BIO_Oct_2025-internet

ΕfSyn

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2025

BIO filia Γη

Ο πολιτισμός του τριαντάφυλλου

ΕΙΔ ΙΚΗ ΕΚ ΔΟΣΗ Τ ΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔ Α Σ ΤΩΝ Σ Υ ΝΤΑΚ ΤΩΝ»

Επιστροφή στις ρίζες με ροδόσταγμα, ροδόνερο και ξίδι με τριαντάφυλλο

Γιατί πεθαίνουν τα δάση μας;

12stremmata

«Το μέλι λεβάντας μας είναι μοναδικό στο είδος του» Νταϊάνα Μπέρεσφορντ Κρόγκερ

«Τα αερολύματα των δέντρων είναι θεραπευτικά»

ΕfSyn

BIO

Διευθυντής Σωτήρης Μανιάτης

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Σωτήρης Γούλατης ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ Λήδα Θωμάκου

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

ΕΛΕΝΗ ΣΙΒΡΗ, filia Γη

Οι πληγές των δασών στην Ελλάδα

«Το ροδόσταγμα είναι σαν τον χυμό του τριαντάφυλλου»

4 Κατερίνα Γεωργιάδου, Βασίλης Ζαβούνης

Καλλιέργειες Δημήτρη Δρίτσα

«Το μέλι λεβάντας είναι ένα gourmet προϊόν»

«Το να παράγεις καθαρή τροφή είναι μαγικό»

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ

Οι καταναλωτές ζητούν, οι αγορές ακολουθούν

«Η Φύση είναι η θεραπεία του πλανήτη»

18

Υπεύθυνος φύλλου Σαββατοκύριακου Τάσος Παππάς ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ Γιάννης Μπαζαίος Επιμελεια ΕΝΤΥΠΟΥ Βάση Παναγοπούλου ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Στελίνα Μαργαριτίδου Σταύρoς Μαλαγκονιάρης art director Λουίζα Καραγεωργίου σΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Στέφανος Γούλατης

2

12

30

24 34

ΑΑΑΑ ΑΑΑΑΑ

Οι πληγές των δασών στην Ελλάδα ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Το εντυπωσιακό ρόμπολο (Pinus Heldreichii), με διάμετρο μεγαλύτερη των 2,30 μέτρων και ηλικία που εκτιμάται στα 1.075 χρόνια, τοποθετείται στη δεύτερη θέση των γηραιότερων δέντρων στην Ευρώπη και βρίσκεται στην Πίνδο. Ο «Αδωνις» όπως ονομάστηκε δεσπόζει σε μια δημοτική δασική περιοχή της Κόνιτσας και φωτογραφίζεται από Ελληνες και ξένους. Αυτή όμως η φυσική κληρονομιά που «ζει» για εκατοντάδες χρόνια στα βουνά της Ηπείρου και άλλων περιοχών της χώρας απειλείται από τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, μία από τις οποίες όπως γνωρίζουμε πλέον είναι η κλιματική κρίση. Της Στελίνας Μαργαριτίδου

