Doktrina - Zuzenbide Zibila - Betebeharrak (1)

MÂŞ R. Valpuesta FernĂĄndez (koord.)

Betebehar eta Kontratuei buruzko zuzenbidea 2.

argitaraldia

2

2

Betebehar eta Kontratuei buruzko zuzenbidea

LABURDURAK

Betebehar eta Kontratuei buruzko Zuzenbidea 2. argitaraldia

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ (koordinatzailea) F. BLASCO GASCÓ F. CAPILLA RONCERO A. M. LÓPEZ Y LÓPEZ V. L. MONTÉS PENADÉS J. ORDUÑA MORENO E. ROCA I TRÍAS Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

Deustuko Unibertsitatea

Bilbo, 1996

Jatorrizko izenburua: Derecho de obligaciones y contratos Itzultze lan honek IVAP/HAEEren laguntza jaso du.

Eskubide guztiak erreserbaturik daude. Argitalpen hau, zatiz edo osorik, ezin kopia daiteke ez eta bildu edo igorri inola ere, dela elektrikaz, dela mekanikaz, dela fotokopiaz, dela grabazio magnetikoz, dela bestelako informazio biltze eta berreskuratze sistemaz, baldin eta lehendaurrez egileen eta argitaratzailearen baimenik ez badu.

© TIRANT LO BLANCH © F. BLASCO GASCÓ F. CAPILLA RONCERO A.M. LÓPEZ Y LÓPEZ V. L. MONTÉS PENADÉS J. ORDUÑA MORENO E. ROCA I TRÍAS Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

Euskarazko itzulpena: Itzultzaileak: Anjel Lobera, Andres Urrutia (koord.)

—Miren Dobaran —Jabier Etxebarria —Koldo Isusi —Begoña Landa —Esther Urrutia

© DEUSTUKO UNIBERTSITATEA. EUSKAL IKASKUNTZEN INSTITUTUA.

AURKIBIDEA

1. postakutxa—48080 Bilbo ISBN: Legezko gordailua: Inprimatzailea: Artes Gráficas Rontegui, S.A.L. Ribera de Erandio Etorbidea, 4—48950 Erandio (Bizkaia)

LABURDURAK AAEE ABGB AG AKL AnAE AiNL ANL ArAE art.

ArZZK AstAE azk. xed./a. x.

BEZ BAFZZK BGB BUAE BUZZK c.t.u.

D DDL EAEE EAEFL EAEJL EAEZL EAO EBLO ED EEE EEET EHAE

Autonomi Erkidegoak Austriako B端rgerliche Gesetzbucha Auzitegi Gorena Aseguru Kontratuari buruzko Legea Andaluziako Autonomi Estatutua Aireko Nabigazioari buruzko Legea Arrisku Nuklearrei buruzko Legea Aragoiko Autonomi Estatutua artikulua Aragoiko Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa Asturietako Autonomi Estatutua azken xedapena Balio Erantsiaren gaineko Zerga Bizkai eta Arabako Foru Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa B端rgerliche Gesetzbucha Balear Uharteetako Autonomi Estatutua Balear Uharteetako Zuzenbide Zibil Konpilazioa contra tabulas usucapioa Dekretua Derrigorrezko Desjabetzapenari buruzko Legea Europako Atomo Energiaren Erkidegoa Euskal Autonomi Erkidegoko Fundazioei buruzko Legea Estatuko Administrazioaren Eraentza Juridikoari buruzko Legea Ekoizkin Akastunengatiko Erantzukizun Zibilari buruzko Legea Estatuko Aldizkari Ofiziala Epai Botereari buruzko Lege Organikoa Errege Dekretua Europako Ekonomi Erkidegoa Europako Ekonomi Erkidegoari buruzko Tratatua Euskal Herriarentzako Autonomi Estatutua

EHFZL EhL EIAE EK EKL EKU EL EMSL ENE ENZN ENZNE EOL etab.

ExtrAE EZA EZL FL GalAE GalFL GalZZK GLTL GSLO HA HAEJAPEL HEL HJH HJHA HL i.f.

IJAO IJE JHL JIL JKL

Euskal Herriko Foru Zuzenbidearen Legea Ehizari buruzko Legea Europako IkatzAltzairuaren Erkidegoa Espainiako Konstituzioa Estatuaren Kontratuei buruzko Legea Europako Kontu Unitatea Elkarteei buruzko Legea Erantzukizun Mugatuko Sozietateei buruzko Legea Estadistikako Nazio Erakundea Erregistro eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusia Erregistro eta Notariotzaren Zuzendaritza Nagusiaren Ebazpena Estatuaren Ondareari buruzko Legea eta abar Extremadurako Autonomi Estatutua Erregistro Zibilari buruzko Araudia Erregistro Zibilari buruzko Legea Fundazioei buruzko Legea Galiziako Autonomi Estatutua Galiziako Fundazioei buruzko Legea Galiziako Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa Ganbio Letra eta Txekeari buruzko Legea Gizarte Segurantzari buruzko Lege Orokorra Hipoteka Araudia Herri Administrazioen Eraentza Juridikoari eta Administrazio Prozedura Erkideari buruzko Legea Hiri Errentamenduei buruzko Legea Herri Jabari Hidraulikoa Herri Jabari Hidraulikoari buruzko Araudia Hipoteka Legea in fine Industri Jabetzaren Aldizkari Ofiziala Industri Jabetzaren Erregistroa Jabetza Horizontalari buruzko Legea Jabetza Intelektualari buruzko Legea Judiziamendu Kriminalari buruzko Legea

JZL K.o.

KA KAE KALO kap.

KatAE KatFPL KatOL KatUAL KatZL KatZZK KELO KLO KPI KUFL KZ LD LE LED LEHAL LEL LJAO LL LLTB LNE LO LUO LUTL MA

Judiziamendu Zibilari buruzko Legea Kristo ostean Konstituzio Auzitegia Konstituzio Auzitegiaren Epaia Konstituzio Auzitegiari buruzko Lege Organikoa kapitulua Kataluniako Autonomi Estatutua Kataluniako Fundazio Pribatuei buruzko Legea Kataluniako Oinordetzari buruzko Legea Katalunian Ukatze Akzioari buruz emandako Legea Kataluniako Zentsuei buruzko Legea Kataluniako Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa Kontsumitzaile eta Erabiltzaileei buruzko Lege Orokorra Kooperatibei buruzko Lege Orokorra Kontsumo Prezioen Indizea Kanariar Uharteetako Fundazioei buruzko Legea Kode Zibila Legegintzazko Dekretua Langileen Estatutua Legegintzazko Errege Dekretua Lurzoruaren Eraentza eta Hiri Antolakuntzari buruzko Legea Landa Errentamentuei buruzko Legea Legeria eta Jurisprudentziari buruzko Aldizkari Orokorra Lurzoruari buruzko Legea Lurzoruari buruzko Legearen Testu Bategina Lanaren Nazioarteko Erakundea Lege Organikoa Lurzoruaren gaineko Udal Ondarea Lagundutako Ugalketa Teknikei buruzko Legea MinistroAgindua

MEA MeL MHL MK ML NEGL NFB NFH NFZZK NUML NTS OHHELBL OJ or. orr.

PBH PE PL s.t.u.

SAL SALTB TB TL TEOL TOL UL ValAE xed. gehi./x. g. xed. ira./x. i.

ZK zk.

ZLO

Merkataritzako Erregistroaren Araudia Meatzeei buruzko Legea Merkatu Hipotekarioari buruzko Legea Merkataritzako Kodea Markei buruzko Legea Nekazaritzaren Eraldaketa eta Garapenari buruzko Legea Nafarroako Foru Berria Nafarroako Foruen Hobekuntza Nafarroako Foru Zuzenbide Zibilaren Konpilazioa Nekazaritzako Ustiategien Modernapenari buruzko Legea Nekazaritzako Transformazio Sozietatea Ondasun Higikorren gaineko Hipoteka eta Edukitzaren Lekualdaketarik gabeko Bahiari buruzko Legea Oinarri juridikoa orrialdea orrialdeak Pariseko Batasunaren Hitzarmena Probintzi Entzutegia Patenteei buruzko Legea secundum tabulas usucapioa Sozietate Anonimoei Buruzko Legea Sozietate Anonimoei buruzko Legearen Testu Bategina Testu bategina Tartekaritzari buruzko Legea Toki Eraentzari buruzko Oinarri Legea Toki Ogasunei buruzko Legea Urei buruzko Legea Valentziako Autonomi Estatutua xedapen gehigarria xedapen iragankorra Zigor Kodea zenbakia Zergei buruzko Lege Orokorra

F. BLASCO GASCÓ

AURKIBIDEA BETEBEHARRARI BURUZKO TEORIA OROKORRA Lehenengo gaia. ONDAREARI BURUZKO ZUZENBIDEA..........................................

33

§1. Sistema ekonomikoa, ondasunez jabetzea eta horiek aprobetxatzea.— 1. Eredu teorikoak.— 2. Merkatu eta Estatuaren arteko dialektika.— §2. «Konstituzio ekonomikoa».— 3. Konstituzio ekonomikoak ondasunen eratxikipenari buruz egindako zehaztapenak: A) Ondasunak gizabanakoei eratxikitzea; B) Herri erakundeen titulartasuna.— 4. Ondasunen eskualdaketari buruz egindako zehaztapenak: ekimen pribatua eta ekimen publikoa: A) Ekimen pribatuaren forma juridikoak; B) Ekimen publikoaren forma juridikoak.— 5. Estatuaren zuzendaritza gizabanakoei eratxikitako esparruan: A) Plangintza ekonomikoa; B) Enpresetan eskuhartzea; C) Herri erakundeek enpresak kudeatzea.— §3. Ondareari buruzko zuzenbide pribatua.— 6.

Edukia.

Bigarren gaia. BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK .............................. §4. Ondare izaerako harreman juridikoak.— 7. Ondare izaerako harreman juridikoen kontzeptua.— 8. Egitura.— 9. Kreditu eskubidea eta eskubide erreala: bereizketa. Iura ad rem izenekoak, in faciendo eskubide errealak eta propter rem betebeharrak.— §5. Betebeharra.

Bilakaera, izaera eta esangura.— 10. Betebeharraren kontzep tua, bilakaera eta esangura.— 11. Ondaretasuna.— §6. Betebehar izaerako harremanak.— 12. Kontzeptua. Lankidetza eta iraunkortasuna.— 13. Hartzekodunaren egoera juridikoa: A) Hartzekodunaren ahalmenak; B) Eginbeharrak eta zamak.— 14. Zorraren izaera eta edukia. A) Zordunaren eginbeharrak; B) Zordunaren ahalmenak; C) Zorra eta ondare erantzukizuna.— §7. Betebehar izaerako harreman sinalagmatikoak.— 15. Kontzeptua eta egitura.— 16. Betebehar izaerako harreman sinalagmatikoak Kode Zibilean.— §8. Betebeharren iturriak.— 17. Zehaztapena, sailkapena eta kritika.— 18. Betebeharren iturriak, KZren 1089. art.aren arabera: A) Lege betebeharrak; B) Kontratu betebeharrak; C) Kuasikontratu betebeharrak; D) Delitu eta faltek eratorritako betebeharrak; E) Kuasidelitu betebeharrak.— §9.

Alde bakarreko borondate aitorpena, betebeharren iturri gisa.— BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

51

19. Alde bakarreko aitorpena.— 20. Saria emango delako hitzematea, jendaurrean egina, eta saridun lehiaketa.

Hirugarren gaia. BETEBEHARRAREN OSAGAIAK ..................................................

73

§10. Betebeharraren osagaiak.— 21. Zorra eta erantzukizuna.— 22.

Erantzukizunaren ezaugarriak.— §11. Erantzukizunik gabeko zorraren ustezko kasuak.— 23. Betebehar naturalak.— 24. Erantzukizunik gabeko zorraren (ustezko) kasuak: A) Preskribatutako zorra ordaintzea edo betetzea; B) Jokoak eratorritako zorrak; C) Mailegu kontratuan hitzartu ez diren korrituak ordaintzea; D) Ustez zor ez denaren ordainketa atxikitzea.— §12. Zorrik gabeko erantzukizuna eta erantzukizun mugatu edo mailakatuari buruzko kasuak.— 25. Zorrik gabeko erantzukizuna. Kritika.— 26. Erantzukizun mugatuko kasuak.

Laugarren gaia. BETEBEHARRAREN SUBJEKTUAK ............................................................................ §13. Betebeharraren subjektuak.— 27. Subjektuak eta alderdiak.— 28. Gaitasuna eta zehaztapena.— §14. Pertsonen aniztasuna.— 29.

Aniztasun subjektiboaren fenomenoa.— 30. Aniztasun subjektiboa antolatzeko moduak: A) Mankomunitate soila edo garbia zein partziarietatea; B) Esangura hertsiko edo baterako mankomunitatea; C) Solidaritatea.— 31. Antolakuntza irizpideak eta solidaritaterik ez dagoelako presuntzioa.— §15. Partziarietate aktiboa eta pasiboa.— 32.

Kontzeptua.— 33. Eraentza juridikoa.— §16. Mankomunitate aktiboa eta pasiboa.— 34. Kontzeptua eta jatorria.— 35. Mankomunitate aktiboa.— 36.

Mankomunitate pasiboa.— §17.

So lidaritatea.— 37. Aniztasun solidarioari buruzko eraentza juridi koa.— 38. Solidaritate aktiboa.— 39. Solidaritate pasiboa.

Bosgarren gaia. BETEBEHARRAREN OBJEKTUA. PRESTAZIOA ............................. §18. Prestazioa orokorrean eta berorren betekizunak.— 40. Prestazioa orokorrean.— 41. Prestazioaren betekizunak: A) Ahalezkotasuna; B) Zilegitasuna; C) Zehaztakortasuna; D) Ondaretasuna.— §19.

Betebeharren sailkapena, prestazioaren arabera.— 42. Oroko rrean.— 43. Betebehar positiboak eta negatiboak: A) Zerbait ema teko prestazioa; B) Zerbait egiteko prestazioa; C) Zerbait ez egiteko prestazioa; D) Kontratatzeko prestazioa eta ez kontratatzekoa; E) Berme prestazioa.— 44.

Berehalako prestazioak, eperako presta

101

F. BLASCO GASCÓ zioak eta prestazio iraunkorrak.— 45. Prestazio nagusiak eta eran tsiak.— 46. Prestazio likidoak eta likidoak ez direnak.— 47. Prestazio zatikorrak eta zatiezinak.

Seigarren gaia. PRESTAZIOAREN ZEHAZTAPEN ERLATIBOA .................................

117

§20. Prestazioaren zehaztapena.— 48. Prestazioa zehazteko modukoa izatea.— 49. Zehaztakortasun kasuak.— §21. Betebehar generikoak.— 50. Kontzeptua.— 51. Oinarrizko eraentza juridikoa.— 52.

Betebehar generikoa zehatz bihurtzea.— 53. Genero mugatuko betebeharrak.— §22. Hautabidezko betebeharrak.— 54. Kontzeptua eta eginkizuna.— 55. Hautatze ahalmena.— 56. Galera eta gertatze bidezko ezintasuna.— §23. Aukerako betebeharrak.— 57. Kon tzeptua eta eraentza.— §24. Prestazio aniztasuna.— 58. Aniztasun objektiboa.— 59. Prestazioen arteko lotura.

Zazpigarren gaia. DIRUZKO BETEBEHARRAK................................................................... §25. Diruaren kontzeptua.— 60. Dirua. Kontzeptua eta eginkizunak.— 61. Diruaren erabilera.— §26. Diru zorrak. Kontzeptua eta motak.— 62. Kontzeptua.— 63. Diru zor motak: A) Diru kopuruko zorrak; B) Balio zorrak.— §27. Monetaren balio aldaketak.— 64.

Monetaren balio gorabeherak. Nominalismoaren gaineko printzipioa eta balorismoa.— 65. Egonkortzapen klausulak eta rebus sic stantibus klausula.— §28. Diru zorren ordainketa.— 66. Hitzartutako moneta espezieaz ordaintzea eta atzerriko monetaz ordaintzea.— 67. Merkataritzako agiri bidez egindako ordainketa.— §29. Korritu zorra.— 68.

Kontzeptua eta eginkizunak.— 69. Korritu zorren motak.— 70.

Korrituen ordainketa.— 71. Anatozismoa.

Zortzigarren gaia. BETEBEHARREN BETEPENA .................................................... §30. Ordainketa edo betepena.— 72. Kontzeptua eta arauketaren araberako eginkizunak.— 73. Kokaera sistematikoa.— 74. Izaera juridikoa. Betebeharra ordaintzeko borondateari buruzko arazoa.— 75.

Gaitasunaren baldintza: A) Solvensaren gaitasuna; B) Accipiensaren gaitasuna.— 76. Jurisprudentziaren doktrina.— §31. Ordainketa ren subjektuak.— 77. Ideia orokorrak.— 78. Gainontzekoak egin dako ordainketa: A) Betekizunak; B) Ondoreak.— 79. Ordainketaren jasotzaileak: A) Ordainketa jasotzeko eskuespena duenari egindako BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

139

127

ordainketa; B) Itxurazko hartzekodunari egindako ordainketa; C) Gainontzekoari egindako ordainketa; D) Bankuko kontu korronteetan egindako sarrera bidez burututako ordainketa.— §32. Ordainketaren betekizun objektiboak.— 80. Prestazioa zehatza izatea: A) Ordain ketaren osotasuna; B) Ordainketaren identitatea.— §33. Betebehar izaerako harremanen eta ordainketaren inguruabarrak.— 81.

Denbora, betebehar izaerako harremanetan eta betebeharraren bete penean: A) Ordainketa betebehar hutsetan; B) Ordainketa eperako betebeharretan edo epemugadun betebeharretan. Oinarrizko epemu garen arazoa; C) Mugaeguna heldu baino lehen egindako ordainketa; D) Betebeharraren mugaeguna aurreratzea.— 82. Ordainketa egiteko lekua.— §34. Ordainketa baldintzapeko betebeharretan.— 83.

Baldintzapeko betebeharra orokorrean.— 84. Baldintza etengarriaren menpeko ordainketa.— 85. Baldintza suntsiarazlearen menpeko or dainketa.— §35. Ordainketaren froga: jasoagiria. Ordainketaren gastuak.— §36. Ordainketak egoztea: A) Kontzeptua; B) Bete kizunak; C) Eraentza.

Bederatzigarren gaia. BETEPENAREN SUBROGATUAK ..........................................

181

§37. Betepenaren subrogatuak.— 86. Ordainketa eskaintzea eta ho ri zainpean jartzea: A) Izaera eta eginkizuna; B) Prozedura; C) Ondoreak; D) Lege kasuak.— 87. Ordainean ematea: A) Izaera eta eginkizuna; B) Eraentza.— 88. Hartzekodunei ondasunak lagatzea: A) Izaera eta eginkizuna; B) Prozedura; C) Motak; D) Ondoreak.

Hamargarren gaia. BETEBEHARRA EZ BETETZEA ............................................................ §38. Ezbetetzearen kontzeptua.— 89. «Ezbetetze»aren hipotesia: A) Ezbetetzearen kontzeptua eta berorren osagaiak; B) Ezbete tzearen paradigma; C) Ezbetetzearen ondoreak.— 90. Ezbetetze motak edo aldakiak.— §39. Prestazioa garaiz ez betetzea: zordu naren berandutza.— 91. Berandutzaren baldintzak.— 92. Beran dutzaren balorazioa eta ondoreak.— 93. Betebehar sinalagmatikoen berandutza.— §40. Behinbetiko ezbetetzea.— 94. Betebeharra ez betetzea eta hartzekodunaren interesa gauzatzeko ezintasuna: A) Oinarrizko epemuga; B) Prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna.— 95. Behinbetiko ezbetetzea, zerbait egiteko betebeharretan.— §41.

Betepen akastuna.— 96. Prestazio akastuna: akatsak neurtzeko parametroak.— 97. Eginbehar erantsiak edo osagarriak ez betetzea.—

191

F. BLASCO GASCÓ 98. Zerbait egiteko prestazioa desegokia izatea.

Hamaikagarren gaia. EZBETETZEAGATIKO ERANTZUKIZUNA .............................

219

§42. Kontratu erantzukizunaren oinarria.— 99. Kode Zibilaren gidalerroak, zordunaren erantzukizunari buruz.— 100. Ezbetetzea gatiko kaltea egozteko irizpideak.— 101. Ezbetetzearen ondorioak, zordunaren erantzukizunari dagokionez.— 102. Zordunaren erantzu kizuna, haren laguntzaileek zerbait egin eta ez egiteagatik.— §43.

Zorduna betebeharretatik askatzea.— 103. Ezustekoa eta ezin bestekoa.— 104. Hartzekodunaren berandutza edo mora credendi eta hartzekodunaren lankidetza behar bestekoa ez izatea.— 105. Gai nontzekoek kreditu eskubideari kalte egitea.— §44. Erruagatiko erantzukizuna.— 106. Errua arduragabekeria gisa eta errua trebe tasunik eza gisa.— 107. Erruak eratorritako erantzukizunaren moderazioa.— §45. Doloagatiko erantzukizuna.— 108. Doloa, gaitzustea eta maula.— 109. Doloagatiko erantzukizunaren bere zitasunak.— §46. Erantzukizun objektibo edo objektibizatua ren kasuak.— 110. Kasuen aipamena.— 111. Froga arazoak eta erruaren aldeko presuntzioa.— 112. Betebehar generikoen kasua eta, bereziki, diruzko betebeharren kasua.— §47. Erantzukizunaren inguruko itunak.— 113. Klausula askatzaileak.— 114. Klausula astungarriak edo mugapen klausulak.— 115. Bereziki, zigor klau sula. Beste arau batzuetara jo beharra.

Hamabigarren gaia. KREDITU ESKUBIDEAREN DEFENTSA ........................................................................ §48. Kredituaren babesa.— 116. Defentsa bideak.— 117. Judizio bidezko neurriak.— §49. Maularen kontrako babesa.— 118. Zordunaren kaudimenari eusteko akzioak.— 119. Paulotar akzioa edo ezeztapen akzioa: A) Kontzeptua eta izaera; B) Baldintzak; C) Ondoreak.— §50. Babes errepresiboa.— 120. Betepen akzioak.— 121. Derrigorrezko betepena.— 122. Kontratuzko kaltegalerak or daintzea.— 123. Subrogazio akzioa.— §51. Kredituaren babesa betebehar sinalagmatikoetan.— 124. Ezbetetzeagatiko salbues pena.— 125. Ezbetetzeagatiko suntsiarazpena: A) Baldintzak; B) Suntsiarazpenaren ondoreak.

Hamahirugarren gaia. KREDITUAREN BERMEAK ......................................................................................

BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

§52. Bermeak orokorrean.— 126. Zertzelada orokorrak.— 127.

Berme motak: A) Berme pertsonalak; B) Berme errealak.— §53.

Hitzarmenezko zigorra.— 128. Kontzeptua, izaera eta eginki zunak.— 129. Zigorraren eskakortasuna.— 130. Judizio bidezko moderazioa.— §54. Erresak.— 131. Kontzeptua, esangura eta eginkizuna.— 132. Jurisprudentziaren jarrera.— §55. Atxikitze eskubidea.— 133. Kontzeptua eta oinarriak.— 134. Ondoreak.— §56. Fidantza.— 135. Kontzeptua, ezaugarriak eta motak.— 136.

Fidantzaren egitura: A) Subjektuak; B) Objektua: betebehar bermatua.— 137. Fidantzaren eraketa.— 138. Fidantzaren edukia: fidatzai learen eta zordunaren arteko harremanak: A) Fidatzailearen betebeharrak dituen ezaugarriak; B) Estaldura akzioa; C) Itzulketa akzioa eta subrogazio akzioa.— 139. Fidantzaren edukia: hartzekodunaren eta fidatzailearen arteko harremanak: A) Hartzekodunaren kobrantza uziari buruzko eraentza; B) Eskusio onura; C) Eskusio onurari uko egitea eta fidantza solidarioa.— 140. Fidatzaile aniztasuna: kidefidantza.— 141. Fidantzapeko betebeharraren gorabeherak.— 142.

Fidantza azkentzea.— 143. Azpifidantza.— §57. Berme independenteak edo lokabeak.— 144. Eskatu eta batera bete behar diren abalak edo bermeak.— 145. Kauzio aseguruak.— 146. Babes edo konfort gutunak.

Hamalaugarren gaia. HARTZEKODUNEN PILAKETA .............................................

287

§58. Hartzekodunak pilatzea eta zordunaren ondarea nahikoa ez izatea.— 147. Kaudimengabeziaren ideia.— 148. Pilaketaren erre gela: par conditio creditorum. Berorren salbuespenak.— 149. Pri bilegioa, hurrenkera eta lehenespena Kode Zibilean.— §59. Kreditu pribilegiatuak.— 150. Pribilegioen kontzeptua, eginkizuna eta egika ritza.— 151. Ondasun higikorren gaineko pribilegio bereziak.— 152.

Ondasun higiezinen gaineko pribilegio bereziak.— 153. Pribilegio orokorrak.— 154. Kreditu pribilegiatuen arteko hurrenkera.— §60.

Hartzekodunen konkurtsoa.— 155. Konkurtsoa baino lehenagoko egoerak.— 156. Hartzekodunen konkurtsoak dituen baldintzak, gara pena eta ondoreak.

Hamabosgarren gaia. BETEBEHARRAREN ALDARAZPENA ................................... §61. Betebeharraren aldarazpena.— 157. Aldaberriketa aldarazlea eta

301

F. BLASCO GASCÓ azkentzailea.— §62. Hartzekodunaren aldaketa eta aldaketa horren erak.— 158. Kasuak.— 159. Kredituaren lagapena: A) Kontzeptua eta eginkizuna; B) Baldintzak; C) Forma; D) Ondoreak.— 160. Kredituan subrogatzea: A) Kontzeptua; B) Motak; C) Ondoreak.— §63.

Zordunaren aldaketa betebehar izaerako harremanetan.— 161.

Onargarritasuna.— 162. Zorren bereganaketa.— 163. Zorren eskuordetza: A) Kontzeptua; B) Subjektuak; C) Eraentza.— 164.

Hitzarmen expromisorioa.— §64. Kontratuaren lagapena.— 165. Kasua.— 166. Eraentza.

Hamaseigarren gaia. BETEBEHARRA AZKENTZEA ...............................................

317

§65. Ordainketaz aparte, betebeharra azkentzeko beste bide batzuk.— 167. Sarrera.— 168. Konpentsazioa: A) Kontzeptua eta oinarria; B) Motak; C) Eraentza; D) Ondoreak.— 169. Eskubideak ba teratzea.— 170. Aldaberriketa azkentzailea.— 171. Betebeharra barkatzea: A) Kontzeptua eta izaera; B) Motak; C) Eraentza.— 172.

Prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna: A) Orokorrean; B) Ingu ruabarrak gertatze bidez aldatzea, betebeharra azkentzeko kari gisa.

Rebus sic stantibus klausulari buruzko teoria.— 173. Betebeharra azkentzeko beste kari batzuk: elkarren arteko adostasuna eta alde bakarreko erabakia: A) Elkarren arteko adostasuna; B) Alde bakarreko erabakia.

BETEBEHARREN ITURRIAK. KONTRATUAREN TEORIA OROKORRA

Hamazazpigarren gaia. KONTRATUA ................................................................... §66. Kontratuaren kontzeptua.— 174. Esangura.— 175. Kontratuaren eraketa historikoa.— 176. Kontratua Kode Zibilean.— 177. Kontratuari buruzko arauketaren iturriak: A) Kode Zibilaren 1258. artikulua; B) Hierarkia.— 178. Kontratuaren erakunde izaerako esangura: kontratua eta borondatearen autonomia.— 179. Esangura teknikoa: kontratua Zuzebide pribatuaren sisteman: A) Kontratua eta jabetza; B) Kontratua eta familia; C) Kontratua eta jaraunspe na.— §67. Kontratuak izan dituen aldaketa modernoak.— 180.

BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

337

Estatuaren eskuhartzea.— 181. Kontratuari buruzko esparruaren «es tandarizazioa».— 182. Kontratuaren baldintza orokorrak: A) Kon tzeptua eta esangura; B) Eraentza juridikoa.— §68. Kontratu motak.— 183. Sailkapena.

Hemezortzigarren gaia. KONTRATUAREN OINARRIZKO OSAGAIAK ......................

355

§69. Arazo orokorrak.— 184. Kontratuaren osagaiak edo betekizu nak.— 185. Kontratuaren oinarrizko osagaiak, berezkoak eta aldian aldikoak.— §70. Kontratatzeko gaitasuna.— 186. Adingabekoa eta ezgaia.— 187. Berezko ezgaitasuna.— 188. Pertsona juridikoen gaitasuna.— 189. Kontratatzeko debekua.— §71. Kontratu adostasuna.— 190. Esangura.— 191. Adostasuna adieraztea.— 192. Isil tasuna.— §72. Autokontratua.— 193. Autokontratua.— §73.

Kontratuaren objektua.— 194. Esangura.— 195. Betekizunak: A) Ahalezkoa; B) Zilegia; C) Zehatza.— §74. Kontratuaren karia.— 196. Kontratuaren karia, betebeharraren karia, eratxikipenaren ka ria.— 197. Kontratuaren karia: eginkizunak.— 198. Kontratuaren kariari buruzko ideia: teoriak.— 199. Kariaren betekizunak: A) Izatea; B) Egiazkotasuna; C) Zilegitasuna.— 200. Kontratu abstraktuak.— §75.

Kontratuaren forma.— 201. Esangura.— 202. Ad solemnitatem forma eta ad probationem forma.— 203. Formaren betekizuna Kode Zibilean: 1278, 1279 eta 1280. artikuluak.

Hemeretzigarren gaia. KONTRATUAREN OSAGAIEK IZAN DITZAKETEN AKATSAK ................... §76. Kontratuaren osagaiek izan ditzaketen akatsak.— 204. Arazo orokorrak.— §77. Barne borondatea eta borondate aitortua: aitorpenaren akatsak.— 205. Barne borondatea eta borondate aitortua bat ez etortzea.— 206. Erreserba mentala.— 207. Oker eragozlea.— 208.

Erabateko indarkeria.— 209. Itxura egitea.— §78. Borondatea ren akatsak.— 210. Arazo orokorrak.— 211. Okerra, borondatearen akatsak dakartzanean.— 212. Zuzenbidezko okerra.— 213. Kontu en gaineko okerra.— 214. Indarkeria.— 215. Beldurtarazpena.— 216. Doloa.— §79. Objektuaren akatsak.— 217. Ezintasuna.— 218.

Ezzilegitasuna.— 219. Zehazgabetasuna.— §80. Kariaren aka tsak.— 220. Karirik ez izatea.— 221. Kari faltsua.— 222. Kari ezzilegia.

379

F. BLASCO GASCÓ Hogeigarren gaia. KONTRATUAREN ERAKETA .....................................................

399

§81. Kontratuaren eraketa. Aldez aurretiko tratuak eta aurrekontratu erantzukizuna.— 223. Batbateko eraketa eta ondoz ondokoa.— 224. Aldez aurretiko tratuak.— 225. Aurrekontratu erantzukizuna: A) Kasuak; B) Ondoreak; C) Oinarria.— §82. Kon tratua burutzea: eskaintza eta onarpena.— 226. Eskaintza: A) Kontzeptua eta betekizunak; B) Indarraldia; C) Jendaurreko eskain tza.— 227. Onarpena.— 228. Kontratua burutzea: A) Batbatean burutzea eta ondoz ondo burutzea; B) Kontratua burutzeko lekua.— §83. Aurrekontratua.— 229. Kontzeptua eta izaera.— 230. Eraentza juridikoa.— 231. Aukera emateko kontratua.

Hogeita batgarren gaia. KONTRATUAREN INTERPRETAZIOA ..........................................

415

§84. Kontratuaren interpretazioa.— 232. Kontzeptua: kontratua ren interpretazioa eta legeen interpretazioa.— 233. Interpretatzailearen arazoak: egitateak eta Zuzenbidea.— §85. Interpretazioa eta berorren antzeko kontzeptuak.— 234.

Kalifikazioa.— 235.

Inte grazioa.— 236. Kontratuaren bihurketa.— §86. Kontratuaren interpretazioari buruz, Kode Zibilera bildutako lege erregelak.— 237. Jatorri historikoa.— 238. Interpretazio subjektiboari eta objektiboari buruzko arauen arteko bereizketa.— 239. Hierarkia.— 240. Izaera.— 241. Onustea, interpretazio irizpide gisa.— 242.

Interpretazioari buruzko lege arauen azalpena: A) 1281 eta 1282. ar tikuluak; B) 1283. artikulua; C) 1284. artikulua; D) 1285. artikulua; E) 1286. artikulua; F) 1287. artikulua; G) 1288. artikulua; H) 1289. artikulua.

Hogeita bigarren gaia. KONTRATUAREN ERAGINGARRITASUNA ...................................... §87. Kontratuaren eragingarritasuna orokorrean.— 243.

Kontratuaren eragingarritasuna alderdien artean: kontratuaren erla tibotasuna.— 244. Kontratuaren eragingarritasuna gainontzekoei begira.— §88. Gainontzekoaren aldeko kontratua.— 245. Kasua.— 246. Hizpaketagile eta hitzemailearen arteko harremanak.— 247.

Hizpaketagile eta onuradunaren arteko harremanak.— 248. Hitz emaile eta onuradunaren arteko harremanak.— §89. Etorkizunean izendatuko den pertsonaren aldeko kontratua.— 249. Kasua.— 250.

Electioa: ondoreak.— §90. Gainontzekoak zerbait egingo duela BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

437

hitzematea.— 251. Kasua.— 252. Ondoreak.— §91. Gainontze koaren kaltetan egindako kontratua.— 253. Kasuak.— 254.

Ondoreak.

Hogeita hirugarren gaia. KONTRATUAREN ERAGINGABETASUNA ....................................

451

§92. Kontratuaren eragingabetasuna.— 255. Kontratuaren eragin gabetasuna eta baliogabetasuna.— 256. Kasuak.— 257. Aplikazioa.— 258. Kontratua gainontzekoen aurka jartzeko ezintasuna.— §93.

Deuseztasuna.— 259. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 260. Kon tratuaren izategabekotasuna.— 261. Deuseztasun kariak.— 262.

Deuseztasun akzioa.— 263. Kontratu deusezaren bihurketa.— 264. Deuseztasun partziala.— §94. Deuseztakortasuna.— 265.

Kontzeptua eta ezaugarriak.— 266. Deuseztakortasun kariak.— 267. Deuseztakortasun akzioa.— 268. Kontratu deuseztakorra ren baiezpena.— §95. Deuseztasunaren eta deuseztakortasunaren ondoreak.— 269. Kontratuaren eragingabetasuna.— 270. Berres kuratze ondorea: A) Erregela orokorra; B) Ezgaiak itzuli beharrekoa; C) Itzultze betebeharraren salbuespena.— §96.

Kontratuaren hutsalketa.— 271. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 272. Kariak.— 273. Kaltearen ziozko hutsalketa.— 274. Hutsaltze akzioa.— 275.

Ondoreak.

KUASIKONTRATUAK

Hogeita laugarren gaia. KUASIKONTRATUAK ETA BIDEGABE ABERASTEA ............................... §97. Kuasikontratuak.— 276. Kuasikontratuen kategoria: A) Kon tzeptua, B) Kritikak; C) Zuzenbide tipotik kanpoko kuasikontra tuak.— 277. Inoren negozioak kudeatzea, horretarako mandaturik izan gabe: A) Kontzeptua; B) Kudeatzailearen betebeharrak; C) Uga zabaren eginbeharrak; D) Kudeaketa bereziak.— 278. Zor ez dena kobratzea: A) Kontzeptua eta baldintzak; B) Akzioaren edukia; C) Akzioaren eraentza; D) Froga.— §98. Karirik gabe aberastea.— 279.

Kontzeptua.— 280. «Condictione»ak.— 281. Karirik gabe aberastearen oinarrizko kasuak: A) Prestazio «condictioa»; B) Esku sartze «condictioa»; C) Inbertsio «condictioa».— 282. Akzioaren eraentza: A) Baldintzak; B) Sorospidezkotasuna; C) Objektua; D)

477

F. BLASCO GASCÓ Egikaritza.

KALTEEI BURUZKO ZUZENBIDEA

Hogeita bosgarren gaia. KONTRATUZ KANPOKO ERANTZUKIZUN ZIBILA .................................... §99. Kalteei buruzko Zuzenbidea eta kontratuz kanpoko eran tzukizun zibila.— 283. Kontzeptua eta bilakaera historikoa.— 284.

Erru eta arriskuaren arteko eztabaida eta erantzukizun objektiborako joera.— 285. Kalteei buruzko Zuzenbidearen helburu orokorrak.— §100. Erruaren ziozko erantzukizun subjektiboa eta erantzukizun objektiboa.— 286. Errua erregela orokor gisa.— 287. Irizpide zu zentzaileak: A) Froga zamaren alderanzketa; B) Arreta maila igotzea; C) Erruaren ziozko erantzukizunari eustea.— §101. Kontratu erantzukizunaren eta delitu erantzukizunaren arteko bereizketa.— 288. Kontratu erantzukizunaren eta kontratuz kanpoko erantzukizu naren arteko bereizketa.— 289. Kontratuz kanpoko erantzukizunaren eta delitu erantzukizunaren arteko bereizketa.— §102. Erantzukizun zibilaren iturriak.— 290. Nazioarteko zuzenbidearen eta Europako Erkidegoaren zuzenbidearen iturriak.— 291. Lege bereziak.— 292.

Arau orokorrak.— 293. Printzipio orokorrak.— §103. Delituak era torritako erantzukizun zibila.— 294. Arauketa bitasuna.— 295.

Aplikatu beharreko irizpideak: A) Auzitegien eskumena; B) Arauketa bitasuna; C) Zigor arloko epai kondenatzailea eta akzio zibilak.

Hogeita seigarren gaia. EGINTZA EZZILEGIA ...................................................... §104. Sarrera.— 296. Betekizun orokorrak.— §105. Norberak gau zatutako egintzen ziozko erantzukizuna.— 297. Sistemak.— 298.

Jokabidea.— 299. Errua: A) Asmozkotasuna; B) Errua edo arduragabekeria; C) Arreta; D) Froga; E) Erantzukizunetik askatzea: ezustekoa; F) Legebidezko defentsa eta nork bere eskubidea erabil BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

521

503

tzea.— 300. Zuzenbidearen aurkakotasuna.— 301. Egozkortasuna: A) Ezgaiak; B) Pertsona juridikoak.— §106. Inoren egintzen zioz norberak duen erantzukizuna.— 302. Kontzeptua eta oinarria.— 303.

Ezaugarriak.— 304. Gurasoak eta tutoreak: A) Kontzeptua eta oinarria; B) Betekizunak; C) Subjektu erantzuleak; D) Delituak eratorritako erantzukizuna; E) Itzulketa akzioa.— 305. Enpresarioa: A) Kontzeptua eta oinarria; B) Betekizunak; C) Subjektu erantzuleak; D) Itzulketa akzioa.— 306. Irakastegien titularrak: A) Kontzeptua eta oinarria; B) Betekizunak; C) Subjektu erantzuleak; D) Itzulketa ak zioa.— 307. Estatuaren erantzukizun zibila: A) Kontzeptua, oinarria eta aplikatu beharreko arautegia; B) Jurisdikzio eskuduna; C) Eran tzukizun mota bereziak.— §107. Animaliek eragindako kalteen gaineko erantzukizuna.— 308. Kasuak.— §108. Bizigabeko gauzek eragindako kalteak.— 309. Eraikinaren aurria.— 310. Leherketak eta usartzeak.— 311. Eraikuntzaren akatsak.— 312. Bota edo jausten diren gauzak.

Hogeita zazpigarren gaia. KALTEAK KONPONTZEKO BETEBEHARRA SOR DADIN IZAN BEHAR DIREN BETEKIZUNAK; KALTEA ETA KARI BIDEZKO LOTURA .................................................................................. §109. Kalteak.— 313. Kontzeptua eta betekizunak.— 314. Kalte motak: A) Izaeraren arabera; B) Iraupenaren arabera.— 315. Balorazioa: A) Kalte materialak; B) Kalte moralak; C) Irizpide orokorrak.— 316.

Pertsonen osotasun fisikoari eragindako kalteak: A) Legebideztaketa aktiboa; B) Kalteordainaren zenbatekoa; C) Pertsonak bere gorputzean jasandako lesioak.— 317. Ohore, intimitate eta irudirako eskubideak urratzea.— 318. Senideen arteko harremanek eratorritako kalteak.— 319. Ingurugiroari egindako kalteak.— §110. Kari bidezko lotura.— 320. Kontzeptua.— 321. Kalteak eragiteko ezinbesteko karia.— 322.

Kari bidezko lotura, jurisprudentziak egindako interpretazioaren arabera.— 323. Kari bidezko lotura eta erantzukizun objektiboa.— 324.

Kari bidezko lotura zalantzarik gabekoa izatea: A) Talde bateko kide zehazgabeak eragindako kaltea; B) Egilekidetza; C) Erantzule aniztasuna.— 325. Kari bidezko loturaren interferentziak: erru desberdinak aldi berean izatea.

Hogeita zortzigarren gaia. KALTEAK KONPONTZEKO BETEBEHAR JURIDIKOA ....

565

F. BLASCO GASCÓ §111. Kalteak konpontzeko betebeharraren berezitasunak.— 326.

Kalteordaina ematea betebehar gisa.— 327. Berezitasunak: A) Balio zorra izatea; B) Norbereberezkoa ez izatea; C) Solidarioa; D) Uko egiteko modukoa; E) Likideziarik gabekoa.— §112. Kalteak kon pontzeko bideak.— 328. Sarrera.— 329. Kalteak konpontzea, kal te horiek zehatzmehatz medeatuz.— 330. Kalteak medeatzea, dirua edo horien baliokide ekonomikoa ordainduz.— §113. Errekla mazioa: hitzarmen bidezko eta judizio bidezko konponketa.

Erantzukizuna eskatzeko akzioa— 331. Transakzio bidez egindako akordioak.— 332. Judizio bidezko erreklamazioa: A) Legebidez taketa; B) Kalteak egiaztatzea; C) KZren 1902. art.ko baldintzak betetzen direla frogatzea.— 333. Akzioaren preskripzioa.— §114.

Erantzukizunaren aurrearreta: asegurua.— 334. Erantzukizun zibileko aseguruaren oinarria.— 335. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 336. Erantzukizun aseguruaren motak.— 337. Aseguruaren es parrua.— 338. Zuzeneko akzioa aseguratzailearen aurka.— 339.

Aseguratzailearen salbuespenak.

Hogeita bederatzigarren gaia. ARAUKETA BEREZIA DUTEN ERANTZUKIZUN KASUAK .................................................................................................... §115. Kasuak.— 340. Sarrera.— 341. Aireko nabigazioan eragin dako kalteen gaineko erantzukizuna.— 342. Kalte nuklearren gaineko erantzukizuna.— 343. Ehizak eratorritako kalteen gaineko eran tzukizuna.— 344. Motoredun ibilgailuak erabiltzeak erakarritako erantzukizuna.— §116. Erantzukizuna, kontsumitzaile eta era biltzaileari begira.— 345. Aplikatu beharreko eraentza: A) Kon tsumitzaile eta Erabiltzaileei buruzko Lege Orokorrak ezarri duen erantzukizun mota; B) Legeak babestutako subjektuak; C) Subjek tu erantzuleak; D) Erantzukizuna dakarten kalteak; E) Kalteordaina; F) Kontsumitzailearen bermeak; G) Erantzukizunetik askatzea.— 346.

Ekoizkin akastunen ziozko erantzukizuna, uztailaren 6ko 22/1994 Legea: A) Kontzeptua; B) Legeak babestutako subjektuak; C) Subjek tu erantzuleak; D) Kalteak; E) Kalteordaina; F) Erantzukizunetik askatzea; G) Akzioaren preskripzioa.

KONTRATUAK BANANBANAN

BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

Hogeita hamargarren gaia. JABARIA KOSTUBIDEZ ESKUALDATZEKO KONTRATUAK (I): SALEROSKETA ................................................................. §117. Jabaria kostubidez eskualdatzeko kontratuak: salerosketa.— 347. Jabaria kostubidez eskualdatzeko kontratuak.— 348. Salerosketaren kontzeptua: kontratua burutzea.— 349. Saltzeko eta erosteko hitzematea.— 350. Ad gustum salerosketa.— §118. Kontratuaren elementuak.— 351. Gaitasuna eta debekuak.— 352. Saldutako gau za.— 353. Prezioa.— §119. Jabetza eskualdatzeko ondorea.— 354.

Jabetzaren eskualdaketa.— 355. Inoren gauza saltzea.— 356. Jabari erreserbarekin saltzea.— 357. Salmenta bikoitza.— §120. Sal tzailearen betebeharrak.— 358. Gauza emateko betebeharra.— 359.

Ondasun higiezinen luzezabalera eta kalitateari buruzko arazoak.— 360. Gauza saneatzeko betebeharra: A) Orokorrean; B) Ebikzioaren ziozko saneamendua; C) Zamen ebikzioa; D) Ezkutuko akatsen ziozko saneamendua.

Hogeita hamaikagarren gaia. JABARIA KOSTUBIDEZ ESKUALDATZEKO KONTRATUAK (II): SALEROSKETA (JAR.) ETA TRUKAKETA ............................................................................ §121. Eroslearen betebeharrak.— 361. Prezioaren ordainketa: arris kuak eratxikitzeko arazoa.— 362. Salerosketa kontratuaren sun tsiarazpena.— 363. Ondasun higikorren eperako salerosketa.— 364.

Merkatugaien nazioarteko salerosketa.— §122. Trukaketa.— 365. Kontzeptua.— 366. Eraentza.

Hogeita hamabigarren gaia. JABARIA DOHAIN BIDEZ ESKUALDATZEKO KONTRATUA: DOHAINTZA .......................................................................... §123. Dohaintza.— 367. Sarrera.— 368. Dohaintzaren kontzeptua eta izaera.— 369. Dohaintza motak: A) Dohaintza eskualdatzaileak; B) Betebehar izaerako dohaintza edo dohaintza hitzematea; C) Dohaintza askatzailea.— §124. Dohaintzaren osagaiak.— 370. Orokorrean.— 371. Gaitasuna: A) Dohaintzaemaile izateko gaitasuna; B) Do haintzahartzaile izateko gaitasuna.— 372. Objektua.— 373. Karia: dohaintza eta eskuzabaltasunaren arteko desberdintasuna.— 374.

Forma: A) Ondasun higikorren dohaintza; B) Ondasun higiezinen do haintza; C) Ezkutuko dohaintza.— §125. Dohaintza burutzea.

Ondoreak.— 375. Onarpena.— 376. Ondoreak.— §126. Dohaintzen

F. BLASCO GASCÓ ezeztapena.— 377. Orokorrean.— 378. Dohaintzen ezeztapena, ho riek egin eta gero semealabak jaiotzeagatik, edo dohaintza egitean ustez hilda zeudenak bizi izateagatik.— 379. Dohaintzen ezeztapena, kasuankasuan ezarritako zamak ez betetzeagatik.— 380. Dohaintzen ezeztapena, dohaintzahartzailearen eskergabekeriagatik.— §127. Do haintza bereziak.— 381. Orokorrean.— 382. Heriotzaren ziozko dohaintzak.— 383. Zamadun edo modudun dohaintzak.— 384. Le hengoratze klausularekin egindako dohaintzak.— 385. Xedatze ahalmenaren erreserbarekin egindako dohaintzak.— 386. Ordain gisa emandako dohaintzak.— 387. Usadioen arabera egindako eskuza baltasunak.

Hogeita hamairugarren gaia. ERABILTZEKO ETA LUPERTZEKO KONTRATUAK (I): GAUZEN ERRENTAMENDUA OROKORREAN

ETA HIRI ERRENTAMENDUAK .......................................................................

§128. Oharbide orokorrak.— 388. Errentamendua, kategoria orokor gisa.— 389. Erabiltzeko eta lupertzeko kontratuak.— §129. Gauzen errentamendua Kode Zibilean.— 390. Kode Zibila eta lege bereziak.— 391. Kode Zibilean araututako errentamenduak.— §130.

Ideia orokorrak.— 392. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 393. Betekizunak: prezio eta epe zehatza: A) Prezio zehatza; B) Epe zeha tza.— §131. Kontratuaren osagaiak.— 394. Subjektuak.— 395.

Objektua.— §132. Errentatzaile eta errentariaren eskubideak eta betebeharrak.— 396. Gauza ematea.— 397. Gauza bakean gozatzea: A) Gauzan bertan egindako nahasmenduak; B) Gauzaren konponketak; C) Errentan emandako gauzaren saneamendua.— 398. Prezioaren ordainketa.— 399. Gauzaren gozatze eta luperketaren mugak.— §133.

Errentamendua amaitzea. Errentariaren botaketa.— 400. Kasuak: A) Epemuga heltzea. Isilbidezko luzapena; B) Errentan eman dako gauza saltzea; C) Kontratua suntsiaraztea; D) Errentan emandako gauza galtzea.— 401. Errentariaren botaketa.— 402. Azkentzearen ondoreak.— §134. Azpierrentamendua eta errentamenduaren lagapena.— 403. Azpierrentamendua.— 404. Errentamenduaren lagapena.— §135. Kode Zibilak hiri eta landa finken errentamenduei buruz emandako erregela bereziak.— 405. Landa errenta menduak.— 406. Hiri errentamenduak.— §136. Hiri erren tamenduei buruzko legeria berezia.— 407. Lege iturriak.— 408. Hiri BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

errentamenduei buruzko lege berria.— §137. Etxebizitza erren tamenduak.— 409. Kontzeptua.— 410. HELtik kanpo utzitako errentamenduak.— 411. Aplikatu beharreko eraentza.— §138. Kontratuaren iraupena.— 412. Gutxieneko epea.— 413. Kontratua luzatzea.— 414. Kontratuan atzera egitea.— 415. Errentatzailearen eskubidea suntsiaraztea.— 416. Errentan emandako etxebizitza besterenganatzea.— §139. Errenta.— 417. Zehaztapena.— 418. Eguneratzea.— 419. Errentak gehitzea, hobekuntzak direlabide.— 420. Gastu orokorrak eta banakako zerbitzuak jasanaraztea.— §140. Alderdien eskubide eta betebeharrak.— 421. Artatze eta hobekuntza obrak: A) Errentatzaileak egiten dituenean; B) Errentariak egiten dituenean.— 422. Lehenespenez eskuratzeko eskubidea.— 423. Kontratuaren lagapena eta azpierrentamendua.— 424.

Errentamenduan subrogatzea.— §141. Kontratua eten, suntsiarazi eta azken tzea.— 425. Etendura.— 426. Suntsiarazpena.— 427. Kontratua azkentzea.— §142. Errentamendua eta familia.— 428. Oroko rrean.— 429. Kontratua mugaeguneratzea eta horretan atzera egitea.— 430. Errentaria banantzea, dibortziatzea edo haren ezkontza deuseztatzea.— §143. Etxebizitzaz bestekoetarako errentamen duak.— 431. Kontzeptua.— 432. Eraentza juridikoa.— §144. HELk etxebizitzaz bestekoetarako errentamenduen inguruan emandako xedapenak.— 433. Orokorrean.— 434. Errentariak egindako artatzea, hobekuntza eta obrak.— 435. Errentan emandako finka besteren ganatzea.— 436. Lehenespenez eskuratzeko eskubidea.— 437.

Kontratuaren lagapena eta azpierrentamendua.— 438. Errentariaren heriotzagatiko subrogazioa.— 439. Errentariari eman beharreko kalteordaina.— 440. Errentamenduaren suntsiarazpena.— §145. HELk bi kontratu mota horien inguruan emandako xedapen erkideak.— 441. Fidantza.— 442. Kontratua formalizatzea.— §146. Eraentza iragankorra.— 443.

Orokorrean.— 444.

1985eko maia tzaren 9tik aurrera egindako kontratuak: A) Kasua; B) Aplikatu beharreko eraentza.— 447. 1985eko maiatzaren 9a baino lehen egindako etxebizitza errentamenduen kontratuak: A) Kasua; B) Eraentza juridikoa.— 448. 1985eko maiatzaren 9a baino lehen egindako kontratuen artean, negoziolokalei buruzkoak direnak: A) Kasua; B) Eraentza juridikoa.

Hogeita hamalaugarren gaia. ERABILTZEKO ETA LUPERTZEKO KONTRATUAK (II): LANDA ERRENTAMENDUAK, KOMODATUA

F. BLASCO GASCÓ

ETA PREKARIOA .......................................................................................

§147. Landa Errentamenduei buruzko Legea.— 449. Ideia oro korrak.— 450. Legearen izaera.— §148. Landa Errentamenduei buruzko Legearen menpeko kontratuak.— 451. LELra bildu tako kontratuak.— 452. LELtik kanpo utzitako kontratuak.— §149.

Kontratuaren osagai pertsonalak.— 453. Errentatzailea.— 454.

Errentaria: A) Lanbidez nekazaria izatea; B) Bere kabuz egitea lugintza.— §150. Kontratuaren forma eta froga.— 455. Kon tratuaren forma.— 456. Froga.— §151. Errentamendu harremanen iraupena.— 457. Kontratuaren iraupena eta luzapenak.— §152.

Errenta.— 458. Izaera eta ordainketa.— 459. Errenta eguneratzea.— 460. Errenta berrikustea.— 461. Errenta urritzea edo horretatik askatzea.— 462. Bestelako zenbatekoak.— 463. Prozedura.— §153.

Alderdien eskubideak eta betebeharrak.— 464. Erregela oro korrak.— 465. Gastuak eta hobekuntzak: A) Erregela orokorrak; B) Derrigorrezko gastuak; C) Hobekuntza onuragarriak eta gizarte intereserako hobekuntzak; D) Luxuzko hobekuntzak.— §154. Azpi errentamendua, lagapena eta subrogazioa.— 466. Azpierrenta mendua eta lagapena.— 467. Subrogazioa.— §155. Kontratua amaitzea.— 468. Suntsiarazpena.— 469. Azkentzea.— §156. Oinor detza errentamenduan.— 470. Mortis causa eskualdaketa.— §157.

Jabetza lortzea.— 471. Lehenespenez eskuratzeko eskubideak.— §158. Komodatua.— 472. Kontzeptua eta izaera.— 473.

Ezaugarriak.— 474. Kontratuaren osagaiak: A) Subjektuak; B) Objektua.— 475. Alderdien eskubideak eta betebeharrak: A) Komodatuduna; B) Komodatugilea.— 476. Azkentzea.— §159.

Prekarioa.— 477. Egitatezko kasua.

Hogeita hamabosgarren gaia. ZERBITZU KONTRATUAK (I). ZERBITZUAK EMATEA ETA OBRAK EGITEA .................................................................... §160. Zerbitzuak emateko kontratu motarik garrantzitsuenak.— 478. Zerbait egiteko prestazioa eta zerbitzu kontratuak.— 479. Kode Zibileko eraentzaren ezaugarriak.— 480. Kode Zibileko ereduen muga zehazgabeak. Bereizketa: A) Jarduera edo emaitza lortzeko betebe harra; B) Jarduerak duen izaeragatiko bereizketa.— 481. Kontratu horren eraldaketa bidea.— §161. Zerbitzu kontratua.— 482. Kon tzeptua eta ezaugarriak.— 483. Alderdiei dagozkien betebeharrak.— BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

484. Azkentzea.— §162. Obra kontratua.— 485. Kontzeptua: A) Ideia; B) Obra eta salmenta; C) Motak; D) Ezaugarriak.— 486.

Subjektuak.— 487. Kontratariaren betebeharrak: A) Eraikitzeko betebeharra; B) Obra emateko betebeharra; C) Betebehar erantsiak.— 488. Komisioemailearen betebeharrak: A) Prezioa ordaintzea; B) Obra jasotzea; C) Eginbehar erantsiak.— 489. Arriskuak.— 490.

Azkentzea.— 491. Kontratariaren erantzukizuna: A) Ezkutuko aka tsengatiko erantzukizuna; B) Aurriagatiko erantzukizuna.— 492. Kon tratariordekoak, enplegatuak eta hornitzaileak.— §163. Garraioa.

Hogeita hamaseigarren gaia. ZERBITZU KONTRATUAK (II): MANDATUA ETA GORDAILUA ............................................................................................. §164. Mandatua.— 493. Kontzeptua eta ezaugarriak: A) Ideia; B) Ezaugarriak; C) Mandatua eta ordezkaritza; D) Motak; E) Gaitasuna; F) Mandatu zibila eta merkataritzako mandatua.— 494. Man datariaren betebeharrak: A) Agindua betetzea; B) Erantzukizuna; C) Kontuak ematea eta saldoa.— 495. Ordezpena.— 496. Mandatugilea ren betebeharrak.— 497. Azkentzea: A) Ezeztapena; B) Mandatariak uko egitea; C) Alderdien gorabeherak.— §165. Gordailua.— 498.

Kontzeptua eta motak: A) Gordailua orokorrean; B) Motak; C) Gordailu kontratuaren ezaugarriak; D) Esparrua.— 499. Subjektuak: A) Gordailugilea; B) Gordailuzaina; C) Alderdi aniztasuna.— 500. Zaintza betebeharra. Gordailuzainaren erantzukizuna.— 501. Gordai lua azkentzea. Itzulketa betebeharra: A) Gordailugilearen erreklama zioa; B) Gordailuzainaren salaketa; C) Itzulketa betebeharra.— 502.

Gordailugilearen betebeharrak.— 503. Derrigorrezko gordailua.— 504.

Gordailu irregularra.— 505. Epailearen zainpean uztea.

Hogeita hamazazpigarren gaia. FINANTZAKETA KONTRATUAK ........................... §166. Finantzaketa kontratuak.— 506. Kontzeptua eta eginkizu na.— §167. Mutuoa edo mailegu bakuna.— 507. Kontzeptua eta ezaugarriak: A) Mutuoaren izaera erreala eta adostasunezko izaera; B) Alde bakarrekotasuna eta alde bikotasuna; C) Dohainekotasu na eta kostubidezkotasuna; D) Mutoaren merkataritzako izaera.— 508.

Osagaiak.— 509. Ondoreak.— §168. Korritudun mutuoa eta Lukurreria zapaltzeko Legea.— 510. Korrituak ordaintzeko itu na.— 511. Lukurreriaren zapalkuntza.— §169. Leasing kontra

805

F. BLASCO GASCÓ tuak.— 512. Kontzeptua, eginkizuna eta egitura.— 513. Izaera juridikoa.— 514. Eraentza juridikoa.

Hogeita hemezortzigarren gaia. SOZIETATE KONTRATUAK ..............................................

821

§170. Elkartze fenomenoa eta helburu bera duten kontratuak.— 515. Sozietateen agerpena.— 516. Elkartzearen arrazoia. Sozietatea aren kontratu izaera.— §171. Sozietate zibila.— 517. Kontzeptua eta ezaugarriak.— 518. Sozietate zibilaren pertsonifikazioa.— 519.

Sozietate motak: A) Ondasun guztien gaineko sozietatea eta ondasun zehatz batzuen gainekoa; B) Sozietate zibila eta merkataritzako sozie tatea. Merkataritzako forma duen sozietate zibila.— §172. Sozietate zibilaren osagaiak.— 520. Eraketa.— 521. Subjektuak eta gaita suna.— 522. Helburua eta forma.— 523. Ekarpenak.— 524. Bazkide izatea.—§173. Sozietatearen administrazioa.— 525. Administrazio motak.— §174. Sozietatearen erantzukizuna eta bazkideen erantzukizuna.— 526. Sozietatearen erantzukizuna gainontzekoei begira.— 527. Bazkideen erantzukizuna sozietatearen zorren gaine an.— 528. Erantzukizuna sozietatearen barneko harremanetan.— §175.

Sozietatearen irabaziak eta galerak.— 529. Irabazien gaineko eskubidea.— 530. Irabazietan eta galeretan parte hartzeko errege lak.— §176. Desegitea eta likidazioa.— 531. Sozietatea desegiteko kariak.— 532. Banaketa egiteko erregelak.— §177. Apartzeria kontratuak.— 533. Kontzeptua, ezaugarriak eta izaera.— 534. Apar tzeria errentamendua Kode Zibilean.— 535. Landa apartzeria edo nekazaritzako apartzeria: A) Apartzeria kontratua eta apartzeria erren tamendua; B) Landa apartzeriaren edukia; C) Apartzeria errentamendu bihurtzea.

Hogeita hemeretzigarren gaia. AUSAZKO KONTRATUAK ................................................... §178. Ausazko kontratuak.— 536. Kontzeptua eta eginkizuna.— §179. Bizi arteko errenta.— 537. Kontzeptua.— 538. Subjek tuak.— 539. Objektua eta forma.— 540. Ondoreak.— §180. Bizi arteko kontratua.— 541. Izaera eta eraentza.— §181. Jokoa eta apustua.— 542. Eraentza juridikoa.— §182. Aseguru kontratua.— 543. Kontzeptua eta izaera.— 544. Kontratuaren osagaiak.— 545.

Kontratuaren forma.— 546. Ondoreak.

Berrogeigarren gaia. AUZIAREN GAINEAN EGINDAKO KONTRATUAK......................

BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK

863

853

§183. Transakzioa.— 547. Transakzioaren eginkizuna: A) Tran sakzioa eta eztabaidak konpontzeko beste bide batzuk; B) Gataz ka ekonomikoa eta juridikoa; C) Transakzioa eta finkapena; D) Transakzioa eta ezbaia.— 548. «Elkarrekiko emateak» eta transak zioaren karia.— 549. Transakzioa kontratu gisa: A) Transakzioaren subjektuak, objektua eta forma; B) Transakzioaren ondoreak.— 550.

Transakzioan izan daitezkeen akatsak: A) Okerra; B) Doloa.— §184.

Tartekaritza.— 551. Tartekaritza eztabaidak konpontzeko bide gi sa.— 552. Auzigaia tartekaritzapean jartzeko hitzarmena.— 553.

Tartekariak.— 554. Tartekaritza prozedura.— 555. Tartekaritza lau doa: A) Laudoaren balioa eta eragingarritasuna; B) Laudoaren aurkako errekurtsoak.

Berrogeita batgarren gaia. JABETZA INELEKTUALA USTIATZEKO KONTRATUAK...... §185. Xedapen orokorrak.— 556. Ustiapen eskubideak eskualda tzea eta lagatzea.— 557. Esparrua eta izaera.— 558. Lagapenaren osagaiak eta betekizunak: A) Subjektuak; B) Objektua; C) Denbora eta espazio esparruak; D) Forma.— 559. Motak. Kostubidezko laga pena: A) Dohaineko lagapena; B) Proportziozko ordainketa; C) Goren mugako ordainketa.— 560. Edukia.— 561. Esklusiban eginda ko lagapena: A) Kasuak; B) Edukia.— §186. Zuzenbide tipoaren barneko kontraturik nagusienak.— 562. Argitaratze kontratua.— 563. Antzerkiak eta musika egiteko kontratua.— 564. Ikusentzuteko lanen ekoizpen kontratua.

879

BETEBEHARRARI BURUZKO TEORIA OROKORRA

F. BLASCO GASCÓ

Lehenengo gaia ONDAREARI BURUZKO ZUZENBIDEA Laburpena: §1. Sistema ekonomikoa, ondasunez jabetzea eta horiek aprobetxatzea.— 1. Eredu teorikoak.— 2. Merkatu eta Estatuaren arteko dialektika.— §2. «Konstituzio ekonomikoa».— 3. Konstituzio ekonomikoak ondasunen eratxikipenari buruz egindako zehaztapenak: A) Ondasunak gizabanakoei eratxikitzea; B) Herri erakundeen titulartasuna.— 4. Ondasunen eskualdaketari buruz egindako zehaztapenak: ekimen pribatua eta ekimen publikoa: A) Ekimen pribatuaren forma juridikoak; B) Ekimen publikoaren forma juridikoak.— 5. Estatuaren zuzendaritza, gizabanakoei eratxikitako esparruan: A) Plangintza ekonomikoa; B) Enpresetan eskuhartzea; C) Herri erakundeek enpresak kudeatzea.— §3. Ondareari buruzko zuzenbide pribatua.— 6. Edukia.

§1. SISTEMA EKONOMIKOA, ONDASUNEZ JABETZEA ETA HORIEK APROBETXATZEA 1. Eredu teorikoak Jakina denez, Zuzenbidearentzat garrantzitsuak diren ondasun ekonomikoen artean, mota edo kategoria desberdinak daude. Datu horretatik abiatuz, bi dira ondasun horiei begira Zuzenbideak konpondu behar dituen arazoak: lehendabizikoa, ondasunok nori eratxiki; eta bigarrena, berriz, ondasun horiek subjektu batetik bestera nola eskualdatu, hau da, ondare batetik bestera zelan aldatu. Kasuankasuan hartutako konponbidearen arabera, erabat ezberdina izango da sistema ekonomikoa eta, horren ondorioz, gizarte mota.

Ondokoak izan daitezke muturreko eredu teorikoak: lehenengoan, giza banakoei bananbanan ez zaie inolako ondasunik eratxikitzen, kolektibitatea delako ondasun guztien titularra. Edozein modutan ere, lehendabiziko eredu horretan, kolektibitatearen organo artezkariek ondasunen erabilera zein kon tsumoa ahalbideratuko diete gizabanakoei, euren beharrizanak F. BLASCO GASCÓ

betetzeko be harrezkoa den heinean. Era berean, organo artezkari horiek erabakiko dute gizabanakoek nola lagunduko dioten kolektibitateari, bai beste gizabanako batzuen beharrizanak betetzen, bai eta kolektibitatearen beraren beharrizanak betetzen ere; gehienetan, lana eta ekoizpen ondasunen etekina emanez gauzatzen da laguntza hori. Horretara, ondasunak eratxikitzeko arazoa konponduta geratzen da. Bigarren arazoak (hau da, ondasunak subjektuen artean eskualdatzeko arazoak) ia konponbide bera du; izan ere, subjektuen boron dateak ez du inolako eraginik ondasunak eskualdatzean. Horixe da zentzuz koena, subjektuek ondasunak erabiltzeko edo kontsumitzeko baimena besterik ez dutelako, kolektibitateko organo artezkarien erabakiek ahalbideratuta.

Or gano artezkari horiek erabakiko dute, berriro ere, ondasun ekonomiko baten erabilera edo ondasun horrek ematen dituen etekinen kontsumoa gizabanako zehatz batena izanik, noiz eskualdatuko zaion beste gizabanako bati. Labur bilduz, sistema horretan, gizabanako bakar baten borondateak berez ez du ezelako eraginik, ondasun ekonomikoak eratxiki eta eskualdatzeko orduan. Egineginean ere, elkarturik eta aldi berean gizabanako guztiek adierazten duten borondateak zehaztuko du (teorian behintzat) zeintzuk diren kolekti bitatearen eta berorren organo artezkarien erabakiak. Bada, zuzeneko nahiz ordezkaritzazko demokraziaren mekanismoak erabil daitezke gizabanako guztien borondatea adierazteko.

Muturreko bigarren eredu teorikoan, aldiz, gizabanakoen arteko el kartruke harremanek erabakiko dute nori eratxikitzen zaizkion ondasun ekonomikoak; erabaki horretan ez dute inolako eskuhartzerik izango kolekti bitatearen organo artezkariek. Eredu horretan, ondasunak eratxikitzeko ara zoa eta ondasunok eskualdatzeko arazoa nahastu egiten dira; arautu ere, gizabanakoen borondateak aldi berean arautzen du, batetik, ondasunen eskualdaketa eta, bestetik, nori eta zelan eratxikitzen diren ondasun horiek. Argiago azaltzeko, ondasunak gizabanakoen artean eskualdatzea da, hain zuzen ere, ondasunok eratxikitzeko modua; eta, aurrerago esan dugun bezala,

eskualdaketa hori gizabanakoek hartutako erabakien arabera gauzatzen da. Edozein modutan ere, zentzuna erabiliz gero, irakurleak ondoko galdera egingo luke: onartzeko modukoa da eskualdaketa mekanismoak eratxikipen mekanismoak izatea; baina nola eratxiki zizkien ondasunak lehenengoz onda sun horien gaineko edukitza zutenei? Eredu teorikoei buruz hitz egiten bagabiltza ere (hots, denborazko aipamen zehatzik egin gabe), orokorrean erantzuna ezin da juridikoa izan. Zalantzarik gabe, historiaren uneren bate an gizonemakumeak ondasunez jabetu ziren, egitatezko jarduketen bitartez, hots, Zuzenbideaz kanpoko jarduketen bidez.

Jabetze hori, batzuetan, bake tsua izan zen, ondasunen gaineko edukitza inork ez zuelako; beste batzuetan, aldiz, indarkeria erabili beharra izan zuten, ondasunak beste batzuei ken tzeko. Dena den, Zuzenbidea gizartea antolatzen hasten den unetik, arazo hori konponduta geratzen da, bai modu baketsuan, bai indarkeria erabi liz. Beraz, juristarentzat une horretan bertan hasten da historia.

Arazo ho rren inguruan sakonduz gero, badirudi bigarren ereduaren arazoa ezeze, lehenengoarena ere badela. Lehendabiziko eredu teoriko horretan, ondasun guztien titularra kolektibitatea da; historiaren une zehatz batean, kolektibita tea bera edo horren organo artezkariak, indarkeria erabiliz zein bake bidez, ondasunez jabetu ziren. Nolanahi ere, berriz diogu egintza horiek historia ren aldi zehatz bati dagozkiola: Zuzenbidea agertu aurreko aldiari, hain zu zen ere.

Egia esateko, historian zehar ez da izan bi eredu horien modukorik; hau da, ez dago bi horien inguruko esperientzia historikorik. Aitzitik, bitarteko edo nahasitako ereduak baino ez dira izan. Horietan, ondasun ekonomikoak eratxikitzeko mekanismoak eta ondasunok eskualdatzeko mekanismoak aldakorrak izan dira: batzuetan, gizabanakoen borondatea kolektibitatearen edo beraren organo artezkarien borondateari nagusitu zaiolako; eta beste batzuetan, aldiz, aurkakoa gertatzen delako.

F. BLASCO GASCĂ“

2. Merkatu eta Estatuaren arteko dialektika Gaur egungo gizarteetan, merkatu eta Estatuaren arteko tirabirak azal tzen du arestian aipatutako aldakortasuna.

Oinarrian, atal honetan interesatzen zaizkigun ondoreetarako, merkatu kontzeptua Zientzia Ekonomikotik atera behar da eta Estatu kontzeptua, berriz, Zientzia Politikotik. Hori dela eta, bakuntasunez bada ere, bi zientzia horietatik abiatuko gara.

Merkatua era abstraktuan hartuta (hau da, tokiantokian eta uneanunean kontzeptu horrek izan dezakeen esangura kontutan hartu gabe), hauxe izango litzateke: gizarte zehatz bateko gizabanakoek hartutako erabaki ekonomiko en multzoa, alegia. Erabaki ekonomiko horiek, batetik, eskaintza eta eskaria ren bitartez adierazten dira; eta, bestetik, ondasunen eta zerbitzuen prezio sistemetan gauzatzen dira.

Bestalde, Estatua (hori ere modu abstraktuan hartuta, hots, toki eta denborari buruzko aipamen zehatzik egin gabe) gizartearen agintaritza izango litzateke. Gizarteak bere borondatea adierazten du, Estatuko organoen bidez, zehatzago esateko, inperiumean oinarritutako erabakien bidez. Erabaki horie tan, gizabanakoek eurek ez dute parterik hartzen. Gainera, erabakiok arlo askotakoak izan daitezke eta ez, ostera, ekonomiari buruzkoak bakarrik. Dena den, arlo ekonomikoa ere, kasu batzuetan, jorratzen dute edo jorra dezakete behintzat.

Gauzak horrela, lotu egin behar ditugu, batetik, merkatu eta Estatuaren kontzeptuak eta, bestetik, ondasunak eratxiki eta eskualdatzearen inguruan gorago azaldu ditugun bi ereduak.

Lotura horretatik hauxe atera daiteke: bigarren ereduan, merkatua izango litzateke ondasunen gaineko eratxikipenak eta eskualdaketak egiteko mekanismoa; lehendabiziko ereduan, berriz, Estatua izango litzateke mekanismo hori. Hala eta guztiz ere, arestian esan dugun moduan, bi eredu horien modukorik ez da eta ez da sekula ere izan, modu garbian ez behinik behin (lehenengo ereduaren modukorik ez da izan, ezta gizarte kolektibistetan ere, esaterako, oraingo Txinan —gaur egun herri horren garapen azkarrak beste bide batzuk hartu baditu ere— edo

antzinako herri komunistetan; bigarren eredurik ez da izan, ezta jatorrizko kapitalismoaren gizarteetan ere, nahiz eta gizarte horiek indibidualismorik gogorrene an oinarritu, adibidez, XIX. mendearen hasierako Ingalaterra).

Esperientzia historikoak erakusten duen moduan, nolabaiteko garrantzia duten sistema guztiek neurri aldakorretan konbinatzen dituzte ondoko erabakiak: batetik, gi zabanakoek merkatuaren bidez hartutako erabaki ekonomikoak; eta, bestetik, botere politikoaren organoek Estatuaren bidez hartutako erabaki ekonomi koak. Hortaz, benetako ereduen ezaugarriak identifikatzeko, zehaztu beharko da erabaki politikoak hartzean zenbaterainoko garrantzia duten, lehendabizi, gizabanakoen borondateak eta, hurrenik, organo politikoen borondateak.

Ba tzuetan, erregela orokor eta berorren salbuespenaren bidez adieraz daiteke batak eta besteak duten garrantzia; horretan oinarrituta esaten da erregela orokorra ekimen ekonomiko pribatua dela (hau da, merkatuaren protagonis moa) eta salbuespena, berriz, plangintza ekonomikoa (hau da, Estatuaren pro tagonismoa), edo alderantziz. Beste batzuetan, ostera, aukera biak parean edo maila berean daudela azpimarratzen da, abagune politikoak eta ekonomikoak zehazten baitute bataren edo bestearen nagusitasuna; kasu horretan, ekimen ekonomiko pribatuaren garrantzia eta plangintzaren garrantzia aldakorrak izango dira berez.

Gauzak ezariezarian aztertuz gero, eredu ekonomikoen ezaugarriak zehazteak berez dakartza ondorio batzuk eta, horien artean, ondorio juridi koak ere. Merkatuaren nagusitasuna sendoagoa den heinean, antolamendu ju ridikoa malguagoa da; malgutasun hori agerian jartzen da, ondokoa erabaki behar denean, alegia: gizabanakoek ondasunak eratxiki eta eskualdatzeko era biltzen dituzten tresna juridikoak baliozkoak diren ala baliogabeak. Beste modu batera esateko, merkatua plangintzari nagusitzen zaionean, gizabana koek erabilitako tresna juridikoak baliozkoak dira, ez baitago gizabanakoen borondatea mugatuko duen araurik, edo arau gutxi batzuk baino ez daude F. BLASCO GASCĂ“

lako. Horretara, merkatuaren muina babesten da, merkatua gizabanakoek hartutako erabakien multzoa besterik ez delako. Esan beharrik ere ez dago, ondasunak eratxiki eta eskualdatzeko tresna juridikoak aukeratzean, gerta daitekeela alderantzizkoa ere, hau da: agintaritza politikoak ekonomia plani fikatzeko hartzen dituen erabakiak zenbat eta gehiago babestu, are eta au tonomia gutxiago izango du gizabanakoen borondateak. Guztiz onartuta dagoen terminologia erabiliz, merkatuak zenbat eta protagonismo handiagoa izan, hainbat handiago izango da borondatearen autonomia egintza juridi koetan; aitzitik, zenbat eta plangintza gehiago izan, borondatearen autonomia txikiagoa.

Historian zehar izan diren sistemetan, zergatik nahastu ohi dira merkatuaren eta Estatuaren erabakiak? Erantzuna ez da eta ezin da izan eraberekoa, tokiantokian aldatzen delako; hala ere, arazoaren muina berbera da herri guztietan. Merkatuak berez dakar gizabanakoen askatasun ekonomikoa.

Bai na historian zehar frogatu omen da askatasun ekonomikoak berak bakarrik ondorio kaltegarriak erakartzen dituela, bai ekonomiaren ikuspuntutik (egin eginean ere, banakako erabakien batuketak ez du inoiz ekarri arrazionaltasun ekonomikorik), bai eta gizartearen ikuspuntutik ere (izan ere, askatasun eko nomikoak ezberdintasun larriak sortarazten ditu gizarteko kideen artean, askatasun hori egikaritzeko baldintzak ezberdinak direlako, kiderik ahulenen kaltetan). Horregatik, nola edo hala, batera zein bestera, Estatuak beti esku hartu ohi du ekonomian (eta hala izan behar dela aldarrikatu izan da). Gaur egungo erregimenetan ere, Estatuaren eskuhartzea txikiagoa den arren, eko nomiari buruzko erabakirik garrantzitsuenak kontrolpean daude eta horren gaineko adibideak asko eta asko dira. Bestalde, ez da gauza bera ekonomian eskuhartzea eta sozialista izatea; aitzitik, Estatuaren eskuhartze askok sistema kapitalista babestea besterik ez dute nahi, sistemak berak ez baitu bermatzen aldianaldiko krisien konponbidea.

Bistan denez, merkatu eta Estatuaren arteko tirabirak gizartearen egitura ekonomikoa itxuratzen du. Egitura mota hori,

oinarrizkoena ez bada ere, oinarrizkoenetako bat izaten da gizarte orotan.

Horregatik, zentzuzkoa da gizartearen antolamendu juridikoak egitura ekonomiko hori adieraztea eta nagusiaraztea, antolamendu horretan lerrunik gorena duten arauen bidez. Konstituzioa duten herrietan eta, batez ere, Konstituziorik modernoenak di tuzten herrietan, Konstituzioak berak finkatzen du, hain zuzen ere, gizar tearen oinarrizko egitura ekonomikoa. Araurik oinarrizkoena den heinean, Konstituzioak gizarte bizitza eta bizitza politikoaren erregelak definitu behar ditu orokorrean (dena dela, gizarte bizitzak eta bizitza politikoak euren gora beherak dituzte, kasuankasuan nagusitasuna duten gizarte indar eta indar politikoek bultzatuta). Hori horrela denez, bizitza ekonomikoaren erregelak ere zehaztu behar ditu Konstituzioak, ekimen pribatuari eta herri botereen ekimenari buruzko printzipioak ezarriz, hau da, arlo ekonomikoan esparru publikoa eta esparru pribatua bereiztuz. Horren ildotik, Konstituzioaren xeda penetatik «Konstituzio ekonomikoa» osatzen dute ondokoek: lehenengo eta behin, esparru publikoa eta esparru pribatua bereizten dituztenek; eta, bi garrenik, bereizketa hori eraenduko duten printzipioak zehazten dituztenek.

«Konstituzio ekonomiko» esamoldea oso adierazgarria da, Konstituzioaren atal edo idazpuru zehatzik identifikatzen ez badu ere. Hortaz, Konstituzio ekonomikoaren azterketari ekingo diogu ondoko ataletan. Era berean, gorago azaldu dugun eskemari helduz, bereiztuko ditugu, batetik, ondasunak eratxi kitzeari buruz egindako zehaztapenak eta, bestetik, ondasunak eskualdatzea ri buruz egindakoak. §2. «KONSTITUZIO EKONOMIKOA» 3. Konstituzio ekonomikoak ondasunen eratxikipenari buruz egindako zehaztapenak A) Ondasunak gizabanakoei eratxikitzea F. BLASCO GASCÓ

Ondasunen eratxikipenari buruzko zehaztapenak azaldu baino lehen, Konstituzioaren 128.1. artikuluan xedatutakoa aintzat hartu behar da. Manu horren arabera, herriaren aberastasun guztia, edozein eratakoa eta titularta sunpekoa izanik ere, interes orokorraren menpe dago. Arau hori oso garran tzitsua da, printzipio orokorretako bat adierazten duelako.

Printzipio horren helburua da ondokoa argitzea: nahiz eta gizabanakoei eta herri botereei onda sunak eratxiki, ondasun guztiak interes orokorraren menpe daude (gogoratu, ÂŤedozein eratakoa eta titulartasunpekoa izanik ereÂť).

Herri botereei eratxiki tako ondasunei dagokienean, adierazpen hori gauza jakina da, herri botereek interes orokorra kudeatu behar dutelako, euren eskumen esparruan.

Gisa be rean, gauza bera esan daiteke gizabanakoei eratxikitako ondasunei buruz; ondasun horiek gizabanakoen euren interesak betetzeko eratxikitzen badira ere, bateratzeko modukoak izan behar dira banakako interes horiek eta kolek tibitatearen interesak.

EKren 33. artikulua da gizabanakoei ondasunak eratxikitzeko oinarriz ko araua. Artikulu horren lehendabiziko idazatian, jabetza pribaturako eta jaraunspenerako eskubideak aintzatesten dira.

Jaraunspenari buruzko aipame na alferrekoa da, jaraunspenerako eskubidea jabetza pribaturako eskubidea ren adierazpen berezi bat besterik ez delako. Ondorioz, hauxe da 33. art.aren benetako esangura: hiritar guztiek eskubidea dute ondasunez osatutako es parru pribatua izateko eta esparru hori euren erara gobernatzeko.

Testuinguru horretan, jabetza hitzak ez du adierazi nahi jabetza eskubide zehatza bakarrik; egineginean ere, jabetza hitzak bere barruan hartzen du edozein titulu juridiko, titulu horrek gizabanakoari nolabaiteko ahalmena ematen baldin badio ondasun batzuen gain. Hala eta guztiz ere, jabetzaren aintzatespen horrek muga batzuk ditu. Egia da gizabanakoen ondasun esparru ho ri, batik bat, gizabanakoaren interesak betetzera bideratuta

dagoela; baina, era berean, eskubide horrek berez dakartza gizarte eginbehar batzuk.

Jabetza es kubidearen objektua ekoizpen ondasuna denean, orduan agertzen dira gizarte eginbehar horiek (ia beti, baina ez horrelakoetan bakarrik). Jabetzak berez dakartza gizarte eginbehar batzuk, ondasunaren aprobetxamendua kolektibi tatearentzat onuragarria denean edo izan daitekeenean. Horrek esan nahi du gizabanakoak gaitasun zabala duela jabetzaren inguruko erabakiak hartzeko; askotan ez du izango inolako eragozpenik, baina beti egongo da nolabait mugatuta, jabetzak zenbait eginbehar eratortzen dituelako. Eginbehar horiek, kasuankasuan aldakorrak izan arren, gizarte eginkizun adierazmoldearen ba rruan sartzen ditu Konstituzioak. Bada, gizarte eginkizun horren gainean ari da 33. art.aren 2. idazatia: «eskubide horien (jabetza eta jaraunspena; baina, arestian esan dugun moduan, jaraunspena jabetza eskubidearen alde bat bes terik ez da) gizarte eginkizunak mugatuko du haien edukia, legeen arabera». Konstituzioak berak argi eta garbi baieztatzen du aurrerago esan duguna, hots, eginbeharrek (eta ez, ordea, ahalmenek bakarrik) jabetza eskubidearen edukia mugatzen dutela. Edozein modutan ere, Konstituzioak ez ditu zuze nean eta zehatzmehatz eginbehar horiek ezartzen; aitzitik, eginbehar horiek zehaztea legeei dagokie eta, hala denean, horixe egingo dute.

Dena dela, lege ek jabeari ezin izango dizkiote ezarri mugarik gabeko eginbeharrak. Gertatu ere, gerta daiteke eginbehar zorrotzak ezartzeagatik, jabetza eskubidea eza gutzeko modurik ez izatea, jabeak ez duelako eskubide horretatik inolako onurarik ateratzen; horregatik diogu, hain zuzen ere, legeek ezin dutela mu gagabeko eginbeharrik ezarri. Jabetzaren «oinarrizko eduki» deritzo jabetza eskubidetik banakako onurak ateratzeko gune horri.

Eduki horren bitartez, ja betza eskubidea banakako interesak betetzeko eskubide bihurtzen da, nahiz eta eskubidearekin batera eginbehar batzuk agertu eta batzuetan eginbehar horiek oso astunak izan. Hori dela eta, legeek ezin dute sekula urratu jabetza eskubidearen oinarrizko edukia.

Horri buruz ari da Konstituzioaren 53.1. ar tikulua, ondokoa ezartzen duenean: lege bidez bakarrik arautu F. BLASCO GASCÓ

daiteke le henengo tituluaren 2. kapituluan aintzatetsitako eskubideen (baita jabetza eskubidearen) egikaritza; «eta, beti ere, araututakoak haien oinarrizko edukia errespetatu behar du». Azpimarratzeko modukoa da, Konstituzioaren agindu horretan lege hitza erabiltzen denean, ez dela edozein arau kontutan hartzen, ezbada Botere Legegileak emandakoa edo horrekin parekatzen dena (esate rako, legegintzazko dekretua eta, kasu batzuetan, legedekretua).

Beste era ba tera esateko, «lege erreserba» printzipioa bete behar da.

B) Herri erakundeen titulartasuna Orain arte, gizabanakoei ondasunak eratxikitzeko erabiltzen diren arauak aztertu ditugu. Jarraian, ondasunen titulartasuna gizarte organoei eratxikitzen dizkieten arauak aztertuko ditugu. Arduratu ere, gizarte organoak interes orokorraren kudeaketaz arduratzen dira (aurrerantzean, herri erakunde izenda tuko ditugu. Horien artean garrantzitsuenak dira Estatua, Autonomi Erki degoa eta Udalerria). Azkerketa hori egiten hasi orduko, berriro heldu behar diogu Konstituzioari; zehatzago esateko, EKren 128.2 eta 132. art.ei heldu behar diegu. Lehendabizikoaren arabera, «oinarrizko baliabideak edota zerbitzuak lege bidez erreserba dakizkioke arlo publikoari». Bigarrenaren arabera, berriz, «1. Legeak arautuko du herri jabariko eta auzoko ondasunei buruzko eraentza juridikoa eta ondasun horien jaregitea, ondoko printzi pioetan oinarrituz: besterenduezintasun, preskribaezintasun eta enbargaezin tasun printzipioak, hain zuzen. 2. Estatuaren herri jabariko ondasunak dira legeak zehazten dituen guztiak eta, beti ere, itsasolehor aldea, hondartzak, lurralde itsasoa eta, azkenik, gune ekonomikoak zein kontinenteko plata formak berez ematen dituzten baliabideak. 3. Lege bidez arautuko dira Estatuko Ondarea eta Nazioko Ondarea, bai eta euren administrazioa, defentsa eta iraunarazpena ere». Konstituzioaren

bi artikulu horietatik eta be roriek lege arruntari egiten dioten aipamenetik (lege arrunt horren adieraz penik argienak dira Kode Zibila, Estatuaren Ondareari buruzko Legea eta Toki Eraentzaren Oinarriei buruzko Legea; era berean, badira beste arau ba tzuk ere, herri titulartasuneko ondasun zehatz batzuei buruz) atera daiteke herri erakundeei eratxiki izan zaizkien ondasunak honetara bereiz daitez keela: 1. Herri jabariko ondasunak bi motatakoak izan daitezke: a) oinarrizko baliabideak edo zerbitzuak izateagatik, arlo publikoari erreserbatzen zaizkionak, b) oinarrizko baliabide edo zerbitzuak izan gabe ere, nolabaiteko lotura dutenak herri erabilerarekin (esaterako, kale bat), herri zerbitzuarekin (adi bidez, Gobernu Eskuordetzaren eraikina) edo nazioko aberastasunaren sus tapenarekin (berbarako, meatzeak, horien ustiapena gizabanakoei eman ahal bazaie ere). Era berean, ikus KZren 339. artikulua.

Bestalde, auzo ondasunei buruzko sailkapena egitea zalantzazkoa izan daiteke, udalerria berez ez delako ondasun horien titularra, nahiz eta berak izan ondasunok gobernatu eta kudeatzeko ahalmenak.

Dena dela, ondasun ho riei buruzko eraentzak herri jabariko ondasunei dagozkien berezitasun batzuk ditu, batez ere, udalerri zehatz bateko auzokoek taldeka aprobetxatzen di tuztenean ondasun horiek.

Herri jabariko ondasunen artean, arauketa berezia du Nazioko Ondareak edo, zehatzago esateko, Errege Ondareak edo Koroaren Ondareak. Estatuaren titulartasunpeko ondasunek ondare hori osatzen dute, ondoko kasuan: Errege ak eta beraren familiak ondasun horiek erabiltzen dituztenean, Konstituzioak eta legeek eratxikitzen dieten gorengo ordezkaritza egikaritu ahal izateko (besteak beste, Oriente Jauregia).

2. Herri erakundeen titulartasunpekoak izan daitezke, baina jabetza pribatu gisa, herri erabilerara edo herri zerbitzura bideratuta ez dauden ondasunak; halakoetan, parekatu egiten da herri erakundeen egoera eta subjektu pribatuen egoera (horren inguruan, ikus KZren 340. art.). Orokorrean, ondasun horiei F. BLASCO GASCĂ“

ondare ondasun deritze; ondasun horiek udalerri baten titulartasunpekoak direnean, berriz, propioen ondasun deritze. Hor esandako guztia aintzat hartuta, ondokoa azpimarra daiteke: herri erakundeen jabetza pribatua osatzen duten ondare ondasunez gain, Konstituzioak jabetza publikoa aintzatesten du (herri jabariko eta auzoko ondasunak, Nazioko Ondarea). Edozein modutan ere, eta zentzunak berak erakartzen duenez, ez dute esangura bera Konstituzioaren aintzatespen horrek eta jabetza pribatuaren inguruko aintzatespenak. Bestetik ere, ez du batere zentzurik herri jabariko eta auzoko on dasunen gizarte eginkizunari buruz hitz egiteak. Ondasun horiek beti daude herri interesaren menpe eta herri interesa, beti, gizarte interesa da; beraz, ondasun horietan ez da inolako tirabirarik sortuko banakako interesaren eta gizarte interesaren artean (beste kontu bat da, ordea, herri interesak ondo ku deatzeagatik, gizabanako guztiek onurak izatea). Gisa berean, herri botereek egin ditzaketen gehiegikerien aurka, oinarrizko edukiari buruz hitz egiteak ez du zentzurik, ez baitago legeak zehaztutako esparru publikoan indarrez sar daitekeen legebidezko botererik (jabetza pribatuan, ordea, bada horrelako rik). Are gehiago, herri ondasunen ezaugarririk nagusiena da ondasunok herri interesen betepenarekin duten lotura (hots, herri interesak betetzera ÂŤdes tinatutaÂť daudela). Gauzak horrela, jabetza publikoari buruzko eraentzak eta jabetza pribatuari buruzkoak antzekotasun bakarra dute euren artean, hau xe, alegia: legeak (esangura hertsian), hau da, Botere Legegileak emandako arauak edo horren parekoa denak bakarrik arautu ditzake, bai jabetza publikoa, bai eta jabetza pribatua ere (azken hori ÂŤlege erreserbaÂť deitutakoaren kasu bat izango litzateke).

Herri jabariko ondasunek, beraz, eraentza berezia dute.

Eraentza hori besterenduezintasun, preskribaezintasun eta enbargaezintasun printzipioetan oinarritzen da. Beste era batera azaltzeko, herri jabariko ondasunak ezin dira besterenganatu eta herri erakundeen eskuetan egon behar dira, herri erabilerara edo herri zerbitzura zuzenduta dauden bitartean. Gainera, subjektu pribatuek ezin dituzte eskuratu epe bateko edukitzaren bidez, nahiz eta edukitza hori epe luzean izan (jabetza pribatuko ondasunak, aldiz, epe bateko edukitzaren bidez eskura ditzakete, bai herri erakundeek, bai gizabanakoek). Are gehiago, herri

jabariko ondasunek ez dute izango administrazio zorren gaineko erantzukizunik eta, horren ondorioz, ezin izango dira enbargatu; subjektu pribatuen ondasunak (KZren 1911. art.) eta herri erakundeen ondare ondasunak, ostera, enbargatzeko modukoak dira.

Hala eta guztiz ere, aurreko guztiak ez du esan nahi: a) herri jabariko ondasunak ezin direnik ondare ondasun bihurtu, edo gizabanakoei ondasun horiek ezin zaizkienik eskualdatu.

Gertatzekotan, horrelakoak ere gerta dai tezke baina, horretarako, apurtu egin behar da, jaregitearen bidez, herri erabilerarekin edo herri zerbitzuarekin ondasunok duten lotura. Jaregite prozeduraren bidez lotura hori hautsi eta gero, jabetza pribatuari buruzko erregelak aplikatuko zaizkie ondasun horiei (KZren 341. art.); b) herri jaba riko ondasunak herri erabilera berberera edo herri zerbitzu berberera bide ratuta egon behar direnik beti. Aitzitik, herri erakundeek erabaki dezakete herri jabariko ondasun bat beste herri erabilera desberdin bati edo beste herri zerbitzu bati lotzea, eta horregatik herri jabariko ondasun horrek ez du bere izaera galduko. Are gehiago, jatorrizko titularra ez den beste herri erakunde bati zuzenduta egon daiteke herri erabilera edo herri zerbitzu berria, jabari mutatze prozeduraren bidez.

Orain arte esandako guztia Estatuko herri erakundeen ondasunei dagokie; baina, era berean, autonomi erkidegoetako herri erakundeen ondasunei aplika dakieke, autonomietako legeek ezartzen dituzten Ăąabardurekin.

4. Ondasunen eskualdaketari buruz egindako zehaztapenak: ekimen pribatua eta ekimen publikoa A) Ekimen pribatuaren forma juridikoak Gizabanakoei dagozkien ondasunak eta herri erakundeei dagozkienak bereiztu eta gero, hau da, ondasunen eratxikipenari buruzko zehaztapenak az tertu eta gero, beharrezkoa da batzuei eta besteei eratxikitako ondasunen eskualdaketa edo trafikoari buruzko zehaztapenak aztertzea. Hemen ere, nahitaezkoa da Konstituziotik abiatzea.

F. BLASCO GASCĂ“

Konstituzioaren arabera, gizabanakoen ondasunak eskualda daitezke, gizabanakoen askatasun printzipioarekin bat etorriz. Horixe da, hain zuzen ere, ekimen ekonomiko askea edo enpresa askatasuna. Horren harira, EKren 38. art.an, ÂŤenpresa askatasuna aintzatesten da, merkatu ekonomiaren barruan. Herri botereek bermatu eta babestuko dute enpresa askatasun horren egika ritza eta ekoizmenaren defentsa; eginkizun horretan, kontutan hartuko dituzte ekonomia orokorraren eta, hala denean, plangintzaren eskakizunakÂť.

Jadanik gauza franko dakigu EKren artikulu hori ulertu ahal izateko: Konstituzioak merkatua aintzatesten du, gizabanakoen aukerabideak eta lehenespenak ahalbideratzeko; izan ere, arestian esanda dagoenez, merkatua banakako erabakien sistema da, horrek zehazten baitu zer eskaintzen den, zer demandatzen den eta zein preziotan. Iritzi ere, enpresa askatasun deritzo banakako erabakien sistema horri. Nolanahi ere, testuinguru horretan, enpresa hitzak esangura generikoa du. Hitz horrekin, manuak ez du adierazi nahi enpresaren inguruko kontzeptu juridikoa; kontzeptu horren arabera, enpresa izango litzateke ondasunak eta pertsonak nolabaiteko egonkortasunez antolatzeko erakundea, ondasun eta pertsona horiek irabazpidezko ekoizpen helburua dutenean eta, aldi berean, helburu hori lanbide jarduketak eginez lortu nahi dutenean.

Zehatzago esateko, manuak ez du adierazi nahi enpresaren inguruko kontzeptu juridikoa bakarrik; hala ere, ematen du hori duela bereziki gogoan. Bada, askatasun ekonomikoari buruzko egintzek konstituzio manu horren babesa izango dute, nahiz eta egonkorrak izan ez, lanbide mo duan egin ez eta irabazpidezko helbururik eduki ez. Kasurako, EKren 33. art.ko babesa izango dut, etxebizitza aldatu nahi dudanean eta nire etxebi zitza beste subjektu pribatu bati saltzen diodanean, nahiz eta hori izan bizitza osoan saltzen dudan etxebizitza bakarra; era berean, artikulu horren itzalpean izango naiz, etxebizitzak saltzea nire lanbidea denean.

Apur batean hausnartuz gero, 38. artikulua (enpresa askatasuna) eta 33.a (jabetzaren aintzatespena) elkarrekin osatu behar dira.

Ekimen pribatua egi karitzeko nahitaezkoa da ondasun pribatuak izatea; eta, modu

berean, onda sun pribatuak eskuratzea oso zaila izango litzateke, ekimen ekonomikorako askatasunik izango ez balitz. Azken finean, ondasunen eratxikipenari buruz ko zehaztapenak eta ondasunen eskualdaketari buruzkoak barrubarrutik lo tuta daudenez gero, bata bestearen adierazpena besterik ez da.

Horregatik, alegia, batak eta besteak berez dakarte, batetik, gizabanakoak berak zenbait onura ateratzea (hori dela bide, jabetzak gizabanakoarentzat probetxua daka rren heinean, eta enpresa askatasuna eta ekoizmena elkarri lotuta daudenez gero, askatasun horrek errentagarritasuna dakar) eta, bestetik, zenbait eginbe har izatea (jabetzaren kasuan, gizarte eginkizun izenekoa; eta enpresa aska tasunaren kasuan, ekonomia orokorraren eskakizunak). Herri botereek bi alde horiek (onuraren aldea eta eginbeharrena) bideratu ahal dituzte eta bideratu behar dituzte (jabetzari dagokionean, jabeari mugapenak eta eginbeharrak ezartzen dizkioten legeen bitartez; eta enpresa askatasunari dagokionean, ge roago azalduko dugun plangintza mekanismoen bitartez).

Horren adibide argia izan daiteke Konstituzioak enpresa askatasunari eta jabetzari babes berbera ematen diela: lehendabizi, lege erreserba ezartzen du, bien egikaritzari buruzko baldintza orokorrak finkatu ahal izateko; bigarrenik, bi horien oinarrizko edukia babesteko beharra agintzen du, Konstituzioaren 38. art.ari 53. artikulua lotuz atera daitekeen bezala.

Gero aztertuko ditugu ekimen pribaturako askatasunak izan ditzakeen forma juridiko zehatzak; hau da, ekimen pribaturako askatasuna gauzatzeko beharrezkoak diren mekanismoak.

B) Ekimen publikoaren forma juridikoak Atal honetan, ondokoa azaltzen saiatuko gara: ekimen publikoak arlo ekonomikoan esku har dezakeen ala ez eta, baietza onartuz gero, zelan esku hartzen duen. Jakin badakigu Konstituzioak ekimen publikoa aintzatesten duela. EKren 128.2. artikuluaren arabera, ÂŤekonomi jardueran ekimen publikoa F. BLASCO GASCĂ“

aintzatesten daÂť. Baina, ikusi berri dugun moduan, ekimen pribatua ere aintzatesten denez, bistakoa da biak aldi berean izan daitezkeela. Are gehiago, aldi berean izan behar dira, esangura honetan: ekimen publikoak alor ekonomikoan esku hartzen duenean, eskuhartze hori ezin da mugagabea izan; hots, ezin da izan gizabanakoen askatasuna ukatzeko hainakoa. Hala ere, mugak non dauden zehaztea oso zaila da; gainera, Konstituzioaren ikuspuntutik erantzun bat baino gehiago izan daitezke.

Uneanunean herria go bernatzen duen gehiengo politikoak eta gizarte gehiengoak aukera zabalak izaten ditu, harreman ekonomikoen esparru pribatuari edo publikoari lehenta suna emateko. Aukera horien guztien muga bakarra da ezin dela arlo baten edo bestearen desagerpena eragin, ezta batari edo besteari zeregin sinbolikoa eman. Hala eta guztiz ere, eta Konstituzioak sortarazten dituen interpretazio arazoak direla bide (teknikaren ikuspuntutik, arazo horiek oso zailak dira eta ezin ditugu hemen azaldu), ekimen publikoak ez du beti esku hartu beharrik alor ekonomikoan, ez behintzat eskuhartze hori esangura hertsian ulertuz gero. Esangura hertsian, ekimen publikoaren eskuhartzea izango litzateke he rri erakundeek alor ekonomikoan zenbait jarduera egitea, jarduera horiek ez direnean gobernu eginkizunen zuzeneko egikaritza (eginkizun horiek eta eu ren alde ekonomikoak beti dagozkie herri erakundeei; are gehiago, herri era kundeak dira horretarako eskudun diren bakarrak; hala nola, Estatuaren, Autonomi Erkidegoaren edo Udalaren Aurrekontu Orokorrak idaztea eta onartzea). Beste era batera esateko, esangura hertsian, ekimen publikoak arlo ekonomikoan esku hartzen du, herri erakundeek enpresario gisa jokatzen dutenean.

Esaterako, Estatuaren eginkizunen artean, ez dago ikatza egiteare na; autonomi erkidegoen eginkizunen artean, ez dago erosle edo saltzaile gisa orubeen merkatuan parte hartzearena; udalen eginkizunen artean, ez dago gizabanakoentzat etxebizitzak eraikitzearena.

Beste kontu bat da estrategi kotzat jotzea atzerriko ikatzaren menpe ez egotea, orubeak prezio egokietan eskuratu ahal izatea (horrela espekulazioari aurre eginez), edota behartsuenei etxebizitza duinak eskaintzea. Hortaz, arlo ekonomikoan, ez da derrigorrez izan behar mota horretako

eskuhartzerik.

Aitzitik, batzuetan, ez da hala korik izango eta, horretarako, ez da kontutan hartzen ez izate hori zentzuzkoa den ala ez; ahalezkoa den ala ez; kolektibitatearen interesentzat komeniga rria den ala kaltegarria; batzuen gustukoa den ala ez. Egineginean ere, alor horretan gobernatzaileei dagokie Zuzenbidearen ikuspegitik egokiak iruditzen zaizkien erabaki guztiak hartzea; azken batean, hauteskunde garaian, hautes leriak emango die erabaki horiei oniritzia edo gaitziritzia. Labur bilduz, herri erakundeentzat ekimen ekonomiko izatea aukera bat baino ez da; baina era kunde horientzat eginbeharra da ekonomiaren arlotik sektore pribatua ez desagertaraztea. Gizabanakoentzat, berriz, ekonomian esku hartu ahal izatea eskubidea da eta Konstituzioak berak baliabide batzuk ematen dizkie eskubide hori defendatzeko (EKren 53. art.an adierazitako baliabideak, alegia). Aurre koa gorabehera, ekimen publikoak ekimen pribatua erabat albora dezake, ka su batean bakarrik eta, beti ere, arlo zehatz batean edo batzuetan (inoiz ez herriko ekonomia osoan): «oinarrizko baliabide edota zerbitzuak, batez ere, monopolioak direnean» (EKren 128.2. art.).

Arau horrek herri botereei ahal mena ematen die (beti ere, «lege bidez», aurrerago azaldu dugun esanguran) gizabanakoen esku ez uzteko gizarte osoarentzat oinarrizkoak diren jardue rak; horixe gertatuko da, batez ere, jarduera horiek egiten dituztenak merka tuan nagusi direnean, merkatu horretan ez dagoelako inolako elkarlehiarik.

5. Estatuaren esparruan

zuzendaritza,

gizabanakoei

eratxikitako

A) Plangintza ekonomikoa Hor esan duguna kontutan hartuta, Zuzenbidearen ikuspuntutik, Espainiako sistema mistoa da, gaiaren hasieran esan dugun moduan.

Sistema ho rretan aldi berean agertzen dira ekimen publikoa eta ekimen F. BLASCO GASCÓ

pribatua. Hala ere, horrek ez du esan nahi bi ekimen mota horien esparruak guztiz itxiak direnik. Alderantziz, gaur egungo estatuen ezaugarria da gizabanakoei atxiki tako esparru ekonomikoa zuzendu nahi izatea. Horixe da, hain zuzen ere, Es painiako Konstituzioak itxuratzen duen Estatuaren ezaugarria.

Antolatu ere, EKren 1go. artikuluko terminologia erabiliz, Espainia ÂŤZuzenbidezko Estatu sozial eta demokratikoÂť gisa antolatzen da.

Hitz horiek adierazten dute Esta tuaren helburua ez dela gizabanakoen jarduera bermatzea bakarrik; aitzitik, Estatuari dagokio gizartea bera eratzea, bertan ahalik eta berdintasun, jus tizi eta arrazionaltasun ekonomiko gehien izan dadin eta lurraldeen arteko desorekak konpon daitezen.

Plangintza da gizabanakoei eratxikitako esparru ekonomikoa zuzen tzeko tresnarik nagusiena. Plangintzaren izatea eta berorren ezaugarriak atze man daitezke, galdera hauei erantzunez gero: Estatuak (eta gainerako herri erakundeek, euren eskumenen arabera) gizartearen antolaketa ekonomikoa planifika dezake? Baietz erantzunez gero, plangintza hori erakuslea ala aginduzkoa da?

Erakuslea izanez gero, gizabanakoen jarduera ekonomikoari buruzko gidalerro batzuk besterik ez lituzke adieraziko edo bultzatuko.

Agin duzkoa izanez gero, ordea, herri botereek planifikatutakoa betetzera (eta be tetzera bakarrik) behartuta geratuko lirateke gizabanakoak.

Estatuaren plan gintza onartuz gero, hori ez ote litzateke izango plangintza erakuslearen eta aginduzko plangintzaren arteko nahastea?

Aintzatetsi ere, Konstituzioak Estatuaren plangintza ahalgoa aintzatesten du, lege bidez, eta ondoko helburuekin: ÂŤguztion beharrizanak asetzeko, herrialde eta arlo desberdinen garapena orekatu eta harmonizatzeko, bai eta errenta zein aberastasunaren hazkundea eta horien banaketa zuzenagoa bultzatzeko ereÂť (EKren 131.1. art.).

Espainian, beraz, Estatuak ekonomia planifikatzeko ahalgoa du. Ahalgo hori, batez ere, erakuslea izango da, ekimen pribatuak pribilegiozko babesa duelako (gogoratu ekimen

publikoa herri erakundeen aukera baino ez dela eta ekimen pribatua, ostera, gizabanakoen askatasuna); hala ere, ez da baztertu behar aginduzko plangintza mekanismoren bat izatea.

Edonola ere, erabat indartsuak izan daitezke eta, berez, erabat indartsuak dira herri botereek arlo ekonomikoa zuzentzeko dituzten mekanismoak. Mekanismo horien artean, zerga politika nabarmentzen da; izan ere, zerga sistemaren bitartez, ekonomiaren garapena bizkor edo atzera daiteke, eta zergen aurrerakortasunaren bidez, ostera, errentaren birbanaketa (EKren 31. art.). Mekanismo indartsu horiek guztiak ondo uztartzen zaizkio Estatua «sozial eta demokratikoa» izateari (EKren 1go. art.); arestian adierazi dugun bezala, Estatu «sozial eta demokratikoa» izateak berez dakar gizartea itxuratzeko borondatea, bai eta lurraldeen arteko desorekak zein pertsonen arteko ezberdintasunak zuzen tzekoa ere.

B) Enpresetan eskuhartzea Idazati honetan hipotesi zehatz bat jorratuko dugu, hipotesi horretan oso sendoa baita Estatuak ekonomiaren arloan duen protagonismoa; dena den, Estatuaren protagonismoa sendoa izanik ere, hipotesi horretan ez dago be netako plangintzarik. Batzuetan, interes orokorreko arrazoiek bultzatuta (eta arrazoi horiek dauden bitartean), komenigarria izaten da enpresa baten kudeatzaileak, enpresa horren jabeek izendatu beharrean, Estatuak berak izendatzea (enpresetan eskuhartzea). Interes orokorreko arrazoi horiek era askotakoak izan daitezke, adibidez: gerra arriskua nabaria denean, Ejerzitoarentzat gaiak fabrikatzen dituen enpresa batean eskuhartzea, kudeatzaile pribatuek ez dutelako egoki ziurtatzen enpresa horren ekoizpena; edota banku batean eskuhartzea, banku horren okerreko administrazioagatik sortutako krisiak arriskuan jartzen duelako ordainketen sistema orokorra (horixe izan zen Espainiako Bankuaren, hau da, Espainiako moneta agintaritzaren oinarrizko arrazoinamendua, 1993an BANESTOn esku sartzeko).

Enpresetan esku hartzeko aukera hori EKren 128.2. art.ak aintzatetsi du: «enpresa batzuetan eskuhartzea erabaki daiteke, F. BLASCO GASCÓ

interes orokorrak eskuhartze hori ahalbideratzen dueneanÂť.

Eskuhartzea, berez, aldi baterakoa izan behar da; hots, egoera hori eragin zuten arrazoiak indarrik gabe geratzen direnean, jabeei itzuli beharko zaie enpresaren kudeaketa. Hori egingo ez balitz, derrigorrezko desjabetzapen kasu bat izango litzateke; desjabetzapen hori legebidezkoa izan daiteke, EKren 33.1. art.ko baldintzak betetzen dituen heinean (horixe adierazi zuen Konstituzio Auzitegiak RUMASA holdingaren kasua aztertzean, gaur egun oraindik isildu ez den eztabaida juridikoa eta politikoa sortaraziz).

C) Herri erakundeek enpresak kudeatzea Ekonomi jarduera pribatuetan esku hartzeko, herri erakundeek badute bide berezi bat: enpresak sortzea, enpresa horiek merkatuan jardun dezaten enpresa pribatuen moduan.

Horretarako, herri erakundeek eratutako enpresek forma juridiko pribatuak izango dituzte. Era berean, enpresa pribatuei aplikatzen zaien eraentza juridikoaren menpe jarriko dira, barne antolaketari bu ruzko zenbait aldetan izan ezik. Bestetik ere, subjektu pribatuen jarduera ekonomikoa xedatzen duten arauak malguagoak dira, herri erakundeei berez aplikatzen zaizkienak baino; gainera, lehenengo horiek hobeto uztartzen zaizkie merkatuaren eskakizun aldakorrei. Bi adierazpen horiek agerian jartzen dira, esaterako, aurrekontuaren gaineko kontrolari dagokionean.

Ho rregatik, batzuetan eta batzuek kritikatu izan dute herri erakundeek halako enpresak eratzea, kontrol politikoetatik ihes egiteko modua izan daitekeela ko; egineginean ere, enpresa pribatu gisa antolatu ezean, horrelako kontrolak jasan beharko lituzkete. Dena dela, oinarrian, herri erakundeek ondoko ka suan bakarrik erabil dezakete mekanismo hori: zerbitzua emateko edo jar duera egiteko, agintaritza ahalmenik behar ez denean, subjektu pribatuek ez baitute horrelako ahalmenik (hala ere, oso zaila da kasu horren mugak zehaztea).

§3. ONDAREARI BURUZKO ZUZENBIDE PRIBATUA 6. Edukia Aurretik esandako guztia aintzat hartuta, hauxe esan daiteke: ondasunak eratxikitzeko eta eskualdatzeko esparru zehatz bat aintzatesten zaie gizabanakoei. Esparru hori erakunde juridiko zehatz batzuek osatzen dute eta, iritzi ere, Ondareari buruzko zuzenbide pribatu deritzo erakunde horien multzoari.

Gisa berean, bi atalek osatzen dute zuzenbide hori: Ondareari buruzko zuzen bide estatikoak eta Ondareari buruzko zuzenbide dinamikoak, alegia.

Au rreneko horretara biltzen dira ondasunen eratxikipenari buruzko erakunde juridikoak; eta, bigarrenera, aldiz, ondasunen eskualdaketari buruzkoak.

Ondareari buruzko zuzenbide pribatu osoa ez da Zuzenbide zibila; aitzi tik, Merkataritzako zuzenbidea ere haren barruan sartzen da.

Merkataritzako zuzenbidea, izatez, oso garrantzitsua da, ondasunen eta zerbitzuen eskualda ketaz arduratzen den atalean (hau da, Ondareari buruzko zuzenbide dinami koan). Hala ere, Merkataritzako zuzenbidea Zuzenbide berezia baino ez da, Ondareari buruzko zuzenbide zibilari begira; horrela da, behinik behin, Mer kataritzako zuzenbidearen oinarrizko eta aspaldiko edukiari dagokionean.

De na den, nahiz eta espezialitate harreman horiek tartean gertatu, gogoan izan behar da Merkataritzako zuzenbideak eta Zuzenbide zibilak eratzen dutela iaia Zuzenbide pribatu osoa. Gai zibilak eta merkataritzako gaiak bereiztea ez doakigu; guretzat nahikoa da Ondareari buruzko zuzenbide zibilaren era kundeak zeintzuk diren zehaztea.

Horretarako, egokiena izango da SAVIGNYk Zuzenbide zibilaren inguruan egin zuen sailkapena erabiltzea, sailkapen hau, hain zuzen ere: Zati Orokorra, Gauzei buruzko zuzenbidea, Betebeharrei buruzko zuzenbidea, Famili zuzenbidea eta Oinordetza zuzenbidea. Sailkapen horren edukia aztertuz gero, bistan geratzen da Gauzei buruzko zuzenbideak, Betebeharrei buF. BLASCO GASCĂ“

ruzko zuzenbideak eta Oinordetza zuzenbideak osatzen dutela Ondareari buruzko zuzenbide zibila. Edozein modutan ere, eta Ondareari buruzko zuzenbide zibilaren batasunari kalterik egin gabe (Zuzenbide zibil osoaren batasunarekin pareka daitekeen horri kalterik egin gabe, alegia), Oinordetza Zuzenbidea bereizturik aztertu behar da, bertako erakunde anitz Famili Zuzenbidetik hurbil daudelako (eta Famili zuzenbidea berez ez da Ondareari buruzko zuzenbidea). Ezin da gauza bera esan Gauzei buruzko zuzenbideaz, ezta Betebeharrei buruzko zuzenbideaz ere: sailkapen zientifikoak (hots, gaien arabera egindako sailkapenak) bakarrik bidezkotzen du bi zuzen bide horien arteko bereizketa, nahiz eta hori ez izan sailkapenak egiteko mo du bakarra. Bada, Gauzei buruzko zuzenbidea eta Betebeharrei buruzko zuzenbidea dira Ondareari buruzko zuzenbide pribatuaren bi euskarriak.

Bi zuzenbide horien edukia laburtuz, ondare izaerako harreman juridikoen ikuspuntu estatikoa ematen digu Gauzei buruzko zuzenbideak. Horregatik, jabetza da beraren oinarrizko erakundea, hori berori baita gizabanakoak izan dezakeen eskubiderik zabalena; eskubide hori kanpo munduko gauzen gain egikaritzen da, zehatzago esateko, balio ekonomikoa duten gauzen gain. Jabetza eskubide horren inguruan, Gauzei buruzko zuzenbidearen gainerako edukia antolatzen da. Jabetzaz besteko eduki hori ondokoek osatzen dute, besteak beste: edukitzak; Erregistro bidezko publizitateak; eta, azkenik, ja bariak baino eduki gutxiago duten eskubide errealek.

Betebeharrei buruzko zuzenbideak, berriz, ondare izaerako harreman juridikoen ikuspegi dinamikoa ematen digu eta, horregatik, ondokoak arautzen ditu batik bat: ondasunen trafikoa; gizabanakoen arteko lankidetza beharrizanak; eta, bukatzeko, giza kien arteko harremanen ondorioz sortutako kalteak. Hori dela eta, kontratua eta kalteengatiko erantzukizuna dira zuzenbide horren oinarrizko erakundeak, biek ere betebeharrak sortarazten baitituzte (ondoren azalduko dugu betebeha rren alde tekniko zehatza). Betebeharrei buruzko zuzenbidearen oinarrizko edukia osatzen dute, beraz, betebeharrak, kontratuak (orokorrean eta bere agerpen berezietan) eta kalteengatiko erantzukizunak.

Horiek guztiak aztertu

ko ditugu, hain zuzen ere, liburuki honetan.

BIBLIOGRAFIA BASSOLS COMA, Constitución y sistema económico, Madril, 1985; BARNES VÁZQUEZ, La propiedad constitucional. El estatuto jurídico del suelo agrario, Madril, 1988; BETTI, Derecho de obligaciones, I eta II. liburukiak, Madril, 1969, 1970; DÍEZPICAZO, Fundamentos de Derecho civil patrimonial, I eta II. liburukiak, Madril, 1993; HERNÁNDEZ GIL, Derecho de obligaciones, 2. argitaraldia, Madril, 1983; LACRUZ BERDEJO, Elementos de Derecho civil, II, Bartzelona, 1985; LARENZ, Derecho de obligaciones, Madril, 1958; LÓPEZ Y LÓPEZ, La disciplina constitucional de la propiedad, Madril, 1988; MONTÉS PENADÉS, La propiedad privada en el sistema de Derecho civil contemporáneo (Un estudio desde el Código civil hasta la Constitución de 1978), Madril, 1980.

F. BLASCO GASCÓ

Bigarren gaia BETEBEHARREN KONTZEPTUA ETA ITURRIAK Laburpena: §4. Ondare izaerako harreman juridikoak.— 7. Ondare izaerako harreman juridikoen kontzeptua.— 8. Egitura.— 9. Kreditu eskubidea eta eskubide erreala: bereizketa. Iura ad rem izenekoak, in faciendo eskubide errealak eta propter rem betebeharrak.— §5. Betebeharra. Bilakaera, izaera eta esangura.— 10. Betebeharraren kontzeptua, bilakaera eta esangura.— 11. Ondaretasuna.— §6. Betebehar izaerako harrema nak.— 12. Kontzeptua. Lankidetza eta iraunkortasuna.— 13. Har tzekodunaren egoera juridikoa: A) Hartzekodunaren ahalmenak; B) Eginbeharrak eta zamak.— 14. Zorraren izaera eta edukia. A) Zorduna ren eginbeharrak; B) Zordunaren ahalmenak; C) Zorra eta ondare erantzukizuna.— §7. Betebehar izaerako harreman sinalagmati koak.— 15. Kontzeptua eta egitura.— 16. Betebehar izaerako harreman sinalagmatikoak Kode Zibilean.— §8. Betebeharren iturriak.— 17.

Zehaztapena, sailkapena eta kritika.— 18. Betebeharren iturriak, KZren 1089. art.aren arabera: A) Lege betebeharrak; B) Kontratu betebeharrak; C) Kuasikontratu betebeharrak; D) Delitu eta faltek eratorri tako betebeharrak; E) Kuasidelitu betebeharrak.— §9. Alde baka rreko borondate aitorpena, betebeharren iturri gisa.— 19. Alde bakarreko aitorpena.— 20. Saria emango delako hitzematea, jendaurrean egina, eta saridun lehiaketa.

§4. ONDARE IZAERAKO HARREMAN JURIDIKOAK 7. Ondare izaerako harreman juridikoen kontzeptua Ondare izaerako harreman juridikoen kontzeptua erraz uler daiteke, pausoz pauso azalduz gero. Jakina dugunez, gizakia gainontzekoekin bizi da, hots, gizakiaren bizitza besteekin izandako harremanetan oinarritzen da.

Bes te gizaki batzuekin izandako harreman horiek eduki desberdinekoak izan daitezke (lagunen artekoak, senideen artekoak, auzotarren artekoak, lanbide artekoak, gizarte harremanak orokorrean etab.). Gizarteak babes mota desberdinak J. ORDUÑA MORENO

ematen dizkie harreman horien interesei eta helburuei. Babes hori antolamendu juridikoak ematen duenean (hau da, gizarteak uste duenean ha rreman zehatz batzuen interesak eta helburuak babes juridikoa izan behar dutela), orduan harreman juridikoak izango dira.

Bestetik ere, babes juridikoa izan behar duten interesak eta helburuak era askotakoak izan daitezke, besteak beste: interes pertsonalak esangura hertsi an, famili interesak, kultur interesak, interes ekonomikoak. Azken kasu ho rretan, harreman juridikoak ondare izaerako harreman juridikoak izango dira, antolamendu juridikoak babestutako interesak ekonomikoak direlako. Interes zehatz bat ondare izaerakoa izango da, balorazio ekonomiko objektiboa egin ahal zaionean, hots, ekonomiaren ikuspuntutik bakarrik balora daitekeenean. Gaur egun, esan daiteke interesak ekonomikoak edo ondare izaerakoak direla, euren balioa moneta bidez adieraz daitekeenean.

Hortaz, ondare izaerako harreman juridikoen bitartez, gizakiek euren interes ekonomikoak lortzen dituzte; horretarako, hiru bide dauzkate: lankidetza, zerbitzuak ematea eta ondasunak elkarri trukatzea.

8. Egitura Harreman juridiko guztiek bezala, ondare izaerako harreman juridiko ek ere egitura zehatza dute. Egitura horretan, subjektuak (harreman juridi koak beti dira subjektuen artekoak), objektua eta edukia bereiz daitezke.

Subjektuak, bi gutxienez, bi aldetan koka daitezke: alde aktiboa edo ahalmen juridikoa (subjektu aktiboa) eta alde pasiboa edo eginbehar juridikoa (subjektu pasiboa). Bestetik, ondare izaerako harremanen objektu izan daitezke ekonomiaren ikuspuntutik balora daitezkeen ondasunak, gauzak eta zerbitzuak, edozein motatakoak izanik ere (hala nola, gorpuzdunak, gor puzgabeak, energiak, zerbitzuak edota jokabideak). Azkenik, ondare izaerako harreman juridikoen edukia eratzen du ahalmen eta eginbehar egoeren arte

ko loturak, hots, subjektuei eratxiki edo ezartzen zaizkien eskubide edo ahal men, zama eta eginbeharren multzoak.

9. Kreditu eskubidea eta eskubide erreala: bereizketa. Iura ad rem izenekoak, in faciendo eskubide errealak eta propter rem betebeharrak Ondare izaerako harreman juridikoen inguruan, tradizio historikoak (batez ere, Erdi Arotik aurrerakoak) bi kategoria bereiztu izan ditu: betebehar izaerako harreman juridikoak eta harreman juridikoerrealak; beste modu batera esateko, Betebeharrei buruzko zuzenbidea eta Eskubide errealei buruzkoa.

Bilduma honetako Eskubide Errealak eta Ondasun Higiezinen Erregistroari buruzko Zuzenbidea liburukiak (ikus 43. or. eta ondorengoak) azaltzen ditu ondoko bereizketak: betebehar izaerako eskubide, kreditu eskubide edo nork bere eskubideen eta eskubide errealen arteko bereizketa, bai eta bitarteko erakundeen artekoa ere (in faciendo eskubide errealak, propter rem betebeharrak eta ius ad rem izenekoak). Liburuki horretara jo behar dela ahaztu gabe, hemen esan beharra dago gizonemakumeek, gainontzekoak baztertuz, gauzak lupertu eta ustiatzeko joera dutela; joera horrek Zuzenbidearen babesa duenean, orduan eskubide errealaz ari gara. Dena den, eskubide errealek ez dituzte inola ere betetzen gizakiaren helburu eta interes ekonomiko guztiak. Helburu eta interes horiek guztiak betetzeko, gizakiak gainerako gizonemakumeen laguntza behar du; izan ere, beste subjektu bat edo batzuek be te behar dute ekonomiaren ikuspuntutik baloratzeko modukoa den jokabide pertsonala. Halako kasuetan, subjektuak ez du eskuratzen pertsona zehatz baten gaineko eskubiderik, ezta pertsona horren jokabidearen gaineko es kubiderik, ezta eskubidearen objektu izan daitekeen gauzaren gainekorik ere. Oinarrian, subjektuak jokabide pertsonal zehatza, hau da, prestazioa eskatze ko aukera besterik ez du.

Betebehar izaerako eskubidea (edo kreditu eskubidea) eta eskubide erreala bereizteko lehenengo irizpidea ondokoa da: J. ORDUĂ‘A MORENO

betebehar izaerako eskubidea edo kreditu eskubidea eskubide pertsonala da eta titularrari (hots, subjektu aktiboari) ahalmena ematen dio, beste subjektu bati (subjektu pasiboari, alegia) jokabide zehatza, hots, prestazio pertsonala eskatzeko.

Horrez gain, kreditu eskubidea eskubide erlatiboa da; eskubide erreala, ostera, teoria klasikoaren arabera, erabatekoa eta zuzenekoa da. Kreditu eskubidea erlatiboa dela esateak adierazi nahi du subjektu zehatz baten edo batzuen kontra bakarrik egikari daitekeela; zehatzago azaltzeko, betebeharpeko subjektuen kontra bakarrik erabil daitekeela. Erlatibotasun hori agerian jartzen da eskubidea judizioan egikaritzen denean ere.

Bestalde, eskubide errealak edukitzaren objektu izan daitezke eta, beraz, jatorrizko eran eskura daitezke.

Hala ere, labur azaldutako ezberdintasun horiek betebetean agertzen dira, ondoko kasuan bakarrik: ereduzko kreditu eskubidea eta ereduzko eskubide erreala aurrez aurre jartzen ditugunean; hau da, kreditu eskubiderik ohikoena (diru kopuruak erreklamatzea) eta eskubide errealik nagusiena (jabetza) kontrajartzen ditugunean. Paradigma eta kontzeptuez aparte, ezaugarri klasikoak ez dira agertzen behar besteko argitasunarekin. Esaterako, kreditu eskubide batzuk eta eskubide erreal zehatz batzuk nahikoa antzekoak dira (adibidez, gauzaren gaineko errentamendua); bestetik, zenbait kreditu eskubide, eskubide errealen antzera, gainontzekoen aurka jar daitezke (hala nola, errentamendu zehatz batzuk, Erregistroan behar bezala inskribatutako aukera eskubidea eta abar). Gisa berean, gero eta gehiago onartzen da gainontzekoak akiliotar erantzukizuna duela kreditu eskubideari egin diezazkiokeen kalteengatik; onarpen horrek asko parekatzen ditu kredituaren babesa eta eskubide errealaren erabateko babesa. Azkenik, kreditu eskubide zehatz batzuk agirietan jaso daitezke (eta, horretara eskubide horiek gauza bihurtu), eta horrek berez ahalbideratzen du agiri edo titulu horiei baloretituluen edo ondasun higikorren eskualdaketari buruzko erregelak aplikatzea; modu horretan, kreditu eskubideen eskualdaketari buruzko erregelak arras gaindituta geratzen dira.

Ildo beretik, kreditu eskubidea agirietan agertarazteak berez erakartzen du eskubidearen gaineko edukitza izatea agiriaren edukitzaren bitartez eta, beraz, eskubidea jatorrizko eran eskuratzea. Gainera, eskubide erreal guztiak ezin dira edukitzaren objektu izan, adibidez: hipoteka esku

bide erreala (ezin da eduki, Erregistroaren menpe jarri baino); edukitzaren le kualdaketarik gabeko bahia; zortasun pertsonalak eta abar.

Eskubide errealak eta kreditu eskubideak bereizteak garrantzi praktiko izugarria du, eskubidearen eskuraketari (ikus KZren 609 eta 1095. art.ak), eskualdaketari, publizitateari eta abarri dagokienean. Edozein modutan ere, ez dira bi kategoria guztiz ezberdinak, bien artean begibistako loturak daudelako.

Lehenengo eta behin, kreditu eskubide batzuk eskubide errealerako bideak besterik ez dira. Kontratua (hots, betebeharren iturririk nagusiena) da harreman juridikoerrealak eratzeko, aldarazteko eta azkentzeko biderik ego kiena. Beste modu batera esateko, jabetza eta gainerako eskubide errealak es kuratu eta eskualdatzeko moduak dira kontratu zehatz batzuk (eskualdatzeko helburua dutenak) gehi traditioa edo edukitza ematea (609. art.). Bigarrenik, kasu zehatz batzuetan, kreditu eskubideak eta eskubide errealak, biek batera, erakunde konplexu eta bateratua osatzen dute: ondasunen gaineko berme es kubideen kategoria, alegia (kasurako, hipoteka, bahia edo antikresia).

Hiru garrenik, eskubide erreal batzuen edukian, betebehar izaerako harremanak izaten dira, batez ere, gozatzeko eskubideetan (eta, bereziki, gozamenean). Azkenik, tradizio historikoak tarteko egoerak edo erakundeak badirela azpi marratu izan du: iura ad rem izenekoak edo eskubide errealak izateko joera dutenak, in faciendo eskubide errealak eta propter rem betebeharrak.

Iura ad rem izeneko egoeretan, kreditu eskubide zehatz batek eskubide errealerako bidea egiten du. Ondoko egoerak izaten dira iura ad rem izeneko en adibiderik ohikoenak: subjektuak eskuraketa titulua badu izan (salerosketa kontratua), baina modurik ez du (hau da, edukitza oraindik ez da eskualdatu); edo konpontzeko moduko akatsa izateagatik, eskubidea Jabetza Erregistro an inskribatu beharrean, aurrearretaz idaztohartu baino ez da egin eta, or duan, eskubidearen subjektuak ius ad rem izenekoa izango du, akats hori konpontzen ez den bitartean. Kasu horietan (eta antzeko beste batzutan), ez dago ius in remik, bai, ordea, ius ad J. ORDUĂ‘A MORENO

rema.

Nolanahi ere, ez dago argi kate goria horri eusteak erabilgarritasun praktikorik duen ala ez: egineginean ere, eskubide erreal bihur daitezkeen kreditu eskubideak edo eskubide pertsona lak besterik ez dira iura ad rem deiturikoak.

In faciendo eskubide errealek prestazio positiboa egiteko betebeharra ezartzen diote subjektu pasiboari (zortasunei buruz, 533. art. eta zentsuei buruz, 1604. art.). Propter rem betebeharretan, aldiz, betebehar izaerako harremanen subjektu pasiboa zehazten da subjektu horrek gauzarekin duen loturaren arabera: kasuankasuan gauzaren titularra edo edukitzailea dena izango da zorduna. Bi kategoria horiek doktrinak landu izan ditu, garrantzi praktiko handirik ez badute ere. Sartu ere, eskubide erreal zehatz batzuen betebehar izaerako edukian sar daiteke zenbait eskubide errealen in faciendo izaera. Doktrinak bereziki jorratu izan ditu propter rem betebeharrak, bai zentsuen inguruan, bai korrituak kobratzeko debeku kanonikoaren inguruan. Edozein modutan ere, gaur egun, propter rem betebeharrek honetarako bakarrik balio dute: betebehar izaerako harreman juridikoen subjektu pasiboa eta subjektu horren erantzukizun esparrua zehazteko, hain zuzen. Egungo egunean, horrexetan oinarritzen da propter rem betebeharrek sortarazten duten interesa. Antzina, kategoria horrek sortarazten zuen bestelako interesik ere, actio in re scripta izeneko akzio pertsonalak egikaritzeko orduan (KZren 1623. art.). ยง5. BETEBEHARRA. ESANGURA

BILAKAERA,

IZAERA

ETA

10. Betebeharraren kontzeptua, bilakaera eta esangura Aspalditik, betebeharra lotura juridikotzat hartu izan da.

Lotura horren bidez, subjektu batek (hots, zordunak) jokabide zehatz bat bete behar du (hau da, prestazioa) beste subjektu batentzat (hartzekodunarentzat, alegia). Betebeharra, beraz, bi alde edo egoeraren arteko lotura berezia izango litzateke: bata, ahalmen juridikoa edo hartzekodun egoera eta, bestea, eginbehar juridikoa edo zordun egoera.

