregi adierazi hori dela bere borondatea edota agintza zein legatu hori ez bada sartzen xedapen askeko zatian».

Artikulu horrek ez du argitzen KZren 819. art.ko irizpideari eutsi behar zaion ala ez, testamentugileak ez duenean beren beregi adierazi norbait hobe tzeko borondatea duela. KZren 819. art.ko irizpideari helduz gero, lehenengo eta behin, legatuak seniparteari egotzi behar zaizkio; hurrenik, xedapen aske ko zatiari; eta, azkenik, hobekuntzari.

Autorerik adituenek (edo, behinik behin, autorerik gehienek) ondokoa ulertu izan dute: lehenik eta behin, legatuak seniparteari egotzi behar zaizkio, testamentugileak ez badu agindu legatu horiek hobekuntzari egozteko eta se niparte hori ez badago beste ondare eratxikipen batzuekin estalita; ondoren, egozketa xedapen askeko zatiari egin behar zaio; eta, azkenik, gaindikinik izanez gero, gaindikin hori hobekuntzako herenari egotzi behar zaio.

Logikoa denez, testamentugilearen asmoa izan da legatuarekin ordaintzea beraren «derrigorrezko jaraunsle»ari seniparte gisa dagokion portzioa. Testa mentugileak ez badio jaraunspen nahiz legatu tituluaren bidez jaraunsleari utzi berorrek jaso beharreko seniparte kuota, orduan uler daiteke legatua xe dapen askeko zatiari egotzi behar zaiola lehenengo eta behin; horrela, ja raunsleak, bere senipartea jasotzeaz gain, legatua jasotzen du.

Zernahi gisaz, hori ulertuz gero, preterizioa gertatuko litzateke; izan ere, testamentugileak ez du senipartedunaren mesedetan xedatu berorrek jaso beharreko seniparte kuo ta (DÍEZPICAZO eta GULLÓN). Hala eta guztiz ere, testamentugileak lega tu bat ematen badio senipartedun zehatz bati, orduan ez dago preteriziorik, testamentugileak bere testamentuan gogoan izan baitu senipartedun hori, be

F. BLASCO GASCĂ“ rorren mesedetan ondare eratxikipen bat egin duenean. Legatuhartzailea ezin da preteritua izan eta, edozein kasutan ere, legatuhartzaile horrek bere seni partearen osagarria eska dezake (KZren 815. art.).

Nabari denez, testamentugileak bere semealabari jaraunspen zein legatu tituluaren bidez utzi badio semealaba horri seniparte gisa dagokion kuota, or duan kualifikaziorik gabeko beste legatu guztiak xedapen askeko zatiari ego tzi behar zaizkio eta, gaindikinik izanez gero, hobekuntzako zatiari.

Testamentugileak beren beregi hobekuntza gisa legaturik egiten badu, le gatu hori lehenlehenik hobekuntzari egotzi behar zaio, begibistakoa denez. Gaindikinik izanez gero, bi konponbide proposa daitezke: batetik, gaindikina seniparteari egoztea, seniparte hori ez bada beste bide batetik eratxiki eta, oraindik gerakinik izanez gero, gerakin hori xedapen askeko zatiari egoztea; edo, bestetik, gaindikina lehendabizi xedapen askeko zatiari egoztea eta, on doren, seniparteari. Aurreneko konponbidearen alde, honakoa baiezta daiteke: erregela orokorraren arabera, seniparteak erakarri egiten ditu senipartedunei egindako xedapen guztiak. Bigarren konponbidearen alde, berriz, bi adieraz pen hauek egin daitezke: lehenik, hori berori zen arauketa historikoan har tutako irtenbidea (Toroko 29. legea); eta, hurrenik, hobekuntza senipartetik kanpoko eranskin bat denez gero, seniparte horri zerbait egotzi aurretik beste bide guztiak agortu behar dira (LACRUZ).

Testamentugileak legatu bat egin badu hobekuntza gisa, eta seniparte gisa beste edozein xedapen egin badu hobekuntzadunaren mesedetan, orduan bis takoa da hobekuntzako herena gainditzen duen legatu zatia ezin zaiola seni parteari egotzi, hori jadanik estalita baitago; gaindikin hori SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

xedapen askeko zatiari egotzi behar zaio, ezofizioso izateagatik legatua urritu baino lehen.

b) Senipartedun ez diren ondorengoei egindako legatuak Xedapen askeko zatiari egotzi behar zaio senipartedun ez den ondoren goari egindako legatua; zati horretan sartzen ez dena hobekuntzari egotzi be har zaio (828. art.).

Agerikoa denez, lehenik eta behin, hobekuntzako herenari egotzi behar zaio senipartedun ez den ondorengoari hobekuntza gisa egindako legatua; he ren horretan sartzen ez dena xedapen askeko herenari egotzi behar zaio.

B) Aurrekoei egindako legatuak Ondorengoen kasuan aplikatzen diren erregela berberak aplikatu behar dira aurrekoak senipartedun direnean ere. Dena den, aurrekoen kasuan kontu tan izan behar da hobekuntzako herenari ezin zaiola ezer egotzi.

Aurrekoa ez bada senipartedun, legatua xedapen askeko zatiari egotzi behar zaio eta, gerakinik izanez gero, hori urritu beharra dago ezofizioso iza tegatik.

C) Arrotzei egindako legatuak

F. BLASCO GASCĂ“ Xedapen askeko zatiari egotzi behar zaizkio senipartedun ez direnei egin dako legatuak.

Edozein kasutan ere, behin egozketa egokiak egin eta gero, gerta daiteke legaturen batek gainditzea testamentugileak askatasunez xeda dezakeen zatia. Horrelakoetan, eta xedapen askeko portzioari egotz dakizkiokeen xedapenak bat baino gehiago izan daitezkeela aintzakotzat harturik, horiek urritu behar dira, KZren 820. artikuluan eta ondorengoetan ezarritako hurrenkerarekin bat etorriz.

166. Ezkontideari egindako legatu eta dohaintzak egoztea Oinordetzaren autu guztietan gertatzen den bezala, autu honetan ere, tes tamentugilearen borondatea errespetatu behar da, hori egitea ahalezko den neurrian. Testamentugileak ez badu bere borondatea adierazi, orduan badirudi ziurrena dela gainerako senipartedunen kasuan erabili izan diren irizpideei eustea.

§45. SENIPARTEAREN IZAERA UKITZEKO EZINTASUNA 167. Senipartea in natura jasotzeko eskubidea Seniparteari egindako kaltea, zenbatekoaren ingurukoa izateaz gain, izae raren gainekoa ere gerta daiteke. Horixe nabari daiteke honako kasuetan: tes tamentugileak bere senipartedunari ondare balio bat eratxikitzen dio, eta balio hori eta senipartedunari seniparte gisa dagokion kuotaren balioa berberak dira edota aurrenekoa bigarrena baino SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

handiagoa da; nolanahi den ere, balio hori ondasuntzatik kanpoko ondasun zein objektuekin eratxikitzen da edo, bestela, senipartedunaren kuota nolabait mugatu edo murriztu egiten da.

Zuzenbide erkidearen eremuan, Oinordetza zuzenbidearen dogmetako bat izan da seniparteen izaera ukitzeko ezintasuna.

Ezintasun horren arabera, se nipartea jaraunspeneko ondasunekin ordaindu behar da eta seniparte horri ezin zaio inolako zama, karga, baldintza edota ordezpenik ezarri.

Kode Zibila argitaratu aurretik, Gaztelako Zuzenbidean, senipartedunak eskubidea zuen, bere seniparte portzioa jaraunspen tituluaren bidez jasotzeko; horregatik, senipartedun horrek eskubidea zuen, ezbairik gabe, bere portzioa jaraunspenaren ondasunekin kobratzeko. Egiatan, garai hartako autore batzu ek eta egungo autore gehienek ere ezetsi egin dute seniparteduna jaraunsle izan behar denik. Dena dela, Kode Zibila indarrean jarri eta gero ere, ordain ketaren inguruko teoria tradizionalari eutsi zitzaion, batik bat, KZren 806. artikulua oinarritzat hartuz; artikulu horren arabera, ÂŤlegeak jaraunsle zehatz batzuei erreserbatzen die ondasunen portzio batÂť.

Horren ondorioz, 821, 829 eta 1056.2. art.ek kasu jakin batzuk arau tzen zituzten; eurotan, seniparteak jaraunspenaz kanpoko diruarekin ordain zitezkeen. Kasu horiek salbuespenekoak izan eta, beraz, modu murrizgarrian interpretatu behar ziren. Kasuok aplikatu ahal izateko, arrazoi objektiboren bat izan behar zen: 821. art.aren kasuan, nekez zati zitekeen finka baten gai neko legatua; 829. art.aren kasuan, aldiz, gauza zehatzaren gaineko hobekun tza; eta 1056.2. art.aren kasuan, azkenik, gurasoak familiaren intereserako pro indiviso iraunarazi nahi zuen ustiategia, ustiategi hori nekazaritzakoa izan zein industria nahiz fabrika bat izan.

Artikulu horiei gehitu behar zi

F. BLASCO GASCÓ tzaizkien, menturaz, 1062. artikulua eta, ezbairik gabe, 839. artikulua, azken hori alargunaren seniparteari buruzkoa. Batetik, KZren 1062. art.ari helduz, eta jaraunslekide guztiak ados etorriz gero, jaraunspen banaketa egitean, gau za zatiezin bat edota zatiketarekin balio asko galtzen duen gauza bat adjudika dakioke jaraunslekide bati; gauza horren truk, jaraunslekideak diruz ordaindu behar die gainerako jaraunslekideei gaindikina. Bestetik, 839. art.ak alargu nari dagokion senipartearen ordainketa arautzen du.

Nondiknahi begira dakiola ere, maiatzaren 13ko 11/1981 Legeaz geroz tik, Espainiako Oinordetza zuzenbidean berrikuntza gisa onartu izan da 841. artikulua. Artikulu horrek orokortu edo zabaldu egin du senipartea jarauns penaz kanpoko diruarekin ordaintzeko aukera. Manu horren arabera, tes tamentugileak nahita eta inolako arrazoi objektiborik gabe, testamentugile horrek utzitako ondasuntza osoosorik zein zati batez adjudika dakizkieke se nipartedun semealaba edo ondorengo bati nahiz batzuei; horren truk, adjudi kaziodunak diruzko konpentsazioa eman behar die gainerako senipartedunei. Oraindik orain autore batzuek uste dute 841. artikulua salbuespeneko araua dela; hori dela eta, 842.etik 847.era arteko art.ek betekizun batzuk ezartzen dituzte, diruzko ordainketaren zamapean egindako adjudikazioak eraginga rriak izan daitezen. Iritziak iritzi, beharbada egokiagoa da Kode Zibilak berak erabiltzen duen kalifikazioa: manu hori «berezia» da eta ez, ordea, «salbues penekoa», gerta daitekeen zerbait «salbuespenekoa» dela esatea beti gehiegi koa baita.

Bada, «senipartearen izaera ukitzeko ezintasuna»ren dogma kolokan jar tzen da.

SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

168. Senipartearen gaineko karga eta karga horren ziozko konpentsazioa A) Senipartearen gaineko karga KZren 813.2. art.ak adierazten duenez, testamentugileak ezin du inolako karga, baldintza edota ordezpenik jarri senipartearen gain, alargunaren go zamenari buruz ezarritakoa salbu. Debeku hori azaltzen da beste artikulu ba tzuetan ere (777, 782, 863.2, 1056 eta 1075. art.ak).

Seniparte hertsia murrizketarik gabe jaso behar da; testamentugileak se niparte hertsiaren gain kargaren bat ezartzen badu, karga hori ez da kontutan hartu behar. Zentzuzkoa denez, kausatzailearen oroimenari zor zaion errespe tuagatik edota beste arrazoi batzuengatik, senipartedun adin nagusikoak bere borondatez karga hori onar dezake, jarduteko gaitasunik izanez gero; senipar tedun horrek uko egin ahal badio kausatzaileak utzitako seniparteari, era be rean seniparte hori onar dezake karga eta guzti.

Kausatzaileak debekua urratzen du testamentuzko xedapenen bitartez eta ez, ordea, dohaintzen bitartez; nahiz eta dohaintzok seniparteari egozteko mo dukoak izan eta kargarekin egin, dohaintza horiek baliozkoak eta erasoezinak dira. Senipartea ukitzeko ezintasuna beste bide batetik gauzatzen da inter vi vos egintzen kasuan: jaraunspena banatzeko eragiketetan ondasuna zenbatze ko, ondasun hori karga eta guzti baloratu behar da; beste hitz

F. BLASCO GASCÓ batzuez esanik, ondasunaren balio osotik kendu behar da kargak dakarren balio galera. Area go oraindik, gerta daiteke karga oso astuna izatea eta, horren ondorioz, se nipartedunak horren urripena eskatzea ezofiziosotasunean oinarrituz; dena den, autu hori eta 813. art.an ezartzen den zehapena desberdinak dira (FUEN MAYOR, LLEDÓ).

Ulerbidez, eta erregela orokor gisa, ezin zaio senipartedunari jabetza soila utzi eta beste pertsona bati, aldiz, gozamena, nahiz eta jabetza soilaren balioa senipartearena baino handiagoa izan. Alderantzizkoa ere ezin daiteke egin. Bata zein bestea egin ahal izateko, senipartea konpentsatzeko aukerari buruz ko klausulak aplikatu behar dira edo, osterantzean, 820.3. artikuluko aukera aplikatu behar da. Beste gauza bat da senipartedunari jabetza soila esleitzea, jabetza hori jadanik kausatzailearen ondarean horrela dagoenean; gauza be ra esan daiteke zentsu edota hipoteka batekin kargaturiko finkaren inguruan (LACRUZ).

Debekua seniparte hertsiaren gainekoa da eta ez, ordea, hobekuntzaren gainekoa; 824. art.ak xedatzen duenez, hobekuntzaren gain kargak ezar dai tezke senipartedunen edota euren ondorengoen mesedetan. Ildo beretik doa 782. artikulua, artikulu horrek fideikomisozko ordezpenak ahalbideratzen bai titu, ordezpen horiek hobekuntza kargatu eta ondorengoen mesedetan ezar tzen direnean.

B) Senipartearen gaineko kargaren ziozko konpentsazioa.

«Cautela socini» deiturikoa Sarri askotan, testamentugilearen asmoa izaten da senipartea kargatzea eta, konpentsazio gisa, senipartedunari ondare eratxikipen bat eskaintzea, se SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

nipartedun horrek harako karga onartzen badu; eratxikipen horren balioa, izatez, senipartedunari lege aginduz dagokion gutxieneko kuotaren balioa bai no handiagoa izaten da. Haatik, senipartedunak karga onartu ezean, senipar tedun horrek bere seniparte hertsia baino ez du jasotzen, ezelako zama nahiz kargarik gabe.

Horren harira, ohikoa izaten da honako adibidea: testamentugilearen as moa da beraren ezkontideari jaraunspen osoaren gaineko gozamena ematea eta semealabei, berriz, jabetza soila. Horretara, alargunak ondasunak luper tzeari euts diezaioke bera bizirik dagoen artean, eta semealabek jabetza osoa eskuratzen dute, gozamenduna hildakoan. Halaber, semealaba batek ez badu gozamen unibertsal hori onartzen, semealaba horrek seniparte hertsia beste rik ez du jasotzen, inolako zama edo kargarik gabe. Alderantziz, semealaba batzuek alarguntasun gozamena onartzen badute euren portzioaren gain, se mealaba horiek jasotzen dute, euren senipartearen gaineko jabetza soilaz gain, hobekuntzako herenaren eta xedapen askeko herenaren gaineko jabetza soila ere. Gozamenduna hildakoan, semealabok berreskuratu egiten dute eu rek jaso beharreko kuoten ordainean adjudikatu izan diren ondasunen gaine ko jabetza osoa.

Mota horretako klausulei ÂŤsenipartea konpentsatzeko aukeraren gaineko kautelaÂť iritzi izan zaie edo, bestela, ÂŤcautela socini nahiz socinotar kautelaÂť, Mario Socino jurista italiarraren oroimenez. XVI. mendearen erdi aldean, jurista horrek klausulon aldeko irizpena eman zuen; alabaina, halako klausu lak baziren aurretik ere, eta euron baliozkotasuna eztabaidagaia zen. Klausula horien baliozkotasunaren aurka, jarraikoa esan ohi da: ezzilegitzat har dai teke seniparteduna behartzea kargarik gabeko seniparte hertsiaren

F. BLASCO GASCĂ“ ala kar gapeko portzio handiagoaren artean aukeratzera; izatez, ez da baliozkoa senipartedun bat zehatzea, legeak berari ematen dion eskubidea erabili izan duelako, eta beste bati, aldiz, saritzea, berari dagozkion eskubideak bertan be hera utzi dituelako. Horrelakoetan, 792. artikulua aplikatu beharko litzateke (LACRUZ). Bestalde, klausula horien baliozkotasunaren alde, honakoa azal du da: testamentugileak ez du legea hausten eta ez du inor behartzen zerbait egitera. Senipartedunak askatasun osoa du bi portzio hauetarik bat aukera tzeko: legeak berak ezartzen duen seniparte hertsia ala, osterantzean, portzio handiagoa, nahiz eta azken horren gain eskubiderik izan ez. Halaber, behin oinordetza gauzatu eta gero, senipartedunak jaraunspenari uko egin diezaioke edota, jaraunspen hori onartu eta gero, senipartedun horrek bere portzioa as katasunez besteren edo karga dezake. Hortaz, ez dago inolako eragozpenik senipartedunak testamentugilearen asmoak bete eta, konpentsazio gisa, berari zor zaion portzioa baino zerbait gehiago jaso dezan. ROCAk adierazi zuenez, gehiago ahal duenak (seniparteari uko egitea) gutxiago ere ahal du (seniparte hori karga eta guzti onartzea), behin senipartea gauzaturik egonez gero.

Hobekuntzarako destinaturiko portzioa konpentsazioaren barruan sar dai tekeenean, karga onartzen duten semealaba bakarrari edo guztiei eratxikitzen zaie portzio hori. LACRUZen iritziz, kautela hori ez da zilegia: testamen tugileak modu kolektiboan behartzen ditu senipartedun guztiak zerbait egitera eta, hori egin ezean, senipartedunek euren seniparte hertsia baino ez dute jasotzen; agian, senipartedunek bananbanan ez lukete hori egingo, baina ha lako mehatxua ikusita hori berori egiten dute. Autore horren iritziz, sekula ere ez da zilegia hobekuntzako herenetik SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

seniparteduna baztertzea ondorengo jakin bat hobetzeko mehatxuaren bitartez.

Edozein modutan ere, badirudi jurisprudentziak onartu egin dituela se nipartea konpentsatzeko aukeraren gaineko kautelak, nahiz eta konpentsazio horren barruan hobekuntzako herena sartu. Dena den, jurisprudentziaren ja rrera ez da eraberekoa izan. Baliozkotasunaren alde aipa daitezke, besteak beste, 1953ko maiatzaren 6ko eta 1958ko abenduaren 12ko epaiak. Kontrara, 1959ko abenduaren 12ko eta 1980ko martxoaren 3ko epaietan, baliozkotasun horren aurkako argudioak aurki ditzakegu. Zernahi gisaz, gogoan izan behar da epai horien kasua hurrengoa zela: testamentugileak jaraunspen banaketa aurkaratzeko debekua ezartzen die senipartedunei, eta testamentugilearen agindu hori urratzen duenak bere seniparte hertsia besterik ez du jasotzen; baina testamentugileak, bere ondasunak xedatzeaz gain, xedatzen ditu bere ezkontidearenak ere eta hori, igarriigarrian, legearen aurkakoa da, horrela koetan testamentugileak inoren ondasunak xedatzen baititu.

169. Kode Zibilaren 820.3. art.ko kasu berezia KZren 820. artikuluak legatu eta dohaintza ezofiziosoen urripena arau tzen du. Zehatzago esateko, manu horren hirugarren lerroaldeak ondokoa dio: ÂŤEdozein agintza gozamenean edota bizi arteko errenta batean mamitzen ba da, eta agintza horren balioa xedapen askeko zatiarena baino handiagoa dela ulertuz gero, derrigorrezko jaraunsleek bi aukera dituzte: testamentu xedape na betetzea edo, bestela, legatuhartzaileari ematea testamentugileak askata sunez xeda zezakeen jaraunspen zatiaÂť.

Ratio berbera izateagatik, aurrekoaren antzeko kasuetan

F. BLASCO GASCĂ“ ere 820.3. ar tikulua aplikatu behar da, kasu horietan erabiltze eta biztantze eskubideak eratxikitzen direnean. Maioris ad minorem izenekoaren ondorioz, arau berbe ra aplikatu behar zaie aldi baterako errentei eta mantenu eskubideei ere (VA LLET).

Interpretazio arazo larriagoak azaltzen ditu ÂŤagintza horren balioa xe dapen askeko zatiarena baino handiagoa dela ulertuz geroÂť adierazmoldeak. Esamolde horren inguruan, doktrinan jarrera desberdinak agertu dira.

Autore batzuen aburuz, gozamena edota bizi arteko errenta baloratu behar da eta, gozamen edota errenta horren kapitalizazio balioa xedapen askeko za tiarena baino handiagoa izanez gero, derrigorrezko jaraunsleek aukera egin dezakete. Beste autore batzuen ustetan, manuak saihestu nahi izan du goza menaren eta bizi arteko errentaren balorazioa; balorazio hori egitea zaila da oso, zalantzazko egitatea baita gozamendunaren edota errentaren titularra ren heriotza. Hori dela eta, 820.3. artikulua ezarri izan da, horrek askatasuna ematen baitie senipartedunei aukera egiteko.

Gozamenaz denaz bezainbatean, iritzirik artezena jarraikoa da: 820.3. ar tikulua aplikatzeko baldintzak dira gozamenaren gaineko legatu bat egitea eta legatu horrek seniparte portzioa kargatzea (esate baterako, testamentugileak pertsona jakin bati uzten dio xedapen askeko zatiaren eta senipartearen er diaren gaineko gozamena). Senipartedunek beti aukera dezakete kargak eu ren senipartea ukitzea. Espainiako antolamendu juridikoak onartu egiten ditu senipartea konpentsatzeko aukeraren gaineko kautelak, eta jorragai dugun ka sua onarpen horren lege ondorioa besterik ez da. Kasu horretan, SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

aukera le gezkoa da eta, hori ezartzeko, legeak ez du aintzat hartzen testamentugilearen asmoa.

Bizi arteko errentaren gaineko legatuari dagokionean, kasu horretan ez dago ondasunen gaineko kargarik, ezpada legatuhartzaileak seniparteduna ren kontra duen kreditu pertsonala. Gauzak horrela, senipartedunak xedapen askeko zatitik atera ditzakeen onurak errenta estaltzeko adina badira, 820.3. artikulua ez da aplikatu behar. Xedapen askeko zatiaren onurak ez badira errenta asetzeko beste eta, horren ondorioz, seniparterako destinaturiko zatia ren onurak erabili behar badira errenta hori ordaintzeko, orduan aukera egi kari daiteke; izatez, errentaren kapitalizazio balioa xedapen askeko zatiarena baino handiagoa izan daiteke. Zernahi den ere, portzio horrek errenta ordain tzeko adina onura ematen badu, seniparteari ez zaio inolako kalterik egiten (DĂ?EZPICAZO eta GULLĂ“N) Aukera egikaritzeko baldintzak betetzen dituzten senipartedunak bat bai no gehiago izanez gero, senipartedun horiek bananbanan egikari dezakete aukera hori.

170. Inoren ondasunak eratxikitzea Gure buruari galdegin behar diogu testamentugileak senipartea ordain de zakeen ala ez ondasuntzatik kanpoko ondasunekin, adibidez, inoren gauzaren gaineko legatuarekin.

Besterik zehaztu ezean, eta jarraibide tradizionalei eutsiz, galdera horri ezetz erantzun behar diogu. Oraindik orain, hori berori da konponbiderik ziu

F. BLASCO GASCĂ“ rrena.

Edozelan ere, gaur egun edozein testamentugilek agindu dezake senipar tea jaraunspenaz kanpoko diruarekin ordaintzea. Horretarako ez da inolako arrazoi objektiborik izan behar, baina betekizun jakin batzuk gauzatu behar dira; betekizun horien bitartez ziurta daiteke seniparte gisa ordaindu be har den zenbatekoa behar bezala kalkulatuko dela eta benetan ordainduko de la (KZren 841.etik 847.era arteko art.ak). Ondorenez, senipartea eskudiruz ordaindu beharrean, ondasuntzatik kanpoko ondasunekin ordain daiteke, eta ez du ematen guztiz logikoa denik aukera hori betebetean baztertzea; gai nera, kontutan izan behar da ordainketak egiteko bideen artean dirua dela garrantzitsuena. Hori guztia aintzat harturik, ez dago arrazoi sendorik testa mentugileari eragozteko, horrek ordainketa agindu dezan jaraunspenaz kan poko beste ondasun mota batzuekin. Zernahi den ere, agindu hori onartzeko, bi baldintza hauek bete behar dira: lehenbizi, legatuan emandako ondasuna ren balioak senipartearen zenbatekoa estaltzea eta, bigarren, jaraunspeneko ondasunek eurek ordainketa bermatzea (hori berori gertatzen da, hain zuzen, seniparteak jaraunspenaz kanpoko diruarekin ordaintzea onartzen denean).

Senipartearen ordainketari jaraunspenaz kanpoko ondasunak esleitzen zaizkionean, ez da preteriziorik gertatzen, ezta jaraunskabetzerik ere. Edu bertsuan, onuradunak ezin du bere portzioaren osagarria eskatu, legatuan emandako ondasunaren balioak portzio horren zenbatekoa estaltzen badu. La bur emanda, senipartedunak onartu egiten du testamentugileak eratxikitzen dion gauza, nahiz eta gauza hori inorena izan.

Senipartedun horrek, ÂŤedozein tituluren bidezÂť besterik ez bada ere, borondatez jasotzen ditu bere senipartea estaltzen duten balioak, testamentugileak horretarako destinatu baititu balio SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

horiek. Dirudienez, hori nahikoa da senipartedunak edozein erreklamazio egi teko aukera gal dezan; agidanez, senipartedun horrek jaraunspenari uko egin behar dio, derrigorrezko jaraunsle izateagatik berari dagozkion eskubideak baliarazteko (LACRUZ).

Zentzugabea izango litzateke pertsona bati uztea ho rri lege bidez dagokion kuotaren baliobestekoa, eta pertsona horrek kuota bera eta horren baliobestekoa, bibiak, erreklamatu ahal izatea (VALLET). Seni partedunak bi aukera hauetarik bat egin behar du: berari utzi zaiona hartzea edo, bestela, jaraunspenaren ondasun batzuk eskatzea, berari dagokion seni partea bakarrik estaltzeko (ALBALADEJO).

Hariari segiz, senipartedunak uko egin behar badio legatuari senipartea kobratu ahal izateko, orduan ez da batere argi ikusten zein den seniparte hori eskuratzeko erabili behar den bidea, senipartedun hori ez baita preteritua edota jaraunskabetua izan eta berak ezin baitu egikaritu bere senipartearen osagarria eskatzeko akzioa. Onar daiteke, alabaina, ondorioztapen hori aurre iritzi dogmatiko baten emaitza dela, ukaezina baita senipartedunak eskubidea duela edozein bidetatik bere senipartea kobratzeko. Gisa bertsuan, aurreiritzi dogmatiko baten emaitza izan daiteke senipartearen ordainketa jaraunspeneko ondasunekin egiteko eskakizuna; eskakizun hori oinarririk gabe geratzen da, neurri handi batean behintzat, ondokoa onartuz gero: seniparteduna per se ez da jaraunsle eta gerogarrenean ere ez da jaraunsle bilakatu behar. Ikusmolde horri helduta, jaraunspeneko ondasunekin jasotako kobrantzak ziurtatu egiten du senipartearen ordainketa; baina ez dago beste arrazoirik mota horretako kobrantzak bidezkotzeko. Edonola ere, gerta daiteke jaraunsleak ondasuntza tik kanpoko ondasunak eskaintzea senipartea ordaintzeko, ondasunok egokiak izatea senipartedunaren interesa asetzeko eta, azkenekoz, ordainketa egiteko modu hori bat etortzea

F. BLASCO GASCÓ testamentugileak agindutakoarekin. Horrelakoetan, nahierarakoa izan daiteke ondasun horiek onartu ez eta jaraunspeneko onda sunak eskatzea; kobrantza ziurtaturik badago, ez dago benetako bidezkoketa rik jarrera hori hartzeko.

§46. SENIPARTEAREN ZENBATEKOA UKITZEKO EZINTASUNA DEFENDATZEA 171. Senipartearen osagarria eskatzeko akzioa A) Kontzeptua Senipartedunak eskubidea du seniparte gisa dagokion zenbatekoa jaso tzeko.

KZren 815. art.ak ahalbideratu egiten du senipartearen «osagarria» eska tzea, seniparte gisa jaso behar dena baino gutxiago jaso bada edozein tituluren bidez. KZren 817. art.ak hauxe dio: «Testamentu xedapen batzuek derrigo rrezko jaraunsleen senipartea gutxitzen badute, xedapenok urritu behar dira ezofizioso edo gehiegikoak diren heinean, derrigorrezko jaraunsle horiek ha la eskatuz gero». KZren 636. art.ak, berriz, honakoa adierazten du: «Dohain tzaren bidez ezin du inork jaso edo eman testamentuaren bidez eman zein jaso dezakeena baino gehiago». Dohaintza ezofiziosoa da neurri hori gainditzen den heinean, eta gaindikin hori urritu beharra dago (KZren 654. artikulua). KZren 820. art.ak, azkenik, legatu eta dohaintza ezofiziosoen urripena arau tzen du.

Hitz gutxitara laburtuz, senipartedunak jaso duen eratxikipena askieza denean, senipartedun horrek ezin du SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

preterizio akzioa egikaritu, baina tes tamentu xedapenen eta dohaintzen urripena eska dezake, beraren eskubideari dagokion quantuma osatu arte.

Senipartearen zenbatekoa osatzeko egikaritzen den akzio oro, izatez, se nipartearen osagarria eskatzeko akzioa da, haren helburua jaraunsle izenda penaren urripena izan nahiz legatu edo dohaintzen urripena izan.

Era berean, senipartearen osagarria eskatzeko akzio oro urripen akzio ere bada, xedapen ezofiziosoak urritu behar direlako osagarri hori lortzeko. Hala ere, doktrinan bereizi ohi dira, batetik, «senipartearen osagarria eskatzeko akzioa», jaraunsle izendapena urritzeko egikaritzen dena eta, bestetik, «urripen akzioa», legatu eta dohaintzak urritzeko egikaritzen dena. Bestela esanda, «senipartearen osa garria eskatzeko akzio» adierazmoldea erabiltzen da, kasuan kasuko akzioa jaraunsleen kontra egikaritzen denean, jaraunsle horien izendapenak duen on dare edukia urritzeko.

B) Jaraunsle izendapena lehentasunez urritzea Gerta daiteke senipartedun batek jaso beharreko senipartearen zenba tekoari kalte egitea, senipartedun hori preteritua izan ez arren eta modu ez zuzenean jaraunskabetua izan ez arren. Hala gertatuz gero, senipartedunak honako akzioak egikari ditzake ondoz ondo eta ez, ordea, hautabidez: 1. Jaraunsle izendapena urritzeko akzioa («senipartearen osagarria eska tzeko akzioa», adierazmolde hori esangura murrizgarrian erabiliz). 2. Legatu

F. BLASCO GASCĂ“ ak urritzeko akzioa. 3. Dohaintzak urritzeko akzioa.

KZren 820. art.ari helduz, dohaintzak urritu baino lehen, legatuak urritu edota deuseztatzen dira, hori beharrezkoa izanez gero. Zentzuzkoa da, do haintzak urritu baino lehen, ondare izaerako testamentu xedapenak urritzea. Azken finean, dohaintzan emandako ondasunak jadanik atera dira kausatzai learen ondaretik, kausatzaile horrek ondasunok xedatu baitzituen, bera bizirik zegoela.

Kode Zibilak beren beregi ez du esaten, legatuak urritu baino lehen, ja raunsle izendapena urritu behar denik. Ildo berean, KZren 817. art.ak ez ditu jaraunsle izendapena eta legatuak bereizten, senipartedunari bide ematen dionean testamentuko xedapen ezofiziosoen urripena eskatzeko. Badirudi, beraz, testamentuko xedapen guztiak urritu behar direla lainean, testamentu gileak xedapen horietako baten ordainketari lehenespena eman dionean izan ezik (820.2. artikulua analogiaz, manu horrek ÂŤagintzakÂť bakarrik aipatzen baititu). Ziur aski, jaraunsleak eta testamentugileak afektibitateharreman es tuak dituzte euren artean; horregatik, ez da konbentzigarria jaraunsle izenda pena lehenespenez urritzea eta, are gutxiago, izendapen horri datxekion ondare edukia osoosorik galtzea. Nolanahi den ere, sistemak berak konponbi de hori erakartzen du eta berori ondorioztatzen da, batez ere, 814 eta 851. art.etatik; artikulu horien aginduz, preterizio kasuetan eta modu ezzuzenean gertaturiko jaraunskabetze kasuetan, lehentasunez urritu (eta deuseztatu) be har da jaraunsle izendapena, testamentuaren gainerako xedapenak errespeta tuz, ahal den neurrian.

Edonola ere, jaraunsle izendapena lehentasunez urritzea zentzuzkoa izan SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

go litzateke, senipartedunak eskubidea izango balu bere lege kuota jaraunspen tituluaren bidez jasotzeko. Hipotesi hori abiaburutzat harturik, ondoko bereiz keta egin daiteke: a) Senipartedunak bakarrik badira jaraunsle, logikoa da le ge bidez jaso beharrekoa baino gutxiago jasotzen duenak bere portzioa osatu ahal izatea, gainerako taldekideei egindako ondare eratxikipenak urrituz eta legatuak errespetatuz; legatuak xedapen askeko portzioan sartuz gero, legatu horiek ez dira ezofiziosoak. b) Arrotz bat jaraunsle izendatu eta berorren portzioa urritu ahal izateko, arrotz horrekin batera, «derrigorrezko jaraunsle ak» izendatu behar dira jaraunsle; bestela, preterizioa gertatuko litzateke. Pre terizioaren kasuan, jaraunsle izendapena deuseztatu behar da, ab intestato oinordetza irekitzeko eta, horren ondorioz, senipartedunak bere kuota ab in testato jaraunsle gisa kobratzeko. Horregatik, sistema zernolakoa den ikusita, zentzuzkoa da jaraunsle izendaturiko «arrotzak» lehentasunez jasan behar izatea urripena, nahiz eta preteriziorik izan ez.

Seniparteduna ez bada «derrigor» jaraunsle izan behar, konponbidea, neurri handi batean, nahierarakoa da. Hortaz, ez da arriskutsua jarraikoa adieraztea: testamentugileak saihestu nahi badu senipartedunek senipartearen osagarria eskatzeko akzioa egikaritu behar izatea eta, horretarako, beren bere gi agintzen badu legatu guztiak edo batzuk lehentasunez urritzea, orduan tes tamentugilearen borondatea errespetatu behar da; halaber, testamentuaren idazkerak borondate hori eratortzen duenean ere, berori errespetatu behar da. Nahiz eta kasu horietan preteriziorik izan ez, horixe atera daiteke, 814. arti kulua analogiaz aplikatuz gero; izan ere, manu horren gaur egungo idazkerari eutsiz, testamentugileak agindu duena lehenespenekoa da «beti».

Benaz, senipartedun ez den jaraunsleari begira, legatu-

F. BLASCO GASCĂ“ hartzaileak ez du galdugorde handirik: jaraunspeneko aktiboa askieza izanez gero, legatuhar tzaile horrek jaraunslearen aurretik kobratzen du. Gauza bera baiezta daiteke, jaraunsleak legatuen gaineko ÂŤultra viresÂť erantzukizuna duela ulertuz gero ere. Zernahi gisaz, atal honetan aztergai dugun autua bestelakoa da: testa mentugilearen borondatea bete beharra dago seniparteak errespetatuz, noiz eta jaraunspeneko aktiboa seniparteok ordaintzeko adina izanik ere, aktibo hori askieza denean ondare izaerako testamentu xedapen guztiak betetzeko.

C) Senipartearen osagarria eskatzeko akzioaren eragingarritasuna Doktrina arduratu da senipartearen osagarria eskatzeko akzioa pertsonala ala erreala den erabakitzeaz. Ardurak ardura, doktrinak ez du aho bateko on dorioztapenik atera.

Autu hori beste ikusmira batetik konpondu behar da eta, horretarako, gu re buruari galdetu behar diogu zein den senipartedunaren asmoa.

Asmo hori, izatez, hauxe besterik ez da: senipartedunak bere senipartearen quantuma osatu nahi du, jaraunsle izendapenari dagozkion ondasunak eratxikiz. Kasu rik gehienetan, jaraunsleak ez du zertan akziorik egikaritu auzitegietan. Bes terik ezarri ezean, ez dago inongo eragozpenik, jaraunspen banaketa egitean senipartedunak osoosorik jaso dezan bere portzioa; hala eta guztiz ere, horre tarako, kuotak birbanatu behar dira. Senipartedunarentzat eskuarki nahikoa izaten da, batetik, jaraunsleari xedapen askeko kuota gainditzen duten onda sunak adjudika dakizkion eragoztea eta, bestetik, berari bere seniparte por SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

tzioa ordaintzeko beste ondasun adjudika dakion eskatzea.

Jaraunspen banaketa egin baino lehen, jaraunspeneko ondasun guztiak seniparteen ordainketari lotuta daude. Autore gehienen iritziarekin bat egi nez, senipartea ÂŤpars bonorumÂť gisa har daiteke eta, beraz, seniparte horrek senipartedunari eratxikitzen dio kausatzaileak utzitako ondasuntzaren titular kide izateko tasuna, ordainketaren bitartez senipartea bera azkendu arte. Hori gogoan izanik, ondasuntzaren ondasun zehatzak besterendu ahal izateko, be harbeharrezkoa da senipartedun guztien adostasuna. Senipartedun batek ez badio besterentzeari adostasunik ematen, senipartedun horrek besterentzea aurkara dezake. Horren harira, eta egungo jurisprudentziari helduta, mota horretako besterentzeen eragingarritasuna baldintzapekoa da hutshutsean; zehatzago esateko, jaraunspen banaketa egitean, saldutako gauza besterentzai leari adjudikatu behar zaio, halako besterentzeak eragingarriak izan daitezen (ikus 1989ko maiatzaren 8ko epaia). Ondorenez, senipartedunaren adostasu nik gabe, jaraunspeneko ondasunak besterentzen badira jaraunspen horren ba naketa egin baino lehen, orduan senipartedunak besterentze hori aurkara dezake, hori beharrezkoa baldin bada senipartedunak bere senipartearen osa garria eskatzeko duen eskubidea eragingarria izan dadin. Bada, seniparteare osagarria eskatzeko akzioak izaera erreala du, senipartedunaren eskubideak berak izaera hori duen ginoan; bi eskubide horiek agerpena berbera da, alegia, kausatzaileak utzitako ondasunak senipartearen asetasunari lotuta egotea.

Autore batzuen esanetan, jaraunspen banaketa egin baino lehen, jarauns peneko erkidegoaren kontra egikaritu behar da senipartearen osagarria eska tzeko akzioa. Halere, ez da ondo ulertzen jaraunspen banaketa

F. BLASCO GASCĂ“ egin gabe nola eta zertarako egikari daitekeen senipartearen osagarria eskatzeko akzio hutsa, testamentu xedapen batzuk aurkaratzeko akzioaren nahiz zatiketa akzioaren gain lokabea dena. Esangura horretan, oso adierazgarria da Kode Zibilak le gatu eta dohaintzen urripena aipatzea zehatzmehatz eta ezer ez esatea ÂŤse nipartearen osagarria eskatzeko akzioÂťari buruz.

Jaraunspena banatzeko eragiketak amaitu arte, uler daiteke (hori ziurtatu eta frogatzea ezinezkoa bada ere) kausatzaileak utzitako ondasunekin eginda ko adjudikazioek kalte egiten diotela seniparteari, adjudikazio horiek jarauns learen mesedetan egin eta xedapen askeko zatia gainditzen badute. 1989ko martxoaren 8ko epaiak baieztatzen duenez, Ontologia eta Zuzenbidearen ikusmoldeetatik, ezin da KZren 815. art.aren arabera senipartearen osagarria eskatu, aldez aurretik jakin ez badakigu zein den derrigorrezko jaraunsle ba koitzari jaraunspenean seniparte gisa dagokion diruzko balioaren edota quan tumaren zenbatekoa. Hori jakin edo finkatzeko, kontutan izan behar da Kode Zibilaren 818. artikulua; horren aginduz, testamentugilea hiltzean geratzen diren ondasun guztiak baloratu behar dira, zor eta zamak kenduta, testamen tuan ezarritako zor eta zamak izan ezik. Eta, horretarako, nahitaezkoa da au rretiaz eragiketa egokiak egitea jaraunspena banatzeko.

Zalantzarik gabe, jaraunspen banaketa jaraunslekideek egin behar badute, eta jaraunspenean senipartedunaren seniparte portzioa estaltzeko beste onda sun baldin badago, orduan jaraunspena banatzean senipartedun horri adju dikatu behar zaio harako portzioaren zenbatekoa estaltzeko adina ondasun; osterantzean, senipartedunak adjudikazio horren aurkako akzioa jar dezake, bere senipartea eratxikitzeko titulua edozein izanik ere. Kontrara, seniparte SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

dunak onartu egiten badu adjudikazio askiezekin egindako banaketa, senipar tedun hori lotuta geratzen da, berak buruturiko egintzen zioz.

Arean bere, senipartedunak kaltearen ziozko hutsalketa baino ezin du eskatu, Kode Zibi laren 1074. artikuluaren arabera; hutsalketa hori eskatu ahal izateko, kalteak senipartearen laurdena baino gehiago ukitu behar du, eta gauzen balorazioa horiek adjudikatzeko unean egin behar da. Senipartedunak ez badu jarauns pen banaketa onartzen, testamentu judiziora jo behar da.

Jaraunspen banaketa testamentujudizioan eginez gero, senipartedunak (jaraunsle izan zein izan ez) eta gainerako jaraunsleek euren adostasuna eman behar diete kontularibanatzaileak buruturiko zatiketa eragiketei; kontulari banatzaile horren izendapena Judiziamendu Zibilari buruzko Legearekin bat etorriz egin behar da. Hori dela eta, seniparteduna ez badago zatiketa eragi ketekin ados, senipartedun horrek bere aurkatasuna azaldu behar du. Interesa tuek (senipartedunak edo beste batzuek) ez badute euren adostasuna ematen, autu hori tramitatu behar da berorren muntari dagokion judizio arruntaren arabera (JZLren 1088. art.). Judizio horretan, begibistakoa denez, seniparte dunak bere senipartearen osagarria erreklama dezake eta, horrez gain, eska dezake jaraunspena banatzean berari adjudikatzea seniparte gisa berari dago kion kuota estaltzeko beste ondasun.

Jaraunspen banaketa testamentugileak eginez gero, senipartedunak kal tearen ziozko hutsalketa akzioa egikari dezake, KZren 1075. artikuluaren itzalpean. Kasu horretan, nahikoa da seniparteari edozein kalte egitea, nahiz eta kalte horrek senipartearen laurdena baino gutxiago ukitu. 1986ko uztaila ren 21eko epaiari helduz, eta aurrekoa gorabehera, testamentugilea hildakoan gertatu eta jaraunspen banaketaren

F. BLASCO GASCĂ“ ondorioa da jaraunsle bakoitzak berari ad judikaturiko ondasunen jabetza esklusiboa eskuratzea.

Senipartearen osaga rria eskatzeko akzioak, beraz, izaera pertsonala du.

Jaraunspen banaketa testamentuzko kontularibanatzaileak egiten badu, beharbada seniparteak errespetatuz gauzatuko dira ondasun zehatzen banake ta eta horren ondoriozko eratxikipena; seniparte horien kalkulua kontulariak berak egin dezake (neurri batean, 1990eko azaroaren 20ko epaia). Gauzak ha la gertatu ezean, KZren 1075. art.ko akzioa egikari daiteke, hots, kaltearen ziozko hutsalketa akzioa, antzekoak baitira testamentuzko kontulariak egin dako banaketa eta testamentugileak egindakoa.

1980ko maiatzaren 31ko epaiak baieztatu zuenez, jaraunspen banaketa zuzentzea bi dezkoa izan daiteke, nahiz eta seniparteari egindako kalteak berorren laurdena baino gu txiago ukitu. Zuzenketa hori egiteko, aintzakotzat hartu behar da seniparte kuotari beti zor zaion errespetua; senipartea Aginduzko zuzenbideko erakundea da eta, beraz, berorren hau tsezintasuna zorrotzzorrotza izan behar da. Horretara, gorago aipatutako epaiak adierazi zuenez, testamentuzko kontularibanatzaileak egindako banaketa hutsaltzeko modukoa da eta beste bat egitea agin daiteke. Dena den, alderdi demandatuak egikari dezake 1077. art.ak berari ematen dion aukera eskubidea; eskubide horren bitartez, alderdi demandatuak aukera dezake laidotuari kalteordain gisa ematea kaltearen zenbatekoa.

Bukatzeko, eta senipartearen osagarria jasotzeko tituluari dagokionean, autore gehienek uste dute berberak direla osagarri hori jasotzeko titulua eta eratxikipen askieza jasotzekoa.

172. Legatuak urritzea Senipartea estali ahal den neurrian, dohaintzak errespetatu behar dira, testamentuan egindako agintzak urritu nahiz deuseztatuz, hori beharrezkoa izanez gero (820.1. art.).

Legatuen urripena lainean gauzatu behar da, inolako bereizketarik egin gabe. Edozelan ere, testamentugileak ezarri SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

badu legatu baten ordainketak le henespena duela beste batzuen aurretik, orduan legatu hori ez da urritu behar, beste legatu guztiak osoosorik senipartea ordaintzeko erabili arte (820.2. arti kulua).

Aurrerago esan dugun bezala, senipartea bete arte, jaraunspen osoa seni parteari lotuta dago, eta lotura horrekin bat dator legatuak lainean urritu be harra (VALLET).

KZren 820. art.aren arabera, jaraunspenean ez dago legatuak ordaintzeko beste ondasun (bestela, ez litzateke beharrezkoa izango legatuok urritzea). Hala eta guztiz ere, desberdinak dira manu horrek ezartzen duen hurrenkera eta KZren 887. artikuluan ezarritakoa; azken horrek hirugarren lekuan jar tzen ditu testamentugileak lehenespenekotzat jo dituen legatuak.

Egiatan, le henengo lekuan ordaindu behar badira ordain gisa emandako legatuak eta kausatzaileak utzitako ondasuntza osatzen duen gauza zehatzaren gainekoak, orduan horiek urritu baino lehen, testamentugileak lehenespenekotzat jo ditu en legatuak urritu behar ditugu. Ez dirudi hori hala egin behar denik. Horre gatik, konponbide bakarra izan daiteke KZren 887. artikulua ez aplikatzea, seniparte zenbatekoaren osotasuna defendatu behar denean.

Legatuen urripenak bi ondorio izan ditzake: batetik, kausatzaileak utzita ko ondasunak legatuen ordainketari lotuta daudenez gero, ondasun horien ja regitea gertatzen da osoosorik zein zati batez; edo, bestetik, gutxitu egiten dira legatuhartzaileek jaraunspenaren kontra dituzten kredituak.

KZren 882. artikuluarekin bat etorriz, testamentugilea

F. BLASCO GASCĂ“ hildakoan, legatu hartzaileak legatuaren jabetza eskuratzen du, legatu hori testamentugilearen beraren gauza zehatzaren gainekoa denean.

Hala eta guztiz ere, jabetzaren zu zeneko eskualdaketa baldintzapean dago, legatu hori sartu behar delako testa mentugileak askatasunez xeda dezakeen jaraunspen zatiaren barruan. Beste alde batetik, KZren 885. art.ak indartu egiten du senipartedunaren eskubideak duen eragingarritasuna; manu horrek debekatu egiten dio legatuhartzaileari, horrek bere aginte hutsez legatupeko gauza okupa dezan (CĂ MARA).

Ildo horretatik, ENZNk honakoa adierazi du: albazea kontularibanatzaileak ezin du legaturik eman, jaraunspena likidatzeko eragiketak egin aurretik eta senipartedunen adosta sunik izan gabe. Bide beretik, eta 1982ko otsailaren 27an emandako ebazpenari helduz, KZren 858 eta 859. art.ek ahalmena ematen diote testamentugileari, horrek bere jaraunsle nahiz legatuhartzaileei agintza eta legatuen zama ezar diezaien. Zernahi gisaz, lege testu bereko 813 eta 817. art.ek ahalmen hori mugatzen dute, derrigorrezko jaraunsleak dau denean. Manu horietatik zentzuz atera daiteke jarraiko ondorioa: albazeek legatuak eman ahal dituzte horretarako testamentugilearen baimena izanez gero, hori berori ahalbideratzen baitu KZren 885. art.ak; hala ere, emate hori gauzatzeko, aldez aurretik jaraunspenaren li kidazio eta banaketa orokorra egin behar da. Egineginean ere, legatuak sartu behar dira testamentugileak askatasunez xeda dezakeen kuotaren barruan. Hori gertatzen den ala ez jakiteko, hau da, legatuek seniparteari kalte egiten dioten ala ez jakiteko, nahitaezkoa da ja raunspena likidatu eta banatzea. Likidazio eta banaketa horiek ez dira beharrezkoak, alabaina, gorago aipaturiko jaraunsleak emate horretan esku hartu edota emate horrekin ados daudela adierazten dutenean. Jaraunsle horientzat, berme eta eskubide dira jaraunspenaren likidazio eta banaketa; ondorenez, jaraunsleok eskubide horri uko egin diezaiokete, horre tarako lege gaitasunik izanez gero. 1988ko irailaren 20ko ebazpenak doktrina hori errepika tzen du.

Agerikoa denez, jaraunspen banaketa egin eta gero ere, senipartedunak eska dezake bere seniparteari kalte egiten dioten legatuak urritzeko, seniparte dunak eskubide horri eusten baitio.

Bestalde ere, KZren 821 eta 822. art.ek erregela zehatz batzuk ezartzen dituzte, urritu beharreko legatua nekez zati daitekeen finkaren gainekoa dene an. Kasu horren azterketaz gerogarrenean arduratuko gara, SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

senipartea eskudi ruz ordain daitekeela azaltzen dugunean.

173. Dohaintzak urritzea A) Helburua, izaera eta ondoreak Edozein pertsonak bere senipartedunen eskubideak hautsi ahal ditu, bera bizirik dagoela ondarea osoosorik xahutu eta berak hautaturiko pertsonei do haintzak eginez. Horregatik, KZren 636. art.ak ohartarazten du dohaintzaren bidez ezin duela inork jaso edo eman testamentuaren bidez eman zein jaso de zakeena baino gehiago. Dohaintza ezofiziosoa da, izatez, neurri hori gaindi tzen den heinean.

Dohaintza urritu arren, dohaintza horrek ondoreak sortzen ditu dohain tzaemailea bizirik dagoela, eta dohaintzahartzaileak bereganatu egiten ditu fruituak (654. art.). Kausatzailea bizirik dagoela, dohainik egindako xedatze egintzak baliozkoak eta eragingarriak dira. Kausatzailea hildakoan egiazta tzen bada xedapen horiek kalte egiten zietela ÂŤderrigorrezko jaraunsleÂťen es kubideei, orduan xedapenok urri daitezke, kaltetu bakarrak edo guztiek hala eskatuz gero; kaltetuek jardun ezean, xedatze egintzak bere eragingarritasu nari eusten dio.

Urripen akzioak hutsaltze izaera du. Akzio hori pertsonala da eta, bero rren bitartez, ondorerik gabe gera daiteke jadanik gauzatuta dagoen ondare eskualdaketa. Hortaz, eta besterik zehaztu ezean, akzio horren helburua da dohaintzan emandako ondasunak eurak itzultzea; salbuespen gisa, kontutan hartu behar da 821. art.an

F. BLASCO GASCĂ“ ezarritakoa, hori aplikatu beharrekoa baita 654. art.ak egiten duen igorpenaren ondorioz. Dohaintzaemaileak gainontzekoari besterendu badizkio ondasunak, besterentze hori baliozkoa da eta ezin da ak ziorik egikaritu kostu bidezko eskuratzaile onustedunaren kontra (ikus KZren 1295.2. art.). Gainontzekoa gaitzusteduna da, berak jakin badakienean do haintzahartzaileak besterentzea egin duela in natura urripena saihesteko. Ja kite hori frogatu beharra dago. Dohaintzan emandako ondasunak eurak itzuli behar direnean, demanda jarri denetik sorturiko fruituak bakarrik itzuli behar dira; ordura arte, fruituak dohaintzahartzaileari dagozkio.

Ondasunak ezin badira itzuli, dohaintzahartzaileak senipartedunari es kudiruz itzuli behar dio ondasun horien balioa. Zenbateko horrek korrituak sortzen ditu, demanda jarri denetik bakarrik.

Dohaintzen urripena da, izatez, senipartedunen intereserako hartzen den neurria. Kausatzailearen hartzekodunek ez dute inolako eskubiderik dohain tzahartzaileen kontra jotzeko (salbu eta maularen ziozko hutsalketa akzioa egikaritzen dutenean, KZren 1295.3. artikuluaren arabera; dena den, hori bes telako arazoa da).

B) Urripen akzioa egikaritzeko legebideztaketa duten pertsonak Zinez, ez dago zertan azaldu nortzuk dauden legebideztaturik urripen ak zioa egikaritzeko. Bistakoa da honako subjektuek legebideztaketa hori izatea: aurrenik, senipartedunak, dohaintza ezofiziosoak senipartedun horri kalte egin dionean; eta, hurrenik, senipartedunaren jaraunsleek, nahiz eta boronda tezko jaraunsle izan. Ez daude legabideztaturik, ordea, SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

kausatzailearen seni partedun ez diren jaraunsle eta legatuhartzaileak, nahiz eta zati alikuotaren gainekoak izan.

Edonola ere, KZren 655. art.ak zehaztu egiten du nortzuk diren urripena eska dezaketen subjektuak; horregatik, manu horren inguruan iruzkin laburra egin behar da. Artikulu horren hitzetan, «subjektu hauek bakarrik eska deza kete dohaintzen urripena: seniparte eskubidea edota jaraunspenaren zati ali kuota baten gaineko eskubidea dutenek eta euren jaraunsle nahiz kausadunek. »Dohaintzaemailea bizirik dagoen artean, aurreko lerroaldean aipaturi ko subjektuek ezin diote ukorik egin euren eskubideari, ez beren beregi egin dako adierazpenaren bitartez, ezta dohaintzari euren adostasuna emanik ere. »Hildakoaren dohaintzahartzaileek, zati alikuotaren gainekoak ez diren legatuhartzaileek eta hartzekodunek ezin dute urripenik eskatu, ezta urripen horretatik onurak atera ere».

Zati alikuotaren gaineko legatuhartzaileak ez badu seniparte eskubiderik, orduan ezin du dohaintzen urripenik eskatu, ezofiziosotasunaren ziozko urri pen deituriko neurri horren helburua baita senipartearen zenbatekoa ukitzeko ezintasuna ziurtatzea. Hariari segiz, KZren 655. art.ak aipatu egiten ditu «jaraunspenaren zati alikuota baten gaineko eskubidea» dutenak. Aipamen hori legegileak izandako okerraren ondorio besterik ez da, legegileak arreta rik gabe kopiatu baitzuen Italian 1865an onetsitako KZren 1092. artikulua. Zentzugabekeria hori hain nabaria denez gero, horrek ez du inolako arazorik eragin doktrinan eta praktikan ere ez du garrantzirik izan. Areago oraindik, Kode Zibilean ondoz ondo izan diren eraldaketetan, legegilea bera ere ez da arduratu manua zuzentzeaz.

Bestalde, KZren 655. artikuluko bigarren lerroaldeak

F. BLASCO GASCĂ“ hauxe dio: dohain tzaemailea bizirik dagoen artean, senipartedunak ezin dio ukorik egin do haintza ezofiziosoak urritzeko akzioaren egikaritzari, ez beren beregi, ezta dohaintzari adostasuna emanez ere. Baieztapen hori bat dator debeku zehatz batekin, hain zuzen ere, kausatzailea bizirik dagoela seniparteari uko egiteko ezartzen den debekuarekin. Behin dohaintzaemailea hil eta gero, seniparte dunak uko egin diezaioke urripenari, dela beren beregi, dela akzioaren ezegi karitze hutsaren bitartez, ez baitu hori egikaritzeko betebeharrik.

C) Urripena egiteko hurrenkera eta dohaintzahartzailearen kaudimengabezia Testamentu xedapen guztiak deuseztatu eta gero, oraindik ere senipartea betetzeke badago, dohaintzak urritu behar dira, KZren 656. art.an ezarritako hurrenkeraren arabera. Manu horren aginduz, ÂŤdohaintzak bi baino gehiago izanik, horiek ez badira sartzen xedapen askeko zatian, orduan arestikoenak ezabatu edo urritu behar dira gaindikinaren neurrianÂť.

Beste hitz batzuekin esanda, dohaintzen antzinatasun hurrenkera alde ranztu eta horren arabera urritu behar dira dohaintzok. Dohaintza horiek data berekoak izanez gero, horiek lainean urritu behar dira, 820.2. artikulua analo giaz aplikatuz.

Bizitza aseguruaren primei dagokienean, horiek dohaintza gisa hartzen dira seniparteak kalkulatzeko; beraz, gerta daiteke bizitza aseguruaren primak urritu behar izatea. Halakoetan, prima bakoitzaren data izan behar da gogoan, kausatzailea une horretan txirotu baita.

Itzulketa in natura egitea ezinezkoa izan eta dohaintzahartzailerik aresti SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

koena kaudimengabe bilakatuz gero, doktrinak bi aukera hauek eztabaidatu ditu: bata, dohaintzahartzaile horren kaudimengabeziak senipartedunei kalte egitea; eta, bestea, senipartedunek kausatzaile berberaren beste dohaintzahar tzaileen kontra jo ahal izatea, euren seniparte zenbatekoa osoosorik jaso arte. Bigarren aukera horretan, arestiko dohaintzahartzailearen kaudimengabezia delaeta horren aurreko dohaintzahartzaile batek ordainketarik egiten badu, azken horrek arestikoari erreklama diezaioke ordaindutakoa. Gure ustez (eta kontu honetan VALLETekin bat gatoz), senipartedunari dagokio dohaintza hartzailearen kaudimengabeziak dakarren arriskua. Aipatu berri dugun auto reak bi arrazoi ematen ditu hori baieztatzeko: bata, senipartedunen akzioak hutsaltze izaera du; eta, bestea, senipartedun horiek hartzekodun diren gino an, eurek bereganatu behar dute dohaintzahartzailearen kaudimengabeziak dakarren arriskua.

Aurreko dohaintza bakarra edo guztiak, izatez, ez dira ezofiziosoak, xe dapen askeko zatian sar daitezkeelako; bestela, hasierahasieratik urritu be harko lirateke beroriek. Zernahi gisaz, ospe handiko autore batzuek beste tesia defendatzen dute; euren ustez, senipartedunak aurreko dohaintzen urripena eska dezake, horien osteko dohaintzen onuraduna kaudimengabe bilakatuz gero. Hori onartuz gero, ez da ekitatezkoa seniparteak kalkulatzea kaudimen gabeari egindako dohaintzarik arestikoenaren balioa zenbatuz eta, aldi bere an, horren aurreko dohaintzak urritzea (ikus ROCA SASTRE, MANRESA). Ondorenez, ez du ematen (eta hori behinik behin onartu beharra dago) harako dohaintzaren balioa aintzat hartu behar denik. Alderantziz, seniparteak berri ro kalkulatu behar dira, horretara jakin baitaiteke aurreko dohaintzetatik zein den ezofiziosoa eta zein neurritan. Hala eta

F. BLASCO GASCĂ“ guztiz ere, kaudimengabearen egoera ekonomikoak hobera egiten badu, senipartedun kaltetuak kaudimenga be horren kontra jo dezakete, senipartedun horrek izan duen kaltea errekla matzeko; edozein dohaintzahartzailek bere osteko dohaintzahartzaile baten kaudimengabezia delaeta ordainketarik egin baldin badu, dohaintzahartzaile horrek ere kaudimengabearen aurka jo dezake, berak izan duen kaltea erre klamatzeko.

Adibide bat jar dezagun. Lehendabiziko dohaintzaren balioa = 1.000. Bigarren dohain tzaren balioa = 2.000. Hirugarren dohaintzaren balioa = 3.000. Kausatzaileak utzitako onda suntzaren balioa, behin zorrak kendu eta gero = 3.000. Seniparteak kalkulatzeko zenbatu behar den ondasuntzaren balioa = 9.000 (relictum = 3.000 + donatum = 6.000). Seniparte osoaren kuota (semealaba edota ondorengorik izanez gero) = 6.000 (9.000ren bi herenak).

Azken dohaintza ezofiziosoa da; aurreko biak, ostera, xedapen askeko portzioan sartzen dira.

Demagun azken dohaintzahartzaileak onustedun gainontzekoari besterendu diola do haintzan jasotako ondasuna. Kasu horretan, urripen akzioaren helburua da dohaintzan ja sotako ondasunaren balioa lortzea. Azken dohaintzahartzailea kaudimengabe bilakatu eta senipartedunek aukera izango balute aurreko dohaintzen urripena eskatzeko, orduan (gure adibide horretan) urripenak osoosorik ukituko luke aurreko bi dohaintzen balioa, nahiz eta dohaintzok ezofizioso izan ez.

Horregatik, aurreko dohaintzak urritu ahal izateko, beste modu batera egin dezagun seniparteen kalkulua; horretan, ez dugu kontutan hartuko berreskuratu ezin dugun dohain tzaren balioa. Guk darabilgun adibide horretan, eta aipatu berri dugun aldaketarekin, zenbatu beharreko ondasuntzaren balioa 6.000koa da eta seniparte osoarena, aldiz, 4.000koa. Kausa tzaileak utzitako ondasunen balioa 3.000koa denez gero, bigarren dohaintzaren erdia beste rik ez da ezofiziosoa. Gerogarrenean, arestiko dohaintzahartzailea kaudimengabe bilakatuz gero, kaudimengabezia hori senipartedunek eta dohaintzahartzaileek jasan behar dute eta hori, neurri batean, zentzuzkoa da, ondokoa gogoan izanez gero: kaudimengabe bilakatu den subjektuari egin zitzaion dohaintzaren balioa zenbatuz, aurreko dohaintzak ez ziren ezofi zioso, hasieran ez baitziren urritzeko modukoak.

D) Dohaintzak urritzeko akzioaren preskripzioa Dohaintzak ezofizioso badira, euren urripena eska daiteke akzio egokia egikarituz. Ezin esan daiteke ziurtasun osoz akzio horren preskripzio epea ha mabost urtekoa denik; orokorrean, KZren 1964. artikuluak epe SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

hori ezartzen du, preskripzio epe berezirik ez duten akzio pertsonalentzat. Horren harira, eta 1984ko uztailaren 12ko epaiak adierazi zuenez, ÂŤepe hori izan daiteke la burragoa ere, ulerbidez, hauetarik bat: urtebetekoa, 652. artikuluak ezartzen duena; lau urtekoa, 1299. artikuluak agintzen duena eta agian aproposagoa dena; edota, aukera horietatik egokiena, bost urtekoa, 646. artikuluak ezar tzen duena. Azken horri dagokionez, aintzat hartu behar da berberak direla 646. artikuluak arautzen duen kasuaren oinarria eta kasu auzigaiarena; horre xegatik, manu horren interpretazio analogikoa bidezkoa izan daiteke (KZren 4.1. artikulua)Âť.

Ziur aski, eperik taxuzkoena lau urtekoa da, alegia, KZren 1299. art.ak ezartzen duena. Nolanahi ere, erabateko ziurtasunik ez dagoenez gero, auzite giek uler dezakete preskripzio epea dela kasuan kasuko inguruabarrei hobeto uztartzen zaiena. Aldez edo moldez, ez da batere erraza ulertzea zein lotura dagoen 652. art.aren eta dohaintzen urripenari buruzko arazoaren artean; ar giago esateko, nekez onar daiteke manu horrek ezartzen duen epea, hots, urte beteko epea.

174. Seniparteari maula eginez kausatzaileak gauzatu dituen egintzak aurkaratzea Jurisprudentziak hamaika aldiz adierazi duenez, nahiz eta jaraunsle izan, senipartedunak aurkara ditzake kausatzaileak senipartedun horren eskubideei maula eginez burutu dituen egintzak. Kostu bidezko kontratu baten itxurape an gauzaturiko egintzak maulazkoak dira, izatez, euren helburua denean era txikipena dohainik egitea. Horrelakoak gertatzen dira, maizsarri, salerosketa kontratuen bitartez dohaintzak ezkutatu nahi direnean.

F. BLASCO GASCÓ Auzitegi Gorenak ohartarazi duenez, kari ezzilegia izateagatik, ezkutuko dohaintza horiek deusezak dira, senipartedunei maula egiteko burutu badira. Hortaz, eta lehenlehenik, salerosketa kontratuaren kariak izaterik ez duela adierazi behar da; hurrenik, ezkutuko dohaintzaren karia ezzilegia denez ge ro, dohaintza hori baliogabea dela adierazi behar da, KZren 1275 eta 1276. art.ak analogiaz aplikatuz. Ildo beretik doa 1985eko abenduaren 20ko epaia (epai horrek, era berean, 1961eko urriaren 20koa aipatzen du). Tesi hori, ala baina, zalantzazkoa da. Ezkutuko dohaintza deuseza dela adieraziz gero, re lictumaren barruan sartu behar dira dohaintzan emandako ondasun bakarra edo guztiak eta, horren ondorioz, ezin da eztabaidatu dohaintza hori ezofi ziosoa den ala ez (1989ko urtarrilaren 27ko epaia).

1989ko azaroaren 29ko epaiak bereizi egin zituen erabateko itxura egitea eta itxura egite erlatiboa. Bereizketa horren harira, epaiak onartu zuen ordain gisa emandako dohaintzaren baliozkotasuna, dohaintza hori ezkutukoa izan arren; kasu horretan, auzitegiak ulertu zuen bazegoela egiazko kari zilegirik.

Itxurazko salerosketa kontratuak dohaintza ezkutatzen duenean, dohain tza hori baliozko eta eragingarria da, horrekin ez bazaie kalterik egiten seni partedunen eskubideei (1950eko urtarrilaren 19ko eta 1986ko azaroaren 14ko epaiak).