5

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Η

κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της όπως οι εκτεταμένες ξηράνσεις, οι μύκητες που προσβάλλουν τα δέντρα, οι πυρκαγιές και η έλλειψη επαρκούς προστασίας και χωροταξίας είναι τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα δάση στην Ελλάδα σύμφωνα με τους επιστήμονες. Στον πυρήνα όλων των κινδύνων που αντιμετωπίζουν τα δάση βρίσκεται η κλιματική αλλαγή ή κρίση και φυσικά η βασική αιτία που την προκαλεί είναι η αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα. Αν και τα τελευταία χρόνια συνέβησαν οι πιο καταστροφικές πυρκαγιές στη χώρα μας (μόνο το καλοκαίρι του 2023 κάηκαν 173.000 εκτάρια δάσους), η νούμερο ένα απειλή για τα δάση θεωρείται από τους ειδικούς η ασθένεια του πλατάνου, η οποία μόνο στην Πελοπόννησο έχει καταστρέψει 52.000 δέντρα, ενώ έχει ανάλογα αποτελέσματα κυρίως στην Ηπειρο και σε άλλες περιοχές της χώρας. Οι κίνδυνοι όμως που αντιμετωπίζουν τα δάση είναι θέμα πολυπαραγοντικό, γιατί όπως μας εξηγεί ο δασολόγος κ. Ρήγας Τσακίρης, «δεν αποτελούν ενιαίο οικοσύστημα, αλλά ένα οικοσύστημα που διαφοροποιείται από τη μία περιοχή της χώρας στην άλλη, ανάλογα με το μικροκλίμα, με τη γεωγραφική θέση». Αλλα δηλαδή προβλήματα αντιμετωπίζουν τα δάση οξιάς, τα οποία βρίσκονται σε περιοχές με περισσότερη υγρασία και αριθμό ημερών με βροχόπτωση, και άλλα τα δάση χαλεπίου πεύκης της μεσογειακής ζώνης, που αντιδρούν καλύτερα σε μεγαλύτερο στρες που δέχονται λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, αλλά η έκτασή τους δεν μένει σταθερή καθώς κινδυνεύουν από τις πυρκαγιές και αναγεννώνται μετά από 40-50 χρόνια. Για παράδειγμα η ελάτη η θαλάσσια είναι ένα είδος που εξαπλώνεται, αλλά απειλείται από το έντομο του φλοιοφάγου.

6

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται εκτεταμένες ξηράνσεις στα ελατοδάση και τα πευκοδάση της Ελλάδας. Η εικόνα σε πολλές περιοχές της χώρας είναι αποκαρδιωτική, ενώ η συσχέτιση με την κλιματική κρίση είναι άμεση Τα έλατα και τα πεύκα είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε φλοιοφάγους οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές. Η καταστροφή από τους φλοιοφάγους μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για το οικοσύστημα μιας περιοχής, καθώς τα δέντρα παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του κλίματος και αποτελούν καταφύγιο για πολλά ζώα.

Ο σοβαρότερος κίνδυνος για τα δάση Από άποψη φυτοϋγείας διαπιστώνεται ότι οι κλιματικές μεταβολές καταπονούν τα δέντρα και τα υπόλοιπα φυτά, τα οποία κατά συνέπεια καθίστανται πιο ευπαθή σε ασθένειες (προσβολές από παθογόνους οργανισμούς και έντομα). Οπως εξηγεί η εντεταλμένη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, δρ Φρύνη Δρίζου, «η μαζική ξήρανση των δέντρων από παθογόνους μύκητες και φλοιοφάγα έντομα συνδέεται και με την κλιματική αλλαγή, αφού η παρατεταμένη ξηρασία ευνοεί την ανάπτυξη εχθρών που χτυπούν έως και τη ρίζα. »Αυτό το διάστημα στη χώρα μας η σοβαρότερη ασθένεια για τα δασικά οικοσυστήματα είναι το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου. Η ασθένεια οφείλεται σε έναν μύκητα που προσβάλλει

το ξύλο του δέντρου και ο οποίος εντοπίστηκε στην Ελλάδα το 2003, από το εργαστήριό μας. Εκτιμούμε ότι εισήλθε στη χώρα μας από μολυσμένα φυτά πλατάνου από το εξωτερικό. »Ο συγκεκριμένος μύκητας έχει προκαλέσει τεράστια οικολογική καταστροφή και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι επιβλαβής οργανισμός καραντίνας για την Ε.Ε. και αυτό σημαίνει ότι λόγω της επικινδυνότητάς του υπόκειται σε συγκεκριμένη διαδικασία ελέγχου και αντιμετώπισης. Δυστυχώς δεν υπάρχει θεραπεία και γι’ αυτό η πρόληψη είναι πολύ σημαντική. Ο συγκεκριμένος μύκητας μεταφέρεται μέσω των υπολειμμάτων του μολυσμένου φυτού (τρυπανίδια, ξύλο, ρίζες) πάνω στα εργαλεία, στις ρόδες των οχημάτων, στα efsynBIO

«Μπορεί ένα δάσος να αναγεννηθεί σε 40 ή 50 χρόνια, αλλά ποτέ ξανά δεν θα είναι το ίδιο, όπως για παράδειγμα το Δάσος της Δαδιάς στον Εβρο» Ρήγας Τσακίρης υποδήματά μας και στο νερό. Εισέρχεται στο υγιές δέντρο μέσα από πληγές (στις ρίζες, στον κορμό και στους κλάδους) και μετά εξαπλώνεται και στα γειefsynBIO

τονικά δέντρα μέσω του ριζικού συστήματος».