Erromako Zuzenbide zaharrean, lotura ideia ez zen adierazmolde metaforikoa, benetakoa baizik; izan ere, betebeharpekoa (ob ligatusa) hartzekodunaren eskutan eta horren men pe zegoen. Betebeharpekoak hartzekodunari zorra ordaintzen ez bazion, azken horrek lehenengoa hartu eta trans Tiberim esklabu legez saldu ahal zuen. Horregatik, zorduna eta betebeharpekoa bereizteko modurik bazegoen, zorra eta erantzukizuna osagai indepen denteak zirelako. Zorra zuen subjektua zorduna zen; betebeharpekoa, ordea, nolabait ba hituta zegoen eta erantzukizun pertsonala zuen (hau da, nork bere izatearekin edo pertsona izatearekin erantzuten zuen, esangura somatikoan). K.a. IV. mendean zehar, Erromako Zuzenbidearen bilakaerak berez ekarri zuen zordunak ondare erantzukizuna izatea eta, horren ondorioz, erantzukizun pertsonala ezabatzea. Zorra ordaindu ezean, zordunak bere ondasunekin erantzun behar zuen eta ez, ordea, betebeharpekoak bere gorputzarekin.

Kode Zibilak IV. liburuan arautzen du betebeharra; bada, liburu horretako lehendabiziko titulua Betebeharrei buruzkoa da.

Betebeharraren gaineko arauketa oso zabala den arren, ez du ezer adierazten kontzeptuari buruz. Batzuetan, badirudi betebeharra eta eginbehar juridikoa nahasten dituela; baina, jakina dugunez, betebeharra eginbehar juridikoen mota bat baino ez da (izatez, eginbehar juridikorik nagusiena). Beste batzuetan, betebehartzat hartzen du betebeharra sortarazten duen egitatea edo egintza (KZren 1100, 1101, 1137, 1139. art.ak, beste batzuen artean).

Azkenik, beste hainbatetan, parekatu egiten ditu betebeharra eta egoera pasiboa edo eginbeharra, hau da, zorra (KZren 1112 eta 1114 art.ek, berriz, «betebehar bidez» eskubideak eskuratzea aipatzen dute).

Esangura zabalean, LÓPEZ Y LÓPEZek dioenez, uzi batzuen helburua da interes zehatz bat betetzea: harreman juridikoen ahalmen egoera bidezkotzen duen interesa betetzea, alegia; horrelakoetan, betebeharra izango litzateke uzi horiek betetzeko beharrezkoa den portaera oro. Esangura hertsian, aldiz, eskubide subjektibo bat (kreditu eskubidea, alegia) betetzeko beharrezkoa den portaera oro izango litzateke betebeharra.

Hortaz, eginbe har juridiko pribatua da, ondare edukiduna (zuzenean edo zeharka) eta erlati boa (LÓPEZ Y LÓPEZ).

Azken finean, bi subjektu edo gehiagok bizi duten egoera juridikoa azaltzen du betebeharrak. Egoera horretan, subjektu horietako batek beste bati edo batzuei eska diezaieke J. ORDUÑA MORENO

ekonomiaren ikuspuntutik baloratzeko modukoa den jokabide zehatz bat bete dezaten. Zordunaren egoera, beraz, eginbehar egoera eta menekotasun egoera da; hartzekodunaren egoera, berriz, ahalmen zein aginte juridiko egoera. Dena dela, kredituaren eta zorraren arteko lotura hertsiak ez du zehatzmehatz definitzen betebeharra.

Zordun egoeretan, egin behar nagusi eta erantsiez gain, ahalmenak ere badira; beste alde batetik, hartzekodun egoeretan, ahalmenez gain, zamak ere badira.

Horregatik, bete beharra osoosorik ulertu ahal izateko, betebehar izaerako harreman juridi koez hitz egin behar da lehenengo.

11. Ondaretasuna Interes ekonomikoak lortzeko bide juridikoa da betebeharra. Horregatik, prestazioaren antzera, ondare izaera nabaria du, kontutan hartu gabe hartzekodunaren interesa benetako interes ekonomikoa den ala ez. Betebeharraren ondare izaera horri buruz, doktrinak luzaroan eztabaidatu izan du.

Eztabaida hori argitzeko, bereiztu egin behar dira betebeharra, prestazioa eta hartzekodunaren interesa. Betebeharra bide egokia da interes ekonomikoak lortzeko: zerbitzuak emateko eta ondasunak elkarri trukatzeko, hain zuzen. Bestalde, prestazioa (zerbait ematea, egitea ala ez egitea; KZren 1088. art.) ekonomiaren ikuspuntutik baloratzeko modukoa izan behar da.

Hartzekodunaren interesa, ostera, benazkoa izan behar da eta Zuzenbidearen babesa izateko modukoa, besterik ez. Bosgarren gaian ikusiko dugun moduan, ezbetetzeagatiko (ondare) erantzukizunak eta horren ondoriozko derrigorrezko betearazpenak berez erakartzen dute betebeharraren eta prestazioaren ondare izaera. §6. BETEBEHAR IZAERAKO HARREMANAK 12. Kontzeptua. Lankidetza eta iraunkortasuna Gorago esan bezala, kreditua eta zorra aurrez aurre

jartzeak ez du betebetean azaltzen zer den betebeharra.

Horregatik, arestian esan dugun moduan, hobe da betebehar izaerako harreman juridikoez hitz egitea. Adierazmolde horrekin, hartzekodunak eta zordunak ondoz ondo bizi dituzten egoera konplexuak azaldu nahi ditugu.

Ulerkera horren ildotik, ezbairik gabe, betebehar izaerako harremanetan bi alde edo egoera bereiz daitezke: bata, pasiboa eta bestea, berriz, aktiboa. Hala ere, egoera horiek ez ditugu hartu behar egoera independente edo isolatutzat. Alderantziz, egoerok ulertzeko, osoosorik aztertu behar dira ondoko betebeharrak: Zuzenbidearen babesa izan behar duten helburuak eta interesak lortzera zuzendutako harremanak, alegia. Hartzekodun egoera eta zordun egoera ez daude, beraz, guztiz kontrajarrita; aitzitik, ekonomi eta gizarte askatasuna, lankidetza eta elkarlana (zerbitzuak ematea eta ondasunak elkarri trukatzea) bi horien topagune bihurtzen dira.

Bukatzeko, harreman ideiak berez dakar iraunkortasunarena, nahiz eta prestazio nagusia berehala bete.

Adibidez, erosle eta saltzailearen arteko harremanek kontratu izaera dute, baina ez dira beste barik agortzen prezioa ordaindu eta gauza ematen denean; are gutxiago, errentamendu harremanak, sozietate harremanak etab.

13. Hartzekodunaren egoera juridikoa Hartzekodun deritzo betebehar izaerako harremanen alde aktiboan edo ahalmen egoeran jartzen den subjektuari. Hortaz, hartzekoduna ondare izaerako eskubide baten titularra da: kreditu eskubidearen titularra, alegia. Laugarren gaian subjektuak aztertzean ikusiko dugunez, betebehar izaerako harremanetan pertsona bera izan daiteke, aldi berean, hartzekodun eta zordun.

Horixe gertatzen da, esaterako, betebehar izaerako harreman sinalagmatikoetan (salerosketan, errentamenduan eta abarretan).

Horietan, subjektuak hartzekodun eta zordun dira elkarrekiko: eroslea gauzaren hartzekoduna eta prezioaren zorduna da; saltzailea, berriz, prezioaren hartzekoduna eta gau J. ORDUĂ‘A MORENO

zaren zorduna.

A) Hartzekodunaren ahalmenak Kreditu eskubideak ahalmen batzuk hartzen ditu bere barruan; izan ere, kreditu eskubidearen ideiak balio du ahalmen horiek batzeko ere. Ahalmen horiek guztiak batu egiten dira, kreditu eskubidearen titularrak (hots, hartzekodunak) dituen interesak betetzeko. Hala eta guztiz ere, kreditu eskubidea ez dago ahalmen horiez bakarrik osaturik; egineginean ere, hartzekoduna ri zenbait eginbehar eta zama eratxikitzen zaizkio. Hori dela eta, kreditu eskubidea ahalmen juridikoen egoera konplexua da.

Hartzekodunaren ahalmenik nagusiena da zordunari prestazioaren be tepena eskatu ahal izatea. Judizioz kanpo zein judizioan egikari dezake ahal men hori. Judizioz kanpo egikarituz gero, hartzekodunak zordunarengana joko du prestazioaren betepena eskatuz, hau da, azken horrek zor dion jokabidea betetzeko eskatuz. Judizioan egikarituz gero, ordea, hartzekodunak jurisdikzio organo eskudunetara joko du, organo horiek, ebazpen egokiaren bitartez, zorduna hertsa dezaten prestazioa betetzera. Zordunak prestazioa betetzen ez badu, hartzekodunak zordunaren oraingo eta etorkizuneko ondasun batzuei kolpe egin ahal izango die, KZren 1911. art.aren arabera. Horretarako, hartzekodunak laguntza eskatu behar dio epai agintaritzari; beste era batera azaltzeko, zordunak adostasuna ematen ez badu, judizioan egikaritu behar da zordun horren ondareari kolpe egiteko eskubidea edo akzioa.

Exekuzioa ezin bada era zehatzean gauzatu, orduan hartzekodunak eskatuko du, lehenengo, zordunaren ondasunak enbargatzea eta, gero, aurretiaz enbargatutako ondasun horiek derrigorrez exekutatzea edo diru bihurtzea. Horrela lortutako zenbatekoa hartzekodunari ordainduko zaio.

Hurrengo gaian ikusiko dugun moduan, bi fase horiek ahalbideratzen dute egoera pasiboan bi osagai bereiztea: zorra eta erantzukizuna, hain zu zen (KZren 1101 eta 1911. art.ak).

Arestian aipatutako ahalmenez gain (prestazioaren

betepena eskatzea eta zordunaren zenbait ondasun derrigorrez exekutatzea), hartzekodunak baditu beste batzuk ere. Esaterako, legearen arabera, eta horren kontrako itunik ez badago, hartzekodunak bere kreditu eskubidea xeda dezake (KZren 1112 eta 1209. art.ak, bai eta 1526. art. eta ondorengoak ere). Kreditua xedatzeko egintza inter vivos zein mortis causa izan daiteke, kostubidezkoa nahiz dohain bidezkoa, berme gisa eta abar. Are gehiago, hartzekodunak bere kredituaren gainean gorengo xedapen egintza egin dezake: kredituari uko egitea edo zorra barkatzea (ikus KZren 1187. art. eta ondorengoak).

Era berean, hartzekodunak ahalmen batzuk ditu, zordunaren kaudimenari eusteko eta, ondorioz, kreditua ordainduko dela ziurtatzeko. Horren ildotik, hartzekodunak aurkara ditzake kredituaren kaltetan zordunak burutzen dituen egintzak (egintza horiek maulazkoak izan zein itxurazkoak).

Horretarako izango ditu, esaterako, itxura egitearen aurkako akzioa eta ezeztapen akzioa edo paulotar akzioa (KZren 1111. art., bai eta 1191. art. eta ondorengoak ere). Bestalde, zordunak bere ondarea handitzeko aukera izanda ez badu hori apro betxatzen, hartzekodunak berak haren ordez jardun ahal izango du; horre tarako ditu, besteak beste, subrogazio akzioa (KZren 1111. art.) edo zordunari utzitako jaraunspenak onartzeko aukera (KZren 1001. art.).

Kredituaren kobrantza ziurtatzeko eta edozein motatako kalteak saihesteko, hartzekodunak baditu beste ahalmen batzuk ere, hala nola: hondatze akzioa (HLren 117. art.); zorra aurreraturik mugaeguneratzea (KZren 1129. art.); aurrearretazko edo kautelazko enbargoa, hori egitea bidezkoa denean (JZLren 1396. art. eta ondorengoak); baldintzapeko betebeharretan, artapen akzioen egikaritza (KZren 1121. art.); uko egindako preskripzioaren egikaritza (KZren 1937. art.); zorduna erkide, jaraunsle edo bazkide denean, gauza erkidearen eta jaraunspenaren banaketan esku hartzea, edota sozietatearen desegite eta likidazioan parte hartzea (KZren 403, 1059, 1083 eta 1708. artikuluak).

B) Eginbeharrak eta zamak J. ORDUĂ‘A MORENO

Nolanahi ere, aurrerago esan dugun moduan, zenbait eginbehar, muga edo zama izaten dira kreditua egikaritzean.

Eginbeharrei dagokienean, ondokoak dira, besteak beste: lehenengo eta behin, betebehar izaerako harremanek eratortzen dituztenak, hau da, prestazio egitarauak dakartzanak. Bigarrenik, onustearen eskakizunek eta eskubideaz abusatzeari ezarritako debekuek erakartzen dituztenak (KZren 7 eta 1258. art.ak).

Horren harira, hartzekodunak ezin izango dio zordunari eskatu, ber barako: aurretiaz itundutakoa ez den beste prestazio bat betetzea; aldez aurre tik hitzartutakoa ez den toki batean edo hizpatutako denboraz kanpo betetzea eta abar.

Eskubidearen egikaritzari jartzen zaizkion mugak dira, bai onustea, bai eskubideaz abusatzea. Edonola ere, Zuzenbide zibilaren Zati Orokorrari dago kio horien azalpena eta azterketa.

Bestalde, zama subjektuari ezartzen zaion jokabidea da.

Jokabide hori ez betetzeak, antolamendu juridikoaren ikuspuntutik, ez du sortzen ez egozkortasunik, ez gaitzezkortasunik, ezta erantzukizunik ere. Baina, era berean, ez dira sortzen jokabide hori betez gero izango liratekeen ondoreak (ondore onuragarriak, alegia). Hortaz, zama ez da menekotasun egoera, ezta betebeharra ere. LĂ“PEZ y LĂ“PEZek dioenez, zama eginbehar askea da: subjektuak bere interes bat lortzeko bete behar duen portaera, hain zuzen. Horregatik, zamaren betepena ezin da eskatu; hala ere, zama betetzen ez badu, subjektuak ezin izango ditu erreklamatu zamaren betepenak berez ekarriko lituzkeen ondoreak. Bestalde, legeak edo betebeharraren gaineko arauketak berak ezar ditzakete zamak.

Adibidez, auzibidezko harreman juridikoetan, demandatzaileak edo auzijartzaileak ez du egitateak frogatzeko betebeharrik (esangura hertsian); baina horiek frogatzen ez baditu, zalantzarik gabe, ez du lortuko bere uziaren aldeko epairik. Beste modu batera esateko, egi tateak ez frogatzeak ez du esan nahi betebehar bat betetzen ez denik eta subjektuak eran tzukizuna izango duenik; jokabide hori ez betetzeak auzia galtzea ekarriko du beste barik (ikus KZren 1214 eta 1280. art.ak; aseguru kontratuari dagokionez, ikus AKLren 10, 11 eta 16. artikuluak).

Nire etxea barrutik pintatzeko pintore batzuk kontratatzen baditut, etxera sartzeko erraztasunak eman behar dizkiet; bestela, prestazioa betetzea eragozten diet.

Hartzekodunari dagokio, batez ere, zorraren ordainketa ahalbideratze ko edo errazteko zama, zordunak ahalik eta kostu edo eragozpen gutxien izan dezan prestazioa betetzean. Zama horrek beste zama batzuk erakartzen ditu hartzekodunarentzat, esaterako: zordunari laguntzea prestazioaren betepe nean; zordunarentzat interesgarriak izan daitezkeen gorabeheren berri ema tea (1752. art.); edota zordunak egindako prestazioa egokia den ala ez aztertzea (1484. art.).

Bistan denez, onustearen eskakizunetatik ateratzen dira zama horiek guztiak; beste era batera azaltzeko, onustearen eskakizun eta zama horien ar tean lotura zuzenak daude (KZren 7 eta 1258. art.ak).

Hartzekodunak zama betetzen ez duenerako, antolamendu juridikoak ondorio batzuk agintzen ditu. Lehenengo eta behin, hartzekodunak zordunari ez badio ordainketa ahalbideratzen, orduan hartzekoduna berandutza egoeran jartzen da (mora creditoris), betepenean izandako atzerapena berari egotzi ahal bazaio behinik behin (gorago azaldutako adibidean, margolariei etxera sartzea errazten ez badiet). Horrez gain, antolamendu juridikoak gauza emateko prestaziotik askatzen du zorduna, gauza hori epailearen zainpean jarriz gero (1176. art. eta ondorengoak). Bigarrenik, hartzekodunak ez badu aztertzen zordunak emandako gauza egokia den ala ez, orduan hartzekodunak galdu egiten du zordunari erreklamazioak egiteko ahalmena, gauzak izan ditzakeen akatsengatik. Azkenik, hartzekodunak zordunari ez badio ema ten behar besteko edo nahikoa informaziorik, orduan informazioa isiltzearen ondorioz zordunak izan ditzakeen galeren gaineko erantzukizuna du (KZren 1752. artikulua).

14. Zorraren izaera eta edukia Betebeharrari buruzko ulerkera tradizionalaren arabera, zorra eginbehar juridikoa da. Betebehar izaerako harremanen alde pasiboan kokatzen den subjektuari (zordunari, alegia) dagokio J. ORDUĂ‘A MORENO

eginbehar hori. Eginbeharra izateagatik, zordunak jokabide zehatz bat bete behar du. Prestazio edo prestazio jokabide deritzo jokabide horri eta zerbait ematean, egitean edo ez egitean datza (KZren 1088. art.).

Kreditua ahalmenez bakarrik osatuta ez dagoen moduan, zorra ere ez da eginbehar juridikoa bakarrik. Aitzitik, egoera konplexua da, egoera horretan aldi berean baitira, eginbehar juridiko nagusi eta erantsiez aparte, ahalmenak ere. Gainera, kontutan izan behar da, favor debitoris printzipioaren bitartez, antolamendu juridikoak babesten dituela zordunaren interesak ere. Printzipio horren arabera, zordunaren mesedetan interpretatu behar da zordun eta har tzekodunaren arteko loturaren norainokoa. Favor debitoris printzipio ho rren oinarria bestelako printzipio bat da: askatasun printzipioa, hain zuzen. Erregela orokorra, beraz, askatasuna da: hartzekodun eta zordunaren artean loturarik eta kosturik txikiena, alegia.

A) Zordunaren eginbeharrak Zordunaren eginbehar juridikorik nagusiena da prestazio gisa itxura tutako jokabidea betetzea. Beste hitz batzuetan esateko, zordunak zerbait emateko, egiteko edo ez egiteko jokabide aktiboa edo pasiboa bete behar du. Gainera, prestazio egitarauak edo, horren ezean, legeak zehaztutako leku, une eta baldintzetan bete behar du jokabide hori.

Ildo beretik, zordunak bete behar du, hartzekodunarekin beren beregi hitzartutakoa ezeze (betebeharra kontratu izaerakoa bada), legeak, onusteak eta trafikoaren usadioek eratortzen duten guztia ere (KZren 1258. art.). Horregatik, lehentxoago aipatutako iturri orok eratortzen ditu eginbeharrak zordunarentzat. Bestalde, zorduna saiatu behar da hartzekodunaren interesa modu objektiboan asetzen; bestela esateko, hartzekodunaren interesa ahalik eta gehien asetzera zuzendu behar da zordunaren jarduera.

Adierazi berri dugun moduan, eginbehar nagusiaz kanpo, kontratuak berak, legeak, trafikoaren usadioek eta onusteak eginbehar batzuk ekar ditzakete zordunarentzat. Eginbehar horiek erantsiak edo bigarren mailakoak dira eta, batez ere, eginbehar

nagusia osatzera zuzendurik daude, betebehar izaerako harremanak osoosorik gara daitezen. Eginbehar erantsi horien edukia eta eginkizuna eginbehar nagusiaren araberakoak izango dira, horren menpe baitaude.

B) Zordunaren ahalmenak Arestian esan dugun moduan, zordunaren eginbehar nagusia da kasuankasuan agindutako prestazioa betetzea. Era berean, baditu eginbehar erantsi edo bigarren mailako eginbehar batzuk, eginbehar nagusia betetzera laguntzen dutenak, hain zuzen. Eginbehar nagusi eta erantsiekin batera, zorretan egoteak berez dakar zorduna ahalmen batzuen titular izatea. Ahalmen horietarik lehendabizikoa, zalantzarik gabe, betebeharretik askatzeko ahalmena da. Ahalmen horrek lotura zuzenak ditu hartzekodunak zordunaren ordainketa errazteko duen zamarekin.

Egineginean ere, legebidezko karirik izan ezean (KZren 1166, 1169 eta 1176. art.ak), hartzekodunak ezin du eragotzi, errefusatu edo oztopatu zordunaren betepena (hau da, zordun hori betebehar izaerako loturatik askatzea). Hori gertatuz gero, zerbait emateko prestazioetan, zordunak antolamendu juridikoak zehaztutako bide berezi bat du: gauza zainpean jartzeko aukera, alegia (KZren 1176. art. eta ondorengoak). Gainera, agindei egokia eginez eta ordainketa eskainiz, zordunak berandutza egoeran jar dezake hartzekoduna. Horretara, gauzaren narriadura eta galera arriskuak hartzekodunaren kontura geratzen dira, une horretatik aurrera.

Prestazioa zerbait egitekoa baldin bada, berriz, ezin da zainpean jarri, baina hartzekoduna berandutzan jar daiteke.

Bukatzeko, zordunak defentsa ahalmenak ditu, hartzekodunak azal dezakeen uziaren aurka; izan ere, auzibidezko salbuespen egokiaren bidez, zorduna uzi horren aurka jar daiteke, uzia prestazio egitarauarekin bat ez da torrelako; hala nola, hartzekodunak preskribatutako zorra erreklamatzen diolako edo mugaeguna heldu baino lehen betetzea eskatzen diolako (ikus 1148, 1845, 1853. art.ak, besteak beste).

C) Zorra eta ondare erantzukizuna J. ORDUĂ‘A MORENO

Aurrerago azaldu dugun moduan, zordunari dagozkion eginbeharrek eta ahalmenek osatzen dute jarrera pasiboa; hots, zorrak eratzen du egoera pasiboa. Hala eta guztiz ere, zorra ez da betebehar izaerako harremanen alde pasiboa osatzen duen elementu bakarra; alderantziz, zorra bigarren elementu batekin osatzen da: ondare erantzukizunarekin, hain zuzen. Bigarren elementu hori betebehar izaerako harreman guztietan agertu behar da, begibistan edo, gutxienez, ezkutuan. Zordunak prestazio gisa itxuratutako jokabidea betetzen ez duenean, orduantxe azaltzen da ondare erantzukizuna. Momentu horretan, zorduna erantzule izango da; hots, prestazio jokabidea ez betetzea gatiko erantzukizuna izango du, ezbetetzea berari egotzi ahal zaion neurrian. Hurrengo gaietan ikusiko dugunez, zordunaren erantzukizuna ondare izaera koa da; izan ere, asegabeko hartzekodunak zordunaren ondasun batzuei kolpe egin eta gero (ikus KZren 1911. art.), ondasun horiek sal ditzake, eta horrekin lortutako zenbatekoa zorra ordaintzeko erabil dezake. Baina, hori egin ahal izateko, hartzekodunak epai prozedura egokia eragin behar du edo, bestela, zordunarekin hitzarmena egin.

Dena dela, horrek guztiak ez du esan nahi zordunaren ondare erantzukizunean bakarrik oinarritzen denik betehebar izaerako harremanen alde pa siboa. Aitzitik, ondare erantzukizuna betebehar izaerako harremanen azken burua edo ratioa besterik ez da. Sarritan, horra iristea ez dute nahi ez zordunek, ez eta hartzekodunek ere. ยง7.

BETEBEHAR SINALAGMATIKOAK

IZAERAKO

HARREMAN

15. Kontzeptua eta egitura Jakina dugunez, betebehar izaerako harremanek bi alde dituzte: bata, ahalmen juridikoa eta, bestea, eginbehar juridikoa.

Ahalmenaren titularrari hartzekodun deritzo eta jokabide zehatza bete behar duen subjektuari, berriz, zordun. Horixe da, hain zuzen ere, betebehar izaerako harremanek izan dezaketen egiturarik bakunena. Hala eta guztiz ere, egitura hori oso konplexua izan daiteke, betebehar izaerako harremanen subjektuak, bai alde

aktiboan edo ahalmen juridiko egoeran, bai alde pasiboan edo eginbehar juridiko egoe ran, aldi berean jarriz gero; hau da, egitura hori konplexua izan daiteke, subjektuak elkarrekiko hartzekodun eta zordun izanez gero. Adibide gisa, salerosketa jar daiteke: eroslea saltzailearen hartzekoduna da, kontratuaren objektu den gauza dela bide, baina aldi berean saltzaile horren zorduna da, prezioa dela bide; saltzailea, ostera, eroslearen hartzekoduna da, prezioa dela bide, baina era berean eroslearen zorduna da, gauza eman behar diolako.

Harreman juridiko sinalagmatikoen ezaugarririk bereziena ez da pres tazioen aniztasuna edo, beste modu batera esateko, betebeharren aniztasuna, ezbada prestazio edo betebeharren elkarrekikotasuna.

Subjektu bat besteare kiko hartzekoduna eta zorduna izan daiteke aldi berean: hartzekoduna, adi bidez, beste horri erosi dion gauzagatik; eta zorduna, berriz, azken horrek mailegu moduan lagatu dion diru kopurua itzuli behar duelako.

Kasu ho rretan, ez dago elkarrekikotasunik, ez baitago prestazio edo betebeharren ar teko menpekotasunik: gauza ematea eta maileguan emandako diru kopurua itzultzea ez dira bata bestearen menpeko prestazioak.

Horren harira, prestazioen arteko menpekotasuna dagoenean, betebeharra edo betebehar izaerako lotura sinalagmatikoa edo elkarrekikoa da. Horregatik, horrelako kasuetan, kontraprestazio deritze alderdiek bete behar dituzten prestazio jokabideei. Bada, prezioa ordaintzea da eroslearen prestazio nagusia; baina gauzaren ematearekin lotuz gero (saltzailearen prestazio nagusia, alegia), kontraprestazioa da: erosleak prezioa ordaintzeko betebeharra du, saltzaileak gauza emateko duen betebeharraren kontra (eta alderantziz), hots, zergatik eta saltzaileak gauza emateko betebeharra duelako.

Hori guztia aintzat hartuta, bistan da erabat loturik daudela betebehar izaerako harremanen izaera sinalagmatikoa eta harreman horien kostubidezko izaera; izan ere, sinalagmatikotasunak berez dakar kostubidezkotasuna. Nolanahi ere, bi ezaugarri horien artean ez dago sinonimiarik, genero eta J. ORDUĂ‘A MORENO

espeziearen arteko lotura baino. Egineginean ere, kostubidezko harreman guztiak (generoa) ez dira izan behar sinalagmatikoak (espeziea); kasurako, maileguan ematea. Alderantziz, ordea, harreman sinalagmatiko guztiak kostubidezkoak dira; berbarako, salerosketa, trukaketa, hornidura, sozietateari egindako ekarria eta, azkenik, kontratua deuseza denean, deuseztatua izan denean (1303 eta 1308. art.ak), edo hutsaldu izan denean (1295. art.), prestazioak itzultzeko betebeharra.

Doktrinak sinalagma genetikoa eta sinalagma funtzionala bereizten ditu. Kontratua burutzen denean, hau da, betebeharra sortzen denean, orduantxe gauzatzen da lehendabizikoa. Bestetik ere, sinalagma genetikoak berez dakar prestazioak elkarri lotuta egotea, zenbait kari direla bide: kontratugile bakoitzarentzat, karia da beste alderdiak gauza edo zerbitzua hitzematea edo ematea (1274. art.). Sinalagma funtzionala, berriz, prestazioa betetzean gauzatzen da: oinarrian, eta kontrako itunik ez badago, prestazioak hartzean bertan bete behar dira (1295, 1308 eta 1466. art.etatik atera daitekeenez). Prestazioa bete duen alderdiarentzat edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakusten duenarentzat, beste alderdiak sinalagma funtzionala ez betetzeak hauxe ekar dezake: betebehar izaerako lotura suntsiaraztea edo, hala denean, beste alderdi horren uzia baliorik gabe uztea, kontratua ez betetzeagatiko salbuespenaren bidez.

16. Betebehar izaerako harreman sinalagmatikoak Kode Zibilean Kode Zibilak betebehar izaerako harreman sinalagmatikoak aipatzen ditu zenbait art.tan. Erabili ere, «elkarrekiko betebehar» adierazmoldea erabiltzen du, aipamen horiek egiteko (1100 eta 1124. art.ak). Horren ildotik, harreman sinalagmatikoek eratortzen dituzten prestazioak «elkarrekiko prestazioak» dira Kode Zibilarentzat (1120. art.). Era berean, betebehar sinalagmatiko ak sortzen dituzte kontratuaren deuseztasunak, deuseztapenak eta hutsalketak ere: prestazioak itzultzeko betebeharrak, hain zuzen.

Esaterako, KZren 1303. art.aren aginduz, behin deuseztasuna adierazi eta gero, «kontratugileek elkarri itzuli behar dizkiote

kontratuaren objektu izan diren gauzak euren fruituekin, eta prezioa horren korrituekin…». KZren 1308. art.ak ere betebehar sinalagmatikoen oinarrizko ondoreetako bat ezartzen du: «kontratugileetako batek (deuseztasun adierazpenaren aginduz) itzuli beharrekoa itzultzen ez duen bitartean, besteari ezin zaio hertsatu berari dagokiona betetzera» (gisa berean, ikus 1295. art.aren lehenengo idazatia).

Beraz, Kode Zibilak eraentza berezia ematen die betebehar sinalagmatikoei edo elkarrekiko betebeharrei. Batez ere, prestazioa bete ezean azaltzen da eraentza horren berezitasuna eta, oinarrian, honetan datza: a) Berandutzari buruzko arauketa: orokorrean, alderdietako batek prestazioa betetzen ez duen bitartean, bestea ez da berandutza egoeran jartzen; baina alderdietako batek prestazioa betetzen duenean, bestea berandutza egoeran jartzen da (1100. art. in fine). Bistan denez, berandutzari buruzko arauketa orokorra, lehenengo eta behin, kontratuaren edukiari egokitu behar zaio eta, batez ere, elkarrekiko prestazioen betepen uneango zehaztapenei (ikus 10. gaia, 88). b) Ezbetetzearen ondoreak: alderdietako batek bere prestazioa bete tzen ez badu, besteak (hots, bete duenak edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakusten duenak) lotura suntsiarazi edo be tepena eskatu ahal izango du. Gainera, bete duenak edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakusten duenak beti izango du kaltegalerengatiko ordainketa eskatzeko ahalmena. c) Bestearen betepen uziaren aurka, defentsa bide zehatz bat: exceptio non adimpleti contractus izenekoa (kontratua ez betetzeagatiko salbuespena), alegia. Orobat, alderdietako batek besteari eskatzen badio prestazioa bete dezan, bigarren horrek lehenengoaren uzia baliorik gabe utz dezake, kasu hauetan: lehendabiziko horrek besteari betetzeko eskatu eta berak bete ez due nean, edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakutsi ez duenean (1295 eta 1308. art.ak; AGk 1991ko martxoaren 27an emandako epaia). Gisa berean, exceptio non rite adimpleti contractus edo betepen akastunagatiko J. ORDUÑA MORENO

salbuespena jar daiteke (adibidez, AGk 1984ko otsai laren 22an emandako epaia). Ikus 12. gaia, 119.

Bi salbuespen horiek jar daitezke, demandatzailearen judiziozko uziaren aurka ezeze, prestazioa bete ez duenaren edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakusten ez duenaren judizioz kanpoko erreklamazioaren aurka ere. §8. BETEBEHARREN ITURRIAK 17. Zehaztapena, sailkapena eta kritika Esangura formalean, betebeharren iturritzat har daitezke betebeharrak sortarazten dituzten egitateak, zorduna eta hartzekoduna lotuz (AGk 1970eko ekainaren 4an emandako epaia). Oinarrian, betebeharren iturriek bi arazo azaltzen dituzte: lehenengoa, betebeharrak eratzen dituzten egitateak zehaztea (arazo teknikoa) eta, bigarrena, egintza horiek sailkatzea (arazo sistematikoa, alegia).

Bilakaera historikoa eta doktrinaren lana aintzat hartuta (batez ere, POTHIER eta Frantziako Kode Zibila), KZren 1089. art.ak bost egitate aipatzen ditu, betebeharren iturri gisa.

Orokorrean, sailkapen horrek ez du garrantzi praktiko handirik; egineginean ere, balio azaltzailea eta sistematikoa besterik ez du (AGk 1975eko urriaren 17an emandako epaia). KZren 1089. artikuluak hauxe dio: ÂŤbetebeharrak sortzen dira legetik, kontratuetatik, kuasikontratuetatik, egite zein ezegite ezzilegietatik, bai eta edozein motatako erru zein arduragabekeriarekin burututako egite eta ezegiteetatik ereÂť.

Manu ho rren atzean, Kode Zibilak xedapen orokor eta osagarri batzuk jasotzen ditu, 1090.etik 1093.era arteko art.etan.

Bestalde, betebeharren iturriei buruzko arauketak ez du batere sistema tikarik. Kontratua IV. liburuaren II. tituluan arautzen da; kuasikontratua, berriz, liburu bereko XVI. tituluaren lehendabiziko kapituluan; delitua, le ge berezi batzuetan eta Zigor Kodean (19.etik 22.era arteko

art.ak; 101.etik 108.era arteko art.ak; eta 117. art.); eta, azkenik, kuasidelitua, Kode Zibilaren IV. liburuko II. kapituluaren XVI. tituluan.

18. Betebeharren iturriak, KZren 1089. art.aren arabera A) Lege betebeharrak KZren 1090. art.aren arabera, ez dago inolako presuntziorik lege betebeharren inguruan. Eskatu ere, Kode Zibilean edo lege berezietan beren beregi zehaztutakoak bakarrik eska daitezke. Legeek sortutako betebeharrak legeek eurek arautzen dituzte eta, horiek xedatzen ez dituzten aldeetan, Kode Zibilaren IV. liburua (betebehar eta kontratuei buruzkoa, hain zuzen) aplika tzen zaie.

Lege adierazmoldea ez da ulertu behar esangura hertsian, hots, Botere Legegilearen organoek emandako legezko xedapen edo arau idatzi gisa; alderantziz, edozein motatako arau juridikoak sartzen dira adierazmolde horren barruan, hau da: legea bera, ohitura, usadioak eta Zuzenbidearen printzipio orokorrak (KZren 1258. art.tik eta MKren 2. art.tik atera daitekeenez).

B) Kontratu betebeharrak Kontratua da borondatezko betebeharren iturri nagusia.

Dena den, ez da norberaren borondatean oinarrituriko iturri bakarra.

Bestetik ere, adieraz molde esanguratsua erabiliz, KZren 1091. art.ak dio kontratuek lege indarra dutela kontratugileen artean. Horren harira, kontratutzat har daiteke bete beharrak sortarazten dituen egitatea edo egintza. Beste era batera azaltzeko, kontratua bi subjektu edo gehiagoren arteko borondate hitzarmena da, ondare edukia du eta kontratu betebeharrak erakartzen ditu (KZren 1254. art. eta ondorengoak).

J. ORDUĂ‘A MORENO

C) Kuasikontratu betebeharrak Kuasikontratuak dira, hitzarmenik egin gabe, borondatez hartzen diren betebeharren iturriak. KZren 1887. art.aren arabera, egitate zilegiak izateaz gain, borondate hutsezko egitateak dira.

Batzuetan, gainontzekoari begira, egitate horiek burutzen dituenak betebeharra hartzen du bere gain; beste batzuetan, berriz, kuasikontratuek elkarrekiko betebeharrak sortarazten dituzte interesatuen artean. Kode Zibilak kuasikontratu gisa arautzen ditu bi erakunde hauek: batetik, inoren negozioak kudeatzea, horretarako mandaturik izan gabe (1888.etik 1894.era arteko art.ak); eta, bestetik, zor ez dena kobratzea (1895.etik 1901.era arteko art.ak).

D) Delitu eta faltek eratorritako betebeharrak Aurrerago aipatu dugun moduan, Zigor Kodearen 19.etik 22.era arteko art.etan, 101.etik 108.era arteko art.etan eta 117. art.an arautzen dira. Betebehar horien oinarrizko helburua da ondoko kaltegalerak ordaintzea: delitu edo faltatzat har daitezkeen jokabide aktiboek eta pasiboek eratorritako kaltegalerak ordaintzea, alegia.

E) Kuasidelitu betebeharrak Gerta daiteke erru edo arduragabekeriaz subjektu agenteak egite edo ezegite kaltegarri batzuk burutzea, eta horiek delitu edo falta ez izatea.

Horrelakoetan, kuasidelituzkoak dira egite eta ezegite horiek eratorritako betebeharrak. Kode Zibilak 1902. artikuluan eta ondorengoetan arautzen ditu kuasidelitu betebeharrak. Hauxe dio 1902. artikuluak: ÂŤerrua edo arduraga bekeria bitarteko izanik, egite edo ezegiteagatik beste bati kalte egiten dionak eragindako kaltea konpondu beharko duÂť.

Kuasidelitu betebeharren helburua, beraz, erru edo arduragabekeriaz egindako kaltea konpontzea da. Kuaside lituei buruz hitz egiteko, erabiltzen dira ondoko adierazmoldeak ere: delitu zibilak, erantzukizun zibila, akiliotar erantzukizuna

edo kontratuz kanpoko erantzukizuna.

Gorago adierazi dugun bezala, azaltzailea baino ez da KZren 1089. art.ko zerrenda. Horregatik, DĂ?EZPICAZOren ustez, betebeharren iturri guztiak ondoko bietara muga daitezke: lehendabizikoa, gizabanakoak bere harreman juridikoak eratzeko duen autonomia pribatua edo ahalmena (kontratua, egitatezko kontratu harremanak, mortis causa egintza juridikoak, alde bakarreko borondatea); eta, bigarrena, eraketa heteronomoa (administrazio eta judizio egintzak, legezko jatorria duten betebeharrak etab.).

Egia esateko, legea da betebehar ororen azken eta bitartezko iturria.

Bate tik, aurretiaz hitzartutakoa betetzeko betebeharren iturri dira borondatezko egintzak eta egitateak. Bestetik, beste pertsona bati eragindako kaltea kon pontzeko betebeharren iturri dira kalte hori bidegabe eragin duten egintzak eta egitateak. Baina biak ere iturri dira legeak horixe agintzen duelako. Are gehiago, legea betebeharren iturri da, legeak berak horixe ezartzen duelako.

Betebeharren iturriei buruzko doktrinaren bilakaera historikoan, legea azken garaian sartu zen iturri horien artean. Bilakaera hori contractus eta delictumaren arteko bereizketa ospetsuarekin hasi eta Espainiako Kode Zibilaren 1089. art.an azaldutako zerrendarekin amaitzen da.

§9. ALDE BAKARREKO BORONDATE AITORPENA, BETEBEHARREN ITURRI GISA 19. Alde bakarreko aitorpena Oinarrian, arazoa honetara azal daiteke: alde bakarreko borondate aitorpen hutsak, berez, betebeharrak ekar al ditzake borondate aitorpen hori egin duenarentzat? Kode Zibilak ez du ematen nahikoa daturik, galdera horri baietz edo ezetz erantzuteko.

Arazoa behar bezala azaltzeko, lehenengo eta behin zehaztu behar da zeintzuk ez diren alde bakarreko borondate aitorpenak. Adibidez, ondokoak ez dira alde bakarreko borondate J. ORDUĂ‘A MORENO

aitorpenak: kontratu eskaintza; betebeha rra sortzera bideratuta ez dagoen jarduketa; jadanik eratuta dagoen betebeharra beteko dela hitzematea; zorrak aintzatestea; ezeztatzeko moduko bo rondate aitorpenak (berbarako, testamentua); borondate aitorpenak, legeak berak ematen dienean behartze indarra (hala nola, alde bakarreko hipoteka); eta, azkenik, kasuankasuan aitortutakoa betetzera behartzen ez duten aitorpenak (ezkontitza, kasurako).

Betebeharren iturri artean alde bakarreko borondatea onartzearen aldekoak dira autore batzuk. Horretarako, zenbait erakunde historikotara jo dute, esaterako, hauetara: polliciatio ob honorem, polliciatio opere coepto, votum eta promissiora, alegia. Era berean, boronda tearen dogma edo alde bakarreko borondatearen eragina indarberritu dute. Horren kontra, beste autore batzuek ondoko argudioak ekarri dituzte gogora: lehendabizi, inork ere ezin de zake eskubiderik eskuratu, bere borondatearen kontra edo bere borondaterik gabe; hu rrenean, alde bakarreko aitorpenek ez dute karirik; eta, azkenik, alde bakarreko aitorpenak ezeztakorrak dira. Jurisprudentziak, orokorrean, ez du alde bakarreko aitorpena onartu, be tebeharren iturri artean.

Arazoa da, beraz, alde bakarreko aitorpena noiztik den loteslea aitortzailearentzat; beste modu batera esateko, aitortzaileak zein unetatik ezin duen ezeztatu borondate aitorpen hori. Arazoa horretara azalduz gero, argi dago borondate aitorpen zehatza egin duen subjektua ex bona fide behartuta da goela, lehenengo eta behin, zentzuzko epean aitorpen horri eustera eta, bi garrenik, epe horren ondoren aitorpena ezeztatuz gero, ezeztapenari ematera aitorpenak izan duen publizitate bera. Gisa berean, trafikoaren usadioek ere hor aipatutako betebeharrak erator ditzakete; izan ere, alde bakarreko aitorpe nak ondo sustraitutako igurikimenak eta konfiantza sortaraz ditzake aitor penaren jasotzailearengan. Eta igurikimen eta konfiantza horiei ezin zaie maularik edo iruzurrik egin, aitortzaileak beste barik eta nahierarakotasunez bere borondatea aldatzen duelako.

20. Saria emango delako hitzematea, jendaurrean egina,

eta saridun lehiaketa Saria emango delako hitzematea, jendaurrean egina, eta horren barruan saridun lehiaketa dira alde bakarreko borondate aitorpenaren inguruan beti jartzen diren adibideak. DĂ?EZPICAZOren hitzetan, saria emango delako hitzematea jendaurrean egiten da, eta egintza zehatz bat bete edo emaitza zehatz bat lortzen duenari zuzentzen zaio. Hitzemailearentzat aitorpena loteslea da, aitorpen hori egiten duen unetik beretik.

Hortaz, ez da beharrezkoa aitorpenaren ustezko jasotzaileak edo jasotzaileek aitorpen hori onartzea berariaz edo isilbidez; tesi kontraktualistaren ustez, ordea, onarpena beharrezkoa da.

Espainiako Kode Zibilak ez du arautzen saria emango delako hitzematea, jendaurrean egina; Alemaniako Kodeak (657. paragrafoa), Italiakoak (1989. art.) edota Portugalgoak (460 eta 461. art.ak), aldiz, bai. Hala eta guztiz ere, Espainiako antolamendu juridikoak saria emango delako hitzematea onartzen duela esan daiteke, ohiturek eta trafikoaren usadioek hori ahalbideratzen du telako. Edozelan ere, onustea eta gizarte usadioak aintzat hartuta, hitz emaileak ezin du aitorpena ezeztatu, zentzuzko epea igaro baino lehen; eta, epe hori igaro ondoren ere, aitorpena ezeztatzeko, ezeztapenari eman behar dio hitzemateak izan duen publizitate bera.

Bestela, hitzemaileak erantzu kizuna izango du, hitzematea aintzat hartuz jardun duen subjektuari begira. Hau da, aitorpenaren jasotzaileren bat egintza betetzen hasi bada edo jadanik emaitza jaso badu eta, hala ere, hitzemaileak onustearen kontra (hots, be harrezkoa den publizitaterik gabe edo garaiz kanpo) bere aitorpena ezeztatzen badu, orduan hitzemaileak erantzukizuna izango du hitzematean konfiantza izan duenari begira.

BIBLIOGRAFIA J. ORDUĂ‘A MORENO

ALBALADEJO, M., «La jurisprudencia del Tribunal Supremo sobre la voluntad unilateral como fuente de obligaciones», RDP, 1977; CABANILLAS SÁNCHEZ, Las cargas del acreedor en el Derecho civil y mercantil, Madril, 1988; DE CASTRO, F., «De nuevo sobre la declaración unilateral de voluntad».

Comentario a la sentencia de 6 de marzo de 1976. ADC, 1977; DI MAJO, A., Le promesse unilaterali, Milan, 1988; DÍEZPICAZO, L., «El contenido de la relación obligatoria», ADC, 1964; ID., «Las declaraciones unilaterales de voluntad como fuente de obligaciones y la jurisprudencia del Tribunal Supremo», ADC, 1974; ID., Fundamentos del Derecho civil patrimonial, 4. argitaraldia, Madril, 1993, 1go. eta II. liburukiak; FERRANDIS VILELLA, «Una revisión crítica de la clasificación de las fuentes de las obligaciones», ADC, 1958; LALAGUNA, E:, «La voluntad unilateral como fuente de las obligaciones», RDP, 1975; LUNA SERRANO, Comentario del Código Civil, Madril, 1991, II. liburukia, sub 1088.etik 1093.era arteko art.ak; MARTÍN PÉREZ, Comentarios al Código Civil y Compilaciones forales, Madril, 1989, XV1; MARTÍNEZ DE AGUIRRE, C., La promesa pública de recompensa, Bartzelona, 1985; SALVADOR CODERCH, S., «Promesas y contratos unila terales: sobre la necesidad de aceptación cuando media una justa causa», RJC, 1978.

Hirugarren gaia BETEBEHARRAREN OSAGAIAK Laburpena: §10. Betebeharraren osagaiak.— 21. Zorra eta erantzukizuna.— 22.

Erantzukizunaren ezaugarriak.— §11. Erantzukizunik gabeko zorraren ustezko kasuak.— 23. Betebehar naturalak.— 24. Erantzukizunik gabeko zorraren (ustezko) kasuak: A) Preskribatutako zorra ordaintzea edo betetzea; B) Jokoak eratorritako zorrak; C) Mailegu kontratuan hitzartu ez diren korrituak ordaintzea; D) Ustez zor ez denaren or dainketa atxikitzea.— §12. Zorrik gabeko erantzukizuna eta eran tzukizun mugatu edo mailakatuari buruzko kasuak.— 25. Zorrik gabeko erantzukizuna. Kritika.— 26. Erantzukizun mugatuko kasuak.

§10. BETEBEHARRAREN OSAGAIAK 21. Zorra eta erantzukizuna Aurreko gaietan azpimarratu dugunez, betebeharra lotura juridikoa da. Lotura hori dela bide, pertsona batek (hots, zordunak) jokabide zehatz bat be te behar du (prestazioa edo prestazio jokabidea, hain zuzen) beste pertsona batentzat (hots, hartzekodunarentzat). KZren 1088. art.ak dioenez, jokabide hori zerbait eman, egin edo ez egitean datza. Hortaz, zordunak zor den prestazioa gauzatu edo bete behar du: diru kopuru jakin bat eman, gauza zehatz bat eman, jokabide zehatza (positiboa zein negatiboa) bete etab. De na dela, gerta daiteke (eta sarritan gertatzen da) zordunak ez betetzea berak zor duen jokabide hori. Kasu horietan, antolamendu juridikoak tresna berezi bat arautzen du: erantzukizuna, alegia. Orokorrean, erantzukizunaren bidez, zordunaren ondasunak erabil daitezke, zorraren derrigorrezko ordainketa lortzeko; izan ere, aurreko gaietan esan dugun bezala, hartzekodunak on dasun horiei kolpe egin diezaieke. Hori kontutan hartuta, zordunaren ondare erantzukizun ere deitu omen zaio hor aipatutako tresnari. Erantzukizun horri buruz ari da, hain zuzen V. L. MONTÉS PENADÉS

ere, KZren 1911. artikulua. Artikulu horren arabera, zordunak bere betebeharren betetzeaz erantzun behar du gaurko eta etor kizuneko ondasun guztiekin.

Beraz, zorra eta erantzukizuna dira betebeharraren osagaiak. Nolanahi ere, bi horiek ez dira betebehar izaerako harremanen ondoz ondoko faseak. Aitzitik, subjektuak erantzukizuna du, zorra duen unetik eta zorra duen heinean.

Horretara ulertu behar da KZren 1911. artikulua. Arestian esan dugun moduan, horren aginduz, zordunak bere zorrak ordaindu behar ditu, gaurko eta biharetziko ondasun guztiekin (nahiz eta benetan ondasun guztiekin erantzun ez). Horrek esan nahi du zordunak erantzun behar duela, bai zorra sortzean beraren ondarea osatzen duten ondasunekin, bai eta biharetzi haren ondarea osatuko duten ondasunekin ere. Labur bilduz, zordunak ondare erantzukizuna du, betebeharra sortzen denetik, nahiz eta zeharka, modu erlatiboan edo potentzialean izan. Bestela esanda, betebeharra bete ezean, zordunak erantzukizuna du eta erantzukizun horren agerpenak dira, betebetean, kreditua aurrearretaz babesteko edo zordunaren ondare kaudimenari eusteko bide eta tresna guztiak.

Horrenbestez, ez dago ezelako oztoporik betebeharraren osagai gisa zorra eta erantzukizuna bereizteko. Edozein modutan ere, arazoa da jakitea zein den osagai horien arteko independentzia; hots, zorra erantzukizunik gabe edota erantzukizuna zorrik gabe onar daitekeen zehaztea da kontua.

Azken finean, hauxe da galdetu beharrekoa: erantzukizuna mailaka daiteke? Hau da, zorra eta erantzukizuna beti izan behar dira neurri berekoak?

22. Erantzukizunaren ezaugarriak Nolanahi ere, zordunaren ondare erantzukizunak ezaugarri hauek ditu: a) Nahitaezkoa eta instrumentala da, zordunaren ezbetetzeari begira. Oinarrian, ez du zentzurik (Zuzenbidearen esparruan ez, behintzat) erantzu kizunik gabeko zorrak onartzeak. Beste era batera esateko, ez dirudi bidezkoa denik hartzekodunak, bere kreditua derrigorrez

kobratzeko, zordunaren ondareari kolpe egiteko ahalmenik ez izatea. Egineginean ere, esangura hertsian, egoera horietan ez dira agertzen batera eginbehar juridikoa eta ahalmen juridikoa; hortaz, ez dago betebehar izaerako harremanik. Bestalde, zordunaren ondasun (zehatz) batzuk erantzukizunari lotuta geratu behar diren heinean, erantzukizuna betebeharraren nahitaezko osagaia da.

Gaur egun, antolamendu juridikoak erantzukizunaren maila batzuk onartzen ditu.

Baina, gero ikusiko dugunez, betebehar izaerako harreman berberetan, ezin dira zorra eta erantzukizuna erabat bereiztu.

Historian zehar eta, batez ere, Erromako Zuzenbidearen aldi zehatz batean zehar, eran tzukizuna ez zen ondare izaerakoa, pertsonala baino. Garai hartan, zorduna eta betebe harkoa ez ziren pertsona bera: zordunak zorra zuen; betebeharpekoak (ob ligatusa), berriz, bere pertsona izatearekin erantzuten zuen, zordunak zorra ordaindu ezean. Erromako Zu zenbidearen bilakaerak berez ekarri zuen ondare izaerako erantzukizuna. Horretan, pertsona bera da zorduna eta betebeharpekoa edo erantzulea: betebeharpekoa edo erantzulea zordu na da (hau da, Zuzenbidearen ikuspuntutik lotuta dagoena), zorra duen neurrian.

b) Antolamendu juridikoaren erreakzioa da.

Erantzukizuna hartzekodu naren esku dago, eta hartzekodunak tresna hori erabil dezake, zordunaren jokabide ezzilegiaren aurka (bereziki, ezbetetzearen aurka), bai eta gainon tzekoaren jokabide ezzilegiaren aurka ere (KZren 1101 eta 1186. art.ak). c) Hartzekodunaren eskubidea betetzeko tresna da, bai in natura, bai baliokidearen bitartez. Horregatik, ezbetetzea gertatu baino lehen ere, ondare erantzukizuna ager daiteke, kredituaren aurrearretazko babesaren bidez. §11. ERANTZUKIZUNIK GABEKO ZORRAREN USTEZKO KASUAK 23. Betebehar naturalak Antzinako zenbait testu (batik bat, Erromako Zuzenbideari buruzkoak) oinarritzat hartuta, autore batzuek V. L. MONTÉS PENADÉS

onartzen dituzte erantzukizunik gabeko zorrak. Kasu horietan, zorrak betebetean osatzen du betebehar izaerako ha rremanen alde pasiboa, ez baitago erantzukizunik. Alde aktiboan, ostera, hartzekodunak ez du zordunaren ondareari kolpe egiteko ahalmenik; hau da, hartzekodunak ez du inolako akziorik eta kreditua kobratuko du, zordunak borondatez ordaintzen duenean bakarrik. Egoera horiei betebehar natural deritze (betebehar zibilaren kontrako gisa). Hala ere, esan beharra dago adierazmolde hori doktrinak asmatu duela eta ez dela agertzen ezein testu positibotan.

Soluti retentioa da, izatez, betebehar naturalen oinarrizko ezaugarria. Soluti retentio hori ondore juridiko zehatz bat da.

Horren bitartez, hartzekodunak legebidez atxiki dezake zordunak borondatez egin dion ordainketa. Beraz, hartzekodunak soluti retentioa erabil dezake, beraren burua defendatzeko (auzibidezko salbuespenaren bidez), zordunak edozein akzio egikaritzen duenean ordaindutakoa berreskuratzeko. Alderantziz, soluti retentioa dela bide, zordunak ezin du bere borondatez ordaindu duena errepetitu (ezin du horren itzulketa erreklamatu).

Autore modernoek betebehar naturalak onartzen dituzte, kasu batzuetan soluti reten tioaren ondorea gertatzen delako. Erromako Zuzenbidean, betebehar naturalek ondore franko zituzten (aldaberriketa, konpentsazioa etab.). Gaur egun, ordea, solutio retentioa da betebehar naturalek duten ondore bakarra. Hala eta guztiz ere, autore horiek erabiltzen duten argudioa akastuna da. Egia da, izan ere, solutio retentioa betebehar naturalen nahitaez ko ondorea dela (betebeharra naturala denean, solutio retentioa dago beti). Horrek ez du esan nahi, ordea, betebehar naturalez hitz egin behar denik, antolamendu juridikoak bete behar batzuei egozten dienean borondatez ordaindu dena legebidez atxikitzeko ondorea.

Beste modu batera esanda, soluti retentioaren karia ez da izan behar nahitaez betebehar naturala; baina, alderantziz, betebehar naturalaren ondoreetako bat beti izango da boron datez ordaindu dena atxiki ahal izatea. Soluti retentioak, betebehar naturalez gain, beste kari batzuk izan ditzake, eta izan baditu, geroago ikusiko dugunez. NICOLOk esan zuenez, bo rondatez ordaindu dena legebidez ez itzultzeak ez du esan nahi per se betebehar naturalak balio juridikoa duenik. Egineginean ere, borondatez ezer ordaintzen ez den arte, betebehar naturalak ez du izate juridikorik: hartzekodunak ez du inolako ahalmenik, ez artatze ahal menik, ezta prodromikorik ere; era berean, zordunak ez du eginbeharrik, ez KZren 1094. art.an agindutakoa betetzeko (gauza familiako guraso onaren arretarekin artatzeko), ezta onustez jarduteko ere. Borondatez ordainduz geroztik (eta horren ondorioz) sortutako egoe

rak eragingarritasun juridikoa du: hartzekodunak interesa du borondatez ordaindu zaiona atxikitzeko; interes horrek Zuzenbidearen babesa merezi izan du eta horregatik babesten da, hain zuzen ere.

24. Erantzukizunik gabeko zorraren (ustezko) kasuak Doktrinak betebehar naturaltzat hartu ohi ditu soluti retentio ondorea (borondatez zerbait bete eta gero gertatzen den ondorea eta ez, ordea, aurretiaz) duten betebeharrak.

Ondorengoak dira, izatez, betebehar natural horien kasuak: A) Preskribatutako zorra ordaintzea edo betetzea Preskribatutako zorra borondatez betetzea baliozkoa eta legebidezkoa da. Nolanahi ere, zordunak ezin du berak ordaindutakoa errepetitu, hots, ezin du conditio indebitia egikaritu. Autore batzuek egoera hori bidezkotu dute, betebehar naturalaren kontzeptua erabiliz: preskribatutako kredituaren hartzekodunak ezin du horren betepena erreklamatu, ez baitu horretarako akziorik; baina zordunak borondatez betetzen badu, ordainketa baliozkoa da, eta hartzekodunak ordaindu zaiona atxiki dezake legebidez (soluti retentio).

Beraz, kasu horietan, ordainketa baliozkoa eta legebidezkoa da eta, horren ondorioz, soluti retentio ondorea gertatzen da. Horrek ez du esan nahi, ordea, betebehar naturala onartu behar denik; aitzitik, hor aipatu ditugun ondorio guztiak preskripzioaren beraren ondoreak besterik ez dira. Batetik, preskripzioak ez du betebehar zibila betebehar natural bihurtzen; eta, beste tik, preskripzioak ez du azkentzen hartzekodunaren eskubidea, ezta horrek bere eskubidearen egikaritza jurisdikzio organo eskudunetan erreklamatze ko duen akzioa edo ahalmena ere. Egineginean ere, kontraesana dela ematen duen arren, preskripzio azkentzaileak ez ditu azkentzen, ez kreditu eskubidea (KZren 1156. art. eta 1851eko Proiektua), ez eta hartzekodunaren akzioa ere (akzioa ez da inoiz epailearen arioz neutralizatzen, ezbada zordunak hala es katuta). Alderantziz, preskripzio azkentzaileak defentsa bidea V. L. MONTÉS PENADÉS

(auzibidezko salbuespena) ematen dio zordunari, hartzekodunaren ezorduko uziaren aurka. Horren harira, zordunari eratxikitako defentsa gisa balio du preskripzioak. Hala ere, hartzekodunak judizio bidez zein judizioz kanpo zordunari erre klamatzen badio betebeharraren betepena, eta zordunak borondatez betetzen badu, zordun horrek egoki betetzen du eta betepen hori aurretiaz dagoen be tebeharrari dagokio. Ez dago, hortaz, betebehar naturalik.

Bukatzeko, zordunak berak irabazitako preskripzioari uko egin diezaioke, berariaz nahiz isilbidez (KZren 1935 eta 1937. art.ak). Preskribatutako zorra betez gero, uler daiteke preskripzio horri uko egin zaiola (1935. art.aren bigarren tartekadura), hartzekodunek edo pertsona interesaturen batek preskripzio hori baliarazten duenean izan ezik.

B) Jokoak eratorritako zorrak KZren 1798. art.aren arabera, legeak ez du akziorik ematen, zori, ausa edo adur jokoetan irabazitakoa erreklamatzeko.

Baina galtzaileak bere borondatez ezer ordaindu badu, ezin du hori errepetitu, ondoko kasuetan izan ezik: doloz jokatu duenean; adingabekoa denean; edo, azkenik, ondasunak administratzeko ezdoitua izan denean. Bestalde, KZren 1801. art.ak dioenez, debekaturik ez dauden joko eta apustuetan galtzen duenak betebehar zibilak izango ditu.

Beraz, zori, ausa edo adur jokoek eratorritako zorrak (borondatez) ordaintzeak betebehar naturalen ohiko ondorea sortzen du: soluti retentioa.

Zori, ausa edo adur jokoei gaur egun aplikatzen zaizkien arauak alde batera utzita, ezin da beste barik onartu KZren 1798. art.an aipatzen den retentioak betebehar naturaletan duela jatorria; izan ere, betebehar hori moraltasun, gizarte zein kontzientzi eginbeharra da eta ez dago zehapen juridikorik, eginbehar horri lotuta.

Argudio etikoa edo morala kontutan hartuta, ez daude argi, batetik, zori, ausa edo adur jokoen eta debekaturik dauden edo ezzilegiak diren jokoen arteko parekaketa eta, bestetik, trebetasun jokoen eta debekaturik ez dau den jokoen arteko parekaketa. Adibidez, nahiz eta zori edo

ausazko joko en esparruan sartu, bistan da partxisean edo antzarajokoan aritzea ez dela ezzilegia, ezta moralaren kontrakoa ere. Alderantziz, trebetasun jokoa moralik gabekoa izan daiteke, esaterako, jokalariren batek jokorako desegokitasun nabarmena agertzen duenean.

Bereiztu ere, Kode Zibilak zori, ausa edo adur jokoak eta trebetasun jokoak bereizten ditu. Era berean, debekatuta dauden jokoak eta debekaturik ez daudenak desberdintzen ditu. Are gehiago, ausa edo adur jokoak debekatuta dauden jokoekin parekatzen ditu eta tre betasun jokoak, berriz, debekaturik ez daudenekin (KZren 1798, 1800 eta 1801. art.ak). Hala ere, ez da hori arazoaren oinarria, ezbada jokoak eratorritako galeren gaineko kontrol publikoa. Horixe agertarazten du 1801. art.aren bigarren lerroaldeak. Horren arabera, epai agintaritzak gaitziritzia eman diezaioke demandari, jokoan edo apustuan jarritako diru ko purua gehiegikoa izanez gero; era berean, epai agintaritzak zenbateko hori murriztu dezake, jokoan edo apustuan jarritako diru kopuruak familiako guraso onak jarriko lukeena gaindi tzen duen aldean. Hori dela eta, ez dirudi KZren 1798. art.aren retentioa KZren 1306. art.an oinarritzen denik; azken manu horrek, moralaren kontrako kariagatiko deuseztasuna jorra tzean, compensatio culpaea aipatzen du.

KZren 1798. artikulua 1801. art.aren bigarren lerroaldearekin lotu behar da. Badirudi lotura horren ondorioa hauxe dela: zori, ausa edo adur jokoan irabazten duenaren interesak ez du babes juridikorik merezi; era berean, ez du babes juridikorik merezi edozein motatako joko edo apustuetan (nahiz eta debekaturik egon ez), gehiegiko diru kopurua jokatu edo apustu eginik irabazi duenaren interesak. Dena dela, horietan galtzen duenak betebeharra betez gero, accipiensak borondatez ordaindu zaiona atxikitzeko interesa du eta hori babestu egiten da.

C) Mailegu kontratuan hitzartu ez diren korrituak ordaintzea Horren inguruan arazoa sortzen da, KZren 1755. artikulua eta 1756. artikulua itxuraz kontrakoak direlako. Lehenengo art.aren arabera, korrituak zor dira berariaz itundu direnean bakarrik. Bigarrenaren arabera, berriz, maileguhartzaileak korrituak ordaintzen baditu horiek itunduta egon barik, ezin ditu erreklamatu, ezta kapitalari egotzi ere. Hortaz, berariaz itundu ez V. L. MONTÉS PENADÉS

diren korrituak ordaintzen badira, soluti retentioaren ondorea sortuko da.

Gure ustez, kasu horretan ere, soluti retentioaren karia ez da betebehar naturala. Lehenengo eta behin, KZren 1755. art.aren arabera, korrituen inguruko ituna berariazkoa izan behar da; horrek ez du esan nahi, ordea, isilbidezko itunak onartzen ez direnik, ustezko itunak debekatuta daudela baizik. Horren harira, arau horren esangura da korritu zorren inguruko presuntzio rik ez dagoela. Bestalde, korrituak borondatez ordaintzeak (KZren 1756. arti kuluak aipatzen duen kasuak, alegia) korrituei buruzko isilbidezko ituna agertarazten du; hau da, facta concludentiatzat har daiteke. Bigarrenik, PRATS ALBENTOSAk azpimarratu duenez, badirudi mailegua eratzean egiten dela KZren 1755. art.ak arautzen duen korritu hizpaketa. KZren 1756. art.ak, aldiz, korritu zorra sortzeko beste modu batzuk aipatzen ditu. Bada, modu horien artean isilbidezko modua dago: ordainketaren bidez agertarazten den modua, alegia.

Horren ildotik, adibidez, maileguhartzaileak uko egin diezaioke hizpatu ez diren korrituak ordaintzeari. Kasu horretan, maileguemaileak frogatu behar du korrituak itundu egin direla. Alderantziz, maileguhartzaileak aldez aurretik korrituak ordaindu izan baditu (or dainketa geroratuaren edo hainbanatutako ordainketaren kasuan), ezin izango dio korrituok ordaintzeari utzi, korrituei buruzko itunik edo hizpaketarik ez dela egin adieraziz; era bere an, ezin izango ditu erreklamatu jadanik ordaindutako korrituak, ezta horiek printzipalari egotzi ere. Maileguhartzailearen portaerak agerian jartzen du korritu zorra badela izan, ordainketa egitean erratu denean izan ezik. Azken kasu horretan, hau da, zor ez dena ordain tzen bada, maileguhartzaileak ezin izango du KZren 1901. art.ak jasotako presuntzioa era bili, presuntzio hori edukirik gabe geratu baita haren portaeraren ondorioz.

D) Ustez zor ez denaren ordainketa atxikitzea KZren 1901. art.aren azkenengo tartekadurak aukera ematen du, conditio indebitiaren egikaritzak erator dezakeen uzia ezerezean uzteko. Horren arabera, uzi hori ezerezean geratzen da, kasuankasuan frogatzen bada ordainketa egin zela eskuzabaltasuna dela bide, edo beste edozein ÂŤkari zuzenÂť dela bide. Kari zuzena izanez gero, zor dena ordaintzen da eta, autore batzuen us

tez, kari hori betebehar naturala da. Horregatik, borondatez ordaindutakoa atxiki daiteke, ez kostubidezko titulu juridikorik dagoelako (horrelako titulu rik izango balitz, zor dena ordainduko litzateke), ezta ordainketa eskuzabalta sunez egin delako ere (izan ere, lehen aipaturiko manuak «eskuzabaltasuna» eta «beste edozein kari zuzen» kontrajartzen ditu).

Orobat, Zuzenbidea ren ikuspuntutik ez dago ordainketaren gaineko zorrik; dena den, ordaindu egin da. Beraz, accipiensak ordaindu zaiona atxiki dezake, bai eta solvensak ordaindu duena berreskuratzeko duen uzia ezerezean utzi ere.

Baina, horre tarako, ordaintzeko kari zuzenik izan dela frogatu behar du.

Ikuspegi ho rretatik, arazoa da zehaztea zer den KZren 1901. artikuluak adierazitako kari zuzena. Horrek berebiziko garrantzia du, gauza ematearen karia ez denean, ez causa solvendia, ezta causa donandia ere.

Autorerik ospetsuenek ohartarazi dutenez, horren inguruan sortutako arazoa ez da betebehar naturalari buruzkoa, ezta zor denaren ordainketa eta zor ez denarena elkarren aurkakoak izateari buruzkoa ere. Bestela esateko, ez da betebeharraren kariari buruzko arazoa, ondare eratxikipenaren kariari buruzkoa baino. Kari zuzenak, KZren 1901. art.aren esanguran, ondare eratxikipen zehatz batzuk bidezkotzen ditu eta, horren arabera, legebidezkotzat jotzen da accipiensak atxikitzea solvensak borondatez eman edo ordaindu duena.

Alde rantziz, KZren 1901. art.an aipaturiko beste kari zuzenetik kanpo geratuko dira babesteko moduko gizarte eginkizunik ez duten kariak (BALLARÍN HERNÁNDEZ). Horrela, anto lamendu juridikoaren arabera, ondare eratxikipen zehatz bat ontzat emateko, nahikoa da moraltasun, gizarte zein kontzientzi eginbeharrak izatea. Zuzenbidearen ikuspuntutik, egin behar horiek ez dira lotesleak subjektuarentzat; hala ere, kasuankasuan egindako ondare eratxikipena bidezkotzen dute eta, horren ondorioz, condictio indebitia egikaritzea eragozten dute. Horixe da, hain zuzen ere, LAURENTek Belgikako Kode Zibilaren Aurreproiektuan kari zuzenari eman zion esangura, eta hortik dator KZren 1901. art.aren araua.

Hortaz, Espainiako Zuzenbidean betebehar naturalari buruz dagoen aztarna bakarra ez dago betebeharrei buruzko gaian, ondare eratxikipenari buruzko gaian baizik; gai horretan, zenbait eratxikipenen kari zuzen gisa azaltzen da. Horren harira, betebehar naturalak galdu egin du historian zehar izan omen duen V. L. MONTÉS PENADÉS

garrantzia (Erromako Zuzenbidean betebehar naturala betebehar juridikoa zen, eta betebehar hori konpentsatua, aldaberritua eta bermatua izan zitekeen). Ondorioz, hizkuntz baliabide bihurtu da; izan ere, horren bidez adieraz daiteke, batetik, ondare eratxikipen zehatz batzuen karia bidezkoa dela (Zuzenbidearen ikuspuntutik zor ez diren eta eskatu ezin diren eratxikipenez ari gara) eta, bestetik, eratxikipenak egin eta gero horiek itzultzea ezinezkoa dela.

Goian aipatu ditugun mugekin eta, hortaz, ulerkera historikoa alde batera utzita, ez dago oztoporik betebehar natural adierazmoldea erabiltzeko, doktrinaren dialektikari dagokion esparruan. Muga horietatik kanpo, ordea, adierazmolde horrek ez du esangura juridikorik, betebehar naturaletan ez baitago zorrik (krediturik), ezta erantzukizunik ere. ยง12.

ZORRIK GABEKO ERANTZUKIZUNA ETA ERANTZUKIZUN MUGATU EDO MAILAKATUARI BURUZKO KASUAK

25. Zorrik gabeko erantzukizuna. Kritika Arestian esan dugun moduan, zorra eta erantzukizuna hala edo nola loturik daude. Nolanahi ere, salbuespen gisa adierazi dugunez, erantzukizunik gabeko kasuak izan daitezke. Gauzak horrela, doktrina saiatu izan da alderantzizko kasuak, hau da, zorrik gabeko erantzukizun kasuak bilatzen. Horietan, subjektua erantzule izango litzateke, zordun izan gabe. Ohiko kasuak bermeei (pertsonalei zein errealei) lotuta agertzen dira. Edozelan ere, bai fi datzailea (berme pertsonaletan), bai zordunaren mesedetan berme erreala (hipoteka, bahia edo antikresia) eratzen duena, erantzule ezezik, zordun ere badira; baina desberdinak dira pertsona horiek hartzekodunarekin dituzten betebehar izaerako harremanak eta zordunak harekin dituenak. Bestetik ere, KZren 1822. art.ak dioenez, fidatzaileak ordaintzeko betebeharra hartzen du bere gain edo, gainontzekoak betebeharra betetzen ez duenerako, hori bete tzekoa. Hori berori gertatzen da berme errealen kasuan: berme erreala eratzen duen gainontzekoa zordun eta erantzule da; hala

ere, horren erantzukizuna berak berme gisa emandako ondasunetara mugatzen da.

Horren guztiaren on dorioz, zorrik gabeko erantzukizuna baino, erantzukizun mugatu edo maila katua dago.

Biharetziko zorra ziurtatzeko berme pertsonala edo erreala eratzen bada (KZren 1825. art. fidantzarako eta HLren 142. art., aldiz, hipotekarako), izatez, oraindik ez dago zorrik eta, era berean, ez dago erantzukizunik. Kasu horretan, erantzukizuna egongo litzateke, zorrik izango balitz; hots, biharetzi eta uste hutsez.

Bestalde, finka hipotekatuaren gainontzeko edukitzailearen kasuan (hots, jadanik hi potekaturik dagoen finkaren eskuratzailearen kasuan), ondorioa lehenengo hipotesian adierazitakoaren kontrakoa da, alegia: gainontzeko edukitzailea berez ez da zorduna (horre gatik da gainontzekoa, zorra bereganatzen duenean izan ezik), ezta erantzulea ere. Hipoteka betearaztearen ondoreak jasan ditzake, baina hori ez da gertatuko bera erantzule izateagatik, ezbada hipoteka eskubidea eskubide erreala izateagatik.

Solidaritate pasiboaren kasuan ere, ez da agertzen zorraren eta erantzukizunaren arteko bereizketa. Hedatu ere, kasu horretan hedatu egiten dira erantzukizuna eta arriskuaren gaineko bermea.

Zordun solidarioetarik edo nork zor osoaren erantzukizuna du; hala ere, barne harremanetan itzulketa akzioa izango dute elkarrekiko. Horregatik, ondokoa onartu behar da: zor osoaren gaineko erantzukizuna duen zordun solidarioa, era berean, zor osoaren zorduna da. Gauzak horrela, ezin da onartu zordun solidarioa zorraren zati baten zordun izatea eta, aldi berean, beste zordunen ezbetetzeagatik erantzule izatea; ideia hori ez dator bat KZren 1137. art.arekin eta ondo rengoekin eta zentzuzkoa ere ez da. Hitz gutxitan esanda, izaera solidarioa dute, erantzukizunak ezeze, prestazioa emateko edo zorra ordaintzeko egin beharrek ere (KZren 1144 eta 1145. art.ak).

26. Erantzukizun mugatuko kasuak Erantzukizun mugatuko kasuek arazo desberdina eratzen V. L. MONTÉS PENADÉS

dute, gai berari buruzkoak badira ere. Kasu horietan, zordunak ez du izango KZren 1911. art.an arauturiko ondare erantzukizunik; aitzitik, erantzukizuna ondasun batzuetara mugatuko da (hau da, kasu horietan, zordunak ez du erantzungo gaurko eta etorkizuneko ondasun guztiekin, KZren 1911. art.ak dioenez).

Kasu horiek salbuespenezkoak dira, horietan erantzukizunaren ondare esparrua ondasun batzuen baliora mugatzen baita.

Orobat, antolamendu juri dikoak oinarrizko printzipio orokor gisa agintzen du zordunaren ondasun guztiak (gaurkoak nahiz biharetzikoak) betebeharrak betetzera loturik egongo direla. Dena den, kasu batzuetan, zordunaren erantzukizun hori mugatu egiten da; hots, hartzekodunak ezin die ondasun batzuei kolperik egin. Oina rrian, mugapen horiek legeak arautu behar ditu; ildo horretatik joanik, eran tzukizuna mugatzea ezin da autonomia pribatuaren esku geratu.

Hala eta guztiz ere, kasu berezi batzuetan, gero ikusiko dugunez, arauak berak agin tzen du bi alderdien adostasuna beharrezkoa dela erantzukizuna mugatzeko.

Bestalde, NICOLOk nabarmendu duenez, legeak erantzukizunaren gaineko mugapen batzuk onartzen ditu, ondasun zehatz batzuek izaera berezia dutelako (horregatik, legea ren aginduz, hartzekodunak ezin die ondasun horiei kolperik egin), eta kreditu zehatz batzuk ere bereziak direlako (legearen arabera, kreditu jakin batzuk ordaintzeko, zordunaren onda sun zehatz batzuk bakarrik erabil daitezke).

Erantzukizuna modu askotara muga daiteke eta, horien artean, ondokoak aipa daitezke: a) Ondasun enbargaezinak (ikus JZLren 1449. art., ondorengoak eta baterakoak); b) inbentario onuraren arabera onartutako jaraunspena (KZren 998 eta 1023. art.ak); c) zorra ordainduko dela bermatzeko, hipoteka eskubide erreala eratzea eta, une horretan, erantzukizuna mugatzea, HLren 140. artikuluaren arabera; d) uko egite askatzailea edo bertan behera uztea (395 eta 575. art.ak). Untzia bertan behera uzteari buruz (ikus MKren 587 eta 590. artikuluak).

BIBLIOGRAFIA ALONSO FERNÁNDEZ, «El débito y la responsabilidad», IJ, 1952; BALLARÍN HERNÁNDEZ, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1895.etik 1901.era arteko artikuluak; BONET RAMÓN, «El vín culo jurídico obligacional», RGLJ, 1967; idem, «Naturaleza jurídica de la obligación», RDP, 1967; CRISTÓBAL MONTES, «La formulación dogmática de la obligación», ADC, 1990; DÍEZPICAZO, «El contenido de la relación obligatoria», ADC, 1964; idem, Fundamentos del Derecho Civil Patrimonial, II, 4. argitaraldia, Madril, 1993; GIORGIANNI, La obligación, gaztelaniazko itzulpena, Bartzelona, 1954; LACRUZ BERDEJO, «Las obligaciones natu rales», in Estudios de Derecho privado, Bartzelona, 1958; LUNA SERRANO, in Comentarios del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1088.etik 1093.era arteko art.ak; NICOLO, Istituzioni di Diritto Privato, I. liburukia, Milan, 1962; PRATS ALBENTOSA, «El pago de los intereses no estipulados», ADC, 1992; ROCA SASTRE eta PUIG BRUTAU, «Doctrina de las obligaciones naturales», in Estudios de Derecho Privado, I, Madril, 1948; VÁZQUEZ BOTE, «Sobre el artículo 1901 y las obligaciones naturales», RCDI, 1975.

V. L. MONTÉS PENADÉS

Laugarren gaia BETEBEHARRAREN SUBJEKTUAK Laburpena: §13. Betebeharraren subjektuak.— 27. Subjektuak eta alderdiak.— 28.

Gaitasuna eta zehaztapena.— §14. Pertsonen aniztasuna.— 29. Aniztasun subjektiboaren fenomenoa.— 30. Aniztasun subjektiboa antolatzeko moduak: A) Mankomunitate soila edo garbia zein partziarietatea; B) Esangura hertsiko edo baterako mankomunitatea; C) Solidaritatea.— 31.

Antolakuntza irizpideak eta solidaritaterik ez dagoelako presuntzioa.— §15. Partziarietate aktiboa eta pasiboa.— 32. Kontzeptua.— 33.

Eraentza juridikoa.— §16. Mankomunitate aktiboa eta pasiboa.— 34. Kontzeptua eta jatorria.— 35. Mankomunitate aktiboa.— 36.

Mankomunitate pasiboa.— §17. Solidaritatea.— 37. Aniztasun soli darioari buruzko eraentza juridikoa.— 38. Solidaritate aktiboa.— 39.

Solidaritate pasiboa.

§13. BETEBEHARRAREN SUBJEKTUAK 27. Subjektuak eta alderdiak Betebehar izaerako harremanak pertsonen arteko harremanak dira, bi pertsonaren artekoak behintzat: bata, eginbehar egoeran jartzen da eta bes tea, berriz, ahalmen egoeran. Egoera horietako bakoitzari alderdi deritzo. Hortaz, betebehar izaerako harremanetan bi alderdi agertzen dira beti: aktiboa edo hartzekoduna eta pasiboa edo zorduna. Horrela, alderdiari buruzko ideiak zehazten du, batetik, prestazioa emateko beharra nork bete behar duen (al derdi pasiboak edo zordunak, alegia); eta, bestetik, kredituak barneratzen di tuen eskubideak eta ahalmenak (eta zamak) nori eratxiki behar zaizkion (hots, alderdi aktiboari edo hartzekodunari). Hala ere, alderdien kopuruak ez du zertan bat egin betebehar izaerako harremanetan parte hartzen duten subjektuen kopuruarekin.

Alderdi bakoitzean subjektu bakar bat, batzuk zein asko izan daitezke.

V. L. MONTÉS PENADÉS

Salerosketa kontratuan, alderdi dira eroslea eta saltzailea. Adibidez, pertsona bat baino gehiagok batera gauza erosten badio jabe bakar bati, alderdi eroslea (gauzaren hartzekodun eta prezioaren zordun dena) osatuko dute gauza eskuratzen duten pertsonek; alderdi saltzailea, aldiz, subjektu bakar batek eratuko du. Alderantziz, erosle bakar batek jabe erkidegoarena den gauza erosten badu, alderdi eroslea pertsona edo subjektu bakar batek osatuko du; alderdi saltzailea, ostera, pertsona edo subjektu batzuek eratuko dute (erkidegoko jabeek, hain zuzen ere).

Hortaz, hartzekodunaz eta zordunaz ari garenean, hau da, betebeharraren subjektuei buruz ari garenean, betebehar izaerako harremanen alderdiei buruz ari gara. Goian esan du gunez, alderdi horiek pertsona batek bakarrik ala batzuek osa ditzakete. Azken kasu horre tan, subjektuen aniztasuna edo kolektibitatea egongo da.

Bestalde, betebehar izaerako harreman batzuetan, pertsona bera izan daiteke aldi berean hartzekodun eta zordun; beste modu batera esateko, subjektu bera egon daiteke betebeharraren alderdi aktiboan eta pasiboan. Horixe gertatzen da, besteak beste, elkarrekiko betebeharrak edo betebehar sinalagmatikoak ezartzen dituzten harremanetan. Horren harira, eta lehentxoago aipatu dugun adibideari eutsiz, alderdi eroslea gauza ematearen hartzekodun da eta, era berean, prezioaren zordun; alderdi saltzailea, ordea, prezioaren hartzekodun da eta gauza ematearen zordun.

Subjektu edo alderdien arteko loturak ageriagerian jartzen du kreditu eskubidearen erlatibotasuna.

Doktrina tradizionalaren arabera, kreditu eskubidea erlatiboa da (eskubide erreala, aldiz, erabatekoa). Bestetik ere, betebeharra lotura juridikoa da eta lotura horrek hartzeko duna eta zordun bat edo gehiago (zordun zehatzak edo, gutxienez, zehazteko modukoak) lotzen ditu. Gauzak horrela, hartzekodunak bere ahalmena edo eskubidea egikari dezake be tebeharraren alderdi pasiboan dagoenaren aurka bakarrik, hots, zordunaren aurka bakarrik.

Bada, betebeharraren oinarrian dago gizonemakumeen arteko lankidetza beharrezkoa dela, hartzekodunaren interes ekonomikoa (ekonomiaren ikuspuntutik baloratzeko modukoa den interesa, alegia) betetzeko; izan ere, hartzekodunak interesa du, besteak beste, ondasunak eskuratzeko, zerbitzuak jasotzeko edota gainontzekoek zerbait egin ez dezaten lortzeko.

Arestian aipatu dugun moduan, betebeharrak pertsona zehatz batzuk lotzen ditu edo, gutxienez, zehazteko modukoak direnak. Hala ere, lotura horrek eragina izango du, ez subjektuen jokabidean edo askatasunean (Erromako Zuzenbidearen garai batean gertatu zen be

zala), ezbada subjektu horien ondarean (RESCIGNO). Horrek ez du esan nahi, ordea, betebehar izaerako harremanak ondareen artekoak (hartzekodunaren eta zordunaren onda reen artekoak) direnik. Aurreko gaietan adierazi dugunez, betebeharraren osagaietako bat da erantzukizuna eta erantzukizun horrek eragina du, ez zordunaren jokabidean edo askatasu nean, horren ondarean baino; beste era batera azaltzeko, erantzukizunaren bidez, zorduna ren ondasun batzuk kredituaren ordainketari lotuta geratzen dira. Azken finean, betebeharra ez betetzeak ez dakar, antzina gertatzen zen moduan, zordunaren askatasun pertsonala murriztea edo mugatzea. Esangura horretan, Giza Eskubideei buruz Europan emandako Konbentzioak horren partaide diren estatuei debekatzen die betebehar zibilak ez betetzea gatik subjektuei askatasuna kendu edo murrizteko aukera berrezartzea; edo, bestela esanda, zorrengatiko presondegiratze zigorra ezabatzea agintzen die.

28. Gaitasuna eta zehaztapena Pertsona fisikoa zein juridikoa izan daiteke betebehar izaerako harremanen subjektu (KZren 38. art.). Pertsona horiek gaitasun zehatza izan behar dute, betebehar izaerako harremanetan parte hartzeko: batetik, betebeharraren egintza eratzailea eragingarritasun juridikoarekin burutzeko behar den gaitasuna; eta, bestetik, betebeharra eragingarritasun juridikoarekin betetzeko behar dena. Hortaz, subjektuek izan behar duten gaitasuna zehazteko, datu hauek izan behar dira kontutan: egintza eratzailearen izaera, betebeharra ren iturria (kontratua, kaltea eta abar) eta, bukatzeko, betebeharra betetzeko egintzak.

Oinarrian, betebehar izaerako harremanak eratzen direnean, subjektuak zehaztuta egon behar dira; edo, osterantzean, zehazteko modukoak izan behar dira, betebeharraren egintza eratzailean jasotako irizpideen arabera.

Hor esandakoa aintzat hartuta, gerta daiteke betebeharra sortzean subjektuetako bat (hartzekoduna nahiz zorduna) zehazturik ez egotea, hau da, subjektu horren zehaztapena geroko uztea.

Horrelakoetan, betebeharra eratzean fin katu behar dira hartzekoduna edo zorduna nor den zehazteko irizpideak. Kontratuak eratorritako betebeharretan, adibidez, alderdiak zehazteko mo dukoak izan behar dira, alderdien arteko hitzarmen berririk egin gabe.

Labur bilduz, betebeharraren subjektuak zehaztuta egon V. L. MONTÉS PENADÉS

daitezke hasierahasieratik, alegia, betebeharra eratzean; bestela, horien zehaztapena geroko utz daiteke, betebeharra eratzean finkatzen badira subjektu horiek zehazteko irizpideak; izan ere, hartzekoduna, zorduna edo biak zehaztu gabe egon daitezke hasieran. Berbarako, hartzekoduna ez da zehazturik agertuko, ondoko kasuetan: jendaurrean egindako hitzemateetan; gainontzekoaren alde egindako kontratuetan; gero izendatuko den pertsonaren mesedetan egindako kontratuetan (kasu horretan, zorduna ere zehaztu barik egon daiteke); kon tratuaren lagapenetan, lagapen hori aurretiaz adostu bada; eta, azkenik, baloretituluetan (batez ere, eramailearentzako tituluetan). Bestetik, zorduna zehazgabea izango da, beste kasu hauetan: betebehar anbulatorioetan edo propter rem betebeharretan, bai eta eskubide erreal zehatz batzuen (esaterako, gozamenaren edo zortasunaren) betebehar izaerako edukia eratzen duten betebeharretan ere. Kasu horietan, zordunak titulartasun juridikoerreal ze hatz bat du.

Amaitzeko, kasu batzuetan, subjektua aldi baterako bakarrik dago zehaztu gabe.

Kasu horiek salbuespenezkoak dira eta antolamendu juridikoak egoera iragankor gisa arautzen ditu. Beraz, betebeharraren subjektuak (bat bakarrik edo biak) ezin daitezke egon zehaztu gabe, erabat eta behin betiko; horrela izango balitz, betebehar izaerako loturarik ez litzateke egongo. Kasu horien artean, ondokoak ditugu: jaraunspen banatugabea, hau da, oraindik onartu ez dena; nascituriei (jaio gabeko ernalduei, alegia; ikus KZren 627. art.) edo con cepturiei (oraindik ernaldu gabe daudenei) egindako eratxikipenak etab.

§14. PERTSONEN ANIZTASUNA 29. Aniztasun subjektiboaren fenomenoa Aurrerago aipatu dugunez, pertsona bat baino gehiago izan daiteke betebehar izaerako harremanen subjektu (subjektu aktibo zein pasibo). Horren harira, hartzekodun bat baino gehiago eta zordun bakarra izan daitezke; kasu horretan, aniztasun aktiboaz edo hartzekodunen aniztasunaz hitz egiten da.

Alderantziz, zordun bat baino gehiago eta hartzekodun bakarra izan daitezke; egoera horri aniztasun pasibo edo zordunen

aniztasun deritzo. Azkenik, betebehar izaerako harreman berberetan, hartzekodun batzuk eta zordun batzuk izan daitezke; egoera horretan, aniztasun aktibo eta pasiboaz edo aniztasun mistoaz hitz egiten da.

Beraz, betebehar izaerako harremanen alderdi batean ala bietan subjektuen aniztasuna edo kolektibitatea izan daiteke.

Horrek berez dakar kolektibitate horiek antolatzeko erregelak zehazteko beharra, batik bat, on doko arazoak konpontzeko: legebideztaketa aktiboa eta pasiboa; salbuespenak jartzeko aukera; zordunen artean erantzukizuna banatzea; eta, azkenik, har tzekodun eta zordunen arteko harremanak. Gero aztertuko dugunez, sub jektuen aniztasuna bi mailatan antolatzen da: batetik, hartzekodunaren edo hartzekodunen eta zordunaren edo zordunen arteko kanpo harremanak; eta, bestetik, hartzekodunen arteko eta zordunen arteko barne harremanak.

30. Aniztasun subjektiboa antolatzeko moduak Asko eta asko dira subjektuen aniztasuna antolatzeko irizpideak eta moduak. Irizpide edo modu horiek finkatzeko, kontutan izan behar dira, lehendabizi, subjektuen borondatea eta, hurrenik, betebehar izaerako harremanen jitea. Arlo horretan subjektuen interesa oinarrizkoa da: subjektuak euren ar tean zelan antolatu eta horren araberakoa izango da askatasun, segurtasun edo arrisku eta erantzukizun esparrua.

Oinarrian, Kode Zibilak subjektuen hiru aniztasun edo kolektibitate mota arautzen ditu. Mota horietako bakoitza irizpide desberdinen ondorio da; hortaz, printzipio eta helburu desberdinetan oinarrituta antolatu eta egituratzen da mota bakoitza. Horrez gain, Kode Zibilak arau batzuk jasotzen ditu, arazo hau konpontzeko: legeak beren beregi ezer ez badio edo alderdiek ez badute ezer zehaztu, zein da subjektuen aniztasuna antolatu behar duen arauketa?

Kode Zibilak arautzen dituen oinarrizko motak hauexek dira:

V. L. MONTÉS PENADÉS

A) Mankomunitate soila edo garbia zein partziarietatea KZren 1138. art.ak arautzen du mota hori (bai eta 1685 eta 1837. art.ek ere). Artikulu horren arabera, betebeharraren testutik besterik ondorioztatzen ez bada, kreditua edo zorra hartzekodun edo zordun beste zatitan banaturik dagoela uste izango da; gisa berean, zati horiek euren artean kreditu edo zor desberdinak direla ulertuko da.

Hor esandakoaren ondorioz, hartzekodun bakoitza kredituaren zati baten hartzekodun da eta, era berean, zordun bakoitza zorraren zati baten zordun izango da. Horrela, zati baten hartzekodunak (partziarietate aktiboa) zordunari eska diezaioke zati hori bakarrik ordaintzea; zati baten zorduna (partziarietate pasiboa), berriz, zorraren zati hori bakarrik ordaintzera behartua izan daiteke. Hala ere, betebehar izaerako lotura bakarra da; BADOSAren hitzak erabiliz, titularkidetasunak berez dakar kreditu eta zorraren inguruko jarrera juridiko subjektiboak batuta egotea eta bat bera izatea.

B) Esangura hertsiko edo baterako mankomunitatea Subjektuen aniztasuna antolatzeko modu horretan, hartzekodun edo zordun multzoari erkidegoan eratxikitzen zaio kreditua edo zorra; hau da, erkidegoari eratxikitzen zaio kreditu edo zor hori. Beraz, legebideztaketa kolektiboa da. Horren inguruan hauxe dio KZren 1139. art.ak: kasu horietan (hala ere, ez ditu kasu guztiak jorratzen, mankomunitate zatiezina baino; ikus KZren 1150. art.), hartzekodunen egitate kolektiboek bakarrik egingo diote kalte hartzekodunen eskubideari; bestalde, zorra kobratu ahal izateko, zordun guztien aurka jo behar da.

C) Solidaritatea Kredituari edota zorrari begira, subjektuen aniztasuna modu solidarioan antolatzen da, hartzekodun bakoitzak kreditu

osoa ordaintzea eska dezakeenean, edota zordun bakoitzak zorra osoosorik ordaindu behar duenean. Hori dela eta, solidaritatea egituratzen da, subjektu bakoitzaren (aktibo zein pasiboaren) legebideztaketan oinarrituta.

Kasuan kasuko interesak kontutan hartuta, hartzekodunarentzat hobe da aniztasun aktiboa partziaritatean antolatzea eta aniztasun pasiboa, berriz, modu solidarioan egitura tzea. Zordunarentzat, ordea, egokiagoa da, aniztasun pasiborik izanez gero, partziarietate edo mankomunitate bakun gisa antolatzea; baina, aniztasun aktiboa izanez gero, edozein eraentzak ekar diezazkioke abantailak eta eragozpenak zordunari.

31. Antolakuntza irizpideak eta solidaritaterik ez dagoelako presuntzioa Kode Zibilak oinarrizko bi arau ditu, kreditu eta zorrari begira izan daitezkeen aniztasun egoerak orokorrean antolatzeko.

Lehenengo eta behin, KZren 1137. art.aren arabera, solidaritatearen (aktibo nahiz pasiboaren) inguruko presuntziorik ez dago. Hortaz, betebehar berean hartzekodun bat baino gehiago edo zordun bat baino gehiago aldi berean izanez gero, solidaritatea egongo da, ÂŤbetebeharrak beren beregi hori adierazten duenean bakarrikÂť. Bigarrenik, KZren 1138. art.ak partziarietatearen aldeko presuntzioa ezartzen du: kreditua edo zorra hartzekodun edo zordun beste zatitan banaturik dagoela uste izango da; era berean, zati horiek euren artean kreditu edo zor desberdinak direla ulertuko da.

Arestian adierazitako bi erregelek hirugarren bat eratortzen dute, alegia: subjektuen kolektibitatea antolatzeko eraentza zehaztea, lehenengo eta behin, alderdiei dagokie (badirudi KZren 1137 eta 1138. art.ek kontratu izaerako betebeharrak aipatzen dituztela) eta, horren ondorioz, erregela horiek izaera eskuemailea dute.

Hori dela bide, subjektuen aniztasuna antolatzeko irizpideak honetara zehaztu daitezke: a) subjektuek erabakitakoa; b) subjektuek ez badute ezer adierazi, partziarietatea edo mankomunitate bakuna dagoela uste izango da (KZren 1138. art.); c) solidaritatearen aldeko presuntziorik eza (horren ingu ruan, KZren 1137. art.).

Bestalde, kontutan hartzekoa da prestazioa zatiezina V. L. MONTÉS PENADÉS

izateak (ikus Kode Zibilaren 1149.etik 1151.era arteko art.ak) partziarietate edo mankomunitate bakunaren eraentza alboratzen duela; ez du baztertzen, ordea, solidaritateari edo baterako mankomunitateari buruzko eraentza.

Solidaritatearen aldeko presuntziorik ez izatea modu egokian ulertu behar da. Agindu ere, KZren 1137. artikuluak agintzen du solidaritatea beren be regi zehaztu behar dela. Hala eta guztiz ere, horrek ez du esan nahi bete beharraren agiriak berariaz adierazi behar duenik hartzekodunen edota zordunen aniztasuna solidarioa dela. Aitzitik, KZren 1137. art.ak azaldu nahi du solidaritatea ezin dela uste hutsetatik ondorioztatu. Beste modu batera esanda, KZren 1137. art.ak ez du ezartzen solidaritatea berariazkoa izan be har denik; alderantziz, artikulu horrek ezartzen du solidaritateak ezin duela ustezko izaerarik eduki. Hortaz, solidaritatea erakartzen du, borondatearen berariazko aitorpenak ezezik, isilbidezkoak ere: facta concludentia deritze nek berez dakarte hartzekodunen edota zordunen aniztasunak izaera solida rioa izatea (besteak beste, AGk 1981eko martxoaren 2an; 1982ko ekainaren 14an eta urriaren 7an; 1983ko apirilaren 7an; 1984ko urtarrilaren 7an eta 1985eko apirilaren 26an emandako epaiak). ยง15. PARTZIARIETATE AKTIBOA ETA PASIBOA 32. Kontzeptua Partziarietatearen edo mankomunitate bakunaren barruan, partziarietate aktiboan, hartzekodunetarik edozeinek zordunari eska diezaioke, hartzekodun horri dagokion kreditu zatia ordain dezala; partziarietate pasiboan, os tera, hartzekodunak zordun guztiak behartu ditzake, baina bakoitzak bere gain hartu duen betebeharraren zatia bakarrik ordaindu behar du. Horrela, nahiz eta hartzekodun partziario baten zorra ordaindu, zorduna ez da aska tzen gainerako hartzekodunekin dituen zorretatik. Era berean, zordun partzia rioak hartzekodunari ordaintzen badio ere, ordainketa horrek ez

ditu beste zordunkide partziarioak askatzen. Horren harira, hartzekodunak prestazio osoa lortzeko, hau da, bere kreditua osoosorik kobratzeko, zordun guztien aurka jardun beharko du.

33. Eraentza juridikoa Oinarrian, KZren 1138. art.ak arautzen du partziarietatea.

Horren inguruko oinarrizko bi erregelak ondokoak dira: batetik, kreditua edo zorra hartzekodun edo zordun beste zatitan banaturik dagoela uste izango da; bestetik, zati horiek euren artean kreditu edo zor desberdinak direla ulertuko da.

BADOSAk nabarmendu duenez, partziarietatean, kredituan edo zorrean islatzen dira titularkide bakoitzak dituen titulartasun harreman bereziak. Hortaz, partziaritatean, oinarri oinarrizkoa da prestazioaren zatiei buruzko kontzeptua (zatiok portzio diren heinean). Goian aipaturiko autoreak dioenez, prestazioa betetzeak onurak edo galerak ekar ditzake; onura edo galera horiek zuzenean banatzen dira, hartzekodun eta zordun guztien artean, hurrenez hurren.

Azken finean, partziarietatean, hartzekodun edo zordun partziarioak kreditu edo zorraren zati bat du. Zati horrek banakako legebideztaketa partziala ematen dio hartzekodun edo zordun horri. Ildo horretatik, KZren 1138. art.aren arabera, kreditua edo zorra hartzekodun eta zordun beste zatitan banandurik dagoela uste izango da. Hala ere, hori iuris tantum erako presuntzioa da.

Partziarietateak (orokorrean, subjektuen kolektibitateak) betebehar izaerako harremanen batasuna dakar nahitaez.

Horregatik, banakako pro parte legebideztaketa da eraentza partziarioaren ezaugarria. Nolanahi ere, onartu behar da edozein hartzekodun legebideztaturik dagoela kolektibitatearentzat onuragarriak diren egintzak burutzeko, horien artean, kasurako, preskripzioa geldiaraztea (KZren 548 eta 1933. art.ak). §16. MANKOMUNITATE AKTIBOA ETA PASIBOA 34. Kontzeptua eta jatorria V. L. MONTÉS PENADÉS

Kreditua eta zorra mankomunatuak izanez gero, legebideztaketa aktiboa edo pasiboa kolektiboa izango da eta ez, ostera, banakakoa. Hau da, hartzekodunen edo zordunen partzuergoari edo multzoari dagokio kreditua edo zorra: kreditua partzuergoak bakarrik egikari dezake eta betebeharra zordun guztiek batera bete behar dute.

Mankomunitateak jatorri desberdinak izan ditzake.

Lehenengo eta behin, subjektuen borondate aitorpenak erator dezake mankomunitatea; kasu horretan, betebeharra eratzeko egintzak eratortzen du hartzekodunen edo zordunen aniztasunak mankomunitate izaera edukitzea. Halakoetan, ez du garrantzirik prestazioa zatikorra ala zatiezina den (KZren 1138, 1139 eta 1150. art.ak). Bigarrenik, prestazioaren zatiezintasun objektiboak ere mankomunitate izaera erakar dezake (KZren 1139 eta 1150. art.ak). Edozein modutan ere, prestazioa zatiezina izateak berez ez dakar hartzekodunen edo zordunen aniztasuna mankomunitate gisa antolatzea; era berean, prestazioa zatikorra izateak ez du derrigor partziarietatea eratortzen; izan ere, prestazioaren zatiezintasunak partziarietatearen aplikazioa eragozten du eta ez, ostera, solidaritatearena. Hori dela bide, prestazioa zatiezina izateak berez ez dakar mankomunitatea. Kolektibitatea mankomunitate eraentzapean antolatzen bada, horri mankomunitate zatiezin deritzo (KZren 1150. art.); prestazioa zatikorra bada, ordea, baterako mankomunitate, mankomunitate kolektibo edo mankomunitate erki de deritzo. Azkenik, mankomunitatea era daiteke beste honetara ere: kreditua eta zorra partzuergo ondareari (esaterako, jaraunspenezko ondareari) eratxi kiz, alegia.

35. Mankomunitate aktiboa KZren 1139. art.aren arabera, legebideztaketa kolektiboa, hau da, baterako edo partzuergo legebideztaketa nahitaezkoa da egintza kaltegarrientzat. Egintza onuragarrientzat, berriz, ez da baterako legebideztaketarik behar; aitzitik, nahikoa da bakarreko legebideztaketa izatea (hala nola, preskripzioa geldiarazteko, betebeharraren betepena judizioz kanpo eskatzeko, zorduna

berandutza egoeran jartzeko etab.).

Bestalde, egintza kaltegarriak (horietan, baterako legebideztaketa, hots, iritzi batasuna edo ahobatekotasuna behar da) eta egintza onuragarriak (iri tzi batasunik behar ez dutenak) bereizteaz gain, ondoko egintzak ere bereiztu behar dira: batetik, xedatze egintzak eta, bestetik, administratze egintzak nahiz hobeto lupertzeko egintzak.

Lehendabizikoetan, beharrezkoa da hartze kodunen aho bateko adostasuna; bigarrenetan, ostera, nahikoa da gehien goaren adostasuna (KZren 397 eta 398. art.ak). Azken bereizketa horrek aparteko garrantzia du, egintza zehatz batzuk (adibidez, judizioan eskubidea egikaritzea) ez baitira, oinarrian eta berez, ez kaltegarriak, ez onuragarriak; euren ondoreak dira, izatez, kaltegarri ala onuragarri.

Orduan, kasu horietan, legebideztaketaren inguruko arazoa konpon daiteke, xedatze egintzak eta ad ministratze egintzak bereiztuz.

Era berean, mankomunitate aktiboan, zordunak hartzekodun guztiei ordaindu behar die, alegia: hartzekodunen partzuergoari edo, hartzekodunen artean, banakako legebideztaketa duenari. Ordainketa hori bakarrik da baliozkoa eta eragingarria; hortaz, horretara ordaintzeak zorduna betebeharretik askatzen du. Alderantzizko kasuan, ordainketa eragingabea da; dena dela, hori ere baliozkotu daiteke, berrespena emanez gero.

Mankomunitate aktiboan edo hartzekodunen mankomunitatean, hartzekodun guztiei hedatzen zaie gauza epaituaren ondorea, kontutan hartu ga be epailearen ebazpena onuragarria ala kaltegarria den hartzekodunentzat (KZren 1252. artikulua). Zordunak gauza epaituaren salbuespen hori edozein hartzekodunen aurka jar dezake; are gehiago, zordunak salbuespen hori jar dezake, kreditua judizioan egikaritzeko eztabaidan, botorik eman ez zuen hartzekodunaren aurka edota erabaki horren kontrako botoa eman zuenaren aurka. Hori administratze egintza dela ulertzen da (kasurako, AGk 1907ko urriaren 30ean emandako epaia) eta, horretarako, legebideztaketa kolektiboa eta gehiengoarena behar da.

Bukatzeko, hartzekodunen aniztasuna mankomunatua V. L. MONTÉS PENADÉS

izateak berez eragozten du, batetik, hartzekodun baten zorrak direlaeta betebeharrak konpen tsatzea (KZren 1196.1. art., ez baitago subjektuen arteko berdintasunik) eta, bestetik, betebeharrak bateratzea (KZren 1194. art.).

36. Mankomunitate pasiboa Zordunen aniztasuna mankomunitate gisa antolatzen denean, legebideztaketa pasiboa baterakoa da. Horren arabera, auzibidean beharrezko auzikidetza pasiboa eratu behar da; hau da, hartzekodunak bere kreditua kobratzeko zordun guztien aurka egikaritu behar du bere eskubidea. Horrela ez bada, zor dun demandatuak beharrezko auzikidetza pasiborik edo nortasunik ez dagoe lako salbuespena jar dezake (JZLren 533.4. art.).

KZren 1139. art.ak agintzen duenez, zatiketarik ezin bada egin, «zordun guztien aurka jo behar da nahitaez, zorra kobratzeko»; zordun horietako bat kaudimengabea bada, «gainerakoek ez dute haren zatia bete beharrik». Arau horren azken tartekadura ez dator bat zordunen aniztasunak duen manko munitate izaerarekin. KZren 1150. artikuluak dioenez, betebehar (zatiezin) mankomunatua kaltegaleren ordainketa bihurtzen da, zordunetako batek bere konpromisoa urratzen duenean. Bateratu ere, bi modutara batera daitezke KZren 1139. art. in fine eta 1150. art.: a) Modu objektiboan zatikorrak diren betebehar mankomunatuak aipatzen ditu KZren 1139. art.ak in fine. KZren 1150. artikulua, berriz, betebehar mankomunatu zatiezinei buruzkoa da.

Horren ildotik, lehenengo kasuan, zordunen bat kaudimengabea bada, partziarietatearen eraentza aplikatzen da, prestazioa zatikorra delako modu objektiboan.

Alderantziz, presta zioa modu objektiboan zatiezina bada, ezin daiteke ezbetetze partzialik izan, zordun baten ezbetetzea erabateko eta behinbetiko ezbetetzea izango litzatekeelako; DÍEZPICAZOk dioenez, zordunaren kaudimengabeziak ez du aldarazten betebeharraren betepenari buruz ko eraentza. Hortaz, ezbetetzerik izanez gero, betebeharra kaltegaleren ordainketa bihur

tuko da, KZren 1150. art.ak jasotako eraentzapean.

b) KZren 1139. art.aren azken tartekadurak bide ematen du 1150. art.ra jotzeko. Tartekadura horri helduz, zordun mankomunatuetako bat kaudimengabea denean, gainerakoek ez dute bete behar haren zatia. Bistan denez, manu hori zordunen erantzukizun faseari buruzkoa da eta, fase horren aurretik, ezbetetzea gertatu behar da.

Hor ez da erantzukizuna hedatzen, ezta kaudimengabezia bermatzen ere. Egineginean ere, zordunei ezin bazaie baten ezbetetzea egotzi, orduan zordun horiek eurek eman duten gauza edo zerbitzuaren prezioarekin bakarrik erantzungo dute. Horretan, beraz, betebeharra partziarioa da.

§17. SOLIDARITATEA 37. Aniztasun solidarioari buruzko eraentza juridikoa Betebehar izaerako harremanetan, subjektuen aniztasuna modu solidarioan antolatzen bada, subjektu horietako bakoitzak erabateko legebideztake ta izango du. Horren harira, hartzekodun bakoitzak (solidaritatea aktiboa bada) prestazioa osoosorik betetzea eska dezake eta zordun bakoitzak (solida ritatea pasiboa bada) prestazioa osoosorik bete behar du (KZren 1137, 1144 eta 1145. art.ak).

Beraz, edozein hartzekodunek prestazio osoaren betepena eskatu ahal ba du, hartzekodun solidarioen artean fiduzia edo konfiantza harremanak daude eta horiek kanpo harremanetan islatzen dira.

Bestalde, edozein zordunek prestazio osoa bete behar badu, zordunen artean kaudimengabezia berma tu eta erantzukizun zabaltze moduko bat gertatzen da.

Bistan denez, alderdien interesak aintzat hartuta, hartzekodunarentzat mesedegarri da bere zordunak solidaritate eraentzapean antolatzea; baina, azken horientzat hobe da modu partziarioan antolatzea.

Kanpo harremanetan (hartzekodunek zordunarekin dituzten harremanetan, alegia),

V. L. MONTÉS PENADÉS

solidaritate aktiboak berez dakar, batetik, eginkizunak bateratzea eta, bestetik, banakako legebideztaketa erabatekoa izatea. Ondorio horiek mandatu edo ordezkaritza ideian oinarritu nahi izan dira. Hala ere, argudio hori onartezina da, bai kontratu betebeharrei dagokiene an, baita lege betebeharrei dagokienean ere. Orobat, hartzekodun bakoitzak ez du egika ritzen, bere izenean eta interesean, kreditu eskubidearen zati bat eta beste zatia, berriz, gainerako hartzekodunen interesean (beraren izenean bada ere); alderantziz, beraren izenean eta hartzekodun guztien (bera horien artean izanik) interesean egikaritzen du.

Era berean, fidantza (edo antzeko erakundeak) ezin dira hartu zordun solidarioen arte ko harremanen oinarritzat. Zordun guztiek eta horietako bakoitzak betebeharra bete behar dute osoosorik. Horren aldeko argudioak izan daitezke ondokoak: lehenengo eta behin, hartzekodunak bere eskubidea egikari dezake, edozein zordunen aurka edota guztien aurka aldi berean (KZren 1144. art.). Bigarrenik, edozein zordun solidariok beste zordun bati dagokion salbuespena jar dezake, adibidez, konpentsazioa (KZren 1148. art.); hori ezinez koa izango litzaioke, horretarako betebehartuta ez balego modu nagusian (KZren 1196.1. artikulua).

Beraz, kanpo harremanetan, nolabaiteko batasuna dago subjektuen artean (KZren 1143. art. hartzekodunentzat eta 1145. art. zordunentzat). Barne harremanetan (hots, hartzekodunen artekoetan edota zordunen artekoetan), aldiz, ezin da horrelakorik esan. Hartzekodunen batek zorra kobratzen badu edo betebeharra azkentzen badu aldaberriketa, konpentsazioa, bateratzea edo barkamena dela bide, gainerako hartzekodunei ordaindu behar die eurei da gokien betebehar zatia (KZren 1143. art.); era berean, ordainketa egiten duen zordunak bere zordunkideei erreklama diezaieke bakoitzari dagokion zatia, bai eta aurrerakin korrituak ere (KZren 1145. art.).

Solidaritateak betebehar izaerako harremanen batasuna eta berdintasuna dakar, subjektuen aniztasuna antolatzeko beste edozein eraentzaren moduan. Hala eta guztiz ere, hartzekodunak eta zordunak ez dira derrigor modu berean loturik egon behar, ezta epe zein baldintza berdinen menpe ere (KZren 1140. artikulua).

38. Solidaritate aktiboa Lehenago esan dugunez, hartzekodunen solidaritateak

banakako eta erabateko legebideztaketa dakar, zorraren betepena eskatzeko. Gauzak horrela, hartzekodun solidario bakoitza legebideztaturik dago, iure propio, zorra osoosorik eskatzeko.

Horren ildotik, KZren 1141. art.aren arabera, hartzekodun solidario bakoitzak gainerakoentzat erabilgarria dena egin dezake.

KZren 1143. art.aren arabera, aldiz, hartzekodun solidarioetatik edozein dago legebideztatuta, betebeharra azkendu dezaketen egintzak gauzatzeko; hala nola, zorra kobratzeko, betebeharra aldaberritzeko zein konpentsatzeko, zorra barkatzeko eta abar.

Argi dagoenez, gainerako hartzekodun solidarioei begira, hartzekodun horrek erantzu kizuna izango du, aurreko horiei betebeharrean dagokien zatiagatik (1143. art.aren bigarren lerroaldea). KZren 1143. art.aren araua ez da 1141. art.aren bigarren tartekaduraren aurkakoa («… baina ez eurentzat kaltegarri dena»); izatez, azken hori barne harremanei buruzkoa da (esangura horretan, KZren 1143. art.aren bigarren lerroaldearekin bat egiten du) eta lehenengoak, aldiz, kanpo harremanak aipatzen ditu. Bestalde, aldaberriketa, konpentsazioa, bateratzea edo zorra barkatzea ez dira beti egintza kaltegarriak; are gutxiago egintza azkentzaile horiek burutzen dituen hartzekodunak bere erantzukizunari aurre egiten dionean, barne harremanetan, gainerako hartzekodunkideei begira.

Aurrean adierazi dugunez, hartzekodun solidarioak banakako legebideztaketa du eta horrek ahalbideratzen dio, iure propio, zordunaren aurka jotzeko. Zordun horrek, oinarrian, hartzekodun solidarioetarik edozeini ordaindu ahal dio, horietako bakoitza legebideztaturik baitago ordainketa jasotzeko (KZren 1142. art.). Ordainketa hori, beraz, baliozkoa eta eragingarria izango da, alegia: betebeharra azkendu eta zorduna betebeharratik askatuko du. Nolanahi ere, hartzekodun solidarioetarik batek ordainketa judizio bidez erreklamatzen badu, zordunak horri ordaindu beharko dio. Horren arabera, zordunak beste edozein hartzekodun solidariori ordaintzen badio, ordainketa eragingabea izango da eta zorduna ez da betebeharretik askatuko. Dena dela, ordainketa berrets daiteke. Edozein modutan ere, zordunak ez badu jakin hartzekodun solidario batek judizioan demandatu duela, berak egindako ordainketa eragingarria izango da (KZren 1142. art.tik eta 1164. art.tik ana logiaz ateratako argudioa); horrez gain, zordunak ahalmena du hartzekodun solidario guztien artean nori ordainduko dion aukeratzeko.

Dena dela, aurre V. L. MONTÉS PENADÉS

an esan duguna kontutan hartuta, ahalmen hori mugatuta dago, hartzekodun solidario batek kredituaren ordainketa judizio bidez erreklamatzen dionean.

Hortaz, judizioz kanpoko erreklamazioa ez da nahikoa; baina, horren bidez, zorduna berandutza egoeran jar daiteke (KZren 1100 eta 1141. art.ak).

Azpimarratzekoa da KZren 1142. artikuluan ezartzen den mugapenak edo salbuespenak murriztu egiten duela solidaritate aktiboari berez dagokion erabateko eta banakako lege bideztaketa. Orobat, zordunak ordaindu behar badio judizio bidez betepena erreklamatu dionari, orduan zuzenean ezabatzen da gainerako hartzekodunkideek duten banakako le gebideztaketa; hau da, horietako inork ezin izango dio zordunari baliozkotasunez eskatu zorraren betepena.

39. Solidaritate pasiboa Solidaritate pasiboan edo zordunen solidaritatean, erabateko eta banakako legebideztaketak berez dakar, batetik, zordunen artean batak besteari ber matzea betebeharraren betepena; eta, bestetik, ezbetetzeagatiko erantzukizu na zordun guztiei hedatzea. Eginkizunaren ikuspuntutik, solidaritate pasiboak berme edo segurtasun eginkizunak betetzen ditu hartzekodunarentzat; izan ere, hartzekodunaren mesedetan, betebeharpeko subjektuen kopurua eta, be raz, erantzuleen kopurua neurrigabe zabaltzen da.

Horren harira, solidaritate pasiboak legezko jatorria duenean, betebetean agertzen da favor creditorisa. Are gehiago, sarritan, zordunen solidaritateari buruzkoak dira legezko jatorria duten solidaritate kasuak: KZren 1071. art., jaraunslekideentzat; KZren 1084. art., zordun bakarraren jaraunslekideentzat; KZren 1748. art., komodatudunkideentzat; KZren 1844. art., fidatzailekideentzat; KZren 1731. art., mandatugileentzat; KZren 1890. art., inoren negozioen kudeatzaileentzat.

Betebehar izaerako harreman berberetan, eta banakako legebideztaketa pasiboaren ondorioz, zordunen aniztasuna modu solidarioan antola daite

ke. Horrelakoetan, hartzekodunak izango ditu, lehendabizi, zordunen artean aukeratzeko ahalmena eta, hurrenik, ius variandia. Egineginean ere, hartzekodunak jo dezake, edozein zordunen aurka bereizketarik gabe, edo guztien aurka aldi berean.

Bereizketarik gabe ezeze, ondoz ondo ere jardun dezake zordunen aurka; hots, zordun baten edo batzuen aurka egindako erreklamazioak ez du eragozten gainerakoen aurka jo ahal izatea, zorra osoosorik ordaintzen ez den bitartean. Dena den, hartzekodunak zordunen aurka jarduten badu ondoz ondo, zordun horiek ezin izango dute hartze kodunaren aurka jarri litis pendenciaren luzapenezko salbuespena (JZLren 533.5. artikulua).

Hartzekodunak zordun bakar baten aurka jotzen badu, zordun horrek zorra ordaindu behar du osoosorik. Kasu horretan, gainerako zordunak betebeharretik askatuko dira eta betebeharra azkenduko da.

Barne harrema netan, zordun horrek gainerako zordunei eurei dagokien zatia erreklamatu ahal die, bai eta aurrerakin korrituak ere (KZren 1145. art.).

Hartzekodunak egindako erreklamazioaren aurka, zordun solidarioak jar ditzake betebeharraren izaerak erakarritako salbuespen guztiak, hain zuzen, salbuespen errealak (betebeharra deuseza izatea; preskribaturiko zorra izatea; erreklamazioa ezordukoa izatea; betebeharra sinalagmatikoa bada, kontratua bete ez izatea etab.). Halaber, hartzekodunaren aurka jar ditzake salbuespen pertsonalak ere (konpentsazioa; zordunak berak jasandako akatsen bategatik betebeharra deuseztakorra izatea; zorduna ezgaia izatea etab.). Gainerako zordunen salbuespen pertsonalei dagokienez, horiek ere erabili ahal izango ditu, zordun bakoitza zorraren erantzule den neurrian (konpentsazioa; deuseztasun partziala; KZren 1146. art.tik ondorioztatzen denez, zordun baten zatia barkatu edo kitatzea etab.) (KZren 1148. art.).

Esaterako, hartzekodunak zordunkide bati 100 zor badizkio eta edozein zordunkideri zorra (100ekoa ere) ordaintzea eskatzen badio, azken horrek salbuespen gisa konpentsazioa jar dezake: a) aldi berean zordunkide eta hartzekodun denari ordaintzea eskatzen bazaio, konpentsazioa jar dezake, salbuespen gisa, 100eko neurrian; b) beste zordunkide bati ordaintzea eskatzen bazaio, salbuespen hori jarri ahal izango du, baina muga batekin: zordunkidehartzekodunaren erantzukizunpekoa den zatira mugatuta, hain zuzen (adibidez, 25). Horrela, b) kasuan zordunak 75 ordaindu behar ditu.

V. L. MONTÉS PENADÉS

Barne harremanetan, zordunkide batek zorra ordaindu eta, horren ondo rioz, zorra azkentzen bada, zordunkide horrek gainerako zordunkideen aurka jo dezake, atzerabidezko akzioaren bidez.

Akzio horrekin zordunkideei es katuko zaie euretako bakoitzari dagokion zor zatia, bai eta aurrerakin korritu ak ere. Kasu horretan, zorra partziarioa da.

Gerta daiteke zordunkideren bat kaudimengabe izatea.

Horrela izanez gero, beraren kaudimengabezia gainerako zordunkideek (ordaindu duena bar ne) beteko dute, euren artean hainbanatuz. Bestela esateko, zordunkideren bat kaudimengabea izateko arriskuak ez du garrantzirik kanpoko harremane tan; barne harremanetan, berriz, gainerako zordunkide guztiek bereganatzen dute eta ez, ordea, ordainketa egin zuen zordunkideak bakarrik (Kode Zibilaren 1145.2. art.).

Ordainketa egin zuen zordunkideak, hartzekodunaren aurka salbuespenen bat jartzeko aukera izanda, ez bazuen hori jarri, ondoko kasuak bereiztu behar dira: a) Salbuespena erreala bada (hau da, betebeharraren izaerak eratortzen badu), atzerabidezko akzioa galduko du, gainerako zordunen aurka. Barne harremanetan, zordunkideek ez dituzte zertan jasan horietako baten portaerak (portaera arduragabeak behintzat) sortutako ondoreak. b) Zordunkideren baten salbuespena pertsonala bada, ordainketa egin duen zordunak atzerabidezko akzioa izango du. Salbuespen pertsonal hori zordun zehatzari badagokio, zordun hori ez da askatzen gainerako zordunkideekin duen erantzukizunetik, zordunkide horietako batek osoosorik ordaindu duenean zorra (KZren 1146. art.). Hortaz, hala denean, hartzekodunaren aurka jo beharko du, adibidez, aberaste ezzuzenean oinarrituta. c) Ordainketa egin zuen zordunkidearen salbuespen pertsonala bada, atzerabidezko akzioa izango du, gainerako zordunen aurka.

Bukatzeko, betebeharra azkentzen da, gauza galdu nahiz suntsitu denean, edota prestazioa ematea ezinezkoa denean, horretan zordun solidarioek errurik ez badute ere. Dena den, zordun solidarioetako baten erruak gainerako zordun solidarioak erantzule bihurtzen ditu (KZren 1147. art.). Egineginean ere, erantzukizuna horretara hedatzen da kanpo harremanetan, alegia:

hartzekodunari begira, zordun solidario guztiek, horietako baten erruaren ondorioz, erantzukizuna izango dute, prezioaren, kalteordainaren eta korrituen ordainketaren gainean. Barne harremanetan, aldiz, erantzukizuna zordun errudunak edo gauza galtzearen errua duenak izango du. Horregatik, Kode Zibilaren 1147. art.aren arabera, barne harremanetan, zordunkideek akzioa izango dute errudunaren edo arduragabekeriaz jardun duenaren aurka.

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, «Sobre la solidaridad o mancomunidad de los obligados a responder por acto ilícito común», ADC, 1963; BADOSA COLL, Dret d´obligacions, Bartzelona, 1990; BALLARÍN MARCIAL, «Titularidades solidarias», AAMN, XIII, 1962; BERCOVITZ, R., «Las obligaciones divisibles e indivisibles», ADC, 1973; CAFFARENA LAPORTA, La solidaridad de deudores, Madril, 1980; idem, in Comentarios del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub «De las obligaciones mancomunadas y de las solidarias»; CRISTÓBAL MONTES, «La interpretación armónica de los artículos 1141 y 1143 del Código civil», RCDI, 1990; idem, «El derecho de regreso en la solidaridad de deudores», ADC, 1991; DÍEZPICAZO, Fun damentos del Derecho Civil Patrimonial, II, 4. argitaraldia, Madril, 1993; GUILARTE ZAPATERO, «De las obligaciones mancomunadas y de las solidarias», in Comentarios al Código civil y Compilaciones Forales, XV2, Madril, 1983; HERNÁNDEZ GIL, A., «La solidaridad en las obligaciones», RDP, 1946; idem, «El principio de no presunción de la solidaridad», RDP, 1947; LEÓN ALONSO, La categoría de las obligaciones in solidum, Sevi lla, 1978; PUIG FERRIOL, «Régimen jurídico de la solidaridad de deudores», in Estudios Roca Sastre, II, Madril, 1976; SANCHO REBULLIDA, «La man comunidad como regla general en las obligaciones civiles con pluralidad de sujetos», in Estudios Castán, III, Iruñea, 1969.

V. L. MONTÉS PENADÉS

Bosgarren gaia BETEBEHARRAREN OBJEKTUA. PRESTAZIOA Laburpena: §18. Prestazioa orokorrean eta berorren betekizunak.— 40. Prestazioa orokorrean.— 41. Prestazioaren betekizunak: A) Ahalezkotsuna; B) Zilegitasuna; C) Zehaztakortasuna; D) Ondaretasuna.— §19. Betebeharren sailkapena, prestazioaren arabera.— 42. Orokorrean.— 43. Betebehar positiboak eta negatiboak: A) Zerbait emateko prestazioa; B) Zerbait egiteko prestazioa; C) Zerbait ez egiteko prestazioa; D) Kontratatzeko prestazioa eta ez kontratatzekoa; E) Berme prestazioa.— 44. Berehalako prestazioak, eperako prestazioak eta prestazio iraunkorrak.— 45. Prestazio nagusiak eta erantsiak.— 46. Prestazio likidoak eta likidoak ez direnak.— 47. Prestazio zatikorrak eta zatiezinak.

§18. PRESTAZIOA OROKORREAN ETA BERORREN BETEKIZUNAK 40. Prestazioa orokorrean KZren 1088. artikulua da betebehar eta kontratuei buruzko IV. liburuaren lehendabiziko manua; artikulu horren arabera, «betebehar oro zerbait ema tean, egitean edo ez egitean datza». Bistan denez, betebeharraren objektua eta prestazioaren objektua zehazten ditu artikulu horrek.

Ildo horretatik, zor den gauza edo ondasuna da betebeharraren objektua; beste era batera esateko, har tzekodunak gauza edo zerbitzu zehatz bat lortu nahi du, zordunaren jokabide edo portaera zehatz baten bitartez, eta gauza edo zerbitzu hori da, hain zuzen ere, betebeharraren objektua.

Zordunak bete behar duen jokabide hori, esan gura hertsian, prestazioa da eta zerbait ematean, egitean edo ez egitean datza. KZren 1088. art.ak aipatzen duen zerbait hori betebeharraren objektua da eta, ikuspegi horretatik, hartzekodunaren interesarekin bat dator edo interes ho rren parekoa da. Labur bilduz, prestazioa da zordunak bete behar 12

V. L. MONTÉS PENADÉS

duen joka bidea edo portaera («betebehar oro… datza»). Prestazioaren objektua, berriz, zerbait ematea, egitea edo ez egitea da; izan ere, zerbait hori betebeharraren objektua da: betebeharraren bitartez hartzekodunak lortu nahi duena, alegia.

Azken finean, betebeharraren objektua da zordunak zor duen ondasuna edo zerbitzua. Zordunak bete behar duen jokabide positiboa edo negatiboa, ordea, prestazioa da eta prestazioaren objektua, berriz, zerbait ematea, egitea edo ez egitea. Hala eta guztiz ere, badirudi Kode Zibilak prestazio adierazmoldea erabiltzen duela betebeharrak zerbait egitea (horre lakoetan, zerbitzu hitza ere erabiltzen du) edo ez egitea dakarrenean bakarrik (1136, 1147, 1151 eta 1184. art.ak, besteak beste). Betebeharrak zerbait ematea dakarrenean, ostera, gau za adierazmoldea erabiltzen du (1094, 1135, 1150, 1160, 1166, 1171.2, 1182 eta 1271. arti kuluak, beste batzuen artean).

Betebeharra, beraz, zerbait emate, egite edo ez egitean datza eta horien araberakoa da haren eraentza juridikoa, batez ere, ondoko kontuak zehazteko: prestazioaren betekizunak (1271. art. eta ondorengoak); zordunak izan behar duen arreta (1094. art.); baldintzaren atzeraeragintasuna (1120 eta 1123. art.ak); betebeharraren betepena ezinezkoa izatea (1135 eta 1136. art.ak, eta 1182. art. eta ondorengoak); eta, azkenik, ezbetetzeagatiko derrigorrezko betearazpen motak (KZren 1096, 1098 eta 1099. art.ak).

41. Prestazioaren betekizunak Orokorrean, ahalezkoa, zilegia eta zehatza edo zehazteko modukoa izan behar da prestazioa. Egia esan, Kode Zibilak ez ditu ezartzen betekizun ho riek prestazioaren inguruan, baizik eta kontratuaren objektuaren inguruan (1271.etik 1273.era arteko art.ak). Prestazioa betetzeko ezintasunak (1272. art.), prestazioaren zilegitasunik ezak edo moraltasunik ezak (1271. art.) eta prestazioa zehazteko erabateko ezintasunak (1273. art.) betebeharraren deuseztasuna dakarte.

A) Ahalezkotasuna V. L. MONTÉS PENADÉS

Prestazioa jokabide zehatza da beti. Jokabide horren bitartez, hartzekodunaren interesa bete eta betebeharraren eginkizun ekonomikoa gauzatzen da. Jokabide hori, berez, etorkizunekoa eta potentziala den arren, beti izan behar da ahalezkoa: Celsok, Erromako juristarik handienetako horrek esan zuen bezala, ad impossibilia nemo tenetur.

Ahalezko izatearen betekizuna modu desberdinetara azaltzen da, zerbait emateko prestazioetan eta zerbait egitekoetan.

DĂ?EZPICAZOk dioenez, zerbait emateko prestazioetan, ahalezko izateak esan nahi du gauza izan ahal izatea, hau da, gauzak gaur egungo edo biharetziko izan ahal izatea.

Zer bait egiteko prestazioetan, aldiz, ahalezko izateak adierazi nahi du zerbait hori egin ahal izatea: zordunaren portaera edo jarduera betetzeko modukoa izatea, alegia.

Horren harira, prestazioa ahalezkoa izan behar da, bai berez, bai eta Zuzenbidearen ikuspuntutik ere. Prestazioa berez ezinezkoa izango da, zordunaren jokabidea edo portaera inondik inora bete ezin denean: adibidez, jauzi bat egin eta ilargira heltzea. Prestazioa Zuzenbidearen ikuspuntutik ezinezkoa izango da, jokabidearen inguruko eskubiderik ezin izan denean: esate bate rako, inor hiltzeko agindua.

Aurrera egin baino lehenago, prestazioa Zuzenbidearen ikuspuntutik ezinezkoa izatea eta prestazioa ezzilegia izatea (legearen edo moralaren aurkakoa, alegia) bereiztu behar di ra. Prestazioa Zuzenbidearen ikuspuntutik ezinezkoa izango da, legeak ahalbideratzen ez duenean prestazio hori betebehar izaerako harremanen edukian sartzea. Prestazioa ezzilegia izango da, ordea, legeak debekatzen duenean prestazio hori betebehar izaerako harremanen edukian sartzea (GALGANO). Lehenengo kasuan, jokabidea (hots, prestazioa) antolamendu juridikoaren kontrakoa da, Zuzenbidearen aurkakoa, hain zuzen; bigarren kasuan, ostera, jokabideak antolamendu juridikoak ezarritako debekua urratzen du. Bi kasu horien arteko bereizketa uler daiteke KZren 1271.2 eta 1272. art.ak aurrez aurre jarriz gero: lehenengoak debekatu egiten ditu legeen eta ohitura onen kontrako prestazioak, hau da, prestazio ez zilegiak; bigarrenak, aldiz, ezinezko prestazioak. Era berean, badirudi 1132. art.aren 2. lerroaldeak ere bereizketa hori kontutan hartzen duela; izan ere, ondokoa ezartzen du: zor dunak ezin izango ditu aukeratu ezinezko prestazioak, ezzilegiak eta betebeharraren objektu izan ezin direnak.