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, M., «Reducción de donaciones», AC, 1985; ALBALADEJO, M. eta DÍAZ ALABART, S., «Comentarios a los artículos 681 a 656 del Código civil» in Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales, M. Albaladejoren zuzen

SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN

daritzapean, VIII. liburukia, 2. bolumena, Madril, 1986; CADARSO PALAU, J., «Comentario al artículo 1.045 del Código civil» in Comentarios a las reformas del Derecho de familia, II. liburukia, Madril, 1984, 1479.etik 1480.era arteko orr.; CÁRCABA FERNÁNDEZ, M., «Posibilidad en el derecho común de atribuir testamentariamente al cónyuge viudo el usufructo universal de los bienes del cau sante», La Ley, 1985, 2, 1145. or. eta ondorengoak; FUENMAYOR, A., «Intangi bilidad de la legítima», ADC, 1948, 46. or. eta ondorengoak; GETEALONSO Y CALERA, C., «Comentario a la Sentencia de 20 de junio de 1986 sobre legítima.

Donaciones inter vivos a legitimarios», CCJC, 12. zk., iraila–abendua, 1986; GU LLÓN BALLESTEROS, A., «El artículo 820.3º del Código Civil», ADC, 1961, 875. or. eta ondorengoak; ORTEGA PARDO, «Naturaleza jurídica del llamado legado en lugar de legítima», Madril, 1945; SAPENA, «Viabilidad del usufructo universal del cónyuge viudo: su inscripción registral», RCDI, 1974, 861. or.; REAL PÉREZ, A., Usufructo universal del cónyuge viudo en el Código Civil, Ma dril, 1988; VALLET DE GOYTISOLO, J. B., «Imputación de legados otorgados en favor de legitimarios», RDP, 1984; «El complemento de la legítima», ADC, 1973; «Aspecto cuantitativo de las legítimas», ADC, 1971, 3. or. eta ondorengoak; «Contenido cualitativo de la legítima de los descendientes», ADC, XXII. libu rukia, 1970, 9.etik 121.era arteko orr.; «Contenido cualitativo de la legítima vi dual del Código Civil», RDP, LIV. liburukia, 1970, 101.etik 118.era arteko orr.; «Cautelas de opción compensatoria de la legítima», in Centenario de la Ley del Notariado, Madril, 1964; «Perspectivas históricas de las cautelas testamentarias de opción compensatoria de la legítima», ADC, 1963; «La opción legal del legiti mario cuando el testador ha dispuesto un usufructo o renta vitalicia», ADC, 1962, 589. or. eta ondorengoak.

Hamaseigarren gaia SENIPARTEAREN ORDAINKETA Laburpena: §47. Senipartearen ordainketa.— 175. Kausatzaileak utzitako ondasu nekin egindako ordainketa.— 176. Jaraunspenaz kanpoko ondasunekin egindako ordainketa.— §48. Ondorengoen senipartea eskudiruz or daintzea, kasu orokorrean.— 177. Jaraunspeneko portzioa ordaintzea, kasu berezietan: KZren 841.etik 847.era arteko artikuluak. Aurreka riak.— 178. KZren 841. artikulua: A) Baldintzak; B) Kontulariba natzailearen eskuhartzea: a) Testamentuzko kontularibanatzailea; b) Kontularibanatzaile datiboa.— 179. KZren 842. artikulua: konmutazio ahalmena.— 180. Betekizunak: KZren 844 eta 843. artikuluak: A) Or dainketa eskudiruz egiteko erabakiaren berri ematea; B) Semealaba edota ondorengo guztiek jaraunspen banaketa baieztatzea edo, baiezta pen horren ordez, epaileak banaketa onestea; C) Ordainketa garaiz egi tea.— 181. Konmutazioa: A) Senipartedunen egoera, konmutazioa egin aurretik eta horren ondoren; B) Diruz ordain daitekeen senipartearen izaera juridikoa; C) Konmutazio unea; D) Konmutatzeko moduko por tzioa.— 182. Ordainketa eta horren bermeak: A) Diruz ordaindu beha rreko zenbatekoaren kalkulua: KZren 847. artikulua; B) Ordainketaren bermeak: a) Hipoteka Araudiaren 80.2. artikulua; b) Kopuruaren gaine ko legatuhartzaileak egin dezakeen aurrearretazko idaztoharra.— 183.

KZren 845 eta 846. artikuluak.— §49. Eskudiruz egin daitezkeen bes te ordainketa batzuen kasuak.— 184. KZren 1056.2. artikulua.— 185.

KZren 821 eta 822. artikuluak.— 186. KZren 839. artikulua: gauza ze hatzaren gaineko hobekuntza (igorpena).— §50. Aurrekoen senipartea eskudiruz ordaintzea.— 187. Ondorengoen inguruan xedatutakoa au rrekoei ere aplikatzea.— §51. Alargunaren gozamena konmutatzea.— 188. Alargunaren senipartea ordaintzea. Konmutatzeko ahalmena.— 189.

Jaraunsleek eskatutako konmutazioa: KZren 839. artikulua: A) Konmuta zio ahalmenaren titularrak; B) Elkarren arteko adostasunaren norainokoa; C) Konmutazio unea; D) Ordainketa egiteko moduak.— 190. Alargunak eskatutako konmutazioa: KZren 840. artikulua.— 191. Bermeak.

§47. SENIPARTEAREN ORDAINKETA

175. Kausatzaileak utzitako ondasunekin egindako ordainketa Maiatzaren 13ko 11/1981 Legea onetsi baino lehen, doktrinak eta juris prudentziak ia aho batez adierazi zuten senipartea jaraunspeneko ondasune kin ordaindu behar zela. Nolanahi den ere, testamentugileak agin zitzakeen banakako seniparteetarik bat jaraunspenaz kanpoko ondasunekin betetzea. Hori gertatuz gero, senipartedunak eskubidea zuen, bere jaraunspeneko kuota erreklamatu eta testamentuzko eratxikipenari uko egiteko, nahiz eta kuota ho ri eskudiruz ordaindu beharreko esleipena izan; ez da ahantzi behar halakoe tan jaraunspeneko kuota erreserbatua zela eta ez, ordea, gauzatua.

Doktrina hori bat dator senipartearen izaera juridikoari buruzko bi teoria nagusiekin (pars hereditatis eta pars bonorum).

Eraldaketa gertatu baino lehen, eta horren ondoren ere, ÂŤderrigorrezko ja raunsleakÂť eskuarki bere senipartea eskuratzen du, jaraunspen banaketa egin eta ondasun zehatzak adjudikatuz; ondasun horiek osatzen dute kausatzaileak utzitako ondasuntza, eta euren zenbatekoak estali behar du jaraunsle horren kuotari dagokion balioa.

176. Jaraunspenaz kanpoko ondasunekin egindako ordainketa Testamentugileak agin dezake senipartearen ordainketa jaraunspenaz kanpoko ondasunekin egitea eta ondasun horiek eskudiru ez izatea. Kasu ho rietarako, Kode Zibilak ez zuen inolako salbuespenik jasotzen, eta gaur egun ere ez du halakorik baitaratzen; beraz, zehatzmehatz esan daiteke senipartea ezin dela ordaindu halako ondasunekin. Edonola ere, betidanik onartu izan da seniparteduna

asetzea, bere portzioari egotz dakizkiokeen dohaintzen bitartez; era berean, haren senipartearen quantuma osa daiteke, dohaintza ezofizioso ak urrituz. Esangura hertsian, senipartedunak bere senipartea jasotzen badu dohaintzak egotziz, edota dohaintza ezofiziosoen urripena in natura egiten bada, senipartedun horrek jaraunspenaz kanpoko ondasunekin jasotzen du se nipartearen zati bat; izan ere, dohaintzan emandako ondasunak esangura her tsian ez du osatzen kausatzaileak utzitako ondasuntza.

Jaraunspenaz kanpoko eskudiruarekin egindako ordainketari zegokione an, Kode Zibilak salbuespeneko kasu zehatz batzuk ezarri zituen, erregela orokorraren kontra; kasu horiek modu murrizgarrian interpretatu behar ziren. Horrek jarraikoa esan nahi zuen: artikulu zehatz horietan beren beregi ezarri tako kasuez aparte (Kode Zibilaren 821, 829, 839, 840 eta 1056.2. art.ak), se nipartedunarentzat ez zegoen lotesle gerta zitekeen kasurik.

Nolanahi den ere, maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak idazkera berria eman zion 841. art.ari. Harrezkero, artikulu horrek orokorrean onartzen du senipar tea jaraunspenaz kanpoko diruarekin asetzeko aukera. Ondorenez, testamen tugileak hala erabakiz gero, semealaba edota ondorengo bati (zein batzuei) adjudika dakieke osoosorik (zein zati batez) kausatzaileak utzitako ondasun tza; halakoetan, adjudikaziodunak eskudiruzko konpentsazioa eman behar die gainerako semealaba edo ondorengoei. Senipartea eskudiruz ordaindu ahal izateko, 842.etik 847.era arteko art.etan ezarritako baldintzak bete behar dira. Baldintzokin, batetik, ziurtatu nahi izan da balio berekoak izatea senipartea ren ordainean eskainitako diru kopurua eta jaraunspeneko ondasunei begira diru kopuru horrek ordezten duen portzioa. Eta, bestetik, baldintza horiekin, senipartearen ordainketa bermatu

nahi izan da; izan ere, senipartedunaren in teresa ase arte, jaraunspeneko ondasun guztiak senipartearen ordainketari lo tuta geratzen dira.

Ondorenez, egungo egunean esan daiteke senipartea ordain daitekeela, nola jaraunspeneko ondasunekin, hala jaraunspenaz kanpoko eskudiruarekin. Ordainketa egiteko modua bigarren hori izanez gero, KZren 841.etik 847.era arteko art.etan ezarritako baldintzak bete behar dira.

§48. ONDORENGOEN SENIPARTEA ESKUDIRUZ ORDAINTZEA, KASU OROKORREAN 177. Jaraunspeneko portzioa ordaintzea, kasu berezietan: KZren 841.etik 847.era arteko artikuluak. Aurrekariak Izenburu horrek bere baitara biltzen ditu KZren 841.etik 847.era arteko art.ak. Maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak artikulu horiek eraldatu zituen eta eraldaketa horrek egundoko aldarazpena eragin zuen Espainiako Oinordetza zuzenbidearen arloan. Zehatzago esateko, eraldaketa horren ondorioz, modu nabarian zabaldu zen seniparteak jaraunspenaz kanpoko diruarekin ordaintze ko aukera.

Antzinako 840. artikulua da, izatez, KZren oraingo 841. artikuluaren eta berori osatzen duten ondorengo artikuluen aurrekaririk hurbilena. Behialako artikulu horri helduz, ezkontzazko semealabek odoleko semealaben senipar tea ordain zezaketen, eskudiruz ÂŤedota jaraunspeneko beste ondasun batzue kin, ondasun horien balioak harako senipartea estaliz geroÂť.

Bistakoa denez, Konstituzioa indarrean jarri eta gero, arau hori eraldatu beharra zegoen, ho rrek bereizkeriak egiten baitzituen.

Edonondik begiratuta ere, hasieran ez zen batere erraza izan berdintasun printzipioa bere azken hariraino eraman eta hori betebetean onartzea. Gober nuak Gorteei aurkeztu zien proiektuan, antzinako 840. art.ko ex lege ahalme nari eusten zitzaion; ahalmen horren bidez, ezkontzazko semealabek ezkon tzaz kanpokoak bazter zitzaketen, azken horiei eskudiruzko konpentsazioa emanez gero. Kongresuak, alabaina, ulertu zuen proiektu horrek bereizkeriak egiten zituela, ezkontzaz kanpoko semealaben kontra. Kongresuan bertan zenbait aldarazpen egin eta gero, proiektua Senatura bidali zen eta horrek ere oinarrioinarrizko zuzenketa batzuk egin zituen. Ondoren, Kongresuak azken ukituak eman zizkion Senatuak emandako testuari. Hori guztia ikusita, aise uler daiteke artikulu horiek (hau da, 841.etik 847.era artekoek) interpretazio arazoak sortzea, Zuzenbidean aditu ez direnen eskuetan ibili baitziren artiku luok (DELGADO). Hitz gutxitara laburtuz, Kongresuak aldarazi egin zituen proiektuan aurkeztutako testuak; jarraian, Senatuak sakoneraino zuzendu zi tuen testu horiek; eta, azkenekoz, Kongresuak azken ukituak eman zizkien testuoi. Horrexegatik, artikulu horietan alde ilun franko dago eta horrek era guztietako interpretazioak bultzatu ditu. Kasuankasuan aukeraturiko inter pretazioa edozein izanik ere, beti agertzen da interpretazio horrekin bat ez da torren zerbait.

Gauzak horrela, orokortu egin zen seniparteak eskudiruz ordaintzeko au kera. Hala ere, hasieran legegilearen asmoa ez zen hori izan.

Esangura ho rretan, araua ustekabean sortu da, neurri batean behinik behin.

Zernahi den ere, azken emaitza arteza izan da. Bada, testamentugileak ordainbide bere zi hori erabil dezake, ondorengoen jaraunspen portzioa betetzeko.

Ordainbide hori erabiliz, testamentugileak oinordetzaren inguruko arazoak aurreikus eta saihestu ditzake, arazo horiek kausatzaileak utzitako ondasunen izaerak era tortzen dituenean, eta arazook oinordetzan gertaturiko pilaketa nahaspilatsuek erakartzen dituztenean ere. Gaur egun behin baino gehiagotan gertatzen da oinordetza berean pertsona desberdinak pilatu eta euren arteko harreman ido rrak izatea. Bestalde, semealaba eta ondorengo guztiak berdinak dira legea ren arabera; orobat, ezkontideak bizirik daudela, dibortzioaren bidez desegin daiteke euren arteko ezkontza lotura. Kausatzaileak semealabatasun edota ezkontza desberdinetako semealaba zein ondorengoak izan ditzake; seme alaba eta ondorengo horiek alargunarekin batera pilatzen dira kausatzailea ren oinordetzan, nahiz eta euren artean senidetasun edo afektibitate loturarik izan ez. Halako loturak izanik ere, jaraunspen banaketa batzuk oso zailak iza ten dira. Hori dela eta, erraz uler daiteke arazoak arras gehitzea, kausatzai learen famili talde desberdinek elkar ezagutzen ez dutenean edota elkarren arerio direnean.

Nolanahi ere, benetako eta ustezko arazorik izan ez arren, testamentugi learen asmoa (eta lorpena ere) izan daiteke beraren ondare guztia semealaba edota ondorengoren bati adjudikatu eta gainerakoak baztertzea, azken horiei eskudiruzko konpentsazio egokia emanez. Testamentua egiteko askatasunaren bidean, aurrerakada handia da hori.

Gorago esan dugunez, senipartea eskudiruz ordaintzen denean, ordainke ta horrek baldintza batzuk bete behar ditu. Tamalez, baldintza horien arau keta ez da taxuzkoa izan. Arean bere, 841. art.aren eta berori osatzen duten hurrengo artikuluen etorburua katramilatsua izan

zen, eta etorburu hori tes tuan bertan islatzen da. Testuaren konplexutasunak zaildu egingo du nonbait berorren aplikazio praktikoa.

178. KZren 841. artikulua KZren 841. artikuluko lehenengo lerroaldeari helduz, testamentugileak edota berorrek beren beregi baimendutako kontularibanatzaileak jaraunspe neko ondasun guztiak zein batzuk adjudika diezazkioke semealaba edo ondo rengoren bati, gainerako senipartedunen jaraunspen portzioa eskudiruz ordain dadin aginduz.

Artikulu berberaren bigarren lerroaldeak KZren 1057. art.an aipaturiko kontularibanatzaile datiboari ematen dio ÂŤordainketa eskudiruz egiteko ahal mena, aurreko lerroaldearen kasu bereanÂť.

A) Baldintzak 841. art.aren arabera, senipartea eskudiruz ordaindu ahal izateko, baldin tza hauek bete behar dira: 1) Kausatzaileak semealaba batzuk edo, bestela, hurrengo graduko ondo rengo batzuk izatea, eta semealaba edo ondorengo horiek seniparte eskubidea edukitzea. Ondorengo horiek ezkontzazkoak, ezkontzaz kanpokoak edo adop ziozkoak izan daitezke eta, era berean, semealabatasun desberdineko ondo rengoekin batera pila daitezke.

Horien artean, testamentugileak askatasunez hauta ditzake

ondasunen ad judikaziodunak eta ondasun horietatik baztertuak izan behar direnak ere; ho rretarako, testamentugileak ez du aintzat hartu behar batzuen eta besteen semealabatasuna.

Horren inguruan, okerreko iritziak izan dituzte autore batzuek. Euren us tez, eta semealaba edo ondorengoen semealabatasun mota desberdinetan oi narrituz, zenbait ezberdintasun antzeman daitezke kasu honetan: semealaba edo ondorengo horiek oinordetza berean pilatu eta oinordetza horren zati bat eskudiruz ordaindu behar denean.

2) Ondasunen adjudikazioduna semealaba edota ondorengoa izatea eta, horrez gain, seniparte eskubidea edukitzea.

Adjudikaziodun horrek eskudiruz ordaindu behar die gainerako senipartedunei euren senipartea, berari baitago kio ordainketa hori egiteko zama. Horrela, gainerako senipartedunek bakarrik kobratzen dute eskudiruz.

Seniparte oso edo kolektiboaren izaera ukitzeko ezintasuna errespetatu behar da.

Hala eta guztiz ere, autore batzuek uste dute nahikoa dela ondasunen adjudikazioduna kausatzailearen ondorengoa izatea.

Haien aburuz, nahiz eta ilobak senipartedun izan ez, euren gurasoa bizirik dagoelako, iloba horiek on dasunen adjudikaziodun izan daitezke eta, hala izanez gero, eurei dagokie senipartea diruz ordaintzeko ardura (VALLET, LLEDĂ“).

3) Gurasoak edota aurrekoak bere semealaba zein ondorengo bati testa mentu bidez adjudikatzea, osoosorik nahiz zati batez, berak utzitako ondarea edo, bestela, adjudikazio hori agintzea.

Adjudikaziodunak eskudiruz ordaindu behar die gainerako senipartedunei euren senipartea, ordainketa egiteko agin dua ematen baitu guraso edota aurrekoak bere testamentuan.

Beste aukera bat izan daiteke testamentugileak berak

izendaturiko kontu laribanatzaileari baimena ematea, harako adjudikazioak egiteko.

Osterantzean, kontularibanatzaile datiboren bat izan behar da, eta horrek geroago aztertuko dugun baimena izan behar du.

Zalantzazkoa izan daitekeen arren, ab intestato gauzaturiko oinordetzan gerta daiteke baimendutako kon tularibanatzaile datiboak jaraunspeneko ondasunak adjudikatzea KZren 841. art.aren arabera. Kasu horretan, oinordetza lege bidez edo ab intestato gauza tu eta seniparteak jaraunspenaz kanpoko diruarekin ordaintzen dira. Jarraiko kasuetan ere hori berori gertatzen da: lehenbiziko, dohaintzan emandako on dasunak berreskuratzea ezinezkoa izanik, dohaintzok urritu eta osagarria ko bratzen denean; bigarren, 1062. art.aren kasuan; eta, beharbada, hirugarren, 1075. art.aren kasuan.

4) Amaitzeko, 841. art.ak ez du inolako baldintza objektiborik ezartzen.

Nabari denez, ez da beharrezkoa jaraunspenean eskudirua izatea; aitzitik, badirudi manuak horren kontrako presuntzioa ezartzen duela.

B) Kontularibanatzailearen eskuhartzea a) Testamentuzko kontularibanatzailea Testamentugileak izendaturiko kontularibanatzaileak haren berariazko baimena izan behar du, 841. art.an ezarritako

adjudikazioak gauzatzeko.

Baimen hori, berariazkoa izateaz gain, zehatza izan behar da, hots, 841. art.ko kasuari buruzkoa izan behar da. Horretarako, baimena ematean, arti kulu horren zenbakia edo, bestela, artikulu horretan araututako kasua aipatu behar da; kasuaren aipamena hitzez hitz egin daiteke, baina beste batzuk era bil daitezke, horietatik dudamudarik gabe ondorioztatzen bada testamentugi learen asmoa.

Bestelakorik zehaztu ezean, testamentuzko kontularibanatzaileak baime na du, baina ez du betebeharrik. Hortaz, kontularibanatzaile horrek erregela orokorren arabera egin dezake jaraunspen banaketa, horri egoki baderitzo; ha la eta guztiz ere, testamentuak berak erakartzen badu testamentugilearen bai mena loteslea dela, orduan kontularibanatzaileak ezin du halakorik egin.

Eztabaidagarria da baimenak kontulariari ahalmena ematen dion ala ez, ondasunen adjudikaziodunak eta eskudiruzko senipartearen jasotzaileak hau tatzeko, batzuk eta besteak aukeratuz. Aukeratzeak banaketa hutsaren mugak gainditzen ditu. Edu berean, aparteko adjudikazioak egiten direnean senipar teak eskudiruz ordaintzeko zamapean, ÂŤkontatuÂť eta ÂŤbanatuÂť baino zerbait gehiago egiten da. Edozein modutara ere, kontulariak ez badu ahalmenik ad judikazioduna hautatzeko, orduan kontulari horrek ezin du jardun testamentu gileak beren beregi emandako baimenaren arabera, edozein arrazoi delabide testamentugileak ez duenean erabaki bere senipartedunetarik zeinek eskuratu ko dituen hark utzitako ondasunak. Antza denez, testamentugileak zehaztu beharko luke onuradunak izan

beharreko inguruabar edo ezaugarriren bat; ha la eginez gero, kontulariak baloratu ahal izango luke, nork edota nortzuek betetzen duten inguruabar edo ezaugarri hori.

Halaber, kontulari datiboak adjudikaziodunak hautatzeko aukera baldin badu testamenturik ez dagoen kasuetan, areago egin dezake hautespen hori testamentuan beren beregi baimendutako kontulariak.

b) Kontularibanatzaile datiboa Behinola ulertu zen KZren 1057. art.an ezarritako kontularibanatzaile datiboak baimena zuela ex lege, 841. art.aren arabera jarduteko. Gaur egun, aldiz, autore gehienek uste dute baimen hori ez duela legeak zuzenean erator tzen. Arazoa da, beraz, nork eman behar duen eta nola eman behar den bai men hori.

Ezbairik gabe, baimena eman dezakete senipartedun guztiek eta, ziur as ki, kontularibanatzaile datiboa izendatzen duen epaileak ere.

Zernahi gisaz, arazoak bere horretan dirau: epaileak noiz eman diezaioke baimena kontulari banatzaile datiboari?

Gure iritziz, epaileak baimena eman diezaioke kontularibanatzaile dati boari, hori izendatzeko proposamenean eskatutakoarekin bat etorriz. Proposa men hori aurkeztu behar dute gutxienez jaraunspeneko hartzekoaren %50eko ordezkaritza dutenek. Berebat, gainerako interesatuek zerbait esan nahi badu te, hori entzun beharra dago (1057.2. artikulua), testamenturik baldin badago eta testamentugilearen xedapenek ez badituzte eragozten aparteko adjudika zioak. Epaileak ezezkoa eman diezaioke eskatutako baimenari,

hori beharrez koa ez dela ulertuz gero.

Dena den, autore batzuen iritzia hori baino murrizgarriagoa da. Euren aburuz, baimena emateko, hori berori eskatu behar dute senipartedun guztiek edo, bestela, testamentugileak hala erabaki behar du. Sinesgaitza da, alabaina, testamentugileak kontularibanatzailerik ez izendatzea eta, aldi berean, kon tularibanatzaile datiboa hautatzeko hipotesia gogoan izan eta horri baimena ematea KZren 841. art.aren arabera.

Gure irudiz, jaraunspen banaketak arazoak sortzen baditu (kontulariaren izendapena eskatzeak garbi asko erakusten du arazoak daudela), eta banakako seniparte bat zein batzuk eskudiruz ordaintzeak arazo horien konponbidea ahalbideratzen badu, on da irtenbide horri traba gehiegi ez jartzea. Kontua ez da pertsona jakin batzuei euren senipartea kentzea, ezpada ordainketa eskudi ruz egitea, jaraunspeneko ondasunekin egin beharrean, eskudirua ordainbide nagusia baita. Horrez gain, epaileak onetsi behar du kontularibanatzaile dati boak egindako banaketa, salbu eta jaraunsle edo legatuhartzaile guztiek bana keta hori beren beregi baieztatu dutenean (KZren 1057.2. art. in fine eta, guri doakigunez, KZren 843. art. ere). Senipartedunen eskubideak, bada, ez daude arrisku larriaren menpe, ÂŤsenipartearen izaera ukitzeko ezintasunari buruzko dogmaÂť betebetean onartzen ez badugu behinik behin. Bistakoa denez, ex lege baimenari buruzko tesiaren eta tesi murrizgarriaren artean kokatzen da jarrera hori.

Baimendutako kontularibanatzaileak 841. art.aren arabera jardun deza ke, oinordetza ab intestato gauzatzen denean ere (horretarako senipartedun guztien baimena baldin badu behintzat; bada, inork ez du zalantzan jartzen kasu horretan kontulari datiboak 841. art.aren arabera jardun dezakeenik).

179. KZren 842. artikulua: konmutazio ahalmena KZren 842. artikuluak honakoa adierazten du: ÂŤAurreko artikuluan eza rritakoa gorabehera, semealaba edota ondorengo batzuek eskudiruz ordaindu behar badute euren nebaarrebei dagokien jaraunspen kuota, orduan semeala ba edota ondorengo horietatik edozeinek eska dezake kuota hori jaraunspe neko ondasunekin betetzea; kasu horretan, kode honen 1058.etik 1063.era arteko artikuluetan ezarritakoa bete behar daÂť.

Zinez, eta KZren 841. art.an ezarritakoari kalterik egin gabe, testamen tugileak edota horren baimena duen kontularibanatzaileak ez du ezer agin tzen; aitzitik, semealaba edota ondorengo bati nahiz batzuei ahamena ematen die, hark utzitako ondasuntza osoosorik zein zati batez adjudikatzeko, eurek hala nahi izanez gero; hori egitekotan, semealaba edota ondorengoek kon pentsazioa eman behar die gainerako senipartedunei, jaraunspenaz kanpoko diruarekin. Hitz gutxitara laburtuz, semealaba edota ondorengo horiek ahal mena dute, gainerako senipartedunei ondasunetan dagokien kuota konmutatu eta kuota hori balio bereko diru kopuru bihurtzeko.

Hortaz, semealaba edota ondorengo bati bi hauen artean aukeratzeko parada ematen zaio: banaketa arrunta egin eta senipartedun guztiek euren portzioa kobratzea jaraunspeneko ondasunekin edo, osterantzean, nebaarre ben (edo, hala denean, loben) kuota konmutatzea. Senipartea eskudiruz or daintzea ahalmena besterik ez da eta, ez, ordea, jaraunsleari ezarritako zama; egiatan, eta besterik agindu ezean, jaraunsle

horri dei egiten zaio, kausatzai leak utzitako ondasunak eskura ditzan. Bide beretik ere, adjudikazioak onar tuz gero, zama ere onartu behar da.

Ahalmena duten semealaba edota ondorengo senipartedunak bat baino gehiago izanez gero, konmutatzeko erabakia aho batez hartu behar da, eure tatik edozeinek eska baitezake jaraunspen banaketa erregela orokorren arabe ra egitea.

Aurrekoari kalterik egin gabe, ahalmena duten senipartedunetarik edozei nek hitzarmenak egin ditzake, horri egoki baderitzo, hasieran ahalmen horre tatik baztertuta geratu diren senipartedunekin; hitzarmen horiek, horratik, ez dira sartzen 841. art.aren eta ondorengo art.en aplikazio esparruan. Hitzar menok bete beharrekoak dira eurotan parte hartu dutenentzat; baina ez dira lotesleak gainerako senipartedunentzat eta ezin dira oztopo izan, seniparte dun horiek eurei lege bidez dagozkien eskubideak egikari ditzaten. Senipar tedun batzuek euren artean hitzartzen badute konmutazio partziala, orduan galdu egiten dituzte lege bidez ezarritako bermeak; halere, beste berme batzuk itun ditzakete, horiek ez badute inolako eraginik itun horretan parte hartu ez dutenen gain.

180. Betekizunak: KZren 844 eta 843. artikuluak KZren 841. art.an ezarritako adjudikazioak eragingarriak izan daitezen, jarraiko baldintzak bete behar dira: 1. Ahalmena duten senipartedunek aukeratzen badute gainerako senipar tedunen senipartea eskudiruz ordaintzea, orduan harako

senipartedunek euren erabakiaren berri eman behar diete interesatuei, oinordetza ireki eta hurrengo urtebeteko epean (844.1. art.). Hori egin ezean, senipartedun horien ahalme nak ez du ondorerik sortzen eta jaraunspena erregela orokorrekin bat etorriz banatu behar da.

2. Semealaba edota ondorengo guztiek baieztatu behar dituzte kausatzai leak utzitako ondasuntza likidatzeko eragiketak; haien baieztapenik izan eze an, epaileari dagokio eragiketa horiek onestea (KZren 843. art.).

3. Senipartedunek ÂŤbeste urte batÂť dute ordainketa egiteko, besterik itun du ez bada (KZren 844. art.ko 1 eta 2. lerroaldeak). Ordainketa hori ez bada garaiz egiten, senipartedunei emandako ahalmena iraungi egiten da, eta ba naketari buruzko erregela orokorren arabera banatu behar da jaraunspena.

Ondoren, jaraunspena erregela orokorrei helduz banatu behar da. Bana keta horretan, senipartedun guztiek jaraunspeneko ondasunekin kobratzen du te, kasu hauetan: ahalmena dutenek konponbide hori aukeratzen dutenean, ez dutelako eskudiruz ordaindu nahi gainerakoen senipartea (842. art.); ahalme na dutenek gainerakoen senipartea eskudiruz ordaintzeko erabakia hartzen dutenean, baina erabaki horren berri garaiz ematen ez dutenean (844.1. art.); eta, azkenik, aurreko baldintzak bete arren, ordainketa epez kanpo egiten de nean (844.2. art.).

A) Ordainketa eskudiruz egiteko erabakiaren berri ematea Aurrerago aztertu dugunez, ahalmena duten

senipartedunek gainerakoei eman behar die euren erabakiaren berri; oinordetza ireki eta hurrengo urtebe tean barrena jakinarazi behar zaie erabaki hori interesatuei.

Berorren bitartez, eskudiruz ordain dakieke senipartea halako ahalmenik ez duten senipartedu nei (844.1. art.).

Jakinarazpen horrek ez du forma berezirik izan behar.

Jakinarazpenaz geroztik, erabakia ezeztaezina da.

B) Semealaba edota ondorengo guztiek jaraunspen banaketa baieztatzea edo, baieztapen horren ordez, epaileak banaketa onestea KZren 843. art.ak dioenez, ÂŤsemealaba edota ondorengo guztiek ez ba dute beren beregi baieztatzen aurreko bi artikuluetan aipaturiko jaraunspen banaketa, orduan nahitaezkoa da epaileak banaketa hori onesteaÂť.

Autore batzuen ustetan, KZren 843. artikulua ezin da aplikatu, jarauns penaren banaketa testamentugileak berak edota testamentuzko kontulariba natzaileak egiten duenean. Zernahi den ere, hori onartuz gero, KZren 843. art.ak ez luke ezertarako balio izango edo, behintzat, ezer gutxirako balioko luke. Beste modu batera esanda, tesi hori onartzekotan, 843. artikulua kasu hauetan bakarrik aplikatuko litzateke: jaraunspenaren banaketa arrunta egite ko beharbeharrezkoa denean semealaba nahiz ondorengo guztien baiezta pena edo, horren ezean, epailearen onespena. Hori berori gertatzen da, hain zuzen ere, jaraunspenaren banaketa interesatuek, kontularibanatzaile datibo ak edota epaileak berak egiten dutenean.

Edonondik begiratuta ere, KZren 843. art.ak ez du

bereizketarik egiten. Ondorenez, kasu guztietan aplikatu behar da.

Manu hori apartekoa da, horren xedea baita aparteko adjudikazioen eragingarritasuna ziurtatzea.

Zernahi gisaz, KZren 843. artikulua idatzi zutenak ez ziren Zuzenbidean adituak; horregatik, artikulu horrek ez du arautzen esangura hertsiko bana keta, eta adierazpen hori ez da aurrekoaren aurkakoa. Argiago esateko, arti kulu horretan ez dira banaketa eragiketak arautzen. Eragiketa horien bitartez, erloak egin eta ondasun zehatzak adjudikatzen dira, jaraunslekide bakoitzaren hartzekoa estaltzeko; izan ere, baztertuak izan direnek ez dute «banaketa» horretan parte hartu beharrik, ez baitira berorren «partaide». Esangura her tsiko zatiketa eragiketak, aldiz, erregela orokorren arabera egin behar dira.

KZren 843. art.ak, bada, seniparteak kalkulatzeko eta seniparte horiek eskudiru bihurtzeko eragiketak arautzen ditu.

KZren 847. art.ak «kasuan ka suko portzioaren likidazio» adierazmoldea erabiltzen du eragiketa horiek ai patzeko. Azken finean, eragiketa horien helburua da kuota diru bihurtzea.

Horretara, eta PANTALEÓNekin bat etorriz, guk uste dugu legeak apar teko banaketa egintza gisa hartzen duela konmutazioa. Banaketa egintza ho rren zioz, senipartedun batzuk jaraunspeneko erkidegotik at geratzen dira.

C) Ordainketa garaiz egitea Senipartedunek «beste urte bat» dute ordainketa egiteko.

Bestela, senipar tedunei emandako ahalmena iraungi egiten da, eta hasieran

adjudikaturiko ondasunak banaketa arruntean sartu behar dira; banaketa horri banaketaren inguruko erregela orokorrak aplikatzen zaizkio (844. artikulua). Konmutazioa gauzatu denetik ordainketa egin arte jaraunspeneko ondasunak adjudikatzen badira, adjudikazio horiek eragingarriak dira, baina eragingarritasun hori bal dintzapekoa da.

Lehentxoago esan dugunez, senipartedunek ÂŤbeste urte batÂť dute ordain keta egiteko. Arazoa da urtebete horren zenbaketa zein unetan hasten den ze haztea.

Antza denez, KZren 844. art.tik bertatik atera daiteke ÂŤbeste urte batÂť horren zenbaketa hasten dela seniparteak eskudiruz ordaintzeko erabakiaren berri eman denetik. Beste era batera esateko, gehienez jota, bi urte igaro dai tezke oinordetza ireki denetik; dena den, horren kontrako ituna egin daiteke, itun horretan interesatu guztiek parte hartuz gero.

Urtebete horretan barrena, likidazio eragiketa guztiak bukatu behar dira, eta seniparte gisa ordaindu beharreko zenbatekoa kalkulatu behar da. Hori guztia egin ezean, ezin da ordainketarik egin, ez baitakigu zenbat ordaindu behar den.

Halaber, dirudienez, semealaba edota ondorengo guztiek likidazio era giketak baieztatu behar dituzte; halako baieztapenik izan ezean, nahitaezkoa da epaileak horiek onestea (843. art.). Tesi horren harira, bazterturiko seni partedunek likidazio eragiketak onartzeari ezezkoa ematen badiote edota epai tegia gaiak bideratzen atzeratzen bada, eta berriematearen datatik urtebete igarotzen bada adjudikaziodunek ordainketarik egin gabe, orduan adjudika ziodun horien ahalmena iraungi egiten da, nahiz eta eurok horren gaineko errurik izan ez. Hori, bistakoa denez, ez litzateke zuzena izango.

Horregatik, guk proposatzen dugu ordainketa egiteko urtebetearen zenba keta hastea likidazio eragiketak baieztatu direnetik edo, baieztapenik izan ezean, epaileak horiek onetsi dituenetik; hau da, urtebeteko epearen zenbaketa hastea konmutazioa gertatu den unetik. Hala eta guztiz ere, gauzak horretara gerta daitezen, beharbeharrezkoa da ahalmena duten senipartedunek pauso guztiak ematea, likidazio eragiketak baiezta daitezen edo, horren ordez, epai leak eragiketa horiek onets ditzan, senipartedun horiek erabakiaren berri eman eta hurrengo urtebetean zehar; horrela, atzerapenik izanez gero, atzera pen hori ezin lekieke senipartedunoi egotziko.

181. Konmutazioa Konmutazioaren bitartez, jaraunspeneko ondasunen kuota (hau da, kau satzaileak utzitako ondasuntzaren gaineko titularkidetasuna ematen duen kuo ta hori) transformatu eta eskudiruz ordaindu beharreko kreditu bihurtzen da. Halakoetan, kreditu horren ordainketari lotuta geratzen dira jaraunspeneko ondasun guztiak.

A) Senipartedunen egoera, konmutazioa egin aurretik eta horren ondoren PANTALEĂ“Nek esandakoaren harira, gure ustez, konmutazioa banaketa egintza da. Bada, senipartedun batzuen kuotak konmutatzen badira, senipar tedun horiek jaraunspeneko erkidegotik at geratu eta, konmutazioaren ondo rioz, gainerako senipartedunen kuotak handitu egiten dira.

Konmutazioa egin aurretik, ondasuntza jaso behar duten onuradunak ez dira kausatzaileak utzitako ondasunen titular esklusiboak; hau da, onuradun horiek ez dute titulartasun zehatzik, aukeratzeko ahalmena baino. Gainerako senipartedunek euren senipartea eskudiruz jaso behar dutenez gero, senipar tedun horiek ere harako ondasuntzaren titularkide dira, hots, jaraunspeneko erkidegoaren partaide dira.

Konmutazioaren ondoren, onuradunak eurei adjudikaturiko ondasunen ti tular esklusibo bilakatzen dira. Dena den, titularkidetasun hori suntsiarazte ko modukoa da; ordainketa garaiz egiten ez bada, ondasunak berriro banatu behar dira, erregela orokorrekin bat etorriz.

Senipartea eskudiruz jaso behar dutenak jaraunspeneko erkidegotik irten eta kreditu eskubide baten titular bi hurtzen dira, KZren 806. art.ko ÂŤerreserbakÂť kreditu hori bermatzen duela. Senipartedun horiek harako titularkidetasuna berreskuratzen dute atzeraera gintasunez, ordainketa ez bada garaiz egiten; horrelakoetan, senipartedun ho riek euren senipartea kobratzen dute, erregela orokorren arabera egindako banaketa horretan (844.2. art.).

B) Diruz ordain daitekeen senipartearen izaera juridikoa VALLETek adierazi duenez, eskudiruz ordain daitezkeen seniparteek ez dute euren pars bonorum izaera galtzen, ordainketaren ondorioz senipartea bera azkendu arte. Seniparte horiek, alabaina, gainerako senipartedunek du ten aukeraren kargapean geratzen dira, aukera horren bitartez seniparteok di ru bihur baitaitezke. Hortaz, pars bonoruma bera da bermea, eta berme horrek bere horretan dirau ordainketa egin arte.

Konmutatzeko moduko senipartea pars valoris gisa hartuz

gero, ordain ketarik jaso ez duen senipartedunak ez luke eskubiderik izango jaraunspeneko ondasunen banaketan; askoz jota, senipartedun horrek senipartearen balioa diru bihurtzeko eskubidea izango luke.

C) Konmutazio unea Konmutazio unea da, itxuraz, eskudiruz ordaintzeko erabakiaren berrie mate unea. Dirudienez, une horretatik aurrera, ondasuntza jaso ez duten seni partedun guztiei ematen zaizkie kopuruaren gaineko legatuhartzaileak dituen berme berberak (844.1. art.).

Hala eta guztiz ere, VATTIERek ohartarazi duenez, gehiegikoa da be rriemate hutsari eragingarritasun erreala eratxikitzea. Esan berri dugunez, ko puruaren gaineko legatuhartzaileak dituen berme berberak ematen zaizkio senipartedunari. Parekaketa hori ezartzen duen testua Kongresuak idatzi zu en; Kongresuaren aburuz, eskudiruz ordain daitekeen senipartea pars valoris gisa har daiteke. Alferrekoa izanik ere, bermeak egun ere bere horretan dirau. Alferrekoa da, Senatuak aukera eman ziolako ordainketarik jaso ez duen seni partedunari, jaraunspenaren banaketa arrunta egin eta jaraunspeneko ondasu nekin kobratzeko.

Ziur aski, konmutazioa gauzatzen da, ondasuntza likidatzeko eragiketak beren beregi baieztatzen direnean edo, baieztapenik izan ezean, epaileak era giketa horiek onesten dituenean.

Horren inguruan, gogoan izan behar da 847. artikulua.

Manu horri hel duz, semealaba edota ondorengoei ordaindu behar zaien

zenbatekoa finka tzeko, aintzakotzat hartu behar da semealaba edo ondorengo horiei dagokien portzioa likidatzean ondasunek duten balioa, ordura arte sorturiko fruitu edo errentak aintzat hartuz.

Likidazioaz geroztik, eskudiruzko kredituak lege ko rrituak sortzen ditu; likidazioaren aurretik ezin da halakorik gertatu, oraindik ez baitago krediturik.

Alargunari dagokion gozamena konmutatzeko, jaraunsleek eta alargunak «elkarren adostasunez jardun behar dute edo, bestela, epailearen aginduz». Adostasun horrek bere baitan hartu behar ditu, zehatzmehatz, gozamena eta gozamen hori ordezten duen objektua baloratzeko eragiketak. Zentzuzkoa de nez, ondorengoen senipartea ezin da konmutatu, interesatu guztiak likidazio eragiketekin ados ez badaude edota, adostasun hori izan ezean, epaileak era giketa horiek onesten ez baditu.

Areago oraindik, senipartedun guztiek likidazio eragiketak baieztatu arte edota, baieztapenik izan ezean, epaileak eragiketok onetsi arte, senipartedun onuradunek ezin dituzte Jabetza Erregistroan euren izenean inskribatu euroi adjudikaturiko ondasun higiezinak; izan ere, ondasun horiek inskribatzeko aurkeztu behar diren agirien artean, senipartedunen baieztapena edota epai learen onespena agertarazten duen agiria aurkeztu behar da (HAren 80. art.ko 2. idazatiaren azkenaurreko lerroaldea).

D) Konmutatzeko moduko portzioa KZren 841. art.ak gainerako senipartedunen «jaraunspen portzioa» esku diruz ordaintzea aipatzen du. KZren 842. artikulua, berriz, «jaraunspen kuo ta» deiturikoaz ari da.

Besterik zehaztu ezean, eskudiruz ordaindu beharreko jaraunspen «por tzioa» edo «kuota» da kasuankasuan banakako senipartea gisa jaso behar den portzioa. Ez dago inolako eragozpenik portzio hori banakako seniparte luzea ren gainekoa izan dadin. Edu bertsuan, adjudikazioak egiten direnean seni parteak eskudiruz ordaintzeko zamapean, ez dago zertan ulertu kopuruaren ikusmoldetik adjudikazio horiek hobekuntzak direnik.

Edozein modutan ere, semealaba edota ondorengo baten banakako seni partea (labur zein luzea) baino txikiagoa izan daiteke diruz ordaindu beha rreko «portzio» hori, semealaba edota ondorengo horrek dohaineko beste eratxikipen batzuk jaso baditu eta eratxikipen horiek haren seniparteari egotzi ahal bazaizkio (dohaintzak: KZren 819. art.; legatuak: KZren 845. art.). Gisa berean, harako «portzioa» senipartea baino handiagoa izan daiteke. Ildo ho rretatik, testamentugileak diru legatu bat agin dezake edozein pertsonaren mesedetan, nahiz eta jaraunspenean dirurik izan ez (KZren 862.2. art.); ondo renez, testamentugileak mota horretako legatu bat eratxiki diezaieke seme alaba edota ondorengoei jaraunslearen pentzutan, legatu hori ofiziosoa bada.

182. Ordainketa eta horren bermeak Lehenago azaldu dugunez, ordainketa ez bada egiten lege nahiz itun bi dez ezarritako epean, senipartedun guztiek euren portzioa kobratzen dute ja raunspeneko ondasunekin.

Epe barruan, senipartedunek ezin dute ezetsi gainontzeko

batek diruz es kainitako ordainketa (KZren 1158. art.). Bestalde ere, konmutazio ahalmena egikaritzean, ordainketa betebeharra sortzen da eta betebehar hori, izatez, ez da bereberezkoa.

Senipartedunei eta jaraunspeneko hartzekodunei tratu berbera zor zaie; bestela esanda, senipartedunei zor zaien tratua ez da euren nebaarreba, osa baizeba edota lehengusulehengusinen hartzekodun pertsonalei zor zaiena. Horren harira, senipartedunek jaraunspeneko eskubidea dute pars bonoruma jasotzeko; konmutazioaren ondorioz, jaraunspeneko eskubide horren ordez, senipartedunek kreditu bat eskudiruz jasotzeko eskubidea dute. Bada, seni partedunak ondasunen adjudikaziodunen hartzekodun pertsonal bilakatuko balira eta adjudikaziodun horiek jaraunspena onartuko balute inbentario onu raren arabera, orduan legatuhartzaileek jasoko lukete jaraunspeneko ondasu nekin egindako lehenengo ordainketa (KZren 1034. art.). Gauzak, haatik, ez dira hala gertatzen. Senipartedunak bere izaerari eusten dio, berari dagokion lege portzioaren ordainketa jaso arte.

A) Diruz ordaindu beharreko zenbatekoaren kalkulua: KZren 847. artikulua Konmutaziorik izan ezean (hau da, ohiko kasuetan), senipartedunei ja raunspeneko ondasun batzuk eman behar zaizkie. Konmutazioa gertatuz gero, berberak izan behar dira ondasun horien balioa eta diruz ordaindu beharreko zenbatekoarena.

Zenbateko hori kalkulatzeko, jaraunspeneko ondasunak baloratu beharra dago eta, horretarako, aintzakotzat hartu behar da semealaba edo ondorengo ei ÂŤdagokien portzioa likidatzean ondasunek duten balioa, ordura arte sortu

riko fruitu edo errentak kontutan hartuzÂť; hori berori agintzen du KZren 847. art.ak. Ziur aski, une horretan bertan egin behar da zenbatu beharreko do haintzen balorazioa (KZren 1045. art.).

B) Ordainketaren bermeak KZren 844. art.ko lehenengo lerroaldeak senipartea eskudiruz jaso behar dutenei ematen dizkie kopuruaren gaineko legatuhartzailearentzat ezarritako lege bermeak.

Artikulu berberaren azken lerroaldeak ordainketarik jaso ez duen senipar tedunari aukera ematen dio jaraunspenaren banaketa eskatzeko, banaketari buruzko xedapen orokorrekin bat etorriz. Horixe da bermerik onena: senipar tedunek ez badute euren portzioa eskudiruz kobratu, orduan portzio hori ko bra dezake jaraunspeneko ondasunekin. Ordainketa egin arte, 806. artikuluko ÂŤerreserbakÂť bere horretan dirau. Berme hori sendosendoa da ordainketarik jaso ez duen senipartedunarentzat, baina berorren aplikazio praktikoak arazo ak ekar ditzake.

Kode Zibilak, bada, bi berme desberdin ezartzen ditu eta bibien etorbu ruak desberdinak dira. Aurrenekoa ematen da, senipartea pars valoris gisa hartzearen ondorioz; bigarrena, aldiz, senipartea pars bonorum gisa hartzea ren ondorioz. Bigarren horrek berarekin dakar senipartedunak kausatzaileak utzitako ondasuntzaren titularkide izatea edo, behintzat, senipartedun horiek euren izaera atzeraeragintasunez berreskuratzea, ordainketa garaiz egiten ez den kasuetan.

Lehendabiziko bermea Kongresuan onetsitako testutik ondorioztatzen da eta bigarrena, ostera, Senatuan onetsitako testutik. Horrela, bigarren bermeak erabilgarritasuna kentzen dio

aldez aurretik ezarritakoari.

a) Hipoteka Araudiaren 80.2. artikulua HAren 80.2. art.aren arabera, semealaba edota ondorengo bati zein ba tzuei jaraunspeneko ondasunak adjudikatzen bazaizkie gainerako senipartedu nei euren jaraunspen portzioa eskudiruz ordaintzeko betebeharrarekin, orduan adjudikazio horien inskripzioan adierazi behar da adjudikaziook KZren 844. art.aren arabera egin direla.

Erregistratzaileak bere arioz inguruabar hori adierazi behar du, eta gai nontzekoei ohartarazi behar die Erregistroan agertzen diren titulartasunak suntsiarazteko modukoak direla. Ă VILAk dioenez, inskripzioa ÂŤbaldintzape koaÂť da eta ez da behin betikoa, senipartedunen jaraunspen portzioa ordaindu arte. Ordainketa hori bazterreko oharraren bidez agertarazi behar da Erregis troan, ordainketa egiaztatzen duen agiri publikoa bertan aurkeztuz.

HAren 80.2. art.ak saihestu egiten du HLren 15. art.ra jotzea; autorerik adituenek hori berori proposatu zuten, araudiaren eraldaketa gertatu baino le hen (1982ko azaroaren 12). HLren 15. art.aren abiaburua da pars valoris edota pars valoris bonorum gisa ulerturiko senipartea.

Guri doakigun kasuan, aldiz, ordainketarik jaso ez duen senipartedunak ez du diru bihurtu beharrik ondasun baten balioa.

Haatik, ordainketa garaiz egiten ez bada, jaraunspena berriz banatu behar da, eta banaketa horretan sartu behar dira Erregistroan inskribatutako ondasun higiezinak eta jaraunspeneko beste ondasun batzuk ere, ondasun horiek adjudikatu badira seniparteak ordaintzeko aginduaren menpe. Bigarren banaketa horretan, ondasun higiezin bakarra edo guztiak ad

judika dakizkioke ondasun higiezin horiek zein semealaba edo ondorengo ren izenean inskribaturik egon eta berorri; baina adjudika dakizkioke beste edozein semealaba edota ondorengori ere.

Batera ala bestera egiteak ondorio desberdinak dakartza gainontzeko eskuratzaileei begira; horregatik, gainon tzeko horiei Erregistroak berak egiten die aurrerago aipaturiko ohartarazpena.

b) Kopuruaren gaineko legatuhartzaileak egin dezakeen aurrearretazko idaztoharra Kopuruaren gaineko legatuhartzaileari lege bermea eratxikitzen zaio. Lege berme hori da, izatez, HLren 42.7. art.ak ezartzen duen aurrearretazko idaztohar nahaspilatsua. Idaztohar horren arauketaz arduratzen dira lege be raren 48. artikulua eta ondorengoak, eta HAren baterako artikuluak ere (hau da, 147. art. eta ondorengoak).

Nabarmendu beharra dago erregistro egineretan aurrearretazko idaztohar hori ez dela egiten. Nekez aurki daiteke jabetza erregistroetan halako idazto harrik. Ildo horretatik, badirudi kopuruaren gaineko legatuhartzaileak au rrearretaz egin dezakeen idaztoharra eratzailea dela. Bada, idaztohar hori erabiltzen ez bada, oso zail gerta daiteke senipartedunak berori erabiltzea, be rak duen bermea askoz ere sendoagoa denean.

Orobat, aurrearretazko idaztohar hori egin ahal izateko, beharbeharrez koa da interesatuen arteko hitzarmena edo, hori izan ezean, epailearen mana mendua (HLren 56, 57 eta 58. art.ak, eta HAren 147, 148 eta 149. art.ak). Jaraunspeneko ondasunetatik jaraunsle zordunei ondasun higiezin batzuk ad

judikatuz gero, ondasun horiek erregistratzailearen arioz inskribatzen dira, gainerako senipartedunen eskubideak adieraziz (80.2. art.). Senipartedunak nekez haserretuko dira, erraztasun osoz euren eskubidea ziurtaturik dutenean.

Edozein kasutan ere, dakusagun jarraian nola diharduen aurrearretazko idaztohar horrek.

Kopuruaren gaineko legatuhartzaileak aurrearretazko idaztoharra eragi ten badu, idaztoharturiko ondasun higiezina banandu egiten da (HLren 53. art.); halaber, idaztohar horrek lehenespena ematen du kobrantza jakin batzuk jasotzeko. Dena den, ondorio horiek gertatzen diren ala ez jakiteko, aintzako tzat hartu behar da noiz egiten den idaztoharra, alegia, testamentugilea hil de netik 180 egun igaro baino lehen ala horiek igaro eta gero. Guri doakigun kasuan, 180 egunon zenbaketa hasten da, jaraunspenaren banaketa baieztatu denetik edo, baieztapenik izan ezean, epaileak banaketa hori onetsi duenetik (PANTALEĂ“N).

Senipartedun batzuei jaraunspeneko ondasun higiezinak adjudikatzen ba zaizkie gainerako senipartedunei euren senipartea eskudiruz ordaintzeko bete beharrarekin, aurrearretazko idaztoharraren bitartez ondasun higiezin horiek banandu egiten dira. Zinez, banantze horrek ez du garrantzirik senipartedun hartzekodunarentzat, nahiz eta jaraunspena huts eta soilik onartu. Jaraunspe neko ondasunetatik zordunei adjudikatzen zaizkien ondasun higiezinak ins kribatzen baldin badira, inskripzio horretan agertarazi behar da adjudikazio hori baldintzapean dagoela (HAren 80.2. artikulua).

Seniparteak eskudiruz ordaintzeko zamapean ondasun higiezin batzuk adjudikatzen badira eta adju dikazio horren inskripzioan agertarazten bada adjudikazio horiek baldintza pekoak direla, orduan harako ondasunak zeharo ÂŤbanandurikÂť

geratzen dira euren titularrek dituzten ondare pertsonaletatik.

Ondasun horiek guztiak seni parteen ordainketari lotuta daude.

Kopuruaren gaineko legatuhartzaileak aurrearretazko idaztoharra egiten badu 180 egunen barruan, idaztohar hori zein ondasun higiezinen gain egin eta berorren zenbatekoarekin legatuhartzaile horrek lehenespenez kobra de zake, subjektu hauen guztien aurretik: inbentario onurarik gabe jaraunspena onartu duen jaraunslearen hartzekodun pertsonalen aurretik, epe horren ba rruan idaztoharrik egin ez duten legatuhartzaileen aurretik eta, oro har, idaz toharturiko ondasunaren gain eskubideak eskuratzen dituzten pertsonetatik edozeinen aurretik (HLren 50 eta 51. artikuluak).

Kontrara, kopuruaren gai neko legatuhartzaileak aurrearretazko idaztoharra egiten badu 180 egunak igarotakoan, legatuhartzaile horrek ondasunaren zenbatekoarekin lehenespe nez kobra dezake, jaraunslearen hartzekodunen aurretik bakarrik, hartzeko dun horiek gerogarrenean eskubideren bat eskuratzen badute idaztoharturiko ondasunaren gain (HLren 53. art.). Bada, aurrearretazko idaztoharrak bera rekin dakar ondasuna diru bihurtu eta diru horrekin kobratzeko eskubidea, aurrerago aipaturiko lehenespenekin. GETEALONSOk benetako lege hipote ka gisa itxuratzen du idaztohar hori, nahiz eta izen hori eman ez.

Nolanahi den ere, aztertzen ari garen kasuan, senipartedun hartzekodunei euren seniparteak eskudiruz ordaintzen ez zaizkien bitartean, senipartedun horiek eskubide zehatza dute, gainerako senipartedunei adjudikaturiko ja raunspen ondasunen gain. Egineginean ere, eskubide hori ez da ondasunak diru bihurtzeko eskubide soila; aitzitik, eskubide horren bidez, senipartedun hartzekodunek eska dezakete banatu beharreko hartzekoan harako ondasunak sar daitezen.

Gainera, aurrearretazko idaztoharrak ezin ditu ondore berberak sortu se nipartedunen artean eta kopuruaren gaineko legatuhartzaileen artean, idazto har hori noiz egin den aintzat hartuta (180 egunetan barrena ala horietatik kanpo). Nire ustez, ordainketarik jaso ez duten senipartedunetarik batek idaz toharrik egin ez eta jaraunspenaren banaketa eskatzen badu, ordainketarik ja so ez duten gaineko senipartedunek ezin dute senipartedun horren aurka jarri onuradunei adjudikaturiko ondasun higiezinen gaineko lehenespenik, nahiz eta euren eskubidea 180 egunetan zehar idaztohartu. Argiago esateko, seni partedun batzuei jaraunspeneko ondasunak adjudikatu bazaizkie gainerako senipartedunen senipartea diruz ordaintzeko betebeharrarekin, orduan ordain ketarik ezaren ondoriozko banaketaren barruan sartu behar dira jaraunspene ko ondasun horiek, eta banaketa erregela orokorren arabera egin behar da.

183. KZren 845 eta 846. artikuluak Seniparte batzuk eskudiruz ordaintzeko aukera egikaritzen denean, egi karitza horrek ezin ditu ukitu gauza zehatzaren gaineko legatuak, ezta tes tamentugileak gauza zehatzaren gain egin dituen xedapenak ere (845 eta 846. artikuluak).

Horrek ez du esan nahi, ordea, harako aukeraren egikaritzak gauza zeha tzaren gainekoak ez diren legatuak ukitzen dituenik (genero legatua, kopuru legatua, aldizkako prestazioen gaineko legatua etab.), legatuok ofizioso badira eta senipartea kargatzen ez

badute. Semealaba edota ondorengo baten nahiz batzuen seniparteak eskudiruz ordaintzeko, ez dago zertan oinordetza sistema aldatu, sistema horrek ez baditu ukitzen senipartedunen arteko harremanak.

§49. ESKUDIRUZ EGIN DAITEZKEEN BESTE ORDAINKETA BATZUEN KASUAK 184. KZren 1056.2. artikulua KZren 1056. artikuluak lehenik eta behin adierazten du testamentugileak egindako jaraunspen banaketa onartu behar dela, banaketa horrek ez badio kalterik egiten haren derrigorrezko jaraunsleen seniparteari. Artikulu horren bigarren lerroaldeak jarraikoa dio: «Gurasoak familiaren intereserako pro indiviso iraunarazi nahi badu ne kazaritza nahiz industriako ustiategi bat edota fabrika bat, orduan artikulu honetan ezarritako ahalmena erabil dezake, gainerako semealabei euren seni partea eskudiruz ordain dakien aginduz».

Artikuluak «guraso» eta «semealaba» adierazmoldeak erabiltzen ditu hi tzez hitz. Zernahi den ere, interpretazio hedatzailea onartzeko modukoa da; interpretazio horren arioan uler daiteke manuak aurrekoak eta berorien ondo rengoak aipatzen dituela. Testamentugileak bere ilobari adjudika diezaioke ustiategia, nahiz eta iloba horren gurasoa bizirik egon eta, ondorenez, iloba hori senipartedun izan ez (839. art.).

841. art.ak eta ondorengoek ez dute eragozten 1056. artikuluaren 2. lerroaldean ezarritako ahalmena erabiltzea.

Egiatan, azken manu horrek bere garrantzia galdu du neurri handi batean, seniparteak eskudiruz ordaintzeko aukerak arauketa berria izan duenetik. Kontua da bi ulerkera desberdin haue

tatik bat aukeratzea: lehendabizikoaren arabera, zein arauren itzalpean aritu eta ondoreak desberdinak dira; bigarrenaren arabera, aldiz, arauketa berriak behialakoa gainditu du eta, horren ondorioz, 1056.2. art.ko kasua inolako es pezialitaterik gabe sar daiteke kasu orokorraren barruan, alegia, 841. art.an araututako kasuaren barruan.

Komenigarri izan daiteke, nonbait, aztergai dugun arauaren berezitasunei eustea. Horri kalterik egin gabe, analogiaz aplika daitezke 1981eko maiatza ren 13ko Legeak sartutako xedapenak, xedapenok ez badiete kalterik egiten aztertzen ari garen kasuan ustiategiaren adjudikazioak dituen ezaugarri be reziei.

Bada, autorerik gehienek honetara interpretatu dute 1056.2. artikulua: a) Manu hori aplikatu ahal izateko, bi baldintza objektibo bete behar dira: bata, nekazaritza nahiz industriako ustitegi bat edota fabrika bat izatea; eta, bestea, familiaren interesa egon eta berorren arabera harako ustiategia pro in diviso iraunarazi nahi izatea. b) Testamentugileak 1056.2. art.aren arabera diharduenean, jarduera hori lotesle gertatzen da ustiategiaren adjudikaziodunarentzat. Adjudikaziodun ho rrek jaraunspena onartzen badu, orduan bere gain hartzen du derrigorrezko beste jaraunsleei euren seniparteak eskudiruz ordaintzeko betebeharra (eta ez, ordea, ahalmena); kasu horretan, kari objektiboa nagusitu egiten zaie adjudi kaziodunaren interes pertsonalei. Seniparteak eskudiruz ordaintzeko betebe har hori, izatez, testamentugileak adjudikaziodunari ezarritako karga besterik ez da. Karga horretatik askatzeko, adjudikaziodunak jaraunspena arbuiatu be har du.

Hortaz, ezin da KZren 842. artikulua aplikatu, ez baitago aukeratzeko es kubiderik. Edu berean, ezin da KZren 844. artikuluko lehenengo lerroaldea aplikatu; behin jaraunspena onartuz gero, ustiategiaren adjudikaziodunak se niparteak ordaindu behar ditu eta ez du ezer jakinarazi beharrik.

Azkenik, ezin da aplikatu KZren 844.1. artikulua bera ere, ordainketaren epeari dago kionean. c) Manuaren abiaburua hauxe da: jaraunspenean ez dago ustiategiaz besteko ondasunik edota, beste ondasun batzuk egon arren, horiek ez dira se niparteak ordaintzeko beste. Horretara ez bada, testamentugileak ez du ino lako beharrizanik, seniparte horiek jaraunspenaz kanpoko diruarekin ordain daitezen agintzeko. d) Jorragai dugun kasuan, jaraunspenaren banaketa testamentugileak berak egiten du. Banaketa horrek zuzeneko ondore errealak ditu, kausatzailea hildakoan adjudikaziodunari eratxikitzen baitio ustiategiaren gaineko titular tasun esklusiboa. Hasieratik, jaraunspeneko erkidegotik kanpo geratzen dira senipartea diruz jaso behar duten senipartedunak, eta senipartedun horiek be rehala eska dezakete ordainketa hori. Bestalde, ezin da aplikatu 843. art.

Gerta daiteke testamentugileak semealaba edota ondorengo bati adjudi katzea ustiategia, baina testamentugile horrek ez kalkulatzea gainerako seme alaba eta ondorengoei seniparte gisa dagozkien kuotak. Horrelako kasuan, seniparteak kalkulatu behar dituzte kontularibanatzaileak (hori testamentuz koa izan zein datiboa izan) edo, osterantzean, interesatu guztiek,

euren artean ados jarriz. Onartzeko modukoa izan daiteke, era berean, testamentu judiziora jotzea (CĂ MARA), beti ere, testamentugileak ustiategia adjudikatzeko ezarri duen hurrenkera errespetatuz. Orobat, 843. art. ezin da inoiz ere aplikatu.

Manuaren abiapuntua omen da testamentugileak egindako banaketa. Ba naketa horretan, seniparteen adjudikazioa eta ordainketa aldi berekoak izan behar dira, interesatuek ordainketa egiteko epea ituntzen dutenean izan ezik. Zernahi gisaz, seniparteak kalkulatu behar badira, ziur aski analogiaz aplika daiteke 847. artikulua. e) Analogia erabiliz, 844.2. artikulua aplika daiteke: ordainketarik jaso ez duen senipartedunak jaraunspenaren banaketa eska dezake, erregela orokorre kin bat etorriz (besteak beste, VALLETek horixe proposatu zuen, eraldaketa izan baino lehen).

185. KZren 821 eta 822. artikuluak KZren 821 eta 822. art.ek legatu ezofiziosoen urripena arautzen dute, kasuan kasuko legatua nekez zati daitekeen finka baten gainekoa denean.

821. art.: ÂŤNekez zati daitekeen finka baten gainekoa bada urritu beharre ko legatua, eta urripenak ez badu finkaren balioaren erdia ukitzen, orduan le gatuhartzailea finka horretaz jabetzen da; bestelako kasuetan, derrigorrezko jaraunsleak jabetzen dira harako finkaz. Hala eta guztiz ere, legatuhartzaile ak eta derrigorrezko jaraunsleek diruz ordaindu behar diote elkarri bakoitza ren hartzekoa.

Legatuhartzaileak seniparte eskubiderik baldin badu, finka osoosorik atxiki dezake, finka horren balioa ez bada xedapen

askeko portzioarena eta, seniparte gisa, legatuhartzaile horri dagokion kuotarena baino handiagoa».

Esate baterako, finkaren balioa 60.000koa bada eta urritu beharreko gaindikina, berriz, 20.000koa, orduan legatuhartzaileak finkaz jabetzeko eskubidea du (finka horren balioaren erdia 30.000koa izanik, gaindikina hori baino txikiagoa da); horretarako, senipartedunei di ruz ordaindu behar die 20.000ko gaindikina.

Urritu beharreko gaindikina 35.000koa izanez gero, senipartedunek edota senipartedun kaltetuak finkaz jabetzeko eskubidea dute, legatuhartzaileari 25.000ko aldea ordainduz.

822. art.: «Jaraunsleek edota legatuhartzaileek ez badute erabili nahi au rreko artikuluan eurei ematen zaien eskubidea, orduan eskubide hori erabil dezake euretatik halako eskubiderik ez zuenak; horrek ere ez badu eskubidea erabili nahi, finka jendaurreko enkantean saldu behar da, edozein interesatuk hala eskatuz gero».

Manu horrek ez du ezartzen gaindikina in natura itzuli behar denik, hori egitea oso zaila baita legatua nekez zati daitekeen finka baten gainekoa de nean. Haatik, manuak erregela salomonikoa ezartzen du; erregela horren bi tartez saihestu daiteke objektuaren gaineko jabekidetza edo, osterantzean, jendaurreko enkantean inolako errentagarritasunik gabe egindako salmenta. Salmenta hori bidezkoa da kasu honetan bakarrik: interesatuek erabili nahi ez dutenean salmenta hori saihesteko eskubidea.

Bi manu horiek «finka» adierazmoldea erabiltzen dute eta, beraz, onda sun higiezinei buruz ari dira. Edonola ere, ez dago inolako oztoporik irizpide berbera aplikatzeko, nekez zati daitekeen ondasun higikorraren gainekoa de nean urritu beharreko legatua.

Testamentugileak lehenespen hurrenkera alderanztu dezake; hori eginez gero, senipartedunei lehenespena eman diezaieke, eurok badira partaidetzarik txikiena dutenak.