Υποβάθμιση εδαφών και εκτεταμένες ξηράνσεις «Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται εκτεταμένες ξηράνσεις στα ελατοδάση και τα πευκοδάση της Ελλάδας. Η εικόνα σε πολλές περιοχές της χώρας είναι αποκαρδιωτική, ενώ η συσχέτιση με την κλιματική κρίση είναι άμεση. Η παρατεταμένη ξηρασία σε συνδυασμό με τα υποβαθμισμένα εδάφη, τη φυσιολογία των δέντρων, τη γενετική και επιγενετική τους σύσταση και τις δευτερογενείς προσβολές από φλοιοφάγα έντομα και μύκητες λειτουργούν ως ένας μηχανισμός φυσικής επιλογής: μόνο τα άτομα (ή γενότυποι)

Πλατάνια

«Ο μύκητας Ceratokystisplatani που προκαλεί μεταχρωματικό έλκος εντοπίστηκε στις αρχές του 2000 και είχε απομονωθεί σε ετοιμοθάνατα ή νεκρά δέντρα. Τότε είχε διαπιστωθεί ότι το στέλεχος που είχε απομονωθεί στην Ελλάδα ήταν πανομοιότυπο με αντίστοιχα που είχαν αναφερθεί σε Ιταλία, Γαλλία, Ελβετία και οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η ασθένεια των πλατάνων είναι εισαγόμενη, με πιθανότερη χώρα εισόδου την Ιταλία, απ’ όπου έγινε και η εισαγωγή φυταρίων. Το πρόβλημα όμως ξεκινά παλαιότερα, στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν έγινε μαζικά εισαγωγή ξυλείας από την Ασία και την Αφρική», εξηγεί ο κ. Τσακίρης

7

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

«Η μαζική ξήρανση των δέντρων από παθογόνους μύκητες και φλοιοφάγα έντομα συνδέεται και με την κλιματική αλλαγή, αφού η παρατεταμένη ξηρασία ευνοεί την ανάπτυξη εχθρών που χτυπούν έως και τη ρίζα» δρ Φρύνη Δρίζου που διαθέτουν τα κατάλληλα γενετικά χαρακτηριστικά, όπως αυξημένη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα, καταφέρνουν να επιβιώσουν», τονίζει η Ευαγγελία Αβραμίδου, ερευνήτρια με ειδίκευση στη Γενετική Βελτίωση Δασικών Δέντρων στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων στον ΕΛΓΟ «Δήμητρα». «Τα δέντρα αυτά δεν συνεχίζουν απλώς να αναπτύσσονται κανονικά. Επιβιώνουν επειδή προσαρμόζουν τον τρόπο λειτουργίας τους. Αυτό σημαίνει ότι ενδέχεται η επόμενη γενιά ελάτων να προέρχεται από ανθεκτικότερα άτομα, τα οποία κληρονομούν προσαρμοστικά χαρακτηριστικά μέσω γενετικών ή επιγενετικών μηχανισμών. Ωστόσο υπάρχει σοβαρός κίνδυνος όταν ο πληθυσμός προσεγγίσει ή υπερβεί προς τα κάτω το ελάχιστο βιώσιμο μέγεθος. Ενα κρίσιμο κατώφλι πέρα από το οποίο η επιβίωση του δασικού οικοσυστήματος απειλείται άμεσα», καταλήγει η κ. Αβραμίδου.