Inor hiltzeko agindua deuseza izango da, ez agindu horren objektua ezzilegia

12

V. L. MONTÉS PENADÉS

delako, baizik eta inor ez hiltzea bete beharreko jokabidea delako. Horregatik, inor hiltzeko agin dua ezin da izan prestazioaren edo kontratuaren objektu.

Emagalduarekin egindako kontratua deuseza izango da, ez kontratu horren objektua lortzea ezinezkoa delako berez, ezta kontratuaren karia (sexu harremanak lortzea, prezioaren truk) ezzilegia delako ere, ezbada kontratuaren objektua moralaren kontrakoa delako.

Iza tez, ohitura onen kontrakoa da sexu harremanak betebehar izaerako harremanen objektu izatea, dohain bidezkoak direnean ere.

Kontratu bidez subjektu batek beste bati res communes omniuma emateko betebeharra bere gain hartzen duenean, prestazioa Zuzenbidearen ikuspuntutik ezinezkoa izango da: egineginean ere, res communes omniumak ezin dira izan betebehar izaerako harremanen objektu eta, beraz, horiek ematea ezin da prestaziotzat hartu.

B) Zilegitasuna Zilegitasunak ere ñabardura desberdinak azaltzen ditu, prestazioa zerbait ematea denean edo zerbait egitea denean.

Zerbait emateko prestazioetan, kon tutan hartu behar da gauzak berez ez direla zilegiak edo ezzilegiak; hori dela eta, gauzak merkatuan eskualda daitezkeen ala ez ikusi behar da, zilegita suna aztertzeko. Orobat, KZren 1271. artikuluaren arabera, «kontratuaren ob jektu izan daitezke gizonemakumeen arteko merkataritzaz kanpo ez dauden gauza eta zerbitzu guztiak, etorkizunekoak ere barne».

Horren ondorioz, gi zonemakumeen arteko merkataritzaz kanpo geratuko dira (terminologia kla sikoaren arabera, res extra comercium izango dira): i) guztion gauzak (res omnium communes), esaterako, airea, argia etab.; ii) herri jabariko ondasunak (KZren 339. art.); iii) ondare ondasunak ez direnak, euren titularrek ezin di tuztelako xedatu, besteak beste, nortasun eskubideak (bizitza, askatasuna eta egoera zibila).

Batzuetan, legezko arau jakin batek gauza zehatz batzuen merkataritza debekatzen du (armak, drogak etab.). Egineginean ere, hori ez da prestazioaren ezzilegitasun arazoa, bai zik eta kariaren ezzilegitasunarena edo, adibidez, kontratuaren deuseztasunarena, aginduz

V. L. MONTÉS PENADÉS

ko araua urratzeagatik (KZren 1255. art.).

Zerbait egiteko prestazioetan, ordea, prestazioaren zilegitasunak (1271. art.) esan nahi du prestazio hori ezin dela izan aginduzko legeen kontrakoa (bestela, legez aurkakoa izango litzateke), ezta moral zein ohitura onen kontrakoa (moralitaterik eza), ez eta ordena publikoaren kontrakoa ere.

C) Zehaztakortasuna Betebeharra zerbait ematea, egitea edo ez egitea baldin bada, hartzekodunak eta zordunak zehaztu behar dute zer den zordunak eman behar duena, egin behar duena edo egin behar ez duena. Zehaztapen hori prestazioaren oinarrizko betekizuna da; izan ere, prestazioak ezarriko du zordunak bete behar duen jokabidea edo portaera, bai eta nola bete behar duen ere.

Doktrinak prestazioaren zehaztapena azaltzen du, kontratuaren objektuari buruzko zehaztapenetik abiatuz (1273. art.). Hurrengo gaian azalduko duguna gorabehera, orain azpimarratu behar da prestazioa zehazturik egon behar dela edo, gutxienez, zehazteko modukoa izan behar dela, betebeharra eratzen denean. Bada, prestazioa zehazteko modukoa izango da, hartzekodun eta zordunaren artean hitzarmen berririk egin gabe, betebeharra eratzean ezarritako irizpideen arabera zehaztu ahal denean.

D) Ondaretasuna Doktrinan eztabaidatu izan da betekizun gisa prestazioak ondare izaera eduki behar duen ala ez, batez ere, zerbait egiteko eta ez egiteko betebeharretan. Egia esateko, hartzekodunaren interesa kontutan hartu gabe (interes hori ez da izan behar derrigorrez ekonomikoa; izan ere, kultur interesa edo gizaldezko interesa izan daiteke, benazkoa bada eta Zuzenbidearen babesa izatea merezi badu), betebeharra bide egokia da, interes eta helburu ekonomikoak lortzeko. Dena dela, nahiz eta hartzekodunaren interesa ondare izaerakoa izan ez (opera saio baterako sarrera erosten duenak ez du interes ekonomikoagatik 12

V. L. MONTÉS PENADÉS

egiten) eta, era berean, nahiz eta prestazioa ekonomikoa izan ez, prestazio hori ekonomiaren aldetik baloratzeko modukoa izan behar da; osterantzean, prestazioa bete ezean, ezin izango da zordunaren erantzukizuna gauzatu (ikus JZLren 923. art. eta ondorengoak, zerbait egitera edo ez egitera kondenatzen duen epaia betearaztearen inguruan).

Ondorenez, gerta daiteke hartzekodunaren interesak ondare izaerarik ez edukitzea. Edozein modutan ere, prestazioa ekonomiaren ikuspuntutik baloratzeko modukoa izan behar da; hots, zordunarentzat ondare galera den heinean, hartzekodunarentzat ondare onura izan behar da. Betebeharrak edo, zehatzago esateko, betebehar izaerako harremanek beti izan behar dute helburu ekonomikoren bat.

Adibidez, B itsua eta elbarria denez, Ak egunero Bren etxera joateko betebeharra har tzen du bere gain, Bri hiru orduko irakurketa saioa eta ordubeteko paseoa eskaintzeko. Kasu horretan, argi dago A eta Bren interesak ez direla ekonomikoak. Era berean, bistan da ezin dela esan Aren jokabideak ondare galera dakarrenik (gizaldezko arrazoiak, adiskidetasun arrazoiak, arrazoi moralak etab. izan daitezke tartean), ezta Brentzat ondare onura dakarre nik ere (Bren ondarea ez da handituko Ak egunero eskaintzen dizkion irakurketa eta paseoa gatik). Hala eta guztiz ere, irakurketa eta paseo orduen truk prestazio ekonomiko zehatz bat itunduz gero, edo Ak irakurketa eta paseoa egiten ez duenerako zigor klausula gisa kalteor dain zehatz bat itunduz gero, orduan A eta Bren arteko harremanak Zuzenbidearen arloan sartuko dira: betebehar izaerako harremanak izango dira. Hartzekodunaren interesa (Bren interesa, alegia) berdina da eta Aren jokabidea ere berbera, baina orain ekonomiaren aldetik balora daitezke.

§19. BETEBEHARREN SAILKAPENA, PRESTAZIOAREN ARABERA 42. Orokorrean Kode Zibilak beren beregi arautzen dituen betebeharren artean, batzuk identifika

V. L. MONTÉS PENADÉS

daitezke prestazioak duen objektuaren arabera (esaterako, betebehar generikoak, hautabi dezkoak, aukerakoak, zatiezinak eta diruzkoak); beste batzuk, berriz, subjektuen arabera (jadanik aztertu ditugun betebehar partziarioak, mankomunatuak eta solidarioak); eta beste batzuk, azkenik, ondoreen arabera (baldintzapeko betebeharrak eta epemugadunak edo epe rakoak). Dena den, betebeharren inguruko sailkapenak era askotakoak izan daitezke, hor aipatu ez ditugun irizpide batzuk ere erabil daitezkeelako.

Gorago adierazi izan dugunez, betebeharren inguruko xedapen orokorrei (IV. liburuko Igo. tituluaren Igo. kapituluari, alegia) hasiera emateko, Kode Zibilak ondoko bereizketa egiten du: betebeharra zerbait ematean, egitean edo ez egitean datza.

Bistan denez, prestazioa kontutan hartzen du Kode Zibilak, berebiziko garrantzia duen bereizketa hirukoitz hori egiteko.

43. Betebehar positiboak eta negatiboak Bereizketa horretan oinarrituz, doktrinak beste sailkapen bat egiten du. Bigarren horrek Alemanian du jatorria eta betebehar positiboak eta negati boak bereizten ditu, zordunaren portaera (hots, prestazioa) jokabide positiboa ala negatiboa den kontutan hartuta. Betebehar positiboetan, zordunaren joka bide aktiboak egoera zehatz bat aldarazi behar du (zerbait ematea edo egitea). Betebehar negatiboetan, ostera, zordunaren jokabide pasiboa zerbait ez egi tean datza, hau da, aurreko egoera ez aldatzean datza.

A) Zerbait emateko prestazioa Kode Zibilarentzat, betebeharren artean ereduzkoak dira zerbait emateko betebeharrak, zehatzago esateko, zordunaren jabetzapeko gauza zehatz bat ematekoak. Horrelako betebeharrek berez dakarte gauza beste pertsona baten esku uztea, hau da, gauzaren edukitza lekuz aldatzea. Lekualdaketa horrek bi helburu izan ditzake: gauza eskualdatzekoa (kasurako, salerosketa) edo gauza itzultzekoa (komodatua edo gordailua, adibidez). Dare traslativoa (hots, eskualdatzeko ematea) baldin bada, zordunak hartzekodunari gauzaren gaineko eskubide zehatz bat 12

V. L. MONTÉS PENADÉS

eskualdatuko dio (KZren 1095 eta 1462. art.ak); dare restitutorioa (hots, itzultzeko ematea) baldin bada, ostera, gauzaren ematea ez da eskualdaketa izango, itzulketa baino.

KZren arabera, zerbait emateko betebeharra osatzen dute, gauza emateko prestazioak ezeze, beste prestazio batzuek ere. Batetik, gauza emateko betebeharra duenak gauza hori artatu behar du, familiako guraso onaren arretarekin (eta hori zerbait egiteko prestazioa da; 1094. art.). Era berean, gauza eman behar du gauza horrek dituen erantsi guztiekin, nahiz eta erantsi horiek beren beregi aipaturik egon ez (1097. art.). Bestalde, gauza hartu behar duen hartzekodunak zorduna behartu dezake gauza eman diezaion; horrez gain, gauza ez emateagatik izan dituen kaltegaleren ordaina jasotzeko eskubidea izango du hartzekodunak (1096.1. art.).

Bukatzeko, gauza emateko betebeharra sortzen den unetik, hartzekodunak fruituak ja sotzeko eskubidea du; baina gauzaren gaineko eskubiderik ez du eskuratzen, gauza ematen ez zaion bitartean (1095. art., 1462. art.ari eta ondorengoei lotuz).

Zerbait emateko betebeharretan, eskualdatzeko eta itzultzeko emateak edo dareak bereizteaz gain, betebehar generikoak eta betebehar zehatzak bereiztu behar dira. Betebehar generikoetan, kasuankasuan eman beharreko gauza identifikatzen da, genero batekoa izateagatik (diru kopuru bat, arroz kantitate bat etab.). Betebehar zehatzetan, berriz, kasuankasuan eman beharreko gauza bere banakotasunean identifikaturik dago (etxebizitza jakin bat, automobil zehatz bat etab.).

B) Zerbait egiteko prestazioa Zerbait egiteko prestazioetan, zerbitzu bat ematera zuzentzen da hartze kodunaren jokabidea edo portaera. Kode Zibilaren zenbait manuk aipatzen dute prestazio mota hori. Alabaina, arras desberdinak dira manu horiek era tortzen duten eraentza eta zerbait emateko prestazioei buruzko eraentza.

Orobat, edozein jarduera edo zerbitzu izan daiteke zerbait egiteko prestazioaren objektu. Baina, horretarako, jarduera edo zerbitzu horrek prestazioaren beraren betekizunak izan behar ditu, V. L. MONTÉS PENADÉS

alegia: ahalezkoa, zilegia eta zehazteko modukoa izan behar da.

Gisa berean, zordunaren jokabidea ekonomiaren aldetik baloratzeko modukoa izan behar da; hots, zordunarentzat ondare galera ekarri behar du eta hartzekodunarentzat, aldiz, ondare onura.

Bestalde, zerbait egiteko prestazioetan, aparteko garrantzia izan dezake (zerbait emateko prestazioetan baino garrantzi handiagoa, hain zuzen) nor den zorduna eta zeintzuk diren horren berezitasunak. Zordunaren berezitasun pertsonalak erabakigarriak izan badira hartzekodunarentzat, orduan zerbait egiteko prestazioa suntsiezina izango da; halakoetan, adierazmolde klasikoa erabiliz, intuitus personaea dago. Hori dela eta, inork ezin du hartzekoduna behartu, gainontzeko baten prestazioa edo zerbitzua onartzera (1161. art.). Alderantzizko kasuetan, zerbait egiteko prestazioa suntsikorra izango da eta, horren ondorioz, hartzekodunak ezin izango du ukatu gainontzeko batek egindako prestazioa, gainontzeko horren jokabideak betetzen badu betebeha rra eratzean agindutako guztia. Zerbait emateko prestazioetan, berriz, intuitus personaearen ideia ezin da betebetean onartu, prestazioaren objektibotasuna eta hartzekodunaren interesa direla bide.

Adibidez, auzi garrantzitsu bateko defentsa eta zuzendaritza teknikoa baldin bada prestazioa, orduan hartzekodunarentzat oso garrantzitsua da nor den zorduna, ez baita gauza bera bulegoko abokatu nagusia izatea ala esperientziarik ez duen hasiberria izatea. Pres tazioa diru kopuru zehatz bat ematea baldin bada, ordea, hartzekodunari berdin dio diru hori nork ematen dion: berarentzat garrantzitsuena da zor dioten dirua jasotzea (ikus 1161, 1158 eta 1159. art.ak).

Bestalde, KZren 1098. art.an argi geratzen da zerbait egiteko prestazioak ondare izaera eduki behar duela. Manu horren arabera, zerbait egiteko bete beharra duenak hori egiten ez badu, beste bati aginduko zaio hori egin dezala haren kontura. Arau bera aplikatuko da zordunak betebeharra urratzen duen edozer egiten duenean; horrez gain, oker egindakoa desegiteko agindua eman daiteke, hori ere zordunaren kontura (JZLren 923. art. eta ondorengoak).

Zerbait egiteko prestazioak bi azpimota izan ditzake: bata, prestazioa emaitza zehatz bat lortzera zuzenduta dagoenean; eta, 12

V. L. MONTÉS PENADÉS

bestea, jokabide edo portaera zehatz bat betetzearekin batera agortzen den prestazioa. Lehenengoa emaitza betebeharra izango da eta bigarrena, aldiz, jarduera betebeharra.

Jarduera betebeharretan, zordunak jarduera hori bete besterik ez du egin behar, baina ez du emaitzaren gaineko konpromisorik; aitzitik, emaitza zehatz bat lortzeak ez du batere garrantzirik. Emaitza betebeharretan, ordea, zordunak emaitza zehatz bat lortu behar du hartzekodunarentzat; beraz, ez da kontutan hartuko horretarako zein jarduera egiten duen, ezta zordunak berak ala gainontzeko batek (esaterako, garraiolariak) egiten duen jarduera hori.

Bereizketa hori oso garrantzitsua da, batzuetan eta besteetan arriskuaren banaketa ezberdina izango delako, emaitza lortzen ez denean. Jarduera betebeharretan, hartzekodunak jasan behar du arriskua eta emaitza betebeha rretan, ostera, zordunak; izan ere, zordunak jarduera betebeharra beteko du, jarduera hori egiten duenean bere ogibide, arte edo zientziaren arabera izan behar duen arretarekin. Arreta hori ez izateak eta ez izate horren norai nokoak berez ekarriko dute, edo betepen akastuna, edo ezbetetzea beste barik. Emaitza betebeharra, berriz, emaitza hori lortzen denean bakarrik betetzen da. Jarduera betebeharren adibide moduan jar daitezke ondokoak, besteak beste: medikuarena; abokatuarena, auzien defentsa eta zuzendaritza teknikoan; irakaslearena; lanbidez kirolari denarena; entrenatzailearena edo prestatzaile fisikoarena; eta, orokorrean, lanbide intelektual guztiena. Emaitza betebeharren adibide izan daitezke, aldiz, garraiolariarena, eraikitzailearena, kontratariarena eta abarrena.

Hala eta guztiz ere, kasu batzuetan, jarduera betebeharretan ere hartzekodunarentzat garrantzitsua izaten da emaitza lortzea edo ez lortzea; sarritan emaitza horrek adieraz dezake zordunak prestazioa betetzean izan duen trebetasun edo arreta maila.

Esaterako, albaitariak ez dauka emaitza zehatz bat lortzeko betebeharrik, albaitariaren betebeharra, medikuare na bezala, jarduera betebeharra baita. Hala ere, garrantzi handirik gabeko gaixotasuna dela eta, berak zaintzen duen animalia hiltzen bada (gaixotasun hori duten animalia gehienak sen datzen diren bitartean), orduan albaitariak bere gain hartu behar du erantzukizuna; ez du balio izango aitzakia moduan jartzeak albaitariaren betebeharra, emaitza betebeharra barik, jarduera betebeharra dela. Era berean, kontratu bidez gutxieneko emaitza zehatz bat, hau da,

V. L. MONTÉS PENADÉS

gutxieneko emankortasuna eskatu ahal zaie lanbidez kirolari direnei edota besteren kon turako langileei. Bi kasu horietan, zerbait egiteko prestazioak jarduera betebehar izateari eus ten dio (zorduna betebeharretik aska daiteke, behar besteko arreta eta trebetasuna jarri duela frogatuz gero); baina emaitza lortu ezean, zordunak arretarik ez duela jarri uste izango da eta hori ezbetetzetzat har daiteke.

Egineginean ere, ezin dira parekatu, batetik, jarduera betebeharrak eta zerbitzuak emateko betebeharrak eta, bestetik, emaitza betebeharrak eta obra zehatza egiteko betebeharrak. Adibidez, garraiolariaren prestazioa zerbitzu bat ematean datza, baina emaitza betebeharra da: gauzak edo pertsonak norako zehatzera eramatea, hain zuzen. Besteren konturako langi learen prestazioa, aldiz, obra egitean datza, baina jarduera betebeharra da, langileak ez duela ko bere gain hartzen lanaren ondorioz enpresarioak jaso nahi duen ekoizpenezko emaitza ez lortzeagatiko arriskua (GALGANO). Mandatariaren prestazioa, azkenik, emaitza prestazioa izan daiteke eta, hala ere, zerbitzu bat ematean datza (adibidez, finka zehatz bat eskuratzeko agindua).

C) Zerbait ez egiteko prestazioa KZren 1088. artikuluak ezartzen dituen betebehar moten artean, hiru garrena da betebehar negatiboa edo zerbait ez egitekoa.

Halakoetan, zordunak zerbait ez egiteko betebeharra besterik ez du hartzen bere gain.

Horren adi bideak izan daitezke hiri bateko enpresarioen arteko ituna, elkarren arteko lehiarik izan ez dadin; enkante zehatz batean parterik ez hartzeko ituna; kos tubidezko kontratuetan, gauza ez besterenganatzeko hizpaketa; errentan emandako etxebizitzetan animaliak ez sartzeko ituna.

Zordunak egin behar ez duen egintza edo jokabidea egitatezkoa izan daiteke (esaterako, gorago aipatu ditugun adibideen artean, errentan emandako etxebizitzetan animaliak ez sar tzea) edo juridikoa (hala nola, aurrerago aipatu ditugun adibideetatik, elka rren artean ez lehiatzeko ituna edo gauza besterenganatzeko debekua).

Zerbait ez egiteko prestazioa bi eratara azal daiteke: bata, ezegite hutsa edo zordunaren jarduerarik eza (horrelakoak dira aurrerago adierazitako adibideak) eta, bestea, hartzekodunaren egintza zehatz batzuk jasatea. Bereizketa horretan oinarrituta, 13

V. L. MONTÉS PENADÉS

doktrinak dio lehenengoak in non faciendo betebeharrak direla eta, bigarrenak, berriz, in patiendo betebeharrak. Bi kasu horietan, oso zaila izaten da bereiztea, batetik, zerbait ez egiteko betebeharrak edo betebehar negatiboak eta, bestetik, zortasun negatiboak; baina arazo horren inguruko kontuetan ez dugu hemen sakonduko.

Bestalde, zerbait ez egiteko betebeharretan edo betebehar negatiboetan, ezin da izan betepen akastunik, autore batzuek kontrako iritzia izan arren. Hala ere, zorduna berandutza egoeran jar daiteke, behar ez duen jokabidea betebeharra eratu aurretik betetzen bazuen.

Bukatzeko, zerbait ez egiteko betebeharra betetzen ez bada, kaltegalerak ordaindu behar dira (ikus KZren 1101. art., eta JZLren 923. art. eta ondorengoak). Horrez gain, betebeharrak agintzen duenaren kontra zordunak egin duena desegiteko agindua eman daiteke (1099. art., 1098.ari lotuta).

D) Kontratatzeko prestazioa eta ez kontratatzekoa Zenbait autoreren ustez, betebeharren laugarren motatzat har daitezke kontratatzeko prestazioa eta ez kontratatzekoa. Dena dela, zalantzazkoak dira, bai betebehar mota horien kontzeptu autonomia, bai eta horien erabilgarritasun praktikoa ere.

Kontratatzeko betebe harraren objektua izango litzateke biharetzi kontratu zehatz bat burutzea; ez kontratatzeko betebeharrarena, ordea, etorkizunean kontratu zehatz batzuk ez egitea. Lehenengo kasuaren adibide gisa hauexek jartzen dira, besteak beste: aurrekontratua edo aldez aurretiko kontra tua eta aukera kontratua (aukera ematen duenarentzat); bigarrenaren adibide gisa, aldiz: esklusiba ituna, besterenganatzeko debekua eta berriro hipotekatzeko debekua.

Ez kontratatzeko betebeharra, egia esateko, zerbait ez egiteko betebeharraren azpimota baino ez da. Betebehar hori betetzen ez bada, kaltegalerak ordaindu behar dira.

Bestetik, kontratatzeko betebeharra zerbait egiteko betebeharraren azpimotatzat har daiteke, kasu horretan egin beharrekoa egintza juridikoa besterik ez delako. Oinarrian, kasuan kasuak eratorriko du betebehar mota horren ezbetetzeari buruzko eraentza; baina orokorrean esan daiteke hartzekodunak ahalmena izango duela kontratuaren betepena erreklamatzeko eta zordunaren borondatea epailearen aginduarekin ordezteko (KZren 1098 eta 1451. art.etatik, eta JZLren 923 eta 924. art.etatik atera daitekeenez).

E) Berme prestazioa

V. L. MONTÉS PENADÉS

Berme prestazioetan, zordunak arrisku zehatz bat hartzen du bere gain. Horren adibide izan daitezke ondokoak: gainontzekoak zerbait egingo duela hitzematea; salerosketa kontratuetako prestazio erantsiak (ebikzioaren ziozko saneamendua eta akatsen ziozko saneamendua; 1474. art. eta ondorengoak); kredituaren lagapenak eratorritako prestazio erantsiak (veritas nominis eta bonitas nominis; 1529. art.) etab.

44. Berehalako prestazioak, eperako prestazioak eta prestazio iraunkorrak Prestazioa osoosorik bete daiteke zordunaren egintza bakar baten bidez; prestazioa zati daiteke; eta, era berean, denboran zehar luza daiteke. Aukera horiek guztiek ahalbideratzen dute betebehar mota hauek bereiztea: lehendabizi, traktu bakarreko betebeharrak edo berehala betetzen direnak; bigarrenik, eperako betebeharrak; eta, azkenik, aldizkako betebeharrak, etengabeak edo segidako traktudunak. Betebehar horiek guztiak gehienetan kontratuetatik sortzen direnez, bereizketa hori baliozkoa izango da kontratuak sailkatzeko ere.

Dena dela, esangura tekniko hertsian, ez dira identifikatu behar berehalako prestazioak berehalako edo traktu bakarreko betebeharrekin, eta pres tazio iraunkorrak betebehar iraunkor edo segidako traktudunekin; izan ere, betebehar izaerako harremanetan aldi berean izan daitezke berehalako prestazioak eta prestazio iraunkorrak.

Prestazioa berehalakoa izango da, zordunaren egintza edo egitate bakar batek gauzatu edo agortzen duenean: adibidez, erosleak gauzaren prezioa ordaintzen du gauza hori jasotzeaz batera, eta saltzaileak saldutako gauza ematen du prezioa jasotzeaz batera. Gauza emateak eta prezioa ordaintzeak beste barik azkendu edo agortzen du salerosketa.

Prestazioa, egitate bakar bat izanik ere, geroratu edo atzeratu egin daiteke; hau da, erabaki daiteke betebeharra beteko dela hori eratu eta epe batera. Aurreko adibideari berriro helduz, salerosketa maiatzaren 1ean burutzen da, baina prezioa hilabete bereko 15ean ordainduko da eta/edo gauza ekainaren 1ean emango da. Kasu horietan, prestazioa geroratu edo atzeratu egiten da. Bestalde, prestazioa zati daiteke izaera bereko zenbait egitatetan.

Horren adi 13

V. L. MONTÉS PENADÉS

bide gisa jar daitezke ondoko biak: salerosketa, prezioa epeka ordaintzen de nean eta mutuoa, korrituak eta printzipala epeka itzultzen direnean. Bistan denez, kontratu bi horiek oinarrizkoak dira, kreditu ekonomietan. Bi kasu horietan ere, prestazioa atzeratu edo geroratu egiten da; baina, aurreko kasuan ez bezala, prestazioa ez du agortzen zordunaren egitate (geroratu) bakar batek, ezbada izaera bereko egitate batzuk ondoz ondo betetzeak.

Prestazioa aldizkakoa, etengabekoa edo iraunkorra izan daiteke. Kasu horretan, zordunaren jokabidea edo portaera denboran zehar luzatzen da.

Ho rixe gertatzen da, kasurako, hornidura kontratuetan; kontratu horren bidez, hornitzaileak bete behar duen prestazioa iraunkorra eta etengabekoa da, hots, aldizkako mugaegunak ditu (ur eta elektraenergia horniduretan gertatzen den bezala). Gauza bera esan daiteke zerbitzu errentamenduei buruz (enpresa errentariak bere gain hartzen ditu enpresa errentatzailean aldizkako garbiketak egiteko betebeharra, makina zehatz batzuk zaintzekoa etab.).

Orokorrean, prestazio iraunkorrak izango dira, besteak beste, zerbitzuetakoak, kudeaketakoak, lanekoak eta zerbait ez egitekoak (hala nola, enpresarioek egindako ituna, elkarren artean ez lehiatzeko).

45. Prestazio nagusiak eta erantsiak Jakina dugunez, KZren 1088. art.ak zerbait emateko, egiteko edo ez egiteko prestazioak aipatzen ditu. Hala eta guztiz ere, errealitatean mota horiek ez dira azaltzen hutshutsean. Hor aipatutako prestazioez gain, badira izaera desberdineko beste batzuk ere, eta guztiak batera beharrezkoak dira, hain zuzen ere, zerbait emate, egite edo ez egitearen xede enpirikoa lortu ahal izateko. Azken prestazio horiei prestazio erantsi deritze. Prestazio horietako batzuk aipatu izan ditugu jadanik, berbarako: zerbait emateko prestazioetan, prestazio erantsia da familiako guraso onaren arretarekin gauza zaintzekoa (zerbait egitekoa, alegia); errentamendu kontratuetan, ostera, errentatzai learen prestazio nagusia da errentariari gauzaren gozatzea edo erabilera ema tea, baina era berean baditu bi prestazio erantsi hauek ere: batetik, V. L. MONTÉS PENADÉS

errentan emandako gauza artatu behar du, gauzak berez duen helburua betetzeko balio dezan eta, bestetik, errentariak gauzaren gozatze baketsua izan dezan saiatu behar da (1554.2 eta 1544.3 art.ak); era berean, erantsia da gauza zehatzarekin batera horren osagarri guztiak (nahiz eta beren beregi aipatu ez) emateko prestazioa (1097. art.).

Kode Zibilaren artikulu batzuek, esaterako, 1190, 1191 eta 1207. art.ek, prestazio erantsiak aipatzen dituzte; beste batzuek, ordea, prestazio nagusia bakarrik aipatzen dute, adibidez, 1154, 1155, 1190 —zor nagusiaz hitz egiten du— eta 1207. art.ek.

Prestazio nagusia eta erantsia bereizteko, irizpide ekonomikoa erabili behar da: prestazio erantsia beste baten zerbitzupean da go, horren menpe, horrentzat eginkizunen bat betetzen duelako; horregatik, beste hori prestazio nagusia da. Bukatzeko, menpekotasun ideia horri lotu be har zaizkio hartzekodunaren interesa eta betebeharraren helburu enpirikoa.

46. Prestazio likidoak eta likidoak ez direnak Prestazio likidoak eta likidoak ez direnak bereiztean, kontutan hartzen da prestazioaren zenbatekoa edo, zehatzago esateko, zenbateko hori zehazteko modua. Prestazioa likidoa izango da, horren zenbatekoa eragiketa aritmeti ko arruntak eginez zehaztu denean edo zehaztu daitekeenean.

Alderantzizko kasuan, berriz, prestazioa ez da likidoa izango.

Orokorrean, prestazioa likidoa izateak eta likidoa ez izateak garrantzia izango du, zordunak betebeharra betetzen duenean, bai eta betetzen ez duenean ere. Zorra likidoa ez bada, zor dunak ezin izango du ordaindu, hots, ezin da ezbetetzerik izan; horregatik, oinarrian, zorduna ezin izango da berandutza egoeran jarri (in iliquidi non fit mora, KZren 1100. art.ak printzipio hori berariaz jasotzen ez badu ere). Era berean, prestazioa likidoa ez izateak galarazi egiten du zorraren konpen tsazioa (1196.4. art.).

47. Prestazio zatikorrak eta zatiezinak 13

V. L. MONTÉS PENADÉS

Prestazioa zatikorra ala zatiezina izateak garrantzia du, bai ekonomiaren aldetik, bai Zuzenbidearen aldetik. Bestetik ere, zatikortasun/zatiezintasun binomioari buruzko aipamena, gauzari edo zerbitzuari (edo ezegiteari) baino, zatikako betepenaren aukerari lotuta dago. Horren harira, KZren 1151. art.ak hauxe ezartzen du: ÂŤaurreko art.en ondoreetarako (bistan denez, aipamen hori juridikoa da argi eta garbi; ez da, ez fisikoa, ezta ekonomikoa ere), zatiezinzat joko dira gauza zehatzak emateko betebeharrak, bai eta zati batez bete ezin diren beste betebehar guztiak ereÂť. Zerbait egiteko prestazioen gainean, bigarren lerroaldeak dio zatikorrak izango direla berez zatika bete daitezkeen prestazioak; esaterako, egun kopuru zehatz batean lan egitea, edo obrak egitea unitate metrikoen arabera (1151.2. art.).

Hortaz, zordunaren jokabideak, hau da, prestazioak izango du izaera zatikorra edo zatiezina eta ez, ordea, betebeharraren gauzak edo objektuak; hori dela eta, gauzaren edo objektuaren zatikortasun eta zatiezintasunari buruz hitz egin daiteke, baina zeharka bakarrik. Horrek guztiak azaltzen du, hain zuzen, 1151. art.ak gauza zehatzak aipatzea.

Kontua da, beraz, prestazio zehatz bat noiz bete daitekeen zatika. Horretan berebiziko garrantzia du hartzekodunaren interesak edo borondateak: betebeharra zatika bete ahal den ala ez zehazteko, betepen partzialak hartzekodunaren interesa gauzatzen duen ala ez ikusi behar da. Zati bateko betepenak ez badu hartzekodunaren interesa gauzatzen, orduan prestazioa zatiezina izango da; alderantzizko kasuetan eta, beti ere, KZren 1169. art.arekin bat etorriz gero, prestazioa zatikorra izango da.

Bestalde, prestazioaren zatikortasunak, hots, prestazioa zati batez betetzeko aukerak zatiezintasunerako bidea eman dezake; baina alderantzizkoa, ordea, ezin da gertatu, hau da, zatiezintasunak ezin du zatikortasunerako bidea eman. Horretara, diru kopuru bat ordaintzea prestazio zatikorra izaten da (zerbait emateko prestazioa, alegia), ordainketa zatika egin daitekeelako; baina zatiezin bihur daiteke, ordainketa osoa egintza bakar batean egin behar dela eskatuz gero (ikus KZren 1169. art.). Alderantziz, prestazioa zatiezina bada eta, ondorioz, ezin bada zati batez bete, orduan ezin izango da zatikor bihurtu: adibidez, zerbait emateko prestazioa bizirik dagoen zaldia ematea denean. Horrela, zatiezintasunak hitzarmen hutsezko jatorria izan dezake.

Betebehar negatiboei dagokienez, 1151. art.ko azkenengo lerroaldearen arabera,

V. L. MONTÉS PENADÉS

«kasuan kasuko prestazioaren izaerak zehaztuko du betebehar horiek zatikorrak ala zatiezi nak diren».

Prestazioa zatikorra ala zatiezina izateak, gaur egun, badu nolabaiteko garrantzirik, subjektuen aniztasunari dagokionean. Horregatik, hauxe dio 1149. artikuluak: «zordun eta hartzekodun bakarreko betebeharretan, betebehar horien objektu diren gauzak zatikor ala zatiezin izateak ez ditu aldarazten titulu honetako II. kapituluaren manuak (hau da, 1094.etik 1112.era arteko art.ak)». Arrazoi bera dela eta, 1150. artikulua ere betebehar mankomunatu zatiezinaz eta horren betepenaz ari da (KZren 1138. art.ari eta, batez ere, 1139. art.ari lotuta).

Betebehar mota horren inguruko kontuetan gehiago sakondu nahi izanez gero, betebe harraren subjektuei buruzko laugarren gaira jo behar da.

BIBLIOGRAFIA ÁNGEL YAGÜEZ, «Servidumbres negativas y obligaciones de no hacer», RCDI, 1976; BADOSA COLL, La diligencia y la culpa del deudor en la obligación civil, Bologna, 1987; idem, Dret d´obligacions, Bartzelona, 1990; EGUSQUIZA, La configuración de las obligaciones negativas, Bartzelona, 1990; GALGANO, Le obbligazioni e i contratti, in Diritto Civile e Commerciale, II1. liburukia, 2. argitaraldia, Padua, 1993; JORDANO FRAGA, «Obliga ciones de medios y de resultado», ADC, 1991; MORENO QUESADA, «Problemática de las obligaciones de hacer», RDP, 1976; GUTIÉRREZ ALVIZ, «Ejecución forzosa de las obligaciones de hacer, no hacer y dar cosa determinada», RDProc, 1974; BERCOVITZ, R., «Las obligaciones divisibles e indivisibles», ADC, 1973; idem, «De las obligaciones divisibles e indivisibles», in Comentario al Código Civil y Compilaciones forales, XV2, Madril, 1983 eta in Comentario del Código Civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991; CRISTÓBAL MONTES, Las obligaciones indivisibles, Madril, 1991; ESPIAU, Las obligaciones indivisibles en el Código Civil, Madril, 1992; HERNÁNDEZ GIL, A., «El problema de la patrimonialidad de la prestación», RDP, 1960; MARTÍN PÉREZ, «La despatrimonialización del Derecho civil y la patrimonialidad de la prestación», RDP, 1986.

13

V. L. MONTÉS PENADÉS

Seigarren gaia PRESTAZIOAREN ZEHAZTAPEN ERLATIBOA Laburpena: §20. Prestazioaren zehaztapena.— 48. Prestazioa zehazteko modu koa izatea.— 49. Zehaztakortasun kasuak.— §21. Betebehar gene rikoak.— 50. Kontzeptua.— 51. Oinarrizko eraentza juridikoa.— 52.

Betebehar generikoa zehatz bihurtzea.— 53. Genero mugatuko betebe harrak.— §22. Hautabidezko betebeharrak.— 54. Kontzeptua eta egin kizuna.— 55. Hautatze ahalmena.— 56. Galera eta gertatze bidezko ezintasuna.— §23. Aukerako betebeharrak.— 57. Kontzeptua eta eraentza.— §24. Prestazio aniztasuna.— 58. Aniztasun objektiboa.— 59.

Prestazioen arteko lotura.

§20. PRESTAZIOAREN ZEHAZTAPENA 48. Prestazioa zehazteko modukoa izatea Prestazioa jokabide edo portaera zehatz bat baino ez da: betebeharra eratzean finkaturiko jarduera zehatza, hain zuzen.

Iritzi ere, prestazio egitarau deritzo betebeharra eratzean prestazioaren inguruan zehaztutako guztiari. Zordunak egitarau horretara egokitu behar du bere etorkizuneko jokabidea.

Orokorrean esan daiteke, betebeharra bete dela, egitarauak zehaztutako prestazioa eta zordunak betetako prestazioa bat datozenean. Oro har ere, bi horiek bat ez datozenean, betebeharra ez dela bete esan daiteke.

Horregatik, oinarri oinarrizkoa da prestazioa ab initio zehazturik egotea. Dena den, Kode Zibila ren arabera, prestazioa ez da izan behar erabat zehatza, zehaztakorra baino. 1273. art.aren aginduz, kopurua zehatza ez izateak ez du esan nahi kontratua ez dagoenik; dena den, kopuru hori zehazteko modua izan behar da, kontra tugileen arteko hitzarmen berririk gabe. Hortaz, prestazioa zehazteko modu koa izango da, betebeharra eratzean finkatzen badira prestazioa behin betiko zehazteko beharrezkoak diren irizpide guztiak, hots, J. ORDUÑA MORENO

biharetzi prestazioa ze hazteko ez bada behar alderdien arteko hitzarmen berririk.

Zerbait emateko betebeharretan, gauza identifikatuz eta bakoiztuz zehaz ten da prestazioa. Zerbait egin edo ez egiteko betebeharretan, aldiz, zordunak bete behar duen edo bete behar ez duen jokabidea nahiz jarduera deskribatuz zehazten da prestazioa.

49. Zehaztakortasun kasuak Prestazioaren erabateko zehaztapenarekin batera, zati bateko zehaztapen kasuak edo zehaztakortasun kasuak izan daitezke. Kasu horietan, prestazioaren zehaztapena geroko uzten da. Zehaztapen une hori betepen unearekin bat etorri edo beste bat izan daiteke. Edozein modutan ere, betebeharra eratzean finkatu edo erabaki behar dira prestazioa zehazteko erabiliko diren irizpideak. Irizpideok ondokoak izan daitezke: a) Geroko uztea prestazio generikoaren zehaztapena (ikus 1167. art.). b) Hautabidezko prestazio batzuk zehaztea (ikus 1131.etik 1136.era arteko art.ak). c) Gainontzeko baten esku uztea prestazioaren zehaztapena (ikus 1447. art.). d) Zehaztapen irizpide gisa ezar daiteke kanpoko balore edo zeinuetara jotzea. Adi bidez, urrearen prezioa honetara zehazten da: prestazioa betetzeko egunean New Yorkeko merkatuan urreak duen prezioa ikusita, edo beste zerrenda zein kotizazio ofizial batzuk kon tsultatuta (ikus 1448. art.). Era berean, monetaren inguruko egonkortasun klausulek kasu jakin batzuk eratortzen dituzte eta, kasu horietan, prestazioa ez da zehaztezina, zehazteko modukoa baizik.

Prestazioa zehatza ez bada, edo betebeharra eratzean finkatutako irizpideen bitartez ezin bada zehaztu, orduan betebeharra deuseza izango da. ยง21. BETEBEHAR GENERIKOAK 50. Kontzeptua Betebehar generikoetan, zerbait emateko prestazioa zehazten da (zerbait egiteko prestazioa ere modu berean zehaztu daiteke) generoa aipatuz, gauza bere bakoiztasunean identifikatu

gabe. Beraz, gauzen multzo bat identifikatzea ez da nahikoa; gauza multzo hori homogenoa izan behar da. Bes te modu batera esateko, betebehar generikoak identifikatzeko, aniztasunaren ideia ez da nahikoa, gauzen aniztasuna baitago, bai modu objektiboan kolektiboak diren betebeharretan, bai eta hautabidezko betebeharretan ere. Baina gauzen multzoa homogenoa izan behar dela esatea ere ez da nahikoa; izan ere, zordunak gauza guztiak batera eman behar baditu, betebeharra zehatza izango da. Bada, hauxe da betebehar generikoen benetako ezaugarria: zordunak prestazioa betetzen du, genero zehatz bateko gauza bat edo batzuk ematen dituenean; hala nola, automobil bat, ehun kilo arroz, boligrafo bat, diru kopuru bat etab. Alderantziz, gauza edo gauzak euren bakoiztasunean zehazturik badaude, orduan betebeharra zehatza izango da: automobil zehatz bat, arroz kilo zehatz bat (esaterako, jadanik paketetan dagoena), DalĂ­ren La persistencia de la memoria koadroa etab.

51. Oinarrizko eraentza juridikoa Betebehar generikoak funtsezko hiru erregela hauetan oinarritzen dira: a) Gauzen kalitateari eta prestazioaren betepenari buruzkoa da lehendabiziko erregela. Horren inguruan ez bada ezer hitzartu, 1167. art.aren arabera, hartzekodunak ezin ditu eskatu kalitaterik gehien duten gauzak eta zordunak ezin ditu eman kalitaterik gutxien dutenak. Arau hori eskuemai lea da; hortaz, alderdiek eurek zehaztu ditzakete zordunak eman behar dituen gauza edo gauzen kalitatea eta inguruabarrak.

Bestetik ere, 1167. artikuluak alderdiei ahalbideratzen die kontratuan horrelako hizpaketak sartzea. Hori eginez gero, betebehar generikoa genero mugatuko betebehar bihurtuko du, kalitatea eta inguruabarrak zehazteak generoa mugatzen duelako.

Gainerakoan, CAFFARENAk adierazi duenez, gauzen kalitatea eta inguruabarrak zehaztu daitezke, bai kontratua interpretatuz (1281. art. eta ondorengoak), bai eta onuste zein usadioekin kontratua integratuz ere (1258. art.). Irizpide horiek guztiak ezin direnean erabili, orduan bakarrik aplikatuko da 1167. art.ak J. ORDUĂ‘A MORENO

ezarritako erregela: kalitate ertainaren erregela, hain zuzen (ikus, era berean, 875.3. art.). b) Gertatze bidezko ezintasunaren ziozko ezbetetzeari buruz ari da bigarren erregela. Erregela hori ez da berariaz azaltzen Espainiako antolamendu juridikoan, baina atera daiteke, 1182. artikulua a contrario interpretatuz gero. Erregela horren arabera, betebehar generikoetan, nahiz eta prestazioa gertatze bidez ezinezkoa izan (adibidez, gauza galdu edo suntsitu delako), zorduna ezin da betepenetik askatu (ikus 860, 869.3 eta 875. art.ak).

Hortaz, betebeha rretik eta prestazioa ez betetzeagatiko erantzukizunetik askatzeko, zordunak ezin du ezinbestekorik eta ezustekorik aipatu aitzakia moduan (1105. art.); izan ere, zordunak eman behar dituen gauzak multzo homogeno bereko ak dira eta, generoa denez gero, beti izango dira halako gauzak.

Erregela hori genus nunquam perit esaeraren bidez adieraz daiteke. Ondoko kasuetan, erregela hori murriztuta geratzen da edo ezin da aplikatu: a´) genero mugatuko betebeharra izanez gero, erregelaren norainokoa mugatua da; b´) hartzekoduna berandutza egoeran iza nez gero; c´) prestazioa bakoiztu edo zehaztuz gero; d´) eta, azkenik, prestazio generikoa zerbait egitea izanez gero. Azken kasu horretan, gertatze bidezko ezintasun subjektiboak arras murriztu dezake genus nunquam perit erregela.

c) Bukatzeko, betebehar generikoen derrigorrezko betepenari buruzko eraentzak erakartzen du hirugarren erregela.

1096. art.aren 2. idazatiaren arabera, gauza zehazgabea edo generikoa baldin bada, hartzekodunak eska dezake betebeharra zordunaren kontura betetzea (ikus JZLren 921. art. eta on dorengoak).

52. Betebehar generikoa zehatz bihurtzea Prestazioa bakoiztu edo mugatzen denean, orduan betebehar generikoa zehatz bihurtzen da (eta, ondorioz, betebehar mota horiei buruzko eraentza aplikatzen zaio). Bestetik, prestazioa bakoiztu edo mugatu egiten da, multzo homogenotik edo generotik bereizten direnean zordunak hartzekodunari eman behar dizkion gauza edo gauzak. Bereizketa egin eta gero, hau da,

betebe harra bakoiztu edo mugatu eta gero, ez da genus nunquam perit erregela aplikatzen, betebehar zehatzei buruzko erregelak baino, bereziki, 1182 (betebeharra azkentzen da, zordunaren errurik gabe gauza galdu edo suntsitu delako) eta 1094. art.ak (ikus 1452. art.). Beraz, betebehar generikoa bakoizteak edo mugatzeak berez dakar arrisku guztiak hartzekodunarentzat izatea. Hori dela eta, berebiziko garrantzia du betebeharra zehazteko ahalmena era txikitzeak.

Lehenengo eta behin, ahalmen hori kontratuan bertan eratxiki ahal zaio zordunari, hartzekodunari edo horiek izendatutako gainontzeko bati. Kontratuak horren inguruko agindurik ez badu, usadioak aplikatu behar dira (1258. art.).

Usadiorik ez badago, badirudi ahalmena zordunari dagokiola, berak bete behar duelako prestazioa. Horren harira, hartzekodunaren ahalmenak mugatuak dira; izan ere, bereizketa egin eta gero, zordunaren prestazioa onartu edo ukatu (azken hori 1167. art.an oinarrituz) besterik ezin du egin hartzekodunak.

Prestazioa betetzeko unean bertan edo lehenago egin daiteke bereizketa edo mugaketa. Lehenago eginez gero, bereizte hutsak ez du betebehar generikoa zehatz bihurtzen, bi kasu hauetan izan ezik: lehendabizikoa, zordunak hartzekodunari bereizketaren berri eman dionean eta hartzekodunak bereizketa hori onartu duenean (MOREUren ustez, jakinarazpena nahikoa da eta gure ustez horixe da iritzi zuzena); bigarrena, zordunak hartzekodunaren esku utzi dituenean gauzak, esku uztea betepenaren parekoa baita. Edozein modutan ere, arlo horretan izugarrizko garrantzia dute negozio usadioek.

53. Genero mugatuko betebeharrak Alderdiek gauza generikoaren inguruabar edo kalitateetako batzuk muga ditzakete. Kasurako, Cernudaren La realidad y el deseo lanaren lehenengo argitaraldiko ale bat; Tirant lo Blanchek argitaratutako Kode Zibil bat; zure baratzak emandako berrogeita hamar kilo laranja etab. Horrelako kasuetan, J. ORDUĂ‘A MORENO

betebeharrari genero mugatuko betebehar deritzo. Gorago adierazi dugun moduan, genero mugatuko betebeharrek ondoko ezaugarriak dituzte: batetik, genus nunquam perit erregela murrizturik geratzen da eta, bestetik, presta zioa betetzeko gertatze bidezko ezintasun kasuetan, ezusteko eta ezinbes tekoari buruzko arauketa aldatu egiten da, alegia: genero mugatuko gauza guztiak galtzen badira ezustean edo ezinbestean, orduan zordunak ez du inolako erantzukizunik.

Kasu batzuetan, oso zaila izaten da esatea betebeharra generikoa den ala genero mugatukoa den; are gehiago, alderdiek zehaztu ez badute prestazioaren inguruabarrik (hala nola, jatorria, kokaera, kalitatea etab.). Kasu horiek kontratua interpretatuz eta integratuz konpon du behar dira, batez ere, kontratua usadioekin eta onustearekin integratuz.

§22. HAUTABIDEZKO BETEBEHARRAK 54. Kontzeptua eta eginkizuna Hautabidezko betebeharrak eratzean, prestazio batzuk identifikatzen dira eta, horien artean, batak bestea baztertzen du.

Zordunak bere betebeharra be teko du, prestazio horietarik bat betetzen duenean. Horren ildotik, 1131. arti kuluaren arabera, ÂŤprestazio batzuk hautabidez betetzeko betebeharra duenak osoosorik bete behar du prestazio horietarik batÂť.

Hortaz, hautabidezko betebeharretan, prestazioen aniztasuna dago ab initio (plures res sunt in obligatione) eta horietarik bat bakarrik bete behar da (una autem in solutione).

Hori dela bide, lehenengo arazoa da, betebeharra eratzean identifikatutako prestazioetarik, zordunak zein bete behar duen zehaztea. Hori berori izan behar da lehendabiziko kontua, hautabidezkotasun egoerak helburu zehatz bat duelako (alegia, nolabaiteko askatasun esparrua ematea prestazioen artean aukeratzeko ahalmena duenari) eta egoera hori aldi baterakoa delako.

55. Hautatze ahalmena Prestazioa zehazteko, hau da, betebeharra eratzean identifikatutako prestazioetarik zordunak zein bete behar duen zehazteko, aukeratu egin behar da. Hautatze ahalmena izango du, lehendabizi, betebeharra eratzean izendatu izan den subjektuak, hots, zordunak, hartzekodunak (1132. art.) edo gainontzeko batek, nahiz eta azken horren inguruan Kode Zibilak ezer adierazi ez.

Kontratuak edo legeak (esaterako, HLren 113 eta 123. art.ak, KZren 361 eta 380. art.ak eta beste batzuk; LEren 56. art.ak) ez badio beren beregi eratxikitzen ahalmen hori hartzekodunari edo gainontzeko bati (esaterako, obra kontratu batean hitzartzen da kontratariak izendatutako gainontzekoak aukeratuko dituela gaiak), orduan zordunak izango du hautatze ahalmena (1132. artikulua); izatez, favor debitoris printzipioaren agerpena besterik ez da zordunari eratxikitako ahalmen hori. Hala eta guztiz ere, favor creditoris prin tzipioan oinarrituta, Kode Zibilak mugatu egiten du ahalmen hori, ondoko bi erregelen bitartez: lehenengo eta behin, zordunak osoosorik bete behar du prestazioetako bat eta, horrela, ezin du hartzekoduna behartu prestazio baten zati bat eta beste baten zati bat jasotzera (1131. art.aren bigarren lerroaldea, ordainketaren osotasunari eta identitateari lotuta, KZren 1157 eta 1166. arti kuluetatik atera daitekeenez); bigarrenik, ahalezko eta zilegi diren prestazioen artean, zordunak prestazio bakarra aukeratu eta hori bete behar du. Haatik, 1132. art.aren bigarren idazatiak dioenez, zordunak ezin ditu aukeratu ezi nezko prestazioak, ezzilegiak edo betebeharraren objektu izan ezin direnak.

Behin aukera egin eta gero, aukera horrek ondoreak izango ditu, hori berori jakinarazten den unetik (1133 eta 1136. art.ak). Ordutik, betebeharra ez da hautabidezkoa izango, kasuankasuan aukeratutako prestaziora mugatuko baita. Aukeraren jakinarazpena egin eta gero, gauza galduko balitz, edo zerbitzua ematea ezustean ezinezkoa izango balitz, orduan zorduna betebeharretik askatuta geratuko litzateke (1182. art.)

J. ORDUĂ‘A MORENO

56. Galera eta gertatze bidezko ezintasuna Hautabidezko betebeharrek eraentza berezia dute, hautabidezko prestazioen artetik baten bat galdu zein suntsitzen denean, edota gertatze bidez ezinezkoa denean. Eraentza hori ezberdina izango da, aukera nork egin duen kontutan hartuta: zordunak ala hartzekodunak. a) Aukeratzea zordunari badagokio, betebeharraren objektu diren gauzen ondoz ondoko galerak berez ekarriko du oraindik ahalezkoak diren prestazioak ere ondoz ondo mugatzea, horietako bat bakarrik geratu arte. Horrelakoetan, bistan denez, zordunak aukeratze ahalmena galtzen du eta oraindik ahalezkoa den prestazio bakarra bete behar du (1134. art.). Hortaz, prestazio bat behintzat ahalezkoa den bitartean, zordunaren erruak edo doloak ez du garrantzirik izango.

Alderantziz, zordunaren erruz, gauza guztiak galduko balira edo betebeharra betetzea ezinezkoa izango balitz, orduan hartzekodunak eskubidea izango luke, kaltegalerengatiko ordaina jasotzeko (1135. art.). Baina gauza guztiak zordunaren erru barik galdu edo suntsituko balira, orduan zordunak ez luke zertan kaltegalerak ordaindu (1105 eta 1182. art.ak). Kalteordainaren zenbatekoa kalkulatzeko, hala denean, oinarritzat hartuko da kasuankasuan galdutako azkenengo gauzaren balioa, edo ahalezkoa den azkenengo zerbitzuaren balioa (1135. art.). b) Bestalde, kontratu bidez edo lege bidez hartzekodunari eratxikitzen bazaio aukeratze ahalmena, orduan erregela hauek eraenduko dute zordunaren erantzukizuna: a´) Gauzaren galera edo zerbitzuaren ezintasuna ezustean gertatzen bada, hartzekodunak aukeratu behar du oraindik ahalezkoak diren prestazioen artean, edo oraindik ahalezkoa den bakarra (hori baino ez badago). Zordunaren errurik gabe, gauza guztiak galtzen badira edo zerbitzu guztiak ezinezkoak badira, orduan zorduna askaturik geratuko da (1136.1 eta 1182. art.ak). b´) Gauzetako baten galera edo zerbitzuetako baten ezintasuna zordunaren erruz gertatzen bada, hartzekodunak bi aukera ditu: bata, oraindik bete ahal diren prestazioen artean

edozein erreklamatzea; eta, bestea, zordunaren erruz galdu diren edo ezinezko bihurtu diren prestazioetarik edozeinen balioa (prezioa) erreklamatzea (1136.2. art.). c´) Gauza guztiak galdu badira edo zerbitzu guztiak ezinezkoak badira, hartzekodunak aukeratze ahalmenari eutsiko dio, baina gauza horietako edozeinen prezio edo balioaren gain egikaritu behar du ahalmen hori. §23. AUKERAKO BETEBEHARRAK 57. Kontzeptua eta eraentza Aukerako betebeharretan, alderdietako batek (zordunak edo hartzeko dunak, alegia) ahalmena du, betebeharra eratzean finkatutako prestazioaren ordez, beste prestazio bat betetzeko edo eskatzeko.

Betebeharra betetzeko unean egikari daiteke ahalmen hori. Beste era batera azaltzeko, betebeharra eratzean prestazio bakarra identifikatzen da; baina betebeharra bete behar de nean, zordunak (hautatze ahalmena berari eratxiki izan bazaio) beste pres tazio bat gauza dezake betebeharretik askatzeko, edo hartzekodunak (hautatze ahalmena berari eratxiki izan bazaio) beste prestazio bat eska dezake.

Kasurik gehienetan, zordunari dagokio aukeratzea (ikus 1153. art.); dena den, hartzekodunari eratxiki dakioke ahalmen hori, ez baitago horretarako inolako eragozpenik.

Hautabidezko betebeharretan ez bezala, aukerakoetan prestazio bakarra identifikatzen da in obligatione, baina aukera dago in solutione beste bat betetzeko. Era berean, gertatze bidezko ezintasunari buruzko eraentza desberdina da, bi betebehar mota horietan: boron datezko betebeharretan prestazio bakarra identifikatzen denez gero, prestazioaren galerak, suntsipenak edo ezintasunak berez ez dakar prestazioen mugaketarik; alderantziz, eraentza orokorra aplikatzen da, hots, zorduna askaturik geratzen da, galera, suntsipena edo ezin tasuna ezin bazaio egotzi (1182 eta 1105. art.ak).

Ordainean emateetan ez bezala, aukerako betebeharretan in obligatione finkatzen da, zer eta prestazioa betetzeko unean aukera izango dela prestazio desberdin bat betetzeko.

Ordainean emateetan, berriz, aliud pro alioa egin ahal izateko, beharrezkoa da hartzekodu-

J. ORDUĂ‘A MORENO

nak eta zordunak hitzarmen (aldaberritzailea) egitea prestazioa betetzeko unean.

Labur bilduz, aukerako betebeharrak eratzen direnean bertan zehazten da betebehar horiek betetzean aukera izango dela alio pro alioa egin ahal izateko; hots, ez da behar bo rondateen arteko hitzarmen berririk, ez baitago betebeharren aldaberriketarik.

§24. PRESTAZIOEN ANIZTASUNA 58. Aniztasun objektiboa Arestian aztertu dugun bezala, betebeharretan pertsona bat baino gehiago izan daiteke alde batean, bestean edo bietan. Modu berean, betebehar izae rako harremanetan prestazio bat baino gehiago izan daiteke.

Lehenengo kasuan, subjektuen aniztasunaz hitz egiten da: subjektuen aldetik kolekti boa den betebeharraz, hain zuzen. Bigarren kasuan, aldiz, prestazioen anizta sunaz hitz egin daiteke: objektuaren aldetik konplexua edo kolektiboa den betebeharraz, alegia.

Aniztasun objektiboa edo prestazioen aniztasuna ezin da beste barik parekatu zerbait emateko prestazioetan izan daitekeen gauza aniztasunarekin (esaterako, liburutegi bateko liburuen salmenta, bulego bateko altzarien salmenta edo kirofano bateko lanabesen dohaintza); ezta zerbait egiteko pres tazioetan izan daitekeen jarduera aniztasunarekin ere, nahiz jarduera horiek jokabide bakarra eratu. Bada, oinarrizko ideia da prestazio batzuk aldi berean izatea, hots, zordunak jokabide batzuk bete beharra izatea, betebeharraren xede praktikoa lortzeko eta, horrela, hartzekodunaren interesa betetzeko.

Bukatzeko, aniztasun objektiboa eta hautabidezko betebeharrak bereiztu behar dira: aniztasun objektiboan, zordunak bi prestazio edo gehiago bete be har ditu; hautabidezko betebeharretan, ostera, prestazioetako bat bakarrik bete behar du, baina hori osoosorik. Betebehar generikoetan ez bezala, zorduna ez da askatzen prestazio homogenoen artetik bat bakarrik betez gero; aitzi tik, homogenoak izan zein ez, guztiak bete behar ditu.

59. Prestazioen arteko lotura Aniztasun objektiboan, prestazioak maila desberdinetan egon daitezke elkarrekiko. Batzuetan, prestazio nagusia bat bakarra da eta bestea edo besteak erantsiak edo osagarriak dira.

Beste batzuetan, berriz, guztiak maila berean daude (guztiak dira nagusi); horrelakoetan, prestazio guztiak burutzean bakarrik beteko dira hartzekodunaren interesa eta betebeharraren eginkizun ekonomikoa.

Lehenengo kasua gorago aztertu izan dugu, prestazio erantsiak eta nagusiak azaltzean. Horren inguruko adibideak ere jarri izan ditugu; esaterako, zerbait emateko prestazioetan, familiako guraso onaren arretarekin artatu behar da gauza (1094. art.).

Bigarren kasuan, berriz, bi dira azaldu beharreko arazoak: lehendabizikoa, prestazio bakarra dagoen ala bat baino gehiago dauden zehaztea; eta, hurrena, prestazioen aniztasuna egonez gero, prestazio horiek elkarrekiko duten independentzia maila zehaztea, prestazio guztiak beharrezkoak baitira betebehar izaerako harremanen xede enpirikoa lortzeko.

Lehenengo arazoa konpontzeko, kontutan izan behar dira, batetik, alderdien borondatea eta, bestetik, kontratua interpretatzeko eta integratzeko irizpideak. Bigarren kontua, lehentxoago adierazi dugunez, hauxe da: zehaztu egin behar da prestazioek elkarrekiko duten independentzia maila; hots, erabaki behar da prestazio horietako bat ez betetzeak betebeharra erabat eta behin beti ez betetzea dakarren ala ez. Betebehar batzuetako prestazioak elka rri lotuta daude, kari batzuk direla medio (ikus 1491. art.). Beste betebehar batzuetan, aldiz, prestazioen artean ez dago horrelako harremanik: bata bestearekiko independentea da eta bakoitzak hartzekodunaren interesa be tetzen du, alor zehatz batean. Konponbidea, hortaz, ondoko datuek emango digute: betebeharraren edukiak; hartzekodunaren interesa ez betetzearen mai lak; eta, azkenik, betebehar izaerako harremanen helburu praktikoak.

J. ORDUĂ‘A MORENO

Hala nola, ezkontzea erabakitzen duen pertsona batek beste batekin kontratatzen du famili egoitza izango den etxebizitza eraldatzea; hori dela bide, beste pertsona horrek ateak aldatu, hormak pintatu, sabaiak beheratu eta sistema elektriko guztia berrikusi behar du.

Urretxindorra bidai agentziak Napolira bidaia antolatu eta prezio zehatz baten truk ondokoa eskaintzen du: joanetorria hegazkinez, ostatua lau izarretako hotelean, San Carlo antzokian opera saio batera joateko bi sarrera eta Capri uharterako bisita.

Oinetako eta eskuzorroen enpresario batek bere gain hartzen du dendari bati mila pare oinetako eta bostehun eskuzorro emateko betebeharra. Oinetakoak dendariaren esku jarriko ditu bost txandatan, txanda bakoitzean berrehun pare oinetako emanez; eskuzorroak, oste ra, bi txandatan eta txanda bakoitzean berrehun eta berrogeita hamar eskuzorro.

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, «De las obligaciones alternativas», in Comentarios del Código civil y Compilaciones forales, XV2, Madril, 1983; CAFFARENA LAPORTA, «Genus numquam perit», ADC, 1982; Idem, «El requisito de la identidad del pago en las obligaciones genéricas», ADC, 1985; COSSÍO, «La transmisión de la propiedad y obligaciones genéricas», ADC, 1953; DE LA CUESTA, «Las obligaciones alternativas», RDP, 1984; DÍEZPICAZO, Fundamentos del Derecho civil Patrimonial, II, 4. argitaraldia, Madril, 1993; GETEALONSO, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub «Del objeto de los contratos»; HERNÁNDEZ GIL, A., «Naturaleza jurídica de las obligaciones alternativas. Tesis unitaria», RDP, 1942; MARTÍN PÉREZ, «Sobre la determinabilidad de la prestación obligatoria», RGLJ., 1958; MARTÍNEZPEREDA RODRÍGUEZ, «Las obligaciones facultativas en el Derecho español», ADC, 1972; MOREU BALLONGA, «En defensa del criterio de especificación unilateral notificada», ADC, 1985; RAMS ALBESA, Las obligaciones alternativas, Madril, 1982; idem, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub «De las obligaciones alternativas»; SÁNCHEZ CALERO, «Las obligaciones genéricas», RDP, 1980; VATTIER FUENZALIDA, «Contribución al estudio de las obligaciones accesorias», RDP, 1980; idem, «Contribución al estudio de las obligaciones facultati vas», RDP, 1982.

Zazpigarren gaia DIRUZKO BETEBEHARRAK Laburpena: §25. Diruaren kontzeptua.— 60. Dirua. Kontzeptua eta eginkizu nak.— 61. Diruaren erabilera.— §26. Diru zorrak. Kontzeptua eta motak.— 62. Kontzeptua.— 63. Diru zor motak: A) Diru kopuruko zorrak; B) Balio zorrak.— §27. Monetaren balio aldaketak.— 64. Monetaren balio gorabeherak. Nominalismoaren gaineko printzipioa eta balorismoa.— 65. Egonkortzapen klausulak eta rebus sic stantibus klau sula.— §28. Diru zorren ordainketa.— 66. Hitzartutako moneta espezieaz ordaintzea eta atzerriko monetaz ordaintzea.— 67.

Merkataritzako agiri bidez egindako ordainketa.— §29. Korritu zorra.— 68. Kontzeptua eta eginkizunak.— 69. Korritu zorren motak.— 70.

Korrituen ordainketa.— 71. Anatozismoa.

§25. DIRUAREN KONTZEPTUA 60. Dirua. Kontzeptua eta eginkizunak Gaur egungo ekonomiak bi oinarri ditu: bata, kreditua (izatez, kreditu ekonomia da) eta, bestea, saldoz edo handiro egindako industri ekoizpena. Jakina denez, ekonomi sistemak eragin zuzena du Zuzenbidearen esparruan; esaterako, kontratuen baldintza orokorrak hauxe baino ez dira: industri ekonomietan, handiro egindako ekoizpenek izan behar duten eraberekotasunaren agerpen juridikoak. Horren ondorioz, berebiziko garrantzia dute, bai betebehar generikoek, bai diruzko betebeharrek.

Oinarrian, dirua ondasun higikorra, generikoa eta suntsikorra da. Eratxiki ere, antolamendu juridikoek diruari eratxikitzen diote, batetik, balioa, balio unitate ideal batekin lotzen dutelako eta, bestetik, betebeharretatik askatzeko ahalmena, ordainketak egiteko bidea delako. Hortaz, dirua monetatan gauzatzen da eta bi eginkizun betetzen ditu: a) ordainketa eta elkartruke bide izatea; b) balio neurri izatea.

Lehenengo eginkizuna betetzean, ondasunak es kuratzea eta zerbitzuak lortzea ahalbideratzen du; bigarrena betetzean, aldiz, gauza, zerbitzu eta kalteen balioa zehaztea ahalbideratzen du, horien guztien baliokide ekonomikoa delako.

Eginkizun bikoitz horren ondorioz, bi zor mota bereiz daitezke: diru kopuruko zorrak eta balio zorrak, alegia.

Lehendabizikoetan, diruak lehenengo eginkizuna betetzen du (salerosketetako prezioaren ordainketa; mandatariak egindako zerbitzuaren ordainketa; errentaren ordainketa errentamenduetan etab.). Bigarrenetan, aldiz, dirua balio unitatetzat hartzen da eta, horren ondorioz, ondasunaren edo zerbitzuaren ordezko legez erabiltzen da (kasu ankasuan eragindako kalteak ordaintzea; inoren gaiak erabiltzeagatik ordaintzea, KZren 360. art.ak gai horien balioa ordaindu behar dela agintzen baitu; 361 eta 365. art.etako kasuak eta beste batzuk).

Gehienetan, metalezko dirua eta fiduzi dirua bereizten dira, diru horri eratxikitzen zaion balio motaren arabera. Dirua metalezkoa izango da (eta, beraz, moneta sistema metalista izango da), diruaren barne balioa eta kanpo balioa parekoak badira, hots, monetaren balioak adierazten badu moneta horren metalak duen balioa (berbarako, urrezko eta zilarrezko txan ponak). Aitzitik, fiduzi dirua izanez gero (eta, beraz, moneta sistema nominalista izanez gero), ez dira parekoak izango kanpo balioa eta dirua osatzen duen gaiaren barne balioa; hots, dirua osatzen duen gaiaren balioa baino handiagoa (orokorrean, ezberdina) izango da diruaren kanpo eta legezko balioa (esaterako, Espainiako Bankuak jaulkitako mila pezetako bilete baten kanpo balioa ez da izango paper zatiak eta hori egiteko erabilitako lan indarrak dutena baino handiagoa). Moneta sistema edozein izanda ere (gaur egungo fiduzi sistema sistema nominalista da), subiranotasun egintzek eratortzen dute monetaren kanpo balioa; bestela esateko, legeak edo Estatuak zehazten du balio hori. Diruak trafikoan edo merka taritzan duen balioa (hau da, eskuratze ahalmena), berriz, merkatuak berak zehazten du.

61. Diruaren erabilera Bestelako kontua da diruaren erabilera. Erabilera hori legezkoa, derrigorrezkoa edo fiduziazkoa izan daiteke. Diruak legezko erabilera izango du, Estatu zehatz batek ordainketa edo betepen bide gisa ezartzen edo sendesten duenean. Diruak (eskuarki, nazioko monetak, baina ez beti) ordainketa bide gisa

indar askatzailea duenean eta nahitaez erabili behar denean elkartruke ekonomikoetan, orduan derrigorrezko erabilera izango du. Azkenik, diruak fiduzi erabilera izango du, truke zeinu edo tresnen bitartez azaltzen denean eta zeinu edo tresna horiek gero moneta bihur daitezkeenean.

Esaterako, Espainiako Bankuak jaulkitako bileteek, hasieran, lege eta fiduzi erabilera zuten: ordainketa edo betepen bide gisa erabiltzen ziren eta edozein momentutan (urrezko edo zilarrezko) txanpon bihur zitezkeen, bilete horietan adierazitako kopurua aintzat hartuz. 1939ko azaroaren 9ko Legea onetsi zenetik, banku bileteek derrigorrezko (eta legezko) era bilera dute, baina ez fiduzi erabilera, ezin baitira urrezko edo zilarrezko txanpon bihurtu.

Legezko edo derrigorrezko erabilerako dirua ez da nahastu behar nazioko monetarekin. Gehienetan, Estatu batean nazioko monetak (edo monetek, bat baino gehiago badira) izango du legezko eta derrigorrezko erabilera; hala ere, gerta daiteke Estatu zehatz batean atzerriko moneta batek edo batzuek legezko erabilera izatea.

§26. DIRU ZORRAK. KONTZEPTUA ETA MOTAK 62. Kontzeptua Aurrerago adierazi dugun moduan, diruak eginkizun ezberdinak betetzen ditu; hori dela bide, diru kopuruko zorrak eta balio zorrak bereiz daitezke. Lehenengoetan, dirua berez ondasun bat baino ez da: elkartruke bidea, ondasunak eskuratzeko eta zerbitzuak lortzeko bidea, hain zuzen. Balio zorretan, ostera, dirua balio neurria da: gauza, zerbitzu edo kalteen baliokide ekonomikoa, alegia.

Diru zorrekin batera, moneta zehatz batzuetan ordaindu beharreko zorrei buruz hitz egiten da. Horiek berez ez dira diru zorrak, betebehar zehatzak baino, objektua erabat zehazturik baitago (ikus KZren 307. art.).

63. Diru zor motak A) Diru kopuruko zorrak

Orokorrean, diru kopuru zehatz bat (hala nola, salerosketaren prezioa, errentamenduaren errenta, diru maileguaren itzulketa eta abar) eman behar denean, mota horretako zorrak izaten dira, hau da, diru kopuruko zorrak. Diru kopuruko zorrak betebehar generikoak direnez gero, zordunak ezin izango du gertatze bidezko ezintasunik desenkusa moduan jarri, betebeha rretik askatzeko eta erantzukizunik gabe geratzeko; izan ere, betebeharra betetzeko aukera beti izango du, zordundutako diru kopurua legezko erabile rako dirutan emanez. Horrela, oinarrian, betebeharra betetzeko unean Espai nian legezko erabilera duen monetarekin bete behar da diru zor hori (1170. artikulua).

Bestalde, hauxe izan daiteke diru kopuruko zorren beste ezaugarri bat: KZren 1108. art.aren arabera, berandutzak eraentza berezia du.

Diru kopuruko zorrak berez ahalbideratzen du moneta espezieari buruzko ituna kasuz kasu egokitzea. Itun horren bidez, alderdiek zehaztu egiten dute zordunak zernolako moneta espeziearekin egin behar duen diru zor horren ordainketa. Zor mota horiei moneta espezie zehatzaren gaineko zor deritze eta KZren 1170. artikulua aplikatzen zaie. Kode Zibila aldarrikatu zenean, mone ta sistema metalistak (bimetalistak) eraentzen zuen Espainian.

Horregatik, 1170. art.aren arabera, ÂŤdiru zorrak hitzartutako moneta espezieaz ordaindu behar dira eta, horrela ezin badira ordaindu, Espainian legezko erabilera duen urrezko edo zilarrezko monetaz ordaindu behar diraÂť. Beraz, ordainketa mo neta espezie zehatz batean egingo dela hitzartu bada, zorduna ezin izango da zorretik askatu, hitzartutakoa ez den espezie bateko monetak emanez.

B) Balio zorrak Diru zor izan daitezke balio zorrak ere. Horrelakoetan, dirua gauza edo zerbitzuen baliokide ekonomikoa izaten da; beste modu batera esateko, diru kopurua ez da ordaindu behar berez ondasun bat delako, ezbada beste ondasun baten baliokidea edo

balioa delako. Orokorrean, balio zor izaten dira kalteordainak edo konpentsazio zorrak, adibidez, kasuankasuan eragindako kalteengatiko ordaina (1902. art.).

Balio zorrak iragankorrak izaten dira, balio zor diren heinean; izan ere, balioaren ordez diru kopuru bat zehazten denean, balio zorra diru kopuruko zor bihurtzen da. Beste modu batera azaltzeko, balio zorra likidatu eta gero (alderdien erabakiz, epailearen aginduz etab.), diru kopuruko zor bihurtzen da. Beraz, GALGANOk dioenez, likidazioaren aurreko unean bakarrik atzeman daiteke balio zorraren eta diru kopuruko zorraren arteko ezberdintasuna. Ikuspegi horretatik, esangura hertsian balio zorrak ez dira benetako diru zorrak; baina diru zor izango dira horiek zenbatekotu eta likidatzen direnean, hau da, diru kopuru zehatz bihurtzen direnean.

§27. MONETAREN BALIO ALDAKETAK 64. Monetaren balio gorabeherak. Nominalismoaren gaineko printzipioa eta balorismoa Barne eta kanpo balioa izateaz gain, diruak trafiko edo merkataritza balioa du. Azken horrek eratortzen du, hain zuzen ere, diruaren eskuratze ahalmena. Bada, trafiko edo merkataritza balioa izango da une zehatz batean diru kopuru jakin batekin eskura daitezkeen ondasunen balioa (COSS�O); etorri ere, bat datoz balio hori eta monetaren barne eta kanpo balioa.

Horren ildotik, erraz uler daiteke diruaren (trafiko) balioak aldaketak zein gorabeherak izan ditzakeela, inflazioa (eskuratze ahalmenaren galera) edo deflazioa (eskuratze ahalmenaren igoera) dagoenean.

Monetaren gorabe hera horiek prestazioen arteko desoreka ekar dezakete, deflazioa edo inflazio jasaten duen alderdiaren kaltetan. Desoreka hori izango da zordunak diru ko puru zehatz bat eman behar duenean, diru kopuru horren merkataritza balioa edo eskuratze ahalmena kontutan hartu gabe: inflazio garaia izan bada, deso reka hartzekodunak jasan beharko du, eskuratze ahalmen gutxiago jasoko bai tu, nahiz eta diru kopuru bera hartu; alderantziz, deflazio garaia

izan bada (eta hori oso arraroa da), desoreka zordunak jasan beharko du, hartzekodunari eskuratze ahalmen handiagoa eratxikiko baitio, nahiz eta diru kopuru be ra eman.

Gauzak horrela, lehenengo eta behin zehaztu beharra dago diru betebeharra duen zordunak zer eman behar duen: berak jaso zuen diru kopuru bera ala eskuratze ahalmen bera? Lehenengoa aukeratuz gero (nominalismoaren gaineko printzipioa), segurtasuna nagusituko da, trafiko balioak edo eskuratze ahalmenak izan behar duen parekidetasunaren kaltetan. Baina bigarrena aukeratuz gero (printzipio balorista), eskuratze ahalmenak izango du lehentasuna, segurtasunaren kaltetan.

Inflazio garaietan (oraingoan, esaterako), konponbide nominalista zordunaren aldekoa eta hartzekodunaren kontrakoa da: zordunak diru kopuru bera eman behar du eta hartzekodunak balio gutxiago jasoko du. Konponbide baloristak, berriz, kalte egingo dio zordunari eta ondo etorriko zaio hartzekodunari, zordunak azken horri eman behar diolako, ez diru kopuru bera, ezbada diru kopuru horrek adierazten zuen balio bera edo eskuratze ahalmen bera.

Espainiako antolamendu juridikoak nominalismoaren gaineko printzipioa barneratu du (ikus KZren 1170, 1753 eta 1754. art.ak eta, argiago, MKren 312. art. eta Auzitegi Gorenaren jurisprudentzia, esaterako, 1985eko apirilaren 19ko epaia).

Horrek esan nahi du monetaren balioa izango dela beraren balio izendatua eta ez, ostera, beraren trafiko balioa edo eskuratze ahalmena. Ondorioz, betebeharra eratzean adierazitako diru kopurua eman beharko dio zordunak hartzekodunari, gorabehera ekonomikoak kontutan izan gabe. Bistan denez, nominalismoaren gaineko printzipioak zordunaren alde egiten du inflazio garaietan; izan ere, aldi horietan, hartzekodunak pairatzen du monetaren eskuratze ahalmenak izandako galera, eta diru kopuru bera jaso arren, asko murrizten da diru kopuru horren eskuratze ahalmena.

65. Egonkortzapen klausulak eta rebus sic stantibus klausula Diruaren gorabeherek erakar ditzaketen galerak saihesteko eta, bereziki, inflazioak sor dezakeen arriskua bermatzeko, legegintzazko erabakiez gain, alderdiek konponbide batzuk ezar

ditzakete kontratuetan, hartzekodunaren mesedetan; konponbide horiei egonkortzapen klausula deritze. Beste batzuetan, legeak berak ezartzen ditu egonkortzapen klausula batzuk; legezko manu horiek aginduzkoak edo eskuemaileak izan daitezke (ikus LELren 38 eta 39. art.ak; HELren 98. art.; AKLren 29. art.; HAren 219. art.).

Klausula horien helburuak bi dira: bata, nominalismoaren gaineko prin tzipioa aplikatzeak dakartzan akatsak zuzentzea; eta, bestea, eskuratze ba lioari eustea, diru zorraren birbaloraketaren bitartez. Askotan, birbaloraketak indize zehatz batzuk erabiliz egiten dira, indize horiek ofizialak izan zein ez; horrelakoetan, indize horiek dituzten aldaketen araberakoa izaten da birbalo raketa. Orobat, eskuratze balioaren desorekak zuzentzeko, egonkortzapen klausulek gehien erabiltzen dituzten indizeak ondokoak dira: A) Urre edo zilar indizea. Halakoetan, urrearen edo zilarraren balioa izaten da errefe rentziatzat hartzen den indizea; horregatik, urrearen balio klausula edo zi larraren balio klausula deritze. Zordunak ondoren adierazten duguna eman behar dio hartzekodunari: diru kopurua jaso zuenean kopuru horrekin eskura zezakeen urre edo zilar kopuru bera eskuratzeko beste diru. B) Ekoizkin edo merkatugai indizea.

Kasu horietan, klausulak indize hau hartuko du kontutan: ekoizkin edo merkatugai zehatz baten prezioa, prezioen indize orokorraren arabera. C) Atzerriko moneta indizea: urrearen edo zilarraren balio klausuletan bezala egingo da birbaloraketa, baina atzerriko moneta zehatz bat erreferentziatzat hartuz (dolarra, markoa etab.). D) INEk (hots, Estatistikako Nazio Erakundeak) argitaratutako indizea: bizi kostuaren indizea, hain zuzen.

Egonkortzapen klausulez gain, alderdiek beste konponbide batzuk erabil ditzakete, monetaren balio galera saihesteko edo, zehatzago esateko, hartzekodunak emandako diru kopuruaren balio galera saihesteko. Horren harira, gero ikusiko dugun moduan, korrituen inguruko itunek bete dezakete diruaren eskuratze ahalmenari eusteko eginkizuna; horretarako, korrituak inflazio aurreikuspenen arabera kalkulatzen dira.

Amaitzeko, rebus sic stantibus klausularen babesa eskatu ahal izango du moneta ren balio gorabeheren ondorioz kaltetutako alderdiak. Hala eta guztiz ere, Auzitegi Gore naren ustez, alegazio hori bidezkoa izan dadin beharrezkoa da, «batetik, kontratua burutzen denetik kontratu hori betetzen den unera arteko inguruabarrak erabat aldatzea ustekabean; bestetik, prestazioen arteko desoreka konpontzeko beste modurik ez izatea»; eta, gainera, klausulari buruzko alegazioa egiten duena onusteduna eta errugabea izatea (AGk emandako epaia, 1985eko apirilaren 19an).

Hortaz, jurisprudentziaren aginduz, rebus sic stantibus klausula diru kopuruko zorretan aplikatu ahal izateko, ondoko betekizun guztiak izan behar dira aldi berean: i) prestazioak segidako traktudunak, iraunkorrak edo betepen geroratudunak izatea; ii) kontratua burutzen denetik kontratu hori betetzen den unera arteko inguruabarrak erabat aldatzea; iii) aldaketa hori ustekabekoa izatea eta alderdien prestazioen artean desoreka izugarria sortaraztea; iv) kaltetua onusteduna izatea eta prestazioak berriro orekatzeko beste konponbiderik ez izatea (AGk 1984ko ekainaren 27an emandako epaia). Horregatik, factum principis edo casus belli bezalako kasuetan bakarrik izango litzateke zilegia rebus sic stantibus klausularen babesa eskatzea; izan ere, kasu horietan, rebus sic stantibus klausularen helburua izango litzateke gertatze bidez etorritako akatsa konpontzea.

§28. DIRU ZORREN ORDAINKETA 66. Hitzartutako moneta espezieaz eta atzerriko monetaz ordaintzea KZren 1170. art.aren arabera, «diru zorrak hitzartutako moneta espezieaz ordaindu behar dira eta, horrela ezin badira ordaindu, Espainian legezko erabilera duen urrezko edo zilarrezko monetaz ordaindu behar dira». Arau hori onetsi zenean, Espainian sistema bimetalistak (urrea edo zilarra) eraentzen zuen.

Baina gaur egun ondoko arazoa konpondu beharra dago: moneta espeziea aipatzean, 1170 art.ak nazioko moneta bakarrik hartzen al du kon tutan edo ordainketak egin daitezke atzerriko monetaz ere?

Oinarrian, badi rudi ez dagoela inolako eragozpenik, alderdiek hitzar dezaten diru zorra atzerriko monetaz ordaintzea. Edozein modutan ere, zorra ordaintzean edo betetzean etorriko da arazoa; hots, zorra atzerriko monetaz ordainduko dela hitzartu eta gero, zordunak derrigor ordaindu behar du zorra moneta horrekin ala ordain dezake Espainian legezko erabilera duen monetarekin?

KZren 1170. artikulua kontutan hartuta, badirudi zordunak hitzartutako moneta es pezieaz, hau da, atzerriko monetaz ordaindu behar duela zorra; hortaz, ez du betebeharra beteko, zor horren truke balioa (baluta) nazioko monetaz ordaintzen badu. Hala eta guztiz ere, arlo horretan kontutan izan behar dira ondoko datuak: lehendabizikoa, moneta eta tru kaneurrien kontrolari buruzko nazio legeriak mugak eta murrizketak ezar diezazkieke (eta ezarri ere, ezartzen dizkie) atzerriko monetaz egindako ordainketei; bigarrena, muga eta mu rrizketa horiek, bai eta beste egitate objektibo batzuek ere (esaterako, facta principisek), ezi nezko egin dezakete hitzartutako moneta espezieaz ordaintzea, hitzartutakoa atzerriko moneta baldin bada; eta, azkenengoa, betebeharra betetzeko unean, alderdien borondateak duen askatasuna zabalzabala da.

Arazoaren muina hauxe da: ordainketa atzerriko monetaz egingo dela hi tzartu eta gero, zordunak hartzekodunari zorra ordaintzen badio betebeharra betetzen den tokian (zehatzago, Espainian) legezko erabilera duen monetaz, orduan betebeharretik askatuko da ala ez?

Esan beharrik ere ez dago zor dunak beti izango duela hitzartutako moneta espezieaz ordaintzeko aukera.

Nire ustez, arazo hori konpontzeko bi irizpide izan behar dira kontutan: bata, hartze kodunaren interesa betetzea; eta, bestea, atzerriko monetak betetzen duen betebeharra edo eginkizuna itxuratzea. Horrela, hartzekoduna ados badago, arazoak ez du zentzurik izango, baina beste arazo bat sortuko da, alegia: aldaberriketa objektiborik dagoen ala ez; erantzuna ezezkoa izan behar da, diru zorra diru kopuruaren gainekoa izanez gero. Bestalde, zehaztu behar da atzerriko monetak betebeharrean betetzen duen eginkizuna. Kasu batzuetan, atze rriko moneta in obligatione zehazteak espekulazio hutsezko eginkizuna bete dezake; beste batzuetan, aldiz, eginkizun bera izan dezakete, batetik, atzerriko moneta in obligatione zehazteak eta, bestetik, atzerriko monetaren gaineko balio klausula sartzeak nazioko mone taz ordaindu behar diren betebeharretan. Bi kasu horietan eta beste batzuetan ere (moneta motak prestazioa identifikatzen ez duenean, hain zuzen), ez du ematen 1170. art.ak legezko erabilera duen monetaz ordaintzea eragozten duenik, are gehiago, hartzekodunak ez badu batere arazorik diru kopuru hori atzerriko moneta bihurtzeko.

Bestalde, hitzartutako moneta espeziea aipatzean, barne esparrua edo nazioko esparrua ere kontutan hartzen da. Kasu horretan, betebeharraren alderdiek hitzar dezakete ordainketa 500

pezetako txanponez, 5.000 pezetako biletez edo 10.000 pezetako biletez egitea. Ezintasun objektiborik balego (esaterako, factum principisa dela bide, zirkulaziotik kanpo geratzen dira 10.000 pezetako bileteak), orduan zordunak legezko erabilerako monetaz ordaindu beharko luke hitzarturiko diru kopurua, 1170. art.ak agintzen duen moduan.

Azken buruan, 1170. art.aren lehendabiziko lerroaldeak ez du agintzen hitzartutako moneta espezieaz ordaintzeko, hitzartutako moneta espezie hori atzerrikoa baldin bada; baina, era berean, zordunari ez dio facultas solutionis zabalik ematen, hitzartutako moneta espezieaz ordaindu ahal izateko (atzerriko moneta baldin bada) edo legezko erabilerako monetaz ordaindu ahal izateko (ikus GLTLren 47. art. eta JZLren 1453.2. art.).

Hortaz, atzerriko monetaz ordaindu behar duen zordunak legezko erabilerako monetaz ordaintzen badu zorra, zehaztu beharko da moneta bihurketa edo trukea noiz egiten den. Argi dago une horrek ezin diola hartzekodunari kalterik egin (AGk 1986ko otsailaren 26an emandako epaia). Espainiako antolamendu juridikoan, ondorengo irizpideak ezarri dira, saltzailearentza ko trukaneurria kontutan hartuta: a) diru kopuruaren baliokidea pezetatan, be tebeharra mugaeguneratzen denean (JZLren 1436. art.); b) diru kopuruaren baliokidea pezetatan, zorra betetzen edo ordaintzen denean, hartzekodunari kalte egiten badio mugaeguna kontutan hartzeak (besteak beste, AGk 1986ko otsailaren 26an emandako epaia); c) diru kopuruaren baliokidea pezetatan, betebeharra mugaeguneratzen denean edo betetzen denean, hartzekodunak aukeratuta (GLTLren 47. art.).

67. Merkataritzako agiri bidez egindako ordainketa Diru zorrak ordain daitezke merkataritzako agiri bidez ere (txekeak, ordaindukoak, ganbio letrak etab.). Halako kasuetan, 1170. art.aren bigarren lerroaldearen arabera, zorduna zorretik askatu eta betebeharra azkenduko da, merkataritzako ÂŤagiri horiek diru bihurtu edo hartzekodunaren erruz kaltetuak direnean bakarrik. Bitartean, etenda geratuko da jatorrizko betebeharrak

eratorritako akzioaÂť.

Beste hitz batzuekin esateko, diru betebeharrak betetzeko merkataritzako agiriak ematen direnean, emate hori pro solvendotzat jotzen da (hau da, agiriak zorra ordain tzeko ematen dira eta ez, ordea, ordainean); hori dela eta, agiriok diru bihurtu ezin direnean (hartzekodunaren erruz kaltetuak izan direnean izan ezik), arriskua zordunak jasan behar ko du. Dena den, arau hori eskuemailea denez, alderdiek erabaki dezakete merkataritzako agirien ematea (bai eta kredituaren lagapena ere) pro solutotzat jotzea, hau da, ordaine an ematetzat eta ez, ostera, ordaintzeko ematetzat. Horrelakoetan, agirien ematea ordainean emate gisa itxuratzen denez gero, agiriok ezin direnean diru bihurtu, arriskua hartzekodunak jasan behar du.

§29. KORRITU ZORRA 68. Kontzeptua eta eginkizunak Diru zorren artean ohikoena da korritu zorra. Zor hori diru kopuruko beste zor batek erakartzen du. Zuzenbidearen ikuspuntutik, korritua fruitua baino ez da: fruitu zibila, hain zuzen ere (354 eta 355. art.ak); fruitu horrekin, diru kopuru baten erabilera ordaintzen da. Horrela ba, dirua ekoizpenezko on dasuntzat hartzen da eta korrituak, berriz, diru horren fruitutzat.

Oroko rrean, pertsona batek beste bati eman edo itzuli behar dion diru kopurua erabiltzen duen bitartean, onurak jasotzen ditu edo beste horri onurak jaso tzea eragozten dio. Ordainketa eginkizun horrez gain, korrituek bete ditzakete beste eginkizun batzuk ere: lehendabizikoa, eginkizun zehatzailea edo kalteak ordaintzekoa, berandutza korrituekin gertatzen den bezala (1108. artikulua); bigarrena, kasuankasuan emandako eta itzuli beharreko diru kopuruak duen eskuratze ahalmena birbaloratzeko eginkizuna, hots, nominalismoaren gaine ko printzipioaren akatsak zuzentzeko eginkizuna (gorago ikusi dugunez, gaur egun Espainian printzipio horrek eraentzen du); hirugarrenik, korrituek kon pentsazio eginkizuna bete dezakete, betebeharra sinalagmatikoa bada eta gauzak fruituak ematen baditu (1120, 1303 eta 1501.

art.ak).

Korrituak ordaintzeko prestazioa prestazio erantsia da eta, beraz, prestazio mota horiei buruzko eraentza aplikatzen zaio (ikus 5. gaia).

Hala eta guztiz ere, prestazio autonomo eta nagusi bilaka daiteke, korritu horiek mugaeguneratu eta eskatzeko moduko bihurtu eta gero; hori gertatzen bada, korritu zorrak beste korritu batzuk sortuko ditu. Gero aztertuko dugun fenomeno horri anatozismo deritzo.

69. Korritu zorren motak Jatorriaren arabera, korritu zorra hitzarmenezkoa nahiz legezkoa izan daiteke. a) Lehenengo kasuan, korrituei buruzko itun zehatz batek erakartzen du korrituak ordaintzeko betebeharra; itun horretan zehaztuko dira korrituen zenbatekoa (bertan ezer adierazten ez bada, legezko korrituak direla uste izango da) eta horiek ordaintzeko era (goren mugako kopurua, epe zehatz batzuei lotutako portzentaiazko kopurua etab.).

Alderdiek egoki iruditzen zaien zenbatekoa hitzar dezakete, beti ere, lukurreriaren legezko debekua errespetatuz (ikus AzcĂĄrate Legea, 1908ko ekainaren 23ko Legea, hain zuzen).

Korritu zorraren gaineko presuntziorik ez du ezartzen, ez Kode Zibi lak, ez eta Merkataritzako Kodeak ere. Ondorioz, berariazko xedapen arau emailerik ez dagoenez gero, korritu zorra sortuko da aurretiaz hori hitzartzen denean bakarrik, nahiz eta hitzarmen hori isilbidezkoa izan (ikus KZren 1755 eta 1756. art.ak, eta MKren 315 eta 316. art.ak). Hortik ondoriozta daiteke Espainiako antolamendu juridikoan dirua ez dela hartzen per se ekoizpenezko ondasuntzat; izan ere, Kode Zibilean, korrituen ordainketa ex lege lotzen da kalteak ordaintzeko eginkizunarekin (1108 eta 1501.3. art.ak) edo konpen tsazio eginkizunarekin (1120 eta 1501.2. art.ak). Kreditu eta moneta eko nomietan, aldiz, alderantzizkoa gertatzen da.

b) Legezko korrituen jatorria eta zenbatekoa legeak berak zehazten ditu. Gehienetan, legezko korrituek kalteak ordaintzeko eginkizuna betetzen dute (1108. art.) edo, bestela, konpentsazio eginkizuna (1120 eta 1501. art.ak), hitzarmenezko korrituek ere bi eginkizun horiek bete ditzaketen arren. Legez ko korritua legeak finkatzen du. Gaur egun, aurrekontuei buruzko legeek ze hazten dute urtero legezko korritua; horregatik, arazoak sor daitezke lege horien atzeraeragina edo, zehatzago esateko, atzeraeragin mailaren inguruan (ikus AGk 1989ko ekainaren 15ean emandako epaia).

70. Korrituen ordainketa Alderdiek ezarritako itun eta hizpaketen arabera ordaindu behar dira ko rrituak. Kode Zibilak bi arau ezartzen ditu: bata, korritu zorraren azkentzeari buruzkoa eta, bestea, korrituen egozketa eta ordainketari buruzkoa. 1110. art.aren aginduz, hartzekodunak kapitala jasotzen duenean ez badu korrituen inguruko eragozpenik jartzen, korrituak ordaintzeko betebeharra azkendurik geratuko da zordunarentzat (ikus KZren 1621. art. eta MKren 381. art.). Bestalde, 1173. art.aren arabera, zorrak korrituak sortzen baditu, korrituak ordaindurik ez dauden bitartean, ordaindutakoa ezin izango zaio kapitalari egotzi. Bistan denez, azken xedapen hori arauemailea da.

71. Anatozismoa Anatozismo deritzo jadanik sortutako korrituen pilaketari, beste korritu batzuk sortzeko. Horren ildotik, 1109. art.ak legezko anatozismoa agintzen du, hauxe baitio: mugaeguneratutako korrituek legezko korritua sortzen dute judizio bidez erreklamatzen direnetik, nahiz eta betebeharrak horren inguruan ezer zehaztu ez. Merkataritzako Kodeak, ordea, beste era batera arautzen du anatozismoa (ikus MKren 315.etik 319.era arteko art.ak).

Korritu itunak dituen muga berberekin (hots, lukurreria),

anatozismoa hitzarmen bidez ezar daiteke.

BIBLIOGRAFIA AGUILÓ Y GINEBRADA, «Las obligaciones en moneda extranjera y su exigibilidad en juicio», RGD, 1985; BELTRÁN DE HEREDIA, El cumplimiento de las obligaciones, Madril, 1956; BONET CORREA, «Pro blemática actual de las obligaciones pecuniarias», RDN, 1962; idem, «Las cláusulas de estabilización en las obligaciones pecuniarias», RDN, 1963; idem, «El dinero como bien jurídico», in Estudios Castán, IV, Iruñea, 1969; idem, «Las cuestiones interpretativas del artículo 1170 del Código civil sobre el pago de las deudas de dinero», ADC, 1971; idem, «Indemnización por mora en las obligaciones pecuniarias», ADC, 1979; idem, Las deudas de dinero, Madril, 1981; idem, «La ejecución de deudas en moneda extranjera», La Ley, 1988–3; CUNAT EDO, «El artículo 1170 del Código civil y su aplicación a la entrega de las letras de cambio», RDM, 1973; DÍEZPICA ZO, «Obligaciones en moneda extranjera, responsabilidad y devaluación», ADC, 1971; idem, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub art. 1108 C.C.; PAZARES, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, II. liburukia, Madril, 1991, sub art. 1170 C.C.; MERINO GUTIÉRREZ, Alteraciones monetarias y obligaciones pecuniarias en el Derecho privado actual, Oviedo, 1985; VATTIER FUENZALIDA, «Problemas de las obligaciones pecuniarias en el Derecho español», RCDI, 1980.

Zortzigarren gaia BETEBEHARREN BETEPENA Laburpena: §30. Ordainketa edo betepena.— 72. Kontzeptua eta arauketaren araberako eginkizunak.— 73. Kokaera sistematikoa.— 74. Izaera ju ridikoa. Betebeharra ordaintzeko borondateari buruzko arazoa.— 75.

Gaitasunaren baldintza: A) Solvensaren gaitasuna; B) Accipiensaren gai tasuna.— 76. Jurisprudentziaren doktrina.— §31. Ordainketaren subjektuak.— 77. Ideia orokorrak.— 78. Gainontzekoak egindako or dainketa: A) Betekizunak; B) Ondoreak.— 79. Ordainketaren jasotzai leak: A) Ordainketa jasotzeko eskuespena duenari egindako ordainketa; B) Itxurazko hartzekodunari egindako ordainketa; C) Gainontzekoari egindako ordainketa; D) Bankuko kontu korronteetan egindako sarrera bidez burututako ordainketa.— §32. Ordainketaren betekizun ob jektiboak.— 80. Prestazioa zehatza izatea: A) Ordainketaren osotasuna; B) Ordainketaren identitatea.— §33. Betebehar izaerako harremanen eta ordainketaren inguruabarrak.— 81. Denbora, betebehar izaera ko harremanetan eta betebeharraren betepenean: A) Ordainketa betebe har hutsetan; B) Ordainketa eperako betebeharretan edo epemugadun betebeharretan. Oinarrizko epemugaren arazoa; C) Mugaeguna heldu bai no lehen egindako ordainketa; D) Betebeharraren mugaeguna aurrera tzea.— 82. Ordainketa egiteko lekua.— §34. Ordainketa baldintzapeko betebeharretan.— 83. Baldintzapeko betebeharra orokorrean.— 84.

Baldintza etengarriaren menpeko ordainketa.— 85. Baldintza suntsiaraz learen menpeko ordainketa.— §35. Ordainketaren froga: jasoagiria.

Ordainketaren gastuak.— §36. Ordainketak egoztea: A) Kontzeptua; B) Betekizunak; C) Eraentza.

§30. ORDAINKETA EDO BETEPENA 72. Kontzeptua eta arauketaren araberako eginkizunak Esangura hertsian, DÍEZPICAZOk dioenez, «betepen»ari buruzko ideia «ordainketa»rena baino zabalagoa da. Modu abstraktuan hartuz gero, betepena hauxe besterik ez da:

gizakiaren portaera eta edozein arau juridikok ezartzen duen eginbehar juridikoa bat etortzea, guztiz egokitzea, alegia. Oro bat, betebehar izaerako harremanetan, prestazio eginbehar batzuk agertzen dira eta, eginbehar horiekin, eginkizun jakin batzuk bete daitezke. Alabaina, eginkizun horiek guztiak ez dira bete behar nahitaez, betepenaz hitz egin ahal izateko.

Edozein modutan ere, ñabardura hori egin eta gero, ondokoa azpimarratu behar da: betebehar izaerako harremanen esparruan, «betepen» eta «ordainketa» adierazmoldeak sinonimotzat har daitezke eta horrek berez ez dakar kontzeptuaren inguruko arazorik. Aitzitik, betepenak eta ordainketak orokorrean hauxe baino ez dute adierazten: zor den prestazioari zehatzmehatz egokitzen zaiola prestazio horren ondorioz burututako egintza. Horixe da, hain zuzen ere, autore gehienen iritzia. Ildo beretik, Espainiako Kode Zibilak «betepen» eta «ordainketa» adierazmoldeak sinonimo gisa erabiltzen ditu, horien arteko bereizketarik egin gabe. Esaterako, KZren 1156. artikuluak be tebehar izaerako harremanak azkentzeko kariak aipatzen ditu; kari horien artean, «ordainketa edo betepena» da lehendabizikoa.

Dena den, hainbat kasutan, badirudi ordainketaren inguruko aipamenak badituela nolabaiteko berezitasunak. Berezitasun horiek, batzuetan, prestazioaren objektuari buruzkoak dira, batez ere, diruzko zorren esparruan (KZren 1108 eta 1170. artiku luak). Beste batzuetan, aldiz, harreman juridikoen euren konplexutasunak erakartzen ditu berezitasunak; berbarako, «oinordetzaren hobekuntza herena ordaintzea» (KZren 832. art.), «senipartea ordaintzea» (KZren 841. art. eta ondorengoak), «legatuak ordaintzea» (KZren 887. art.) edo «fidatzaileak be tebeharra ordaintzea edo betetzea» (KZren 1822. art. eta ondorengoak).

Gauzak horrela, betepenaren esangura orokorra hauxe da: «betebehar izaerako harremanetan, prestazio eginbehar batzuk agertzen dira; eginbe har horien ondorioz prestaziorik zor bada, zor den prestazioa zehatzmehatz gauzatzea da, hain zuzen ere, hori betetzea».

Definizio horrek begibistan jartzen du betebehar izaerako harremanen (harreman horiek izaera baterakoia eta organikoa dutela kontutan hartuta) dinamismoa arras konplexua dela.

Hortaz, orokorrean, betebeharra ordaintzea da eginbehar juridikoari (hau da, zorrari) betebetean egokitzea eginbehar horren ondorioz gauzatutako prestazioa. Era berean, ordainketak beste bi eginkizun hauek izan ditzake: lehendabizi, zorduna betebeharretik askatzeko bide egokia izan daiteke; eta, hurrenik, hartzekodunaren interesa behar bezala asetzeko bide aproposa izan daiteke. Beraz, kontzeptuari buruzko ikuspuntu analitikoa kontutan hartuta (hau da, betepena nahiz ordainketa modu abstraktuan definitzeko nahitaezkoak diren ezaugarriak aintzat hartuta), ezin da azalpen baterakoirik eman betebeharraren betepenari edo ordainketari buruz. Alderantziz, adierazmolde horiek anfibologikoak dira berez, betebehar izaerako harremanetan azaltzen diren alde edo interesen arabera. Alde edo interes horiek bi jarrera edo egoera juridiko hauetara bildu omen dira: kreditua eta zorra, hain zuzen. Hori dela bide, ordainketa betebeharraren betepenean oinarritzen dela esan daiteke.

Nolanahi ere, ikuspuntu positiboari helduta, hauxe da ordainketaren azalpen egokia: ordainketak eginkizun zehatz batzuk betetzen ditu, arauke taren arabera. Eginkizun horien guztien azken helburua da, izatez, betebehar izaerako harremanak (gizarte lankidetzarako bide diren aldetik) osoosorik eta behar bezala gauzatzea; esangura horretan, kontutan hartu behar dira, bai harremanok eratzen dituzten printzipioak eta erregelak, bai eta horietan alderdiek erakuts ditzaketen gizarte helburuak ere. Goian aipatutako helburu hori guztiz lortzeko eta, ildo horretatik, betebehar izaerako harremanen dina mika bideratzeko, ordainketak eginkizun hauek bete behar ditu: 1. Zor den prestazioaren betepena. Eginkizun horren inguruan, lehenengo eta behin, betebehar izaerako harremanen edukia baloratu behar da. Eduki horrek negoziatzeko moduko objektua izaten du, alegia: pertsona ba tzuek elkarri ondasunak eta zerbitzuak trukatzea. Horren ondorioz, eta egin kizun horri dagokionean, betebeharraren ordainketa eta betepena parekoak izango lirateke: alderdiek zehaztutako prestazio eginbeharrari zehatzmehatz egokitzea zordunak gauzatutako egintza.

Aurrekari historikoei helduz, ordainketak betetzen duen eginkizun horrek berez erakus ten du dogmatika juridikoaren arloan izandako bilakaerarik garrantzitsuenetako bat. Bi lakaera horren hasieran, «obligatio» adierazmoldea (esangura teknikoan eta, batez ere, jatorrizko esanguran: lotura hutsa edo menekotasun egoera) «solvere» aditzarekin (esangura arruntean, «bereiztea edo askatzea») batera aplikatu zen; horrela, biek batera ondokoa adierazi zuten: Zuzenbideak araututako edozein loturatatik edo menekotasunetatik aske gera tzea, alegia. Horrela, ordainketak eginkizun askatzailea betetzen zuen, betebehar izaerako harremanen jatorrian. Edozein modutan ere, zorduna ez zen betebeharretik askatzen prestazioa zehatzmehatz betetzen zuenean bakarrik; alderantziz, zorduna betebeharretik aske gera zitekeen, beste arrazoi batzuengatik ere, besteak beste: gainontzekoak edo berma tzaileak egindako betepena; akzioaren preskripzioa; uko egitea etab. ULPIANOk, Diges toaren pasarte ezagun batean (D. 42, 1, 4–7), gauza epaituari buruzko pasartean, hain zuzen, «solutio»aren inguruko azalpena ematen du. Azalpen hori ekarrita, «solutio»a betebeharpe koaren erantzukizun pertsonalean oinarritzen da, hau da, zorduna askatzeko eginkizunean: «Ulertu behar dugu betebeharra ordaindu duela, ordainketa egiten duenak berak ezeze, betearazpen akzioa dakarren betebeharretik askaturik geratu den pertsona orok».

Denborak aurrera egin ahala, «vinculum iuris»tzat jo zen ordura arte lotura hutsa zen «obligatio»a. Ulerkera horrek urrats garrantzitsuak erakarri zituen, berbarako: betebehar izaerako harremanen barruan, zor eta erantzukizunaren ideiak lotzea; edota ondare erantzu kizunari buruzko eraentza finkatzeko oinarriak ezartzea. Bide horretan, ordainketa edo «solutio»aren eginkizuna azpimarratu zen, prestazioaren objektuari buruzko ikuspuntu tik, hots, alderdiek (oportere) hitzarturiko prestazio eginbeharraren ikuspuntutik. Ildo horre tatik, prestazio hori zehatzmehatz gauzatzean, betebeharra azkendu eta «solutio»aren azken helburua lor zitekeen: zorduna betebeharretik askatzea, alegia.

ULPIANOk, beste «responsa» batean, kontzeptuen esangurari buruz Digestora bildutako tituluan, hain zuzen (D. 50, 16, 976), ordainketaren eginkizun hori azpimarratu zuen, ustez erabakigarriak diren hitz hauek erabiliz: «Ordainketa —solutio— adierazmoldeak «betebeharra» betetzeko edozein bide adierazten du. Beraz, zerbait egingo duela hitz eman duenak hori berori egiten badu, orduan “ordaina” ematen duela esan dezakegu».

Tekni karen ikuspuntutik, testu hori aurrerago aipatutakoa baino landuagoa da eta «solutio»a aipatzen du esangura bikoitzean. Lehenengo lerroaldean, «solutio»a esangura zabalean ager tzen da. Horretara erabili omen zen, hain zuzen ere, ordainketaren ordezko bideak adie razteko, hots, betebeharrak betetzeko beste bide batzuk adierazteko; izan ere, bide horiek auzibidetik kanpo gauzatzen ziren («compensatio»a adibidez) eta hartzekodunaren interesa betetzen zuten, hasieran hitzarturiko prestazioarekin zerikusirik ez zuen beste prestazio baten bidez; esaterako, «datio in solutum». Testuaren bigarren lerroaldean, aldiz, ordain

ketaren beste eginkizun bat nabarmentzen da, alegia: zor den prestazioa zehatzmehatz gauzatzekoa.

Esangura horretan, gogorarazi behar da betepenari buruzko adierazmoldeei aplikazio berezia eman zitzaiela, kasuan kasuko eginbeharraren edukiaren arabera. Ildo horretatik, —zerbait emateko— betebeharren betepena adierazteko eta, bereziki, diru kopuruak ema teko betebeharren betepena adierazteko, «solutio» hitza erabili zen; —zerbait egiteko— betebeharren betepena adierazteko, ordea, «satisfactio» hitza edo kasuan kasuari zegokiona («prestare», «tradere»). Dena dela, testuan zehar nabaritzen denez, ordainketaren eginkizun horrek «solutio» kontzeptua zabaldu zuen eta, azken buruan, kontzeptu horretara eginki zun guztiak bildu ziren.

Gaur egun ere, —betepen eta ordainketa— adierazmoldeak orokorrak dira; beraz, goian azaldu dugun ondorio bera ezar daiteke. Bestetik ere, zor den prestazioa zehatzmehatz gauzatzen dela esan nahi dute bi adieraz molde horiek. Esangura horren barruan, edozein motatako prestazioak sar daitezke, horien izaera kontutan izan gabe.

Hortaz, prestazio horiek diru ko purua, gauza generikoa zein gauza zehatza ematekoak izan daitezke, eta zer bait egitekoak ere: zerbitzuren bat ematea, kudeaketaren bat egitea edo, zerbait ez egiteko betebeharretan, zer edo zer ez egitea.

Dogmatika modernoari eutsiz, prestazio eginbeharra zerbait egiteko eta izateko beharra da, hots, zordunak portaera zehatz bat egin edo izan behar du. Hortaz, prestazio eginbeharra zor nozioari dagokio (Schuld) eta horixe da, hain zuzen ere, betebeharraren kontzeptu analitikoak duen lehenengo osa gaia. Bigarren osagaia, aldiz, erantzukizun nozioari (Haftung) dagokio, eta horrek bi agerpen ditu: batetik, antolamendu juridikoak hartzekodunari eman dako derrigortze ahalmena, beraren legebidezko interesa asetzeko; eta, bes tetik, zordunaren menekotasuna, hartzekodunak ahalmen hori egikaritzean sortutako ondorioei begira. Bigarren osagai horrek, gero ikusiko dugun mo duan, ordainketaren beste eginkizun batzuk erakartzen ditu.

Espainiako Kode Zibilak goian azaldu ditugun bi osagaiak

arautzen ditu, 1088 eta 1911. art.etan. Lehenengoaren arabera, kasuankasuan zor den prestazioa da bete behar izaerako harremanen objektua; hori dela bide, eta kategoria tradi zionalak erabiliz, betebehar guztien edukia ÂŤzerbait eman, egin edo ez egitean datzaÂť. Bigarren art.ak, berriz, ondare erantzukizunari buruzko oinarrizko printzipioa ezartzen du.

Erantzukizun hori zordunaren ondare bermearen araberakoa da; izan ere, ÂŤzordunak bere betebeharren betetzeaz erantzun be har du gaurko eta etorkizuneko ondasun guztiekinÂť.

2. Hartzekodunaren interesa asetzea. Doktrinaren ikerketak kontutan hartuta, badirudi horixe dela betebeharraren ordainketak edo betepenak duen eginkizunik arestikoena.

Eginkizun horrek beste edozeinek baino hobeto agertarazten du betebehar izaerako harremanek kategoria baterakoi eta organikoa osatzen dutela. Bestetik ere, betebehar izaerako harremanak ikuspun tu mekanizistatik aztertzen badira, esan dezakegu harreman horiek kreditu eskubidearen eta zorraren arteko lotura direla.

Gauzak horrela, lehenago ikusi dugunez, ordainketak bi eginkizun ditu: zorduna betebeharretik askatzea eta prestazio eginbeharra betetzea; gainera, prestazio eginbeharrak zehazten du alderdien arteko ondasun eta zerbitzuen elkartrukeak duen objektua.

Egin eginean ere, hartzekodunaren interesa asetzea erabakigarria da betebe har izaerako harremanak eratzeko; era berean, betepen hori kontutan hartu behar da nahitaez, ordainketa bera eta horrek dakartzan ondorioak baloratzeko eta, batez ere, kredituaren urratze kasuak zeintzuk diren zehazteko. Ondorio bera atera daiteke, zorra sakonean aztertuz gero. Nolanahi ere, zor den prestazio eginbehar nagusiarekin batera, eginbehar erantsiak agertzen di ra. Eginbehar erantsi horiek onusteak berak erakartzen ditu; horregatik esan daiteke hartzekodunaren interesa asetzera zuzenduta daudela.

3. Zorduna betebeharretik askatzea. Lehenago esan

dugunez, historian zehar, zorduna betebeharretik askatzea izan da ordainketaren benetako eginkizuna. Hortaz, eginkizun horren garrantzia betebeharraren bilakaerari lotuta dago nahitaez.

Hasieran, betebeharrak adierazten zuen hartzekodunaren derrigortze ahalmenaren menpe zegoela zorduna. Gauzak horrela, solutioa zorduna betebeharretik askatzeko karia edo egitatea zen, bai eta betebehar izaerako harremanen azken helburua ere. Gaur egun, ordea, betebeharraren jatorrizko ikuspegi hori gainditu egin da; orain betebeharra ez da zordunak duen lotura edo menekotasun hutsa, kategoria organiko eta baterakoia baizik.

Horrela, betebeharraren oinarrizko ezaugarriak dira, batetik, zor eta eran tzukizunaren arteko lotura eta, bestetik, ondaretasuna. Ulerkera horren harira, ezin esan daiteke ordainketaren eginkizuna zorduna betebeharretik askatzea bakarrik denik. Aurrean adierazitako bilakaera teknikoaren arabera, betebe harraren azken helburu hori (zorduna betebeharretik askatzea, alegia) or dainketaren gainerako eginkizunei lotuta dago. Eginkizun horiek guztiak bete behar dira, hartzekodunari eratxikitako eskubide eta ahalmen esparrua edu kirik gabe gera ez dadin. Egia esateko, badira izan zorduna betebeharretik as katzen duten salbuespenezko kari batzuk (esaterako, akzioa preskribatu eta iraungitzea, edo zorra barkatzea). Nolanahi ere, gehienetan askatze hori ger tatuko da, prestazioa burutu eta, horren ondorioz, hartzekodunaren interesa betetzen denean. Azken buruan, ordainketaren alderik garrantzitsuena bero rren ondorerik nagusienarekin identifika daiteke, alegia: betebehar izaerako harremanak azkentzea.

Hori guztia kontutan hartuta, hau da, ordainketak betetzen dituen eginkizunak kontutan hartuta, begibistakoa da ordainketari buruzko gaia arras konplexua dela. Ordainketaren gaia, izatez, konplexua da, hiru alde hauek direla bide: batetik, ordainketaren eragingarritasuna; bestetik, ordainketaren kontzeptua bera, horren esangura oso zabala baita; eta, azkenik, betebeharra ez betetzeak eratorritako erantzukizuna. Arestian aipatutako lehenengo aldeari

dagokionean, jakina dugunez, betebeharra betetzen da, zor den prestazioa zehatzmehatz gauzatzen denean. Hori eginez gero, ordainketaren eginkizun guztiak aldi berean lor daitezke; hots, egitate berberak erakar dezake prestazioa gauzatzea, hartzekodunaren interesa asetzea eta zorduna betebeharretik askatzea. Hala eta guztiz ere, betebeharrari buruzko arauketaren arabera, gerta daiteke eginkizun guztiak aldi berean ez lortzea, hau da, hiru eginkizunetarik bat bakarrik betetzea. Hori berori gertatzen da, berbarako, gainontzekoak egindako ordainketetan; horrelakoetan, hartzekodunaren interesa betetzen da, baina prestazioa ez zaio betebetean egokitzen alderdiek aldez aurretik zehaztutako egitarauari. Beste kasu batzuetan, aldiz, hartze kodunaren interesa zuzenean asetzen ez bada ere, zorduna betebeharretik as katzen da; adibidez, betebeharra beteko dela modu formalean eskaini eta, jarraian, zor den prestazioa zainpean jartzen denean.

Itxurazko kontraesan hori uler daiteke, DĂ?EZPICAZOk esandakoa gogoan izanez gero. Autore horrek dioenez, betebeharraren ordainketa eta betepena (bai eta ezbetetzea ere) betebehar izaerako harremanek (edo, hobeto esanda, harreman horien sorreran eta geroko ibilbidean eragina duten interesek, igurikimenek eta ondasun juridikoek) izan ditzaketen bukaerak besterik ez dira. Horren harira, ordainketak harreman juridikoak azkentzeko era era baki dezake eta, zeregin horretan, iragazki moduan dihardu.

Orokorrean, or dainketak prestazioa bahetu egiten du, aurrerago aipatu ditugun eginkizunak kontutan hartuta; hori egitean, egiazta daiteke zenbateraino lortu diren bete behar izaerako harremanen hasierako interesak. Interes horiek berebiziko garrantzia dute ordainketari buruzko arauketan; beraz, interes horiek nola baiteko autonomi esparrua ematen dute, balorazioa egiteko.

Horren ildotik, kasu batzuetan, ordainketa ez da guztiz eragingarria; hots, ordainketak ez ditu betetzen goian aipatutako eginkizun guztiak. Kasu horietan, beste konponbide batzuk hartu behar dira, hartzekodunaren interesa ase edo zordu na betebeharretik aska dadin, nahiz eta konponbide horiek zati batez alden

du alderdiek hasieran zehaztutako egitarautik. Hala nola, alderdiek hasieran erabakitako egitaraua alda daiteke, beste pertsona batzuk agertzen direla ko; esaterako, gainontzekoak zor den prestazioa gauzatzen duelako, edo pres tazio hori hartzekoduna ez den beste pertsona batek jasotzen duelako (hala ere, azken kasu horretan, ez da hartzekodunaren interesa urratzen, zeharka ko bidetik ase baitaiteke).

Kasu horietatik kanpo, eta goian aipatu dugun bigarren aldeari dago kionean, autonomiaz edo malgutasunez balora daiteke betebehar izaerako harremanetan agertzen diren interesak bete diren ala ez.

Autonomia edo mal gutasun horrek zuzeneko eragina du ordainketari buruzko kontzeptuaren es parruan, horren esangura zabaltzen duelako. Horren ondorioz, kontzeptuaren barruan sar daitezke alderdiek hasieran erabakitako egitarautik aldentzen di ren bide edo prozedura batzuk. Bide horiek, ordainketaren parekoak izan arren, ez dira ÂŤordainketa egiteko prozedura bereziakÂť, horiek gauzatzeko ez baita forma berezirik behar.

Doktrinak prozedura horiei ordainketaren ordez ko bide deritze, benetako betepenaren ordez edo subrogatu gisa aplikatzen direlako. Zenbait kasutan, alderdiei eratxikitako eskubide edo ahalmenek era tortzen dute prestazio egitarauaren aldaketa; kasurako, legezko konpentsazioa edo zainpean jartzea (zorduna betebeharretik askatzeko mekanismoa, hain zu zen). Beste batzuetan, aldiz, aldaketa hori gertatzen da, ordainketari buruzko alde batzuen gainean alderdiek hasieran hitzarturikoa ez den zerbait erabaki tzen dutelako. Erabaki hori ondore askatzailearen gainekoa izan daiteke, bes teak beste, hitzarmenezko konpentsazioa. Baina, era berean, erabaki hori izan daiteke hartzekodunaren interesa betetzearen gainekoa ere; adibidez, ordaine an ematea eta ondasunak lagatzea.

Bukatzeko, lehenago adierazi dugun hirugarren aldeari

dagokionean, ai patu besterik ez dugu egingo zordunak erantzukizuna duela hartzekodunaren interesa asetzeko egin behar duen prestazioaren gain. Erantzukizun hori ez da zuzenean oinarritzen erruaren ideian. Zordunak ez badu betebeharra betetzen, hartzekodunaren interesa asetzeko betebeharra izango du, bai modu zehatze an, bai interes horren balioa diruz ordainduta; nolanahi ere, erantzukizun ho rretatik aske gera daiteke, ondokoa frogatuz gero: betebeharraren betepena ezinezko bihurtu zuen inguruabarra aurreikusiezina eta saihestezina zela.

73. Kokaera sistematikoa Espainiako Kode Zibilak ordainketa arautzen du IV. liburuko I. tituluaren IV. kapituluan. Kapitulu horren idazpurua nahikoa adierazgarria da: betebeharrak azkentzeari buruz, hain zuzen. Kapitulu hori azaletik irakurriz gero, lehendabiziko arazoa izan daiteke ez duela ematen ordainketari buruzko definiziorik.

Legezko definiziorik ez izateak areagotu egiten du gorago adierazi ditugun abstrakzioa eta orokortasuna. Definizioa isiltzean, 1851ko Proiektuak emandako aurrekarietatik aldentzen da Kode Zibila, proiektu horrek 1087. art.an ordainketari buruzko definizioa jaso baitzuen. Definizio horretan, zor den prestazioa zen betebeharraren oinarria eta horretan oinarritzen zen, hain zuzen, ordainketaren definizioa bera ere. 1851ko Proiektuaren 1087. art.aren arabera, ÂŤbetebeharra ordaintzea edo betetzea da aurretiaz agindutako gauza, diru kopurua edo zerbitzua emateaÂť.

Espainiako Kode Zibilaren 1157. art.ak, ordea, ez du ordainketari buruzko definizio zehatzik ematen.

Aitzitik, adie razi besterik ez du egiten ordainketa hori noiz esan daitekeen gertatu dela: ÂŤzorra ordainduta dagoela ulertuko da, betebeharraren ondorioz eman behar zen gauza edo egin behar zen prestazioa osoosorik eman edo egin deneanÂť. Definiziorik izan ezean, KZren 1156. art.ak goian adierazitako kapituluaren sistematizazioa egiten du: betebeharrak azkentzen dira: betebeharra ordaindu edo betetzen denean. Zor den gauza galtzen denean. Zorra barkatzen denean. Hartzekodunaren eta zordunaren eskubideak bateratzen direnean.

Konpentsa

zioa gertatzen denean. Aldaberriketa gertatzen denean.

Artikulu horrek IV. kapituluaren sarrera orokorra egiten du.

Sarrera ho rretan aipatzen dira kapitulu hori osatzen duten sei sekzioak eta eurotan zehar arautzen diren kasu desberdinak. KZren 1156. art. horren ezaugarriak, izatez, ondokoak dira: a) Betebeharrak azkentzeko kariei buruz egiten duen zerrenda ez da itxia edo doidoia. Beraz, artikulu horretan aipatzen diren kariez gain, Kodean ze har betebeharrak azkentzeko beste kari orokor batzuk arautzen dira; esate baterako, deuseztasuna, hutsalketa, heriotza, preskripzioa etab. b) BERCOVITZek dioenez, artikulu horrek izaera deskribatzailea baino ez du. Horregatik, auzitegietan artikulu hori ez da bera bakarrik aipatuko, ez bada ordainketaren alde sustantiboak arautzen dituzten artikuluekin batera. Hala eta guztiz ere, esan beharra dago artikulu horrek aipatzen dituen kariek zuzenean azkentzen dutela zorra; bestela esateko, zorra azkentzeko ez da behar epailearen aurretiazko adierazpenik, azkentze kariaren inguruan gatazkak edo kontrakotasunak agertzen direnean izan ezik. c) Manuaren orokortasuna dela bide, uler daiteke ordainketari buruzko aipamena modu zabalean egiten dela.

Batetik, badirudi betebeharraren ordainketak edo betepenak esangura orokorra duela, zor den prestazioan oinarritzen delako.

Bestetik, manuak aipatzen dituen kasuak heterogenoak dira eta, horien artean, benetako ordainketaren ordezko bideak edo subrogatuak aipatzen dira. d) Azkenik, antza denez, zerrenda horretan agertzen diren kariek zuzenean azkentzen dituzte betebehar izaerako harremanak. Nolahani ere, ondorio hori ateratzea gehiegikoa da.

Lehenengo eta behin, manu horretan aipatutako kari batzuek azkentzeaz besteko ondore batzuk dituzte, hau da, ez dute betebeharra azkentzen, hori aldarazi baino; adibidez, zor den gauza galtzen denean edo betebeharrari buruzko aldaberriketa gertatzen denean. Bigarrenik, ondore azkentzaileak zor den prestazioaren gainean eragina du prima facie, hau da, nahiz eta kari zehatz

batzuk gertatu, horrek ez dakar betebehar izaerako harremanak zuzenean azkentzerik. Esaterako, errentamendu kontra tuaren ondorioz sortutako harreman juridikoak zorren konpentsazioa erakar dezake, baina horrek ez du errentamendua azkentzen. Nolanahi ere, KZren 1156. art.ak agerian jartzen du lehenago esan duguna, alegia: eginkizun aska tzailea dela betebeharra ordaintzearen ondorerik nagusiena.

74. Izaera juridikoa. Betebeharra ordaintzeko borondateari buruzko arazoa Doktrina tradizionalaren ustez, betepenak izaera instrumentala edo funtzionala du. Betebeharraren ordainketa gizakiak borondatez egindako egitatea da. Beraz, egitate juridikoari eta egintza juridikoari buruzko teoriei helduz, ordainketa sar daiteke —zor diren egintza— deiturikoen artean.

Horregatik, ordainketa itxuratzeko ez da kontutan hartu behar egintzaren alde subjektiboa (zordunaren animus solvendia eta hartzekodunak egintza hori onartzea), horren kanpotiko aldea edo alde materiala baizik. Hortaz, ordainketak esangura objektiboa du, bai beraren oinarrizko edukia delabide (hots, zor den prestazioa betetzea), bai eta beraren azken helburua delabide ere (hau da, zorduna betebeharretik askatzea eta betebehar izaerako harremanak azkentzea).

Hor adierazitako ulerkeraren aurka, arestian beste teoria batzuk azaldu dira. Teoria horiek guztiek alderdien borondatea aztertu eta ordainketaren inguruko negozio ulerkera nabarmentzen dute.

Teoria horien bidez, ordain ketaren alde subjektiboa azpimarratzen da. Ulerkera horiei helduta, betepe nean edo ordainketan, bi borondate aitorpen batzen dira: batetik, zordunak aitortutako borondatea; izan ere, zordunak zor duen prestazioa burutzen du eta, horren bidez, betepena osoosorik gauzatzeko eta betebeharretik aska tzeko asmoa duela azaltzen du (animus solvendi). Bestetik, hartzekodunak aitortutako borondatea; hartzekodunak zor zaion prestazioa jaso eta, horren bidez, beraren interesa asetzen dela onartzen du (betebeharraren ordainketa onartzea). Ildo horretatik,

betepena alde biko negozio juridikoa da edo, ze hatzago esateko, —betepen kontratu— gisa itxuratzen da.

Ulerkera hori Kode Zibilaren zenbait manutan oinarritzen da.

Manu horien arabera, betepena baliozkoa izan dadin, gaitasunaren inguruko baldintza batzuk bete behar dira, besteak beste: 1160. art.aren arabera, zerbait emateko betebeharrei dagokiene an, zordunak besterenganatzeko gaitasuna izan behar du; 1176. artikuluak, berriz, ordainketa eskaintzari «zentzunez» aurka jartzea ahalbideratzen du; 1163. art.ak, ostera, ezgaiari egindako ordainketa baliogabea izan daitekeela agertzen du; eta 1166 eta 1169. art.en arabera, azkenik, hartzekodunak ados tasuna eman behar du, zor ez zaion gauza edo zati bateko prestazioa ordain gisa jasotzeko.

Gure ustez, ordainketari buruzko negozio ulerkerak agerian jartzen du betepenaren nahitaezko alde bat: ordainketaren alde subjektiboa, alegia; alde hori alderdiek euren interesak asetzeko duten borondateen bidez adierazten da. Nolanahi ere, ezin daitezke ulerkera horren oinarrizko postulatuak beste barik onartu. Egineginean ere, postulatu horiek gainditu egiten dituzte betepenak betebehar izaerako harremanetan dituen eginkizuna eta norainokoa. Ondorio hori ikuspuntu desberdinetatik atzeman daiteke: 1) Goian esan dugunez, betebehar izaerako harremanek kategoria baterakoi eta organikoa osatzen dute. Egitura hori izateak ab initio baldintzatzen du betepenaren alde subjektiboak izan dezakeen autonomia. Esangura horretan, lehenengo eta behin, esan behar da ordainketa ez dela egitate bakana edo isolatua; alderantziz, betebehar izaerako harremanen dinamikari erasten zaio eta harreman horiek izan dezaketen ondoreetarik bat da. Horrek guztiak berez dakar betepenaren izaera juridikoak «eginkizun» ideiari dagokion instrumentalitatea izatea. Bestetik ere, betepenaren ondorerik nagusienak aldez aurretik zehazturik daude, betebehar izaerako harremanak eratzeko baldintzen arabera eta, bereziki, horiek eratzen dituzten printzipio eta erregelen arabera, eta bai alderdiek euren negozio borondate bidez agertutako arauketaren arabera ere. Horregatik, CARNELUTTIk egoki adierazi zuenez, ordainketa —zor diren egintzen— kategoria orokorraren barruan sar daiteke. Agertu ere,

betebeharra ordaintzeak alderdien borondatea agertarazten du, hots: zor dena betetzeko helburua (animus solvendi) eta kasuankasuan egindakoaren onarpena. Hala eta guztiz ere, ordainketa ez da egitate askea eta berezkoa; aitzitik, betebehar izaerako harremanetan alderdiek erabakitako prestazio egitarauaren menpe dagoen egintza da betepena. KZren 1176. art.ak dioenez, zordunak zor duen gauza zainpean jar dezake, hartzekodunak ÂŤinolako arrazoirik gabeÂť ordain keta hartzeari uko egiten dionean. Artikulu horrek aurrean adierazitako ka lifikazioa sendotzen du, hartzekodunak ordainketa hartzeari uko egiteko arrazoiak izango baititu, zordunaren portaera ez bazaio egokitzen alderdien egitaraupeko prestazioari.

2) Bigarrenik, DĂ?EZPICAZOk dioenez, aipatu berri dugun arazoak aldaera desberdinak izan ditzake, negozio juridikoari buruz izan daitezkeen ulerkera desberdinen arabera. Bada, negozio juridikoari buruzko kontzeptu erlatiboa onartuz gero, negozio juridikoa da ondore juridikoak sortzera bideratuta dauden borondate aitorpenen batuketa. Kontzeptu horri helduta, esan daiteke betepenaren alde subjektiboak aurrean aipatutako instrumentalitate kutsua duela. Alderantziz, negozio juridikoari buruzko esangura hertsia onartuz gero, negozio juridikoaren alde subjektiboa ulerkera manuzalearen barnean sartzen da. Horren arabera, alderdiek aukeratutako arauketa autonomoak eraenduko ditu alderdien euren interesak. Ulerkera horren ildotik, ordainketari buruzko negozio teoria edukirik gabe geratzen da, arauketa hori alderdiek aldez aurretik aukeratzen baitute betebehar izaerako harremanak sortzen dituen negozio juridikoa aukeratzean. Esangura horretan, autore gehienek uste dute ordainketari ezin zaiola aplikatu negozio borondatearen akatsei buruzko eraentza.

Horren harira, borondate akatsik izan arren, horiek ez dute eragin zuzenik izango ordainketaren baliozkotasunean, ezta eragingarritasunean ere. Akats horiek beste bide batzue tatik izango dute eragina: ordainketak eratorritako ondoreak baloratzeko bideetatik, hain zuzen. Esaterako, ordainketa egitean okerrik izan dela baloratuz gero (KZren 1895. art.), oker hori ez dator ordaintzeko borondateak akatsak izan dituelako, ezbada ondare atxi kipenak ez duelako bidezkotzeko moduko karirik. Gauza bera gertatzen da borondate

aren gainerako akatsekin (ziririk edo derrigortzerik izan bada etab.). Hori aintzat hartuta, akatsen eraginak ez dakar zuzenean ordainketa baliogabea izatea; baina akats horiek legebi deztaketa ematen diote kaltetuari, kasuan kasuko ezzilegiak ekar ditzakeen akzioak egikaritzeko.