186. KZren 839. artikulua: gauza zehatzaren gaineko hobekuntza (igorpena) Horren inguruan, lan honen 153. zk.ra jo behar da.

ยง50. AURREKOEN SENIPARTEA ESKUDIRUZ ORDAINTZEA 187. Ondorengoen inguruan xedatutakoa aurrekoei ere aplikatzea Legeak ez du orokorrean ezartzen aurrekoen senipartea eskudiruz ordain du ahal denik, aurreko horiek ez baitira sartzen 841. art.aren aplikazio espa rruan, ezta 1056.2 eta 839. art.en aplikazio esparruan ere.

Zinez, uler daiteke 841. artikulua salbuespena dela, erregela orokorrari begira; erregela orokor horri helduz, senipartea jaraunspeneko ondasunekin ordaindu behar da. Hori onartuz gero, eta KZren 4.2. artikulua aplikaturik, 841. artikulua ezin da modu hedatzailean aplikatu.

Nolanahi den ere, ez dago arrazoi sendorik hori bidezkotzeko. Arean be re, legeak bide ematen dio testamentugileari, senipartearen izaera ukitzeko ezintasun printzipioa hauts dezan, ondorengoei begira.

Gisa bertsuan, testa mentugileak aurreko bati baimena eman diezaioke, horrek gainerakoen seni partea eskudiruz ordain dezan. Hari berari segiz, eta KZren 841. artikuluko aurrekaririk hurbilenak aintzakotzat harturik, zentzuzkoa da legegileak au rrekoak ez aipatzea; baina manuaren azken ratioa berbera da

beren beregi arautu ez den kasu horretan ere. Bestalde, manuaren xedea jadanik ez da ez kontzaz kanpoko semealabak baztertzea. Kontrara, manuaren helburua da oinordetzaren inguruan azal daitezkeen gatazkak saihestu eta ondarearen ba naketa erraztea edo, beste hitz batzuekin esateko, testamentugilearen boronda tea bultzatzea, testamentua egiteko askatasunaren bidean aurrera eginez.

Bidegabekoa da eta, neurri batean, arraro ere gerta daiteke, diruzko or dainketa egiteko ezintasuna aurrekoen seniparteari bakarrik aplikatzea (Kode Zibilaren 821 eta 1062. art.en kasuetan izan ezik eta, beti ere, interesatu guz tien aurretiazko adostasunarekin). Espainiako egungo seniparte sisteman, se niparteak bere ÂŤpars bonorumÂť izaerari eusten dio; baina betekizun eta berme zehatz batzuk gauzatuz gero, seniparte hori eskudiruz ordain daiteke beti, seniparteduna ondorengoa izan zein alarguna izan. Ez da zentzuzkoa aurre koen seniparteak betebetean eustea ÂŤsenipartearen izaera ukitzeko ezinta sunÂťari eta gainerako subjektuen seniparteek, aldiz, horrelakorik ez egitea. Besterik gabe, legegileari nahi gabe ahaztu zaio aurrekoen senipartea aipa tzea; aurrekoen senipartea sorospidezkoa denez gero, seniparte hori oso gutxi tan gauzatzen da. Halaber, aurrekoak euren ondorengoak baino nagusiagoak dira eta, horren ondorioz, horiek baino lehenago hiltzen dira.

Ildo beretik, legeak ez du aipatzen aurreko senipartedunei egindako do haintzen egozketa. Doktrinak, alabaina, ez du eragozpenik ikusten aurrekoei ere ondorengoen inguruan ezarritako erregelak aplikatzeko.

Demagun testamentugilearen gurasoak dibortziatu egiten direla edota, ez kondurik egon ez arren, euren arteko harremanak bertan behera uzten dituz tela. Nekez uler daiteke ondorengo arretatsuak ez izatea inolako baliabiderik, oinordetza horretan pilaketa gatazkatsuak gerta daitezen eragozteko. Ezbairik gabe, aurreko batek bestea baztertzeko ahaleginak egin ditzake, eskudiruz egin beharreko konpentsazioa hitzartuz. Bistan da, horratik, negoziazioetan nagusitasuna duela ondasun zehatzak jasotzeko eskubidea duenak; nagusita sun horrek berarekin dakar gehiegiko eskakizunak egiteko parada. Eginegi nean ere, ez dira gauza bera legearen arabera eskudiruz egindako ordainketa onartu behar izatea eta lege aginduz jaraunspeneko ondasunak jasotzeko eskubidea edukitzea. Aurreneko kasuan, eskubideak bi autu bakarrik barnera tzen ditu: kuotaren balorazioa behar bezala egitea eta ordainketa bermaturik egotea. Bigarren kasuan, ostera, senipartedunari dagokion parsaren gain beste batek interesa du; dena den, senipartedunak bere interesen arabera gehien ko meni zaion balioa eman diezaioke pars horri, nahiz eta kausatzailearen ondasunek, berez, harentzat inolako interesik izan ez. Bada, ondorengoak ezin al du ezer egin hori guztia eragozteko?

841. artikulua modu hedatzailean aplika dakioke aurrekoen seniparteari. Aplikazio hedatzaile horren uztarri izan daiteke Kode Zibilaren 4. art.ak aipatzen duena, hain zuzen ere, «ratio berbera» izatea. Nahiz eta 841. artiku lua salbuespeneko manua izan, salbuespeneko arauketaren ratioa berbera da beren beregi arautu ez den kasuan ere. Guk proposatzen dugun aplikazioak ez du gainditzen 841. artikuluko ratio zehatza, manuaren xedea jadanik ez baita ezkontzaz kanpoko semealabak «bereiztea» (aplikazio hedatzailearen alde, besteak beste, PANTALEÓN; horren kontra, LACRUZ eta

LLEDĂ“, kasu).

§51. ALARGUNAREN GOZAMENA KONMUTATZEA 188. Alargunaren senipartea ordaintzea. Konmutatzeko ahalmena Jaraunspenaren banaketa egin arte, alargunak jaraunspeneko erkidegoan parte hartzen du, eta berari titular gisa dagokio kausatzaileak utzitako ondare aktiboaren gaineko kuota baten gozamena.

Alargunaren senipartea asetzeko modu egokia izan daiteke jaraunspen banaketa horretan identifikatzea gozamenarekin kargatuta geratuko diren on dasun zehatzak.

Ordainketa egiteko modu hori, edonola ere, ez da legeak ezartzen duen modu bakarra. Alargunaren gozamena beste ordainbide batzuekin konmuta daiteke beti, karga jasan behar dutenek edota ezkontideak berak hala eska turik (azken hori KZren 840. art.ko kasu berezian). Hortaz, alargunaren se nipartea bete daiteke, legeak ezarritako moduetatik edozein erabiliz. Bada, hori egiteko aukerak osatu egiten du alargunaren seniparte eskubideei buruz ko estatutu juridikoa.

Labur zurrean, alargunak bere senipartea jasotzen du, jaraunspeneko kuo ta baten gaineko gozamenaren bidez. Gozamen eskubide horrek balio jakina du kausatzailearen jaraunspenean, eta balio hori aintzakotzat hartu behar da senipartearen zenbatekoa finkatzeko.

Horrek ez du eragozten, ordea, alargu naren senipartea betetzeko beste bide batzuk erabiltzea.

189. Jaraunsleek eskatutako konmutazioa: KZren 839. artikulua KZren 839.1. art.ak hauxe dio: ÂŤEzkontideari bere gozamen zatia ordain tzeko, jaraunsleek ezkontide horri eslei diezazkiokete bizi arteko errenta, on dasun zehatz batzuen ekoizkinak edota eskudiruzko kapitala; horretarako, jaraunsleek eta alargunak elkarren arteko adostasunez jardun behar dute edo, bestela, epailearen aginduzÂť.

Hitz gutxitara laburtuz, ezkontideari gozamen eskubidea dagokio senipar te gisa eta, gozamen horren ordez, beste asebide batzuk eman daitezke, ja raunspenean ezkontidearekin batera pilatzen diren pertsonak nortzuk diren kontutan hartu gabe.

Konmutazioaren helburu nagusia da jabari osoa ez zatitzea, hau da, jabe tza soila eta gozamena ez bereiztea, zatiketa edota bereizketa horren eragoz penak eta arrisku ekonomikoak saihestuz. Horregatik, konmutazio ahalmena dute gozamenaren karga jasan behar duten jaraunsleek bakarrik. Bestalde ere, konmutazioa oso erabilgarria izan daiteke, alargunaren eta kausatzailearen jaraunsleen artean ondare erkidegorik sor ez dadin, batik bat, alargun eta ja raunsle horiek elkarren artean senide odolkideak ez direnean.

Horrela, legeak formula bat eskaintzen du, jaraunsleen eta alargunaren artean aurkakotasun eta gatazkarik izan ez dadin, alargunaren gozamenak dirauen artean eta, go zamen horrekin batera, jabetza soilak dirauen artean ere.

A) Konmutazio ahalmenaren titularrak Konmutazio ahalmena jaraunsleei dagokie, baina ez

jaraunsle guztiei, eta ez jaraunsleei bakarrik. Konmutazio ahalmena dagokie, bada, lege gozamena jasan behar duten jaraunsle eta legatuhartzaileei.

Alargunak ezin du bere gain hartu konmutazioaren ekimena: ezin du go zamenik eskatu jaraunsleek konmutazioa nahi dutenean, eta ezin du kon mutazioa eskatu jaraunsleek hori nahi ez dutenean.

Autorerik gehienen iritziz, konmutazio ahalmena duten jaraunsleak (edo, hala denean, legatuhartzaileak) bat baino gehiago izanez gero, guztiak ados jarri behar dira konmutazio erabakia hartu eta ordainbidea finkatzeko. Za tikako konmutazioa ez da baliozkoa, alargunari ezin baitzaizkio ezarri bere senipartea asetzeko modu desberdinak. Edozelan ere, GULLÓNek honakoa uste du: gozamenak kargatzen duen jaraunspen zatia pertsona bati baino ge hiagori adjudikatzen bazaio, gozamena jasan behar duten betebeharpekoek banaka konmuta dezakete gozamen hori.

Zentzuzkoa denez, ezin da banakako konmutaziorik egin, jaraunsle batzuei adjudikatu zaienean gozamenak karga tzen duen gauza bakarraren titulartasuna; kasu horretan, kargaren kitapena xedatze egintza da eta, egintza hori burutzeko, aho batekotasuna izan behar da nahitaez.

B) Elkarren arteko adostasunaren norainokoa KZren 839. art.ak elkarren arteko adostasun adierazmoldea erabiltzen du. Esakune horren norainokoa eztabaidagarria da oso. Elkarren arteko ados tasuna ezin izan daiteke konmutazio ahalmena duten subjektu guztien arteko adostasuna; hori «guztien arteko adostasun» izango litzateke eta ez, ordea, «elkarren arteko adostasun».

«Elkarren arteko adostasun» horretan parte har tu behar du beste alderdiak ere, hau da, alargunak.

Alarguna eta jaraunsleak ados jarri behar dira autu jakin batzuen inguru an; autuok, besteak beste, jarraikoak dira: gozamenaren balorazioa, balorazio hori egiteko eragiketak, gozamenaren eta jaraunsleek ordezko gisa proposatu riko prestazioaren arteko baliobestekotasuna eta, azkenik, ordainketaren ber meak. Adostasunik izan ezean, epai agintaritzak erabakiko du.

Zalantza gehiago sortu da beste arazo honen gainean: batzuen ustez, ja raunsleek ordainbidea ezar diezaiokete ezkontideari, ordainbide hori lege bi dez ezarritako ordainbideetarik bat izanez gero (eskudiruzko kapitala, bizi arteko errenta, ondasun zehatz batzuen ekoizkinak); beste batzuen aburuz, os tera, beharbeharrezkoa da ordainbidearen inguruan alargunaren adostasuna izatea.

Autore gehienen aburuz, alarguna ezin da jarri jaraunsleek aukeraturiko ordainbidearen aurka.

Arean bere, jaraunsleek alargunaren adostasuna behar badute ordainbidea erabakitzeko, eta adostasunik ez badago, orduan epai agintaritzak erabaki be har du. Epaileak aukera izango balu jaraunsleek proposaturiko ordainbidea ezetsi eta ezkontideak proposaturikoa onartzeko, orduan ordainbidea ezkon tideak aukeratuko luke. Haatik, badirudi manuak jaraunsleei ematen diela aukera eskubidea eta ez, ordea, ezkontideari. Bide beretik ere, ezkontidea ja raunsleek proposaturiko ordainbidearen aurka jartzen bada, baina berak ez badu beste ordainbiderik proposatzen, konmutazioa ezinezkoa da; ez du ema ten epaileak bere borondate hutsez eman dezakeenik kontratuzko akordioaren baliobesteko epairik.

Nondiknahi begira dakiola ere, pentsa daiteke 839. artikuluan ezarritako ÂŤelkarren arteko adostasunÂť horrek ez duela

betebetean baztertzen ordainbi dearen gaineko adostasuna. Dudamudarik gabe, ezkontideak ezesten badu jaraunsleek proposaturiko ordainbidea, orduan jaraunsle horiek ezin diote ezkontideari bortxaz ezarri harako ordainbidea. Ondorenez, konmutazioa era gingarria izan dadin, erabakia epai agintaritzak hartu behar du.

Konmutazioa, izatez, jaraunspena banatzeko egintza da, eta egintza horrekin ados ez dagoen interesatuak epailearengana jo dezake, senipartearen gain duen eskubidea de fendatzeko (horixe erakartzen du 1966ko otsailaren 25eko epaiak). Arazoa da, beraz, bi ulerkera hauetatik arteza zein den aukeratzea: aurrenekoaren arabe ra, epaileak agin dezake bere ustez eta kasu zehatzaren arabera zuzenena eta egokiena den ordainbidea (horrelakoetan, konmutazioa egiten da epailearen aginduz); bigarrenari helduz, epaileak nahitaez onartu behar du jaraunsleek proposaturiko formula.

Nire iritziz, eta kasu zehatzaren inguruabarrak gogoan izanik, hauxe onartu beharra dago: ordainbide jakin bat aukeratzeak kalte egiten badio ez kontidearen eskubideari, ezkontide horrek beste ordainbide bat proposatzen badu eta, arrazoia izanik, hori egiaztatzen badu, orduan ezkontide horrek se nipartedun gisa duen interesa nagusitu egiten zaio jaraunsleen interesari. Gauzak horrela, alargunak lor dezake berak proposaturiko ordainbidea onar tua izatea eta, horrez gain, konmutazioaren ekimena aurrera ateratzea, nahiz eta jaraunsleak konmutazio hori ezetsi. Hori berori gertatu zen 1911ko aben duaren 20ko epaiak ebatzitako kasuan. Kasu hori salbuespenekoa zen: ja raunspena osatzen zuten, batik bat, orube eraikinbakoek, eta orube horiek ez zuten berez inolako ekoizkinik ematen; horregatik, alargunaren eskubidea osoosorik edo zati batez itxurazkoa baino ez zen. Bestalde, eta 1962ko ekai

naren 28ko epaiak baieztatu zuenez, 839. art.ak epailearen agindu esamoldea erabiltzen du, eta esakune horrek honakoa adierazten du: ÂŤinteresatuen arteko adostasunik ez dagoenean, aukeratu beharra dago legeak ezarritako ordainbi deetatik ekitatezkoena eta zuzenena dena, ezin baitira jaraunsleen nahierara geratu ordainketa horren zehaztapena eta zenbatekoaÂť.

Labur emanda, ordainbidea aukeratzea jaraunsleei dagokie. Dena den, epailearengana jo daiteke, aukera horrek kalte egiten badio alargunaren seni parteari.

Testamentuzko kontularibanatzaileak ezin du inola ere konmutaziorik ezarri. 1960ko azaroaren 24ko epaiak zioenez, testamentugileak izendaturiko komisarioa testamentugile horren ordezkaria da eta ez, ordea, jaraunslearena; beraz, jaraunsleak edo, horren ezean, epai agintaritzak alargunaren kuota or daintzeko modua finkatu eta kuota hori transformatu dezake.

C) Konmutazio unea Jaraunspena banatu aurretik edota banaketa bitartean egin behar da kon mutazioa; haatik, ezin da konmutaziorik egin jaraunspenaren banaketa for malizatu eta gero. Bestela, banaketaren ondorioz eta senipartearen ordainean ezkontideari adjudikazio batzuk eginez gero, adjudikazio horiek ez lirateke inoiz behin betikoak izango (1924ko martxoaren 28ko epaia).

D) Ordainketa egiteko moduak KZren 839. art.ak ordainbide batzuk eskaintzen ditu gozamenaren ordez ko gisa. Ordainbideok hiru dira: bizi arteko errenta, ondasun

zehatz batzuen ekoizkinak eta eskudiruzko kapitala. a) Alargunari bizi arteko errenta esleitzen zaionean, alargun horren es kubide erreala betebehar izaerako eskubide bihurtzen da. Manuak horren inguruan ezer esan ez arren, alargunak eska ditzake bere eskubidearen eragin garritasuna ziurtatzeko beharrezkoak diren bermeak; horretarako, alargunak jaraunsleen adostasuna izan behar du eta, hori izan ezean, epailearengana jo dezake.

Ordainketa egiteko modu hori segidako traktuduna da.

Horren zioz, eta prestazioen arteko baliobestekotasuna ziurtatzeko, komeni da alderdiek beren beregi hitzartzea egunerapena egiteko oinarri batzuk. Berebat, errenta judizio bidez aldaraz daiteke, monetaren balio galerak harako baliobestekotasuna al datu badu (1962ko azaroaren 23ko epaia). b) Autoreren baten ustez, manuak ÂŤondasun zehatz batzuen ekoizkinakÂť aipatzen dituenean, manu horrek adierazi nahi du jaraunsleek aukera dezake tela zein ondasunen gain erori behar den gozamen kuota.

Hasieran, gozame nak ondare osoaren zati alikuota bat kargatzen du; aukera hori egikaritzean, gozamen hori gauza zehatzen gaineko gozamen bihurtzen da. Nolanahi den ere, esangura hertsian hori ez litzateke konmutazioa edo bihurketa izango, ezpada gozamenaren iraunarazpena.

MANRESAren irudiz, ondasun zehatz horien gaineko luperketa alargu nari dagokio; hori dela eta, ondasunok jaraunsleen eskuetan egon arren, ja raunsle horiek alargunari eman behar dizkiote ondasun horien ekoizkinak. Alargunak ez du ondasun horien edukitza eskuratzen eta ezin ditu ondasunok erabili; izatez, ondasunen ekoizkinak

eskatzeko eskubidea besterik ez du. Hortaz, gozamen deritzon eskubide erreala transformatu eta betebehar izaera ko eskubide bihurtzen da; betebehar izaerako eskubide horren bitartez, onda sun zehatz batzuen fruituak jaso daitezke. Aukera hori egikaritu ahal izateko, alargunaren eskubideak ziurtatu behar dira, behar besteko bermeak emanez; berme horiek elkarren arteko adostasunez erabaki behar dira edo, osterantze an, epai agintaritzak ezar ditzake halakoak. c) 1962ko ekainaren 28ko epaiari helduz, ÂŤeskudiruzko kapitalaÂť diruzko kapitala da. Kontrara, kapital horren emateak ez du bere barruan hartzen ja raunspeneko ondasunen ematea.

Alarguna eta jaraunsleak adin nagusikoak badira, gaitasun osoa badute jarduteko eta elkarren artean ados jartzen badira, gozamena jaraunspeneko ondasunen erlo batekin ordez daiteke; praktikan horixe gertatzen da sarri as kotan. Halaber, beste edozein ordainbide aukera daiteke, nahiz eta hori 839. art.an beren beregi jasota egon ez.

Ildo horretatik doaz, besteak beste, 1962ko ekainaren 28ko, 1966ko otsailaren 25eko eta 1982ko apirilaren 10eko epaiak. Horiei eutsiz, adostasuna eman dezakete interesatu ba karraren zein guztien ordezkariak edota ordezkariek. Adostasunik dagoen ala ez frogatzea egitatezko arazoa da eta, beraz, epailearen esku geratzen da berori antzematea.

190. Alargunak eskatutako konmutazioa: KZren 840. artikulua KZren 840. artikuluak konmutazioa eskatzeko ahalmena ematen dio alar gunari, alargun horrekin batera jaraunspenean pilatzen diren jaraunsleak on dokoak besterik ez direnean: kausatzailearen eta alargunaren arteko ezkontza bitartean ernalduak izan arren, kausatzaile horren

semealaba bakarrik dire nak. Kasu horretan, alargunak eska dezake semealabek jaso beharreko zatia kargatzen duen gozamena berari ordain diezaioten, diruzko kapitala edota ja raunspeneko ondasunen erloa esleituz; semealabei dagokie kapitalaren eta erloaren artean aukeratzea.

Aipatu berri dugun 840. art.ak ez du aurrekaririk Espainiako Zuzenbide an. Manu hori, izatez, maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak sartutako berrikuntza da, eta berorrek osatzen du 837. art.ko 2. lerroaldea.

Manuaren xedea da, hain zuzen ere, alargunak gozamen eta jabetzako harreman iraunkorrak ez izatea bere ezkontideak ezkontzaz kanpo eta bibien arteko ezkontza bitartean ernal dutako semealabekin. Hori dela medio, alargunak eska dezake bere eskubidea bete dadin, diruzko kapitala edota jaraunspeneko ondasunen erloa esleituz. Bistakoa denez, alargunak bazter ditzake bizi arteko errenta eta ondasun ze hatz batzuen ekoizkinak, bi formula horiek harreman iraunkorrak ezartzen baitituzte hartzekodun eta zordunaren artean.

Ezkontideak konmutazio erabakia hartzen badu, semealabak ezin dira konmutazio horren aurka jarri; jaraunsleok aukera dezakete, nolanahi ere, manu horretan bertan ezarritako bi ordainbideetarik bat. Zinez, eta kasu oro korrean gertatzen den bezala, eztabaidagaia izan daiteke gozamena eta horren ordezko prestazioa baliobestekoak diren ala ez.

Alargunari konmutazio aukera emateak ez du baztertzen 839. artikuluak orokorrean ematen duen aukera. Hortaz, alderdi guztiek (ezkontideak nahiz kausatzailearen semealabek) euren aukera egikari dezakete (VALLET). Se mealabek eta ezkontideak konmutazio erabakia hartzen badute, ezkontidea ren konmutazio ahalmenak lehenespena du semealabenaren aurretik. 840. art.aren xedea gogoan izanik, nolabait zentzugabea izango litzateke ezkonti

deak 839. artikuluan ezarritako ordainbideak onartu behar izan eta hurrengo artikuluko ordainbideak bazterturik geratzea (bizi arteko errenta eta ondasun zehatz batzuen ekoizkinak).

Aztergai dugun kasuan, alargunari seniparte gisa dagokio jaraunspen er diaren gaineko gozamena; gozamen horrek hobekuntzako herena kargatzen du eta, gaindikina dagoenez gero, gaindikin horrek xedapen askeko herena kargatzen du. Gauzak horrela, gerta daiteke testamentugileak xedapen askeko herena uztea semealabez besteko pertsona bati (adibidez, semealaba horien beste gurasoari). Bada, 840. art.ak ez du eragozpenik jartzen, borondatezko jaraunsleek, hau da, xedapen askeko zatia jaso behar duten horiek egikari dezaten 839. art.an ezarritako konmutazio ahalmena. Horretara, gerta daiteke zati bat konmutatzea eta beste zati bat, aldiz, ez, edota bi zati modu desber dinetara konmutatzea.

191. Bermeak KZren 839. art.ko bigarren lerroaldeak hurrengoa dio: ÂŤHori egiten ez den artean, jaraunspeneko ondasun guztiak geratzen dira ezkontideak jaso be harreko gozamen zatiaren ordainketari lotutaÂť.

Gozamen eskubidea ondasuntzaren ondasun zehatzetan gauzatu arte, edo ta eskubide horren ordez beste ordainbide batzuk aukeratu arte, alargunak kuota oso bat du jaraunspeneko ondasun guztien gain.

Kuota hori eta jarauns lekideei dagokiena antzekoak dira; halere, alargunak kuota horren gaineko gozamena besterik ez du eta jaraunslekideek, berriz, jabetza.

Modu horretan, gozamena jaraunspen osora hedatzen da, hots, gozame

nak jaraunspeneko ondarea osatzen duten ondasun guztiak ukitzen ditu. On dorenez, jaraunspeneko ondasun guztiek jasaten dute lege bidez ezarritako zama erreal hori.

Nahiz eta bermea KZren 839. art.an jaso, berme berbera aplika daiteke 840. art.ko kasuan ere; horretan, alargunarekin batera pilatzen diren ondoren goak jarraikoak besterik ez dira: hildakoaren eta alargunaren arteko ezkontza bitartean ernalduak izan arren, hildakoaren semealaba bakarrik direnak.

BIBLIOGRAFIA ÁVILA ÁLVAREZ, P., Comentarios a las reformas hipotecarias de 1982–1984, Madril, 1985; CÁRCABA FERNÁNDEZ, M., «Reflexiones sobre la conmutación del usufructo vidual», RGLJ, I. liburukia, 260. zk., 1986, 563.etik 577.era arteko orr.; CÁMARA, M. DE LA, «Estudio sobre el pago con metálico de la legítima en el Código Civil», in Centenario de la Ley del Notariado, Sección tercera (Estudi os jurídicos varios), I. liburukia, Madril, 1964, 713.etik 1006.era arteko orr.; «El pago en metálico de la legítima de los descendientes después de la Ley de 13 de mayo de 1981», ARALJ, 11. zk., Madril, 1983, 127.etik 171.era arteko orr. (oso interesgarria); DÍEZPICAZO Y PONCE DE LEÓN, L., Estudios sobre la juris prudencia civil, III. liburukia, 3. argitaraldia, Madril, 1981; DOMÍNGUEZ LU ELMO, A., El pago en metálico de la legítima de los descendientes, Madril, 1989; FOSAR BENLLOCH, E., «La explotación agrícola y el párrafo 2º de artículo 1.056», ADC, XVI. liburukia, 1963, 377.etik 422.era arteko orr.; GETEALONSO Y CALERA, C., «Las garantías hipotecarias del legado», RJC, 2. zk., 1981 (apiri la–ekaina), 325.etik 361.era arteko orr.; GULLÓN BALLESTEROS A., «La con mutación de la legítima de los hijos naturales reconocidos», ADC, 1956, 779.etik 794.era arteko orr.; «La conmutación del usufructo legal del cónyuge viudo», ADC, XVII. liburukia, 1964, 583.etik 619.era arteko orr.; JORDANO BAREA, J., «Dictamen sobre el abuso de la facultad prevista en el párrafo 2º del artículo 1.056 del Código Civil y otras cuestiones», ADC, XVII. liburukia, 1964, 941.etik 959.era arteko orr.; LÓPEZ BELTRÁN DE HEREDIA, C., La conmutación de la legítima, Madril, 1989; MEZQUITA DEL CACHO, J. L., «La conmutación del usufructo vidual común», RDN, 1957, 213.etik 320.era arteko orr.; PRADA ÁL VAREZ, P., «El artículo 1.056, párrafo 2º del Código Civil y las menciones legiti marias», RCDI, 1970, 907.etik 942.era arteko orr.; PUIG BRUTAU, J., «El testamento del empresario», RDP, XLIV. liburukia, 1960, 845.etik 858.era arteko orr.; REAL PÉREZ, A., Intangibilidad cualitativa de la legítima, Madril, 1988;

SUÁREZ SÁNCHEZVENTURA, J. M., «Naturaleza de la legítima y pago en metálico», La Ley, IV. liburukia, 1984, 997.etik 1032.era arteko orr.; TORRES GARCÍA, T. F., «La explotación agrícola familiar: su conservación en la sucesión mortis causa del titular. Artículo 35 de la Ley de Reforma y Desarrollo Agrario», ADC, XXXIII. liburukia, 1980; VATTIER FUENZALIDA, C., «El pago en metáli co de la legítima de los descendientes (estudio de los artículos 841–847 del Códi go Civil)», RDP, LXVII. liburukia, 1983, 453.etik 478.era arteko orr.

Ondorengoen senipartea eskudiruz ordaintzeari buruz, oinarrizkoa da honako lana: PANTALEÓN PRIETO, F., «Comentarios a los artículos 841–847», in Comenta rios a las reformas del Derecho de Familia, II. liburukia, 1378.etik 1457.era arte ko orr., Madril, 1984. Beti bezala, nahitaezkoa da VALLET DE GOYTISOLO, J. B. autorearen lanak irakurtzea; gai honi dagokionean, eta orain arte aipatu ez ditu gun lanen artean: «Nuevos supuestos de pago en dinero de las legítimas después de la reforma de 13 de mayo de 1981», ARALJ, 11. zk., Madril, 1983, 115.etik 124.era arteko orr.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ Hamazazpigarren gaia PRETERIZIOA ETA JARAUNSKABETZEA

Laburpena: §52. Preterizioa.— 192. Kontzeptua eta baldintzak.— 193. Motak: nahi ta egindako preterizioa eta nahi gabe egindakoa.— 194. Ondoreak: A) Orokorrean; B) Aurrekoak eta alarguna preteritzea; C) Ondorengoak preteritzea: a) Nahita egindako preterizioa; b) Semealabak edota ondo rengoak nahi gabe preteritzea.— 195. Preterizioa eta ordezkapen esku bidea.— §53. Jaraunskabetzea.— 196. Kontzeptua eta esangura.— 197.

Betekizunak.— 198. Kariak eta froga: A) Jaraunskabetze kariak: a) Ondorengoak jaraunskabetzeko kariak; b) Aurrekoak jaraunskabetzeko kariak; c) Ezkontidea jaraunskabetzeko kariak; B) Froga.— 199. Ja raunskabetzearen ondoreak: A) Jaraunskabetze zuzenaren ondoreak; B) Jaraunskabetze ezzuzenaren ondoreak.— 200. Berradiskidetzea.

§52. PRETERIZIOA 192. Kontzeptua eta baldintzak Erroman, eta ius civilearen arabera, heredes suiak testamentuan aipatu behar ziren nahitaez, horiek jaraunsle izendatzeko edota eurok jaraunskabe tzeko. Betekizun hori ez gauzatzeak «preterizioa» zekarren.

Adierazmolde hori gure egunotara arte iritsi da, testamentuan seniparte dun bat aipatu gabe geratu dela adierazteko. Hori dela eta, preteriziorik izan dadin, oinordetza gauzatu behar da «gizakiak testamentuan adierazitako bo rondatearen bitartez».

Oinordetza mistoan ez dago preteriziorik (658.3. art.); oinordetza ho rretan, testamentugileak bere testamentuan ez du osoosorik xedatzen jarauns SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

peneko as hori eta, horregatik, xedatu gabeko zatia ab intestato banatu behar da, zuzeneko senipartedunei, hau da, «legebidezko» jaraunsleei deituz (ikus LACRUZ, ALBALADEJO, VALLET, LINARES NOCI). Ez da batere zen tzuzkoa preterizio akzioa egikaritzea, aipatu gabeko seniparteduna oinordeko dela adierazteko, senipartedun hori lege aginduz jadanik jaraunsle baita. Ha lakoetan, nahikoa da senipartedun hori ab intestato jaraunslea dela adieraz tea. Edozein kasutan , senipartedunak bere seniparte zenbatekoari dagokion osagarria eska dezake.

Nolanahi den ere, autoreren batek (MARTÍNEZ DE AGUIRREk, kasu) honakoa uste du: preterizioa gertatzen da, testamentugileak bere ondasuntza guztia xedatu arren, ab intestato oinordetza ireki behar denean, kasuan kasu ko jaraunspen portzioak ezin duelako izan testamentugilearen borondateak adierazitako destinoa (ulerbidez, jaraunsle izendatua kausatzailea baino lehen hil delako). Zernahi gisaz, kasu horretan ere, ahaztutako seniparteduna bada nahita aipatu gabeko ezkontidea, aurrekoa edota ondorengoa, orduan ezer gu txitarako balio du preterizio akzioa erabiltzeak. «Jaraunsle izendapenaren urripena» eta, sorospidez, legatu eta dohaintzena eskatu ahal izateko, hau da, nahita egindako preterizioaren ondorea gauzatzeko, ab intestato jaraunsle gisa jasotako quantumak ez du estali behar banakako seniparte hertsia; gai nera, harako urripena lortzeko, urripen akzio egokiak egikaritu behar dira. Ondorengoaren preterizioa nahi gabekoa izanez gero, zentzuzkoa izan daiteke preterizio akzioa egikaritzea, baldin eta senipartedunak lor dezakeen ondare eratxikipena ab intestato jaraunsle gisa dagokiona baino handiagoa bada; hori berori gerta daiteke, besteak beste, ondare izaerako xedapen guztiak deusez tatuz (814.2.1. art.).

Kode Zibila aldarrikatu aurretixe, Gaztelako Zuzenbidean jaraunsle izen dapena ez zen beharrezkoa, testamentua baliozkoa izan zedin;

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ izendapenik izan ez arren, senipartedunak bere senipartea jaso zezakeen jaraunspen titu luaren bidez. Esangura horretan, seniparteduna «derrigorrezko jaraunslea» zen, jaraunsle izan zitekeelako, nahiz eta testamentugilearen borondatea ho rren kontrakoa izan. Gerta zitekeen, bada, testamentugileak bere testamen tuan «derrigorrezko jaraunsle» bat ez izendatzea, nahiz eta jaraunsle horri legatu bat eman eta legatuaren zenbatekoa jaraunsle horrek «legebidezko» portzioaren bestekoa edota hori baino handiagoa izan. Kasu horietan, derrigo rrezko jaraunslea ez izendatzeak ekar zezakeen beste pertsona batzuen izen dapena ezerezean geratzea; horren ondorioz, ab intestato oinordetza ireki beharra zegoen eta, horretan, derrigorrezko jaraunsleak bere portzioa jaso ze zakeen jaraunspen tituluaren bidez.

Aurreko gaietan azaldu dugunez, 815. art.ak nahita aldarazi zuen anto lamendu historikoa, senipartearen eduki materiala edozein tituluren bidez eratxikitzea ahalbideratu zuenean. Ondorenez, testamentugileak legatu gisa eman badio senipartedun bati horrek jaso beharreko senipartea, orduan seni partedun hori ez da preteritutzat hartzen. Eratxikipena askieza izateak ez du preterizioa erakartzen, ezpada senipartearen osagarria eskatzeko eskubidea.

814. art.ak arautzen du preterizioa. Artikulu horren jatorrizko idazkerak eta, tradizio historikoari helduz, 1958ko apirilaren 24ko Legeaz geroztiko idazkerak ere honakoa ezarri zuten: zuzeneko lerroan «derrigorrezko jarauns le» bat edo batzuk preterituz gero, jaraunsle izendapena deuseza da eta, beraz, ab intestato oinordetza ireki behar da, preterituak bere portzioa jaraunspen ti tuluaren bidez jaso dezan. Hori ezartzean, bi idazkera horiek ez SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

zituzten be reizi nahita egindako preterizioa eta nahi gabe egindakoa.

Autoreek ahaleginak egin zituzten, nahita egindako preterizioaren ondo reak eta jaraunskabetze ezzuzenarenak elkar hurbiltzeko; bi kasu horietan, testamentugileak bere oinordetzatik baztertu nahi ditu senipartedunak, legeak jaraunskabetze zuzenaren inguruan ezarritako betekizunak gauzatu gabe. Ba da, ahalegin horien helburua zen jaraunsle izendapenaren baliozkotasunari eustea, xedapen askeko zatiari begira eta izendapen horretan baitaratutako ho bekuntzari begira ere. Interpretazio hori, alabaina, KZren 814. art.aren hi tzezhitzezkotasunaren kontrakoa zen, manu horrek argiro eta zehatzmehatz ezartzen baitzuen zuzeneko lerroko jaraunsleen preterizioak jaraunsle izenda penaren deuseztasuna zekarrela. Auzitegi Gorenak ere, bere garaian, horixe adierazi zuen.

Azkenean, maiatzaren 13ko 11/1981 Legeak KZren 814. artikulua eral datu zuen eta, harrezkero, manu horrek jasotzen du gaur egun preterizioaren erakundeari buruzko arauketa. Manu horretan bereizi egiten dira, batetik, aurreko eta alargunaren preterizioa eta, bestetik, semealaba edota ondoren goen preterizioa. Lehendabizikoak jaraunsle izendapena urritzen du, baina ez du hori deuseztatzen. Bigarrenari dagokionean, manuak beste bereizketa bat egiten du, alegia, nahi gabe eta nahita egindako preterizioen artekoa; azken horren ondoreak eta jaraunskabetze ezzuzenarenak baliobestekoak dira.

Kodeak ez du argitzen (edo, behinik behin, ez du behar bezala argitzen) bi ulerkera hauetatik zein den taxuzkoena: aurrenekoaren arabera, preterizio ak seniparte formala babesten du eta eginbehar zehatz bati lotuta dago, hain zuzen ere, senipartedunak testamentuan aipatzeko eginbehar formalari; biga

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ rrenari helduz, preterizioaren helburu esklusiboa da seniparte materiala ba bestea.

KZren 814. artikulua esaldi honekin hasten da: «Derrigorrezko jaraunsle baten preterizioak ez dio kalterik egiten seniparteari». Eta, bukatzeko, artiku lu horren azken lerroaldeak hauxe dio: «Seniparteei kalterik egin gabe, testa mentugileak agindutakoa lehenespenekoa da beti». Bi horiek gogoan izanik, badirudi gaur egun preterizioa bide bat besterik ez dela (beste bide batzuk ere badira) seniparte materiala defendatzeko. Dena den, preterizioaren jatorri historikoa aintzat hartuta, oraingoz ezin da betebetean baztertu preterizio horren tradizioan barrena babestu izan duen alde formala. Arazoa ez da, be raz, senipartedunak modu formalean izendatu edota jaraunskabetzea; baina, dirudienez, legeak ziurtatu nahi du testamentugileak gogoan izan zituela seni partedun horiek testamentua idaztean. Horren karioz, senipartedunak aipatze ko eginbeharra ezartzen da.

Ildo horretatik, gure buruari galdegin behar diogu preterizioa saihesteko nahikoa den ala ez seniparteduna aipatzea (hain zuzen, eginbehar formal hori zehatzmehatz betetzea), nahiz eta senipartedun horri bere senipartearen or dainean ondare eratxikipenik egin ez (eta, horrekin, senipartearen alde ma teriala ahaztu). Edo, alderantziz, argitu beharra dago preterizioa saihesteko beharrezkoa den ala ez seniparte materiala estaltzea inter vivos egintzen on doriozko eratxikipenekin, hau da, seniparteari egozteko moduko dohaintzekin (eta, horrela, eginbehar materiala betetzea), nahiz eta seniparteduna testa mentuan aipatu ez (eta, horretara, senipartearen alde formala SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

ahantzi): a) Ezbairik gabe, preterizioa gertatzen da testamentugileak seniparteduna aipatzen ez duenean eta senipartedun horri inolako dohaintzarik egiten ez dionean, testamentugilea bizirik zegoela. b) Zalantzan jar daiteke preteriziorik dagoen ala ez, testamentugileak be re testamentuan seniparteduna aipatu ez duenean, baina senipartedun horren tzat dohaintzaren bat egin duenean, testamentugilea bizirik zegoela.

1908ko ekainaren 17ko epaiaren arabera, kasu horretan ere preterizioa gertatzen da, senipartea jasotzeko titulua izan behar delako testamentua, ja raunsle izendapena edota legatua. Epai horren ondorioztapenarekin bat gatoz; hau da, gure iritziz ere, kasu horretan preterizioa gertatzen da. Zernahi gisaz, ez du ematen onartzeko modukoa denik epai horrek oinarri gisa erabiltzen duen arrazoinamendua. Gainera, arestiko epai batek, hots, 1981eko otsailaren 20ko epaiak, ezerezean utzi du arrazoinamendu hori.

Egiatan, seniparte materiala dohaintza baten bitartez estal daiteke eta, horrela, dohaintza hori seniparteari egotzi behar zaio (KZren 819. art.). Tes tamentugileak, edonola ere, bere testamentuan ez zuen gogoan izan senipar teduna eta, hori gogoan izateko ÂŤeginbehar formalÂťik baldin badu, orduan preterizioa gertatu da.

Dena den, 814. art.aren eraldaketaz geroztik, ez da zentzuzkoa preterizio akzioa egikaritzea, preteritua aurrekoa edota alarguna denean, ezta seme alaba zein ondorengoren bat nahita preteritua izan denean ere.

Dohaintza se niparteari egotzi behar zaio eta, dohaintzaren balioak banakako senipartearen balioa estaltzen badu, orduan preterizio akzioak ez

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ du ezertarako balio (oi nordetzan interesa duten beste guztiei gastuak eta enbarazuak eragiteko izan ezik). Kasu horietan, legearen asmoa da seniparte materiala estaltzea eta hori, auzia hasi aurretik ere, jadanik gertatu da. Seniparte materiala zati batez ba karrik estaliz gero, aski da senipartearen osagarria eskatzeko akzioa egika ritzea.

Gauzak beste molde batez gertatzen dira, semealaba edota ondorengo bat nahi gabe aipatzen ez denean (berbarako, gurasoak uste zuelako bizirik zego en semealaba hori hilda zegoela). Kasu horretan, aipatu gabe utzitako ondo rengoak preterizio akzioa egikaritzen badu, ab intestato jaraunsle gisa ondare eratxikipena lor dezake, eta eratxikipen horren balioa haren banakako seni partearena baino handiagoa izan daiteke. Ondorengo hori bada bizirik dagoen ondorengo bakarra, orduan ondare eratxikipena lortzen da, ondare izaerako xedapen guztiak deuseztatuz; ondorengo hori beste ondorengo senipartedun batzuekin pilatzen bada jaraunspenean, eta testamentugileak gogoan izan ba ditu beste senipartedun horiek, orduan ondare eratxikipena lortzen da jarauns le izendapena deuseztatuz.

Horrenbestez, semealaba edota ondorengo bat nahi gabe aipatzen ez de netan, ez da zentzuzkoa semealaba edota ondorengo horri preterizio akziorik ez ematea, nahiz eta semealaba edota ondorengo horrek kausatzailearen es kutik dohaintzaren bat jaso, oinordetzaren kausatzaile hori bizirik zegoen artean. Guk jakin ez dakigu zein izango zatekeen testamentugilearen boron datea, preteritua bizirik zegoela jakin izan balu.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

c) Ez da preteriziorik gertatzen, testamentugileak seniparteduna aipatzen duenean eta horri testamentuan ezer ematen ez dionean, testamentugileak aldi berean adierazten badu senipartedun horren senipartea jadanik beteta dagoe la berorrentzat aurretiaz egindako dohaintzekin. Hori berori aintzatesten du 1981eko otsailaren 20ko epaiak: testamentugileak testamentuan semealabe tako bat aipatu eta, aldi berean, adierazten du semealaba horri ez diola ezer legatuan ematen, ÂŤjadanik eman diolako seniparte gisa dagokiona baino askoz gehiagoÂť. Hortaz, ez da preteriziorik gertatzen, aipamena egon badagoelako. Halaber, kasu horretan badira 819. art.ko 1. zk.aren arabera seniparteari egozteko moduko dohaintzak. 815. art.aren itzalpean, semealabak jaso duen zenbatekoa senipartearena baino txikiagoa denean, senipartedun horri seni partearen osagarria eskatzeko akzioa besterik ez dagokio. d) Agidanez, preterizioa gertatzen da, testamentugileak bere testamentu an aipatu besterik ez duenean egiten seniparteduna, baina horri ez dionean ezer ematen, nahiz eta testamentugileak osoosorik xedatu berak utzitako on dasuntza.

Horrelakoetan, nekez onar daiteke senipartedunak senipartearen osagarria eskatzeko akzioa egikaritu ahal izatea.

Senipartedun horrek bere seniparte materiala osoosorik jaso behar du eta ez du ezer osatu beharrik.

Kasu hori koka daiteke (legez kanpoko formaz egindako) jaraunskabetze ezzuzenaren eta nahita egindako preterizioaren arteko muga zehazgabean. Edozein pertsonak bere testamentuan senipartedun bat gogoratzen badu eta ez badio ezer uzten, horrekin erakusten du haren asmoa dela senipartedun ho rrek jaraunspenean ez izatea inolako partaidetzarik. Errealitatean gertatzen diren kasuek irudimenik emankorrena gaindi dezaketen arren, ez du ematen beste edozein suposizio sen onekoa izan

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ daitekeenik. Testamentugilea bere tentuan badago, ezin ulertuzkoa da halako ahazte garrantzitsua izatea. Ez da zentzuzkoa pertsona bat gogoratzea eta, aldi berean, pertsona horri zerbait uzten «ahaztea», salbu eta testamentugilearen asmoa denean, hain zuzen ere, pertsona horri ezer ez uztea. Aldez edo moldez, gaur egun berberak dira ja raunskabetze ezzuzenaren eta nahita egindako preterizioaren ondoreak.

Salbuespeneko kasuren batean, eta preterizioa gertatze bidez gauzatuz ge ro, agian nahi gabeko preterizioa onar daiteke: testamentua idazteko unean, semealaba edo ondorengoa ez zen «preteritzeko modukoa», momentu horre tan ez zelako «derrigorrezko jaraunsle». 1978ko Konstituzioa indarrean jarri baino lehenago idatzitako testamentuetan, hori berori gerta zitekeen «adulte riozko» semealabekin; garai hartan, semealaba ez bazen «legebidezkoa», ez ta «odolekoa» ere, orduan semealaba horrek ez zuen seniparte eskubiderik. Zehatzmehatz ez dakigu zein izango zatekeen testamentua, kausatzaileak jakin izan balu semealaba edota ondorengoa «derrigorrezko jaraunsle» bila katuko zatekeela. Dena den, testamentugileak semealaba edota ondorengoa aipatu eta horri ezer uzten ez dionean, bere borondatearen zantzu argia ema ten du: testamentugilearen asmoa zen pertsona zehatz horri ezer ez uztea. BOLÁS ALONSOrekin bat eginez, guk uste dugu preterizioa kasu horretan nahita gertatzen dela. Testamentugileak jakin badaki preteritua bizirik dagoe la eta horren mesedetan ez badu inolako xedapenik agindu, ez dago inongo oinarririk preterizioa okerrekoa izan dela uste izateko. Testamentugileak nahi izan balu semealaba edota ondorengo horren mesedetan xedapenen bat egin, hori berori egingo zukeen xedapen askeko zatiaren pentzutan behinik behin.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Testamentugileak ez zuen halakorik egin eta, horregatik, jokabide horren ze hapena izan behar da nahita egindako preterizioari berez dagokiona. e) Preterizioa saihesteko, badira formula batzuk, notarioegineretan era biltzen direnak. Formula horien bitartez, izendaturiko seniparteduna identifi katzeko, horren izena ez da erabiltzen, baina zalantzarik gabe esan daiteke onuradun hori nor den eta testamentugilearen asmoa izan dela berori onura dunen artean sartzea (esate baterako, jaraunsle izendatzen ditut nire bi seme alabak, Miren eta Koldo, une honetan bizirik daudenak, eta biharetzi izan ditzakedan beste semealaba guztiak ere).

Auzitegi Gorenaren ustez, formula generiko eta zehazgabeek ez dute pre terizioa saihesten, eurotan testamentugileak ez baditu pertsona zehatzak go goan izan, ezta horiek aintzakotzat hartu ere. 1966ko maiatzaren 4ko epaiak adierazi zuenez, horixe gertatzen da formula hau erabiliz gero: ÂŤnire ondasu nen gaineko senipartea egiaztatu eta berori eskuratu nahi duten guztieiÂť. Gure aburuz, tesi hori eztabaidagarria da oso (KZren 750. art.). f) 1981eko maiatzaren 13ko eraldaketa gertatu baino lehen, Kode Zibilak ÂŤodolekoak ez diren ezlegebidezkoÂť semealabatzat jotzen zituen semealaba (edota ondorengo) batzuk; semealaba edota ondorengo horiek ez ziren prete ritzeko modukoak, ez baitzuten seniparte eskubiderik. Halere, semealaba edo ondorengo horiek testamentuan aipatu gabe utziz gero, eurok preteritutzat jo tzen dira Konstituzioa indarrean jarri eta gero irekitako

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ oinordetza guztietan, testamentua aurretiazko garai batean idatzitakoa izan arren, eta oinordetza hori irekitzeko unea semealabatasunaren arloan Kode Zibila eraldatu baino lehenagokoa izan arren. 1986ko otsailaren 10eko epaiari helduta, Konstitu zioa zuzenzuzenean aplika daiteke 14.etik 38.era arteko artikuluetan alda rrikaturiko eskubideei dagozkien autuetan. Hortaz, 1978ko abenduaren 29an Konstituzioa indarrean jarri zenetik, oinarrizko testu horren 14. art.an alda rrikaturiko printzipioa aplikatzeko modukoa da; printzipio horren harira, le gearen arabera gizabanako guztiak berdinak dira, eta ezin da inolako bereiz keriarik egin jaiotzaren ondorioz. Hori dela eta, Kode Zibilaren manuetatik ezkontzazko semealabei eta ezkontzaz kanpokoei tratu desberdina ematen zietenak eraginik gabe geratu ziren, Konstituzioaren 3. xedapen indargabe tzailearen aginduz.

Hariari segiz, 1990eko abenduaren 26ko epaiak honakoa egin zuen: an tzinako legeria aplikatu zion Konstituzioa indarrean jarri aurretik irekitako oinordetzari, oinordetzari hori errekurtsogilearen amonarena zela; errekur tsogilearen aitonaren oinordetzari, berriz, legeria berria aplikatu zion, aitona hori hil zelako Konstituzioa indarrean jarri eta gero.

Ezkontzazko semeala bei eta ezkontzaz kanpokoei tratu berdina zor zaie, baina berdintasun hori ezin zaie aplikatu Konstituzioa indarrean jarri aurretik irekitako oinordetzei, horiei Konstituzio aurreko Zuzenbidea aplikatzen baitzaie. Horren ondorioz, ilobak ezin zuen bere aita ordezkatu amonaren oinordetzan, baina bai aitona ren oinordetzan; bigarren kasu horretan, ezeztatu egin zen aitonaren testa mentuan egindako jaraunsle izendapena.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Bestalde, 1985eko uztailaren 13ko epaiak honakoa baieztatu zuen: testa mentu batean preterizioa gertatzeak ez du esan nahi testamentu hori ÂŤperfek tuaÂť ez denik; bada, testamentu hori eragingabea besterik ez da, derrigorrezko jaraunsleak aipatu gabe utzi dituen jaraunsle izendapenari dagokionean. Ho rregatik, testamentu horrek aurretiazko testamentua ezeztatzen du, nahiz eta epai horren kasuan kausatzaileak bere aurretiazko testamentuan preteriziorik egin ez. Tesi hori ere eztabaidatzeko modukoa da.

193. Motak: nahita egindako preterizioa eta nahi gabe egindakoa Preterizioa nahita gertatzen da, testamentugileak apropos aipatu gabe utzi nahi duenean seniparteduna.

Preterizioa nahi gabe gertatzen da, testamentugileak errakuntzaren bat duenean senipartedun baten izateari buruz, edo testamentugileari oharkabean eta gura barik senipartedun hori ahaztu egin zaionean. Adibidez, testamentu gileak ez daki bere semealaba bat jaio denik; ez daki ilobak izan dituenik, hau da, ez daki aldez aurretik hil eta, horren ondorioz, haren testamentuan aipatu gabe geratu den semealabak ondorengoak izan dituenik; testamentugi leak uste du bizirik dagoen semealaba hilda dagoela.

Apirilaren 9ko 8/1990 Legeak Kataluniako Oinordetza zuzenbidea eral datu zuen eta, horretarako, kontutan izan zituen, dela irizpide modernoak, dela doktrinan eta jurisprudentzian autuak zuen egoera. Horregatik, praktikan eraldaketa hori erabil daiteke,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ noizean behin, KZk sortarazten dituen inter pretazio arazoak konpontzeko jarraibide gisa. KatOKren 367.3. artikuluaren arabera (KatZZKren 139. artikulua), okerreko preterizioa gertatzen da, tes tamentugilearen semealaba nahiz ondorengoa jaio edota senipartedun bilaka tzen denean testamentua egiletsi eta gero edo, bestela, testamentua egitean testamentugileak ez dakienean semealaba zein ondorengo hori bizi denik.

Irizpide hori KZren Zuzenbideari aplika dakioke, horrek ez baitu defini tzen zer den nahi gabeko egindako preterizioa.

Bide berberari eutsiz, gerta daiteke semealaba nahiz ondorengoa testa mentua egin eta gero jaiotzea edota orduantxe senipartedun bilakatzea. Kasu horren inguruan, orotariko iritziak azaldu dira.

Besterik zehaztu ezean, ja rraikoa onar daiteke: semealaba zein ondorengo hori aipatu gabe uztea ez da apropos gertatu; aitzitik, testamentugileak oharkabean errakuntza hori izan eta ez du berori konpondu, nahiz eta testamentua idatzi eta gero seniparte dunak bizirik daudela jakin. Hori guztia dela eta, preterizio hori okerreko tzat hartu behar da; baina kontrakoa ere froga daiteke, batez ere, ondokoak aintzat hartuz: okerreko preterizioaren ondore suntsitzaileak eta testamentugi leak gertaera hori aurreikusteko duen aukera, lehenago aipatu ditugun formu lak erabiliz.

194. Ondoreak A) Orokorrean SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Derrigorrezko jaraunsle preterituak testamentugilea baino lehen hilez ge ro, testamentuak bere ondore guztiak sortzen ditu (814. artikuluaren azken aurreko lerroaldea). Kausatzailea baino lehen hiltzen dena ez da «derrigo rrezko jaraunsle» bilakatzen.

Bestalde ere, KZren 814. art.ko azken lerroaldeak hauxe dio: «Seniparteei kalterik egin gabe, testamentugileak agindutakoa lehenespenekoa da beti». Hortaz, KZren 814. artikuluan preterizioaren ondoreei buruz jasotako arauke ta eskuemailea da eta ez, ordea, aginduzkoa, beti ere, seniparteei kalterik egin gabe (besteak beste, DÍEZPICAZO eta GULLÓN, REY PORTOLÉS, ALBALADEJO, CÁMARA).

Konparazio batera, preterizio kasurako testamentugileak agintzen du ja raunsle izendapena ez deuseztatzea eta preterituak bere senipartea kobratzea, jaraunsle eta legatuhartzaileei egindako ondare eratxikipenak proportzioz urrituz; osterantzean, testamentugileak agintzen du jaraunsle izendapena deu seztatu baino lehen legatuak deuseztatzea… Borondate hori da aintzakotzat hartu beharrekoa.

B) Aurrekoak eta alarguna preteritzea Kasu horretan, Kode Zibilak ez ditu bereizten nahita egindako preterizioa eta nahi gabe egindakoa. Arazoa da seniparteari kalterik ez egitea, besterik ez. Horretarako, jaraunsle izendapena urritu behar da, legatu, hobekuntza eta gainerako testamentu xedapenak urritu baino lehen (KZren 814.1. art.).

C) Ondorengoak preteritzea

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Horien inguruan, Kode Zibilak nahita egindako preterizioa eta nahi gabe koa bereizten ditu.

a) Nahita egindako preterizioa Horrelakoetan, 814. art.aren 1. lerroaldea aplikatu behar da. Horren agin duz, eta preterituak bere senipartea kobra dezan, jaraunsle izendapena urritu behar da, legatu, hobekuntza eta gainerako testamentu xedapenak urritu baino lehen.

Antzekoak dira nahita egindako preterizioaren ondoreak eta jaraunskabe tze ezzuzenarenak (KZren 851. art.). Autorerik adituenek horixe proposatu zuten eraldaketa gertatu baino lehen, eta bide horretatik doa 1985eko uztaila ren 13ko epaia ere.

Jaraunskabetze ezzuzenari buruz Auzitegi Gorenak ezarri duen doktrina analogiaz aplikaturik, nahita preteritua izan denak seniparte laburraren gai neko eskubidea du.

b) Semealabak edota ondorengoak nahi gabe preteritzea Halakoetan, 814. artko bigarren lerroaldea aplikatu behar da: 1. Semealaba edota ondorengo guztiak preterituz gero, ondare izaerako testamentu xedapen guztiak deuseztatu behar dira.

2. Semealaba edota ondorengo bat zein batzuk (eta ez SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

guztiak) preterituz gero, jaraunsle izendapena deuseztatu behar da; edozein tituluren bidez agin dutako agintza eta hobekuntzak, horratik, baliozkoak dira, batzuk eta besteak ofiziosoak diren heinean. Nolanahi ere, ezkontidea jaraunsle izendatuz gero, izendapen hori deuseztatu egiten da, seniparteari kalte egiten dion neurrian bakarrik (814. art.).

Preterizioaren etorburu historikoa kontutan hartzen ez badugu, ezin da ulertu zergatik deuseztatu behar den jaraunsle izendapena, legatuak eta hobe kuntzak errespetatuz.

Autore batzuek esan dute nahita egindako preterizioaren eginkizunak eta nahi gabeko egindakoarenak desberdinak direla.

Nahita egindako preterizioa ren kasuan, arazoa ezofiziosotasuna da eta helburua, aldiz, seniparte materia la estaltzea. Nahi gabeko preterizioaren kasuan, aldiz, ez da nahikoa seniparte hertsia bermatzea; haatik, ab intestato kuota ere bermatu beharra dago, oso osorik zein zati batez, nahi gabeko preterizio horretan testamentugilearen borondatearen akatsa dagoelako, alegia, ustekabean edota oker batean oina rrituriko borondatea izan delako. Nahi gabeko preterizioak ukitu egiten du testamentuaren edo, hobeto esanda, testamentuzko ondare xedapenen eragin gabetasuna zein baliogabetasuna; horrexegatik, nahi gabeko preterizioak ab intestato kuota ematen du osoosorik edo zati batez (MIQUEL).

Zernahi gisaz, ikusmolde artez horri heldu arren, ezin da betebetean bidezkotu jaraunsle izendapena deuseztatzea, agintza eta legatuak urritu bai no lehen. Zentzuzkoagoa da 814. art.aren 2. lerroaldeko 1. zenbakiaren kon ponbideari eustea: jakin ez dakigu zein izango zatekeen testamentugilearen borondatea, horrek aintzakotzat hartu izan

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ balu preteritua; horregatik, ondare izaerako xedapen guztiak deuseztatu behar dira eta preterituak bere ab intes tato kuota jasotzen du, nebaarreben baldintza berdinetan (ROCA SASTREk horixe baieztatu zuen bere garaian). Halaber, ez dira guztiz logikoak Kode Zibilean ezarritako bi ondorio hauek: lehendabizi, aurrekoak «derrigorrezko jaraunsle» direnerako, ez dira bereizten nahita egindako preterizioa eta nahi gabekoa, nahiz eta aurreko horiek ab intestato jaraunsleak ere izan; bigarren, ezkontidea jaraunsle izendatuz gero, izendapen hori ez da deuseztatzen, ondo rengoak nahi gabe preteritzen direnean.

Gaztelako Zuzenbidean konponbide tradizionala zen jaraunsle izenda pena lehenespenez deuseztatzea, zuzeneko lerroko derrigorrezko jaraunsleak preteritzen zirenean. Halako konponbidea logikoa zen, sistema horretan ja raunspen tituluaren bidez jasotzen baitzuen senipartedunak bere kuota. Egun, ostera, ez da oso konbentzigarria jaraunsle izendatuak galdugorde guztia iza tea, preteritua agertzen denean.

Seniparteei kalterik egin gabe, KZren 814. art.ko azken lerroaldeak lehe nespena ematen dio beti testamentugilearen borondateari.

Ikuskera horretatik, 814. art.aren 2. lerroaldeko 2. zenbakia nahierarako gertatzen da. Ez dago inolako arrazoirik honakoa uste izateko: legatuen bitartez testamentugileak erakusten duen borondatea zehatzagoa da (eta, beraz, borondate horrek babes handiagoa merezi du), jaraunsle izendapenaren bitartez erakusten den boron datea baino (REY PORTOLÉS). Aitzitik, badirudi kontrakoa uste izateko arrazoi gehiago dagoela, jaraunslearen erakundeak eginkizun edota zeregin kutsua baitu. Gainera, begibistakoa denez, norbaitek jaraunsle izendatzen ba du pertsona bat, badirudi haren asmoa dela pertsona hori SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

jaraunsle bilakatzea.

Egiatan, kausatzaileak bere semealaba izendatzen badu jaraunsle edota, semealaba hori aldez aurretik hiltzeagatik, bere iloba bat izendatzen badu jaraunsle, orduan semealaba edota iloba horrek jaraunsle izateari eusten dio, nahiz eta testamentu izendapena deuseztatu, ab intestato oinordetza irekitze an semealaba edota ilobari deitzen baitzaio lege aginduz. Hala eta guztiz ere, semealaba edota iloba horrek kalteak izan ditzake, nebaarreba legatuhar tzaileei begira. Egineginean ere, «preteritua» agertzeak kalte egiten dio ja raunsle izendaturiko nebaarrebari bakarrik; nebaarreba legatuhartzaileek, ordea, osoosorik eusten diete euren legatuei, legatuok ofizioso diren heinean.

Jaraunsle izendatzen bada «derrigorrezko jaraunsle» ez den pertsona bat, beraren egoera muturmuturrekoa da, oinordetzatik guztiz baztertuta geratzen baita. Esaterako, iloba bat ez da senipartedun bere gurasoa bizirik dagoen ar tean, salbu eta jaraunsle izendapenaren ondare edukia osoosorik nahiz zati batez «hobekuntza»ri egozten diogunean; aurrekoa ere ez da senipartedun, ondorengorik izanez gero; gauza bera gertatzen da beste edozein seniderekin, bai eta kausatzailearen senide ez direnetatik edonorekin ere. Jaraunsle izenda pena deuseztatzen denean, pertsona horri ez zaio deitzen ab intestato ja raunsle gisa eta, horren karioz, pertsona horrek galdu egiten ditu titulua eta jaraunsle izendapenari atxikitako ondare eduki guztia ere. Ziur aski, hori guz tia testamentugilearen borondatearen kontra gertatzen da, horren asmoa bai tzen pertsona hori jaraunsle izatea eta horixe frogatzen baitu berori jaraunsle izendatu izanak. Berebat, jaraunsle izendaturiko pertsona horrek jasan behar du legatuhartzaileek euren legatuei osoosorik eustea, legatuok ofizioso diren neurrian.

Areago oraindik, jaraunsle izendapenari dagokion ondare

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ eratxikipena xedapen askeko portzioaren gain erori behar da, «arrotz» bat izendatzen de nean jaraunsle. Oinarrizko helburua bada «seniparteei kalterik ez egitea», or duan ez da zentzuzkoa seniparte horiei kalterik ez egitea, testamentugileak askatasunez xeda zezakeen portzioaren kontura.

Preteritua agertuz gero, ba nakako seniparte guztiak txikitu egiten dira. Seniparte osoa berbera da beti; banakako senipartea, ostera, senipartedunen kopuruaren araberakoa da. Ildo berean, jaraunsle izendapena ezofiziosoa da, senipartedunen kopurua aintzat hartu gabe. Aitzitik, izendapen hori ofiziosoa da, preterituaren banakako se niparte materiala banaturik dagoenean, gainerako senipartedun ezpreterituei egindako ondare eratxikipenetan; senipartedun horien banakako senipartea urritu egiten da, beste senipartedun bat agertzen delako, alegia, preteritua. Testamentugilearen borondatea akastuna izateagatik, helburua bada ab intes tato kuotari kalterik ez egitea, orduan badirudi logikoena dela ondare izaera ko xedapen guztiak deuseztatzea, aurrerago nabarmendu dugun moduan.

Zuzen dabil MIQUEL, honakoa baieztatzen duenean: kausatzailearen bo rondateari ahalmena aintzatesten zaio oinordetzaren edukia arautzeko, baina ez zaio ahalmenik aintzatesten, oinordetza horren xedapenak baliozkoak ala deusezak diren erabakitzeko, ezta haren borondate akatsek zein ondorio duten zehazteko ere.

Gauzak horrela, ezin da jakin zein izango zatekeen testamen gilearen borondatea, ondorengoak zituela jakin izan balu; horregatik, ondare izaerako xedapen guztiak deuseztatu behar dira (814.2.1. artikulua). Zernahi gisaz, testamentugileak kontutan izan baditu bere ondorengo batzuk eta beste batzuk, berriz, ahaztu baditu, horrekin gidalerro bat ematen du, semealaba ezagunei begira nola jardun duen ikusi eta beraren borondatea SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

zein izan den jakiteko (814.2.2. artikulua).

Bestalde ere, zentzuzkoa omen da jarraiko ondorioa ateratzea: testamen tuaren idazkeratik ondoriozta badaiteke zein izango zatekeen testamentugilea ren borondatea, horrek jakin izan balu semealaba edo ondorengo preteritua bizirik zegoela, orduan egiaitxurako borondate hori bete behar da. Horren bestez, testamentugileak zenbateko berdina eman badie semealaba guztiei, nahiz eta horietako bat jaraunsle izendatu eta gainerakoak, berriz, legatuhar tzaile, testamentugile horren asmoa da semealaba guztiek zenbateko berdina jasotzea. Modu horretan, preterituari dagokion portzioa lortzeko, neurri bere an urritu behar dira gainerako semealabei egindako ondare eratxikipen guz tiak, horiek jasotzeko titulua aintzakotzat hartu gabe. Beste ondorio batzuk ere atera daitezke; halere, eurok ezinezkoak izan ez arren, zalantzazkoagoak dira. Ondorio horiek honakoak dira: a) Jaraunsle izendaturiko semealabari ematen zaion zenbatekoa nebaarrebei ematen zaiena baino handiagoa izan daiteke.

Horrelakoetan, jaraunsle izendaturiko semealaba «hobetu» egiten da; «hobekuntza» horrek, alabaina, xedapen askeko portzioa ukitzen du, bigarren herena jadanik beteta dagoelako. Preteritua agertzean, zenbatekoen arteko desberdintasun horri eutsi behar zaio, hau da, testamentugileak semealaba ezagunei begira ezarri zuen proportzioa errespetatu behar da. b) Zailagoa izan arren, ondorio hau ere ez da ezinezkoa: semealaba ezagunak izanagatik ere, testamentugileak «arrotz» bat izendatzen du jaraunsle.

Horrelakoetan uler daiteke testamentugile horrek nahi duela arrotza jaraunsle izatea, nahiz eta semealaba ezezagunak agertu.

Hala bada, eta kasuan kasuko inguruabarrek hori bidezkotzen badute, arrotzak jaso behar du, gutxienez, jaraunsle izenda penaren ondare zati bat.