Δασικές πυρκαγιές: δεν φταίει μόνο η αύξηση της θερμοκρασίας Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει βιώσει μια σειρά από καταστροφικές πυρκαγιές. Η τραγωδία στο Μάτι το 2018, αλλά και η μεγάλη οικολογική απώλεια το 2021 στην Εύβοια, όπως και η μεγαλύτερη δασική καταστρο-

8

Δενδρόκεδρος στον Πάρνωνα. «Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται εκτεταμένες ξηράνσεις στα ελατοδάση και τα πευκοδάση της Ελλάδας. Η εικόνα σε πολλές περιοχές της χώρας είναι αποκαρδιωτική, ενώ η συσχέτιση με την κλιματική κρίση είναι άμεση», λέει η κ. Αβραμίδου efsynBIO

efsynBIO

9

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Πάρνωνας φή στην Ευρώπη, στον Εβρο το 2023, αποδεικνύουν με οδυνηρό τρόπο ότι τα δάση βρίσκονται σε διαρκή κίνδυνο, ειδικά τους θερινούς μήνες. Κάθε καλοκαίρι, οι πυρκαγιές αποτεφρώνουν χιλιάδες στρέμματα πολύτιμων δασών και καταστρέφουν τη φυσική βλάστηση με ανυπολόγιστες συνέπειες στο περιβάλλον και στην εθνική οικονομία. Οπως μάλιστα διευκρινίζει ο δασολόγος κ. Ρήγας Τσακίρης, «τα δάση που βρίσκονται στις νοτιότερες περιοχές της χώρας, κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα, και τα περιαστκά δάση κινδυνεύουν όλο και περισσότερο από τις πυρκαγιές. Μπορεί η αντοχή ορισμένων δέντρων όπως η πεύκη στα διαδοχικά στρες που προκαλεί η αύξηση της θερμοκρασίας να είναι αυξημένη, ωστόσο η έλλειψη υγρασίας και φυσικά μια σειρά ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (αστικοποίηση) σε συνδυασμό με την ένταση της κλιματικής αλλαγής προκαλούν πυρκαγιές που καταστρέφουν τα δάση. Και μπορεί ένα δάσος να αναγεννηθεί σε 40 ή 50 χρόνια, αλλά ποτέ ξανά δεν θα είναι το ίδιο, όπως για παράδειγμα το Δάσος της Δαδιάς στον Εβρο».

10

efsynBIO

Λεηλάτηση αντί προστασίας

Ρήγας Τσακίρης, δασολόγος

efsynBIO

Ο βασικός πυλώνας των μέτρων προστασίας, αποκατάστασης και αειφορικής διαχείρισης δασών περιλαμβάνει τη συνταγματική προστασία των δασών (άρθρο 24), τη σύνταξη και κύρωση δασικών χαρτών, όπως και την εφαρμογή του Δασικού Κώδικα. Ωστόσο οι πρόσφατες αναφορές σε πιθανή αναθεώρηση του συγκεκριμένου κώδικα προκάλεσαν εύλογες αντιδράσεις στη δασολογική και επιστημονική κοινότητα, καθώς εγείρουν ανησυχίες για πιθανή αποδυνάμωση της δασικής προστασίας. «Το θέμα των δασικών χαρτών, δηλαδή του τι είναι δάσος στη χώρα μας, εντάχθηκε στις μνημονιακές υποχρεώσεις για να μην αλλάζει για τους γνωστούς μικροπολιτικούς λόγους το προστατευτικό αντικείμενο του άρθρου 24 του Συντάγματος, το οποίο είναι ο δασικός πλούτος της χώρας, και εκτός από φυσικό απόθεμα αποτελεί σε μεγάλο βαθμό και δημόσια περιουσία» γράφει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΕΔΔΥ), κ. Νίκος Μπόκαρης, στον ιστότοπο dassarxeio.com. Στην Ελλάδα, μας λέει ο κ. Ρήγας Τσακίρης, «συμβαίνει το εξής παράδοξο: ενώ το δάσος προστατεύεται με νόμους αυστηρούς (Δασικός Κώδικας άρθρο 6), επιτρέπονται ταυτόχρονα όλες οι δραστηριότητες σε αυτό. Αυτό είν αι και χωροταξικό πρόβλημα. Δεν υπάρχει οργανωμένο σχέδιο για το πού θα γίνει τι…». Η Εθνική Στρατηγική για τα Δάση το 2019 χάραξε μια 25ετή οπτική και ένα σύνολο δραστηριοτήτων με στόχο την ανάπτυξη και υιοθέτηση του μεσογειακού προτύπου δασοπονίας, την εξασφάλιση της αειφορίας και την αύξηση της συνεισφοράς των δασικών οικοσυστημάτων στην οικονομία της χώρας υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής, αλλά όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει ο κ. Ρήγας Τσακίρης «οι μικροπολιτικές δυναμιτίζουν τη μακροχρόνια χάραξή τους». Και συμπληρώνει: «Οσο απαξιώνεται ένας πόρος, τόσο πιο εύκολη γίνεται η λεηλάτησή του».