3) Hirugarrenik, ordainketaren eragingarritasuna erabatekoa izan dadin, kasu batzuetan gaitasun berezi bat izan behar da, KZren aginduz; hala ere, gaitasunaren betekizun hori ez da betepenean oinarritzen.

Esangura horre tan, ereduzko betebeharra hartuta, hau da, gauza zehatzak emateko betebeha rra hartuta, hori betetzeko KZren 1160. art.ak ondoko gaitasuna ezartzen du: egintza hori burutzeko lege gaitasunaz gain, ÂŤzor den gauza askatasunez xe datzeko ahalmena eta hori besterenganatzeko gaitasunaÂť. Kode Zibilak gaita sun berezi horren betekizuna ezartzen du, betebehar horrekin lortu nahi den ondore juridikoa arras garrantzitsua delako, alegia: eskubideak eskualdatu eta, horren ondorioz, titulartasuna aldatzea.

Horregatik, fenomeno horri bu ruzko arauketa ezin da negozio ulerkera hutsera murriztu.

Egineginean ere, ordainketaren azalpena ezin da negozio ulerkera hu tsean oinarritu, batik bat, Espainiako sistema nolakoa den kontutan hartuta (KZren 609 eta 1095. art.ak). Sistema horren arabera, egintza eskualdatzaileen karia aurretiko negozioa da eta traditioaren mekanismoa beharrezkoa da, zor den prestazioa gauzatzeko. Bestalde, kasu zehatz batzuetan (adibidez, 1166 eta 1169. art.etan), Kode Zibilak agindu edo azpimarratzen du alderdien adostasuna nahitaezkoa dela; baina KZk ez du hori egiten, betebeharra ren benetako betepenari begira, ezbada betepen horren ordezko bideei be gira. Betebeharra betetzeko bide horiek alda dezakete alderdiek hasieran erabakitako prestazioa; bide horiek erabiliz, alderdiek borondate hitzarmen berri bat egin dezakete, betepena baliozkoa izan dadin.

4) Azkenik, BERCOVITZek dioenez, zabalegia da

antolamendu juridikoak betepenari buruz erabiltzen duen kontzeptua. Edozein modutan ere, horrek ez du eragozten betepenaren barruan sar daitezkeen kasu guztien iza era juridikoa zehaztea. Gure ustez, kasuankasuko azterketa egin daitekeen arren, kontzeptuaren zabaltasunak eta orokortasunak berez adierazten du kontzeptua bera adierazlea edo erakuslea baino ez dela. Gauzak horrela, betepenaren alde objektiboa azaltzen da zorraren eta prestazio eginbeharraren bidez; betepenaren alde subjektiboak, berriz, alde objektiboa osatu egiten du eta horren menpe dago.

75. Gaitasunaren baldintza Arestian esan dugun moduan, betepena egintza juridikoa da, hots, giza kiak burututako egintza —askea— eta —kontzientea—. Egintza horrek on dore juridikoak sortzen ditu, helburu zehatza lortzera bideratuta dagoen heinean. Beraz, kontutan hartu behar dira betepenaren izaera eta horrek erantzukizunaren esparruan duen garrantzia.

Horregatik, antolamendu juridi koaren aginduz, jarduteko gaitasun berezi bat izan behar da, betebeharrak be te edo ordaintzeko; gaitasun horren arabera, betepen edo ordainketaren ondorioak baloratu eta egotziko dira. Orokorrean esan daiteke betebeharrak bereganatzeko gaitasuna duen edonork betebeharra betetzeko gaitasuna duela. Hala eta guztiz ere, kasu batzuetan, prestazioaren objektua dela bide, gaita sunaren baldintza hori astundu egiten da; bestela esateko, zenbait kasutan, prestazioa ematea baliozkoa eta eragingarria izan dadin, legebidezkotasun baldintza zehatz batzuk izan behar dira.

Betekizun horiek, batez ere, zerbait emateko betebeharretan agertzen dira, Kode Zibilarentzat horiek baitira bete beharren eredu. Betebehar horietan, gauzak edo eskubideak eskualdatzeko, —xedatzeko ahalmena— eta —besterenganatzeko gaitasuna— izan behar da, eskualdaketaren ondorioz eskubidea eskuratu eta titulartasuna alda dadin.

A) Solvensaren gaitasuna KZren 1160. art.ak arautzen du ordainketa egiteko gaitasuna. Artikulu hori, lehen esan dugunez, zerbait emateko betebeharretan oinarritzen da eta ondokoa dio: «ordainketa baliogabea izango da, hori egiten duenak ez badauka zor den gauza askatasunez xedatzeko ahalmenik, ezta besterenganatzeko gaitasunik ere. Dena dela, ordainketa egin bada diru kopuru edo gauza suntsikorren bat emanez, ezin izango da hartzekodunaren kontra ezer errepe titu, berak jaso duena onustez gastatu edo kontsumitu badu».

Manu hori zehatza izan arren, ondoko erregelak nabarmendu behar dira: 1. Gaitasunaren baldintza orokorrari dagokionez, ondokoa azpimarra daiteke: legezko gaitasunik ez duenak ordainketarik egiten badu, ordainketa hori baliogabea da eta, orokorrean, ordaindutakoa errepeti daiteke. Dena dela, ondoko ñabardurak egin behar dira: batetik, ordainketa bera —berez egokia— izan daiteke, aurrean aipatu ditugun eginkizunak betetzen baditu, batez ere, zorduna betebeharretik askatzen badu.

Bestetik, ezgaituak babesteko eraentza orokorraren barruan, kontutan izan behar da ezgaitu horrek egindako ordainketa erabilgarria edo onuragarria izan daitekeela ezgaituarentzat berarentzat. Bi ñabardura horiek berez dakarte ezgaituak egindako ordainketari, errotikako deuseztasunaren arauketa aplikatu beharrean, eragingabetasun erlatiboarena aplikatzea.

Horretarako, deuseztakortasunaren bidetik aurkaratu behar da ordainketa, KZren 1301. art.ak eta ondorengoek adierazten dutenez. Beraz, ezgaituek egindako ordainketa baliogabea izango da erabat, betebeharraren negozio juridiko eratzailea deuseza dela adierazten denean (KZren 1303. artikulua).

Errepetizio akzioa ezgaituari berari dagokio, gaitasuna lortu edo berreskuratzen duenean; edo horren legezko ordezkariei, ezgaitasun egoerak dirauen artean. Bestalde, hartzekodunak onustez jardun badu, errepetizio akzioari aurka egin diezaioke, berak egindako kontraprestazioa itzultzen ez

zaion bitartean; hala denean, akzio horren aurka salbuespena jar dezake, auzijartzaileek gaitzustez jardun dutela frogatuz gero.

KZren 1160. art.aren bigarren lerroaldearen arabera, ezin da errepetitu diruz edo gauza suntsikorrak emanez ordaindutakoa.

Hor aipatutako erregela hori salbuespenezkoa da, bai ezgaituak egindako ordainketaren baliogabetasunari dagokionez, bai gauza askatasunez xedatzeko ahalmenik izan gabe egindakoari dagokionez. KZren 1160. art.ak aipatzen duen ezintasun hori zentzuzkoa da, mota horietako prestazioetan eskualdaketa zuzenean gertatzen delako («numos consunti»ek erreibindikatzeko duten ezintasuna). Eskualdaketa zuzenean gertatzen denez, prestazioaren objektu horiek hartzekodunaren ondarearekin nahasten dira eta oso zaila izan daiteke itzuli beharreko ob jektua identifikatzea. Edozein modutan ere, DÍEZPICAZOk dioenez, erregela hori salbuespenezkoa izateak berez ez dakar eratxikipena zuzenean sendotzea. Orobat, ezgaituak eta beraren ordezkariek, prestazioaren balioa itzul diezaioten, zor ez denaren ordainketa hori berreskuratzeko akzioa egikaritu behar dute; edo, hala denean, betebeharraren negozio juridiko eratzailea aur karatu behar dute. Bestalde, manua hitzezhitzez hartuz gero, badirudi acci piensak onustez jardun behar duela, ez ordainketa jasotzean, jasotakoa gastatu edo kontsumitzean baino («onustez gastatu edo kontsumitu badu»). Hala eta guztiz ere, gure aburuz, onustearen printzipioa ordainketa jasotzen den unetik aplikatu behar da, batez ere, ondoko bi arrazoiak direla bide: lehendabizi, 1160. art.aren bigarren lerroaldea salbuespenezkoa da; horren ondorioz, erregela hori modu murriztailean interpretatu behar da eta, gainera, interpre tatzeko modu hori bat dator mugatu beharreko printzipioaren garrantzi juridikoarekin. Bigarrenik, manuak erabilitako baldintzak («onustez gastatu edo kontsumitu badu») zuzenean ez dakar bertan araututako ondorio juridikoa (errepetitzeko ezintasuna, alegia); bada, ezin da ordaindutakoa errepetitu, hartzekodunaren ondarean prestazioa sartu eta gainerako ondasun eta presta zioekin nahastu delako. Nolanahi ere, manua zuzen dabil, gastatu edo kon

tsumitu diren gauzak suntsikorrak direnean; ez dabil zuzen, ordea, diruz egindako ordainketak direnean, horietan ezin baita zehaztu kasuankasuan emandako diru kopurutik zenbat gastatu den. Edozelan ere, —gastatu edo kontsumitu— adierazmoldeak esangura zabala du eta horretan sar daite ke, bai objektua modu materialean desagertzea, bai eta Zuzenbidearen arlotik desagertzea ere (accipiensak objektu hori xedatzea edo beraren ondaretik irtetea).

Zerbait egin edo ez egiteko betebeharren inguruan, Kode Zibilak ez du adierazten zein izan behar den gaitasun orokorra.

DÍEZPICAZOk eta GULLÓNek diotenez, ez du horri buruz ezer aipatzen, aipamena alferrekoa delako; izan ere, kasurik gehienetan, ordaindutakoa errepetitzea ezinezkoa da. Dena den, horrek ez du esan nahi ondorio juridikoak eratortzen ez direnik.

Horren harira, betebeharra bere gain hartu duenak legearen arabera ez badu nahikoa gaitasunik, betebeharraren negozio juridiko eratzailea aurkara daiteke, bai eta prestazioaren balioa itzultzea eskatu ere (besteak beste, AGk 1964ko urtarrilaren 7an emandako epaia).

2. Zerbait emateko betebeharretan, —xedatzeko ahalmena— eta —besterenganatzeko gaitasuna— izan behar dira. Horiei ere, betepena baliozkotasunez gauzatzeko goian adierazi dugun irizpide bera aplikatu behar zaie. Esangura horretan, legebideztaketa baldintza horiek izan gabe ordainketa eginez gero, ordainketa hori baliogabea da eta, orokorrean, ordaindutakoa errepeti daiteke. Solvensak ez du gauza xedatzeko ahalmenik, gauza horren jabe ez denean (AGk 1956ko maiatzaren 16an emandako epaiak dioenez, horretan ez du garrantzirik gauza zehatza izan zein generikoa), ezta titulartasun ho ri izan arren, xedatzeko legebideztaketarik ez duenean edo legebideztaketa hori mugatuta dagoenean ere (xedatzeko debekua, jaraunspenezko erreserba, fideikomisozko ordezkapena eta abar). Kasu horietan, benetako jabeak edo debekuaren zein xedatzeko mugapenaren onuradunak (debeku nahiz muga penok gainontzekoen aurka jar daitezkeenean) erreibindikazio akzioa egikari dezakete edo, bestela, ordaindutakoaren deuseztasuna eskatu, gauza zorduna

ri itzultzeko asmoz. Argi dagoenez, zerbait emateko betebeharrak ez badu eskualdatze eginkizunik, hau da, ÂŤitzultze eginkizunÂť hutsa badu, ez da gaitasun baldintza berezirik behar; aitzitik, nahikoa da gauzaren edukitza eman edo itzultzea. Ildo horretatik, KZren 1765. art.aren arabera, baliozkoa da ezgaituaren esku jarritako gauzaren itzulketa.

B) Accipiensaren gaitasuna Azaletik hartuta, eta solvensari buruz esandakoaren kontra, accipiensaren edo ordainketa jasotzen duen pertsonaren gaitasunak ez du garrantzi handirik, pertsona hori betepenaren subjektu pasiboa delako. Beraz, hartzekodunari eta ordainketa jasotzeko legebideztaturik dauden pertsonei dagokienez, gaitasunaren eskakizuna ez da hain zorrotza. Horren arrazoiak era askotakoak izan daitezke; arrazoi horiek berez atera daitezke betebehar izaerako harrema nen egituratik eta dinamikatik. Ildo horretatik, adibidez, ikuspuntu objektiboa ekar dezakegu; horren arabera, ordainketa accipiensaren mesedetan egiten da, horren ondarea handitu egiten delako. Ikuspuntu objektibo beretik, betepenaren eginkizunen artean, hartzekodunarentzat adierazgarriena da berak duen ondare interesa asetzea. Bestalde, lehenago ikusi dugunez, zerbait emateko betebeharretan, zordunak gauza besterenganatzeko gaitasuna izan behar du; hartzekodunari dagokienean, aldiz, ez da horrelakorik ezartzen, horrek jaso besterik ez duelako egiten kasuankasuan eskualdatutako eskubidea. Hortaz, badirudi ikuspuntu juridikotik zerbait ematea eta zerbait jasotzea ez direla gauza bera. Nolanahi ere, eta argudio horiek guztiak zentzuzkoak izan arren, ez da ahaztu behar accipiensak egintza juridiko zehatz bat burutzen duela, eta egintza horrek ondorio juridikoak sortzen dituela. Hori dela eta, hartzekodunak jasotako ordainketa erabat baliozkoa eta eragingarria izan dadin, hartzekodun horrek gaitasun baldintza batzuk izan behar ditu, eta horiek, oinarrian, ondokoak dira: a) Accipiensaren gaitasun orokorra

Solvensarekin gertatzen den bezala, zordunak ezgaituari ordaintzen badio, egintza hori baliogabea izango da eta, horren ondorioz, solvensa ez da betebeharretik askatuko. Dena dela, hauxe dio KZren 1163. art.aren lehenengo lerroaldeak: ÂŤnork bere ondasunak administratzeko ezgaituta dagoe nari ezer ordaintzen bazaio, ordainketa hori baliozkoa izango da, harentzat onuragarria den heineanÂť. Hor adierazitakoa eta aurrerago aipatutako ikus puntuak kontutan hartuta, ordainketa hori baliozkoa izan dadin, accipiensak bere ondasunak administratzeko gaitasuna izan behar du, baina ez du zertan izan xedatzeko ahalmenik. Hala ere, nahiz eta accipiensak bere ondasunak administratzeko ahalmenik izan ez, ordainketa baliozkoa izan daiteke, sol vensak ondokoa frogatzen badu: berak egindako ordainketa onuragarria eta erabilgarria izan dela ezgaituaren, ezdoituaren edo KZren 164.3. art.aren kasuan ez dagoen emantzipatugabeko adingabekoaren ondarearentzat. Era berean, ordainketa baliozkoa izango da, ordainketa jaso duenaren legezko or dezkariak (hori berori da, hain zuzen ere, ordainketa jaso behar zuena) ordainketa berretsi edo onartzen badu. Accipiensak behar besteko gaitasunik ez badu, deuseztakortasuna da ordainketa aurkaratzeko biderik egokiena. Kasu horretan, betebeharraren negozio eratzailea ere deuseztakorra izango da, accipiensak ez duelako nahikoa gaitasunik. Nolanahi ere, KZren 1163. arti kuluak negozio eratzaile horiek baliozkotzea ahalbideratzen du; esparru horretan, aplikatzeko modukoa da KZren 1304. art. ere. b) Kreditua xedatzeko ahalmena Ordainketa ez da guztiz baliozkoa izango, hartzekodunak ez badu kreditua xedatzeko ahalmenik, ezta kredituak berak dakarren ondare eratxikipena xedatzeko ahalmenik ere (esaterako, auzi baten ondorioz epaileak kreditua atxiki duelako, edo kreditu horren gainean gainontzeko batek lehenespenezko eskubideak dituelako). Hori berori aipatzen du KZren 1165. art.ak, ondokoa xedatzen duenean: ÂŤzordunak hartzekodunari egindako ordainketa ez da baliozkoa izango, aurretiaz zordunari agindu

bazaio zor hori atxiki dezanÂť. ÂŤKredituaren atxikipenÂť kasuen artean, hauek aipa daitezke, besteak beste: zor den gauza epailearen zainpean edo gordailuan uztea (KZren 1785 eta 1786. art.ak); epaia betearazteko ondasunak enbargatzea (JZLren 921. arti kulua eta ondorengoak); aurrearretaz enbargatzea (JZLren 1397. art.) eta abar. Ordainketa baliogabetzat jotzeko, zordunari jakinarazi behar zaio kre ditua atxikitzeko agindua; nolanahi ere, ez da jakinarazpenik egin behar, fro gatzen bada zordunak jakin bazekiela kreditua epailearen zainpean jarrita edo enbargatuta zegoela. Bestalde, kreditua atxikita egon arren, horren zenbate koa epailearen zainpean jartzen bada, zorduna betebeharretik askatuko da (besteak beste, AGk 1929ko otsailaren 28an emandako epaia).

76. Jurisprudentziaren doktrina Auzitegi Gorenak behin eta berriz azpimarratu du 1156. artikulua adierazle hutsa dela; hots, bertan adierazitakoa ez dela doidoia (AGk 1940ko abenduaren 5ean, 1947ko abenduaren 10ean, 1956ko apirilaren 23an eta 1987ko azaroaren 12an emandako epaiak). Era berean, AGk ondokoa adierazi izan du: KZren 1156. art.ko azkentze kariren bat auzitegietan aipatuz gero, horrekin batera aipatu behar dira kari horren alde sustantiboak jorratzen dituzten arauak ere; betepenaren inguruko alegazioak eginez gero, berriz, betepen hori gertatu dela frogatu behar da (AGk 1975eko abenduaren 2an eta 1959ko apirilaren 24an emandako epaiak, hurrenez hurren). Betepenaren izaera juridikoari dagokionez, AGk ez du betebetean onartu negozio ulerkeraren teoria. Egia esateko, epai batzuetan tesi horren aldeko joera agertu du (AGk 1994ko azaroaren 18an, 1948ko azaroaren 26an, 1955eko urriaren 3an eta 1963ko otsailaren 25ean emandako epaiak, besteak beste); baina betepenaren negozio izaera onartu duenean ere, AGk testuinguru murritzegia ain tzatetsi dio, edo beste esangura bateko ideietan oinarritu da.

BERCOVITZek esan duenez, lehenengo kasuan (hots,

ordainketari testuinguru murritzegia aintzatetsi dionean), AGk zerbait emateko ordainketak bakarrik jorratu ditu eta, zehatzago esateko, hipotekaren kitapena dakarten ordainketak. Bigarren kasuan (hau da, beste esangura bateko ideietan oinarritu denean), aldiz, AGren epai gehienek alde biko negozio juridiko gisa itxuratu dute ordainketa, ondoko arrazoia dela bide: Guda Zibilaren azken hilabeteetan (hau da, gune errepublikazalean diruak bere balioa guztiz galdu zuen momentuan), ordainketa batzuk egin ziren eta ordainketa horiek ondorio bidegabeak ekarri zituzten hartzekodunentzat; ondorio horiek saihesteko, AGk negozio izaeraren aldeko ulerkera onartu zuen.

§31. ORDAINKETAREN SUBJEKTUAK 77. Ideia orokorrak Lehen esan dugun bezala, ordainketa da betebeharraren dinamika osatzen duten egintzetarik bat. Egintza horretan, bi alderdik hartzen dute parte: ba tetik, solvensak, hau da, betebeharra ordaindu edo betetzen duenak (gisa bere an, ordainketaren «subjektu aktibo» deitu omen zaio, berak duen egoera eta jarduketagatik); eta, bestetik, accipiensak, hots, ordainketa jasotzen duenak, zor den prestazioa bere mesedetan gauzatzen delako (solvensaren beste alder dian dagoenez, ordainketaren «subjektu pasibo» deritzo).

Orokorrean, zorduna da ordainketa egiteko legebideztatu nagusia.

Bete beharraren negozio eratzailean, zordunak bere gain hartzen du ordainketa egiteko betebeharra; hortaz, berari bakarrik eska dakioke ordainketa. Nolanahi ere, oinordetzaren esparruan, betebeharrak eskualdakorrak dira; hori dela eta, zorduna hilez gero, zordunaren jaraunsleek hartuko dute beren gain ordainketa egiteko betebeharra (KZren 659 eta 1257. art.ak), bai eta legatuhartzaileek ere, jaraunspena legatuetan banatzen bada (KZren

891. art.ak jasotako kasu berezia). Gehienetan, ordainketa zordunak berak egiten du; hala ere, zordunaren borondatezko zein legezko ordezkariak ere ordainketa egin dezake, hori itundu bada edo betebeharraren edukiak ahalbideratzen badu, hala denean.

KZren 1161. artikuluak aukera hori baztertzen du, prestazioa —bereberezkoa— denean; hau da, betebeharra sortzeko zordunaren ezaugarri eta inguruabar pertsonalak erabakigarriak izan direnean.

Hala ere, ordain keta zordunaren ordezkariak egiten duenean, zordunak eman dion ahalmen esparruaren barruan jardun behar du ordezkari horrek, ordainketa erabat baliozkoa izan dadin (KZren 210 eta 1713. art.ak).

Beste alderdian, hartzekoduna da ordainketa jasotzeko legebidezta tu nagusia. Hori berori da betebehar izaerako harremanen benetako subjektu aktiboa eta, beraz, zordunari betebeharraren betepena erreklamatzeko legebideztaturik dagoena. KZren 1162. art.ak zentzuzko irizpide horri heltzen dio, ondokoa adieraziz: «betebeharra pertsona zehatz baten mesedetan eratuz ge ro, horrexeri egin beharko zaio ordainketa…». Nolanahi ere, kasu batzuetan, hasierako hartzekodunaren ordez, beste pertsona bat jar daiteke. Berbarako, kreditua inter vivos eskualdatzen denean (lagatzen denean, adibidez, KZren 1526. art. eta ondorengoak), kredituaren lagapenhartzailea izango da hartzekodunaren ordezkoa; bestalde, kreditua mortis causa eskualdatzen bada eta jaraunsle zein legatuhartzaile bati eratxikitzen bazaio, jaraunsle edo legatuhartzaile hori izango da hartzekodunaren ordezkoa.

78. Gainontzekoak egindako ordainketa Espainiako Kode Zibilak zabaldu egin du ordainketak egiteko legebideztaketaren esparrua. Legebideztaketa hori izango dute, zordunak eta horren ordezkari zein mandatariek ezezik, betebehar izaerako harremanetan parte hartu ez duten gainontzekoek ere. KZren 1158. art.aren lehenengo lerroaldeak betebetean onartzen du aukera hori: «ordainketa edonork egin dezake, pertsona horrek betebeharraren betepenean interesik izan zein ez.

Ez du ga

rrantzirik izango zordunak betebeharra ordaindu dela jakin eta onartzeak, zein ez jakiteak. Manu horren muinak lotura estuak ditu lehenago adierazi dugun —ordainketaren berezko egokitasun— deitutakoarekin. Orokorrean, ordainketa berez egokia da, aurrerago adierazi ditugun eginkizunak betetzen dituen neurrian eta, aztertu berri dugun kasuan, hartzekodunaren interesa asetzen duen neurrian. Egia da gainontzekoak egindako ordainketak nola baiteko irregularitateak dituela, alderdien hasierako egitaraupeko ordainketari begira; hala ere, gainontzekoak egindako ordainketak hartzekodunaren onda re interesa betetzen du. Horren harira, zor den prestazioa burutzeko ez bada izan behar inguruabar edo ezaugarri pertsonal berezirik (adibidez, diruz edo gauza suntsikorrez ordaindu behar denean), gainontzekoak egindako ordain ketak ez du inolako arazorik sortzen, ordainketa horrek hartzekodunaren interesa asetzen baitu. Ez da gauza bera gertatzen, ordea, KZren 1161. artiku luaren kasuan. Lehen azaldu dugunez, kasu horretan, zordunaren ezaugarri edo inguruabar pertsonalak erabakigarriak dira, betebehar izaerako harrema nak sortzeko. Horregatik, kasu horretan, gainontzekoak gauzatutako pres tazioak edo zerbitzuak ezin du ordeztu zordunaren betepena (AGk 1986ko ekainaren 9an emandako epaia). Kode Zibilak zerbait egiteko betebeha rrentzat ezartzen du baldintza hori; nolanahi ere, hori berori aplika dakieke zerbait ez egiteko betebeharrei ere. Bestalde, zerbait emateko betebeharrek eginkizun eskualdatzailea dutenean, solvensak gorago aipatutako legebidez taketa izan behar du, eskubidea baliozkotasunez eskualdatzeko.

Aitzitik, be tebehar horiek itzultze eginkizuna badute, ez da gaitasun baldintza berezirik behar (Kode Zibilaren 1765. artikulutik atera daitekeenez).

A) Betekizunak

RIVEROk adierazi duenez, gainontzekoak egindako ordainketak betekizun batzuk izan behar ditu eta horiek, orokorrean, betebeharraren egituratik eta edukitik ondorioztatzen dira: 1) Gainontzekoak egindako prestazioak ordainketaren betekizun objektiboak izan behar ditu, hots, zor den prestazio bera izan behar da (AGk 1963ko martxoaren 27an eta 1965eko otsailaren 26an emandako epaiak).

2) Prestazioa dare eskualdatzailea bada, gainontzekoak KZren 1160. art.ak agindutako gaitasuna izan behar du.

3) Era berean, gainontzekoak prestazioa egiteko animus solvendia izan behar du, hau da, besteren zorra ordaintzeko asmoa, berariazkoa zein isilbidezkoa izan arren. Alderantziz, okerrik badago edo —propio nomine— gauzatzen bada ordainketa hori, zor ez den ordainketa gisa hartuko da (AGk 1926ko azaroaren 26an, 1948ko apirilaren 8an eta 1986ko ekainaren 9an emandako epaiak).

4) Zorraren jatorriak ez du garrantzirik, gainontzekoak egindako ordain keta baliozkoa den ala ez zehazteko (AGk 1983ko ekainaren 22an eman dako epaia). Baina betebeharra izateak badu bere garrantzia, betebeharrik ez badago ez delako ezer ordaindu behar (AGk 1985eko ekainaren 28an emandako epaia).

5) BERCOVITZek azkenengo betekizun bat aipatzen du: ordainketak dakarren —onura— ez da hartzekodunari begira bakarrik neurtu behar; aitzitik, ordainketa mesedegarria izan behar da zordunarentzat ere (1968ko azaroaren 14an emandako epaia).

B) Ondoreak KZren 1158. art.ko bigarren eta hirugarren lerroaldeek arautzen dituzte gainontzekoak egindako ordainketaren ondoreak.

Lerroalde horien arabera, «besteren kontura ordaintzen duenak zordunari ordaindutakoa erreklama diezaioke, zordun horren

berariazko borondatearen aurka ordaindu duenean izan ezik. Kasu horretan, zordunari errepetitu ahal izango dio, horrentzat or dainketa onuragarria izan den zenbatekoa bakarrikÂť. Hortik atera daiteke ordainketak, oinarrian, aurrerago adierazi ditugun eginkizunei dagozkien ondoreak izango dituela: zor den prestazioa burutzen da; horren bidez, hartzekodunaren kreditua betetzen da; eta, azkenik, zorduna hartzekodunak izan ditzakeen akzioetatik eta ahalmenetatik askatzen da. Eginkizun horiek bete daitezen, hartzekoduna ez da jarri behar ordainketaren aurka eta gainontzekoaren prestazioa onartu behar du. Hala eta guztiz ere, betebehar izaerako harremanetatik kanpo dagoen gainontzekoak egiten badu ordainketa, alda razpen subjektiboa gauzatzen da. Aldarazpen horren ondorioz, ordainketaren ondore askatzailea ez da erabat gauzatzen; hots, ez da ordainketaren ondore nagusia lortzen: betebehar izaerako harremanak azkentzea. Harreman horiek badiraute iraun, gainontzekoak (solvensak) egindako prestazioak nolabaiteko lotura sortzen duelako gainontzeko horren eta zordunaren artean.

KZren 1158. art.aren arabera, lotura horri buruzko eraentzak desberdinak izan dai tezke, zordunak gainontzekoak egindako ordainketa ezagutu eta onartzen duen ala ez kontutan hartuta. Horren harira, aztertu beharreko kasuak ondo koak dira: 1) Zordunak gainontzekoak ordainketa egin duela jakitea eta ordainketa horren aurka ez jartzea. Kasu horretan, gainontzekoak zordunari erreklama diezaioke horren ordez ordaindu duena (berreskuraketa akzioa). Horrela, gainontzekoa zordunaren hartzekodun bihurtzen da, berak ordaindu duenaren neurrian. Halaber, gainontzekoa hartzekodunaren eskubideetan subroga dai teke eta, KZren 1159. artikuluak ahalbideratuta, gainontzekoak horretara de rrigortu dezake hartzekoduna. Subrogazio hori gerta dadin, zorduna ez da ordainketaren aurka jarri behar eta ordainketa egin dela jakin behar du.

Oro bat, gainontzekoaren egoera juridikoa berreskuraketa eta errepetizio akzioek ematen dutena baino onuragarriagoa da,

eskualdatu egiten zaiolako ordain dutako kredituaren eta horren berme nahiz eskubide erantsien gaineko titular tasuna (KZren 1212. art.). Horren harira, azpimarratu behar da KZren 1159 eta 1210.2. artikuluak lotuz gero, subrogazio mekanismoaren aldeko presun tzioa dagoela. Horren inguruan, autore batzuen ustez, subrogazio hori legez koa izango da eta ordainketa egiten duen gainontzekoa horretatik kanpo geratuko da, ondoko kasuetan: zordunak ez duenean ordainketaren berririk edo ordainketaren aurka jartzen denean (Auzitegi Gorenak 1963ko ekainaren 23an, 1973ko maiatzaren 22an eta 1983ko azaroaren 5ean emandako epaiak). Hortaz, gainontzekoak berak frogatu behar du zordunak gainontzekoak egin dako ordainketaren berri bazuela (adibidez, AGk 1980ko urtarrilaren 22an emandako epaian azaldu zuenez, zordunaren scientia frogatu behar du).

2) Ordaindu dela ez jakitea. Lehenago esan dugunez, KZren 1159. art.ak dioena kontutan hartuta, kasu horretan gainontzekoa ezin da hartzekodunaren eskubideetan subrogatu, hots, gainontzekoak ezin du hartzekoduna horretara behartu; beraz, berreskuraketa akzioa bakarrik egikari dezake (AGk 1983ko azaroaren 5ean emandako epaia).

3) Zorduna ordainketaren aurka jartzea. Zorduna ordainketaren aurka jartzeak areagotu egiten du gainontzekoak egindako ordainketaren ÂŤirregu laritateaÂť. Horren ondorioz: ÂŤzordunari errepetitu ahal izango dio horren tzat ordainketa onuragarria izan den zenbatekoa bakarrikÂť. Kasu batzuetan, zenbateko hori benetan ordaindu den kopuru bera izan daiteke.

Beste ba tzuetan, ordea, ez da zenbateko bera izango, zorduna gainontzekoak egin dako ordainketaren aurka jar daitekeelako osoosorik ala zati batez (AGk 1968ko martxoaren 28an emandako epaia). Zordunak berariaz azaldu behar du ordainketaren aurka dagoela, hau da, aurka jartze hori argi eta modu esplizituan agertarazi behar du, ordainketa egin aurretik edo aldi berean (Auzitegi Gorenak,

besteak beste, 1908ko martxoaren 9an, 1955eko otsaila ren 19an, 1958ko maiatzaren 16an, 1959ko urriaren 15ean, 1964ko apirilaren 21ean eta 1968ko apirilaren 30ean emandako epaiak).

79. Ordainketaren jasotzaileak Gorago esan dugunez, accipiensik nagusiena hartzekoduna bera da, berorrek bakarrik duelako zordunak zor dion prestazioa eskatzeko ahalmena. Hartzekodun hori hiltzen bada edo kreditua inter vivos eskualdatzen bada, kredituaren adjudikaziodunak edo lagapenhartzaileak izango dira ordainke taren jasotzaile, hurrenez hurren. Dena dela, Kode Zibilak, zordunaren ka suan gertatzen den moduan, legebideztaketa esparrua zabaltzen du. Horren ondorioz, esparru horren barruan sartzen du ordainketaren subjektu izan dai tekeen pertsona oro, nahiz eta pertsona horrek kredituaren titulartasunik izan ez. Horren inguruko ondorio juridikoak zehazteko, kontutan izan behar dira, batetik, hartzekoduna eta accipiensa lotzen dituzten harremanak eta, bestetik, ordainketak accipiensari ekartzen dizkion onurak. Horiek aztertzeko, ondoko legebideztaketa kasuak bereiztu behar dira.

A) Ordainketa jasotzeko eskuespena duenari egindako ordainketa KZren 1162. art.ak dioenez: ÂŤbetebeharra pertsona zehatz baten mesedetan eratzen denean, horrexeri egin behar zaio ordainketa, edo horren izenean ordainketa jasotzeko eskuespena duenariÂť. Eskuespena itxura daiteke, bi kasu hauen arabera: a) Ordezkari izateagatiko eskuespena. Kasu horretan, eta ordezkaritza tituluan oinarrituta, accipiensak benetako legebideztaketa izango du kreditua kobratzeko. Lehenengo kasu horretan sartzen dira, bai hartzekodunaren legezko ordezkariak (gurasoak edo tutoreak), bai borondatezko ordezkariak. Ordezkari horiek behar besteko ahalmena izan behar dute, zor den prestazioaren izaerari begira. Zor den prestazioa jasotzeko

nahikoa ahalmenik ez badute, hori hartzekodunak ongitu dezake, berrespen bidez (KZren 1259.2. art.). b) Ordezkaritzarik gabeko eskuespena. Teknikaren ikuspuntutik, kasu horri «adiectus solutionis causa» deritzo. Horrelakoetan, accipiensak jardu ten du, kontratugileen izendapen hutsak eratorritako legebideztaketaren bi dez. Beraz, accipiensak kreditua kobratzeko legebideztaketa hutsa du; hau da, ez da kredituaren gaineko eskubide edo ahalmenaren titularra, kreditua kobratzeko bakarrik duelako legebideztaketa. Beste gauza bat da, ordea, onu radunaren kasua, prestazioa haren mesedetan itundu bada (aseguruaren onuraduna edo kontratugileek gainontzeko baten mesedetan egindako kon tratuaren onuraduna. Ikus gainontzekoaren alde egindako kontratuari buruz ko gaia).

B) Itxurazko hartzekodunari egindako ordainketa Kasu hori KZren 1164. art.ak du arauturik: «kredituaren edukitza duenari onustez egiten zaion ordainketak zorduna askatuko du».

Artikulu horrek zor duna babesten du, zordun horrek uste duenean legebidezko hartzekodunari ordaintzen diola. Nolanahi ere, zehaztu behar da ordainketa horren ondore askatzailea ez dela erabat gauzatzen, horren bidez ez baitira betebehar izaerako harremanak azkentzen: benetako hartzekodunak accipiensari erreklama diezaioke horrek kobratu duena. Artikulu hori aplikatzeko ondoko betekizu nak izan behar dira. Lehendabizikoa solvensaren «onuste»ari buruzkoa da: solvensak ez du jakin behar ordainketa jasotzen duen hartzekodunak hori egiteko legebideztaketarik ez duenik.

Bigarren betekizuna «kredituaren eduki tza»ri buruzkoa da. Adierazmolde hori korapilatsua da, ez baita esangura tek nikojuridikoan erabiltzen. Aitzitik, adierazmolde hori erabili izan da, hauxe adierazteko: itxurazkoa izan behar dela ordainketa eskatu edo jasotzen duen hartzekodunaren legebideztaketa

(berbarako, itxurazko nahiz ustezko jarauns lea, kobratzeko legebideztatzen duen tituluaren edukitzaile irregularra etab.). Betebeharretik askatzeko asmoa duen zordunak frogatu behar du onustez jardun duela.

C) Gainontzekoari egindako ordainketa Zordunarekin gertatzen den bezala, gainontzekoari egindako ordainketa baliozkoa izango da, KZren 1163.2. artikulua betez gero, hots: ÂŤgainontzeko ari egindako ordainketa baliozkoa izango da, hartzekodunarentzat onuragarri bihurtu den neurrianÂť. Manu hori bidezkoturik geratzen da, horrelako kasue tan ordainketa berez egokia delako (zorduna betebeharretik askatzeko). Hala ere, aldi berean, ordainketa horren norainokoa mugatuta dago, hartzekoduna ren interesa benetan ase behar delako, hau da, ordainketa hartzekodunaretzat onuragarria izan behar delako. Arestian aipatutakoa ez bada betetzen, har tzekodunaren eskubidea ez da azkenduko; horregatik, hartzekodunak zordu nari erreklama diezaioke prestazioa osoosorik, edo ordainketa berarentzat onuragarri izan ez den neurrian; prestazioa ezin bada itzuli, ezbetetzeagatiko kalteordaina eman beharko da. Zordunak ez badu inolako ondasunik edo be raren ondare bermea ez bada nahikoa, hartzekodunak accipiensaren aurka jo dezake, hori bidegabe aberastu den heinean.

D) Bankuko kontu korronteetan egindako sarrera bidez burututako ordainketa Ordaintzeko modu hori, diruzko betebeharrak betetzeko modurik ohikoena da gaur egun. Nahiz eta horren inguruan arauketa berezirik izan ez, doktrinak eta, batez ere, jurisprudentziak, kontutan hartu dituzte, batetik, ordaintzeko modu horren berezitasuna eta, bestetik, aurrean adierazitako

kasuak analogiaz aplikatzeko aukera. Horietan oinarrituz, ondoko 単abardurak egin dituzte ordaintzeko modu horri buruz: 1. Lehenik, modu horretara egindako ordainketa guztiz baliozkoa da, bi baldintza hauek betez gero: batetik, hartzekodunak eta zordunak ordaintzeko bide hori erabiltzea ituntzen badute; eta, bestetik, bankua izendatzen badu te kobrantza jasotzeko pertsona juridiko gisa (adiectus solutionis causa).

Kon tu korrontea ireki eta gero, bankuak eskaintzen dituen kudeaketa zerbitzu horiek erabiltzearen inguruan, hartzekoduna ados ager daiteke isilbidez (adi bidez, hartzekodunak gutun, irakurburu edo abisu bidez, berarekin kontra tatzen dutenei adierazten die banku zerbitzu horiek erabiltzeko aukera; AGk 1948ko ekainaren 18an emandako epaia); horrelakoetan, goian aipatutako ituna izan dela ulertuko da.

Orokorrean, argudio desberdinetan oinarrituta (kontu korronte kontratuaren izaera juridikoan oinarrituta, bai eta negozio usadioetan edo praktika horiek eratortzen duten onura objektiboan oinarrituta ere), AGren jurisprudentziak ulertu izan du kontu korrontea irekitzean ban kuari ematen zaiola kontuko titularraren izenean ordainketak jasotzeko esku espena. Era berean, AGren iritziz, hartzekodunaren isiltasunak isilbidezko adostasuna dakar, kontu horretan egindako sarrera irregularra izateagatik ezesten denean izan ezik (berbarako, AGk 1945eko apirilaren 27an, 1948ko azaroaren 26an, 1983ko ekainaren 22an eta 1984ko urriaren 2an emanda ko epaiak, bai eta 1987ko irailaren 30ean emandakoa ere).

2. Hala eta guztiz ere, arestian aipaturiko adostasunik ez badago, edo hartzekodunak horretara egindako ordainketa ezesten badu, solvensak bere arioz kontu korrontean egin duen sarrera ez da izango benetako ordainketa. Kasu horretan, KZren 1163. artikuluko bigarren lerroaldea aplikatuko dela ulertu eta bankua gainontzekotzat jo behar da; horren ondorioz, ordainke ta baliozkoa izango da, hartzekodunarentzat onuragarri den heinean.

Ordain

keta egin eta gero, hartzekodunaren adostasuna nahikoa izango da ordainketa berretsi dela ulertzeko, nahiz eta adostasun hori berariaz agertu ez, hartzekodunaren isiltasun edo abstentzio hutsaren bidez baino (1943ko azaroaren 24ko epaia). §32. ORDAINKETAREN BETEKIZUN OBJEKTIBOAK 80. Prestazioa zehatza izatea Hasieran behintzat, ordainketaren betekizun objektiboei buruzko arazoa azal daiteke silogismo juridiko erraz baten bidez.

Premisa nagusian betepena egitarau gisa definitzen da; horregatik, betebeharra betetzea zor den prestazioa zehatzmehatz burutzea da. Premisa txikian, berriz, benetan gauzatutako ordainketa adierazten da. Ondorio juridikoa, azkenik, bi premisa horiek aurrez aurre jartzean ateratzen da. Kasuankasuan egindako prestazioak bat egiten badu betebeharraren negozio eratzailean alderdiek erabakitako prestazioarekin, edo prestazio horri goitik behera egokitzen bazaio, orduan prestazioa zehatza izango da; horren ondorioz, hartzekodunaren interesa modu objektiboan beteko da. Aurkako ondorioa gertatzen bada, ordea, prestazioa akastuna izango da eta hartzekodunak ordainketa jasotzeari uko egin diezaioke. Kontraste balorazio hori hartzekodunak egingo du lehenengo eta behin, prestazioa kontrolatzeko duen ahalmenaren bidez. Zorduna horren aurka jartzen bada, auzitegiek erabakiko dute.

Esparru positiboan, KZren 1157. art.ak arautzen du prestazioaren ze haztasuna: ÂŤzorra ordainduta dagoela ulertuko da, betebeharraren ondorioz eman behar den gauza edo egin behar den prestazioa osoosorik eman edo egiten deneanÂť. Ikuspuntu zorrotzagoari helduz, prestazioaren zehaztasuna ondoko ikuspegietatik azter daiteke: A) Ordainketaren osotasuna Hartzekodunak

prestazioa

osoosorik

burutu

dadin

eskatzeko ahalme na du. Horretara ez bada burutzen, prestazio hori ezets dezake.

Horri buruz ari da KZren 1169. artikulua, ondokoa xedatzen duenean: «kontratuak (edo usadioek, KZren 1258. art.ak eratortzen duenez) berariaz ahalbideratzen ez badu, ezin izango da hartzekoduna behartu betebeharraren ondorioz egin behar den prestazioa zati batez jasotzera. Dena dela, zorrak zati likidoa eta zati ezlikidoa izanez gero, hartzekodunak eskatu eta zordunak egin dezakete lehenengoaren ordainketa, bigarrena likido bihurtzea itxaron gabe». BERCOVITZek dioenez, prestazioaren osotasuna zehaztu daiteke, ondoko egitateen bidez ere: 1) Gauza osoosorik ematea, gauza horri dagozkion fruitu eta gauza erantsiekin batera (KZren 1095, 1097, 1468, 1770 eta 1827. art.ak). 2) Ondorio bera aplikatzen da korrituak sortzen dituzten zorrei dagokienez (KZren 1100, 1108, 1109 eta 1728. artikuluak; AGk 1957ko martxoaren 11n, 1952ko uztailaren 8an eta 1958ko urtarrilaren 30ean emandako epaiak). 3) Gauza osorik ematen da, gauza horrek betebeharra eratzeko momentuan zuen egoera berean eta bere barruan zuen guztiarekin batera ematen denean (1094 eta 1462. artikuluak, 1469.etik 1472.era artekoak, eta 1561.etik 1564.era artekoak).

B) Ordainketaren identitatea KZren 1166. art.ak xedatzen duenez, «gauza zor duenak ezin izango du hartzekoduna behartu beste gauza desberdin bat jasotzera, nahiz eta gauza horren balioa zor denaren balio bera edo handiagoa izan». Betebeharraren ondorioz eman behar den gauza zehazgabea edo generikoa bada, eta kontratugileek ez badute gauzaren edo horren generoaren kalitate eta inguruabarrik zehaztu, KZren 1167. art.ak dioenez, «hartzekodunak ezin izango du kalitate handiagoko gauzarik eskatu, ezta zordunak kalitate txikiagokorik eman ere». Agindu horren bidez, prestazioen arteko oreka lortu nahi da. Diruzko betebeharren inguruan, KZren 1170. art.ko bigarren eta hirugarren lerroaldeek hauxe arautzen dute: «agindurako ordaindukoak, ganbio letrak edo merkataritzako beste edozein agiri emateak ordainketaren ondoreak sortuko ditu, agiri horiek diru bihurtu direnean edo hartzekodunaren erruz

kaltetuak izan direnean bakarrik. Bitartean, etenda geratuko da jatorrizko betebeharrak eratorritako akzioa. Arestian aipatutako manuak adierazten duenez, efektu horiek kobrantza tresnak dira eta horien emateak —pro solvendo— norainokoa du; beraz, legezko erabilerako monetaz bihurtzeko modukoak izan behar dira. Bestalde, zerbait egiteko betebeharrak eratzeko zordunaren beraren ezauga rriak kontutan hartu badira, KZren 1161. artikuluaren arabera, ezin izango da hartzekoduna behartu prestazioa edo zerbitzua gainontzeko baten eskutik hartzera. §33. BETEBEHAR IZAERAKO HARREMANEN ETA ORDAINKETAREN INGURUABARRAK Aurrerago esan bezala, hartzekodunaren interesa erabat ase dadin, or dainketa zehatza izan behar da. Horretarako, ordainketak, aurrean aztertu ditugun betekizun objektiboez gain, betebeharra eratzean zehaztu diren denbora eta leku betekizunak izan behar ditu.

Betebeharra ez bada aurrean azal dutako moduan betetzen, edo beste era batera betetzen bada, ordainketa jasotzeari uko egin diezaioke hartzekodunak; hots, betebeharra modu zeha tzean betetzea eska dezake, bai eta, hala denean, berak jasandako kalte galerak ordaintzea ere.

81. Denbora, betebehar izaerako harremanetan eta betebeharraren betepenean Denborari buruzko ideiak era askotako eragina izan dezake, betebehar izaerako harremanen itxuraketan. Ikuspuntu zabaletik aztertuta, denborari buruzko ideia horrek ondoko harremanak bereiztea ahalbideratzen du: berehalako betebeharra dakarten harremanak (traktu bakarrekoak) eta denboran zehar luzatzen den betebeharra dakartenak (segidako traktudunak).

Berehalako betebeharra dakarten harremanak zuzenean azkentzen dira, bertan zehaztutako prestazioa egitearekin batera (adibidez, salerosketan prezioa zuzenean ordaindu eta, aldi berean, gauza ematen denean). Denboran zehar luzatzen diren harremanetan, aldiz, horien objektuak berez dakar iraupen epea luzeagoa izatea; horregatik, etengabeko zein aldizkako prestazioak bete behar dira (kasurako, hornidura kontratuetan edo errentamendu kontratuetan). Era berean, denborari buruzko ideia erabiliz, bigarren bereizketa bat egin daiteke: batetik, betebehar izaerako harremanen hasierako momentua, hau da, harremanek noiztik duten betebehar izaerako eragingarritasuna (eskubideak eta betebeharrak noiztik egikari daitezkeen, alegia). Eta, bestetik, azken momen tua, hots, aldierdiek erabakitako epea igarotzeagatik betebehar izaerako harremanak noiz azkentzen diren; izan ere, une horretan, betebehar lotura zu zenean azkentzen da, edo zeharka, oraindik alderdien eta gainontzekoen arte ko harremanek dirauten neurrian (esaterako, sozietate kontratua desegin eta geroko likidazio eta banaketa aldia).

Ikuspuntu zehatzagoa ekarrita (hori interesatzen baitzaigu), denborari buruzko ideiak balio du prestazioa eskatzeko modukoa noiz den zehazteko; momentu horretan, ordainketa epea hasiko da. Horri buruzko kasurik garran tzitsuenak jarraian aztertuko ditugu.

A) Ordainketa betebehar hutsetan Kasu horien gainean, hauxe dio KZren 1113.1. art.ak: denboraren inguruan ez bada ezer erabaki, edo zor den prestazioaren izaeratik ez bada ezer ondorioztatzen, betebeharra ÂŤbehingoanÂť eska daiteke. Horren harira, betebeharra ez bada baldintzapekoa eta ez badago epearen menpe, hartzekodunak betebeharraren betepena eska dezake, hori eratu eta batera. Dena dela, hartzekodunak ezin izango du betebeharra eratu eta berehala hori eskatu, hori egitea onustearen aurkakoa bada edo alderdien borondate inplizituaren aurkakoa bada. Horrelakoetan, zordunak prestazioa egiteko arrazoizko epea izango du, kontratuaren

interpretaziotik edo trafiko juridikoaren usadioetatik ondorioztatzen denez. Bestalde, nahiz eta zordunak ordaindu ez, KZren 1113.1. art.aren arioz, zordun hori ez da berandutzan jarriko, aurretiaz ez bazaio agindeirik egin (KZren 1100. art.).

B) Ordainketa eperako betebeharretan edo epemugadun betebeharretan. Oinarrizko epemugaren arazoa Eperako eratu diren betebeharretan, zordunak betebeharra betetzeko epe zehatz bat izango du. Erromako Zuzenbidean, zordunaren mesederako bakarrik ezartzen zen betepena atzeratzea ahalbideratzen duen epe hori (favor debitoris). Epea izateak betebeharra betetzeko erraztasun gehiago ematen ditu eta zorduna baldintza onuragarriagoetan jartzen du. Espainiako Kode Zibilak, aldiz, ez du irizpide hori hartzen eta presuntzio desberdina ezartzen du. Horren harira, 1127. art.ak ondokoa adierazten du: «betebeharrak betetze ko epemuga ezartzen bada, hartzekodunaren eta zordunaren mesedetan ezarri dela uste izango da, ondoko kasuan izan ezik: betebeharrak edo bestelako inguruabarrek bataren ala bestearen mesedetan ezarri dela erakartzen dute nean». Hori dela eta, oinarrian, hartzekodunak ez du betebeharraren betepena eskatzeko ahalmenik, epemuga heldu arte; gisa berean, zordunak ezin du es katu ordainketaren onarpena, epemuga heldu baino lehen.

Bestalde, KZren 1126. art.ak agindurik duenez, «ordainketa egin duenak, hori egitean ez badu jakin epea dagoenik, hartzekodunari erreklama diezazkioke azken horrek gauzaren ondorioz jaso dituen korrituak edo fruituak». Horretan, solvensak epeari buruzko okerra du, ordainketa egiten baitu zorra mugaeguneratuta dagoelakoan. Manuak ezer aipatzen ez badu ere, okerra — desenkusatzeko modukoa— izan behar da, goian aipatu dugun ondorio juridikoa sor dezan. Edozein modutan ere, KZren 1128. art.aren arabera, justizi auzitegiek epea ezar dezakete zordunaren mesedetan, bi kasu hauetan: 1) «Betebeharrak ez duenean eperik finkatzen, baina beraren izaera eta inguruabarretatik ateratzen denean epe hori

zordunari eman nahi zitzaiolaÂť.

2) ÂŤEpearen iraupena erabakitzea zordunaren borondatepean dagoeneanÂť. Jakina dugunez, prozedura zibila printzipio eskuemailean oinarritzen da; hori dela bide, interesatuak eskatu behar dio epaileari epe hori finka dezan (AGk 1965eko ekainaren 10ean, 1965eko ekainaren 12an eta 1989ko azaroaren 8an emandako epaiak). Epe horren finkapena eska daiteke betebeharraren betepena eskatzen den judizio berean (AGk 1983ko urtarrilaren 29an eman dako epaia).

Epemugadun betebeharretan, betepena une egokian egin behar da; hots, hartzekodunak ezin du prestazioa erreklamatu, ezta zordunak gauzatu ere, betebeharraren mugaeguna heldu baino lehen.

Nolanahi ere, kasu batzue tan, ordainketa aurrera daiteke (berbarako, epea alderdietatik baten mesedetan bakarrik ezarri denean eta onuradunak epe hori erabiltzeari uko egiten dionean; edo bi alderdien mesedetan hitzartzen denean prestazioa eskatzeko aukera aurreratzea), eta ordainketa horrek eragingarritasun juridikoa izango du. Era berean, beste kasu batzuetan, ordainketa finkatutako mugaeguna heldu eta gero egiten da, eta ordainketa horrek ez du eraginik galtzen, atzeratzeak ez badu hartzekodunaren interesa ase dadin eragozten. Hala eta guztiz ere, kasuan kasuko mugaeguna oinarrizkoa bada hartzekodunaren interesak asetzeko, orduan ordainketa aurretiaz finkatutako epean egin behar da, ba liozkoa eta eragingarria izan dadin; osterantzean, betekizun objektiboak izan arren, prestazioak ez du hartzekodunaren interesa beteko (hala nola, hiriko patroi egunean orkestra kontratatzen bada, dantzaldia animatzeko).

Horre gatik, zordunak ezin izango du ordainketa aurreratu, ezta geroratu ere, eta betebeharretik askatuko da, momentu egokian ordaintzen badu bakarrik.

Har tzekodunak ahalmena izango du, betebeharra suntsiarazteko eta kasuankasu an izandako kaltegaleren ordaina eskatzeko.

C) Mugaeguna heldu baino lehen egindako ordainketa

Betepenari begira, mugaeguna heldu baino lehen egindako ordainketak irregularitate batzuk ditu, hots, akastuna da. Hala ere, baliozko ondoreak sor ditzake, lehen aipatutako betekizun objektiboak eta inguruabarrak izanez gero. Eperako betebeharrei dagokienez, horixe dio beren beregi KZren 1126.1. art.ak; horren arabera, mugaeguna heldu baino lehen ordaindutakoa ezin da errepetitu. Baldintzapeko betebeharren kasuan, aldiz, KZren 1121.2. art.ak dioenez, zordunak errepeti dezake, baldintza bete aurretik ordaindu duena. Dena dela, mugaeguna heldu baino lehen egindako ordainketa baliozkoa eta eragingarria den ala ez erabakitzeko, kontutan izan behar dira, batetik, alderdien interesak eta betebeharraren izaera; eta, bestetik, zordunaren gainerako hartzekodunak ere, aurrerapen horren ondorioz kalteak jasan badituzte. Kasu hori KZren 1292. art.ak arautzen du. Manu horrek ahalbideratuta, hutsaldu egin daiteke mugaeguna heldu baino lehen eta hartzekodunen mese detan egindako ordainketa, hots: ÂŤhutsaltzeko modukoak dira kaudimenga bezi egoeran betebeharraren ondorioz egindako ordainketak, ordainketa horiek egitean ezin behartu bazen zorduna betebehar horiek betetzeraÂť.

Ho rrela, antolamendu juridikoak aurretiazko kreditu eskubideen eragingarrita suna babesten du; horretarako, zordunaren ondare bermea modu nabarian eta bidegabe gutxitzen duten ordainketak zehatzen ditu.

Orobat, modu objek tiboan zehaztuko da maularik izan den ala ez; hori egiteko, bi inguruabar objektibo gertatu direla frogatu edo egiaztatu behar da: a) zordunaren kaudi mengabezi egoera (kaltearen baldintza materiala); eta b) zordunari ordaindu takoa eskatzeko ezintasuna.

Konkurtsoari buruzko zuzenbidearen esparruan, mugaeguna heldu baino lehen egindako ordainketak eragingabeak izango dira. Hori arauturik dago, masa osatzeko bide edo akzioei dagokienez (MKren 879 eta 880.3. art.ak).

D) Betebeharraren mugaeguna aurreratzea Aurrekoaren antzeko oinarriak hartuz, Kode Zibilak zorraren mugaeguna aurreratzea (edo bestela esanda, kreditua aldez aurretik eskatu ahal izatea) xedatzen du, inguruabar zehatz batzuen arabera.

Hasieran nolabaiteko kon fiantza zegoen, zordunak ordainketak egiteko behar beste ondasun zuelako; inguruabar zehatz batzuek konfiantza hori gertatze bidez galtzea ekar dezake te. Horregatik, aurrerapenaren bidez, kreditu eskubidearen eragingarritasuna sendoago babesten da.

KZren 1129. art.ak, —epearen onura galtze—ari buruzko idazpuru tradizionalean, inguruabar horiek zehaztu eta hiru kasu hauetara biltzen ditu: 1. «Zorduna, betebeharra bere gain hartu eta gero, kaudimengabe bihurtzen denean, zorra bermatzen ez badu».

Hortaz, aurrerapena hartzekodunari eratxikitako ahalmena da eta, ahalmen horren bidez, hartzekodunak berak duen beste ahalmen bat egikari dezake. Hori dela bide, epea zordunaren me sedetan izateak ala ez ez du garrantzirik; egikaritu ere, aurrerapenaren onura hartzekodunak egikaritzen du, kreditu eskubidea defendatzeko duen ahal goaren eta arretaren arabera. Aurrerapena erabakitzeko baldintza objektiboa da «zordunaren gertatze bidezko kaudimengabezia».

Inguruabar hori esan gura juridikoan interpretatu behar da, alegia: zordunaren ondare egoeran izandako aldakuntza gisa edo ondare bermea modu nabarian gutxitzea dakarren aldakuntza gisa. Horren ondorioz, ez da nahikoa zordunak ondare likideziarik ez izate hutsa. Dena den, aurrerapen ahalmena egikaritzeko, ez da behar zordunaren konkurtso edo porrot adierazpenik, nahiz eta horien ondorioz ere betebeharraren mugaeguna aurreratu (KZren 1915 eta MKren 883. art.ak). Oinarrian, zorduna aurrerapenaren aurka jartzen ez bada, eta beraren ondarea askieza dela aintzatesten badu, hartzekodunak ahalmen hori judizioz kanpo egikari dezake.

Bestela, hartzekodunak bere ahalmena judizio bidez egikaritu behar du eta zorduna kaudimengabea dela frogatu; baina froga hori beste judizio batera jo gabe egin dezake, hain zuzen,

betebeharraren mugaeguna aurreratzeko uzia erabakitzen den judizioan bertan egin dezake (AGk 1962ko apirilaren 26an, 1965eko martxoaren 31n eta 1966ko azaroaren 9an emandako epaiak). Ezarri ere, arauak modu objektiboan ezartzen du, kasu horietan kredituari kalte egiten zaiola; beraz, ez da kontutan hartzen zordunak kaudimengabezi egoera sortzeko errurik izan duen ala ez. Manuak berak erakartzen duenez, betebeharra bermaturik badago, zordunaren kaudimengabeziak ez du aurrerapenik ahalbideratuko. Ondorio hori zentzuzkoa da, ez baitzaio kredituari kalterik egiten. Bermea erreala nahiz pertsonala izan daiteke, hartzekodunaren ustez (edo, hartzekodunak arrazoirik gabe ez badu bermea onartzen, epailearen ustez) berme hori nahikoa bada zorraren zenbatekoa ziurtatzeko. MONTÉS PENADÉSek dioenez, hartzekodun bat baino gehiago izanez gero, zalantzazkoa izan daiteke zordunak emandako bermearen eragina; izan ere, zordunaren ondare egoera ikusita, berme hori aurkara daiteke, maulan oinarrituz.

Horregatik, esangura hertsian, bermea nahikoa izango da gainontzekoak ematen duenean bakarrik.

2. «(Zordunak) hartzekodunari ez dionean ematen aurretiaz konprometa tutako bermerik». DÍEZPICAZOk azpimarratu duenez, aurretiaz konpro metatutako bemerik ez eratzea pareka daiteke bermea eratzeko betebeharra ez betetzearekin. Hortaz, ezbetetzea borondatezkoa edo erruzkoa izan behar da eta, hori atzemateko, ondokoa baloratu behar da batik bat: zordunak izan zuen arreta maila, bermeak emateko konpromisoa bere gain hartu duenean.

3. «Bermeak eman eta gero, zordunak bermeok gutxitzen dituenean egintza pertsonalen bidez, bai eta horiek ezustean desagertzen direnean ere, ondoko kasuan izan ezik: berehala, horien ordez, segurtasun bera ematen duten beste berme batzuk ematen direnean». Idazati horretan, bi kasu desberdin jasotzen dira. Horietatik lehenengoan, —bermeak gutxitzea, egintza pertsonalen bidez—, MONTÉS PENADÉSek dioenez, «bermeak gutxitze» adierazmoldeak esangura zabala du eta horren bidez adierazi nahi da zordunaren portaerak kredituaren segurtasuna murriztu duela. Erantzukizun eratorriaren alde subjektiboan, manua aplikatzeko ez da baloratu behar zehatzmehatz zordunaren

arreta maila; aitzitik, ondoko datuak izan behar dira kontutan: batetik, egitatea gauzatzeko borondaterik izan den ala ez; eta, bestetik, borondate horren eta berme gutxitzearen artean kari bidezko loturak dauden ala ez. Bigarren kasuan, —bermeak ezustean desagertzea—, kredi tuaren babesak oinarri objektiboa du; bermeak desagertzen direnean (ikus puntu juridikotik edo materialetik), betebeharraren mugaeguna aurreratzen da, eta horretan ez da kontutan hartzen zordunaren eskuhartzeak desagertze hori ekarri duen ala ez. Arestian aipatu ditugun bi kasuetan, eta orain arte azaldu ditugun arrazoiak direlamedio beste berme bat emanez gero, ezin izango da betebeharraren mugaeguna aurreratu.

82. Ordainketa egiteko lekua Betebeharra zehatz gauzatu den eta hartzekodunaren interesa bete den baloratzeko, lekuari buruzko datua ere kontutan izan behar da.

Bada, denbo raren aipamenarekin gertatzen den bezala, lekuaren inguruko aipamenak balio du, betebehar izaerako harremanen osotasunari buruzko arazoak kon pontzeko (esaterako, harreman horiei aplikatuko zaien eraentza juridikoa zehazteko, KZren 10. art.ak eratortzen duenez; edo betebeharraren ondorioz sortutako gatazkak ebatziko dituen epailearen eskumena zehazteko). Jarraian aztertuko ditugu zor den prestazioa betetzeko lekuari buruzko irizpideak. Irizpide horiek KZren 1171. art.ak arautzen ditu orokorrean: 1) Lehenengo eta behin, alderdiek erabaki edo hitzartutakoari heldu behar zaio: «betebeharrak berak zehazten duen lekuan egin behar da ordainketa». Kasu batzuetan, leku hori arauak berak zehazten du. 2) Bigarrenik, ordeztaile gisa eta kasuz kasu, manuak ondokoa xedatzen du: «ordainketa egiteko lekurik ez bada adierazi, eta gauza zehatza eman behar bada, ordainketa egin behar da betebeharra eratzean gauza hori zegoen lekuan». 3) Azkenik, bigarren mailako irizpide ordeztaile gisa, hauxe

adierazten da: «beste edozein kasutan, zordunaren egoitzaren kokalekua izango da ordainketa egiteko lekua». Azken irizpide hori «favor debitoris» printzipioan oinarritu izan da historian zehar. Nolanahi ere, irizpide hori nahikoa anbiguoa da, bigarren irizpidea kasuankasuan aztertu behar delako eta hirugarren hori, aldiz, modu hedatzailean interpretatu behar delako. Hartu ere, «beste edozein kasutan» adierazmolde orokorrak bere barruan hartzen ditu, bai betebeharraren titulu eratzailean lekuaren aipamenik ez egitea, bai eta, lekua adierazi arren, edozein kari delabide betepena leku horretan burutzea ezinezko izatea ere (AGk 1963ko apirilaren 6an emandako epaia). Zordunaren egoitza finkatzeko, kontutan hartu behar da ordainketa egitean duen egoitza. Dena dela, KZren 1171. artikuluak aipatzen dituen irizpideak berez askiezak dira.

Horregatik, zenbait kontraturen inguruan (besteak beste, salerosketaren, gordailuaren eta enfiteusiaren inguruan), Kode Zibilak irizpide zehatz batzuk ezartzen ditu, betebeharra betetzeko lekua finkatzeko. Bestalde, nahiz eta 1171. art.an trafiko juridikoaren «usadioak» aipatu ez, kontutan hartzekoak dira, batez ere, araurik edo alderdien arteko adostasunik ez dagoenean (KZren 1258. art.tik ondorioztatzen denez). §34.

ORDAINKETA BALDINTZAPEKO BETEBEHARRETAN 83. Baldintzapeko betebeharra orokorrean Espainiako Kode Zibilaren arabera, baldintzapeko betebeharrak bereziak dira «betebehar hutsei» begira. Esangura horretan, KZren 1113. art.aren ara bera, baldintzapeko betebeharren betepena edo eragingarritasuna ondoko gertaeretatik baten menpe jartzen da: biharetziko gertaera baten menpe; za lantzazko gertaera baten menpe; edo, osterantzean, iraganeko gertaera baten menpe, interesatuek hori ezagutzen ez badute. Deskripzio horrekin bat egi ten du KZren 1114. artikuluak; horren arabera, baldintzapeko betebeharretan, «baldintza eratzen duen gertaeraren menpe daude, bai eskubideen eskuraketa, bai eta eskuratutako eskubideen

suntsiarazpena edo galera ereÂť.

Bistan denez, baldintzapeko betebeharrak bereziak dira, baldintzaren norainokoa dela bide; izan ere, baldintzak egitate erabakigarriak dira, betebehar izaerako harremanak eragingarriak izan daitezen.

Gauzak horrela, bal dintzak zehazten ditu alderdiek erabakitako eragingarritasunaren norainokoa eta esangura: batetik, baldintza etengarriek kredituaren eskakortasun osoa edo zati batekoa uki dezakete; baldintza suntsiarazleek, berriz, alderdiek eskuratu takoa itzultzeko beharra ezar dezakete.

Hortaz, baldintzak zuzenean ukitzen du betebeharraren beraren eragin garritasuna. Horregatik, doktrinak sakonean aztertu izan du baldintzapeko betebeharren benetako norainokoa. Betebehar izaerako harremanen izatea eta eragingarritasun orokorra abiapuntutzat hartuta, zalantzan jarri omen da baldintzapeko betebeharrak benetako betebeharrak diren ala ez. Betebehar horien eragingarritasuna baldintza zehatzaren menpe dagoenez, ezbai edo iguri kimen egoera sortzen da. Hori aintzat hartuta, autore batzuen ustez, betebehar mota horien berezitasunak berez dakar betebeharren eragingarritasuna klaudi dikatzailea izatea; klaudikatzaile izateak esan nahi du baldintzapeko betebe harrak benetako betebeharrak izango direla, baldintza gisa ezarritako gertaera jazotzen denean bakarrik.

Hori dela eta, betepen unea zehazgabea dela alde batera utzita, ondokoa adierazi ohi da: baldintzapeko zorraren ordainketa zor ez den ordainketa dela, eta ordaindutakoa errepeti daitekeela.

Edozein modutan ere, hor aipatutako konponbidea baliozkoa izan daitekeen arren, eta hor azaldutako tesiaren aldeko argudioek sustrai sendoak izan ditzaketen arren, ezin daiteke beste barik onartu baldintzapeko betebeharrak ez direla benetako betebeharrak, baldintza betetzen ez den artean. Bestetik ere, Zuzenbide positiboan oinarrituta, eta alderdien negozio borondateak egin dako arauketa kontutan hartuta, baldintzapeko betebeharrek

agertarazi baino ez dute egiten alderdien borondatea; hori dela eta, borondatea agertarazteko bide horrek ondore juridiko batzuk izan behar ditu berez. Beste modu batera esateko, alderdiek egitatezko kasu zehatz bat itxuratzen dute, euren interesen arabera; kasu horren barruan, baldintza sartzen dute. Baldintza sartzean, al derdien asmoa da azpiko harremanen eragingarritasuna mugatzea, baldintza gisa jasotako hipotesia betetzen den neurrian. Egia esateko, baldintza bete tzeke egoteak nolabaiteko zehazgabetasuna dakar. Hala ere, zehazgabetasun horrek negozioaren arau edo erregela zehatz bat erakusten du eta, hori egi tean, ez du zalantzan jartzen betebehar izaerako loturarik dagoen ala ez. Aitzitik, betebehar izaerako lotura egongo da, Zuzenbideak babesteko moduko kreditu eskubidea eta prestazio eginbeharra dauden heinean. Horren harira, egia da baldintzaren ondorioz kreditua ezin dela eskatu, baina ezintasun ho rrek agerian jartzen du zein den alderdiek betebehar izaerako harremanei eratxiki nahi dizkien eragingarritasuna eta esangura.

Bestalde, KZren 1125. art.ak argitzen du baldintzapeko betebeharren eta eperako betebeharren arteko desberdintasuna: ÂŤzalantzan badago betebeharra betetzeko eguna helduko den ala ez, betebeharra baldintzapekoa izango daÂť. Bistan denez, hauxe da betebehar hori baldintzapeko betebehar gisa hartzeko irizpidea: alderdiek jazokuntza zehatz baten menpe jartzen dute negozio erregela jakin baten eragingarritasuna ala eragingabetasuna; giza jakintzaren erregelak kontutan hartuta, aldez aurretik ezin bada zehaztu jazokuntza hori gertatuko den ala ez, orduan betebeharra baldintzapekoa izango da. Alderantziz, jazokuntza ziur gertatu behar bada, mugaegunari buruzko arauak aplikatuko dira. Nolanahi ere, desberdintasun franko daude mugaegunari bu ruzko arauketaren eta baldintzapeko betebeharrei buruzko arauketaren artean, batez ere, betebeharra erabakitzeke dagoen aldiari (KZren 1126 eta 1121. art.ak) eta atzeraeragintasun eratorriari dagokienean (besteak beste, KZren 1125 eta 1120. art.ak).

84. Baldintza etengarriaren menpeko ordainketa KZren 1114. artikulua aipatzean adierazi dugun moduan, alderdiek baldintzapean jartzen dutenean betebeharra, baldintza horren esangurak eta norainokoak zehazten dute baldintzapeko betebeharraren eragingarritasuna. Esangura eta norainoko horiek itxuratzeko, bi eraentza juridiko bereiz daitezke, baldintzaren izaeraren arabera: baldintza etengarria eta baldintza suntsi arazlea, hain zuzen.

Baldintza etengarriaren menpeko betebeharretan, jazokuntza nahitaez gertatu behar da, betebehar izaerako harremanak guztiz eragingarriak izan daitezen. Horren harira, negozio juridikoa egiten denetik baldintza eratzen duen jazokuntza gertatzen denera arte, betebehar izaerako harremanak bitarteko fasean egongo dira; bitarteko fase hori adierazteko, betebeharra betetzeke dagoela esan ohi da. Fase horretan, benetako kreditu eskubidearen (edo, hala nahi izanez gero, behinbehineko eskubidearen) titulartzat jo daiteke sub conditione hartzekoduna; hau da, ez da igurikimen hutsaren titularra. Hala ere, baldintzak betebeharrari buruzko eraentza osatzen duenez gero, ezin izango da zor den prestazioa eskatu, alderdiek ezarritako baldintza hori bete arte. Premisa horretan oinarrituta, Kode Zibilak 1121. artikuluko 2. lerroaldearen arabera, zordunak errepeti dezake baldintza bete aurretik or daindutakoa. Zordun horrek baldintzaren izateari edo betepenari buruzko okerrik izan badu, zor ez denaren kobrantzari buruzko arauen menpe egongo da berak egin duen ordainketa (KZren 1895. art.). Zordunak gaitzustez ordaindu badu ere, ordaindutakoa errepeti dezake; baina ezorduko ordain ketak hartzekodunari kaltegalerak eragin badizkio, orduan zordunak horien gaineko erantzukizuna izango du.

Edonondik begira dakiola, baldintza betetzeke dagoen bitartean, baldintzapeko hartzekoduna babestu behar da.

Horregatik, KZren 1121. art.ak xedatzen duenez, ÂŤbaldintza bete baino lehen, hartzekodunak bere eskubideari eusteko akzio egokiak egikari ditzakeÂť. Manu hori oso orokorra denez gero, hartzekodunaren babesa modu hedatzailean interpreta daiteke.

Horrela, hartzekodunak bere eskubideari esangura hertsian

eusteko bideak eta akzioak izango ditu (berbarako, betebeharra bidezkotzen duen tituluaren baliozkotasuna eta eragingarritasuna bermatzea; zordunaren egintzak etetea, betebeharraren objektuari kalteak eragiten dizkiotenean edo objektu hori suntsitzen dutenean); eta, horiez gain, zordunaren ondare bermeari eusteko akzioak ere egikaritu ahal izango ditu (adibidez, gauza epailearen zainpean jartzea, artapen helburuarekin; edota paulotar akzioa egikaritzea).

Baldintza etengarria betetzen denean, betebeharrak erabateko eragingarritasuna du. Erregela orokor gisa, KZren 1120. art.aren arabera, baldintza betetzeak erakarritako ondoreak atzeraeraginezkoak dira, betebeharra eratze ko momentura arte; izan ere, MONTÉS PENADÉSek dioenez, ondore hauek sortzen dira: a) Titularrak egindako egintzak baliozkotzen dira, titularraren egoera sendotu egiten delako baldintza betetzean. b) Kontratua burutzean, gaitasun, baliozkotasun eta eragingarritasun betekizunak baloratu behar dira. c) Ez dira aplikatuko betebeharra betetzeke dagoen bitartean izan daitezkeen lege aldarazpenak; negozioa akatsik gabekoa eta behinbetikoa da hori egiten denetik.

Zerbait egiteko edo ez egiteko betebeharrei dagokienez, Kode Zibilak epaileei agintzen die kasuz kasu zehaztu dezaten zein den betebeharra ren betepenak duen atzeraeragintasuna. Betebeharra erabakitzeke dagoen bitartean, fruituak eta korrituak sor daitezke; horien inguruan, ordea, ez dago erregela berezirik. Bestalde, betebeharrak izaera sinalagmatikoa badu, bi alderdiek jasotako fruitu eta korrituak konpentsatzen direla ulertuko da. Betebeharra alde bakarrekoa bada, aldiz, zordunak berak jasotako fruitu eta korrituak bereganatuko ditu, ondoko kasuan izan ezik: betebeharraren izaeratik eta inguruabarretatik xedatzailearen borondatea bestelakoa zela atera daitekeenean. Azkenik, KZren 1122. art.ak arreta berezia jartzen du zerbait ema teko betebeharretan, batez ere, horiek erabakitzeke dauden bitartean.

85. Baldintza suntsiarazlearen menpeko ordainketa Alderdiek ezarritako baldintza suntsiarazlea bada, betebehar izaerako harremanek erabateko eragingarritasuna izango dute, horiek eratu zirenetik. Baina baldintza eratzen duen jazokuntza gertatzen bada, erabateko eragingarritasuna duten harreman horiek azkendu egingo dira. Bitartean egindako or dainketak baliozkotzat eta eragingarritzat joko dira; hala ere, baldintzaren betepenak ekar ditzakeen ondoreen menpe geratzen dira. Berbarako, alderdiek erabaki badute suntsiarazpenaren ondoreak erabatekoak izango direla, orduan baldintzaren betepenak berez ekarriko du aurretiaz egindako guztia ezabatzea.

Hori berori da KZren 1114. art.aren esangura orokorra, artikulu horrek «eskuratutako eskubideen galera» aipatzen duenean, bai eta 1123. arti kuluarena ere, ondokoa adierazten duenean: «interesatuek jasotakoa itzuli behar dute». Suntsiarazpenaren ondorea erlatiboa bada, aldiz, baldintza bete eta gero gauzaturiko egintzak bakarrik ezabatuko dira; hau da, suntsiarazpenak ez du eraginik izango aurretiaz eskuratutako eskubide eta interesen gain.

Orokorrean, betebehar izaerako harreman iraunkorretan edo segidako traktu harremanetan, eragingarritasun erlatiboa izaten du suntsiarazpenak; berehalako betebeharretan, berriz, erabatekoa.

Kasuankasuan jasotakoa ezin bada itzuli, zordunak itzuli beharko du be tebeharraren objektuak itzulketa egiteko momentuan zuen balioa. §35. ORDAINKETAREN FROGA: JASOAGIRIA. ORDAINKETAREN GASTUAK Ordainketa egitate hutsa denez, hori frogatu behar da, betebehar izaerako harremanen inguruan garrantzi juridikoa duen edozein egintza edo egitate frogatu behar den moduan; froga horren bidez, betebeharraren ordainketa edo betepena bidezkotzen da. Esparru sustantiboan, ordainketaren frogari aplika

tzen zaizkio auzibide zibilaren froga prozedurei buruzko arau berberak, haue xek, batik bat: a) KZren 1214. art.ak dioenari helduz, ordainketari buruzko alegazioak egiten dituenak frogatu behar du ordainketa egin dela. Sarritan, zorduna bera da ordainketa egin dela frogatzeko interes gehien duena; izan ere, froga horren bidez, betebehar loturatik askatzea lortzen du. b) Ordainketa egin dela frogatzeko, interesatuak legez onartutako edozein frogabide erabil dezake (KZren 1215. art.). c) Ordainketa «egitate hutsa» izateak, hots, egitate gisa ikertu eta finkatu behar izateak berez ez dakar egitate hori epaileak zuhurtziarakotasunez erabakitzea; alderantziz, epaileak emandako ebazpena, beti ere, arrazoitua izan eta irizpide juridikoei lotuta egon behar da.

Orokorrean, legez aintzatetsitako frogabide guztiak onartzeko modukoak dira. Nolanahi ere, zordunari ordainketa frogatzeko ematen zaion biderik ohikoena da hartzekodunak luzaturiko jasoagiria. Kode Zibilak ez du jasoagiriari buruzko arauketa zehatzik egiten. Egin ere, hainbat manutan jasoagiriari buruzko aipamenak egiten ditu (1110, 1172, 1696, 1684 eta 1685. art.etan, besteak beste), baina horietan ez du agintzen hartzekodunak jasoagiria derrigor luzatu behar duenik. Hala ere, jasoagiria emateko betebeharraren alde, «trafikoaren usadio»ak aipa daitezke (KZren 1258. art.). Horren ildotik, Au zitegi Gorenaren jurisprudentziak hauxe adierazi izan du (1911ko urtarrilaren 5ean eta 1955eko maiatzaren 24an emandako epaietan): nahikoa arrazoirik izan gabe, hartzekodunak ordain gutuna edo jasoagiria emateari uko egiten badio, zordunak ordainketa egiteari uko egin diezaioke. Dena den, jasoagiria luzatzea derrigorrezkoa den ala ez erabakitzeko, zerga bidera jo behar da, horrek ezartzen baitu prestazio edo zerbitzuaren faktura luzatzeko beharra (BEZari buruz 1985eko abuztuaren 2an emandako Legearen 66. art.ko 2. zenbakiaren 1go. idazatia). Era berean, kontutan izan behar da Kontsumitzai le eta Erabiltzaileei buruz 1984ko uztailaren 19an emandako Lege Orokorra ere; lege horretan agintzen denez, «eragiketaren

jasoagiri, frogagiri, kopia edo egiaztagiri» egokia eman behar da, interesatuak horri uko egiten dionean salbu. Orokorrean, jasoagiriak agiri pribatuaren izaera du; hori dela eta, ja soagiriaren forma eta norainokoari dagokionez, kontutan izan behar da KZren 1225. art.ak eta ondorengoek agindutakoa.

Ordainketaren gastuak KZren 1168. art.ak arautzen ditu orokorrean: «zordunak ordainduko ditu ordainketak judizioz kanpo sortzen dituen gastuak. Judizioan sortutakoei dagokienez, ostera, auzitegiak erabakiko du nork ordaindu behar dituen, Judiziamendu Zibilari buruzko Legearen arabera». Arau hori ez da aginduzkoa, eskuemailea baino; hortaz, alderdiek beste eraentza edo arauketaren bat ezar dezakete. DÍEZPICAZOren hitzetan, «ordainketak judizioz kanpo sorturiko gastu»tzat joko dira, oinarrian, prestazioa egiteko beharrezkoak diren gastu guztiak (esaterako, prestazioa gertutzeko egiten diren gastuak edo betepena burutu behar den lekura prestazioa eramateko gastuak —locus solutionis—). Bestalde, judizioan sortutako gastuak dira, orokorrean, ordainketa ez egiteagatik edo ordainketa akastuna izateagatik jarri den auziak eratortzen dituenak. §36. ORDAINKETAK EGOZTEA A) Kontzeptua Erakunde juridiko horren bidez, ordainketaren inguruan sor daitekeen beste arazo bat konpontzen da. Arazo hori ondoko kasuan sortzen da: zor dunak hartzekodun berarekin espezie bereko zor batzuk ditu; horrelakoetan jakin nahi da zor horietatik zein ordaintzen den zordunak egindako pres tazioarekin. Arazo horren izaerak, beraz, bat egiten du ziurtasun edo ze haztasun juridikoari buruzko printzipioarekin; izan ere, egozketaren bidez zehazten da zein destino izan behar duen prestazioak, kreditu baten edo batzuen titular aktiboak eta pasiboak pertsona berberak direnean.

B) Betekizunak Doktrina eta jurisprudentziaren arabera, ordainketak egozteko, betekizun hauek izan behar dira: 1) «Zor bat baino gehiago egotea eta horien titular aktibo eta pasiboak pertsona berberak izatea». Zordun horiek betebehar izaerako harreman berbe retakoak edo euren artean autonomoak diren harremanetakoak izan daitezke. Bestalde, gerta daiteke hartzekodunak, hartzekodun egoera izateaz gain, bes te hartzekodun baten ordezkaritza izatea, zordun berari begira.

Horrelakoetan, esangura hertsian, bi hartzekodun desberdin izango dira. Bada, hartzekodun horiek interes eta egozte esparru desberdinak izango dituzte; hori dela bide, kasu horretan ere, ordainketak egotzi behar dira eta KZren 1684. artikulua (sozietate kontratuari buruzkoa) aplikatu behar da analogiaz, hartzekodun guztien interesak babesteko.

2) «Zorrak espezie berekoak eta guztiz homogenoak izatea, batzuk zein besteak ordaintzea gauza bera izanik» (AGk 1965eko abenduaren 21ean eta 1974ko ekainaren 8an emandako epaiak).

Horren ildotik, gauza zehatzak or daindu behar badira, egozte mekanismoa baztertu behar da.

Praktikan, diruz ko betebeharren esparruan egozten dira ordainketak.

3) «Oinarrian, zorrak mugaeguneratuta egotea eta eskatzeko modukoak izatea» (KZren 1174.1. art.) Hala eta guztiz ere, kontutan hartu behar da zordunak edo hartzekodunak mugaeguna aurrera dezaketela, epearen onura hizpatu denean edo biek batera hori adostu dutenean. Bestalde, ez dirudi zor guztiak likidoak izan behar direnik (esangura horretan, BERCOVITZ; horren aurka, AGk 1962ko uztailaren 4an emandako epaia). Era berean, ordainketak egozteko ez da kontutan hartu behar zorren arteko denbora hurrenkera (horren aurka, AGk 1974ko uztailaren 8an emandako epaia).

C) Eraentza

Ordainketa egozteari buruzko eraentza KZren 1172.etik 1174.era arteko art.etan dago jasota. Manu horietan, ondoko kasuak xedatzen dira: 1) Egozketa zordunak egitea. KZren 1172. art.aren lehenengo lerroaldeak kasu hori arautzen du: «hartzekodun berarekin espezie bereko zor bat baino gehiago duenak, ordainketa egitean, adieraz dezake zor horietako zeini aplikatuko zaion ordainketa». Artikulu horrek, «favor debitoris» printzipioan oinarrituta, zordunaren ahalmen gisa itxuratzen du egozketa. Manuak erakartzen duenez, ahalmen hori egikaritzeko, zordunak jakinarazpena egin behar dio hartzekodunari, horrek bere adostasuna ager dezan. Beraz, betebeharraren negozio eratzaileak egozketa irizpide berezirik ezartzen ez badu, aurreko irizpide horiek aplikatuko dira.

2) Egozketa hartzekodunak egitea. Aurrean adierazitako kasuaren aldarazpen edo aldakuntza gisa sortzen da beste hori.

Horren inguruan, hauxe dio KZren 1172. art.ko bigarren lerroaldeak: «hartzekodunak berak luzatutako jasoagirian ordainketaren aplikazioa egiten badu, eta (zordunak) hori onartzen badu, gero zordunak ezin izango du aplikazio horren aurkako erreklamaziorik egin, kontratua baliogabetzen duen kariren bat izan ezean». Manu horrek agindutakoaren harira, hartzekodunak ekimena izan dezake, zordunari eratxikitako ahalmen esparruan; horregatik, zordunak onartu behar du hartzekodunak egindako aplikazioa. Esangura hertsian, artikulu horren esangura gorabehera, ez dago benetako «egozte kontratu»rik; aitzitik, baliogabetze ka ria zordunaren onarpen esparruan sortzen da.

3) Egozketari buruzko lege irizpideak. KZren 1174. artikuluak dioenez, «aurrean aipaturiko erregelen arabera ezin denean ordainketa egotzi, mugaeguneratu diren zorren artean kargarik gehien dakarrena bete dela ulertuko da. Zor horiek izaera berekoak badira eta karga berberak badakartzate, ordainke ta zor guztiei egotziko zaie, euren artean hainbanatuz». Manu horren norai nokoa ordeztailea da, hau da, manu hori aplikatuko da, aurrean aipatutako irizpiderik ez badago. «Kargarik gehien dakarrena» adierazmoldeak «favor debitoris» printzipioari heltzen dio, zor horiek baitira, zalantzarik gabe, ondore askatzailerik handiena dakartenak.

Adierazmolde horren bidez, zor

dunarentzat ondare galera gehien dakarten zorrak adierazten dira (korritu handiagoak sortzen dituzten zorrak; zigor klausularen bidez zehatutako zorrak etab.). Zorrak korrituak sortzen baditu, KZren 1173. art.ak ondokoa agintzen du: «korrituak ordaindurik ez dauden bitartean, ordaindutakoa ezin izango zaio kapitalari egotzi». Arau horrek zordunak ordainketa egozteko duen ahalmena (hots, irizpide orokorra) mugatzen du; horren ondorioz, arau hori malgutasunez interpretatu behar da. Hartzekodunak, prestazio horren onuradun gisa, irizpide horri uko egin diezaioke, egozketa kapitalari (eta ez, ordea, korrituei) zuzenean eginez edo hori ahalbideratuz.

BIBLIOGRAFIA AMORÓS GUARDIOLA, «El acreedor aparente», in Estudios Federico de Castro I, Madril, 1976, 35. or. eta ondorengoak; BELTRÁN DE HEREDIA, J., El cumplimiento de las obligaciones, Madril, 1956; BERCOVITZ eta RODRÍGUEZ CANO, R., La imputación de pagos, Madril, 1973. Hauetan ere: Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales, XVI1, Madril, 1981, 1go. or. eta ondorengoak eta Comentarios al Código Civil. II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, 163. or. eta ondorengoak; BORRAJO DACRUZ, «La imputación del pago (Estudio históricocrítico)», RDN, 1955, 151. or.; BORREL SOLER, Cumplimiento, incumplimiento y extinción de las obligaciones contractuales civiles, Bartzelona, 1954; CAFFARENA LA PORTA, «El requisito de la identidad del pago en las obligaciones genéricas», ADC, 1985, 909. or.; COSSÍO, «Convenios extrajudiciales de cesión de bienes para pago de deudas», RDP, 1953, 1go. or.; CRISTÓBAL MONTES, El pago o cumplimiento de las obligaciones, Madril, 1986. Baita hauek ere: «Los elementos personales y reales del pago», RCDI, 1987, 357. or. eta Circunstancias y destino del pago, RDN, 1988, 7. or.; CUÑAT EDO, «El art.

1170 del Código Civil y su aplicación a la entrega de letras de cambio», RDM, 1973, 89. or.; DÍEZPICAZO, «El pago anticipado», RDM, 1959, 37. or.; ESPÍN CÁNOVAS, «Sobre el pago con subrogación», RDP, 1942, 302. or.; HERNÁNDEZ MORENO, El pago del tercero, Bartzelona, 1983; LINARES NOCI, «Algunas sobre el ofrecimiento de pago», RDP, 1991, 172. or.; LUCAS FERNÁNDEZ, «El cheque como medio de pago (Comentario a la STS 6III73)», ADC, 1973, 1258. or.; MIQUEL CALATAYUD, «Con

sideraciones sobre el pago traditivo», RCDI, 1984, 1359. or.; MIQUEL GONZÁLEZ, El art. 1160 del Código Civil español: sus principales problemas de interpretación, argitaratu gabeko lana; MONTÉS PENADÉS, «De las obligaciones puras y de las condicionales», Comentarios al Código civil y Compilaciones Forales, XV1, Madril, 1989, 988. or.; ORTEGA PARDO, «El pago como negocio abstracto», RGLJ, 1945, 684. or.; PAS CUAL ESTEVILL, El pago, Bartzelona, 1986; PINTO RUIZ, «Natura leza jurídica del pago», RJC, 1949, LIX, 68. or.; ROCA JUAN, «Validez del pago al tercero por conversión en utilidad del acreedor», ADC, 1968, 283. or.

Bederatzigarren gaia BETEPENAREN SUBROGATUAK Laburpena: §37. Betepenaren subrogatuak.— 86. Ordainketa eskaintzea eta hori zainpean jartzea: A) Izaera eta eginkizuna; B) Prozedura; C) Ondoreak; D) Lege kasuak.— 87. Ordainean ematea: A) Izaera eta eginkizuna; B) Eraentza.— 88. Hartzekodunei ondasunak lagatzea: A) Izaera eta eginkizuna; B) Prozedura; C) Motak; D) Ondoreak.

§37. BETEPENAREN SUBROGATUAK Jakina dugunez, kasu batzuetan, betebeharra zehatzmehatz betetzeaz gain, badira beste bide batzuk ordainketaren helburua lortzeko; beste bide horiek betebeharra erabat betetzearen ordezkoak edo subrogatuak besterik ez dira. Bideon azalpenari heldu orduko eta errakuntzarik izan ez dadin, argitu beharra dago zer den zehatzmehatz betetzearen ordezko edo subrogatu iza tea. Lehenengo eta behin, kontutan izan behar da ordainketaren subrogatu edo ordezko horiek ezin direla guztiz parekatu osoosorik betetzearekin. Orobat, «ordainketaren eginkizuna betetzeak» berez dakar betebeharra eratzean pres tazioari buruz ezarritako egitaraua aldatzea. Bigarrenik, azpimarratu behar da ordaintzeko bide edo prozedura horiek ez dutela izaera juridiko bera.

Alde rantziz, eurok ondore desberdinak sortaraz ditzakete, bereziki, kasuankasuan bete ditzaketen eginkizunei dagokienean.

Esaterako, bide horietako batzuek zorduna betebeharretik askatzeko bakarrik balio dute; beste batzuek, aldiz, hartzekodunaren interesa betetzeko baino ez dute balio; eta beste hainbatek, ordea, bi eginkizun horiek batera betetzen dituzte.

Hirugarrenik, prozedu ra horien izaera eta eduki juridikoa kontutan hartuta, prozedura horiek ez dira «ordaintzeko era bereziak», ezbada ordezko prestazioak: betebeharra zehatz mehatz ordaintzearen ordezko prestazioak, hain zuzen ere.

86. Ordainketa eskaintzea eta hori zainpean jartzea A) Izaera eta eginkizuna KZren 1176. artikuluko lehenengo lerroaldeak ondokoa ezartzen du: ÂŤordainketa hartzekodunari eskaini eta horrek inolako arrazoirik gabe onartzen ez badu, zordunak ez du erantzukizunik izango, zor duen gauza zainpean jarriz geroÂť.

Bistan denez, manu horren helburua da zorduna betebeharretik aska dadin ahalbideratzea, arreta guztiarekin jardun duelako; izan ere, zor duen prestazioa osoosorik betetzeko asmoa izan du zordunak, baina horreta rako ez du izan hartzekodunaren laguntzarik, bidegabe ukatu baitio pres tazioa hartzea. Horrela, zainpean jartzearen izaera juridikoa aintzat hartuta, esan daiteke zorduna askatzeko derrigortze mekanismoa dela; mekanismo hori ahalmen zehatz bat egikarituz gauzatzen da eta, arestian esan dugu nez, betebehar izaerako lotura horretatik zorduna askatzeko eginkizuna bete tzen du.

Bukatzeko, zerbait emateko betebeharrek osatzen dute 1176. art.aren aplikazio esparrua, horiek baitira zainpean jar daitezkeen bakarrak. Bestalde, artikulu horren prozedura bi fasetan gauzatzen da ondoz ondo: ordainketa eskaintzea eta zor den gauza zainpean jartzea.

B) Prozedura Zor den gauza zainpean jarri aurretik, bi baldintza bete behar dira. Lehendabizikoa materiala da eta ordainketa eskaintzearekin batera gauzatzen da (1177.2. art.). Ordainketa zehatza izan behar da, bai betekizun objektiboei dagokienean, bai eta denbora zein lekuari buruzko inguruabarrei dagokienean ere.

Era berean, gainontzekoak egindako ordainketa onartzen da, gainontzeko horrek betebeharretik aska baitezake zorduna, zainpean jartzeko prozedu

ra erabiliz gero. Bigarren baldintzak izaera formala du; azken horren arabera, zordunak zainpean jartzearen berri eman behar die betebeharraren betepenean interesa duten guztiei (1177.2. art).

Betebeharrean interesaturik egongo dira, ezbairik gabe, eskubideren bat dutenak edo erantzukizunen bat beren gain hartzen dutenak, esaterako, hartzekodun eta zordun solidarioak, fidatzaileak eta abar.

Horren ildotik, KZren 1178. artikulua ari da zainpean jartzeari buruzko faseaz. Artikulu horren aginduz, ÂŤzor diren gauzak zainpean jartzeko, epai agintaritzaren gordailupean jarri beharko dira; hala denean, eskaintza egin dela egiaztatuko zaio epaileari eta, gainerako kasuetan, zainpean jartzearen berri eman dela egiaztatuko zaio epaileari. Zor diren gauzak zainpean jarri eta gero, zainpean jartze horren berri emango zaie interesatuei ereÂť.

Eka rri ere, arazoak dakartza ondasun higiezinak zainpean jartzeak.

KZren 1761. art.aren arabera, ondasun higiezinak ezin dira gordailatu. Hala eta guztiz ere, horiek zainpean jar daitezkeela uste dugu, bi arrazoi direla bide: batetik, ondasun higiezinak zainpean jartzeko aukerak badirelako (bata, ondasun ho riek artatzeko eta zaintzeko, epaileak pertsona batzuk izendatzea; eta, bestea, ondasun higiezinaren emate sinbolikoa) eta, bestetik, gordailuaren aipame na ez delako esangura teknikoan eta hertsian egiten, ezbada interpretazio zabalaren aldeko esangura arruntean. Edozein modutan ere, ondasun higiezi nak zainpean jarri ahal izateak berez sendotzen ditu erakundea moldatzen du ten printzipio juridikoak: betebeharren betepena ahalbideratzea eta, horren bidez, zorduna betebeharretik aska dadin ahalbideratzea, hain zuzen ere.

C) Ondoreak KZren 1180. art.aren arabera, zainpean jartzearen ondorerik nagusiena da zorduna betebeharretik askatzea. Ondore hori sortuko da, hartzekodunak zainpean jartzea onartzen duenean, edo epaileak adierazten duenean zainpean jartze hori

Zuzenbidearen arabera egin dela. Dena dela, hartzekodunak zain pean jartzea onartu aurretik edo epaileak hori zuzena dela adierazi aurretik, zordunak, egoki baderitzo, gordailuan jarritako gauzak ken ditzake; baina hori eginez gero, betebeharrak iraun egingo du (1180.2. art.). Zordunak hartzekodunaren baimena baldin badu gauzak gordailutik kentzeko, orduan betebehar izaerako harremanak aldatu egingo dira. Batetik, hartzekodunak galduko du bere hartzekodunen aurrean gordailatutako gauzen gainean zuen lehenespena; era berean, zordunkideak eta fidatzaileak euren betebeharretik aske geratuko dira (KZren 1181. art.). Bestalde, hauxe dio KZren 1179. arti kuluak: «zainpean jartzea egokia denean, hartzekodunak ordaindu behar ditu horren gastuak». Gainera, zordunak epaileari eska diezaioke betebeharra ki tatzeko; hau da, betebeharra azkendu dela egiaztatzen duen agiria luzatzeko eska diezaioke.

D) Lege kasuak Horrelako kasuak ematen dira, zor diren gauzak zainpean jarri baino lehen, ordainketa eskaintzen ez denean. KZren 1176.2. art.aren arabera, zu zenean egindako zainpean jartze hori baliozkoa da, ondoko inguruabarrak betez gero: 1) «Hartzekoduna ausente dagoenean». Ez da beharrezkoa epaileak legezko ausentzia adieraztea; egineginean ere, hala izango balitz, eskaintza hartzekodunaren legebidezko ordezkariari egin beharko litzaioke. Beraz, ausente egoteak esan nahi du hartzekoduna ez dagoela bere egoitza edo bizilekuan; era berean, ordainketa hartzekodunaren egoitza edo bizilekuan egin behar denean, horiek ezezagunak badira, orduan ere hartzekoduna ausente dagoela esan daiteke.

2) «Hartzekoduna ordainketa jasotzeko ezgaituta dagoenean».

Gora go azaldutako arrazoi bera dela bide, nahikoa da ezgaitasuna egitatezkoa eta iragankorra izatea; hots, ez da beharrezkoa ezgaitasun hori epaileak adieraztea.

3) ÂŤKredituaren titulartasunari buruz auziren bat dagoeneanÂť. Epailearen adierazpenak zehaztuko du, kasuankasuan, nor den benetako hartzekoduna; hori gertatzen ez den bitartean, ez du batere zentzurik ordainketa eskaintzak egiteak.

4) ÂŤBetebeharraren gaineko titulua galtzen deneanÂť.

Baldintza hori beteko da, betebeharraren gaineko titulua aurkeztea nahitaezkoa denean ordainketa egiteko, bai titulu horrek hartzekodunaren legebideztaketa egiaztatzen duelako, bai zordunak titulua berreskuratu behar duelako betebeharretik as katzeko. Edozein modutan ere, baldintza hori ez da beteko, betebeharra froga tzen duten agiriak galtzen direnean, agiri horiek ez badira betebeharraren gaineko tituluak edo ordainketa egiteko aurkeztu behar direnetakoak.

Kasu horietan guztietan, zainpean jartzea egiteko epai prozedura bera erabitzen da, baina ez da iragarri eta jakinarazi behar. Beste kasu berezi bat izango litzateke, ostera, aurrerago azaldutako kasuaren kontrakoa: ordainketa eskaini eta gero, zor diren gauzak zainpean ez jartzea, hain zuzen. Kasu horretan, zorduna ez da betebeharretik askatuko; izan ere, askatze hori gerta dadin, beharrezkoa da hartzekodunak onartzea edo epaileak zuzena dela adieraztea. Hala eta guztiz ere, AGren jurisprudentziak ondore batzuk eratxiki dizkio eskaintza horri; ondore horien artean hauexek nabarmendu daitezke: bata, hartzekoduna berandutza egoeran jarri ahal izatea eta, bestea, auzibidezko salbuespena jarri ahal izatea, betebehar izaerako harremanen ustezko preskripzio, iraungitasun edo suntsiarazpenaren aurka (AGk 1941eko uztailaren 9an eta 1944ko ekainaren 5ean emandako epaiak).

87. Ordainean ematea A) Izaera eta eginkizuna Erakunde hori Zuzenbidearen arloan aspaldikoa bada ere, Espainiako Kode Zibilak ez du horren gainean arauketa berezirik ezarri. Beharbada, arauketa zehatzik ez ezartzearen arrazoiak bi

izan daitezke: lehenengoa, Zu zenbide tipotik kanpoko kontratuen bidez gauzatzen dela ordainean ematea; eta, bigarrena, salmenta kontratua ereduzkoa dela, gainerako negozio konmu tatibo eta kostubidezko negozio konplexu guztiak itxuratzeko eta errazteko (KZren 1521. art.). Ildo horretatik, eta zeharka bada ere, ordainean emateak izan dezakeen edukia zehazten du KZren 1849. art.ak. Agindu ere, ondokoa agintzen du artikulu horrek: ÂŤZorraren ordainean, hartzekodunak bere borondatez ondasun higiezin bat edo beste edozein efektu onartzen badu, nahiz eta gero ebikzioz galdu, fidatzailea erantzukizunetik aske geratuko daÂť.

Bada, manu hori oso erabilgarria izan daiteke, ordainean emateak betepenaren subrogatu edo ordezko gisa betetzen duen eginkizuna definitzeko. Ordainean ematea, izatez, betebeharraren aldarazpen objektiboa baino ez da; erakunde horren bitartez, betebeharra eratzean zehazturiko prestazioaren or dez, beste bat betetzen da. Kasuankasuan betetzen den prestazioa, beraz, ÂŤaliudÂť bat da, betebeharra eratzean hitzartutako prestazioari begira.

Ikus puntu horretatik, ordainean ematea negozio juridikoa da; negozio horretan, alderdiek arauketa berria ematen diote kasuankasuan betearazi beharre ko prestazioari. Bestalde, ordainean emateak ordainketaren beraren ondoreak ditu. Prestazio berria egin eta hartzekodunak hori onartzen badu, hartzekodun horren interesa beteko da eta zorduna betebeharretik askatuko da; bi horiek dira, hain zuzen ere, ordainketaren ondoreak.

Horren harira, eztabaidak izan dira ordainean emateari eratxiki behar zaion izaera juridikoaren inguruan. Batetik, doktrina klasikoaren ustez eta aurrekari historikoen arabera, ordainean ematea salmentarekin pareka daiteke. Beste autore batzuen iritziz, ordea, ordainean emateak jatorrizko betebeharraren aldaberriketa dakar, betebehar horren objektua aldatzen duelako; beraz, bigarren jarreraren arabera, ordainean emateak jatorrizko betebeharra azkendu eta betebehar berri bat eratzen du.

Bi tesi horiek ezin dira orokorrean eta beste barik onartu, ez baitituzte betebetean azaltzen ordainean emateak izan ditzakeen eginkizunak eta ondoreak. Esangura horretan, hauxe da ordainean ematearen izaera: ordainketa ahalbideratzeko hitzarmena da eta in

darreko betebeharra aldarazten du. Hitzarmen hori eginez gero, aurretiaz zehaztutako prestazioaren ordez, hartzekodunak beste prestazio baten ordain keta eskatu ahal izango du eta zordunak, berriz, beste prestazio hori bete beharko du, betebeharretik askatzeko. Indarreko betebeharrean egindako alda razpen horrek (betebeharraren aldaberriketak, alegia) azkentzea dakarren ala ez zehazteko, kontutan izan behar da alderdiek zer erabaki duten euren nego zio autonomiaren arabera; bada, jatorrizko betebeharrari begira autonomoa den hitzarmenaren bitartez, alderdiek erabaki badute jatorrizko betebeharra azkendu behar dela, orduan horixe gertatuko da.

Bukatzeko, zordunak pres tazio berria betetzen ez badu, hartzekodunak ondoko bi aukerak izango ditu: lehendabizikoa, betebeharraren betepena eskatzea, akzio eta ahalmen egokiak egikarituz; eta, hurrena, betebeharraren suntsiarazpena eskatzea (KZren 1124. art.).

B) Eraentza Ordainean emateari buruzko eraentza juridikoak arazoak sortaraz ditza ke, ondoko bi kasuetan: 1. Ordainean emandako gauza ebikzioaren zioz galtzea.

Hortaz, ebikzioa da hartzekodunak ordainean emandako gauzaren edukitza galtzea, judizio bidez adierazi izan delako gainontzeko batek gauza horren gainean eskubide hobea duela. Adierazpen hori lortzeko, gainontzekoak bi akzio egikari ditzake: bata, erreibindikazio akzioa, gauza horren edukitza berreskuratzeko; eta bestea, aldiz, akzio aitorrarazlea, zordunak aitor dezan ordainean emandako gauzaren gainean eskubide erreala badagoela. Halako kasuetan, hartzekodunak ezin izango du jatorrizko prestazioaren betepena eskatu, ordainean emateak ordainketaren ondoreak dituelako, eta behinbetiko negozioa negozio ezeztaezina delako. Hala ere, kaltegaleren ordaina eskatzeko eskubidea izango du. Eskubide hori egikaritzeko, ebikzioaren ziozko saneamenduari bu ruzko arauak izan beharko dira kontutan eta, jakina denez, arau

horiek sal menta kontratuari buruzkoen artean aurki daitezke (KZren 1475. art. eta ondorengoak). Bistan da zordunarentzat erosoagoa dela jatorrizko prestazioa betetzea, prozedura hori guztia betetzea baino. KZren 1478. art.aren arabera, zordunak ondoko zenbateko guztien gaineko erantzukizuna du: batetik, har tzekodunari itzuli behar dizkio ebikzioa gertatzean gauzak zuen prezioa, frui tuak edo etekinak, auziaren kostuak eta kontratuaren gastuak; eta, gainera, kaltegaleren ordaina, korrituak eta luxuzko edo atsegin hutsezko gastuak ordaindu behar dizkio, gaitzusteduna denean, hots, gauza ordainean ematen duenean jakin badakienean eskualdaketa titulua ez dela sendoa.

2. Fidatzaileak erantzukizunetik askatzea. Arestian aipatutako 1849. ar tikuluak adierazten duen moduan, lagapen hitzarmena bete eta gero, ondasu nak ebikzioaren zioz galtzen badira ere, horrek berez ez dakar jatorrizko prestazioa eta horren bermeak berpiztea; hori dela eta, fidatzaileak erantzu kizunetik aske geratuko dira.

88. Hartzekodunei ondasunak lagatzea A) Izaera eta eginkizuna Erromako Zuzenbidearen aurrekariek orduko arautu zuten ondasunen la gapena. Erabili ere, erakunde hori ondoko egoeretan erabiltzen da: zordunak, bere ondarea arriskuan dagoela ikusita, bere ondasunak eskaintzen dizkie har tzekodunei, konkurtso prozeduraren zorroztasuna eta horrek eragindako on dorio larriak saihesteko. Horretan oinarrituz, KZren 1175.

artikuluak hauxe xedatzen du: «zorren ordainean, zordunak bere ondasunak laga diezazkieke hartzekodunei. Kontrako itunik izan ezean, lagapen horrek erantzukizunetik askatuko du zorduna, kasuankasuan lagatutako ondasunen zenbateko liki doaren neurrian. Liburu honetako XVII. tituluaren xedapenek eta Judizia mendu Zibilari buruzko Legeak eraenduko dituzte lagapenaren ondoreei buruz zordunak bere hartzekodunekin egiten dituen hitzarmenak». Ordainean ematearekin gertatzen den bezala, ondasunen lagapenak berez dakar zor diren prestazioen aldarazpena, horretan ados baitaude zorduna eta beraren hartze kodunak. Beraz, lagapenaren helburua hartzekodunen interesa betetzea da oinarrian. Hala ere, ordainean emateetan ez bezala, eta aurkako itunik izan ezean, hitzarmen horrek zuzenean ez du betetzen hartzekodunen interesa. Bestetik ere, ondasunak hartzekodunei ematen zaizkienean, ondasun horiek likidatzeko ahalmena eratxikitzen zaie era berean; ondasunok likidatu eta ho rrekin lortutako zenbatekoa zorrak ordaintzeko erabili ahal dute hartzekodun horiek. Hortaz, zorduna ez da betebeharretatik askatuko, likidazioaren emai tza ikusi arte: emaitza horrekin zor guztiak edo batzuk bakarrik ordaindu ahal diren ikusi arte, alegia. Horixe adierazi nahi du doktrinak, negozio lagapenak «pro solvendo» (hots, ordaintzeko helburuarekin) egiten direla esaten due nean; «pro soluto» egindako negozioetan, ordea, zorduna zuzenean aska tzen da betebeharretik, hau da, ordainketaren beraren ondorea zuzenean gertatzen da.

Lagapenaren ondorioz sortutako harreman juridikoen izaerari dagokionez, DÍEZPICAZOk azaltzen duen moduan, badirudi ondoko tesia dela lagapen horren edukiarekin ondoen uztartzen dena: hartzekodunei legebideztaketa edo baimena emateko negozio juridikoa da lagapena; izan ere, negozio horrek legebideztaketa berezia ematen die hartzekodunei, euren interesen mesedetan eta zordunaren ondasunen gain, xedapen egintzak burutzeko.

B) Prozedura Askotan, ondasunen lagapena beste negozio edo egintza juridiko batzuen bitartez egiten da; izatez, negozio edo egintza horien guztien helburua iza ten da zordunaren ondasunak likidatzea. Besteak beste, ondokoa azpimarra daiteke, ondasunak lagatzeko gehien erabiltzen diren bideen artean: zordunak bere hartzekodunei ahalmen ezeztaezina ematen die, ahalmen horren bitartez, lagapenaren objektu diren ondasunak administra eta besterengana ditzaten. Ahalmen hori ezeztaezina izaten da, batetik, lagapen hitzarmena bideratzeko eta sendotzeko; eta, bestetik, zordunak bere borondatez ez dezan suntsiaraz hartzekodunekin itundutakoa.

Era berean, ondasunak lagatzeko erabiltzen da ondoko bidea ere: lagapenaren objektu diren ondasunak zuzenean eskualdatzea, alegia. Eskualdaketa hori fiduzia itunarekin osatzen da; itun horren bidez, lagapenhartzaileari agintzen zaio ondasunak administra eta besterengana ditzan, zorrak ordaintzeko.

C) Motak Ondasunen lagapena judizio bidez nahiz judizioz kanpo egin daiteke. Judizio bidezko lagapenetan epai organoek esku hartzen dute eta JZLren xedapenekin bat etorriz egiten dira. Bada, judizio bidezko lagapena zordunaren ÂŤbetebehar arruntetako batÂť da. Lagapen horrek konpon ditzake, bai konkurtso egoerak, bai eta konkurtso aurreko egoerak ere. KZren 1913. arti kuluaren arabera, ondoko betekizunak izan behar dira konkurtso egoera adierazteko: lehendabizikoa, eska daitekeen pasiboa bihur daitekeen aktiboa baino handiagoa izatea; eta, bigarrena, zordunak bertan behera uztea bere betebehar arrunten ordainketa.

Bestalde, konkurtso aurreko egoerak izan daitezke, esaterako, aurrearretaz egindako konkordatuak. Horietan, aldez aurre tik jartzen da agerian, zordunarentzat oso zaila izango dela zorrak ordaintzea horiek mugaeguneratzen direnean; hala ere, zorduna ez dago kaudimenga

bezian eta ez du bertan behera utzi bere betebehar arrunten ordainketa.

Au rrearretaz egindako konkordatua edo hitzarmena onartzeko, botoen gehiengoa behar da, legearen aginduz; gainera, epai agintaritzak hitzarmen horretan esku hartu eta berori homologatu behar du.

Orokorrean, aurrearretaz eginda ko hitzarmenak zordunaren ondasun guztiak hartzen ditu bere barruan eta zordunaren hartzekodun guztiekin batera egiten da (par conditio credito rum printzipioa, alegia), hartzekodunen batek abstentzio eskubidea duenean izan ezik.

Bestalde, ondasunak laga daitezke judizioz kanpo ere, zorduna eta berorren hartzekodunak ados etorriz gero. Nolanahi ere, KZren 1175. art.ak dioenez, Kode Zibilaren IV. liburuko XVII. titulua eratzen duten printzipioak eta erregelak bete behar ditu lagapen mota horrek. Printzipio eta erregela horien artean, ohartarazteko modukoa da zordunak hartzekodunen konkurtsora jo behar izatea, beraren ondarea kaudimengabezian baldin badago (KZren 1913. art.). Hori dela eta, kasu horietan nekez onartzen dira judizioz kanpoko lagapen hitzarmenak, 1913. artikulua aginduzkoa dela ematen baitu. Ildo horretatik, eta aurreko kasutik kanpo, hitzarmena hartzekodun guztiekin batera edo hartzekodunetako batekin zein batzuekin egin daiteke; baina, edozein modutan, ÂŤpar conditio creditorumÂť printzipioarekin bat etorri behar da hitzarmen hori. Hortaz, hartzekodunen bat edo batzuk hitzarmenetik kanpo uzten baldin badira, euren eskubideei kalte egiteko, orduan hartzekodunen maulagatiko hutsalketa akzioa egikari dezakete kanpoan utzitakoek (KZren 1111 eta 1291.3. art.ak).

Gehiengoei buruzko legezko eraentza ezin aplikatu denez, hitzarmen hori onartu ahal izateko, deituriko hartzekodun guztien aho bateko adostasuna behar izango da.

D) Ondoreak Kontrako itunik ez badago, ondasunen lagapenak erantzukizunetik askatuko du zorduna, kasuankasuan lagatutako ondasunen zenbateko likidoa

ren neurrian (KZren 1175. art.). Dena den, KZren 1920. art.ak adierazten duen moduan, hartzekodunek eskubidea izango dute, zordunak biharetzi es kura ditzakeen ondasunekin, ordaindu gabeko kredituaren zatia kobratzeko.

BIBLIOGRAFIA CAMPOS HERNÁNDEZ, «Nota sobre la dación en pago en los convenios extra judiciales», RGD, 1954, 365. or.; CANO MATA, «La consignación», ADC, 1969, 735. or.; CERRILLO, «Consignación», NEJS, Bartzelona, 1950; COSSÍO, «Convenios extrajudiciales de cesión de bienes en pago de deu das», RDP, 1953, 1go. or.; CRISTÓBAL MONTES, «Los subrogados del pago», RCDI, 1988, 51. or.; DIEGO LORA, La consignación judicial, Bartzelona, 1953; ESPÍN CÁNOVAS, «Sobre el pago con subrogación», RDP, 1942, 300. or.; FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, «Naturaleza jurídica de la dación en pago», ADC, 1957, 753. or.; GAMBON ALIX, «Notas sobre la naturaleza jurídica del contrato de cesión de bienes», RDP, 1962, 1058. or.; LATOUR BROTONS, «Notas sobre la dación en pago», RDP, 1953, 625. or.; LINARES NOCI, «Algunas consideraciones sobre el ofrecimiento de pago», RDP, 1991, 171. or.; MARÍN GARCÍA DE LEONARDO, «Consi deraciones sobre la dación en pago», RCDI, 1987, 977. or.; MERINO HERNÁNDEZ, «La dación en pago», RDN, 1975, 79. or.; NÚÑEZ BOLUDA, «Notas para un estudio de la consignación», RGLJ, 1982, 179. or.; PASCUAL ESTEVILL, «La dación en pago», RCDI, 1986, 1109. or.; TORRES LANA, «De la condonación de la deuda», Comentario del Código Civil, Justizi Mi nisterioa, Madril, 1991, 265. or.

Hamargarren gaia BETEBEHARRA EZ BETETZEA Laburpena: §38. Ezbetetzearen kontzeptua.— 89. «Ezbetetze»aren hipotesia: A) Ezbetetzearen kontzeptua eta berorren osagaiak; B) Ezbetetzearen paradigma; C) Ezbetetzearen ondoreak.— 90.

Ezbetetze motak edo aldakiak.— §39. Prestazioa garaiz ez betetzea: zordunaren beran dutza.— 91. Berandutzaren baldintzak.— 92. Berandutzaren balorazioa eta ondoreak.— 93. Betebehar sinalagmatikoen berandutza.— §40. Behinbetiko ezbetetzea.— 94. Betebeharra ez betetzea eta hartzeko dunaren interesa gauzatzeko ezintasuna: A) Oinarrizko epemuga; B) Prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna.— 95. Behinbetiko ez betetzea, zerbait egiteko betebeharretan.— §41. Betepen akastuna.— 96. Prestazio akastuna: akatsak neurtzeko parametroak.— 97. Eginbehar erantsiak edo osagarriak ez betetzea.— 98. Zerbait egiteko prestazioa desegokia izatea.

§38. EZBETETZEAREN KONTZEPTUA 89. «Ezbetetze»aren hipotesia A) Ezbetetzearen kontzeptua eta berorren osagaiak Espainiako Zuzenbidean, betebeharra ez betetzea ez da betepenaren alderantzizkoa. Ezbetetzearen kontzeptuan osagai eta inguruabar zehatz batzuk hartzen dira kontutan, eta osagai eta inguruabar horiek ezin zaizkio beste barik aplikatu betepenaren kontzeptuari. Bestetik ere, betebeharra betetzea izango litzateke prestazioari buruzko egitaraua gauzatzea, hau da, prestazio jokabidea burutzea, une egokian, baldintza berberetan (gauza bera edo zerbitzu bera) eta osoosorik (kalitate eta edukiari buruz agindutakoaren arabera). Beraz, oinarrian, betebeharra ez betetzea izango litzateke, bai prestazioa ez gauzatzea agindutako epean, bai eta prestazio jokabidea burutzea ere, osoosorik eta baldintza berberetan burutzen ez bada.

Hala ere, gero ikusiko dugun bezala, prestazioa ez gauzatze hutsak, kantitate nahiz kalitateari buruzko aginduak urratzeak edota agindu horiek oso osorik ez betetzeak beti ez dakartzate legeak ezarritako ondorioak; beste modu batera esateko, beti ez dute erakartzen ezbetetzeagatiko erantzukizuna.

Zuzenbideak inguruabar batzuk hartzen ditu kontutan, hartzekodunaren eta zordunaren egoerak baloratzeko, ondoko egoeretan: prestazioa gauza tzen ez denean edo, hori gauzatuta ere, hartzekodunaren interesa betetzen ez denean. Horregatik, hainbat kasutan, prestazioa ez gauzatze hutsak eta pres tazioa osorik ez gauzatzeak ez dakarte betebeharren ezbetetzeari arauak berez eratxikitzen dion ondorerik.

Hori guztia dela eta, esangura hertsian betebeharra ez betetzea zer den azaltzeko, kontutan izan behar dira ondoko faktoreak: a) Betebeharrean agindutako epean, zordunak berak hitz eman duen jokabidea burutzea. b) Prestazioa egokitzea betebehar izaerako harremanetan zehaztutako pa rametroetara, bai identitateari dagokionean, bai kalitateari dagokionean, bai eta, hala denean, kopuruari dagokionean ere. c) Zordunaren arreta edo jarduera zuzentzea, berak hitz eman duen prestazio jokabidea betetzera. d) Kanpo faktoreek edo hartzekodunaren jokabideak bidezkotzen duenean prestazio jokabidea ez gauzatzea edo jokabide hori oker gauzatzea. e) Hartzekodunaren interesa betetzea ala ez betetzea.

Argi dago zordunak betebeharra betetzen duela, berak hitz eman duen jokabidea gauzatzen duenean, aurretiaz finkatutako epean eta aurretiaz ezarritako parametroen arabera. Halakoetan, ez du zentzurik hartzekodunaren interesa bete den ala ez eztabaidatzeak; izan ere, betebeharra bete aurretik gerta daiteke, esaterako, hartzekodunak gauza edo zerbitzuaren gaineko interesa galtzea, gauza edo zerbitzu hobeak edo merkeagoak aurkitu dituelako.

Hortaz, hartzekodunaren interesa betetzeak edo ez

betetzeak berez ekarri ko du zordunak hari zerbait itzuli edo medeatu beharra izatea.

Arazo ho rri gaineratu behar zaio zordunak prestazio egitaraua ez duela gauzatu. Eta azken hori da, hain zuzen ere, ezbetetzeari buruzko kontuaren muina.

Be tebeharra ez betetzeagatiko erantzukizunaz ari garenean, oinarrian, zorduna rentzat sortzen diren ondorioez (batez ere, ondare izaerako ondorioez) ari gara. Egineginean ere, zordunak hartzekodunaren ondarera itzuli behar du prestazioaren balioa: une egokian edo behar bezala gauzatu ez duen prestazioaren balioa, alegia. Ildo horretatik, prestazioa garaiz edo behar den moduan ez betetzeak kalte egiten dio hartzekodunaren ondareari, ondare hori bidegabe murrizten baitu. Gainera, prestazioa ez betetzean edo oker betetzean, ondore kaltegarri gehiago izan daitezke; adibidez, ustezko beste diru sarrera batzuk galtzea edo zenbait gastu egin beharra izatea.

Betebeharra ez betetzeak, beraz, kaltea dakar (edo ekar dezake, bederen) eta kalte hori konpondu behar da; horretarako, betebeharraren osagairik bereizgarriena erabiltzen da: erantzukizuna, hain zuzen. Horrek esan nahi du hartzekodunak egikari ditzakeen akzioen menpe geratzen dela zordunaren ondarea. Orobat, zordunak ez badu prestazioa betetzen edo egoki betetzen ez badu, hartzekodunaren egoera konpondu behar da.

Hartzekodunari egindako «kalte» hori konpontzeko edo medeatzeko, zordunaren ondareko osagai batzuk (indarrez edo derrigorrez) hartu eta osagai horiek hartzekodunaren ondarean sartuko dira. Hartzekodunak ez du jaso zordunak bete beharreko prestazioa, ez behinik behin aurretiaz ezarritako epean eta baldintzetan; ho rregatik, «kalte» hori ordaindu behar zaio, zordunaren ondareko beste osagai batzuekin.

Hala eta guztiz ere, gero ikusiko dugunez, ondorio horiek guztiak ez dira beti gertatzen, nahiz prestazioa egokia izan ez edo zuzen bete ez. Zordunak «erantzukizun»ik duen ala ez erabakitzeko, kontutan izan behar dira beste faktore batzuk ere.

Harreman ekonomikoen galbidea edo horren arriskua gizartean banatze

ko beharra islatzen du gorago azaldutako eskemak; TRIMARCHIk zuzen adierazi duen moduan, ekoizpen baliabideak egoki banatu beharrak era kartzen du arestian azaldutako eskema. Horregatik, Zuzenbideak irizpide batzuk ezartzen ditu, abantailak eta kalteak gizartean banatzeko. Hartu ere, kaltetzat hartu behar da, bai ondare galera oro, bai eta ordainketa edo gastu oro ere. Edozein modutan, prestazioa betetzen ez denean edo oker betetzen denean, Zuzenbideak ez du itsuitsuan zigorrik ezartzen, kasu zehatz batzue tan izan ezik; kasu horietan, egokiena da zordunak zuzenzuzenean jasatea ezbetetzearen ondorioak, ezbetetze horren arrazoi bakarra izan delako pres tazio jokabidea betetzeko ezintasuna edo borondaterik eza. Hala ere, zigor edo erreakzio hori ez da irizpide orokorra eta ezin da sistemaren ardatz gisa hartu, bigarren mailako kasuetan bakarrik ezartzen delako.

Dena den, biga rren mailako kasu horiek asko zabaldu izan dira gaur egun, enpresa ekoizleen aurka kontsumitzaileak eta erabiltzaileak babesteko.

Bestalde, hartzekodunarekin hitzartutako epean eta baldintzetan, zordunak ez badu prestazio jokabidea betetzen, orduan kreditu eskubidea urratu egiten du. Horrelakoetan, irizpide edo oharbide jakin batzuk hartu behar dira kontutan, prestazioa ez betetzea edo hori oker betetzea eta zordunaren jokabidea harremanetan jarri ahal izateko. Kasu horietan, urrapenaren egozkortasunari buruz hitz egiten da. Bestetik ere, kasuankasuan aztertu behar da zordunak bere jokabidea zelan bete duen: Etika eta Zuzenbidearen ikuspun tutik behar adinakoak diren ahalegin, arreta eta trebetasunarekin edo horiek izan gabe; azterketa horren ondorioz, zordunaren jokabidea gaitzesteko modukoa den ala ez erabaki daiteke.

Horregatik, lehenengo eta behin, ezbetetzeak berez dakar prestazioa ez gauzatzea edo okerreko moduan gauzatzea. Horrela, prestazioa ez egiteak edo behar den moduan ez egiteak kalte egiten dio hartzekodunaren ondareari. Gainera, ezbetetzeak erakar dezake hainbat gastu edo ordainketa egin beharra, bai eta prestazioa betez gero jasoko liratekeen diru sarrera zehatz batzuk ez eskuratzea ere. Kalte mota hori kasu zehatz batzuetan bakarrik izaten da garrantzitsua; beste kasu batzuetan, berriz, ez du inolako

garrantzirik izaten eta azken kasu horiek osatzen dute, hain zuzen ere, gure azalpenaren haria. Kasu horietan, kaltea medeatzeko edo konpontzeko modukoa izan dadin, beharrezkoa da zordunaren jokabideari kalte hori egotzi ahal izatea. Bestela esateko, kaltea zordunaren jokabideari egotzi ahal zaionean, orduan esan dai teke kreditu eskubidea urratu eta erantzukizunaren mekanismoa martxan jar tzen dela. Erantzukizun mekanismo horretan oinarrituta, kaltea konponduko da, zordunaren ondarea derrigorrez lotuko duten akzio batzuen egikaritza rekin. Akzio horien guztien helburuak bi izan daitezke: bata, zordunak bete ez zuen prestazioa indarrez lortzea; eta, bestea, hartzekodunaren ondarean beste ondasun edo baliabide batzuk sartzea, prestazioa ez betetzean edo egoki ez betetzean ondare horretan sartu ez zen balioa konpentsatzeko. Ezbetetzeak eratorritako ÂŤerantzukizunÂť horri kontratu erantzukizun deritzo, bi arrazoi direla bide: lehendabizikoa, kontratuak direlako betebehar izaerako harremanen iturririk nagusienak; eta, bigarrena, erantzukizun mekanismo hori martxan jartzeko beharrezkoa delako alderdiek euren artean betebehar izaerako harremanak ezarri edo moldatzea. Kontratuz kanpoko erantzukizunean, berriz, alderdiek ez dute aurretiazko betebeharrik ezartzen; aitzitik, elkarukitze hutsak eratortzen du kaltea medeatzeko beharra. Hori dela bide, kontratuz kanpoko erantzukizunean, betebehar izaerako harremanak eratzen dira kaltea konpondu behar delako, eta ez alderantziz.

Espainiako Zuzenbidean, oinarrizko hiru printzipio hauek eraentzen dute kontratu erantzukizuna edo ezbetetzeagatiko erantzukizuna: a) Lehendabizi, askatasun eta autonomia pribatuari buruzko irizpideek. Salbuespen gutxi batzuetan izan ezik (esaterako, KZren 1102. art.aren kasuan), arauak eskuemaileak baino ez dira; horregatik, alderdiek euren erara molda ditzakete arau horiek, beti ere, autonomia pribatuaren gaineko muga orokorrak errespetatuz (KZren 1255. art.). Printzipio horretan oinarrituta, hartzekodunari dagokio erabakitzea, betebeharrean finkatutako egitarauaren arabera prestazioa egokia den ala ez.

Kasu zehatz batzuetan, hartzekodunak uste izango du kalterik ez

dela izan eta, orduan, erreklamazioa bere erara egingo du; beste batzuetan, aldiz, prestazioa onartuko du besterik gabe. Horren ildotik, hartzekodunak uste duenean prestazioa ez dela bete, orduan bakarrik aplikatuko dira parametro objektiboak. b) Bigarrenik esan beharra dago erregela berezia erregela orokorrari nagusitzen zaiola; hortaz, lehentasuna izango dute Zuzenbide tipoaren barne ko kontratu harremanetan zehatzmehatz ezarritako arau bereziek.

Gauzak horrela, arau batzuen egitatezko kasuetan ezin dira aplikatu ondoren azalduko ditugun printzipio orokorrak; eta, beste batzuetan, berriz, sorospidez bakarrik aplika daitezke. c) Azkenik, usadioek eta onusteari buruzko printzipio orokorrak eraen tzen dituzte betebehar izaerako harremanak.

Hitz gutxitan azaltzeko, ezbetetzea baloratzeko oinarrizko parametroa da alderdiek betebeharraren inguruan hitzartu dutena (KZren 1091 eta 1101. art.ak). Nolanahi ere, KZren 1258. art.aren aginduz, prestazioa gauzatzeko beharrari aplikatu behar zaizkio legea (lehenengo berezia eta, gero, orokorra), usadioak eta onustea ere.

B) Ezbetetzearen paradigma Eskema orokor horrek salbuespen garrantzitsuak ditu Kode Zibilean ber tan; izan ere, arrazoi historikoak direla bide, kasu zehatz batzuek arauketa berezia dute KZn. Horregatik, ez da batere erraza zehaztea zein den irizpide orokorra.

Jorratu ere, kontratuak bananbanan aztertzean jorratu ohi dira kontratu erantzukizunaren inguruan historian zehar azaldu izan diren arazorik ge hienak. Betebeharren arauketa orokorra finkatzean, Espainiako Kode Zibi laren idazleek Frantziakoa idatzi zutenen irizpide berberak erabili zituzten (KZren 1088. art. eta ondorengoak). Kategoria orokor batzuk bildu zituz ten (ondoren azalduko ditugunak, hain zuzen) bertara. Dena dela, kategoria orokor horiek kontratu mota bakoitzari buruzko arau

zehatzekin osatu behar dira; osatze lan horretan, gogoan izan behar da arau berezia orokorrari nagu sitzen zaiola.

Behar besteko argitasuna lortzeko, nahitaez hartu behar da kontutan POTHIERek esan zuena: ezbetetzaren inguruan aintzat hartu beharreko faktoreak ez dira modu berean konbinatzen, batetik, zerbait emateko betebeharretan eta, bestetik, zerbait egiteko edo ez egiteko betebeharretan. Geroago adieraziko dugunez, betebehar batzuei buruzko erregelak ezin zaiz kie zuzenean aplikatu beste betebehar batzuei; are gehiago, kasuan kasuko be tebeharra edota betebehar horretan azaltzen diren interesak izan behar dira kontutan.

Ildo horretatik, ezbetetzeari buruzko eskema orokorra edo oinarrizko eredua betebehar hauen inguruan finkatu izan da: zordunaren beraren gauza zehatza emateko betebeharraren inguruan, emate horrek eginkizun eskualdatzailea duenean. Kasu horretan, zordunak gauza zehatz bat eman behar du eta gauza horren jabetza du (edo edukitza gutxienez); gauza hori ematen duenean, hartzekodunari horren edukitza eskualdatzen dio.

Halako kasuei buruz Kode Zibilera biltzen diren arauak nahikoa argiak dira eta hone tara azal daitezke: a) Zordunak bete beharreko prestazio jokabideari dagokionez.

Gauza zehatz bat emateko betebeharrak berez dakar gauza hori artatzearena, ÂŤfamiliako guraso onaren arretarekinÂť (KZren 1094. art.). Bestalde, betebeharra bete behar den unetik beretik, gauzak ematen dituen fruituak jasotzeko eskubidea izango du hartzekodunak (Kode Zibilaren 1095. art.).