1986ko otsailaren 10eko epaiak gertatze bidezko

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ preterizioaren kasu bat ebatzi zuen. Kasu horretan, preteritua ez zen derrigorrezko jaraunsle testa mentua idazteko unean; baina derrigorrezko jaraunsle zen, oinordetza ire kitzeko unean. Epaiak ez zuen erabaki preterizio hori okerrekoa ala nahita egindakoa zen; preterituari bere senipartea eman zion, jaraunsle izendapena urrituz eta ez, ordea, hori deuseztatuz. Dena den, epaitza hori bat zetorren preterituaren eskaerarekin, horrek ez baitzuen besterik eskatu.

Jaraunslea gozamenaren gain izendatu eta preterizioa gertatuz gero, izen dapen hori ez da deuseztatzen, nahiz eta gozamena jaraunspen osoaren gai nekoa izan; izan ere, gozamen tituluaren bidez oinordeko den hori ezin da jaraunsletzat hartu, testamentugileak izen hori eman badio ere. Zernahi gisaz, legatu bidez hartzen den gozamen hori urritu beharra dago, hori ezofizioso gertatzen bada (1987ko urriaren 20ko epaia).

195. Preterizioa eta ordezkapen eskubidea KZren 814. art.ko 3. lerroaldeak dioenez, «preteritua izan ez den ondo rengo baten ondorengoek hura ordezkatzen dute aurrekoaren jaraunspenean, eta ez dira preteritutzat jotzen».

Testamentuzko oinordetzaren arloan, kasu hori salbuespenekoa da, bertan ordezkapena gertatzen baita. Esangura horretan, manuak erabiltzen dituen hi tzak oso adierazgarriak dira.

Testamentua idazteko unean, iloba ez zen preteritzeko modukoa, garai hartan iloba horren gurasoa, hots, testamentugilearen semealaba bizirik ze goelako eta testamentugileak bere testamentuan semealaba hori SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

gogoan izan zuelako. Hori berori da, hain zuzen, aztertu beharreko hipotesia. Aipatu berri dugun semealaba hildakoan, ez dago beste testamentu bat idatzi beharrik, iloben preterizioa saihesteko, horiek senipartedun bihurtu direnean; manu ho rrek dioenez, preteritua izan ez den ondorengoaren ondorengoak ez dira pre teritutzat jotzen.

Autore gehienen iritziz, KZren 814.3. artikulua aplikatu behar da, gradu hobeko ondorengoa kausatzailea baino lehen hiltzen denean eta ez, ordea, on dorengo hori jaraunskabetua edota ezduina denean; azken bi horien arauketa zehatza KZren 857 eta 761. art.etan dago jasota.

Edozelan ere, MARTÍNEZ DE AGUIRREren aburuz, 814.3. artikulua honako hiru kasuetan aplikatzen da: aurrezhiltze, jaraunskabetze eta ezduintasun kasuetan; horrekin saihestu egiten da preteritua izan ez den ondorengoaren ondorengoak preterituak iza tea. Azken bi kasuotan, horratik, ordezkapenaren edukiak seniparte portzioa besterik ez du ukitzen; aurrezhiltze kasuan, haatik, ordezkariari osoosorik dagokio aurrezhildakoak jaso beharreko jaraunspen portzioa.

Ilobak jasotzen du bere gurasoak jaso beharreko guztia.

Kodeak «ordez kapen» adierazmoldea erabiltzen du; ondorenez, ilobak jasotzen du bere gura soak jaso beharko zukeen guztia, hori bizirik egonez gero (tesi horren kontra, DÍEZPICAZO eta GULLÓN, eta beste batzuk ere.

Euren irudiz, beharrezkoa da nonbait ordezkapena senipartearen eremura mugatzea).

Ilobek leinuko jasotzen dute euren gurasoak jaso beharreko testamentu portzioa.

Gauzak errazago azaltzeko, testamentugilearen semealaba eta ilobez ari gara. Ohartarazi beharra dago, edonola ere, manuak «ondorengoaren ondo rengoak» aipatzen dituela. Bada, ondorengo hori izan daiteke

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ biloba bat (au rretiaz hil egin direlako horren gurasoa eta aitonaamona, hurrenez hurren, testamentugilearen iloba eta semealaba) edota hurrengo graduko ondorengo bat ere (testamentugilearen bizitza luzeak hori ahalbideratzen badu behinik behin, legeak ez baitu mugarik jartzen). Bestalde ere, ab intestato oinorde tzan, ordezkapen eskubideak eremu pertsonal zehatza du (925. art.). Bistakoa denez, 814.3. art.ko ordezkapenak ez ditu albokideak barneratzen, senipar tedunak bakarrik preteri daitezkeelako. Edu bertsuan, ordezkapenak ez ditu aurrekoak beretakotzen, ordezkapena sekula ere ez delako gertatzen aurreko enganako lerroan.

§53. JARAUNSKABETZEA 196. Kontzeptua eta esangura Jaraunskabetzea da testamentuan beren beregi senipartea kentzea, legeak doidoi ezartzen dituen karietarik bat dela medio.

Jaraunskabetze karien oinarri dira testamentugilearen pertsonari ofentsa larriak eragiten dizkioten jokabideak, bai fisikoki, bai moralaren ikusmiratik. Horiek gertatuz gero, testamentugileak bere oinordetzatik bazter ditzake seni partedunak.

Jaraunskabetzea eta ezduintasuna barrubarrutik lotuta daude. Are gehia go, ezduintasun kariak, era berean, jaraunskabetze kari dira (kasu guztietan edo, bestela, senipartedunen talde jakin batzuei begira).

Salbuespen gisa, ezin da halakorik esan 756. art.aren 4. zk.ko kariaren inguruan, ezinezkoa baita testamentua idaztean kausatzaileak kari horren berri edukitzea.

Frantzia eta Italiako kode zibiletan, ezduintasunak ordeztu SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

egin du ja raunskabetzea. Espainiako Zuzenbidean, ostera, bi horien artean badira des berdintasun batzuk, eta desberdintasunok ahalbideratzen dute ezduintasuna eta jaraunskabetzea modu independentean aintzatestea. a) Jaraunskabetze kariak eta ezduintasun kariak zehatzmehatz ez dira berberak. Jaraunskabetze kari batzuk ez dira ezduintasun kari, eta ezduinta sun kari batzuk ez dira jaraunskabetze kari. b) Jaraunskabetze kariak testamentua idatzi baino lehenagokoak dira. Ez duintasun kariak, ostera, kausatzailea hil baino lehenagokoak dira, eta bada heriotza horren ostekoa izan daitekeen kari bat ere (756. art.ko 4. karia). c) Jaraunskabetzea beren beregi ezarri behar da testamentuan eta, horren ondorioz, testamentugileak hori ezagutu behar du. Ezduintasuna, berriz, testa mentuzko oinordetzan eta ab intestato oinordetzan gerta daiteke, eta tes tamentugileak ez du zertan hori ezagutu. d) Jaraunskabetzea senipartedunei bakarrik aplikatzen zaie eta ezduinta suna, aldiz, jaraunsle mota guztiei. e) Jaraunskabetzea ondorerik gabe geratzen da, berradiskidetzerik izanez gero; berradiskidetze horrek ez du forma berezirik izan behar. Bestalde, ez duintasunak ondoreak sortzeari uzten dio, testamentugileak testamentua idaz tean karia ezagutuz gero edo, bestela, testamentua idatzi ostean hori ezagutu eta berori agiri publikoan barkatuz gero. f) Ezduintasun kariaren egiatasuna frogatu beharra dago.

Jaraunskabetze kariaren egiatasuna, aldiz, kasu honetan bakarrik frogatu behar da: jaraunska

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ betuak kari hori aurkaratzen duenean.

197. Betekizunak Jaraunskabetzea baliozkoa denean, berorri «jaraunskabetze zuzen» deri tzo. Bada, jaraunskabetzea baliozkoa izan dadin, jarraiko betekizunak gauzatu behar dira: a) Jaraunskabetzea gertatzeko, legeak beren beregi ezartzen dituen ka rietatik bat gertatu behar da (numerus clausus) (KZren 848. artikulua). Ez da baliozkoa beste kari batzuen inguruko alegazioak egitea. b) Jaraunskabetzea testamentuan egin eta bertan adierazi behar da, argi roargiro eta zalantzarik gabe, berorren oinarri den lege karia (KZren 849. art.). Ez da nahikoa esamolde zehazgabeak erabiltzea. Gisa berean, ezin onar tuzkoa da anbiguotasunez edota molde nahaspilatsu batez egindako adieraz pena (ikus 1988ko otsailaren 11ko epaia).

Ez da baliozkoa beste agiri batean egindako jaraunskabetzea, ezta karirik adierazten ez duena ere, nahiz eta azken horrek ere kariren bat izan. c) Jaraunskabetzea dakarren karia egiazkoa izan behar da. d) Jaraunskabetzeko kari zuzenak berarekin dakar egozkortasuna. Nor baitek kari hori aurkaratzen badu, auzitegi zibilari dagokio egozkortasuna antzematea.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

e) Jaraunskabetzea ezin da baldintzapekoa izan, salbu eta baldintza ho ri denean jaraunskabetzea dakarren karia egiazkoa izatea; conditio iuris hori berariazko baldintza bihurtzeak ez du baliogabetzen jaraunskabetzea bera (VALLET). Baldintzapeko jaraunskabetzeari buruz, 1988ko abenduaren 19ko epaia kontsulta daiteke. f) Zalantzazkoa da jaraunskabetzea osoosokoa izan behar den ala, kon trara, zati batekoa izan daitekeen.

Autore gehienen ustez, jaraunskabetzea osoosokoa izan behar da. Edo zein kasutan ere, badirudi zati bateko jaraunskabetzearen ondoreak lor daitez keela, senipartedun jaraunskabetuari jaraunspenaren zati bat eratxikiz gero. Eratxikipen horrek ez dakar nahitaez berradiskidetzerik, ezta jaraunskabe tuari seniparte gisa dagokionaren zati bat bakarrik kentzea ere.

Aitzitik, behin jaraunskabetuari dena kendu eta gero, ondoren zerbait ematen zaio boronda tezko jaraunsle gisa (LACRUZ). Hitz gutxitara laburtuz, jaraunskabetuari osoosorik kentzen zaio bere senipartea eta, jarraian, zerbait ematen zaio, xe dapen askeko portzioaren pentzutan. g) Eratxikipen askiezak berez ez dakar jaraunskabetzea.

Kasu horretan, senipartedunak osagarria eska dezake.

198. Kariak eta froga A) Jaraunskabetze kariak

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ KZren 852.etik 855.era arteko artikuluek aipatzen dituzte jaraunskabetze kariak.

852. art.ak honakoa besterik ez dio: «853, 854 eta 855. art.etan zehatz mehatz ezarritakoari helduz, jaraunskabetzeko kari zuzenak dira ezduintasu na delaeta oinordeko izateko ezgaitasuna dakartenak, hau da, 756. art.an 1, 2, 3 eta 5. zenbakiekin adierazitakoak».

Manu horrek ez du aipatzen 756. art.aren 6. karia; baina hori jarauns kabetze kari gisa azaltzen da ondorengo artikuluetan.

a) Ondorengoak jaraunskabetzeko kariak KZren 853. art.aren aginduz, semealaba edota ondorengoak jaraunskabe tzeko kari zuzenak dira 756. art.an 2, 3, 5 eta 6. zenbakiekin adierazitakoak eta, horiez gain, ondokoak: 1. Legebidezko arrazoirik izan gabe, mantenurik eman ez izana jarauns kabetzea gauzatzen duen guraso edota aurrekoari.

2. Kausatzaileari egitatez tratu txarra ematea edota hitzez irain larriak eragitea (jaraunskabetze kari horren inguruan, ikus 1990eko uztailaren 16ko epaia).

Urriaren 15eko 11/1990 Legeak eraldatu zuen azkenekoz 853. artikulua. Harrezkero, bi besterik ez dira ondorengoak jaraunskabetzeko kari zehatzak.

b) Aurrekoak jaraunskabetzeko kariak SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

854. art.ari eutsiz, gurasoak edota aurrekoak jaraunskabetzeko kari zuze nak dira 756. art.an 1, 2, 3, 5 eta 6. zenbakiekin adierazitakoak eta, horiez gain, jarraikoak: 1. Guraso ahalgoa galtzea 170. art.an ezarritako karien ondorioz.

2. Legebidezko arrazoirik izan gabe, mantenurik eman ez izana seme alaba edota ondorengoei.

3. Guraso batek bestearen bizitzaren kontra atentatzea, euren artean ez bada berradiskidetzerik izan. c) Ezkontidea jaraunskabetzeko kariak KZren 855. artikuluaren arabera, ÂŤezkontidea jaraunskabetzeko kari zu zenak dira 756. art.an 2, 3 eta 6. zenbakiekin adierazitakoak eta, horiez gain, hurrengoak: 1. Ezkontideei dagozkien eginbeharrak behin eta berriro eta modu larrian urratzea.

2. 169. art.aren aginduz, guraso ahalgoa galtzea dakarten kariak.

3. Semealabei edota beste ezkontideari mantenurik eman ez izana.

4. Ezkontide testamentugilearen bizitzaren aurka atentatzea, berradiski detzerik izan ez bada.

Banantze pertsonala dakarten kariak, era berean, jaraunskabetze kari izan daitezen, nahitaezkoa da ezkontideak etxe berean ez bizitzeaÂť.

Gogoan izan behar da 87. artikulua. Horri helduz, gerta

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ daiteke ezkontza ko elkarbizitza benetan etetea eta, aldi berean, ezkontideak egoitza berean bi zitzea. Egoera horren arrazoiak izan behar dira, besteak beste, ezkontide baten edota bien beharrizana, berradiskidetze ahalegina nahiz semealabenga nako interesa. Salbuespeneko kasu horretan, «ezkontzako elkarbizitza benetan eten» dela frogatu beharra dago.

855. art.aren 2. zk.ak igorpena egiten du 169. art.ra.

Igorpen hori, gaur egun, 170. art.ra egina dela ulertu beharra dago.

Nekez uler daiteke manu horretan 756. art.ko 5. zenbakia ez aipatzea, ezkontidea jaraunskabetzeko kari gisa. Arrazoi berberak erabil daitezke kari hori gauzatzen duen ezkontidea jaraunskabetzeko eta kari berbera gauzatzen duen ondorengoa nahiz aurrekoa jaraunskabetzeko. Agidanez, legegileak nahi gabe egin du oker hori. Kode Zibilaren jatorrizko idazkeran, 756. art.ko 5. karia zen «testamentugilearen emaztea judizioan kondenatua izatea adulterioa egiteagatik». Adulterioari zigorra kendu zitzaionean, kari hori ezabatu eta 756. art.aren antzinako 6. karia 5. kari bilakatu zen. Ondoren, eta 855. art.ak ondoz ondo izan dituen eraldaketetan, legegileak ahantzi egin du nonbait kari hori. KZren 756. art.ko gaur egungo 6. karia, Kode Zibilaren jatorrizko idaz keran, 7. karia zen.

Autore batzuen aburuz, ezduintasun karietatik 6.era igorpena egiten denean, igorpen hori 5.era egindakotzat ulertu behar da; 5. kari horrek hauxe dio: «mehatxu, maula edota bortxa» erabiliz, testamentugilea behartzea testa mentua egitera edota hori aldatzera. Haien iritzirako, gaur egungo 6. karia aplikaezina da. Arean bere, «mehatxu, maula edota bortxa» erabiliz, testa mentua egitea eragotz daiteke, jadanik eginda dagoen testamentua ezezta dai SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

teke‌ baina hori ez dator bat jaraunskabetzearen betekizunekin, jaraunska betzea gerta dadin beharrezkoa baita testamentuan jaraunskabetzearen karia adieraztea. Nolanahi ere, gerta daiteke testamentugileak testamentua egiteko askatasuna berreskuratzea eta, egitate eragozle horien ondoren, baliozko tes tamentua idaztea, bertan egitateok eragin zituen derrigorrezko jaraunslea jaraunskabetuz. Kasu horren inguruan omen dabil, hain zuzen ere, 756. art.ko 6. kariari jaraunskabetze kari gisa egindako igorpena.

Zinez, uler daiteke 756. art.ko 6. karia ezin dela jaraunskabetze kari izan, testamentuarekin bat ez datorrelako.

Hori onartuz gero, alabaina, 756. arti kuluaren beraren 5. karia ere ezabatu beharko litzateke; izan ere, pertsona batek beste bat behartzen badu testamentua egitera edota hori aldatzera, ordu an pertsona horrek ere testamentua egiteko askatasunaren kontra atentatzen du. Askatasunik gabe egindako testamentua ez da baliozkoa eta, ondorenez, testamentu horretan egindako jaraunskabetzea ere baliorik gabekoa da. Egin eginean ere, badirudi inork ez duela zalantzan jartzen 756. art.ko 5. karia jaraunskabetze karia denik.

Labur zurrean, 756. art.ko 5. kariak eta 6. kariak, bibiek, testamentua egiteko askatasunaren kontra atentatzen dute. Behin askatasun hori berresku ratuz gero, testamentugileak jaraunskabetzea gauza dezake ondorengo testa mentu batean, eta jaraunskabetze hori haren askatasuna txikitu edota ezabatu zuten egitateetan oinarritu behar da.

B) Froga Besterik agindu ezean, ez dago zertan kariaren egiatasuna frogatu. Zer

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ nahi gisaz, jaraunskabetuak kari hori aurkaratzen badu, orduan testamentu gilearen jaraunsleek frogatu behar dute kariaren egiatasuna (850. art.).

Kasu horretan, frogaren zama alderanztu egiten da, erregela orokorraren kontra; erregela orokorrari eutsiz, alegazioak egiten dituenari dagokio eurok frogatzea. Jaraunskabetuarentzat nahikoa da karia egiazkoa ez dela alegatzea, eta ez du zertan frogatu berorren zehazgabetasuna. Jaraunsleak frogatu behar du karia egiazkoa dela.

Jaraunskabetzea ezzuzena da, jaraunsleak ez duenean frogatzen jarauns kabetuak aurkaratutako kariaren egiatasuna (851. art.).

1990eko ekainaren 15eko epaiaren kasuan, errekurtsogileak honakoa alegatu zuen jaraunskabetze kariaren egiatasuna frogatzeko: «testamentugilea, bere zintzotasun eta moral tasunagatik, pertsonaia ospetsua zen herrian; halakoa izanik, testamentugileak ez zukeen ja raunskabetzerik gauzatuko, kari zuzenik izan ez balu». Auzitegi Gorenak, edozelan ere, ez zuen froga hori onartu eta, berak adierazi zuenez, frogatu beharra dago jaraunskabetze karia izan zela eta kari horrek erabakia bidezkotzeko beste garrantzi izan zuela. Eta horrek ez du zerikusirik testamentugilearen gizalegetasun eta zintzotasun mailarekin.

199. Jaraunskabetzearen ondoreak A) Jaraunskabetze zuzenaren ondoreak Jaraunskabetze zuzena da legeak ezarritako betekizun guztiak barnera tzen dituena.

Jaraunskabetze horren ondoreak jarraikoak dira: a) «Derrigorrezko jaraunsle»ari bere senipartea kentzen zaio.

Jaraunskabetuari egindako dohaintzak ez dira ezeztatzen, 819 art.aren aginduz dohaintza horiek seniparteari egotzi behar SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

zaizkion arren. Dohaintza eta testamentua negozio juridiko desberdinak dira. Dohaintza ezeztatu ahal izateko, jaraunskabetze karia aldi berean dohaintza ezeztatzeko karia izan be har da; arrazoi horren ondorioz eta ez, ordea, jaraunskabetzearen ondorioz, dohaintza ezezta daiteke. Bestalde, gerta daiteke jaraunskabetuari dohaintza batzuk egin eta beren beregi adieraztea dohaintzok hobekuntza gisa egiten direla.

Horrelakoetan uler daiteke jaraunskabetzea hobekuntza izaeraren ezez tapena dela. b) Senipartea kentzeak izaera pertsonala du eta, ondorenez, kentze horrek ez ditu ukitzen jaraunskabetuaren ondorengoak. Ondorengo horiek ÂŤjarauns kabetuaren lekua betetzen dute eta eutsi egiten diete derrigorrezko jaraunsle gisa senipartearen gain dituzten eskubideeiÂť (KZren 847. art.).

Aitak edota amak ezin ditu administratu guraso ahalgopeko semealabak oinordetza bidez eskuraturiko ondasunak, oinordetza horretan aita, ama edota bibiak zuzen jaraunskabetuak izan badira (KZren 164.2. art.).

B) Jaraunskabetze ezzuzenaren ondoreak KZren 851. artikuluak hauxe dio: ÂŤJaraunskabetzea karirik adierazi gabe egiten bada edo, berori adierazi arren, kariaren egiatasuna aurkaratu eta hori frogatzen ez bada, edota kari hori ez bada ondorengo lau artikuluetan eza rritako karietarik bat, orduan jaraunsle izendapena deuseztatu behar da, ho rrek jaraunskabetuari kalte egiten dion heinean; baina legatu, hobekuntza eta gainerako testamentu xedapenak baliozkoak dira, seniparte horri kalte egiten ez dioten neurrianÂť.

Kode Zibilak egungo egunean konponbide berbera ematen

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ die jarauns kebetze ezzuzenari eta nahita egindako preterizioari. Egiatan, gauza bera da «jaraunsle izendapena urritzea» eta berori «deuseztatzea, horrek jaraunskabe tuari kalte egiten dion heinean».

Auzitegi Gorenaren iritziz, modu ezzuzenean jaraunskabetua izan denak banakako seniparte hertsia jasotzeko eskubidea du. Testamentugileak bere ja raunspenetik semealabaren bat baztertzen duenean, gainerako semealabak hobetzen ditu, jaraunskabetze hori ezzuzena izan arren; testamentugileak be re borondatea adierazi du eta borondate hori, ahal den neurrian, errespetatu behar da (1959ko urtarrilaren 23ko eta 1975eko urriaren 9ko epaiak).

Nabari denez, aipatu berri dugun doktrina ezin da aplikatu, testamen tugileak modu ezzuzenean jaraunskabetzen baditu bere ondorengo guztiak. Kasu horretan, ondorengoek seniparte luzearen gaineko eskubidea dute, testa mentugileak euren mesedetan bakarrik xeda baitezake hobekuntzako herena. 1988ko ekainaren 10eko epaiak ebatzitako kasuan, testamentugileak bere se mealaba guztiak jaraunskabetu zituen eta onuradunak, aldiz, aurrekoak bes terik ez ziren izan, kausatzaileak ondasun guztiak xedatu baitzituen aurreko horien mesedetan. Bada, testamentugileak ondorengoei kendu zien seniparte hertsia eta hobekuntzako herena ere; azken horri dagokionean, testamentugi leak ezin zuen hobekuntzako herena xedatu, jaraunskabetu egin zituelako he ren horren gaineko eskubidea zuten guztiak.

200. Berradiskidetzea SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Gauzaturiko jaraunskabetzea ondorerik gabe geratzen da, ondoren ofen tsagilea eta ofenditua berradiskidetuz gero. Bestela esateko, eta KZren 856. art.ak ezartzen duenez, berradiskidetzeak ofendituari kentzen dio ofentsagilea jaraunskabetzeko eskubidea.

Esangura hertsian, berradiskidetzea gerta dadin, alde biko harremanak izan behar dira. Uler daiteke, halere, alde bakarreko barkamenak eta esangura hertsiko berradiskidetzeak ondore berberak sortzen dituztela.

Barkamena berezi eta zehatza izan behar da, kasuan kasuko jaraunskabe tze kariari buruzkoa. Ez da nahikoa formula orokorrak erabiltzea.

Egiatan, halako formulak sarri askotan agertzen dira testamentuetan; konparazio bate ra, testamentugileak barkatu egiten die «bere arerio guztiei», «bera ofenditu duten guztiei», «bizitza bitartean berari kalte egin dioten guztiei» edo horien antzeko baldintzak betetzen dituztenei (ikus, 1904ko azaroaren 4ko epaia).

Behin berradiskidetzea gauzatuz gero, hori ezeztaezina da eta, kari be rean oinarrituz, ezin da jaraunskabetzerik izan. Haatik, berradiskidetzeak ez du jaraunskabetzea eragozten, jaraunskabetze hori gertatzen bada derrigorrez ko jaraunsleak buruturiko beste kari desberdin baten ondorioz.

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, M., «Para una interpretación del artículo 814 del Código Civil», RDP, 1967, II. liburukia, 1023.etik 1048.era arteko orr.; BATTLE VÁZQUEZ, «Invalidación de la desheredación parcial en nuestro derecho», Anales de la Uni versidad de Murcia, 1951–52; BOLÁS ALONSO, «La preterición tras la reforma de 13 de mayo de 1981», AAMN, XXV. liburukia, 1982, 177. or. eta ondoren goak; CÁMARA ÁLVAREZ, M. DE LA, «El derecho de representación en la herencia testada y la preterición de herederos forzosos», RDN, 7. zk. (1955), 7. or.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ eta ondorengoak; COBACHO GÓMEZ, «Notas sobre la preterición», RDP, 1986, 403. or. eta ondorengoak; DE PABLO CONTRERAS, «Preterición, derecho intertemporal y Constitución española», ADC, 1987, 701. or. eta ondorengoak; DOMÍNGUEZ, «El concepto de preterición en el artículo 814 del Código Civil», RGLJ, 6. zk., 1983, 569. or. eta ondorengoak; GARCÍABERNARDO LANDETE, A., «Preterición formal y material y nulidad de la institución», ADC, XXII. li burukia, 1969, 313.etik 381.era arteko orr.; GETEALONSO Y CALERA, C., «Comentario a la sentencia de 20 de junio de 1986 sobre legítimas. Donaciones inter vivos a legitimarios», CCJC, 12. zk., 1986; GIMÉNEZ DUART, «Los desa justes de la reforma: sobre legítimas y reservas», RDN, 1985, 133. or. eta ondo rengoak; HERNÁNDEZ GIL, F., «La indignidad sucesoria: naturaleza jurídica, declaración judicial y efectos», RDP, 1961, 468. or. eta ondorengoak; LANZAS GALVACHE Y RODRÍGUEZ LÓPEZ, «El derecho de representación del artículo 814, párrafo tercero, del Código Civil», RCDI, 1988, 935. or. eta ondorengoak; LINARES NOCI, R., «Planteamientos legales y jurisprudenciales que han prece dido a la nueva regulación legal de la preterición», ADC, 1988, 47. or. eta ondorengoak; «La preterición intencional y no intencional», RCDI, 1988, 1491. or. eta ondorengoak; LÓPEZ BELTRÁN DE HEREDIA, C., «Algunos proble mas de la preterición no intencional de los hijos o descendientes», RCDI, 1988, 357. or. eta ondorengoak; MARTÍNEZ DE AGUIRRE Y ALDAZ, C., Preterición y derecho de representación en el artículo 814.3 del Código Civil, Madril, 1991; MIQUEL GONZÁLEZ, J. M., «Comentarios a los artículos 761–814», in Comen tarios a las reformas del Derecho de familia, II. liburukia, Tecnos, 1984, 1271. or. eta ondorengoak; «Comentario a la Sentencia de 10 de febrero de 1986», CCJC, 10. zk., 1986, 3440. or. eta ondorengoak; PASCUAL QUINTANA, «La desheredación en el Código Civil», RDEA, 1958, 105. or. eta ondorengoak; PIN TÓ RUIZ, «El actual artículo 814 del Código Civil no introduce el instituto de la representación en la sucesión testada», RDG, 483. zk., 1984, 2679. or. eta ondorengoak; REY PORTOLÉS, J. M., «Comentario “a vuela pluma” de los ar tículos de Derecho sucesorio (por ahora siete primeros) reformados por la ley 11/1981, de 13 de mayo, de modificación del Código Civil en materia de fi liación, patria potestad y régimen económico del matrimonio», RCDI, 1982, 549. zk., 289. or. eta ondorengoak; ROCA SASTRE, R. M., KIPPi egindako oharrak, in ENNECERUS, KIPP eta WOLFen Tratado de Derecho civil, V. liburukia, II. bolumena, 1951; RODRÍGUEZ LÓPEZ, «El derecho de representación del artículo 814 párrafo 3º del Código Civil», RCDI, 1988, 1491. or. eta ondorengoak; ROVIRA MOLA, «Desheredación», NEJko hitzsarrera, 261. or.; TORRES LA NA, A., «Reforma de familia y sucesión mortis causa», DJ, 1982, I, 313. or. eta ondorengoak; VALLET DE GOYTISOLO, J., «El apartamiento y la deshereda ción», ADC, 1958; «¿Puede desheredarse parcialmente o bajo condición?», RDN, 1957; «El deber formal de instituir herederos a legitimarios y el actual régimen de preterición en los derechos civiles españoles», ADC, XX. liburukia, 1967, 3. or. eta ondorengoak; «La reforma del Código Civil en materia de sucesiones», RDN, CXII. zk., 1981 (apirila–ekaina), 389.etik 417.era arteko orr.; «La preterición des pués de la reforma», ARALJ, 11. zk., 1983, 105. or. eta ondorengoak; VATTIER

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

FUENZALIDA, El derecho de representación en la sucesión “mortis causa”, Ma dril, 1986.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ Hemezortzigarren gaia SENIPARTEA, FORU ZUZENBIDEETAN Laburpena: §54. Senipartea, Kataluniako Zuzenbide zibilean.— 201. Kataluniako seniparte sistemaren printzipioak.— 202. Senipartedunak eta senipartea ren balioa: A) Senipartedunak; B) Senipartearen balioa: a) Senipartearen zehaztapena; b) Banakako senipartearen zehaztapena.— 203. Senipartea ren eratxikipena: A) Eratxikipen tituluak; B) Egozketa.— 204. Seniparte dun izaeraren babesa. Preterizioa eta jaraunskabetzea: A) Preterizioa; B) Jaraunskabetzea.—205. Senipartea eta horren osagarria ordaintzea.— 206.

Senipartearen babesa: A) Senipartearen izaera ukitzeko ezintasuna eta socinotar kautela; B) Legatu eta dohaintzen urripena, horiek ezofi ziosoak izateagatik: a) Legatuen ezofiziosotasuna, eta mortis causa eta dohainik egindako beste ondare xedapenen ezofiziosotasuna; b) Do haintzen ezofiziosotasuna; c) Legatu eta dohaintzen ezofiziosotasunari buruzko arau erkideak.— 207. Senipartea ez sortzea eta berori azkentzea: A) Uko egitea; B) Preskripzioa.— 208. Alargunaren laurdena: A) Kon tzeptua eta izaera; B) Ezaugarriak; C) Baldintzak; D) Alargunaren laurde na zehaztu, kalkulatu eta ordaintzea; E) Galdu eta azkentzea.— §55.

Senipartea, Balear Uharteetako Zuzenbidean.— 209. Senipartedunak eta seniparteen zenbatekoa: A) Semealaba eta ondorengoen senipartea; B) Gurasoen senipartea; C) Alargunaren senipartea.— 210. Senipartea eratxiki, zehaztu eta ordaintzea: A) Eratxikipen tituluak; B) Zehaztapena; C) Senipartearen ordainketa. Eskudiruzko senipartea.— 211. Preterizioa eta jaraunskabetzea.— 212. Definizioa: A) Kontzeptua; B) Motak eta on doreak: a) Senipartera mugatutako definizioa; b) Senipartera mugaturik ez dagoen definizioa.— §56. Aragoiko senipartea.— 213. Zenbatekoa, se nipartedunak eta banaketa.— 214. Preterizioa eta jaraunskabetze ezzuze na.— 215. Senipartearen izaera eta zenbatekoa ukitzeko ezintasuna.— 216.

Senipartearen egozketa.— 217. Seniparteari uko egitea.— §57. Senipartea, Galizian.— 218. Lurra landu eta edukitzeko eskubidea.— §58.

Senipartea, Nafarroan.— 219. Nafarroako seniparte formala: kon tzeptua.— 220. Preterizioa.— §59. Senipartea, Bizkaia eta Araban.— 221. Seniparte eraentza, Bizkaia eta Araban.— 222. Senipartea, Bizkaian: A) Senipartea Lur Lauan, Laudion eta Aramaion; B) Hiri forugabeak.— 223. Senipartea, Aiarako lurrean.

§54. SENIPARTEA, KATALUNIAKO ZUZENBIDE SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

ZIBILEAN 201. Kataluniako seniparte sistemaren printzipioak Kataluniako legegileak senipartearen arauketa aldarazi zuen, apirilaren 9ko 8/1990 Legearen bitartez. Ildo beretik, Kataluniako Zuzenbide zibilean, Heriotzaren ziozko Oinordetzei buruzko Kodea (aurrerantzean, KatOK) one tsi zen, abenduaren 30eko 40/1991ko Legearen bitartez; lege hori Katalu niako Generalitaten Aldizkari Ofizialean argitaratu zen 1992ko urtarrilaren 21ean, eta indarrean jarri zen, berori argitaratu eta hurrengo hiru hilabeteak igarotakoan. Bada, gaur egun kode horrek barneratu ditu, lehenik eta behin, konpilazioan arautu eta heriotzaren zioz gertatutako oinordetzak eta, hurre nik, lege berezietan arautu eta heriotzaren zioz gertatutako oinordetzak. Lege berezi horien artean aipa daitezke, berbarako, Kataluniako Parlamentuak ab intestato oinordetzari buruz maiatzaren 25ean emandako 9/1987 Legea, eta hasieran aipatu dugun lege hori ere, alegia, apirilaren 9ko 8/1990 Legea.

Horretara, eta KatOKren azken xedapenetatik lehenengoak ezartzen duenez, lege horrek ordeztu egin ditu KatZZKren 63.etik 276.era arteko art.ak eta Ab intestato Oinordetzari buruz 1987ko maiatzaren 25ean emandako legea.

8/1990 Legeak aldarazi egin zuen Kataluniako Zuzenbide Zibilaren Kon pilazioko IV. kapitulua (122.etik 146.era arteko artikuluak).

Egungo egunean, eta 1991ko abenduaren 30eko Legeaz geroztik, arauketa hori ordeztu du KatOKren V. tituluak (353.etik 381.era arteko art.ak). Arauketa berri horrek osoosorik jasotzen du apirilaren 9ko 8/1990 Legeak konpilazioari eman zion testua eta, horrez gain, jaraunskabetzea arautzen du, berorren kontzeptua, kariak eta ondoreak zehaztuz (1990eko Legeak, aldiz, ez zuen jaraunskabe tzeari buruzko arauketarik baitaratzen).

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Kataluniako senipartearen arauketari aplikatzen zaizkio, batez ere, testa mentua egiteko askatasunaren printzipioa eta ondare batasunaren printzipioa. Horrela, eta printzipio horien agerpen gisa, honakoak nabarmendu daitezke: a) Seniparte laburrari eusten zaio eta horren zenbatekoa laurden batekoa da (KatOKren 358. artikulua). Seniparte horri eusteak berarekin dakar testa mentua egiteko askatasunari gutxieneko muga bat sartzea. b) Aurrekoenganako lerroan, senipartearen norainoko pertsonala mugatua da, norainoko horrek gurasoak besterik ez dituelako baitaratzen. Horrek sarri askotan eragotzi egiten du ondarearen sakabanaketa. Orobat, bertan behera geratzen da tronkalitate zabalaren irizpidea (KatOKren 355 eta 356. art.ak). c) Preterizioaz denaz bezainbatean, jaraunsle bakarraren hautespenari eu tsi behar zaio, testamentugileak hautespen hori egin duenean semealaba ba tzuen artean edota aurrezhildako semealaba baten zein batzuen leinuen artean (KatOKren 370. art.). d) Senipartea da senipartedunak jaraunspenaren kontra duen eskubide pertsonala. Horrela, konpondu egin da Kataluniako senipartearen izaerari bu ruz autoreen artean zegoen eztabaida: batzuen ustez, senipartea pars here ditatis zen eta seniparteduna jaraunsle gisa har zitekeen; beste batzuen iritziz, senipartea pars bonorum zen eta seniparteduna zati alikuotaren gaineko lega tuhartzaile gisa har zitekeen; baziren beste batzuk ere eta, euren ustez, seni partea pars valoris zen eta seniparteduna, aldiz, jaraunslearen hartzekoduna; azkenik, eta KatZZKren antzinako 122. artikuluak eratortzen zuena aintzako SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

tzat harturik, autore batzuek adierazi zuten senipartea pars valoris bonorum zela. Gure egunotan, senipartea kreditu eskubide gisa itxuratu eta eskubide hori hamabost urte igarotakoan preskribatzen da (lehen, preskripzio epea 30 urtekoa izan eta Usatge Omnes causa deiturikoaz geroztik aplikatu zen). Be rebat, senipartearen gain ezin da lotura errealik ezarri, ezta Jabetza Erregis troan idazpen zehatzik egin ere (ikus KatZZKren behialako 140. artikulua eta HLren 15. artikulua). e) Zabaldu egiten da kausatzaileak senipartearen gainean nahiz berorren ordainketaren gainean duen xedakortasuna.

Orokorrean, onartzeko modukoak dira aurreko eta ondorengoen arteko dohaintzetan itundutako uko egiteak.

Bukatzeko, auzibidearen inguruko aldarazpen bat egin da, ondoko kasua ri begira: seniparteduna ados ez egotea jaraunsleak haren senipartearen ordai nean eskainitako ondasunekin. Arauketa berriak epailearen eskuhartzeari eusten dio eta, arauketa horrek ezartzen duenez, epaileak ekitatearen arabera hartu behar du erabakia. Auzibide horietan aplikatu behar dira borondatezko jurisdikzioaren prozedurari berez dagozkion arauak. Auzibideotan, alderdien arteko aurkatasuna azal daiteke, baina aurkatasun horrek ezin ditu eragotzi prozeduraren jarraipena eta bukaera (KatOKren 366. art.).

202. Senipartedunak eta senipartearen balioa A) Senipartedunak KatOKren 353. artikuluak eskubide pertsonal gisa itxuratzen du senipar tea. Eskubide hori legeak berak ematen die pertsona zehatz

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ batzuei, eurok on dare balio bat izan dezaten kausatzailearen oinordetzan.

Kausatzaileak ondare balio hori eratxiki dezake jaraunsle izendapen, legatu, dohaintza nahiz beste edozein tituluren bidez.

Semealabak (ezkontzazkoak, ezkontzaz kanpokoak eta adopzio bidezko ak) senipartedunak dira hainbana. Semealaba batzuk kausatzailea baino le hen hilez gero, semealaba horien ordezkari dira leinuko euren ondorengoak (KatOKren 355. art.).

KatOKren 356. art.ari helduz, ez badago seniparte eskubidedun ondoren gorik, aita eta ama senipartedunak dira erdibana. Euretako bat kausatzailea baino lehen hil bada, seniparteduna da euretatik bizirik dirauena. Ezkontzaz kanpoko semealaben edo adopzio bidezko semealaben oinordetzari dagokio nean, euretako bat izan ezean, seniparteduna da semealabatasuna aintzatetsi duen aita zein ama edo, bestela, semealaba adoptatu duena. Aita eta amarik izan ezean (eta, beti ere, ezkontzaz kanpoko eta adopzio bidezko semealaben kasuan), seniparteduna da semealabatasuna aintzatetsi duena edota semeala ba adoptatu duena.

Adopzio bidezko semealabak eta horien ondorengoak ez dira euren gu rasoen senipartedunak, ezta azken horiek haienak ere, ezkontide batek bestea ren semealaba adoptatzen duenean izan ezik (KatOKren 357. art.).

B) Senipartearen balioa Senipartearen balioa laurden batekoa da. Balio horretatik ateratzen dute senipartedun guztiek euren senipartea. Balio horren SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

zenbatekoa zehazteko, erregela hauek aplikatu behar dira:

a) Senipartearen zehaztapena Aurrenaurrenik, kontutan izan behar da zein den jaraunspeneko ondasu nen balioa kausatzailearen heriotza unean. Gero, balio horretatik kendu behar dira kausatzailearen zorrak eta horren azken gaixotasunak eratorritako gastu ak, bai eta lurperatze eta hileta gastuak ere. Ondoren, balio horri gehitu behar zaio kausatzaileak dohaintzan emandako ondasunena, ondokoak aintzat hartu gabe: mantenu, hezkuntza, (aparteko edo ohiko) osasun eta heziketa gastuak; usadioaren araberako opariak; usadioekin bat etorriz egindako dohaintza eta eskuzabaltasunak; ezkonhitzezko dohaintza edo ÂŤescreixÂť; eta, atzenean, ÂŤsoldadaÂť. Dohaintzei dagokien aldean, dohaintzok zenbatu beharrekoak badira, orduan kausatzailearen heriotza unekoa izan behar da ondasunon ba lioa. Balio horri, alabaina, kendu behar zaizkio dohaintzahartzaileak bere kontura egindako hobekuntza onuragarriak, eta dohaintzahartzaile horrek bere errurik gabe eragin eta berak artapen edo konponketetarako ordaindu di tuen aparteko gastuak ere. Kontrara, ondasun horien balioari gehitu behar zaio dohaintzahartzailearen erruz gertaturiko narriaduren zenbatespena, narriadura horiek ondasunen balioa txikitu badute. Dohaintzan emandako on dasunak besterendu badira, orduan gehitu beharra dago ondasunok besteren tze unean zuten balioa; ondasun horiek galdu badira dohaintzahartzailearen erruz, orduan eurok suntsipen unean zuten balioa izan behar da gogoan.

b) Banakako senipartearen zehaztapena

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Lehentxoago esan dugun moduan, senipartedun guztiek laurden bakarre tik ateratzen dute euren senipartea (KatOKren 359. art.).

Banakako senipartea zehazteko, honako subjektuak aintzat hartu behar dira: jaraunsle den senipar teduna; seniparteari uko egin dion seniparteduna; zuzen jaraunskabetua izan dena; eta, azkenekoz, ezduintasun adierazpena bere gain duena. Jaraunskabe tua edota ezduina kausatzailearen semealaba baldin bada, jaraunskabetu edo ezduin horren semealaba nahiz ondorengoak senipartedunak dira, ordezka pen eskubidearen bidez (KatOKren 360. art.).

203. Senipartearen eratxikipena A) Eratxikipen tituluak Kausatzaileak senipartearen ondare balioa eratxiki dezake jaraunsle izen dapen, legatu, dohaintza edota beste edozein tituluren bidez (KatOKren 353. artikulua).

Kausatzaileak besterik xedatu ezean, senipartedun baten mesedetan egin dako jaraunsle izendapenak edo legatuak berarekin dakar senipartea eratxiki tzea, nahiz eta hori beren beregi adierazi ez. Bada, jaraunsle izendapen zein legatu hori seniparteari egozten zaio, nahiz eta senipartedunak jaraunspena arbuiatu edota legatuari uko egin.

Seniparte gisa egindako legatua edota seniparteari egozteko moduko lega tua era askotakoa izan daiteke, besteak beste, senipartearen gaineko legatu ba SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

kuna (edo, bestela, modu bakunean egindako legatua, ÂŤseniparte gisa berari dagokionaÂť zein horren antzeko formularen bat erabiliz; 361. art. i.f.), eskudi ruzko zenbatekoa (nahiz eta jaraunspenean eskudirurik izan ez) edo kausa tzailearen jabetza esklusibo, oso eta askearen menpeko ondasunak (ondasunok jaraunspenean baldin badaude, etxean erabiltzeko ondasun higikorrak dire nean izan ezik). Ondasunok ez badute horrelako izaerarik, senipartedunak bi aukera ditu: legatua soilsoilik onartzea edo, bestela, legatuari uko egin eta se niparte gisa jaso beharrekoa eskatzea.

Senipartea jasotzeko titulua edozein izanik ere (jaraunsle izendapena, le gatua, dohaintza‌), senipartedunak ez du izaera hori galtzen.

Horregatik, se nipartedunak bere egiten du gaindikina, eskuzabaltasun huts gisa (KatOKren 364. artikulua).

Senipartea jasotzen bada aurreko lerroaldean aipatu izan diren titulueta rik edozeinen bidez, eta jasotako horrek ez badu seniparte eskubidea estaltzen, orduan senipartedunak senipartearen osagarria eskatzeko akzioa du, kasu ho netan izan ezik: behin senipartea gauzatu eta gero, senipartedun horrek beren beregi uko egin dionean osagarriari edota senipartearen ordainketa osoosorik jaso duela adierazi duenean.

B) Egozketa Egozketaz denaz bezainbatean, KatOKren 362. artikuluak bereizi egiten ditu seniparteari orokorrean egindako egozketa eta semealaba edota ondoren goen seniparteari egindakoa. Batari eta besteari aplika dakieke 358. art.aren 2 eta 3. erregeletan ezarritakoa.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Lehendabiziko kasuan, edozein senipartedunen seniparteari egozten zaiz kio jarraikoak: a) Kausatzaileak heriotzaren zioz senipartedunari egin dizkion dohain tzak, salbu eta horren kontrako ituna egiten denean edota kausatzaileak testa mentuan zein kodiziloan dohaintzok salbuetsi dituenean. b) Kausatzaileak inter vivos egiletsi dituen dohaintzak, dohaintzok seni parteari egotzi behar bazaizkio edota seniparte horren kontura nahiz ordaine an egin badira.

Semealaba edota ondorengoen seniparteari hurrengoak egotz dakizkioke: a) Kausatzaileak eratutako ezkonsaria edota aixovar deiturikoa eta kausa tzaile horrek ezkontzaren zioz egindako beste dohaintza guztiak. b) Kausatzaileak ezkonsari, aixovar, dohaintza nahiz seniparte gisa ez kontza itunetan adierazi edota esleitu dituen zenbatekoak, horiek ordaintzen direnean. c) Aitonaamonen jaraunspena dela bide, aurrezhildako gurasoek eskura tu duten guztia, gurasook senipartedun izan eta jaso duten hori seniparteari egotzi ahal bazaio.

204. Senipartedun izaeraren babesa. Preterizioa eta jaraunskabetzea SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

A) Preterizioa KatOKren 370 art.aren edukiak bi preterizio mota erakartzen ditu: nahita egindako preterizioa edo, beste barik, preterizioa (legegileak ez baitio horri adjektiborik jartzen) eta okerreko preterizioa. Bi preterizio mota horiek kasu desberdinetan gertatu eta euron ondoreak ere ezberdinak dira.

Nahita egindako preterizioari buruz edo, beste barik, preterizioari buruz ari dira 370. art.ko lehenengo eta bigarren lerroaldeak. Halaber, preterizio mota horren barruan beste bereizketa bat egin daiteke: preterizio formala eta preterizio materiala; preterizio formalean, seniparteduna ez da testamentuan aipatzen eta preterizio materialean, ostera, senipartedun hori testamentuan ai patzen da, baina berorrek ez du jasotzen seniparte gisa dagokiona.

Horretara, (nahita egindako) preterizioa bi kasu hauetan gertatzen da: a) Kausatzailearen testamentuan seniparteduna aipatzen ez denean (pre terizio formala), salbu eta aurretiz zein ondoren senipartedun horri dohaintza ren bat egin zaionean seniparte gisa edota seniparteari egozteko. b) Seniparteduna testamentuan aipatu izanagatik ere, senipartedun horren mesedetan kausatzaileak testamentuan ez duenean eratxikipenik egin senipar te gisa nahiz seniparteari egozteko edo, osterantzean, eta modu ezzuzene an bada ere, kausatzaileak ez duenean seniparteduna jaraunskabetu (preterizio materiala).

Nahita egindako preterizioak berez ez dakar testamentuaren deuseztasu na. Preterizio horrek senipartedunari ahalmena ematen dio berari

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ seniparte gisa dagokiona eskatzeko.

Okerreko preterizioaren kasu eta ondoreak bestelakoak dira. KatOKren 370.3. art.ari helduz, okerreko preterizioa gertatzen da ondoko kasuetan: a) Preteritua testamentugilearen semealaba edota ondorengoa izanik, se mealaba edota ondorengo hori testamentua egiletsi eta gero jaio denean edo, osterantzean, semealaba edota ondorengo horrek senipartedun izaera eskura tu duenean testamentua egin eta gero. b) Kausatzaileak testamentua egitean jakin ez dakienean seniparteduna bizirik dagoela.

Okerreko preterizioak senipartedun preterituari akzioa ematen dio testa mentuaren deuseztasuna lortzeko; akzio hori preskribatu egiten da, kausatzai lea hil eta ondorengo bost urteak igarotakoan (370.3 eta 381.2. artikuluak). Nolanahi ere, eta aurrerago aipatu dugun printzipioaren ondorioz (hau da, ondare batasunaren printzipioaren ondorioz), senipartedunak ez du horrelako akziorik honako kasuetan: a) Izendaturiko jaraunslea jaraunspen osoaren gaineko jaraunsle izanik, jaraunsle hori testamentugilearen ezkontidea, semealaba bat bakarrik edota hurrengo graduko ondorengo bat bakarrik denean, baldintza hau betez gero: testamentua egitean kausatzaileak semealaba bat baino gehiago izatea edo, behintzat, semealaba bat eta aurrezhildako beste semealaba baten leinua. b) Preteritua kausatzailearen ondorengoa dela adierazi izan denean, kau satzaile hori hil eta gero. c) Preteritua seniparteduna denean ordezkapen SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

eskubidearen bidez, ja rraiko kasuan izan ezik: horren ordezkatuak (legearen hitzezhitzezkotasunari helduta, horren ordezkariak) ezin izan duenean egikaritu okerreko preteri zioaren ziozko akziorik, kausatzailea ordezkatu hori baino lehen hiltzen bada.

B) Jaraunskabetzea KatOKren 371.etik 375.era arteko art.ek arautzen dituzte jaraunskabetze kasuak. Arauketa hori berrikuntza da, ez baitzen halakorik jasotzen apirilaren 9ko 8/1990 Legean; lege horrek hauxe besterik ez zuen ezartzen 140. art.an: jaraunskabetze ezzuzenak eta nahita egindako preterizioak ondore berberak sortzen dituzte. Gaur egun, jaraunskabetze motak (zuzena eta ezzuzena), ho rren kontzeptua, ondoreak eta jaraunskabetze kariak arautzen ditu KatOKk. Jaraunskabetzea testamentuan edota jaraunsletzan bakarrik egin daiteke eta, bertan, legeak ezarritako kariren bat adierazi eta jaraunskabetua identifi katu behar da horren izena erabiliz (KatOKren 372. art.).

Jaraunskabetze zuzena lege karietan oinarritzen da eta, berorren ondore nez, senipartedunari kendu egiten zaio berak senipartearen gain duen esku bidea (KatOKren 371.1. artikulua). Gerta daiteke, alabaina, testamentugilea eta jaraunskabetzeko lege karian erori den seniparteduna berradiskidetzea. Ja raunskabetzearen aurretik zein horren ondoren, egintza zalantzaezinek berra diskidetze hori erakusten badute, jaraunskabetzea ondorerik gabe geratzen da; gauza bera gertatzen da, jaraunskabetzearen aurretik zein horren ondoren tes

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ tamentugileak barkamena ematen badu eskritura publikoan (KatOKren 374. artikulua).

Ondoreen ikuspuntutik, jaraunskabetze ezzuzena eta (nahita egindako) preterizioa baliobestekoak dira. Ildo horretatik, 371. artikuluak ezartzen du jaraunskabetze ezzuzenak eta nahita egindako preterizioak ondore berberak sortzen dituztela. Horrek esan nahi du modu ezzuzenean jaraunskabetua izan denak ez duela akziorik, testamentuaren deuseztasuna eskatzeko. Jaraunska betu horrek, edozein modutara ere, eskubidea du berari seniparte gisa dago kiona eskatzeko.

KatOKren 373. art.ak jaraunskabetze kari hauek ezartzen ditu: a) KatOKren 11. art.an jasotako ezduintasun kariak. b) Testamentugileari edota horren ezkontide, aurreko zein ondorengoei mantenurik eman ez izana, mantenu hori emateko betebeharra eduki arren. c) Testamentugileari edota beraren ezkontideari egitatez tratu txarra ema tea nahiz irainak eragitea, tratu txar eta irain horiek larriak badira. d) Aita zein ama senipartedunari kentzea semealaba testamentugilearen gain zegokion guraso ahalgoa edo, bestela, semealaba senipartedunari ken tzea bere semealaben gain, hau da, testamentugilearen iloben gain zegokion guraso ahalgoa, kentze hori epai irmoaren bidez gertatu eta horren oinarria bada guraso ahalgoak berez dakartzan eginbeharrak ez betetzea.

Senipartedun jaraunskabetuak jaraunskabetzea aurkaratzen badu, jarauns kabetze horrek karirik ez duela alegatuz, orduan jaraunsleari dagokio karia egon badagoela frogatzea. Haatik, berradiskidetzea edota barkamena alegatuz gero, horren froga jaraunskabetuari SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

dagokio. Bi kasuotan, akzioa iraungi egi ten da, kausatzailea hil eta hurrengo bost urteak igarotakoan (KatOKren 375. artikulua).

205. Senipartea eta horren osagarria ordaintzea KatOKren 369. art.aren arabera, jaraunsleak erantzukizun pertsonala du, senipartearen eta horren osagarriaren ordainketari begira. Senipartedunak ez du legebideztaketa aktiborik testamentu judizioa eragiteko (adierazpeneko ju dizio arrunta besterik ezin du eragin, berari dagokion senipartea edota seni parte horren osagarria eskatzeko). Nolanahi den ere, senipartedunak Jabetza Erregistroan eska dezake aurrearretazko idaztoharra egin dadin, senipartea edota beraren osagarria erreklamatzeko demandari buruz.

Legatuaren gaineko aurrearretazko idaztoharra gorabehera, seniparteak berez ez du eragiten inongo erregistro idazpenik (369.2. art.). Hori dela eta, ezabatu egin dira, batetik, KatZZKren antzinako 140. art.ikuluak ezartzen zu en lotura erreala eta, bestetik, Erregistroan idazpen zehatza egiteko aukera, alegia, HLren 15. artikuluko seniparte aipamen deiturikoa egiteko aukera.

Senipartea diruz ordain daiteke, nahiz eta jaraunspenean dirurik izan ez; gisa berean, senipartea ordain daiteke jaraunspeneko ondasunekin ere. Ja raunsleari dagokio ordainbidea aukeratzea edo, bestela, jaraunspen banaketa egiteko ahalmena dutenei edota seniparteak adierazi eta ordaintzeko ahalme na dutenei. Kausatzaileak, horratik, senipartedunari eman diezaioke ordainbi dea aukeratzeko ahalmena, senipartedun horrek bere senipartea jasotzen badu jaraunsle izendapen, gauza zehatzaren gaineko legatu nahiz dohaintzaren bi

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ tartez. Edozein kasutan ere, senipartearen zati bat diruz edota ondasunetan ordainduz gero, senipartedunak eska dezake senipartea osoosorik ordain da din edu berean, hots, diruz edota ondasunetan (365. art.).

Senipartea ordain tzeko jaraunspeneko ondasun batzuk ematen direnean, euron balioa zehaztu beharra dago; balio hori zehazteko unea da, izan ere, ondasunak sinesgarriro aukeratu edota adjudikatzeko unea.

Senipartearen ordainketak gastuak eragi ten baditu, gastu horiek jaraunspenaren pentzutan geratzen dira (367. art.).

Bada, 365. artikuluak aipatzen duen aukera gauza daiteke, senipartea jaraunspeneko ondasunekin ordainduz. Hori egin eta seniparteduna ez badago ados seniparte gisa berari esleitu zaizkion ondasunekin, orduan epaile esku dunak hartu behar du erabakia; erabaki hori ekitatearen arabera hartu behar da, borondatezko jurisdikzioaren egintzei dagokien prozeduraren bitartez. De na den, epaileak peritu froga egitea agin dezake, jaraunspena osatzen duten ondasunen balioa eta izaera zeintzuk diren jakiteko, eta senipartedunari zer adjudikatu nahi zaion ezagutzeko (366. art.).

Lehenago esan dugunez, senipartea jasotzeko titulua edozein izanik ere (jaraunsle izendapena, legatua, dohaintza‌), senipartedunak ez du bere izae ra galtzen. Horregatik, senipartedunak bere egiten du gaindikina, eskuzabal tasun huts gisa (364. art.).

Senipartea jasotzen bada aurreko lerroaldean aipatu izan diren titulue tarik edozeinen bidez, eta jasotako horrek ez badu seniparte eskubidea estal tzen, orduan senipartedunak senipartearen osagarria eskatzeko akzioa du, kasu honetan izan ezik: behin senipartea gauzatu eta SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

gero, senipartedun ho rrek osagarriari beren beregi uko egin dionean edota senipartearen ordainketa osoosorik jaso duela adierazi duenean.

Besterik zehaztu ezean, seniparteak lege korrituak sortzen ditu kausa tzailea hiltzen den unetik, nahiz eta seniparte hori jaraunspeneko ondasu nekin ordaindu. Hurrengo kasuetan, ordea, seniparteak ez du lege korriturik sortzen: a) Kausatzaileak kontrakoa xedatzea. Xedapen horrek bi esangura izan ditzake eta bibiak elkarren aurkakoak izan daitezke: bata, seniparteak lege korriturik ez sortzea eta, bestea, seniparteak lege korrituez besteko korrituak sortzea (azken kasu horretan, kausatzaileak zehaztu behar du korritu horien zenbatekoa). b) Seniparteduna jaraunslearekin edota jaraunspenaren gaineko gozamen unibertsala duenarekin etxe berean bizitzea, jaraunsle edota gozamendun ho rren kontura.

Senipartearen osagarriak ere korrituak sortzen ditu; baina, kasu horretan, korrituok judizio bidez erreklamatzen direnetik eta ez, ordea, kausatzailea hil tzen den unetik. Nahiz eta 368. art.ak zuzenean ezer ezarri ez, senipartearen osagarriak sortutako korrituei aplika dakizkieke, analogia bidez, senipartea ren ordainketaren inguruan ezarritako salbuespenak.

Senipartea eratxikitzen bada jaraunspeneko gauza zehatzaren gaineko le gatu edota esleipenaren bitartez, seniparte horrek ez du korriturik sortzen. Hala ere, senipartedunak bere egiten ditu kausatzailearen heriotzaz geroztik gauza horrek sortzen dituen fruitu eta errentak.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ 206. Senipartearen babesa A) Senipartearen izaera ukitzeko ezintasuna eta socinotar kautela KatOKren 363. art.ak bi arau ezartzen ditu, senipartearen izaera ukitzeko ezintasuna babesturik gera dadin: lehendabizikoaren aginduz, debekaturik da go senipartearen gain karga, zama edota mugapenak ezartzea; bigarrenari helduz, zilegi da socinotar kautela deiturikoa.

Benaz, aipatu berri dugun artikuluaren lehendabiziko lerroaldearen ario ra, senipartearen gain ezin da baldintza, epemuga, modu, gozamen eta fidei komisorik ezarri, ezta beste edozein mugapen edota zama ere.

Horiek ezarriz gero, eurok ez dira kontutan hartzen.

Kontrara, bigarren lerroaldeak socinotar kautela ezartzen du; kautela ho rren arabera, senipartearen gain kargak ezar daitezke, baldin eta seniparte gisa eratxikitzen den balioa lege bidez jaso beharrekoa baino handiagoa bada. Kasu horretan, senipartedunak bi aukera ditu: bata, seniparte gisa berari era txikitzen zaion ondare eratxikipena onartzea (hori onartutzat jotzen da, se nipartedunak berorri huts eta soilik uko egiten ez dion bitartean), horren gain ezarritako zama, mugapen eta kargekin batera; eta, bestea, seniparte (hertsia) onartzea, inolako zama eta kargarik gabe. Bestela esanik, bi aukera daude: aurrena, seniparte gisa jaso beharrekoa baino gehiago eskuratzea, baina kar gapean; eta, hurrena, seniparte gisa jaso beharrekoa bakarrik eskuratzea, bai na inolako zama eta kargarik gabe.

Nabarmentzekoa da socinotar kautela deiturikoa honako kasuetan baka rrik ezar daitekeela: senipartea mortis causa xedapenen bidez SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

eratxikitzen de nean; alderantziz, ezin da halakorik ezarri senipartea inter vivos tituluen bidez (berbarako, dohaintzaren bidez) eratxikiz gero.

Hori berori ondoriozta tzen da KatOKren 363. artikuluaren bigarren lerroaldeko lehenengo tarteka duratik. Berebat, bi baldintza hauek bete behar dira: xedapena beren beregi egitea eta seniparte gisa eskainitako balioa senipartearen balio hertsia baino handiagoa izatea.

B) Legatu eta dohaintzen urripena, horiek ezofiziosoak izateagatik Jaraunspeneko aktiboaren balioa ez bada seniparteak ordaintzeko beste koa, orduan kausatzaileak dohainik egin dituen xedatze egintzak aurkara dai tezke, eurok ezofizioso diren heinean; hau da, egintza horiek urri edota ezaba daitezke, senipartearen balioa (jaraunslearen senipartearena barne) estaltzeko hori beharrezkoa den neurrian.

Urripenaz denaz bezainbatean, KatOKren 376.2. art.aren aginduz, balio bestekoak dira legatuak eta mortis causa burututako eratxikipen egintzak. Horrez gain, KatOKk bereizi egiten ditu, batetik, legatuen eta, orokorrean, mortis causa burututako eratxikipen egintzen urripen edo ezabapenari buruz ko eraentza, urripena edo ezabapena legatu eta egintza horien ezofiziosotasu nagatik gertatzen denean; eta, bestetik, dohaintzen urripen edo ezabapenari buruzko eraentza, urripen edo ezabapen hori dohaintzen ezofiziosotasunak eragiten duenean.

a) Legatuen ezofiziosotasuna, eta mortis causa eta dohainik

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ egindako beste ondare xedapenen ezofiziosotasuna Arrotzei egindako legatuak urri edota, beste barik, ezaba daitezke, horiek ezofizioso izanez gero; gauza bera egin daiteke senipartedunei eurei eginda ko legatuekin, legatuok senipartea gainditzen duten ginoan.

Ondore horieta rako, legatuen baliobestekoak dira, dela heriotzaren ziozko dohaintzak, dela kausatzailea jadanik hilda dagoela egindako eratxikipen eta esleipenak.

Legatuen eta mortis causa egindako beste eratxikipen guztien urripena bakoitzak duen balioaren araberakoa da.

Halaber, urripena egitean errespetatu behar dira kausatzaileak ordainketaren inguruan ezarritako lehenespenak.

Legatuen eta mortis causa xedapenen ezofiziosotasun akzioa ondokoei bakarrik dagokie: senipartedunei, berorren jaraunsleei eta, azkenik, kausatzai learen jaraunsleari ere, horrek ez badu inbentario onuraren arabera onartu ja raunspena.

b) Dohaintzen ezofiziosotasuna Aurrean azaldutako urripenak egin arren, jaraunspeneko ondasuntza ez bada seniparteak estaltzeko adinakoa, orduantxe urri edota ezaba daitezke senipartea kalkulatzeko zenbatu behar diren dohaintzak, dohaintzok kausa tzaileak egin baditu arrotzen mesedetan edo, bestela, dohaintzok senipartedu nen euren mesedetan egin badira, seniparteari egotzi ezin zaion zatian.

Lehenlehenik, dohaintzarik arestikoena urritu edota ezabatzen da eta, ja SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

rraian, ondoz ondo beste guztiak ere, hurrenkera kronologikoa alderanztuz. Dohaintzen data zehazgabea izanez gero, dohaintzok lainean urritzen dira.

Kausatzailearen hartzekodunek ezin dute probetxurik atera, ezofiziosota sunaren ondorioz dohaintzak urritu edota ezabatu izateagatik.

Nolanahi den ere, jaraunsleak ez badu inbentario onuraren arabera onartu jaraunspena, eta urripena edota ezabapena onuragarria izan bada jaraunsle horrentzat, orduan kausatzailearen hartzekodunek jaraunslearen kontra jo dezakete.

Senipartedunei eta euren jaraunsleei bakarrik dagokie ezkonsari eta do haintza ezofiziosoen urripena edota ezabapena eskatzeko akzioa.

Akzio hori preskribatu egiten da kausatzailea hil eta hurrengo bost urteak igarotakoan (378 eta 381.2. art.ak).

c) Legatu eta dohaintzen ezofiziosotasunari buruzko arau erkideak Kausatzaileak ezin du beste hurrenkerarik ezarri, lege aginduz ezarritako lehenespen hurrenkera baino. Edu bertsuan, kausatzaileak ezin du agindu do haintzak legatuak baino lehen urri daitezen.

Ezofiziosotasunak legatuhartzaile edota dohaintzahartzaile baten lega tua nahiz dohaintza ukitu arren, ezofiziosotasunaren ziozko urripena edo ezabapena saihestu daiteke, senipartedunei eurek jaso beharreko zenbatekoa diruz ordainduz gero.

Kausatzailea bizirik dagoen artean, ezin zaio ukorik egin legatuen eta bestelako mortis causa xedapenen ezofiziosotasun akzioari, ezta dohaintzen ezofiziosotasun akzioari ere (KatOKren 378. art.).

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ 207. Senipartea ez sortzea eta berori azkentzea KatOKren 379. art.ak senipartea ez sortzeko kariak eta berori azkentzeko kariak aipatzen ditu, euron artean bereizketarik egin gabe. Artikulu horren hi tzetan, «seniparteari huts eta soilik uko egiteak, jaraunskabetze zuzenak, oi nordeko izateko ezduintasun adierazpenak eta preskripzioak azkendu egiten dute senipartedun bakoitzari dagokion banakako senipartea». Senipartedun bakarrari nahiz guztiei begira, kari berberek eurekin dakarte senipartea oso osorik azkentzea. Gorago aipatu ditugun karietatik, bi bakarrik dira senipar tea azkentzeko kariak (uko egitea eta preskripzioa); jaraunskabetze zuzena eta oinordeko izateko ezduintasun adierazpena, haatik, senipartea ez sortzeko ka riak dira.

Banakako senipartea azkentzeak berez ez dakar gainerako senipartedunen senipartea gehiagotzea, ez berezko eskubidearen ondorioz, ezta gehiagotze eskubidearen ondorioz ere. Bada, 360.2. art.ak ezartzen duenari kalterik egin gabe, banakako senipartea azkentzeak berarekin dakar azkendutako senipar tea jaraunspenean sartzea.