11

filia Γη ΕΛΕΝΗ ΣΙΒΡΗ

«Το ροδόσταγμα είναι σαν να παίρνεις τον χυμό του τριαντάφυλλου»

12

Το ροδόσταγμα από μαγιάτικα τριαντάφυλλα είναι ένα μοναδικό προϊόν που μόνο η Ελένη Σιβρή παράγει από τους ροδώνες της στη Λέσβο. Το ξίδι με τριαντάφυλλο, μια συνταγή χαμένη για δύο γενιές, είναι ακόμη ένα προϊόν που αναγεννήθηκε από τα χέρια, τον κόπο, το όραμα και το πείσμα της. Το πετιμέζι σύκου με εκχύλισμα αρμπαρόριζας, το πετιμέζι σταφυλιού με εκχύλισμα αρμπαρόριζας και φυσικά το ροδόνερο είναι όλα βραβευμένα στους πλέον έγκυρους διεθνείς διαγωνισμούς. Η κυρία Ελένη Σιβρή αποφάσισε να αλλάξει τη ζωή της και να επιστρέψει στον γενέθλιο τόπο της μαζί με τον σύζυγό της και η επιστροφή τους αυτή σήμανε τη δημιουργία ενός ροδώνα και την αναγέννηση προϊόντων από ροδοπέταλα που υπήρχαν μονάχα στη μνήμη του λαϊκού πολιτισμού του τόπου της. Της ΒΑΣΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ

F

ilia Γη είναι το brand name στα προϊόντα σας. Ναι, γιατί γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Φίλια της Λέσβου. Εφυγα από εδώ σαν όλα τα παιδάκια της ηλικίας μου για σπουδές. Κατόπιν είχα μια επαγγελματική δραστηριότητα τελείως άσχετη με αυτό που κάνω τώρα, αφότου ξαναγύρισα. Ναι, διάβασα, ήσασταν τραπεζικός. Ναι, ακριβώς.

Και τι σπουδάσατε; Σπούδασα Διοίκηση Μονάδων Υγείας Πρόνοιας. Πραγματικά τελείως άλλα. Και κάποια στιγμή, πριν από 11 χρόνια, το 2014, αποφασίσαμε με τον Δημήτρη, τον σύζυγό μου, να πατήσουμε το κουμπί της επανεκκίνησης και επιστρέψαμε στη Μυτιλήνη. Στην ουσία εγώ επέστρεψα. Γιατί για εκείνον ήταν ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα καθώς είχε μόνο καταγωγή από εδώ. Ηταν γεννημένος και μεγαλωμένος στην Αθήνα. Οπότε το όλο εγχείρημα ήταν ένας ολοκαίνουργιος σχεδιασμός ζωής. Οταν αποφασίσατε να γυρίσετε το 2014, ήμασταν μέσα στην οικονομική κρίση. Είχατε κάπου να πατήσετε; Κάποια πατρογονικά χωράφια; Πώς στήθηκε η όλη επιχείρηση; Δυστυχώς δεν είμαι από αυτούς που είχαν πίσω τους μια οικογένεια που θα μπορούσε να μου δώσει ακίνητα, κτήματα κτλ. Το χωραφάκι που στήθηκε ο ροδώνας ήταν ένα και ήταν και πάρα πολύ μικρό, μόλις 7,5 στρέμματα. Το γιατί αποφάσισα να επιστρέψω και να ασχοληθώ με το ροδόσταγμα; Από τις αφηγήσεις της γιαγιάς μου. Ηταν μια γυναίκα που είχε δουλέψει πολύ και στο τέλος της ζωής της αντιμετώπιζε φοβερά κινητικά προβλήματα. Οπότε, επειδή βαριόταν κλεισμένη μέσα στο σπίτι, όταν πήγαινες να τη δεις αφηγούνταν τα πάντα για τη ζωή της και πολλές φορές θα έλεγε δύο, τρεις, πέντε φορές τα ίδια πράγματα. Μια από αυτές τις αφηγήσεις αφορούσε το ροδόσταγμα, δηλαδή το προϊόν που