Gauza ez emateak berandutza egoeran jar dezake zorduna (horretarako, orokorrean, hartzekodunak zordunari agindeia egin behar dio, KZren 1100. art.), oraindik gauzak bere horretan badirau eta hartzekodunarentzat erabilgarria izan badaiteke.

Kasu horretan, hartzekodunak zorduna behartu dezake gauza eman diezaion (KZren 1096.1. art.); horrez gain, kaltegaleren ordaina eskatu ahal dio (KZren 1101. art.).

Prestazioa ez betetzearen arrazoiak era askotakoak izan daitezke, besteak beste: gauza suntsitzea edo galtzea, zordunaren esku dagoenean; hartzekodunarentzat gauza erabilgarria ez izatea, narriatu egin delako; edota kontratuaren helburua ezerezean geratzea,

aurretiaz zehaztutako epea zein beste inguruabar batzuk betetzea oinarrizkoa zelako.

Horrelakoetan, behinbetiko ezbetetzeaz hitz egiten da eta kaltegalerak ordaindu behar dira.

Kalteordai nak bere barruan hartu behar ditu gauzaren balioa eta gerta litezkeen beste galera batzuk ere (KZren 1106. art.); dena dela, kalteordainaren zenbatekoa eta norainokoa zehazteko, kontutan izan behar dira ondoren azalduko ditugun parametroak (KZren 1107. art.). b) Prestazioa betebehar izaerako harremanetan finkatutako parametroetara doitu beharra eta doikuntza horri dagokionez.

Gauza zehatzak kalitatearen gaineko narriadurak edo galerak izan ditzake. Horiei dagokienean, lehenengo eta behin, kontratu mota zehatzari buruzko arau bereziak aplikatu behar dira; horretan, kontutan izan behar da kontratu guztien paradigma salerosketa dela (KZren 1484. art. eta ondorengoak). Era berean, onusteari buruzko oinarrizko printzipioaren arabera (KZren 1258. art.), hartzekodunak gauza onartu beharra izango du, ondoko kasuetan: batetik, gauza horrek dituen akatsek edo narriadurek ez dutenean batere garrantzirik; eta, bestetik, akats edo narriadura horiek gauzaren ohiko erabilera zein destinoa oztopatzen ez dutenean. Kasu horietatik kanpo, betepen akastunaz hitz egin behar da eta hori hurrengo ata letan jorratuko dugu.

Bestalde, KZren 1166. art.ak zehatzmehatz adierazten du identitateari buruzko printzipioa; horren arabera, ÂŤgauza zehatza zor duenak ezin izango du bere hartzekoduna behartu beste gauza desberdin bat jasotzera, nahiz eta gauza horrek zor duenaren balio berbera edo handiagoa izanÂť. Horren harira, aliud pro alioa ez da onartzen, kontrako hitzarmena dagoenean izan ezik. Hitzarmen horrek berez ekar dezake gauza ordainean ematea edo betebehar izaerako harremanak aldaraztea; edozein modutan ere, hartzekodunaren adostasuna as kea izan behar da. c) Prestazio jokabidea gauzatzeko zordunak duen arreta edo jarduerari dagokionez.

Besteak beste, ondoko kasuak azter daitezke: prestazioa ez betetzea; hartzekodunarentzat gauza jadanik erabilgarria ez izatea; eta, azkenik, kopuru edo kalitate parametroetara egokitzen ez den gauza ematea, gauza hori zordunaren esku zegoenean narriatu egin delako.

1) Prestazioa ez betetzea Oraindik gauzak bere horretan dirauen artean eta hartzekodunarentzat erabilgarria den artean, ematea atzera daiteke eta hori prestazioaren ezbetetze kasua izango litzateke.

Horrelakoetan, zorduna berandutza egoeran jar daiteke.

Atzerapena gertatu aurretik ere, ezbetetze kasuak izan daitezke, gauza erabat galdu edo narriatu egin delako zordunaren esku zegoenean. Horri behinbetiko ezbetetze deritzo.

Bi kasuotan, Kode Zibilak ondorioak zordunari egozten dizkio eta, era berean, galerak konpontzeko beharra ezartzen dio, oinarrian, perpetuatio obligationisa gertatu dela uste duelako.

Horretarako, Kode Zibilak oso garrantzitsuak diren bi erregela ezarri ditu: berandutza ri buruz da lehendabizikoa eta KZren 1096.3 eta 1182. art.etara biltzen da. Erregela hori honela azal daiteke: «betebeharpekoa berandutza egoeran jartzen bada, beraren kontura izango dira ezustekoak, gauza ematen ez duen bitartean» (KZren 1096.3. art.). Azalpen berbera ematen du, baina modu negatiboan, 1182. artikuluak. Azken horren arabera, gauza zehatz bat emateko betebeharra azkendu egingo da, zordunaren errurik gabe eta zorduna be randutza egoeran jarri aurretik, gauza galdu edo suntsitzen denean. Horrek esan nahi du gauzaren edozein aldaketa, narriadura, bai eta gauzaren beraren desagerpena ere, zordunari egotziko zaiola. Zorduna ezin izango da erantzukizun horretatik askatu, gauzaren galera edo narriadura nahitaezko edo ezusteko gertaeraren ondorioz gertatu zela frogatu arren.

Bigarren erregela KZren 1182 eta 1183. art.etan azaltzen da. Gauza zordunaren esku galdu edo suntsitzen denean, zordunaren errurik gabe eta zorduna berandutza egoeran jarri aurretik, betebeharra azkendu egingo da; hots, zorduna betebeharretik askatuko da eta ez du erantzukizunik izango. Nolanahi ere, 1183. art.ak ondorengo presuntzioa ezartzen du: gauza galdu izan bada zordunaren esku zegoenean, orduan uste izango da galera zordunaren erruz gertatu zela eta ez ustekabean. Hala ere, horren kontrako froga onar daiteke. Bistan denez, «iuris tantum» erako presuntzioa da hori eta frogaren zama zordunari egozten dio.

Bestalde, 1183. art.aren azken tartekadurak 1096. art.ra jotzen du, hauxe esanez: «eta 1096. art.an xedatutakoa kontutan izan behar da». Autore gehienen iritziz (besteak beste, BA DOSA COLL), aipamen hori 1096. art.aren 3. lerroaldera mugatu behar da. Gainera, 1096. artikulua ez da aplikatu behar berandutza egoeretan bakarrik (izan ere, berandutzagatiko egozketa adierazten da 1182. art.an ere); gainera, ondoko kasuan ere aplikatu behar da: be tebeharpekoak «bi pertsonari nahiz gehiagori gauza bera emateko konpromisoa hartu duenean».

Hortaz, prestazioa bete ezean, antolamendu juridikoak beste faktore bat hartzen du kontutan, ezbetetzearen kasu konplexua osatzeko. Prestazioa bete behar den unetik, gauzak bere horretan badirau eta hartzekodunarentzat erabilgarria bada, perpetuatio obligationisa gertatuko da: hartzekodunak zorduna behartu dezake gauza eman diezaion (1096.1. art.), eta zorduna ez da betebeharretik askatuko, nahiz eta beraren kontrolpean ez dauden karien on dorioz gauza suntsitu. Beraz, gauza suntsitu izan bada, berorren balioa eta hartzekodunak jasan dituen beste kalte edo galerak ordaindu behar ditu zordunak.

Zorduna berandutzan jarri aurretik gauza suntsituko balitz, ordea, zorduna betebeharretik askatuko litzateke, prestazioa emateko beharra azkenduz. Baina, horretarako,

zordunak ez du izan behar galera edo suntsipenaren errurik; hau da, aurreko hori kanpoko kariengatik gertatu behar izan da. Gero ikusiko dugun moduan, errua zer den azaltzea ez da batere erraza. Bestetik ere, 1094. artikuluaren aginduz, gauza zehatz bat eman behar duen zordu nak gauza hori artatu behar du, familiako guraso onaren arretarekin. Hortaz, badirudi 1182 eta 1183. art.en arabera arreta hori ez izatea izango litzatekeela «errua». Ideia hori bat dator KZren 1104. art.arekin; artikulu horren arabera, «zordunaren errua edo arduragabekeria izango litzateke betebeharraren izaeraren arabera eta pertsona, denbora eta lekuari buruzko inguruabarren arabera izan behar den arreta ez izatea». Beraz, prima facie behintzat, artatze betebeharraren betepen akastuna izango litzateke errua, akats gisa har baitaiteke kasuan kasuan beharrezkoa den arreta estandarrak ez betetzea.

Hala eta guztiz ere, badira hainbat arrazoi, ondokoak bereiztu behar direla pentsatze ko: batetik, errua egozketa irizpide gisa; eta, bestetik, errua jokabidearen parametro negatibo gisa, hots, arretaren alderantzizko gisa edo kanon etikoekin bat datorren jarduketaren alderantzizko gisa.

Arestian esan dugunez, gerta daiteke gauza zehatza emateko prestazioa ez betetzea, zorduna berandutzan jarri aurretik eta gauza haren esku zegoen artean, gauza hori galdu edo suntsitu egin delako. Kasu horietan, errurik dagoen ala ez aztertu behar da. Errurik ez bada izan, prestazioa gauzatzeko beharra azkendu eta zorduna betebeharretik askatuko da.

Errurik baldin badago (eta, gainera, errua dagoela uste izango da), berriz, betebeharra betierekotu egingo da; beste modu batera esateko, prestazioa emateko beharrak iraun egingo du, baina kaltegalerak konpondu edo ordaintzeko behar gisa.

Ildo beretik, erruzko jarduketa edo errurik gabekoa bereizteko, kontutan izan behar dira ezustekoak, zenbait kasutan horiei «ezustekoa edo ezinbesteko» baderitze ere.

Erabili ere, KZren 1105. art.ak VINNIOk ezagun egin zuen esaera darabil, ondorengo erregela ezartzen baitu: «inork ere ez du erantzukizunik izango aurreikusi ezin diren gertaerengatik edo, au rreikusita ere, saihestezinak direnengatik». Hala ere, erregela hori ez da erabatekoa; horren salbuespen dira, batetik, legeak beren beregi aipatzen dituen kasuak eta, bestetik, betebe harrak berak adierazten dituenak. Lehendabiziko salbuespena berandutza kasuei aplikatu ahal zaie, esaterako. Bigarrenak, aldiz, argi jartzen du araua eskuemailea dela eta zordunak arriskuak bereganatu ahal dituela, beti ere, KZren 1255. art.ak autonomia pribatuari ezarri tako mugak errespetatuz.

Hortaz, ezustekoak prestazioa gauzatzeko beharra azkentzen du. Baina horrek ez du esan nahi beste barik pareka daitezkeenik ezustekoa eta errurik ez izatea; horretara izanez gero, zordunak ez luke errurik izango, gauza behar den moduan artatuz gero. DÍEZPICA ZOk esan duen moduan, bada «tarte ilun bat» ondokoen artean: batetik, ezusteko gertaera edo gertaera saihestezina eta, bestetik, zordunak gauza artatzeko betetzen duen jokabi dea. Tarte ilun hori desagertarazteko, zabaldu egin behar dira, bai artatze eginbeharra, bai eta

erruari buruzko presuntzioa ere. Hori lortuz gero, mugatu egingo litzateke ezustekoaren es parrua. Osatu ere, gertaera aurreikusiezinek edo saihestezinek esparru hori osatuko lukete, bi baldintza betez gero: bata, nabariak eta larriak izatea; eta, bestea, zordunak zuzen eta arretaz jardutea.

Ildo horretatik, gauza galdu edo suntsitzeagatik betebeharra azkentzen denean, arris kuen arazoa azaltzen da. Arazo hori betebehar sinalagmatikoetan agertzen da batez ere.

Horietan zehaztu beharra dago prestazioa azkentzeak zenbaterainoko eragina duen kontra prestazioan; beste modu batera esateko, betebehar sinalagmatikoetan, zordunaren betebe harra azkendu arren, beste alderdiak bere prestazioa gauzatu behar al du?

Era berean, behinbetiko ezbetetzeen artean kokatu beharko genuke ondoko kasua ere: prestazioa bete ahal izatea, baina hartzekodunarentzat alferrekoa izatea, garaiz ez delako bete. Horixe gertatzen da, esaterako, epemuga oinarrizkoa denean. Berandutza kasuetan, ordea, oraindik prestazioa erabilgarria da hartzekodunarentzat; hori dela eta, onusteari bu ruzko printzipioaren arabera (KZren 7.1 eta 1258. art.ak), hartzekodunak ezin du prestazioa ukatu. Prestazioa alferrekoa denean, berriz, kalteak konpondu behar dira, zordunaren erruz prestazioa ezinezkoa denean gertatzen den bezala. Gainerakoan, gorago azaldutako erregelak eraenduko du: ezusterik izanez gero, ez da erantzukizunik izango.

2) Prestazioa zuzen ez betetzea, gertatze bidez gauza narriatu egin delako Betebehar jakin batzuk betetzeko, gauza zehatz bat eskualdatu behar zaio hartzekodunari. Horrelako betebeharretan ere, gauzaren narriadura neurtzeko, erruari buruzko irizpidea erabili behar da. Badirudi Frantziako Kode Zibila idatzi zutenek ondoko arazo teorikoa saihestu nahi izan zutela: gauza narriatua edo gauza akastuna ematea benetako betepena den ala ez erabakitzearen arazoa, hain zuzen. Horretarako, kontratuak bananbanan aztertzean heldu zioten kontuari. Frantziako Kode Zibilaren eraginez, horixe da Espainia koak egin duena (LUPOI). Horren harira, esan behar da ereduzkoa dela KZren 1484. art.ak salerosketaren inguruan araututakoa. Artikulu horren arabera, saltzaileak (bera baita gauza eman behar duena, gauzaren zorduna, alegia) gauzaren akats ezkutuak (hots, begibistan ez daudenak) saneatu behar ditu, kasu honetan izan ezik: eroslea, bere lanbide edo ogibi dearen ondorioz, gauzak dituen akatsak igarteko aditua denean. Hori dela eta, akats ezkutu ak izanez gero, tratua hausteko akzioa edo quanti minoris akzioa egikarituko da; gainera, tratuhaustea gertatu (tratuhaustea suntsiarazpena baino ez da) eta saltzaileak akatsen berri izanez gero, kalteak ordaindu behar dira. Hala eta guztiz ere, kontu horretan sakonduz, goian aipatutako manu horiek (eta ondorengo manuak ere, animaliek izan ditzaketen akats edo gaixotasunei buruzko arloan) gauzak dituen akatsez ari dira, baina akats horiek jatorrizkoak direnean; beste modu batera azaltzeko, betebehar izaerako harremanak eratzean dauden akatsez ari dira artikulu horiek guztiak. Aitzitik, ez dute ezer arautzen gertatze bidezko akatsen inguruan: gauza zordunaren esku dagoenean eta zorduna berandutzan jarri aurretik, gauza

horrek izan ditzakeen akatsen inguruan ez diote ezer.

Erabili ere, gauzaren galera eta suntsipenaren inguruan 1182. art.ak eta ondorengoek ezarritako erregelak erabiltzen ditu doktrinak, arazo hori konpontzeko. Gorago ikusi dugun moduan, erruari buruzko ideia aplikatu behar da. Horren arabera, gauza zordunaren erruz galdu edo suntsitu dela uste izango da; baina errurik ez dela izan frogatuz gero, betebeharra azkendu egingo da. Edozein modutan ere, azaldu berri dugun arazoari ezin zaizkio beste barik aplikatu kasurik ohikoenetarako emandako erregelak: amissio rei quae sine corpore contingit eta interitus rei kasuetarako emandako erregelak, alegia. Ezusteko narriadurak be tebeharra azkenduko du, ondoko bi kasuetan bakarrik: lehendabizikoa, gauza ezin denean erabili jatorrizko helburuetarako eta, bigarrena, betebehar izaerako harremanek errentaga rritasun ekonomikoa galdu dutenean, gauzak izan duen narriaduraren ondorioz. Beraz, nahiz eta gauza ezustean narriatu, betebeharra bete daiteke, gauza hori hartzekodunari emanez.

Horrelakoetan arazoa bestelakoa da: gauza narriatu den arren, hartzekodunak kontrapres tazioa (adibidez, prezioa ordaintzea) bete behar duen ala ez zehaztea. Horixe da, hain zu zen ere, arriskuen arazoa. Orokorrean esan daiteke (Kode Zibilak leku egokian hori ez badio ere) hartzekodunak jasan behar dituela zordunaren errurik gabe gertatutako narriadurak; izan ere, kasu horietan, hartzekodunak gauza onartu behar du dagoen moduan. Hori berori agintzen du Kode Zibilak, zerbait emateko betebeharrei ezarritako baldintza etengarrien in guruan: KZren 1122.3. art.an, alegia. Edukitza egoeraren likidazioari buruz, ordea, KZren irizpidea bestelakoa da, edukitzailearen onustea edo gaitzustea hartzen baitu kontutan.

Onustedun edukitzaileak gauza narriatua emango du, inolako erantzukizunik gabe, ondoko kasuan izan ezik: ÂŤdoloarekin jardun duela frogatzen deneanÂť. Gaitzustedun edukitzaileak, aldiz, narriadura guztien gaineko erantzukizuna izango du, bai eta ezustean nahiz ezinbes tean gertaturiko galeren gaineko erantzukizuna ere. d) Zordunaz kanpoko faktoreek prestazioa ezbetetzea edo oker betetzea dakartenean, ezbetetze hori bidezkotzeari dagokionez.

Aurrerago esan dugun moduan, betebehar jakin batzuk betetzeko, gauza zehatz bat eskualdatu behar zaio hartzekodunari. Horrelako betebeharretan, gauza ezustean desager tzen denean, prestazioa ez betetzea bidezkotu da eta prestazio hori gauzatzeko beharra azkendu egiten da. Era berean, gorago adierazi dugun bezala, halako kasuetan azaltzen da arriskuen arazoa. Oinarrian, arazo hori honetan datza: gauzaren galera edo suntsipenaren ondorioz, zorduna betebeharretik aske geratzen da; baina kontraprestazioa jasotzeko esku biderik al du? Adibidez, saltzaileak ezin dio gauza eman erosleari, ezustean suntsitu egin delako; hala ere, prezioa ordain diezaion eskatu al dio? Baietz erantzunez gero, arriskua erosleak jasan beharko luke; alderantziz, ordea, arriskua saltzaileak jasan beharko luke.

Trafikoan gehien agertzen diren betebeharrek kontraprestazioa dakarte. Beste modu ba tera esateko, trafikoan konmutatibitate printzipioa da erregela nagusia. Hori dela eta, aresti

an azaldutako arazoa oso garrantzitsua da eta erabat zabaldurik dago. Hala ere, orain ez doakigu hori azaltzea.

Gisa berean, beste egoera batzuek ere prestazioa ez betetzea bidezkotu daiteke.

Batzuetan, gainontzekoek eragozten dute prestazioaren betepena. Beste batzuetan, aldiz, hartzekodunak berak ez dio batere laguntzarik ematen zordunari (eta, jakina dugunez, har tzekodunaren eginbeharra da zordunari prestazioa betetzen laguntzea) edo, inolako arrazoi rik gabe, prestazioa ukatzen dio.

Arriskuen arazoaz gain, kontu horren inguruan azaltzen dira beste arazo batzuk ere.

Gainontzekoen eskuhartzeari dagokionean, KZren 1902. art.ra biltzen da kontratuz kanpoko erantzukizunari buruzko oinarrizko erregela. Berez, erregela horri kredituaren babes akilio tarra deritzo. Erregela horren arabera, gainontzekoak kalteak ordaindu behar ditu, prestazioa gutxitu edo berorren betepena oztopatu egin duelako.

Bestalde, behar besteko laguntza ematen ez duen hartzekodunari dagokionez, egoera horri mora credendi deritzo. Ahal den neurrian, egoera horrek eta zordunaren berandutzak (mora debitorisak, alegia) antzeko ondoreak dituzte, baina ondore horiek alderantzizko ak dira.

Hartzekodunak prestazioa inolako arrazoirik gabe ukatzen duenean, zorduna bete beharretik aske geratzen da, zor duen gauza zainpean jarriz gero (KZren 1176. art. eta ondorengoak).

Kasu horietan guztietan, beraz, prestazioa ez da betetzen, edo ez da osoosorik bete tzen. Hala eta guztiz ere, ez da aplikatzen kontratu erantzukizuna. Bestetik ere, ez dago pres tazioaren betepenik, prestazio hori ez delako gauzatu garaiz eta kasuan kasuko egitarauaren arabera. Bestetik, ezin da ezbetetzeaz ere hitzik egin, ez esangura hertsian behintzat.

Espainiako Zuzenbidean, horixe da, hain zuzen ere, ezbetetzearen inguruko ereduzko eta oinarrizko mekanismoa. Arestian adierazi izan dugun bezala, mekanismo horren muina ondoko betebeharrek osatzen dute: gauza zehatz bat eskualdatzeko betebeharrek, alegia.

Dena den, nahiz eta Kode Zibilak hori hartu paradigmatzat, Kodea bera paradigma horretatik aldentzen da, gorago azaldutako eskemaren aldakiak jo rratzen dituenean.

Kasuankasuan eman beharreko gauza generikoa denean, eskema orokorra aldatu egiten da, alde garrantzitsu batzuetan.

Bestela esateko, zerbait eskualda tzeko betebeharra izan arren, gauza generikoa emateko betebeharra ez zaio ondo uztartzen eskema orokorrari.

Lehenengo eta behin, prestazioa gauzatzeko bete behar den jokabideari dagokionez, azpimarratu beharra dago gauza ezin dela suntsitu, genero mugatuko gauza denean izan ezik.

Gauza generikoak ezin dira sekula ere galdu, eta hori ondoko esaeraren bitartez adie razten da: genus numquam perit. Askotan, gauza generikoez hitz egiten denean, gauza sun tsikorrez ere hitz egiten da: pisu, kopuru edo neurri jakin batzuen bidez zehaztu daitezkeen gauzez, hain zuzen. Hortik atera daiteke gertatze bidezko suntsipenaren ondorioz ezin dela azkendu gauza generikoa emateko betebeharra. Nolanahi ere, erregela hori ez da erabatekoa.

Zorduna aurretiaz zehaztutako kopurua eta kalitatea ematen saiatu behar da; baina saiakera horrek ez du ekarri behar gehiegiko kosturik, hots, saiakera horretan ezin da galdu kontratu harremanek izan behar duten errentagarritasun ekonomikoa. Bada, kalitate parametroei bu ruz alderdiek ez badute ezer ezarri (alderdiek ezarritakoa baita erregela nagusia), Kode Zibila aplikatu behar da; horren arabera, kalitate ertaineko gauzak eman behar dira (1167. art.).

Hala eta guztiz ere, eredu orokorra ez da zehatzmehatz betetzen, batez ere, prestazio jokabidea gauzatzeko zordunak duen arreta edota jarduerari begira. Gauza generikoen ze haztapena egin baino lehen (gauza generikoak zehaztuz, hau da, gauza generikoak pisatu, zenbatu edo neurtuz, gauza generiko horiek zehatz bihurtzen dira), zordunaren lotura sen doagoa da. Gauza generikoak zehaztu eta gero, ostera, gauza zehatz bihurtu diren horiek (hala nola, biltegi jakin batean lekuturiko gauzak) suntsitu edo gal daitezke, bai eta arriskuak eskualdatu ere (1182 a contrario eta, salerosketari buruz, 1452. art.). Edozelan ere, sarritan, zehaztapena gauza generikoak emanez gauzatzen da. Hori dela eta, aurretiazko zehaztapena dagoenean bakarrik hitz egin daiteke gauza zehatza emateko betebeharraz; izatez, horrelakoetan bakarrik gerta daiteke betebeharra ezinezko izatea, gauzaren galera edo suntsipenaren ondorioz.

Are gehiago, eredu orokorra ez da argi eta garbi betetzen diruzko betebeha rren kasuan. Dirua da generorik zabalena; horregatik, diruzko betebeharren ezbe tetzeari ez zaizkio aplikatzen aurrerago azaldutako eredu orokorraren erregelak.

Dirua gauzetan gorpuzten den arren (txanponetan nahiz dirupaperean), diru kopuruko zorra ez da inoiz gauza zehatz bat emateko zorra, balio ekonomiko jakin bat ematekoa baino. Hortaz, zor horren betepena ez da sekula ere ezinezkoa izango; hala ere, moneta mota zehatz batean ordaindu beharreko zorrak gertatze bidez izan daitezke ezinezkoak, KZren 1170. art.aren arabera. Beraz, diru kopuruko zorrak betetzen ez direnean, zuzeneko kaltea eragiten da. Kalte hori ez dago zertan frogatu (KZren 1108. art.), baina ordaindu egin behar da, korrituen bitartez; horrelakoetan, korrituak ordaintzeko betebeharra kaltea konpon tzeko betebeharrari erasten zaio. Kasu horietan, zordunaren arretak edo jarduerak ez du zerikusirik erruari buruzko irizpidearekin, ez behintzat prestazioa ez betetzeak dakarren kal teari dagokionean. Arrazoi hori dela bide, ez dago ezintasunik, ezta betebeharretik askatze rik ere. Esangura hertsian, ez dago behinbetiko ezbetetzerik, berandutza egoera baizik.

Modu berean, paradigma edo eredutzat hartu dugun eskematik aldendu egiten dira gauza zehatz bat emateko betebeharrak ere, betebehar horiek zerbait eskualdatzekoak izan beharrean, zerbait itzultzekoak direnean. Egineginean ere, Kode Zibilak ez du modu berezian arautzen kategoria hori; horregatik, kontratuak bananbanan aztertzean ezarritako erregeletatik atera behar da kategoria horri dagokion arauketa.

Arauketaren esparruan, bereiztu beharrekoak dira alde bakarreko kontratuak eta alde bikoak. Lehendabizikoen artean, beste bereizketa bat egin behar da: berez dohainekoak diren kontratuak eta kostubidezkoak direnak, alegia. Dohaineko kontratuetan, nabarmentze ko modukoak dira komodatua eta gordailua; horietan ez dago ordainketarik, ezta kontra prestaziorik ere, nahiz eta alderdi batek gauza bere eskutan izan. Ikuspuntu horretatik, diru edo gauza suntsikorren maileguak (mutuoak, alegia) ezaugarri berezi batzuk ditu eta ezau garriok bat datoz gauza mota hori emateko betebeharrek dituzten ezaugarriekin; ezaugarri horiek azalduta daude jadanik.

Apur batean aintzat hartuz gero, komodatudunaren eta gordailuzainaren itzultze egin beharrak (hots, emate betebeharrak) objektibizaturik daude neurri handi batean; beste mo du batera esateko, eginbehar horiek ez dute inolako zerikusirik erruari buruzko ideiarekin.

Bada, komodatudunak gauza ez badu erabiltzen aurretiaz itundutako helburuetarako, or duan erantzukizuna izango du ezustekoetan ere. Gauza bera gertatuko da gauza galtzen badu hori tasaturik zegoenean; dena den, erantzukizunetik aske gera daiteke komodatuduna, ho rren aldeko itunik izanez gero (1744 eta 1745. art.ak). Gordailuan, berriz, kontratu eran tzukizunari buruzko arauketa orokorra aplikatzea agintzen du Kode Zibilak (1766. art.). Hala eta guztiz ere, kasu batzuetan (gordailua ordaindu egin behar denean; edo gordailuzainak lanbide erantzukizuna izan behar duenean, zaintza eginkizun horretan), gordailuzainak eran tzukizuna izango du, bai gauzak dituen akatsengatik, bai eta gauza hori itzultzeko ezintasu nagatik ere. Erantzukizun mota horri ÂŤzaintzagatiko erantzukizunÂť edo custodiam praestare deritzo; horren arabera, gauzak dituen akatsak gordailuzainak berak jasan behar ditu, muga batekin: ezinbesteko kasua, esangura hertsian (KZren 1783 eta 1784. art.ak).

Era berean, alde biko kontratuetan, gauza itzultzeko beharra objektibizaturik geratzen da; hau da, eginbehar hori aldendu egiten da, batetik, erruari buruzko ideiatik eta, beste tik, itzultze betebeharra duenak gauzatzen duen jokabideari egin dakiokeen gaitzespenetik.

Esaterako, gauzen errentamenduei buruzko alorrean (KZren 1555.2 eta 1569.4. art.ak, besteak beste), errentariak narriadura eta galeren gaineko erantzukizuna izango du; eran tzukizun hori ÂŤerrentariaren etxean bizi direnekÂť egindako narriaduretara zabaltzen da (1561, 1563 eta 1564. art.ak). Hala eta guztiz ere, errentariak froga dezake (eta berari dagokio frogatzea) narriadura edo galera horiek ez direla bere erruz gertatu.

Azkenik, ezbetetzearen inguruko eredu edo paradigmatik argi eta garbi urruntzen dira zerbait egiteko eta ez egiteko betebeharrak.

Alde batetik, Kode Zibilaren arabera, badirudi zordunak berebiziko arreta izan behar duela prestazio jokabidea gauzatzeko, hauxe ezartzen baitu 1184. art.ak: zorduna zerbait egiteko betebeharretik askatuko da, prestazioa legez edo berez ezinezkoa denean bakarrik. Manu horren aginduz, legezko eta berezko ezintasunak bakarrik pareka daitezke zor den gauzaren galerarekin. Nolanahi ere, jurisprudentziak eta doktrinak zabaldu egin dituzte zorduna zerbait egiteko betebeharretik askatzen duten kasuak, ondoko kasuan ere askatze hori onartzen baitute: prestazioa betetzeko berebiziko zailtasuna dagoenean, hain zuzen.

Gi sa berean, zerbait egiteko betebeharrak eskema orokorretik aldentzen dira, zerbitzuaren kalitatea neurtzeko parametroei dagokienean. Doktrinak eta jurisprudentziak zuzendu eta zabaldu egin dute KZren 1098. artikulua, horren edukia murritzegia delako. Artikulu horren 1go. lerroaldearen arabera, ÂŤzerbait egiteko betebeharra duenak hori egiten ez badu, beste bati aginduko zaio hori egin dezan haren konturaÂť. Bigarren lerroaldearen arabera, aldiz, ÂŤarau bera aplikatuko da, zordunak betebeharra urratzen duen edozer egiten duenean; horrez gain, oker egindakoa desegiteko agindua eman daitekeÂť. Bistan denez, bereiztu beha rrekoak dira egite suntsikorrak eta egite suntsiezinak. Azken horietan, zordunak bakarrik bete dezake zerbait egiteko prestazioa, betebeharra eratzeko kontutan hartu direlako zordun horren trebetasuna eta inguruabarrak. Lehendabizikoetan, ostera, zordunaren ordez beste pertsona batek bete dezake egin beharrekoa. Ideia horren harira, in tuitu personae betebe harrez ere hitz egiten da; baina, gero ikusiko dugunez, kontzeptu horiek ez datoz bat. Edo zein modutan ere, prestazioa suntsiezina denean eta zordunak bakarrik bete dezakeenean, zordun horrek ez badu prestazioa betetzen edo oker betetzen badu, nemo precise cogi ad factum esaera aintzat hartu behar da; hori dela bide, behinbetiko ezbetetzearen ondorioak aplikatuko dira. Egite suntsikorrari dagokionez, zuzenean aplika daiteke KZren 1098. art.

Era berean, Frantziako jurisprudentziaren eraginez (bereizketaren jatorria Alemanian kokatu behar bada ere), zerbait egiteko betebeharren artean ondokoak bereiztu behar dira: jarduera betebeharrak eta emaitza betebeharrak, alegia. Lehenengoetan, zordunaren jarduera hutsak du garrantzia, zordunak arreta eta trebetasun berezia izan behar duelako prestazioa betetzean; bigarrenetan, aldiz, zordunak emaitza zehatz bat lortzeko konpromisoa hartzen du bere gain. Azken horietan, emaitzarik ez lortzeak edo emaitza akastuna lortzeak ezbetetzea ekarriko du. Jarduera betebeharretan, zordunaren arretazko jarduerak betepena ekarriko du (esaterako, jurisprudentziaren ustez, medikuen prestazioak jarduera betebeha rrak dira, medikuek ez dutelako ziurtatu behar gaixoen sendaketa).

Arlo horretan ere, erruari buruzko ideia zehaztu beharra dago, erruak bi esangura izan baititzake. Lehenengo eta behin, errua arduragabekeriarekin pareka daiteke, KZren

1104. art.aren arabera. Bigarrenik, errua izan daiteke ezagutza tekniko egokirik ez izatea: trebe tasunik ez izatea, hain zuzen. Oinarrian, imperitia culpae adnumeratur esaera oraindik inda rrean dago; Partidetan adierazi izan zen moduan, zordunak erantzukizuna izan behar du, «por non ser sabidor de lo facer, o por otra sua culpa». Erruari buruzko bi ulerkera horiei ñabardura batzuk egin behar zaizkie. Ñabardura horietan gero sakonduko dugun arren, orain hauxe azpimarratu behar dugu: jarduera betebeharretan bakarrik izango litzateke zentzuz koa, betepena izan den ala ez zehazteko, erruari buruzko ideia erabiltzea, hots, zordunaren portaera aztertzeko irizpide gisa errua erabiltzea. Egineginean ere, emaitza betebeharrak al dez aurretik finkatutako emaitza lortzean bakarrik betetzen dira; bestalde, erruari buruzko ideiak egozketak egiteko balio du gauza zehatza emateko betebeharretan, baina emaitza be tebeharretan ez du horrelako erabilgarritasunik.

Ildo beretik, trafikoan berebiziko garrantzia dute betebehar jakin batzuek, horietan zordunak (adibidez, etxebizitzen eraikitzailesustatzaileak, eskulangileak, fabrikatzaileak eta abar) zerbait egin behar duelako, gauza zehatz bat emateko prestazioa bete baino lehen. Bis tan denez, zordunaren jarduera oso konplexua da eta, horrelakoetan, zerbait egiteko prestazioa gauza zehatza emateko prestazioaren bidea besterik ez da. Orokorrean, kasuankasuan amaitu beharreko obraren ikuspegitik aztertzen dira betebehar horiek (esaterako, obra errentamendua, KZren 1589 eta 1590. art.ak); hala ere, zerbait egiteko prestazioari buruzko ak dira (nahiz eta prestazio hori instrumentala izan) betepen eta arriskuen inguruko arazo batzuk.

Bukatzeko, zerbait ez egiteko betebeharrak (KZren 1088, 1099, 1123, 1151. art.ak eta abar) bi modutan ager daitezke trafikoan: bata, betebehar autonomo gisa; eta, bestea, betebehar zabalago bat osatzen duen prestazioaren eduki berezi gisa (DÍEZPICAZO). Ez betetzearen ikuspegitik, 1099. artikuluak oker egindakoa desegiteko aukera besterik ez du ematen; kasu horretan, oker egindakotzat jo behar da abstentzio eginbeharra urratuz zordu nak egin duen guztia. Aspalditik adierazi izan da, batetik, betebehar mota horietan ezin dela berandutzarik izan; eta, bestetik, abstentzio eginbeharra urratzeak zuzenean dakarrela behinbetiko ezbetetzea. Hala ere, arrazoi hobeak ekarriz, berandutza onartu izan da (DÍEZPICAZO). Bestalde, argi dago betebehar mota horiek ez betetzea modu objektiboan neur daitekeela, zordunak egindakoa aztertuz gero; horregatik, oinarrian, erruari buruzko ideiara jo beharrik ez dago, errua arreta gisa nahiz egozketa irizpide gisa erabili arren.

C) Ezbetetzearen ondoreak Orain arte esandako guztiaren ondorioz, bistan da betebeharra ez bete tzeak hainbat egoera desberdin hartzen dituela bere barnean.

Horregatik, ezbetetzearen ondoretzat har daitezke ondokoak: a) Lehenengo eta behin, hartzekodunaren ondarera itzuli behar da zordunak gauzatu beharreko prestazioa; hau da, ondare horrek izan duen balio galera konpondu behar da. Konpontze eginbehar hori betebeharrean bertan agertzen da. Ez da ex novo sortzen ezbetetzearen ondorioz; alderantziz, egin behar horren bidez, betebeharrak iraun egiten du eta prestazio eginbeharra aldarazi egiten da. b) Bigarrenez, eta arestian aipatutako eginbeharrari erantsita, hartzekodunak zordunaren ondareari kolpe egin diezaioke; jakina denez, Estatuko organoen bidez eta akzio zehatzak erabiliz egin behar zaio kolpe edozein ondareri.

Hartzekodunak baliabide batzuk lortu nahi ditu, horiekin bere onda reak izan duen balio galera konpentsatzeko. Zordunaren ondareko osagai ze hatz batzuei edo orokorrean ondare horretako edozein aktibori zuzendu ahal zaie hartzekodunaren erasoa. c) Azkenik, konpontze edo itzultze eginbeharra zabaldu behar zaie prestazioa ez betetzeagatik edo oker betetzeagatik hartzekodunaren ondarean izandako beste galera edo murrizketa batzuei. Zor egoeran, eginbehar hori in potencia bakarrik dago; in actu izan dadin, ez da nahikoa prestazioa ez bete tzea edo oker betetzea. Era berean, zordunaren jokabidea gaitzesteko modu koa izan behar da; gutxienez, ez da izan behar bidezkotzeko modukoa. Kasu horiei, orokorrean, erru edo dolo kasu deritze.

Halakoetan, konpontze egin beharra zabaldu egiten zaie hartzekodunak jasandako beste kalte batzuei, kalte horiek prestazioa ez betetzearekin edo behar den moduan ez betetzea rekin lotu ahal diren neurrian.

90. Ezbetetze motak edo aldakiak Gorago esandakoa laburtuz, eta DĂ?EZPICAZOren iritziari helduz, ezbetetzearen oinarrizko kasuak hiru direla azpimarratu behar dugu: betepena atzeratzea; prestazioa zuzen ez betetzea;

eta, azkenik, betebeharra behin betiko ez betetzea.

Atzerapenak adierazi nahi du oraindik prestazioa gauzatu ahal dela eta, berandu gauzatuta ere, hartzekodunaren interesa asetzen duela.

Atzerape nak berez dakar berandutza egoera, legezko betekizunak izanez gero.

Bestalde, prestazioa oker bete dela diogunean, akatsak konpondu ahal direla adierazi nahi dugu; horrela, akatsok zuzenduz gero, prestazioa ego kia izan daiteke, hartzekodunaren interesa asetzeko.

Bukatzeko, behinbetiko ezbetetzea gertatuko da, nahiz eta prestazioa oraindik gauzatzeko modukoa izan, jadanik prestazio hori hartzekodunarentzat erabilgarria ez denean. Eta hartzekodunarentzat prestazioa alferrekoa izango da, bai oinarrizko epemugatik kanpo bete izan delako, bai prestazioak dituen akatsak ezin direlako zuzendu, bai eta prestazioa ezinezko bihurtu delako ere.

ยง39. PRESTAZIOA GARAIZ EZ BETETZEA: ZORDUNAREN BERANDUTZA 91. Berandutzaren baldintzak Zordunaren berandutza edo mora debitoris deritzo egoera zehatz bati. Egoera horretan jartzeko, zorduna atzeratu egin behar da prestazioaren gauketan; hala ere, prestazio hori oraindik gauzatzeko modukoa izan behar da eta, gauzatuz gero, modu objektiboan egokia izango da hartzekodunaren interesa asetzeko.

Hortaz, zordunaren berandutza egoeran, prestazioaren betepena atzeratu egiten da, ez baita hori betetzen aldez aurretik ezarritako unean. Esangura horretan, bereiztu behar dira, batetik, berehala eska daitezkeen betebeharrak (KZren 1113. art.); bestetik, aurretiaz ezarritako epemuga heltzean bakarrik eska

daitezkeenak (KZren 1125. art.); eta, azkenik, berariazko eperik ez izanda ere, epe inplizitua edo zehazgabea dutenak (KZren 1128. art.).

Dena dela, atzerapen hutsak, orokorrean, ez dakar berandutza egoerarik. Arautu ere, Kode Zibilak 1100, 1101 eta 1108. art.etan arautzen du kontu hori. Artikulu horietatik ondokoa atera daiteke: alde batetik, zorduna berandutza egoeran jartzeko, beharrezkoa dela hartzekodunaren agindeia (1100.2 eta 1100.3. art.ek adierazten dituzten salbuespen kasuetan izan ezik); bestetik, berandutza egoeran jartzen den zordunak kaltegalerak ordaindu behar dituela (1101. art.); eta, azkenik, diru zorren kasuan, berandutza egoerak eraentza berezia duela. Diru zorretan, berandutza automatikoa da eta kalteor dainaren inguruan ondorio bereziak sortzen dira (1108. art.)

Horren harira, 1096, 1101 eta 1182. art.ei eta horien baterakoei 1100. artikulua lotu behar zaie. Hortik ondoriozta daiteke berandutza atzerapen be rezia dela eta atzerapen horrek bi ondore mota dituela: batetik, betebeha rraren betierekotasuna edo perpetuatio obligationisa (hots, zorduna ez da betebeharretik askatuko, gertatze bidez edo ezustean prestazio hori ezinezko bihurtu arren); bestetik, kalteak konpontzeko beharra, nahiz eta hitzartuta ko epetik kanpo prestazioa gauzatu.

Ondore horiek izan daitezen, nahitaezkoa izango da ondoko baldintzak betetzea: a) Autore gehienen ustez, zerbait emateko edo egiteko betebeharra izatea. Aspalditik adierazi ohi da ezin dela berandutzarik izan betebehar negati boetan. Argudio hobeak azalduz, ordea, DĂ?EZPICAZOk azaldu izan du be tebehar negatiboetan ere berandutza gerta daitekeela, zerbait ez egiteko prestazioa une zehatz batetik aurrera bete behar denean. b) Eskatzeko moduko betebeharra izatea. Horrek esan nahi du betebeharra mugaeguneratu dela, edo kasuan kasuko baldintza bete dela. Bestalde, eskakortasunak berez dakar prestazioa zehatza izatea; era berean, zehatza izateak berez dakar prestazioa likidoa izatea, in illiquidis mora non fit esaera

indarrean dagoelako (besteak beste, AGk 1988ko otsailaren 20an eta 1990eko maiatzaren 5ean emandako epaiak). Adierazi ere, likideziak adierazten du prestazioaren kalitatea eta kopurua guztiz zehatzak eta ziurrak direla. Horrela, zorra ez da likidoa izango, ondoko kasuetan: judiziora jo behar denean zorraren saldoa zehazteko; kanpoko eta etorkizuneko inguruabarren batek baldintzatzen duenean zorra; alderdietako baten erabakimenaren menpe dagoenean zor hori; edota zenbatekoaren inguruan desadostasunak daudenean eta, beraz, zenbateko hori finkatzeko epailearen ebazpena beharrezkoa denean. Hala ere, DĂ?EZPICAZOk adierazi duen moduan, badira tartean egoera batzuk; hots, zenbatekoaren zehaztapen osoaren eta zorraren ziurtasunik ezaren artean, tarteko egoera batzuk bereiz daitezke. Esaterako, zorra zehaztu ahal bada eragiketa aritmetiko bakun bat eginez, zor hori likidoa izango da; era berean, alderdiak ados badaude betebeharra dagoela adieraztean, baina ados ez badaude betebehar horren zenbatekoaren inguruan edo kontu bateko partida baten inguruan (beste partida guztiak onartzen dituzten bitartean), orduan ere zorra likidoa izango da.

Azken finean, zorduna ez da berandutza egoeran jarriko (nahiz eta prestazioaren betepena atzeratu), saldo zehatza zein den jakin ez dakienean, eta hori ez jakiteko zentzuzko arrazoiak dituenean. Berandutza, izatez, zordunari ezartzen zaion zigorra da, ordainketa ez duelako garaiz bete. Baina, gisa berean, kontutan izan behar da hartzekodunaren eskubideek epailearen babesa izan behar dutela. Azken horrek berez erakartzen du hartzekodunaren eskubidea izatea, berari eman behar zitzaion gauzak ematen dituen fruituak eskuratzekoa (AGk 1992ko martxoaren 5ean emandako epaia). c) Hartzekodunak zordunari jabeldura edo agindeia egitea.

Jabeldura edo agindeia alde bakarreko eta jakinarazi beharreko borondate aitorpena da. Hori egiteko, legeak ez du forma zehatzik agintzen (gehienez jota, froga arazoa izango da). Jabeldurak edo agindeiak ez du berariaz aipatu behar berandutza, nahikoa baita ordainketa eskatzea. Bestetik, judizio bidez zein judizioz kanpo egin daiteke. Judizio bidez eginez gero, bi aukera daude: adiskidetza ekitaldira jotzea edo auzibide egokira jotzea. Judizioa eragitean, zalantzazkoa izan daiteke berandutza egoera noiztik

sortzen den. Agindeia jakinarazi behar dela kontutan izanda, badirudi iritzirik zuzenena dela zorduna berandutza egoeran jartzen dela, demandaren edo adiskidetza demandaren berri duenetik.

Edozein modutan ere, kasu batzuetan ez da jabeldurarik behar, berandutza gerta dadin. Kasu horiei buruz ari da 1100.2. artikulua. Horren arabera, agindeia egin beharrik ez dago, ondoko kasuetan: «1. Betebeharrak berak edo legeak horixe adierazten duenean beren beregi. 2. Betebeharraren izaeratik eta inguruabarretatik atera daitekeenean gauza emateko edo zerbitzua egiteko unea erabakigarria izan zela betebeharra eratzeko».

Modu berean, lege adierazpen bidezko ex re berandutza kasutzat hartzen da MKren 63.1. artikulua. Horren arabera, «bai alderdien adostasunez, bai lege bidez, kontratuetan egun zehatz bat adierazten denean merkataritzako betebeharrak betetzeko, orduan berandutza gertatuko da, betebeharra mu gaeguneratu eta biharamunean».

Goian esan dugun moduan, alderdien erabakiz, berandutza has daiteke, agindeirik egin gabe. Erabaki hori berariazkoa izan behar den ala ez zalantzan jar daiteke. Gure ustez, berariazkoa izan behar da, 1100.2. art.aren 2. idazatia aintzat hartuz gero.

Idazati horretan, prestazioa gauzatzeko «unea» aipatzen da, betebeharra eratzeko arrazoi erabakigarri gisa. Manu hori ez da erraz ulertzekoa, une hori ezin delako izan oinarrizko epemuga.

Bada, oi narrizko epemugaz hitz egin daiteke, prestazioa gauzatzeko une zehatz bat ezartzen denean eta, une horretan bete ezean, prestazioak ez duenean har tzekodunaren interesa betetzen (esaterako, ezkonjantzia ezkonegunaren on doren ematea). Halakoetan, ez dago berandutzarik, behinbetiko ezbetetzea baizik. Horregatik, autoreek arrazoia izan dezakete, berandutza unearen isil bidezko zehaztapena onartzen dutenean. Isilbidezko zehaztapena onartuz gero, prestazioa une zehatz batean bete behar dela azpimarratzen da; une ho rretatik aurrera, kalte batzuk sor daitezke eta, kalte horiek konpontzeko, berandutza aplikatu behar da (DELGADO). d) Doktrinaren ustez, berandutzaren osagarria izan behar

da zordunaren erruduntasuna, edozein mailatan (doloa edo errua).

Horixe ondoriozta daiteke 1105. art.tik, artikulu horrek erantzukizunetik askatzen baitu zorduna ezusteko kasuetan. Gure ustez, ordea, erruduntasuna ezin da izan berandutzaren betekizuna, zorduna erruduna dela uste izan arren, eta gauza zehatzaren galerari buruzko 1183. artikulua analogiaz aplikatu arren.

Ezbairik gabe, erru duntasuna ezin da berandutzaren betekizuna izan diruzko betebeharretan, horiek eraentza berezia baitute KZren 1108. art.an. Eraentza horren arabera, diruzko betebeharren atzerapenak kaltea dakar beti hartzekodunarentzat; gai nera, aspaldiko tradizioaren ustez, kaudimengabeziak ez du inoiz zorduna be tebeharretik desenkusatzen (DÍEZPICAZO). Antzeko zerbait esan daiteke betebehar generikoen gainean. Dena den, kontutan izan behar da ezusteko ka sua gertaera ezohikotzat hartu behar dela («cause étrangère», Frantziako Kode Zibilaren 1147. art.ak dioenez); zordunaren kontroletik kanpoko arra zoiek edo hartzekodunari egotz dakizkiokeen arrazoiek bultzatzen dute ger taera hori. Ezusteko kasua horretara ulertuta, erruduntasuna onar daiteke berandutzaren betekizun gisa; baina, horretarako, era berean onartu behar da arrazoi horiek betetzen direnean ez dela berandutzarik izango.

92. Berandutzaren balorazioa eta ondoreak Gorago azaldu dugun bezala, berandutza egoerak bi ondore ditu: lehendabizikoa, atzerapenak eragindako kaltegaleren gaineko erantzukizuna. KZren 1101, 1106 eta 1108. art.ek eratortzen dute ondore hori.

Diruzko betebeharren berandutzari dagokionez, kaltegalerak korrituak ordainduz medeatzen dira; korritu horiek aurretiaz hitzartutakoak izango dira eta, ezer hitzartu ez bada, legezko korrituak. Gainera, hartzekodunak ez du kaltea frogatu beharrik izango. Aukera horrez gain, dolo kasuetan, beste kalte batzuk konpontzeko modurik ba al dago? KZren 1107.2.

artikuluaren arabe ra, dolo kasuetan osoosorik medeatu behar dira ÂŤbetebeharra ez betetzearen ondorioz sortzen direnÂť kalte guztiak. Hortaz, aurreko galderari baietz eran tzun behar diogu; baina, kasu horretan, hartzekodunak frogatu behar ditu ka suan kasuko kalteak.

Bigarren ondorea, aldiz, KZren 1096.3 eta 1182. art.ek erakartzen dute: perpetuatio obligationisa, hain zuzen ere. Horren ildotik, berandutza egoeran erori den zordunak gauza ezustean galtzen badu edo ezustean suntsitzen bazaio, orduan ez da betebeharretik askatuko; aitzitik, prestazio eginbeharra kaltegalerak konpontzeko eginbehar bihurtuko da, aurrerago azaldu dugun moduan eta jarraian sakonduko dugun bezala.

93. Betebehar sinalagmatikoen berandutza KZren 1100.3. art.aren arabera, ÂŤelkarrekiko betebeharretan, betebeharpeko bat ez da berandutza egoeran jarriko, besteak berari dagokiona behar bezala betetzen ez duen bitartean, edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakusten ez duen bitartean. Betebeharpekoetako batek bere betebeharra betetzen duen unetik, bestea berandutza egoeran jarri ko daÂť.

Artikulu horretako azkenengo tartekaduraren kasuan, badirudi berandutza automatikoa dela, hau da, ex re gertatzen dela.

Betebehar sinalagmati koetan horrek esan nahi du, alderdietako batek prestazioa betetzen duenean, bestea berandutza egoeran jartzen dela, agindeia egin beharrik gabe. Bestalde, aurreko tartekadurak berandutzaren konpentsazioari buruzko erregela ezartzen du: alderdi batek betebeharra betetzen ez badu, edo betetzeko beren beregi eskatua izan eta hala egiteko adostasuna erakusten ez badu, bestea ez da berandutza egoeran jarriko.

Artikulu horrek bi interpretazio izan ditu. Lehenengoaren arabera, azke nengo tartekadura jabeldurari buruzko erregela orokorraren salbuespena da: prestazioa bete ez duena berandutzan erortzen da

berez, beste alderdiak pres tazioa bete duen unetik beretik. Bigarren interpretazioaren arabera, ostera, be tebehar sinalagmatikoetan, prestazioa betetzea berandutzaren baldintza da, agindeiarekin batera.

Arazo horren konponbiderik sendoenak bereiztu egiten ditu, batetik, aldi berean bete behar diren betebehar sinalagmatikoak eta, bestetik, bata bestearen atzean bete behar diren betebehar sinalagmatikoak. Haatik, betebeharrak aldi berean bete behar badira, kontratugileetako batek berari dagokiona betetzen duenean, bestea zuzenean jarriko du berandutza egoeran; kasu horietan esan daiteke sinalagma (funtzionalak) berak egiten duela jabeldura edo agindeia. Baina kontratugileetako batek ere ez badu betebeharra betetzen, orduan beharrezkoa izango da jabeldura egitea eta, era berean, prestazioa beste alderdiaren esku uztea.

Bestalde, betebehar sinalagmatikoak betetzeko une ezberdinak finkatu izan direnean, beste bereizketa bat egin behar da: lehendabizi mugaeguneratzen den prestazioa betetzen ez denean, bigarren prestazioa mugaeguneratuta dagoen ala ez bereiztu behar da. Bigarrena mugaeguneratu ez bada, lehendabizi mugaeguneratzen den prestazioa betetzen ez denean, bigarren alderdiak, jabelduraren bitartez, berandutzan jar dezake lehendabiziko prestazio hori bete ez duena. Baina geroago bete behar den betebeharra ere mugaeguneratu bada, berandutza egoera eratzeko beharrezkoa izango da, batetik, jabeldura eta, bestetik, prestazioa beste alderdiaren esku uztea.

Lehenengo betebeharpekoak garaiz bete badu berari dagokion betebeharra eta, gero, beste betebeharra mugaeguneratu eta bigarren hori betetzen ez bada, jabeldura beharrezkoa izango da (horri guztiari buruz, D�EZPICAZO). §40. BEHINBETIKO EZBETETZEA 94. Betebeharra ez betetzea eta hartzekodunaren interesa gauzatzeko ezintasuna Berandutza egoeraren abiapuntua da prestazioa oraindik

bete daitekeela eta, betez gero, hartzekodunaren interesa gauzatzeko egokia dela modu objektiboan. Atal honetan aztertuko ditugun kasuetan, prestazioa mugaeguneratuta dago, baina jadanik ezin daiteke gauzatu, edo gauza daiteke baina alferrekoa izango litzateke.

Jarraian aztertuko ditugun kasu guztietan, behinbetiko ezbetetzeak kal tegaleren medeapena ekar dezake, egozkortasun baldintzak betez gero (hau da, zorduna betebeharretik askatzen denean izan ezik).

Betebehar sinalag matikoen kasuan, horiek suntsiarazi ahal izango dira.

A) Oinarrizko epemuga Epemuga oinarrizkoa izango da, ondoko bi kasuotan: bata, prestazioaren beraren izaera kontutan hartuta, betebeharra berandu gauzatzea ezin denean onartu; eta, bestea, alderdiak ados jarri izan direnean epemugari izaera hori emateko. Esangura horretan, negozio finkoez edo data finkodun negozioez ere hitz egiten da. Doktrina eta jurisprudentziaren iritziz, kasu batzuetan, alder diek hitzartutako epemugak adierazten du, batetik, zor den prestazioa noiz eska daitekeen eta, bestetik, zordunarentzat berandutza noiz hasten den.

Bai na, horrez gain, epemugak ondore juridiko zabalagoak ditu, kasu horietan epemuga betetzea nahitaezkoa delako hartzekodunaren interesa, hau da, ne gozioaren helburua gauzatu ahal izateko (AGk 1947ko abenduaren 10ean, 1948ko urtarrilaren 27an, 1954ko irailaren 24an eta, azkenik, 1972ko apiri laren 29an emandako epaiak).

Edozein modutan ere, gure iritziz, epemuga oinarrizkoa izango da, alderdiek horixe erabakitzen dutenean zehatz eta mehatz. Hori dela eta, arau jakin batzuek epe edo iraupen zehatz batzuei buruzko aipamenak egiten badituzte ere, esangura hertsian horiek ez dira oinarrizko epemugak; aitzitik, epe edo iraupen zehatz horiek negozioaren betekizunak besterik ez dira.

Hala eta guztiz ere, zenbait kasutan, arau batzuek egindako aipamenak oinarrizko epemugatzat har daitezke, esaterako,

MKren 83 eta 329. art.ak. Dena den, kontutan hartu behar da epemuga oinarrizkoa izango dela, berandu gauzatutako prestazioa alferrekoa denean; horregatik, alderdien negozio borondatea interpretatzeko, harremanen izaera izan behar da gogoan.

Bukatzeko, oinarrizko epemuga heltzean, betebeharraren behinbetiko ezbetetzea gertatuko da, horrek dituen ondorio guztiekin. Hala ere, arestian aipatu dugun bezala, ezbetetzearen oinarrizko erregela askatasunari buruzko printzipioa denez gero, oinarrizko epemugaren onuradunak erabakiko du zer eskatu nahi duen: atzerapenarekin betetzea (hori interesatzen baldin bazaio), kalteordaina edo suntsiarazpena.

B) Prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna Espainiako Zuzenbidean, prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna modu objektibo eta gaindiezinean ulertu behar da.

Kontzeptu hori gauzaren galera kontzeptutik eraiki izan da. Deitu ere, Zuzenbide erkidean, interitus rei deitu zitzaion galera edo suntsipenari; ondoren, kontzeptu horren barruan sartu zen amissio rei quae sine corpore contingit izenekoa. Kode Zibilaren 1182, 1183 eta 1122.2. art.ak ideia horretan oinarritzen dira: batetik, gauza galdu edo suntsitu egiten da, zordunaren esku dagoela; eta, bestetik, betebeharra gauza zehatz hori eskualdatzean datza, hots, hartzekodunari gauza horren gaineko edukitza eskualdatzean datza.

Kasu horretan, kontutan izan behar da zergatik gertatu den galera eta zein izan den zordunaren jokabidea. Gauza galdu dela ulertuko da, ÂŤgauza hori suntsitzen denean, merkataritzatik kanpo geratzen denean edo desagertu egiten denean, non dagoen jakin gabe edo berreskuratzea ezinezkoa izanikÂť (KZren 1122.2.2. art.).

Beraz, gauza galduz gero, gauza hori ematea ezinez koa izango da eta, horren ondorioz, hartzekodunak ez du ezer itxaron be harrik. Edonola ere, erantzukizunaren mekanismoa ez da horregatik bakarrik martxan jarriko. Era berean, beharrezkoa

izango da zordunaren jokabidea az tertzea, jokabide horrek galeraren arrazoiarekin zerikusirik izan duen ala ez zehazteko. Galeraren arrazoia zordunaren kontrolpetik kanpo baldin badago, hau da, galera ezustean edo ezinbestean gertatu bada (KZren 1105. art.; hala nola: agintaritzaren erabakia; izadiaren edo gizartearen aurreikusiezineko eta saihestezineko gertaera; hartzekodunaren beraren egitatea etab.) eta, gaine ra, zordunak jokabide zuzena izan badu gauza artatzean, orduan prestazioa gauzatzeko beharra azkendu egingo da. Beste modu batera esateko, zorduna betebeharretik aske geratuko da, askatze horrek hartzekodunaren betebeharre an duen eragina gorabehera (arriskuei buruzko arazoa).

Alderantziz, galera eragin zuen arrazoia zordunaren kontrolpetik kanpo baldin badago, baina zordunak ez baditu gauza artatzeko beharrak bete (eginbehar instrumentalak, alegia) behar besteko arretarekin (KZren 1104. art.), orduan prestazioa gauzatzeko beharra ez da azkenduko eta betebeharra betierekotu egingo da; dena den, horrelakoetan, prestazioa gauzatzeko behar hori kaltegalerak konpontzeko betebehar bihurtuko da. Gauza bera esan dai teke, arduragabekeria, oharkabetasuna, trebetasunik eza edo borondatetasuna delaeta galeraren arrazoia zuzenean zordunaren jokabideari egotzi ahal zaionean.

Bestalde, gauza zordunaren esku galdu edo suntsitzen denean, bere erruz galdu edo suntsitu dela uste izango da (KZren 1183. art.). Horrek adierazi nahi du zordunak izango duela frogaren zama, ez duelako jokabide egokia izan suntsipena eragin zuen galera aurreikusteko nahiz saihesteko, edo zordunak berak eragin duelako suntsipen hori.

Gorago adierazi dugunez, arau hori ez da aplikatuko prestazioa ezus tean narriatzen denean, narriadura hori ezin bada suntsipenarekin parekatu; izan ere, commodum edo incommoduma, orokorrean, hartzekodunak jasan be har du.

Zerbait itzultzeko betebeharretan, gauzaren galera, neurri handi batean, objektibizaturik geratzen da; hots, erruari buruzko ideiatik aldentzen da. Hori jartzen da agerian zerbait itzultzeko betebeharrik ohikoenetan (berbarako, errentamenduan,

komodatuan, gordailuan etab.). Horietan guztietan, zaintza gatiko erantzukizuna zabaldu egin da. Erromako iturrietatik, gauza arrisku batzuetatik babesteko asmoz, zordunaren erantzukizun hori objektiboa izan da, zordunaren portaera eta horren arreta maila edozein izanik ere.

Bestalde, gauzaren galerarekin parekatu behar da prestazioaren aldi baterako ezintasuna, ezintasun horrek oinarririk gabe uzten duenean kontratua: kontratuaren helburua ezerezean uzten duenean, alegia; adibidez, gauza ezin denean erabili, alderdien asmo enpirikoa betetzeko beharrezkoa den momentuan (desfilerako alokatutako balkoia; bidaia egiteko alokatutako ibilgailua eta abar).

Modu berean, kasu batzuetan, gauzaren galerarekin parekatu behar da zordunaren borondatea, borondate hori prestazioa ez betetzera zuzenduta da goenean argi eta garbi. Batzuetan, borondate hori zordunaren berariazko aitorpenetik ondorioztatu beharrean, egintza erabakigarrietatik atera daiteke. Horixe adierazi du jurisprudentziak, suntsiarazpenaren arloan, ondoko esaera erabiliz: ÂŤbetetzearen aurkako borondateaÂť.

95. Behinbetiko ezbetetzea, zerbait egiteko betebeharretan KZren 1184. art.aren aginduz, zorduna zerbait egiteko betebeharretik askatuko da, prestazioa berez edo legez ezinezkoa denean; bistan denez, parekoak dira artikulu hori eta zerbait emateko betebeharretan gauzaren suntsipenari dagokiona.

Nolanahi ere, 1184. art.aren azalpena malgutu beharra dago; bestela, prestazioa betetzeko zordunak izan beharko lukeen arreta gehienekoa izan beharko litzateke, betepena erabat zaila edo eskaezina izan da ere.

Malgutze bide horretan, irizpide desberdinak har daitezke kontutan: bata, zordunaren portaera zehatza (BETTIren irizpidea); eta, bestea, kasuan kasuko inguruabar pertsonalen balorazioa, gizartean nagusi diren usteen arabera (DĂ?EZPICAZOrena). Batean zein bestean oinarrituz, ezintasunaren

kontzeptua zehaztu daiteke. Horretara, kontzeptu horren barruan sartuko lirateke, bai erabateko ezintasuna, bai ezintasun erlatiboa (zailtasun eragozleak daudenean), bai eta eskaezintasuna ere.

Horrez gain, arlo horretan beste irizpide batzuk ere hartu behar dira kontutan. Alde batetik, zerbait egiteko prestazioa suntsikorra ala suntsiezina den aztertu behar da. Suntsikorra izanez gero, gainontzeko batek bete dezake zor dunari dagokion prestazio jarduera; prestazio jarduera hori bereberezkoa iza nez gero, ordea, ezin da prestazio hori derrigorrez eskatu, baina kalteordaina eska daiteke. Bestalde, jarduera betebeharrak eta emaitza betebeharrak bereiz tu behar dira. Bigarrenetan, bide egokiak erabili arren ez bada emaitzarik lortzen, behinbetiko ezbetetzea gertatuko da. Jarduera prestazioetan, berriz, gorago aipatutako ezintasun edo eskaezintasun parametroen arabera neurtu behar da betetzea ala ezbetetzea. §41. BETEPEN AKASTUNA 96. Prestazio akastuna: akatsak neurtzeko parametroak Prestazioa akastuna da, betebeharraren egitarauarekin bat ez datorrenean. Bat ez etortze horren arrazoiak izan daitezke, besteak beste, aldez aurretik ze haztutako gauza edo zerbitzu bera ez ematea edo prestazioa osoosorik ez gauzatzea (KZren 1166 eta 1167. art.ak, eta abar).

Bildu ere, arau berezi batzuk biltzen dira Zuzenbidearen araberako tipoaren barneko harremanetara. Berezi izateagatik, arau horiek lehentasuna dute, kontratu horietako bakoitzaren objektu diren gauza edo zerbitzuen akatsei dagokienean (KZren 1484. artikulua eta ondorengoak, 1553 eta 1591. art.ak, eta abar).

Hortaz, prestazioa akastuna den ala ez erabakitzeko, ondokoak hartu be har dira kontutan: lehenengo eta behin, betebeharra eratzean zehaztutakoa; itunik ez dagoenean, kasuankasuan aplika daitezkeen arau bereziak; eta, azkenik, usadioak eta, bereziki, onusteari buruzko printzipio orokorra.

DĂ?EZ PICAZOren hitzak erabiliz, zordunak prestazioa gauzatzen

duenean, hartze kodunari dagokio prestazioa arretaz eta kontuz aztertzea.

Prestazio horrekin ados egongo ez balitz, hartzekodunak eragozpen edo protesta egokiak adierazi beharko lituzke, berari baitagokio prestazio akastuna ukatzea (KZren 1166, 1169 eta 1176. art.ak, eta abar). Era berean, zordunari eskatu ahal dio pres tazioa zuzen dezala, lehendabiziko prestazioaren ordez beste bat gauzatuz, edo lehendabizi gauzatutako horren akatsak konponduz.

Gainera, zordunak kaltegaleren gaineko erantzukizuna izango du, prestazioaren akatsak berari egotzi ahal zaizkionean, eta ezustekoa izanik ere, ezin askatu denean erantzu kizun horretatik.

Azkenik, kasu batzuetan, prestazioa akastuna izateak berez dakar kontratuaren helburua ezerezean geratzea; horrelakoetan, bidezkoa izan daiteke kontratu hori suntsiaraztea.

Jurisprudentziaren esanetan, kasu horietan objektuaren ezdoitasunaz hitz egin daiteke eta, horren ondorioz, esan daiteke hartzekodunaren interesa ez dela gauzatu (besteak beste, AGk 1983ko urtarrilaren 19an, 1983ko urtarrilaren 29an, 1984ko martxoaren 10ean, 1985eko uztailaren 17an emandako epaiak).

97. Eginbehar erantsiak edo osagarriak ez betetzea Kasu batzuetan, eginbehar erantsiak edo osagarriak ez gauzatzeak eragin dezake betepen akastuna. Beste batzuetan, aldiz, eginbehar horiek ez gauzatzea benetako ezbetetzea izan daiteke; hori gertatzen da, besteak beste, alderdientzat prestazio erantsi horiek betebeharraren nahitaezko baldintzak direnean. Ildo horretatik, jurisprudentziak aintzatetsi izan du kontratugileei dagokiela kasuan kasuko interesen balorazioa; horregatik, kasu batzuetan, eginbehar erantsiak ez betetzeagatiko suntsiarazpena onartu du jurisprudentziak (esaterako, AGk 1985eko ekainaren 25ean emandako epaia).

Baina, orokorrean, eginbehar erantsiak edo osagarriak gauzatzen ez direnean, prestazio akastunaren eskema hartu behar da kontutan, gorago aipatu ditugun ondorioekin.

98. Zerbait egiteko prestazioa desegokia izatea Prestazioa egokia den ala ez zehazteak hainbat arazo ekar ditzake zerbait egiteko betebeharretan eta, batez ere, ondokoetan: kontratu bidezko harremanen barruan, aldez aurretik zehaztutako emaitzarik lortu behar ez duten betebeharretan. Bestetik ere, prestazioa garaiz betetzeaz gain, zuzena izan behar da teknikaren ikuspuntutik. Eta hartzekodunak ezin izango du teknikaren ba loraziorik egin, horretarako ezagutza egokirik ez badauka. Horixe da, hain zuzen ere, zordunaren trebetasun edo trebetasunik ezari buruzko arazoa.

Ara zo hori Erromako iturrietan agertu eta, zehatzago, Partidetan jaso zen (10. Legea, 8. Titulua, 5. Partida).

Orokorrean, lanbide liberalei buruzko arau korporatiboek integratu egiten dituzte kontratuaren erregela zehatzak (esaterako, Abokatutzari buruzko Estatutu Orokorra eta abokatuen elkargoetako arauak). Horrek berebiziko garrantzia du, prestazioaren kalitatea eta eginbehar erantsiak edo osagarriak finkatzeko.

Kasu batzuetan, jurisprudentziak zehaztasun handiagoz jokatu izan du, prestazioak sakonago aztertu baititu, kasuankasuan aplika daitekeen lex artisaren ikuspegitik. Jokatzeko modu hori bat dator KZren 1104. art.ak ezarritako erregela orokorrarekin; izan ere, artikulu horrek ÂŤbetebeharraren izaeraren arabera eta pertsona, denbora eta lekuari buruzko inguruabarren arabera izan behar den arretaÂť aipatzen du. Era berean, osasun zerbitzuak emateari buruz Auzitegi Gorenak zehaztu duen moduan, ad hoc emandako lex artisak eraendu behar du medikuaren jarduketa. Irizpide horren bidez balora daiteke medikuntzako profesionalak burututako egintza zehatza zuzena izan den ala ez. Balorazioa egiteko modu horrek kontutan hartzen ditu egilearen ezaugarri bereziak, egile horren lanbidearenak, gaixotasunaren konplexutasuna eta ga rrantzia, bai eta kanpoko beste faktore batzuk ere. Horiek guztiak aintzat har tuz erabaki daiteke, egintza zehatza kasu horretan erabili beharreko teknika ertainari egokitzen zaion ala ez (besteak beste, AGk 1992ko otsailaren 20an, 1991ko martxoaren 11n, 1990eko otsailaren 7an eta ekainaren 27an eta, azke nik, 1993ko martxoaren 23an emandako epaiak).

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, «La mora en las obligaciones recíprocas», RDCI, 1968; idem, De nuevo sobre la mora en las obligaciones recíprocas, in Estudios Vallet de Goytisolo, 1go. liburukia, Madril, 1988; ALONSO PEREZA, El riesgo en el con trato de compraventa, Madril, 1972; BADOSA COLL, in Comentario del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub 1096. art. eta ondorengoak; idem, La culpa y la diligencia del deudor en la obligación civil, Bologna, 1987; BELTRÁN DE HEREDIA Y ONIS, El incumplimiento de las obligaciones, Madril, 1990; BONET CORREA, «Indemnización por mora en las obligaciones pecuniarias», ADC, 1974; CABANILLAS SÁNCHEZ, Las cargas del acreedor en el Derecho civil y en el Mercantil, Madril, 1988; CAFFARENA LAPORTA, «Genus numquam perit», ADC, 1982; CANO MARINES DE VELASCO, La mora, Madril, 1978; CARDENAL FERNÁNDEZ, El tiempo en el cumplimiento de las obligaciones, Madril, 1979; CARRASCO PERERA, Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales, VI1, Madril, 1991; idem, Comentarios al Código Civil y Compilaciones Forales, XV1, Madril, 1991; CRISTÓBAL MONTES, El incumplimiento de las obligaciones, Madril, 1989; ESPERT SANZ, La frustración del fin del contrato, Madril, 1968; DÍEZPICAZO, «El retardo, la mora y la resolución de los contratos sinalagmáticos», ADC, 1969; idem, Fundamentos del Derecho civil patrimonial II, las relaciones obligatorias, Madril, 1993; JORDANO FRA GA, La responsabilidad contractual, Madril, 1987; idem, «Las reglas gene rales de la responsabilidad contractual en el sistema del Código civil español», ADC, 1985; MARTÍNEZ CALCERRADA, «Cumplimiento defec tuoso de la prestación», RCDI, 1976; PANTALEÓN PRIETO, «El sistema de responsabilidad contractual (Materias para un debate)», ADC, 1991; SOTO NIETO, Caso fortuito y fuerza mayor, Madril, 1965.

Hamaikagarren gaia EZBETETZEAGATIKO ERANTZUKIZUNA Laburpena: §42. Kontratu erantzukizunaren oinarria.— 99. Kode Zibilaren gidalerroak, zordunaren erantzukizunari buruz.— 100. Ezbetetzeagatiko kaltea egozteko irizpideak.— 101. Ezbetetzearen ondorioak, zordunaren erantzukizunari dagokionez.— 102. Zordunaren erantzukizuna, haren la guntzaileek zerbait egin eta ez egiteagatik.— §43. Zorduna betebeharretatik askatzea.— 103. Ezustekoa eta ezinbestekoa.— 104.

Hartzekodunaren berandutza edo mora credendi eta hartzekodunaren lankidetza behar bestekoa ez izatea.— 105. Gainontzekoek kreditu eskubideari kalte egitea.— §44. Erruagatiko erantzukizuna.— 106. Errua arduragabekeria gisa eta errua trebetasunik eza gisa.— 107. Erruak era torritako erantzukizunaren moderazioa.— §45. Doloagatiko erantzu kizuna.— 108. Doloa, gaitzustea eta maula.— 109. Doloagatiko erantzukizunaren berezitasunak.— §46. Erantzukizun objektibo edo ob jektibizatuaren kasuak.— 110. Kasuen aipamena.— 111. Froga arazoak eta erruaren aldeko presuntzioa.— 112. Betebehar generikoen kasua eta, bereziki, diruzko betebeharren kasua.— §47. Erantzukizunaren inguruko itunak.— 113. Klausula askatzaileak.— 114. Klausula astungarriak edo mugapen klausulak.— 115. Bereziki, zigor klausula. Beste arau batzuetara jo beharra.

§42. KONTRATU ERANTZUKIZUNAREN OINARRIA 99. Kode Zibilaren gidalerroak, zordunaren erantzukizunari buruz Ezbetetzeagatiko erantzukizunaren edo kontratu erantzukizunaren inguruan, betidanik eztabaidatu izan da ea erantzukizun hori zordunak izan de zakeen gaitzesteko moduko portaeran oinarritzen den; hau da, zordunaren erruari buruzko ideian oinarritzen den. Aurreko gaian ikusi dugunez, pres tazioa berandu betetzeak, ez betetzeak edo okerretara betetzeak

ondorio ba tzuk ekartzen dizkio zordunari. Egineginean ere, ondorio horiek ez dira beti sortzen zordunak zuzen jokatu ez duelako. Aitzitik, kasu batzuetan, erantzu kizun ÂŤobjektiboaÂť ezartzen da. Erantzukizun horrek ez du ezelako loturarik zordunak izan dezakeen gaitzesteko moduko portaerarekin; hots, erantzuki zun objektiboak ez du zerikusirik erru kontzeptuarekin. Beste kasu batzuetan, berriz, erruaren aldeko presuntzioa ezartzen da.

Horren arabera, zordunak frogatu behar du bere portaera gaitzestezina dela, hau da, bere kontrolpetik kanpoko jazokuntzek eragin dituztela gertakizun jakin batzuk. Beraz, kasu horietan, gertakizun horien karia ez da zordunaren portaera.

Hala eta guztiz ere, Zuzenbide erkidean, aspalditik lotu izan dira ez betetzeagatiko erantzukizuna eta erruagatiko erantzukizuna.

Autore batzuen iritziz, Kode Zibilaren arabera, zordunaren erantzukizuna guztiz subjektiboa da. Gure ustez, ordea, autore horiek ez dituzte ondo ulertu aurrekari historikoak; gainera, Kode Zibila aurrekari historikoen ikuspuntutik bakarrik aztertzea ez da zuzena. Kode Zibilaren manuak modu egokian ira kurriz gero, jarrera subjektibista hori asko malgutzen da. Horren ildotik, be tebeharra ez da arreta izateko eginbehar hutsa; are gehiago, zorduna ez da beti betebeharretik askatzen, nahiz eta berak arretaz jardun duela frogatu. Agertu ere, Kode Zibilean erantzukizun mota desberdinak agertzen dira.

Ba tzuetan, Zuzenbide tipoaren barneko kontratuak bananbanan arautzean, erantzukizun mota bereziak ezartzen dira. Beste batzuetan, aldiz, kategoria zehatz batzuen itxiera klausulak izaten dira erantzukizunari buruzko erregelak. Kasu horietan, erantzukizunaren erregelak aplikatzen dira, alderdiek eurek edota arau bereziek ez dituztelako zehaztu kontratuaren datu batzuk; horregatik, hutsune horiek integratzeko, bai eta kontratua bera eta arau bere ziak interpretatzeko ere, erantzukizunari buruzko erregelak aplikatzen dira. Edozein modutan ere, PUIG BRUTAUk maisutasunez adierazi duenez, zor dunaren erantzukizuna betebeharrean bertan oinarritzen da; edo, bestela esanda, prestazio eginbeharra betetzeko

derrigorrezkotasunean oinarritzen da. Zordunak erantzukizuna du, zerbait zor duelako eta, ez, ordea, behar besteko arretarik izan ez duelako. Prestazioa ez betetzeak eta berandu zein okerretara betetzeak berez zapuzten dituzte hartzekodunaren igurikimen zuzen batzuk; hori dela bide, kasu horietan, kalteak sortzen direla esan daiteke. Dena dela, zorduna erantzukizunetik aske gera daiteke, hainbat kasutan. Askatze horren ondoreetarako eta erantzukizun horren hedadurak izan ditzakeen ondoreeta rako, kontutan hartu behar da zein izan den zordunak jarri duen arreta edo borondatea, kasuan kasuko portaera betetzeko.

Hartzekodunaren interesa ase gabe geratu arren, gerta daiteke zordunarentzat ondorio mugatuak izatea; hori berori gertatzen da, besteak beste, zorduna bere hartzekodunaren hartzekodun izanik, kontraprestaziorik jasotzen ez duenean, baina beste ondorerik ez dagoenean. Labur bilduz, ezin daiteke esan erantzukizunaren printzipio oro korra erruan oinarritzen denik, ezbada betebeharrean bertan.

KZren 1091, 1094, 1096, 1101, 1104, 1105, 1182 eta 1183. art.ak eta baterakoak kontu handiz irakurriz gero, goian aipatu dugun ondorio hori ateratzen da.

100. Ezbetetzeagatiko kaltea egozteko irizpideak Lehentxoago azaldu bezala, zordunaren erantzukizuna betebeharrean ber tan oinarritzen da, betebehar horrek eratortzen baitu prestazio eginbeharra. Nolanahi ere, hori esatea ez da nahikoa: betepen unea heltzean, zor den prestazioa ez bada betetzen edo behar bezala betetzen ez bada, hartzekodunaren ondareari kalteak eragiten zaizkio eta zordunak kalte horiek konpondu behar ditu, kalteok berari egotzi ahal zaizkion neurrian. Horrek berez dakar loturak bereziak izatea zordunaren egite edo ezegitearen eta hartzekodunak jasandako kalteen artean. Espainiako antolamendu juridikoan, lotura hori irizpide desberdinen bidez gauzatzen da.

Irizpide horiek ondokoak dira: a) Kasu batzuetan, zordunaren portaera desegokia, hau da, prestazioa ez betetzea edo okerretara betetzea, haren jarduerari lotzen zaio zuzenean. Horren harira ulertu izango da zordunaren

jarduera hori behar besteko arretarik gabe gauzatu dela (errua) edo jarduketa hori, modu kontzientean eta borondatez, betepena eragoztera bideratu dela (doloa).

Gauza zehatza emateko betebeharretan, portaera hori izan daiteke, ba tetik, prestazioa ez egitea edo behar bezala ez egitea; edo, bestetik, gauza arretaz zaindu zein artatzeko eginbeharra ez betetzea.

Lehenengo aukera ger tatzen bada, betebeharra zehatz betetzera behartzeko akzioa egikaritu ahal izango da, eta kasuankasuan eman beharreko gauza (zordunak duena, alegia) hartzekodunari eskualdatuko zaio derrigorrez.

Gauza bera egin daiteke bi garren kasuan, gauza galtzen ez den bitartean. Gauza galduz gero, zorduna erantzukizunetik askatuko da, galera ezustean gertatzen denean bakarrik; eta ezustekorik ez badago, betebeharra kaltegalerak ordaintzeko behar bihurtu ko da.

Zerbait emateko betebeharrek itzulketa eginkizuna betetzen dutenean, zordunaren portaerak garrantzi gutxiago izaten du. Horietan, aurretiaz jasotako gauza (receptum) itzuli behar da, baldintza batzuen menpe. Bestetik ere, aurretiaz jasotako gauza hori arrisku eta narriaduretatik babestu behar da; horregatik, narriadurarik izanez gero, zordunak erantzun behar du, arretaz jardun duela frogatu arren.

Bestalde, zerbait egiteko betebeharrak lotesleak dira zordunarentzat, prestazioa egin edo eskatzea ezinezko bihurtu arte.

Ildo horretatik, zordu naren portaera neurtuko da berak egindako ahaleginen, trebetasunaren eta kasuankasuan hitz emandako emaitzaren arabera. Bistan denez, horrelako betebeharretan, zordunaren jarduketak garrantzi handiagoa du. b) Beste kasu batzuetan, erantzukizuna egozteko irizpidea objektiboa da, ez baitu kontutan hartzen zordunaren portaera eta ahaleginak. Aurreko gaietan aipatu dugun moduan, horixe gertatzen da diruzko betebeharretan, betebehar generikoetan eta zerbait egiteko betebeharretan, azken horiek ÂŤemaitza betebeharÂť direnean. Gauzak horrela, irizpide objektiboa erabiltzen da harreman ekonomikoek ekar ditzaketen abantailak eta kalteak gizartean banatzeko. Horren ondorioz, erantzukizuna sortzen da

tout court zordun izateagatik edo kasuankasuan hitz emandako ondorioa lortu ezin izateagatik (nahiz eta hori lortzeko asmoa izan eta horretarako ahalegin egokiak egin). c) Erdibideko kasuetan, azkenik, zordunak erruz jardun duelako presuntzioa ezartzen da. Hala eta guztiz ere, presuntzio horren aurkako froga onar daiteke eta zordunak izango du froga horren zama. Gerta daiteke, ordea, presuntzio horren kontrako froga ezinezkoa edo oso zaila izatea, nahiz eta errurik izan ez eta portaera zuzena izan; horregatik, sarritan, froga hori benetako «probatio diabólica» bihurtzen da.

101. Ezbetetzearen ondorioak, zordunaren erantzukizunari dagokionez Zordunaren erantzukizunak eduki zehatz bat du eta eduki horren inguruan hiru arazo nagusi azaltzen dira: a) Prestazioa aurretiaz hitzartutako epean ezegite hutsak (hau da, ez betetzeak edo berandu zein okerretara betetzeak, euren berezko esanguran ulertuta) erakartzen dituen kalteei buruzko arazoa. Gure ustez, prestazioa ez betetzeak edo berandu zein okerretara betetzeak hartzekodunari kalteak berez eragiten dizkio. Historian zehar, kalte horiei «daño circarem» edo «propter rem ipsam non habitam» deitu ohi zaie. Kalte horiek Espainiako Zuzenbidean objektibatuta daude nolabait, ezustekorik gertatzen ez den artean. b) Prestazioaren ezbetetzea gertatu eta gero izan daitezkeen kaltegaleren inguruko arazoa. Kalte horiek ez dira prestazioaren beraren balioari buruz koak, ezbada prestazioa ez betetzeak edo berandu zein okerretara betetzeak hartzekodunaren ondarean eragiten dituen beste ondorio batzuei buruzko ak. Espainiako sisteman, kalte horiek egozteko irizpidea subjektiboagoa da; kalte horiek zehazteko, zordunak izandako portaeraren gaitzeskortasuna har tzen da irizpide gisa. c) Azkenik, erantzukizunari buruzko arazoa da beste hau

ere: elkarrekiko betebeharretan edo betebehar sinalagmatikoetan, ea zordunari eskubiderik dagokion hartzekodunak hitz emandako kontraprestazioa eskuratzeko.

Orokorrean, Espainiako Zuzenbideak ez du erruaren ideian oinarritzen kontrapres tazioa eskuratzeko eskubidea; aitzitik, Espainiako Zuzenbideak ondokoa dio: hori periculum obligationis nahiz arriskuei buruzko arazoa da.

Kalteen hedadurari dagokionez, KZren 1106. art.aren arabera, kaltegale ren ordainketak bere barruan hartu behar du, hartzekodunak jasandako ga leren balioa (sortutako kaltea) ezezik, hartzekodunak jaso ez duen irabaziaren balioa ere (lortu gabeko irabazia).

Bestalde, KZren 1107. art.ak xedatzen duenez, zorduna onusteduna izanez gero, erantzukizuna izango du, ÂŤbetebeharra eratzean aurreikusi ziren edo aurreikusteko modukoak ziren kaltegaleren gainean bakarrik, kaltegalera horiek haren ezbetetzearen ondorioz zuzenean sortu badiraÂť. Zorduna gaitzusteduna bada, aldiz, artikulu horren bigarren lerroaldeak zordunaren eran tzukizuna hedatzen du, ÂŤbetebeharra ez betetzeak benetan erakartzen dituenÂť kalte guztietara.

Antza denez (eta batez ere onustedun zordunari dagokionean), KZren 1107. artikuluak ezartzen duen erantzukizun sistema ez da erruan bakarrik oinarritzen; izatez, kanon etikoen araberakoa da onustedun zordunaren por taera; horren ondorioz, zordun hori zordun errugabea da.

Nolanahi ere, onustedun zorduna erruduna bada ere, edo erruduna izan badaiteke ere, horren erantzukizuna bi irizpidek mugatzen dute: kari bidezko loturak eta kalteen aurreikuskortasunak.

Kalteen aurreikuskortasuna kanpotiko kalteei (hain zuzen, prestazioa ez egiteak berez erakartzen dituen kalteez aparte sorturiko kalteei) aplikatzeko sortu zen, zerbait emateko betebeharren esparruan. Hala ere, Frantziako Kode Zibilaren egileek eraginda, aurreikus kortasun hori kalteordaina neurtzeko irizpide orokor bihurtu zen, edozein motatako betebe harretan eta zorduna errugabea zen kasuetarako. Irizpide horren bidez, kalteak aurreikusteko modukoak izan daitezke. Manuak dio kaltea bera dela aurreikusteko modukoa. Baina horren inguruan doktrinak bi iritzi desberdin agertu ditu betidanik. Autore batzuentzat, aurreikusi, kaltearen karia aurreikusi behar da. Beste batzuentzat, aldiz, kaltearen karia ezeze, quantu

ma edo kopurua ere aurreikusi behar da. Azken iritzi horrek, ostera, ez du inolako zentzunik; izan ere, praktikan ezinezko bihurtzen du biharetzi sor daitezkeen kalte guztiak aurreikus tea. Hori dela eta, itxuraz, aurreikuspena ondorio kaltegarriak erakartzen dituzten karien inguruan egin behar da. Esangura horretan, aurreikuskortasuna kari bidezko loturarekin na hasten da. DOMATek zioenez, expost baloratuz gero behintzat, edozein ondorio arrunt aurreikusteko modukoa da eta ondorio arrunt guztiak aurreikusteko modukoak dira.

KZren 1107. art.ak ezarri baino ez du egiten erantzukizunaren hedadura eta ez du erabakitzen erantzun behar den ala ez. Hori dela eta, (ezbetetzearen eta kaltearen arteko) kari bidezko loturari dagokionez, ezbetetzea gertatu eta geroko ondorioei buruzkoa da lotura hori, alegia: ezbetetzetik kanpo sortutako ondorioei buruzkoa. Hortaz, kanpotiko kalteei buruzkoa da eta, ez ostera, barnebarneko kalteei buruzkoa. Horiek betebeharraren inguruan sorturiko arrisku arruntak dira eta zordunari egozten zaizkio, arretaz jardun duen ala ez kontutan hartu gabe.

102. Zordunaren erantzukizuna, haren laguntzaileek zerbait egin eta ez egiteagatik Zordunak bere laguntzaileen jarduketaren gain erantzukizuna izateak aurrez aurre joko luke erantzukizun subjektibistarekin edo erruaren ideiarekin. Kode Zibilak ez du arazo horri buruzko aipamen orokorrik egiten, baina printzipioaren aplikazio zehatzak jasotzen ditu, besteak beste, 1564, 1596, 1721 eta 1784. art.etan. Ezbetetzeagatiko erantzukizunaren sistema erru ideian oinarritzen dela uste izanez gero, zordunari laguntzaileen jarduera traketsa egozteko, ondoko irizpideetarik bat erabili behar da: zordunari berari egoztea laguntzaile horiek aukeratzeagatiko edo ez zaintzeagatiko errua; edo, bestela, laguntzaile horiek kontratuz kanpoko erantzukizuna dutela ulertzea, eta zordunari sorospidezko erantzukizuna eratxikitzea, KZren 1903.4. art.an oinarrituta. Dena dela, bigarren irizpideak zailtasunak ekar ditzake; bestetik ere, badirudi KZren 1903.4. art.ko azken lerroaldeak kontutan hartzen duela laguntzaileez baliatzen denak kalteak saihesteko izan duen arreta.

Irizpide horiek ez datoz bat gaur egungo gizartearen eskakizun ekono miko eta juridikoekin. Gaur egun, trafiko ekonomikoa enpresaren antolaketan oinarritzen da (enpresaren definizioa ulertzeko, hiru alde hauek hartu behar dira kontutan: ekoizpen unitatea izatea; pertsona talde batek osatua; eta, azkenik, baliabide batzuk antolatzea, ondasunak eta zerbitzuak

ekoizteko eta elkartrukatzeko). Horren harira, pentsa daiteke zordunak bere gain har tzen duela laguntzaileek burututako jardueren gaineko konpromisoa.

Konpro miso hori prestazioaren araberakoa da eta kontratu borondatearen bidez azaltzen da, modu inplizituan bada ere. Gaur egungo sisteman, ondasun eta zerbitzurik gehienak enpresek ematen dituzte. Hori kontutan hartuta, konfiantzaren printzipioak berak ondorio hau erakartzen du: enpresa zordu nak erantzukizuna izango du, beraren laguntzaileek prestazio gisa egin beha rreko portaera burutzen ez dutenean.

Beraz, zordunak bere laguntzaileen jardueragatiko erantzukizuna izango du. TORRALBAk esan zuenez, arazoa konpontzeko, kontutan izan behar da kasuankasuan betebehar mota bakoitzak duen eraentza. Gauza generikoak emateko betebeharretan, genus numquam perit erregelak eraentzen du; horregatik, nahitaez ulertu behar da betebeharra bereganatu dela.

Gauza zehatzak emateko betebeharretan, zorduna erantzukizunetik askatuko da, betebeharraren betepena ezustekoaren ondorioz ezinezkoa denean bakarrik; hortaz, ez du garrantzirik izango gauza horiek zordunaren laguntzaileek eurek ematea ala ez. Zerbait egiteko betebeharretan, egitea bereberezkoa bada, zordunak ezin izango du laguntzaile bidez jardun eta, horretara badihardu, zorduna erruduna izango da. Gainerako kasuetan, KZren 1098. art.ak hartzekodunaren interesa betetzea ahalbideratzen du eta horretan ez du garrantzirik izango zordunak laguntzaile bidez jardun duen ala ez. §43. ZORDUNA BETEBEHARRETATIK ASKATZEA 103. Ezustekoa eta ezinbestekoa KZren 1105. art.ak dioenez, inork ere ez du erantzukizunik izango aurreikusi ezin diren gertaerengatik edo, aurreikusita ere, saihestezinak direnengatik. Hala ere, erregela hori ez da erabatekoa, erregela horretatik kanpo geratzen baitira legeak beren beregi aipatzen dituen kasuak, bai eta betebeharrak

berak adierazten dituenak ereÂť.

Legeak berariaz aipatzen dituen kasuen artean, KZren 1096.3 eta 1183. art.ak azpimarratu behar dira (behin eta berriro aipatu ditugun art.ak hain zuzen) eta, horiez gain, beste batzuk ere, besteak beste, 1575. artikulua (landa errentamenduei buruzkoa) eta 1896.a (zor ez dena kobratzearen ingurukoa). ÂŤBetebeharrak berak adierazten dituen (kasuak)Âť adierazmoldearen ara bera, onartzeko modukoa eta zilegia da zordunak arrisku zehatz batzuk bere ganatzea; hori eginez gero, zordunaren erantzukizuna astundu egiten da itun bidez.

Espainiako Zuzenbidean, aurrerago adierazitako ondorioak atera genitza ke. Zor den gauza galtzearen inguruan, 1105 eta 1182. art.ak batera irakurriz gero, uler daiteke ezustekoa errurik eza dela.

Horren ondorioz, ondoko datua ren araberakoa izango da gertaerak saihestu edo aurreikusteko ezintasuna: zordunak gertaerok saihestu edo aurreikusteko duen arretaren araberakoa, alegia. Nolanahi ere, kontutan hartu behar dira, batetik, 1105. art.aren au rrekariak; bestetik, manu horren kokaera sistematikoa (lehenik, 1101. art.ak erantzukizunari buruzko erregela orokorra ezartzen du; bigarrenik, 1102. art.ak doloagatiko erantzukizuna zehazten du eta 1103 eta 1104. art.ek, be rriz, erruagatiko erantzukizuna. Horien guztien atzean, hain zuzen, 1105. artikulua kokatzen da); eta, azkenik, artikulu horren hitzezhitzezkotasuna (ÂŤgertaeraÂť adierazmoldea). Horiek gogoan hartuta, pentsa daiteke Kode Zi bilaren egileek ondokoa adierazi nahi zutela: zorduna (orokorrean, dolo edo erruagatik erantzuten duena) erantzukizunetik aske geratzen da, zordunaren jarduketarekin zerikusirik ez duten gertaera zehatz batzuk jazotzen direnean.

Horrez gain, manua erruaren ildotik ulertzeak erruari buruzko beste kontzep tu bat ekar dezake. Azken horren arabera, ezin da erruari buruz hitzik egin, betepena lortzera bideratutako jarduketa arretaz egiten denean eta, horrez gain, aurreikuspen eta segurtasun eginbeharrak (erantsiak edo instrumenta

lak) betetzen direnean. Bestela esateko, errurik ez dago, zordunaren jarduerak helburu hau duenean: betepena eragotz dezaketen gertaeren ondorio kalte garriak saihestea, hain zuzen.

Espainiako Zuzenbidean, ezustekoa eta ezinbestekoa nahastu egiten dira. Bada, ezustekoak zorduna erantzukizunetik askatzen du; DĂ?EZPICAZOk dioenez, ezustekoak apurtu egiten du zordunaren egite eta ezegiteen eta hartzekodunak jasandako kalteen arteko kari bidezko lotura. Ezustekoetan, zordunaren kontrolpean dauden egitate eragozleak agertzen dira.

Dena dela, aurrean esandakoak ez du zorduna askatzen betepena arretaz gauzatzeko eginbeharretik, ez eta aurreikuspen eta segurtasun eginbeharre tatik ere, alderantziz baino: erantzukizunetik aska daiteke arretaz jarduten duenean bakarrik. Egitatea behar besteko arretaz aurreikusi, edo arretazko jarduketaren ondorioz saihestu ahal bada, ez da ezustekorik izango, ez ezin bestekorik, ezta erantzukizunetik askatzerik ere.

Ezustekoak dira, batik bat, hauexek: herri botereen egintza eta erabakiak, agintaritzaren neurri horiek emateko kariak ezin bazaizkio zordunari egotzi eta benetan aurreikusiezinak badira; gizarte egitate batzuk (berbarako, greba, zordunaren enpresan bertan sortutako greba ez den neurrian behintzat); naturan berez gauzatzen diren fenomenoak edo jazokuntzak; eta, bukatzeko, hartzekodunari egotzi behar zaizkion eragozpenak ere. Azken horiek aztertuko ditugu jarraian.

104. Hartzekodunaren berandutza edo mora credendi eta hartzekodunaren lankidetza behar bestekoa ez izatea Zorduna erantzukizunetik askatuko da, hartzekodunak berak zordunaren betepena eragotzi edo oztopatzen duenean.

Hartzekodunak hori egin dezake, batzuetan, betepena bera ezinezko bihurtuz; eta beste batzuetan, ostera, be tepenean gehiegiko zailtasunak jarriz eta zordunaren ahaleginak neurriz kan poko bihurtuz.

Kasu horietan, hartzekodunak ez du betetzen bere kredituak ezartzen dion lankidetza zama; hori egitean, bidezkotu

egiten du zordunak prestazioa ez betetzea edo berandu betetzea.

Kode Zibilak ez du arazo hori orokorrean arautzen; baina horri buruz ko aipamenak egiten ditu, manu jakin batzuetan eta Zuzenbide tipoaren bar neko kontratu jakin batzuei dagokienez.

Horren harira, 1783. art.ak ostarien erantzukizuna ezartzen du, ÂŤhoriei edo euren laguntzaileei jakinarazi bazaie zeintzuk diren ostatuan sartu diren gauzakÂť. Bestalde, KZren 1589 eta 1590. art.ek, obra errentamenduen inguruan, agintzen diote komisioemaileari gaiak eman eta obra garaiz jaso dezala; 1590. art.an, gainera, obraren errentatzaileari ezartzen zaio komisioemaileari abisuak zein oharrak egiteko zama. KZren 1505. art.aren aginduz ere, ondasun higikorren salerosketari buruzko gaian, erosleak bere lankidetza eman behar du erositakoa jasotzean. Eta KZren 1452. art.ak, azkenik, salerosketan izan daitezkeen arris kuen inguruan, zehaztapena egin behar dela agintzen du; horretarako, hartzekodunaren lankidetza behar da.

Prestazioaren betepena modu objektiboan atzeratzen bada, hartzekoduna ri egotzi ahal zaion kari baten ondorioz, orduan hartzekodunaren berandutza edo mora credendi gertatuko da. Kodeak ez du berandutza hori orokorrean arautzen, baina manu batzuetan aipatzen du, berbarako 1185, 1176, 1452, 1505. art.etan.

Egoera horren baldintzak ondokoak dira: a) Betebeharra eskatzeko modukoa izatea eta mugaeguneratuta egotea; horren ondorioz, zordunak prestazioa erabat gauzatzea. b) Prestazioa betetzeko benetako eskaintza (kasuankasuan eskainitako prestazioa egokia izan behar da eta osorik eskaini behar da) egin eta gero, hartzekodunak hori jasotzeko lankidetzarik ez ematea.

Ez da jabeldurarik edo agindeirik behar.

Horren ondorioak oinarrian hauek dira: a) Zordunaren berandutza, horrelakorik izanez gero, konpentsatu egi ten da.

b) Ezustean gertatze bidezko galerarik edo ezintasunik gertatzen denerako, horren arriskuari buruzko sistema arrunta aldarazi egiten da. c) Zerbait emateko betebeharretan, zerbait hori epailearen zainpean jar daiteke (1176. art. eta ondorengoak) eta, hori eginez gero, zorduna betebeharretik askatuko da. d) Betebehar izaerako harreman sinalagmatikoetan, harremanak suntsiaraz daitezke.

105. Gainontzekoek kreditu eskubideari kalte egitea Gainontzekoaren eskuhartzeak prestazioa betetzea oztopatzen badu, esku hartze hori ezustekotzat jo daiteke, hori aurreikustea edo saihestea ezinezko den neurrian. Orduan, aurreikuspen edo segurtasun neurriak hartzeko arazoa sortzen da, enpresaren edo zordunaren beraren ezaugarrien arabera.

Kontratuek ondoreak sortzen dituzte alderdien artean eta euren jarauns leen artean bakarrik (KZren 1257. art.); era berean, betebehar izaerako harremanek pertsona zehatz batzuk ukitzen dituzte.

Edozein modutan ere, doktrina modernoaren ustez, gainontzekoek errespetatu behar duten egoera da kreditu eskubidea. Hortaz, besteren eskubidea arduragabekeriaz edo doloz urratu edo gutxitzen duen gainontzekoak erantzukizuna izango du.

Erantzu kizun hori kontratuz kanpokoa edo akiliotarra izango da (KZren 1902. art.).

Egineginean ere, kontratua ez betetzean edo hori urratzean, gainontzekoak zordunaren sopikun edo konplize gisa jardun dezake; adibidez, esklusiba ituna urratzean.

Bi kasu horietan, bi arazo mota azaltzen dira: batetik, gainontzekoaren egintzaren eta hartzekodunak jasandako kontratu kaltearen arteko kari bi dezko lotura zehaztea; eta, bestetik, kalteordainaren norainokoa zehaztea. Norainoko hori zehazteko, DĂ?EZPICAZOk arauketa bateratua proposatu du; hau da, beraren ustez, norainoko hori zehazteko, erantzukizunari buruzko eraentza bateratua aplikatu behar da. Horretara gaindi daitezke ondoko arazo

ak eratortzen dituen zailtasunak: kreditu eskubidea urratzean, erantzukizun bikoitza sortzeak (alde batetik, zordunaren eta hartzekodunaren artekoa, hots, kontratu erantzukizuna; eta, bestetik, gainontzekoaren eta hartzekodunaren arteko erantzukizuna, hau da, kontratuz kanpokoa) dakartzan zailtasunak, hain zuzen ere. §44. ERRUAGATIKO ERANTZUKIZUNA 106. Errua arduragabekeria gisa eta errua trebetasunik eza gisa Badirudi KZren 1104. art.ak errua definitzen duela ondokoa esanez, «zordunaren errua edo arduragabekeria izango litzateke betebeharraren izaeraren arabera eta pertsona, denbora eta lekuari buruzko inguruabarren arabera izan behar den arretarik ez izatea». Manu hori errua aipatzen duten beste manu batzuekin lotu behar da, besteak beste, 1101. art.arekin, arduragabekeriari buruz ari dena, eta 1182, 1183 eta 1902. art.ekin. Beharbada, MAIORCAk azpimarratu zuenez, «erru» adierazmoldea zalantzagarria da eta egoera desberdinak adierazten ditu. Kasu batzuetan, erru hitzak arretarik ez izatea edo arduragabekeria adierazten du. Beste batzuetan, aldiz, errua Frantziako doktrinan faute deitzen denaren itzulpena baino ez da (hots, borondatez koa edo eratxikitzeko modukoa den egitate eragozlea, ezbetetzearekin na hasten dena). Eta beste askotan hori ere ez da. Azken horietan, erru hitza erabiltzen da, emaitza eta zordunaren portaera edo jarduera lotzeko, itxuraz jarduketa horrek ekarri duenean emaitza edo horren kari nagusia jarduera hori izan denean; hala ere, zordunaren jarduera ezin izango da ulertu esan gura hertsiko «arduragabekeria» gisa.

CANNATAk esan duenez, 1104. artikulua Italiako Kode Zibilaren 1176. art.aren parekoa da. Azken horrek, erruaren definizioa adierazi beharrean, eginbehar batzuk definitzen ditu eta eginbeharrok urratzeak errua izatea dakar. Dena dela, manu horrek erabilitako adierazmoldeen hitzezhitzezkotasu na ez zaio ondo uztartzen edukiari.

Gauzak horrela, zordunaren errua erantzukizunaren oinarria da eta modu hauetara azal daiteke: a) Gauza zehatza emateko betebeharrek eginkizun eskualdatzailea dutenean, errua izango litzateke gauza artatzeko behar besteko arretarik ez izatea; erru horren muga, berriz, ezustekoa. Hau da, zordunaren portaeraren eta ez betetzearen arteko kari bidezko lotura apurtzen duen jazokuntza gertatuz ge ro, zorduna bere portaerak eratortzen dituen ondorioetatik aske geratuko da. b) Zerbait egiteko betebeharretan eta, batik bat, jarduera betebeharretan, erruaz hitz egin daiteke, zordunak ez duenean lex artisaren arabera behar besteko trebetasunez edo arretaz jarduten.

107. Erruak eratorritako erantzukizunaren moderazioa KZren 1103. art.ak xedatzen duenez, ÂŤarduragabekeriak eratorritako erantzukizuna eska daiteke edozein motatako betebeharren betepenari begira; dena den, auzitegiek erantzukizun hori modera dezakete kasuankasuanÂť.

Artikulu horrek ez dakar erabateko zuhurtziarakotasunik; aitzitik, zor dunari erantzukizuna egoztea ahalbideratzen du, manu horrek zehazten baitu zordunaren portaera arduragabetzat hartzeko kasuankasuan izan behar den arreta maila (MORALES MORENO). Era berean, manu horrek berez dakar, kasuankasuan ordaindu beharreko kalteak zeintzuk diren zehazteko, epaileek esku hartu ahal izatea betebeharpekoaren mesedetan (betebeharpeko hori, izatez, erruz jardun duen zorduna da).

Amaitzeko, 1103. art. 1154. art.ari lotu behar zaio, zigor klausulari dagokionez (BADOSA).

§45. DOLOAGATIKO ERANTZUKIZUNA 108. Doloa, gaitzustea eta maula

Zordunak izan dezakeen doloa ez da ezbetetzearen osagaia, ezta kalte ordaina eskatzeko betekizuna ere. Dolo hori erantzukizuna astuntzeko iriz pidea da; horixe atera daiteke, KZren 1102 eta 1107.2. art.etan jasotako manuak elkarrekin irakurriz gero. Aspalditik doloa maltzurkeria multzo gisa definitu izan da. Zintzotasun legeen aurkakoa izateaz gain, berez egokia da, inoren onustea ustekabean harrapatzeko. Hala ere, doloaz hitz egiteko, ez da izan behar kalte egiteko asmorik, prestazio eginbeharra borondatez eta modu kontzientean urratzea baino. Hori dela eta, esan ohi da erabateko borondatez egindako ezbetetzea dela, kalte egiteko asmorik ez badago ere.

CASTĂ Nek honelaxe definitu zuen doloa: betebeharra ohiko moduan betetzea eragozten duen egite edo ezegitea, Zuzenbidearen aurkako emaitza lortzeko kontzientzia eta borondatearekin egiten denean. Horren arabera, doloak osagai intelektuala (kontzientzia) eta borondatezkoa (kreditu esku bidea urratzeko borondatea) ditu; baina ez da izan behar hartzekodunari kalte eragiteko asmorik.

Gai horren inguruan dagoen jurisprudentzia urria da eta arras sakabanatuta dago (AGk 1959ko maiatzaren 20an, 1934ko martxoaren 15ean, 1954ko otsailaren 20an, 1967ko martxoaren 6an emandako epaiak, besteak beste). Jurisprudentzia horrek ondokoak hurbildu nahi izan ditu: batetik, KZren 1107 eta 1102. artikuluetan aipaturiko doloa eta, bestetik, 1269. art.an kontratua ren eraketari buruz aipatzen dena. Nolanahi ere, doloak ez du adierazten kon tzientzia edo borondatezkotasun maila zehatzik (gainera, hori frogatzea oso zaila da); era berean, argi dagoenez, Zuzenbideak ezin du barneko asmorik aintzat hartu. Orobat, doloak dakartzan trikimailuak eta ziriak ezbetetzea rekin batera doazen jokabideak izan behar dira; dena dela, ezin dira ezbete tzearekin bateratu, eta kasuan kasuko portaera gaitzesteko moduko bihurtu behar dute. Era askotakoak izan daitezke gaitzeskortasun hori erakar deza keten kasuak, hala nola: fiduzian oinarritutako harremanetan, zuhurtziarako

tasunez baliatzea (adibidez, bazkide administratzaileak balantzeen bidez iruzur egitea); beste alderdiaren kontroletik kanpoko egoerez baliatzea; ahal menak erabiltzea, horien berezko helburuak ez diren batzuk lortzeko; eta, orokorrean, abantaila edo nagusitasun egoeretatik probetxua ateratzea.

Ikuspegi horretatik, badirudi nahikoa antzekoa dela doloaz jardutea eta onustearen aurka jardutea. Parekotasun hori nabariagoa da, gaitzuste kasue tan ondokoa betetzen denean: hartzekodunari kalte ezzuzenak eragiteko kon tzientzia dagoenean, alegia, hartzekoduna kalte egoera bidegabean jartzeko eta kalte hori eragotz dezakeen neurririk ez hartzeko kontzientzia agertzen denean. Dena dela, bide desberdinak erabili behar dira doloa eta gaitzustea frogatzeko.

Doloa frogatu behar da, zordunaren jarduketa erabat gaitzestekoa dela erakutsiz. Gaitzustea frogatzeko, ordea, erakutsi behar da zordunak, be har besteko arretaz izanez gero, jakingo zukeela gauza akastuna zela, kal te bidegabeak sortuko zirela, aurreikuspen edo segurtasun neurriak hartu ahal zirela etab.

Dolo eta gaitzustearen antzekoa dugu hartzekodunei eginiko maularen inguruko ideia. Egineginean ere, hartzekodunei eginiko maulak jarduera maltzurra adierazten du eta jarduera horrek helburu hauek izaten ditu: zor den portaeraren betepena oztopatzea, eta hartzekodunari begira hartutako erantzukizuna eragingabe bihurtzea. DĂ?EZPICAZOren hitzetan, hartzeko dunei eginiko maula izango litzateke nork bere kaudimengabezia prestatu, eragin, handitu edo horren itxurak egitera modu kontzientean bideratutako trikimailu maltzurra; horren bidez, hartzekodunek euren akzioa egikari de zaten eragotz daiteke. Azken finean, doloaren aldaera bat baino ez litzateke izango.

109. Doloagatiko erantzukizunaren berezitasunak KZren 1102. art.ak dioenez, doloagatiko erantzukizuna betebehar guztietan eska daiteke; are gehiago, deuseza da

erantzukizun hori eskako akzioari uko egitea. Arau hori aginduzkoa da.

KZren 1107.2. art.ak, doloa dagoen kasuetarako, agintzen du erantzu kizuna hedatuko dela betebeharra ez betetzeak erakar ditzakeen kalte guz tietara. Hortaz, kalte horien barnean sartu behar dira, zuzeneko karietatik ondorioztatzen ez direnak, bai eta KZren 1107.1. art.an dolorik ez duten zor dunei ezartzen zaien aurreikuspen betekizunik ez dutenak ere.

Amaitzeko, eztabaidatu izan da ea dolo akzioa (historian zehar ex delicto akzioa izan dena), kontratutik ondorioztatutako akzioarekin edo kalteordain zein konponketa akzioarekin batera egikaritu arren, beste edozein akzioren gain lokabea den.

Espainiako sisteman, autore gehienek uste dute kontratutik ondorioztatutako akzioak bere barruan hartzen duela dolo akzioa. ยง46. ERANTZUKIZUN OBJEKTIBO EDO OBJEKTIBIZATUAREN KASUAK 110. Kasuen aipamena Lehenago aipatu izan badira ere, KZren artikulu batzuetan, zorduna ren erantzukizunak ez du zerikusirik arretarekin; kasu horietan, zordunaren arreta ez da kontutan hartzen, prestazioa gauzatzeko ezintasunaren karia zehaztean ere. Beste artikulu batzuetan, berriz, zordunari emaitza jakin ba tzuk egozten zaizkio, zordun horren eta prestazioaren arteko loturaren ondorioz, nahiz eta lotura horrek arretarekin edo erruarekin inolako zeriku sirik izan ez.

Kasu horiek guztiak, oinarrian, ondoko artikuluetan azaltzen dira: 1783 eta 1784. artikuluetan (ostariak); 1767, 1769 eta 1777.etan (gordailuzaina); 1744 eta 1745.etan (komodatudunaren erantzukizuna astuntzeari buruz); 1602. art.an (garraiolariaren erantzukizuna); 1591 eta 1596. art.etan (obra errentamenduari buruzko kontratua); 1561, 1563 eta 1564.

art.etan (errentari ak duen itzulketa eginbeharrari buruz). Horiez gain, aipatzeko modukoa da, ebikzio kasuetan eta ezkutuko akatsen kasuetan (1484. artikulua eta ondo rengoak), saltzaileak saneamenduaren zioz duen erantzukizuna (horreta ra deitzen du KZk). Erantzukizun hori izateagatik, saltzaileak medeapen eginbeharra du eta hori ez da erruan oinarritzen, gaitzustean baino (1478.5 eta 1488. art.ak, besteak beste). Hori dela medio, pentsa daiteke erantzukizun horren muina hauxe dela: behar besteko arretaz jardunez gero, (gauzaren akatsak edo gauzaren besterentasuna) ezagutzeko modurik bazegoela; horrez gain, ez da beste portaerarik behar.

Bistan denez, kasu horietan, erantzukizuna nolabait objektibizaturik da go. Gisa berean, mota horretako erantzukizuna onartu izan da, ezbairik gabe, diruzko betebeharretan eta gauza generikoak emateko betebeharretan (azken horien zehaztapena egin baino lehen, nahiz eta hori gauza ematean egin); izan ere, horrelakoetan zordunak erantzukizuna izango du, arretaz jardun duen ala ez kontutan hartu gabe. Betebehar horietan, prestazioa beti bete dai teke eta, horren ondorioz, ezbetetzearen oinarrizko kasua berandutza besterik ez da. Nolanahi ere, DĂ?EZPICAZOk esan duenez, factum principisak (agin taritzaren erabakiak) prestazioa betetzeko ezintasuna badakar, ez da izango ezbetetzeagatiko erantzukizunik.

Konponbide bera (erantzukizun objektiboa, zordunaren portaerarekin ze rikusirik ez duena) aplikatu behar da zerbait egiteko betebeharretan eta, zehatzago esateko, emaitza betebeharretan.

111. Froga arazoak eta erruaren aldeko presuntzioa Doktrinak eta jurisprudentziak azpimarratu dutenez, frogak berebiziko garrantzia du, erantzukizunari buruzko eraentzaren esparruan.

Sistema sub jektibista hutsa onartuz gero, hartzekodunak zordunaren ezbetetzea eta errua frogatu behar ditu, orokorrean uste baita zorduna onusteduna eta erru

gabea dela.

Hala eta guztiz ere, Espainiako sisteman, ezbetetzea gertatuz gero, errua dagoela uste izan eta frogaren zama alderanzten da.

Dena dela, DÍEZPICA ZOk esan duenez, ez dago hori ezarten duen arau orokorrik; hortaz, errege la hori manu zehatzetatik (besteak beste, 1183, 1563, 1769. art.etatik) atera behar da.

Frogaren zama banatzeari buruzko manuak aplikatzen badira (KZren 1214. art.), DÍEZPICAZOk adierazi duenez, hartzekodunari dagokio frogatzea, batetik, betebeharra badela eta, bestetik, kreditu eskubidea urratu dela edo ez dela bete.

Zordunak, berriz, hartzekodunaren uzia oztopa edo era gotz dezaketen faktoreak frogatu behar ditu, kasurako, ezustekoren bat izan dela (egitate eragozlea dena eta zordunaren kontrolpetik kanpo dagoena) nahiz betebeharretik askatzeko beste faktoreren bat badela (hartzekodunaren jarduera, adibidez).

Bestalde, jarduera betebeharretan, hartzekodunak frogatu behar du zor dunak erruz jardun duela, hau da, lex artisa urratu duela; demandatuak, oste ra, egitate eragozleak izan direla frogatu behar du.

Arestiko jurisprudentziari helduz (AGk 1992ko otsailaren 20an eta 1991ko maiatzaren 8an emandako epaiak, besteak beste), arazoaren abia puntua kalteak eragitea da; hori dela bide, zordunak izango du arretaz jardun duela frogatzeko zama. Hala ere, kasu horretan, erruaren aldeko presuntzioa baino zerbait gehiago dago: ezbetetzearen aldeko presuntzioa, hain zuzen. Lehenago adierazi dugunez, lex artisak ezartzen du arreta maila zehatz bat izateko beharra; arreta hori lanbide erregeletan agertzen da, ezagutza tek nikoak izatearekin batera.

AGk 1991ko martxoan 11n emandako epaiaren arabera, osasun langileen erantzukizuna «objektiboa izan daiteke nolabait». AGren iritziz, ezin da frogaren zama alderanztu, nahiz eta «beste jatorri batzuetako kalteetan» hori onartu izan; bestetik ere, «gaixoak berak frogatu be har ditu kari bidezko lotura eta errua».

Horrez gain, AGk dio kari bidezko loturari gehitu behar zaiola erruan oinarrituriko

gaitzespena. Gaitzespen hori azal daiteke, bai baliabideren bat ez erabiltzeagatiko arduraga bekeriaren bidez, bai eta (gehienetan) erruz gauzaturiko egitateen bidez ere. Horixe ulertu izan da, ondoko datuen artean kari bidezko loturarik izan denean: batetik, erruz edo ardura gabekeriaz zerbait egitea, edo kasuankasuan izan beharreko arreta ez izatea; eta, bestetik, saihesteko moduko emaitza kaltegarria eragitea. Beraz, ez dago erantzukizunik, «erruan oi narritutako kari bidezko lotura ezartzea ezinezkoa denean».

Hortaz, Auzitegi Gorena frogaren zamari buruz ari denean, aurrean adierazitako nahastean sartzen da.

112. Betebehar generikoen kasua eta, bereziki, diruzko betebeharren kasua Betebehar horiei, gorago esan dugun moduan, erantzukizun objektiboaren eraentza aplikatzen zaie. Horietan, ez dago prestazioa betetzeko ezintasunik eta ezbetetzea prestazioa berandu egiteagatik gauzatzen da. Diruzko betebeharrei dagokienez, ezbetetzeak eraentza berezia du. Espainiako Zuzenbidean, eraentza berezi hori KZren 1108. art.an azaltzen da.

Artikulu horren arabera, betebeharra diru kopurua ordaintzea bada eta zorduna berandutzan badago, aurkako itunik izan ezean, kalteordain gisa kasuankasuan hitzartutako korrituak ordainduko dira; hitzarmenik ez badago, ostera, «legezko ko rrituak».

Manu horren inguruan, arazo batzuk agertzen dira.

Lehendabiziko arazoa hauxe da: kalteordain gisa korrituak finkatuz gero, ba ote dago beste aukerarik medeapena lortzeko?

«Aurkako itun»en aipamena era askotakoa izan daiteke, hala nola: medeapenaren inguruko itunari buruz koa, korritu tasaren gaineko itunari buruzkoa, korrituak goren mugako di ru kopuruekin ordezteko itunari buruzkoa etab. Manuak hitzarmen edo itunari buruz egiten dituen aipamenak bi dira: bata, itunik ez badago, korritu bidez ematen da kalteordaina; eta, bestea, korrituak zehazteko hitzarmena (sarri tan egiten da praktikan). Hitzarmen hori ez bada egiten, «legezko korrituak» ezarriko dira tasa gisa.

Horrez gain, KZren 1107.2. art.aren hitzezhitzezkotasunak bide ematen du ondoko presuntzioa ezartzeko: dolo kasuetan, kasuankasuan hitzartutako edo legez ezarritako kalteordaina

ezezik, ezbetetzeak (kasu horretan, berandutzak) «benetan eratortzen» dituen gainerako kalteak medeatu behar dira.

DÍEZPICAZOk azpimarratu duenez, diruzko betebeharretan berandutzak beti sortuko ditu kalteak; kalte horiek lortu gabeko irabaziak dira eta horren oinarria hauxe da: «gutxieneko finantza aukerak ematen dituzten sistemetan, dirua duen edonork diru hori korrituak sortzeko jar dezake eta horrekin irabaziak lortu. Hortaz, ordainketarik ez badago, irabazi horiek beti izango dira lortu gabeko irabaziak». Horren ildotik, beste arazo bat sortzen da, hauxe, alegia: medeatzeko modukoak diren ala ez eskuratzeko ahalmena gutxitzearen ondorioz sortutako kalteak.

Horretarako, DÍEZPICAZOren esa netan, bi betekizun izan behar dira aldi berean: batetik, itzulketa berandutzak dirauen artean gertatu behar da; osterantzean, nominalismoari buruzko prin tzipioaren ondorio eta arrisku arrunta izango litzateke berandutza hori. Eta, bestetik, berandutzak hartzekodunari eragotzi behar dio diruak izandako balio galeren aurrean babesa emango dioten inbertsioak egitea; bestela, kaltea kari bidezko faktoreen ondorio izango litzateke. §47. ERANTZUKIZUNAREN INGURUKO ITUNAK 113. Klausula askatzaileak KZren 1255. art.aren arabera, autonomia pribatuari ezarritako muga orokorren barruan, erantzukizunetik askatzeko hitzarmena egin daiteke; az ken finean, hartzekodunak askatasunez erabakitzen du zer egiten duen ezbe tetzearen aurka. Nolanahi ere, hitzarmen hori ezin da abusuzko klausula bat izan, hori deuseza izango bailitzateke kontratugileen arteko desberdintasun egoera dela bide (KEDLOren 10. art.ak xedatzen duenez). Dena dela, askotan eztabaidatu ohi da hitzarmen hori onargarria den ala ez.

Espainiako Zuzenbidean, KZren 1102. art.ak erantzukizunetik askatzeko aukera gebentzen du, doloa dagoenean. Ildo horretatik, eta aspaldiko doktrinaren ustez, doloa

ezzilegia da eta dolo akzioa ex delicto akzioa da. Ez dago, ordea, erantzukizunetik askatzeari buruzko eraentza zehatzik, errua dagoen kasuetarako. Kasu horietan, erantzukizunetik askatzea onartzen da, ondoko baldintzak betez gero: askatze hori ezartzen duen klausula abusuzkoa ez iza tea (KEDLOren 10. artikulua); orokorrean askatze horren helburua ez izatea eskatzeko modukoak diren aurreikuspen eta segurtasun eginbeharretatik zor duna askatzea; eta, azkenik, moralaren aurkako ituna ez izatea (KZren 1255. art.). Horren arabera, debekatuta dago, esaterako, zorduna erantzukizunetik askatzea, culpa lata dagoen kasuetan; izan ere, culpa lata dolo equiparatur.

114. Klausula astungarriak edo mugapen klausulak Mugapen klausulek erantzukizuna moderatu edo ñabartu egiten dute, bai medeapenaren kopuruari dagokionez, bai kariari dagokionez. Hau da, behar besteko arreta eta, horrekin, zordunaren errua mailakatzen dute.

Medeapenaren kopuruari buruzko klausulak argi eta garbi onartzen dira, kopuru hori zehaztu baitaiteke «a fortait» goren mugako kopuruen bidez.

Mailaketa klausulei dagokienez, badirudi onartzeko modukoak direla KZren 1104.2. art.an oinarrituz gero; artikulu horren arabera, «betebeharrak berak ez badu adierazten zein den bera betetzeko izan behar den arreta, fami liako guraso onari dagokiona izan beharko da».

Beste batzuetan, mugak jartzen zaizkio ezbetetzearen ondorioz hartzekodunak egin dezakeen erreklamazioari (denbora, lekua etab.). Muga horiek onartzeko modukoak izango dira abusuzkoak ez diren neurrian.

Klausula astungarrien inguruan, kaltearen likidazioa ezar daiteke, nahiz eta kasuankasuan finkatu den kopurua benetan izan diren kalteena baino handiagoa izan. Era berean, KZren 1105. art.ak adierazten duen bezala, lege ak aipatzen dituen erantzukizunetatik kanpo, beste erantzukizun kasu batzuk ezar daitezke, berbarako, ezusteko batzuk bereganatzea.

Halaber, Kode Zibi laren 1104. art.ak xedatutakoaren arabera, zordunak izan behar

duen arreta mailaka daiteke; ezarri ere, gehieneko arreta ezar daiteke eta, horren ondo rioz, erru arinarina.

115. Bereziki, zigor klausula. Beste arau batzuetara jo beharra Erantzukizun mugatuaren zein astunduaren kasuetan, zigor klausulak ezartzen dira eta, horien bidez, kalteordaina metatu edo ordezten da (KZren 1152. art. eta ondorengoak). Dena dela, epaileak klausula horiek modera di tzake, zordunak betebeharra zati batez edo modu irregularrean bete badu (Ko de Zibilaren 1154. art.). Gai hori sakonago aztertuko dugu 13. gaian.

BIBLIOGRAFIA Ikus aurreko gaian aipatutako bibliografia.

Hamabigarren gaia KREDITU ESKUBIDEAREN DEFENTSA Laburpena: §48. Kredituaren babesa.— 116. Defentsa bideak.— 117. Judizio bidezko neurriak.— §49. Maularen kontrako babesa.— 118. Zorduna ren kaudimenari eusteko akzioak.— 119. Paulotar akzioa edo ezeztapen akzioa: A) Kontzeptua eta izaera; B) Baldintzak; C) Ondoreak.— §50.

Babes errepresiboa.— 120. Betepen akzioak.— 121. Derrigorrezko betepena.— 122. Kontratuzko kaltegalerak ordaintzea.— 123. Subrogazio akzioa.— §51. Kredituaren babesa betebehar sinalagmatikoetan.— 124. Ezbetetzeagatiko salbuespena.— 125. Ezbetetzeagatiko suntsiarazpena: A) Baldintzak; B) Suntsiarazpenaren ondoreak.

§48. KREDITUAREN BABESA 116. Defentsa bideak Antolamendu juridikoak zenbait ahalmen eta akzio eratxikitzen dizkio hartzekodunari, horrek bere interesak babes ditzan. Ahalmen eta akzio horietako batzuk betebeharra eskatzeko unea heldu baino arinago erabiltzen dira; beste batzuk, ordea, betebeharra eskatzeko unearen ondoren. Lehendabizikoek aurrearretazko eginkizuna betetzen dute, betebeharra ez betetzeak ekar ditzakeen kalteei aurre egiteko balio dutelako. Bigarrenek, aldiz, eginkizun errepresiboa betetzen dute, ezbetetzeak hartzekodunaren interesei egin dizkien kalteak konpontzeko balio dutelako, eta kalte horiek konpontzeko bide egokiak ematen dituztelako.

Aurrearretazko babesbideen artean, ondokoak azpimarra daitezke: zordunaren maulazko egintzen aurkako defentsa, ezeztapen akzio edo paulotar akzioaren bidez; eperako betebeharrak aurreraturik mugaeguneratzea, zorduna kaudimengabe bihurtzen denean (KZren 1129.1. art.); eta, bukatzeko, judizioan hartutako berme neurriak.

Horien artean, aurreko gaietan azaldu dugu zer den betebeharra aurreraturik mugaeguneratzea eta gai horietara jo

behar da. Bestalde, paulotar akzioak aparteko garrantzia duenez gero, azalpen berezia izan behar du eta geroago helduko diogu horri. Beraz, hasteko, judizio bidezko neurrien azterketari ekingo diogu.

117. Judizio bidezko neurriak Judizio bidezko neurrien artean, hauek nabarmendu daitezke: aurrearretazko enbargoa (JZLren 1397 eta 1400. art.ak), kreditua bermatzeko judizio bidez hartutako neurriak (JZLren 1428. art.) eta epailearen zainpean uztea (KZren 1785 eta 1786. art.ak, eta HLren 42.4. art.).

Azken neurri horri dagokionez, zainpean jartzea judiziozko gordailua besterik ez da. Ondasun higikorrak eta ondasun higiezinak jar daitezke epai learen zainpean. Hori eginez gero, ondasunok besterenganatzea debekatuta geratuko da; beraz, zordunak egindako edozein besterenganaketak ez du era ginik izango. §49. MAULAREN KONTRAKO BABESA 118. Zordunaren kaudimenari eusteko akzioak KZren 1911. art.ak, Lex Poetelia Papirian sustraitutako tradizio juridikoa bereganatuz, ondarearen gaineko erantzukizun unibertsalari buruzko printzipioa ezartzen du. Artikulu horren arabera, zordunak bere betebeharren betetzeaz erantzun behar du gaurko eta etorkizuneko ondasun guztiekin.

Hortaz, zordunak ondasunekin bakarrik aurre egiten die betebeharrei. Kode Zibilak damutze neurriak eta zigor pertsonalak (adibidez, zorrengatik presondegiratzea) ez ditu onartu, horiek denbora luzean indarrean egon arren. Dena dela, ondasun guztiekin erantzun behar du zordunak.

Betebeharraren kontzeptua eta osagaiak aztertzean, betebeharrak oinarrizko bi osagai dituela adierazi izan dugu: zorra eta erantzukizuna, hain zuzen. Era berean, azken hori (erantzukizuna, alegia) honetara azaldu izan dugu: prestazio

eginbeharra urratuz gero, zordunaren ondareak jasan behar ditu urratze horren ondorio juridikoak.

Bestalde, oinarrian, erantzukizun unibertsalaren mekanismoa betebeharra betetzen ez denean jartzen da martxan.

Aldi berean, eta zeharka bada ere (hots, esangura hertsian ez bada ere), erantzukizun unibertsala bermetzat har daiteke. Zordunaren ondarean ondasun batzuk izateak, berez, bermea eta segurtasuna ematen dizkio kredituari. Egineginean ere, betebeharra bete eze an, hartzekodunak zordunaren ondasunei ÂŤkolpe eginÂť diezaieke, Estatuko organoen bidez.

Zordunaren ondareak ÂŤbermeÂť gisa betetzen duen eginkizun hori azal tzeko, autore batzuek esan dute hartzekodunak bahi orokorra duela zordunaren ondare osoaren gain eta ez, ordea, ondasun zehatz baten gain; horien ustez, bahi hori potentziala baino ez da eta ez ditu berme errealek berez dituzten ondoreak (hots, beste guztien gaineko lehentasuna, baztergarritasuna eta ondasunak pertsegitzeko ahalmena). Hala ere, gure iritziz argi dago ezin dela eratu ondare osoaren gaineko eskubide subjektiborik; gainera, berme deitutako hori kredituaren eragingarritasuna ziurtatzeko modu berezi bat baino ez da (alegia, ez da benetako bermea).

Horren harira, DĂ?EZPICAZOk, beste askoren iritzia bilduz, hauxe adierazi zuen: zordunaren kaudimenak ematen die hartzekodunei benetako segurtasuna. Kaudimena izango litzateke zordu naren ondareak duen ahalmen ekonomikoa, hark dituen betebeharrei aurre egiteko. Egineginean ere, hartzekodunen interesa babesteko, ez da nahikoa nolabaiteko berme hori ematea.

Modu berean, hartzekodunei behar beste ahalmen eman behar zaie, batetik, kaudimengabeziaren prestaketa, agerpena edo gehikuntza saihesteko; eta, bestetik, kaudimengabezia horren desagerpe na ahalbideratzeko.

Iritzi ere, artatze neurri deritze zordunaren kaudimena ziurtatzeko balio duten neurriei; horregatik, kasu horietan aurrearretazko babesari buruz hitz egiten da. Dena den, adierazmolde horrek ez du esan nahi neurri horiek nahitaezkoak direnik kreditua osoosorik artatzeko, ezta zordunaren ondarea geldi edo blokeatuta geratzen denik; izan ere, zordunak bere xedatze ahalmenari eusten dio eta hartzekodunek ezin diote

xedatzea eragotzi. Hala ere, antolamendu juridikoak ahalmen batzuk ematen dizkie hartzekodunei, zordunaren kaudimena artatzeko edo kaudimen horri eusteko; ahalmen horien bidez, batetik, zordunaren kaudimengabezia ekar dezaketen egintzak eragotzi ahal izango dituzte; eta, bestetik, kaudimengabezia desagertarazteko edo gutxitzeko balio duen egintza oro bultzatu ahal izango dute.