A) Uko egitea Gauzatu gabeko seniparteari uko egitea edo seniparte horren gain itunak egitea deusezak dira. Edozelan ere, 380. art.aren aginduz, jarraiko itun zein hitzarmenak zilegiak dira: a) Ezkontideek ezkontza itunetan egindako hitzarmena, euretatik alargun geratzen denaren mesedetan. Itun horren bitartez, alargun geratzen denak uko egiten dio bibien semealaba SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

inpuberraren ab intestato oinordetzan jaso be harreko seniparteari. b) Aurreko eta ondorengoek eskritura publikoan egindako hitzarmena, es kritura hori egiten bada ezkontza itunak, ezkonsaria nahiz dohaintza bat era tzeko. Itun horren bidez, aurrekoak ondasun batzuk edo dirua ematen dizkio ondorengoari, horrek biharetzi jaso behar duen senipartearen ordainean. Aldi berean, ondorengoak uko egiten dio seniparte horren osagarriari. Zernahi den ere, behin uko egitea egiletsi eta gero, uko egite hori hutsaltzeko modukoa da eta, horretarako, kontutan izan behar da uko egitearen data horretan uko gilearen seniparteak duen zenbatekoa. Zenbateko hori senipartearen balio zu zenaren erdia baino txikiagoa baldin bada, orduan uko egitea kaltearen zioz hutsal daiteke.

B) Preskripzioa Senipartea eta beraren osagarria eskatzeko akzioa preskribatu egiten da kausatzailea hil eta hurrengo hamabost urteak igarotakoan (381. art.).

Jadanik adierazi dugunez, kausatzailea hil eta hurrengo bost urteak iga rotakoan preskribatzen dira okerreko preterizioaren ondorioz testamentuaren deuseztasuna eskatzeko akzioa eta xedapen ezofiziosoen urripen edota ezaba pena eskatzeko akzioa (381. art.aren bigarren lerroaldea).

208. Alargunaren laurdena A) Kontzeptua eta izaera

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Alargunaren laurdena honetara definitu ohi da: bizitzeko beste baliabide ekonomikorik ez duen alargunari dagokion eskubidea. Eskubide hori dela me dio, alargunak ondare balio bat lor dezake hildako ezkontidearen oinordetzan; balio hori jaraunspeneko aktibo likidoak duen balioaren laurdenekoa da (ikus PUIG FERRIOL eta ROCA TRĂ?AS). Ildo berean, eta KatOKren 382. artikulu ak ezartzen duenez, laurden hori delaeta alargunak akzio pertsonala du, hil dako ezkontidearen jaraunsleei honakoak eskatzeko: a) Jaraunspeneko ondasunen jabetza edota ondasun horien baliobesteko dirua adjudikatzea. Bi horien artean aukeratzea jaraunsleei dagokie eta, or dainbide zehatza erabili behar da, hain zuzen ere, trebelianotar laurdena erre klamatzeko ezarri den ordainbidea. b) Alargun horren ezkontidea hil zenetik jaraunspenak eman dituen fruitu eta errenten proportziozko zatia edota zati horren diruzko balioa. Dena den, alargunak ez du eskubiderik, dolu urtebeteari dagozkion fruitu eta errentak jasotzeko.

Autore batzuen ustez, alargunaren laurdenak seniparte izaera zuen. Gaur egun, ostera, doktrinaren jarrera horri eustea ezinezko gertatzen da. Eginegi nean ere, alarguna ez da senipartedun (gorago ikusi dugunez, senipartedunak dira semealaba edota ondorengoak eta aurrekoak bakarrik). Hari beretik, KatOKren 382. art.ak in fine beren beregi ezartzen du alargunaren laurde nak ez diola ematen bizirik dirauen ezkontide horri hildako ezkontidearen jaraunsle izaerarik, ezta horren oinordetzan gehiagotzeko eskubiderik ere. Be rebat, alargunaren laurdena gehieneko balio gisa itxuratzen da SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

eta, horren ondorioz, alargunak hori baino gutxiago jaso dezake, eta gerta daiteke bide horretatik ezer ez jasotzea ere. Bada, laurden hori ez da nahitaez eratxiki be harrekoa eta, gainera, alargunaren laurdena arrazoi ekonomiko hertsietan oi narritzen da.

1989ko abenduaren 4an emandako epaian, KatJANk bildu egin zituen doktrinan agertutako tesiak, alargunaren laurdenari seniparte izaera eratxiki tzearen kontra. Ildo horretatik, auzitegiak adierazi zuen alargunaren laurdena lege mekanismoa besterik ez dela, alarguntasunaren ondorioz sortutako deso reka ekonomikoa konpentsatzeko. Modu horretan, desagertu egin dira seni parte izaeraren zantzu nahiz aieru guztiak.

Alargunaren laurdenak, ondorenez, ez du seniparte izaerarik. Hala ere, senipartearen azterketari laurden horren inguruko azalpena erantsi diogu. Az ken finean, alargunaren laurdena lege bidez zehaztutako eratxikipena da eta, horren ondorioz, testamentugilearen xedatze ahalmenari ezarritako muga ere bada (muga hori nahitaezkoa izan ez arren).

PUIG FERRIOL eta ROCA TRĂ?ASen iritziari helduz, honetara azal dai teke alargunaren laurdenari buruzko eraentza juridikoa:

B) Ezaugarriak Alargunaren laurdena, izatez, bereberezko kreditu eskubidea da (382. ar tikulua). Alargunak ez du jaraunspeneko zorren gaineko erantzukizunik; zor horiek, dena den, eragina dute alargunarengan (385 eta 386. art.ak).

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ C) Baldintzak a) Ezkontza (384. art.). Ondoko subjektuek ezin dute alargunaren laurde na erreklamatu: dibortziatuek; judizio bidez nahiz egitatez banandurik dau denak, banantze horren karia eurei egotzi ahal bazaie; ezkontza bidez lotuta egon direnek, ezkontza horren deuseztasuna adierazi bada. Azken horiei da gokienean, gerta daiteke deuseztasuna ezkontide bat hil eta gero adieraztea eta beste ezkontidea (hots, alargunaren laurdena erreklamatzen duena) onus teduna izatea; baldintza horiek betez gero, ezkontideak badu eskubiderik, alargunaren laurdena erreklamatzeko. Bestalde ere, ezkontzaren banantze, di bortzio edota deuseztasun demanda erabakitzeke badago, hildako ezkontidea ren jaraunsleek ekin diezaiokete alargunaren laurdena ezesteko jarri izan den akzioari. Hortaz, hurrengoak dira alargunaren laurdena erreklamatzeko bal dintzak: erreklamatzailea (hildakoaren) alarguna izatea; aurretiazko ezkontza baliozkoa izatea; eta, ezkontide baten heriotzagatik ezkontza hori desegiten den unean, ezkontideok elkarrekin bizitzea (384.1. art.). b) Oinordeko izateko gaitasuna. Ez du alargunaren laurdena erreklama tzeko eskubiderik hildako ezkontidearen oinordeko izateko ezduintasun adie razpena bere gain duenak (384.2. art.).

Tortosako Zuzenbide berezian, alargunak ez du laurdenaren gaineko es kubiderik, alargun horri senarrak «escreix» edota dohaintzaren SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

bat egin badio propter nuptias. c) Alargunaren egoera ekonomikoa. Baldintza da alargunak ez izatea be har besteko baliabide ekonomikorik. Hori dela eta, aurrerago aipatutako epai ak, hau da, KatJANk 1989ko abenduaren 4an emandako epaiak, edu honetan itxuratzen du alargunaren laurdena: legeak ematen duen mekanismoa, alar guntasunak eragin dezakeen desoreka ekonomikoa konpentsatzeko. Baldintza hori bete dadin, nahitaezkoa da, lehenik eta behin, alargunaren ondarea ze haztea eta, bigarrenik, ondare hori kausatzailearen ondarearekin alderatzea (383. art.).

Horrexegatik, eta alargunaren laurdena jaraunspeneko aktibo likidoak du en balioaren laurdena izanik, balio hori gehieneko muga da, alargunak jaso dezakeen zenbatekoari dagokionez: alargunak ezin du gehiago jaso, baina bai gutxiago (eta gerta daiteke ezer ez jasotzea ere), alargun horren ondare per tsonalarekin bete badaitezke berorren beharrizan ekonomiko batzuk (edo guz tiak) (383. artikulua).

D) Alargunaren laurdena zehaztu, kalkulatu eta ordaintzea Alargunaren laurdena zehaztu eta kalkulatzeko, eragiketa batzuk egin be har dira, batik bat, hauek: kausatzaileak utzitako ondasuntza zehaztea (386.1. art.); alargunaren laurdenari maula eginez egiletsitako dohaintzak urritzea eta, hala denean, horiek baliogabetzea (386.2. art.); eta, azkenik, ondasun eta eskubide jakin batzuk laurden horri egoztea. Alargunaren laurdenari egotzi beharreko ondasun eta eskubideak hurrengoak dira: hildako ezkontideak bere jaraunspenean alargunari eratxiki dizkionak,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ nahiz eta alargunak horiei uko egin; alargunaren beraren ondasunak; eta, gisa berean, alargun horrek jaso tzen dituen errenta eta alokairuak, ondore horietarako errenta eta alokairuok diruaren lege korrituaren arabera kapitalizatzen direla (385. art.). Era berean, alargunaren laurdena zehazteko, falzidiotar laurdenari buruzko erregelak aplika daitezke, falzidiotar laurdenaren izaerak aplikazio hori ahalbideratzen duen heinean. Edozein modutan ere, alargunaren laurdena zehaztu baino le hen, ez dago zertan seniparterik kendu, ezta inbentariorik egin ere (386. art. in fine).

Alargunaren laurden gisa, jaraunspeneko ondasun batzuen jabetza esku ratzen da edo, bestela, ondasun horien baliobesteko dirua.

Hildako ezkonti dearen jaraunsleei dagokie bi horien artean aukeratzea.

Alargunaren laurdena emateko, ordainbide zehatza erabili behar da, hain zuzen ere, trebelianotar laurdena erreklamatzeko ezarri den ordainbidea (KatOKren 382.1. artikulua, 232.etik 237.era arteko art.ei lotuta).

Alargunak eskubidea du, kausatzailea hil zenetik jaraunspenak eman di tuen fruitu eta errentak jasotzeko edo, bestela, fruitu eta errenta horien balioa diruz jasotzeko. Aitzitik, alargunak ez du eskubiderik, dolu urtebeteari dagoz kion fruitu eta errentak jasotzeko (382.2. art.).

389. artikuluaren harira, alargunak Jabetza Erregistroan eska dezake au rrearretazko idaztoharra egin dadin, alargunaren laurdena erreklamatzeko de mandari buruz.

E) Galdu eta azkentzea SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Alargunaren laurdenari buruzko eskubidea galdu egiten da 388. art.an ezarritako kariaren ondorioz. Kari hori, izatez, hauxe da: bi ezkontideen se mealaba adingabekoak arduragabekeriaz bertan behera uztea edota horiek ez zaintzea.

Alargunaren laurdena azkendu egiten da jarraiko arrazoiak direla medio: beren beregi horri uko egitea (387.1. art.); alarguna hiltzea, laurden hori erre klamatu gabe (387.2. art.); alargunaren laurdena erreklamatu aurretik (eta ez, ordea, hori erreklamatu eta gero), alarguna berriz ezkontzea edota ezkondu legez norbaitekin bizitzea (387.3. art.); eta, azkenik, alargunaren laurdena es katzeko akzioa preskribatzea. Preskripzio epea bost urtekoa da, kausatzailea hil zenetik zenbatuta (387.4. art.).

ยง55. SENIPARTEA, BALEAR UHARTEETAKO ZUZENBIDEAN 209. Senipartedunak eta seniparteen zenbatekoa 41. art.aren arabera, ondokoak dira senipartedunak: semealaba eta ondo rengo guztiak, alegia, naturaren araberakoak, ezkontzazkoak izan zein ez kontzaz kanpokoak izan, eta adopzio bidezkoak; naturaren araberako edota adopzio bidezko gurasoak; eta, azkenekoz, alarguna.

A) Semealaba eta ondorengoen senipartea Semealabak lau edo gutxiago izanez gero, jaraunspeneko hartzekoaren heren batekoa da semealaba horien senipartea eta,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ aldez aurretik hildako se mealaben ordezkari gisa, euren ondorengoen senipartea ere.

Semealabak lau baino gehiago izanez gero, berriz, haien senipartea jaraunspeneko hartzekoa ren erdia da.

Seniparte hori finkatzeko, aintzakotzat hartu behar dira semealabak eta aurrezhildako semealaben leinuak. Berebat, zenbat semealaba edota leinu dauden zehazteko, zenbatu behar dira jaraunsle izendaturiko seniparteduna, ukogilea, jaraunskabetua, definizioa egiletsi duena eta, era berean, oinordeko izateko ezduintasun adierazpena bere gain duena.

Zernahi den ere, horrek ezin dio kalterik egin KZren 761 eta 857. art.etan aintzatetsitako eskubideari, hain zuzen ere, ezduintasun adierazpena bere gain duenaren eta jaraunskabe tuaren ondorengoek duten eskubideari.

Semealaba adoptatuak eta horien ondorengoak guraso adopziohartzai leen senipartedunak dira. Edozelan ere, ez dira senipartedun, naturaren arabe ra euren guraso eta aurreko direnen oinordetzan; dena dela, ezkontide batek beste ezkontidearen semealaba adoptatuz gero, orduan semealaba hori bada senipartedun.

Banakako senipartearen portzio bat hutsik geratzen denean, portzio ho ri ez zaie gehiagotzen senipartedunkideen portzioei; aitzitik, portzio horrek handitu egiten du xedapen askeko zatia.

B) Gurasoen senipartea Seniparte eskubidedun semealaba eta ondorengorik izan ezean, seniparte hori hurrengoei dagokie: a) Ezkontzazko semealabaren oinordetzan, semealaba SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

horren gurasoei. b) Ezkontzaz kanpoko semealabaren oinordetzan, semealabatasuna ain tzatetsi dutenei edota judizio bidez gurasotasun adierazpena jaso dutenei. c) Adopzio bidezko semealabaren oinordetza horretan, guraso adopzio hartzaileei.

Seniparte hori jaraunspeneko hartzekoaren laurdena da. Bi gurasoak ja raunspenean pilatuz gero, senipartea bibiei dagokie erdibana; baina euretako bat kausatzailea baino lehen hiltzen bada, orduan senipartea osoosorik dago kio alargunari. Dena den, horrek guztiak ezin dio kalterik egin KZren 811 eta 812. art.etan ezarritakoari.

Naturaren araberako guraso eta aurrekoak ez dira beste batzuek adoptatu riko semealaben senipartedunak, kasu honetan izan ezik: adopziohartzailea naturaren araberako aita, ama edota aurrekoaren ezkontidea denean.

C) Alargunaren senipartea 45. art.ari helduta, ezkontideak ez badaude egitatez nahiz epai irmoaren bidez banandurik euretako bat hiltzean, edota banandurik badaude hildakoari egotz dakiokeen kariaren ondorioz, orduan alarguna seniparteduna da hilda koaren oinordetzan. Ildo berean, ezkontidearen heriotza gertatzen bada ba nantze demanda jarri eta gero edota berradiskidetzea onetsi eta gero, orduan KZren 835. art.an ezarritakoa aplikatu behar da.

Manu horren aginduz, au ziaren emaitzari itxaron behar zaio; baina ezkontideen artean

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ barkatze edota berradiskidetzerik gertatuz gero, alargunak bere eskubideei eusten die.

Alargunaren seniparte zenbatekoa finkatzeko, aintzakotzat hartu behar da alargun hori nortzuekin pilatzen den jaraunspenean: alarguna ondorengoekin batera pilatzen bada, alargun horrek gozamen eskubidea du, jaraunspeneko hartzekoaren erdiaren gain; gurasoekin batera pilatzen bada, bi herenen gai neko gozamena; eta, gainerako kasuetan, gozamen unibertsala.

210. Senipartea eratxiki, zehaztu eta ordaintzea A) Eratxikipen tituluak Senipartea edozein tituluren bidez eratxiki daiteke.

Seniparte hori iza teagatik, senipartedunek senipartea eskatu eta jaraunspena zatitzeko akzioa egikari dezakete, eta testamentu judizioa ere eragin dezakete, senipartea esku diruz ordaintzen denean izan ezik.

Senipartedunaren mesedetan egiten bada jaraunsle izendapena, ondasu nen esleipena zein banaketa, legatu bat edota dohaintza bat, horrek berez dakar senipartea eratxikitzea, nahiz eta hala adierazi ez. Horrela, izendapen, banaketa, legatu edota dohaintza hori senipartea betetzeari egotzi behar zaio, salbu eta kausatzaileak, dohaintzaemaileak edota jaraunsle banatzaileak kon trakoa xedatu duenean. Egozketa horrek ondoreak sortzen ditu, nahiz eta se nipartedunak jaraunspena, esleipen nahiz banaketa edota legatua arbuiatu.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

B) Zehaztapena Senipartea finkatzeko, aurretiaz ondasunen balioa zehaztu behar da kau satzailearen heriotza uneari begira. Ondoren, zor eta zamak kendu behar dira, testamentuan ezarritako zor eta zamak izan ezik.

Ondasuntzatik kendu behar dira kausatzailearen azken gaixotasun, lurperatze eta hileta gastuak ere.

Hortik ateratzen den balio likidoari gehitu behar zaio zenbatu beharreko eskuzabaltasunen balioa; eskuzabaltasun horien balioa ere kausatzailearen he riotza uneari begira zehaztu behar da. Dena den, aurretiaz eskuzabaltasun horien baliotik kendu behar dira onuradunak ordaindu dituen hobekuntza onuragarriak eta aparteko gastuak, gastu horiek egin badira eskuzabaltasu naren objektua artatu edota konpontzeko. Halaber, eskuzabaltasunen balioari gehitu behar zaio eskuzabaltasunaren objektuak izan dituen narriaduren zen batekoa, narriadurok onuradunaren erruz gertatu eta harako objektuaren ba lioa txikitu badute.

C) Senipartearen ordainketa. Eskudiruzko senipartea Orokorrean, jaraunspeneko ondasunen portzio batek osatzen du senipar tea, eta ondasun horiekin ordaindu behar da senipartea. Nolanahi den ere, tes tamentugileak eta jaraunsle banatzaileak baimen dezakete eskudiruz egindako ordainketa, nahiz eta jaraunspenean dirurik egon ez; testamentugileak beti egin dezake hori eta jaraunsle banatzaileak, aldiz, hori egiteko debekua jaso ez duenetan bakarrik. Hala eginez gero, gauza zehatzaren gaineko legatuak eta ondasun zehatzen gaineko esleipen edota banaketak errespetatu

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ behar di ra, horiek testamentugileak nahiz jaraunsle banatzaileak agindu baditu seni partedunen mesedetan.

Senipartearen ordainketari dagokionean, jaraunspeneko ondasunen balioa likidazio unean kalkulatzen da, eta balio horri gehitu behar zaizkio kausatzai learen heriotzaz geroztik sortutako fruitu eta errentak.

Eskudiruzko ordainketa egiteko aukerak ondoreak sortzen ditu, senipar tedunei aukera horren berri ematen bazaie sinesgarriro oinordetza ireki eta urtebeteko epean. Senipartea jaraunspenaren heren batekoa baino handiagoa ez bada, berorren ordainketa egin behar da, berriematea gauzatu eta hurrengo urtebetean barrena; senipartea heren batetik gorakoa izanez gero, ordea, ho rren ordainketa bi urteko epean egin daiteke. Kasuan kasuko epea ahitzen bada eskudiruzko ordainketarik egin gabe, senipartedunak judizio bidez erre klama dezake senipartea edota beraren osagarria; erreklamazio demanda hori Jabetza Erregistroan idaztohart daiteke.

Eskudiruzko kredituak lege korrituak sortzen ditu, likidazio momentutik aurrera.

Jaraunspeneko ondasun guztiak senipartearen eskudiruzko ordainketari lotuta daude. Edonola ere, gainontzeko hipotekarioei begira, eta senipartedu nentzako berme gisa, HLren 15. artikulua aplika daiteke, hori bidezkoa den autuetan.

Bukatzeko, jaraunsleek KZren 839. art.an ezarritako ahalmena erabil de zakete eta alargunak, aldiz, KZren 840. art.an ezarritakoa.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

211. Preterizioa eta jaraunskabetzea Nahita egindako preterizioak ez du testamentua deuseztatzen. Preterizio mota horrek senipartedun preterituari eskubidea ematen dio berari seniparte gisa dagokiona eskatzeko.

Preterizioa nahi gabekoa nahiz okerrekoa izanik, preteritua semealaba edo ondorengoa baldin bada, semealaba zein ondorengo horrek akzioa du testamentuaren deuseztapena eskatzeko. Akzio hori iraungi egiten da kausa tzailea hil eta hurrengo lau urteak igarotakoan. Zernahi gisaz, kasu hauetan ez dago akzio hori egikaritzeko aukerarik: a) Testamentugileak izendaturiko jaraunsleak haren semealabak, ondo rengoak edota ezkontidea besterik ez direnean. b) Preterituaren semealabatasuna kausatzailea hil eta gero zehaztu dene an, gurasotasuna ikertzeko hasi izan den judizio prozedura batean. c) Seniparteak errespetatuz, testamentugileak agindu duenean testamen tua baliozkoa izatea, nahi gabeko preterizio kasuetan ere.

Kasu horietan guztietan, preterituak berari seniparte gisa dagokiona erre klamatzeko eskubidea besterik ez du.

Preteritua izan ez den ondorengoa testamentugilea baino lehen hilez gero, ondorengo horren ondorengoak ez dira preteritutzat jotzen.

Jaraunskabetzea karirik adierazi gabe egiten bada edo, berori adierazi arren, kariaren egiatasuna aurkaratu eta hori frogatzen ez bada, edo kari hori ez bada Kode Zibilean ezarritako karietarik bat, orduan jaraunskabetze horren ondoreak eta nahita egindako preterizioarenak berberak dira.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ 212. Definizioa A) Kontzeptua Definizioa ohiko erakundea da Mallorcan, eta beraren arauketaz ardura tzen dira BUZZKren 50 eta 51. art.ak. Definizioa, izatez, oinordetza ituna da. Itun horren bitartez, emantzipaturiko ondorengo senipartedunek dohaintza, eratxikipen edota konpentsazioren bat jaso badute euren aurrekoen eskuetatik, eta aurreko horiek Mallorcako auzotartasuna badute, orduan dohaintza, era txikipen edo konpentsazio horren eretzean ondorengoek uko egin diezaiekete biharetzi euren aurrekoen oinordetzan izan dezaketen oinordetza eskubideei edo, bestela, seniparteari bakarrik uko egin diezaiokete. Definizioaren norai nokoa finkatzen ez bada, definizio hori senipartera mugatzen da.

Kausatzailea hildakoan, 47. artikuluaren hirugarren lerroaldean senipartearen finkapenari buruz xedatutakoa aplikatu behar da.

Definizioa huts eta soila izan eta, horrez gain, eskritura publikoan for malizatu behar da.

B) Motak eta ondoreak Testamentuaren data edozein izanik ere, definizioak ondorerik gabe uzten ditu ondorengoaren seniparteari buruzko xedapen guztiak.

a) Senipartera mugatutako definizioa SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Definizioa senipartera mugatuz gero, eta testamentuaren data edozein izanik ere, baliozkoak dira jaraunsle izendapena eta xedapen askeko zatiaren pentzutan egindako legatua.

Kausatzailea testamenturik egin gabe hiltzen bada, ondorengoari deitzen zaio jaraunsle gisa.

b) Senipartera mugaturik ez dagoen definizioa Definizioa ez bada mugatzen, orduan testamentuan jasotako ondare xeda penak ondorerik gabe geratzen dira, xedapenok definizioa egin baino lehen gauzatu badira; horrelakoetan, ez da ordezpen arruntik gertatzen, salbu eta ordezpen hori ezarri denean semealaba bakarra den ukogilearen ondorengo en mesedetan. Haatik, baliozkoak dira testamentuan ondorengoaren mesede tan egindako ondare eratxikipenak, testamentu hori definizioa itundu eta gero egiletsi bada.

Kausatzailea testamenturik egin gabe hiltzen bada, definizioa egiletsi du en ondorengoari ez zaio jaraunsle gisa deitzen, baina bai horren ondorengoei, jarraiko kasuan izan ezik: itunak beren beregi kontrakoa eratortzen duenean edota uko egin ez duten beste ondorengo batzuk zein euren leinukoak bizirik daudenean.

ยง56. ARAGOIKO SENIPARTEA 213. Zenbatekoa, senipartedunak eta banaketa

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ ArZZKren II. liburuko V. tituluaren 119.etik 126.era arteko artikuluek arautzen dituzte seniparteak.

Aragoiko senipartea, izatez, seniparte kolektiboa da.

Seniparte hori osa tzen dute jaraunspeneko ondasuntzaren bi herenek; ondasuntza hori finkatze ko, KZren 818. art. aplikatu behar da. Bide beretik ere, senipartea nahitaez dagokie kausatzailearen ondorengoei. Ondorengoak bakarrik dira seniparte dun. Alderantziz, ez dira senipartedun ezkontidea eta aurrekorrekoak.

Seniparte kolektiboa ez da derrigor hainbanatu behar; izatez, ArZZKren 119. art.aren arabera, kausatzaileak zati berdinetan nahiz desberdinetan bana dezake senipartea ondorengo guztien zein batzuen artean eta, molde bertsuan, ondorengo bati eratxiki diezaioke senipartea osoosorik.

Seniparte kolektiboa pars bonorum izanik ere, berorren barruan ondasun guztiak adjudika diezazkioke semealaba edota ondorengo bati. Hala eginez gero, adjudikaziodunak gainerako senipartedunari zein senipartedunei ordain du behar die eskudiruz eurek jaso beharreko zatia.

Banakako tituluaren bidez senipartedun diren guztiek seniparte formala ren gaineko eskubidea dute eta ez, ordea, seniparte materialaren gaineko es kubiderik. Horren inguruan, ArZZKren 120. artikuluak hauxe ezartzen du: ondorengo batzuek ez badute ezer jaso kausatzailea bizirik zegoen artean, ezta horren ab intestato oinordetzan ere, eta tartean ez bada izan jaraunsle izateko gaitasuna duen pertsonarik, orduan ondorengo horiek nahitaez izendatu behar dira edo, behinik behin, aipatu, eurok baztertzen dituen testamentuan. Hala ber, ondorengo horiek mantenua eskatzeko eskubidea baldin badute, mantenu hori eska diezaiekete kausatzailearen oinordekoei, oinordeko horiek jaso di SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

tuzten ondasunen neurrian (ArZZKren 121. art.).

214. Preterizioa eta jaraunskabetze ezzuzena Preterizioa gertatzen da, testamentuan ez denean aipamen formalik egiten senipartedun guztiei buruz. Preterizio horrek eta jaraunskabetze ezzuzenak ondore berberak sortzen dituzte.

Ondoreok jarraikoak dira: a) Mortis causa xedapena egiteko unean testamentugilearentzat gauza ezaguna bada senipartedun guztien izatea, orduan ab intestato gauzatu behar da ondasuntza osatzen duten bi herenen gaineko delazioa. b) Bestela, ab intestato delazioa ondasuntza osoaren gainean gauzatu be har da.

Ondorengo bat preteritu nahiz modu ezzuzenean jaraunskabetu, eta tar tean ez bada izan jaraunsle izateko gaitasuna duen pertsonarik, ondorengo horrek ondasuntzaren portzio bat jasotzeko eskubidea du; testamentugilearen gandik onurarik gutxien jaso duenak zein portzio izan eta beste horrenbeste koa da harako ondorengoak jaso dezakeen portzioa. Portzio hori osatzeko, propotzioz urritu behar dira gainerako senipartedunen partaidetzak (ikus ArZZKren 123. art.).

Edozein modutan ere, seniparteduna ez da preteritutzat jotzen, horrek au rrekoaren kontura lanbide zein arteko karreraren bat egin badu edota aurreko horren eskuetatik ohikoak ez diren eskuzabaltasunak jaso baditu (ArZZKren 126.1. artikulua).

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ 215. Senipartearen izaera eta zenbatekoa ukitzeko ezintasuna Aragoiko senipartearen izaera eta zenbatekoa ukiezinak dira. Senipartea ren zenbatekoari kalte egiten bazaio, hau da, senipartedun guztiek jasotako onurak ez badira seniparte kolektiboaren zenbatekoa estaltzeko adina, orduan jaraunsle nahiz dohaintzahartzaile unibertsal izendaturiko senipartedunetatik edozeinek eska dezake ondorengo ez direnen mesedetan egindako eskuzabal tasunak urritzea, horiek senipartedunari kalte egiten dioten heinean; gauza bera egin dezake edozein ondorengok ere, tartean ez bada izan jaraunsle iza teko gaitasuna duen pertsonarik (ArZZKren 124. art.).

Senipartearen izaera ukitzeko ezintasunak berarekin dakar seniparte ho rren gaineko kargak kontutan ez izatea. Zernahi den ere, ArZZKren 125. arti kuluaren aginduz, aintzakotzat hartu behar dira honakoak: a) Beste ondorengo batzuen mesedetan ezarritako kargak. b) Senipartedun guztiak ondorengorik gabe hiltzen direnerako ezarritako kargak, kargokin ukitzen badira bakoitzak xedatu ez dituen ondasunak. c) Besterentzeko debekuak eta beste mugapen batzuk ere, mugapenok kari zuzen baten ondorioz ezarri badira. d) Konpilazioan agindutako karga eta debekuak.

216. Senipartearen egozketa Senipartearen egozketaz denaz bezainbatean, 126.1. art.ko SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

araua berriz aipatu eta hurrengoak ere nabarmendu behar dira: a) Kontratu bidez jaraunsle bat izendatzen bada, eta jaraunsle izendaturiko horren pentzutan dohaintza edota ezkonsari batzuk esleitzen bazaizkie beste senipartedun batzuei, orduan senipartedun horiek euren hartzekoaren ordainketari egotzi behar diote ondo ren kausatzailearen zein jaraunslearen eskuetatik jasotakoa; dena den, errege la hori aplikatu ahal izateko, senipartedunek jaso duten hori ArZZKren 126.1. artikuluaren aplikazio esparruan sartu behar da, hots, senipartedunek lanbide edota arteko karrera bat nahiz ohikoak ez diren eskuzalbatasunak jaso behar dituzte. b) Karrera bat egitean izandako gastuak egotzi behar dira Kode Zibi lak kolazioaren inguruan ezartzen duen neurrian.

217. Seniparteari uko egitea Amaitzeko, eta kontrako adierazpenik egin ezean, seniparteari uko egite ak ez ditu ukitzen ukogileari ab intestato oinordetzan dagozkion eskubideak, ezta kausatzailearen testamentu xedapenek erakartzen dituzten eskubideak ere (ArZZKren 106. art.).

ยง57. SENIPARTEA, GALIZIAN 218. Lurra landu eta edukitzeko eskubidea Galiziako seniparte sistema eta Kode Zibilarena berberak dira. Hala eta guztiz ere, Galiziako konpilazioak badu erakunde berezia, hain zuzen ere, lurra landu eta edukitzeko hobekuntza izenekoa. Horren inguruan dabiltza GalZZKren 84 eta 85. art.ak.

Aipatu berri ditugun artikuluetatik lehenengoari eutsiz, aurreko batek pro indiviso iraunarazi nahi badu nekazaritzako leku edota

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ ustiategiren bat, orduan aurreko horrek bere semealaba zein ondoren goetarik edozeini adjudika diezaioke osoosorik leku edota ustiategi hori, nahiz eta berorren lurzatiak banandurik egon.

Adjudikazio hori inter vivos zein mortis causa egin daiteke.

Testamentuan besterik zehaztu ezean, adju dikazioak berez dakar jaraunspenean hamabost zati egin eta hamabost horie tatik zazpiren gain isilbidezko hobekuntza ezartzea. Edozein modutan ere, adjudikazioak ez dio aurrekoari eragozten xedapen askeko beste portzioak xe datzea hobetsitako ondorengoaren, hau da, hobekuntzadunaren mesedetan.

Kasu horietan, derrigorrezko beste jaraunsleei euren seniparteak ordaindu behar zaizkie; dena den, jaraunsle horiek izendatzean testamentugileak ezar tzen badu eurei dagokien portzioa senipartea baino handiagoa izan behar de la, orduan portzio handiago hori ordaindu behar zaie jaraunsleei.

Ordainketa eskudiruz zein beste ondasun batzuekin egin daiteke, aurrekoak halakorik izanez gero.

GalZZKren 87. art.ak agintzen duenez, lurra landu eta edukitzeko hobe kuntza ondorerik gabe geratzen da, kari hauek direla medio: a) Hobekuntza hori ezartzean agindutako baldintzak ez betetzea. b) Hobekuntzadunak bertan behera uztea hobekuntza hori osatzen duten ondasunen lugintza. c) Hobekuntzadunaren jokabide pertsonala makurra izatea, jokabide ho rrek ezinezko egiten badu famili elkarbizitza.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

§58. SENIPARTEA, NAFARROAN 219. Nafarroako seniparte formala: kontzeptua Nafarroako Foru Berriak modu formalean itxuratzen du semealaben me sederako senipartea; semealabok ezkontzazkoak, ezkontzaz kanpokoak nahiz adopzio osoaren bidezkoak izan daitezke.

Semealabarik izan ezean, Foru Be rriak modu berean itxuratzen du gradurik hurbileneko ondorengoen mesede tan ezarritako senipartea ere (268. legea). Seniparteak, bada, izaera formala du; beste hitz batzuez esanda, seniparteak ez du eskatzeko moduko ondare edukirik eta ez du jaraunsle izaerarik eratxikitzen. Seniparte horretan izenda turikoak ez du jaraunpenezko zorren gaineko erantzukizunik eta ezin ditu egi karitu jaraunsleari berez dagozkion akzioak.

NFBren 267. legearen ariora, Nafarroako senipartea da derrigorrezko ja raunsle bakoitzari modu formalean egindako eratxikipena.

Eratxikipen hori, ondasun higikorrei dagokienean, bost alokairu «feble» edo «carlin»etan or daintzen da eta ondasun higiezinei dagokienean, berriz, auzo mendietako lur errobada baten bitartez. Eratxikipen formal hori modu kolektiboan egin da kieke derrigorrezko jaraunsle guztiei (NFBren 269. legea).

220. Preterizioa Preterizioaren ondorioz, deuseza da jaraunsle izendapena, baina indarre an diraute gainerako xedapenek. Aurkarapen akzioa ondokoei bakarrik dago

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ kie: senipartedun preterituari edota beraren jaraunsleei (NFBren 271. legea). Nolanahi den ere, 270. legearen arabera, seniparte formalaren gaineko izen dapena ez da beharrezkoa ondoko kasuetan: a) Xedatzaileak senipartedunei ezkonsaria eman dienean. b) Xedatzaileak senipartedunei edozein eskuzabaltasun eratxiki dienean mortis causa tituluaren bidez. c) Xedatzaileak zuzen jaraunskabetu dituenean senipartedun horiek. Ja raunskabetzeko kari zuzenak dira KZren 852 eta 853. art.etan aipaturikoak. d) Senipartedunek uko egin diotenean xedatzailearen jaraunspenari. e) Senipartedunak kausatzailea baino lehen hil direnean, seniparte esku bidedun ondorengorik utzi gabe.

§59. SENIPARTEA, BIZKAIA ETA ARABAN 221. Seniparte eraentza, Bizkaia eta Araban Bizkaia eta Arabako Foru Zuzenbide Zibilaren Konpilazioko senipartea zehazteko, bereizi beharrekoak dira, lehendabizi, bizkaitarrei (hau da, Bizkai ko Lur Lauan auzotartasuna dutenei) eta Laudio nahiz Aramaioko auzotarrei aplikatu beharreko arauak (BAFZZKren lehendabiziko liburua, salbu eta au rreneko tituluaren 1, 2 eta 3. art.ak, Laudio eta Aramaioko auzotarrei begira) eta, bigarrenik, Aiarako lurrean auzotartasuna dutenei aplikatu beharreko xe dapenak.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

222. Senipartea, Bizkaian A) Senipartea Lur Lauan, Laudion eta Aramaion BAFZZKren 21. art.ak ezartzen duenez, senipartea edota derrigorrezko jaraunspena osatzen dute testamentugilearen ondasun guztien lau bostenek. Gainerako bostena xedapen askekoa da.

Lehenik eta behin, senipartedun edo derrigorrezko jaraunsle dira seme alaba eta ondorengoak, eurok ondorengoen mesedetan ordezkapen eskubidea dutela. Semealaba zein ondorengorik izan ezean, gurasoak eta aurrekoak dira senipartedun. Eta, azkenik, albokide tronkeroak derrigorrezko jaraunsle dira, euren oineko ondasun tronkalei begira (senide tronkeroen kontzeptuari buruz, ikus BAFZZKren 7. art. eta ondorengoak). Derrigorrezko jaraunslerik izan ezean, ondasun guztiak —tronkalak zein tronkalak ez direnak— xedapen askekoak dira (BAFZZKren 22. art.). Alarguna ez bada jaraunspenean pila tzen semealaba edota ondorengoekin batera, orduan gozamen eskubidea du xedapen askeko ondasunen erdiaren gain (26. art.).

Testamentugileak derrigorrezko jaraunspena osatzen duten ondasunak as katasunez bana ditzake BAFZZKren 22. art.ak aipatzen dituen lerro bakoitze ko jaraunsleen artean edo, bestela, horietako bat hauta dezake, gainerakoak baztertuz (23. artikulua).

Semealabak, ondorengoak, gurasoak eta aurrekoak baztertuak izan dai tezke bazterketarako forma berezirik erabili gabe, argiro azaltzen bada testa mentugileak bere jaraunspenetik kanpo utzi nahi zituela halakoak.

Albokide tronkeroak berariaz nahiz isilbidez bazter daitezke; albokide batzuen mesede

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ tan ez bada izendapenik egiten, horiek isilbidez baztertuta geratu direla ulertu behar da (BAFZZKren 30. art.).

BAFZZKren 24. art.ak dioenez, eta 7.3. art.an ezarritakoari kalterik egin gabe, ondasunak tronkalak direnean, lerro bakoitzeko aurreko tronkeroak dira oin horretatik datozen ondasunen jaraunsle. Ondasun tronkalak dira, izan ere, baldintza hauek betetzen dituztenak: aurrenekoa, onibarrak izatea (hain zuzen ere, KZren 334. art.ko 1.tik 7.era arteko art.etan jasotako ondasunak edo eli zetako hilobiak izatea); hurrena, Lur Lauan kokaturik egotea; eta, azkena, on dasun horiek kausatzailearen eta jaraunslearen oin erkidetik etortzea. Gisa berean, tronkalak dira ondasun tronkalekin egindako trukaketaren bitartez es kuraturiko ondasunak (BAFZZKren 6 eta 9. art.ak).

Lerro batean ez badago aurreko tronkerorik, ondasun tronkalen jaraunsle dira oin horretako albokide tronkeroak, gradu hurbiltasuna aintzat harturik.

Guraso eta aurrekoak ondasun eztronkalen jaraunsle dira, ondasun hori ek bi lerro horietan erdibanatzen direla; horrelakoetan, ez da kontutan izan behar lerro bateko eta besteko gradu hurbiltasuna.

Lerro batean ez badago gu raso eta aurrekorik, orduan ondasun guztien jaraunsle dira beste lerroko gura so eta aurrekoak.

BAFZZKren 27. artikulua ari da derrigorrezko jaraunspenaren izaera uki tzeko ezintasunaz. Manu horri helduta, semealaba, ondorengo nahiz aurre koei ezin zaie ezarri ondasunen bostenetik gorako ordezpen edota kargarik, ordezpen zein karga hori derrigorrezko beste jaraunsle batzuen mesedetan ezartzen denean izan ezik. Ondasun tronkalei dagokienean, eurotan ordezpen zein kargarik ezarri ahal izateko, SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

karga edota ordezpen hori beste jaraunsle tronkero baten mesedetan ezarri behar da.

B) Hiri forugabeak Hiri forugabeak hamabi dira (Bermeo, Durango, Ermua, GernikaLumo, Lanestosa, Lekeitio, Markina, Otxandio, Ondarroa, Portugalete, Plentzia eta Balmaseda). Hamabi hiri horietan, Ordu単ako ziutatean eta Bilboko udal mu gartean auzotartasuna dutenei Kode Zibilaren arauketa aplikatzen zaie seni partearen inguruko autuetan.

223. Senipartea, Aiarako lurrean Aiarako lurraldeak bere barruan hartzen ditu Aiara, Amurrio, Lezama eta Okondo udal mugarteak, eta Artzeniegako udal mugarteko Mendieta, Erre taTutera, Santa Koloma eta Zolloguti herriak, bertako hiribildua eta base rrigunea kanpo direla. Aiarako lurraldean, testamentua egiteko askatasun printzipioak eraentzen du, Aiarako Foruaren arabera.

Bide horretatik, ondo koa ezartzen du BAFZZKren 62. art.ak: aiaratarrek, Aiarako Foruaren arabe ra, ondasun guztiak zein haien zatiak, testamentuz, agintzaz zein dohaintzaz, titulu unibertsalez edo banakako tituluz xeda ditzakete, beti ere, beren lege ja raunsleak, gutxi zein askorekin, nahi izan edota ontzat jotzen dutenarekin bazter ditzatenean. Lege jaraunsle dira Kode

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Zibilaren arabera derrigorrezko jaraunsle direnak.

Lege jaraunsle bat preteritzen bada (hots, derrigorrezko jaraunsle bat ez bada beren beregi izendatzen edota zerbaitekin baztertzen), jaraunsle horrek bere senipartea erreklamatzeko ahalmena du; baina jaraunsle izendapena eta testamentuzko gainerako xedapenak ez dira deuseztatzen, seniparteari kalte rik egiten ez badiote. Seniparte hori, izatez, seniparte luze deiturikoa da.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ Hemeretzigarren gaia JARAUNSPENEKO ERRESERBAK Laburpena: §60. Alargunerreserba.— 224. Alargunerreserbaren baldintzak eta egi tura.— 225. Erreserbapeko ondasunak.— 226. Erreserbak eragindako egoera juridikoaren edukia: A) Gauzatzeke dagoen erreserba: a) Erreser bagilearen egoera juridikoa: a’) Inter vivos negozioetan; b’) Mortis causa xedapenetan; c’) Erreserbagilearen beste betebehar batzuk; b) Erreserba hartzailearen egoera juridikoa; B) Erreserba gauzatua.— §61 Kode Zi bilaren 811. artikuluko lerroerreserba.— 227. Lerroerreserbaren baldintzak eta egitura: A) Kontzeptua eta esangura; B) Lerroerreserba ren egitura: a) Erreserbaren baldintzak; b) Erreserbapeko ondasunak; c) Egoera pertsonalak.— 228. Erreserbaren norainokoa.— 229. Egoera juri dikoa eta ondoreak.— §62. Itzultze edo lehengoratze eskubidea.— 230.

Baldintzak eta ondoreak.

§60. ALARGUNERRESERBA 224. Alargunerreserbaren baldintzak eta egitura KZren 968. art.ak dioenez, «811. artikuluan ezarritako erreserbaz gain, bigarrenez ezkontzen den alargunak lehendabiziko ezkontza horretan izanda ko semealaba eta ondorengoei erreserbatu behar die hildako ezkontidearen gandik alargun horrek eskuratu dituen ondasun guztien gaineko jabetza, jabetza hori eskuratu bada testamentu, ab intestato oinordetza, dohaintza edo dohaineko beste edozein tituluren bitartez; alargunak, alabaina, ez du horrela korik egin behar bere irabazpidezkoen erdiarekin».

Manu horrek eta beraren ondorengoek jadanik deseginda dagoen ezkon tza bateko semealabengana bideratu nahi dituzte semealaba SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

horien guraso batek besteari eman edo utzi zizkion ondasunak.

Haatik, manuek ez dituzte ondasun horiek bideratu nahi alargunaren ezkontide berriarengana, ezta biga rren zein horren osteko ezkontza batean alargun horrek izan ditzakeen seme alabengana ere (LACRUZ).

Manuaren lehendabiziko hitzak honakoak dira: «811. artikuluan ezarrita ko erreserbaz gain…». Hori aintzat harturik, badirudi 968.etik 980.era arteko art.etako alargunerreserba jatorrizko erreserbaren gain ezartzen dela, hau da, 811. art.ko erreserbaren gain ezartzen dela. Auzitegi Gorenak horixe adierazi zuen epai batzuetan, besteak beste, 1911ko azaroaren 4ko epaian. Beste epai batzuetan, aldiz, Auzitegi Gorenak beste ulerkera bati eutsi zion; ulerkera ho rren arabera, alargunerreserbari «erreserba klasiko» deritzo, eta erreserba mota hori nagusitu egiten zaio 811. art.ko erreserbari, hau da, «lerroerreser ba» deiturikoari (ikus 1922ko urtarrilaren 21eko, 1953ko azaroaren 10eko eta 1954ko ekainaren 8ko epaiak). Ulerkera horrekin bat datoz autorerik gehie nak; euron iritziz, alargunerreserbak nagusitasuna du eta, horren ondorioz, lerroerreserba azkendu egiten da, azken hori ondasun berberen gain alargun erreserbarekin pilatuz gero (VALLET).

KZren 968. art.ko manua irizpide historikoaren bidetik doa; irizpide historiko hori baitaratzen dute Codexen 22. nobelako 5, 9, 4. legeak eta Toro ko 15. legeak. Manuaren aginduz, betebeharpean geratzen da berriz ezkon tzen den alarguna.

1981eko legeek egindako eraldaketaz geroztik, autoreren batek galdegin du dibortzio kasuetan teknika berbera erabil daitekeen ala ez. Heriotzak beza la, dibortzioak ere ezkontza desegiten du eta, horren karioz,

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ interes gatazkak sor daitezke; izan ere, antzekoak dira dibortzio kasuetan sor daitezkeen gataz kak eta KZren 968.etik 980.era arteko art.ek konpondu nahi dituztenak (LA CRUZ). Hala ere, badirudi artezagoa dela manuaren hitzezhitzezkotasunari lotzea. Legegileak aukera izan zuen erreserba era dezaketen kasuen artean di bortzioa sartzeko, baina ez zuen hala egin (DÍEZPICAZO eta GULLÓN).

Hortaz, 11/1981 Legeak egindako eraldaketaren ondoren, 980. art.ak osa tu egiten du 968. art.an ezarritakoa. KZren 980. art.ak dioenez, «aurreko arti kuluetan ezarritako erreserba betebeharra aplika daiteke ondoko kasuetan ere: 1. Ezkontza bitartean edota alarguntasun egoeran, alargunak ezkontzaz kanpoko semealabaren bat izan duenean.

2. Alargunak beste pertsona bat adoptatzen duenean osoosorik. Salbues pen gisa, ez dago erreserbarik adoptatua hildako ezkontidearen semealaba denean eta, aldi berean, gainerako erreserbahartzaileak ezkontide horren ondorengoak direnean.

Erreserba betebeharrak ondoreak sortzen ditu, hurrenez hurren, semeala ba jaio edota adoptatzen den unetik».

Ohartarazi behar da 1987ko azaroaren 11ko Legeak adopzioa eraldatu zuela eta jadanik ez dagoela «adopzio oso»rik.

Horrenbestez, 980. art.ko agin dua adopzio guztiei aplikatzen zaie.

Bestalde ere, 979. art.ak erreserbaren aplikazio esparrua zabaltzen die hi rugarren eta horren osteko ezkontza kasuei.

KZren 968. art.ak erreserba betebeharra ezartzen du.

Adierazmolde ho SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

rrek berarekin dakar ondasunak lotuta geratzea eta, ondorenez, «jabetza erre serbatzeko betebeharra» sortzea. Adierazmolde hori zer den ulertzeko, aintzat hartu behar da erreserba betebeharra xedatze ahalmenari jarritako mugapena dela. Horrekin azpimarratu egiten da betebehar horren alde negatiboa. Gauza bera gertatzen da seniparteen arloan 806. artikuluarekin; manu horrek dioe nez, «legeak jaraunsle zehatz batzuei erreserbatzen die ondasunen portzio bat eta testamentugileak ezin du portzio hori xedatu».

Dena den, VALLETen us tetan, bi manu horien artean badago ezberdintasunik: kasu batean, erreserba betebeharra ezartzen da eta bestean, ostera, legeak berak jadanik egin du «erreserba» hori. Ildo berean, 970, 972 eta 980. artikuluek nabarmendu egiten dute jabetza erreserbatzeko betebeharraren ideia; betebehar horren eduki zehatza, alabaina, beste atal batean azalduko dugu. Azken finean, hauxe esa ten ari gara: kausatzailea bizirik dagoen artean, senipartearen ondorioz sortu riko erreserbak ez du mugatzen kausatzaile horrek bere ondarea xedatzeko duen askatasuna (zernahi gisaz, kausatzaileak ezin du senipartearen kaltetan burutu dohaintza ezofiziosorik, ezkutuko negoziorik, ezta zarrastelkeri egin tzarik ere). Haatik, alargunerreserbaren kasuan (eta, geroxeago ikusiko dugu nez, lerroerreserbaren kasuan ere), erreserbagileak erreserbapeko ondasunak artatu behar ditu gauzaz zein balioz, hori berori ezartzen baitu 968. art.ra eta ondorengoetara biltzen den erregelak inter vivos egintzetarako ere.

Erreserbak harreman bereziak ezartzen ditu subjektu jakin batzuen arte an. Subjektuok dira, aurrenik, berriz ezkontzen den alarguna edota 980. art.ko baldintzak betetzen dituena (erreserbagilea) eta, hurrenik, aurreko ezkontza horretan izandako semealaba edota ondorengoak (erreserbahartzaileak). Horixe erakusten dute 971, 972 eta 973. art.ek. Horietatik lehendabizikoak adierazten duenez,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ erreserba ezerezean geratzen da, bigarrenez ezkondu den aita edo ama hiltzean ez badago lehenengo ezkontzako semealaba edota on dorengorik. KZren 972. art.ak berriro aipatzen ditu lehenengo ezkontzako se mealaba edota ondorengoak. Gauza bera egiten du 973. art.ak ere.

LACRUZek azpimarratu bezala, 971. artikuluko manuak garbi asko uzten du honakoa: erreserbapeko ondasunen gaineko eskubidea dute erreserbagilea hiltzean bizirik dauden erreserbahartzaileek, euren jaiotza data edozein iza nik ere, hau da, erreserbahartzaile horiek erreserba hasi aurretik jaio zein ho rren ondoren jaio. Beste hitz batzuez esateko, alargunerreserba gauzatzeke dagoen artean, erreserbahartzaileak ez du oraindik sendotu erreserbapeko ondasunen gaineko eskubiderik eta, ondorenez, ezin die horrelako eskubiderik eskualdatu beraren jaraunsleei. Hariari segiz, gerta daiteke erreserbagilea hil tzean bizirik egotea hildako ezkontidearen ondorengoak, baina ondorengo ho riek jaio barik egotea erreserba betebeharra sortzeko unean (konparaziorako, hori gertatzen da erreserbagilea baino lehen hildako gurasoaren semealabe kin, alegia, kausatzailearen iloba diren horiekin). Eurok ere erreserbapeko on dasunen oinordeko dira, 968. artikuluak ondorengo guztiak aipatzen baititu, jaiotza dataren arabera inolako bereizketarik egin gabe.

970. artikuluari helduta, erreserba ezerezean geratzen da, ÂŤezkontza bate ko semealaba adin nagusikoek, ondasunen gaineko eskubidea izanagatik ere, eskubide horri beren beregi uko egiten diotenean; gauza bera gertatzen da se mealabek gauza batzuk eman edota uzten dizkiotenean euren aita SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

nahiz ama ri, aita zein ama bigarrenez ezkondu dela jakin arrenÂť. Azken kasu horri erreserbaren lekapen deritzo eta, berori gerta dadin, bi baldintza hauek bete behar dira: bata, eratxikitzaileak jakitea eratxikipenhartzailea berriz ezkondu dela eta, bestea, eratxikipen hori borondatez egitea. Hortaz, erreserbahartzai leak ondasun batzuk jaso baditu lege aginduz eta ez, ordea, semealabaren berariazko borondatearen ondorioz, orduan erreserbaren lekapenak ez ditu be re barruan hartzen ondasun horiek.

Zalantzan jar daiteke erreserbak erreserbagilea hil arte dirauen ala ez, jarraiko kasuetan: lehendabizikoa, erreserbagile hori berriz alargun geratzen denean, bigarren ezkontza horretan edota berorren ostekoan semealabarik izan gabe; eta, bigarrena, 980. art.ak aipatzen duen semealaba hiltzen dene an, hain zuzen ere, ezkontzaz kanpoko edota adopzio bidezko semealaba hiltzen denean. Agidanez, ezezkoaren aldeko iritzia egokiagoa da. Horri eu tsiz gero, erreserba ezerezean geratzen da, bigarren ezkontza horretan nahiz berorren ostekoan ez bada ondorengorik izan edo, bestela, ez badago alar gunaren ezkontzaz kanpoko zein adopzio bidezko semealabarik (LACRUZ).

Bestelako arazoa da, ordea, hildako ezkontideak erreserba betebeharra lekatzea alargunari, hori berriz ezkontzen denerako.

MANRESA eta SCAE VOLAk irizpide negatiboa erabiltzen dute: hildako ezkontideak beren beregi erreserba lekatzeak ez du erreserba hori saihesten.

Nolanahi den ere, lekapena onar daiteke, ÂŤsemealabek gauza batzuk eman edota uzten dizkiotenean eu ren aita nahiz amari, aita zein ama bigarrenez ezkondu dela jakin arrenÂť. VALLETek ohartarazi duenez, alargunerreserbaren ratioa da legeak ezar tzen duen aurresuposizio hau: xedatzaileak jakin izan balu geroko ezkontze

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ kin kalte egingo zitzaiekeela bi ezkontideen semealabei, xedatzaile horrek ez zukeen jaraunsle izendapen, dohaintza edota legaturik aginduko alargunaren tzat. Zinez, hildako ezkontideak mortis causa xeda dezake xedapen askeko herena, berak nahi duenaren mesedetan.

Ondorenez, hildako ezkontideak bere testamentuan xedapen askeko zatia xedatu badu alargunaren mesedetan, edota zati hori baliozkotasunez dohaintzan eman badio alargunari, orduan hildako ezkontide horrek alargunari leka diezaioke harako zatia erreserbatzeko bete beharra, zati hori baita alargunaren mesedetan xeda daitekeen bakarra.

225. Erreserbapeko ondasunak KZren 968. artikuluak dioenez, erreserbapeko ondasunak dira bigarrenez ezkontzen den alargunak hildako ezkontidearengandik eskuratu dituen onda sun guztiak, ondasun horiek eskuratu izan badira testamentu, ab intestato oi nordetza, dohaintza edota dohaineko beste edozein tituluren bitartez.

Ondasun horiei KZren 969. art.ak honakoak gehitzen dizkie: batetik, 968. art.an adierazitako tituluen bitartez alargunak eskuratu dituen ondasunak, on dasunok eskuratu badira lehendabiziko ezkontza horretan izandako semeala ben eskuetatik; eta, bestetik, hildakoaren senideek alargunari eman dizkioten ondasunak, ondasunok eman badira hildakoaren eretzean.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

968. art.an ezarritakoari dagokionez, gerta daiteke senipartea diruz nahiz jaraunspeneko ondasunekin ordaintzea, 839 eta 840. artikuluetan aginduta koarekin bat etorriz; horrelakoetan, zalantzan jar daiteke erreserbaren barruan sartzen diren ala ez alargunari seniparte gisa dagozkion ondasunak. Bistakoa denez, alargunaren gozamena jaraunspeneko ondasunen gainekoa denean, ez dago inolako arriskurik, gozamenduna hildakoan bateratu egiten baitira goza mena eta jabetza soila. Dena den, eta DÍEZPICAZO eta GULLÓNen iritziari eutsiz, guk uste dugu erreserbatu beharrekoak direla senipartea konmutatzeko ahalmenaren bitartez jaso diren ondasunak.

Bestalde ere, 969. art.aren inguruan bi ulerkera desberdin azaldu ohi dira: batzuen aburuz, «hildakoaren senide»tzat har daitezke laugarren graduraino ko senideak, hau da, ab intestato oinordeko izan daitezkeenak (LACRUZ); beste batzuen irudiz, manu horren aplikazio esparruan sartu behar dira edo zein seniderengandik «hildakoaren eretzean» jasotako ondasunak.

Legeak ez du senideen artean bereizketarik egiten eta, beraz, nekez onar daiteke lauga rren gradurainoko muga ezartzea (DÍEZPICAZO eta GULLÓN).

Gisa bere an, nekez froga daiteke ondasun batzuen dohaintza edota ematea hildakoaren «eretzean» gauzatu den ala ez. Zerga legeria aintzat harturik, kasu hori oso gutxitan gertatzen da eta, are gutxiago, frogatu edota egiaztatu behar denean halako egintzak hildakoaren eretzean burutu direla. Zernahi gisaz, argi dago, nonbait, Kode Zibilarentzat senidetasun garrantzitsua laugarren graduraino koa besterik ez dela; gainera, gure egunotan, guneko familiaren kontzeptua nagusitu egin zaio familiaren kontzeptu zabalari.

Erreserbapekoak dira semealaben testamentuaren bitartez seniparte gisa jasotako ondasunak ere.

Kode Zibilak «alargun» adierazmoldea erabiltzen badu ere, erreserbapeko ondasunak edozein unetan eskura daitezke,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ baita lehenengo ezkontza herio tzaren zioz desegin baino lehen ere (1914ko otsailaren 25eko epaia).

226. Erreserbak eragindako egoera juridikoaren edukia Erreserbaren baitara biltzen diren harreman juridiko konplexuak ulertu ahal izateko, bi egoera hauek bereizi behar dira: lehenengo lekuan, erreserba gilea hil baino lehen gertatzen den egoera, hau da, gauzatzeke dagoen erre serbaren inguruko egoera; eta, bigarren lekuan, erreserbagilearen heriotzaren ondorioz sortzen den egoera, alegia, erreserba gauzatuaren inguruko egoera juridikoa.

A) Gauzatzeke dagoen erreserba Erreserbaren lehenengo uneak, hau da, gauzatzeke dagoen erreserbaren inguruko egoerak denbora tarte jakin batean dirau; denbora tarte hori, izatez, erreserba betebeharraren sorreratik erreserbagilearen heriotzara artekoa da.

Kode Zibilak egoera horren gainean egiten duen arauketa ikusita, komeni da erreserbagileen egoera eta erreserbahartzaileena bereiztea.

a) Erreserbagilearen egoera juridikoa Erreserbaren bitartez ukituriko ondasunek lotura berezia dute. Lotura ho rrek mugatu egiten ditu erreserbagileak erreserbaren barruko ondasunen gain dituen xedatze ahalmenak.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Mugapen horiek inter vivos negozioetan eta mortis causa xedapenetan agertzen dira.

a’) Inter vivos negozioetan Ondasun higikorren inguruan, hauxe dio 976. artikuluak: «Kalteordaina emateko betebeharrari kalterik egin gabe, ondasun higikorren gaineko beste rentzeak baliozkoak dira, horiek bigarren ezkontza egin aurretik burutu zein horren ondoren burutu».

Hori dela bide, besterentzea baliozkoa da, baina ez KZren 464. art. apli katzen delako, ezpada norberaren gauza besterendu eta, horren ordez, gauza horren balioaren gaineko kreditua sortzen delako.

KZren 978.3. artikuluan ezarritakoari helduz, dohainik egindako besterentzeak ere baliozkoak dira; kasu horretan, kalteordaina emateko betebeharra ez da gauzaren truk lortuta ko prezioaren gainekoa, gauza horren balioaren gainekoa baino.

Ondasun higiezinen inguruan, Kode Zibilak berezi egiten ditu, batetik, erreserba sortu baino lehen egindako besterentzeak eta, bestetik, erreserba gauzatzeke dagoela egindakoak.

Lehendabiziko kasuari buruz, jarraikoa ezar tzen du 974. artikuluak: «Bigarrenez ezkondu baino lehen alargunak erreser bapeko ondasun higiezinak besterentzen baditu, besterentze horiek baliozkoak dira; dena den, besterentze horiek egiten direnetik, alargunak ondasunen ba lioa ziurtatu behar du, lehendabiziko ezkontza horretan izandako semealaba eta ondorengoen mesedetan». Aipatu berri dugunez, manu hori aplikatzen da alarguna bigarrenez ezkondu aurretik.

Halaber, manu berbera aplika daite ke 980. artikuluaren kasuetan, hain zuzen ere, semealaba jaio edota adoptatu baino lehen. Une horiek iritsi arte, ondasunok biharetziko erreserbagilearen ondarean daude eta euren gain ez

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ dago inolako kargarik. Besterentzeak bali ozko eta eragingarriak dira, eta gerogarrenean erreserba sortzeak ez ditu eu rok ukitzen (PUIG BRUTAU). Erreserbak erreserbagilea baino ez du ukitzen: erreserbagile hori kasuan kasuko prezioaren edota balioaren zordun bihurtzen da, eta betebehar horren betepena berak ziurtatu behar du, erreserbahartzaile en mesedetan.

Alderantziz, erreserba gauzatzeke dagoenean, 975. artikulua aplikatu be har da. Horren arabera, ondasun higiezinen besterentzeak «indarrean dirau, alarguna hiltzean ez badago (lehenengo ezkontza horretako) semealaba eta ondorengo legebidezkorik» (980. art.ko kasuetan, semealaba edota ondoren go hori bakarra izan daiteke). Manu berberaren aginduz, horrek guztiak «ezin dio kalterik egin Hipoteka Legean ezarritakoari».

Hipoteka Legea aipatzearen helburua da gainontzekoak egindako eskura ketari eustea, aipatu berri dugun legearen 34. art.ak gainontzeko hori babes ten duenean. Hori dela eta, 975. art.an esan gabe doa gainerako besterentzeak suntsiarazteko modukoak izatea, nahiz eta Hipoteka Legearen artikulu hori aplikatzeko modukoa izan ez; ulerbidez, gerta daiteke artikulu hori aplikaezi na izatea, ondasunak ez daudelako inmatrikulaturik, eskuraketa ez delako ins kribatu edo, LACRUZek dioenez, eskuratzaileak jakin badakielako ondasunak erreserbapekoak direla (ikus 1963ko martxoaren 14ko eta 1961eko ekainaren 16ko epaiak).

b’) Mortis causa xedapenetan Erreserbagileak ez du erabateko ahalmenik mortis causa SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

xedapenak egite ko, lege bidez zehazturiko destinoa bete behar dutelako erreserbapeko ondasu nek (DÍEZPICAZO eta GULLÓN).

Zernahi den ere, hobekuntza gauza daiteke 972. art.aren arabera. Manu horren ariora, «erreserba betebeharrari kalterik egin gabe, bigarrenez ezkondu den aita edo amak erreserbapeko ondasunetan hobetu dezake lehendabiziko ezkontza horretan izandako semealaba nahiz ondorengoetatik edozein, 823. art.an ezarritakoarekin bat etorriz».

Manu horrek hobekuntzaren quantumari buruzko zalantza sortarazten du. Edu bertsuan, eztabaidagai izan daiteke erreserbagileak iloba hobetu dezakeen ala ez, semealaba bakarra edo guztiak direnean erreserbahartzaile bakarrik.

Lehendabiziko zalantzari buruz, hots, hobekuntzaren quantumari buruz, pentsa daiteke erreserbapeko ondasunek osatzen duten ondarea guztiz lotuta dagoela eta ondare horretan ez dagoela «xedapen askeko heren»ik. Hori onar tuz gero, hobekuntzaren quantuma erreserbapeko ondasunen erdia izan bide daiteke. Modu horretan, alargunak askatasunez bana dezake erreserbapeko ondasunen erdia semealaben artean; beste erdia, ostera, erreserbahartzaileei dagokie hainbana. Edozein modutan ere, 1967ko ekainaren 17ko epaiak hau xe adierazi zuen: banatze ahalmenak erreserbapeko ondasunen herena baino ezin du ukitu, 972. art.ak 823. art.ari buruz egiten duen aipamena aintzat har turik. Nabari denez, erreserbapeko ondasunetan ez dago xedapen askeko kuo tarik, ezta seniparte luze eta hertsirik ere. Horregatik, ondasunen bi herenak erreserbahartzaileen artean banatu behar dira eta horiei beste herena gehitu behar zaie, ez baitago xedapen askeko zatirik; horrela, bi herenak bi erdi bilakatzen dira eta, ondorenez, erdi horietako bat hobekuntzaren antzera bana daiteke (LACRUZ).

Hobetu daitezkeen subjektuen inguruko eztabaidari dagokionez, ezbairik gabe subjektu horiek erreserbahartzaile izan

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ behar dira. Autu horren gaine an, honako printzipioak eraentzen du: gradurik hurbileneko senideak gradu rik urrunekoena baztertzen du.

KZren 973.2. artikuluak bestelako arazoa jorratzen du, hain zuzen ere, erreserbagileak burututako jaraunskabetzearen arazoa. Manu horren arabera, «aitak edo amak semealaba zuzen jaraunskabetzen badu, semealaba horrek galdu egiten du erreserbaren gaineko eskubidea. Hala ere, jaraunskabetuak se mealabak edo ondorengoak baditu, 857. art.an eta 164. art.aren 2. zenbakian xedatutakoa aplikatu behar da».

Manu horren behialako etorburua Erromako Zuzenbidean koka daiteke (C. 5, 9, 10; Nob. 22, 26, 1); gainera, manu horrek 1851ko Proiektuaren kon ponbidea baitaratzen du. Jaraunskabetzeko ahalmena erreserbagileari dagokio eta ez, ordea, kausatzaileari (LACRUZ, DÍEZPICAZO eta GULLÓN). Hori xe ondoriozta daiteke 973.1. art.ak erabiltzen dituen adierazmoldeetatik; 979. art.aren kasuan ere, jaraunskabetzea erreserbagileari dagokio nahitaez.

c’) Erreserbagilearen beste betebehar batzuk KZren 978.2. art.aren harira, erreserbagileak erreserbaren objektu diren ondasunak artatu behar ditu; aiurri berean, legeak ezarritako segurtasun neu rriak bete behar ditu, erreserbahartzaileen eskubideak ziurtatzeko.

977 eta 978. art.ek segurtasun neurri horiek aipatzen dituzte.

Manu horiei helduz, erreserbagileak erreserbapeko ondasunen inbentarioa egin behar du; Hipoteka Legean SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

ezarritakoarekin bat etorriz, Jabetza Erregis troan idaztohartu behar du ondasun higiezinak erreserbapekoak direla; eta, azkenik, ondasun higiezinak tasatu behar ditu.

Berebat, Kode Zibilaren 978. art.ak aipatzen dituen itzulketak ziurtatu behar ditu, hipoteka berezi eta nahikoaren bitartez.

977 eta 978. art.etako manuak osatu behar dira HLren 184 eta 186. arti kuluetan jasotako aginduetan, eta HAren 260 eta 262. artikuluetan jasotakoe kin ere.

b) Erreserbahartzailearen egoera juridikoa Doktrinak luze eta zabal eztabaidatu du zein izan daitekeen kalifikazio juridikorik egokiena erreserbahartzailearen egoerarentzat, erreserba gauza tzeke dagoen artean. Autore batzuen iritziz, erreserbahartzaileak benetako eskubidea du, nahiz eta eskubide hori zalantzazkoa, zehazgabea edota inoiz kakoa izan (LACRUZ). Beste batzuen aburuz, erreserbahartzaileak iguriki men hutsa besterik ez du (OSSORIO MORALES, VALLET).

Eztabaidak eztabaida, izaera juridikoaren inguruko jarrerek ez dituzte argitu jokoan dau den interesak. 1967ko ekainaren 17ko epaiak igurikimen juridiko ziur gisa kalifikatu zuen erreserbahartzailearen egoera. Horrek esan nahi du erreserba hartzaileak inoizkako eskubidea duela, alegia, itxaropen hutsaz landara Zu zenbideak babesten duen interesa.

Erreserba gauzatzeke dagoela, erreserbahartzaileek lor ditzakete KZren 977 eta 978. art.etan aipatutako segurtasun neurriak, eta HLren 184 eta 186. artikuluetan aipatutakoak ere.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ Erreserbahartzaileek uko egin diezaiekete neu rri horiei edo, beste barik, egikaritu gabe utz ditzakete, eta horrek ez du esan nahi erreserbari uko egiten zaionik.

Doktrinak eztabaidatu izan du erreserbahartzailearen eskubidea edo, ho be esanda, haren igurikimena eskualdatzeko modukoa den ala ez.

Orokorrean, nik uste dut arazoa ez dela konpontzen eskubide zein igurikimen horren izae ra juridikoa aztertuz; KZren 1112. art.ak ezartzen duenari eutsiz, egoera juridiko guztiak eskualda daitezke, salbu eta legeak kontrakoa agintzen due nean edota kasuan kasuko harremanetan azaltzen diren interesetatik ezbairik gabe ondorioztatzen denean eskualdaezintasuna. Kontu hori, bada, beste ikus molde batetik konpondu behar da, hain zuzen, erreserbahartzaileek garaia denean erabiliko duten eskuraketa sistemaren ikusmiratik. Eskualdakortasu nak ez du zalantzarik sortzen honakoa onartuz gero: erreserbagilearen herio tzak ez du jaraunspeneko eskualdaketarik eragiten erreserbagile horrengandik erreserbahartzaileengana; heriotza horrekin eskuraketaren baldintza zati bat betetzen da (eta beste zatia da erreserbagilea erreserbahartzaileak baino lehen hiltzea; 1942ko apirilaren 18ko epaia). Haatik, erreserbahartzailearen iguri kimen juridikoa ezin da eskualdatu, jarraikoa onartuz gero: 973. artikuluak dioenez, erreserbahartzaileak ondasunen oinordeko dira eta, ondorenez, erre serbagilearen jaraunsle edota oinordeko dira eta ez, ordea, kausatzailearenak. Hariari segiz, oinordetza ireki baino lehen, ezin da eskualdatu senipartedunek kausatzailearen jaraunsle izateko duten igurikimena. Eskualdaezintasun hori argi eta garbi dago jasota 1271. artikuluak ezarritako debekuan, horren eragi nez ezin baita itunik egin biharetziko jaraunspenaren gain (DÍEZPICAZO eta GULLÓN).

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Iritzi horri ezin dio trabarik egin erreserbahartzailearen egoera juridi koari uko egiteko aukerak.

Arean bere, 970. art.ak hurrengoa ezartzen du: «Erreserba betebeharra ezerezean geratzen da, ezkontza bateko semealaba adin nagusikoek, ondasu nen gaineko eskubidea izanagatik ere, eskubide horri beren beregi uko egiten diotenean…».

Arazoa, edozelan ere, hauxe da: oinordetza ireki baino lehen, oinordetza horri uko egitea (eta hori debekatuta dago KZren 1271. art.an); edo, bestela, dirudienez egokiagoa dena, erreserbak dakarren loturari uko egitea (VA LLET, DÍEZPICAZO eta GULLÓN). Kasu horretan, erreserbapeko ondasu nak loturatik aske geratuko lirateke, baina ukogileak berak ondasun horiek eskuratzeko aukera izango luke, erreserbagilearen jaraunspenera ukogile horri deituz gero. Uko egitea ez litzateke oinordetzaren gainekoa izango, ezpada bi ondare masa (erreserba eta erreserbagilearen jaraunspena) osatzeko beharra ren gainekoa.

Gainerakoan, eta 1959ko martxoaren 2ko epaiaren harira, erreserbahar tzaileek egindako ukoa erreserba sortu eta gero gauzatu behar da, eta uko egite hori berariazkoa izan behar da. Dena den, uko egite horrek ez du forma solemnerik bete behar, KZren 1280.4. artikuluan ezarritako forma izan ezik; artikulu hori berorren aurreko 1279. artikuluari lotu behar zaio, eta aintzako tzat hartu behar da jurisprudentziak norainoko jakina eman diola eurotan eza rritako formari.

B) Erreserba gauzatua

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ KZren 973.1. artikuluari helduta, erreserbagilea hiltzean bizirik baldin badaude aurreko ezkontza batean izandako semealaba zein ondorengoak, se mealaba nahiz ondorengo horiek erreserbapeko ondasunen oinordeko dira, ondorengoenganako lerroaren oinordetzari buruz agindutako erregelen arabe ra; horretarako ez da kontutan izan behar semealaba edota ondorengo horiek zati desberdinak jaso dituzten ala ez hildako ezkontidearen jaraunsle gisa, ez ta horren jaraunspena arbuiatu duten ala ez.

Zernahi den ere, manuaren idazkera ikusita, doktrinak eztabaidatu egin du erreserbahartzaileak erreserbagilearen oinordeko diren ala kausatzailea ren jaraunsle diren. Egiatan, LACRUZek azpimarratu duenez, horrelakoetan gertatzen den fenomenoa sui generis da: erreserbahartzailea erreserbagilea ren oinordeko formala da, baina erreserbaren kausatzailearen benetako oi nordekoa. Egiatan ere, oso berezia da erreserbahartzaileak erreserbagilearen jaraunspenean duen egoera. Horiek horrela, ez dute erregela berezirik ius transmissionis deiturikoak (horri KZren 1006. art. aplikatu behar baitzaio), eskuraketak berak, ezta deiaren preskripzio azkentzaileak ere.

Hala eta guztiz ere, onartu beharra dago kasu horretan jaraunspena erre serbagilearena dela. Hori berori atera daiteke erreserbagileak erreserbapeko ondasunetan erreserbahartzailea hobetzeko nahiz jaraunskabetzeko duen au kera horretatik.

1959ko martxoaren 2ko eta 1967ko ekainaren 17ko epaiek esandakoari eutsiz, erreserbak mugatu egiten du erreserbagileak mortis causa xedapenak egiteko duen borondate autonomia.

Oinordetza horretan ez bada hobetzeko ahalmena egikaritzen, 973. artikuluak agintzen duena aplikatu behar da, ze SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

hatzago esateko, ondorengoenganako lerroan ab intestato oinordetzari buruz ezarritako arauak aplikatu behar dira.

Erreserbapeko ondasunen oinordetza onartu duten erreserbahartzaileek honakoa egin dezakete: —Erreserbagilearen jaraunsleei eskatzea itzulketari buruz 978. art.an eta baterakoetan ezarritako betebeharren betepena.

—Akzio egokiak egikaritzea ondasun higiezinen gaineko besterentze ja kin batzuen baliogabetasuna adierazteko, besterentze horiek egin badira Hipo teka Legearen 34. artikuluko baldintzak betetzen ez dituen gainontzeko baten mesedetan.

Zenbait kasutan, jurisprudentziak adierazi du akzio horiek suntsiarazleak direla (1896ko uztailaren 4ko, 1924ko otsailaren 9ko eta 1953ko azaroaren 30eko epaiak). Badirudi, alabaina, akzio horiek hutsaltze akzio direla (DÍEZ PICAZO eta GULLÓN), KZren 1290 eta 1299. art.en itzalpean.

Erreserba hartzailea aldi berean erreserbagilearen jaraunsle huts eta soila izango balitz, erreserbahartzaileak ezingo lituzke akzio horiek egikaritu. Halakoetan, kau satzailearen beraren egintzak, gisa bertsuan, erreserbahartzailearen egintza izango lirateke. Gainera, aintzat hartu behar da jaraunslekide guztiek erantzu kizun solidarioa dutela, kausatzailearen erosleari begira, ebikzioaren ziozko saneamenduaren gain; bada, erantzukizun horrek besterentzearen aurkarape na eragotziko lieke erreserbahartzaile jaraunslekideoi (LACRUZ, VALLET).

Erreserbagilearen jaraunsleek erreserbahartzaileei erreklama diezaieke euren kausatzaileak egin dituen gastuen zenbatekoa, gastu horiek egin badira jaraunsleek erreserbahartzaileei emateko helburuarekin zaindu behar dituz

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ ten ondasunen gain.

Azkenik, ez dago erregela zehatzik gauzatzeke dagoen erreserbaren liki dazioa arautzeko, erreserba hori jadanik erreserba gauzatu bihurtu denean. Hori dela eta, fideikomisozko ordezpenaren arauak aplikatu behar dira, bista koa baita bi kasu horien arteko kidetasuna; fideikomisozko ordezpenarekin gertatzen den bezala, erreserbagileak ondasunak artatu behar ditu, ondasunok beste oinordeko batzuengana hel daitezen (LACRUZ, DÍEZPICAZO eta GU LLÓN).

§61. KODE ZIBILAREN 811. ARTIKULUKO LERROERRESERBA 227. Lerroerreserbaren baldintzak eta egitura A) Kontzeptua eta esangura KZren 811. artikuluaren harira, «aurreko batek bere ondorengoaren onda sun batzuk jasotzen baditu jaraunsle gisa, eta ondorengoak dohainik eskuratu izan baditu ondasun berberak beste aurreko baten edota nebaarreba baten eskuetatik, orduan aurrekoak erreserbatu behar ditu lege aginduz eskuratu di tuen ondasunak, ondasunok zein lerrotatik etorri eta lerro horretan hirugarren gradurainoko senide direnen mesedetan».

Arau hori Kode Zibilean berrikuntza izan da eta, agidanez, arau horrek konpondu egiten du ekitatezko arazo bat. Arazo hori ondoko kasuetan sortzen da: ondasun batzuen jabea testamenturik egin gabe hiltzen da eta, horren on dorioz, gerta daiteke oinordetza lekualdaketak izatea, hots, familia batetik da SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

tozen ondasunak beste familia batera eskualdatzea, azken familia horretako kideak hurbilagoko senideak direlako.

MANUEL ALONSO MARTÍNEZ jaunak iradoki zuen araua eta, berori azaltzeko, hauxe adierazi zuen: manua «Erromako Zuzenbide zaharretik eta Europako Zuzenbide modernotik aldendu egiten da, bi horiek Gaztelako sis tema tradizionalarekin bat egiten dutela». Aldentze hori kasu zehatz baterako baino ez da gertatzen. Kasu horren azalpena nahikoa argia da. Zernahi gisaz, geroago ikusiko dugunez, kasu hori ulertu eta aplikatzeko, hamaika arazo sor tzen da, batez ere, arau horrek barneratzen dituen erregelak orokortu behar direnean.

Hauxe zioen zehatzmehatz ALONSO MARTÍNEZek: «Kasu jakin ba tzuk iruditu edota ikustean, guztion sentimenduak asaldatu egiten dira, kasu ok guztiz arraro ez izanagatik ere. Ulerbidez, handiki baten semealaba adin nagusikoak maiorazgo oparo batzuen erdia jasotzen du bere gurasoaren oinor deko gisa; gurasoaren jaraunspena zatitzean, semealaba adin nagusiko ho rren nebaarrebei erlo urriurria esleitzen zaie. Harako semealaba, ezkondu eta gutxira, hil egiten da, umetxo bat duela.

Gaztetasunean oraindik, beraren alarguna bigarrenez ezkontzen da eta, zoritxarrez, galdu egiten du lehenda biziko ezkontza horretan izandako semealaba. Alargun izandakoak semeala ba horren aberastasun guztia eskuratzen du jaraunsle gisa, eta oinordetza horretatik baztertuta geratzen dira alargun izandako horren aurreneko sena rraren ama eta nebaarrebak. Zer esanik ez, bigarren ezkontza horretan seme alabarik izanez gero, jaraunspena eurei eskualdatzen zaie, horretarako garaia izanez gero. Hori guztia dela medio, haserretzeko modukoa da handikiaren zuzeneko ondorengoak

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ estualdian eta, agian, lazerian izatea eta, bizkitartean, handiki horren familiatik kanpoko pertsona batzuek haren ondare naroa goza tzea, pertsona horiek kausatzailearen familiarentzat berez zeharo ezatseginak direnean».

Arazo hori Zuzenbide historikoan ez zen gertatzen; Zuzenbide historiko horretan, aldez aurretik zehazturiko oinordetza hurrenkeraren arabera ezar zi tezkeen maiorazgoak. Jaregite legeek arazoa piztu zuten, maiorazgoak eta lo turak eragotzi zituztenean.

Bada, «ezkontzea eta gazte hiltzea ausaren araberakoak dira eta, ausa ho rren ondorioz, pertsona arrotzek jaso ditzakete, batbatean eta dohainik, fami lia batek sekuladanik eduki izan dituen ondasunak. Horren arriskua nabaria da» eta berori saihestu beharra dago (ALONSO MARTÍNEZek berak erabi litako hitzak, VALLETek errepikatzen dituenak).

VALLETek 811. art.ko ideia hori aztertu du luze eta sakon. AGren juris prudentziak ere ideia berbera nagusiarazi du. Ideia horretatik bi ondorio mota atera daitezke: a) 811. artikuluaren teknika izan daiteke jaraunspeneko ondasunak euren lerrotik ez desbideratzea jarraiko kasuetan: lege aginduz aurreko batek bere ondorengoaren ondasun batzuk jasotzen dituenean jaraunsle gisa, ondorengo ak dohainik eskuratu izan baditu ondasun berberak, beste aurreko baten edota nebaarreba baten eskuetatik. Manuaren teknika hori izanik, arazoa da erre serbarik dagoen ala ez erreserbagilearen ondorengo guztiak eta beste aurreko arenak berberak direnean.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

b) Alderantziz, manuaren helburua izan daiteke jaraunspeneko ondasu nak euren lerrotik ez desbideratzea, aita, ama edota semealaba bat zein ba tzuk gazte hil eta heriotza hori ausaz gertatzearen ondorioz. Bada, 811. art.ko arauak erreserba ezartzen die manu horretan bertan adierazitako etorburua duten ondasunei, alegia, aurreko batek jaraunsle gisa eta lege aginduz ondo rengo baten eskuetatik jaso dituen ondasunei. Hori dela eta, 811. artikulua aplikatzen da, formaren ikusmoldetik eragingarri gertatzen den agindurik ez dagoenean. Arean bere, 811. art.ko kasua gauzatzen denerako, aurrekoak edo ta nebaarrebak erreserbaren bazterketa agindu eta ondasunen destinoa zehaz tu dezake; horrela, manuak xedatutakoa albo batera utzi eta ustekabeko ausa ezerezean geratuko litzateke. Orobat, ondorengoak ere erreserba leka dezake, bigarren aurrekoaren mesedetan testamentuzko xedapena eginez; kasu horre tan, ondasunak ez lirateke lege aginduz eskuratuko, hau da, ondasunok ez lirateke jasoko ondorengoaren borondaterik gabe edota horren borondatearen kontra. Azkenik, formaren ikuskeratik adierazpena beren beregi eta baliozko tasunez eginez gero, adierazpen horrek bazter utz dezake arauaren baldintza objektiboa.

Doktrinak azpimarratu izan duenez (ROYO MARTĂ?NEZ, LACRUZ, VA LLET), lerroerreserba eta alargunerreserba genero berekoak dira, eta euren egitura eta eginkizuna antzekoak dira. Edozelan ere, badira bien arteko des berdintasunak: bi erreserba horiek ez zaizkie pertsona berberei aplikatzen eta erreserbok ez dira ondasun berberen gainekoak.

Erreserbahartzaileen kopu rua lerroerreserba horretan handiagoa da, alargunerreserbaren kasuan baino. Haatik, 811. art.aren kasuan, ondorengoaren eskuetatik eta lege aginduz jaso

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ tako ondasunek bakarrik osatzen dute erreserbaren objektua (alargunerreser baren kasuan, berriz, objektu hori osatzen dute ezkontidearen edota horren senideen eskuetatik jasotako ondasunek, eta lehendabiziko ezkontza horretan izandako semealaben eskuetatik jasotakoek ere). Halaber, 811 art.ko erreser bak mugatu egiten du erreserbahartzaileen gradua, baina ez lerroa (lerro hori zuzenekoa nahiz albokoa izan daiteke, eta aurrekoenganakoa zein ondorengo enganakoa ere); haatik, alargunerreserbak lerroa mugatzen du (ondorengoen ganako zuzeneko lerroa), baina ez gradua. Hori gorabehera, eta VALLETen hitzak erabiliz, bi erreserbon artean badira kidetasun bidezko eta eginkizu naren araberako harremanak. Horrexegatik, 811. artikuluko arau korapilatsu eta iluna integratzeko, alargunerreserbara jo behar da, hurrengo salbuespe nak gogoan izanik: a) Ezin dira aplikatu 968, 969, 979 eta 980. art.ak, horiek aipatzen di tuzten osagai pertsonalak eta errealak ez baitira 811. art.an ezarritakoak. b) 974. artikulua ere ezin da aplikatu; horrek aipatzen duen denbora tar tea, erreserbaren aurrekoa izanik ere, alarguna jaraunsle bihurtzeaz gerokoa da, eta ez da halakorik gertatzen lerroerreserbaren kasuan. c) Arazoak sortzen dira, zehatzago esateko, muga arazoak sortzen dira, 977 eta 978. artikuluak aplikatzeko. Bi manu horiek aplikatzen dira, aurreko erreserbagilea berriz ezkontzen denean edo, nahiz eta berriz ezkondu ez, eta analogia erabilita, aurreko horrek eta beste aurrekoak ez badute elkarrekin on dorengorik izan. Erreserbagileak eta beste aurrekoak elkarrekin SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

izan badi tuzte ondorengo guztiak, erreserbagileari ezin eska dakioke artikulu horietan ezarritako neurririk. d) Analogia bidez aplika daitezke 970 eta 973.2. art.ak eta, eztabaidaga rriagoa izan arren, 972 eta 973.1. art.ak ere.

Gainerakoan, ez du arazorik sortzen 971, 975 eta 976. art.en aplikazioak. Azken horiek eragingabetzat jotzen dute erreserbapeko ondasun higiezin eta higikorren gaineko besterentzea, besterentze hori erreserbagileak burutzen ba du erreserba bitartean.

Lehentxoago esan dugun moduan, 811. art. ius singulare da eta, horrega tik, ahalik eta modurik hertsienean interpretatu behar da berori, manu hori erreserbagileari ezartzen baitzaio horren senipartea mugatzeko (VALLET).

B) Lerroerreserbaren egitura a) Erreserbaren baldintzak 1964ko urriaren 31ko epaiak adierazi duenez, erreserbahartzailearentzat erreserba eskubidea sortzen da, bi kari hauek pilatuz gero: bata, hurbilekoa eta bestea, ostera, urrunekoa.

Lehendabizikoa erreserbagilea hildakoan gauza tzen da; aitzitik, bigarrena ÂŤgauzatzen da ondorengoa hildakoan, hau da, au rreko erreserbagileari ondasunak eskualdatu zizkion ondorengoa hildakoanÂť.

Bi kariok gerta daitezen, hiru eskualdaketa desberdin gauzatu behar dira: 1. Ondasun jakin batzuk dohainik eskualdatzea.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Eskualdaketa hori au rrekoarengandik ondorengoarengana gertatzen da edo, bestela, nebaarreba batengandik beste nebaarreba batengana. Fase horretan, ez dago erreserba es kubiderik, ezta erreserba betebeharrik ere. Zernahi gisaz, dagoeneko agertu da biharetzi erreserbaren eraketa eragin dezakeen osagai materiala.

2. Eskuratutako ondasunak lege aginduz eskualdatzea, aurrerago adiera zitako baldintza eta tituluaren bitartez. Horretara, ondasun horiek jaraunspen gisa eskualdatzen dira jatorrizko kausatzailearen ondorengo edota nebaarre barengandik haien aurreko batengana. Bigarren fase horretan, eta ondasun horien gain, erreserbaren eskubide igurikimena gauzatzen da, ondasunok zein lerrotatik etorri eta lerro horretan hirugarren gradurainoko senide direnen mesedetan. Fase horretan, senideok euren eskubidea iraunarazi eta defenda tzeko neurriak eska ditzakete.

3. Erreserbagilea hildakoan, erreserbapeko ondasunak eskualdatzea lege ak adierazitako senideei. Horrekin sendotu egiten da erreserbahartzaileen eskubidea.

Gauzak horretara ulerturik, lehenengo bi oinordetzak kateaturik daude eta, kateaketa horretan, bi oinordetzok erreserba sortarazten dute, erreserba horren gaineko eskubidea duen seniderik baldin badago. Hirugarren oinor detza gertatzen denean, erreserba jokoan sartzen da, hots, erreserba hori gau zatu egiten da.

VALLETen hitzei eutsiz, ondoko baldintzak bereizi behar ditugu, 811. art.ko hipotesia modu kronologikoan antolatzeko: 1. Ondorengoak ondasun batzuk eskuratzea dohainik, SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

aurreko edota ne baarreba baten eskuetatik.

Baldintza horren barruan sartzen da testamentuzko oinordetzaren, ab in testato oinordetzaren eta dohaintzaren bidez eskuratutakoa.

2. Aurrekoak jaraunsle gisa eta lege aginduz eskuratzea ondasun horiek ondorengoaren eskuetatik.

Bigarren eskualdaketa hori jaraunspenekoa da zehatzmehatz eta, gaine ra, lege aginduz gertatzen da. Jurisprudentziarik gehienak erakusten duenez, aurrekoa ab intestato jaraunslea edota seniparteduna izan behar da, nahiz eta senipartea testamentu bidez jaso (ikus 1899ko uztailaren 14ko eta 1929ko martxoaren 2ko epaiak).

Ondasunak zein lerrotatik datozen ikusi eta beste lerro batekoa izan behar al da aurreko oinordekoa? Galdera horri baietz erantzun behar zaio, lerro des berdinak izatea nahitaezkoa baita erreserba gerta dadin. Ez dirudi zentzuzkoa denik lerro bateko senideak lerro bereko senideen mesedetan erreserba egin behar izatea, ondorengoari begira senideok urrunagoko senidetasun graduko ak direnean. Iritzi horri heldu zioten MORELLek eta CALDERĂ“Nek; beste autore batzuk, ordea, horren kontra jarri ziren (MANRESA eta SĂ NCHEZ ROMĂ N, kasu). VALLETek iritzi hori malgutu du maisutasunez, esangura honetan: erreserba sortu behar da, nahiz eta bi ezkontideen ondorengoak izan; ustezko erreserbagilea hil baino lehen, ezin da ziurtasunez esan bi ezkonti deen ondorengoak bakarrik izango direnik ala besterik izango den. Edonola ere, ustezko erreserbagilea hil eta gero, bi ezkontideen ondorengoak besterik ez badaude, orduan erreserba baztertu behar da, ez baita horren ratio erabaki garria gauzatzen. Bi ezkontideen ondorengoez gain, beste ondorengorik bal

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ din badago, hau da, ondasunak zein aurrekorengandik etorri eta aurreko horren aurretiazko ezkontza batean izandako ondorengorik baldin badago, orduan ere erreserbaren aplikazioa baztertu behar da; alargunerreserbaren kasuan gertatzen den bezala, kasu horretan ere, 811. art.ko hipotesia ez da betetzen, ustezko erreserbagileak bere ezkontidearekin bakarrik izan dituelako ondorengoak. Hala eta guztiz ere, 1987ko ekainaren 4ko epaiak erreserba hartzaile gisa hartu zituen hainbana aurreko erkidearen bi ezkontzetan izan dako semealabak, nola lehendabiziko ezkontza horretan izandakoak, hala bigarrenean izandakoak.

Bi ezkontideek izandako semealabarik geratzen bada, eta berriz ezkondu den erreserbagileak beste ezkontza horretan ere semealabak baditu edota 980. art.ko kasuetan baldin badago erreserbagile hori, orduan alargunerreserba aplikatu behar da. Bi ezkontideek izandako semealaba edo ondorengorik ge ratzen bada, eta erreserbagileak aurretiazko ezkontza bateko semealabak ba ditu edo ezkondu aurretik ezkontza kanpoko semealabarik izan badu, orduan erreserba gauzatu behar da bi ezkontideek izandako semealaben mesedetan. Azkenik, ez badago bi ezkontideek izandako semealabarik, edota ondasunak zein aurrekorengandik etorri eta beste aurrekoaren semealabarik eta harako aurrekoaren nebaarrebaren nebaarrebarik, orduan lerroerreserba gauzatu behar da baldintza hau betez gero: erreserbagileak ondorengoren bat eduki eta ondorengo hori ondorengo jaraunslearen lotura bakarreko nebaarreba izatea (1989ko urriaren 11ko epaia).

Aurrekoaren jaraunspeneko eskuraketa eragingarria izan behar da (DĂ?EZ PICAZO eta GULLĂ“N); horregatik, bigarren eskualdaketaren baldintza ez da betetzen, aurrekoak bere ondorengoaren jaraunspena arbuiatzen badu (ikus 1927ko azaroaren 7ko eta 1957ko otsailaren 1eko epaiak).

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

b) Erreserbapeko ondasunak Aurrenaurrenik azpimarratu behar da jurisprudentziak honakoa ulertu duela: izaera eta jatorri desberdinak izan ditzakete bi eskualdaketa horiekin ukituriko ondasunek. Manuak ez du inolako bereizketarik egiten eta, horren ondorioz, ondasunok suntsikorrak izan daitezke, bai eta irabazpidezkoak ere. Era berean, gerta daiteke ondasunok aurrekoak edo nebaarrebak arrotz baten gandik edota irabazpidezko izaerarekin eskuratu izana, eta ondasun horiek ondorengoari dohainik eskualdatzea (ondorengoak, gerogarrenean, lege agin duz eskualdatzen dizkiolako ondasun horiek aurreko erreserbagileari) (ikus 1910eko martxoaren 19ko, 1945eko maiatzaren 24ko eta 1945eko abenduaren 12ko epaiak).

VALLETek adierazi duenez, ondorengoak ondasun batzuk eskuratzen di tu dohainik, aurreko edota nebaarrebaren eskuetatik; halako ondasunen saldo likidoan mamitzen dira, hain zuzen ere, erreserbapeko ondasunak. Saldo ho rretatik kendu behar dira erreserbagileak betebehar zehatz batzuen ondorioz egin dituen ordainketak, betebeharrok ondorengoaren jaraunspenari badagoz kio edota erreserbapeko ondasuntzari egotzi behar bazaizkio.

Ondorengoa hil tzean, horrek ez badu utzi bere aurreko edota nebaarrebarengandik jasotako ondasunik, orduan erreserbarik dagoen ala ez jakiteko, jurisprudentziak agin dutakoa aplikatu behar da; jurisprudentziaren esanetan, lege subrogazioaren erakundea aplikatu behar da, hots, froga nabaririk ez dagoenean, ondasun ho rien ordezko subrogazioa edota baliobestekotasuna gauzatu behar da (besteak beste, 1906ko apirilaren 30eko, 1912ko azaroaren

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ 7ko eta 1917ko apirilaren 20ko epaiak).

c) Egoera pertsonalak Labur bilduz, honakoa esan daiteke: a´) Erreserbagilea da ondorengoaren jaraunsle bilakaturiko aurrekoa. Le hentxoago esan dugun moduan, KZren 811. art.ak ez du gradurik bereizten. Ez dago erreserba betebeharrik, berberak badira ondorengoaren jaraunsle bi lakaturiko aurrekoa eta ondasuna eskualdatu duen aurrekoa. Ildo horretatik, artikuluak hitzez hitz agintzen du beste aurreko baten eskuetatik eskuratu behar direla ondasunak (DÍEZPICAZO eta GULLÓN). b´) Erreserbahartzaileak dira ondasunok zein lerrotatik etorri eta lerro horretan hirugarren gradurainoko senide direnak.

Graduaren zenbaketa ondo rengoarengandik hasten da (1906ko azaroaren 8ko, 1955eko uztailaren 1eko eta 1956ko martxoaren 2ko epaiak), ondorengo horren heriotzak eratortzen baitu eskubidea eta heriotza hori baita erreserba betebeharraren sorburu.

Ondasunok zein lerrotatik etorri adierazmoldeari dagokionean, aintzako tzat hartu behar dira 1966ko martxoaren 12ko eta 1986ko martxoaren 22ko epaiak. Epai horren ariora, lerro hori jarraikoa izan behar da: erreserbaren urruneko jatorria zein aurreko edota nebaarrebarengandik hasi eta aurreko edota nebaarreba horri dagokion lerroa. Azken finean, erreserba eskubidea dute, askoz jota, ondorengoarekin hirugarren gradurainoko senidetasuna dute nek; ondorengoari ondasunak eskualdatu zizkion aurrekoa edo nebaarreba nor izan eta aurreko edota nebaarreba horren lerrokoak izan behar dira seni SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

de horiek.

228. Erreserbaren norainokoa Alargunerreserbarekin gertatzen den bezala, hemen ere bereiz daitezke gauzatzeke dagoen erreserba eta erreserba gauzatua. Lehenengoa gertatzen da, ondorengoa hil eta aurrekoa ondorengo horren jaraunsle bilakatzen dene an; egoera horrek bere horretan dirau erreserbagilea bizirik dagoen artean. Bigarrena, ostera, erreserbagilea hildakoan hasten da, une horretan erreser bahartzailerik izanez gero.

Aurrerago esan dugunez, 811. art.ko erregelak integratzeko, alargunerre serbari buruzko erregeletara jo behar da, lehenago aipatu ditugun salbuespen eta bereizgarriekin.

Aurreneko uneetan, hau da, erreserba gauzatzeke dagoela, 811. artiku luak erreserba betebehar esamoldearekin adierazten duen hori gertatzen da. Betebehar horren onuradunak senide jakin batzuk dira, hain zuzen ere, onda sunok zein lerrotatik etorri eta lerro horretan hirugarren gradurainoko senide direnak.

Ez da batere erraza zehaztea zein den manu horrek lerroaren inguruan erabiltzen duen kontzeptua. Arazo horri buruz orotariko iritziak azaldu dira. Batzuen ustez, aitarengandiko eta amarengandiko lerroak besterik ez daude, eta ez da inola ere bereizi behar ondasunak lerro bakoitzeko aitonarengandik ala amonarengandik datozen (MANRESA, SCAEVOLA). Beste batzuen abu ruz, lerro horretan subjektu hauek bakarrik sartu behar dira: ondorengoak zu zenzuzenean zein aurreko edota nebaarrebarengandik ondasunak eskuratu eta aurreko edota nebaarreba horren odolkideak

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ (SÁNCHEZ ROMÁN, DE BUEN). Badirudi, alabaina, bi iritzi horiei jarraikoa nagusitu zaiela: lerroak eutsi egin behar dio famili adar bakoitzean ondasunek egin duten bideari. VALLETek dioenez, bi autu desberdin hauek ez dira nahastu behar: bata, erreserbapeko ondasunen izaera zehazteko autua, horretarako ondasunon zu zeneko jatorria aintzat hartu behar dela, beste aurreko zein nebaarrebaren gandik harantzago joan gabe; eta, bestea, lerroak erakartzen duen autua, erreserba eskubidea duten senideak zehazteko.

Erreserbahartzaileak nortzuk izan daitezkeen jakiteko, aurretiaz zehaztu behar da ondasunek ibili duten lerroa, bai familiaren barruan, bai lerro horre tako pertsonengandik datozen adarretan. Erreserbahartzaile izan daitezke, izatez, lerro horretan dauden pertsonetatik ondorengoaren hirugarren gradu rainoko senide direnak. Bestalde, autore batzuek honako argudioa erabiltzen dute: erreserba eskubiderik gabe geratzen dira zuzeneko lerroan ondasunen ti tularraren ondorengoak ez direnak. Argudio hori hitzezhitzezko arrazoietan, arrazoi teleologikoetan eta interpretazio arrazoietan oinarritzen da, aztergai dugun manua oso berezia baita, aurrerago azpimarratu dugun bezala.

Senidetasun gradua ondorengoarenganakoa izan behar da (1955eko uz tailaren 1eko, 1982ko abenduaren 16ko eta 1986ko martxoaren 22ko epaiak). Hirugarren gradurainoko senidetasuna zenbatzeko, ez da kontutan izan behar ondasunak zein lerrotatik datozen, lerroa eta gradua bi betekizun desberdin direlako. Jarrera horri heldu diote GARCÍA VALDECASASek, CASTÁNek eta VALLETek. Jarrera horren sostengua da 811. art.ko manuaren hitzez hitzezkotasuna, manuak emendiozko juntagailu baten bitartez lotzen baititu bi ezaugarri desberdin (bata, hirugarren SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

gradurainoko senide izatea eta, bes tea, ondasunok zein lerrotatik etorri eta lerro horretako senideak izatea). Ja rrera berbera sendotu daiteke, argudio teleologikoak erabili eta manuak berak eratortzen duen ratioa aintzat hartuz gero. Manu hori ius singulare den hei nean, modu murrizgarrian interpretatu behar da, erregela orokorrek ezartzen dutenari ahalik eta kalterik txikiena eraginez.

229. Egoera juridikoa eta ondoreak Gorago esan dugun moduan, erreserba gauzatzeke dagoela, 811. artiku lua integratu behar da KZren 975.etik 978.era arteko art.etan alargunerre serbaren inguruan ezarritakoarekin; dagoeneko azaldu dugu zein den artikulu horien edukia.

Erreserbagilearen xedatze ahalmenari lotura eta betebehar batzuk ezar tzen zaizkio. Erreserbagile horren betebehar nagusia da, izan ere, erreserba peko ondasunak eurak artatzea edota, osterantzean, ondasun horiek eragin osoz besterentzearen ondorioz lortutako balioa artatzea. Halaber, erreserbagi leak betebehar erantsi batzuk ditu akzioen betepena ziurtatzeko.

Erreserbahartzaileek babespeko igurikimen egoera bat besterik ez dute. Egoera horretaz denaz bezainbatean, gogoan izan behar da alargunerreserba ri buruz esandakoa.

Erreserba gauzatzen denean, hots, erreserbagilea hildakoan, ez da seni parte delaziorik gertatzen, delazio horren etorburua erreserbagilearen jarauns pena dela; aitzitik, une horretan mugatu egiten dira mortis causa

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ xedatzeko ahalmenak. Erreserbagileak erreserbahartzaileen mesedetan bakarrik xeda ditzake erreserbapeko ondasunak.

Gainera, VALLETek dioenez, itxita gera tzen dira (erreserbagilearen) ab intestato oinordetzari dagozkion bideak eta, ondorenez, erreserba eskubiderik ez dutenek ezin dituzte erreserbapeko onda sunak jaso. Horretara, ondasunok ez bazaizkie erreserbahartzaileei ematen, itzulketa, atzeraeraginketa edota erreibindikazioa gertatzen da, erreserbapeko ondasun higiezinak eskuratu dituztenen kontra. Sorospidez, kalteordaina es katzeko akzioa egikari daiteke gainontzeko eskuratzaileen aurka, gainontzeko horiek jakin izan badute maulak eragin duela erreserbapeko ondasunen sun tsipena, galera edota erreibindikaezintasuna.

Indarreko Zuzenbidean, erreserba gauzatzeak onura batzuk dakartza se nideentzat. Senide onuradunak ez dira nahitaez izan behar ezkontzazkoak. LACRUZ, ordea, iritzi horren kontra azaldu da; beraren ustez, adopzio bi dezko senideak onuradun izan daitezke, baina ezkontzaz kanpoko senideak ez. Bide beretik doaz PUIG BRUTAU, ALBALADEJO eta VALLET. Erreser bagileak dohaintza nahiz testamentu bidez erreserbapeko ondasunak eman ba dizkie erreserbahartzaile batzuei, erreserbahartzaile horiek dira onuradunak; zernahi gisaz, erreserbahartzaile horiek erreserbagilearen ondorengoak badi ra eta seniparte eskubiderik badute, orduan seniparteak errespetatu behar dira. Horren gainean erreserbagileak ez badu ezer xedatu, orduan erreserbagile ho rren ab intestato oinordetzari buruzko arauak aplikatu eta, horren ondorioz, oinordetza horretatik baztertu behar dira erreserbahartzaile ez direnak. Kon trara, erreserbahartzaileak ez badira erreserbagilearen ab intestato SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

oinorde koak, lehenespena aplikatzen da ondorengoarenganako gradu hurbiltasuna aintzat hartuta; dena den, lehenespen hori aplikatzen zaie ondasunak zein le rrotatik etorri eta lerro horretan daudenei bakarrik (VALLET) Ondorioztapen horien guztien oinarria hauxe da: 811. art. ius singulare denez gero, horren aplikazioa murrizgarria izan behar da. Horregatik, erreser bagilearen oinordetza arrunta muga daiteke, mugapen hori nahitaezkoa dene an, ondasunak euren lerrotik ez desbideratzeko; manua idaztean, ustekabeko ausa izan zen gogoan eta, beraz, ausa horren ondorioz gerta daitekeen desbi deraketa saihestu behar da.

Erreserba gauzatzean ez badago erreserbahartzailerik, baina bai erreser bahartzaile horren ondorengorik, ordezkapen eskubidea ezinezkoa da, behi nik behin, eskubide horren ondorioz onuradun bilakatzen badira lehenago aipatutako senidetasun mugen barruan ez dauden pertsonak.

§62. ITZULTZE EDO LEHENGORATZE ESKUBIDEA 230. Baldintzak eta ondoreak KZren 812. art.an xedatutakoari eutsiz, aurrekoek gauza batzuk eman badizkiete euren semealaba edota ondorengoei, semealaba edota ondorengo horiek aurrekoak baino lehen hil badira ondorengorik izan gabe eta oinor detza horretan dohaintzan emandako objektuak eurak baldin badaude, orduan aurrekoak gauza horien oinordeko dira, beste guztiak baztertuz. Objektuok besterendu badira, aurrekoak oinordeko dira, dohaintzahartzaileak objektu horiei begira izango

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ zituzkeen akzio guztietan; objektuok saldu badira, euron truk lortutako prezioan; eta, azkenik, objektuok trukatu edo aldatu badira, ho rien ordezko gertatu diren ondasunetanÂť.

Manu horrek adierazten duenez, berori aplikatzeko baldintzak hiru dira: 1. Aurrekoak ondorengoari dohaintza bat egitea. Manuak ez du bereizke tarik egiten, baina zamadun dohaintzetan hauxe esan beharra dago: 812. arti kuluko manua aplikatzen da, dohaintzan emandakoak dohaintzahartzaileari ezarritako zama gainditzen duen neurrian.

2. Zuzeneko lerroan dohaintzahartzailea eta dohaintzaemailea senide izatea, gradu hurbiltasuna kontutan hartu gabe.

Gaur egun, senidetasun hori ez da ezkontzazkoa izan behar nahitaez.

3. Dohaintzahartzailea dohaintzaemailea baino lehen hiltzea, ondoren gorik izan gabe.

Manuak aipaturiko ondasunei dagokienez, hiru kasu bereizi behar dira: a) Oinordetza horretan egotea dohaintzan emandako objektuak eurak. Kasu horretan, lehengoratzea gertatzen da dohaintzan emandako ondasunei eurei begira, nahiz eta dohaintzan emandako gauza besterendu eta, ondoren, gauza hori dohaintzahartzailearengana itzuli, edozein tituluren ondorioz (eta ez atzerasalmenta edota baldintza suntsiarazlearen ondorioz bakarrik). b) Objektuok besterendu badira adierazmoldeak bere barruan hartzen di tu ondasunen salmenta, trukaketa, trukea eta, oro har, ondasunok SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

xedatzeko moduetatik edozein, hori kostu bidezkoa izan zein dohainekoa izan. Era be rean, lehengoratzeak bere baitara biltzen ditu dohaintzahartzaileak dohain tzan jasotako gauzari begira izango zituzkeen akzio guztiak. c) «Objektuok saldu badira, euron truk lortutako prezioan» esamoldeari dagokionez, horren barruan sartu behar dira honakoak: derrigorrezko desjabe tzapenaren prezioa; dohaintzahartzaileak kitatu duen zorra, kitapen horren ordainean eman bada dohaintzan jasotako ondasunetarik bat; erreserba zen tsua, hori eratu bada dohaintzan jasotako ondasunen kontraprestazio gisa; eta, azkenik, besterendutako gauza suntsikorren prezioa. Subrogazio hori zenbate koaren gainekoa da, esangura hertsiko subrogazio erreala baino gehiago. d) «Objektuok trukatu edo aldatu badira, horien ordezko gertatu diren on dasunetan» adierazmoldearen inguruan, esan beharra dago hori subrogazioa dela eta, berorren bitartez, res succedi in loco rei izenekoa gertatzen dela.

Erakundearen izaera juridikoari buruz, eztabaida franko izan da. Batzuen irudiz (SÁNCHEZ ROMÁN), ondasunak itzuli egiten dira atzeraeraginezko ondorerik ez duen baldintza suntsiarazlearen ondorioz, baldintza hori isilbi dezkoa edo legezkoa dela. Beste batzuen iritzirako (MANRESA, CASTÁN, LÓPEZ GARZÓN, LACRUZ), kasu horretan gertatzen den oinordetza legez ko, anomalo, banakako eta berezia da. Autore gehienen ustez, oinordetza hori berezia da, dohaintzahartzailearen jaraunspenetik kanpokoa. Horretara, on dorengo dohaintzahartzailea hildakoan, bi oinordetza desberdin eta indepen dente irekitzen dira: bata, orokorra, ondorengoaren ondasun eta

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ betebehar guztien gainekoa; eta bestea, berriz, berezia, dohaintzan emandako gauzaren gainekoa. Gauza horrek masa berezia osatzen du, eta berori ez da aintzat har tu behar, senipartea eta xedapen askeko zatia zenbatzeko.

VALLETen aburuz (eta gu autore horren iritziarekin bat gatoz), dohaintza hori ez da suntsia razten. Hala eta guztiz ere, dohaintza horren eragingarritasuna amaitu edo bukatu egiten da ex tunc, lege aginduz lehengoratzea gertatzen denean. Le hengoratze horrekin iraungi egiten dira dohaintzahartzaileak buruturiko xe datze egintzak.

Bukatzeko, 812. artikulua aplikatzen da, dohaintzahartzailea testamentu rik egin gabe hil denean, eta dohaintzahartzaile horrek testamentua egin due nean ere (KZren 942. art.).

BIBLIOGRAFIA AZURZA Y OSCOZ, «Sobre la naturaleza y disponibilidad de la posición jurídica del reservatario», RGLJ, 1946, 49. or. eta ondorengoak; CADABAL, «Reservas: art.

969 del Código Civil», RDP, 1923, 360. or. eta ondorengoak; CLAVERÍA GO SÁLBEZ, L. H., «Teoría general de la reserva hereditaria», ADC, XXXIII. liburukia, IV. liburuxka, urria–abendua, 1980; DORAL GARCÍA DE PAZOS, J. L., «La reserva hereditaria común», ADC, 1977, 497. or. eta ondorengoak; GAR CÍA GARCÍA, J. M. eta VIDAL FRANCÉS, P., «El problema de la aplicabilidad a Cataluña del artículo 812 del Código Civil», RCDI, 545. zk., uztaila–abuztua, 1981, 933. or. eta ondorengoak; GIMÉNEZ DUART, T., «Los desajustes de la re forma: sobre legítimas y reservas», RDN, 128. zk., apirila–ekaina, 1985, 133. or. eta ondorengoak; MARÍN MOROLL, «La reserva llamada tradicional u ordi naria», RCDI, 1930.etik 1932.era bitartean eta «Más sobre la institución de la reserva», RCDI, 1934, 756. or. eta ondorengoak; MORELL, «Bienes reservables», in Estudios sobre el Código Civil (Mejoras, Derechos del cónyuge viudo, Bienes reservables), Madril, 1894, baita RGLJn ere, 1892 eta 1893. urteetan; ROCA SASTRE, R. M.ª, «Situación jurídica de los reservatarios en las reservas or

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

dinarias y en la especial del art. 811; Colisión de reservas; La desheredación por el reservista», in Estudios de Derecho privado, 1948, II. liburukia, 303. or. eta ondorengoak; «Dictamen acerca del negocio jurídico de asentamiento por los re servatarios», RDN, 1953, 287. or. eta ondorengoak; ROMÁN GARCÍA, A., El derecho de reversión legal (Análisis del art. 812 del C.C. español), 1984; VA LLET DE GOYTISOLO, J. B., «La jurisprudencia del Tribunal Supremo y el art.

811 del Código civil», ADC, 1957.etik 1960.era bitartean; «Interpretación, lo calización sistemática e integración de la reserva del art. 811 del Código civil», RDP, 1959, 275. or. eta ondorengoak, eta 375. or. eta ondorengoak; «Hipótesis y tesis del art. 811 del Código civil», RDP, 1961, 891. or. eta ondorengoak, eta 1020. or. eta ondorengoak; «Comentarios a los arts. 806–857», in Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XI. liburukia, 1982.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

V. LEGE OINORDETZA

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ Hogeigarren gaia LEGE OINORDETZA Laburpena: §63. Lege oinordetzaren kontzeptua eta eraentza.— 231. Ideia oroko rrak.— 232. Lege oinordetzaren baldintzak.— 233. Lege oinordetzaren sistema. Espainiako antolamendu juridikoaren irizpideak.— §64. Lege oinordetza, Zuzenbide erkidean.— 234. Semealabak eta ondoren goak oinordeko izatea.— 235. Aurrekoak oinordeko izatea.— 236. Alar guna oinordeko izatea.— 237. Albokideak oinordeko izatea.— 238.

Estatua oinordeko izatea.— §65. Lege oinordetza, foru zuzenbidee tan.— 239. Lege oinordetza, Aragoin.— 240. Lege oinordetza, Kataluni an.— 241. Lege oinordetza, Nafarroan.— 242. Lege oinordetza, Bizkaia eta Araban.

§63. LEGE OINORDETZAREN KONTZEPTUA ETA ERAENTZA 231. Ideia orokorrak Jaraunspenaren gain borondatezko delazioa gertatzen da, kausatzaileak egiletsitako testamentuaren bitartez edo, bestela, oinordetza kontratuaren bi tartez, azken hori bidezkoa denean. Borondatezko delazio horretaz landa, Espainiako antolamendu juridikoak lege oinordetza arautzen du. Oinordetza horretan, jaraunsle deia egiten zaie legeak aipaturiko pertsonei, legeak ezarri tako hurrenkerarekin bat etorriz eta lege horretan ezarritako portzentaia edo proportzioaren arabera. Hori berori ezartzen du KZren 658. artikuluak, hauxe dioenean: «Oinordetza gauzatzen da gizakiak testamentuan adierazitako bo rondatearen bitartez eta, hori izan ezean, lege aginduz.

Lehendabizikoari tes SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

tamentuzko oinordetza deritzo eta bigarrenari, aldiz, legebidezko oinordetzaÂť.

Bada, oinordetza horri legebidezko oinordetza edo ab intestato oinordetza ere baderitzo. Adierazmolde horiekin azpimarratu egiten da, batetik, oinorde tza horren jatorria legea dela eta, bestetik, oinordetza hori testamentuzko oinordetzarik ez dagoenean aplikatzen dela.

Nolanahi ere, gure ustez, adie razmolde horiek ez dira oso egokiak: lehendabizikoa nahastu egin daiteke berezko esangura erabili gabe seniparte oinordetza edota derrigorrezko oinor detza iritzi izan zaion horrekin; bigarrenak ez du bere barruan hartzen ja raunspenaren gain kontratu bidez gerta daitekeen delazioa.

Aurreko gaietan ikusi dugunez, Espainiako antolamendu juridikoak kontratuzko delazioa arau tzen du; arauketa hori oso mugatua da Zuzenbide erkidean eta beraren norai nokoa orokorragoa da, aldiz, foru zuzenbide batzuetan.

Horregatik, guk lege oinordetza adierazmoldea erabiliko dugu, jaraunspenaren gain egindako dela zio mota hori aipatzeko.

Egiatan, nahiz eta lege oinordetza esamoldea erabili, kasu hori jarauns penaren gain egindako delazio mota bat besterik ez da.

Borondatezko dela lazioarekin gertatzen den bezala, lege delazioak honakoa bermatu nahi du: pertsona bat hildakoan, beraren ondareak titularrak izan eta titular horiek on darearen aktiboaz eta pasiboaz, bibiez, arduratzea. Hori dela eta, lege dela zioaren oinarria eta mortis causa oinordetzarena berberak dira.

Behin mortis causa oinordetza onartuz gero, formula batzuk ezarri behar dira eskualdaketa hori ahalbideratzeko, horren eragingarritasuna ezin delako izan kausatzaileak egin dezakeen

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ xedapenaren araberakoa.

Horretarako, legeak hiru pertsona talderi deitzen die jaraunspenerako: se nideei, laugarren gradurainoko albokideak barne; alargunari; eta, azkenik, es tatuari (KZren 913. art.). Jadanik gainditutzat jo daitekeen garai historiko batean, dei horien oinarria subjektiboa edo borondatezalea zen, delazio mota horiek bat zetozelako kausatzaileak ustez izango zukeen borondatearekin, testamentua egiletsi izan balu. Arestian, eta beste ikusmolde bati helduta, doktrinak ahaleginak egin ditu, jaraunspenaren gain egindako dei horiei oi narri objektiboa eratxikitzeko. Ă‘abardura desberdinekin bada ere, dei horiek guztiak familiaren gain mamitzen dira. Horretan ez da kontutan hartzen az ken lekuan estatuari dei egiten zaionik; beharbada, horren arrazoia izan dai teke estatuari egindako deiak bide desberdinak ibili izana, bai arauketaren ikusmiratik, bai dogmatikaren ikuskeratik.

Autu horren azken barrenetaraino sartu gabe, historian zehar aise antze man daiteke honakoa: lehenengo lekuan, familiakideak izan dira lege jarauns le, garai edota kultura bakoitzaren arabera hori norainoko desberdinarekin gertatu bada ere; eta, azken buruan, beti hala izan ez arren, lege jaraunsle izan da fiskoa, errege edota estatua.

Politikaren arloan gehien komeni dena zein izan eta horren araberakoak izan dira hautespena egiteko irizpideak. Irizpideok, egun ere, indarrean daude betebetean. Zernahi gisaz, eta zentzuz koa denez, irizpide horiek malgutu egin dira, familiak izan dituen transfor mazioen karioz. Espainian, transformazio horien erakuskari izan da oraintsu 1981ko maiatzaren 13ko Legeak Kode Zibilean egin duen eraldaketa. Bes SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

talde ere, gure egunotan, lege oinordetza familia txikiagoaren gain sustraitzen da eta, geroago ikusiko dugun bezala, oinordetza hori modu zuzenagoan ba natzen da, indarreko ulerkera eta printzipioekin bat etorriz.

Lehentxoago adierazi dugunez, lege oinordetza jaraunspenaren gain egin dako delazio mota bat da eta ez, ordea, mortis causa oinordetzaren mota bat. Hortaz, besterik agindu ezean, lege oinordetzari aplika dakizkioke jaraunspe neko fenomenoa arautzen duten erregelak. Bide horretatik, gogoan izan behar da deien hurrenkera horretan jarraikoak tarteka daitezkeela: ius transmissio nis deiturikoa, hori bidezkoa izanez gero; ordezkapen eskubidea, delazio mota horretan berebiziko garrantzia duena; hala denean, gehiagotze eskubidea, az tergai dugun dei mota horretan garrantzi handirik ez duena; eta, era berean, senipartea eta beraren defentsa nahiz zenbaketa arautzen dituzten erregelak.

Edozein modutan ere, lege delazioak gogoan izan beharreko ezaugarri ba tzuk ditu. Ezaugarriok ondokoak dira: 1. Legeak berak erakartzen du jaraunspenerako deia, legegileak landutako irizpide objektiboen arabera.

2. Lege oinordertza borondatezko oinordetzaren ordeztailea da; beste mo du batera esateko, lege deietara jotzen da, borondatezko oinordetzarik ez da goenean. Hori berori erakusten dute argiroargiro KZren 658. art.ak eta foru zuzenbide desberdinen xedapenek.

Ordeztailetasunaz denaz bezainbatean, Es painiako antolamenduak ibilbide historikoari eusten dio; ibilbide horretan, eta germaniarren eraginpeko beste antolamendu batzuetan gertatu aldera, nabaria da Erromako Zuzenbidearen eragina.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ 3. Lege oinordetza eta borondatezko oinordetza baterakorrak dira, de cu iusak ez dituenean bere ondasun guztiak xedatu. Horixe dio hitzez hitz Kode Zibilaren 658.3. artikuluak: «Gisa bertsuan, oinordetzaren zati bat gizakiaren borondatearen bitartez gauza daiteke eta beste zatia, ostera, lege aginduz». Aterabide hori eta Erromako Zuzenbidean ezarritako printzipioa elkarren aur kakoak dira; printzipio erromatarra Kataluniako eta Balear Uharteetako zu zenbideetan aplikatzen da eta, berorren aginduz, nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest (ikus KatZZKren 97.1. art. —KatOKren 3.2. art.— eta BUZZKren 7. art.).

4. Lege delazio horretan, jaraunspenerako deia titulu unibertsalaren bitar tez gauzatzen da beti, hau da, dei hori jaraunsleari egiten zaio beti, oinor dekoa estatua denean ere. Salbuespen gisa, eta atal egokian ikusiko dugunez, alargunari deitu ahal zaio gozamenaren lege kuotarako bakarbakarrik.

5. Legezko deia eragingarria izan dadin, nahitaezkoa da epailearen adie razpena, adierazpen horrek ematen baitu jaraunslearen titulu formala. Era askotakoa izan daiteke adierazpen hori: ab intestato jaraunsleen inguruko adierazpena edo ab intestato judizioa bera, borondatezko jurisdikzioaren ba rruan (JZLren 977. art. eta ondorengoak); edo, bestela, auzibide jurisdikzioan egindako adierazpenjudizio egokia.

232. Lege oinordetzaren baldintzak Lege oinordetza borondatezko oinordetzaren ordeztailea SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

da. Are zehatza go esateko, lege oinordetza aplikatzen da, edozein arrazoi delaeta kausatzai learen ondarea ez denean osoosorik zein zati batez eskualdatu mortis causa egintzen bitartez. Hala eta guztiz ere, foru zuzenbide batzuetan (adibidez, Ka talunia eta Balear Uharteetako zuzenbideetan), bateraezinak dira bi delazio mota horiek, hau da, borondatezko eta legezko delazioak; horregatik, legezko delazioa gauzatzen da borondatezko xedapenik ez dagoenean, nahiz eta bo rondatezko delazio hori askieza izan.

Ideia edo printzipio hori barneratu du, behar den moduan ez bada ere, KZren 912. art.ak. Artikulu horrek ezartzen du zein kasutan gauzatzen den lege oinordetza; hori egitean, alabaina, ez ditu aipatzen delazio mota hori era giten duten kasu guztiak. Kritika horretan bat datoz autorerik gehienak. Eu ren iritziz, arau hori ez da oro hartzailea eta, ondorenez, beraren edukia osatu behar da legeak ezartzen ez dituen kasuekin, kasuok lege oinordetza eragiten duten heinean. Autoreren bat iritzi horren kontra azaldu da; beraren aburuz, lege oinordetzaren kasu guztiak bil daitezke lege bidez araututako kasuetara.

Bi dira, izan ere, lege delazioa bidezkotzen duten kasu nagusiak. Aurre nekoa azken nahiari buruzkoa da, azken nahi hori izaterik gabekoa edota eragingabea izan daitekeelako. Bigarrena, ostera, azken nahiaren edukiaz ari da, hots, kausatzaileak bere ondasunekin egindako xedapenaz ari da; geroga rrenean azalduko ditugun arrazoiak direla medio, xedapen hori askieza izan daiteke kausatzailearen ondasun guztiak eskualdatzeko.

1. KZren 912.1. artikuluak lehendabiziko kasua ezartzen du, hauxe dioe nean: ÂŤNorbera testamenturik egin gabe hiltzen denean edo,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ testamentua egi nagatik ere, testamentu hori deuseza izan edota gerogarrenean baliorik gabe geratu deneanÂť. Testamentuaren inguruko aipamen hori oinordetza kontratu edo oinordetza itunari aplikatu behar zaio, kontratu edo itun hori egitea bi dezkoa denetan. Arau horrek hiru kasu desberdin baitaratzen ditu: a) Testamenturik edo, hala denean, oinordetza kontraturik ez izatea. Ju risprudentziak kasu horrekin parekatzen du testamentuaren galera nahiz sun tsipena (ikus 1955eko otsailaren 12ko epaia, eta 1943ko ekainaren 1eko eta 1945eko abenduaren 5eko ebazpenak). b) Mortis causa negozioa deuseza izatea. Hori gertatzen den ala ez jaki teko, testamentuaren edo oinordetza kontratuaren baliogabetasun kariak apli katu behar dira. c) Testamentua edota oinordetza kontratua gerogarrenean baliorik gabe geratzea edo, hitz egokiagoak erabiliz, testamentu zein kontratu hori eragin gabe bilakatzea. Hori gerta daiteke, besteak beste, testamentua egiletsi delako aurreko testamentua ezeztatzeko eta horretarako bakarrik; edo, osterantzean, testamentua iraungi baino lehen bete beharreko formalitateak ez direlako gau zatu (halako formalitateak gauzatu behar dira, adibidez, testamentu berezien kasuan).

2. Mortis causa eratxikipenaren edukiari buruz ari dira 912. art.ko hu rrengo hiru idazatiak. Idazati horietan, gorabehera desberdinak jasotzen dira. Gorabehera horiek kasu hauetara labur daitezke: a) Ondare xedapenik ez izatea edo, bestela, xedapen hori SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

askieza izatea, horretan ez dagoelako jaraunsle izendapenik edota horrekin ez direlako onda sun guztiak xedatzen, jaraunsle nahiz legatuhartzaile tituluaren bitartez. b) Jaraunsle izendapena eragingabea izatea.

Eragingabetasun hori kari desberdinek eragin dezakete. Kariok, besteak beste, honakoak dira: baldintza etengarria ez betetzea edota baldintza suntsiarazlea gauzatzea, kategoria ho riek epemugari ere aplikatu ahal zaizkiola; deitua kausatzailea baino lehen hiltzea, ordezkorik izan gabe, gehigotze eskubidea bidezkoa izan gabe eta, aplikatzeko modukoa den heinean, ordezkapen eskubiderik ere izan gabe; az kenik, jaraunsleak jaraunspena ez onartzea, jaraunsleak jaraunspen hori ar buiatu duelako eta ez direlako bete aipatu berri ditugun kasuak, jaraunsleak oinordeko izateko gaitasunik ez duelako eta, berebat, jaraunspena eskatzeko akzioa preskribatu delako.

Oinordetza kontratuaren kategoria onartzen duten foru zuzenbideetan, oi nordetza kontratu horri aplika dakioke gorago esandako guztia, esandako hori oinordetza kontratuaren izaerarekin bat datorren heinean.

Bukatzeko, borondatezko delazioaren eta lege delazioaren arteko batera kortasunak berarekin dakar deien bikoiztasun edota batasunaren arazoa, bi delazio horiek jaraunsle bakarrarengan pilatzen direnean. KZren 1009. arti kuluak arazo hori konpontzen du, hurrengoa erabakitzen duenean: ÂŤJarauns pen berberaren gain, pertsona bati testamentu bidez eta ab intestato dei egiten bazaio, eta pertsona horrek lehendabiziko tituluaren zioz jaraunspena arbuia tzen badu, orduan ulertu behar da arbuiatzea bi tituluen zioz egin dela. Haa

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ tik, jaraunspena ab intestato jaraunsle gisa arbuiatzen bada, testamentu titu luaren berririk izan gabe, oraindik jaraunspena onar daiteke testamentu titulu horren zioz».

233. Lege oinordetzaren sistema. Espainiako antolamendu juridikoaren irizpideak KZren 913. artikuluak hauxe ezartzen du: «Testamentuzko jaraunslerik izan ezean, legeak jaraunspena uzten die hildakoaren senideei, alargunari eta estatuari». Jarraian, Kode Zibilak zehaztu egiten du nola gauzatzen den deitu horien arteko hurrenkera eta zelan banatzen den jaraunspena euron artean.

Egiatan, bilakaera historiko luzea izan da lege oinordetza horretan ja raunsleak nortzuk diren zehaztu artekoa. Bilakaera horretan eragina izan dute sistema juridiko desberdinek eta, oro har, gizarte, familia eta jabetzaren in guruko eredu desberdinek ere. Horiek guztiak «lege oinordetzaren sistema» deituriko horietan islatzen dira. Sistemok, izatez, printzipio eta erregela kon plexuen multzoak dira, eta eurek zehazten dute zein destino izan behar duen kausatzailearen jaraunspeneko ondareak. Sistemen arteko desberdintasunak ageriagerian geratzen dira, batez ere, senideen kategoriaren barruan lege ja raunsleak zehaztu behar direnean, senideena baita kiderik gehien duen taldea.

Horretara, bereizi beharrekoak dira, batetik, sistema subjektibo edo per tsonala eta, bestetik, sistema objektibo edo erreala (azken horri sistema tron SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

kal ere deitu izan zaio).

Sistema erreal edo tronkalak aintzakotzat hartzen du ondasunen famili ja torria, ondasun horien oinordekoa nor izan behar den zehazteko.

Sistema ho rren helburua da ondasunak euren jatorrizko ondarera itzultzea edo, behinik behin, euren hurbileneko senideen ondarera itzultzea. Horrenbestez, jaraunsle izaera ez da ondorioztatzen jaraunspenaren kausatzailearenganako senideta sunetik, ezpada ondasunaren antzinako titularrarenganako senidetasunetik. Hala eta guztiz ere, Erdi Aroan sustraitzen den sistema horrek ez du kausa tzailearen ondare osoa ukitzen. Egineginean ere, famili jatorria duten onda sunei bakarrik aplikatzen zaie sistema tronkala. Gainera, aplikazio hori oso konplexua da, ondasun horien etorburua ikertu behar delako eta, hori egin eta gero, senidetasun harremanak berreraiki behar direlako. Arrazoi horiek direla bide, gure egunotan sistema horren aplikazioa mugatua da. Espainiako anto lamendu juridikoan badira adibide batzuk, hala nola, Aragoi, Nafarroa, Biz kaia, Araba eta Kataluniako foru zuzenbideetan, eta KZren 811 eta 812. artikuluetan ere. Edozein kasutan, gerotxoago aztertuko dugun moduan, siste ma tronkalaren gaineko arauketa ez da eraberekoa, arauketa horretan modali tate desberdinak antzeman baitaitezke.

Bestalde, oinordetza hurrenkera zehazteko, sistema subjektibo edo pertso nalak jaraunspenaren kausatzailearenganako senidetasun harremanak baino ez ditu kontutan hartzen. Bada, oinordetza hurrenkera zehaztu daiteke, ondo rengo, aurreko eta albokideei dagozkien lerroen bitartez eta, lerro bakoitzaren barruan, gradu hurbiltasunaren bitartez. Hurrenkera zehazteko modu hori bat dator betebetean ÂŤhiru lerroetako

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ sistema» deiturikoarekin, berorren jatorria nabariro erromatarra dela. Osterantzean, «senitarteen sistema» erabil daiteke oinordetza hurrenkera zehazteko; sistema horren jatorria germaniarra da eta, horren bitartez, aurreko bakoitzari bere ondorengo guztiak batzen zaizkio. Horretara, lehenengo senitartea osatzen dute kausatzaileak eta beraren ondo rengoek; bigarrena, berriz, kausatzailearen aitaamak eta horren ondorengoek (hau da, hildakoaren aitaamak, nebaarrebek eta lobek); eta hirugarrena, or dea, aitonaamonak eta beraren ondorengoek (hots, aitonaamonak eta kausa tzailearen osabaizebek, bestengusuek eta loba txikiek). Senitarte bakoitzak hurrengoa baztertzen du eta, senitartearen barruan, ondasunen banaketa ez da eraberekoa, ezta kide guztientzat berbera ere.

Espainiako antolamendu juridikoan, hiru lerroetako sistema erromatarra aplikatzen da, aipatu berri ditugun kasuetan kenduta, alegia, izaera tronka leko kasuetan kenduta. Hiru lerroetako sistemaren aplikazio hori erregela eta salbuespen batzuetan mamitzen da. Erregela eta salbuespen horiek KZren ar tikulu desberdinetan jasotzen dira (baita foru zuzenbide batzuetan ere, atal egokian azalduko dugun bezala).

1. Lehenlehenik, hiru oinordeko mota bereizi behar dira: senideak, alar guna eta estatua (KZren 913. art.). Jaraunsle mota horiek ez dute guztiz elkar baztertzen; izan ere, alarguna ondorengoekin eta aurrekoekin batera pilatzen da jaraunspenean, alargun horren lege kuota gozamena denean. Era berean, jaraunsle horien aipamenak ez du lehenespen hurrenkerarik betetzen; uler bidez, eta 1981eko maiatzaren 13ko Legeak egindako eraldaketaz geroztik, senide albokideei baino lehen, alargunari egiten zaio jaraunspenerako deia (944. art.).

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

2. Senide mota bakoitzaren barruan, oinordetza lerroko antolatzen da. Lerro horiek elkar baztertzen dute: ondorengoarenganako lerroa lehenespene koa da; halakorik izan ezean, deia aurrekoenganakoari egiten zaio eta, jarrai an, albokideenganakoari, beti ere, alargunaren ondoren, lehenago esan dugun bezala.

3. Lerro bakoitzaren barruko jaraunsleei dei egiten zaie gradu hurbilta sunaren arabera. Horrela, hurbileko senideak urrunekoa baztertzen du. Horixe ezartzen du 921. art.ak: ÂŤJaraunspenetan, gradu hurbileko senideak urrune koa baztertzen du, ordezkapen eskubidea gauzatu behar denetan salbuÂť. Gau za bera agintzen dute KZren 922 eta 923. art.ek. Agerikoa denez, erregela horrek salbuespen garrantzitsua du ordezkapen eskubidearen kasuan. KZren 924. art.ak dioenez, ordezkapen eskubidearen bitartez, jaraunspenera deituta ko subjektuaren ondorengoak hark beteko zukeen lekuan jartzen dira. Ordez kapen eskubide hori ondorengoenganako zuzeneko lerroan aplikatzen da, eta albokideenganako lerroan ere aplika daiteke, lobek euren gurasoak ordezka baitizakete (925 eta 948. art.ak).