Ahalmen horien bidez eta horiek erakartzen dituzten akzioen bidez, hartzekodunek legebideztaketa izango dute zordunaren ondarean esku hartze ko, ezbetetzea gertatu aurretik, ezbetetzea gertatzen den artean, bai eta ho rren ondoren ere. Horrela, ahalmen horien bidez, ondokoa lor dezakete, besteak beste: a) Zordunaren ondarean sartzea, zordunak alde batera utzi, ahaztu edo gutxietsi dituen ondasun eta eskubide batzuk (ondarearen aktibo batzuk, alegia). Horretarako egikaritzen da, hain zuzen ere, subrogazio akzioa. Espainiako Zuzenbidean, akzio hori KZren 1111. art.ra biltzen da. b) Zordunaren ondaretik ondasun zehatz batzuk irteten ez uztea. Hori lor daiteke ondasun horiek epailearen zainpean utziz, aurrerago adierazi izan dugun bezala. c) Zordunaren ondaretik jadanik atera diren ondasun jakin batzuk hartzekodunak kolpe egiteko moduan jartzea. Horren bidez, zordunaren ondarera itzuliko lirateke hartzekodunen kaltetan bertatik ateratako ondasunak eta es kubideak. Hori lortzeko egikaritu behar den akzioari ezeztapen akzio edo paulotar akzio deritzo. Orokorrean, KZren 1111. art.ak arautzen du paulotar akzioa; baina artikulu hori hutsalketari buruzko beste batzuekin integratu behar da, hutsalketa baita ondasunok zordunaren ondarera itzultzeko erabil tzen den teknika.

Konponbide horiek guztiek helburu bera dute: kaudimena artatzea, ale gia; baina, batetik, jarduteko modua eta, bestetik, martxan jartzeko momentua desberdinak direnez gero, ezin ditugu batera aztertu. Gero ikusiko dugun bezala, subrogazio akzioa egikaritzen da aldez aurretik hartzekodunak bete

pen akzioak erabili dituenean. Bestalde, mugaeguneratutako eta eskatzeko moduko kredituan oinarritzen da ezeztapen akzioa; eta, aditu gehienen iritziz, ezeztapen akzioa egikaritzeko, ez da beharrezkoa aurretiaz hartzekodunak zordunaren edukitzapeko ondasun guztiak pertsegitu izatea, zor zaion guztia kobratzeko (KZren 1111. art.). Nolanahi ere, iritzi horrek ez du aho bateko onarpenik. Esaterako, DÍEZPICAZO eta GULLÓN ez datoz horrekin bat. Hala ere, guretzat iritzirik egokiena da, KZren 1111. artikulua aintzat hartuz gero. SANCHO REBULLIDAk azaldu duen moduan, manuak hitzez hitz dioenari helduz, ezeztapen akzioa egikaritzeko ez dago horrelako eskakizu nik, akzio hori ere sorospidezkoa den arren (Kode Zibilaren 1291.3 eta 1294. art.ak). Geroago ikusiko dugunez, jurisprudentziak malgutu egin du soros pidezkotasun hori.

Horregatik, lehenengo eta behin, ezeztapen akzioaz edo paulotar akzioaz arduratuko gara; horren ondoren, betearazpen akzioak aztertuko ditugu eta, bukatzeko, subrogazio akzioa; izan ere, Espainiako Zuzenbidean, badirudi subrogazio akzioak betearazpen akzioak osatzen dituela.

119. Paulotar akzioa edo ezeztapen akzioa A) Kontzeptua eta izaera Espainiako Zuzenbidean, KZren 1111. art.aren azken tartekadurak arautzen du ezeztapen akzioa. Horren arabera, «era berean, hartzekodunek aurkara ditzakete euren eskubideari maula eginez zordunak gauzatu dituen egintzak».

Edozein modutan ere, KZren 1290. art.ak eta ondorengoek arau hori integratu behar dute. Batetik, KZren 1291.3. art.ak hauxe xedatzen du: hutsaltzeko modukoak dira hartzekodunei maula eginez burututako kontratuak, zor zaiena kobratzeko hartzekodunek beste modurik ez dutenean. Eta KZren 1294. art.ak, berriz, ezeztapen akzioaren sorozpidezko izaera azpimarratzen du, ondokoa esanez: hutsaltze akzioa egikaritu ahal izateko, beharrezkoa izango da kaltetuak beste legezko biderik ez izatea kaltea konpon

tzeko.

Horren harira, KZren 1295.etik 1299.era arteko art.ek ezartzen dituzte ezeztapen akzioaren baldintzak edo betekizunak eta ondoreak. Hori egitean, behin betiko argitu dira Espainiako Zuzenbidean historian zehar paulotar akzioaren izaeraren inguruan izan diren zalantzak (deuseztasun akzioa, eragingabetasun akzioa ala itzultze akzioa den; betearazpen eginkizuna edo be tearazpena prestatzeko eta artatzeko eginkizuna duen etab.). Gaur egun bistan da paulotar akzioa hutsaltze akzioa dela.

Bestetik, ezeztapen akzioaren helburua da zordunak gauzatutako xeda pen egintza batzuk eraginik gabe uztea. Ezeztapen akzioarekin lortzen den eragingabetasun hori erlatiboa baino ez da; izan ere, eragingabetasun adieraz penak ondoreak ditu hartzekodunarentzat bakarrik, hori berori delako adie razpen horren onuradun bakarra. Bestalde, akzioaren emaitzak ez ditu ezabatzen kasuankasuan aurkaratutako egintzak berez dituen ondoreak. Hala ere, egintzaren beraren desegokitasuna erakartzen du, egintza horrek jadanik ezin duelako hautsi ondasunak berez duen destinoa, alegia: besterenganatzai learen hartzekodunek duten interesa asetzea (NATOLI, NICOLO).

Hortaz, paulotar akzioaren oinarrizko helburua da zordunaren xedatze egintza eraginik gabe uztea, modu bikoitzean: batetik, subjektuei dagokienez eta, bestetik, egintzaren mugei dagokienez.

B) Baldintzak Bereiztu ere, baldintza subjektiboak eta objektiboak bereiztu behar dira.

Baldintza subjektiboak ondokoei dagozkie: hartzekodunari, zordunari eta zordunak gauzatutako egintzaren ondoreak jaso behar dituenari.

Baldintza objektiboak, aldiz, zordunak gauzatutako egintzaren izaerari eta garrantziari dagozkie.

Baldintza subjektiboei dagokienez, argi dago akzioa

hartzekodunek egikaritu behar dutela, kontutan izan gabe aurkaratzeko moduko besterenganaketa kredituaren aurrekoa den ala ondorengoa. Besterenganaketa kredituaren ondoren datorrenean, bistan da horretara izan behar dela. Alderantzizko kasuan, aldiz, zuzenean frogatu behar da besterenganaketa egin zela hartzekodunen eskubideari maula egiteko asmoz. Horixe gertatzen da, maulazko besterenganaketa kaudimengabezian gelditzeko egiten denean; hots, ziurra da biharetzi kredituren bat izango dela eta, horregatik, maulazko besterenganaketa egiten da, kreditua dagoenean kaudimengabezian gelditzeko (AGk 1981eko martxoaren 2an eta 1958ko ekainaren 14an emandako epaiak, beste batzuen artean).

Gure ustez, kreditua ez da mugaeguneratuta egon behar.

Bestalde, epemugapean izanez gero, KZren 1129.1. art.ak aginduta, epearen onura galduko litzateke; gero ikusiko dugun moduan, akzioa egikaritzeko baldintza da zor duna kaudimengabea izatea. Baldintzapeko betebeharra izanez gero, badirudi baietz erantzun behar dela (nahiz eta horretan zalantzak izan), batez ere, kaudimengabezia agerikoa denean (GIORGI).

Horren harira, baldintzapeko hartzekodunaren egoera ondokoen egoerarekin parekatu beharko litzateke: oraingo harremanetan oinarrituz, beste subjektu baten kontra itzulketa eskubidea edo subrogazio eskubidea dutenen egoerarekin, hain zuzen; esaterako, inoren zorragatiko hipotekatzaileak eta berme pertsonalen titularrak (abalemaileak, fidatzaileak, ganbio letren igortzaileak, zordunkide solidarioak etab.). Edozein modutan ere, baldintzapeko hartzekodunaren egoera ezin da parekatu kredituaren izatea edo baliozkotasuna eztabaidatzeko auzitan sartuta dabiltzanen egoerarekin; izan ere, akzioa egikaritu baino lehen argitu behar dira kredituaren izatea eta baliozkotasuna (NATOLI).

Hortaz, ez da beharrezkoa kreditua likidoa eta eskatzeko modukoa iza tea; era berean, ez da beharrezkoa kreditua zordunaren egintzaren aurrekoa izatea ere, akzioa haren kontra egikaritu ahal izateko.

Sortu ere, consilium fraudis betekizunak arazoak sortzen ditu, geroago aztertuko dugun moduan.

Demandatuari dagokionez, aurrerago esan bezala, zordun

adierazmoldea esangura zabalean ulertu behar da; ondorenez, kontzeptu horren barruan sartu behar ditugu igurikimen hutsen subjektu pasiboak. Hala eta guztiz ere, kontzeptu horrek ez du zerikusirik kasuankasuan jar daitezkeen salbuespenekin (berbarako, konpentsazioa edo preskripzioa). Salbuespen horiek erreklamazio akzioa geldiaraziko dute a posteriori edo, konpentsazioaren kasuan, kreditua azkendu; baina ez dute eraginik izango akzioa egikaritzeko aukeraren gain.

Horrez gain, zordunak xede, asmo edo intentzio zehatz batekin jokatu behar du: egintza aurkaratuaren objektu diren ondasunak kreditua ordaintzeko erabil ez daitezen lortu nahi du zordunak. Doktrinak consilium fraudis deritzo hori egiteari.

Osagai hori zer den zehazterakoan, eztabaidak izan dira: lehenengo eta behin, kalte egiteko asmo hutsa izan daiteke (animus nocendi); bigarrenik, zordunaren egoera psikologikoa eta zehatza: doloa, esangura hertsian; hirugarrenik, ezagutza soila (dolo generikoa, alegia); eta, azkenik, egintzak hartzekodunari kalteak eragin diezazkiokeelako aurreikuste hutsa: erru arrunta, hain zuzen (scientia damni). Badirudi errua izatea nahikoa dela.

Horixe uste du, esaterako, SANCHO REBULLIDAk, KZren 1258. art.an oinarrituz, bai eta ALBALADEJOk ere.

Jurisprudentzian, gauza bera dio AGk, 1935eko urtarrilaren 14an eta 1958ko urtarrilaren 7an emandako epaietan.

Maula dagoela uste izango da, batetik, dohain bidezko besterenganaketetan eta, bestetik, kostubidezko besterenganaketetan, azken horiek jarraikako pertsonek egiten dituztenean: epai bidez kondenatuak izan direnek edo enbargoagindupeko ondasunen titularrek (KZren 1297. art.aren 1go. eta 2. le rroaldeak).

Edozelan ere, zordunaren maulak hutsaltze ondoreak izango ditu (beste batzuez gain), gainontzekoa (egintza aurkaratuaren ondoreak eskuratu edo jasoko duena, alegia) gaitzusteduna denean bakarrik. Gainontzeko hori izan daiteke eskuratzailea, ondoreen jasotzailea edo egintzatik zuzeneko abantailak lortuko dituena (hala nola, zordunak uko eginez gero, probetxua aterako due na). Doktrinarik sendoenaren arabera, dohain bidezko egintzetan, gainontzekoaren egoerak eta asmoak ez dute garrantzirik; izan ere, ematen du 1297.1. art.ak (KZren 1251. art.ari lotuta) iuris

tantum erako presuntzioa besterik ez duela ezartzen maulari buruz. Hori ematen duen arren, 1297.1. artikulua consilium fraudisarekin parekatu behar da, nolabaiteko fikzioa ezar tzen baitu. Hori berori atera daiteke KZren 1297.1, 6.2, eta 643. art.ak, eta HLren 37.4 eta 34.3. art.ak batera irakurriz gero.

Artikulu horietan oinarrituz, dohaintza guztiak aurkara daitezke, maula egiteko asmoa izan dela frogatu beharrik gabe. Autoreen artean, DE CASTROren jarrera hori nagusitu da eta horrexeri heltzen diote, besteak beste, ALBALADEJOk (1298. art.an ere oinarrituz) eta SANCHO REBULLIDAk. Kostubidezko egintzetan, gainontzekoak abantaila batzuk eskuratzen ditu baina, horretarako, zerbait galdu behar du. Kari horregatik, gainontzekoaren egoera babestu beharra dago.

Gainontzekoari babes hori kenduko zaio, gai tzusteduna denean bakarrik; horrelakoetan, hartzekodunak izango du babesa. Egintza kreditua eratu aurretik gauzatuz gero, egintza horren eragingabe tasuna adierazi ahal izateko, gainontzekoak zordunaren doloan parte hartu behar du, biharetziko hartzekodunaren kaltetan. Beste modu batera esateko, kasu horietan, zordunaren doloaz gain, gainontzekoaren doloa egon behar da, gainontzekoak jakin behar baitu zein den zordunaren benetako asmoa. Egin tza kreditua eratu eta gero gauzatzen bada, berriz, gainontzekoak jakin behar du, gutxienez, egintzak hartzekodunari kalte egin ahal ziola, zordunaren on darea murriztu eta gainerako hartzekodunen ondare bermeak gutxituko lira tekeelako. Horixe diote autore italiarrek, Italiako Kodearen 2091.2. art.ari helduz; ondorio bera atera behar da Espainiako Zuzenbidean (guztien ordez, NATOLI, BRANCA).

Baldintza objektiboei dagokienez, egintzak izaera edo kalitate jakin bat izan behar du, bai eta emaitza zehatz bat ere.

Oinarrian, KZren 1111. artikulua oso zabala da eta bertara bil daiteke hartzekodunentzat maula eta kalteak dakartzan egintza oro. Hala ere, aurkaratzeko moduko egintzek izaera berezia izan behar dute, zordunaren on daretik ondasunak edo baliabideak (aktiboak, alegia) atera behar dituztela ko. Beste era batera azaltzeko, besterenganaketak edo ordainketak

izan be har dira.

Arestian ikusi dugunez, besterenganaketak kostubidezkoak izanez gero, maulazkotzat hartuko dira 1297. art.aren kasuan bakarrik; gainerako kasuetan, ostera, maulagatik aurkara daitezke, baina orduan maula dagoela frogatu behar da.

Dohain bidezkoak izanez gero, KZren 643 eta 1297.1. art.en arabera (beste batzuen artean), maulazkotzat hartuko dira beste barik. Bestalde, besterenganaketen artean sartu behar dira xedapen eta karga egintzak, bai eta ondasunen balioa gutxitzen duten guztiak ere (uko egitea barne); adibidez, eskubide eratorrien eraketa (gozamena, errentamendua) edo gainontzekoaren aldeko bermea (berme errealak, eta lehentasuna duten berme pertsonalak ere).

Besterenganaketez gain, KZren 1292. art.ak agintzen duenez, ÂŤera berean, kaudimengabezi egoeran betebeharren ondorioz egindako ordainketak hutsaltzeko modukoak izango dira, ordainketa horiek egitean ezin bazen zor duna behartu betebeharrak betetzeraÂť. Aurreratutako ordainketak (Kode Zibi laren 1126 eta 1129.1. art.ak) edo zor eskaezinen ordainketak (esaterako, zor preskribatuen edo konpentsazio bidez azkendutako zorren ordainketak) dira artikulu horretakoak.

Erregela bera aplikatuko zaie zorren ordainean eginda ko emateei, aurreraturik egindako ordainketak edo zor eskaezinen ordainke ketak izanez gero.

Gorago azaldu dugun bezala, izaera zehatz bat edukitzeaz gain, kasuan kasuko egintzak emaitza jakin bat izan behar du: egintza horren ondorioz, zorduna kaudimengabea izan behar da hartzekodunari begira. Betekizun horri eventus damni deitu izan zaio. Esangura teknikoan, kaudimengabeziak esan nahi du zordunaren ondareak ezin dituela zor guztiak ordaindu. Dena den, kaudimengabezia kalkulatzea oso zaila denez gero, jurisprudentziak eta doktrinak jarrera malguagoa hartu dute.

Horren arabera, ondasun ezagunak hartzen dira kontutan, ez da epailearen adierazpenik behar‌ (AGk 1985eko maiatzaren 29an emandako epaia eta beste batzuk).

Azken finean, KZren 1291.3 eta 1294. art.ek hori agintzen dutela ematen du. Artikulu horien arabera, hutsalketaren baldintza

da hartzekodunak beste modurik ez edukitzea berari zor zaiona kobratzeko edo beste legezko biderik ez izatea kaltea konpontzeko (SANCHO REBULLIDA).

Horren ildotik, doktrina modernoa bere iritziz aldatuz joan da eta, gaur egun, kreditu eskubideari egindako kaltea eventus damni delakoaren inguruan ulertzen du. Beraz, nahikoa da zordunaren egintzak hartzekodunaren derri gortze bidea nolabait oztopatzea. Eta hori gerta daiteke, bai zordunaren on dareak balioa galdu duelako, bai egintza aurkaratuaren eraginez ondasunak narria edo gal daitezkeelako, bai eta ondasunok exekuziotik kanpo gera dai tezkeelako ere. Edozein modutan ere, egoera hori kasuankasuan aztertu behar da, inguruabar desberdinek eragin baitezakete kasu bakoitzean (NA TOLI).

C) Ondoreak Arestian esan bezala, hutsalketak dakarren eragingabetasuna erlatiboa da modu bikoitzean. Zehaztu ere, KZren 1295. art.ak zehazten du erlatibotasun bikoitz hori.

Artikulu horren aurreneko lerroaldearen arabera, ÂŤhutsalketaren ondorioz, kontratuaren objektu izan ziren gauzak itzuli behar dira euren fruituekin eta prezioa berorren interesekinÂť. Hala ere, ondore hori kontra tua aurkaratu duen hartzekodunari begira bakarrik sortzen da eta, gainera, kaltea jasan duen kredituaren neurrian. Gainerako hartzekodunentzat eta zor dunarentzat berarentzat, egintza oraindik orain eragingarria da eta gerakinak eskuratzaile edo jasotzailearen ondarean dirau. Beste modu batera esateko, egintza eragingabea izango da hartzekodun demandatzaileak (eta ez, ordea, beste hartzekodunek) kobra dezan beharrezkoa den neurrian.

Hortaz, eragin gabetasun hori saihes daiteke, zorra eta kaltegalerak ordainduz.

Horixe adie razi zuen Auzitegi Gorenak 1907ko ekainaren 25ean emandako epaian eta iritzi horretakoa da doktrina ere (DE CASTRO,

ALBALADEJO, DĂ?EZ PICAZO, SANCHO REBULLIDA).

Hala eta guztiz ere, alderdien arteko ondore hori luzatu egiten zaie kostubidez eskuratzen duen gaitzustedunari eta dohain bidezko eskuratzaileari, helburu jakin batzuekin. Kostubidez eskuratzen duen gaitzustedunari dagokionez, fruituak ordaindu behar ditu, bai jasotako fruituak, bai eta jaso ahal zituenak ere; gainera, artatze gastuak baino ez zaizkio ordainduko eta narriadura zein galeren gaineko erantzukizuna izango du (KZren 453, 455 eta 457. artikuluak). Dohain bidezko eskuratzaileak (onusteduna izanik ere, hutsalketa jasan behar du), aldiz, gauza dagoen moduan edo, osterantzean, gauza horrekin aberastu dena itzuli behar du. Dena den, onusteduna den artean, fruituak bereganatuko ditu; horrez gain, KZren 452 eta 454. art.ek aintzatetsitako eskubideak izango ditu eta, KZren 457. art.aren arabera, ez du izango galera edo narriaduren gaineko erantzukizunik.

Azpieskuratzaileek akzioaren ondoreak jasan behar dituzte, gaitzustedunak izanez gero.

Kostubidezko azpieskuratzaileak onustedunak badira, ordea, ez dute zertan horrelako ondoreak jasan (KZren 1295.3. art.).

Kontratuaren objektu izan diren gauzak onustedun gainontzekoen eskutan badaude lege bidez, orduan gaitzustedun eskuratzailearen aurka kalte galerak ordaintzeko akzio bihurtuko da paulotar akzioa (KZren 1295.3 eta 1298. art.ak).

Bukatzeko, akzioa egikaritzeko epea lau urtekoa da (KZren 1299.1 eta HLren 37.9. art.ak). Epe hori iraungitasun epea denez gero, ezin da geldiarazi eta epaileak bere arioz atzeman dezake. §50. BABES ERREPRESIBOA 120. Betepen akzioak Jakina denez, betebehar izaerako harremanak lotesleak dira zordunarentzat. Horregatik, harreman horiek urratzean, hartzekodunak ahalmen eta akzio zehatz batzuk ditu, osoosorik edo zati batez gauzatu ez den prestazioa derrigorrez lortzeko.

Hortaz, hartzekodunak zordunaren aurka jo dezake (eta, hala denean, zordun horren jaraunsleen aurka), horrek derrigorrez bete dezan hari zor dion jokabidea. Horretarako, jokabide hori betetzeko modukoa izan behar da.

Ildo beretik, jokabidea betetzea ezinezkoa denean edo zordunaren jarduera hori bereberezkoa izateagatik ezin denean derrigorrez lortu, kaltegaleren ordaina eska dezake hartzekodunak. Nolanahi ere, kalteordainak bi eginkizun bete ditzake: batzuetan, kalteordainak osatzen du hartzekodunarentzat oraindik ahalezkoa eta erabilgarria den prestazioaren derrigorrezko betea razpena; eta, beste batzuetan, ordea, betearazpen hori ordezten du.

Edozein modutan, betepen akzioak ez du betekizun berezirik; hori dela eta, hartzekodunak akzio hori egikari dezake, erregela orokorrek ezarritako preskripzio epearen barruan (DĂ?EZPICAZO).

Hortaz, betebeharrak bi akzio mota eratortzen ditu: derrigorrezko betepen akzioak eta kaltegalerak ordaintzeko akzioak, hain zuzen.

Derrigorrezko be tepen akzioekin batera, medeapen uziak azaltzen dira batzuetan.

Bestalde, kaltegalerak ordaintzeko akzioak derrigorrezko betepenaren ordezkoak dira, betepena berez ezinezkoa delako edo Zuzenbidearen ikuspuntutik zorduna hertsatzea ezinezkoa delako.

121. Derrigorrezko betepena Betebeharraren derrigorrezko betepena arautzen dute KZren 1094. art.ak eta ondorengoek, bai eta JZLren 921. art.ak eta ondorengoek ere. Prozedura desberdina izango da, prestazio motaren arabera: a) Zenbateko zehatz bat emateko betebeharrei dagokienez, JZLren 921 eta 922. art.en arabera, ÂŤzordunaren ondasunak zuzenean enbarga daitezke, betearazpen judizioaren inguruan ezarritako moduan eta hurrenkeran; enbargo hori egiteko, aurretiaz zordunari ez zaio agindei pertsonalik egin beharÂť.

Zenbateko likidoa ordaintzera kondenatzen duten epaiek

korrituak sortzen dituzte hartzekodunarentzat, lehenengo auzialdian ematen direnetik oso osorik betearazten direnera arte. Korrituak kalkulatzeko, diruaren legezko korrituari bi puntu gehitu behar zaizkio; dena den, alderdiek itun bidez bestelakoa erabaki dezakete edo xedapen bereziren bat izan daiteke. Behin enbargoa egin eta gero, ondasunak baloratu eta saldu egingo dira; horrekin lortutako zenbatekoaz hartzekodunari ordainduko zaio. b) Zerbait emateko betebeharrei, aldiz, JZLren 926. artikulua aplikatzen zaie. Horren aginduz, eta ondasun higiezinak izanez gero, hartzekodunari eman behar zaio horien edukitza.

Ondasun higikorrak izanez gero, erregela bera aplikatuko da, ondasunok atzemateko modurik baldin badago; baina horiek aurkitu edo atzemateko modurik ez badago, kaltegalerak ordain du behar dira, diruzko betebeharrei buruz aurreko idazatian adierazitako sis temaren arabera. c) Zerbait egiteko betebeharrei dagokienez, KZren 1098. artikulua eta JZLren 924.a bat datoz, biek ere ondokoa baitiote: epaileak beste bati aginduko dio zordunak egin ez duena egin dezala horren kontura. Baina egitekoa bereberezkoa izateagatik ezin bada modu horretan gauzatu, ondokoa adierazten du JZLren manuak: (zordunak) kaltegalerak ordaintzea aukeratu duela ulertuko da eta, horrela, aurreko a) atalean adierazitako sistema aplikatuko da. d) Zerbait ez egiteko betebeharren inguruan (KZren 1099. art. eta JZLren 925. art.), bi aukera daude: bata, oker egindakoa desegitea eta, bestea, kaltegalerak ordaintzea. Bigarrena aukeratu behar da oker burututako lana edo egintza ezin denean suntsitu; horrelakoetan, diruzko prestazioen betearazpenari buruz ezarritako erregelak aplikatuko dira, c) atalean adierazitako kasuan bezala.

122. Kontratuzko kaltegalerak ordaintzea Kasu batzuetan, prestazioa atzerapen edo akatsekin gauzatu izan denez, kalteak sortu ditu; horrelakoetan, kontratuzko kaltegaleren ordainak osatu egiten du prestazioaren derrigorrezko betearazpena. Beste kasu batzuetan, berriz, kontratuzko kalte-

galeren ordainak prestazioa ordezten du, arrazoi fisiko edo juridikoen ondorioz, prestazio hori derrigorrez lortzeko modurik ez dagoelako (facerearen hertsaezintasuna, alegia). Hori atera daiteke KZren 1101. artikulutik; hala ere, aurrerago ikusi dugun moduan, kontutan izan be har da, KZren 1105. artikulua aplikatuz, ezustekoetan ez dela erantzukizunik izango.

KZren 1106. art.aren arabera, kalteordainak bere barruan hartu behar ditu kasuankasuan sortutako kaltea eta lortu gabeko irabazia. Zorduna doloduna ez bada, konpondu beharreko kalteak izango dira ezbetetzeak zuzenean eratorritakoak, aurreikusteko modukoak diren heinean.

Dolodun zorduna iza nez gero, ostera, ezbetetzeak eratorritako kalte guztiak konpondu behar dira, horrelakoetan kari bidezko lotura malgutu egiten baita (KZren 1107. art.). Diruzko betebeharren kasuan, erregela bereziek eraentzen dute kalteordaina (KZren 1108. art.).

DĂ?EZPICAZOk adierazi izan duen moduan, zaila da kontratuzko kalteen kontzeptu zehatz bat ematea. Horregatik, doktrina saiatu da irizpide orokor bat eraikitzen: interes positiboaren irizpidea, hain zuzen. DĂ?EZPICAZOren iritziari helduz, interes positiboaren bitartez, hartzekoduna jartzen da kreditu eskubidea zuzen bete izan balitz bezala izango zukeen egoera berean, emai tza ekonomiko berberekin. Beraz, hartzekodunak kalteordaina jasotzen duen unean, orduan kalkulatu edo finkatu behar dira kalteak. Horrela, betepen unetik ordainketa eskuratu arte inguruabarrak gertatze bidez aldatzen badira, kalteordainaren barruan geratuko da aldaketa hori. Egineginean ere, hartzekodunak ez du jasan behar merkatuaren balio aldaketarik, monetaren balio ak izan dezakeen beherapenik eta abar.

Azkenik, KZren 1214. art.aren arabera, auzijartzaileari dagokio kalteak daudela frogatzea; era berean, kalte horien kopurua frogatu behar du. Jurisprudentziak behin eta berriz adierazi izan du ezbetetze hutsak berez ez dakarrela kalterik. Hala ere, beste epai batzuek kontrakoa adierazi dute; azken horien arabera, ezbetetzeak beti dakar kaltea edo galera, betebeharrak in dar loteslea duelako (AGk 1989ko irailaren 30ean eta 1985eko ekainaren 5ean emandako epaiak eta abar). Gure ustez, horixe da

doktrinarik egokiena; izan ere, prestazioa ez gauzatzeak kaltea erakartzen du, propter rem ipsam non habitam prestazioak duen balioaren arabera.

123. Subrogazio akzioa Hartzekoduna bere eskubidea egikaritzen dagoen bitartean, konturatu ahal da zordunak ez dituela erabili eskubide eta akzio batzuk. Eskubide edo akzio horiek gainontzekoen kontra erabiliz gero, zenbait ondasun edo eskubide eskuratuko zituzkeen zordun horrek; esaterako, gainontzekoen kontrako kredituak, erreklamazio akzioak, kobratzeko ahalmenak eta abar.

Kasu horietan, betearazpen akzioaz gain (akzio horren osagarri gisa, alegia), hartzekodunek, eurei zor zaien guztia kobratzeko zordunaren edukitzapeko ondasun guztiak pertsegitu eta gero, zordunaren eskubide eta akzio guztiak egikaritu ahal izango dituzte helburu berarekin, zordunari berari datxezkionak izan ezik (KZren 1111. art.aren lehenengo tartekadura). Akzio horri subrogazio akzio deritzo.

Subrogazio akzioa, izatez, betearazlea da, zordunaren ondarean hainbat aldaketa sorta razten baititu. Bestalde, akzio eklektikoa dela ere esan ohi da, artatzekoa eta betearazlea delako era berean. GIORGIk adierazi zuen moduan (eta, ATAZek gogorarazten digunez, DE BUEN ere iritzi berekoa da), hartzekodunak helburu bikoitza izan dezake: batetik, or dainketa lortzea, kasuankasuan egikaritutako eskubide edo akzioaren emaitzak beregana tuz; edo, bestetik, ordainketa ziurtatzeko modua edo bermea lortzea, eskubide edo akzioaren emaitzak zordunaren ondarean sartuz, geroago horiek saldu edo bereganatzeko. Hala ere, ez du ematen hartzekodunaren intentioa erabakigarria denik. Hori dela eta, eginkizun mistoari buruzko teoria nagusitu da; horren arabera, subrogazio akzioa artatzekoa baino zerbait gehiago da eta betearazlea baino zerbait gutxiago (ATAZ). Hartzekodunak zordunaren esku bide edo akzioak egikaritzen dituenean, aldaketa batzuk eragiten ditu zordunaren ondarean; aurretiaz zordunaren ondarean ez zeuden (egon zitezkeen arren) ondasun batzuk bertara sartzen ditu, edo ondasun zehatz batzuen izaera juridikoa aldatzen du, edo euren egitatezko egoera aldarazten du. Beraz, hartzekodunaren jarduerak artatze ondoreak baino zerbait gehiago ditu. Baina, modu berean, subrogazio akzioa betearazpena lortzeko egikaritzen bada ere, ez da betearazpena bera eta, zehatzmehatz, akzio betearazlea ere ez da. Horregatik, ATAZek azpimarratu bezala, FERRARAk ÂŤdoktrinaren anarkiaÂťz hitz egiten du. Beharba da, ATAZ zuzen dabil ondokoa dioenean: subrogazio akzioaren eginkizuna zehazteko, ÂŤar

tatze/betearazpenÂť binomioa alde batera utzi behar da. Bistan denez, kreditua babesteko aparteko baliabidea da subrogazio akzioa. Akzio horren eginkizuna da zordunak, nahita zein nahi gabe, izan dituen ezegiteek edo axolagabekeriek izan ditzaketen ondorio kaltegarriak saihestea; esangura horretan, subrogazio akzioak kreditua ordaintzeko aukerak ziurtatzen ditu. Hala ere, nire ustez, subrogazio akzioa egikaritu ahal izateko, aldez aurretik betearaz pena hasita egon behar da. Hortaz, akzio horren helburua da betearazpen horren emaitza ziurtatzea; horregatik, subrogazio akzioa betearazpenaren osagarria da, arestian adierazi izan dugun bezala.

Bestetik, legeak zuzenean emandako legebideztaketa da subrogazio akzioa.

Nolanahi ere, GULLĂ“Nek azaldu duen moduan (eta ATAZek horren iritziari heltzen dio), legebi deztaketa hori epailearen kontrolpean dago nolabait; izan ere, epaileei dagokie erabakitzea hartzekodunek zordunaren edukitzapeko ondasunak pertsegitu dituzten ala ez. Horren ondorioz, hartzekodunaren egoera juridikoak eratorritako ahalmen gisa uler daiteke subro gazio akzioa.

Lehen esan bezala, hartzekodunak bere zordunari dagozkion akzioak edo eskubideak egikaritzen ditu. Horregatik, akzio edo eskubide horiek gainontzeko bati zuzentzen zaiz kionean, gainontzeko horrek hartzekodunaren aurka jarri ahal izango ditu zordunaren aurka jarri ahal zituen salbuespen berberak.; aitzitik, ezin izango ditu hartzekodun auzijartzailea ren aurka jarri edozein kari delabide horren kontra dituen salbuespen pertsonalak. Bestalde, hartzekodunak ez du eskatu behar bere kredituaren zenbatekoa bakarrik. Inoren eskubideak eta akzioak egikaritzeko legezko legebideztaketa da subrogazio akzioa; beraz, eskubide edo akzio horiek egikarituko dira horien titularrak egikarituko lituzkeen bezala, baldintza berbe retan, inolako mugapenik gabe (AGk 1903ko ekainaren 23an emandako epaia). Arrazoi bera dela eta, manu zehatz batzuek (besteak beste, KZren 403, 1083, 1402, 1197 eta 1165. arti kuluek) eratxikitzen dituzten eskubide edo akzioak ezin dira subrogazio akzioaren bidez egikaritu.

Gisa berean, subrogazio akzioa eta KZren 1001. artikuluan ezarritako konponbidea bereiztu behar dira. Artikulu horren arabera, hartzekodunek epaileari baimena eska diezaiokete zordunak euren kalterako arbuiatu duen jaraunspena onartzeko.

Baimena izanez gero, hartzekodunek jaraunspen hori onartuko dute zordunaren izenean. Jaraunspena hartzekodunen kredituak or daintzeko erabiliko da eta, gerakinik izanez gero, jaraunspena arbuiatu zuen zordunaren ordezkoei emango zaie. DĂ?EZPICAZOk esan zuen moduan, kon ponbide horrek baditu antzekotasun batzuk paulotar akzioarekin

eta subro gazio akzioarekin; hala ere, ezin da horiekin erabat identifikatu.

Subrogazio akzioa egikaritzeko, ez da izan behar maularik edo kalte egiteko asmorik; alderantziz, nahikoa da arbuiatzeak hartzekodunei kalte egitea.

Egin ere, ar buiatzeak hartzekodunei kalte egingo die, bi baldintza betez gero: bata, zor dunaren beraren ondarea nahikoa ez izatea ordainketei aurre egiteko; eta, bestea, jaraunspenak ondare gehikuntza ekartzea.

Beraz, ez da kalterik izango jaraunspenak ere zorrak baditu.

KZren 1937. artikulua ere ez da subrogazio akzioaren aplikazio berezia. Artikulu horretan oinarrituz, hartzekodunek zordunak irabazitako preskripzioaz aprobetxatzeko aukera izango dute, nahiz eta zordunak preskripzioari uko egin berariaz zein isilbidez. KZren 1937. art.aren kasuan, bai eta KZren 1001. art.aren kasuan ere, hartzekodunek euren eskubidea egikaritzen dute; halakoetan, zordunaren uko egiteak ekar ditzakeen kalteak saihestu nahi ditu legeak eta, horretarako, bi kasuotan, eragingabetasun erlatiboa eta agian par tziala ere ezartzen du.

Modu berean, subrogazio akzioa eta zuzeneko akzioak bereiztu behar dira. Kasu batzuetan, legeak zuzeneko akzioa ematen die hartzekodun jakin ba tzuei; akzio horren bidez, hartzekodun horiek beren zordunen zordunei de mandatu ahal die zuzenean, euren kredituak kobratzeko.

Zuzeneko akzioen artean, ondokoak nabarmendu behar dira: KZren 1522. art., azpierren tamenduen inguruan; KZren 1597. art., obra kontratuaren inguruan; eta, azkenik, KZren 1722. art., mandatuaren inguruan.

Kasu horietan, ATAZek adierazi izan duen bezala, egoera juridikoa bakarra da eta egoera horretan hiru subjektuk hartzen dute parte; ez dira, ostera, bi egoera juridiko indepen dente.

ATAZen hitzei berriro eutsiz, errentatzailea azpierrentariaren aurka jartzen da, ez zordunaren zorduna delako, ezbada errentan emandako gauza benetan erabiltzen duen pertsona delako. Obra batean lan egin dutenek edo gaiak jarri dituztenek auzitan sartzen dute jabea edo komisioemailea, horrek

onurak atera dituelako euren lanetik edo gaietatik. Gauza bera gertatzen da mandatariaren ordezkoaren aurka jartzen denean mandatugilea.

Beraz, ho rrelako kasuetan, hartzekodunak bere eskubidea egikaritzen du kontratuan gainontzekoa izango denaren kontra eta, egineginean ere, hori ez da sub rogazio akzioaren egoera juridikoa. Horrekin ez da konpontzen zordunak egin gabe utzi duena eta horixe da, hain zuzen ere, subrogazio akzioaren oinarriz ko ezaugarria. Beraz, mota horretako akzioetan (hau da, zuzeneko akzioetan), kredituaren bermea zabaldu baino ez da egiten.

Bestalde, kasuankasuan bete ez den kreditua eskatzeko modukoa denean, orduan egikaritu ahal dute hartzekodunek subrogazio akzioa. KZren 1111. artikulua aplikatzeko baldintza da hartzekodunek betearazpena hasi eta betea razpen hori alferrekoa izatea. Bestetik ere, betearazpena has daiteke, bate tik, betearazpen titulu batean oinarrituz eta, bestetik, aurrearretazko enbargoa eginez. Era berean, JZLren 1400. art.aren arabera, nahiz eta betearazpena ezi nezkoa izan, zordunaren ondasunak enbargatu ahal izango dira, zentzuzko arrazoiak daudenean uste izateko hartzekodunen kaltetan zordunak ondasun horiek ezkutatu edo gaizki salduko dituela (ATAZ). Hortaz, hartzekodunak bi aukera ditu: bata, kreditua enbargatzea, JZLren 1447. artikuluaren arabera eta, bestea, subrogazio akzioa egikaritzea. Enbargoa eginez gero, lehenen go eta behin, ondasunak atxiki eta, gero, adjudikatu egingo dira; horrela, har tzekodunak ez du erabiliko subrogazio akzioak ematen dion legebideztaketa, adjudikaziodun izateak ematen diona baizik.

Batzuetan, subrogazio akzioa enbargoaren osagarria izaten da. Horixe gertatzen da, esaterako, ondoko kasuetan: hartzekodunak eskatuta, zorduna ren ondasun batzuk enbargatzen dira eta, gero, beste pertsona batek jabari gainontzekotza edo eskubide hobea duen gainontzekotza jartzen du, enbargo hori ezerezean uzteko; KZren 1111. art.aren legebideztaketa erabiliz, hartze kodunak defendatzen du bere zordunak ondasun horien gaineko

eskubidea duela eta, horregatik, horien gaineko enbargoa zuzena dela (horri guztiari buruz, ATAZ).

Aurrerago esan dugun moduan, subrogazio akzioa egikaritu baino lehen, hartzekodunak zordunaren ondasunak pertsegitu behar ditu. Dena den, jurisprudentziak malgutu egin du betekizun hori.

Jurisprudentziaren ustez, nahi koa da zordunak ondasunik ez duela frogatzea; subrogazio akzioa egikarituz, hartzekodunak gainontzekoaren aurka eragiten duen prozeduran bertan egin go da froga hori (AGk 1962ko apirilaren 26an emandako epaia, 1979ko uztailaren 3an emandakoa etab.). Bestalde, ondasunak pertsegitu diren ala ez zehaztea egitatezko arazoa da eta ezin da kasazio errekurtso bidez ezta baidatu.

Bistan denez, zordunaren ondasunak aurretiaz pertsegitu beharrak age riagerian jartzen du subrogazio akzioa sorospidezkoa dela.

Horregatik, fidatzailearen aurkako akzioak eta ezeztapen akzioak lehentasuna dute.

Esangura teknikoan behintzat, ez du ematen zorduna kaudimengabea izan behar denik; beste modu batera esateko, ez da beharrezkoa zordunaren ondarea nahikoa ez izatea, ondare horrek dituen zorrak ordaintzeko. Aitzitik, nahikoa da zordunak beste ondasun batzuen edukitza ez izatea, ondasun horiek enbargatu eta exekutatzeko modukoak direnean. Horixe uste du ATAZek eta guretzat hori da bide zuzena.

Bukatzeko, ondoreei dagokienez, akzioa egikaritzeagatik hartzekodunak ez dira zordunaren lekuan jartzen, akzioaren bidez egikaritzen den eskubidean. Zordunak eskubideari eusten dio eta, hori dela bide, akzioa egikaritzeak dakartzan ondoreak zordunaren ondarean sartzen dira. Bestalde, akzioaren bidez lortutako ondare gehikuntza ez du hartzekodun auzijartzaileak ba karrik aprobetxatzen; aitzitik, legeak ez dio pribilegio berezirik ematen sub rogazio akzioa egikaritzen duen hartzekodunari. Hala ere, hartzekodun auzijartzaileak gainerako hartzekodunei eska diezaieke prozedurak eratorri dizkion gastuak ordaintzea.

ยง51. KREDITUAREN BABESA BETEBEHAR SINALAGMATIKOETAN 124. Ezbetetzeagatiko salbuespena Betebehar izaerako harremanak sinalagmatikoak direnean, elkarrekikotasun printzipioak eraentzen ditu. Printzipio horrek erakartzen du, hain zuzen ere, kontratua ezbetetzeagatiko salbuespena: exceptio non adimpleti contractus, alegia. Horren arabera, alderdi batek bere prestazioa betetzen ez duen artean, besteak ez du zertan berea bete.

Arautu ere, Kode Zibilak ez du beren beregi arautzen ezbetetzeagatiko salbuespena, baina atera daiteke, zeharka bada ere, KZren 1124. art.tik eta 1100. art.aren azkenengo lerroaldetik.

Salbuespen horren bidez, ordainketa egiteari behinbehineko ezezkoa ematen zaio; hori egitean, ezerezean utzi nahi da beste alderdiak betepena lor tzeko azaldu duen uzia.

Jurisprudentziak behin betiko nagusiarazi du ezbetetzeagatiko salbuespena, beste batzuen artean, AGk 1975eko urtarrilaren 17an, 1979ko urriaren 3an eta 1991ko martxoaren 27an emandako epaietan.

Bestetik ere, ezbetetzeagatiko salbuespenak badu aldaera garrantzitsu bat: ezbetetze erregular eta zehatzagatiko salbuespena edo exceptio non rite adimpleti contractus, hain zuzen. Jurisprudentziak hori ere onartu izan du aurrekoaren aldaera gisa, ondoko kasuan: betebeharra bera edo betebeharrari buruzko erregelak erabat betetzen ez diren bitartean, demandatzaileak zati batez edo akatsekin bete izan duenean berari dagokiona.

Beti bezala, lehe nengo eta behin, kontratuaren hizpaketak hartu behar dira kontutan eta, biga rrenez, onusteari buruzko erregelak (KZren 1258. art.). Nolanahi ere, ez du ematen bidezkoa denik salbuespena garrantzirik gabeko akatsetan oinarritzea.

125. Ezbetetzeagatiko suntsiarazpena

A) Baldintzak KZren 1124. art.aren arabera, elkarrekiko betebeharretan edo betebehar sinalagmatikoetan, alderdietako batek berari dagokiona betetzen badu eta besteak, ordea, ez badu bere prestazioa betetzen, lehendabizikoak betebeharraren betepena edo suntsiarazpena eragin dezake, bi kasuotan kaltegaleren medeapenarekin.

Era berean, KZren 1124. art.ak ius variandia ematen dio prestazioa bete duen alderdiari; izan ere, betepena eskatu eta gero, betepen hori ezinezkoa gertatzen bada, alderdi horrek suntsiarazpena eska dezake.

Jakina denez, betebehar sinalagmatikoetan, prestazioak elkarren menpe koak dira. Horregatik, KZren 1124. art.ak ematen duen ahalmena, teknika ren ikuspuntutik, nahibadako eskubidea da; artikulu horrek ahalmena ematen du, harreman juridikoetan atzera egiteko edo harreman horiek ezeztatzeko.

Horren harira, aurrerago azaldutako ahalmena izateko, lehenengo eta behin, nahitaezkoa da betebeharren elkarrekikotasuna, hots, oinarrizko baldintza da. Betekizun horretan oinarrituta, jurisprudentziaren ustez, ezin da suntsiarazpena eskatu, bigarren mailako prestazioak ez betetzeagatik, edo kontratu batzuen ondorioz alderdiek elkarri zor dizkioten prestazioak ez bete tzeagatik (AGk 1935eko urtarrilaren 5ean, 1978ko otsailaren 7an eta 1986ko otsailaren 7an emandako epaiak).

Bigarrenik, suntsiarazpena bultzatzen duenak berari dagokiona bete behar izan du aurretiaz. Hala ere, betekizun hori malgutuz, jurisprudentziak suntsiarazpena onartu izan du, ondoko kasuan: suntsiarazpena eskatzen duen alderdiak ez duenean bete berari dagokiona, besteak ere ez duelako aurretiaz bere prestazioa bete (AGk 1979ko maiatzaren 11n eta 1981eko azaroaren 10ean emandako epaiak, besteak beste).

Hirugarrenik, beharrezkoa da ezbetetzea suntsiarazlea izatea. Autore askoren iritziz, ezbetetze horren ezaugarriak izan behar dira astuntasuna eta erruduntasuna. Zehatzago azaltzeko, egozteko modukoa izateaz gain, ezbe tetzea larria izan behar da, ezin delako osoosorik bete prestazioa

jaso behar duen alderdiaren interesa (JORDANO FRAGA).

Gisa berean, jurisprudentziak suntsiarazpena onartzen du, prestazioa bete ez duen alderdiaren jokabideak ondokoa azaltzen duenean: prestazio ho ri betetzearen kontrako borondate argi eta garbia, edo betepena erabat eta behin betiko eragozten duen egitatea.

Dena den, 1124. art.aren aginduz, argi dago suntsiarazpena bidezkoa de la, alderdietako batek «ez duenean bete bere prestazioa». Horrek berez ez du esan nahi erruduntasuna aztertu behar denik; bestalde, kontutan izan behar da suntsiarazpena eska daitekeela, aldez aurretik betepena eskatu izan bada ere, azken hori «ezinezkoa» baldin bada. Hori dela eta, autore gehienek sun tsiarazpena onartzen dute, prestazioa gertatze bidez ezinezko bihurtzen de nean. Autore batek gogora ekarri digunez, Auzitegi Gorenak ondokoa du ezarririk: «elkarrekiko betebeharretan, ez da zilegia, ezta juridikoa ere, kontratugileetako batek berak hitz emandako zerbitzua ezinbestearen ondorioz ez betetzea eta, era berean, berak bete ez duen prestazioarentzat hizpatutako prezioaren ordainketa eskatzea» (besteak beste, AGk 1947ko otsailaren 4an, 1953ko irailaren 24an eta 1963ko abenduaren 10ean emandako epaiak).

Bestetik, betebehar nagusiak ez betetzeak bakarrik ekarriko du suntsiarazpena. Edozein modutan ere, alderdien helburu zehatzak eta adierazpe nak hartu behar dira kontutan. Batetik, prestazio erantsi batzuk beharrezkoak dira hartzekodunaren interesa betetzeko; horrez gain, onustearen eta negozio usadioen esparruan, alderdientzat nagusi edo garrantzitsu izan daitezke prestazio zehatz batzuk (AGk 1985eko ekainaren 25ean eta 1985eko urriaren 22an etab. emandako epaiak, besteak beste).

Bukatzeko, betepen akastuna edo partziala ere suntsiarazpenaren karia izan daiteke, hartzekodunaren interesa ezin denean inondik inora ase. Era berean, berandutzak suntsiarazpena erator dezake, gorago esan bezala, «pres tazioa betetzearen kontrako borondatea argi eta garbia denean» eta, are gehia go, berandutza horrek negozioaren helburua ezerezean uzten

duenean (AGk 1984ko martxoaren 22an, 1984ko uztailaren 11n, 1986ko otsailaren 28an eta, azkenik, 1986ko urriaren 27an emandako epaiak).

B) Suntsiarazpenaren ondoreak Gure ustez, suntsiarazpena ez da ipso facto gertatzen; aitzitik, alderdien borondate aitorpenak edo judiziozko epaiak eratortzen du. Beste modu batera esanda, ez da ipso iure gauzatzen gertaeraren ondorioz, ezta prestazioa bete duen alderdiaren aitorpen, agindei edo jabelduraren ondorioz ere (dena dela, kontrakoa uste dute autore gehienek, adibidez, DĂ?EZPICAZOk eta CLEMENTE MEOROk). Nolanahi ere, suntsiarazte ahalmena judizioz kanpo egikari daiteke (AGk 1986ko martxoaren 21ean eta 1989ko otsailaren 28an). ÂŤBaina judizioz kanpoko suntsiarazpena aurkaratzen denean, auzitegiek aztertu eta erabakiko dute zuzena den ala ez; horrelakoetan, ezbetetzea edo kontratuaren azkentzea uka dezake auzitegien erabakiakÂť.

Alderantziz, beste alderdiak isilbidez adostasuna edo onarpena ematen ez badu, epailearen eskuhartzea nahitaezkoa izango da.

Epaileak oinarrizko bi ahalmen ditu: lehendabizikoaren bidez, ezbetetzea balora dezake, konpon bidearen astuntasuna aintzat hartuz; eta, bigarrena erabiliz, demandatuari lu zapena eman diezaioke inguruabarren arabera. KZren 1124.3. artikuluak auzitegiak behartzen ditu suntsiarazpena erabakitzera, bidezko karirik ez ba dago betepen epe berri bat emateko. Auzitegi Gorenak ahalmen hori erabi li izan zuen, besteak beste, 1984ko otsailaren 2an, 1968ko otsailaren 8an, 1973ko apirilaren 5ean eta 1973ko ekainaren 30ean etab. emandako epaiek ebatzitako kasuetan.

Edozein modutan ere, suntsiarazpenak atzeraeraginezko ondoreak ditu. Horixe adierazi du Auzitegi Gorenak hainbat epaitan; azkenengoen artean, ondokoak nabarmendu daitezke: 1985eko maiatzaren 31n, 1985eko ekaina

ren 28an, 1986ko ekainaren 17an eta 1987ko ekainaren 1ean emandakoak, hain zuzen. Dena dela, erregela hori ez da erabatekoa, salbuespen batzuk baititu. Batetik, betebeharrak segidako traktudunak direnean, jadanik gauzatu diren prestazioei eutsi behar zaie. Bestetik, suntsiarazpenak ezin die kalterik egin gainontzeko eskuratzaileei. Azken ondorio hori atera daiteke 1124. art.aren azkenengo lerroaldetik, «KZren 1295 eta 1298. art.ak eta HLren xedapenak» aipatzen dituenean; aipamen hori gainontzekoen eskubideak errespeta daitezen egiten denez gero, KZren 1295. art.aren 2 eta 3. lerroal deak baino ez ditu hartzen (DELGADO ECHEVERRÍA).

Bukatzeko, suntsiarazpenak berez dakar kontratuak sortutako lotura apurtzea. Horrelakoetan, zentzuzko arrazoiak daude pentsatzeko kontrapres tazioa ez dela beteko eta, ezbetetze hori ez da bidezkoa, beste alderdiak bera ri dagokiona jadanik bete duelako; hori da, hain zuzen ere, suntsiarazpenaren oinarria. Beraz, suntsiarazpenaren bidez kontratu lotura apurtzen denean, interesatuei itzuli behar zaie kontratuaren ondorioz eman zituzten prestazio eta gauzen balioa.

Horrela, likidazio eta itzulketa eginbeharra sortzen da. Eginbehar hori, oinarrian, in natura gauzatu behar da; baina in natura gauzatzea ezinezkoa denean, diruzko baliokidea emanez egin behar da. Edozein kasutan ere, kaltegalerak medeatu behar dira (DÍEZPICAZO, PANTALEÓN PRIETO).

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, Derecho Civil II1, Bartzelona, 1989; ALONSO PÉREZ, El riesgo en el contrato de compraventa, Madril, 1972; ATAZ LÓPEZ, Ejercicio por los acreedores de los derechos y acciones del deudor, Madril, 1988; BRANCA, Istituzioni di Diritto Privato, 4. argitaraldia, Bologna, 1956; CLE MENTE MEORO, La resolución de los contratos por incumplimiento, Valentzia, 1992; DE CASTRO, «La acción pauliana y la responsabilidad del deudor», RDP, 1932; DÍEZPICAZO, Fundamentos del Derecho Civil Patrimonial, Madril, 1993; Idem, «La aceptación de la herencia por los acreedores del heredero», ADC, 1959; DÍEZPICAZO eta GULLÓN, Sistema de Derecho

civil, II, 6.a, Madril, 1993; GIAMPICCOLO, G., voz «Azione surrogatoria», Enciclopedia del Diritto, IV, 1959, 950; GIORGI, Teoría de las obligaciones, II, 1977ko argitaraldia; GULLÓN BALLESTEROS, «La acción subrogatoria», RDP, 1959; JORDANO FRAGA, La responsabilidad contractual, Madril, 1987; MONTÉS, «Comentario arts. 1125 ss.», in Comentarios al Código civil y a las Compilaciones forales, XV2, Madril, 1983; Idem, «Comentarios art.

1124», in Comentarios al Código civil y a las Compilaciones forales, XV1goa., Madril, 1989; NATOLI, voz «Azione subrrogatoria», Enciclopedia del Diritto, IV, 1959; PANTALEÓN PRIETO, «La resolución por incumplimiento e indemnización», ADC, 1988; PENA LÓPEZ, La acción sub rogatoria, Extremadurako Unibertsitatea, 1977; SANCHO REBULLIDA, in LACRUZ y Otros, Elementos de Derecho Civil, II1, 2. argitaraldia, Bartze lona, 1985.

Hamahirugarren gaia KREDITUAREN BERMEAK Laburpena: §52. Bermeak orokorrean.— 126. Zertzelada orokorrak.— 127. Berme motak: A) Berme pertsonalak; B) Berme errealak.— §53. Hitzar menezko zigorra.— 128. Kontzeptua, izaera eta eginkizunak.— 129.

Zigorraren eskakortasuna.— 130. Judizio bidezko moderazioa.— §54.

Erresak.— 131. Kontzeptua, esangura eta eginkizuna.— 132. Jurispru dentziaren jarrera.— §55. Atxikitze eskubidea.— 133. Kontzeptua eta oinarriak.— 134. Ondoreak.— §56. Fidantza.— 135. Kontzeptua, ezau garriak eta motak.— 136. Fidantzaren egitura: A) Subjektuak; B) Objektua: betebehar bermatua.— 137. Fidantzaren eraketa.— 138. Fi dantzaren edukia: fidatzailearen eta zordunaren arteko harremanak: A) Fidatzailearen betebeharrak dituen ezaugarriak; B) Estaldura akzioa; C) Itzulketa akzioa eta subrogazio akzioa.— 139. Fidantzaren edukia: hartzekodunaren eta fidatzailearen arteko harremanak: A) Hartzeko dunaren kobrantza uziari buruzko eraentza; B) Eskusio onura; C) Eskusio onurari uko egitea eta fidantza solidarioa.— 140. Fidatzaile aniztasuna: kidefidantza.— 141. Fidantzapeko betebeharraren gorabeherak.— 142.

Fidantza azkentzea.— 143. Azpifidantza.— §57. Berme independenteak edo lokabeak.— 144. Eskatu eta batera bete behar diren abalak edo bermeak.— 145. Kauzio aseguruak.— 146. Babes edo konfort gutunak.

§52. BERMEAK OROKORREAN 126. Zertzelada orokorrak Esangura hertsian, bermeak kreditua sendotzen du, hori berori ziur tatzeko. Bestetik ere, bermea kredituari berari gehitzen zaio eta hartzeko dunaren ahalmena handitzen du; horrekin, kreditu eskubideak segurtasun gehiago izan dezake.

Aurreko gaian esan dugunez, esangura hertsian ezin da bermetzat jo zordunaren ondasunak horren zorrak ordaintzera

lotuta egotea; lotura hori Kode Zibilaren 1911. art.an ezarritako ondare erantzukizunaren printzipioak erakartzen du.

Esangura teknikoan, bermea kredituari erasten zaion eskubide edo ahalmena da; horren bidez, kreditua ordainduko dela ziurtatzen da. Hori dela eta, zehatzagoa da esatea, DĂ?EZPICAZOk adierazi duenez, berme eginkizuna duten eskubideak edo ahalmenak daudela. Eskubide edo ahalmen horiek kredituaren menpe daude, kreditua eskubide nagusia izanik. Berme eta kreditua ren artean erasgarritasun harremanak ezartzen dira. Ildo horretatik, esan ohi da bermea eskubide erantsia dela. Hala ere, ezin da orokorrean esan benetako eskubidea (hau da, Zuzenbide tipoaren barneko ahalmen egoera lokabea) edo ahalmena (hots, jarduketa aukera babestua) denik; aitzitik, hori kasuan kasuan aztertu behar da, kasuan kasuko harremanetan parte hartzen duten interesen arabera.

Ildo horretatik, Kode Zibilak baten baino gehiagotan dio bermeak eskubide erantsiak direla; besteak beste, 1528, 1207 eta 1212. art.etan.

127. Berme motak Kredituaren segurtasuna sendotzeko, hartzekodunari ahalmen juridiko edo eskubide subjektibo batzuk eratxikitzen zaizkio. Ahalmen eta eskubide horien izaeraren arabera, bermeak bi taldetan sailka daitezke: errealak eta pertsonalak. Hala ere, bereizketa horrek ez du bat egiten eskubide errealen eta kreditu eskubideen arteko bereizketarekin. Bermeen esparruan, berme ÂŤerrealÂťei buruz hitz egin daiteke, baina horiek ez dute benetako eskubide errealik ematen; aitzitik, edukitza ahalmenak eratxiki edo edukitza egoerak bidezkotzen dituzte.

Gauzak horrela, berme errealek ahalmen juridikoa ematen dute, zordunaren edo gainontzekoaren gauza zehatzaren gain.

Hori onartuz gero, berme errealen artean bigarren bereizketa bat egin daiteke: batetik, izaera hori be rez duten bermeak, benetako eskubide errealaren bidez egikaritzen direlako; eta, bestetik, zeharkako berme errealak.

Azken horiek, betebehar izaerako edo izaera pertsonaleko

eskubideak edo ahalmenak ematen badituzte ere, gauza zehatzen gainekoak dira.

Ildo horretatik, eta lehen aipatu dugun esanguran, ondokoak bereiz daitezke: berme pertsonalak, esangura hertsiko berme errealak eta, azkenik, gau za zehatzen gainekoak izan arren, eskubide pertsonala bakarrik ematen duten bermeak.

Nolanahi ere, berme horiek guztiak eskubide erantsiak dira. Esangura hertsiko berme errealei dagokienez, Zuzenbide tipoaren barneko eskubideak dira. Berme horiek ematen dira legeak aurretiaz ezarritako egoeretan; horre lako egoeretan, alderdiek euren erara molda ditzakete berme horiek, baina inoiz ez euren erabakimenaren arabera sortu. Berme pertsonalei dagokienean, beste eskubide batzuk ere berme moduan erabil daitezke, baina horietan, se gurtasun edo berme eginkizuna trafikoan interpretatu eta aplikatu behar da, Zuzenbide tipoaren barneko eredu edo egituren arabera.

A) Berme pertsonalak Berme horiek ahalmen edo eskubide pertsonala eratxikitzen diote har tzekodunari. Ahalmen edo eskubide pertsonal hori ez da gauza zehatzaren gainekoa, ezbada zordunaren ondarearen gainekoa (horrela zordunaren eran tzukizuna handitu edo zabalduz) edo gainontzekoaren ondarearen gainekoa.

Horren harira, gainontzeko baten ondarea gera daiteke zordunak betebeharra ez betetzean sortzen diren ondorioen menpe; horrekin, hartzekodunak bere interesa asetzeko aukera gehiago izango ditu, gainontzekoaren ondareko aktiboak gehitzen baitzaizkio ezbetetzea gertatzean kolpe egiteko modu koa den ondare esparruari. Horixe gertatzen da, aurretiaz ezarritako mekanis mo batzuen arabera, fidantza, abal eta berme eginkizuna duten solidaritate kasuetan.

Halaber, eman daiteke ahalmen gehigarririk ere, zordunaren beraren on

darearen aurka jotzeko; hori berori gertatzen da, hain zuzen ere, hitzarme nezko zigorren kasuan.

Lehenago adierazi izan dugunez, gauza zehatzen gainekoak izan arren, berme pertsonalek betebehar izaerako eskubideak ematen dituzte. Horixe esan daiteke atxikitze eta erres eskubideen kasuetan, edukitza ahalmenak eratxikitzen dituzten berme pertsonalak baitira.

B) Berme errealak Segurtasuna lortzen da hartzekodunari ahalmen juridikoa emanez, hots, zordunaren edo gainontzekoaren gauza zehatzaren gaineko eskubide subjektiboa emanez. Ahalmen horrek eskubide errealek duten babes berezia izango du: zuzenekoa izatea eta, batez ere, erga omnes jartzeko aukera.

Ahalmen horrek, batetik, gauza atzemateko aukera ematen du, gauza hori Estatuko organoen bidez derrigor besterenganatzeko eta lortutakoarekin hartzekodunari ordaintzeko; horixe gertatzen da, batetik, gauzak diru bihurtzeko eskubide errealen kasuan (bahia, hipoteka eta antikresia).

Bestetik, gauzaren gaineko jabetza edo eskubidearen gaineko titulartasuna erreserbatzeko aukera ematen du ahalmen horrek, eta ez zaio zordunari gauza edo eskubidea eskual datuko, berak ordaindu arte (jabari erreserba, fiducia cum creditore).

Horre la bada, hartzekodunaren interesa ez bada asetzen, horrek bere titulartasun errealari eutsiko dio eta bere eskubidearen osotasuna erraz berreskuratuko du.

Arestian esan dugunez, berme erreal deitu ahal zaie nolabait gauza zehatzaren edukitza (atxikitzeko eskubidea) edo diru kopurua (erresak) atxikitzeko ahalmena ematen duten bermeei ere.

Berme erreal zehatzak Eskubide Errealei buruzko Liburukian aztertu izan dira; hortaz, horien inguruan liburuki horretara jo behar da.

Jarraian bada, berme pertsonalak aztertuko ditugu, horien artean, gauza zehatzen gaine

an betebehar izaerako eskubideak edo eskubide pertsonalak daudela kontu tan hartuz. Arestian esan dugunez, horiei ere berme erreal deitu ahal zaie nolabait. §53. HITZARMENEZKO ZIGORRA 128. Kontzeptua, izaera eta eginkizunak Hitzarmenezko zigorra, zigor klausula ere deitutakoa, hitzarmen erantsia da. Hitzarmen hori hizpatu daiteke betebehar nagusia barneratzen duen negozioaren klausula gisa edo, osterantzean, negozio banandu baten bidez.

Hitzar men hori dela bide, pertsona bat prestazioa (gehienetan, diruzko prestazioa) egitera behartzen da, betebehar nagusia bete ez edo modu akastunean zein irregularrean betetzen denerako.

Iritzi ere, hitzarmen horri zigor klausula deritzo, negozio nagusian hizpaketa gisa agertzen denean. Eta hitzarmenezko zigor deitzen zaio, aldiz, ber me betebehar erantsia negozio bananduan ezartzen denean eta ez, ordea, betebehar nagusia barneratzen duen negozioan klausula gisa agertzen denean.

Kode Zibilaren arabera, zigor klausulak izaera erantsia du.

KZren 1155. art.ak xedatzen duenez, zigor klausula deuseza izateak berez ez dakar betebehar nagusia deuseza izatea; baina betebehar nagusia deuseza izanez gero, aldiz, zigor klausula deuseza izango da.

Zalantzazkoa da ea gai horren inguruan deuseztasun adierazmoldea erabateko edo errotikako deuseztasunari buruz bakarrik ari den ala ez. Itxuraz, egokiagoa da esatea deuseztasun adierazmoldea esangura zabalean ulertu behar dela (ESPĂ?N, CABANILLAS).

Betebehar erantsiaren ikuspuntutik ere, horri hitzarmenezko zigor deritzo, baita zigor pribatu ere.

Hitzarmenezko zigorra sarritan erabiltzen da trafiko juridikoan, batik bat, kontratuaren betepena denboraren araberakoa denean nolabait.

Horrek apar teko garrantzia du, betebeharra ez bada betetzen, askiezak

direlako hartze kodunaren interesak eragingarritasunez babesteko antolamendu juridikoek barneratzen dituzten arauzko medeapen mekanismoak.

Hitzarmen horrek duen izendazioa gorabehera, berme hori ez da beneta ko zigorra, eta ez dago zehapen edo zigor ideian oinarrituta.

Horren benetako izaera salbuespen bat besterik ez da, betebeharrak ez betetzeagatiko eran tzukizunaren legezko eraentzari begira. Bestalde, erantzukizuna astundu edo mugatzeko itunetatik bereizten da, hitzarmen horretan erantzukizunaren zenbatekoak edo hedadurak ez duelako garrantzirik.

Hitzarmen horren bitar tez, modu edo bide desberdin bat finkatzen da, ezbetetzeagatiko erantzuki zuna gauzatzeko (horren guztiaren inguruan, MAS BADĂ?A).

Borondate autonomiaren ondorioz legezkoa ez den erantzukizun mota bat finkatzeak, MAS BADĂ?Ak adierazi duenez, helburu desberdinak izan ditzake: a) Kalteordainaren zenbatekoari buruzko ezbaiak saihestea eta, era berean, frogaren inguruko ezintasun arazoak eragoztea (hain zuzen, kaltegalerak benetan izan direla frogatzeko ezintasuna edo kalte horiek eta ezbetetzea kari bidez lotuta daudela frogatzeko ezintasuna eragoztea); bestetik, derrigorrez ko betearazpen prozedura bizkortzea. Horretarako, benetan izan diren kal teetatik bereiztuta dagoen kopurua finkatzen da, zigorra kalteetatik bereiztuta jar baitaiteke (adibidez, AGk 1989ko urriaren 18 eta 1991ko abenduaren 19an emandako epaiak). b) Zorduna betebeharra betetzera behartzea, ezbetetzeagatiko kalteordainaren bidez lortuko litzatekeen kopurua baino handiagoa den beste medeapen kopuru bat ezarriz; bestela, prestazioaren objektu ez diren gauzak emateko beharra ezartzea, zordunak nahiago duenean betebeharra betetzea gauza horiek ematea baino. c) Legezko erantzukizuna astuntzea, kalteengatiko erantzukizunari gehi tu edo batzen zaion bestelako zigor areagotua itunduz.

Ezustekoak klausula bidez bereganatzen badira, zalantzagarria da klausula horiek zigor klausula diren ala ez.

Kasu horretan esan ohi da aseguraketa gisakoa (ALBALADEJO, LOBATO) edo «asegurua» dagoela (ROCA SASTRE eta PUIG BRUTAU). Hala ere, irizpide hobeari helduz, esan behar da erantzukizuna astuntzeko ituna dagoela eta ez, ordea, benetako zigor klausula (MAS BADÍA).

Aurrean esandakoa aintzat hartuz gero, esan daiteke zigor klausularen oinarria eta horren helbururik nagusiena ez dela kasuankasuan itundutako prestazioa gauzatuko dela bermatzea, ezbada hartzekodunaren interesak ase tzea, ezbetetzeagatiko erantzukizunaren legezko eraentza ez den bide batetik. Hartzekodunaren interesak ase daitezke, bai zorduna betetzera behartuz, bai hartzekodunak erantzukizunari buruzko eraentzapean egonik jasango lituz keen arriskuak saihestuz. Zordunaren kaudimengabezia da zigor klausulak dakarren bermearen muga; egineginean ere, klausula horrek ez du zordu naren kaudimengabezia eragozten, ezta lehenespenezko zein pribilegiodun krediturik ematen ere (MAS BADÍA).

Praktikan, zigor klausulak era askotakoak izan daitezke.

Batzuetan, diruzko prestazioak dira eta horiek kalteordainari gehitzen zaizkio edo kalteordaina ordezten dute. Beste batzuetan, berriz, prestazio multzo mailakatua osatzen dute; horixe gertatzen da, betepena atzeratzen denean, esaterako, eraikuntza kontratuetan, kontrataria obra ematean atzeratzen denean. Ildo bere tik, zigor klausulak azal daitezke honetara ere: azkentze edo suntsiarazpen kasuetan hartzekodunak jasoko dituen kopuruak atxikiz, hain zuzen; ber barako, prezio geroratudun salmentan erabakitzen da, salmenta suntsiarazten denean, saltzaileak (prezioaren hartzekodun izanik) ordaindutakoaren zati bat atxiki ahal izango duela. Halaber, zigor klausula izan daiteke zerbait eman edo egiteko prestazio erantsia.

Horrek guztiak zigor klausulak dituen oinarrizko hiru eginkizun erakartzen ditu: a) Eginkizun zehatzailea edo astungarria, hartzekodunak

eskatu ahal dituenean betepena, ezbetetzeagatiko zein berandu betetzeagatiko kalteordaina eta zigorraren ordainketa. b) Eginkizun ordeztailea, aurretiazko likidazio gisa aplikatuz, zigorrak bere barruan hartzen duenean kalteordaina. c) Aukerazko eginkizuna, hartzekodunak kalteordaina erreklamatzea edo zigorra ordaintzea aukeratu ahal duenean.

Espainiako Zuzenbidean KZren 1152.etik 1154.era arteko art.ek arautzen dute zigor klausularen arazoa.

Aipatu berri ditugun artikuluetatik lehenengoak ezartzen du, orokorrean eta kontrako itunik ez dagoenerako, zigorrak izaera ordeztailea duela. Adierazpen horri ondokoa gehitzen dio: ÂŤzigorra betearazi ahal izango da, Kode honen arabera eskatzeko modukoa denean bakarrikÂť.

Bestalde, KZren 1153. art.tik ondorioztatzen denez, zorduna ezin da betebeharraren betepenetik askatu zigorra ordainduz, eskubide hori berariaz erreserbatu zaionean izan ezik.

Era berean, hartzekodunak ezin ditu aldi be rean eskatu betebeharraren betepena eta zigorraren ordainketa, ahalmen hori zuzenean eman zaionean izan ezik.

Bi arau horiek eskuemaileak dira, alderdiek askatasun osoa baitute hitzarmenezko zigorrari eginkizun desberdinak eratxikitzeko. Horrela bada, negozioz negozio kontutan hartu behar da, lehenengo eta behin, alderdiek berariaz agertutako borondatea; nolanahi ere, trafikoaren usadioek borondate hori osatuko dute. Zalantzarik badago, interpretaziorik egokiena da zigorrak eginkizun ordeztailea duela uste izatea; horretara, hartzekodunak ezin izango ditu batera eskatu betepena eta zigorra.

Horrez gain, 1153. art.aren arabera, itun bidez zordunak ahalmena izan dezake, betebeharraren betepena ala zigorraren ordainketa aukeratzeko. Itun horrek ez du hitzarmenezko zigor izaerarik; aitzitik, itun horrek kasuan kasuko betebeharra hautabidezko betebehar bihurtzen du, damutze diru deitutakoaren bidez. Dena den, berariaz hitzartu denean bakarrik ulertuko da zordunari eskubide hori erreserbatu zaiola.

129. Zigorraren eskakortasuna

KZren 1152. art.ak bere bigarren lerroaldean hauxe xedatzen du: zigorra betearazi ahal izango da, Kode honen arabera eskatzeko modukoa denean bakarrik; hau da, zordunak betebeharra betetzen ez duenean zein modu akastunean betetzen duenean, edo, bestela esanda, KZren 1101. art.ak jasotako kasuetan. Dena den, horrek ez dakar (DÍEZPICAZOk esan eta CABANILLASek gogorarazi zuenez) betebeharra baldintzapekoa izatea. Askoz jota, conditio iurisa izan daiteke, hots, eskakortasunaren legezko baldintza.

Horren harira, zigorra ezin izango da eskatu, ezustekorik edo ezinbesterik dagoenean (AGk 1989ko otsailaren 1ean emandako epaia), ezta zorduna betebeharretik askatzen den beste edozein kasutan ere; esaterako, ezbetetzea hartzekodunaren jokabideari egotzi ahal zaionean, erruen arteko konpentsazioa dagoenean etab. (AGk 1988ko uztailaren 4an eta 1988ko apirilaren 5ean emandako epaiak). Hala eta guztiz ere, lehenago ikusi dugunez, ezustekorik nahiz ezinbesterik dagoen kasuetarako ere, zigorraren eskakortasuna itundu daiteke, KZren 1105. art.ak hori egitea ahalbideratzen baitu. Kasu horietan, goian adierazi dugun bezala, eta autore gehienen ustez, aseguraketa antzekoa gauzatzen da eta hori erantzukizuna astuntzeko ituna dela esan dezakegu (horri guztiari buruz, CABANILLAS eta MAS BADÍA).

130. Judizio bidezko moderazioa KZren 1154. art.ak xedatutakoaren arabera, «epaileak zigorra ekitatez moderatuko du, zordunak betebehar nagusia zati batez edo modu irregularrean betetzen duenean».

MAS BADÍAren aburuz, xedapen horren jatorria alderdien borondatea errespetatzeko ahaleginean datza.

Horretarako, borondate horiei eusten die, quantumari begira eta ezbetetze mailari (erabatekoa, zati batekoa edo akas tuna) begira legezko eraentzatik aldendu nahi izan diren neurrian.

Zigorra moderatzeko ez da kontutan hartuko kasuankasuan eragindako kaltearen edo gauzatutako galeraren norainokoa, ezbada zati bateko betepenak edo betepen

irregularrak zenbaterainoko kalteak saihestu dituen. Ildo horretatik, kontutan hartu behar da hartzekodunaren interesak zein mailatan ase diren edo asetasun horrek zenbaterainoko abantaila dakarren. Ideia horren agerpenak dira, besteak beste, AGk 1982ko maiatzaren 11n, 1981eko ekaina ren 30ean, 1991ko maiatzaren 22an eta 1992ko azaroaren 27an emandako epaiak. Hala ere, jarrera hori ez da aho batekoa; aitzitik, beste epai batzuen arabera (berbarako, 1989ko otsailaren 8an emandako epaiaren arabera), zigo rra egikituko zaio benetan gauzatutako kalteari.

KZren 1103. art.ak aipatzen duen erru maila ez da aintzat hartu behar, manu horrek ez baitu inolako loturarik 1154. art.arekin; hala ere, AGk horren aurkako epairen bat eman du.

Errua kontutan hartu behar da, hala denean, zigorra ordaindu behar den ala ez zehazteko (KZren 1152.2. art.) eta ez, ordea, KZren 1154. art.aren arabera, zigorra moderatzeko.

Luze eta zabal eztabaidatu izan da ea berandutza kasuetan (batez ere, diruzko betebeharretan) zati bateko betepenik edo betepen irregularrik dagoen, 1154. art. aplikatzeko. Erantzuna baiezkoa izan behar da eta zigorra (kasu horietan, berandutza zigor izenekoa) eskatzeko modukoa da. Azpimarratu behar da zigor mota hori sarritan agertzen dela obra kontratuetan eta sale rosketetan. Kasu horietan, jurisprudentziak dio zigor hori gehitzeko modukoa dela; bestela esateko, zigorra eska daiteke betebeharraren betepenarekin edo, hori izan ezean, betepena ordezten duen kalteordainarekin batera (AGk 1980ko maiatzaren 26an, 1958ko maiatzaren 31n emandako epaiak etab.) Dena den, MAS BADĂ?Ak agerian jarri duenez, jurisprudentzia ez da batere argia, berandutza zigorren moderazioari buruz KZren 1154. art.ak ezartzen duena azaltzen duenean (besteak beste, AGk 1990eko urriaren 1ean, 1986ko maiatzaren 20an, 1989ko maiatzaren 10ean eta 1992ko urtarrilaren 29an emandako epaiak).

Era berean, eztabaidatu izan da, KZren 1154. artikulua 1108. art.ari lotuta aplikatuz, hitzarmenezko berandutza korrituak modera daitezkeen ala ez.

Lehenago adierazi dugunez, diruzko betebeharrak berandu betetzean kalteak sortzen dira; kalte horien ĂŠ fortait likidazio gisakoa arautzen du KZren 1108. art.ak. Hartzekodunak ez du frogatu behar kalteak izan direnik, ezta horien zenbatekorik ere.

Kasu horretan, korrituak likidatuko dira, kasuankasuan hitzarturiko korritu tasaren arabera eta, hitzarmenik ez badago, legezko korrituen arabera. Horren inguruan zehaztu behar da ea manuak ai patutako hitzarmenezko berandutza korrituak benetako zigor klausulak diren ala ez. Doktrinak arazo hori aztertzeko kontutan izan ditu asmozkotasun iriz pideak (alderdien borondatea) edo kasuan kasuko irizpideak (kasuaren inguruabarrak), RUIZRICOk adierazi duenez. Edozein modutan ere, esan be har da diruzko betebeharretan hitzarmenezko berandutza korrituak zinezko zigor klausulak direla, nahiz eta benetan eragindako kalteen zenbatekoa hi tzarturiko zenbatekoa baino handiagoa izan ez.

Jurisprudentziak adierazi duenez, 1154. art.aren araberako moderazioak zigorra ekitatez aldaraztea dakar, baina ez zigorra ezabatzea (AGk 1984ko maiatzaren 30ean emandako epaia); kasu batzuetan, betebehar nagusia betetzeko epaileak ematen duen luzamendua izan daiteke aldarazpen hori (AGk 1958ko maiatzaren 19an eta 1915eko uztailaren 3an emandako epaiak etab.). Doktrinak jarrera hori kritikatzen du, epea luzatzea ezin daitekeelako moderazio gisa ulertu, betebeharra betetzeko erraztasunak emate gisa baino, horrekin zigorra ezartzea eragotziz (ALBALADEJO, CABANILLAS, LA CRUZ, LOBATO, MAS BADĂ?A). Hala eta guztiz ere, orokorrean ulertu be har da moderazioa zigorraren zenbatekoa gutxitzea dela.

Hitzarmen bidez ezarritako zigorra gehiegia bada, doktrinak zalantzan jartzen du ea KZren 1154. art.an xedatutakoa interpretazio hedatzaile bidez edo analogiaz aplika daitekeen.

KZren 1154. art. aplikatzen bada, badiru di ezin dela berrikuspenik egin (AGk 1985eko otsailaren 19an, 1990eko abenduaren 26an eta 1992ko otsailaren 14an emandako epaiak); izan ere, manu horrek zati batez betetzea edo betepen irregularra bakarrik aipatzen du eta ez, ostera, erabateko ezbetetzea. Horrela bada, berrikuspena beste bide batzuetatik egin beharko litzateke, eta horien artean ondorengoak proposatu dira: onustearen printzipio orokorra; moraltasunik ezaren irizpidea, autonomia pri

batuaren muga gisa; KZren 1103. art.aren aplikazioa: eskubideaz abusatzea ren doktrina etab.

Kontsumitzaile eta erabiltzaileen kasuan, KEDLOren 10. art.aren 1 eta 4. lerroaldeetan xedatutakoaren arabera, zigor gehiegia deuseza izango da, zigor klausula abusuzkoa bada.

Moderazioari buruzko beste kasu batzuk AKLn jasotzen dira.

Zigor klausulak klausula suntsiarazleei lotuta badaude, Europako Batasunaren Kontseiluak, 1986ko abenduaren 22an emandako Zuzentarauan (87/102/EEE), xedatzen du alderdien arteko likidazioa egin behar dela, zelan eta ondasunak berreskuratzeak zuzena ez den aberasterik ez dezan ekar. §54. ERRESAK 131. Kontzeptua, esangura eta eginkizuna Berme mota hori honela defini daiteke: kontratugile batek besteari zenbateko bat ematen dio, betebeharra beteko delako seinale gisa (DÍEZPICAZO).

Kode Zibilak erresei buruzko ideia 1454. art.an du jasota.

Artikulu horren arabera, «salerosketa kontratuan erresik edo seinalerik izan bada, kontratua hutsaldu ahal izateko, erosleak horiek galtzea onartu behar du edo, bestela, saltzaileak onartu, erresak bikoiztuta itzultzea».

Hortaz, erres gisa har daiteke erosleak saltzaileari ematen dion zenbate koa. Erresok salerosketaren prezioaren gain lokabeak dira eta, horiek emanez gero, kontratua «hutsal» daiteke, erosleak zenbateko hori galduz edo saltzaile ak zenbatekoa bikoiztuta itzuliz.

Nolanahi ere, erresei buruzko arauketa horrek trafikoan ezagutzen di ren erresen motetatik bat bakarrik jasotzen du. Erres horiei penitentzi erres deritze, bai eta damutze prezio ere. Dena dela, trafikoan beste erres mota bi agertzen dira: —Erres baiezleak. Horiek kontratua izan dela frogatzeko

balio dute. A. LÓPEZek esan duenez, betebeharra ez bada betetzen, erresek ez dute zeri kusirik kaldeordainaren zenbatekoarekin, ezta 1124. artikuluan oinarritutako suntsiarazpen akzioarekin, ez eta derrigorrezko betepena eskatzeko aukera rekin ere. Bestela esanda, erres baiezleek balio dute betebeharra sortu dela agerian jarri eta betebehar hori frogatzeko, baina ez dute beste eraginik. MKren 343. art.an ezarritako presuntzioaren arabera, merkataritzako salerosketetan beti uste izango da erresek izaera baiezlea dutela. Artikulu horren aginduz, kontrako itunik izan ezean, merkataritzako salmentetan seinale gisa ematen diren zenbatekoei buruz uste izango da prezioaren zati gisa eta kon tratuaren berrespen froga gisa eman direla. —Zigor erresak. Kasu horretan, gauza gorpuzduna ematen da, gehienetan, dirua. Erres horiek kontratua beteko dela bermatzen dute; hots, kontratua ez bada betetzen, eta erantzule den alderdia zein den kontutan hartuta, kasuan kasuko erresak galduko dira edo jasotakoak bikoiztuta itzuli beharko dira. Beraz, erresak kalteordain gisakoak izango dira; dena den, jurisprudentziaren arabera, ez dute betebeharra eskatzea edo modu zehatzean betearaztea eragozten (AGk 1978ko uztailaren 7an emandako epaia, A. LÓPEZek gogo raratzen duenez).

MKren 83. art.ak zigor erresei buruzko kasu berezi bat arautzen du: azoketan egin eta eskura ordaindutako salerosketa kontratuen kasua, hain zuzen. Manu horren arabera, hogeita lau ordu igarotzen badira kontratugile ek kontratuaren betepena eskatu gabe, kontratua deuseza dela ulertuko da eta kasuankasuan emandako erresak edo seinaleak jaso dituenaren esku gera tuko dira.

Erres mota guztietan, horiek ematea nahitaezkoa da.

Hortaz, kontratu erreala da, hots, ematearekin burutzen da kontratua.

Bestetik ere, beste kon tratu bati erantsitako kontratua da; are gehiago, penitentzi erresen kasuan, benetako kontratu sinalagmatiko bihur daiteke (DĂ?EZPICAZO).

Edozein motatako betebeharretan ager daitezke erresak, baina, gehienetan, salerosketa kontratuan azaltzen dira.

Erres mota guztiek betepenaren aseguru edo berme eginkizuna dute, baina eginkizun hori era desberdinetan azaltzen da, erres motaren arabera. Erres baiezleetan, eginkizun hori betetzen da horien emate hutsaren bidez; izan ere, erres baiezleek kasuan kasuko eragiketaren froga errazten dute. Zigor erresetan, berriz, ezbetetzea gauzatu aurretik ematen den kalteordai nean datza berme eginkizuna. Penitentzi erresetan, azkenik, betebeharra betetzen ez bada, erresak bikoiztuta itzuli behar dira; horren ondorioz, erresek betebeharra betetzera bultzatzen dute.

Jurisprudentziak esan du zigor erresek zigor klausularen eginkizun bera dutela; horrek berez ahalbideratzen du KZren 1152.etik 1155.era arteko art.ak analogiaz aplikatzea.

Erresei buruzko itunak izaera erantsia duela ulertu behar da. Hori dela bide, kontratu nagusiaren eragingabetasunak erresei buruzko ituna eragingabea izatea dakar, baina ez alderantziz, KZren 1155. art.ko zigor klausularekin ere ez baita alderantzizkoa gertatzen.

Kode Zibilak ÂŤhutsalketaÂť aipatzen badu ere, ulertu behar da suntsiarazpenari buruz ari dela. KZren 1454. art.ak kontratua suntsiarazteko ahalmena ematen du eta hori judizio bidez zein judizioz kanpo egikari daiteke. Hala ere, hori eragingarria izango da, beste alderdiak berari dagokiona betetzen duenean bakarrik; bestela, kontratu nagusiaren eraentza aplikatu behar da (GARCĂ?A CANTERO, A. LĂ“PEZ), hau da: derrigorrezko betearazpena edo KZren 1124. art.an oinarritutako suntsiarazpena (eta horren barruan erresak likidatu edo euren ondoreak egotziko dira).

132. Jurisprudentziaren jarrera KZren 1454. art. aplikatuz gero, ondokoa erabakitzeko arazoa agertzen da: erosleak egin duen emate hori nolakoa izan den, hau da, erres moduan ala prezioaren zati gisa. Ildo beretik ere, erres moduan egin badu, erres horiek zigor izaera ala penitentzi izaera duten.

Arazo hori konpontzeko, jurisprudentziak kontutan hartu izan du, lehenengo eta behin, borondatearen lehentasuna; hortaz,

alderdien borondatea interpretatu du, 1454. artikulua ordeztailea eta interpretatzailea dela ulertuz (AGk 1958ko apirilaren 1ean eta 1963ko urriaren 31n emandako epaiak). Beraz, kontratuan penitentzi izaera argi eta garbi agertzen denean bakarrik izango dute erresek izaera hori; horretara izan behar da, 1454. art.aren manua salbuespenezkoa izan eta molde murriztaile batez interpretatu behar delako (AGk 1982ko otsailaren 17an, 1983ko urriaren 10ean emandako epaiak eta abar). Horren guztiaren ondorioz, erresen izaerari buruz ez bada ezer adierazten, zigor izaera dutela ulertuko da; beraz, seinaleren bat izan dela adieraztea ez da nahikoa erresek penitentzi izaera dutela ulertzeko. §55. ATXIKITZE ESKUBIDEA 133. Kontzeptua eta oinarriak Kode Zibilaren manu batzuek ahalmena ematen diote gauza itzultzeko prestazioa egin behar duenari itzulketa hori ez egiteko. Gauzak horrela, pertsona horrek bere edukitza edo ukantzari eutsiko dio, gauza horretan egin dituen gastuak ordaintzen ez zaizkion bitartean. Ukantzari eusteko ahalmen horri, hau da, gastuak ordaintzen ez diren bitartean, itzulketa eginbeharra eteteko ahalmen horri atxikitze eskubide deritzo.

Horren harira, 453. art.ak onustedun edukitzaileari ematen dio eskubide hori, derrigorrezko gastuak direla eta; 522. art.ak, aldiz, gozamendunari, jabe soilak itzuli behar dizkion ordainketak direla eta; 1600. art.ak, bestetik, ondasun higikorrean obraren bat egin duenari; 1730. art.ak, berriz, mandatariari, berak aldez aurretik ordaindutako diru kopuruak eman eta mandatuaren ondorioz jasan dituen kaltegaleren ordaina mandatugileak ordaintzen ez dion bitartean; eta, azkenik, 1780. art.ak gordailuzainari ematen dio eskubide hori, gordailuaren ondorioz zor zaiona osoosorik ordaindu arte.

Hor goian aipatutako kasu horietan guztietan, gastuak ordaintzeko betebeharra beteko dela bermatzeko, gastu horien hartzekodunak gauzaren ukan tzari eusten dio.

Antza denez, horren oinarria onusteari buruzko printzipio orokorra da, onustearen aurkakoa baita gastuak ordaindu ez dituenak gauzaren itzulketa eskatzea (VIÑAS MEY, DÍEZPICAZO).

Kasu batzuetan (besteak beste, 1600, 1730 eta 1780. art.etan), Kode Zibilak bahi moduan atxikitzeko ahalmena aipatzen du. Horrek berez bide ematen du atxikitze eskubidea berme erreal zehatza dela ulertzeko. Hala eta guztiz ere, berme hori ez da ematen aurrean aipatutako hiru art.etan. Nolanahi ere, badirudi Auzitegi Gorenaren erabakiren bat izaera horretan oinarritzen dela (AGk 1970eko ekainaren 16an eta 1987ko uztailaren 7an emandako epaiak, biak KZren 1730. art.aren ingurukoak).

Artikulu horien aztertzaileek diote ez dagoela bahi eskubide errealik, ez bada legezko ahalmen bat, gastuak ordaintzen ez diren bitartean edukitza luzatzeko. Hori berori adierazten du SALVADOR CODERCHek, KZren 1600. art.an oinarrituta. KZren 1730. art.aren inguruan, A. LÓPEZek esan dakoaren harira, GORDILLOk dio arauaren edukiak berak baztertzen duela bertan bahi eskubide erreala arautzen dela ulertzeko aukera. Egineginean ere, mandatariari ahalmena ematen zaio mandatuaren objektu diren gauzak atxikitzeko, mandatugileak zor diona ordaindu arte. Horrekin adierazten da gauzak atxikitzen dituen mandatariak ezin dituela horiek besterenganatu, horiekin bere kreditua kobratzeko; beraz, ez zaio pribilegiorik ematen, tek nikaren ikuspuntutik atxikitze eskubide deritzona baino.

KZren 1780. art.ko kategoria aztertzean, BADOSAren ustez, «bahi moduan atxikitzea» adierazmoldearen bidez azaldu nahi da «hartzekodun pignoratizioak atxikitzeko duen ahalmen bera»; hala ere, horretan, bahiak eratortzen dituen hiru ondoreetatik (atxikitzea, antikresi ondorea eta ius distrahendia) lehenengoa bakarrik ematen da. Gure ustez, horixe ulertu behar da Kode Zibilak bahi moduan atxikitzea adierazten duen hiru kasuetan.

134. Ondoreak

Atxikitze eskubideak dakarren oinarrizko arazoa da zehaztea ea atxikitzaileak (oinarrian, gauza itzultzeko betebeharra duenak) gauzaren edukitzari eusteko duen ahalmena noren aurka jar dezakeen. Azken finean, arazoa da ahalmen hori benetako eskubide erreala den ala ez zehaztea. Beharbada, JORDANO FRAGAk eta GORDILLOk nabarmendu dutenez, er ga omnes jar daiteke, hots, alderdien arteko harremanetatik kanpo, erakun dearen izaera juridikoerreala den zehazteko beharrik gabe.

Arazo hori eztabaidagarria da: A. LÓPEZ eta autore gehienen iritziz (esaterako, DÍEZPICAZO, BADOSA, SALVADOR CODERCH), atxikitze eskubideak alderdien arteko eragina du eta gainontzekoen aurka jarri ahal izatea ez da atxikitze eskubidetik ondorioztatzen, horrekin aldi berean dauden eta Espainiako Zuzenbideak nagusiarazi dituen kreditu pribilegioetatik baizik.

Nolanahi ere, 1987ko ekainaren 7an emandako epaian, AGk ulertu zuen legezko berme pignoratizioa dela 1730. art.ak mandatariari ematen dion es kubidea. Iritzi hori JORDANO FRAGAk kritikatu zuen; hala ere, horrekin bat egin zuen erga omnes jartzeko aukera ematen duela onartuz.

Autore ho rren jarrera GORDILLOk hartu du, eta joera hori arrazoi teleologiko eta sistematikoetan oinarritzen da.

Gure ustez atxikitze eskubideak berez ez dakar gauzak diru bihurtzeko eskubiderik; beraz, ez du erreipertsekutorietaterik, ezta lehenespenik ere.

Ho rren guztiaren ondorioz, atxikitze eskubidea egikaritzen da, hartzekodunaren erreklamazioaren aurkako salbuespen bidez.

Salbuespen hori gauzaren eduki tzari lotuta eta prezioaren kredituari erantsita dago (horrekin bat egiten dute A. LÓPEZek eta BADOSAk; SALVADOR CODERCHen ustez, ostera, sal buespena gainontzekoen aurka jar daiteke). §56. FIDANTZA

135. Kontzeptua, ezaugarriak eta motak Fidantza berme mota berezia da eta, hori dela bide, gainontzekoak bere gain hartzen du zordunak hartzekodunari zor dion prestazioa egikaritzeko be tebeharra. Fidatzaileak besteren betebeharra beteko dela bermatzen du, eta betebehar pertsonala hartzen du hartzekodunarekin. KZren 1822. art.ak ideia hori adierazten du, hauxe esanez: ÂŤfidantza bidez, pertsona batek bere gain hartzen du, gainontzekoaren ordez, zerbait ordaindu edo betetzeko betebeharra, gainontzeko horrek egiten ez duenerakoÂť.

Askotan esan ohi da fidatzailea dela hartzekodunaren eta zordunaren artean dagoen betebeharraren sorospidezko zorduna.

Betebehar izaerako ha rremanetan bi zordun agertuko lirateke: bata, zordun nagusia eta bestea, berriz, sorospidezkoa.

Arestiko doktrinak, ordea, betebehar izaerako bi harreman mota bereizten ditu: batetik, betebehar bermatua, hartzekodunaren eta zordunaren artekoa; eta bestea, berriz, berme betebeharra, betebehar fideiusorio deitutakoa. Azken hori fidatzailearen eta hartzekodunaren arteko betebeharra da eta, lehenengoa bermatzeko eginkizuna badu ere, beste betebehar bat da (CASANOVAS, CARRASCO).

Fidatzailearen betebeharrak (betebehar fideiusorio izena duenak, alegia) bi ezaugarri ditu: erasgarritasuna eta sorospidetasuna.

Erasgarritasunak berez dakar menpekotasun ideia: lehenik, fidatzailearen betebeharra baliozkoa izan dadin, baliozkoa den betebehar bermatua izan be har da; bigarrenik, betebehar bermatuak jasandako gorabeherek eragina izan behar dute betebehar fideiusorioan.

Sorospidetasunak berez dakar erantzukizunen artean hurrenkera bat izatea. Betebehar fideiusorioak betebehar bermatua sendotzeko eginkizuna du; hori dela bide, fidatzaileak ordainduko du zordun nagusiak ordaintzen ez duenean bakarrik.

Kode Zibilak mota horretako bermeen artean ez du fidantza bakarrik arautzen; hala ere, fidantza da berme horien eredua, fidantzaren ikuspuntu tik eratzen baitira beste berme pertsonal batzuk. Horren harira,

zalantzak daudenean, Zuzenbidearen jarduleek fidantzari buruzko arauekin integratzen dituzte berme pertsonalak; gainera, interpretazio irizpide gisa ere arau horiek erabiltzen dira.

Bestalde, eztabaida sutsuak izan dira fidantzaren kariaren inguruan, batik bat, ea fidantzak kari berezirik duen, berbarako, causa cavendi edo intercedenti (CASANOVAS, BADOSA). Kari hori izanez gero, fidatzaileak berak ondare erantzukizuna bereganatzen du, jatorrian beste inorena den erantzu kizun zehatzean oinarrituta. KZren 1823.1. art.ak onartzen du fidantza kos tubidez edo dohain bidez eratzea; hots, egoera horretan jartzearen truk itun daiteke fidatzaileak kontraprestazioren bat (komisio, prima edo sari gisa) jasoko duela bai hartzekodunarengandik, bai zordunarengandik. Dena dela, horrek ez du eratortzen fidatzailea elkarrekiko hartzekodun edo zordun bihur tzen denik, fidantzak ez baitu izaera sinalagmatikorik inoiz (horri buruz, DÍEZPICAZO, DELGADO).

KZren 1823. art.aren arabera, fidantza «hitzarmenezkoa, legezkoa edo epaileak agindutakoa» izan daiteke: Fidantza hitzarmenezkoa da, zordunak, hartzekodunak eta fidatzaileak esku hartzen duten negozioaren bidez eratzen denean.

Negozio horretan izan dako eskuhartzeak aldi berekoak edo ondoz ondokoak izan daitezke.

Hartze kodunak derrigorrez esku hartu behar du; baina zordunak ez, fidatzailearen eta hartzekodunaren artean hitzar baitaiteke fidantza.

Legezko fidantza KZren 1854. artikuluak honetara definitzen du: «legea ren aginduz eman behar dena». Fidantza emateko edo fidatzailea aurkezte ko betebeharra zordunaren betebeharra da, eta horrentzat eginbehar bihur daiteke.

Epaileak agindutako fidantza «epaileak emandako probidentzia»ren bidez ematen da. Kasu batzuetan, legeak epaileak eta auzitegiak ahalduntzen ditu, prozeduraren alderdi den zordunari fidantza era dezala eskatzeko (1823 eta 1854. art.ak). Era berean, fidantza mota hori izan daiteke, bai auzilariari ezarritako zama (prozeduran egoera onuragarria edo abantaila

lortu nahi due lako), bai kautelazko neurria, demandaren aurrearretazko idaztoharraren edo aurrearretazko enbargoaren modukoa (JZLren 1428. art., HLren 42. art. eta abar).

136. Fidantzaren egitura A) Subjektuak Subjektuen ikuspuntutik, nork bere burua betebeharpean jartzeko gaitasun orokorra izan behar da fidantza eratzeko.

Historian zehar, zalantzan jarri da adingabeko emantzipatuak fidantza eman dezakeen ala ez; izan ere, horrek ezin du dirua maileguan hartu (KZren 323. art.). Edozein modutan ere, DĂ?EZPICAZOk ohartarazi duenez, 323. art.ak eratorritako erregela oroko rrak berez dakar adingabeko emantzipatua eta adin nagusikoa parekatzea. Beraz, gaitasunaren mugapenak askatasunaren murrizketa diren aldetik, sal buespenezkoak dira eta, horregatik, ez dago inolako eragozpenik adingabeko emantzipatua, orokorrean, fidatzaile izan dadin.

B) Objektua: betebehar bermatua KZren 1824. art.aren arabera, ÂŤezin daiteke fidantzarik izan baliozko be bebeharrik gabeÂť. Bistan denez, ondorio hori erasgarritasunari buruzko prin tzipioaren aplikazioa besterik ez da; horren ondorioz, betebehar bermatua deuseza bada, betebehar fideiusorioa ere deuseza izango da.

Nolanahi ere, kasu batzuetan, betebehar bermatua sortu duen kontratua deuseza dela adierazi arren, fidatzailea ez da betebeharretik erabat askatzen eta fidantzak iraun egiten du.

Adibidez, 1961eko martxoaren 16an emandako epaian, AGk mailegu zehatz bat lukurreriazkoa izateagatik deuseza zela adierazi zuen; baina baliozkotzat hartu zuen, ordea, mailegu-

hartzaileak jasotako diru kopuruaren itzulketa bermatzen zuen fidantza.

Hori ikusita, DÍEZ PICAZOk dioenez, epaiak adierazitako deuseztasuna zati batekoa zen, luku rreriagatiko deuseztasunak korrituen gaineko eragina zuelako eta ez, aldiz, maileguan hartutako printzipala itzultzeko eginbeharraren gainekoa.

Ildo horretatik, 1824. art.ko bigarren lerroaldeak betebehar deusezaren fidantza onartzen du, ondoko kasuan: «deuseztasun hori erreklama daitekeenean betebeharpekoaren salbuespen pertsonal hutsean oinarrituta, esaterako, adingabetasunaren salbuespenean oinarrituta».

Bide beretik, eztabaidatu izan da ea adierazmolde horrek bere barruan hartzen dituen 1824. artikuluko lehenengo erregelak arautzen ez dituen deu seztakortasun kasuak; hau da, eztabaidatu izan da adierazmolde hori beste kasu batzuetara hedatzen den ala ez. Jarrerarik sendoenari eutsiz, aipatu berri dugun adierazmoldeak ezgaitasun edo gaitasun mugatuko kasuak bakarrik hartzen ditu; eta ez, ordea, borondatearen akatsek erakarritako deuseztakorta suna, erregela hori itxuraz salbuespenezkoa delako eta hori ezin daitekeelako modu hedatzailean interpretatu (GUILARTE, DÍEZPICAZO).

KZren 1825. art.ak dioenez, «era berean, biharetziko zorrak bermatzeko fidantza eman daiteke, nahiz eta horien zenbatekoa ezaguna izan ez; baina ezin izango zaio fidatzaileari ezer erreklamatu, zorra likidatzen ez den bitartean».

Praktikan, kreditua jasotzeko igurikimenik izanda edo hori aurreikusirik edo proiektaturik egonda, kreditu horren bermea ematen da sarritan. Kasu horietan, betebehar bermatua oraindik izan gabe, fidantza harremanak sor tzen dira. Hori dela eta, erasgarritasunari buruzko printzipioa apurtzen dela esan ohi da; hala ere, argi dago bermeak eragina izango duela betebehar na gusia sortzen denean eta sortzen denetik.

Etorkizuneko betebeharren gaineko bermeei buruzko azpimota bat da fidantza orokor edo fidantza omnibus deitutakoa.

Horren bidez, bermatzaileak edo fidatzaileak hartzekodunaren eta zordunaren artean izan daitekeen eragiketa multzoa bermatzen

du.

DĂ?EZPICAZOk dioenez, autorerik gehienek hor aipaturiko fidantza baliozkotzat jotzen dute, baina horren ondoreetan mugapen batzuk sartzen dituzte, onusteari buruzko printzipio orokorretik ondoriozta daitezkeen mugapenak, hain zuzen.

Halaber, baldintzapeko betebeharra bermatzeko fidantza onartzen da.

137. Fidantzaren eraketa Fidantza era daiteke, interesatuek egindako kontratua, legezko betebe harra zein epailearen agindua direla bide. Lehenengoari dagokionez, kontratu hori burutu dezakete, batetik, aldi berean agertzen diren hiru alderdiek (zor dunak, hartzekodunak eta fidatzaileak); bestetik, hartzekodunak eta zordunak itun bidez (KZren 1823.2. art. azpifidantzari buruzkoa izan arren, aplika daiteke kasu horretan ere); eta, azkenik, zordunak eta fidatzaileak, euren arte ko akordio bidez. Nolanahi den ere, azken akordio hori hartzekodunak onartu behar du.

Fidantza eratu eta zorduna horren aurka agertuz gero, 1158. artikulu aren hirugarren lerroaldea aplikatuko da. Horren arabera, fidatzaileak or daintzen badu, horrek erreklamazioak egin diezazkioke zordunari, utilier coeptuma izan den neurrian bakarrik.

KZren 1827. art.ak ezartzen duenez, fidantzaren aldeko presuntziorik ez dago eta berariazkoa izan behar da. Hortaz, fidatzailearen borondatea sinesgarriro agertu behar da, hori ezin delako presumitu. Jurisprudentziaren arabera, borondate hori argia izan behar da (AGk 1985eko abenduaren 16an emandako epaia); dena den, horrek ez du esan nahi borondate aitorpenak forma solemnea izan behar duenik, ezta aitorpen hori forma zehatzari helduz egin behar denik ere. Bada, KZren 1278. art.an jasotako formaren askatasun printzipioa aplikatu behar da.

138. Fidantzaren edukia: fidatzailearen eta zordunaren arteko harremanak A) Fidatzailearen betebeharrak dituen ezaugarriak Fidatzaileak, hartzekodunari begira, ondoko betebeharra hartzen du bere gain: zordun nagusiak hartzekodun horri zor dion prestazio berbera egiteko betebeharra, hain zuzen; hala ere, betebehar horren zenbatekoa edo horrek dakarren karga txikiagoa izan daiteke. Horixe ahalbideratzen du KZren 1826. art.ak. Manu horrek hitzez hitz dioenez, «fidatzaileak bere gain har dezake zordun nagusiaren betebeharra baino zerbait gutxiago, baina ez gehiago, bai betebeharraren zenbatekoari dagokionez, bai baldintzek dakartzaten kargei dagokienez. Gehiagora behartuko balitz, fidatzailearen betebeharra murriz tuko litzateke, zordunaren betebeharraren mugetara arte».

KZren 1826. art.ak jasotako xedapenaren oinarria karirik ez izatean datza. Bada, fidatzaileak zordunak baino gehiago ordaindu behar badu, edo fidatzailearen betebeharrak zordunarenak baino karga gehiago badakar, fidatzaileak ez du betebehar nagusia bermatzen; hau da, gehiegiko tarte horren neurrian, betebehar desberdin bat bermatzen du (betebehar horrek, hartzekodunari dagokionez, kostubidezko zein dohain bidezko oinarria izan dezake; baina oinarri hori ez da inola ere izango fidantzak ematen duen bermea). Goian aipatu manuak dioenez, fidatzailearen betebeharra «murriztuko» litzateke.

Adierazmolde horrek berez erakartzen du, batetik, gehiegiko tarteari dagokionez, fidantza zati batez deuseza izatea; eta, bestetik, deuseztasun ho ri zuzenekoa izatea (MANRESA, GUILARTE, DÍEZPICAZO).

Fidatzailearen betebeharra, oinarrian, sorospidezkoa da; hots, hori bete behar da, zordun nagusiak bere betebeharra betetzen ez duenean bakarrik. Dena dela, fidantza solidarioa ere onartu egiten da; kasu horretan, betebe

har solidarioei buruzko eraentza aplikatzen da, geroago adieraziko dugun moduan.

KZren 1827. art.ko bigarren lerroaldearen arabera, fidantza bakunak edo zehazgabeak bere barruan hartzen ditu, betebehar nagusia ezezik, horri erantsitako betebeharrak, bai eta judizioan sortutako gastuak ere. Azken horiei buruz ulertu behar da, fidatzaileari ordaintzea eskatu zitzaionetik sortutako gastuak bakarrik ordainduko direla.

Fidantza mugatuan, berriz, fidatzailearen betebeharrak bere baitan hartzen du fidantza eratzeko negozioan berariaz itundutako guztia.

Hasierako epemugadun betebeharretan, lehenengo eta behin, esan behar dugu fidatzailearen betebeharra betebehar bermatuak duen epemugaren men pe dagoela; dena dela, betebehar bermatuak ez badu betepen epemugarik, gerta daiteke, fidatzailearen betebeharrak, batetik, epemuga izatea, nahiz eta betebehar bermatuak epemugarik izan ez; edo, bestetik, epemugarik ez izatea. Lehenengoa gertatzen da, berariaz horixe itundu denean. Betebehar batek zein besteak ez badute epemugarik, 1827 eta 1830. art.ek ezartzen duten moduan, fidatzailearen betebeharra mugaeguneratuko da, hartzekodunak fidatzaileari ordaintzea eskatzen dionean bakarrik.

DĂ?EZPICAZOk dioenaren arabera, banku kontratazioan egunero gertatzen da ondokoa: bankuak bermea ematen du, epe zehatz baten barruan, fidantzahartzaileak hartutako betebeharren gainean orokorrean erantzuteko. Kasu horretan, epearen arabera zehaztuko da zein eragiketa dagoen bermaturik, nahiz eta judizio bidezko erreklamazioa geroago egin.

Era berean, onartzen da fidatzailearen betebeharra amaierako epemugapean egotea. Hori atera daiteke KZren 1843.3. art.tik. Horren aginduz, ordainketaren aurretik ere, fidatzaileak zordun nagusiaren aurka jo dezake‌ zordunak epe zehatz batean fidatzailea fidantzatik askatzeko konpromisoa hartu eta gero, epe hori mugaeguneratu denean. Hori fidatzailearen eta zor dunaren arteko hitzarmena da, eta horrek ez du hartzekodunarengan eragi nik izango eta ez du fidantza azkenduko. Hala eta guztiz ere, izan daiteke hartzekodunak hitzarmen hori ezagutzea, aurretiaz onartu

izatea edo hitzar menari atxikitzea; kasu horietan, epe zehatzera mugatutako fidantza sortzen da (GUILARTE).

B) Estaldura akzioa «Estaldura akzio» deiturikoa fidatzaileari dagokio, oraindik ordaindu ez badu ere. Horren bidez, zordunaren aurka jo dezake, zehatzmehatz araututako kasuetan fidantzatik askatzea lortzeko (1843. artikulua). Kasuok, izatez, ondokoak dira: 1. (Fidatzailea) judizioan demandatua izan denean.

2. Zorduna porrot, konkurtso edo kaudimengabezian dagoenean.

3. Zordunak epe zehatza igarotzean fidatzailea fidantzatik askatzeko kon promisoa bere gain hartu eta gero, epe hori mugaeguneratu denean.

4. Zorra ordaintzeko epea betetzeagatik, zorra eskatzeko modukoa bihurtu denean.

5. Hamar urte igaro eta gero, betebehar nagusiak mugaeguneratzeko epe muga zehatzik ez duenean, salbu eta beraren izaeraren ondorioz ezin denean hamar urte baino epe laburragoan azkendu.

Aipatu berri dugun manuaren azken tartekadurak agertzen duenez, es taldura akzioa «ondokoa lortzera bideratuta dago: (fidatzailea) fidantzatik askatzea edo, osterantzean, hartzekodunak hasitako prozeduretatik edo zor dunaren kaudimengabeziaren eraginetik kanpo uztea».

Kasu horiek doidoi adierazitakoak dira eta, itxuraz, horiek guztiak fidatzailearen ondare bermearen narriadura edo lerma deitutakoan oinarri tzen dira.

C) Itzulketa akzioa eta subrogazio akzioa Fidatzaileak ordainketa eginez gero, zordun nagusiaren hartzekodun bihurtzen da; hori zentzuzkoa da, zorduna bidegabe aberastea eragotzi nahi izan delako.

Horren harira, ordainketa egitean, fidatzailearen alde eta zordunaren aurka sortu den kredituak bi babes mota izan ditzake: Fidatzaileak izan dezake ordaindutakoaren itzulketa lortzeko akzioa (itzulketa akzioa) edo, osterantzean, fidatzaileari eman ahal zaizkio zorra ko bratu duen hartzekodunak zituen eskubide berberak (subrogazio akzioa). Lehenengo kasuan, fidatzaileak ordaintzean sortutako kreditua egongo litzateke eta, horrekin, akzio berria. Akzio horrek eraentza berezia du eta ez du izango hartzekodunaren eskubideak izan zuen kalitatea (erantsiak, bermeak, pribilegioak).

Subrogazioan, aldiz, fidatzaileak hartuko lituzke hartzekodu naren eskubide eta betebehar guztiak; hortaz, hartzekodunaren jarrera hartuko luke osoosorik, antzinatasun eta erantsi berberekin eta, hala denean, kreditu nagusiak zuen izaera pribilegiatuarekin.

Espainiako Kodeak arautzen ditu ordainketa egiten duen fidatzaileak izan ditzakeen bi akzio edo eskubide horiek. Horrela, 1838. art.ak xedatzen duenez, zordunak bere ordez ordaintzen duen fidatzaileari kalteordaina eman behar dio eta artikulu horrek aipatzen du zeintzuk diren kalteordain horrek hartu behar dituen zenbatekoak. Bestalde, 1839. art.ak ondokoa agintzen du: ÂŤfidatzailea, berak ordainduz gero, subrogatu egingo da hartzekodunak zordunaren aurka zituen eskubide guztietan. Hala ere, fidatzaileak hartzekodunarekin transakzioa egin badu, ezin izango dio zordunari eskatu benetan ordaindu duena baino gehiagoÂť.

Doktrinak eztabaidatu du goian adierazitako horiek bi akzio diren ala bat bakarra; eta, bi akzio izanez gero, horiek aldi berean ematen diren ala aukerazko sistemarik dagoen.

Jurisprudentziaren iritziari helduz, akzio horietatik edozein egikari daiteke, baina bat egikaritzen bada, bestea baztertzen da; fidatzaileak ordaintzen badu zordunak jakinda, fidatzaile horrek subrogazio akzioa izango du zuzenean, baina ez itzulketa akzioa; eta, azkenik, fidatzaileak bi akzio horien titulartasuna izango du, baina aukeratu behar du bietatik zein egikaritzen duen (REYES

LĂ“PEZ).

Aurrean adierazitakotik ondoriozta daitekeenez, eta GUILARTEk labur azaldu duenez, batetik, ordainketa egiten duen fidatzaileari Kodeak ahalmen bikoitza ematen dio, antzeko izaera baina eduki desberdina duena, alegia; fidatzaileak berak aukeratu behar du bata ala bestea egikaritu nahi duen. Bestetik, konponbide hori emateak legezko eta zuzeneko izaera du. Eta, azkenik, fidatzaileak aukeratutako akzioa egikaritu eta gero, bestea egikaritu ahal izango du, ondoko kasuan bakarrik: ordaintzeak eragin dizkion kalte guztiak lehenengoarekin kobratu ez dituenean, alegia.

Badirudi ezin izan go dela subrogazio akzioa egikaritu, ordainketa zordun nagusiak jakin gabe egin denean.

Bestalde, fidatzaileak zorduna demandatuz gero, zordunak horren aurka salbuespen batzuk jar ditzake. Salbuespen horiei KZren 1840.etik 1842.era arteko art.etan xedatutakoa aplikatuko zaie. Horren ildotik, fidatzaileak ordainketa egiten badu zordunari hori jakinarazi gabe, zordunak fidatzailearen aurka jarri ahal izango ditu ordainketaren unean hartzekodunak jarri ahal zituen salbuespen guztiak. Zorra eperakoa bazen eta fidatzaileak zorra mugaeguneratu aurretik ordaindu bazuen, ezin izango dio zordunari itzulketa eskatu, epea mugaeguneratu arte. Eta, azkenik, fidatzaileak zordunari jakinarazi gabe ordainketa egin badu, eta zordunak ere ordainketa egin badu, fidatzaileak ezin izango dio zordunari ezer eskatu, baina hartzekodunari erre petitu ahal izango dio.

139. Fidantzaren edukia: hartzekodunaren eta fidatzailearen arteko harremanak A) Hartzekodunaren kobrantza uziari buruzko eraentza Gorago esan dugunez, betebeharra mugaeguneratzeko baldintzak bete badira, hartzekodunak fidatzaileari eskatu ahal izango dio ordaintzea. Horrek esan nahi du hartzekodunak zordun nagusiari ordaintzea eskatu ahal dionean, fidatzaileari ere eskatu ahal izango diola. Hori dela eta, KZren 1834. art.ak dioenez, ÂŤhartzekodunak fidatzailea zita dezake, zordun nagusia deman-

datzen duenean».

Kasu horretan, fidatzailearen betebeharra sorospidezkoa denez, KZren 1834. art.aren arabera, fidatzaileak eskusio onura du, «bien aurkako epaia eman arren». Bien aurkako epaia eman ahal izateko, prozeduran biak (hots, zordun nagusia eta fidatzailea) alderdi izan behar dira derrigor.

Hartzekodunak jardun dezake fidatzaileari agindeirik egin gabe, legeak ez baitu hori egiteko beharrik agintzen. Hala ere, kasu horretan (KZren 1827.2. art.), fidatzaileak ez ditu ordainduko prozeduaren kostuak; izan ere, fidatzaileak «ordainketa agindeia egin zitzaionetik» sortutako kostuak bakarrik ordaindu behar ditu.

Fidatzaileak, ordainketa agindeirik egin bazaio, horren aurka eskusio onura jarri ahal izango du, horretaz baliatu nahi bada behintzat. Eta, horretarako, zordunaren ondasunen artean, Espainian bertan diru bihurtzeko modukoak direnak eta zorraren zenbatekoa estaltzeko nahikoa direnak adierazi behar ditu (KZren 1832. art.). Autore gehienen eta jurisprudentziaren ustez, demanda aurkeztean betetzen da fidatzaileari agindeia egiteko betekizuna. Kasu batean zein bestean, hots, agindeia egiten bada eta ez bada egiten, fidatzaileak demandaren aurka eskusioa jarri behar du berehala, beste tramiterik edo diligentziarik gauzatu arte itxaron gabe (GUILARTE).

KZren 1853. art.ak ezarririk duenez, fidatzaileak hartzekodunaren aurka jarri ahal izango du «zordun nagusiari dagozkion eta zorrari datxezkion salbuespen guztiak», baina ez «zordunari dagozkion salbuespen pertsonalak».

Antza denez, arestian aipaturiko manua KZren 1824. art.ari lotuta dago. Azken horrek erakartzen du, GULLÓNek esan zuenez, zordunaren salbuespen pertsonalak honi buruzkoa izatea: zordunak betebeharrak bere gain hartzeko ezintasunari buruzkoak, alegia. Nolanahi ere, beste manu batzuekin lotuz gero (esaterako, 1111. art.arekin), esan daiteke pertsonalak direla zordunari «berari datxezkionak» (DÍEZPICAZOk dio salbuespen horiek zordunari bereberezko izaeraz eratxiki zaizkiola).

Azken finean, GUILARTEren aburuz, fidatzaileari dagozkion salbuespenak ondoko egitateek eratortzen dituzte: fidantzapeko betebeharraren baliozkotasunak, eragingarritasunak eta edukiak; betebeharra suntsiarazteak nahiz azkentzeak;

adostasunaren akatsek; aldaberriketak; bateratzeak; konpentsazioak; transakzioak; eta, orokorrean, kreditu bermatua osoosorik ala zati batez azkentzen duen edozein egitatek edo egintzak; era berean, saldutako gauzaren ebikzioak, fidatzaileak prezioaren ordainketa bermatu badu; gor dailuan edo komodatuan emandako gauza galtzeak, itzulketa bermatu izan bada eta gordailuzainak edo komodatudunak ez badute erantzun behar etab. Horiez gain, fidantza eratzeko negozioaren akatsek ere fidatzailearen salbues penak erator ditzakete, nahiz eta 1853. art.ak horiek aipatu ez.

Fidatzaileak hartzekodunaren aurka jar ditzakeen salbuespenek ez dute euren izaera galduko, zordunak horiekiko izan duen portaera edozein izanda ere; hots, nahiz eta zordunak horiei uko egin, edo arduragabekeriaz zein gai tzustez salbuespen horiek hartzekodunaren aurka jarri ez, salbuespenok euron izaerari eutsiko diote (GUILARTE).

B) Eskusio onura Lehen esan dugunez, fidatzaileak eskusio onura du eta hori hartzekodunaren aurka jarri behar du, berehala edo epe luzaezinean.

Onura hori fidan tzak duen sorospidezko izaeran datza. KZren 1830. artikuluaren aginduz, hartzekodunak ÂŤezin izango du fidatzailea ordaintzera behartu, aurretiaz ez bada egin zordunaren ondasun guztien eskusioaÂť.

Eskusio onuraren egikaritzak fidatzaileari zamak ekartzen dizkio. Hau da, fidatzaileak jardun behar du, ondokoa lortzeko: kreditua zordunaren ondarearekin ordaindu ahal bada, hartzekodunak bere kreditua ondare horrekin kobra dezala lortzeko, eta ez fidatzailearen ondarearekin. DĂ?EZPICAZOk esan duenez, eskusio onura zama da esangura bikoitzean. Bada, fidatzaileak adierazi behar du zeintzuk diren zordunaren ondasunak (1832. art.). Ondasun horiek zorraren zenbatekoa estaltzeko beste izan behar dira, baita Espainian bertan diru bihurtzeko modukoak ere.

Bestetik, eskusio onura zama da, ondoko esanguran ere: zordunaren ondasunak adieraziz gauzatu behar da, «(hartzekodunak) ordainketa agindeia egin eta gero» (1832. art.).

Bestela esateko, eskusio onura egikaritu behar da, hartzekodunak fidatzaileari ordainketa agindeia egiten dionean edo, beste la, agindei horri erantzuteko fidatzaileak duen epean; agindeirik egin ez bada, berriz, lehenago ikusi dugunez, eskusio onura egikaritu behar da fidatzailea demandatzearekin batera.

Egineginean ere, ezin izango da hartzekodunaren aurka eskusiorik ja rri, 1831. art.ak aipatzen dituen kasuetan: fidatzaileak onura horri berariaz uko egin dionean; zordunarekin batera, modu solidarioan, fidatzaileak bere gain hartu duenean betebeharra; zorduna porrot edo konkurtso egoeran ba dago; eta, azkenik, zorduna ezin denean judizio bidez demandatu «Erresu maren barruan».

C) Eskusio onurari uko egitea eta fidantza solidarioa KZren 1831.1. art.aren arabera, ezin izango da eskusiorik egin, fidatzaileak horri uko egin badio. Era berean, artikulu horren bigarren lerroaldeak dioenez, ezin da eskusiorik egin, fidatzaileak «bere gain hartu duenean betebeharra, zordunarekin batera, modu solidarioan».

Aurrean aipatutako ukoa berariazkoa izan behar da, baina ez du for ma berezirik behar. Bestalde, fidantza harremanak eratzean edo horiek eratu eta gero egin daiteke.

Fidatzailea zordunarekin batera modu solidarioan betebeharperatu bada, ezin izango da eskusiorik egin, solidaritatea eta eskusioa euren artean bate raezinak direlako.

KZren 1822.2. art.ak berariaz arautzen du fidantza solidarioa. Artikulu horren arabera, «fidatzaileak bere gain hartzen badu betebeharra, zordun nagusiarekin batera, modu solidarioan, liburu honetako I. tituluaren III. kapituluko laugarren

sekzioan xedatutakoa aplikatuko da». Bistan denez, manu horrek KZk 1137.etik 1148.era arteko art.etan betebehar solidarioen inguruan araututakora jotzen du.

Betebehar solidarioei buruzko arauak eta fidantzari buruzkoak euren ar tean konbinatzeko, doktrinak bi mota bereizten ditu, fidantza osatzen duten harremanen artean: batetik, fidatzailearen eta zordunaren arteko harremanak edo barne harremanak; horiei fidantzari buruzko arauak aplikatuko zaizkie. Eta, bestetik, kanpoko harremanak, hots, fidatzaileak eta zordunak hartzekodunarekin dituzten harremanak; horiei, berriz, solidaritateari buruzko arauak aplikatuko zaizkie (DÍEZPICAZO).

140. Fidatzaile aniztasuna: kidefidantza Kidefidantzaz hitz egin daiteke, fidatzaile bat baino gehiagok, hartzekodun beraren aurka eta zor beraren gainean, zordun bera bermatzen dutenean. Are gehiago, kidefidantzaz hitz egiteko, betebehar bermatu nagusiari begira, fidatzaile horiek guztiak maila berean egon behar dira (DÍEZPICAZO).

Bestalde ere, ez dira gauza bera kidefidantza eta euren artean lokabeak diren fidantzen aniztasuna.

KZren 1837. art.ak xedatutakoaren arabera, «zor beraren gainean zordun beraren fidatzaileak bat baino gehiago badira, zor horren gaineko erantzukizuna fidatzaile guztien artean zatituko da. Hartzekodunak fidatzaile bakoitzari erreklamatu ahal dio berari dagokion zatia ordain dezala, berariaz fidatzaileen artean solidaritatea egongo dela hizpatu denean izan ezik».

Goian adierazitakoari zatiketa onura deritzo.

Legezko manu hori interpretatuz gero, uler daiteke fidatzailekideen arteko solidaritatea salbuespenezkoa dela eta, horren ondorioz, modu murriztailean interpretatu behar dela.

Solidaritatea berariaz hizpatu behar da eta ez dago horren aldeko presuntziorik. Horrela bada, 1837. artikuluak bat egiten du 1137. artikulua eratzen duten printzipioekin.

Ildo horretatik, esan daiteke zatiketa onura hauxe dela: legeak fidatzailekideari ematen dion ahalmena, hartzekodunak jarritako demandaren aurka jotzeko, hartzekodun horrek

fidatzailekideari erreklamatzen dionean zor ber matuaren zenbatekoa baino gehiago. Zatiketa hori onura gisa itxuratzeak berez erakartzen du zatiketa fidatzailekide demandatuaren ahalmena izatea. Fidatzailekide horrek salbuespen bidez egikaritzen du onura eta horri uko egin diezaioke (horren inguruan, DÍEZPICAZO).

KZren 1837. art.ko azken lerroaldearen arabera, fidatzailekideek ez dute zatiketa onurarik izango, «zordunaren aurkako eskusio onura ez duten kasu berberetan eta kari berberen ondorioz».

Bestetik ere, berreskuraketa eta itzulketa akzioak egikaritzeko moduari buruzkoa da fidatzailekideen eta zordunaren arteko harremanen inguruan agertzen den arazorik nagusiena. Akzio horiek 1844 eta 1845. art.ek xedatu takoaren arabera egikaritzen dira; hots, zatikako betebeharrei edo betebehar zatikorrei buruzko arauen arabera.

Manu horiek diotenez, zorra ordaindu duen fidatzailekideak beste fidatzailekideei erreklama diezaieke eurei proportzioz ordaintzea dagokien zatia. Lehenengo fidatzaile horrek ordainketa egin behar izan du, hartzeko dunak judizio bidez demanda jarri duelako edo konkurtso zein porrot egoeran dagoen zordun nagusiak amore eman duelako.

Fidatzailekideren bat kaudi mengabea bada, ordea, horrek ordaindu beharrekoa gainerako fidatzailekideei gehituko zaie proportzio berean. Bada, fidatzailekideetarik batek ordainketa egiten badu, gainerakoek horren aurka jarri ahal izango dituzte zordun nagu siak hartzekodunaren aurka izango lituzkeen salbuespen guztiak, salbuespen horiek zordunaren beraren salbuespen «pertsonalak» direnean izan ezik. Horrek lehen azaldu dugun bideari eusten dio.

Espainiako Kode Zibilak honetara konpontzen du aurrean aipaturiko ara zoa: ordainketa egin duen fidatzaileak gainerako fidatzailekideen aurkako itzulketa akzioa izango du. KZren 1844. art.aren lehenengo lerroaldeak hitzez hitz dioenez, zorra ordaindu duen fidatzaileak «beste fidatzailekideei erreklama diezaieke eurei proportzioz ordaintzea dagokien zatia».

Bestalde, fidatzailekideen artean solidaritatea ezarri bada, aplikatu beharrekoa izango da KZren 1145. art.ak betebehar

solidarioei buruz xedatutako erregela orokorra. Beraz, fidatzaileak zor osoa ordaindu badu, zatiketa onura egikaritu beharrean, besteren zorra betetzen du zati batez. Kasu horretan, KZren 1158. artikulua aplikatzen da; horren arabera, betebeharraren bete penean interesa duen gainontzekoak inoren zorra ordaintzen badu, horrek berreskuraketa akzioa izango du.

Bada, KZren 1844. artikulua interpretatzea oso zaila izan da beti. GUILARTEk artikulu hori integratzen saiatu da eta, horretarako, egoera desberdin batzuk bereiztu ditu. Lehenengo eta behin, kidebermatzaileek, zordun nagusiaren mesedetan eta modu solidarioan, euren gain har dezakete kidefidantza; horrelakoetan, solidaritateari buruzko arauak (KZren 1145. art.) aplikatuko zaizkio zor nagusia mugaeguneratzean zor hori osoosorik ordain tzen duen fidatzailekideari. Kasu horretan, ordainketa egin baino lehen edo aldi berean ez da zordun nagusia demandatu behar; era berean, ez dira kon tutan hartu behar 1844.3. artikuluak ezarritako mugapenak.

Bestelako kasua da, ordea, kidefidantza fidatzailekideen artean solidarioa izatea, baina ho riek zordun nagusiarekiko eskusio onura edukitzea. Konponbidea bera da, baina zorduna demandatu behar da nahitaez, konkurtso edo porrot egoeran dagoenean izan ezik.

Bukatzeko, 1844. art.aren bigarren lerroaldeak xedaturik duenez, fidatzailekideren bat ÂŤkaudimengabea bada, horrek ordaindu beharrekoa gainerako fidatzailekideei gehituko zaie, proportzio bereanÂť.

141. Fidantzapeko betebeharraren gorabeherak Kreditua lagatzen bada ere, fidatzaileak betebeharpean dirau. KZren 1528. art.ak xedatutakoaren harira, kreditua horren erantsi guztiekin batera lagatuko da, eta erantsien artean fidantza aipatzen da berariaz. Alderantziz, zordunaren ordezpen kasuetan, 1207. artikuluak aurkako konponbidea ezar tzen du, fidatzaileak fidantza lagatzeko adostasuna berariaz ematen duenean izan ezik.

Fidatzaileak hartzekodunarekin transakzioa egiten badu,

negozio horrek ez du zordun nagusiarengan eraginik izango; hala ere, zordunak eta hartzekodunak egindako transakzioak fidatzaileari kalteak eragin diezazkioke (1835 eta 1839.2. artikuluak). Azken arau horrek xedatutakoaren arabera, fidatzaileak hartzekodunarekin transakzioa egin badu, ezin izango dio zordunari eskatu benetan ordaindu duena baino gehiago.

KZren 1975. art.ak dioenez, zorra judizio bidez erreklamatzearen ondorioz preskripzioa geldiarazi bada zordunaren kaltetan, geldiarazpen horrek fidatzailearen aurka ere eragina izango du. Dena dela, hartzekodunak zorra erreklamatzen duenean judizioz kanpo, edo zordunak berak zorra modu pri batuan aintzatesten duenean, preskripzioa geldiaraz daiteke, baina geldiarazpen horrek ez du fidatzailearengan eraginik izango.

142. Fidantza azkentzea KZren 1851. art.ak ondokoa xedatzen du: «hartzekodunak zordunari luzapena ematen badio fidatzailearen adostasunik gabe, fidantza azkendu egingo da».

1847. art.aren arabera, «fidatzailearen betebeharra azkenduko da zordunaren betebeharrarekin batera eta gainerako betebeharrak azkentzeko kari berberak direla bide».

Fidantza berez betebehar erantsia izanik, betebehar nagusia azkentzen denean, fidantza ere azkendu egingo da.

Fidantza azkentzeko kariak ez du zerikusirik zor nagusia azkentzeko kariarekin. Hala ere, fidantza azkenduko dute ondokoa dakarten egitate guztiek: zorduna betebeharretik askatzea edo hartzekodunaren eskubidea osoosorik asetzea (DÍEZPICAZO).