4. Gradu bakoitzaren barruan, jaraunspena buruko zatitzen da. Horrekin, 921. art.ak agintzen duenez, hainbanaketa lor daiteke deituen artean. Dena den, erregela horrek salbuespen batzuk ditu, hain zuzen ere, honakoak: Jaraunspena leinuko zatitzen da, jaraunsleei dei egiten zaienean ordezka pen eskubidearen bitartez; egineginean ere, aurrekoak jasoko zukeen kuota besterik ez dute eskuratzen jaraunsle horiek.

Esangura horretan, KZren 926. art.ak hauxe ezartzen du:

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ «Ordezkapen eskubidearen bitartez jarauntsiz gero, jaraunspenaren zatiketa leinuko egin behar da; horretara, ordezkari bakarrak edo guztiek ez dute jaraunsle gisa jasotzen euren ordezkatuak jasoko zukeena baino gehiago, hori bizirik egon balitz». Hortaz, semealabak jaraunsle badira ilobekin batera, iloba horiek euren gurasoak jasoko zukeen kuotaren gaineko jaraunsle dira; gauza bera gertatzen da, jaraunspenean osabaizebak lobekin batera pilatuz gero. Leinu bakoitzaren barruan, zatiketa buruko egiten da.

Gisa bertsuan, jaraunspena leinuko zatitzen da, kausatzailearen ilobak eta gainerako ondorengoak bakarrik direnean jaraunsleak (KZren 933. art.).

Gradu bereko aurrekoen kasuan, zatiketa lerroko egiten da, aitarengandi ko eta amarengandiko lerroak bereiziz; lerro bakoitzaren barruan, zatiketa bu ruko egiten da. Egineginean ere, zatiketa buruko egin daiteke honako kasuan bakarrik: aita eta amarik ez izanagatik ere, beste aurrekorik badagoenean. Berbarako, jaraunsleak badira aitarengandiko aitona, aitarengandiko amona eta amarengandiko amona, azken horri jaraunspenaren erdia dagokio, eta bes te erdia hainbanatu egin behar da bi haien artean. Aitzitik, ez da horrelako rik gertatzen, amarengandiko amona eta aitarengandiko birraitona jaraunsle direnean; halakoetan, gradu hurbiltasunaren irizpidea aplikatu behar da lehe nespenez eta, horren arabera, amarengandiko amonari bakarrik deitzen zaio jaraunspenerako.

Amaitzeko, jaraunspenerako dei horretan pilatzen direnean lotura bikoi tzeko nebaarrebak eta lotura bakarrekoak, lehenengoei jaraunsle gisa dago kien portzioa bigarrenei dagokienaren bikoitza izan behar da (949 eta 951. art.ak). Ondorenez, kasu horretan ere, hautsi egiten da SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

buruko eta hainbana egin beharreko zatiketaren printzipioa.

Hitz gutxitara laburtuz, honakoa esan daiteke: lehenengo lekuan, kausa tzailearen semealabak dira jaraunsle; semealabekin batera euren ondorengo ak pilatzen badira ordezkapen eskubidearen bitartez, orduan lehendabizikoak jaraunsle dira buruko eta azkenak, aldiz, leinuko.

Zatiketa berbera aplikatzen da, ilobak eta gainerako ondorengoak bakarrik direnean jaraunsleak.

Semealaba eta gainerako ondorengorik ez bada, jaraunsle dira aurreko ak. Orobat, gradurik hurbilenak urrunekoa baztertzen du.

Bestalde, jarauns penean pilatzen badira gradu bereko baina lerro desberdinetako aurrekoak, orduan jaraunspena, lehenengo eta behin, lerroko zatitzen da eta, jarraian, bu ruko, aurreko bat baino gehiago badago lerro bakoitzean.

Ondoren, jaraunspenerako deia egiten zaio alargunari eta horrek jarauns penaren gaineko jabetza eskuratzen du, 1981eko maiatzaren 13ko Legeak egindako eraldaketaren arabera.

Alargunik ez bada, albokideei deitzen zaie, gradu hurbiltasunaren prin tzipioa aintzat hartuta; printzipio hori, edonola ere, ezerezean geratzen da, lo ben ordezkapen eskubidea bidezkoa izanez gero. Gradu bakoitzaren barruan hainbanaketa buruko egiten da, bi kasu hauetan izan ezik: lobek ordezkapen eskubidea dutenean eta lotura bikoitzeko nebaarreba nahiz lobak lotura baka rrekoekin pilatzen direnean.

Laugarren gradurainoko albokiderik izan ezean, estatua da jaraunsle.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ §64. LEGE OINORDETZA, ZUZENBIDE ERKIDEAN 234. Semealabak eta ondorengoak oinordeko izatea KZren 930. artikuluak hauxe ezartzen du: «Lehenengo lekuan, oinordetza dagokio ondorengoenganako zuzeneko lerroari». 931. art.ak gaineratzen du ez dela bereizketarik egin behar, sexu, adin edota semealabatasunaren arabe ra. 1981eko maiatzaren 13ko Legeak azken manu hori eraldatu zuen, seme alabatasunari buruz KZra bildutako xedapenak bat etor zitezen EKren 14. artikuluan nagusiarazitako berdintasun printzipioarekin; printzipio horrek be ren beregi debekatzen du jaiotzaren araberako bereizkeriak egitea, eta printzi pio berbera azaltzen da EKren 39. artikuluan ere. Eraldaketaz geroztik, jaraunsle dira berdintasun osoz ezkontzazko semealabak, ezkontzaz kanpo koak eta adopzio bidezkoak, bai eta horien guztien ondorengoak ere. Horrekin amaitu egin da tradizio historiko luzea, horretan tratu desberdina ematen bai tzitzaien semealabei eta horien ondorengoei euren jaiotzaren arabera.

Lehenengo lekuan, jaraunspenerako deia egiten zaie semealabei. Seme alabaren bat edo batzuk kausatzailea baino lehen hil badira, oinordeko izate ko gai ez badira edota jaraunskabetuak izan badira, orduan euren ondorengoei deitzen zaie ordezkapen eskubidearen bitartez (929. art.). Semealaba kausa tzailearen ondoren hil bada, jaraunspena onartu gabe edota jaraunspen horri uko egin gabe, orduan semealaba horren jaraunsleak (borondatezkoak zein legezkoak) dira, ius transmissionis deiturikoaren bitartez, hari dagokion kuo SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

taren gaineko oinordekoak (1006. art.); kasu horretan, beraz, ez dago ordez kapen eskubiderik. Semealabak uko egiten badio jaraunspenari, horren zatia gainerako lege jaraunsleek eskuratzen dute gehiagotze eskubidearen bitartez, orduan ere semealaba horren ondorengoek ez baitute ordezkapen eskubiderik (922. art.).

Jaraunspenerako delazioan semealaba bati baino gehiagori dei eginez gero, jaraunspena buruko zatitzen da hainbana (932. art.). Ordezkapen esku bidearen bitartez, jaraunspen berberean pilatzen badira semealaba horietako baten ondorengoak, ondorengo horiek jaraunsle gisa eskuratzen dute euren gurasoak jasoko zukeen kuota, guraso hori bizirik izan balitz edota jaraunsle izateko gaitasunik izan balu (926. art.). Irizpide berbera aplikatzen da, hau da, jaraunspena leinuko zatitzen da, ondoko kasuetan ere: semealabarik izan ez arren, ondorengoei bakarrik dei egiten zaienean (932 eta 933. art.ak). Lei nu bakoitzaren barruan, zatiketa buruko egiten da.

Edozein modutan ere, ezin zaio kalterik egin KZren 834 eta 837.2. art.ek alargunarentzat ezartzen duten seniparteari.

Arean, lege oinordetzak ez du baztertzen seniparteari buruzko arauak aplikatzerik; haatik, arau horiek bete beharrekoak dira, baita semealaba eta ondorengoei begira ere. Aldez aurretik ikus daiteke lege oinordetzaren ohiko kasuetan ez dela arazorik sortzen, senipartearen arauak aplikatzeko; bada, on dorengoei jaraunspenerako deia egiten zaie eta, horren bitartez, seniparte gisa dagokiena baino gehiago jaso dezakete ondorengo horiek (808. art.). Zernahi gisaz, gerta daiteke kausatzaileak inter vivos nahiz mortis causa egintzen bitartez xedapen askeko herena baino gehiago xedatzea eta, horrekin, ondo rengo senipartedunen eskubideari kalte egitea. Horregatik, jaraunspenaren banaketa egitean, aintzakotzat hartu behar dira kausatzaileak, bera bizirik zegoela, egin zituen dohaintzak eta mortis causa xedapenak. Senipartea azal tzean jadanik esan dugu dohaintza eta xedapen horiek kontutan

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ izan behar di rela senipartea kalkulatzeko; gainera, dohaintza eta xedapenok ezofizioso izanez gero, horiek urritu beharra dago (818, 819, 820 eta 887. art.ak). Halaber, ondorengoak senipartedun diren ginoan, ondorengo horiek euren le ge kuotaren barruan zenbatu behar dituzte kolazionatu beharreko dohaintzak, horixe arautzen baitute 1035. art.ak eta ondorengoek.

235. Aurrekoak oinordeko izatea KZren 935. art.ak hauxe ezartzen du: «Hildakoaren semealaba eta ondo rengorik izan ezean, oinordeko dira hildako horren aurrekoak».

Horretarako, legeak dei egiten die, lehenengo lekuan, aitari eta amari, eta euren artean hainbanatu behar da jaraunspena (938. art.). Oinordetza irekitze ko unean, horietako bat bakarrik badago bizirik, orduan berari bakarrik deitu behar zaio (938. art.), gradu hurbiltasunaren irizpidea aplikatuz; irizpide ho rren arabera, hurbileko senideak urrunekoa baztertzen du.

Aita eta amarik izan ezean, jaraunspenerako deia egiten zaie gradurik hurbileneko aurrekoei. Aurrekook lerro desberdinetakoak izanez gero, hau da, amarengandiko eta aitarengandiko lerroetakoak izanez gero, jaraunspenaren erdia dagokio lerro horietako bakoitzari (940. art.). Lerro bakoitzaren barru an, zatiketa buruko egin behar da, hau da, hainbana (939 eta 941. art.ak).

KZren 942. art.ak gaineratzen duenez, dei horiek ezin diote kalterik egin KZren 811 eta 812. art.etan agindutakoari.

Manu horietako bakoitzaren no rainokoa oso desberdina da. Aurrenekoak erreserba betebeharra besterik ez du ezartzen, aurrekoek jaraunsle gisa eskura dezaketen SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

ondasun zehatz batzuen gain; erreserba hori senide jakin batzuen mesederako agintzen da. Kontrara, bigarrenak aurrekoen oinordetza arautzen du, oinordetza horren osagaiak di renean aurrekoek euren semealaba edota ondorengoei eman dizkieten gau zak; gauza horietan, aurrekoak lehenespeneko jaraunsleak dira, beste edozein jaraunsleren aurretik, eta gauzok ez dira zenbatu behar aurrekoei lege oinor detzaren bidez dagokien kuotaren barruan.

Aurrekoei egindako deiak ez du baztertzen alargunak jaraunspenaren er diaren gain duen gozamen eskubidea; gozamen hori alargunari dagokio seni parte gisa (837.1. art.).

Edu berean, ezin zaio kalterik egin 809. art.an araututako seniparteari, hau da, aurrekoen seniparteari. Jakina dugunez, aurrekoaren seniparteari kal te egin ahal zaio, kausatzaileak inter vivos zein mortis causa egintzen bitartez xedatu badu xedapen askeko zatiari erreserbaturikoa baino gehiago. Hori ger tatu den ala ez jakiteko, 818. art. aplikatu behar da. Manu horren aginduz, kausatzaileak utzitako ondasuntzari fikzioz batu behar zaizkio de cuiusak, be ra bizirik zegoela, egin zituen dohaintzak, horiek kolazionatu beharrekoak badira; modu horretan kalkulatzen da senipartea eta, hala denean, xedapen ezofiziosoak urritu behar dira, KZren 809, 810 eta 887. art.etan ezarritako irizpideekin bat etorriz.

Berebat, aurrekoak senipartedun diren ginoan, eurek kolazionatu behar dute, jaraunspeneko masa horretan, kausatzailearen eskuetatik dohainik jaso takoa; kolazio hori arautzen dute KZren 1035. art.ak eta ondorengoek.

236. Alarguna oinordeko izatea

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ KZren 944. art.ak honakoa dio: «Aurreko eta ondorengorik izan ezean, eta albokideen aurretik, alarguna da hildakoaren ondasun guztien jaraunsle». Arau hori 1981eko maiatzaren 13ko Legeak sartu zuen eta, hori egitean, oi nordetzarako deien hurrenkera aldatu zen, alargunaren mesedetan; aldaraz pen hori gertatu baino lehen, alargunari jaraunspenerako deia egiten zitzaion, kausatzailearen nebaarreba eta loben atzetik.

Eraldaketa horrek egundoko garrantzia izan zuen, horrekin gainditu egin baitzen alargunaren kontrako aurreiritzi historikoa; aurreiritzi horren eretze an, alarguna albokideen atzetik geratzen zen jaraunspenerako deietan. Au rreiritzi horren uztarriak honakoak izan ziren: aurrenik, familiaren inguruko ulerkera zabala, beste garai batzuetan indarrean egon zena; eta, hurrenik, on darearen famili izaera. Bigarren horri gagozkiola, familiaren ondarea bere horretan iraunarazteko, nahitaezkoa zen, alargunari lege oinordetzarako deia egin baino lehen, dei hori senideei egitea, senideok urrunekoak izan arren; modu horretan ziurtatu egiten zen ondasunak familiaren barruan geratzea. Alarguna oinordeko izateak igarriigarrian alda zezakeen jarauntsitako onda sunen destinoa, ondasun horiek familia batetik irten eta beste batean sartzen zirelako. Horrelakoak errazago gerta zitezkeen, alargunari jaraunspenerako deia egiten zitzaionean, ez zegoelako alargun horrek kausatzailearekin izan dako ondorengorik, ezta aurrekorik ere.

Gaur egun, familiaren inguruko ulerkerak bat egiten du guneko ereduare kin; ulerkera horri helduta, ezkontideek eta ondorengoek osatzen dute familia. Horrenbestez, eta 1981eko Legearen zioen azalpenak agerian jarri duenez, ba dirudi guztiz zentzuzkoa dela alargunari lehenespena ematea, SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

albokideen kal tetan. Dena den, badira aldaketa horren kontrako iritziak ere.

Alargunari ez zaio jaraunspenerako deirik egiten, ezkontide hori banan durik badago epai irmoaren ondorioz, edota egitatez banandurik badago bi ez kontideek sinesgarriro agertarazi duten adostasunaren ondorioz (945. art.). Lege banantzeari dagokionean, derrigorrezkoa da epai irmoa izatea; edozelan ere, ezkontideen artean berradiskidetzerik izanez gero, epai horren ondoreak ezerezean geratzen dira.

Egitatezko banantzeari dagokionean, lehenlehenik, banantze hori hitzarmen bidezkoa izan behar da; ez dira nahastu behar, ho rratik, hitzarmen hori eta banantzearen inguruko hitzarmenak.

Bigarrenik, derrigorrezkoa da akordio hori sinesgarriro agertaraztea. Autore batzuek es kakizun hori agirizko frogarekin identifikatu dute. Nolanahi den ere, gure us tez, agirizko froga ez da beharrezkoa, beste bide batetik egiazta badaiteke ezkontideek euren arteko banantzearen inguruan egin duten hitzarmena.

Kausatzailea hil baino lehen ezkontza deuseztatu bada, alargunak ez du oinordetza eskubiderik, nahiz eta alargun hori onusteduna izan; haatik, alar gunak badu halako eskubiderik, kausatzailea hiltzeko unean deuseztasun de manda tramitatzen badago. Azkenekoz, epai bidez adierazitako dibortzioak kendu egiten dizkie ezkontide izandakoei jaraunspenaren gaineko eskubide guztiak.

Horrenbestez, inguruabar jakin batzuetan izanez gero, alargunak jarauns penaren gaineko eskubidea galtzen du. Horrelako inguruabarrak gauzatzen ez badira, ordea, alarguna hildakoaren ondasun guztien jaraunslea da. Esamolde horrek erakusten du jaraunspenaren gaineko delazioak izaera unibertsala due la, hau da, alargunari jaraunsle gisa deitzen zaiola. Ildo berean,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ doktrinak modu adierazgarrian esan du alargunari harako ondasunen gaineko jabetza dagokiola; alargunaren senipartea gozamen kuota denez gero, bi kasu horien arteko desberdintasuna agerian geratzen da.

Zernahi gisaz, jaraunspenerako dei horrek ezin dio kalterik egin alargu nak senipartearen gain duen eskubideari; harako kasuetan, jaraunspenaren bi herenen gainekoa da gozamena (838. art.). Hala izan dadin, beste oinordeko batzuei buruz esan dugun moduan, jaraunspeneko masaren barruan kontabili zatu behar dira kausatzaileak, bera bizirik zegoela, dohainik egin zituen xe dapenak. Kontabilizazio hori beharrezkoa da, alargunaren seniparte kuota zenbatzeko eta ezkontidearen eskubidea txikitzen duten xedapenak urritzeko, xedapenok inter vivos eginak izan zein mortis causa eginak izan. Dena den, ez dira kolazionatu behar kausatzailearen eskuetatik 1035. art.aren eta ondo rengoen arabera jasotako dohaintzak, horrelakoetan alarguna ez baita jarauns penean pilatzen derrigorrezko beste jaraunsle batekin.

Jaraunsle gisa egindako dei horretaz landara, alargunak senipartearen gaineko eskubidea du, alargun hori jaraunspenean pilatzen denean kausatzai learen semealaba, ondorengo edota aurrekoekin batera (834 eta 837. art.ak). Kausatzaileak ez badu eskubide hori asebete, horretarako borondatezko xeda pena eginez, orduan lege oinordetzan bertan alargunari deitu behar zaio ja raunspenerako, beste lege jaraunsleekin batera. Halakoetan, jaraunspenaren zati baten gaineko gozamenean mamitzen da lege deia; gozamen horren zen batekoa aldakorra da, jaraunspenean alargunarekin batera pilatzen diren ja raunsleen kopuruaren araberakoa.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

237. Albokideak oinordeko izatea Aurreko ataletan barneratutako pertsonarik izan ezean, jaraunsle dira lau garren gradurainoko albokideak. Albokideok jaraunspenaren kausatzailearen senide dira, eta senidetasun horrek bidezkotzen du eurei eginiko deia. Dei ho ri zehazteko orduan, aintzat hartu behar da zein den uneanunean familiaren inguruan erabiltzen den kontzeptua eta estatuak zenbaterainoko interesa duen, testamenturik egin gabe hiltzen direnen ondasunak lortzeko. Horren harira, arras murriztu dira senide albokideei egindako deiak. Espainiako Zuzenbidea ri gagozkiola, Partidek hamargarren gradurainoko senideak aipatzen zituzten. Kode Zibilaren jatorrizko idazkerak, aldiz, seigarren gradurainokoak besterik ez zituen ukitzen. Azkenik, 1928ko urtarrilaren 13ko LEDk egindako alda razpenaz geroztik, laugarren gradurainoko albokideei besterik ez zaie deitzen jaraunspenerako. Gainera, gero sakonago ikusiko dugunez, aldarazpen horrek eraldatu zituen beste autu batzuk ere, estatua oinordeko denetarako.

Oinordetza lerro horretan, pertsona kategoria desberdinak bereizi behar dira, horietako bakoitzari tratu desberdina ematen baitzaio: lehenlehenik, ne baarrebak eta, horien artean, lotura bikoitzekoak eta lotura bakarrekoak; bigarrenik, lobak eta, euren artean, nebaarreben semealabak eta erdi neba arreben semealabak; eta, hirugarrenik, gainerako albokideak, beti ere, lau garren gradurainokoak.

Lehenengo lekuan, nebaarrebei deitzen zaie, gradu hurbiltasunaren ara bera. Gradu hurbiltasun hori, alabaina, ezerezean geratzen da, lobei ordezka

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ pen eskubidea ematen zaienean; izan ere, lobek ordezkapen eskubidea dute, nebaarrebetako bat kausatzailea baino lehen hil denean edo nebaarreba ho rrek oinordeko izateko gaitasunik ez duenean. Nebaarreben artean, jarauns pena buruko zatitzen da; haatik, jaraunspen horretan ordezkapen eskubidea duten lobak pilatuz gero, orduan zatiketa leinuko egiten da (947, 948 eta 951. artikuluak).

Taxu berean, lotura bikoitzeko nebaarrebak eta lotura bakarrekoak berei zi behar dira. Batzuk eta besteak pilatuz gero edo, bestela, euron semealabak ordezkapenaren bidez pilatuz gero, orduan lotura bikoitzeko nebaarrebei ja raunspenean dagokien portzioa lotura bakarrekoei dagokienaren bikoitza izan behar da (949. art.). Aitarengandiko eta amarengandiko nebaarrebak baka rrik pilatuz gero edo, osterantzean, erdi nebaarrebak bakarrik pilatuz gero, jaraunspena euren artean hainbanatzen da, aitarengandiko eta amarengandi ko nebaarreben artean bereizketarik egin gabe (950. art.).

Nebaarrebarik izan ezean, lobak dira jaraunsle, eta jaraunspena buruko zatitzen da euren artean. Aiurri berean, loben artean bereizi behar dira neba arreben semealabak eta erdi nebaarrebenak, lehenengoei dagokien kuota bigarrenei dagokienaren bikoitza izan behar delako. Nebaarreben lobak ba karrik pilatuz gero edo, bestela, erdi nebaarreben lobak bakarrik pilatuz gero, jaraunspena hainbana zatitu behar da.

Nebaarreba eta lobarik izan ezean, laugarren gradurainoko beste senide albokideek jaraunsle gisa eskuratzen dute hildakoaren jaraunspena. Laugarren gradutik gora, ez dago ab intestato jaraunslea izateko eskubiderik (954. art.).

Albokideei eginiko dei horretan, zorroztasunez aplikatzen da gradu hur SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

biltasunaren irizpidea; ez da aplikatzen, ordea, ordezkapen eskubidea, ezta lo tura bikoitzaren araberako lehenespena ere (955. art.).

238. Estatua oinordeko izatea KZren 956. artikuluak hauxe agintzen du: Aurreko sekzioetan ezarrita koarekin bat etorriz ez badago jaraunsle izateko eskubidea duen pertsonarik, orduan estatua da jaraunsle‌. Gauzak horrela, jaraunspenaren gaineko lege deien hurrenkera itxi egiten da estatuari egindako deiarekin; estatuaren atze tik ez dago lege aginduz jaraunsle izateko eskubidea duen pertsona fisikorik, ezta juridikorik ere. Datu hori aintzakotzat hartu behar da, estatuari egindako delazioaren arau juridikoak interpretatzeko.

Gerta daiteke subjektu batek seniderik ez izatea eta subjektu horrek bere ondasunak borondatez ez xedatzea.

Horrelakoetan arazoak sor daitezke eta arazo horiek konpondu nahi izan dira, hain zuzen ere, estatuari lege oinorde ko gisa deituz. Bada, mortis causa oinordetzaren arloko famili kontzeptua gainditurik geratu da, eta horrekin bat dator estatuari egindako delazioa. Hala eta guztiz ere, TOMĂ S Y VALIENTEk artez azpimarratu duenez, arazo hori ez da beti konpondu molde berbera erabiliz, hau da, estatuari, erregeri, fis koari edota, azken finean, botere politikoa duenari dei eginez; baiezta daiteke, edonola ere, berori izan dela gehien erabilitako konponbidea. Menturaz, era bilpen horren arrazoia hau izan da: estatuari egindako eratxikipenaren bidez, aintzatetsi egiten da gizarteak hildakoaren ondasunen gainean duen interesa, ondasunok kolektibitateari itzul

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ dakizkion. Interes publiko horrek eragin du lege oinordetzarako deituriko senideak arianarian murriztea, estatuaren me sedetan. Horretara, gaur egun, estatuari deitzen zaio, kausatzailearen lauga rren gradurainoko senide albokiderik izan ezean.

Dena den, teknikaren ikusmiratik, estatuari egindako eratxikipen hori bi ereduren arabera itxuratu da. Lehendabiziko ereduak, batetik, Zuzenbide pu blikoaren osagaiak jasotzen ditu, estatuari egindako eratxikipena ius imperii deituriko horretan oinarrituz. Bestetik, eredu horretan agertu egiten dira Zu zenbide pribatuaren osagaiak ere, harako eratxikipena zuzeneko jabariaren bi tartez antolatzen baita; zuzeneko jabariaren ideia horretan bistakoa da Erdi Aroaren eragina, eta berorren erakuskari nagusia izan daiteke Codera droit de desheredanceari buruz bildutako arauketa. Bigarren ereduak izaera pribatista du eta, pandektismoak landutako eredu horretan, estatua jaraunslearen lekuan jartzen da. Espainiako antolamendu juridikoak, beste antolamendu batzuen antzera, eredu pribatista barneratu du.

Horixe erakusten dute KZren 956, 957 eta 958. art.ek, eta Estatuaren Ondareari buruzko Legearen 24.2. art.ak ere.

Lehenik eta behin, Kode Zibilak ezartzen du estatuari egindako deiari bu ruzko eraentza juridikoa; horri dagokionean, kontutan izan behar da 1928ko urtarrilaren 13ko LEDren bitartez egindako eraldaketa.

Kode Zibilean, eta JZLren arauetan ere, oinordetza horren alde pribatistikoak arautzen dira. Bes talde, 1971ko abuztuaren 13ko Dekretuak oinordetzaren administrazio aldeak jorratzen ditu.

Modu horretan, estatuak jaraunsle gisa eskuratzen ditu kausatzailearen ondasunak, hori berori agintzen baitu beren beregi KZren 957. artikuluak. Horrek esan nahi du estatuari egindako deia titulu unibertsalaren bitartez gau SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

zatzen dela. Ondorenez, estatua jaraunspenaren kausatzailearen leku berean jartzen da, kausatzaile horrek utzitako ondarea osatzen duten harreman juri diko guztietan; harreman horien artean, zorrak nabarmendu behar dira, bero rren ordainketaz arduratu behar baita estatua. Dei horrek, alabaina, ezaugarri berezi batzuk ditu eta horiek gogoan izan behar dira.

Lehenengo lekuan, estatuak jaraunspenik jasoz gero, jaraunspenari eman behar zaio 956. art.ak beren beregi ezartzen duen destinoa. Artikulu horretan, jaraunspeneko ondasuntza hiru portziotan zatitzen da: aurrenekoa manu ho rretan bertan aipaturiko udal erakundeei esleitzen zaie; bigarrena, aldiz, probintzietako erakundeei; eta hirugarrena, azkenik, Herri Zorraren Amorti zaziorako Kutxari. 1931ko apirilaren 1eko EAz geroztik, Altxorrean egin be har da azken horren sarrera. Nolanahi den ere, artikuluak berak salbuespen batzuk ezartzen ditu eta horiek aintzakotzat hartu behar dira.

Esangura horretan, autoreek eztabaidatu dute zein izaera duen 956. art.an aipaturiko erakundeen eskubideak; 957. artikuluak eskubide berberak aintza testen dizkie erakunde horiei eta jaraunsleari. Autore batzuen ustetan, estatua jaraunsle fiduziarioa da, estatuak erakunde horiei eman behar baitizkie ja raunspeneko ondasunak; erakundeok, ostera, fideikomisozko jaraunsleak dira, fideikomisozko ordezpena modu analogikoan aplikatuz. Arestian, autore ba tzuek adierazi dute estatua dela jaraunsle bakarra. Egiatan, estatuari zama bat ezartzen zaio, estatu horrek destino zehatza eman behar baitie jaraunsle gisa berak jaso dituen ondasunei; kodean bertan aipaturiko erakundeak dira des tino horren onuradun. Konponbide hori artezagoa da, bai teknikaren ikuske

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ rarik, baita arauketaren ikusmoldetik ere.

956. art.ari helduta, jaraunspenaren banaketa 1971ko Dekretuan ezarrita koarekin bat etorriz gauzatu behar da. Dekretu horren aginduz, aurrenaurre nik estatuaren organoek jaraunspena likidatu behar dute eta, horren ostean, gerakinaren bi herenak eratxiki behar zaizkie udal erakundeei, probintzietako erakundeei edo, hala denean, erakunde orokorrei, dekretuak berak ezartzen duen prozedura erabiliz.

Azpimarratzekoa da, era berean, 957. art.tik ateratzen den ezaugarria. Artikulu horrek adierazten duenez, jaraunspena inbentario onuraren arabera onartu dela ulertu behar da beti, 1023. artikuluak aipatzen dituen ondoreeta rako; ondoreok dira, izatez, intra vires hereditatis erantzukizuna izatea eta oi nordetza eskubideekin ez bateratzea estatuak jaraunspeneko ondarearen gain izan ditzakeen eskubideak. Azken horri dagokionez, autoreek eztabaidatu du te estatuak jaraunspenari uko egin diezaiokeen ala ez, oinordetzarako deia ja so duenean lege bidez. Espainiako Zuzenbideak ez du beren beregi konpondu autu hori; haatik, beste antolamendu batzuek (Italiakoak, kasu) badute horren inguruko konponbiderik.

Horregatik, autua konpontzeko, lege manuak inter pretatu behar dira, estatua oinordeko izateak duen oinarria eta eginkizuna ahaztu gabe. Interpretazio hori egitean, autoreen artean jarrera desberdinak azaldu dira. Besteak beste, LACRUZ BERDEJOk, DE LOS MOZOSek eta GUILARTE ZAPATEROk defendatzen dute estatuak ahalmena duela lege oi nordetzari uko egiteko. Kontrara, ROCA SASTREk, PUIG BRUTAUk, DÍ EZPICAZOk, GULLÓN BALLESTEROSek eta SALVADOR CODERCHek uste dute uko egite hori ezinezkoa dela, jaraunspena ipso iure eskuratzen de SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

lako. Gure iritziz, bigarren jarrera hori hobeto egokitzen zaio estatuak lege oi nordetzan duen eginkizunari; hori berori ulertu behar da, nahiz eta legegileak ezer esan ez, eta manu batzuetan ezarritakoa gorabehera (adibidez, 988. arti kuluan ezarritakoa gorabehera).

Gainerako lege jaraunsleekin gertatzen den modu berean, estatuari egin dako deia eragingarria izan dadin, jaraunsle adierazpena eman behar da ju dizio bidez. Horixe da 958. art.aren esangura; beraz, estatuari jaraunspenaren gaineko edukitza zibilzibila dagokio, KZren 440. art.aren aginduz jaraunsle orori baitagokio edukitza hori.

Bukatzeko, estatua oinordeko denean ager daiteke beste arazo bat ere, ale gia, estatu horren ordez kasuan kasuko autonomi erkidegoa jartzea. Arazo horrek konponbide desberdinak izan ditzake, autonomi erkidegoak Foru zu zenbidearen arloan eskumena duenean eta halakorik ez duenean.

Azken hori gertatzen da Valentziako Autonomi Erkidegoaren Autonomi Estatutuarekin. Estatutu horren 50. art.ari eutsiz, Generalitaten ondarearen barruan sartu be har dira ab intestato jaraunspenetatik datozen ondasunak, kausatzaileak izae ra juridiko valentziarrik badu, estatuaren legeriak ezartzen duenaren arabera. Kasu horretan, Zuzenbidearen ikusmiratik ez dago inolako arazorik estatua ren legeria aplikatzeko, artikuluak berak estatuaren legeetara jotzen baitu. Besterik gertatzen da, ordea, Katalunia eta Nafarroako erkidegoetan. Erkide go horiek euren Foru zuzenbidea aldarazi dute, EKren 149.1.8. artikuluak eurei ematen dizkien eskumenak erabiliz. Aldarazpen horren ondorioz, esta tuari dei egin beharrean, Generalitati eta Nafarroako autonomi erkidegoari deitu behar zaie, hurrenez hurren. Foru zuzenbideei

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ buruzko hurrengo atalean ekingo diogu autu horren inguruko azalpenari. Orobat, atal horretan aztertuko dugu Aragoiko konpilazioak Graziako Amaren Ospitaleari ematen dion pribi lejioa. Ondareari buruzko 1987ko apirilaren 2ko Legearen bitartez, Aragoiko erkidegoak hauxe erabaki zuen: Aragoiko autonomi erkidegoa lege oinorde koa izatea, estatuak jaraunspena beren beregi arbuiatzen duenean edota horri uko egiten dionean. §65. LEGE OINORDETZA, FORU ZUZENBIDEETAN 239. Lege oinordetza, Aragoin Aragoin, lege oinordetzari foru konpilazioa aplikatzen zaio, lehenlehe nik. 1985eko maiatzaren 21eko Legearen bitartez, Aragoiko Parlamentuak bertako konpilazioa eraldatu zuen eta, harrezkero, aipatu berri dugun konpila zioaren manuak aplikatu behar dira, KZren arauen aurretik.

Lege oinordetza irekitzen da, ireki ere, testamentu edota itunik izan ezean (ArZZKren 127. art.).

Goian esan dugunez, Graziako Amaren Ospitalea oinordeko izan daiteke, Aragoiko konpilazioaren arabera.

Oinordetza horrez gain, konpilazioak be rreskuraketak eta oinordetza tronkala arautzen ditu.

Berreskuraketa ezkonsariaren edota ezkonsariaren sinaduraren gainekoa izan daiteke, ezkontide onuraduna ondorengorik gabe hiltzen bada eta ezkon tide horrek ez baditu beren beregi zein banaka xedatu ezkonsaria eta ezkonsa riaren sinadura. Berreskuraketa eskubide hori esleipenegilearen jaraunsleei eskualdatzen zaie, esleipenegilea kausatzailea baino lehen hilez gero (129. artikulua).

Berebat, gerta daiteke kausatzailearen aurrekoek eta nebaarrebek kausa SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

tzaile horri dohaintzan ematea ondasun batzuk eta, ondoren, kausatzailea tes tamenturik gabe eta ondorengorik gabe hiltzea. Bada, berreskuraketa ondasun horien gain gauza daiteke, bi baldintza hauek betez gero: oinordetza irekitze ko unean dohaintzaemailea bizirik izatea eta ondasunok kausatzaileak utzi tako ondasuntza horretan egotea (130. art.).

Bi kasu horietan, berreskuraketa eskubidea aintzatesten da, ondasunak jadanik ezkontidearen edota dohaintzahartzailearen ondorengoei eskualdatu bazaizkie ere; berreskuraketa gerta dadin, nahikoa da ondorengo horiek ondo rengorik gabe hil eta heriotza hori berreskuraketa eskubidearen titularrarena baino lehen gertatzea (131. art.).

Edozein tituluren bidez kausatzaileak ondasun batzuk eskuratu baditu au rrekoengandik edo seigarren gradurainoko albokideengandik, eta kausatzaile horrek ez baditu ondasun horiek xedatu, orduan ondasun horien gain oinorde tza tronkala gauzatu behar da, ondasunok berreskuraketa eskubidearen menpe daudenean izan ezik. Ondasun horiek nebaarrebei, aita edo amari eta lauga rren gradurainoko albokideei dagozkie, ondasun horiek zein lerrotatik dato zen aintzat hartuta (132. art.).

Abolorio ondasunen edota etorkiondasunen oinordetza horretan ere, dei berberak aplikatzen dira, baina gradu mugarik gabe. Abolorio ondasunak edo etorkiondasunak dira kausatzaileak dohainik eskuratu dituenak, ondasun ho riek etxean edo familian egon badira bi belaunaldi edo gehiago (133. art.).

Bukatzeko, gaixoek utzitako ondareen lege oinordekoa da Graziako Ama ren Ospitalea edota Zaragozako Probintzi Ospitalea, ondoko baldintzak betez gero: bata, gaixook ospitalean bertan edo horren

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ menpeko establezimenduetan hiltzea testamenturik egin gabe; eta, bestea, gaixo horiek ez izatea ezkontide rik, zuzeneko lerroko seniderik, ezta laugarren gradurainoko senide alboki derik ere (136. artikulua). Jaraunspenerako dei horrek baztertu egin du KZren 956.etik 958.era arteko artikuluetan ezarritakoa, hain zuzen, estatua oinorde ko izatea.

240. Lege oinordetza, Katalunian Kataluniako Parlamentuak lege oinordetza arautu zuen oraintsu, Ab In testato Oinordetzari buruz maiatzaren 25ean emandako 9/1987 Legearen bi dez (aurrerantzean, KatAIOL). Lege horrek konpilazioa indargabetu zuen, ab intestato oinordetzari dagokion atalean; izan ere, harako legeak lege oinorde tzari buruzko arauketa xehe eta betea barneratu zuen Kataluniako Zuzenbi dean. Halere, Gobernuko lehendakariak konstituzioaurkakotasun errekurtsoa jarri zuen lege horren kontra eta, oraindik orain, Konstituzio Auzitegiak ez du errekurtso horren gaineko epairik eman. Errekurtsoak legearen 2.2, 4, 5, 7.1, 27 eta 28. art.ak ukitzen ditu. Dena den, eta aldarazpen batzuekin bada ere, Heriotzaren ziozko Oinordetzei buruzko Kodeak (aurrerantzean, KatOK) baitaratu egin zuen legearen testua, Kataluniako Zuzenbide zibilean; baitara tze hori IV. tituluko 322.etik 349.era arteko artikuluek gauzatu zuten. Katalu niako Oinordetzei buruzko Kodea abenduaren 30eko 40/1991 Legearen bidez onetsi eta lege hori Kataluniako Generalitaten Aldizkari Ofizialean argitaratu zen 1992ko urtarrilaren 21ean.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Berorren azken xedapenetatik laugarrenak agintzen duenez, kodea indarrean jarri zen, berori argitaratu eta hurrengo hi ru hilabeteak igarotakoan.

Lege oinordetza eta testamentuzko oinordetza unibertsala bateraezinak dira; edu bertsuan, lege oinordetza eta kontratuzko oinordetza unibertsala ba teraezinak dira (KatZZKren 97. art.; KatOKren 3. art.).

Bateraezintasun hori bat dator nemo pro parte testatus pro parte intestatus deccedere potest prin tzipio erromatarrarekin.

Jaraunspenerako deietan, hiru jaraunsle mota bereizi behar dira: senide ak, alarguna eta Generalitat (ikus KatAIOLren 2. art.; KatOKren 323. art.). Senideen artean, eta inpuberren oinordetza tronkalarekin gertatzen dena gora behera (KatAIOLren 29. art.; KatOKren 349. art.), lerro eta graduen sistema erromatarrari eusten zaio; sistema hori KatAIOLren 4. art.ak eta ondorengoek garatzen dute (KatOKren 325. art. eta ondorengoak).

Lege oinordetzari gagozkiola, lehenengo lekuan, semealaba eta ondoren goei deitzen zaie; horiek izan ezean, alargunari; alargunik izan ezean, guraso eta aurrekoei; ondoren, laugarren gradurainoko albokideei; eta, azkenik, Ge neralitati. Horrek guztiak ezin die kalterik egin seniparteari eta bidezkoak di ren erreserbei (KatAIOLren 2. artikulua eta baterakoak; KatOKren 323. art. eta baterakoak).

Semealaba eta ondorengoei deia egiteko, gradu hurbiltasunaren irizpidea aplikatu behar da eta, horretan, ondorengoek ordezkapen eskubidea dute. Se mealaba eta ondorengo horien artean ez da inongo bereizketarik egiten seme alabatasunaren arabera, ezkontzazkoak, ezkontzaz kanpokoak eta adopzio bidezkoak berdinak baitira (KatAIOLren 10. art.;

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ KatOKren 330. art.). Adop zio bidezko semealabatasunari dagokionean, salbuespen batzuk jartzen zaiz kio erregela orokorrari; erregela horren aginduz, jatorrizko familiarenganako senidetasuna hautsi egiten da adopzioaren ondorioz (KatAIOLren 18.2, 24, 25 eta 26. art.ak; KatOKren 338, 344, 345 eta 346. art.ak).

Semealaba eta ondorengoekin batera, jaraunspenean alarguna pilatzen da, alargunari jaraunspen osoaren gaineko gozamen eskubidea baitagokio, KatOKren 331 eta 332. art.etan ezarritako kasu eta baldintzetan; alargunaren egoera KatAIOLren 11 eta 12. art.etan okerragoa zen, gaur egun alargun ho rrek KatOKren arabera duena baino.

Semealaba edota ondorengorik izan ezean, ab intestato jaraunspenerako deitzen zaio alargunari (KatAIOLren 13.etik 15.era arteko art.ak; KatOKren 333.etik 335.era arteko art.ak), alarguna aurrekoen aurretik jartzen baita. Au rrekoei deitzean, euren arteko gradu hurbiltasuna izan behar da gogoan; ha laber, jaraunspena lerroko zatitzen da eta, lerro bakoitzaren barruan, buruko (KatAIOLren 16. art.; KatOKren 336. art.).

Ezkontzaz kanpoko semealaben oinordetzari dagokionean, aurrekoak jaraunsle dira ondoko kasuan bakarrik: aurreko horiek halako semealabei etengabe eman dienean ondorengoei zor zaien tratua (KatAIOLren 17. art.; KatOKren 337. art.). Gauza bera gertatzen da semealaba adoptatuen oinordetzarekin ere, lege aginduz jaraunspenerako deitu behar zaienean guraso adopziohartzaileen aurrekoei (KatAIOLren 22. art.; KatOKren 342. art.).

Albokideei deitzeko, gradu hurbiltasunaren irizpidea aintzat hartu behar da; gainera, lobek ordezkapen eskubidea dute euren gurasoei begira. Berebat, lotura bikoitzeko eta lotura bakarreko nebaarrebak bereizi behar dira; batzuei eta besteei aldi berean deitzen bazaie jaraunspenera, orduan lehendabizikoei dagokien kuota bigarrenei dagokienaren bikoitza izan behar da SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

(KatAIOLren 18.etik 20.era arteko art.ak; KatOKren 338.etik 340.era arteko artikuluak).

Hor goian aipaturiko pertsonarik izan ezean, azken lekuan Kataluniako Generalitati deitzen zaio; horrek jaraunspeneko ondasunei eman behar die KatAIOLren 27. art.an ezarritako destinoa (KatOKren 347. art.). Jaraunspen hori inbentario onuraren arabera onartu dela ulertu behar da (KatAIOLren 28. art.; KatOKren 348. art.).

Jaraunspenaren kausatzailea inpuberra izanik, inpuber horrek edozein es kuraketatituluren bidez jaso baditu bere aitaren, amaren edo amarengandiko nahiz aitarengandiko laugarren gradurainoko senideen eskuetatik datozen on dasunak, orduan oinordetzari aplikatu behar zaizkio KatAIOLren 29. art.ra tronkalitatearen inguruan bildutako irizpideak (KatOKren 349. art.).

241. Lege oinordetza, Nafarroan Nafarroako Parlamentuak lege oinordetzaren gaia eraldatu zuen, 1987ko apirilaren 1eko Legearen bitartez. Lege horren kontra, Gobernuko lehenda kariak errekurtsoa jarri du Konstituzio Auzitegian; errekurtso hori oraindik erabakitzeke dago.

Nafarroako Zuzenbide zibilean, lege oinordetza gauzatzen da, testamentu edo oinordetza itunaren bitartez ez denean baliozkotasunez xedatu jaraunspen osoa (NFBren 300. legea).

Horren inguruan, ondasun tronkalak eta ondasun eztronkalak bereizi behar dira.

Ondasun eztronkalei dagokienean, deien artean hurrenkera zehatza bete behar da; dei horietako bakoitza aurrekoaren ezean gertatzen da eta, era be rean, aurreko deiak horren ostekoa baztertzen du (NFBren 300. legea).

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Deien arteko hurrenkera honetara geratzen da: lehenengo lekuan, seme alabak jaraunsle dira hainbana, euren semealabatasuna edozein izanik ere; semealaba horien ondorengoek ordezkapen eskubidea dute.

Semealaba eta ondorengorik ez bada, lotura bikoitzeko nebaarrebak oi nordeko dira hainbana; kausatzailea baino lehen hildako nebaarreben ondo rengoek ordezkapen eskubidea dute. Lotura bikoitzeko nebaarreba eta lobarik izan ezean, eta orduan bakarrik, proportzio berean oinordeko dira lotura ba karreko nebaarreba eta lobak.

Ondoren, kausatzailearen aurrekoei deitzen zaie, euren arteko gradu hur biltasuna kontutan harturik. Aurrekoak lerro desberdinetakoak izanez gero, jaraunspena erdibanatu egiten da eta, lerro bakoitzaren barruan, hainbanaketa gauzatu behar da.

Aurrekorik izan ezean, alarguna da oinordeko, NFBren 254. legeak dioe naren arabera alargun hori ez bada fideltasun gozamenetik baztertua izan.

Jarraian, seigarren gradurainoko albokideei deitzen zaie, gradu hurbilta sunaren irizpidea betebetean aplikatuz.

Azkenik, Nafarroako foru erkidegoa oinordekoa da eta erkidego horrek jaraunspenari eratxiki behar dio NFBren 304. legeko 7. idazatian ezarritako helburua.

Kausatzaileak ondasun higiezin batzuk eskuratu baditu dohainik bere lau garren gradurainoko senideengandik edo, bestela, trukaketaren bitartez onda sun higiezin batzuk eskuratu baditu etorburu bereko ondasunen truk, orduan eskuraturiko ondasunak tronkalak dira; gauza bera SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

gertatzen da atzeraesku ratze gentilizioaren bitartez eskuraturiko ondasunekin (NFBren 306. legea). Ondasun horiei guztiei aplikatzen zaien oinordetza hurrenkera ez da ondasun eztronkalen oinordetzari aplikatzen zaiena. Ondasun tronkalen kasuan, on dasunok zein familiatatik etorri eta familia horretan kausatzailearen senide direnei deitzen zaie. Arean bere, ondasun horien oinordetzarako deitzen zaie, lehenengo eta behin, nebaarrebei eta ordezkapen eskubidedun lobei; eurok izan ezean, gradurik hurbileneko aurrekoari; eta, azkenik, beste senide alboki deei, gradurik hurbilenak urrunekoa baztertzen duela (NFBren 307. legea).

242. Lege oinordetza, Bizkaia eta Araban 1988ko martxoaren 18ko Legearen bitartez, Eusko Legebiltzarrak aldara zi zuen Bizkaia eta Arabako Konpilazioa. Oinordetzaren inguruko ondoreeta rako, lege horrek semealaben arteko berdintasuna ezarri zuen, semealaba horiek ezkontzazkoak izan zein ezkontzaz kanpokoak izan (BAFZZKren 2. artikulua). Konpilazioak bere horretan iraun zuen, erregela horren kontrakoa ez zen heinean.

Bizkaia eta Arabako Zuzenbide zibilaren lege oinordetzari gagozkiola, le henik eta behin, semealaba eta ondorengoei deitzen zaie, ordezkapen esku bidearen bitartez.

Semealaba eta ondorengorik izan ezean, ondasun tronkalak (6 eta 9. arti kuluak) eta ondasun eztronkalak bereizi behar dira. Aurrenekoei dagokiene an, jaraunsle dira, lehenengo lekuan, aurreko tronkeroak eta, horiek izan ezean, albokide tronkeroak [32.a) art.]. Lerroren

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ batean albokide tronkerorik izan ezean, ondasun tronkalek euren izaera galtzen dute eta, beraz, alargunari deitzen zaio lehenengo lekuan (BAFZZKren 34. art.). Alargunik izan ezean, ondasun eztronkalen inguruan ezarritako deia gauzatu behar da.

Semealaba eta ondorengorik izan ezean, ondasun eztronkalak erdibana tu egiten dira aurrekoenganako bi lerroen artean, lerro bateko eta besteko au rrekoen gradu hurbiltasuna aintzat hartu gabe. Aurreko guztiak lerro bate koak badira, eurok jasotzen dituzte ondasun guztiak.

Kausatzaileak ez badu aurrekorik, ondasunak erdibanatu egiten dira albokideenganako bi lerroen ar tean, albokide horiek laugarren gradurainokoak direla; kasu horretan ere, ez da kontutan izan behar lerro bateko eta besteko senideen gradu hurbiltasuna [32.b) art.]. Nebaarrebarik eta nebaarreben semealabarik izan ezean alargu nari deitzen zaio.

Harako dei guztietan, gradu hurbiltasunaren irizpidea aplikatzen da. Gra du bereko senideak jaraunspenean pilatuz gero, jaraunspen horren zatiketa buruko egin behar da. Eta, azkenik, lotura bikoitzeko nebaarrebei eta lotura bakarrekoei tratu desberdina eman behar zaie, lehenengoei dagokien portzioa bigarrenei dagokienaren bikoitza izan behar delako (BAZZKren 33. art.).

BIBLIOGRAFIA Oinordetzaren inguruko eskuliburu, tratatu eta lan orokorrez gain, ondokoak kontsulta daitezke: CADARSO PALAU, in Comentarios a las reformas de Derecho de fa milia, II. liburukia, Madril, 1982; CÁRCABA FERNÁNDEZ, «Derechos del cón yuge viudo en la sucesión intestada», La Ley, 1986–I, 1177. or. eta ondorengoak; DE LOS MOZOS, «La sucesión abintestato a favor del Estado», ADC, 1965, 393.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

or. eta ondorengoak; GARCÍA SERRANO, «¿Subsiste tras la reforma del Código civil el usufructo vidual en la sucesión abintestato?», RCDI, 1983, II, 1511. or. eta ondorengoak; NÚÑEZ BOLUDA, «El orden de suceder abintestato y personas con derecho a la legítima», RDP, 1986, 715. or. eta ondorengoak; TOMÁS Y VA LIENTE, «La sucesión de quien muere sin parientes y sin disponer de sus bie nes», AHDE,1966, 189. or. eta ondorengoak.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

VI. SALBUESPENEKO OINORDETZA

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ Hogeita batgarren gaia SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK Laburpena: §66. Salbuespeneko oinordetzak edo oinordetza bereziak.— 243. Mu gaketa.— §67. Noble tituluak oinordetza bidez eskuratzea.— 244.

Kontzeptua, izaera eta ezaugarriak.— 245. Eraentza juridikoa.— 246.

Noble tituluen gaineko oinordetza.— 247. Konstituzioa eta noble titulu en oinordetza hurrenkera.— §68. Familiaren nekazaritzako ustiategia ren gaineko oinordetza.— 248. Familiaren nekazaritzako ustiategia.— 249. Familiaren nekazaritzako ustiategian izan daitezkeen oinordetza mo tak.— §69. Errentamenduen gaineko oinordetza.— 250. Oinarria.— 251. Landa errentamenduak.— 252. Hiri errentamenduak.

§66. SALBUESPENEKO

OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

243. Mugaketa Salbuespeneko oinordetza edo oinordetza berezietan, ondasun nahiz es kubide jakin bat edo batzuk mortis causa eskualdatzen dira eta eskualdaketa horretan erregela bereziek eraentzen dute, erregelok oinordetza orokorrean arautzen duten erregelez bestekoak izanik.

Ondasun eta eskubide mota horien gainean egindako jaraunspen delazioa gauzatu ohi da, jaraunspen osorako de lazioaren gain lokabe, azken hori Kode Zibilaren eta foru konpilazioen eraen tzapean egiten dela. Horixe da, izan ere, oinordetza mota horietan guztietan agertzen den ezaugarri erkide bakarra, oinordetzon oinarriak eta eraentzak erabat desberdinak baitira euren artean.

Bide horretan, noble tituluen oinarria historikoa da eta horrek ez du zerikusirik familiaren nekazaritzako ustiategia SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

ren edo errentamenduen gaineko oinordetzaren oinarriekin, azken horiek gi zartearen ikusmiratik eratu izan direlako. Gisa berean, noble tituluetan (hots, lotura bidezko oinordetzan), aplikatzen den eraentza ezin berdinets daiteke familiaren nekazaritzako ustiategiaren eskualdaketan agintzen duen eraentza rekin (horretan, oinordetza itunak edota testamentu mankomunatua onartzen baitira), ezta errentamenduei buruzkoarekin ere.

Noble tituluak bazter utzita, ondasun eta eskubide jakin batzuen gainean oinordetzari buruzko eraentza berezia ezartzean, soma daiteke horrekin erdie tsi nahi izan dela, ondasun eta eskubideokin batera, horien titularrak eurei be gira duen egoera juridikoa ere eskualdatzea, legeria bereziek ezarritako hel buruen arabera. Horretara, familiaren nekazaritzako ustiategiari dagokionean, oinordetzaren objektu ez dira ustiategi hori osatzen duten eskubide eta onda sunak bakarrik; kasu horretan, oinordekoa ondare multzo baten titular bila katzen da; ondare multzo hori babes eraentza berezi baten menpe dago eta, horrekin, arau mota horiek ezarritako helburuak betetzen dira. Gauza bera esan daiteke lege berezien eraentzapean diren errentamenduen gaineko oinor detzari buruz. Horrenbestez, gizartean eguneanegunean gertatzen ari den bi lakaeraren ondorioz, pertsona batzuek egoera juridiko jakina lortzen dute eta pertsona horien oinordekoek egoera horiek eskuratzean, abantaila ugari dituz te. Hori dela eta, sarri askotan, oinordekoek interes gehiago dute egoera hori eskuratzeko, jaraunspenaren ondasunak edo eskubideak eskuratzeko baino. Abantaila horiek dira, hain zuzen, Gizarte Segurantzako afiliazioa duen per tsona hiltzean, Gizarte Segurantzak pertsona jakinen mesedetan

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ ematen ditu en prestazioak; kausatzailea gainontzeko baten ekintzaren ondorioz hil eta horrek kontratuz kanpoko erantzukizuna sortarazten duenean, kalteordaina eskuratzeko agertzen diren eskubideak; kausatzaileak egindako aseguru kon tratua dela bide, horren zioz eskuratzen diren kalteordainak etab.

Kasu berezi franko agertu arren, gai honetan hiru bakarrik aztertuko ditugu: noble tituluen gaineko oinordetza, familiaren nekazaritzako ustiate giaren gainekoa eta errentariaren egoeraren gaineko oinordetza, arlo horri bu ruzko lege bereziek arautzen dutena.

§67. NOBLE TITULUAK OINORDETZA BIDEZ ESKURATZEA 244. Kontzeptua, izaera eta ezaugarriak Noble tituluak dira, izatez, estatuburuak luzaturiko ohore sariak, beti ere saridunaren merituak, balentriak edota berorrek emandako zerbitzuak direla medio. Titulu horiek mortis causa eskualdatzeko, aldez aurretik ezarririko hurrenkera bete behar da eta titulu horren ukandunek ezin alda dezakete hu rrenkera hori, kasu zehatzzehatzetan salbu; horiez geroago mintzatuko gara. Horregatik, esan bide da noble tituluak loturik daudela.

Noble tituluek Erromako Inperioan dute etorburua; horiek bisigodoen mo narkian iraunarazi ziren eta gaurdaino heldu dira. Noble tituluon ibilbide his toriko horrek bi geldiune izan zituen Lehenengo eta Bigarren Errepublikan, horietan ohore sariak ezabatu baitziren. Historian barrena, ohore sari horiek loturik zeuden lanbide edo kargu baten SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

egikaritzarekin, gehienetan, kargu mi litarraren egikaritzarekin; aiurri bertsuan, sarioi feudoak nahiz jaurerriak atxikita zeuden eta horien bidez sarion titularrak lurrak, ahalmen jakina zein gizartean edo politikan pribilejioak eskuratzen zituen. Horrek guztiak lotura estuestua zuen gizartean zegoen estamentuzko banaketarekin, banaketa hori Antzinako Erregimenak berez erakarritako ezaugarria zela. Estatu liberalaren ezarpenaz geroztik, noblezia desagertarazi zen pribilejiodun estamentu gisa eta tituluek ez zieten eutsi behiala zekartzaten pribilejioei. Egun, tituluon egi karitzak horien edukitzaileei dakarzkie tituluok eskuratu, erabili eta zaintzeko ahalmenak hutshutsean (KAk 1982ko maiatzaren 24an emandako epaia).

Hari horretan, azpimarratzekoa da 1820ko irailaren 27ko Dekretua; de kretu horrek maiorazgoak, fideikomisoak, patronatuak eta beste lotura mota guztiak ezabatu zituen (1. art.). Dekretu horrek, alabaina, indarrean iraunara zi zituen, tituluak edo ohore onurabideak eta loturen edukitzaileek loturon eranskin gisa lupertzen zituzten gainerako lehentasunak (13. art.). Eginegi nean ere, dekretu horren aginduz, titulu, onurabide eta lehentasun horiek guz tiak bereizi ziren horiekin lotuta zeuden ondasunetatik; egun, ondasunok KZren eta foru konpilazioen eraentzen menpe dauden bitartean, noble tituluek diraute ondasun mota horiei antzina aplikatzen zitzaien lotura eraentzapean.

JIMÉNEZ ASENJOren esanaren argira, noble tituluen gaineko eskubidea esklusibo eta baztertzailea da; eskubide horrek bide ematen du, hain zuzen, tituluaren izena eta berorrek emandako izaera, gizartean, jendaurrean nahiz modu pribatuan erabili eta lupertzeko; horiekin batera, eskubidearen titula rrak erabil eta luper ditzake, titulu horri datxezkion legezko eta ohiturazko onurabide guztiak ere. Hortaz, tituluok ezartzen dira ondasun ezmaterialaren gainean eta horrek antzekotasun ugari

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ agertzen ditu izena edukitzeko eskubi dearekin. Hala ere, noble tituluen gaineko eskubidea eta izena edukitzekoa ezin dira berdinetsi, tituluok ez baitituzte izena edukitzeko eskubidearen oinarrizko bereizgarri batzuk; gizartean bizitzeko, izena edukitzea nahitaez koa bada ere, ez da noble titulurik derrigor izan behar. Gisa bertsuan, izena edukitzeko eskubidea bereberezkoa den bitartean, noble tituluak eskualda daitezke; are gehiago, estatuburuak etenda utz dezake tituluon egikaritza eta hori ezin da gertatu inondik inora izena edukitzeko eskubideari begira.

Bada, noble tituluen ezaugarriak ondokoak ditugu: grazia bidez eskura tzen dira eta erregek luzatzen ditu [EKren 62.f) art.]. Tituluok etengabekoak eta iraunkorrak dira, horien onuraduna leinua izanik; hala ere, jurispruden tziak arestian hartutako norabidearen arabera (horren adierazgarri dugu AGK 1991ko ekainaren 12an emandako epaia), titulu horiek eskatzeko edota esku ratzeko eskubidea preskribakorra da eta tituluok eurek usukapio bidez eskura daitezke. Halaber, noble tituluak besterenduezinak dira eta debekaturik dago horien gainean transakziorik egitea (1822ko azaroaren 13ko EDren 4. artiku lua). Atzenean, noble tituluen gaineko oinordetza lotura bidezkoa da (1820ko urriaren 11ko Legearen 13. art.).

245. Eraentza juridikoa Noble tituluei aplikatu beharreko eraentza sakabanaturik dago oso, aldi historiko desberdinetako lege testu desberdinetan.

1931ko apirilaren 14ra ar te, indarrean izan ziren erresumaren handikitasunak eta tituluak eman, bir doitu eta eskualdatzeari buruzko xedapenak; baina data horretan, Bigarren Errepublikako Gobernuak ezabatu zituen titulu horiek.

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

Nolanahi ere, 1948ko maiatzaren 4ko Legearen 1. artikuluak berrezarri zituen xedapenok. Arauketa horretara bildu ziren, jurisprudentziak sarri askotan adierazi izan duenez, Bigarren Partidako 15. tituluaren 2. legea; Toroko 27. legea, baita 40.etik 46.era artekoak ere; Bilduma BerriBerriaren 6. liburuko 1. tituluaren 25. le gea, 10. liburuko 17. tituluaren 4, 5, 8 eta 9. legeak, eta 11. liburuko, 24. titu luaren 1. legea; 1820ko Legea, lehenago aipatu izan duguna; Handikitasun Tituluak Eman eta Birdoitzeari buruzko 1912ko maiatzaren 27ko Dekretua; Handikitasunak eta Noble Tituluak Birdoitzeari buruzko 1922ko uztailaren 8ko Dekretua eta hori berori garatzeko agindua; auzibidezko, administrazioz ko eta zergazko beste xedapenak. Xedapen horiei guztiei gehitu behar zaie 1948ko ekainaren 4an emandako Dekretua, 1948ko Legea garatzen duena.

EKren 62. art.ak agindutakoari eutsiz, erregek eskumena du, ohore sariak legearen arabera emateko. Artikulu hori interpretatzean, esan ohi da horrek noble tituluen indarra aintzatesten duela. Horrez gain, EK argitaratu eta gero eman diren beste xedapen batzuek ere noble tituluen indar hori berretsi izan dute; kasurako, Tituluak Birdoitzeari buruzko 1980ko martxoaren 21eko Errege Dekretuak edo gai berberari buruzko 1988ko martxoaren 11ko Errege Dekretuak, bi dekretuok aurreko legeria eraldatzen dutela. Ildo berean, esan beharra dago, aintzinako noble tituluek indarrean irauteaz gain, egun ere no ble titulu berriak eman direla.

Arauketa hori AGren jurisprudentziarekin osatu behar da, jurispruden tziak eginkizun garrantzitsua izan baitu noble tituluei buruzko lege iturriak eta horien interpretazioa zehaztean. Jurisprudentzia horren gainean geroago arituko gara.

246. Noble tituluen gaineko oinordetza

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ Esan berri dugunez, noble tituluen gaineko oinordetza lotura bidezkoa da, hau da, titulu horiek mortis causa eskualdatzeko, aldez aurretik ezarririk den oinordetza hurrenkera bete behar da; hurrenkera hori iraunkorra da eta titu luon edukitzaileek ezin dute euren borondatez oinordetza hurrenkera hori al darazi (ikus 1963ko ekainaren 26ko, 1964ko maiatzaren 21eko eta 1965eko abenduaren 7ko epaiak). Salbuespen gisa, tituluaren edukitzaileak titulu bat baino gehiago badu, edukitzaileak berak nahi duen modura bana ditzake ti tuluok bere semealaben artean (ikus 1820ko irailaren 27ko legearen 13. art. eta 1912ko maiatzaren 27ko Dekretuaren 13. art.).

Mortis causa eskualdaketan, noble tituluak ipso iure eskuratzen dira, hau da, tituluaren legebidezko edukitzailea hiltzeaz batera. Horren karioz, oinor detzara deituak edukitza zibilzibila eskuratzen du, hori egikaritzeko beharrik izan gabe (Toroko 45. legea) eta halaxe adierazi izan du jurisprudentziak epai askotan (beste batzuen artean, 1962ko azaroaren 3ko, 1964ko ekainaren 9ko, 1965eko ekainaren 30eko eta 1965eko irailaren 7ko epaietan). Ondore horie tarako, Justizi Ministerioak oinordetza gutuna luzaten du, espediente egokia bete ondoren eta gutun horrek administrazio balioa du soilsoilik; izan ere, gerta daiteke gutun horretan aipaturiko oinordekoaz besteko pertsona batek noble tituluaren gainean eskubide hobea izatea eta, halakoetan, pertsona horri dagokio tituluaren edukitza zibilzibila. Horren inguruan, esan ohi da jarauns leak tituluaren edukitza baino ez duela eskuratzen; jaraunsle horrek ez du ino lako titulartasunik eskuratzen, ez baitu ius disponendirik.

Noble tituluak eskuratzeko bete behar den oinordetza SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

hurrenkeraz denaz bezainbatean, bi oinordetza bereizten dira: erregularra eta irregularra. Oinor detza irregularra da, izatez, noble titulua emateko gutunean oinordetza hu rrenkera ezartzen denean; hurrenkera horrekin, loturik geratzen dira titulua eman ondoren egiten diren eskualdaketak. Oinordetza erregularraz ari gara, ordea, oinordetza hori lege xedapenen eraentzapean denean. Horren inguruan dabil 1948ko ekainaren 4ko Dekretuaren 5. art.

Artikulu horren esanetan, oinordetza erregularrari aplikatu beharreko oi nordetza hurrenkera da, hain zuzen, gai horretan betidanik ezarri izan den hurrenkera. Artikulu horrek indargabetu zuen 1812ko maiatzaren 27ko Erre ge Dekretuaren 4. art. Azken horren agindupean, noble tituluei aplikatu behar zitzaien Koroaren oinordetzarako hurrenkera.

TABOADA ROCAk agerian jarri duenez, noble tituluen oinordetza hurrenkera eta Koroari begira Parti detan ezarritakoa akats historiko baten ondorioz berdinetsi izan dira; berdi nespen hori okerrekoa dela dio, noble tituluen oinordetzari aplikatu beharreko eraentza ezartzen baita, ezarri ere, Toroko 40.etik 46.era arteko legeetan (maiorazgoei buruzkoak) eta Bilduma BerriBerrian (iritzi hori 1987ko ekai naren 20an eta 1987ko uztailaren 27an emandako epaietan agertarazi da, bai eta azken horiei buruz LĂ“PEZ VILASek egindako iruzkinean ere). Gainera, jurisprudentziak ezariezarian gai horren printzipio artezkariak zehaztu izan ditu, 1959ko apirilaren 1eko, 1963ko ekainaren 26ko, 1968ko martxoaren 4ko eta 1972ko apirilaren 8ko epaietan, azken hori erabat interesgarria izanik.

Hariari segiz, noble tituluen oinordetza hurrenkera zehazteko erabiltzen diren irizpideak oinarritzen dira primutasunari eta ordezkapenari buruzko printzipioetan. Horiekin batera, lerroen arteko lehentasunari buruzko printzi

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ pioa aplikatu behar da; lerro bakoitzaren barruan, gradu lehentasuna; gradua ren barruan, gizonak du nagusitasuna emakumearen gainetik, eta sexu bereko pertsonen artean, zaharra jartzen da gaztearen aurretik. Begien bistan da or dezkapen eskubidea aplikatzen dela mugarik gabe, ondorengoenganako zuze neko lerroan eta alboko lerroan; horrela, hurbileko senidearen ondorengoek bazter uzten dituzte gainerako senideak, nahiz eta senide horien gradua hur bilekoa izan, tituluaren eratzaileari edota azken edukitzaileari begira. Dei horiek guztiak semealabatasunaren legebidezko lerroan egiten dira, seme alabatasunari buruz antzina egindako sailkapenaren arabera (hori 1981eko maiatzaren 13ko Legeak indargabetu duela). Lege oinordetzan ez bezala, se nideei egindako deietan ez da gradu mugarik eta, ondorenez, titulua mugarik gabe eskualda daiteke, senideren bat denean.