KZren 1849. art.ak dioenez, zorraren ordainean ondasunak ematen badira, fidatzailea betebeharretik askatuko da, nahiz eta hartzekodunak ordainean eman zaizkion ondasunak ebikzioaren ondorioz galdu. Ez da gauza bera gertatuko pro solvendo ondasunak ematen direnean. Kasu horretan, ezin dai teke 1849. art. aplikatu eta fidantzak iraun egingo du, kreditua osoosorik ordaindu arte.

KZren 1852. art.ak dioenari helduta, fidatzaileak,

solidarioak izan arren, ÂŤeuren betebeharretik aske geratuko dira, hartzekodunak gauzatutako egitateen ondorioz ezin badira horren eskubideetan, hipoteketan eta pribilegioetan subrogatuÂť.

143. Azpifidantza Azpifidatzailea fidatzailearen fidatzaile da (1836. art.) eta betebehar nagusia bermatzen du. Hortaz, fidantzari buruzko arauak aplikatuko zaizkie, bai azpifidatzailearen eta fidatzailearen arteko harremanei, bai eta azpifidatzailearen eta betebehar izaerako harremanetan parte hartzen duten gainerakoen arteko harremanei ere.

Azpifidatzaileak eskusio onura du, fidatzaileari begira eta zordun nagusiari begira (1836. art.), epaileak agindutako fidantza ematen duenean izan ezik; azken kasu horretan, azpifidatzaileak ezin izango du zordun nagusiaren ondasunei dagokienean eskusiorik eskatu, ezta fidatzailearen ondasunei dago kienean ere (1856. art.).

Bestetik ere, azpifidatzaileak fidatzaile bat bakarrik bermatzen badu (baina ez gainerakoak), eta berak bermatzen duen fidatzailea kaudimengabea bada, azpifidatzaile horrek erantzukizuna izango du gainerako fidatzaile kideei begira; hots, fidatzaile kaudimengabeak zuen erantzukizun bera du (1846. art.).

KZren 1848. art.ak xedatutakoari helduz, zordunaren eta fidatzailearen egoerak batera daitezke, bata bestearen jaraunsle izanez gero; dena dela, hori gertatu arren, ez da azpifidatzailearen betebeharra azkenduko.

§57. BERME INDEPENDENTEAK EDO LOKABEAK 144. Eskatu eta batera bete behar diren abalak edo bermeak Kontratu horien bidez, fidatzaileak bere gain hartzen du betebehar bermatua betetzeko betebeharra, hartzekodunak hori

eskatzearekin batera. Hori dela eta, bermea gauzatzeko karia ez da zordunaren ezbetetzea, hartzekodunaren borondate aitorpena baino. Horrez gain, kasu horretan ez dago sorospidezkotasunik eta, orokorrean, ezin da fidantzari buruzko eraentza orokorra aplikatu; batik bat, ezin dira aplikatu fidatzaileak hartzekodunaren aurka jar ditzakeen salbuespenei buruzko arauak. Hortaz, esan ohi da kasu horietan di ru kopuruaren ordainketa bermatzen dela.

Espainiako Zuzenbidean, kontratu mota hori egiteko aukera zabaltzen ari da, borondatearen autonomiari buruzko printzipioan oinarrituta. Hala ere, jurisprudentziak oraindik ez du azaldu orokorrean onartzeko modukoa izan daitekeen eredurik; are gehiago, epai batzuetan, ez dio garrantzirik ematen ÂŤeskatu eta bateraÂť klausulari (AGk 1990eko urriaren 2an eta 1991ko apirilaren 15ean emandako epaiak, CARRASCOk aztertu izan dituenak).

145. Kauzio aseguruak Kauzio aseguruetan, aseguru konpainiak bermatzen du betebeharra ez betetzearen arriskua. Esangura horretan esan daiteke ordainketa betebeharrak betebehar fideiusorioaren ezaugarriak dituela. Baina kauzio asegurua ez da fi dantza kontratua, gainontzeko batek bere gain hartzen baitu zordunaren ordez ordaindu edo betetzeko betebeharra. KZren 1826 eta 1827.2. art.etan agintzen denez, betebehar nagusiaren objektu bera da gainontzeko horrek bere gain hartutako betebeharraren objektua (CARRASCO).

Arestian aipaturiko autore horrek adierazi duenez, kasu horretan fidantzari buruzko arauak aplika daitezke, eskusio onura izan ezik. Nolanahi ere, hitzarmen bidez Kode Zibilaren arauak bazter daitezke, horiek aginduzkoak ez badira. Egineginean ere, kasu horretan, betebeharra ez da erantsia izango; aitzitik, zordunaren ezbetetzea nolabaiteko conditio iurisa da eta horrek bal dintzatzen du aseguratzailearen aurkako kreditua sortzea.

1990eko maia tzaren 19an emandako epaian, AGk ulertu izan zuen fidantza eta

kauzio asegurua desberdinak direla. Aseguruan, bermatzaileak ez du bere gain har tzen gainontzeko baten ordez betetzeko betebeharra, ezbada aseguruhartzai leak betebeharra ez betetzearen ondorioz eragindako kalteak medeatzeko betebeharra. Beraz, hori kontratu nagusia da eta ez, ostera, erantsia. Nolanahi ere, CARRASCOk egoki adierazten duenez, zor nagusiaren gorabeheren menpe dago betebehar erantsia eta, nolabait, aseguratzailearentzat betebehar erantsi hori loteslea da; horrela bada, KZren 1824, 1847 eta 1853. art.ak aplikatu behar dira.

146. Babes edo konfort gutunak Gutun edo agiri horiek banku harremanen esparruan sortu ziren.

Egita tezko kasua ondokoa da: sozietate nagusi batek nolabait kontrolatzen du bere taldean dagoen eskumendeko sozietate bat.

Eskumendeko sozietate horrek beste erakunde batekin edozein eragiketa (gehienetan, finantza eragiketa) bu rutzeko asmoa du edo hori burutzen ari da. Eragiketa horrek emaitza onura garriak izango dituela bermatzeko, sozietate nagusiak horrelako gutuna edo agiria ematen du.

Orokorrean, gutun horien bidez, sozietate nagusiek, batetik, euren eskumendeko sozietatearen egoerari buruz informazioa ematen dute; bestetik, jokabide zehatza izateko betebeharra bereganatzen dute; edo, azkenik, gutuna jasoko duen erakundeak jasan ditzakeen galeren gaineko arriskua bereganatzeko borondatea adierazten dute. Egineginean ere, azken kasu horre tan bakarrik izan daiteke benetako bermerik; baina, horretarako, batetik, gu tun hori ezin da izan adierazpen hutsa eta, bestetik, kontratuak eratorritako betebeharraren eraketari buruzko arau orokorren arabera, agiri horren bi dez benetako betebeharra edo jarduteko konpromisoa sortu behar da (Auzitegi Gorenak 1985eko abenduaren 16an emandako

epaia).

BIBLIOGRAFIA ALBALADEJO, Derecho civil, II1, Bartzelona, 1983; ALVENTOSA, La fianza.

Ambito de responsabilidad. Granada, 1988; BADOSA COLL, in Comentario del Código civil, II, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub art. 1780; CABANILLAS SÁNCHEZ, in Comentario del Código civil, II, Justizi Ministerioa, 1991, sub arts. 1151 a 1152; CARRASCO PERERA, Fianza, accesoriedad y contrato de garantía, Madril, 1991; CASANOVAS, La relación obligatoria de fianza, Bartzelona, 1984; CRISTÓBAL MONTES, La cofianza, Madril, 1993; DELGADO ECHEVERRÍA, in LACRUZ y otros, Derecho de obligaciones, II2, 2. argitaraldia, Bartzelona, 1986; DÍEZPICAZO, Fundamentos del Derecho civil Patrimonial, II, 4. argitaraldia, Madril, 1991; DÍEZ PICAZO eta GULLÓN, Sistema de Derecho civil, II. 6. argitaraldia, 3. berrinprimaketa, Madril, 1993; ESPÍN, «La cláusula penal en las obligaciones contractuales», RDP, 1946, 145. or. eta ondorengoak; GARCÍA CANTERO, «Comentario al art. 1454», Comentario al Código civil y Compilaciones forales, XIX, Madril, 1980; GORDILLO CAÑAS, in Comentario del Código civil y Compilaciones forales, II, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub art. 1730; GUILARTE, «Comentario a los arts. 1822 ss C.C.», Comentarios del Código civil y compilaciones forales, XXIII, Madril, 1980; idem, in Comentario del Código Civil,, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub arts. 1822 y ss., GULLÓN BALLESTEROS, Curso de Derecho civil. Contratos en especial. Madril, 1972; JORDANO FRAGA, «Comentario a la STS 7 de junio de 1987», CCJC, 1987, 4767; LACRUZ, Elementos de Derecho civil, II3, 2. argitalpena, Bartzelona, 1986; LOBATO GÓMEZ, La cláusula penal en el Derecho español, Iruñea, 1974; LÓPEZ y LÓPEZ, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub art. 1454; Idem, Retención y mandato, Bologna, 1976; MAS BADÍA, La revisión judicial de la pena convencional (prentsan); REYES LÓPEZ, «Algunas consideraciones sobre los arts. 1838 y 1839 C.C.», ADC, 1988; ROCA SASTRE eta PUIG BRUTAU, «La cláusula penal en las obligaciones contractuales», Estudios de Derecho Privado, II, Madril, 1948; SALVADOR CODERCH, in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, sub art. 1600; VIÑAS MEY, «El derecho de retención», RDP, 1922.

Hamalaugarren gaia HARTZEKODUNEN PILAKETA Laburpena: §58. Hartzekodunak pilatzea eta zordunaren ondarea nahikoa ez izatea.— 147. Kaudimengabeziaren ideia.— 148. Pilaketaren erregela: par conditio creditorum. Berorren salbuespenak.— 149. Pribilegioa, hurrenkera eta lehenespena Kode Zibilean.— §59. Kreditu pribile giatuak.— 150. Pribilegioen kontzeptua, eginkizuna eta egikaritza.— 151.

Ondasun higikorren gaineko pribilegio bereziak.— 152. Ondasun higiezinen gaineko pribilegio bereziak.— 153. Pribilegio orokorrak.— 154.

Kreditu pribilegiatuen arteko hurrenkera.— §60. Hartzekodunen konkurtsoa.— 155. Konkurtsoa baino lehenagoko egoerak.— 156. Har tzekodunen konkurtsoak dituen baldintzak, garapena eta ondoreak.

§58. HARTZEKODUNAK PILATZEA ETA ZORDUNAREN ONDAREA NAHIKOA EZ IZATEA 147. Kaudimengabeziaren ideia Agertu ere, kaudimengabezia adierazmoldea KZren hogei manutan agertzen da gutxienez. Era berean, beste testu batzuetan ere bada horren inguruko aipamenik, besteak beste, Merkataritzako Kodean (348. art.), Sozietate Anonimoei buruzko Legean (39 eta 281. art.ak), Ganbio Letra eta Txekeari buruzko Legean (146. art.) eta Ordainketa Etendurari buruz 1922ko uztailaren 26an emandako Legean (8, 10, 20 eta 21. art.ak).

KZren art.ek egindako aipamen batzuetan, badirudi kaudimengabezi egoerek kalte egiten diotela kreditu eskubideari (1129, 1206, 1292, 1467, 1660 eta 1685 art.ak). Beste aipamen batzuek, aldiz, bermatu beharreko «arriskua» adierazten dute edo, bestela, bermea lortzeko sistema edo mekanismoa (1071, 1072, 1139, 1145, 1529, 1721, 1829, 1833, 1843, 1844 eta 1846. art.ak).

Beste hainbatetan, ostera, kontratuaren arauketa azaletik edo sakonean aldarazteko baldintza gisa agertzen da kaudimengabezia (1700.3; 1732.3. art.ak). Eta azken batzuetan, sistema bera

eraldatuko duen auzibidezko neurriaren euskarria baino ez da (OELren 8, 10, 20 eta 21. art.ak).

Aipamen esplizitu horiez gain, badira aipamen inplizituak ere. Azken horietan, «kaudimengabezia» beharrezkoa da legearen egitatezko baldintza bete dadin; izan ere, kaudimengabeziarik gabe, ez litzateke ondorio juridiko rik izango. Esaterako, KZren 1111, 1291.3 eta 1294. art.ek ezeztapen akzioa edo paulotar akzioa arautzen dute; akzio hori «maula»ren kontrako erreak zioa da.

Bada, ez litzateke «maula»rik izango, «kaudimengabezia»rik izango ez balitz.

«Kaudimengabezia»ren inguruko egoerak eta aipamenak era askotakoak direnez gero, oso zaila da KZren arabera guztiak bateratu eta euren arteko ezaugarri erkideak ateratzea.

PROVINCIALIren iritziari helduz, DÍEZPICAZOk adierazi du KZren 1913. art.ak ematen dituela kaudimengabezi egoerak identifikatzeko eta definitzeko jarraibideak; artikulu horren hitzetan, «zordunaren pasiboa aktiboa baino handiagoa denean…». Kontabilitate hutsezko ikuspuntua alde batera utzita, zorduna egoera horretan jarriko litzateke, bihur dai tekeen aktiboa eska daitekeen pasiboa baino txikiagoa izanez gero. Beraz, «kaudimengabe ziak» zordunaren ondareak izan dezakeen egoera objektiboa adierazten du; egoera horretan, zordunak ezin ditu bere zorrak ordaindu.

KZren 1911. art.aren arabera, zordunak bere betebeharren betetzeaz erantzun behar du «gaurko eta etorkizuneko ondasun guztiekin». Beraz, zorrei aurre egiteko ondasunik haina ez duenean, betebehar izaerako harremanei kalte egin ahal die. Horrek bidezkotzen du, ba tetik, defentsa neurri batzuk hartzea; bestetik, hartzekodunen prozedura kolektiboa eragitea (horretara, badaezpadako galerak zuzenago banatuko baitira); edo, azkenik, hartzekodu naren eta zordunaren arteko harremanak aldaraztea.

Ildo beretik, ORDUÑA MORENO kaudimengabezi egoeren eragina azaltzen saiatu da eta, ahalegin horretan, hiru multzo bereiztu ditu: bata, kaudimengabezia kredituaren urrapen gisa (beste batzuen artean, 1129, 1292 eta 1206. art.etan); hurrena, bermatu beharreko kredituaren arrisku («kalte edo galbide») gisa (1071 eta 1072. art.ak; 1145 eta 1844. artiku luak); eta, azkena, negozioaren oinarria gertatze bidez aldaraz dezakeen egitate gisa (KZren 1700.3 eta 1732.3. art.ak).

CLEMENTE MEOROk esan duenez, kaudimengabezia egoera objektiboa da beti; hots, zantzu guztien batuketa baino zerbait gehiago da. Kaudimengabezia eta ezbetetzea bereizte ko, bi datu daude: lehendabizikoa, ezbetetzearen karia guztiz subjektiboa izan daitekeela;

eta, bigarrena, ezbetetzea harreman zehatzei begira neurtzen dela. Gainera, ezin dira «kau dimengabezia»tzat hartu, ez likideziarik eza, ez eta ondarearen murrizketa hutsa ere.

Bestalde, ORDUÑAk eta CLEMENTEk azpimarratu dute, egitatea den aldetik, kaudimengabezian jartzeko ez dela behar epailearen adierazpenik; are gutxiago, adierazpen hori aurretiazkoa izaterik.

Kasu batzuetan, ez da beharrezkoa epaileak kaudimengabezia dagoela egiaztatzea (esa terako, 1139, 1145 eta 1467. art.ak). Beste batzuetan, nahikoa da epaileak egoera hori egiaztatzea, erreklamazioak bultzatu duen judizioan bertan, edo kaudimengabeziaren kon trako erreakzioa egokia den ala ez eztabaidatzeko eratu den judizioan bertan (1129, 1509 eta 1206. art.ak). Beste hainbatetan, azkenik, nahitaezkoa da epailearen aurretiazko adierazpena (KZren 1700 eta 1732. art.ak). Kasu zehatz batzuetan, «kaudimengabezia» adierazmoldea erabiltzen denean, zorrei aurre egiteko zailtasun egoera adierazi nahi da (eta egoera hori frogatu egin behar denez, kaudimengabeziak horren froga egiten du); hala ere, hori ez da be netako «kaudimengabezia», hots, ez da ondare ezintasuna adierazteko erabiltzen den irizpide orokorra (KZren 1829, 1833, 1844 eta 1846. art.ak).

Batzuetan, Kode Zibilak «kaudimengabezia» adierazmoldea erabiltzen du, frantsesetik hartutako «déconfiture» hitza itzultzeko. Egineginean ere, GIL RODRÍGUEZek gogora ekarri duenez, «déconfiture» hori ez zen benetako egoera juridikoa, ez baitzuen adierazten kaudimengabezia orokor edo erga omnesik. Garai hartan, zordun zibilaren (eta ez, ordea, merkatariaren) egoera zehatz bat zen eta, Kodearentzat garrantzitsuak ziren auzietan, epai leari zegokion egoera hori egiaztatzea (argi eta garbi azaldu dute hori BAUDRYLACAN TINERIEk, XIII, 1013. zk.; DEMOLOMBEk, XXV, 66. zk.; LAURENTek, XVII, 196. zk. eta abar).

ORDUÑAren ustez, kaudimengabezia ezin da egitatetzat hartu. Alderantziz, egitate ze hatz baten kalifikazio juridikoa da eta, horregatik, hartzekodunarentzat beti dakar arriskua, batez ere, gertatze bidezkoa denean. Bestalde, batzuetan, zordunaren kaudimengabezia —batik bat, gertatze bidezkoa— kredituaren beraren ezaugarria da (KZren 1206 eta 1529. art.ak) eta saneamendua lortzeko bidea ematen du. Beste batzuetan (eta baliteke aurrekoarekin batera gertatzea), kaudimengabeziak incommoduma edo arriskua adierazten du eta arrisku hori era askotakoa izan daiteke: lehendabizi, bermatu edo banatu beharreko arriskua izan daiteke (KZren 1071 eta 1072. art.ak, eta 1139, 1145 eta 1685. art.ak); bigarrenik, kontratu ekonomiaren aldarazpena eragin dezake eta hartzekodunari ahalmena eman diezaioke (nahibadako eskubidearen bidez), harremanak aldatzeko (KZren 1129 eta 1843. art.) edo harreman horiek azkentzeko (KZren 1529 eta 1660. art.ak); azkenik, arriskuak negozioaren oreka apur dezake eta, horren oinarria koloka jartzean, negozio bidez bideratutako interesak ezerezean utz ditzake (KZren 1700.3 eta 1732.3. art.ak).

Esangurarik hertsienean, kaudimengabeziak adierazten du zordunaren ondarea nahikoa ez dela zorrei aurre egiteko, hau da, ondasun guztiak salduta ere, hartzekodunei ezin izango zaiela ordaindu. Hori dela eta, kaudimengabeziak berez dakar ondarearen likidazioa antolatzea, ahal den neurrian, bi helburu hauek lortzeko: bata, kasuankasuan pilatutako kredituak babestea eta, bestea, hartzekodunik zuhurrenek eta azkarrenek besteen kaltetan kobra dezaten saihestea. Horrela, exekuzio eta likidazio prozedura kolektiboak bi motatakoak izan daitezke: merkatarientzat, porrota eta merkatari ez direnen tzat, berriz, hartzekodunen konkurtsoa. Zordunak ordainketak egiteko zailta sunak dituenean, hartzekodunekin hitzarmen batzuk egin ditzake bi egoera horiek saihesteko: merkataria izanez gero, ordainketa etendurara jo ahal izan go du; eta merkataria ez bada, ordea, kita eta itxaroteko hitzarmena (edo konkordatua) egin dezake.

148. Pilaketaren erregela: pars conditio creditorum. Berorren salbuespenak Zordun bakar baten ondarean hartzekodun bat baino gehiago pilatzen direnean, hauxe da oinarrizko erregela: hartzekodun guztiek aukera berberak izango dituzte.

Kreditu eskubideen titular diren aldetik, hartzekodunek ez dute inolako lehentasunik. Eskubide errealen titularren artean, ordea, badago nolabaite ko lehentasuna, azken horietan prior tempore potior iure printzipioak eraen tzen baitu; printzipio horren bidez, eskubide erreal batzuek beste batzuk baztertzen dituzte, edo beste horiek baino goragoko lerruna dute. Oinarrian, kredituen titularrek (nola edo hala) berme bera dute kreditu horiek kobratzeko. Berme hori zordunaren ondarea da eta, jakina dugunez, zordunak bere betebeharrak betetzen ez dituenean, hartzekodunek haren ondareari kolpe egin diezaiokete. Ondare hori hartzekodun guztien kredituak ordaintzeko beste izan behar da eta, nahikoa ez denean, hartzekodunak ÂŤpilatuÂť egiten dira. Pilaketaren ondorioz, ondarea

hartzekodunen artean banatuko da, dibidenduaren arabera.

Dibidenduak adierazten du zein proportziotan murriz tuko diren kredituak, horiek ordaintzeko beste ondasunk ez dagoenean.

Zordunak 100 zor badu eta bere ondasunekin 80 baino ezin badu ordaindu, kreditu guztiak %20 murriztu behar dira, zorrei aurre egin ahal izateko. Orduan, dibidendua %80 izango da.

Dena dela, nahiz eta sistemaren benetako printzipio orokorra izan, berdintasun printzipioak edo par conditio creditorumak salbuespen ugari ditu. Salbuespen horien arrazoiak hainbat izan daitezke. Batzuek legegintzazko politikaren gainean dihardute; beste hainbatek, berriz, ondokoa hartzen dute abiapuntutzat: interes zehatz batzuek izan behar duten babesari buruz historian zehar nagusiarazi den balorazioa. Salbuespen horietan sartzen diren kredituei kreditu pribilegiatu deritze.

Beraz, pribilegio deritzo kredituak du en ezaugarriari, ezaugarri horrek ahalbideratzen duenean, batetik, kredituak tratu berezia izatea eta, bestetik, par conditio creditorum printzipioa ez aplikatzea.

149. Pribilegioa, hurrenkera eta lehenespena Kode Zibilean Pribilegioa kredituek izan dezaketen ezaugarri bat besterik ez da.

Ezau garri hori izanez gero, kredituaren titularrak beste hartzekodunek baino le henago kobratu ahal izango du. Hortaz, pribilegioaren bidez zordunaren ondasun guztiak edo ondasun zehatz bat exekutatzen denean (diru bihurtzen denean, alegia), gainerako hartzekodunak bazterturik geratzen dira nolabait.

Hurrenkera, berriz, hauxe da: Kode Zibilak (edo kasuankasuan aplika daitekeen legeak) ondasun zehatz batzuen gaineko pribilegioen (edo kreditu pribilegiatuen) pilatzea edo elkarjotzea antolatzeko erabiltzen duen irizpidea, hain zuzen.

Pribilegioaren eta hurrenkeraren ondorea da kreditua

kobratzean lehenespena izatea: kreditu pribilegiatua gainerako kredituetatik bereizten da eta ez da hainbanatzen. Kreditu pribilegiatuen artean, hurrenkerak lehenespen gehiago izatea dakar.

Adibidez, kreditu hipotekarioa kreditu pribilegiatua da. Horrek esan nahi du, ondasun higiezin hipotekatuaren balioa bete arte, ondasun hipotekatuari begira kreditu hipotekarioa ez dela pilatzen beste kreditu arruntekin edo pribilegiorik ez dutenekin.

Gainera, hurrenke ra bitartez, zerga kreditu eta aseguratzaile kreditu batzuen atzean kokatzen da. Horrela, finka diru bihurtzean (saldu edo besterenganatzean, alegia), 1.000 lortzen da. Diru kopuru horre kin, lehenengo eta behin, zerga kreditua eta, gero, aseguru primak ordaintzen dira; gerakinik izanez gero, hartzekodun hipotekarioari ordaintzen zaio. Oraindik gerakinik badago (eta ge rakinik izanez gero bakarrik), beste hartzekodun pribilegiatu batzuei ordaintzen zaie etab.

Lehenespen hori izateaz gain (pribilegioaren eta hurrenkeraren ondorea, hain zuzen), kreditu zehatz batzuk exekuzio sistema kolektibotik bereiztu ahal dira. Ezaugarri horri exekuzio bereiztua izateko eskubide deritzo. Eskubide hori aipatzeko erabiltzen da abstentzio eskubide adierazmoldea ere.

Konkur tso prozeduretan, likidazio hitzarmenaren proposamenari adostasuna edo desadostasuna adierazteko, abstentzio eskubidea duten hartzekodunak ez dira joan behar, ez batzetara, ez eta prozedura idatzietara ere (hau da, hartzeko dunek ez dute horrelako zamarik).

KZren terminologia ez da beti oso argia eta, batzuetan, azalpenak nahi koa zaharkiturik daude. Edozein modutan ere, badirudi arestian azaldutako erregelen arabera antola daitekeela 1921.etik 1929.era arteko art.en edukia. ยง59. KREDITU PRIBILEGIATUAK 150. Pribilegioen kontzeptua, eginkizuna eta egikaritza Aurrerago ikusi dugunez, pribilegioa da kreditu batzuek duten ahalmena, lehenespenez kobratu ahal izateko. Eratorri ere, kreditua eratzeko kariak (horregatik esan daiteke kredituaren

ezaugarria dela) edota kreditu horrek duen berme zehatzak eratortzen du ahalmen hori.

Edozein modutan ere, historian zehar babes hori emateko erabili izan diren arrazoiak oso desberdinak dira: batzuk politika orokorrak bultzatu ditu eta beste batzuk, berriz, gizarteari eman beharreko babesak (esaterako, aseguratzaileen pribilegioa, alokairuak ez kobratzeagatik langileek duten pribilegioaren aurrean).

Eman ere, pribilegioak babesa eta segurtasuna ematen dizkio kredituari. KZren 1921. art.aren arabera, ÂŤkredituak mailakatu eta ordaintzeko, sailkatu egiten diraÂť, kredituek eurek dituzten pribilegioen arabera. Sailkapen hori konkurtso prozeduretan edo judizioetan egin daiteke, bai eta zordunaren on dasun zehatz batzuk edo bat bakarrik modu berezian exekutatzen denean ere. Exekuzio berezietan ere, hartzekodun pribilegiatuak bere lehenespena baliaraz dezake, eskubide hobea duen gainontzekotza erabiliz; akzio horren bitartez eta akzio horrek eratortzen duen prozeduraren bitartez, erabaki behar da ÂŤgainontzekoak bere kreditua kobratu ahal duen ala ez, hartzekodun exe kutatzaileak baino lehenagoÂť (JZLren 1532. art.).

Horrelakoetan, hartzekodun pribilegiatuak exekuzio prozeduran esku hartzen du; exekuzio prozedura hori beste hartzekodun batek eragin du, baina bien zorduna pertsona bera da. Prozedura horretan, hauxe da hartzekodun pribilegiatuaren helburua: ondasun enbargatuak saltzean lehenago (lehenes penez) ordain diezaioten eskatzea (JZLren 1536. art.).

Pribilegioak bereziak eta orokorrak izan daitezke.

Pribilegio berezia on dasun zehatz batzuen gainekoa da. Pribilegio orokorrak, berriz, zordunaren ondasun guztiak hartzen ditu, pribilegio berezi bati ala batzuei lotuta dau den ondasunak izan ezik (KZren 1929.1 eta 1924. art.ak).

Pribilegio guztiek ondoko ezaugarriak dituzte: a) Legezkotasuna: legeak bakarrik ezar ditzake pribilegioak; hots, pribilegioak ezin dira itun edo hitzarmen bidez sortu. Gainera, legeak berak berariaz adierazitako kasuetan bakarrik erabil daitezke.

b) Salbuespenezkotasuna: printzipio orokorra par conditio creditoruma da. Beraz, pribilegioak sortzen dituzten arauak salbuespenezkoak dira eta ezin dira modu hedatzailean interpretatu, ezta analogiaz aplikatu ere (KZren 4.2. artikulua). c) Erasgarritasuna: pribilegioa kredituari erasten zaio, horren gorabeherak jasan behar ditu eta ezin da bereizturik eskualdatu (hau da, kreditua bera eskualdatu gabe). d) Ukakortasuna: hartzekodunak erabaki dezake pribilegioa ez egikaritzea, horri uko egitea edo horretan atzera egitea. e) Zatiezintasuna: pribilegio bereziak iraun egiten du, nahiz eta kreditua titular batzuen artean zatitu; horrelakoetan, titular bakoitzak du pribilegioak eratxikitzen duen lehenespena.

Arazoak ez du garrantzirik pribilegio orokorretan, horiek ondasun guztien gainekoak direlako (horri guztiari buruz, GULLÓN).

Pribilegioa korrituetara hedatzen da, legezko mugarik ez badago.

Era be rean, judiziozko kostuetara hedatzen da, horiek erreklamazioaren ondorioz sortutako gastuak direlako. Hartzekodunari judiziozko kostuak ordaintzen ez bazaizkio, zor zaiona baino gutxiago jasoko du, ez baitzaio beraren kreditua osorik ordainduko.

«Gastu» horien artean sartu behar dira kredituaren izaera pribilegiatua (eta ez kreditua bera bakarrik) erreklamatzeko auzian sortu takoak.

Pribilegioa kasu hauetan azkenduko da: a) Gauza galtzen denean, pribilegio berezia izanez gero.

Kalteordaina jasotzeko eskubiderik baldin badago, pribilegioak kalteordainaren gainean iraungo du, subrogazio errealari buruzko printzipioaren arabera. Gauza bera gertatzen da desjabetzapen kasuetan. b) Gauza transformatzen denean. GULLÓNek argitu bezala, KZren 869.1. art.aren irizpidea erabiliz, gauzaren izatea bera transformatu behar da; hala ere, pribilegiopeko gauza beste bati modu banaezinean lotzen zaionean, ez da erregela hori aplikatzen. c) Preskripzioa gertatzen denean (KZren 1929.1. art.).

Badirudi Kode Zibilak okerreko adierazmoldea darabilela;

horregatik, beharbada, kasu horren barruan sartu beharko lirateke aldi baterako iraupena duten guztiak (KZren 1922.4. art.).

Pribilegioa kredituaren ezaugarria denez gero, hau da, kredituari erasten zaionez gero, kreditua bera preskribatzen da eta ez pribilegioa (GULLĂ“N).

151. Ondasun higikorren gaineko pribilegio bereziak Horien arauketa KZren 1922. art.ra bildurik dago.

Artikulu horren lehendabiziko zenbakia integratu behar da, batetik, Ondasun Higikorren Eperako Salerosketari buruz 1965eko uztailaren 17an emandako Legearen xedapenekin eta, bestetik, OHHELBLren 2. art.arekin. Era berean, artikulu bera ren bigarren zenbakia OHHELBLren 10. art.arekin integratu behar da.

Laugarren zenbakia, berriz, KZren 356 eta 357. artikuluekin integratu behar da.

152. Ondasun higiezinen gaineko pribilegio bereziak KZren 1923. art.an aipatzen dira bananbanan.

Neurri handi batean, arauketa hori zaharkiturik geratu da.

Kode Zibila indarrean jarri zenetik aldaketa historikoak oso nabariak izan dira; horre gatik, ezariezarian arauketa berria onetsi da eta arauketa berri horrek Kodearena gainditu du.

Adibidez, KZren 1923. art.ko 1go. zk.aren ordez, ondokoak aplikatu be har dira: Zergei buruzko 1978ko abenduaren 28ko Lege Orokorra; Zergabilketari buruzko 1968ko abenduaren 14ko Araudi Orokorra; Zergabilketari buruzko 1969ko azaroaren 14ko Jarraibide Orokorra etab.

Gaur egun, Estatuaren aldeko pribilegioak ondoko ezaugarriak ditu:

a) Estatuko erakunde autonomiadunetara, autonomi erkidegoetara (LOFCAren 2. art.) eta toki ogasunetara hedatzen da (TOLen 2. art.). b) ZLOren 74. art.ak pribilegio hori ematen die tributu izaerako kredituei, mugaeguneratuta baina ordaindu gabe daudenean; hots, tributu izaera duten zorpeko guztiei aplikatzen zaie pribilegioa.

Bestalde, KZren 1923. art.ko 4. zk.aren arabera, ondoko kredituak pribilegiatuak izango dira: enbargoa, zainpean jartzea edo epaiaren betearazpena delaeta epailearen aginduz Jabetza Erregistroan aurrearretaz idaztohartutako kredituak. Lehenespen hori geroko kredituei begira ematen da. Geroko kreditu horiek «aurrearretazko idaztoharraren ondorengoak» izango dira eta ez, ordea, idazpen horren aurrekoak (AGren 1965eko apirilaren 8ko eta 1981eko urriaren 5eko epaiak, GULLÓNek aipatzen dituenak).

Bukatzeko, 1923. artikulua ZLOren 71. art.arekin integratu behar da, lege bereko 73 eta 74. art.en arabera pribilegio berezirik ez duten zerga kredituei dagokienean.

153. Pribilegio orokorrak KZren 1924. art.ak aipatzen ditu mota horretako pribilegioak. Dena den, GULLÓNek dioenez, gaur egun indarrean dauden arau zehatz batzuek gainditu egin dute manu hori.

Lehenengo zenbakiaren ordez, arestian aipatutako zerga arauak aplikatu behar dira.

Bigarren zenbakiaren d) idazatia guztiz baztertuta geratu da. LEren 32. art.ak hauxe ezartzen du: a) Alokairuen gaineko superpribilegioa; hori, neurri handi batean, beste pribilegio guztien aurretik jartzen da. b) Ondasun higikor zehatz batzuen gaineko pribilegio berezia. Ondasunok hauek dira: «langileek egindako objektuak, enpresarioarenak diren bitartean edo enpresarioaren esku dauden bitartean». c) Alokairu kredituak «bereziki pribilegiatuak» dira,

horien aurretik kreditu hipotekarioak baino ez direlako jartzen. d) Pribilegioa judizioan zein judizioz kanpo egikaritzeko aukera. e) Exekuzio bereiztua izateko eskubidea. f) Urtebeteko ÂŤpreskripzioÂť epea (hala ere, iraungitasun epea dela ematen du: GIL RODRĂ?GUEZ; DĂ?EZPICAZO).

Jurisprudentziak modu hedatzailean interpretatu ditu langileen pribilegioak; izan ere, pribilegio horien barruan sartu ditu lanetik bota izanagatik edo lan harremanak azkentzeagatik jaso beharreko kalteordainak (enplegu erregulazioko espedientea etab.).

Horrez gain, kaltegaleren ordainketari be gira, kaudimengabezi kasuetan Alokairuak Bermatzeko Fondoa (hori eratze tzeko arauekin bat etorriz) subrogatu egiten da egoera berean.

Gainera, Lan Prozedurari buruzko Legeak eskumen zehatza eman die gizarte auzietarako epaitegiei, baita eskubide hobea duten gainontzekotzetan ere. Horrekin, exekuzio bereiztua izateaz gain, gatazkak jurisdikzio berezi batean ebazten dira.

Gizarte Segurantzari buruzko legeriak (1974ko maiatzaren 30eko Legea), berriz, pribilegioa eman die Gizarte Segurantzaren kuotei. Horiek biltzeko sistema berezia da eta, horregatik, apurkaapurka, kuota horien pribilegioa Estatuak duenarekin parekatu da.

Bestalde, JILren 54. art.aren aginduz, alokairu kredituekin parekatu behar dira ondokoak: obra ustiatzeko eskubideen lagapenak eratorritako diruzko kre dituak, hain zuzen ere. Parekatze hori lagapenhartzaileen konkurtso prozeduretan gauzatzen da eta bi urteko kredituak bakarrik hartzen ditu.

Horrez gain, 1924. art.aren azken erregelak kreditu kirogratarioek duten pribilegioa aipatzen du; izatez, kreditu kirogratarioak dira eskritura publikoetan edo epai irmoetan agertzen direnak. Kreditu kirogratarioak erregela horretan sartu ahal izateko, ez dute izan behar pribilegio berezirik; pribilegio bereziren bat izanez gero, erregela hori aplikatzen zaie pribilegio bereziaren bidez ordaindu ez den zatian bakarrik.

Horren harira, eskritura publikoarekin parekatu behar dira, batetik, merka taritzako artezkariek eskuetsitako agiriak eta, bestetik, judizio bidez

aintzate tsitako agiri pribatuak. Edozein modutan ere, ezin dira eskritura publikoarekin parekatu protestoak egiteko notarioak egilesten dituen aktak. Epaien artean sartu behar dira erremate epaiak ere, exekuzio prozeduretan eman direnean.

Bukatzeko, 1924. art.aren azkenengo lerroaldera zalantzazko erregela bat biltzen da: daten araberako hurrenkera, alegia. Epaiei dagokienean, hurrenkera egiteko irizpide hori ausazkoa izan daiteke (GIL RODRĂ?GUEZ, DĂ?EZPICAZO).

GULLĂ“Nen ustez, zuzenagoa izango litzateke onartzea eskritura duen hartze kodunak gainontzekotza bidez baliarazi ahal izatea bere lehenespena, nahiz eta zordunaren kontrako exekuzio prozeduran sartuta egon.

154. Kreditu pribilegiatuen arteko hurrenkera Kreditu arrunten eta ondasun higikorren gaineko kreditu pribilegiatuen arteko pilaketa arautzen du KZren 1926. art.ak.

Ondasun higikor zehatz baten gainean pribilegio berezia duen kredituak, berriz, gainerako kreditu guztiak baztertzen di tu, ondasun higikor horrek duen baliora arte. Ondasun higikor beraren gainean pribilegio berezi bat baino gehiago izanez gero, kreditu pignoratizioak gaine rakoak baztertzen ditu.

KZren 1927. art.aren arabera, antzeko printzipioek eraentzen dute kreditu arrunt eta ondasun higiezinen gaineko kreditu pribilegituen arteko pilaketa, bai eta azken horien arteko elkarjotzea ere. Printzipio horietan oinarrituz, ondasun higiezin zehatz baten gainean pribilegio berezia duen kredituak gainerako guztiak baztertzen ditu, kreditu pribilegiatu horren zenbatekoaren arabera, eta lehenes penak barneratzen duen ondasun higiezinaren edo eskubide errealaren balio ra arte. Ondasun higiezin beraren gainean pribilegio berezi bat baino gehiago izanez gero, horien arteko elkarjotzeari 1923. art.ko 1go. eta 2. zk.ak (Estatuaren pribilegioari buruzkoa eta aseguratzaileen pribilegioari buruzkoa, hurrenez hurren) aplikatuko zaizkio. Bestetik, kreditu hipotekarioek eta errefakzio kredituek,

behar bezala inskribatuta edo aurrearretaz idaztohartuta daudenean (Kode Zibilaren 1923.4. art.), «ondoko hurrenkera dute: Jabetza Erregistroan egindako inskrip zioen edota idaztoharren antzinatasun daten araberako hurrenkera, hain zuzen».

Edozein modutan ere, arau hori ez dator bat 1923.4. art.ak dioenarekin.

Az ken horrek lehenespena ematen du geroko kredituei begira, hots, idaztoharra egin eta gero eratzen diren kredituei begira. Baina kreditu horiek orain lehenespena izango lukete, nahiz eta gerokoak izan, aurretiaz idaztohartuz gero. Horregatik, jurisprudentziak zuzendu egin du 1927.2. art.ko erregela; zuzenketa horren ara bera, geroago egindako idaztoharrak geroko kreditua bermatzen du: aurretiazko idaztoharrak baino geroagoko kreditua, alegia. Horrela, 1927.2. art.ko erregela alferrekoa da, gauza bera baitio 1923.4. art.ak. Baina alderantzizkoa onartzea ez litzateke zuzena izango, Jabetza Erregistroan lehenengo agertarazten den kreditua izango litzatekeelako lehenespenduna (GULLÓN).

KZren 1928. art.ak arauketa osatzen du, hauxe xedatuz: kreditu pribilegiatu guztiak ordaindu eta gero gerakinik izanez gero, gerakin hori ondasun askeei gaineratuko zaie; aitzitik, ondasun guztiak exekutatuta ere, modu berezian pribilegiatutako kredituak ezin badira ordaindu, kobratu gabeko zatian pribile gio orokorreko kredituak edo kreditu arruntak izango dira, «bakoitzaren izaera ren arabera» (GULLÓNek adierazi bezala, bakoitzaren tituluak duen izaeraren arabera).

Bestalde, pribilegio berezirik ez duten kredituen arteko hurrenkera arautzen du 1929. art.ak. Horren arabera, lehendabizi, 1924. art.ak ezarritako hurrenkera bete behar da (pribilegio orokorrei buruzkoa, hain zuzen); ondoren, daten arabe ra lehenespenezkoak direnak; eta, azkenik, kreditu arruntak.

Hortaz, Kode Zibilaren arabera, hierarki maila handiagoa dute pribilegio bereziek, pribilegio orokorrek baino. Dena den, eta ideia orokorra horixe bada ere, Kode Zibilak ez du argi eta garbi erakusten gaur egun zer gertatzen den, pribilegioen inguruko arauketa goitik behera aldatu baita.

Hori dela eta, hurrenkera berrikusi behar da:

1) Kasuankasuan kontutan izan behar da LEren 32.1. art.ak alokairu kredituei ematen dien pribilegioa.

2) 1926. art.an, kreditu pignoratizioen aurretik jarri behar dira, batetik, LEren 322. art.aren arabera langileek duten pribilegioa eta, bestetik, ZLOren 73 eta 74. art.en araberako «hurrenkera orokorra».

3) 1927. art.an, aurretik jarri behar da LEren 32.1. art.ko pribilegioa.

4) Bukatzeko, 1927. art.ko 2. erregela aldatu behar da.

Beraz, errefakzio kredituen aurretik eta gainerako guztien aurretik (kreditu hipotekarioen aurretik izan ezik) jarri behar dira langileei zor zaizkienak, alokairuak eta kalteordainak direla eta (LEren 32.3. art.).

Gainera, hurrenkeraren eskema sakonean aldatu dute, lehenengo eta behin, lanari buruzko jurisdikzio bereziak; bigarrenik, exekuzio bereiztua izateko esku bidearen aplikazioak; eta, hirugarrenik, Gizarte Segurantzari buruzko lege berriek eta berroren kuotak biltzeko sistemak.

Horregatik, biharetzi hurrenkeraren eske ma argitu eta atondu beharko da. §60. HARTZEKODUNEN KONKURTSOA 155. Konkurtsoa baino lehenagoko egoerak KZren 1912. art.aren ildotik, «zordunak bere hartzekodunei judizio bidez eska diezaieke zorren kita eta itxarotea onar dezaten, edo horietarik bat. Eskubide horren egikaritzak ondore juridikoak izango ditu, JZLk agindutako forman eta kasuetan bakarrik».

Arautu ere, artikulu horrek kita eta itxaroteko onura arautzen du. Onura hori judizio bidez lor daiteke. Judizio horretan emandako ebazpena hartzekodun ge hienek onartuz gero, zordunaren hartzekodun guztientzat loteslea izango da. Beraz, kita eta itxaroteko hitzarmenak ez dira bananbanan egiten zordun eta hartzekodun bakoitzaren artean.

JZLren 1130. art.ak aginduta, kita eta itxaroteko prozedurara jo ahal izateko, batetik, zorduna ezin da merkataria izan eta, bestetik, ez da egon behar KZren 1913. art.an ezarritako

inguruabarretan; izan ere, inguruabar horietan egonez gero, beharrezkoa izango litzateke hartzekodunen konkurtsoa eskatzea.

Bestetik ere, kita eta itxaroteko onura eskatzeak ez du aldarazten zordunaren judizio egoera. Zordunak bere eskubide zibilak gozatzeari betebetean eusten dio, bai eta ondasunak administratzeari ere.

Eraendu ere, JZLren 1130. art.ak eta ondorengoek eraentzen dituzte kita eta itxaroteko onuraren tramiteak.

KZren 1917. art.ak adierazten duenez, kita eta itxaroteko hitzarmenak betebehar izaera du, judizioan parte hartzen duten guztientzat, bai eta behar bezala zitatuak eta jakinaraziak izan direnentzat ere, azken horiek garaiz ez badute protestarik egin.

Edozein modutan ere, hitzarmenak ez du betebehar izaerarik edukiko, Kode Zibilaren 1922, 1923 eta 1924. art.etako hartzekodun pribilegiatuentzat, horiek beren abstentzio eskubidea erabili izan badute; legeak eskubide hori ematen die beste barik pribilegiatuak direlako.

156. Hartzekodunen konkurtsoak dituen baldintzak, garapena eta ondoreak Hartzekodunen konkurtsoa da zordunaren ondarea modu kolektiboan exeku tatzeko prozedura. Prozedura horrek ondoreak izango ditu, bai zordunarengan berarengan, bai eta bere ondarearen gain ere.

KZren 1913. art.ak eta, era berean, JZLren 1156.ak, zordunak berak eragi ten duen konkurtsoa arautzen dute. Horrelakoetan, zordunak bere ondasunak lagatzen ditu, ondasun horien administrazio eta likidazio bereziaren bitartez, har tzekodunek euren kredituak kobra ditzaten. Beraz, zordunari ezarritako eginbehar horrek izaera publikoa du, eginbehar hori ez betetzeak Espainiako antolamendu juridikoan zehapenik ez badu ere.

Nolanahi ere, konkurtso prozedura has daiteke hartzekodun guztiek bul tzatuta, edo euretarik edozeinek bultzatuta ere. Halakoetan, JZLren 1156. art.aren arabera, derrigorrezko konkurtsoa izango da eta,

horregatik, JZLren 1158. art.ko baldintza guztiak betetzen direla egiaztatu behar da.

Are gehiago, konkurtsoa derrigorrezkoa izango da, zordunak ez badu zati batez edo osoosorik bete kita eta itxaroteko hitzarmena. Kasu horietan, KZren 1919. art.ak ahalmena ematen dio edozein hartzekoduni, konkurtso adierazpena eskatzeko.

Horren ildotik, konkurtsoaren judizio adierazpenak 1914. artikuluan agindu tako ondorea sortzen du: konkurtsatuak ez du izango bere ondasunak administra tzeko gaitasunik, ez eta lege bidez eratxikitzen zaion beste edozein administrazio aurrera ateratzeko ere.

Era berean, konkurtsatuak ezin izango ditu bere ondasunak xedatu.

Ondasu nok konkurtso masa osatzen dute eta hartzekodunen derrigorrezko egoerari lotuta daude.

Gordailuzainak izango ditu zordunaren ondasunak administratu eta xedatzeko ahalmenak; hala ere, gordailuzainaren xedatze ahalmenak mugaturik daude (JZLren 1173.2 eta 1181.3. art.ak). Prozedurak aurrera egin ahala, sindikoek eskuratuko dituzte zordunaren ondasunak administratzeko eta xedatzeko ahalme nak; sindikoen xedatze ahalmenak gordailuzainak dituenak baino askoz zaba lagoak dira (JZLren 1218.4. art.).

Hortaz, legearen aginduz, konkurtso adierazpenak berez dakar legezko ezgaitasuna. Nolanahi ere, konkurtsatua ez da tutoretzapean jartzen. Gainera, konkurtsatuak ondasun zehatz batzuen administrazioari eta jabariari eusten die: legearen arabera enbargaezinak direnen administrazioari eta jabariari, hain zuzen; izan ere, ondasun horiek ez dira sartzen konkurtsoaren masan.

Bestalde, epaileak konkurtsoaren barnean zehaztu dezakeen mantenua jasotzeko eskubidea izango du konkurtsatuak (JZLren 1314.etik 1317.era arteko art.ak). Auzibidezko eskubideei dagokienez, konkurtsatuak bere eskubide pertsonalak defendatu ahal izango ditu, konkurtsoaren aurka ere; era berean, konkurtsotik kanpoko edozein interes defendatzeko aukera izango du.

Bai na konkurtsoa alde batera utzita ezin izango du auzitan sartu, konkurtsoari berari zuzenean interesatzen zaizkion eskubideak eztabaidatzeko.

Konkurtsatua ezgaia den aldetik, erabat deusezak dira konkurtsoaren masa osatzen duten ondasunekin zordunak burututako administratze zein xedatze egintzak eta kontratuak.

Horrela izan behar da, legeak porrotaren inguruan xedatzen duena analogiaz aplikatuta (MKren 878. art.).

Konkurtsatuak bere gaitasuna berreskuratuko du, konkurtsoa bukatzean birdoitu egiten delako, konkurtsoaren kalifikazioak birdoikuntza eragozten ez badu behintzat (KZren 1914.2. art.).

Konkurtsoak, era berean, ondore hauek ditu: a) Konkurtsatuaren eperako zor guztiak mugaeguneratu egiten dira. Lehenago ordaindu badira, ordea, kasuan kasuko deskontua izango dute, diruaren legezko korrituaren arabera (KZren 1915. art.). b) Konkurtsatuaren zorrek ez dute korriturik sortuko, kreditu hipotekarioek eta pignoratizioek izan ezik; izan ere, azken bi horiek korrituak sortuko dituzte bakoitzaren bermea bete arte.

Kapitala ordaindu eta gero gerakinik izanez gero, gerakin horrekin korrituak ordainduko dira. Dena den, korrituak legezko tasara murriztuko dira, hitzartutako korritua txikiagoa denean izan ezik (KZren 1916. art.).

Bukatzeko, konkurtso prozeduraren helburua da zordunaren ondarea liki datzea, hartzekodunei ordaindu ahal izateko. Horretarako, JZLk arautu egiten ditu, batetik, konkurtsoa osatzen duten ondasunen administrazioa eta bes terenganaketa; bestetik, kredituak aintzatetsi eta mailakatzeko sistema; eta, azkenik, hartzekodunekin hitzarmena egiteko aukera.

BIBLIOGRAFIA DE ÁNGEL YAGÜEZ, «En torno al privilegio del crédito quirogratario», ADC 1972, 1153. or. eta ondorengoak; DÍEZPICAZO, Fundamentos del Derecho Civil Patrimonial, II, 4. argitaraldia, Madril, 1993; GIL RODRÍGUEZ,

«Comentario STS 10 de julio 1989», CCJC, 1989, 21, 799; GULLÓN, Co mentarios al Código civil y Compilaciones forales, XXIV, 770. or. eta Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, II, Madril, 1991; idem, La prelación de créditos en el Código Civil, Bartzelona, 1962; REY PORTALES, «Prelación de créditos con embargo anotado», in Centenario de la Ley de Bases del Código civil, Madril, 1989; RÍOS SALMERÓN, «Los privilegios del crédito salarial», Madril, 1984.

Hamabosgarren gaia BETEBEHARRAREN ALDARAZPENA Laburpena: §61. Betebeharraren aldarazpena.— 157. Aldaberriketa aldarazlea eta azkentzailea.— §62. Hartzekodunaren aldaketa eta aldaketa horren erak.— 158. Kasuak.— 159. Kredituaren lagapena: A) Kontzeptua eta eginkizuna; B) Baldintzak; C) Forma; D) Ondoreak.— 160. Kredituan subrogatzea: A) Kontzeptua; B) Motak; C) Ondoreak.— §63. Zordunaren aldaketa betebehar izaerako harremanetan.— 161. Onargarritasuna.— 162. Zorren bereganaketa.— 163. Zorren eskuordetza: A) Kontzeptua; B) Subjektuak; C) Eraentza.— 164. Hitzarmen expromisorioa.— §64.

Kontratuaren lagapena.— 165. Kasua.— 166. Eraentza.

§61. BETEBEHARRAREN ALDARAZPENA 157. Aldaberriketa aldarazlea eta azkentzailea Betebehar izaerako harremanek alde dinamikoa dute. Alde dinamiko horren agerpenetarik bat izan daiteke ondasun eta zerbitzuen elkartrukea, alderdiek ezarritako egitarauaren arabera.

Era berean, alde dinamiko horren beste agerpen bat izan daiteke betebehar izaerako harremanen egitura juridikoa aldatzea. Horren harira, betebehar izaerako harremanak aldatu egiten dira, ondoko kasuan: alderdiek hasieran zehaztu zutena eraldatzen denean ondore juridikoak sortuz. Batetik, betebeharraren egitura bera alda daiteke; hots, betebehar izaerako harremanen subjektuak, objektua edo inguruabarrak alda daitezke. Bestetik, betebeharraren edukia, hau da, alderdien eginbeharrei zein eskubideei buruzko arauketa alda daiteke. Eta, azkenik, betebeharraren eginkizuna bera alda daiteke, eta hori bi modutara: bata, betebeharraren ne gozio eratzaileak berez duen izaera juridikoa eraldatuz (esaterako, Kode Zibi laren 1768. art.aren arabera, gordailuzainari gauza erabiltzeko ahalmena ematen zaionean, kontratuak gordailu izaera galtzen du

eta komodatu bi hurtzen da) eta bestea, berriz, alderdiek zehaztutako egintza eta negozioen eragingarritasuna mutatuz (adibidez, zordunaren eta hartzekodunen arteko hitzarmen bidez erabakitzen da, ondasunen lagapenak pro solvendo eragin garritasuna izan beharrean, pro soluto eragingarritasuna izango duela).

Aurreko kasu guztietan, zalantzarik gabe, kontratugileen negozio borondatea da aldakuntzaren motorea edo printzipio eragilea (KZren 1255. art.). Baina hori ez da arazorik nagusiena.

Bada, ezbairik gabe onar daiteke alderdiek euren kabuz aldaraz dezaketela betebeharra, aldarazpenak aginduzko arauen edukia edo esangura urratzen ez duen bitartean. Arazoa, izatez, bestelakoa da: aldakuntzaren norainokoa zehaztea, hain zuzen.

Beste modu batera esateko, aldakuntzak betebehar izaerako harreman berriak eratu eta jatorrizko harremanak azkentzen al ditu; edo, alderantziz, aldakuntza jatorrizko harremanetan integratzen da, horiek aldatuz baina azkendu gabe? Azaletik ikusita, arazoa espekulazio hutsezkoa edo teorikoa dela ematen du, baina ez da horrela. Neurri handi batean, arazo horren konponbidearen ara berakoa izango da kasuankasuan aplikatu beharreko eraentza juridikoa. Egineginean ere, aldakuntzaren norainokoa zein izan eta horren araberako arauketa izango dute, esaterako, kredituaren bermeek, kredituari erantsita ko harremanek edota preskripzioaren aribideak.

Arazo horren tradizio historikoa eta arauketa kontutan hartuta, azterketarako abiapuntua da aldaberriketa. Orobat, aldaberriketa da betebehar izaerako harremanak aldarazi edo aldatzeko bide naturala. Esangura horretan, eta KZren irizpide sistematikoan oinarrituta, badirudi aldaberriketak izaera az kentzailea duela. Horixe atera daiteke KZren 1156. art.tik; horren arabera, aldaberriketa da betebeharrak azkentzeko karien artean azkenengoa. Joera hori baieztatzen dute aurrekari historikoek ere; horien harira, aldaberriketak betebeharra azkendu eta, horren ordez, beste bat eratzen du. Hala eta guztiz ere, azalpen horren eraberekotasuna zalantzan jar daiteke, arauketa positiboaren hasieran bertan. KZren 1203. artikulua da aldaberriketari buruzko arau

ketaren lehendabiziko manua, eta horrek ondokoa xedatzen du argi eta garbi: «betebeharrak honetara aldaraz daitezke: 1.

Betebeharren euren objektua edo baldintzarik nagusienak mutatuz. 2. Zordunaren lekuan beste pertsona bat jarriz. 3.

Gainontzekoa hartzekodunaren eskubideetan subrogatuz». Dena de la, manuaren zerrenda ez da oro hartzailea, ez dituelako kasu guztiak har tzen, esaterako, betebeharraren noizbehinkako hizpaketak aldaraztea, kreditua lagatzea edota bigarren mailako hizpaketak edo hizpaketa erantsiak mutatzea. Gainera, 1203. art.ak darabilen formulatik ezin da berez atera aldarazpenak jatorrizko betebeharra azkendu eta berri bat eratzen duen ala ez.

DÍEZPICAZOk adierazi bezala, aldaberriketa aztertzeko ikuspuntua praktikoagoa edo erabilgarriagoa izan behar da.

Aldaberriketaren inguruko arazoak hauexek dira: aldaberriketaren ondoriozko hitzemate berriak eta ja torrizko betebeharrak aldi berean diraute ala lehendabizikoak bigarrena ordezten du? Ordezpenaren alde eginez gero ere, baliozkoa al da interesen in guruan aurretik egindako arauketa? Bistan denez, aldaberriketak azaltzen dituen arazo horiek ezin dira ikuspegi dogmatiko eta orokorretik konpondu. SANCHO REBULLIDAk zehaztu duen moduan, aldaberriketa ondore edo on dorio juridikoa da eta, beraz, beste faktore zehatzago batzuek erakartzen dute.

Faktore horiek identifikatuz gero, aldaberriketaren norainokoa baloratu ahal izango dugu. Hortaz, zeintzuk dira faktore edo irizpide horiek? KZren 1204. art.ak bi irizpide ezartzen ditu, aldaberriketaren azkentze ondorea balora tzeko: a) Animus novandia. Irizpide hori alderdien borondate aitorpenetatik atera daiteke, alderdiek beren beregi indargabetzen dutenean jatorrizko betebeharra (manuaren hitzetan, alderdiok «horixe aitortzen dutenean argi eta garbi»). b) Betebeharren arteko bateraezintasun objektiboa.

Horrelakoetan, interpretazio bidez atera behar da irizpidea.

Jatorrizko betebeharraren interesei buruzko arauketa eta betebehar berriaren interesei buruzkoa kontrakoak dire

nean edo elkar jotzen dutenean, orduan gauzatzen da irizpide hori.

Batera ezintasuna erabatekoa da, besteak beste, betebeharraren izaera aldatu edo mutatzen denean (esaterako, KZren 1768. art.aren kasuan).

Nolanahi ere, bi irizpide horiek aplikatuz ezin bada aldaberriketaren no rainokoa zehaztu, orduan Kode Zibila jatorrizko betebeharrari eustearen alde koa da (KZren 1204. art.). ยง62. HARTZEKODUNAREN ALDAKETA ETA ALDAKETA HORREN ERAK 158. Kasuak Erromako tradizioan, betebehar izaerako harremanak pertsonari lotu ta zeuden estuestu. Hori dela eta, betebeharraren subjektuak aldatuz gero, betebeharra bera azkentzen zen, aldaberriketaren ondorioz.

Zuzenbide mo dernoan, aldiz, kredituen zirkulazio ekonomikoa onartu eta bultzatzen da, kredituak trafiko juridikoaren objektutzat hartzen baitira. Era berean, kasu batzuetan, hartzekodunaren egoera juridikoan gainontzeko bat jar daiteke eta, horretarako, ez da behar zordunaren adostasun berezirik.

Bi fenomeno juridiko horiek bi erakunde juridiko sortarazi dituzte: lehe nengoak kredituaren lagapena dakar eta bigarrenak, berriz, kredituan subro gatzea.

159. Kredituaren lagapena

A) Kontzeptua eta eginkizuna Kredituaren lagapena ondokoa da: betebehar izaerako harremanen har tzekodunak (lagatzaileak, alegia) harreman horietatik kanpo dagoen gai nontzekoarekin (hots, lagapenhartzailearekin) egindako negozio juridikoa, lehenengoak bigarrenari kredituaren titulartasuna eskualdatzeko. Lagapena erakunde autonomoa da eta, hartu ere, kredituak inter vivos eskualdatzeko egintza guztiak hartzen ditu bere barnean, egintza horien helburu orokorra baldin bada kredituak zirkulazioan jartzea, horiek merkaturatu ahal izateko.

DÍEZPICAZOk adierazi duen moduan, lagapen negozioan batera eta modu banaezinean agertzen dira, batetik, lagapen ituna eta, bestetik, kredituaren eskualdaketa (traditioa), lagapenaren beraren aipamena eskualdatze uneari hobeto datorkiola ematen badu ere. Kredituaren lagapena, beraz, ez da nego zio abstraktua; izan ere, baliozkoa izateko, kariren bat izan behar du. Hala ere, lagapenaren egitura horretara kari desberdinak bil daitezke; kari horiek kreditua merkaturatzea bidezkotzen duten heinean, negozio eginkizun desber dinak izan ditzakete. Eginkizun horien artean, ondokoak aipa ditzakegu adibide moduan: lehendabizi, tradizio juridikoan oinarriturik, kredituaren lagapena oso ondo uztartzen zaio «salerosketa»ren kontratu eskemari.

Esan gura horretan, lagapenhartzailea kredituaren eroslea izango da, saltzaileari edo lagatzaileari prezioa ordaintzen diolako, kredituaren titulartasuna eskual da diezaion. Horixe da, hain zuzen ere, Espainiako Kode Zibilak erabiltzen duen eredua, Kodeak kredituen lagapena arautzen baitu salmenta kontratua ren eraskina izango balitz bezala (KZren 1520 eta 1528. art.ak, besteak beste). Bestalde, kredituaren lagapenari buruzko idazpurua («kredituen eta gainerako eskubide gorpuzgabeen eskualdaketari buruz»), batetik, ez da ego kia; bestetik, alferrekoa da, eskubide oro berez gorpuzgabea delako; eta, azkenik, zehazgabea da, idazpuru horretan ez delako kredituaren lagapena bakarrik sartzen, ezbada edozein

eskubideren eskualdaketa (eskubide erreal eta jaraunspen eskubideena barne). Horrez gain, lagapenak «dohaineko karia» izan dezake; horixe gertatzen da, alegia, lagatzaileak lagapenhartzaileari kredituaren titulartasuna dohaintzan ematen dionean.

Horrelakoetan, KZren 632 eta 633. art.etan zehaztutako forma baldintzak bete behar dituzte alder diek. Era berean, lagapenak eginkizun orokorragoak izan ditzake, esaterako, «ordaintze eginkizuna». Kasu horietan, lagatzailea lagapenhartzailearen zor duna da eta, horregatik, kreditua eskualdatzen dio zorra ordaintzeko. Lagapenak ordaintze eginkizuna duenean, alderdiek bi motatako eraginga rritasuna eratxiki ahal diote eta, horretan oinarrituz, esan daiteke bi lagapen mota daudela: bata, pro soluto lagapena eta, bestea, pro solvendo lagapena.

Pro soluto lagapenetan, lagatzaile/hartzekoduna betebeharretik askatzen da, gero kreditua kobratu ahal den ala ez kontutan hartu gabe. Pro solvendo lagapenetan, berriz, lagatzaile/hartzekoduna betebeharretik askatuko da, be rak lagatutako kreditua kobratu ahal den neurrian. Azkenik, lagapenak egin kizun konplexuagoak izan ditzake, esate baterako, kredituaren fiduziazko lagapena edo berme moduan egindakoa.

PANTALEÓNek adierazi duenez, kreditua kobratzeko kudeaketa hutsa ez da benetako lagapena.

B) Baldintzak Adierazi ere, baldintzek adierazten dute zeintzuk izan behar diren kredituaren ezaugarriak, hori lagatu ahal izateko. Ildo horretatik, kredituak ondoko berezitasunak izan behar ditu: a) eskualdatzeko modukoa izan behar da (KZren 1112. art.); kreditua lagatzeak berez dakar eskubide erantsiak eskualdatzea (KZren 1528. art., berme eskubideak, pertsonalak izan zein errealak, lagatutako kredituaren pribilegio gisa). b) Oinarrian, kreditua egokia izan behar da. Ezaugarri hori eratorriko du, batetik, kreditua izateak berak eta, bes tetik, berorren baliozkotasunak. Edozein modutan ere,

ÂŤzalantzazko kredituÂť (KZren 1529. art.) edo kreditu auzigai gisa (KZren 1535. art.) laga daiteke; bi kasu horietan, lagapenhartzaileak kreditua onartzen baldin badu (gehienetan, kreditua onartzeko, haren kontraprestazioak prezio txikiagoa izango du edo kostu gutxiago), berak bereganatu behar du kredituaren ustezko legebidez kotasunak eratorritako arriskua.

C) Forma Formaren inguruan, ez dago betekizun berezirik. Beraz, nahikoa da kreditua lagatzea, horrek ondoreak izan ditzan. Hala ere, kreditu hipotekarioen lagapena eskritura publikoan agertarazi behar da (HLren 149. art.). Era berean, lagapenak dohaineko karia duenean, dohaintzaren forma betekizunak izan behar ditu (KZren 632 eta 633. art.ak).

D) Ondoreak Kredituaren lagapenak dituen ondoreak sistematikoan aztertzeko, lagapenak erakartzen harremanak azaldu behar dira bananbanan.

modu dituen

1.

Lagatzaile eta lagapenhartzailearen arteko harremanak. Lagatzaile eta lagapenhartzailearen arteko harremanak zuzenean sortzen dira, kreditua lagatzeko negozioa egiten denean. Orobat, kreditu eskubidearen eskualdake ta da negozio horren ondorerik nagusiena. Espainiako Kode Zibilak, aurrera go adierazi dugun moduan, salerosketa kontratuaren ereduari eta jarraibideei helduz itxuratzen du eskualdaketa hori. Horregatik, lagapenari buruzko era entzak betebehar batzuk ezartzen dizkio lagatzaileari, kasuankasuan esku aldatutako eskubideak erabateko eragingarritasuna izan dezan.

Betebehar horiek saneamenduari buruzkoak dira eta bi datu bermatzen dituzte: lehendabizikoa, lagatutako kredituaren veritas

nominisa eta, bigarrena, lagatutako zordunaren kaudimena edo bonitas nominisa. Horien gainean, hauxe dio KZren 1529. art.ak: «kreditua saltzeko unean, onustedun saltzaileak kreditu horren izate eta legebidezkotasunaren gaineko erantzukizuna izango du, zalantzazko kreditu gisa saldu duenean izan ezik. Zordunaren kaudimenaren gainean, ordea, ez du erantzukizunik izango, salbu eta erantzukizun hori beren beregi hizpatu denean edo kaudimengabezia aurretiazkoa eta jendau rrekoa denean».

Neurri horiek ahalmen eta akzioetan gauzatzen dira eta kreditu lagapenaren betebehar izaerako edukia osatzen dute. Hori dela eta, «bermeak emateko legezko betebehar»ei buruz hitz egiten dute doktrinak eta legegileak berak. Dena den, nahiz eta adierazmolde hori erabili, ez ditugu benetako bermetzat jo behar, ez baitira berme kontzeptuaren aplikazio teknikoak; beste modu batera esateko, lagapenhartzaileari ez diote ematen beste eskubide edo ahalmen bat, kreditua kobratuko duela ziurtatzeko. Aitzitik, «bermeak emateko legezko betebehar» adierazmoldea harremanetan jarri behar da saneamenduaren aurrekari juridikoekin. Bilakaera juridikoaren aurreneko aldietan kokatu behar da esamolde hori. Aldi horietan, ebikzioaren ziozko (eta, hala denean, kaudimengabeziaren ziozko) kalteak saihesteko eta horien kontra babesa ema teko, berme moduan erabiltzen ziren, modu autonomo eta bereiztuan, alder dien artean hizpatutako hitzemateak.

Beraz, lagapen negozioaren ohiko eginkizuna kontutan hartuta, betebehar horien helburua ondokoa azpimarratzean datza: eskualdatutako kreditua ego kia dela, lagapenhartzailearen ondare interesa osoosorik betetzeko. Beraz, kreditua trafiko juridikoaren objektu den aldetik, baldintza edo ezaugarri batzuk izan behar ditu ab initio.

Baldintza edo ezaugarri horiek bat eto rri behar dira lagapenaren kostubidezko izaerarekin, bai eta berorren izaera konmutatiboarekin ere; horrez gain, kreditua merkaturatzea ahalbideratu be har dute.

Gorago esan bezala, lagatutako kredituaren veritas nominisa da lehendabiziko betebeharra. Horren arabera, lagapena

egitean, kreditua badela eta legebidezkoa dela ziurtatu behar du lagatzaileak, horren gaineko erantzukizuna baitu. Erantzukizun horrek antzekotasun handiak ditu saltzaileak duenarekin; izan ere, saltzaileak ebikzioaren ziozko erantzukizuna du, eskualdatutako eskubideak akatsik izanez gero (propter vitium in iure auctoris).

Edozein modutan ere, lagatzaileak ez du betebehar hori izango, kasu zehatz batzuetan. Lehenengo eta behin, lagatzaileak ez du bermea eman beharrik izango, kreditua lagatu izan badu (saldu dio Kodeak) zalantzazko kreditu edo kredi tu auzigai gisa; bi kasuotan, lagapenhartzaileak jasan behar du lagapenak eratorritako arriskua edo periculuma. Bigarrenik, ez dago bermea emateko betebeharrik, lagapenak ez duenean betetzen bere eginkizunik ohikoena: kreditua saltzea, alegia.

Esaterako, lagapenak dohaineko karia duenean, Ko de Zibilaren 638. artikulua aplikatu behar da; horren arabera, dohaintzaemaileak ez ditu saneatu behar dohaintzan emandako gauzak, dohaintza kostubidezkoa denean (hau da, moduduna denean) izan ezik; azken kasu horretan, dohaintzaemaileak ebikzioaren ziozko erantzukizuna du, kargaren neurrian.

Bukatzeko, badirudi lagatzaileak ez duela bermerik eman behar, lagapenak ordaintze eginkizuna betetzen duenean. Lagapena pro solvendo eginez gero, ordaindu beharreko kredituak osoosorik iraungo du; lagapena pro soluto eginez gero, berriz, lagapena eragingabea izango da beste barik.

Lagatzailearen bigarren betebeharra, aldiz, lagatutako kredituaren bonitas nominisa da. Betebehar horren arauketak bi alde erabat desberdin ditu. Lehenengoari dagokionez, lagatutako zordunaren kaudimenak lagapenaren berezko edukia osatzen du, lagapen negozioak erakar dezakeen arriskua baita. Horregatik, kreditua eskualdatzeak berez dakar lagatutako zordunaren kaudimengabezi arriskua (periculum est emptoris erregelaren arabera). Hala ere, erregela orokor hori eskuemailea denez gero, alderdiek horren edukia alda dezakete; hori eginez gero, lagatzaileak ziurtatu behar du zordunaren kaudimena (1529. art.ak dioenez, ÂŤerantzukizun hori beren beregi hizpatu denean izan ezikÂť). Beraz, kontu horren inguruko hizpaketa berariazkoa izan behar da. Horrek, batetik, negozioaren interpretazioa errazten du; eta, bestetik, alderdien negozio borondatea (eta, batez

ere, lagatzailearen egoera, horrentzat berebiziko garrantzia izan baitezake hizpaketak) modu egokian zehaztea ahalbideratzen du.

Ildo beretik, alderdiek ez badute beren beregi zehaztu zein izan behar den hizpaketa horren iraupena, Espainiako Kode Zibilaren arabera, 1530. art.ak ezarritako epeetara mugatuko da zordunaren kaudimenaren gainean lagatzaileak duen erantzukizuna.

Lagatutako kredituaren bonitas nominis betebeharrak azaltzen duen bigarren aldeari dagokionez, zuzenean ukitzen du bermea emateko betebeharra. Kasu horretan, lagatutako zordunaren kaudimengabeziak («aurretiazkoa eta jendaurrekoa», 1529. art.aren arabera) kreditu eskubidea urratzea dakar; ho rregatik, behar besteko babesa eman behar da halako egoeretan.

Zordunaren kaudimengabeziak, zalantzarik gabe, badu eraginik lagatutako kreditua ren egokitasunean, lagapenhartzailearen ondare interesa betetzea oztopatzen baitu. Hori dela eta, arlo honetan erantzukizuna izateagatik, kaltegalerak ordaindu behar dira. Hartu ere, kalteordainaren edukiak bi kasu hartzen ditu bere barnean: Lagatzailea onusteduna izanez gero (1529. art.aren 2. lerroaldea) itzultze betebeharren antzekoa izango da bermea emateko betebeharra. Orobat, KZren 1518. artikuluaren lehenengo zenbakian ezarritako gastuak itzuli behar dira, hots: «kasuan kasuko kontratuaren gastuak eta negozioa burutzeko lege bidez egindako beste edozein ordainketa».

Lagatzailea gaitzusteduna izanez gero, ordea, bermea emateko betebeharrak kalteordaina eskuratzeko eskubidea sendotzen du, «lagapenak eratorritako gastu, kalte eta galera guztiak» ordaindu behar direlako (KZren 1529. art.aren 3. lerroaldea).

Bestalde, KZren 1529. art.ak eratortzen duen erantzukizunaren egozketari dagokionez, ondoko hipotesiak aintzat hartu behar dira: a) Aurreneko hipotesian, lagatzailea onusteduna da eta erantzukizu na baztertzeko berariazko hizpaketarik ez dago. Kasu horietan, lagatua izan den zordunaren kaudimengabezia aurretiazkoa eta

jendaurrekoa izanez gero, erantzukizunaren inguruan iuris et de iure erako presuntzioa aplikatzen da. Lagapenhartzailea presuntzio horretan oinarri daiteke, KZren 1518. artiku luaren lehenengo zenbakiaren arabera itzuli behar zaiona erreklamatzeko. Halakoetan, kaudimengabezia ÂŤaurretiazkoaÂť den heinean, zentzuzkoa da kreditua urratuko dela uste izatea. ÂŤJendaurrekoaÂť izateak, aldiz, objekti bizatu egiten du erantzukizun eratorriaren zati hori (kaudimengabezia jen daurrekoa baita epaileak adierazi edo agertarazten duenean). b) Bigarren hipotesian, lagatzailea gaitzusteduna da eta ez du garrantzirik kaudimengabezia jendaurrekoa izateak ala ez izateak.

Kasu horietan, kalte galeren medeapenak baldintza subjektibo zehatz bat izan behar du eta ez, ordea, ustezko baldintzarik. Baldintza subjektibo hori ondokoa da: lagatzailea erantzule izatea, jakin badakielako zorduna kaudimengabezian dagoela.

Ho rregatik, lagapenhartzaileak lagatzailearen scientia frogatu behar du kontu horretan (1529. art.aren azkenengo lerroaldea).

Lehendabiziko betebeharrean gertatzen den bezala, bonitas nominisagatiko erantzukizunik ez da izango, batetik, lagapenak ez duenean betetzen bere ohiko eginkizuna (kreditua kostubidez eskualdatzea, alegia) edo, bestetik, erantzukizuna beren beregi baztertzen denean hizpaketa bidez. Era berean, eta zeharka bada ere, ez da erantzukizunik izango, alderdiek ustezko kalteak kontutan hartu badituzte, kredituaren eskualdaketa prezioa zehazteko.

2. Lagatzaile eta lagatua izan den zordunaren arteko harremanak. Lagatua izan den zordunak ez du parte hartu beharrik lagapen negozioan; hala eta guztiz ere, lagapen hori jakinarazi behar zaio. Harreman horien eraentza desberdina da, jakinarazpenaren aurretik eta horren ondoren. Laga tua izan den zordunak jakinarazpenaren aurretik ordaintzen badio prezioa lagatzaileari, ordainketa baliozkoa izango da, eta zorduna zorretik askatuko da (KZren 1527. art.). Jakinarazpena egin eta gero, ostera, lagatua izan den zordunak lagapenhartzaileari ordaindu behar dio prezio hori, ordainketa askatzailea izan dadin.

Bestalde, manuak ez du beharrezkotzat jotzen jakina razpena esangura teknikoan; beraz, nahikoa izango da zordunak lagapena ÂŤezagutzea edo horren berri zehatza izateaÂť.

3. Lagapenhartzaile eta lagatua izan den zordunaren arteko harre manak. Lagapenhartzailea lagatzaile hartzekodunaren lekuan jarri eta zordu naren hartzekodun berri bihurtzen da. Hori berori atera daiteke, hain zuzen ere, KZren 1528. artikulutik; horren arabera, lagapenhartzaileak kredituari datxezkion ahalmen guztiak erabili ahal izango ditu, bai eta kreditu horrek dituen eskubide erantsi, pribilegio eta berme guztiak ere. Baina, bestetik, KZren 1198. art.aren aginduz, lagatutako zordunak berari dagokion salbues pen oro jar dezake lagapenhartzailearen aurka. Salbuespen horien artean, zalantzarik gabe, salbuespen objektiboak daude (besteak beste, mugaegune ratzerik eza, preskripzioa eta betebeharraren deuseztasuna).

Salbuespen sub jektibo edo pertsonalei dagokienez, lagatutako zordunak horiek ere erabili ahal izango ditu, lagapenari adostasunik eman ez badio; alderantziz, bai be rariaz, bai isilbidez, lagapenari adostasuna eman badio, orduan salbuespen horiek azkendu egingo dira.

160. Kredituan subrogatzea A) Kontzeptua Subrogazioak betebehar izaerako harremanen aldarazpen subjektiboa dakar; aldarazpen horren bidez, gainontzekoa hartzekodunaren egoera juridikoan jartzen da. Kreditua lagatzea eta kredituan subrogatzea ez dira gauza bera; eginkizun arauemaile desberdina dute eta horixe da, hain zuzen ere, bien arteko desberdintasunik nagusiena. Lagapena tresna egokia da, kreditu ak merkaturatzeko dauden interes ekonomikoak bete daitezen; izan ere, kre dituak trafiko juridikoaren ondare ondasunak dira. Subrogazioa,

aldiz, bide egokia da, subrogatuak hartzekodunari aldez aurretik ordaindu diona berres kuratzeko, itzulketa bidez.

B) Motak Subrogazioa legezkoa edo hitzarmenezkoa izan daiteke.

Lehendabizikoa legeak zuzenean erakartzen du, egitatezko kasua (aurretiazko egoera, alegia) arauak berak ezartzen duelako.

Bigarrena, ordea, hartzekodun eta subroga tuaren arteko akordioak edo hitzarmenak eratortzen du. Akordio hori kreditua ordaindu aurretik edo kreditua ordaintzean egin behar da.

Gainera, zordu naren kontra ondoreak izan ditzan, horri jakinarazi behar zaio.

Era berean, subrogazioa argi eta garbi ezarri behar da, baliozkoa izan dadin (KZren 1209. art.). Hala ere, KZren 1210. artikulua subrogazioaren inguruko presuntzioei buruz ari da. DĂ?EZPICAZOk adierazi bezala, iuris tantum erako presuntzio hutsak dira; beste modu batera esateko, ez dira nahastu behar subrogazioaren legezko kasuekin. KZren 1211. art.aren arabera, zordunak bere kabuz egin dezake subrogazioa, hartzekodunari horren berririk eman gabe.

Dena den, ho ri egitea baliozkoa izan dadin, ondoko baldintzak bete behar ditu zordunak: lehenengoa, zorra ordaintzeko dirua maileguan hartzea eskritura publiko bi dez; bigarrena, subrogazioa egiteko asmoa eskrituran bertan azaltzea; eta, azkena, kasuankasuan ordaindutako kopurua nondik datorren ordain gutu nean adieraztea.

C) Ondoreak KZren 1212. art.ak xedatzen duenez, ÂŤsubrogazioaren bidez, subrogatuari eskualdatzen zaizkio kreditua eta horri erantsitako eskubide guztiak, bai zordunaren kontra, bai eta gainontzekoen kontra ere, gainontzeko horiek fidatzaile izan zein hipoteken edukitzaile izanÂť. Aurrerago aztertu dugun moduan,

lagapenak berez dakartza bermeak emateko betebehar batzuk, batetik, kredituaren izateari eta legebidezkotasunari dagokienean eta, bestetik, zordunaren kaudimenari dagokionean.

Subrogazioak, ordea, ez dakar horrelako betebeharrik. Bestalde, subrogazio partziala onartzen da, subrogatuak prezioaren zati bat bakarrik ordaintzen duenean; horrelakoetan, subrogatua jatorrizko hartzekodunarekin pilatuko da, azken horrek beti lehenespena badu ere (KZren 1213. art.). ยง63. ZORDUNAREN ALDAKETA BETEBEHAR IZAERAKO HARREMANETAN 161. Onargarritasuna Adierazi berri dugun moduan, betebehar izaerako harremanetan ez dago batere arazorik hartzekoduna aldatzeko.

Zorduna aldatzeak, ostera, arazo larriagoak azaltzen ditu. Eratorri ere, irizpide desberdinek eratortzen dituzte zorduna aldatzeko arazo horiek. Esaterako, kontzeptuaren inguruko ikuspuntuari helduz, betebehar izaerako harremanak eratzean, garrantzitsuagoa da zordunaren zeregina edo eginkizuna, hartzekodunarena baino.

Hori dela bide, esan daiteke betebehar izaerako harremanak pertsonari lotuta daudela eta, batez ere, zordunari lotuta. Egineginean ere, betebehar izaerako harremanetan zorduna aldatuz gero, gehienetan harreman horiek azkendu egingo dira, oso zaila baita euroi eustea. Bestalde, gizarteekonomiazko ikuspuntua ekarriz, zorduna aldatzeak hartzekoduna aldatzeak baino eragin sakonagoa du; izan ere, nori ordaindu behar zaion zehazteak garrantzia du, baina garrantzi handiagoa du nork ordaindu behar duen zehazteak.

Bada, zorduna aukera tzean kontutan izan behar dira horren seriotasuna, moraltasuna eta, batez ere, kaudimena, inguruabar horiek guztiak erabakigarriak izan baitaitezke kreditu eskubidea kobratu ahal izateko. Nolanahi ere, trafiko ekonomikoaren beha rrizanek zorduna aldatzea ahalbideratu izan dute, aurrekari historikoetan nabarmentzen den bezala. Hala ere, zorduna aldatzeko ez dago hartzekoduna aldatzeko bezain beste erraztasunik.

Espainiako Kode Zibilak, laburlabur bada ere, zorduna aldatzeko aukera hori aintzatesten du 1203. art.an. Horren arabera, betebeharra aldaraz daiteke, ÂŤzordunaren lekuan beste pertsona bat jarrizÂť. Jakina dugunez, aldarazpen horrek ez du betebeharra berez azkentzen. Kontu horretan, aurretiaz azaldu ditugun erregelak eta irizpideak izan behar dira kontutan.

Bestalde, KZren 1205. art.ak aldaberriketaren norainokoa zehazten du, hauxe dioenean: aldaberriketa ÂŤzordunak jakin gabe egin daiteke, baina hartzekoduna harekin ados etorri behar daÂť; bistakoa da hartzekodunaren interesak lehentasuna duela. Beraz, zorduna aldatzeko erabil daitezkeen erakunde juridikoak ondokoak dira: zorren bereganaketa; eskuordetza pasiboa; eta, azkenik, hitzarmen expromisorioa.

162. Zorren bereganaketa Zorren bereganaketa jatorrizko zordun eta zordun berriaren arteko kontratua da. Zuzenbide tipotik kanpoko kontratu horren bidez, zordun berriak jatorrizko zordunaren zorrak ordaintzeko betebeharra hartzen du bere gain. Dena den, hartzekodunak kontratu horri adostasuna eman behar dio edo bereganaketa hori berretsi behar du (KZren 1205. art.). Aurreratu bezala, zorren bereganaketa Zuzenbide tipotik kanpoko kontratua da. Beraz, alderdiek ezarritako hizpaketek eraenduko dute kontratu hori, beti ere, hartzekodunaren onarpenarekin. Era berean, alderdiek itundutakoaren araberakoa izango da bereganaketaren eragingarritasuna. Esangura horretan, alderdien erabakiz, ja torrizko zorduna betebeharretik aske gera daiteke zuzenean (bereganaketa askatzailea), edo bi zordunak batera gera daitezke hartzekodunari lotuta (be reganaketa pilatzailea); bereganaketa askatzailea izanez gero, zordunaren kaudimenari buruzkoan KZren 1206. artikulua izan behar da kontutan.

163. Zorren eskuordetza

A) Kontzeptua Zorra eskuordetzeko, jatorrizko zordunak beste pertsona bati agintzen dio, jatorrizko zordun horrek zor zuen prestazioa berak beteko duela hitz eman diezaion hartzekodunari.

Hartzekodunak hitzemate hori onartzen badu, betebehar izaerako harremanetan zorduna aldatu egingo da.

B) Subjektuak Zorraren eskuordetzan hiru subjektuk hartzen dute parte: lehenengo eta behin, jatorrizko zordunak, hau da, eskuordetzaileak; horrek ordainketa egiteko agindua edo gonbidapena ematen du. Bigarrenik, zordun berriak, hots, eskuordeak; beste horrek agindua edo gonbidapena jaso eta hori betetzen du. Eta, azkenik, hartzekodunak edo eskuordetzadunak; izan ere, azken horren alde egiten da prestazioa. Hartzekodunak zordun berria onartzen badu, betebeharraren subjektuak aldatuko dira.

C) Eraentza Zeharka bada ere, KZren 1206. art.ak eskuordetza pasiboa arautzen du. Horren aginduz, ÂŤhartzekodunak zordun berria onartu eta hori kaudimengabea izanez gero, hartzekodunak ez du berreskuratuko jatorrizko zordunaren kontrako akzioa, salbu eta kaudimengabezia hori aurretiazkoa eta jendaurrekoa denean edo zordunak zorra eskuordetzean horren berri zueneanÂť. Manu hori era askotara interpretatu izan da; horregatik, 1206. artikuluaren inguruko iruzkina azaltzeko, Ăąabardura batzuk egin behar dira.

Oinarrian, KZren 1206. art.aren arabera, eskuordetzak eragingarritasun askatzailea du, ondokoa baita erregela orokorra: hartzekodunak zordun berriaren hitzema tea onartzean, bere gain hartzen ditu zordun horren kaudimenaren inguruko arriskuak; horregatik, zordun eskuordea gertatze bidez kaudimengabe bihurtuko balitz ere, horrek ez luke eraginik izango jatorrizko zordunaren esparru juridikoan. Erregela orokor

hori baliozkoa da bereganaketa askatzaileetan; bereganaketa pilatzaileetan, berriz, zordun biak daude betebeharpean. Hori dela eta, testuinguru horretan, salbuespen bat jarri beharra dago (KZren 1206. art.ak ezartzen ez duen salbuespena, hain zuzen): itun bidez erabaki daiteke jatorrizko zordunak erantzukizuna izango duela zordun berriaren kaudimengabezi kasuetan. Hala ere, 1206. art.ak ezarritako salbuespenak ez dio bide horri heltzen, kaudimenaren arriskua banatzeko; aitzitik, kreditu eskubidearen urrapen kasu bat hartzen du kontutan. Bada, lagatutako zorduna aldez aurretik bada kaudimengabea, orduan ab initio dago zalantzan kreditu esku bidea kobratuko den ala ez.

Ikuspuntu horiei helduz, 1206. artikulua ulertzeko ondoko datuak izan behar dira kontutan: lehenengo eta behin, erregela orokorra da zordun esku ordearen bonitas nominisagatik ez dagoela erantzukizunik.

Manuak erregela horri salbuespen bat bakarrik ezartzen dio.

Salbuespen horrek, era berean, bi baldintza ditu: bata, objektiboa eta bestea, aldiz, subjektiboa.

Baldintza objek tiboa da kreditu eskubidea haustea: zordun eskuordearen kaudimengabezia ÂŤaurretiazkoaÂť izatea, hain zuzen. Bestalde, baldintza subjektiboa bete behar da. Horri dagokionez, eta kredituaren urrapenak duen azalpena ikusita, 1206. artikulua zordun eskuordearen erantzukizunaz arduratzen da bi adierazpen hauek egiteko bakarrik: 1) Kaudimengabezia ÂŤjendaurrekoaÂť izatea; horrela koetan, zordun eskuordetzailearen erantzukizunari buruz iuris et de iure presuntzioa ezartzen da. 2) Zordun eskuordetzaileak jakitea zordun eskuordea kaudimengabea zela; kasu horietan, hartzekodunak frogatu behar du jato rrizko zordunaren scientia, hots, jatorrizko zordunak bazekiela zordun berria kaudimengabea zela. Hartu ere, jendaurreko kaudimengabeziatzat har daiteke judizio bidez frogatu edo agertarazi dena. Hortaz, 1206. artikulua aplikatuz gero, eskuordetze negozioaren eginkizuna eragingabea izango litzateke.

Azkenik, eskuordetzaren ondoreak desberdinak dira, ondoko bi kasuetan: lehendabizikoan, zordun eskuordeak, bere izenean, betebeharra beteko duela hitz ematen dio hartzekodun eskuordetzadunari (hitzemate bidezko bereganaketa).

Bigarrenean, aldiz, zordun eskuordeak zuzenean ematen dio pres tazioa hartzekodunari (ordainketa egiteko eskuordetza); azken kasu horretan, eskuordeak ez du inolako betebeharrik hartzen eskuordetzadunari begira.

164. Hitzarmen expromisorioa KZren 1205. art.aren barruan koka daiteke erakunde hori.

Hitzarmen ex promisorioa hartzekodunak eta gainontzeko batek egiten dute; akordio horren bidez, gainontzekoak jatorrizko zordunaren betebeharra betetzeko konpromi soa hartzen du bere gain. Hitzarmen expromisorioa egiteko, ez da beharrez koa jatorrizko zordunak hitzarmen horri adostasuna ematea; are gehiago, jatorrizko zordunari hitzarmena jakinarazi beharrik ez dago.

Hartzekodunak hitzarmenari adostasuna ematen badio beren beregi, orduan jatorrizko zorduna betebeharretik aske geratuko da.

Dena den, onartze ko modukoak dira expromisio bakunak edo pilatzaileak; horietan, jatorrizko zorduna eta gainontzekoa, biak batera, geratuko lirateke betebeharpean.

Azkenik, hitzarmen expromisorioak eragingarritasun aldaberritzailea ala pilatzailea duen zehazteko, alderdien borondatea izan behar da kontutan eta, zalantzarik izanez gero, betebehar izaerako harremanei eutsi beharko zaie (KZren 1204. art.). ยง64. KONTRATUAREN LAGAPENA 165. Kasua Aurrekoak bezala, kontratuaren lagapena erakunde juridikoa da. Horren bidez, betebehar izaerako harremanak osoosorik eskualdatzen dira, euren on dore eta baldintza guztiekin (zorduna, objektua eta prestazioaren ingurua

barrak). Horregatik hitz egiten da, esate baterako, salmenta kontratuaren lagapenaz, errentamendu kontratuaren lagapenaz etab. Kode Zibilak erakunde hori beren beregi arautzen ez badu ere, KZren 1255. art.aren babespean onar daiteke.

166. Eraentza Kasuankasuan lagatutako kontratua baliozkoa izan dadin, forma zehatz bat izan behar du; hortaz, forma hori izan behar du kontratu hori laga tzeko negozioak ere. Bestetik, betebehar izaerako harremanak izan behar dira lagapen negozioaren objektu; gainera, harreman horien prestazioak elkarre kikoak izan eta oraindik guztiz gauzatu gabe egon behar dira.

Gisa berean, nahitaezkoa da lagatutako kontratugilearen adostasuna.

BIBLIOGRAFIA Betebeharraren aldaberriketari buruz: AZURZA, «Notas sobre la novación», RDP, 1950, 590. or.; CERVERA, «En torno al futuro de la novación», in Estudios Federico de Castro I, Madril, 1976, 451. or.; CRISTÓBAL MONTES, «La llamada novación modificativa en el Derecho Civil español», RCDI, 1973, 1167. or.; DÍEZPICAZO, Fun damentos de Derecho Civil Patrimonial, II. liburukia, 4. argitaraldia, Madril, 1993, 971. or.; GETE ALONSO, «Apuntes para una aplicación de la modi ficación y novación de la relación obligatoria», in Estudios Roca Juan, Murtzia, 1989; ORDUÑA MORENO, La insolvencia, Valentzia, 1994; RAGEL SÁNCHEZ, «El concepto de alteración objetiva convencional de la relación obligatoria», ADC, 1988, 895. or.; REYES MONTERREAL, «Esencia de la novación», RJC, 1960, 607. or.; SANCHO REBULLIDA, La novación de las obligaciones, Bartzelona, 1964; eta in Comentarios al Código civil y las Compilaciones Forales, XVI1, Madril, 1991; era berean in Co mentarios del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, 295. or.; YSAS SOLANES, «La modificación unilateral de las obligaciones en el Código civil», in Estudios Comentario del Código civil II, Madril, 1990.

Kredituen lagapenari buruz: DÍEZPICAZO, Fundamentos de Derecho Civil Patrimonial, II. liburukia, 4. argitaraldia, Madril, 1993, 803. or.; GAVIDIA SÁNCHEZ, «La formación del sistema francés codificado de cesión de créditos, la cesión y la transmisión —inter vivos— de otros bienes», ADC, 1990, 1903. or. eta «El sistema codificado francés de cesión de créditos», ADC, 1991, 485. or., era berean, La cesión del crédito, Valentzia, 1993; GIL RODRÍGUEZ, Garantía por insol vencia pública en la delegación y en la cesión, Madril, 1988; NAVARRO PÉREZ, «Responsabilidad y garantía en la cesión de créditos», RGLJ, 1972, 13. or., eta La cesión de créditos en el Derecho Civil español, Granada, 1988; ORDUÑA MORENO, La insolvencia, Valentzia, 1994; PANTALEÓN PRIETO, «Cesión de créditos», ADC, 1988, 609. or. eta ondorengoak, eta Comentario del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991; PÉREZ PASCUAL, «La responsabilidad por insolvencia del deudor en la cesión de créditos», RDP, 1989, 411. or.; SANCHO REBULLIDA, Comentarios al Código civil y Compilaciones Forales, XVI1, Madril, 1991, eta Comentarios del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, 310. or.; TORRALBA SORIANO, «La responsabilidad del cedente por insolvencia anterior y pública del deudor cedido», in Estudios Santa Cruz Tejeiro, Valentzia, 1974.

Hamaseigarren gaia BETEBEHARRA AZKENTZEA Laburpena: §65. Ordainketaz aparte, betebeharra azkentzeko beste bide batzuk.— 167. Sarrera.— 168. Konpentsazioa: A) Kontzeptua eta oinarria; B) Motak; C) Eraentza; D) Ondoreak.— 169. Eskubideak bateratzea.— 170.

Aldaberriketa azkentzailea.— 171. Betebeharra barkatzea: A) Kontzeptua eta izaera; B) Motak; C) Eraentza.— 172. Prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna: A) Orokorrean; B) Inguruabarrak gertatze bidez aldatzea, betebeharra azkentzeko kari gisa. Rebus sic stantibus klausulari buruzko teoria.— 173. Betebeharra azkentzeko beste kari batzuk: elkarren arteko adostasuna eta alde bakarreko erabakia: A) Elkarren arteko adostasuna; B) Alde bakarreko erabakia.

§65. ORDAINKETAZ APARTE, BETEBEHARRA AZKENTZEKO BESTE BIDE BATZUK 167. Sarrera Jakina denez, KZren 1156. art.ak betebeharra azkentzeko kari batzuk arautzen ditu. Dena dela, zerrenda horrek ez ditu kasu guztiguztiak ze hazten; aitzitik, kasurik adierazgarrienak bakarrik zehazten ditu.

Kasu hori ek, batetik, «orokorrak» dira, betebehar mota guztietarako balio dutelako. Eta, bestetik, «zuzenekoak» dira, epailearen adierazpenik behar ez dutelako; nola nahi ere, zorduna kari horien aurka jartzen bada, orduan nahitaezkoa da epailearen adierazpena.

Edozein modutan ere, zerrenda hori osagabea da. Kode Zibilean bertan badira izan, sistematizatu gabe bada ere, betebeharrak azkentzeko beste kari batzuk: deuseztasuna, hutsalketa, baldintza suntsiarazlea, amaierako epemu ga, heriotza, preskripzioa, bateratzea etab.

Gai honetan ondoren aipatuko diren kariak jorratuko

ditugu.

168. Konpentsazioa A) Kontzeptua eta oinarria Arestian aipatutako 1156. art.aren arabera, betebeharrak azkentzeko karietarik bat da konpentsazioa. Halaber, aurreko gaietan azaldu dugu nez, konpentsazioa betepenaren ordezko edo subrogatuen artean aipa daite ke; bada, konpentsazioak betebeharrak azkentzen ditu, zor den prestazioa zehatzmehatz bete gabe. Beraz, konpentsazioaren eginkizuna, zalantzarik gabe, askatzailea da. Konpentsazioaren baldintza materiala, berriz, bi pertsonaren egoera juridikoa da, bi horiek, nork bere eskubidez, elkarrekiko hartzekodun eta zordun direnean (KZren 1195. art.). Era berean, KZren 1202. art.ak zehazten du konpentsazioaren ondore azkentzaileak (askatzaileak, ale gia) bere baitan hartzen duela zati hau bakarrik, hain zuzen ere, alderdien kredituak batera datozen zenbateko zatia.

Gauzak horrela, betebeharraren betepenak eragiketa batzuk eratortzen ditu, eta konpentsazioa izan daiteke eragiketa horiek errazteko tresna. Nolanahi ere, alde horrekin batera, esan beharra dago onusteak berak nolabaiteko oinarri juridikoa ematen duela, konpentsazioa bidezkotzeko. Bada, onustearen arabera, elkarrekiko kredituak kobratu eta ordaintzen direnean, alderdien jo kabidea egokia eta zentzuzkoa izan behar da.

B) Motak Konpentsazioa borondatezkoa edo legezkoa izan daiteke.

Lehendabizikoa alderdiek egindako hitzarmenetik sortzen da eta

KZren 1255. art.ak arautzen du. Hitzarmen hori elkarrekiko betebeharrak sortu baino lehen egin daiteke (adibidez, kontu korronteko kontratua) edo, bestela, betebeharrok sortu eta gero.

Edozelan ere, konpentsazio mota horrek ez du zertan izan legezko kon pentsazioaren betekizunik; legezko konpentsazioa ipso iure gertatzen da, arauek ezarritako kasuetan eta ondoreekin. Bestalde, doktrinaren ustez, onar tzeko modukoa da judizio bidezko konpentsazioa ere.

Konpentsazio modu hori epaileak agintzen du, alderdi interesatuak hala eskatuta. Judizio bidezko konpentsazio horrek ez du atzeraeraginezko ondorerik; hots, epaia irmoa de netik sortzen ditu ondoreak.

C) Eraentza Konpentsazioaren baldintzak legezko konpentsazioaren arabera ezarri dira. Ildo horretatik, KZren 1196. art.aren arabera: 1. Betebeharpekoak elkarrekiko zordun nagusi eta hartzekodun nagusi izan behar dira aldi berean (ÂŤnork bere eskubidezÂť dio 1195. art.ak). KZren 1197. art.ak, ordea, salbuespen bat jartzen du: hartzekodunak fidatzaileari betepena erreklamatzen dioenean, fidatzaile horrek hartzekodunaren aurka jar dezake, horrek zordun nagusiari zor dionaren konpentsazioa.

M.R. VALPUESTAk aipatzen duenez (eta horri eusten diogu lerro hauetan), baldintza horiei buruzko azterketa honetara labur daiteke: lehenengo baldintzaren arabera, betebeharpeko bakoitza aldi berean izan behar da bestearen zordun nagusi eta hartzekodun nagusi; baldintza horren bidez saihestu nahi da pertsona batek bere kreditua edo zorra konpentsatzea, beste pertsona baten kontura edota beraren titulartasunpekoak ez diren zorren bidez.

Gehia go sakonduz gero, hauxe da baldintza horrek benetan baztertu nahi duena: betebehar izaerako harremanetan egoera nagusian

jartzen ez diren pertsonek —edo pertsonengandik— zor eta kredituak konpentsatzea; bestela esateko, bigarren mailako edo sorospidezko egoeretan jartzen diren pertsonek (fida tzaileak, esaterako) edo pertsonengandik zor eta kredituak konpentsatzea. Hortaz, zordunak ezin du bere zorra konpentsatu, fidatzaileak hartzekodunaren aurka duen kreditua erabilita; hala ere, alderantzizkoa gerta daiteke, Kode Zibilaren 1197. art.ak horixe ahalbideratzen duelako beren beregi.

2. Diru kopuruak izan behar dira konpentsatzeko moduko bi zorren objketu. Era berean, gauzak suntsikorrak ere zor horien objektu izan daitezke, espezie eta kalitate berekoak baldin badira eta euren kalitatea zehaztu bada.

Bistan denez, hor aipaturiko erregela eta konpentsazioaren oinarria bat datoz, biek ere helburu bera baitute: zorraren ordainketa saihestea, hartzekodunak prestazio bera zor badio zordunari (PUIG BRUTAU). Hori dela eta, prestazioak berdinak, berberak edo homogenoak izan behar dira; hori berori agintzen du 1196. art.aren bigarren idazatiak. Betebeharretarik bat atzerriko monetaz eskatu behar bada, ezin izango da konpentsazioa erabili baldintza hauek bete ezean: trukaneurria aldez aurretik finkatzea; indarreko legeriaren arabera, atzerriko moneta Espainiako moneta bihurtzea; eta azkenik, hartzekodunaren interesa bertan behera ez geratzea, itundutako espeziea aldatzean (horren harira, ALBALADEJO). Konponbide bera hartu behar da, zorra or daindu behar denean Espainiako moneta espezie zehatz batez; nolanahi ere, kasu horretan, hartzekodunaren interesa bakarrik hartu behar da kontutan. Moneta edo bilete zehatz batzuk ematea itundu bada, ordea, ondasun horiek ez dira diru izango hartzekodunarentzat (ez behintzat, dirua trukeak egiteko bide gisa hartuz), baizik eta interes jakin bat asetzen duten gauza zehatzak.

Hortaz, zorra ordaintzeko gauza bat eman behar bada, gauza hori suntsikorra eta espezie zein kalitate berekoa izan behar da. Betebeharraren objektu diren gauzetan ezaugarri horiek atzemateko, ez da kontutan hartu behar ondasunaren izaera objektiboa bakarrik; aitzitik, gizarte eta ekonomiazko eginkizuna ere gogoan izan behar da. Halaber, gauzak espezie eta kalitate berekoak izan behar dira. Dena dela, legegileak ez du ondo zehaztu hori zer den; badirudi gauzen generoa aipatu nahi duela.

Esangura horretan, manuak gauza generikoak eta suntsikortasuna

parekatzen ditu, gauza generikoak, iza tez, homogenoak eta ordezteko modukoak direlako. Edozein modutan ere, gauza zehatzek ere ezaugarri hori (suntsikortasuna, alegia) izan dezakete. Bada, gauza zehatzen berezitasuna da betebeharraren alderdietako batek edo biek gauza horiek mugatu edo identifikatzea; dena den, hartzekodunak eman eta hartzen dituen gauzek maila berean asetu behar dute hartzekodun horren interesa. Kalitatea aurretiaz zehaztu denean, alderdiek xedatutakoa izan behar da kontutan; alderdiek ezer zehaztu ez badute, ordea, KZren 1167. art.an agindutakoa aplikatu behar da (M.R. VALPUESTA).

Zerbait egiteko betebeharrak konpentsatzea zailagoa da, betebehar horietan ez baita agertzen legezko konpentsazioak behar duen homogenotasunik.

Betebehar horietan, hartzekodunarentzat aparteko interesa dute betebeharpe koaren baldintza pertsonalek. Nolanahi ere, zerbait egiteko betebeharretan, gainontzekoak egindako ordainketa onartu beharra dago —zordunaren ezaugarriak eta inguruabarrak betebeharra eratzeko erabakigarriak izan direnean salbu (KZren 1158 eta 1161. art.ak)—. Beraz, ezin da legezko eragozpenik izan, betebeharren arteko konpentsazioa onartzeko, kasuankasuan konpentsatu beharreko betebeharren prestazioak homogenoak badira (MAN RESAk konpentsazioa onartzen du kasu horietan, baina salbuespen moduan bakarrik).

3. Zorrak mugaeguneratuta egotea.

Hortaz, zorrak mugaeguneratuta egon behar dira.

Betebeharra betetze ko unea heltzean bakarrik egin daiteke legezko konpentsazioa (AGk 1957ko apirilaren 16an eta 1962ko ekainaren 25ean emandako epaiak). Betebeharraren betepen unea betebeharra eratzen den une bera izan daiteke (1113. art); edo, bestela, betepen une hori epe zehatz baten menpe egon daiteke (1125. art. eta ondorengoak). Mugaeguneratze datak garrantzia du konpentsazioa ren ondoreak baloratzeko. Zor eta kreditu konpentsatuak noiz azkentzen diren erabakitzeko, ondoko bi joeretarik bat hartu behar da: konpentsazioak ipso iure eragingarritasuna duela

ulertzea; edo, osterantzean, konpentsazioa bo rondatezkoa dela ulertzea, hots, atzeraeraginezko ondoreak dituela, mugaegu neratze unera arte.

4. Zorrak likidoak eta eskatzeko modukoak izan behar dira.

Horien inguruan lehendabizi esan beharra dago bi baldintza desberdinak direla. Zorraren likideziak adierazi nahi du prestazioaren zenbatekoa edo ko purua zehazturik dagoela. Baldintza hori, LĂ“PEZ VILASek esan duenez, bat dator konpentsazioaren jardunbidearekin; hau da, zorrak azkentzeko, aldez aurretik jakin behar da zenbat zor den, guztira edo kasuankasuan konpen tsaturiko zatian (KZren 1202. art.). Ildo horretatik, prestazioaren kopurakina zehatzmehatz jakin arte, konpentsazioak ez du ondore azkentzailerik izango (Auzitegi Gorenak 1954ko abenduaren 7an eta 1982ko martxoaren 20an emandako epaiak). AGren jurisprudentziak malgu jokatu du, zorren likidezia aintzatestean: zor likidoetan, prestazioak eragiketa aritmetiko errazen bidez zehaztu daitezke (AGk 1978ko uztailaren 3an emandako epaia); aitzitik, likidoak ez diren zorretan, likidazioa egiteko jokabide jakin batzuk (doloa edo errua) hartu behar dira kontutan, edo ondasunak nahiz kalteak baloratu behar dira (kalteordaina emateko zorrak direnean gertatzen den bezala).

Bestalde, zorra eskatzeko modukoa da, hartzekodunak zorraren betepena eragingarritasunez erreklama dezakeenean; horrelakoetan, zordunak kreditua ordaintzen ez badu, hartzekodunak judizio bidez demanda dezake zordun hori, legeak agindutako ondorioekin. Horren harira, besteak beste, ez dira eskatzeko moduko zorrak: betebehar natural deiturikoak, preskribaturiko zorrak; hizpatu gabeko korrituak; izaterik ez duten betebeharrak edo bete behar deusezak; eta, azkenik, oraindik bete gabe dagoen baldintzaren men peko harremanak.

5. Bukatzeko, zorren gain ez izatea judiziozko atxikipenik edo auzirik, atxikipen edo auzi hori gainontzekoek eragin eta zordunari behar bezala ja

kinarazi bazaio.

Legezko eskakizun horren bidez, konpentsatzeko moduko kredituan interesa duten gainontzekoak babestu nahi dira.

Horregatik, euren eskubideak lehentasuna du, zordunaren eskubideari begira. Horretarako, atxikipena edo auzia behar den moduan jakinarazi behar zaio zordunari, zordun horrek maulazko egintzarik burutu ez dezan gainontzeko horien aurka. Jakinarazpena JZLk agintzen duen moduan egin behar da, auzibidezko izaera baitu, bai atxikipenak, baita auziak ere. Dena dela, baliozkoa eta eragingarria da jakinarazpena egin baino lehenagoko konpentsazioa.

Bestalde, legezko konpentsazioa baztertuta gera daiteke, batetik, interesatuek hori berori hitzartu dutenean eta, bestetik, KZren 1200. art.ko kasuetan.

D) Ondoreak Betebeharrak batera datozen zenbatekoari dagokionez, konpentsazioak betebehar horiek azkentzen ditu, nahiz eta hartzekodunek eta zordunek horren berririk izan ez (KZren 1202. art.). Bada, konpentsazioa eragingarria da, legezko baldintzak betetzen direnean bertan. Nolanahi ere, epaileak ezin du bere arioz adierazi konpentsazioa dagoenik; aitzitik, interesatuek eurek egika ritu behar dute ahalmen hori.

Edozein modutan ere, konpentsazioaren zuzeneko aplikazioari buruz azaltzen da doktrinan dagoen eztabaidarik sutsuena. Autore batzuen ustez, zuzenbide osoko konpentsazioaz hitz egin daiteke; hots, konpentsazioak ipso iure eragingarritasuna edo eragingarritasun automatikoa du. Euren ustez, legezko baldintzak betetzen diren unetik, konpentsazioa eragingarria da eta subjektuek ez dute zertan esku hartu. Beste autore batzuen iritziz, ordea, au kerako konpentsazioaz hitz egin behar da; subjektu interesatuak bere kreditua konpentsatzeko ahalmena duenez gero, ahalmen hori egikaritzeak edo ez egikaritzeak baldintzatzen du konpentsazioaren eragingarritasuna. Dena den, autore horien aburuz, konpentsazioaren ondoreak atzeraeraginezkoak izan daitezke, kreditua eta zorra legezko betekizun guztiekin batera

etorri ziren kopurura arte.

Bi ulerkera horien ondore praktikoa, ordea, nahikoa antzekoa da: legeak agindutako betekizun guztiak dituzten bi zor pilatzen direnean, biak azkendu egiten dira, zor horiek batera datozen kopuruari dagokionez. Hala eta guztiz ere, bi ulerkera horien artean, badago begibistako desberdintasunik. Desberdintasun horrek kreditu eta zorren egoera ukitzen du, horiek pilatzen direnetik konpentsazio ahalmena egikaritzen denera arte.

Lehendabiziko uler keraren arabera, kredituak azkentzen dira, legezko baldintzak betetzen diren unean bertan; bigarren ulerkerari helduz, ordea, kredituak indarrean daude, konpentsazio ahalmena egikaritu arte.

Horregatik, zein ulerkera onartu eta horren arabera arauketa desberdina izango du konpentsazioaren berririk ez zuen zordunak egindako ordainketak: lehenengo jarrerari eutsiz, hori zor ez den ordainketa izango litzateke; bigarrena erabiliz gero, ostera, ordainketa erregularra. Era berean, bi jarrera horiek ondorio desberdinak eratortzen dituzte, kredituetarik baten preskripzio epea agortzen denean.

Gure ustez, baliozkotasunez eman daitezke jarrera baten zein bestea ren aldeko argudioak, hala nola: manuaren hitzezhitzezko interpretazioa; konpentsazioaren inguruko aurrekariak eta horien artean, batez ere, Fran tziako Codea eta 1851ko Proiektua; edota auzibidea eraentzen duen erregu printzipioaren araberako interpretazio sistematikoa.

Argudio horiez aparte, arazoaren muina honetara azal daiteke: zein da kredituen arteko legezko konpentsazioak bete behar duen eginkizuna? Lehenengo eta behin, kredituak eratortzen dituen ahalmenak alde batera utzita, konpentsazioak eginkizun positiboa edo legezkoa bete dezake; horretara ulertuz gero, konpentsazioaren eragingarritasuna automatikoa eta ipso iure izango litzateke. Baina eginkizun hori kreditu eskubidearen edukia eratzen duten ahalmenetarik bat izanez ge ro, konpentsazioaren aplikazioa aukerakoa izango litzateke.

Judizio bidezko konpentsazioari dagokionez, MÂŞ. R. VALPUESTAk hau xe adierazi du: kasu batzuetan, ez dago legezko konpentsaziorik, baldintzaren bat ez delako bete; kasu horietan, baldintza hori bete eta judizio bidezko konpentsazioak ondore azkentzailea izango

du, epaia irmoa denetik edo epai hori betearazten denetik (azken hori gertatuko da, konpentsazioaren aplika zioa auzibidearen fase horretara, betearazpenera, alegia, atzeratu denean).

Borondatezko konpentsazioa hitzarmenezkoa bada, konpentsazio horrek zorrak eta kredituak azkenduko ditu, alderdiek zehaztu duten unean. Alderdiek hitzar dezakete konpentsazioak atzeraeraginezko ondoreak izatea; dena den, atzeraeraginezko ondore horiek alderdiengan bakarrik izango dute eragina. Borondatezko konpentsazioa aukerakoa bada, zorrak eta kredituak azkentzen dira, legezko konpentsazioa oztopatzen zuen eragozpena desager tzen denean (subjektuen euren adierazpenak desagertaraz dezake eragoz pen hori).

169. Eskubideak bateratzea KZren 1192. art.aren arabera, «betebeharra azkendu egiten da, hartzekoduna eta zorduna pertsona bera direnean». Logika juridikoak berez erator tzen du eskubideen bateratzea kari azkentzailea izatea. Orobat, inork ere ezin du izan bere buruaren kontrako kreditu eskubiderik, hori guztiz kontrae sanezkoa izango litzateke eta.

Hala ere, Kode Zibilaren 1192. art.ko bigarren lerroaldearen arabera, «jaraunspenaren ondorioz ez da bateratzerik gertatuko, jaraunspen hori inbentario onuraren arabera onartu bada». Bistan denez, arau horrek jaraunslearen interesa babestu nahi du.

Bestalde, KZren 1194. art.ak hauxe xedatzen du: «zor mankomunatuetan, bateratzeak zorraren zati bat bakarrik azkentzen du, alegia, aldi berean hartzekodun eta zordun den hartzekodunari nahiz zordunari dagokion zorraren zatia». Manu hori, eskubideen bateratzeari buruzkoa izateaz gain, pertsona anitzeko betebeharren ingurukoa da. Nolanahi ere, manuak ez ditu konpon du aniztasun horrek ekar ditzakeen antolaketa kasu guztiak.

Esangura horretan, DÍEZPICAZOk aipatzen duenez, kontutan hartu behar da KZren 1143. art.an xedatuta dagoela betebehar solidarioen bateratzeari buruzko eraentza. Bestetik, hartzekodun edo zordunen aniztasunak partziaritatea edo zatiketa ekarri badu, bateratzeak zatiketa horren ondoriozko kreditu eta zorrak baino ez ditu ukituko. Azkenik, Espainiako Kode Zibilak arautzen du esangura hertsiko mankomunitate kasua ere. Kasu horretan, betebehar man komunatua zatiezina da (KZren 1150. art.); ondorenez, betebehar izaerako harremanek indarrean diraute, euren zati batzuk bateratu arren.

170. Aldaberriketa azkentzailea Aldaberriketa azkentzailearen bidez, betebeharra aldatu edo aldarazi egiten da eta, horren ondorioz, betebehar izaerako harremanak azkendu egiten dira. KZren 1204. art.ak ondoko irizpideak aipatzen ditu, aldaberriketa azkentzailea den ala ez jakin ahal izateko: batetik, alderdien borondatea (be rariaz adierazia) aztertzea; eta, bestetik, aurreko betebeharraren eta geroko betebeharraren arteko bateraezintasun objektiboa erabatekoa izatea. Zalantzarik izanez gero, aurreko edo jatorrizko betebeharrei eutsi behar zaie.

Dena dela, KZren 1207. art.ak malgutu edo arindu egin du aldaberriketaren ondore azkentzailea. Manu horren arabera, «aldaberriketaren ondorioz betebehar nagusia azkentzen bada, betebehar erantsiek iraun egingo dute, adostasuna eman ez zuten gainontzekoen probetxurako direnean bakarrik». Manuak, beraz, eskubide erantsiak bakarrik ukitzen ditu, baina ez berme eskubideak; izan ere, berme eskubideak betebehar nagusiarekin batera azken tzen dira.

KZren 1208. art.ak, azkenik, ondokoa ezartzen du: «jatorrizko betebeharra deuseza denean, aldaberriketa ere deuseza da, ondoko kasuetan izan ezik: lehendabizi, deuseztasun karia zordunak bakarrik eskatu ahal duenean; eta, bigarrenik, berrespenak jatorriz deusezak diren egintzak baliozkotzen di tuenean». Manu horrek bere barruan hartzen ditu, bai betebehar nagusiaren deuseztasunari buruzko eraentza, bai eta

deuseztakortasunari buruzkoa ere.

171. Betebeharra barkatzea A) Kontzeptua eta izaera Oinarrian, zorra barkatzea hartzekodunaren adierazpena da. Adierazpen horren bidez, hartzekodunak kreditu eskubidea erabat edo zati batez azkentzeko borondatea azaltzen du, eta horren truk ez du prestaziorik jasotzen. Badirudi barkatzearen oinarria hartzekodunaren eskuzabaltasuna dela. Edozein modutan ere, DĂ?EZPICAZOk egoki esan duenez, hartzekodunaren eskuzabaltasun hori era askotakoa izan daiteke, berbarako: eskuzabaltasun hutsa (causa donandiaren ziozko barkatzea), hartzekodunaren ondare interes baten ondoriozkoa (zatikako kita kasuetan gertatzen den bezala; Kode Zibilaren 1912. art.), edota alderdien arteko transakzio akordioak eratorritakoa (KZren 1809. art.).

Bestalde, zordunak barkatzea onartu behar du, horrek erabateko eragingarritasuna izan dezan. Hartzekodunak barkatzea onartuz gero, hori ezeztaezina izango da. Baina onarpenik ez badago eta zordunak ez badu ezer esaten, barkatzea ezezta daiteke, ezeztapena onusteari buruzko printzipioaren kontrakoa ez bada eta trafikoaren usadioekin bat badator.

B) Motak KZren 1187. art.aren arabera, barkatzea berariazkoa edo isilbidezkoa izan daiteke. Isilbidezko barkatzeaz hitz egin daiteke, hori nahitaez ateratzen denean hartzekodunaren jokabide zalantzagabetik. Beraz, isilbidezko bakartzea ez da agortzen barkatzearen aldeko lege presuntzioetan (KZren 1188 eta 1191. art.ak).

C) Eraentza

Barkatze mota bi horiei dohaintza ezofiziosoen inguruko manuak aplikatzen zaizkie. Era berean, berariazko barkatzeak dohaintzaren forma betekizunak izan behar ditu (KZren 1187. art.aren 2. lerroaldea). Lehen ikusi dugunez, causa donandiaren ziozko barkatze kasuetan, hori zentzuzkoa da; gainerako kasuetan, ordea, ez da aplikatzen.

Bestalde, ez dira gauza bera isilbidezko barkatzea eta barkatzearen aldeko presuntzioak. Azkenengoei dagokienez, nahiz eta egitate erabakigarririk izan ez, edo zorra barkatzearen aldeko jokabide argirik izan ez, Kode Zibilak hala aginduta, barkatzea presuntzioz aplikatuko da. Dena den, horretarako, inguruabar zehatz batzuk metatu behar dira. Inguruabarrok ondokoak dira: A) Barkatzearen aldeko presuntzioa, kreditua bidezkotzen duen agiri pri batua eman delako. KZren 1188. art.ak jasotzen du presuntzio hori: «hartze kodunak bere borondatez ematen badio zordunari kreditua bidezkotzen duen agiri pribatua, emate horrek berez dakar hartzekodunak uko egitea zorduna ren kontra zuen akzioari». KZren 1189. art.ak, aldiz, hauxe dio: «zorra bar neratzen duen agiri pribatua zordunaren esku dagoenean, uste izango da hartzekodunak bere borondatez eman zuela agiri hori, kontrakoa frogatu ezik». F. BLASCÓren ustetan, manu hori interpretatu ahal izateko, aurretiaz ondoko kontuak zehaztu behar dira: batetik, agiria emateak eratortzen duen presuntzioaren baldintzak; eta, bestetik, presuntzio horrek sortzen dituen on doreak. Lehenengoari dagokionez, 1188. art.ak agiri pribatuak aipatzen ditu ezbairik gabe; izatez, agiri horietan zantzuren bat izan daiteke, barkatzea ren aldeko borondatea izan dela atzemateko. Agiri publikoetan, ordea, zan tzuok ez dira erabakigarriak, hartzekodunak nahi duen beste kopia eskuetsi eta sinesgarri lor baitaiteke. Horrez gain, kasuankasuan emandako objektua kreditua bidezkotzen duen agiria izan behar da, hots, zorra jaso eta ager tarazten duen agiria. Agiri hori bakarra izan behar da; kopia asko izango balira, presuntzioak ez luke zentzurik izango, kopia

guztiek froga balio ber bera izango luketelako. Presuntzioaren ondoreei dagokienez, ulertu behar da esangura hertsian Kode Zibilak ez duela ezartzen zorraren barkatzea, ezba da akzioari uko egitearen aldeko presuntzioa.

B) Barkatzearen aldeko presuntzioa, bahi moduan emandako gauza itzuli delako. KZren 1191. art.ak agintzen duenez, ÂŤbahiaren betebehar erantsia barkatu dela uste izango da, hartzekodunari gauza pignoratua eman eta gero, hori zordunaren esku dagoeneanÂť. DĂ?EZPICAZOk azaldu duenez, esangura hertsian hori ez da zorraren barkatzea, baizik eta zorra bermatzen duten berme pignoratizioen barkatzea. Manua hitzez hitz hartuta, presuntzioa eragingarria izan dadin, nahikoa da gauza pignoratua zordunaren esku egotea. Dena dela, badirudi zentzuzkoa dela ulertzea hartzekodunak bere borondatez utzi duela gauza zordunaren esku eta ez, ordea, bide ezzilegiak erabiliz edo oker baten ondorioz.

172. Prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna A) Orokorrean Jakina dugunez, KZren 1156. art.ak jasotzen ditu betebehar izaerako harremanak azkentzeko kariak. Hala ere, artikulu hori orokorra da eta berak egiten dituen aipamenak adibideak baino ez dira. Manu horrek jasotzen ez dituen karien artean dago, hain zuzen ere, prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna. Horren inguruko aipamenik ez izatea bat dator 1156. art.aren izaera deskribatzailearekin; izan ere, arestian esan dugunez, manu horrek ez ditu barneratzen azkentze kari guztiak. Esangura horretan, baina beste ikuspuntu bati helduz, kontutan hartzekoa da betebeharraren ezbetetzeari buruzko arloan mugatu eta zehazten dela prestazioaren gertatze bidezko ezintasuna. Horregatik ez da agertzen betebehar izaerako harremanak azken tzeko kari adierazgarrienekin batera.

Kontzeptu eta sistematikaren inguruko zehaztapen hori egin eta gero, prestazioaren gertatze bidezko ezintasunari helduko

diogu, horren eraentza orokorra aztertzeko, ezaugarri nagusien bidez. Bada, prestazioaren gertatze bidezko ezintasunak betebehar izaerako harremanak azkentzen dituen ala ez erabakitzeko, aurretiaz erabaki behar da ezintasun hori ezbetetzetzat har dai tekeen ala ez. Beraz, lehenengo eta behin, ezbetetzearen balioa eta ondorioak mugatzen dituzten faktoreak aztertu behar dira eta, hori egin ondoren, pres tazioaren gertatze bidezko ezintasuna ekar dezaketen inguruabarrak azter daitezke. Orobat, zorduna prestazio eginbeharretik aska dadin, eta betebehar izaerako harremanak azkendu daitezen, nahitaezkoa da ezbetetzea zordunari egotzi ezin izatea (besteak beste, zordunak arretaz jardun duelako edo be randutza egoeran jarri ez delako). Alderantzizko kasuan, ordea, prestazio eginbeharra ez da azkenduko eta jatorrizko betebeharrak iraun egingo du; dena den, betebehar hori kaltegalerak ordaintzeko betebehar bihurtuko da.

Beraz, prestazioaren gertatze bidezko ezintasunaz hitz egin daiteke, egi tate edo inguruabar batek oztopatzen duenean jatorrizko prestazio eginbeharraren ohiko garapena. Oztopo hori jartzean, egitate edo inguruabar horrek prestazioa gauzatzeko ezintasuna ekartzen du edo, bestela, prestazioaren ba lioa zein erabilgarritasuna erabat gutxitzen du hartzekodunarentzat.

MONTÉS PENADÉSek aurreko gaietan azaldu duenez [40, 94B], doktrinak modu hertsian itxuratu du gertatze bidezko ezintasuna. Horrela, gertatze bidezko ezintasunaren kontzeptua eta eraentza zehazteko, zor den gauzaren galera kasutik abiatu da doktrina, eta kasu zehatz hori orokortu egin du (KZren 1156 eta 1182. art.ak). Hori kontutan hartuta, zorduna pres tazio eginbeharretik askatzeko eta, hala denean, betebehar izaerako harrema nak azkentzeko, ezintasuna erabatekoa eta objektiboa izan behar da; bestela esateko, ezintasunak berez ekarri behar du prestazioaren burutzapena eta aplikazioa guztiz ezinezkoak izatea, zordunaren jokabidea eta inguruabarrak kontutan hartu gabe. Edozein modutan ere, lehen aipatu dugunez, 1182. art.aren eta ondorengoen erantzukizunaren mekanismoa ez da berez martxan jartzen; aitzitik, aztertu beharra dago ea zordunak

zerikusirik izan duen gauza galtzeko kariarekin eta, bereziki, ea zorduna arretaz ibili den, eta ezinbes tekoak eta ustekabeak zenbateraino askatzen duten zordun hori.

Dena den, kasu batzuetan, gertatze bidezko ezintasunak ez du ondore askatzailerik izaten; hau da, gertatze bidezko ezintasuna ustekabean jazo arren, zorduna ez da prestaziotik askatzen. Kasu horietan ere, erantzukizunaren mekanis moa ez da zuzenean martxan jartzen; alderantziz, zorduna erantzukizunetik aske gera dadin, batetik, ezin da berandutzan egon (1182. art. a contrario) eta, bestetik, ematearen karia ezin da izan delitu edo falta (KZren 1185. art.).

Jakina dugunez, gauza zehatza emateko betebeharra betebeharren ereduzko kasua da. Ereduzko kasu horretatik kanpo, gertatze bidezko ezintasunaren azalpena malgutu edo egokitu behar izan da nola edo hala. Ildo horretatik, malgutze hori zerbait egiteko betebeharren esparruan aplikatu izan denean, horrek berez zabaldu du ezintasuna sortzen duten kasuen ohiko esparrua.

Gauza suntsitzearekin (interitus rei) eta gauza galtzearekin (amisio rei) batera, kasu orokor bat onartu da, alegia: legezko ezintasuna edo ezintasun fisikoa. Kasu hori zerbait egiteko prestazioek eratorritako egitate eragozleei buruzkoa da. Bestalde, ezintasuna erantzukizunari aplikatu zaion bezala (erabatekotasun eta objektibotasun ezaugarriekin), hori berori aplikatu behar zaio prestazioari berari ere; beste era batera esateko, betebeharra eratzean, prestazioaren egitura eta ezaugarriak itxuratu zituzten inguruabar eta balora zioei aplikatu behar zaie ezintasun hori.

B) Inguruabarrak gertatze bidez aldatzea, betebeharra azkentzeko kari gisa. Rebus sic stantibus klausulari buruzko teoria Betebehar izaerako harremanen dinamikan, arazo berezia sor daiteke: denborak aurrera egin ahala, alda daitezke harreman horiek sortzean zeuden inguruabarrak, hots, prestazioak eratzeko balio izan zuten inguruabarrak.

Eta inguruabarron geroagoko aldaketa horrek kontratuaren

helburua hondatu dezake, edota prestazioen arteko oreka aldatu, betebeharraren alderdietako bati karga gehiegi ezarriz.

Arazo hori konpontzeko, rebus sic stantibus klausulari buruzko teoria eratu da. Teoria horren oinarria hauxe da: alderdiek betebeharpean jartzen dituzte euren buruak, inguruabar jakin batzuen arabera; arestian azaldu du gun bezala, inguruabarrok erabat aldatzen badira, betebehar izaerako harre manak azkentzeko aukera izango da edo, bestela, harreman horien edukia aldaketei egokituko zaie. Klausula hori kontratuak sorturiko betebeharrei aplikatzen zaie eta, euren artean, batez ere, epe bat igaro eta gero bete behar direnei edota segidako traktudunak direnei; izan ere, azken bi horietan, ingu ruabar berriak errazago sor daitezke. Rebus sic stantibus klausulak jurisprudentzian du jatorria eta oraindik ez da legean jaso. Italian, aldiz, Codice civilearen 1467 eta 1469. art.etan arautzen da, prestazioak dakartzan gehiegiko kargak idazpuruaren barruan.

Arazoa konpontzeko, Zuzenbide konparatuak irtenbide hauek eman ditu, besteak beste: Espainiako Zuzenbidean, rebus sic stantibus klausula; Fran tziako Zuzenbidean, ustekabeari buruzko teoria; Alemaniako Zuzenbidean, negozio oinarriaren inguruko teoria; eta, lehen aipatu dugun bezala, Italia ko Zuzenbidean, prestazioak gehiegiko kargak ekartzea. Teoria horien arteko ezberdintasunik nabariena euren oinarria da: batzuek (lehenengo biek, alegia) oinarri subjektiboa dute; hau da, alderdiek euren buruak betebeharpean jar tzeko borondatea dute eta, kontratua egitean zeuden inguruabarrak ez badira aldatzen, borondate hori ez da aldatzen.

Beste teoria batzuek (hau da, azken biek), berriz, oinarri objektiboa dute; hots, kontutan hartzen dute kontra tuaren ondorioa onustearen kontrakoa dela edo, osterantzean, kontratuaren karian oinarritzen dute euren azalpena. Azken tesi horiek, beraz, ez dute kon tutan hartzen alderdien ustezko borondatea, tesi subjektiboek egiten duten bezala. Dena den, esan beharra dago rebus sic stantibus klausularen teoria ren aplikaziorik modernoena azalpen objektiboaren aldekoa da; azalpen ho

rren arabera, onustearen printzipioa (KZren 1258. art.) kontutan izan behar da, kontratua integratzeko osagaia den aldetik.

Klausula hori onartuz gero, era berean onartu behar da inguruabar berriek (betebeharra sortzean ez zeudenek, hain zuzen) betebeharra alda edo suntsiaraz dezaketela. Beraz, rebus sic stantibus klausulak salbuetsi zein urratu egiten du Espainiako Zuzenbidean eraentzen duen pacta sunt servanda printzipioa.

Hori dela eta, klausula hori era hertsian aplikatu behar da, salbuespenezkoa baita.

Arestian esan dugunez, jurisprudentziak eratu du klausula hori. Eratze lan horretan, aurrenekoa izan zen AGk 1948ko ekainaren 30ean emandako epaia. Ildo beretik, oso adierazgarria da AGk 1959ko ekainaren 6an emandako epaia, ondokoa baitio: ÂŤlegeak ez du aintzatesten rebus sic stantibus klausula eta ez du printzipio finkorik ezartzen klausula horren biharetziko aplikazioa zein izango den jakiteko. Hori dela eta, jurisprudentziaren eginkizuna da klausula aztertu eta aplikatzeaÂť.

Nolanahi ere, esan daiteke rebus sic stantibus klausularen betekizunak hobeto zehaztuta daudela AGk 1957ko maiatzaren 17an emandako epaian. Epai horrek aurreko jurisprudentzia bil tzen du eta 1991ko apirilaren 23an emandako epaia ildo beretik doa.

Bi ho riek ondoko doktrina ezartzen dute: A) Legeak ez du aintzatesten rebus sic stantibus klausula.

B) Dena dela, doktrinak klausula hori moldatu duenez eta ekitate printzipioetatik atera daitekeenez, jurisprudentziak ere hori gertu eta onar dezake.

C) Klausula arriskutsua denez, kontu handiz aplikatu behar da.

D) Klausula hori onartu ahal izateko, oinarrizko baldintza hauek bete behar dira: a) kontratua egitean zeuden inguruabarrak eta kontratua betetzean daudenak erabat desberdinak izatea; b) kontratugileen uzien artean izugarrizko desoreka izatea eta, desoreka horren ondorioz, kontratuarekin lortu nahi izan den helburua bertan behera geratzea; eta c) bi baldintza horiek bene tan aurreikusi ezin diren inguruabarren ondoriozkoak izatea.

E) Klausularen ondoreei dagokienez, gaur arte ukatu egin da rebus sic stantibus klausulak kontratua hutsal, suntsiaraz edota

azken dezakeenik; beraz, klausula horrek kontratua aldatu baino ez du egiten, prestazio edo betebeharren arteko desoreka konpentsatuz.

Betekizun horiek behin eta berriro agertu dira geroago emandako epaietan, eta honetara azaldu eta aplikatu behar dira, PUIG BRUTAUren hitzei helduz: Auzitegi Gorenak onartu du geroraturik betearazi behar diren kon tratuak edo segidako traktudunak berrikusi ahal izatea, euren inguruaba rrak aldatu direnean. Hala ere, berrikuspen hori beharrezkoa izan behar da ageriageriko ondore ezzuzenak saihesteko. Horrez gain, betekizun hauek izan behar dira: kontratuaren aldaketa apartekoa eta benetakoa izatea; kon tratugileen uzien artean berebiziko desoreka izatea eta, horren ondorioz, kontratuaren izaera konmutatiboa galtzeko arriskuan egotea; aldaketa hori aurreikusi ezin izatea; eta, azkenik, beste modurik ez izatea ondorio kalte garriak konpontzeko. Aurreko inguruabarrak betez gero, kontratua berrikus daiteke, baina suntsiarazi edo hutsaldu barik, kasu berezietan izan ezik. Bistan denez, rebus sic stantibus klausulak salbuespenezko eta sorospidezko izaera du.

173. Betebeharra azkentzeko beste kari batzuk: elkarren arteko adostasuna eta alde bakarreko erabakia A) Elkarren arteko adostasuna Elkarren arteko adostasunaz hitz egiten da, alderdiak bat datozenean, betebehar izaerako harremanetan atzera egiteko; hau da, alderdiek bat egiten dutenean, betebehar izaerako harremanak bertan behera utzi edo azkentzeko. Esangura horretan, elkarren arteko adostasunak eragingabetasuna dakar, baina eragingabetasun hori ez dator betebehar izaerako harremanak azkentzeko kari zehatz batetik (alderantzizkoa gertatzen da, ordea, negozio eratzailearen gertatze bidezko eragingabetasunarekin). Aitzitik, KZren 1255. art.an oinarrituta, kontratugileek kontratu harremanen azkentzea erabakitzen dute, kasuz kasu egokiak diren zio edo interesen arabera.

Beraz, alderdiek horretarako egin duten negozio

juridikoak zein akordioak jatorrizko kontratua azkentzen du.

Kontratu berriak bi motatako betekizunak izan behar ditu: batetik, edozein kontratu baliozkoa izan dadin beharrezkoak diren betekizun orokorrak (gaitasuna, objektua, forma eta abar); eta, bestetik, betekizun zehatz batzuk, alegia, betebeharraren negozio eratzailean legebideztaketari buruz ezarritako betekizunak.

Bestalde, alderdiek akordio horretan erabaki dezakete zelan likidatu eta banatu behar den kontratua azkendu eta gero sorturiko ondare erkidea.

B) Alde bakarreko erabakia F. CAPILLAk azaldutakoari eutsiz, doktrinak atzera egite adierazmoldea edo, hala nahi izanez gero, alde bakarreko erabaki adierazmoldea erabiltzen du, ondokoa azaltzeko: kontratugile batek bere kabuz kontratua azken dezakeela azaltzeko, hain zuzen. Beraz, alde bakarreko atzera egitearen bidez, kontratugile baten ekimenak kontratua azkentzen du. Edozein modutan ere, alde anitzeko harremanetan, alderdi batek bakarrik atzera egiten duenean, harremanak zati batez eta alderdi horrentzat baino ez dira azkentzen eta ez, ordea, gainerako alderdientzat; horixe gertatzen da, adibidez, horrela egituratu den sozietate kontratuan atzera egiten denean.

Atzera egitea, alde bakarreko borondate aitorpena izateaz gain, jakinarazi beharrekoa da; hots, aitorpen hori kontratuaren gainerako alderdiei jakina razi behar zaie.

Atzera egitearen eraentza juridikoari dagokionez, azpimarratzekoa da arauketa orokorrik ez dagoela, kasu zehatz batzuei buruzkoa baino. Horregatik, kasuz kasu interpretatu behar dira atzera egitearen inguruko gorabeherak. Hala eta guztiz ere, eta aurreko hori ahaztu gabe, doktrinak ezaugarri orokor batzuk nabarmendu ditu, erakunde horren inguruan. Ezaugarri horiek ondo ko aldeak jorratzen dituzte: 1) Atzera egitea betebehar izaerako harreman iraunkorretan edo segidako traktudunetan erabili ohi da; besteak beste, errentamenduan, zerbitzu zein obra kontratuan, mandatuan

eta sozietate kontratuan. Gisa berean, atzera egitea erabiltzen da betebehar izaerako harreman mugagabeetan ere (hau da, kontratuan iraupen epe zehatzik ez duten harremanetan).

2) Bestalde, atzera egitea erabili omen da, alderdietako baten interesak lehentasun nabaria duenean. Batzuetan, arauak berak baloratzen du lehenta sun hori eta, horren ondorioz, ex lege eratxikitzen du harremanak azkentzeko ahalmena. Beste batzuetan, berriz, betebeharraren negozio eratzailean bertan, alderdiek erabakitzen dute azkentze ahalmen hori euretako bati era txikitzea.

3) Atzera egitearen definiziotik atera daitekeenez, atzera egiteak ez du kari berezirik izan behar, ondoreak sortzeko; aitzitik, ad nutum aplikatzen da. Edozein modutan ere, goian aipatu dugunez, atzera egitea garaiz eta onustez jakinarazi behar zaio beste alderdiari. Jakinarazpen horren bidez, atzera egin nahi duen alderdiak aurreabisua ematen dio besteari, azken horrek jakin dezan aurrenekoak harremanak azkentzeko asmo irmoa duela. Atzera egitea ezorduan eta jakinarazi barik egiten bada, betebehar izaerako harremanek iraun egiten dute, eurak bukatzeko une egokia heldu arte. Gaitzustez egiten bada, ostera, kaltegalera egokiak ordaindu behar dira.

4) Atzera egitearen ondoreak ez ohi dira atzeraeragingarriak, harrezke rokoak baino. Hortaz, harremanak azkendurik geratzen dira, jakinarazpena egiten denetik edo jakinarazpenean adierazten den datatik.

Atzera egitearen kasu nagusi gisa hauexek aipa daitezke: Batzuetan, atzera egiteak azalarazten du desberdintasun nabariak daude la betebehar izaerako harremanen barneko jarrera eta irizpideen artean.

Des berdintasun argi horiek berez ahalbideratzen dute harremanak azkentzea. Kasurako, obra kontratuan, komisioemaileak askatasunez atzera egin dezake (kaltegalerak eta industri etekin deiturikoa ordainduz; KZren 1594. art.); era berean, gordailuzainak gauzaren itzulketa erreklama dezake, gordailuak iraupen zehatz bat izan zein ez (KZren 1775. art.).

Beste batzuetan, alde bakarreko atzera egitea onartzen da,

bizitza osorako loturak debekaturik daudelako. Esaterako, zilegia da iraupen zehazgabera ko hitzarturiko sozietate zibilari uko egitea (KZren 1705. art.); komodatuaren iraupena zehaztu ez denean, komodatugileak gauzaren itzulketa erreklama dezake (KZren 1750. art.); eta, azkenik, agentzi kontratuaren iraupena zehaztu ez denean, edozein alderdik bere kabuz sala dezake kontratu hori (Agentzi Kontratuari buruzko Legearen 25. art.).

Errentamendu bereziei dagokienez, hiri edo landa errentatzaileak kontratua aurreraturik azkendu dezake (HELren 56 eta LELren 25.2. art.ak). Bestalde, zerbitzu errentamendurik gehienak Lan zuzenbidearen berezitasunen menpe geratzen dira eta Kodea era ordeztailean aplikatzen da.

BIBLIOGRAFIA Konpentsazioari buruz: ÁLVAREZ VIGARAY, «El efecto automático de la Compensación», in Estudios Castán Tobeñas, IV, Iruñea, 1969, 37. or.; DÍEZPICAZO, Fundamentos de Derecho Civil Patrimonial, II. liburukia, 4. argitaraldia, Madril, 1993, 536. or.; GONZÁLEZ PALOMINO, «La Compensación y su efecto», in Estudios jurídicos de Arte Menor, II, Iruñea, 1964, 11. or.; LÓPEZ VILAS, «De la Compensación», in Comentarios al Codigo civil y las Compilaciones Forales, XVI1, Madril, 1991; DE LA OLIVA, «Compensación y proceso civil de declaración», La Ley, 1992, 918. or.; ROJO AJURIA, La compensación como garantía, Madril, 1992; VALPUESTA FERNÁNDEZ, «De la Compensación» in Comentario del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, 279. or.

Beste kari batzuk: BLASCO GASCÓ, «Las presunciones de condonación», ADC, 1988, 1265. or. eta «Reflexiones acerca de la condonación de la deuda», ADC, 1990, 59. or.; GONZÁLEZ PORRAS, Comentarios al Código civil y a las Compilaciones Forales, XVI1, Madril, 1991; GORDILLO CAÑAS, Comentarios del Código civil, II. liburukia, Madril, 1991, 1580. or.; JORDANO BAREA, «Denuncia unilateral del Contrato y derecho de separación en sociedad limitada de dos

socios, constituida por tiempo indefinido», ADC, 1955, 895. or.; LÁZARO SÁNCHEZ, «El desistimiento unilateral en los contratos de distribución. Análisis de la jurisprudencia al respecto», La Ley, 1989–4, 1206. or.; LÓPEZ VILAS, Comentarios al Código civil y Compilaciones Forales, XVI1, Madril, 1991; LLACER MATACAS, «La extinción de las obligaciones por confusión», RDP, 1990, 13. or.; PAZARES, Comentario del Código civil, II. liburukia, Madril, 1991, 1489. or.; PUIG PEÑA, «Desistimiento unilateral», NEJ, Bartzelona, 1950, 291. or.; OVEJADA GONZÁLEZ, Disolución de la sociedad civil por voluntad unilateral de un socio, Bartzelona, 1991; RAGEL SÁNCHEZ, «La renuncia unilateral sin justa causa en el contrato de agencia por tiempo indeterminado», ADC, 1985, 61. or.; RUIZRICO RUIZMORÓN, «Las causas de extinción del art. 1.156 del Código civil y su aplicación facultativa», RDP, 1988, 114. or.; SALVADOR CODERCH, Comentario del Código civil, II. liburukia, Justizi Ministerioa, Madril, 1991, 1202. or.

ARECHEDERRA ARANZADI, La equivalencia de las prestaciones en Derecho contractual, 1978; ATTARD ALONSO, En torno a la cláusula rebus sic stantibus; COSSÍO MARTÍNEZ, Frustraciones y desequilibrios contractuales, Granada, 1994; LARENZ, Base del negocio jurídico y cumplimiento de los contratos, gaztelaniazko itzulpena, Fernández Rodríguez, Madril, 1956; PINO, La excesiva onerosidad de la prestación, gaztelaniazko itzulpena, De Mallol, Bartzelona, 1959; SÁNCHEZ GONZÁLEZ, «Algunas notas para la elaboración de la doctrina jurisprudencial sobre la cláusula rebus sic stantibus», in Actualidad civil, 1990II, 429. or. eta ondorengoak.

A. M. LÓPEZ Y LÓPEZ

BETEBEHARREN ITURRIAK. KONTRATUARI BURUZKO TEORIA OROKORRA

A. M. LÓPEZ Y LÓPEZ

Hamazazpigarren gaia KONTRATUA Laburpena: §66. Kontratuaren kontzeptua.— 174. Esangura.— 175. Kontratuaren eraketa historikoa.— 176. Kontratua Kode Zibilean.— 177. Kontratuari buruzko arauketaren iturriak: A) Kode Zibilaren 1258. artikulua; B) Hierarkia.— 178. Kontratuaren erakunde izaerako esangura: kontratua eta borondatearen autonomia.— 179. Esangura teknikoa: kontratua Zuzenbide pribatuaren sisteman: A) Kontratua eta jabetza; B) Kontratua eta familia; C) Kontratua eta jaraunspena.— §67. Kontratuak izan dituen aldaketa modernoak.— 180. Estatuaren eskuhartzea.— 181. Kontratuari buruzko esparruaren «estandarizazioa».— 182. Kontratuaren baldintza orokorrak: A) Kontzeptua eta esangura; B) Eraentza juridikoa.— §68. Kontratu motak.— 183. Sailkapena.

§66. KONTRATUAREN KONTZEPTUA 174. Esangura Kontratuaren kontzeptua zehazteko, Zuzenbide positiboaren datuak hartu behar dira abiapuntutzat. Horretara, KZren 1254. art.ak dioenez, kontratua bada izan pertsona bat edo gehiago prest daudenean euren burua gauza edota zerbitzuren bat ematera behartzeko; manu horrek esandakoaren ildotik, 1089. art.aren arabera, kontratua betebeharren iturrietako bat da; eta 1091. art.ak xedatzen duenez, betebehar horiek «lege indarra» dute alderdien artean (hor erabilitako adierazmoldea desegokia izan arren, aditzera ematen du betebeharrok «indar loteslea» dutela); horretan, kontratuak berak adierazten du zelan bete behar diren betebehar horiek.

Aurrean esandakoaren harira, kontratua hauxe da: alderdien artean betebeharrak sortzen dituen borondate adostasuna. Definizio hori zehatza da testuinguru historiko, arauemaile eta sistematiko zabal batean ulertzen bada; gainera, definizio horrek hartzen du erakundearen muina bakarrik, bai esangura teknikoan, bai erakunde legez duen esanguran. Hori Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

esateko, jarraian aztertzeko diren arrazoi desberdinak ditugu: a) borondate adostasunak ez du berez betebeharrik sortzen, b) alderdiek ezarritako erregelek eurek bakarrik ez dute kontratu arauketa osoa eratzen.

Alderdien borondate hutsak ez du berez eratzen Zuzenbidearen ikuspun tutik eskatzeko moduko den betebeharrik. Dena den, ulerkera etikoei helduz, kontratuan islatzen da hitzemandakoarekiko zintzotasuna edo, bestela esanda, aurretiaz norberak eginbehar gisa bere gain hartu duen hori betetzeko egin beharra; ildo beretik, bi pertsona edo gehiagoren arteko adostasuna ager tzen duen borondateari indar eragingarria ematen zaio, pertsona horiek Zuzenbidearen arabera elkarri eska diezaioten hitzemandakoa betetzea (hau da, betebeharrak ez badira betetzen alderdi horiek erabil ditzakete Estatuak ematen dituen bideak, batik bat, Epai Boterearen eskumenekoak diren bide ak). Ideia hori agertu zen kontratuaren kontzeptuak izan duen bilakaeraren azken fasean eta hori ere ez da zehatza, ulertzen badugu, lehen aipatu izan dugunez, borondateak indar eragingarria duela berez, inolako erantsi edo be tekizunen beharrik izan gabe.

175. Kontratuaren eraketa historikoa Goian aipatutako hori argi ulertzeko, beraz, kontratuaren bilakaera historikoa aztertu behar dugu, gainetik behintzat; horrela, arazo horri aldianaldian eman zaizkion konponbideak aztertuko ditugu.

Arazo hori juridi koa den aldetik, esangura enpirikoan agertzen da, ez, aldiz, esangura metafisikoan. Hori esanda, hauxe da arazoa: pertsona batek gauza edo zerbitzu bat emango duela hitzematen badu, beste gauza edo zerbitzu baten truk edo ezeren truk eta hitzemate hori onartzen bazaio (hala denean, beste hitzemate baten bidez), hortik sortutako betebeharrak zer dira? Eskatzeko moduko betebeharrak ala gizarte edo etika eginbeharrak (azken horiek betearazte ko aukerarik izan gabe)? Hitzematean adierazitako borondateak (hori adierazten dugunean aurrean aipatu bi hitzemateei buruz ari

gara) hitzemaileak bere gain hartutako betebeharraren arauketa eratzen du? Hitzemateetan adierazitako borondateek noiz eratzen dute konpromiso itxia eta noiz aurretiazko negoziazioak?

Hitzemateak ez badira bete, Estatuak mekanismo hertsagarriak ematen ote ditu beti, hitzemateen edukia edozein izanda ere?

Arazo horiek antolamendu juridiko orok izan behar duen gutxieneko ziurtasun eta segurtasunean oinarritzen dira. Bestetik ere, sistema juridiko desberdinek aldian aldian konponbidea eman diete arazo praktiko horiei, ez, ordea, borondateak betebeharrak sortzeko duen eragingarritasuna abstraktua izateari.

Espainiako kultura juridikoaren jatorrian (izatez, Erromako Zuzenbidea baino aurreragoko jatorririk ez dago), arazo horien konponbidea hauxe zen: errituz osatutako forma zehatza derrigor bete behar zen. Horretan, zeremoniak hitzemate soilari edo elkarrekiko hitzemateei ziurtasuna eta segurtasuna ematen zien; horren ondorioz, Zuzenbidearen arabera eskatzeko modukoak ziren eta, horregatik, lotesleak. Esangura hori zuen erromatarren stipulatioak: certa verba erabili besterik ez zen egin behar obligatioa sortzeko. Geroko bilakaeran, obligationes re contractae agertu ziren. Horiek zuzenean zekarten lotura: alderdien arteko adostasunarekin batera, gauza ematen zen; izan ere, datio reirik gabe, ez zegoen aukerarik betebehar juridikoa eskatzeko, dena den, aukera hori bat bakarra zen: gauza eman duenari gauza hori itzul dakion lortzea. Bestalde, hitzemate bidez era zitezkeen erakundeak Zuzenbide tipoaren araberako eta zehatzmehatz aipatuak ziren, hala nola, fiducia cum credi tore, fiducia cum amico, mutuum, commodatum, depositum, pignus. Aurrean esandakoa kontutan hartuta, esan dezakegu ius civile vetusaren arabera bo rondateak berak ez zuela berez betebeharrik eratzen; aldiz, betebeharrak eratzeko, hitzemateak forma zehatza bete behar zuen edo, bestela esanda, hitzematearekin batera, gauza eman behar zen.

Ius civile novumarekin obli gationes consensu contractae kategoria berria sartu zen; horiek sortzeko, alderdien arteko nudus consensus in idem placituna besterik ez zen behar eta adostasun hori emateko ez zen formarik bete behar derrigor. Ildo horretatik, contractusa borondateen arteko conventioa zen, baina, ez, orokorrean, hau da, obligationes ez ziren sortzen edozein motatako conventioa zela bide, aitzitik, MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

betebeharrak sortzeko adostasuna betebehar izaerako eskema eta edukiaren barrukoa izan behar zen (horien artean: emptiovenditio, locatioconductio, societas, mandatum). Bistan denez, ius civile novumean ere, borondateak be rak ez zuen eragingarritasunik: aurreko aldian hitzemateak forma zehatza bete edo horrekin batera gauza eman behar zen moduan, aldi horretan, hi tzemateak eragina zuen Zuzenbideak xedatutako eskemen barruan egiten bazen bakarrik, ulertzen baitzen hitzemateek horretara eginda bakarrik ema ten ziotela trafiko juridikoari ziurtasun eta egonkortasuna.

Pretoreek egindako pactaetan ere, ez zen adierazten borondateak besterik gabe Zuzenbidearen arabera eskatzeko moduko betebeharrak sortzen zituenik (ex nudo pacto non oritur actio); betebeharrak sortzeko, pactuma Zuzenbide tipoaren araberako kontratuen adiectuma izan, edo vestimentumarekin egin behar zen (pacta vestita), azken horrek berriro ekarri zuela forma zehatza bete behar izatea. Gauzak horrela izan ziren, tarteko mendeetara arte.

Mende horietan, Zuzen bide kanonikoak zuen eragina (beharbada, eragin horri gehiegiko balioa eman zaio). Zuzenbide horrek fidesari buruzko doktrina eman zuen: emandako hi tzarekiko begirunea, arrazoi etikoak direla bide. Esangura horretan, alderdien arteko adostasun hutsak, hain zuzen, formarik bete zein gauzarik eman gabe edo Zuzenbideak xedatutako eskemetatik kanpo egindako adostasunak betebe harrak sor ditzake. Hala ere, horretan Zuzenbide kanonikoak baino gehiago, merkataritzako trafikoaren beharrak izan zuen eragina.

Merkataritzako trafi koak arina, malgua eta eragingarria izan behar zuen eta horrekin ez zuten bat egiten, ez formalismoek, ez eta Zuzenbideak xedatutako eskema tipikoek ere. Horrela, esan dezakegu aipatu ditugun aldietatik azken horretan bertan nagusitu zela adostasunari buruzko printzipioa kontratuari dagokionez: Gaz telako Zuzenbidean eta, zehatzago, AlcalĂĄko Antolamenduan, formalismoa ren aurkako printzipioa barneratu zen. Nolanahi ere, antolamendu horrek emandako konponbidea eta historian zehar emandakoak desberdinak izan arren, horretan ere borondate hutsak ez du nahikoa eragingarritasunik bete

beharrak sortzeko. Aztertzen ari garen bilakaerari helduz, Zuzenbide natural arrazionalistak gizabanakoa bera nagusiarazi zuen eta, horrekin ere, gizaba nakoaren borondateak Zuzenbidearen esparruan zuen eragina nagusiarazi zuen. Ideia horietan oinarrituta, DOMAT eta POTHIERek euren lanetan (ho rien pasarte batzuk anbiguoak eta koherentziarik gabekoak izan arren, argi eta garbi azaltzen da jarraian adieraziko dugun ideia orokorra) hauxe adierazi zuten: Zuzenbidearen arabera eskatzeko modukoak diren betebeharrek karia izan behar dute eta kari hori nahikoa arrazoia da betebeharrok eskatzeko modukoak izateko; betebeharren kari hori da, emandako hitza betearaztea ahalbideratzen duen arrazoia; arrazoi hori dago, jadanik zerbait eskuratu bada edo inori zerbait hori eskuratuko duelako hitza eman bazaio (horretan, beste hitzematerik ez badago ere) eta hitzemate horren helburua honestasunaren araberakoa izan behar da beti. Aurrean aipatutako betekizunak ez badira, bo rondate hutsak ez du berez betebeharrik sortzen. Hori horrela bada ere, bi jurista horien lanak ez zuen arazoa erabat konpondu, batik bat, dohain bidezko hitzemateari dagokionez. Edozelan ere, antolamendu juridikoek ara zo hori konpontzeko adierazi dute mota horretako hitzemateetan forma so lemnea bete behar dela derrigor.

176. Kontratua Kode Zibilean Goian azaldu ditugun ideiak kodeetan barneratu ziren, Espainiako kodea barne: borondate hutsak ez du inolako loturarik sortzen; aldiz, betebeharrak eratzeko, borondateak kariren batean izan behar du oinarria eta kari horren oinarria zilegia izan behar da. Gainera, borondate horren bidez pertsona bat txirotu eta beste bat aberastu egiten bada, borondate horrek forma solemnea bete behar du. Are gehiago, kasu batzuetan, borondate horrek betebeharrak sor ditzan, gauza eman behar da. Labur esanda, borondateak betebeharrak sor ditzan, batetik, Zuzenbidearen arabera betekizun batzuk bete behar ditu eta, bestetik, borondate horren karia zilegia izan behar da. Horretara bakarrik izango da borondatea eragingarria. Kontratua, beraz, borondateen arteko MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

adostasuna da (pertsona batek hitza eman eta beste batek hori onartzea) eta kontratu horrek loturak sortzen ditu; hala ere, lotura horiek derrigor betearazteko, kontratuan emandako adostasunak causa civilis obligandia izan behar du eta, kasu batzuetan, forma bete edo datio rei egin beharko da.

Horren inguruan ezin dugu gehiago sakondu eta lan honetan ondoko gaiei buruz azaldutakora jo behar dugu: kontratuaren betekizun edo osagaia den karia (KZren 1261 eta 1274.etik 1277.era arteko art.ak); dohaintzaren solemnitateak (KZren 632 eta 633. art.ak); mailegu kontratuen egitura (KZren 1740. art.); gordailua (KZren 1758. art.) eta bahia (KZren 1863. art.).

Azken finean, esan dezakegu, laburlabur bada ere, Espainiako sistema juridikoan kontratugileen borondateak ez duela betebeharrik sortuko ondoko kasuetan: kasu gehienetan, hitzemandakoaren truk ez bada gauza edo zerbitzuren bat ematen; beste batzuetan, hots, hitzemandakoaren truk ez dene an ezer eskuratzen, formarik ez bada betetzen eta, kasu zehatzetan, kontratu erreal deiturikoetan, hitzematearekin batera gauza ez bada ematen. Baiezko esanguran esateko, kontratugileen borondateak betebeharrak sor ditzan, aurrean aipatu betekizunak bete beharko ditu eta haren kariak zilegia behar du izan.

177. Kontratuari buruzko arauketaren iturriak A) Kode Zibilaren 1258. artikulua Esan berri dugunez, kontratugileen borondateak ez ditu zuzenean kontratu betebeharrak sortzen, ez eta kontratu arauketa eratzen ere. Orokorrean, kontratua autonomia egintza da, dena den, jakin dakigunez, autonomia hori ez da mugarik gabekoa; esan ere, goian esan dugunez kontratuaren eragingarritasuna zehaztapen batzuen baldintzapean dago. Beste hitz batzuekin esanda: aurreko idazpuruan onartu izan dugunez, alderdien borondateak betebeharrak sor ditzake; hala ere, borondate horrekin batera, jatorri desberdineko zehaztapenak badira izan eta, horrela, kontratu arauketaren iturriak desberdinak dira.

Jarraian iturri horiek aztertuko ditugu.

Azterketa hori egiteko, KZren 1258. art.ak abiapuntu egokia ematen du. Artikulu horren arabera, kontratuek behartzen dute «berariaz hitzartutakoa betetzera, bai eta, kontratuaren izaeraren arabera, onustearekin, usadioekin eta legearekin bat datozen ondorio guztiak ere». Manu horrek erakartzen duenez, kontratugileek egindako zehaztapen autonomoekin («berariaz hitzartutakoa») batera («bai eta»), bestelako jatorria duten zehaztapenak ere badi ra izan.

Horietatik lehenengoa, onustea da. Kasu horretan, onusteak esangura objektiboa du: formulazio zehatzik ez duten arauen multzoa da; arau horietan agintzen denez, kontratugileek arretaz jardun behar dute euren prestazioak zehaztu eta egikaritzen dituztenean, eta jarduketa hori ez da abusuzkoa izan behar, hots, arrazoizkoa behar du izan.

Bigarrenik, usadioak aipatzen dira.

Usadio adierazmoldeak manu horretan duen esangura kontutan hartuta, esan dezakegu adierazmolde horretara biltzen direla negozio usadioak: usadiook ohitura mota bat dira eta horien helburua da negozioen edukia zehaztea, negozioak egiten dituztenen ohi ko praktikan oinarrituta. Usadioa, izatez, araua da, ez aldiz, norbanakoen borondatea interpretatzeko kanona. Negozio usadioek interpretazio eginkizuna badute ere, 1258. art.ak euren eginkizun arauemailea bakarrik aipatzen du, horretan uste baita ez dela izan kontratugileen borondatea interpretatzeko edo horren esangura eta norainokoa zehazteko arazorik.

Hirugarrenik, legea dago. Autore batzuen ustez, lege adierazmolde horrek hartzen ditu legezko arau eskuemaileak bakarrik, ez baitu zentzurik horretara biltzea aginduzko arauak ere, horiek alderdien borondatearen gainetik izan eta borondate horri ezartzen zaizkiolako. Hala ere, 1258. art.ak ez du arauen arteko bereizketarik egiten. Gainera, esan behar dugu, behin arau eskuemaileak aplikatzeko baldintza bete eta gero, arau horiek ere derrigor bete behar direla, aginduzko arauak bezala. Esanak esan, bi arau mota horiek kontratu arauketaren zehaztapenak badira ere, arau batzuen eta besteen eginkizuna desberdina da: aginduzko arauek kontratuaren edukia xedatzen dute eta alderdien borondateak ez du horren aurka egiterik; arau eskuemaileek, aldiz, alderdien borondatea ordezteko mekanismoa ematen dute.

Hori esanda, ñabardura batzuk egin behar ditugu: lehenengo eta Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

behin, aginduzko arauen artean ditugu, geroago esango dugunez, kontratua interpretatzeko arauak (KZren 1281.etik 1289.era arteko art.ak); arau horiek kontratugileen borondatearen esangura eta norainokoa zehazteko bidea ematen dute, hori delaeta edonork arau horiek alde batera utz ditzake, bereziki, epaileak. Bigarrenez, arau eskuemaileek kontratugileen borondatearen zehaztapenik ez dagoenean bakarrik jardun arren, arau horiek esangura orokor arauemailea dute: Zuzenbide zibilaren arloan eta tradizio luzearen ondorioz, legegileak uste izan du, kontratu arauketaren eredua (kasu gehienei egokitzen zaien arauketarik arrazoizkoena) eratzen dutela arau horiek; beraz, ez dute ematen kontratugileen borondatea ordezteko mekanismo hutsik. Horixe bera geroago adieraziko dugu, kontratuaren integrazioa lantzen dugunean (horretan, bereizten dira integrazioa eta interpretazioa), bai eta kontratu arauketaren iturrien hierarkian arau horiek zein lerrun duten zehazten dugunean, arazo hori jarraian aztertuko dugula.

Hirugarrenez, kontratuaren edukia aldez aurretik zehazten duten xedapenak daude. Xedapen horiek aginduzko arauak dira eta arau horiek gero eta gehiago dira, eskubideek ÂŤgizarteÂť izaera dutela uste baita (izan ere, eskubideok Espainian konstituzio babesa dute). Horrela, kontratuaren edukia zehazteko, ezin dira kontutan hartu gizabanakoen borondate askea babesten duten xedapenak bakarrik edo, bestela esanda, aginduzko arauak ezin dira baztertu edo apartekotzat jo; horrek arazoak ekarriko lituzke inter pretazioaren ikuspuntutik.

B) Hierarkia Goian aurreratu bezala, kontratu arauketaren iturri hierarkia aztertu behar dugu. DE CASTROk iturrien hurrenkera azaldu zuen eta guk hurrenkera horri helduz (Ăąabardura batzuekin bada ere, autore horren pentsamoldearen barruan beti), ondokoa adieraz dezakegu: 1. Lehenengo eta behin, aginduzko arauak ditugu. Arau horiek hiru eginkizun desberdin dituzte: batetik, alderdien borondatea babestu; bestetik, borondate hori interpretatzen lagundu; eta azkenik, kontratuaren edukia zehaztu, alderdien borondatearen gain lokabe.

2. Iturrien hurrenkera horretan, aginduzko arauen atzetik, alderdien borondatea agertzen da. Hori alderdiek aitortzen duten borondatea da. Hala ere, alderdiek borondate aitortua argia ez bada, hori interpretatzeko arauak erabil daitezke. Arau horien artean, negozio usadioak daude, baina horiek ez dira arautzat (ohituratzat) jotzen, ezbada kontratariek egunero duten jokabidearen zantzu edo presuntziotzat.

3. Hirugarrenez, legezko arau eskuemaileak daude. Horiek interpretatzean, kontutan izango da alderdien interesentzat zuzenena den eta horiei gehien egokitzen zaien esanguran.

4. Azkenik, negozio usadioak ditugu, arau (ohitura) gisa hartuta. Aplikatzeko moduko usadioak zeintzuk diren zehazteko, KZren 10.5. art.ak emandako irizpidea aplika daiteke analogiaz.

Orokorrean, kontratu arauketaren iturria aplikatzeko KZren 1258. art.ak aipatzen duen kontratu ÂŤizaeraÂť izan behar da gogoan. Hau da, kontratu arauketa izaera horri egokitu behar zaio. Kontratu izaera hori kontratu tipoa besterik ez da, bai arauek, bai gizarteak eratutako kontratu tipoa.

Aurrean adierazitakoa hitz gutxitan laburtzeko, alderdien borondateek eratorritako betebeharrek eurek bakarrik ez dute kontratu arauketa osoa eratzen: alderdien borondatearekin batera, beste iturri batzuk agertzen dira. Iturri horien jatorria legea edo gizartea izan daiteke eta epaileek egiten duten interpretazioak iturriok baldintzatzen ditu, interpretazio horrek ere Zuzenbidea era baitezake nolabait.

178. Kontratuaren erakunde izaerako esangura: kontratua eta borondatearen autonomia Aurrean egin dugun azalpenean argi geratu denez, gizabanakoen borondateak berak bakarrik ez du eratzen betebehar izaerako arauketa. Hala ere, kontratugileen borondate aitorpena autonomia egintza da, hau da, borondate horren bidez gizabanakoek euren interesak arautzen dituzte. Hori berori EKn ere aipatu egiten da, 33 eta 38. art.etan, hain zuzen. Artikulu horiek arau tzen dute jabetza eta enpresa askatasuna hurrenez hurren.

Kontratua, izatez, ekimen ekonomiko pribatuaren oinarrizko MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

osagaia da (dena den, ekimen ekonomiko publikoan ere erabili egiten da, «itundutako plangintza») eta horri buruz lan honetako lehenengo gaian eta Zati Orokorrean azaldutakora jo behar dugu.

Oraingoz esan besterik ez dugu egingo, Estatuak gero eta eskuhartze handiagoa duela ekonomian eta, kontratua ekimen ekonomiko pribatuaren oinarrizko osagaia denez gero, horretan ere esku hartzen duela.

Izan ere, kodegintzaren garaian, kontratua egiteko zegoen autonomia esparrua zabalagoa zen, gaur egun baino, esan dugunez, Estatu sozialaren eskuhartzea areagotu baita.

Arestian azaldu dugunez, Estatuak esku hartzen du kontratu harremanetan eta eskuhartze hori ezin da bera bakarrik azaldu; Estatuaren eskuhartze hori Zuzenbideak gizarte modernoan duen eginkizunaren agerpena da eta ekoizpena multzoka egiteak eratorri du: pertsona «maila» eta «kategorien» artean izan daitezkeen gatazkak konpontzeko tresna da Zuzenbidea, bai eta sistema ekonomiko kapitalistaren krisi ziklikoei aurre egiteko ere. Aurrean esandako horren eraginez, Estatuaren eskuhartzea gero eta handiagoa da eta horrek eragina du kontratu arauketan; eskuhartze horrek helburu desberdinak izan ditzake: jarduera kontrolatu, baimen eta emakida eraentzak eman, pre zioei eta ondasunak fabrikatu eta eskualdatzeari buruzko arauketa egin, piz garriak eman, jarduera zehatzak arloka arautu etab. Horrek guztiak dakar kontratu arauketaren barruan aginduzko arau franko izatea.

Arlo ekonomikoaren arrazoi horietaz aparte, Estatuak esku hartzen du kontratugileren batek berak bakarrik kontratu edukia zehazten duenean ere. Kasu horietan, Estatuak babestu egiten ditu, bai indar gutxien duen kontratugilea, bai pertsona «maila» edo «kategorien» interesak, berbarako, kontsumitzaile eta erabiltzaileei buruzko arauak ematen dituenean.

Bi fenomeno horiek dakarte kontratuaren edukia aldez aurretik xedatuta egotea, baina hori geroago aztertuko dugu. Hala ere, behingoz esan dezakegu autonomia pribatuak dituen ohiko mugak (legeak, morala eta ordena publikoa, KZren 1255. art.) badirela izan (horri buruzko azalpena Zati Orokorrean egin genuen eta horretara jo behar dugu), baina kasu askotan muga horiek aztertu beharko dira Estatuaren eskuhartze esparruaren

barruan.

Beraz, esparru hori kontutan izan behar da kontratuaren arauketa kasuankasuan zehazteko. Edozein modutara ere, borondatearen autonomiak badu eraginik kontratuaren arloan: 1. Kontratu mota aukeratzeko askatasuna. Horretara, legeak arautzen dituen kontratu mota desberdinen artean, alderdiek kontratu zehatza aukeratuko dute, eurek dituzten helburuak lortzeko egokia den kontratua, alegia.

2. Zuzenbide tipotik kanpoko kontratuak egiteko askatasuna. Kontratu horiek ez dira uztartzen legeek xedatutako kontratuei, baina horiek negozio egineretan egunero egiten dira eta gizarteak zilegitzat eta babesteko modu kotzat jotzen ditu.

3. Kontratuaren edukia zehazteko askatasuna, salbu eta aginduzko arauek eduki hori aldez aurretik xedatzen dutenean.

Nolanahi ere, borondatearen autonomiak kontratuaren arloan duen eragin hori, oinarrizko askatasunean oinarritzen da: kontratua egin edo ez egiteko askatasunean, hain zuzen.

Horrelako askatasunik ez bada, ezin daiteke esan kontraturik dagoenik. Zuzenbidearen ikuspuntutik, betebeharrak sortzen di tuen arauketara derrigor atxikitzeak ez du esan nahi kontratua egin denik. Sarritan, nahiz eta Zuzenbidearen ikuspuntutik atxikipen hori derrigorrezkoa izan ez, ikuspuntu praktikotik nahitaezkoa da eta horrek arazoak dakartza, azalduko denez.

179. Esangura teknikoa: kontratua Zuzenbide pribatuaren sisteman A) Kontratua eta jabetza Kontratuari buruz teoria orokorrak eman nahi duen ikuspegi zabala osagabe gelditzen da, aztertzen ez bada kontratuaren esangura teknikoa, gain giroki eta labur bada ere. Horrela, kontratua bera Zuzenbide pribatuaren sistemaren barruan kokatu eta bertako beste oinarrizko erakunde batzuekin lotu behar da.

Esangura horretan, jabetza aztertu behar dugu nahitaez.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

Bestetik ere, kontratua aberastasuna (bai gauza, bai zerbitzu moduan) eskualdatzeko mekanismoa da. Kode zibiletan barneratutako ikuspegiaren eta kodegintzaren garaian zegoen egitura ekonomikoaren arabera, aberastasun hori gauza gorpuzdunen gaineko jabetza da, batik bat, ondasun higiezinen gainekoa. Bestalde, zerbitzuak emateak ez du hainbesteko garrantzirik eta horixe nabaritzen da kodeen sistematikan. Ildo horretatik, Espainiako Kodeak ere bereizketa ho ri egiten du: batetik, jabariaren eskualdaketa edo luperketaren inguruan arau asko ditu jasota salerosketa eta dohaintzari buruzko ataletan, eta arau horiek oso zehatzak dira; eta, bestetik, zerbitzuen inguruan ez du ia arauketarik eta, orokorrean, bertan jasotako tipoak ez zaizkie egokitzen enpresa gisa anto latutako jarduerei. Espainiako antolamendu juridikoak kontratu zibilak eta merkataritzako kontratuak bereizten baditu ere, horrek ez dio arazoari kon ponbiderik ematen, merkataritzako arauketa oso urria eta zatikakoa delako (izatez, sozietateak dira trafiko ekonomikoaren muina; horregatik, merkata ritzako arauketak sozietateen arloa xedatzen du batik bat); beraz, Kontratuari buruzko zuzenbidea Kode Zibilak jasotakoa da (aurrean esandako hori MKren 2 eta 50. art.ek eratortzen dute).

Hori horrela dela, gaur egungo egoerak eta kodegintzaren garaikoak ez dute zerikusirik. Egungo gizartean, aberastasun modu berriak sortu dira, eta horiek ez dira gauza gorpuzdunak.

Azken horien artean, gauza higikorrek ga rrantzi handia hartu dute; era berean, gero eta zerbitzu gehiago ematen dira, eta horiek ere nahikoa eragina dute ekonomia modernoetan.

Inguruabar ho riek kontutan hartuta, kontratuaren bidez, jabetza eskualdatu ezezik, jarrera aktiboak eta pasiboak sortzen dira (ez eskualdatu) eta hori arras zaila da jabetzan oinarritutako kontratu eskemarekin uztartzea: industri lizentziak; on dasun higiezinen edo akzioen gaineko aukerak; bitartekotza konplexuak, batez ere, finantza arloan; kredituen eskualdaketak, baloretituluen bidez etab. Horrek eragiten du kodeak gero eta desegokiagoak izatea fenomeno berri horiek arautzeko. Egoera horretan, Zuzenbide tipotik kanpoko kontratuak areagotzen dira, bai eta Zuzenbide pribatuko kodeetatik kanpoko arau bereziak ere. Zuzenbide zibilaren eta Merkataritzako

zuzenbidearen artean zegoen loturak ere horren eragina du eta badirudi trafiko ekonomikoaren Zuzenbide berria eratu beharko dela etorkizunean. Zuzenbide hori egiteko unean, kontutan hartu beharko dira gaur egun diren gizarteekonomiaz ko baldintzak eta horren berezitasunak eta kodegintzaren garaian sortutako Zuzenbidearen ezaugarriek ez dute, ziur asko, bat egingo.

Azken finean, lehe nago ekonomiaren oinarria jabetza zen (ikuspuntu juridikotik zerbait «estati koa») eta gaur egun oinarri hori enpresa da (aldiz, «dinamikoa»), nahiz eta enpresaren kontzeptua Zuzenbidearen ikuspuntutik argi egon ez. Hori dela eta, esan dezakegu gaur egun kontratua jabetza eskualdatzeko tresna bakarrik izan beharrean, jarduera ekonomiko antolatua garatzeko laguntzailerik ga rrantzitsuena dela.

B) Kontratua eta familia Kodegintzaren garaian kontratuak eta familiak euren artean zuten lotura eta gaur egun dutena aldatu egin da. Hala ere, bilakaera horretan lotura hori esangura bikoitzean aldatu izan da eta hori paradoxa da, itxuraz bederen: kasu batzuetan, lotura hori zabalagoa da, baina, beste batzuetan, estuagoa. Orokorrean, kontratuaren eta familiaren arteko lotura zabaldu egin da, familiako gunea zatibanatu delako. Kodegintzaren garaian, familiaren barruan hierarkia zegoen eta kontratatzeko gaitasuna familiaburuak zuen. Gaur egun, ordea, famili harremanak maitasunean oinarritzen dira, horietan ez da hie rarkiarik eta kontratatzeko gaitasunari buruzko arau gehienak desagertarazi dira. Horretara, kontratuaren eta familiaren arteko lotura bi kasu hauetan agertzen da: legezko ordezkaritzan eta gaitasunaren osagarria behar dene an. Bilakaera horrek oinarri historikoak ditu eta, horretan ere, statusa kon tratura eramaten da, H.S. MAINEk bere tesi ezagunean adierazi zuenez. Bestalde, paradoxa badirudi ere, kontratuaren eta familiako errealitateen ar teko lotura estuago egin da. Bada, familiaren gaineko arauketarik ez dagoenez gero, familiako kideen borondateak eragin handia Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

du: horrela, esaterako, ez kontzaren ondasun eraentzaren inguruan hitzarmen ugari egin daitezke, bai eta, semealabei begira, gurasoen ahalgoaren gainean ere. Hori horrela bada ere, aurrean adierazi dugun hori muga batzuen barruan ulertu behar da: fami liaren inguruko arazoak ordena publikokoak dira eta horrek baldintzatzen du kontratua arazo horietan erabiltzea. Gainera, aintzat hartu behar da kontra tuaren oinarrian ondare harremanak daudela. Hala nola, zalantzazkoa da ezkontzak kontratu izaera duen edo horri aplika dakiokeen adostasunaren akatsei buruzko teoria, teoria hori ondare edukia duten hitzarmenen espa rruan sortu baita. Aldiz, semealabatasuna aintzatesten denean, kontraturik egiten ez bada ere, gizabanakoak bere borondatea aitortzen du, bai eta adop zioa eratzen denean ere. Adibide horiek agerian jartzen dute kontratuaren eta familiaren artean kasu batzuetan ez dagoela loturarik, baina beste batzuetan halako loturarik badagoela.

C) Kontratua eta jaraunspena Espainiako Zuzenbide erkidearen tradizio historikoari helduz, ez dago inolako loturarik kontratuaren eta heriotzaren ziozko oinordetzaren artean (KZren 1271. art.); hala ere, ez da hori gertatzen eskualdeetako zuzenbide zi biletan. Espainiatik kanpoko antolamentu juridikoetan, esaterako, Italiakoan, ez da onartzen oinordetzako itunik, dena den, horren aurkako iritzirik agertu izan da esanez, itun horiek berriro aztertu behar direla, Oinordetza zuzenbidearen ÂŤgizartezkoÂť itxuraketa modernoago baten barruan.

§67. KONTRATUAK IZAN DITUEN ALDAKETA MODERNOAK 180. Estatuaren eskuhartzea Kontratuaren

sistematikaren

kokapena

aurreko

idazpurupean azaldu dugu eta, azalpen hori osatzeko, idazpuru honetan agertuko dugu kodegintzaren garaitik aurrera kontratuak izan dituen gorabehera historikoak edo, beste hitz batzuekin esateko, ekonomiak izan dituen aldaketen ikuspuntutik (aldaketa horiek zuzenzuzenean ukitzen baitute kontratua), sistema kapitalistak zein eragin izan duen kontratuan.

Kodegintza liberal burgesaren hasieran, Zuzenbide pribatuaren esparruan, gizabanakoak jarduteko zuen askatasuna oso zabala zen; izan ere, aldi hartan, filosofia indibidualista zen nagusi eta horrek oinarri ideologikoak eta historikoak zituen.

Hala ere, gizarteekonomiazko sistemak kasu batzuetan eragozten zuen norbanakoen autonomia erabatekoa izatea, hala nola, Famili zuzenbidearen arlo batzuetan edo eskubide errealen eraketan.

Arlo horietatik kanpo, ondare eskualdaketaren esparru nagusietan, gizabanakoen arteko adostasuna nagusiarazten zen.

Hala ere, horrek nolabaiteko mugak zituen zilegitasun kontrolaren ondorioz; bestalde, legeek eta ordena publikoak babesten zuten adostasuna emateko askatasun hori.

Nolanahi ere, eta jakina dugunez, jarrera hori bertan behera geratu zen, bi faktore desberdinen ondorioz. Horiek desberdinak izan arren, jatorri bera dute: ekonomiaren garapena eta industrializazioa.

Bi faktore horietatik lehenengoa krisiaren etorrera da.

Krisi horrek kari desberdinak izan zituen (hala nola, gerrateak, kontsumorako ondasun gehiegi edo gutxiegi ekoiztea, lantzeko moduko lurrak eta etxebizitzak urriak izatea, langabezia gogorra izatea etab.) eta, horren ondorioz, herri botereen eskuhar tzea guztiz beharrezko bihurtu zen. Botere horiek esku hartzeko dituzten zio ak ez dira homogenoak: batzuetan, indarrik gutxien duen alderdia babesten dute, horrek kontratua egitean ez baitu beste alderdiak duen egoera formal bera eta, beste batzuetan, zerbitzuak publiko bihurtzen dituzte, horiek ez bai tira errentagarriak jardule ekonomiko pribatuentzat. Gisa berean, herri bo tereek esku hartzeko erabiltzen dituzten teknikak ez dira beti berberak: batzuetan, gizabanakoen arteko kontratuaren edukia aldez aurretik zehazten dute eta eduki hori derrigorrezkoa da; beste batzuetan, gizartearentzat oinarrizkotzat jotzen dituzten zerbitzuak emateko (adibidez, garraioak, ener MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

gia, ura), aldez aurretik baldintza batzuk zehazten dituzte. Horiek monopo lio gisa kudeatzen dituzte, bai norbanakoek zerbitzu horiek ustiatzeko ema kidaren bitartez, bai herri erakundeek zuzenean ustiatuz. Bi kasuotan ez da kontutan hartzen Administrazio zuzenbidearen eta Administrazio organoen menpe jartzen diren. Fenomeno horiek guztiak gogoan izan dira herri bo tereen eskuhartzeari buruzko arauketa egiterakoan; arauketa horrek zuze neko eragina du norbanakoek euren interesak autoarautzeko aukeran eta sal buespenezko Zuzenbide gisa itxuratzen da, Kode Zibilak kontratuari buruz jasota duen Zuzenbideari begira. Zuzenbide hori, izatez, egonkorra da eta be rak emandako konponbideak antolamendu juridikora biltzen dira, azken hori ÂŤohikoaÂť izan dadin.

181. Kontratuari buruzko esparruaren ÂŤestandarizazioaÂť Aurreko atalean aipatu ditugun bi faktoreetatik bigarrena aurrerapen tek nikoa da. Aurrerapen hori dela bide, gauza edo zerbitzu homogenoak ekoizten dira multzoka eta gauza edo zerbitzu horiek pertsona talde handi batek erabili edo kontsumitzen ditu.

Horretara, gauza edo zerbitzu horien ekoizleek kontra tu harreman asko eta asko izango dituzte, eta ezinezkoa izango zaie kontratu horiek bananbanan negoziatzea. Hori dela bide, negoziaketa horietan kon tratu estandarrak egiten dira. Multzoka egiten diren ekoizpenetan, kontratu harremanak ere multzoka egingo dira eta, horietan guztietan, kontratuek edu ki bera izango dute beti (kontratutipo, kontratu estandar).

Esangura horre tan, kontratugile batek besteari kontratutipo hori eskaintzen dio eta azken hori kontratu tipoari atxiki besterik ezin du egin, hau da, ez du gaitasunik kontratu hori negoziatzeko: horrek duen askatasun bakarra kontratatzekoa da, hau da, kontratua egin edo ez egitea, baina ez du kontratu askatasunik edo, bestela esanda,

ez du kontratuaren edukia zehazteko askatasunik. Horren harira, kontratuaren «estandarizazioa» gauzatzen da (hala ere, anglizismo ho ri zalantzazkoa da): ekonomia arrazionalizatu eta eragingarri bihurtzeko beharra dago eta, horretan, jardule ekonomiko nagusiek, kontratugile indar tsuek, euren hegemonia ezartzen dute merkatuan (sarritan, monopolio edo oligopolio gisa), enpresario txiki edo ertainen eta kontsumitzaileen gainean, kontratugile ahulen gainean.

Kontratu esparruaren «estandarizazio» hori elkarri lotuta dauden bi alde hauek agertzen dute: lehenengoa, alderdietarik batek bere adostasuna ematen du besteak aldez aurretik idatzitako klausulei atxikitzeko egintza hutsa ren bidez; bigarrena, klausula horiek tipikoak dira, hots, klausulak aldez aurretik idatzi dituen alderdiarekin egiten diren kontratu guztiek eduki bera izango dute, horrela, horrekin kontratatzen duten beste kontratugile guztiak kontratu erregela berberen menpe geratuko direla. Erregela horiei kontrata zioaren baldintza orokor deritze.

Arazo hori aintzat hartuta, orokorrean esan daiteke baldintza orokorrak idatzi ez dituen kontratugileak eman dezakeen adostasun bakarra atxikipena baino ez dela. Aldiz, beste alderdiak kontratuari eduki berezia eman diezaioke kasuankasuan. Beraz, alderdietarik batek kontratuaren edukia idazten du eta besteak hori onartu edo ezetsi besterik ez du egiten: atxikipen bidezko kon tratazioa da, baina horretan ez dago baldintza orokorrik.

Horrelakoak sarritan gertatzen dira, ezohikoa badirudi ere eta horiek dakartzaten arazoek ez dute zerikusirik baldintza orokorrek dakartzatenekin. Praktikan, arazo horiek kon pontzeko erregela bakarra ematen da: stipulatio contra proferentem. Erregela horren arabera, kontratuan klausula nahasgarririk badago, horien interpreta zioa ez da egingo nahasmendu hori sortarazi duen alderdiaren mesedetan (1288. art.). Egineginean ere, antolamendu juridikoak ez du horretara biltzen kontratugile bat kasu zehatz batean beste kontratugilearen gainean nagusitu izatea; aitzitik, arau hori ematen da kontratugile bat beste askoren gainetik eta kasu askotan nagusitzen denean eta, horren ondorioz, kontratugile horrek merkatuan egoera hegemonikoa duenean. Egoera hori Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

agertzen da, batik bat, kontratuak atxikimendu bidez egiten direnean, hau da, baldintza orokor ba tzuei atxikitzean.

182. Kontratuaren baldintza orokorrak A) Kontzeptua eta esangura Kontratuaren baldintza orokorrek kontratuaren edukia zehazten dute, osorik ala zati batean. Baldintza horiek kontratugile batek berak bakarrik ezartzen ditu, beste kontratugile frankori begira, azken horiek hauxe baka rrik egin dezaketela: baldintzei atxiki ala kontratua ezetsi.

Baldintza orokorrek dakarten arazorik nagusiena da kontratugile indar tsuak, hots, baldintza horiek ezartzen dituen alderdiak, abusuz jardutea. Bada, atxikitzailearen egoera sarritan oso ahula da, horrek de facto ez baitu kontra tatzeko askatasunik ere (kontratua egin edo ez egiteko askatasunik): kontratu horien bidez, eguneroko bizitzarako nahitaezkoak edo beharbeharrezkoak di ren gauzak edo zerbitzuak eskaintzen dira, eta gauza edo zerbitzu horien hornitzaileak oligopolio edo monopolio egoera du merkatuan.

Goian azaldutako egoeran, kontratugileen artean desoreka dago, eta desoreka horren ondorioz abusuak izan daitezen eragozteko, baldintza orokorrak kontrolatzeko mekanismoak ezartzen dira. Oinarrian, mekanismo horiek hiru motatakoak dira: 1) legegintzazko mekanismoak. Arau orokorren bidez, ba tetik, baldintza orokorrek izan behar duten edukia zehazten da; bestetik, debe katu egiten da baldintza horien artean baldintza zehatz batzuk sartzea, horiek abusuzkoak izateagatik, edo abusuzkotzat kalifika daitezeken klausulak sar tzea debekatzen da orokorrean; 2) administraziozko mekanismoak. Baldintza orokorrak ezartzeko, kontratugileak aldez aurretik administrazio baimena izan behar du, kontratugile horrek abusuz jardun dezan saihesteko; 3) ju diziozko mekanismoak. Kontratua interpretatzean stipulatio

contra proferen tem erregela aplikatzen da (KZren 1288. art.), bai eta onustea ere, kontratua interpretatu zein integratzeko (KZren 1258. art.).

B) Eraentza juridikoa Espainiako antolamendu juridikoan, legegileak arestikoa du eskuhartze ren bat kontratuen baldintza orokorren gaian. Eskuhartze horietatik lehenen goa, Aseguru Kontratuari buruz urriaren 8an emandako 50/1980 Legea izan zen; izan ere, esparru horrek nahikoa garrantzia du eta horretan ohikoa da baldintza orokorrak erabiltzea. Lege horren 3. artikuluak dioenez, ÂŤbaldintza orokorrak ezin dira inoiz kaltegarriak izan asegurudunentzat. Aseguru proposamenik izanez gero, aseguratzaileak proposamen horretara bildu behar ditu baldintza orokorrak. Edozein modutan ere, baldintza orokorrak nahitaez agertu behar dira kontratuaren polizan edo agiri osagarri batean. Asegurudunak agiri hori sinatu behar du eta horren kopia eman behar zaio. Baldintza orokorrak eta bereziak argi eta zehatz idatziko dira. Asegurudunaren eskubideak mugatzen dituen klausularik badago, hori modu berezian azpimarratu behar da eta asegurudunak berariaz eta idatziz onartu beharko du klausula hori. Kontratuaren baldintza orokorrak Herri Administrazioaren kontrolpean daude, Legeak xedatutakoaren arabera. Auzitegi Gorenak kontratuaren baldintza orokorren bat deuseza dela adierazten badu, eta aseguratzaileek euren polizetan baldintza horren eduki bereko klausulak sartu badituzte, Herri Administrazio eskudunak aseguratzaileak behartuko ditu klausula horiek aldatzeraÂť.

Arauketa horrek akatsak baditu ere, ez da baliogabea, aseguru pribatuaren esparruan izan daitezkeen abusuzko jarduerak eragotzi baititu.

Bestelakoa da kontsumitzaile eta erabiltzaileen esparruan legegileak izan duen eskuhartzea. Orokorrean, Kontsumitzaile eta Erabiltzaileen Defentsari buruz uztailaren 19an emandako 26/1984 Legeak du jasota baldintza orokorrei buruzko arauketa.

Teorian behintzat, lege horren norainokoa oso zabala bada ere, praktikan ez da jarri aplikatu beharreko kasu guztietan, ez eta MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

behar bezalako zabaleraz ere.

Lege horren arabera, ekoizkin edo zerbitzuen eskaintza, sustapen edo salmentan klausula, baldintza zein hizpaketa orokorrak sartzen badira, horiek betekizun zehatzak izan behar dituzte, nahiz eta ekoizkin edo zerbitzu hori en eskaintza Herri Administrazioek edo horren menpeko erakunde edo enpresek egin (10.1. art.).

Betekizun horiek hiru dira: a) Klausula horiek zehatz, argi eta modu erraz batean idatzi behar dira, hots, klausulak zuzenean ulertzeko modukoak izan behar dira. Horietan ezin da aipatu kontratua egitean edo egin aurretik eman ez diren gainerako testu edo agiririk eta, horrela bada, testu edo agiri horiek berariaz aipatu beharko dira kontratuagirian (10.1. art.ko a idazatia). b) Ekoizkin edo zerbitzuen ordainketa egiaztatzen duen jasoagiria, ordain frogagiria, horien kopia edo bestelako agiriren bat eman behar da derrigor edo, hala denean, ekoizkin edo zerbitzuen aurrekontua, behar den moduan azaldutako aurrekontua, hain zuzen (10.1. art.ko b idazatia). c) Baldintza orokorretan islatu behar da horiek onustez egin direla eta kontraprestazioen artean oreka zuzena dagoela.

Horren inguruan, legeak zerrendatu egiten ditu erregela horri uztartzen ez zaizkion baldintzak, baina zerrenda hori ez da itxia (10.1. art.ko c idazatiaren 1.etik 10.era arteko zenbakiak).

Beraz, klausulak, baldintzak edo hizpaketak deusezak dira, hiru betekizun horiek betetzen ez badituzte. Gainera, klausula horiek agertzen badute kontratu harremanetan alderdien egoera ez dela parekoa, kontratua bera da eragingabea, hots, kontratua osoosorik (10.4. art.).

Dena den, esan behar dugu eztabaidak sortu direla, baldintza orokorrek duten oinarri eta behartzeko arrazoiaren inguruan: doktrinaren atal baten ustez, horretan GARRIGUES da nagusi, baldintza orokorrak arau objektiboak dira, kontratu arauketa integratzen duten usadioak; bestearen iritziz, horretan, aldiz, DE CASTRO dugu, baldintza horiek borondate autonomiaren agerpenak dira. Bi jarrera horiek ondorio desberdinak dakartzate: horietarik bakoitzean, kontratu arauketaren iturri hierarkian, baldintza orokorrek leku desberdina dute. Eztabaida hori areagotzen da, merkataritzako tesien arabera

ulertzen bada, usadio horiek Zuzenbide arauemailearen gainetik daudela. Eztabaida horren konplexutasuna baztertu gabe, gure ustez, bigarren jarrera horrekin bat eginez, baldintza orokorrak alderdien borondatearen agerpenak dira, eta horiek alderdi bakar batek idazten dituenez gero, kontratugile ahula babesteko betekizunak izan behar dituzte. Edozein modutara ere, lehenengo jarrera onartu arren, usadio horiek ere betekizun horien menpe daude. §68. KONTRATU MOTAK 183. Sailkapena Kontratuen sailkapena egiteak ez du garrantzi handirik; aldiz, sailkapen horretan agertzen diren kontratuei buruzko arauketa aztertzea komenigarria goa da. Azterketa hori geroago egingo dugu, kontratuak bananbanan miatzen ditugunean. Oraingoz kontratuen inguruan egin ohi den sailkapena adiera ziko dugu: 1. Adostasunezko kontratuak eta kontratu errealak.

Lehenengoak egiteko adostasun hutsa besterik ez da behar; bigarrenetan, aldiz, datio reia.

2. Zuzenbide tipoaren barneko kontratuak eta Zuzenbide tipotik kanpokoak. Tipikotasuna esangura hertsian ulertzen badugu, horrekin esan nahi da kontratu batzuek eragingarritasuna izango dutela, antolamendu juridikoak aldez aurretik xedatutako egiturari (tipoari) egokitzen bazaizkio, eta kontratu horren eginkizuna ezin denean gauzatu beste edozein bidetatik. Hala ere, bereizketa hori beste honetara uler daiteke: Zuzenbide tipoaren araberako kontratua da antolamendu juridikoak egitura orokor gisa itxuratzen duena; norbanakoek egitura hori erabiltzen dute, euren borondatez hori baztertu eta beste egituraren bat itxuratzen ez dutenean. Zuzenbide zibilaren erregela orokor gisa, tipikotasuna, lehen azaldu dugun esangura hertsian, salbuespenez aplikatzen da. Hala ere, badira erregela orokor horren salbuespenak: eskubide errealak eratu edo aldatzera bideratuta dauden kontratuak (dena den, Eskubide Errealei buruzko MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

Liburukian, arazo hori eztabaidatzen da eta esan daiteke, horretan ere, tipikotasunaren aurkako iritzia nagusi dela), edo sozietate mota aukeratzea (hori ere zalantzazkoa da).

3. Kostubidezkoak eta dohain bidezkoak. Lehenengoetan, subjektu batek ondare izaerako abantaila galtzen du beste baten truk (esaterako, saleroske ta: horretan gauza eta prezioa elkartrukatzen dira); bigarrenetan, alderdi bat txirotu egiten da eta bestea aberastu (berbarako, dohaintza: dohaintzan eman dako ondasuna dohaintzaemailearen ondaretik irten eta dohaintzahartzai learen ondarean sartzen da, horren truk dohaintzaemaileak ezer eskuratu gabe). Era berean, kostubidezko kontratuen artean ondoko bereizketa egin daiteke: 4. Konmutatiboak eta ausazkoak. Konmutatiboetan, alderdiek eman beharreko prestazioak aldez aurretik zehaztuta daude eta alderdiek elkarri eska diezaiokete prestazio horiek betetzea (hala nola, salerosketan, saldutako gauza eta, horren truk, prezioa eman); ausazkoetan, aldiz, prestazio horietatik bat zalantzazkoa da, ausaren araberakoa (adibidez, jokoan edo apustuan gertatzen den moduan).

5. Formapeko kontratuak eta formarik gabekoak.

Lehenengoetan, borondatea agertzeko formalitate zehatzak bete behar dira eta horiek betetzen ez badira, kontratuek ez dute baliorik; bigarrenetan, ez da inolako formarik bete behar.

Orokorrean, forma askatasuna dago kontratuak egitean, eta horren salbuespen gutxi dago (KZren 1278, 1279 eta 1280. art.ak).

BIBLIOGRAFIA ALONSO PÉREZ, Sobre la esencia del contrato bilateral. Salamanca, 1987; ATIYAH, The Rise and Fall of Freedom of Contracts. Oxford, 1985; CARRESI, Il contrato, Milan, 1987; DE CASTRO eta BRAVO, El negocio jurídico, Madril, 1985; idem, «Las condiciones generales de los contratos y la eficacia de las leyes», ADC, 1961, 295. or. eta ondorengoak; idem, «Notas sobre las limitaciones intrínsecas a la autonomía de la voluntad», ADC, 1982, 987. or. eta ondorengoak; idem, Las condiciones generales de los contratos y la eficacia de las leyes, 2. argitaraldia, Madril, 1985; GORLA, El contrato, I eta II, Bartzelona, 1959; OSSORIO MORALES, «Crisis de la dogmática del contrato», ADC, 1952, 1175. or. eta ondorengoak; idem, «Notas para una teoría

general

del

contrato»,

RDP,

1965,

1071.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

or.

eta

ondorengoak.

Hemezortzigarren gaia KONTRATUAREN OINARRIZKO OSAGAIAK Laburpena: §69. Arazo orokorrak.— 184. Kontratuaren osagaiak edo betekizu nak.— 185. Kontratuaren oinarrizko osagaiak, berezkoak eta aldian aldikoak.— §70. Kontratatzeko gaitasuna.— 186. Adingabekoa eta ezgaia.— 187. Berezko ezgaitasuna.— 188. Pertsona juridikoen gai tasuna.— 189. Kontratatzeko debekua.— §71. Kontratu adostasuna.— 190. Esangura.— 191. Adostasuna adieraztea.— 192. Isiltasuna.— §72.

Autokontratua.— 193. Autokontratua.— §73. Kontratuaren objek tua.— 194. Esangura.— 195. Betekizunak: A) Ahalezkoa; B) Zilegia; C) Zehatza.— §74. Kontratuaren karia.— 196. Kontratuaren karia, betebeharraren karia, eratxikipenaren karia.— 197. Kontratuaren karia: eginkizunak.— 198. Kontratuaren kariari buruzko ideia: teori ak.— 199. Kariaren betekizunak: A) Izatea; B) Egiazkotasuna; C) Zilegitasuna.— 200. Kontratu abstraktuak.— §75. Kontratuaren for ma.— 201. Esangura.— 202. Ad solemnitatem forma eta ad probationem forma.— 203. Formaren betekizuna Kode Zibilean: 1278, 1279 eta 1280. artikuluak.

§69. ARAZO OROKORRAK 184. Kontratuaren osagaiak edo betekizunak Kontratua eta borondatearen autonomia ezin dira beste barik identifikatu, borondatearen autonomia berez ez delako nahikoa bere ondorerik ohikoenak sortzeko. Aitzitik, borondatearen autonomia eratzeko, beharrezkoa da lege ak zehaztutako betekizunak eta baldintzak izatea. Deitu ere, eskakizun horiei kontratuaren osagai deritze. Gero azalduko dugun bezala, osagai guztiek ez dute esangura bera; horregatik, zenbait autoreren ustez, bereiztu egin behar dira oinarrizko osagaiak, berezkoak eta aldian aldikoak.

Kontratuaren osagaiak arautzeak berez erakusten du legegileak horren gaineko ardura berezia duela. Bada, norbanakoaren askatasuna agertarazteko balio du kontratuak eta, Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

104

jakina denez, arauek zehazten dituzte askatasun ho rren norainokoa eta mugak. Horregatik, borondatearen autonomiak ezin du edozein helburu izan; alderantziz, antolamendu juridikoak babesteko moduko helburuak izan behar ditu. Helburu horien gaineko kontrola honetara egin daiteke, adibidez: batetik, kontratu orok izan behar duen kariaren bitartez, ho ri zilegia izan behar delako; eta, bestetik, kontratuaren objektuaren bitartez, gizarte errealitate guztiak ezin direlako izan norbanakoen arteko trafikoaren objektu. Bestalde, adostasunari eta berorren akatsei buruzko arauketak aparte ko babesa ematen die norbanakoen interesei; izatez, arauketa horren helbu rua da kontratua egitean alderdiek proposatu zuten orekari eustea; dena den, ezin da ahaztu kontratuak trafikoan berebiziko eragina duela.

Azken horri da gokionez, kontutan izan behar da alderdiek interes kontrajarriak defendatzen dituztela, baina interes horiek orekatu egiten direla alderdi horien arteko kon tratuan bertan.

185. Kontratuaren oinarrizko osagaiak, berezkoak eta aldian aldikoak Aspaldiko doktrinaren iritziz, oinarrizko osagaiak derrigorrez agertu be har dira kontratuari buruz hitz egin ahal izateko. Orobat, oinarrizkoak dira adostasuna, objektua, karia eta forma ere, azken hori ad solemnitatem era koa denean. Alderantziz, berezko osagaiak kontratu motaren araberakoak di ra eta legegileak berak ezartzen ditu, alderdiek kontrakoa xedatzen ez duten artean. Berezko osagaiak direla esan ohi da kontratuaren izaerari dagozkiolako; mota horretako osagaiak dira, esaterako, ebikzioaren ziozko erantzukizuna salerosketan, eta dohainezkotasuna mandatuan. Bukatzeko, aldian aldiko osagaitzat har daitezke kontratu zehatz batean alderdien erabakiz agertzen direnak; berbarako, baldintza, epemuga eta modua.

Ikuspuntu praktikoari helduz, sailkapen horrek ez du MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

batere garrantzirik. Bestetik ere, trafikoan erabiltzen diren kontratuak erabat zehatzak dira eta, kontratu horietan, osagai guztiak beharbeharrezkoak dira, negozio horiek eragingarriak izan daitezen. Beste era batera azaltzeko, praktikan ez du ino lako eraginik osagaiak oinarrizkoak, berezkoak ala alderdiek sartutakoak (hala nola, negozioaren eragingarritasuna aldi baterako epemugapean jartzea) diren zehazteak.

Bestalde, dogmatika juridikoaren ikuspuntua ekarriz, badirudi sailkapen hori ez dela zuzena, batetik, irizpide ezberdinak nahasten dituelako eta, bestetik, zenbait kasutan ez dituelako bereizten osagaiak eta ondoreak. Edozein modutan ere, kontratuari buruzko teoria orokorra aplikatu behar zaie, bai Zuzenbide tipoaren barneko kontratuei, bai eta Zuzenbide tipotik kanpokoei ere. Eta teoria hori gertutzeko, bi kontratu mota horiei aplikatzeko moduko betekizunak identifikatu eta aztertu behar dira; betekizun komun horiek dira, hain zuzen ere, oinarrizko osagaiak. Dena den, kontutan izan behar da kontratu guztiek, oinarrizko osagaiez gain, badituztela beste batzuk; azken horiek ere kontratua osatzen dute eta garrantzi bera izan dezakete.

Hortaz, KZren 1261. art.aren arabera, hauexek dira kontratu ororen betekizunak: kontratugileak ados etortzea; kontratuaren objektua zehatza izatea; eta, azkenik, betebeharrak kari jakin bat edukitzea. Horiei guztiei forma gehitu behar zaie, hori ad solemnitatem erakoa denean. §70. KONTRATATZEKO GAITASUNA 186. Adingabekoa eta ezgaia Kontratua banakako autonomiaren agerpena den aldetik, loteslea da hori berori egiten duenarentzat. Hala ere, baliozkoa izan dadin, kontratu zehatza egiteko gaitasuna izan behar dute kontratugileek.

Jakin badakigunez, antolamendu juridikoak jarduteko gaitasuna aintzatesten dio askata sunez eta kontzientziaz jokatzeko berezko ahalmena duenari. Sortarazi ere, jarduteko gai tasunak egoera zibil zehatz bat sortarazten du. Gaitasun hori mugatzeko, bi inguruabar hartzen dira kontutan: adina eta pertsonari bere burua gobernatzea oztopatzen dioten

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

106

akastasun fisikoak edo psikikoak (KZren 200. art.).

Behar den moduan ez bada ere, horrexen inguruan dabil KZren 1263. artikulua. Manu horren aginduz, ezin izango dute adostasunik eman emantzipatu gabeko adingabekoek, zoroek edo eroek eta idazten ez dakiten gormutuek. Salbuespenak salbuespen, hortik erregela orokorra atera daiteke: kontratu mota oro egiteko, nahikoa da jarduteko gaitasuna izatea.

Edozein modutan ere, adingabekoari dagokionez, kontutan izan behar da hamasei urteko emantzipatuaren kontratu gaitasunak zenbait mugapen dituela, KZren 323. art.aren arabera; mugapen kasu horietan, gurasoen edo kuradorearen laguntza behar izango du emantzipatuak.

Era berean, beste artikulu batzuek diotena ere aintzat hartu behar da. Esaterako, KZren 162. art.ak in fine xedatzen duenaren arabera, prestazio pertsonalak betetzera behartzen duten kontratuak egiteko, beharrezkoa izango da adingabekoaren aurretiazko adostasuna, horretarako behar beste adimenik badu behintzat. Bestalde, KZren 164.3. art.aren aginduz, adingabekoak modu arruntean administratu ahal izango ditu bere lan edo industriarekin lortutako ondasunak; gainerako egintzetarako, berriz, gurasoen adostasuna beharko du. Azkenik, 16 urtekoa baino nagusiagoa eta 18 urtekoa baino gazteagoa den egileaz arduratzen da JILren 44. artikulua, egile hori gorago aipatutako pertsonen baimenarekin modu independentean bizi denean; JILren 44. art.aren arabera, pertsona horrek bere lanaren gaineko ustiapen eskubideak lagatzeko gaitasuna izango du.

Ezgaiari dagokionez, 1263. art.ak ezarritako mugapena aplikatzeak, lehenengo eta behin, ondoko arazoa dakar: mugapen hori nori aplikatzen zaion zehaztea, hain zuzen. Batetik, KZren 198. art.aren eta ondorengoen arabe ra ezgaituak izan direnei bakarrik aplikatu ahal zaie; baina, bestetik ere, berez ezgaiak diren guztiei aplikatu ahal zaie, horien ezgaitasuna adierazteko aurretiaz judiziorik egin den ala ez kontutan hartu gabe. LUNAk eta LACRUZek azken irizpide hori erabiltzen dute; autore gehienak, ordea, lehenengo interpretazioaren alde azaltzen dira (DE CASTRO, GORDILLO, JORDANO FRAGA, COCA PAYERAS). Edozein modutan ere, 1263.2. artikulua interpretatzeko, tutoretzaren arloan urriaren 24ko 13/1983 Legeak egin zuen eraldaketa aintzat hartu behar da.

Beste batzuen artean, lege horrek Ko de Zibilaren 200. artikulua eraldatu zuen: ezgaitasun kariak MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

arautzen dituen artikulua, alegia. Ordutik, 1263.2 artikulua 200. art.arekin bat interpretatu be har da.

Esangura horretan, ezgaituak izan direnek ezin dute baliozko kontraturik egin, ezgaiketa epaiak hori adierazten badu (KZren 210. art.). Era berean, zarrastelek ezin izango dute kontraturik egin, epailearen ebazpenak hori egitea debekatzen badie (KZren 298. art.).

187. Berezko ezgaitasuna Atal honetan aztertu beharreko arazoa, gorago aipatutakoarekin loturik dagoen arren, kasu ezberdina da. Bada, pertsona batzuek ez dute berezko gai tasunik gauzak ulertu eta nahi izateko, hau da, ez dute gutxieneko kontzien tziarik borondate aitorpenak egiteko. Hala ere, pertsona horiek adostasuna eman diezaioke edozein kontraturi. Hori dela eta, doktrinak adostasun horren eragingarritasunari buruz eztabaidatu du.

Sartu ere, goian azaldutako kasu an sartu beharko lirateke, adibidez, haurrak eta sukar, toxikazio edo hipno siaren eraginez, aldizka erotzen direnak (DE CASTRO). Egineginean ere, kasuak ez dira agortzen legezko ezgaitasun egoeretan.

Hortaz, berezko ezgai tasuna izan dezakete, bai judizio bidez ezgaituak izan direnek, bai eta izan ez direnek ere (JORDANO FRAGA). Edozein modutan ere, arazoa larriagoa da ezgaituak izan ez direnen kasuan, horiek ez baitute izango ezgaitasun epaiak ematen duen babesik. Zenbait autoreren ustez, horrelako kasuetan ez dago adostasunik, pertsona horiek borondate aitorpenak emateko gutxieneko kon tzientziarik ez dutelako; judizio bidez ezgaituak izan direnen kasuan, berriz, borondate akastunaz hitz egin daiteke autore horien iritziz.

Arazoak bere biziko garrantzia du, kontratuaren baliogabetasun mota desberdina izango delako kasu batean eta bestean: bigarren kasuan, kontratua deuseztakorra izango da; lehendabizikoan, ordea, erroerrotik deuseza, oinarrizko osagaieta ko bat ez duelako. Horixe diote DE CASTROk, TORRALBAk MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

108

eta JORDANO FRAGAk. Aitzitik, kontratuaren baliogabetasunari dagokionez, beste autore batzuk ezgaituari buruzko arauketa aplikatzearen aldekoak dira eta, horrega tik, bi kasuotan kontratua deuseztakorra da euren ustez (DÍEZPICAZO, DELGADO, GORDILLO, COCA PAYERAS).

Dena den, jurisprudentziak (epai bakan batean izan ezik) arauketa desberdina aplikatu du kasu batean eta bestean (arestian, AGk 1984ko apirilaren 4an emandako epaia).

188. Pertsona juridikoen gaitasuna KZren 37 eta 38. art.ek, lehenengo eta behin, pertsona juridikoei gaitasuna aintzatesten die. Jarraian, ondokoa zehazten dute: legeria bereziak eta erregela eratzaileek arautuko dute pertsona juridikoen jarduketa esparrua. Ondorioz, pertsona juridikoaren gaitasuna baloratzeko, berorrek kasuankasuan duen arautegia izan beharko da kontutan. Kontu hori zabalago azaldu izan da lan honen Zati Orokorrean (ikus §34).

Horri guztiari lotuta beste arazo bat dago, hots: pertsona juridikoarentzat lotesleak al dira bere helburuekin bat ez datozen egintzak edo pertsona juridiko horren objektutik kanpoko jarduerak? Galdera horri erantzuteko, MKren 286. art.ak ahalmenaz abusatzeari buruz xedatutakoa aplikatu behar da. Horren arabera, egintza edo jarduera horiek ezin diete kalterik egin onustedun gainontzekoei; orduan, sozietatearentzat lotesleak dira —batez ere, sozietate anonimoentzat, LSAren 129. art.—.

Gainerako kasuetan, gainontzekoen babesari buruzko printzipioak aplikatu beharko dira eta, bestela, KZren 1259. artikulua (F.CAPILLA).

189. Kontratatzeko debekua Kontratatzeko debekuak, aldiz, oinarri desberdina du, lan honetako Zati Orokorrean azaldu izan dugunez (ikus, §10). Bada, aginduzko araua da kon tratatzeko debekuaren jatorria; arau horrek zenbait pertsonari kontratu zehatz batzuk egitea gebentzen die, interes berezi batzuk babesteko asmoz.

Esa Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

terako, konkurtsatuek (KZren 1914. art.) eta porrot egin dutenek (MKren 878. art.) ezin izango dute kontraturik egin exekuziopeko ondasunekin; KZren 1459. art.ak ere zenbait debeku ezartzen dizkie pertsona zehatz batzuei, inguruabar jakin batzuk ematen direnean.

Ezgaitasunak eragingarritasun erla tiboa badu ere, kontratatzeko debekuak erabateko eragingarritasuna du; izan ere, debekua urratzeak kontratuaren deuseztasuna dakar, KZren 6.3. artikulua aplikatuz. §71. KONTRATU ADOSTASUNA 190. Esangura Alderdiak kontratua egiteko bat datozenean eta horren inguruko akordioa egiten dutenean, orduan hitz egin daiteke kontratu adostasunaz. Akordio horrek kontratua bera arautuko du, bai eta kontratuaren osagai guztiak ere. Kontratua bi aldeko negozioa denez gero, hori egiteko beharrezkoa da subjektu eskuhartzaile guztien borondateek bat egitea. Horri buruz ari da KZren 1262. artikulua, hauxe dioenean: «adostasuna adierazten da eskaintza eta onarpena bat datozenean, kontratua eratu behar duten kariaren eta gauzaren inguruan». Adostasun hori interpretatu beharko da, hain zuzen ere, kontratu mota eta horren eraentza finkatzeko.

Alderdien ikuspegitik, adostasuna euren borondate autonomia adierazteko bidea da, borondate hori kontratu zehatz bat egitera zuzenduta dagoenean. Adierazpen horrek kontratua osatzen duten datu guztiak azaldu behar di tu, kontratuaren eduki hori zelan zehaztu den kontutan hartu gabe.

Orobat, kontratuaren edukia alderdi guztiek bat etorriz finka dezakete, edo alderdietako batek proposatu eta beste guztiek onartu (azken hori gertatzen da, adibidez, atxikimendu kontratuetan). Behin adostasuna adieraziz gero, kontratu zehatz horri loturik geratzeko borondate askea erakutsi behar du adostasun horrek. Horregatik, borondate akatsei buruzko arauketak aparteko garrantzia du, akatsik izanez gero, kontratu adostasunak ez lukeelako adieraziko borondate aske eta kontzienterik.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

110

191. Adostasuna adieraztea Borondatea kanporatu egin behar da, beste kontratugileak ezagutu eta kontratu adostasuna osa dezan. Borondate hori azaltzeko badira bide egokiak eta, gehienetan, horiek erabiltzen dira; hala nola, ahozko zeinuak, idatziz koak edota esanahi zehatz bat duten keinuak (esaterako, enkanteetan eskua jasotzea edo autozerbitzuetan gauzak norberak zuzenean hartzea).

Kasu ho rietan, berariazko borondateaz hitz egiten da.

Ondokoa, ordea, arazo desberdina da: kontratu zehatz batzuk egiteko, borondatea mo du zehatz batean adierazi behar da; bestela, borondate hori ez da eragilea izango. Horixe gertatzen da, besteak beste, ondasun higiezinen dohaintzarekin; izan ere, ondasun higiezinen dohaintza eskritura publikoan agertarazi behar da (KZren 633. art.).

Bestalde, isilbidezko borondateaz hitz egiten da, borondate hori jokabide jakin batek eratortzen duenean, jokabide hori borondatea adieraztera bideratuta ez dagoen arren.

Horrelakoetan, doktrinak eta jurisprudentziak azpimarratu bezala (AGk 1990eko otsailaren 28an emandako epaia), jokabideak borondatea adierazten du, facta concludentia bitartez. Arestian azaldutako jo kabidearen adibide izan daiteke alderdi batek kontratua betetzea.

Kontratu askatasunak berebiziko garrantzia du.

Horregatik, isilbidezko borondatea onartzeko, egintza adierazle horrek edo horiek ÂŤborondate hori adierazi egin behar dute (eta ez, ordea, bete), nahiz eta beren beregi agertu ezÂť (SANTORO PASSARELLI). Horixe baieztatu du Auzitegi Gorenak; ho rren ustez, bat etortzea argi eta garbi erakusten duten egintzetatik atera behar da isilbidezko adostasuna (AGk 1958ko azaroaren 11n eta 1964ko urtarri laren 3an emandako epaiak). Beraz, isilbidezko adostasuna onartzeko, egin tzaren bat izan behar da eta egintza horrek egilearen borondatea edo asmoa agerian jarri behar du, interpretazio bat baino gehiago egitea ezinezko bihur tuz (AGk 1966ko ekainaren 10ean eta 1990eko abenduaren 19an MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

emandako epaiak).

192. Isiltasuna Jarrera kontrajarriak izan dira isiltasunak borondatea azaltzeko balio duen ala ez zehazterakoan. Batzuek, isiltasunaren eragingarritasuna onar tzen dute, entzun eta isil, baiezko biribil esaera zaharra gogora ekarriz. Beste batzuen aburuz, ostera, isiltasunak ez du inolako eragingarritasunik, jokabide hori berez «ezereza» delako.

Ikuspegi errealistagoetatik abiatuz, zenbait kasutan isiltasunak adostasuna adieraz dezake. Horixe agintzen du, esaterako, KZren 1566. art.ak, errentamendu kontratuaren isilbidezko luzapena arautzen duenean. Era berean, alderdiek eurek aurretiaz erabaki dezakete isiltasuna eragingarria izango dela. Are gehiago, kasuan kasuko inguruabarretatik atera daiteke eragingarritasun hori (adibidez, onustearen eta usadioen arabera hitz egiteko ahalmena eta beharra duena isilik geratzen denean). Horregatik, isiltasuna borondatea adierazteko modua izan daiteke, batez ere, negozio harremanetan daudenen artean, harreman horietan isiltasunak esanahi zehatza izan baitezake.

AGk isilbidezko adostasunarekin parekatzen du isiltasuna, esaterako, 1989ko apirilaren 6an, 1990eko abenduaren 19an, 1991ko irailaren 19an eta 1993ko abenduaren 3an emandako epaietan. Beraz, epaileak atzeman behar duen quaestio factia da isiltasuna (AGk 1990eko irailaren 7an emandako epaia).

§72. AUTOKONTRATUA 193. Autokontratua Kontratuak berez bi alde ditu, baina autokontratua onartzeak erregela orokor hori hauts dezake. Autokontratuaren bidez, pertsona batek, berak ba karrik, kontratu harremanak eratu eta, horien bidez, bi ondare desberdin lotzen ditu. Orokorrean, ordezkaritzaren esparruan egiten dira autokontra tuak. Hau da, ordezkariak bere buruarekin egiten du negozioa, Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

112

ordezkatuaren izenean eta horrek eman dion ahalmena erabiliz.

Oinarrian, ez du garrantzi rik ordezkaritza hori legezkoa, borondatezkoa edo organikoa den zehazteak. Hala ere, azken hipotesi horrek zenbait arazo dakartza, bazkide kudeatzaileek eurek ordezkatzen duten sozietatearekin kontratatzen dutenenean; edo admi nistratuak ondasun zehatz bat saltzeko administratzailea izendatu, eta azken horrek bere buruari saltzen dionean ondasun hori.

Kasu horien parekoa da ondokoa ere: bi pertsona ezberdinen mandataria denak kontratu bakarra egiten du, bi pertsona horien borondate adierazpenak berak eginez (DĂ?EZPICAZO; ENZNk 1989ko irailaren 20an emandako ebazpena).

Hortaz, dogmatika juridikoaren ikuspuntutik, ustezko kontratu horrek zenbait zailtasun erakartzen ditu; hala ere, zailtasun horiek albo batera utziko ditugu, lan honen helburuetatik kanpo geratuko bailitzateke horiek azter tzea. Gauzak horrela, autokontratuaren arazorik nagusiena erakunde horren baliozkotasunaren inguruan azaltzen da. Orobat, ordezkariak interes kon trajarriak defendatu behar ditu: bereak eta ordezkatuarenak, hain zuzen; hori dela bide, arriskua bada izan, ordezkatuaren interesak baztertu eta bereak babestu ahal dituelako.

Espainiako antolamendu juridikoak arazo horri ez dio konponbide orokorrik eman; beste herri batzuetan (adibidez, Alemania, Italia edo Portugalen), ordea, bada halakorik. Edozein modutan, Espainian, arau zehatz batzuek au tokontratu kasu jakin batzuk xedatzen dituzte, esaterako, 1459. art.ak. Horren arabera, tutoreak ezin izango du erosi tutoretzapekoaren ondasunik; manda tariak ezin izango du erosi berak administratu edo besterenganatu beharre ko ondasunik; eta, era berean, albazeak ezin izango du erosi bere ardurapeko ondasunik.

Legezko ordezkaritzari dagokionean, KZren 162. art.ak ordezkaritzatik baztertzen ditu guraso ahalgoaren titularrak, horien eta semealaben artean interes gatazkak daudenean (163. art.aren arabera, interes gatazka guraso biek batera dutenean, epaileak defendatzailea izendatuko du). Argiagoa da tutoretzari buruzko 221. artikulua; manu horrek beren beregi

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

debekatzen dizkio tutoreari, beste jarduketa batzuen artean, ondokoak: tutoretzapekoaren ondasunak dohain bidez eskuratzea eta tutoretzapekoari ondasunak erostea edo saltzea (ho rregatik, epaileak defendatzailea izendatuko du; KZren 237 bis eta 299. art.ak).

Bestalde, MKren 267. art.aren arabera, komisioemailearen baimenik gabe, komisiohartzaileak ezin izango du berarentzat zein beste batentzat eskuratu komisioemailearen aginduz saldu edo erosi behar duena.

Era berean, beste arau batzuek ez dute aipatzen zuzenean autokontratua, baina erakunde horrek berez dakarren interes gatazka galarazten dute. Berbarako, MKren 135.etik 137.era arteko art.ek bazkideen jarduerak arautzen dituzte, konpainia kolektiboei begira; beste batzuez gain, SALren 83. artikulua ere kontutan izan behar da.

Hala eta guztiz ere, doktrina eta jurisprudentziaren ustez, arau horietan oinarrituta ezin da beste barik esan autokontratua onartezina denik. Aitzitik, badirudi arau horiek autokontratua baztertzen dutela, interes gatazkak dau denean bakarrik. Egineginean ere, interes gatazkek ÂŤautokontratuaren in partzialtasuna edo legebidezkotasuna arriskuan jar dezaketeÂť (AGk1956ko azaroaren 5ean emandako epaia). Dena den, KZren 1459. art.ak salerosketa kontratua egitea debekatzen die tutoreari eta mandatariari, inolako salbuespenik jarri gabe; MKren 267. artikuluak, ordea, beste irizpide bati helduz, autokontratua ahalbideratzen du, komisioemaileak baimena ematen duenean.

Ondorioz, autokontratua onartzeko modukoa izango da, interes gatazkarik ez dagoenean, hots, ondoko kasuetan: lehenengo eta behin, mandatugileak ondasuna zuzenean saltzen dionean mandatariari, hori benetako autokontratua ez bada ere (AGren 1968ko irailaren 30eko epaia; horren kontra, 1953ko martxoaren 10eko epaia); bigarrenik, ordezkatuarentzat autokontratua zamarik gabeko eskuzabaltasuna denean (ENZNren 1922ko abenduaren 29ko ebazpena eta Auzitegi Gorenak 1956ko azaroaren 5ean emandako epaia); eta, az kenik, autokontratua dominus negotiaren baimenarekin egiten denean, eta hori borondatezko ordezkaritzan bakarrik gerta daiteke (AGk 1968ko irai laren 30ean emandako epaia eta ENZNren 1993ko apirilaren 29ko ebazpena). Era berean, autokontratua berrets daiteke, KZren MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

114

1259. art.aren arabera. Ildo beretik, autokontratuaren edukia aldez aurretik zehazturik egon daiteke, bai legeak berak finkatzen duelako, bai kontratuaren izaerak zehazten duelako, bai eta ordezkatuak berak hala egin duelako ere. Doktrinaren esanetan, ho rrelakoetan ez dago interes gatazkarik, ordezkariak ezin duelako finkatu, bere mesedetan eta ordezkatuaren kaltetan, kontratuaren edukia (DÍAZ DE EN TRESOTOS, guztien izenean).

Bukatzeko, autokontratuaren eragingabetasunari dagokionez, ondoko bereizketa egin behar da: legezko ordezkaritza kasuetan, autokontratua deuseza izango da erroerrotik; borondatezko ordezkaritza kasuei, ostera, deuseztasun erlatiboaren edo deuseztakortasunaren kategoriak aplikatzen dizkie doktrinak. §73. KONTRATUAREN OBJEKTUA 194. Esangura Kontratuaren objektuaz ari dira KZren 1271 eta 1273. art.ak. Horien arabera, gauzak eta zerbitzuak izan daitezke kontratuaren objektu. Horrek berez ekartzen digu gogora aurreko gaietan prestazioaren objektuari buruz azaldutakoa.

KZren 1261. art.aren arabera, materiazko errealitateak eta errealitate juridikoak kontratuaren objektutzat har daitezke, baldin eta errealitate horien gainekoak badira kontratua bera eta horrek alderdiei eratxikitzen dizkien betebeharrak (DE CASTRO).

Horrela definituz gero, kontratuaren objektua eta prestazioaren objektua (hau da, betebeharraren muina) bat datoz. Hala ere, kontutan izan behar da betebeharraren helburua dela kasuan kasuko kontratuari eragingarritasuna eratxikitzea; horregatik, betebeharra ezin da bideratu kontratuan agindu ez diren errealitateak betetzera. Bestalde, gogoan izan behar da betebeharrik sortzen ez duten negozioak ere badirela; negozio horiek zuzenean eratzen dituzte errealitate juridikoak eta, horrelakoetan ere, nego zioaren objektua identifikatu beharko da.

Gauzak horrela, badirudi kontratuaren objektu izan Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

daitezkeen errealitateak ez direla gauzak eta zerbitzuak bakarrik.

Aitzitik, oso konplexuak dira esperientzia juridikoak kontratuaren objektuari buruz ematen dizkigun adibideak. Hori dela eta, ondasun adierazmoldea erabili beharko litzate ke kontratuaren objektuaz hitz egiteko. Horren harira, ondasuna izango litzateke onurak eman eta interesak bete ditzakeen edozein errealitate (DÍEZPICAZO).

DÍEZPICAZOk azpimarratu duenez, kontratuaren objektu izan daitezke ondokoak: gauza edo objektu gorpuzdunak; izadiaren energiak; adimenaren sormenak; norbanakoaren portaera, edozein onura, balio ekonomiko zein zerbitzu ekar dezakeen heinean; dirua, balio neurri gisa; baloretituluak eta abar.

195. Betekizunak A) Ahalezkoa Prestazioa aztertzen ibili garenean jorratu dugu betekizun hori. Orduan argitu bezala, arau zehatzik ez dagoenez, KZren 1272. artikulua aplikatu behar da; beraz, horri buruz esanda dagoena ez dugu orain errepikatuko. Hala ere, zenbait aipamen egin behar ditugu kontratuan eragin zuzena duten aldeei buruz.

Kontratua egiten den unean nahitaezkoa da objektua izatea. Egineginean ere, ezin da kontraturik egin aurretiaz galdu diren ondasunen gainean (KZren 1460. art.); aitzitik, biharetziko gauzen gainean egin daitezke kontratuak, gauza horien izatea ahalezkoa izanez gero. Edozein modutan ere, etorkizu neko jaraunspenaren gaineko kontraturik ezin da egin, salbu eta KZren 1056. art.aren arabera ondasuntza inter vivos zatitzeko egiten denean.

Azken debeku hori ez da aplikatu behar, autonomi erkidegoetako zuzenbide zibilek oinordetza kontratuak egitea ahalbideratzen dutenean. Horixe egiten dute, hain zuzen ere, Katalunia, Balear Uharte, Aragoi eta Nafarroako zuzenbide zibilek.

Beraz, KZren 1272. art.tik atera daitekeenez, kontratuaren objektua ahalezkoa izan behar da. Ahalezkotasun hori atzemateko, bi ikuspuntu daude: materiala eta juridikoa, alegia.

Azken horri helduz gero, arazoak izan daitezke ahalezkotasuna Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

116

eta ezzilegitasuna bereizteko. Era berean, gauza eta zerbitzuen ahalezkotasuna azaltzeko ezin dira irizpide berdinak erabili.

B) Zilegia Prestazioaren objektua aztertzean esan dugunez, kontratuaren objektua zilegia den ala ez zehazteko, objektu hori gauza edo zerbitzua den bereiztu behar da. Gauzak ezzilegitzat joko dira, gizonemakumeen arteko merkataritzaz kanpo egonez gero. Zerbitzuak, berriz, ezzilegiak izango dira, aginduzko lege, ohitura on edota ordena publikoaren kontrakoak izanez gero (KZren 1271. art.).

C) Zehatza Badirudi betekizun hori zentzuzkoa dela, alderdiek jakin behar dutelako zein den euren gain hartzen duten betebeharra; bestela, alderdien arteko adostasunak ez luke oinarririk izango, kontratuaren objektua finkatu arte. Horregatik, KZren 1261. art.aren aginduz, kontratuaren objektua zehatza izan behar da.

Edozein modutan ere, onartzekoa da objektua kontratua egin eta gero zehaztea. Baina, horretarako, hasierahasieratik objektuaren gutxieneko identifikazioa egin behar da eta, gainera, geroko zehaztapena egiteko irizpideak zorrotz finkatu behar dira, alderdiek akordio berria egin beharrik izan ez dezaten. Baldintza horiek bete ezean, objektua zehazgabea izango da, KZren 1273. art.ak xedatzen duenez. Era berean, gainontzekoaren esku utz daiteke objektuaren zehaztapena. Horixe ahalbideratzen dute, batetik, KZren 1447. art.ak, salerosketaren prezioa zehazteko; eta, bestetik, KZren 1690. art.ak, bazkideek sozietatearen irabazi eta galeretan izango duten zatia finkatzeko. Ahalmen hori alderdietako baten esku uztea, ordea, eztabaidagaia izan daiteke, KZren 1256. art.aren arabera; horren aginduz, «kontratuen baliozko tasuna eta betepena ezin da kontratugileetako baten esku utzi». §74. KONTRATUAREN KARIA Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

196. Kontratuaren karia, betebeharraren karia, eratxikipenaren karia Kontratuaren karia azaltzen hasi aurretik, agian komenigarria izango litzateke hauxe azpimarratzea: sistema osoa koherentea izan dadin, beharrezkoa da kontratuak kariren bat izatea. Sistemaren koherentzia horrek berez dakar, batetik, harreman juridikoen inguruan gertatzen den orok babesteko moduko bidezkoketa izatea; eta, bestetik, harreman horien ondorio juridikoak sistema eratu duen gizartearekin bat etortzea. Horretara, Zuzenbidea erantzun egoki eta koherentea izan daiteke. Beraz, ezin da eratu bidezkoketarik gabeko harreman juridikorik eta, era berean, harreman juridikoak bidezkoketa horren ondorio izan behar dira. Orduan, zenbait kariren bidez lotuta daude harreman juridikoen bidezkoke ta eta harreman juridikoak eurak; arestian aipatutako menpekotasunak agerian jartzen du lotura hori.

Espainiako kultura juridikoan lotuta daude, batetik, borondatearen autonomia, betebehar izaerako harremanak eratzeko bide gisa eta, bestetik, kontratuaren karia, berorren eskakizun gisa. Beste kultura juridiko batzuetan, aldiz, teknika desberdinak erabiltzen dira helburu bera lortzeko. Besteak bes te, kontratuak gainditu egin zituen Erromako Zuzenbidearen muga estuak; ildo horretatik, gero eta gehiago identifikatu zen borondatearen autono miarekin. Muga horiek gainditu aurretik, ordea, kontratuak forma eskakizun zorrotzak bete behar zituen eta eskakizun horiek indarrik gabe uzten zu ten borondatearen autonomia. Mugak gainditu ahala, garrantzia hartu zuen kontratua egitean alderdiek duten helburua edo asmoa ikertzeak.

Gaiaren ha sieran azaldu dugun moduan, borondatearen aitorpen hutsa ez da nahikoa kontratua eratzeko, hau da, ez da nahikoa kontratuak berez dituen ondoreak sortarazteko. Aitzitik, beste eskakizun batzuen artean, antolamendu juridiko ak babesteko modukoa izan behar da kontratua egitera bultzatzen duen as moa. Labur bilduz, gizabanakoek harreman juridikoak sortu, aldarazi eta azkentzeko askatasuna dute. Kontratua da, hain zuzen ere, askatasun horretan oinarritzen den kategoria orokorra. Hori dela eta, kontratua egitera bideratuta dagoen portaera oro arautu eta kontrolatu egin behar da; horretarako, portaera horren asmoa MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

118

edo helburua aintzat hartu behar da, antolamendu juridikoari egokitzen zaion ala ez erabakitzeko. Ondorioz, kontratuak kariren bat izan behar du eta kari horrek antolamendu juridikoaren babesa izan behar du.

Bestalde, kariaren arazoa betebeharraren inguruko ikuspuntutik ere aztertu behar da; izan ere, pertsonen arteko lotura den aldetik, betebeharrak gizabanakoaren askatasuna mugatzen du. Ikuspuntu horri helduz, lotura edo betebeharra Zuzenbideak bidezkotzeko modukoa izan behar da eta bidezkoketa juridiko hori da, hain zuzen ere, betebeharraren karia. Hala ere, betebeharraren arloan, ez du hainbesterako garrantzirik arrazoi edo kari hori babesteko modukoa den ala ez baloratzeak; nahikoa da kari hori eragingarria izatea betebeharra eratzeko eta horri eusteko. Kontratuaren arloan, ordea, berebiziko garrantzia du kariak antolamendu juridikoaren babesa izan behar duen ala ez baloratzeak.

Kariaren inguruko bi adiera horiek DOMAT eta POTHIERen lanetan azaltzen dira; dena den, autore horiek ez zituzten behar besteko argitasunarekin bereiztu, beharbada, une historiko hartan ezin izan zutelako horretan sakondu. Garai hartan, iusnaturalismo arraziona listaren eraginez, behin betiko finkatu zen kontratuaren kategoria orokorra, borondate au tonomiaren agerpen gisa. Hala ere, kategoria horrek kontzeptu gisa ez zuen erabateko autonomiarik izan, geroagoko juristek hori landu arte (DĂ?EZPICAZO). Nahastea kontutan hartuta, uler daiteke Espainiako Kode Zibilak kariari buruz egin zuen arauketa: artikulu batzuk betebeharraren kariaz ari dira (esaterako, 1274. art.); beste batzuk, berriz, kontratuaren kariaz (adibidez, 1275. art. eta ondorengoak); eta, azkenik, batzuetan ezin da zehaztu betebeharraren kariaz dabiltzan ala kontratuaren kariaz (berbarako, KZren 1261. art.).

Aurreko guztia aintzat hartuta, kontratuaren karitzat har daiteke kontratuarekin alderdiek biek batera lortu nahi duten helburua edo asmoa. Dena den, jarraian zehaztasun gehiago emango dugu horren inguruan.

Hortaz, betebeharraren karia lotura horren arrazoi juridikoa da. Egineginean ere, ezin ditugu parekatu betebeharraren karia eta horren iturriak (DĂ?EZPICAZO); parekatze horrek betebeharraren eraketa azalduko luke, bai na ez betebeharraren eragingarritasun juridikoa. Lehenengo eta behin, bete behar sinalagmatikoen karia, KZren 1274. artikuluaren arabera, MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

hauxe izango litzateke: beste alderdiak gauza edo zerbitzua ematea edo emango duela hitzematea, alegia. Horren ondorioz, KZren 1124. art.aren arabera, betebehar sinalagmatikoak suntsiaraz daitezke, alderdietako batek berari dagokiona be tetzen ez duenean; era berean, betebehar horietan, gauzaren galerak arauketa berezia du —periculum est emptori erregela salbuespena baita—. Beraz, mota horretako betebeharretan, lehendabiziko betebeharrak bigarrena bidezkotzen duenez gero, lehenengo hori azkenduz gero, bigarrena ere ezerezean gera tzen da. Bestalde, kontratu errealek eratorritako betebeharretan (hala nola, gauza itzultzeko betebeharretan), gauza ematea izango litzateke karia; or dainketa kontratuek eratorritako betebeharretan, berriz, ordainean ematen den zerbitzua; eta, azkenik, dohainezko kontratuek eratorritakoetan, dohaintza emailearen eskuzabaltasun hutsa, KZren 1274. art.ak dioenez.

Dena den, dohainezko kontratuak kontratu kategorian sartzea zalantzazkoa izan daiteke, horietan formaren eskakizunak aparteko garrantzia duelako (LACRUZ, JOR DANO BAREA; horren kontra, DE LOS MOZOS eta CLAVERÍA).

Eratxikipenaren karia, ostera, ondarearen lekualdaketa bidezkotzen duen oinarri juridikoa da. Hortaz, eratxikipenaren kariak izan daitezke, besteak beste, kontratua, mortis causa oinordetza, bai eta zenbait egitate juridiko ere (esaterako, akzesioa). Eratxikipen orok kari zehatz bat izan behar du, sistema koherentea izan dadin; beste modu batera esateko, be harrezkoa da ondare lekualdaketa orok oinarriren bat izatea eta oinarri horren menpe egotea.

Horrela, eratxikipenaren kariak izan dezakeen edozein akatsek eratxikipenaren beraren eragingarritasuna baldintzatuko du. Gauzak horrela, esaterako, kontratu deusezak eratorri tako ondare eratxikipenaren kasuan, karirik ez dagoenez, gauza eskualdatu zuenak akzioa izango du gauzaren itzulketa eskatzeko. Bistan denez, karia ez da erabili behar portaerak baloratzeko, ezta betebeharraren eskakizuna bidezkotzeko ere; alderantziz, kariak balio du Zuzenbidearen ikuspegitik eratxikipena zuzena den ala ez erabakitzeko. Horregatik, JORDANO BAREAk adierazi bezala, karia ex post facto atzematen da. Beraz, ezin da kari ezzilegiaz hitz egin, ezta kari eragingarriaz ere, ezbada kari nahikoaz.

197. Kontratuaren karia: eginkizunak Lehenengo eta behin, kariak kontratua identifikatzeko Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

120

balio du. Adibidez, salerosketa kontratuetan, alderdien asmoa da gauza ematea, diru kopuruaren truk; errentamendu kontratuetan, aldiz, inoren ondasuna erabiltzea, aldizkako errentaren truk.

Kariak, beraz, kontratu mota finkatzen du. Kontratua Zuzenbide tipoetatik kanpo dagoenean, orduan kariak ahalbideratzen du, batetik, kontratu horren izaera finkatzea eta, bestetik, analogiaz aplikatu beharreko eraentza juridikoa zehaztea. Esangura horretan, karia izango litzateke alderdiek biek batera duten helburu praktikoa; helburu hori berdina izango da kontratu mota bakoitzean. Beste ikuspegi bat ekarriz, zenbait autorek adie razi bezala, karia izango litzateke kontratu mota bakoitzaren gizarteeko nomiazko eginkizuna. Ildo horretatik, kariak legeen babesa izan behar duen ala ez erabaki behar da. Dena dela, ezin da kariaren gaineko kontrol posi tiborik ezarri, hau da, ezin dira helburu zuzen guztiak zerrendatu.

Hori ezinezkoa izateaz gain, EKren 38. art.ak aintzatetsitako kontratu askatasu naren kontrakoa izango litzateke. Horregatik, kontrol negatiboa ezartzen da, antolamendu juridikoaren babesa izan behar ez duten helburuak identifikatzeko. Zeregin hori justizi auzitegiei dagokie.

Bestalde, kariak kontratuen zilegitasuna kontrolatzen du; izan ere, kontratuak borondate autonomiaren agerpenak dira eta agerpen horiek ezin dute antolamendu juridikoa hautsi. Eginkizun horri dagokionez, aurrekoan bezala, legeak ezin ditu ezzilegitasun kasu guztiak zerrendatu. Horregatik, legeek egindako aipamen zehatzez gain, antolamendu juridikoak morala ezartzen du, borondate autonomiaren muga orokor gisa. Horixe dio beren beregi KZren 1275. art.ko bigarren tartekadurak. Ikuspegi horri helduz, karia ezin da izan kontratuarekin lortu nahi den helburu objektiboa bakarrik; horrela izango balitz, kari kontzeptuan ez sartzeagatik kontroletik kanpo geratuko lirateke hainbat motibazio edo helburu, eta antolamendu juridikoak ere ezin izango lituzke zigortu.

Bukatzeko, pertsonen arteko proiektua den aldetik, kontratuak izan ditzake beste motibazio batzuk ere; bi alderdiek batera dituzten motibazio ho riek bultzatzen dituzte kontratua egitera. Horren ondorioz, zenbait kasutan, motibazio horiek ez betetzeagatik kontratuak indarra MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

galduko du, kontratu gileentzat ez baitu batere interesik. Horrelako kasuetan, kariak izaera subjek tiboa du argi eta garbi, banakako motibazioak azaleratzen dituelako.

Kariak, nolabait, eginkizun horiek guztiak bete behar ditu, eragingarria izan dadin.

198. Kontratuaren kariari buruzko ideia: teoriak DOMAT eta POTHIERen idazkiek nahaste izugarriak ekarri zituzten kariaren inguruan eta, denboraldi luzean zehar, kariari buruzko teoriek nahaste horien eragina izan zuten. Aurrerago esan dugun moduan, autore horien lanek batera jorratu zituzten betebeharraren karia eta kontratuarena. Eta jorratu ere, borondateari gehiegiko garrantzia emanez jorratu zituzten, ulerkera oso subjektiboak erabiliz.

Behin fase hori gaindituta, doktrinak kontratuaren karia definitzeko zeregina hartu zuen bere gain.

Lehendabiziko teoriari teoria objektibo deritzo. Horren arabera, kontratu mota bakoitzaren gizarteekonomiazko eginkizuna izango litzateke karia. Teoria horri eutsiz, antolamendu juridikoak babesteko moduko eginkizunek bakarrik izango dute eragingarritasun juridikoa. Zuzenbide tipoaren barneko kontratuetan, eginkizun horiek aurretiaz daude finkaturik; Zuzenbide tipotik kanpoko kontratuetan, berriz, kasuankasuan aztertu behar dira kariak. Salerosketaren adibideari berriro helduz, kontratu horren karia izango litzateke gauza eta prezioa elkarri trukatzea, banakako motibazioak zeintzuk diren aintzat hartu gabe.

Tesi hori Italiako autoreek (besteak beste, BETTI, SANTORO, MESSINEO eta CARIOTA FERRARAk) defendatu zuten, 1942ko Kodea argitaratu eta gero. Tesi objektiboak dituen abantailen artean, ondokoa azpimarra daiteke: segurtasuna ematen dio trafiko juridikoari, azken horretan ez baitu eraginik izango alderdiek kontratatzeko kontutan hartu duten beste edozein arrazoik. Hala ere, teoria objektiboak alde txarrak ere baditu, ulerkera ho rretan oinarrituz ezin delako kontratuen ezzilegitasuna kontrolatu; esaterako, teoria objek tiboaren arabera, etxebizitza errentamenduetan ez du garrantzirik zergatik egiten den kontratu hori: bizitzeko toki hori beharrezkoa delako edo bertan prostituzio negozioak jarri

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

122

nahi direlako. Bestalde, teoria horrek ez ditu inoiz kontutan hartzen alderdientzat oinarrizkoak izan daitezkeen beste hainbat zio edo arrazoi.

Arestian aipatutako akatsak konpontzeko, kariari buruzko teoria subjektiboa landu zen. Horren arabera, alderdiek biek batera kontratua egitean duten asmoa izango litzateke karia.

Bistan denez, teoria hori erabiliz gero, banakako motibazioak azter daitezke, zilegiak diren ala ez atzemateko.

Frantziako Zuzenbidean, CAPITANTek eta PLANIOL Y RIPERTek defendatu zuten tesi hori. Dena den, horrek ere baditu zenbait desabantaila, oso zaila baita zehaztea zeintzuk diren karitzat hartu ahal diren motibazioak; egineginean ere, karitzat har daitezkeen motibazioek bakarrik izango dute eragingarritasun juridikoa. Zehaztapena egiteko zailtasun horrek berez dakar segurtasunik eza, ondasun eta zerbitzuen trafikoan.

Beraz, kariari buruzko teoria subjektiboa eta objektiboa akastunak dira. Edozein modutan ere, beharrezkoa da, batetik, gorago aipatutako beharrizanei aurre egitea eta, bestetik, trafikoari segurtasuna ematea. Horregatik, bitarteko teoria prestatu izan da eta, teoria horri, DE CASTROren hitzetan, kari zehatzari buruzko teoria deritzo. Joera hori kontratu guztien kariaz arduratzen da bananbanan. Esangura horretan, kari zehatzari buruzko teorian oinarrituta, kari objektiboa izango litzateke alderdiek biek batera duten helburu praktikoa. Hala ere, kasu jakin batzuetan, banakako motibazioak kari objektibo horretara biltzen dira; horrelakoetan, eragingarritasun juridikoa izango dute banakako motibazioek. Horixe gertatzen da, lehenengo eta behin, motibazio horiek alderdi biei batera dagozkienean. Orobat, interes zuzenak betetzeko, legeak zenbait bide aintzatesten ditu; hala ere, bide horiek ezin dira erabili antolamendu juridikoak galarazitako helburuak lortzeko. Hortaz, motibazioak ezzilegiak izanez gero, bide horiek ezin izango dira erabili, antolamendu juridikoak helburu ezzilegiak debekatzen baititu. Bestalde, motibazioak kari objektiboan sartzen dira, ondoko kasuan ere: alderdi guztiek kontratua egiteko arrazoi komuna dutenean, baina oinarrizko arrazoi hori okerrekoa gertatu edo ezerezean geratu denean.

Horrelakoetan, kontratuak ez du batere interesik alderdientzat.

Kasu horietatik kanpo, gainerako zio subjek tiboek ez dute eragingarritasun juridikorik izango.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

Ildo beretik, kontratuaren karia osatzen duten zioez hitz egiten du jurisprudentziak; zio horiek bi alderdiei batera dagozkienean, orduantxe baloratzen ditu jurisprudentziak.

199. Kariaren betekizunak A) Izatea Betekizun hori ulertzeko, kontutan izan behar da kariaren ulerkerari buruz gorago azaldutakoa. Horretara, kontratuak ez du karirik izango, antolamendu juridikoak babesteko moduko helbururik ez duenean, edota babes hori bat ez datorrenean kasuan kasuko kontratu motarekin. Ondorioz, DE CASTROk azpimarratu duenez, kariaren balorazioa desberdina izango da, Zuzenbide tipoaren barneko kontratuetan eta Zuzenbide tipotik kanpokoetan. Lehendabizikoek ez dute karirik izango, euren egitura formalak ez duene an oinarrizko osagaietako bat; esaterako, prezioa salerosketan edo arazo auzigaia transakzioan. Bestalde, Zuzenbide tipotik kanpoko kontratuek ez dute karirik izango ondoko kasuetan: kostubidezkoak izanez gero, prestazioen artean benetako elkarrekikotasunik ez dagoenean; dohainezkoak izanez gero, eskuzabala izateko asmorik ez dagoenean; eta, azkenik, ordaina emateko kontratuetan, ordaindu beharreko zerbitzurik ez dagoenean. Karirik ez duten kontratuak deusezak izango dira, KZren 1275. artikuluaren aginduz; horren arabera, karirik gabeko kontratuek ez dute inolako ondorerik izango.

Nolanahi ere, karia ez da beren beregi adierazi behar kontratuan. Aitzitik, KZren 1277. art.ak kariari buruzko presuntzioa ezartzen du, zordunak kontrakoa frogatzen ez duen bitartean.

B) Egiazkotasuna Egiazkotasunaz ari da KZren 1276. artikulua, ondokoa xedatzen duenean: ÂŤkari faltsuak berez dakar kontratuen MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

124

deuseztasuna; hala ere, kontratu horiek egiazko karietan eta kari zilegietan oinarrituta daudela frogatzen denean, ez da deuseztasunik izangoÂť. Era berean, deuseztakortasun akzioaren lau urteko epea zenbatzeko, KZren 1301. art.ak kariaren faltsutasuna aipatzen du, oker eta doloarekin batera. Aipamen bikoitz hori aintzat hartuta, DE CASTROk bi faltsutasun kasu bereiztu ditu.

Lehendabizikoa 1276. artikuluari dagokio. Kasu horretan, alderdiek adierazi duten karia ez dator bat errealitatearekin; hori dela eta, kontratuan adierazitako karia baztertu eta kontratua egitera benetan bultzatu duen karia aintzat hartzen da. Doktrinak simulazio erlatiboaren barnean aztertzen du kasu hori. Bigarren kasua, aldiz, 1301. artikuluari dagokio. Kasu horretan, kariaren inguruan okerren bat dago. Horregatik, kontratuen alorrean okerrari buruz xedatutakoa aplikatu behar da; horren arabera, kontratua deuseztakorra izango da.

C) Zilegitasuna Bukatzeko, karia zilegia izan behar da. KZren 1275. artikuluaren arabe ra, zilegitzat har daiteke legearen eta moralaren kontrakoa ez den kari oro. Aurreko gaietan esan dugunez, karia zilegia den ala ez atzemateko, bi alderdiek lortu nahi duten helburu enpirikoa baloratu behar da. Helburu hori ezin da izan aginduzko arauen kontrakoa, ezta gizartean nagusi diren uste moralen kontrakoa ere. Hori guztia baloratzea justizi auzitegiei dagokie. Edozein modutan ere, KZren 1277. art.ak kariaren zilegitasunari buruzko presuntzioa ezartzen du; beraz, frogaren zama alderanztu denez, ezzilegitasuna aldarrikatzen duenari dagokio hori frogatzea. Era berean, karia ez da zilegia izango, ordena publikoekonomikoaren kontrakoa denean.

200. Kontratu abstraktuak Kontratu abstraktuetan, kariak ez du garrantzi juridikorik, hots, negozioan ez dute eraginik izango kariaren edukiak eta horrek izan ditzakeen akatsek. Horren harira, antolamendu MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

juridikoak kontratu abstraktuak onartzen dituenean, interes kontrajarrien artean aukeratu egiten du. Bada, interes kon trajarriak dira, batetik, kariaren akatsak jasan behar dituen alderdiarenak eta, bestetik, horren eraginik nabaritzen ez duen beste alderdiarenak. Era berean, kontrajarrita daude kontratugileen interesak eta gainontzekoen interesak; izan ere, segurtasun juridikoaren printzipioa aplikatuz, gainontzekoek ez dute zer tan kariaren akatsak jasan. Kariari eratxikitako gainerako eginkizunak (hala nola, negozio mota identifikatzea edo zilegitasuna kontrolatzea), ordea, beste bide batzuk erabiliz lor daitezke.

Abstrakzio hori nabariagoa da ondare eratxikipenetan, horiek argiago azaltzen baitute interesen arteko elkarjotzea. Esaterako, saltzaileak ondasuna eskualdatzen dio erosleari eta, ondoren, erosleak gainontzekoari besterenganatzen dio ondasun hori.

Salerosketa deu seza izanez gero, bi aukera egongo lirateke: karian oinarritutako printzipioaren arabera, gainontzekoaren eskuraketak ez luke karirik izango eta akats horren eragina gainontzeko eskuratzaileak jasan beharko luke; alderantziz, abstrakzio sisteman oinarrituta, gainontze koaren eskuraketa erasoezina izango litzateke.

Gorago azaldu dugunez, Espainiako antolamendu juridikoa kontratuaren karian oinarritzen da. Horregatik, kontratu orok kari zehatz bat izan behar du; gainera, KZren 1277. art.aren arabera, kontratuek kariren bat badutela uste izango da. Hori guztia aintzat hartuz, kontratu abstraktuen kategoria ezin da Espainian onartu. Edozein modutan ere, autore batzuen ustez, kontratu jakin batzuk abstraktuak dira; esaterako, ahalduntze negozioa, bera bidezkotzen duten eta berorren azpian dauden harremanetatik bereizten delako —mandatua, zerbitzuen errentamendua, sozietate kontratua—, bai eta balo retituluen gaineko negozioak ere. Hala eta guztiz ere, adibide horiek elkarri lotutako kontratuak dira. Horrelako kasuetan, elkarri lotutako kontratuen on doreak bereiztu egingo dira, jatorrizko negozioaz kanpoko gainontzekoek esku hartzen dutenean; baina ondoreak ez dira sekula ere bereiztuko kontra tugileen artean.

MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

126

§75. KONTRATUAREN FORMA 201. Esangura Adostasuna aztertzean adierazi dugun bezala, adostasun hori kanporatu egin behar da, beste kontratugileak ezagutu dezan.

Ikuspegi horretatik, argi dago kontratu guztiek forma izan behar dutela edo, beste hitz batzuekin esateko, kontratu guztiak formalak direla. Hala ere, atal honetan ez dugu forma horri buruz hitz egingo; aitzitik, negozio zehatz bat baliozkoa edo eragingarria izan dadin nahitaez bete behar den formaz hitz egingo dugu.

Forma hori zeinu zehatz batzuen bidez adierazi behar da.

Negozioek forma zehatz bat izan behar dute eta hori baieztatzeko hainbat arrazoi erabil daitezke. Lehenengo eta behin, forma horrek segurtasuna eman diezaioke borondate aitorpenari. Orobat, kontratu jakin batzuek aparteko eragina dute betebeharpekoaren ondarean; horregatik, kontratua egitean ahalik eta berme gehien izan behar da. Horixe gertatzen da, esaterako, ondasun higiezinen dohaintzarekin (KZren 633. art.). Bestetik, formak kontratuaren froga erraztu diezaieke, bai alderdiei, bai eta gainontzekoei ere.

Gainera, azken horiei dagokienez, formak berez ahalbidera dezake kontratua gainontzekoen aurka jartzea; horixe adierazten dute, adibidez, KZren 1218 eta 1227. art.ek, agiri publiko eta pribatuak jorratzean. Era berean, forma zehatz bat betetzeak eta, zehatzago esateko, agiri publikoa betetzeak bide eman dezake kontratua erregistro publikoetan agertarazteko; jakina denez, erregistro publikoetan agertarazteak ondore zehatz batzuk ditu, kontratuaren publizitateari begira.

Bestalde, forma baloratu eta bidezkotzeko, kontutan izan behar da zein den forma hori agertarazteko erabiltzen den bidea. Egineginean ere, ez da gauza bera kontratua notarioak egiletsitako eskritura publikoan agertaraztea, edo agiri pribatuan agertaraztea (azken horretan alderdiek bakarrik parte hartu behar dutelako). Lehendabizikoetan, fedemaile publikoaren eskuespenak zenbait ondore ditu kontratuari begira. Eskuespen horrek, berez, kontratua egin dela (KZren 1218. art.), antolamendu juridikoarekin bat datorrela (NAren 147. art.) eta, azkenik, kontratugileek kontratu hori egiteko gaitasuna dutela (NAren 156.8. art.) ziur tatzen du.

202. Ad solemnitatem forma eta ad probationem forma MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

Kontratuaren ikuspegiari eutsiz, bi forma mota bereiz daitezke: ad substantiam eta ad probationem formak, hain zuzen.

Aurrenekoa kontratuaren oinarrizko betekizuna da. Hortaz, forma hori bete arte, kontratua ez da burutuko, eta ad substantiam forma bete ezean, kontratua deuseza izango da.

Ad probationem formak, berriz, kontratuaren baliozkotasuna ukitu beharrean, kontratuaren eragingarritasuna ukitzen du. Orokorrean, kontratua frogatzeko erabiltzen da. Hala ere, gorago esan bezala, hori ez da ad probationem formak duen eginkizun bakarra.

Ad probationem formak eragina izan dezake kontratuaren ondoreetan. Horixe gertatzen da, adibidez, kontratuak eratorritako betebeharrak eskatu ahal izateko, aldez aurretik forma betetzea beharrezkoa denean. Horrelako kasuak eman daitezke, bai alderdiek beren beregi hori xedatu dutelako, bai eta kontratuaren ohiko ondorea (esaterako, jabariaren eskualdaketa salerosketan) eskritura publikoa egilestearen baldintzapean dagoelako ere. Gisa berean, ad probationem formak bide eman dezake kontratua erregistro publikoetan agertarazteko.

Hori dela eta, ad probationem formaren kasuan, hori betetzea nahitaez koa izan daiteke alderdientzat. Hala ere, forma hori ez betetzeak berez ez da kar negozio osoaren baliogabetasuna; aitzitik, negozioaren alde zehatz bat edo batzuk bakarrik ukitzen ditu.

203. Formaren betekizuna Kode Zibilean: 1278, 1279 eta 1280. artikuluak KZren 1278. art.aren arabera, «edozein modutan egin badira ere, kontratuak derrigorrez bete beharko dira, baliozkoak izateko oinarrizko baldintzak izanez gero». Bestalde, 1279. art.aren esanetan, «kontratuak eratorritako betebeharrak eragingarriak izan daitezen, legearen aginduz beharrezkoa baldin bada eskritura edo beste forma berezi bat betetzea, orduan kontratugileek forma hori betetzera behartu diezaiokete elkarri.

Elkarrekiko ahalmen hori erabil dezakete alderdiek, kontratua baliozkoa izan dadin nahitaezkoak diren adostasuna eta gainerako baldintzak betetzen diren unetik». Bukatzeko, agiri publiko edo Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

128

pribatuetan agertarazi behar diren kontratu zehatz batzuk zerrendatzen ditu 1280. art.ak.

Arestian esandako guztiaren ondorioz, forma askatasunari buruzko prinzipioak eraentzen du kontratazio zibila. Hori bat dator, batetik, Espainiako Zuzenbide historikoarekin (zehatzago esateko, AlcalĂĄko Antolamenduare kin) eta, bestetik, borondatezaletasun arrazionalistari buruzko teoriarik garbienarekin. Dena dela, gaur egun, kontratuaren forma arreta handiz moldatzeko joera dago. Joera hori berez zabaldu da, kontratua egitean kontratugileak de fendatzeko ardura sendotu den heinean. Gainera, legegilearen eskuhartzea gero eta sakonagoa da, zenbait kontraturen edukia zehaztean (esaterako, ar gitaratzeko kontratuaren edukia zehaztean).

Edozein modutan ere, oraindik formaren kontrako printzipioa aplikatzen da eta hori adierazten du, hain zuzen ere, 1279. art.ak. Manu horrek orokorrean ezartzen du zein izan behar den forma zehatz baten eskakizunak duen norainokoa. Horren arabera, forma zehatz bat ezartzeak ez du eraginik izango kontratuaren baliozkotasunean; hala ere, bi alderdiek elkarri behartu diezaiokete, eskakizun edo betebehar hori betetzera.

Hortaz, 1279. art.ak ad probationem formatzat hartzen du eskakizun hori. Horretara interpretatu behar da 1280. artikulua, negozio zehatz batzuen formaz ari denean.

Esanak esan, kontratu zehatz batzuetan, borondatea ad substantiam forma bereziaren bitartez adierazi behar da legearen aginduz. Horren inguruan hainbat adibide jar daitezke, besteak beste: ondasun higiezinen dohaintza eskritura publikoaren bidez egin behar da eta eskritura horrek KZren 633. art.an zehaztutako edukia izan behar du; ondasun higikorren dohaintza egitean ez badira ondasunak eurak eskualdatzen, kontratua idatziz agertarazi beharko da (632. art.); era berean, eskritura publikoan adierazi behar da enfiteusizko zentsua eratzeko kontratua (1628. art.); gauza bera esan daiteke sozietate kontratuaz, sozietate horretara ondasun higiezinak eta eskubide errealak ekartzen direnean (KZren 1667. art.); JHLren 5 eta HLren 8.4. art.en arabera, jabetza horizontalaren eraentza eratzeko ere eskritura publikoa behar da (DĂ?EZPICAZO); ezkontzako itunei dagokienean, erregela bera (KZren 1327. art.). Hipoteka eratzeko kontratuetan ere beharrezkoa da eskritura publikoa, baina kontratu horrek MÂŞ R. VALPUESTA FERNĂ NDEZ

aparteko zalantzak sortarazten ditu; izan ere, kasu horretan, formak kontratuaren baliozkotasuna baldintzatu beharrean, eskubide errealaren (hots, hipoteka eskubidearen) eraketa baldintzatzen duela ematen du (KZren 1875. art.).

Beraz, KZren 1280. art.ak zerrendatzen dituen kasuetatik kanpo gera tzen dira ad solemnitatem forma izan behar kontratuak, legearen aginduz (lehen azaldutako kasuetan, alegia) zein alderdiek erabakita (DÍEZPICAZO). Bukatzeko, idatziz jaso behar dira, ad probationem balioarekin, ondokoak: ondasun higiezinen gain eskubide errealak eratu, eskualdatu edo azkentzeko egintzak eta kontratuak; ondasun higiezinen gaineko errentamenduak, sei urtetik gorakoak direnean eta gainontzekoei kalte egiten dietenean; jaraunspenezko eskubideen lagapena, bai eta ezkontideen arteko sozietateak eratorritako eskubideena ere; ondasunak administratzeko ahalmena; eta, azkenik, eskritura publikoan jasotako egintzek dakartzaten eskubide eta akzioen lagapena. Azken horri dagokionez, forma eskakizuna beharrezkoa da, lagapena Jabetza Erregistroan agertarazi ahal izateko.

Gainerako kontratuak, ostera, idatziz jaso beharko dira, nahiz eta idazki pribatuetan jaso, kontratugile batek edo biek egin beharreko prestazioen zenbatekoa 1.500 pezetatik gorakoa denean.

BIBLIOGRAFIA Kontratuari buruzko Teoria Orokorra biltzen duten liburu eta idazkiez gain, ondokoak izan behar dira kontutan: AMORÓS GUARDIOLA, «Los antecedentes del Código civil respecto a la presunción de existencia de la causa», Centenario del Código civil, I, Madril, 1990, 101. or. eta ondorengoak; BADOSA COLL, «Incapacidad de consentir e incapacidad de contratar», Centenario del Código civil, I, Madril, 1990, 191. or. eta ondorengoak; BLASCO GASCÓ, «Comentario a la RDGRN de 20 de noviembre de 1989», CCJC, 1990, 568. zk.; CLAVERÍA GOSÁLBEZ, «Comentario a los arts. 1274 y ss», in Comentario al Código civil y Compilaciones forales, XVII, 1go. B, Madril, 1993; COCA PAYERAS, «Comentario al art. 1263 C.C.», in Comentario del Código civil, Justizi Ministerioa, Madril, Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ

130

1991; DELGADO ECHEVARRÍA, «Comentario a la STS de 4 de abril de 1984», CCJC, 1984, 1569. or. eta ondorengoak; DÍAZ DE ENTRESOTOS FORNS, El autocontrato, Madril, 1990; eta «Comentario a la RDGRN de 29 de abril de 1993», in CCJC, 1993, 838. zk.; DÍEZPICAZO, La representación en el Derecho privado, Madril, 1979; FERNÁNDEZ VARA, «Socio único, cónyuge, mandatario y otros autocontratos en el Registro de la Propiedad», JP, 11. zk., 1991; GORDILLO CAÑAS, Capacidad, incapacidades y estabilidad de los contratos, Madril, 1986; HERRERO GARCÍA, «Comentario al art. 1273 C.C.», Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XVII, 1go. B, Madril, 1993; JORDANO BAREA, «La causa en el sistema del Código civil», Centenario del Código civil, I, Madril, 1990, 1041. or. eta ondorengoak; JORDANO FRAGA, Falta absoluta de consentimiento, interpretación e ineficacia contractuales, Bologna, 1988; GÓMEZ LAPLAZA, «Comentario a los arts. 1263 y 1264 C.C.», Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XVII, 1go. B, Madril, 1990; RAMS ALBESA, «Comentario a los arts.

1261, 1271 y 1272 C.C.», Comentarios al Código civil y Compilaciones forales, XVII, 1go. B, Madril, 1993; ROCA JUAN, «Sobre forma, prueba y documento», Centenario del Código civil, II, Madril, 1990, 1087. or. eta ondorengoak; TORRALBA SORIANO, «Causa ilícita, exposición sistemática de la jurisprudencia del TS», ADC, 1966.

Mª R. VALPUESTA FERNÁNDEZ