247. Konstituzioa eta noble tituluen oinordetza hurrenkera EKren 57. art.ak barneratzen du, zati batean, goian adierazi dugun oinor detza hurrenkera, hau da, Espainiako Koroaren oinordetzarako hurrenkera. Hori aintzat izanik, esan daiteke Konstituzioak berretsi zituela noble tituluen oinordetzari buruz orduraino indarrean ziren arau tradizionalak.

Horiek horrela, aztertu behar dugu EK argitaratzean noble tituluen oi nordetza hurrenkera aldatu den; bada, EKren 1 eta 14. art.etan, besteak beste, berdintasun printzipioa nagusiarazten da eta printzipio hori bateraezina da ezkontzaz kanpoko semealabatasunaren ziozko baztertzearekin eta emaku SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

mearen gainetik gizonak duen lehentasunarekin.

Auzi hori ez da zuzenean azaldu Konstituzio Auzitegian.

1982ko maia tzaren 24ko epaian KAk erabaki zuen AGk emandako epai baten aurka jarri izan zen babes errekurtsoa. Kasu horretan, errekurtsogilearen ustez, EKren 14. art. urratu zen; noble tituluaren gutun eratzailean ezarritako klausula ba ten ustezko konstituzioaurkakotasuna azaldu zuen errekurtsogileak, klausula horrek jaraunsleei agintzen baitzien nabariro noblea zen pertsonarekin ezkon tzeko beharra. KAk ez zuen hala ulertu eta babes errekurtsoari gaitziritzi zi on. Berebat, Auzitegi Gorenean arazo hori zuzenean agertu ez bada ere, AGk obiter dicta aztertu izan du hiru epaitan, horien txostengilea LĂ“PEZ VILAS magistratua izan zela. Epaiok gertatze bidezko konstituzioaurkakotzat jo zitu en, dela ezkontzaz kanpoko ondorengoak noble tituluen oinordetzatik kanpo uzten zituen xedapenak (ikus 1986ko uztailaren 7ko epaia), dela emakumea ren gainetik gizonaren lehentasuna ezartzen zutenak (aurrekoaz gain, ikus 1987ko ekainaren 20ko eta 1987ko uztailaren 27ko epaiak).

Egineginean ere, EKren 14. art.ak zuzeneko eragingarritasuna du eta, horretan ezartzen denez, espainiarrak berdinak dira legearen arabera. Berdin tasun printzipio horren eragin loteslea gero eta gogorragoa da, artikulu ho rretan aipatzen diren inguruabarrak (esaterako, semealabatasuna edo sexua) kontutan hartzen direnean bereizkeriak egiteko.

Kasuankasuan izan daitez keen bereizkeriek bat egin behar dute zehatzmehatz KAk behin eta berriz ezarri izan duen arrazionalitatearekin. Horregatik, noble tituluen garrantzi ju ridikoa eskasa izatea edo tituluok beste eskubide zein askatasunen egikaritzan eraginik ez izatea ez dira argudio sendoak, arau

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ juridiko jakinak, hain zuzen, noble tituluen oinordetza arruntari buruzkoak bere horretan iraunarazteko; izan ere, arau horien bidetik, ondasun kategoria jakina eduki eta eskualda dai teke, konstituzio baloreak aintzakotzat hartu gabe. Are gehiago, noble tituluen gutun eratzaileak tituluon oinordetza ezartzen duenean ere, gutun horren xe dapenak uztartu behar zaizkio Espainiako Konstituzioan nagusiarazitako ber dintasun printzipioari. Horren aurka, ezin esan daiteke gutun eratzaileotan norbanakoen arteko harremanak arautzen direla modu pribatuan. Berdintasun printzipioak norbanakoen arteko harremanetan duen eragingarritasunari bu ruzko ulerkera desberdinak alde batera utzita, badirudi jatorri publikoa duen bereizketa ezin dela utzi Konstituzioaren aplikazio esparrutik kanpo, nahiz eta bereizketa horren egileak hala nahi izan.

Atzenean, EKren 57. art.ak printzipio horren salbuespenak ezartzen ditu, Koroaren oinordetzari dagokionean; salbuespenok dira, izatez, konstituziogi leak berak kasu zehatzetan ezarri izan dituen salbuespenak.

§68. FAMILIAREN NEKAZARITZAKO USTIATEGIAREN GAINEKO OINORDETZA 248. Familiaren nekazaritzako ustiategia Familiaren nekazaritzako ustiategia, mamiz, sormen juridikoaren fruitua da. Horretan, nekazaritzako ekoizpenarekin lotuta dauden ondasun eta esku bide zehatzak bakoizten dira, nekazaritzako ekoizpen horri arauketa berezia emateko; horretara, famili batasunaren biziraupenerako baliabideen iturri na gusi gisa babesten da nekazaritzako ustiategia. Horren kontzeptua SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

biltzen da Familiaren Nekazaritzako Ustiategiari eta Nekazari Gazteei buruzko Estatu tuaren 2. artikulura (abenduaren 24ko 49/1981 Legea; aurrerantzean, FNUE); estatutu horretan ere, orotariko neurriak arautzen dira, harako helburua iris teko. Esparru zibilean hartutako neurriek bitariko xedea dute: ustiategia pro indiviso iraunarazi eta lurra zuzenean lantzen duenari ustiategia eskualdatze ko bidea erraztea. Hori lortzeko, FNUEren 16. artikuluak eta ondorengoek eraentza juridiko berezia ezartzen dute, nekazaritzako ustiategia mortis causa eskualdatzearen inguruan.

249. Familiaren nekazaritzako ustiategian izan daitezkeen oinordetza motak Familiaren nekazaritzako ustiategiaren gainean bi oinordetza gerta dai tezke, hain zuzen, borondatezko oinordetza eta legezkoa.

A) Borondatezko oinordetza Borondatezko oinordetzan, jaraunslea nahiz oinordekoa izendatzeko era bil daitezke, bai oinordetza itunak, bai testamentua.

Oinordetza itun hori sinatu behar dute, batetik, ustiategiaren titularrak edo, hori ezkondurik badago, bi ezkontideek eta, bestetik, xedapenaren onura dunak. Azken horri dagokionez, lehenespena dute ustiategian laguntzen duten senipartedunek, horien kontzeptua FNUEren 5. artikuluan adierazten dela. Halako senipartedunik ez denean bakarrik itun daiteke, nekazaritzako ustiate gia senipartedun ez den laguntzaile bati mortis causa eskualdatzea. Halakoe tan, nekazaritzako ustiategian laguntzen ez duten senipartedunak izanez gero, horiek oinordetza itunean parte hartu behar dute,

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ euren adostasuna emateko (FNUEren 16 eta 17. art.ak).

Behin ituna egin eta gero, oinordekoaren eskubidea babesteko xedapenak ematen dira (FNUEren 19. art.an adierazitakoak), batik bat, eskubide hori ba besteko ustiategiaren titularrak gauza ditzakeen xedapen egintzen aurka. Bes talde ere, itunean parte hartu duten alderdietarik edozeinek ituna suntsiaraz dezake, 20. artikuluan aipaturiko kariren bat gertatzen denean, edota ituna ezeztatu ere, 18. art.ko kasuan.

Oinordetza itunik ezean, testamentu bidez izendatu ahal da nekazaritzako ustiategiaren oinordekoa; testamentu hori alde bakarrekoa zein mankomuna tua izan daiteke; testamentua mankomunatua da, bi ezkontideek hala egiles ten dutenean (FNUEren 21 eta 22. art.ak).

Oinordekoa izendatzean, derrigorrezko jaraunsleen senipartea errespetatu behar da beti. Hori dela eta, jaraunsle horietatik bat izendatu behar da oi nordeko, salbu eta jaraunsle horiek euren eskubideei uko egiten dietenean, eskubideon gainean hitzarmenik egin dutenean, jaraunsleok jaraunskabetze ko kari zuzenen batean erori direnean edo haien seniparte kuota errespetatu denean.

FNUEren arabera ere, testamentuan komisario izendatu den alargunari jar dakioke oinordekoa izendatzeko ardura; alargunak agindu hori gauzatze ko, kausatzaileak emandako jarraibideak bete behar ditu eta, kausatzaileak ja rraibiderik eman ez badu, aurreko lerroaldean adierazi duguna (FNUEren 23. art.). Komisarioa testamentu irekian izendatu behar da, bai eta jaraunsle izen dapena 24. art.ak ezarritako forman egin ere. Kausatzailea hil ondoren eta ja raunsle izendapena egiten ez den artean, komisario den alargunari SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

dagokio nekazaritzako ustiategiaren gozamena, FNUEren 25. artikuluak ezartzen du en epemuga bete arte. Alargun horrek komisario izaera galtzen du, berriro ez kontzen denean (FNUEren 26. art.).

B) Legezko oinordetza Oinordetza itunik edota testamentuzko izendapenik egin ez bada, nekaza ritzako ustiategiaren oinordetzan ondoko hurrenkera bete behar da: lehen lehenik, nekazaritzako ustiategian laguntzaile gisa diharduen hurbileko lege jaraunsleari deitu behar zaio; harako jaraunsle bat baino gehiago izanik, ho rien artean hautatu behar da nekazaritzako ustiategian laguntzaile gisa denbo ra gehien eman duen jaraunslea. Horrelakorik ezean, ustiategiaren oinordeko izango da nekazaritzako ustiategiari eusteko hitza eman duen lege jaraunslea; eta lege jaraunsle bi edo gehiagok harako hitza ematen badute, gehiengoz erabaki behar da nekazaritzako ustiategia nori eratxikitzen zaion. Ez bada ha lakorik gertatzen, FNUEren 27. art.aren arioan, ulertu behar da jaraunsleek deuseztatu nahi izan dituztela estatutuan ezarritako betebeharrak edo, beste hitz batzuez esanik, ondasun multzo horrek galtzen duela familiaren nekaza ritzako ustiategi izaera. Legebidezko jaraunslerik ez denean, 27. art. horrek dioenez, ustiategiaren oinordeko izango da, ustiategiko laguntzaileetarik as paldikoena; hori gertatzen da, jakina, laguntzaileak bat baino gehiago direne an. Hala eta guztiz ere, kasu hori ezin gerta daiteke Espainiako Zuzenbidean, azken buruan, estatua delako ustiategiaren oinordeko. Hori dela eta, 27. art.ak legebidezko jaraunsleak

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ aipatzen baditu ere, aipamen horretan sartu behar di ra kausatzailearen lege jaraunsleak (hain zuzen ere, senideak eta alarguna ba karrik), estatutuaren xedea hobeto erdiesten baita oinordetza hurrenkeran ustiategiko laguntzaileak estatuaren aurretik izanez gero (1. art.).

Dei horiekin batera, FNUEren 14. art.ak dioenez, alargunari bizi arteko gozamena dagokio nekazaritzako ustiategiaren gainean.

Familiaren nekazaritzako ustiategiaren mortis causa eskualdaketari bu ruzko xedapenak osatu behar dira, oinordetza mota guztietan eraentzen duten arauekin. Arauok emandako erregelen bidez erabakitzen da familiaren neka zaritzako ustiategia jaraunsle bati zein laguntzaile bati eratxikitzeak zernola ko eragina duen titularraren jaraunspenean (28. art. eta ondorengoak).

§69. ERRENTAMENDUEN GAINEKO OINORDETZA 250. Oinarria Errentamendu kontratuak, orokorrean, errentaria hiltzean azkentzen dira; errentamendu jakinetan, salbuespenez, ez da kontratua azkentzen errentaria hiltzean eta errentari horrek duen egoera mortis causa eskualdatzen zaie lege ak berariaz zehazturiko pertsonei. Salbuespen hori ezartzeko arrazoia da, hain zuzen, landa nahiz hiri errentamenduei buruzko lege bereziek barneratzen du ten gizarte helburua. Errentatzaileari begira, ordea, ez da SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

halakorik gertatzen; errentatzailea hil arren, errentamendu harremanek indarrean diraute, errenta tzailearen egoeran berorren jaraunsleak jartzen direlako.

Errentatzailearen egoera horren eskualdaketa jaraunspenaren delazioa arautzen duten erregela orokorren menpe dago eta egoera hori jaraunspen ondareko ondasuntzat jo tzen da. Alderantziz, errentari egoeraren eskualdaketari, halakorik izatekotan, jaraunspenetik kanpoko eraentza berezia aplikatzen zaio. Eraentza hori eza rrita dago Landa Errentamenduei buruzko 1980ko abenduaren 31ko Legean eta Hiri Errentamenduei buruzko 1964ko Legean.

251. Landa errentamenduak 1980ko Legearen eraentzapean diren landa errentamenduetan, errentaria ren egoera oinordetza bidez eskualdatzen zaie lege horrek aipaturiko pertso nei, pertsona horiek izaterik badute eta 79. artikuluak eta ondorengoek beren beregi ezarritako betekizunak badituzte.

Errentariak duen egoeraren mortis causa eskualdaketa borondatez nahiz legez gerta daiteke.

Eskualdaketa borondatez gauzatzen da, gauzatu ere, errentariak berak oi nordekoa izendatzen duenean. Errentariak ahalmen hori egikari dezake haren ondorengo azpierrentariaren mesedetan luzaturiko agirian [71.d) art.] edo senipartedunaren zein egitatezko laguntzailearen mesedetan egiletsitako testa mentuan (79.1. art.); bi dei horien artean, aurrenekoak du lehenespena biga rrenaren gainetik.

Errentariak ez badu ezer xedatu, ondoko pertsonei deitu behar zaie, lehe nespen hurrenkera honetan: legez edo egitatez banandu ez den

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ alargunari; ja raunspena irekitzean, finkaren azpierrentaria edo finkaren lugintzan egitatez laguntzen duen jaraunsle nahiz legatuhartzaileari; gainerako jaraunsleetarik edozeini.

Oinordekoa, edozein kasutan, nekazaria izan behar da, LELren 14. art.ak betekizun hori ezartzen baitu errentari orori begira.

Oinordeko izateko eskubide berbera duten pertsona batzuk agertzen badi ra, 80. artikuluak bi irizpide ematen ditu, pertsona horien artean oinordekoa hautatzeko, eta irizpideok ondoz ondo jarduten dute.

Lehenlehenik, errenta menduari eusteko eskubidea duten pertsonek hautaturikoa da oinordeko, hori gehiengoz erabaki behar dela; erabaki hori errentatzaileari jakinarazi behar zaio sinesgarriro, errentaria hil eta hurrengo bi hilabeteetan. Jakinarazpen hori ez bada errentatzailearen eskuetara heltzen, onuradunei eskatu behar zaie hautespena egin dezaten hurrengo 15 egunetan eta, ez badute halakorik egi ten, errentatzaileak berak hautatuko du oinordekoa.

252. Hiri errentamenduak Harako errentamenduetan, hildako errentariak izan duen egoeran subro gatzeko deia legearen aginduz egiten da, pertsona jakin batzuen mesedetan.

Etxebizitzen errentamenduetan, errentariari dagozkion eskubide eta bete beharretan subroga daitezke, HELren 58. art.aren esanetan, aurrenekoz, legez nahiz egitatez banandu ez den ezkontidea eta, halakorik ezean, ondorengoak, aurrekoak eta nebaarrebak, hurrenkera horretan. Bigarren kasuan, errentaria SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

ren senide horiek izan behar dira, errentaria hil aurreko bi urteetan errenta riarekin batera bizi izan direnetarikoak; ez da halako betekizunik ezartzen, senideok direnean maizterraren guraso ahalgopekoak.

Errentariaren gurasoak hirurogeita hamar urtetik baino gorakoak badira, horiek dute lehenespena, errentariaren ondorengoen aurretik.

Oinordeko izateko eskubidea duen senide taldean pertsona bat baino ge hiago badago, pertsona horietatik bat bakarrik subroga daiteke errentariaren egoeran. Pertsona horiek euren artean ados jartzen ez direnerako, HELren 58 eta 59. artikuluek lehenespen irizpide batzuk ematen dituzte; dena den, ulertu behar da kasu batzuetan EKk irizpideok indarrik gabe utzi dituela. Irizpide indargabetu horien artean ditugu, adibidez, adingabeko semeei buruzkoa, ala ba nahiz ahizpa/arreba ezkongabei buruzkoa, emakumeen sexuari buruzkoa, adopzioari buruzkoa eta legebidezko semealabatasunari zein naturalari bu ruzkoa. Konstituzioaurkakotzat jo daitezkeen irizpide horietaz landara, erren tari egoeraren oinordeko izateko deitu direnen arteko hurrenkera ezartzeko, gradu hurbiltasunaren irizpidea erabili behar da; ondorengoen artean lehe nespena dute adingabeko semealabek eta ezgaitasun fisikoak dituzten adin nagusikoek, eta nebaarreben artean, lotura bikoitza dutenek, bakarreko lotu radunen gainetik. Irizpide hori erabili eta onuradun bat baino gehiago agertuz gero, errentari egoera eskualdatu behar zaio famili zamarik gehien duenari.

Orobat, errentamenduan ordezpena gertatzen da, etxebizitzan subrogatu den pertsona hiltzen denean ere. Ordezpen hori gauzatzen da, gauzatu ere, su brogatu horren ezkontidearen eta ondorengoen mesedetan eta behin bakarrik. Hildakoarekin batera bizitzeko beharrari, lehenespenei edo jakinarazpenari buruzko betekizunei

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ dagokienean, aurretiaz jorratu duguna aplikatu behar da (HELren 59. art.).

Lokalen gaineko errentamenduetan, errentariak lokala erabiltzen badu be re lanbidean jarduteko (hain zuzen ere, karrerako lanbide elkargodunean ari tzeko), HELren 58.3. artikuluaren harira, errentaria hiltzean, errentamendu kontratuan subrogatu ahal dira, lehenik, alarguna eta, alargunik ez bada edo horrek subrogazioari uko egiten badio, errentariaren semealabak, baldin eta azken horiek lokal horretan hark zuen lanbide berberean aritzen badira.

Negoziolokalen gaineko errentamenduetan, hildako errentaria ordez de zake, aurrenaurrenik, haren jaraunsleak; jaraunslerik ezean edo jaraunsleak ez badu errentaria ordeztu nahi, errentariaren ordezko izan daiteke errenta riaren beraren bazkidea, nahiz eta sozietatea zibila izan (HELren 60. art.). Subrogazio hori birritan gerta daiteke; ondorenez, lehenengo ordezkoa hilda koan bigarren ordezpena gauza daiteke.

BIBLIOGRAFIA GARCÍA DE ENTERRÍA, E., «La legalidad sobre grandezas y títulos nobiliari os», ADC, 1948, 1369. or. eta ondorengoak; JIMÉNEZ ASENJO, Régimen ju rídico de los títulos de nobleza, Bartzelona, 1955; LÓPEZ VILAS, Régimen jurídico de los títulos nobiliarios, Madril, 1974, eta Estudios de jurispru dencia civil, II, Madril, 1989; MARTÍNEZPEREDA RODRÍGUEZ, «La in constitucionalidad de la preferencia masculina en la sucesión de los títulos nobiliarios», AC, 1991ko azaroa, 545. or. eta ondorengoak; TABOADA RO CA, Los títulos nobiliarios y su regulación legislativa en España, Madril, 1960, eta Las sucesiones nobiliarias y su regulación legislativa después de la Constitución, Madril, 1983; MARTÍNEZ VÁZQUEZ DE CASTRO, L., «El pacto sucesorio en el nuevo estatuto de la explotación familiar agraria», La Ley, 1982, VI. liburukia, 1074. or. eta ondorengoak; MURGA GÓMEZ, El

SALBUESPENEKO OINORDETZAK EDO OINORDETZA BEREZIAK

arrendamiento en la sucesi贸n mortis causa, Madril, 1962; FERRANDIS VI LELLA, 芦Sucesi贸n en los arrendamientos禄, ADC, 1954, 405. or. eta ondo rengoak.

VII. OINORDETZAREN ONDOREAK

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

Hogeita bigarren gaia JARAUNSPENAREN ESKURAKETA Laburpena: §70. Jaraunspenaren eskuraketa Espainiako sisteman.— 253. Sistema historikoak eta Espainiako Zuzenbidearen jarrera.— 254. Eskuraketaren faseak.— §71. Jaraunspen banatugabea.— 255. Kontzeptua eta horrek dakartzan arazo praktikoak.— 256. Konponbideak.— §72. Jaraunspena onartu eta arbuiatzeko epea: interpellatio in iurea eta hausnarketa eskubidea.— 257. Jaraunspena onartu eta arbuiatzeko epea.— 258. Inter pellatio in iurea.— 259. Hausnarketa eskubidea.— §73. Jaraunspena onartu eta arbuiatzeari buruzko erregela erkideak.— 260. Kontzeptua, izaera eta ezaugarriak.— 261. Oinordeko izateko gaitasuna eta legebidez taketa.— 262. Jaraunspena onartu nahiz arbuiatzearen aurkarapena.

§70. JARAUNSPENAREN ESKURAKETA ESPAINIAKO SISTEMAN 253. Sistema historikoak eta Espainiako Zuzenbidearen jarrera Pertsona bat hiltzen denean, horren oinordetza irekitzen da eta jaraunspe nerako deia egiten zaie ondokoei: testamentu, lege zein itunaren bidez, mortis causa oinordetzaren onuradun izendaturikoei.

Batzuetan, deituek nahitaez eskuratu behar dute jaraunspena.

Erromako Zuzenbidean, berbarako, eskura keta hori derrigorrezkoa zen jaraunsle zehatz batzuentzat, eta germaniarren Zuzenbidean gauza bera gertatzen zen, ondarea familiarena baitzen. Gauzak horrela, kausatzailea hiltzearekin batera, jaraunspena ipso iure igarotzen zen jaraunsle horien eskuetara, inolako etenik gabe. Jaraunsleok ezin zioten uko rik egin jaraunspena eskuratzeari. Zernahi gisaz, jaraunspena eskualdatzeko modu hori aspaldiko garai historikoei dagokie, nahitaezko izaera duten oinor detza kasu batzuek indarrean badiraute ere. Horren harira, zenbait autorek baieztatu dute —eta gu ere bat gatoz horien argudioekin— Espainiako Zuzen Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

bidean, dela estatuaren lege oinordetzak, dela 1002. artikuluan arauturiko ka suak, izaera hori dutela, geroago ikusiko dugun moduan.

Kasu berezi horiek salbu, gaur egun jaraunspena borondatetasun printzi pioaren arabera eskuratzen da eta, historian barrena, eskuraketa hori gauza tzeko bi modu izan dira: germaniarren sistema eta Erromako sistema.

Lehenengoarekin hasteko, germaniarren sisteman, oinordetzara deitua ja raunsle bihurtzen da delazioa egin den unetik; beraz, kausatzailea hiltzeare kin batera, jaraunspena ipso iure eskuratzen da. Dena dela, eskuraketa boron datezkoa denez, gerogarrenean jaraunsleak uko egin diezaioke jaraunspenari eta uko egite horrek atzeraeraginezko ondoreak ditu.

Horrela, deien hurren kera kontutan hartuta, lehenengo deituaren ostekoak eskuratzen du jaraunspe na kausatzailea hil zenetik; deitu horrek jaraunspena onartuz gero, hurrengo batean ezin diezaioke jaraunspen horri ukorik egin. Ikus daitekeenez, esku raketa mota horrek bi fase ditu: lehendabiziko fasean, deitua behinbehineko jaraunsle bihurtzen da, delazioa egiten den unetik; bigarrenean, ostera, deitua behin betiko jaraunsle bihurtzen da jaraunspena onartzean. Ondorenez, mortis causa eskualdaketa inolako etenik gabe gauzatzen da de cuiusa hiltzeareaz bat eta, horrela, jaraunspeneko ondarea titularrik gabe geratzea saihesten da.

Erromako sisteman, aldiz, jaraunspena eskuratzeko, nahitaezkoa da ja raunslearen onarpena, baina behin jaraunsle horrek jaraunspena onartu eta gero, onarpen horren ondoreak oinordetza ireki zenetik dira eragingarriak. Horrenbestez, azkenean, bi sistema horiek ondorio berberak dituzte; hala ere, Erromako sisteman, onarpena gertatu arte jaraunspena titularrik gabe dagoela ulertzen da, alegia, banatu gabe dagoela.

Orain arte azaldutakoari ekinez, zehaztu beharko litzateke zein sistemak eraentzen duen Espainiako antolamendu juridikoan.

Kode Zibila argitaratu zenean, ulertu zen bertan jasotako sistemak Erromako ereduari ekin ziola, autore batzuek —SÁNCHEZ ROMÁNek, besteak beste— sistema hori mis totzat jo bazuten ere. 1944an, GARCÍA VALDECASASek esan zuen lehen dabizi, KZren sisteman jaraunspena ipso iure eskuratzen zela, germaniarren sisteman bezala; gerokoan ere, beste autore batzuek (GITRAMAk) iritzi ber berari eutsi zioten. Nolanahi ere, autore gehienak —hala nola, ROCA SAS TRE, ALBALADEJO GARCÍA, MARTÍN BLANCO, LACRUZ BERDEJO, DÍEZPICAZO eta GULLÓN BALLESTEROS— ez datoz bat ulerkera ho rrekin.

Joera germaniar deritzon hori Kodearen bi artikulutan oinarritu da batik bat: 661. art.an («kausatzailearen heriotza dela eta, jaraunsleak horren oinor deko bihurtzen dira eskubide eta betebehar guztietan») eta 440. art.an («ja raunsleak jaraunspena onartzen badu, ulertuko da jaraunspeneko ondasunen edukitza jaraunsleari eskualdatu zaiola kausatzailea hil den unean, inolako geldiarazpenik gabe»). Lehenengo artikuluak zuzenean lotzen ditu eskubi deen eskualdaketa eta oinordetzaren irekitzea; bigarrenak, berriz, eskubideen edukitza eta delazioa lotzen ditu. Horren ildotik, jaraunsleak jaraunspena onartzen badu (KZren 988. art.an eta ondorengoetan arautzen da onarpen ho ri), gero ezin diezaioke jaraunspen horri ukorik egin; hori dela eta, onarpenak arbuiatzeak baino betekizun formal gutxiago du.

Argudio horiek indartzeko, sistema germaniarraren aldeko autoreek Kodearen beste arau batzuk aipatu dituzte. 657. artikulua, adibidez, gorago azaldutako 661. art.aren ildotik inter pretatu dute. Berebat, 989. artikuluaren inguruan ondokoa baieztatu dute: artikulu horren arabera, jaraunspena arbuiatzeak atzeraeraginezko ondoreak ditu, eta jaraunspena arbuiatu arte deitua ez balitz jaraunsle bihurtuko, artiku lu hori zentzugabea izango litzateke, ez litzatekeelako egongo atzera eragi teko moduko ondorerik. Azkenez, autore horiek 1016. artikulua ekarri dute hizpidera: euren ustetan, artikulu horrek aintzatetsi du Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

jaraunsleek jarauns pena eskatzeko akzioa dutela, jaraunspen hori onartu aurretik ere.

Argudio horiez gain, bestelakoak ere erabili izan dira, esaterako, jaraunspen banatuga beari buruzko eraentzarik ez egotea. Zernahi gisaz, onartu behar izan dute Kodearen artikulu batzuek zailtasunak azaltzen dituztela, ulerkera germania rrarekin bat egiteko.

Beste alde batetik, iritzi horren kontra, ondoko argudioak ditugu: batetik, Erromako sistemaren kutsua duen tradizio historikoa eta, bestetik, jarauns penaren onarpenari buruzko arauketa. Arean bere, 989. artikuluan atzeraera ginezko ondoreak aintzatetsi zaizkio onarpenari, eta atzeraeragintasun hori nekez batera daiteke jaraunspenaren eskuraketa automatikoa defendatzen du en sistemarekin. Gisa bertsuan, 1005. artikuluak interpellatio in iurea arautu du. Interpellatio horren bidez, jaraunspenean interesa dutenek jaraunspen ho ri onartu edo arbuiatzeko eskatzen diote deituari; berebat, onarpen hori au tomatikoa izango balitz, sistema germaniarraren aldekoek adierazten dutenez, interpellatio hori ez litzateke beharrezkoa izango. Gauza bera esan daiteke ius delationisa arautzen duen 1006. artikuluaren inguruan. Azaltzen ari garen ikuspegiari ekinez, jaraunspena modu automatikoan eskuratzearen alde azal du diren argudioak interpreta daitezke beste modu batera ere.

Ulerbidez, esan daiteke 440. artikuluak —edukitza zibilzibila arautzen duenak— baldintza bat ezarri duela edukitza hori eskuratzeko: jaraunsleak jaraunspena onartzea. 657. artikuluak, ostera, onarpenaren atzeraeraginezko ondoreak noiz hasten diren zehazten du. 989. artikuluak arbuiatzearen atzeraeraginezko ondoreak arautzen ditu, baina artikulu hori honela interpretatu behar da: jaraunsleak ja raunspena arbuiatuz gero, ulertzen da jaraunsle hori inoiz ez dela deitua izan. Azkenik, ez dirudi egokia denik jaraunspen banatugabearen izatea ezeztatzea, horri buruzko arauketa berezirik ez egoteagatik. Argudio horrek ez du oinarri sendorik.

Gainera, kasu zehatz batzuetan —eta zeharka bada ere— legegileak arautu du jaraunspen banatugabea (besteak beste,

1934. art.an). Erromako sistemaren aldeko tesi honi jar dakiokeen oztopo bakarra 661. artikulua da, artikulu horrek itxura batean argitasun osoz azaltzen baitu jaraunspena kausa tzailea hiltzearekin batera eskuratzen dela. Nolanahi den ere, doktrina bat da tor artikulu hori sistemaren arabera interpretatzean; horretara, ulertu behar da artikulu horren eta 657. art.aren eragingarritasuna honetan datzala: deituak jaraunspena onartzekotan, jaraunspen horren eskuraketa noiz gertatu den ze haztean.

Aitzitik, legatuak eskuratzeari dagokionean, jarrera bestelakoa da. Kasu horretan, doktrinak adostasunez baieztatu du legatuen eskuraketa germania rren sistemaren araberakoa dela, 881. art.an oinarrituta: «Legatuhartzaileak testamentugilea hiltzen den unetik du legatu hutsak eskuratzeko eskubidea, eta eskubide hori bere jaraunsleei eskualda diezaieke».

Agidanez, Erromako sistemak eratu ditu, nola Nafarroako Konpilazioan jasotako jaraunspen eskuraketa sistema (315. legea) —autore batzuk iritzi ho rrekin bat ez etorri arren—, hala Kataluniako Zuzenbidekoa, KatZZKren 98. artikulutik ateratzen denez (KatOKren 16. art.).

Edozein kasutan ere, azalarazi behar da legegileak jaraunspenaren onar pena errazteko joera agertzen duela nolabait; are gehiago, zenbait kasutan, erraztasun hori lehenespen bihurtzen da. Joera horren arrazoiak honakoak izan daitezke: batetik, jaraunspena onartzeak, oro har, jaraunspen hori arbuia tzeak baino onura gehiago dakarkie jaraunsleei; bestetik, segurtasun juridikoa bermatzeko —kasu honetan jaraunspenaren hartzekodunen segurtasuna—, jaraunspena ahalik arinen onartzea komeni da.

Orain arte esandakoa azpima rratzeko, aipatu behar da isilbidezko eta ustezko onarpenak egin daitezkeela; arbuiatzea, aldiz, egintza formalen bidez gauzatu behar da. Horrez gain, kasu zehatz batzuetan, legegileak jaraunspena onartzearen alde egin du, esaterako, KZren 1005, 1019 edo 166.2. art.etan.

254. Eskuraketaren faseak Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

Gorago esandakoaren ildotik, oinordetza ireki eta jaraunspena eskuratzea bi fase desberdinetan gertatzen dira.

Lehendabiziko fasea kausatzailea hilda koan hasten da; une horretan, jaraunspena eskaintzen zaie deituei.

Fase horre tan, deitu horiek ius delationisa besterik ez dute eta, eurak hildakoan, ius hori euren ondorengoei eskualdatzen zaie (1006. art.).

Hortaz, fase horretan ja raunspena banatu gabe dagoela ulertzen da, jaraunspen horrek ez baitu ti tularrik. Bigarren fasea, berriz, jaraunspena onartzen denean hasten da, eta une horretan, deituak jaraunsle izaera lortzen du.

Jaraunspena onartutako an, onarpen horren ondoreak atzeraeraginezkoak dira, eta de cuiusa hil zen unetik hasten direla ulertu behar da; beste hitz batzuez esanik, ulertu behar da jaraunslea delazioa egin zenetik izan dela jaraunsle.

Ildo beretik, deituak ja raunspenari uko egiten dionean ere, uko egite horren ondoreak atzeraera ginezkoak dira, eta jaraunspen hurrenkeraren arabera deitu horren ostekoari egiten zaion delazioa oinordetza irekitzen denean egin zaiola ulertu behar da.

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

77

ยง71. JARAUNSPEN BANATUGABEA 255. Kontzeptua eta horrek dakartzan arazo praktikoak Gorago azaldu dugunari heldurik, deituak jaraunspena onartzen duenean eskuratzen du jaraunspena. Horregatik, denbora tarte bat zabaltzen da kausa tzailea hil denetik deituak jaraunspena onartu arte eta, tarte horretan, jarauns penak ez du titularrik. Kausatzaileak utzitako ondasuntzaren egoera horri Erromako Zuzenbidean jaraunspen banatugabe deitu izan zaio.

Jaraunspen banatugabearen ezaugarri nagusia hauxe da: deituak jarauns pena onartu arte, jaraunspen horrek ez du titularrik; ondorenez, ez dago on dare horren inguruko harreman juridikoez nahiz ondare hori osatzen duten ondasunez arduratuko den pertsonarik. Guztiarekin ere, egoera hori iraganko rra da, azken finean, beste jaraunslerik egon ezean, jaraunspen hori estatuari uzten zaiolako. Hori dela bide, kausatzaileak utzitako ondasuntzaren egoera horrek azaltzen duen arazorik larriena honakoa da: biharetziko titularrari be gira, ondasuntza horren inguruko harreman juridikoei ekitea, denborak aurre ra egiten duelako harremanoi dagokienez ere (hori argiro ondorioztatzen da 1934. art.tik). Arazo horren konponbideak administratzaile baten eskuhar tzea dakar, hain zuzen ere, judizioan zein judizioz kanpo jaraunspeneko on darea defenda dezakeen administratzailearen eskuhartzea. Baina neurri hori biharetziko titularraren mesedetan ez ezik, kausatzaileak utzitako ondasun tzan interesa duten gainontzekoen alde ere hartu behar da, hau da, hartzeko dun, errentari edo beste uzi batzuen titularren alde.

256. Konponbideak Espainiako Zuzenbidean, jaraunspen banatugabea arautu

78

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

barik dago; ha laber, ez da ezarri jaraunspen hori administratzeko moduari buruzko eraentza orokorrik. Kasu zehatz batzuk besterik ez dira arautu, jaraunspena onartu aurreko egoeren ingurukoak. Horien adibide ditugu hurrengo arauak: baldin tzapeko jaraunslearen izendapenari buruzkoak (KZren 801 eta 804. art.ak); jaraunspenera deitua nasciturusa izatearen ingurukoak (KZren 965. art.); edo deituak jaraunspena onartu edo arbuiatu aurretik hausnarketa eskubidea egi karitzeari buruzkoak (KZren 1020. art.).

Edonondik begira dakiola ere, horiek irtenbide partzial hutsak dira eta ez dituzte jaraunspen banatugabearen arazoak behin betiko konpontzen. Hori dela eta, arauketa berezirik ez dagoenez, jaraunspen banatugabearen arazoa konpontzeko, gai horri buruzko erregela orokorretara jo behar da.

Horretara, testamentugileak albazea administratzailea izendatu badu, al bazea hori dago legebideztatuta jaraunspena ordezkatu eta horren inguruko erabaki egokiak hartzeko, berari eratxiki zaizkion ahalmenen arabera.

LA CRUZ BERDEJOk uste duenez, albazearen ahalmenak zehazten ez direnean ere, horrek legebideztaketa berbera du, 902.4. art.ak eratxikitako eskumenen ondorioz.

Haatik, jaraunspenaren kausatzaileak ez badu ezer ezarri horren inguru an, epai administrazioa eska daiteke.

Horren harira, interesgarria izango litzateke ab intestatoaren inguruan aurrearretazko neurriak hartzea. Neurri horien helburua jaraunspeneko onda rea ziurtatzea izango litzateke, harik eta jaraunsle adierazpena egin arte.

Neu rrion artean, administratzailea izendatzea aipa dezakegu (JZLren 966.3. art.). Inguruabar arras bereziak daudenean, neurri horiek epailearen arioz har dai tezke (JZLren 960. art.); gainerakoetan, horretarako legebideztaketa duten al derdiek eska dezakete neurri horiek hartzea, alegia, hildakoaren seniderik hurbilenek, alargunak edota zenbait hartzekodunek (JZLren 973. art.).

Edo nola ere, ab intestato esamoldeak berak adierazten digunez,

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

79

neurri horiek lege oinordetzan bakarrik har daitezke, eta ez testamentu bidezkoan (testamentuz ko oinordetzaren inguruko aurrearretazko neurriei begira, ondasunen xedapen askea eragoztea eta ondasunok ziurtatzea baino ez da aipatu: JZLren 959, 1094, 1041, 1042 eta 1061. artikuluak). Epailearen arioz zein interesatuen ekimenez ezarritako administrazio hori jaraunsle adierazpenarekin buka dai teke, edota ab intestato judizioa bukatu arte luza daiteke (JZLren 1002. art.).

Aiurri berean, aurrearretazko neurririk ezartzen ez denean ere, ab intes tato nahiz testamentu prozeduretara jo daiteke, prozedura horietan jarauns peneko ondasuntza administratzearen inguruko xedapenak arautzen baitira (hurrenez hurren, JZLren 1005. art. eta ondorengoak, eta 1096. art. eta ondo rengoak). Edozein modutara ere, gogoan izan behar da prozedura horien hel burua ez dela jaraunspena administratzeari buruzko aurrearretazko neurriak hartzea, ezpada jaraunspen hori onartutakoan, bera banatu eta adjudikatzea. Prozedurok, alabaina, erabilgarriak izan daitezke jaraunsleen onarpena eragin eta ondasunak administraziopean jar daitezen. Hariari segiz, zenbait kasutan prozedura horiek nahitaez epaileak hasi behar dituen arren (JZLren 1002. ar tikulua, eta 1042. artikulua eta ondorengoak), ondokoek ere erabil ditzake te prozedurok: jaraunsleek, alargunak, zati alikuotaren legatuhartzaileek eta hartzekodun zehatz batzuek (JZLren 978. art. eta ondorengoak, eta 1038. art. eta ondorengoak).

Aurreko kasuez landa, doktrinaren ustetan jaraunspenera deitua legebi deztaturik dago jaraunspenaren artapen hutsa edo behinbehineko admi nistrazioa gauzatzeko, KZren 999.4. art.ak xedaturikoaren arabera. Gainera, artikuluaren hitzezhitzezko edukia oso argia izan ez arren, deitu horrek le henespena izango du jaraunspenean eskubide maila txikiagoa duten pertsonen gain; arean bere, ondokoa baieztatzean bakarrik aipatzen du artikulu horrek aukera hori: artapen eta administrazio egintza horien bidez jaraunsle izaera edo titulua lortu ez denean,

80

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

egintzok gauzatzeak ez du esan nahi jaraunspena onartu denik.

Aitzitik, KatOKren 8.1. artikulua (KatZZKren 99.1. art.) argia goa da; manu horrek zuzenean eman dio ahalmena deituari, horrek jarauns pena artatu, zaindu eta administratzearen inguruko edukitza egintzak gauza ditzan, edota ondasunak defendatzeko interdiktuak eragin ditzan.

Baina LACRUZ BERDEJOk dioenez, behinbehineko kudeaketa burutze ko ahalmenaren ondorioz, deitua ez da bihurtzen kausatzaileak utzitako onda suntzaren administratzaile arrunt edo horren ordezkari, ezta hurrik eman ere. Hori dela eta, zenbait kasutan, deitu horren eskuhartzea askieza izan daiteke, batez ere, jaraunspeneko ondarearen nahiz gainontzeko interesatuen interesa aintzakotzat hartuta, deitu horrek berari esleituriko eskumenak gainditzen di tuzten jarduketak gauzatu behar dituenean.

Oztopo horietako batzuk gainditu ahal izateko, AGren jurisprudentziak legebideztaketa pasiboa aintzatetsi dio jaraunspen banatugabeari; horrela, dei tuak jaraunspena onartu aurretik ere, banatzeke dagoen jaraunspen hori auzi bateko demandatua izan daiteke. Judizio erreklamazioa jaraunspen banatuga bearen eta jaraunsle izan daitezkeen pertsonen aurka egin behar da. Jaraunsle horiek ezagunak izanez gero, zehatz aipatu behar dira; jaraunsleok nortzuk diren jakiterik ez dagoenean, ordea, eurei buruzko zeharkako aipamena egi tearekin nahikoa izaten da. Aurretiaz ere, AGk tesi bera erabili zuen 1943ko ekainaren 21eko epai famatuan; epai horretan, diru kopuru bat ordaintzera kondenatu zuen jaraunspen banatugabea, kausatzailearen erantzukizun zibila ren zioz. Gerokoan ere, AGk azalpen edo tesi horri ekin dio.

Oraintsuenekoak izateagatik, epai hauek aipatuko ditugu: 1981eko azaroaren 10ekoa, 1982ko maiatzaren 20koa, 1982ko irailaren 20koa, 1987ko martxoaren 22koa eta, az kenez, 1991ko maiatzaren 21ean emandakoa. 1982ko maiatzaren 20ko epaiak adierazi zuen jaraunspenera deitua kondenatu egingo zela, horrek jarauns pena onartuz gero. 1982ko irailaren 20an emandako epaian ere, AGk oinarri zeharo zehatzak azaldu zituen; oinarri horietan, auzitegiak adierazi zuen au

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

81

bidezko harreman juridikoetan, jaraunspen banatugabea alde subjektiboa izan daitekeela eta, ondorenez, demandatuaren egoeran jar daitekeela.

Ikus daitekeenez, testamentugileak administratzailerik izendatu ez due nean, orain arte emandako irtenbideek ez dute konpontzen jaraunspen bana tugabearen administrazioari buruzko arazoa. Hori dela bide, honako aukera ahalbidera daiteke: konponbide orokorra ezarriz, jaraunspena administrazio pean jartzea. Ildo horretatik, DĂ?EZPICAZOren esanetan, KZren 1020. art.an ezarritakoa aplika daiteke analogiaz. Artikulu horretan xedatu denez, deituak hausnarketa eskubidea egikaritzen duenean jaraunspena onartu edo arbuiatu aurretik, jaraunspena administraziopean jar daiteke. Analogiaren bidez, irten bide hori hurrengo kasu guztietan aplika daiteke: jaraunspena banatu gabe izanik, deituen edo gainontzekoen interesak defendatzeko, administratzaile baten eskuhartzea beharrezkoa den kasu guztietan.

Horrela, deitu nahiz gai nontzeko horiek ahalmena izango lukete epaileari administratzailea izenda dezan eskatzeko, KatOKren 8.2. art.ak xedaturikoarekin bat etorriz (hala ber, ikus KatZZKren 99.2. art.).

Dogmatikaren ikusmirari eutsiz, jaraunspen banatugabeak sortzen dituen kezkak hauexek dira: batetik, aldi baterako bada ere, subjekturik gabeko esku bideak edo titularrik gabeko harreman juridikoak egon daitezkeela azaltzea; bestetik, ondarea titularrik gabe dagoen bitartean, harreman judiko horiek ba teratuta iraunaraztea, harremanok azkendu edo ondasunak res nullius bihur ez daitezen. Horren ildotik, gai honi irtenbidea emateko asmoz, ondarea kau satzaileari edo jaraunspenera deituari lotu zaio eta, horrela, jaraunspena ho rien izenean administratzen da. Beste ikusalde batetik aztertuta, jaraunspena —edo kausatzaileak utzitako ondasuntza— pertsonifikatu nahi izan da nola bait, jaraunspen horren izatea eta beraren gaineko jarduketak bidezkotzeko. Nolanahi den ere, azalpenik zuzenena, menturaz, DE CASTROk emandakoa izan daiteke. Autore horren aburuz, jaraunspen banatugabea aldi baterako behinbehineko egoeran

82

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

dagoen ondarea da eta, titularra tartean, ondarea lokabea izango da.

zehazgabea

den

bi

§72. JARAUNSPENA ONARTU ETA ARBUIATZEKO EPEA: INTERPELLATIO IN IUREA ETA HAUSNARKETA ESKUBIDEA 257. Jaraunspena onartu eta arbuiatzeko epea Jarraian ikusiko ditugun kasu batzuetan izan ezik, Kode Zibilak ez du berariazko eperik ezarri deituak jaraunspena onar edota arbuia dezan. KZren 1016. art.ak bakarrik aipatzen du horren inguruko epea: jaraunspena errekla matzeko akzioa preskribatu arte, jaraunsleak inbentario onuraren arabera edo hausnarketa eskubidearekin onar dezake jaraunspena.

Gauzak horrela, badi rudi epe bera ezarri dela jaraunspena onartu zein arbuiatzeko eta actio petitio hereditatisa egikaritzeko. Arean bere, akzio horren bidez, deituak jaraunspe naren gain duen eskubidea gauzatzen du, jaraunspen hori onartzean; gainera, epe hori edozein motatako onarpen zein arbuiatzeari aplika dakioke, zentzu gabea izango bailitzateke arau horretan ezarritako kasuei bakarrik aplikatzea. Doktrinan, dena den, ez dago adostasunik epe horren iraupenaren inguruan. Batzuen ustez, preskripzio epe hori 15 urtekoa da, hots, akzio pertsonaleta rako ezarritakoa; beste batzuen irudiz, ostera, 30 urtekoa da, hain zuzen ere, akzio errealetarako xedatu den preskripzioa.

Eztabaidak eztabaida, arazo hori azalduko dugu jaraunspena eskatzeko akzioari buruzko gaian.

Kataluniako Zuzenbidean, beren beregi ezarri da 30 urteko epea, deituak jaraunspena onar edo arbuia dezan (KatOKren 28.1. artikulua eta KatZZKren 257.1. artikulua).

Edozein kasutan ere, jaraunspena onartu edo arbuiatzeko epeak dirauen bitartean, alegia, deituak jaraunspena onartu edo arbuiatu bitartean, bi gauza gerta daitezke: jaraunspenean interesik dutenek deituari eskatzea bere boron datea azal dezan, edota deitu horrek hausnarketa eskubidea egikaritzea.

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

83

258. Interpellatio in iurea Azaldu dugunez, jaraunspena banatu gabe izatea ez da egoerarik egokie na deituen interesentzat edo kausatzaileak utzitako ondasuntzari lotutako gai nontzekoen interesentzat, ezta hurrik eman ere. Gainera, egoera hori luzatu egin daiteke, jaraunspena onartzen ez bada. Hori dela bide, KZren 1004 eta 1005. art.ek akzio berezia aintzatetsi diete jaraunspeneko ondarean interesa dutenei (hau da, deia jaso duten jaraunsleei, horiek jaraunspena arbuiatzean hurrengo jaraunsle bihurtzen direnei, legatuhartzaileei edota jaraunspenaren hartzekodun diren gainontzekoei). Akzio hori erabilita, interesatuok judizio bidez eska diezaiekete ius delationisaren titularrei jaraunspena onartu edo ar buiatzea.

Akzio hori egikaritzeko, bederatzi egun igaro behar dira kausatzailea hil zenetik. Epaileak, bestalde, 30 egunetik beherako epemuga ezartzen du, deitu ak jaraunspena onartu edo arbuia dezan. Epemuga hori igaro eta deituak ez badu deusik adierazi, ulertuko da deitu horrek jaraunspena onartu duela (ikus KZren 1005. art.).

NFBren 315. legean eta KatOKren 28.2. art.an (KatZZKren 257. art.) ak zio bera arautzen da.

259. Hausnarketa eskubidea Jaraunspena onartu edota arbuiatzeak eragin handia izan dezake jarauns learen ondarean; horren zioz, jaraunspenera deituak ahalik eta informaziorik zehatzena izan behar du jaraunspen horren edukiari buruz, borondatezko ai torpen egokia azaldu ahal izateko.

Horren ildotik, honako eskubidea aintzatetsi zaio jaraunspenera deituari: arazo horren inguruan hausnarketa eskubidea eskatzea epaileari (KZren 1010. art.; eskubide hori KatZZKren 259. art.ak ere ezarri zuen, baina KatOKtik kendu

84

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

egin da, hitzaurreak zioenez eskubide hori praktikan ez zelako era biltzen).

Besterik xedatu ezean, hausnarketa eskubidea eskatzeko epea jaraunspena onartu eta arbuiatzeko ezarri den epe bera da (KZren 1016. art.).

Jarauns penera deituak jaraunspenaren ondasunak edo horietako batzuk bere esku ba ditu, eskubide hori egikaritzeko 10 egun izango ditu, delazioaren berri izan duenetik zenbatzen hasita; hala ere, deitua ez denean bizi kausatzailea hil dako tokian, epea 30 egunekoa da (KZren 1014. art.). Haatik, jaraunspenera deituak jaraunspena edo horren zatia ez duenean bere esku, eta agindeia egin zaionean jaraunspena onartu edo arbuia dezan, epe horien zenbaketa hasten da KZren 1005. artikuluaren arabera finkatu den epemuga heltzen den eguna ren biharamunetik.

Behin hausnarketa eskubidea eskatu eta gero, jaraunspena osatzen duten ondasunen inbentarioa egin behar da; inbentario hori inbentario onuraren ara berako onarpenari buruz xedaturikoak eraentzen du (1017. artikulua eta ondo rengoak). Horrezaz gain, jaraunspena administratu eta zaintzearen inguruko aurrearretazko neurriak har daitezke, testamentu judizioari buruz ezarrita koaren arabera; neurri horiek epaileari eskatu behar dizkio interesatuak (ikus KZren 1020. art.).

Inbentarioa amaitutakoan, jaraunspenera deituak hogeita hamar egun ditu jaraunspena onartu edo arbuiatzeko; harako adierazpenik ez badago, jarauns pena onartutzat jotzen da (KZren 1019. art.). §73. JARAUNSPENA ONARTU ETA ARBUIATZEARI BURUZKO ERREGELA ERKIDEAK 260. Kontzeptua, izaera eta ezaugarriak Onarpena eta arbuiatzea egintza juridikoak dira; horien bidez, jaraunspe nera deituak, alegia, ius delationisaren titularrak, berari utzitako jaraunspena onartu edo arbuiatzeko borondatea aitortzen du

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

85

(KZren 988. art.).

Onarpe naren bitartez, jaraunspenera deituak jaraunsle izaera lortzen du; jaraunspena arbuiatzea erabakiz gero, aldiz, jaraunspenera deitutako horrek jaraunsle iza teko aukera galtzen du behin betiko. Onarpena nahiz arbuiatzea eragingarri izan daitezen, nahitaezkoa da borondatearen aitorpena egiten duen pertso na ius delationisaren titularra izatea; ildo bertsutik, 991. art.ak dioenez, ziur tasun osoz jakin behar da, batetik, kausatzailea hil egin dela eta, bestetik, ja raunsle izango denak jaraunspena eskuratzeko eskubidea duela.

Beste alde batetik, onarpen nahiz arbuiatzeak negozio izaera dute; beraz, egintza horiek borondate autonomiaren esparruan sartzen dira, eta horren in guruko arauketa aplikatu behar zaie egintzoi ere. Hori gorabehera, kontutan izan behar da onarpen zein arbuiatzearen ondoreak arau bidez finkatuta dau dela. Laburlabur, hauek dira egintza horien ezaugarririk garrantzitsuenak: —Alde bakarreko egintzak dira, deituaren borondatea aitortzearekin na hikoa delako egintzok eragingarriak izan daitezen. Borondate hori kasuan ka suko arauen arabera aitortu behar da.

—Onarpena nahiz arbuiatzea ez dira jakinarazi beharreko egintzak.

Dei tuaren borondate aitorpena eragingarria izan dadin, ez da beharrezkoa aitor pen hori inork jaso izatea.

—Egintza banaezinak dira, jaraunspen osoa onartu edo arbuiatu behar delako (KZren 990. art. eta NFBren 315. legea).

Horri buruz, gogoan izan be har da KZren 1009 eta KatOKren 25. art.ek ezarritakoa.

—Egintza hutsak izan behar dira, hots, onarpen zein arbuiatze egintzei ezin dakieke epemuga nahiz baldintzarik ezarri (KZren 990. art. eta NFBren 315. art.).

—Egintza ezeztaezinak dira; egineginean ere, jaraunspena onartu nahiz arbuiatu ostean, jaraunspenera deitua borondate aitorpen horri lotuta gera

86

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

tzen da, KatOKren 26. art.ak eta NFBren 315. legeak xedaturikoaren arabera.

—Atzenean, egintza horien ondoreak atzeraeraginezkoak dira; hau da, onarpen nahiz arbuiatzearen ondoreak kausatzailea hiltzen denetik hasten di rela ulertzen da (KZren 989. art. eta NFBren 315. legea).

261. Oinordeko izateko gaitasuna eta legebideztaketa KZren 992. art.ak agintzen duenez, «norberaren ondasunen xedapen as kea duenak onar zein arbuia dezake jaraunspena». Logikoa da betekizun hori ezartzea, onarpen zein arbuiatzeak eragin nabaria izan dezakeelako deituaren ondarean; izan ere, deituak jaraunspena onartuz gero, beraren ondarea gehitu egiten da eta, alderantziz, arbuiatuz gero, ondare hori nabarmen urri daiteke.

Hariari helduta, jaraunspena onartzen duenak, jaraunsle izaera lortzeaz gain, jaraunspeneko ondarea osatzen duten ondasunak eskuratu eta kausatzailearen zorrak bere gain hartzen ditu.

Onarpen hori huts eta soilik egiten denean, ja raunsleak bere ondasunak ere erabili beharko ditu kausatzailearen zorrei aurre egiteko. Haatik, inbentario onuraren arabera onartzen denean jaraunspena, kausatzaileak utzitako ondasuntzarekin bakarrik egin behar zaie aurre zor ho riei. Deituak jaraunspena arbuiatzen duenean, berriz, jaraunspenaren zorrek ez dute ukitzen haren ondarea, baina ondare horri ez zaizkio gehitzen ja raunspeneko ondasunak ere.

Gurasoen ahalgopeko adingabekoen inguruan, honakoa ezarri du KZren 166. art.ak: «Gurasoek epailearen baimena behar dute semealabei utzitako jaraunspen edo legatuak zein horiei eskainitako dohaintzak arbuiatzeko.

Epai leak ez badu baimenik ematen, legatu, jaraunspen edo dohaintza horiek modu automatikoan onartzen direla joko da. Jaraunspena inbentario onuraren arabe ra onartu dela ulertzen da beti. Baimen hori ez da beharrezkoa, adingabekoa hamasei urtekoa baino nagusiagoa izanik, horrek bere adostasuna agiri publi koan ematen duenean». Arau horrek adierazten duenez, epailearen baimena nahitaezkoa da, semealabari utziriko

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

87

jaraunspena gurasoek arbuiatu ahal iza teko; epaileak ez duenean baimen hori ematen, jaraunspena modu automati koan onartu dela ulertzen da. Jaraunspenaren onarpena, ordea, guraso biek batera egin dezakete, epailearen baimenik gabe.

Gainera, autore batzuen abu ruz, ez da beharrezkoa jaraunspena inbentario onuraren arabera onartzea; au tore horiek baieztatu dutenez, manuak ÂŤbetiÂť dioen arren, badirudi aipamen hori arbuiatzeko epai baimena ez izatearen ondoriozko onarpen automatikoari buruzkoa dela bakarrik.

Adingabekoa hamasei urtekoa baino nagusiagoa denean, berak ordez de zake epailearen baimena, jaraunspena arbuiatzearekin ados dagoela agiri pu blikoan adierazita.

Aragoiko Zuzenbide Zibilari buruzko Konpilazioak baimena ematen dio 14 urtekoa baino nagusiagoa den adingabekoari jaraunspena berak onartzeko, ez ordea jaraunspen hori arbuiatzeko (137. art.). Bestalde ere, 14 urtekoa bai no gazteagoa den adingabekoaren ordezkariak epailearen baimena behar du adingabekoari dohainik utzitakoa arbuiatzeko (14.2. artikulua). NFBren 65. legearen arabera, azkenik, gurasoek baimena dute semealabei dohainik utzi takoa onartzeko, baina utzitako hori arbuiatzeko, aldiz, epailearen baimena behar dute.

KZren 992.2. art.ak tutoretzapeko adingabekoa eta ezgaitua aipatzen ditu, baina ulertu behar da 1983ko urriaren 24ko Legeak, Kode Zibileko tutoretza eraldatzean, indarrik gabe utzi duela artikulu horren edukia. Horrenbestez, orain jorratzen ari garen gaia KZren 272.1. art.ak arautzen du. Artikulu ho rren arabera, tutoreak epailearen baimena behar du jaraunspena huts eta soilik onartzeko edota jaraunspen hori arbuiatzeko; hori dela eta, tutoreek ahalmena dute jaraunspena inbentario onuraren arabera onartzeko.

Ezgaituei dagokienean, berebat, kontutan izan behar da lege horrek erato rritako eraldaketa; arean bere, ezgaiketa epaiak zehaztu behar ditu, batetik, ezgaiketaren norainokoa eta mugak eta, bestetik, tutoretza eta zaintzaren era entza (KZren 210. art.). Jaraunspenaren onarpena eta arbuiatzea

88

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

ezgaiketaren barruan sartuz gero, tutorea gorago azaldutako 272. artikuluari lotuta dago. Bestalde, kuradorea izendatu bada, horri tutorearentzat ezarritakoa aplikatzen zaio, epaian besterik xedatu ez denean (KZren 290. art.).

Taxu berean, ulertu behar da KZren 996. art. —gormutuei buruzkoa— indarrik gabe geratu dela, eraldaketaz geroztik gormutu izatea beti ez delako ezgaiketa karia. KZren 200. art.aren arabera, inguruabar hori ezgaiketa karia denean, gormutuari aurrerago esanikoa aplikatu behar zaio, eta ez 996. arti kuluak ezarritakoa.

Azken buruan, adingabeko emantzipatuaren arazoa aztertuko dugu eta, horren inguruan, galdera hau sor daiteke: emantzipatu horrek jaraunspena onar edo arbuia ote dezake, ala horretarako KZren 323. artikuluak aipatzen dituen gurasoen zein tutorearen adostasuna behar ote du? Arazo hori ez dago erabat argi. Alde batetik, egintza horiek ez dira 323. art.ak ezarritako murriz keten artean sartzen. Bide beretik ere, doktrinak aditzera eman duen moduan, adingabekoak ez du ondasunen xedapen askea, eta hori beharrezkoa da 992. artikuluaren arabera. Egineginean ere, adingabekoak ezin ditu merkataritza nahiz industri establezimenduak edota aparteko balioa duten objektuak xeda tu, bere gurasoen edo tutorearen adostasunik gabe. Ezin ahaztu daiteke huts eta soilik egindako onarpenak ondasun horiek uki ditzakeela.

Ildo bertsutik, konkurtsatuek nahiz porrot eginek ezin dituzte euren onda nak xedatu (KZren 1914 eta MKren 878. art.ak); horregatik, sindikoen ados tasuna behar dute, jaraunspena onartu zein arbuiatzeko.

Gaitasunaren bestelako gaia da jaraunspena onartu eta arbuiatzeko legebi deztaketa. Gai hori KZren 993. art.ak eta ondorengoek arautzen dute.

Besterik xedatu ezean, ondokoak daude jaraunspena onartzeko legebidez tatuta: jaraunspenera deitua, horren lege ordezkaria —lehen azaldutakoaren arabera— eta, azkenik, ahalorde berezia duen borondatezko ordezkaria.

KZren 992.3. art.aren arabera, txiroentzako jaraunspenen onarpena hu

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

89

rrengo pertsonek egin behar dute: testamentugileak pertsonaren bat izendatu duenean txiroak kalifikatu eta beraren ondasunak horien artean banatzeko, pertsona horrek du onarpena egiteko legebideztaketa; testamentugileak hala korik xedatu ezean, 749. artikuluak aipaturiko pertsonek onartu behar dute jaraunspena. Onarpen hori inbentario onuraren arabera egin dela ulertu behar da beti. Arau horretan ez da aipatzen jaraunspenari uko egin dakiokeen edota jaraunspen hori huts eta soilik onar daitekeen; beraz, ulertu behar da auke ra horiek bazter utzi direla.

Arau hori analogiaz aplikatzen zaie arimaren aldeko xedapenei, Kode Zi bilaren 747. art.ak ezartzen duenez.

Pertsona juridiko, elkarte, korporazio nahiz fundazioei utzitako jarauns penak erakunde horien legebidezko ordezkariek onar ditzakete.

Jaraunspen horiek arbuiatzeko, aldiz, epailearen onespena behar da, Fiskaltzak esan be harrekoa entzun eta gero (993. art.). Dirudienez, epailearen eskuhartzea ezin dakieke aplikatu sozietate zibilei edo merkataritzako sozietateei.

Establezimendu publiko ofizialek jaraunspenak onartu zein arbuiatzeko, Gobernuaren onespena behar dute, 994. artikuluak xedaturikoaren arabera. Gai horri dagokionez, administrazio arauak aplikatu behar dira.

Amaitzeko, eta irabazpidezko ondarea lotzeko legebideztaketaren arazoa konpondu nahian, 995. artikuluak ondokoa ezarri du: jaraunspena ezkontide batek onartzen duenean, eta beste ezkontideak ez duenean bere adostasuna ematen onarpen horretarako, jaraunspeneko zorrek ez dute ukitzen irabazpi dezko ondare hori. Ildo bertsutik, irabazpidezko sozietateari buruz indarrean dagoen eraentzaren arabera, ezkontide batek jasotako jaraunspenaren zorrek bakarreko izaera dute eta, azkenean, ezkontide horren ondarea bakarrik uki tzen dute; guztiarekin ere, beste ezkontidea jaraunspen horren onarpenarekin ados bazegoen, hartzekodunek ondare erkidearen aurka egin dezakete (KZren 1367. art.). Nolanahi ere, kasu horretan, irabazpidezko sozietateak ezkontide jaraunslearen aurkako kreditua du, ordaindu diren zorren balioagatik (Ko de Zibilaren 1397. art.). Jaraunspena ezkontide jaraunsleak

90

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

bakarrik onartu badu, orduan KZren 1373. art.an xedatutakoa aplikatu behar da.

262. Jaraunspena onartu nahiz arbuiatzearen aurkarapena KZren 997. art.ak jaraunspenaren onarpena eta arbuiatzea aurkaratzeko bi kari bakarrik arautu ditu: jaraunspena onartu edo arbuiatzeko eman den adostasuna akastuna izatea, edota testamentu ezezagunen bat agertzea. Hori gorabehera, eta artikulu hori zeharo argia izan arren egintzok kari horien on dorioz bakarrik aurkara daitezkeela esatean, onartu behar da badirela aurka rapen kari gehiago ere.

Aurrerago esandakoari eutsita, onarpena eta arbuiatzea negozio egin tzak dira eta, hori dela bide, adostasunari buruzko eraentzaren esparruan sar tzen dira. Ondorenez, egintzoi kontratuen alorreko oker, dolo, indarkeria eta beldurtarazpenari buruzko arauak aplikatzen zaizkie; nolanahi den ere, gogo an izan behar da onarpena eta arbuiatzea alde bakarreko egintzak direla eta, horregatik, egokitzapenak egin behar direla. Edu berean, onarpen eta arbuia tzearentzat ezarritako baliozkotasun betekizunak gauzatzen ez direnean (bo rondate aitorpena egiteko gaitasuna, lege ordezkariek izan beharreko epai baimena, borondatezko ordezkariak eduki beharreko ahalorde nahikoa, bo rondatea aitortzeko forma betekizunak eta abar), egintza horiek baliogabetu egin daitezke edota, bestela, eragingabeak direla jo daiteke.

Bestalde, jaraunspena onartu edo arbuiatu eta gero, testamentu ezezagun bat agertzen denean, agertze horrek ondore txit desberdinak izan ditzake bo rondatearen aitorpena egin duen subjektuaren egoerari begira.

Gerta daiteke bigarren testamentu horrek jaraunsleari egindako delazioa bakarrik aldaraz tea. Kasu horretan, jaraunspenera deituak zinezko delazioa ezagutu barik egin du bere borondate aitorpena eta, horren ondorioz, berak aurrerago emaniko adostasuna aurkara dezake,

BEREZIKI, JARAUNSPENAREN ONARPENA ETA ARBUIATZEA

91

adostasunaren okerra dagoela adierazita.

Horrela koetan, kontutan hartu behar da 1009. art.an xedaturikoa.

Halaber, gerta daiteke borondate aitorpena egin duen pertsonari bigarren testamentuaren bidez ez deitzea jaraunspenera.

Orduan, onarpena nahiz ar buiatzea aurkaratzeko zioa honakoa izango litzateke: aitorpena eragingarria izateko baldintza ez dela bete; lehenengo testamentuan deitua itxurazko ja raunsle baino ez da, eta orain benetako jaraunsle denak erreklamazioa aurkez diezaioke horri. Horren harira, ulertu behar da beste edozein inguruabar de laeta onarpen nahiz arbuiatzearen baldintza falta denean, testamentua aur karatu egin daitekeela (991. art.).

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO GARCÍA, «La adquisición de la herencia en el Derecho español», ADC, 1955, 3. or. eta ondorengoak; GARCÍA VALDECASAS, Alfonso, «La adquisición de la herencia en Derecho español», RDP, 1944, 89. or. eta ondo rengoak; «De nuevo sobre la adquisición de la herencia», RDP, 1951, 991. or. eta ondorengoak; GITRAMA GONZÁLEZ, La administración de la herencia, Madril, 1950; MARTÍN BLANCO, «La adquisición de la herencia en el Dere cho español», RGLJ, 1956, 45. or. eta ondorengoak; RIERA AÍSA, «Adquisi ción de la herencia», NEJ, II. liburukia; ROCA SASTRE, «La adquisición y repudiación de la herencia en el Derecho común y en Derecho foral», Estu dios de Derecho privado, Madril, 1947.