έβγαινε από το τριαντάφυλλο, το συγκεκριμένο όμως τριαντάφυλλο, το μαγιάτικο. Και αυτή της η αφήγηση ήταν που μου τριβέλιζε τον νου. Οτι αυτό το προϊόν -που εμείς, όπως και πολλά ακόμα σπίτια, παλιά, είχαμε και το θεωρούσαμε δεδομένο για καλλωπιστική και φαρμακευτική λύση, πρέπει να είναι κάτι που μπορεί να έχει μεγάλη προστιθέμενη αξία σήμερα. Οπότε, όταν γυρίσατε στη Μυτιλήνη, ξέρατε και τι θα κάνετε. Ναι, ναι. Το είχα σκεφτεί πολύ μέσα στο μυαλό μου στην Αθήνα. Και το είχα οραματιστεί. Απλώς δεν πίστευα ποτέ ότι θα έρθει η ώρα που θα καταφέρω να φύγω από την τράπεζα και να το κάνω όλο αυτό πράξη. Σε αυτό το χωραφάκι, που λέτε, υπήρχε ήδη εγκατεστημένος ροδώνας ή βάλατε εσείς τριανταφυλλιές; Είχατε κάποια καθοδήγηση; Οταν γυρίσαμε πίσω, το μόνο που υπήρχε ήταν το χωράφι αυτό στο οποίο ο παππούς είχε μέσα ένα πολύ μικρό αμπελάκι και κάποιες συκιές. Τίποτα άλλο. Ροδώνας δεν υπήρχε, δεν υπάρχει πουθενά ροδώνας στο νησί. Μπορεί ο καθένας να είχε μία τριανταφυλλιά στην αυλή του και μία στο αμπέλι του, αλλά μέχρις εκεί. Εμείς εγκαταστήσαμε, τριανταφυλλιά την τριανταφυλλιά, τον ροδώνα. Με μοσχεύματα από την τριανταφυλλιά που είχε η γιαγιά μου στον κήπο, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «Δήμητρα». Οσο περιμέναμε να μεγαλώσουν οι τριανταφυλλιές -τρία, τέσσερα χρόνιακάναμε διάφορες δοκιμές με ροδοπέταλα από αυτές τις δυο-τρεις δικές μας τριανταφυλλιές. Χρειαζόμασταν μικρές ποσότητες, μόνο για δοκιμές. Για να φύγουν για ελέγχους σε πανεπιστήμια, για να στήσουμε το προφίλ του προϊόντος στον ΕΛΓΟ, για διάφορες άλλες αναλύσεις, δειγματισμούς στην αγορά, πειραματισμούς για τις συσκευασίες κ.λπ. Μιλάτε αποκλειστικά για το ροδόσταγμα; Ναι, κυρίως για το ροδόσταγμα. Στα άλλα προϊόντα δεν έχουν γίνει

13

filia Γη

τέτοιου είδους εξεζητημένες αναλύσεις γιατί δεν απαιτούνται κιόλας. Καταφέραμε λοιπόν να πιστοποιήσουμε τα τριαντάφυλλά μας και να έχουν ταυτότητα από τον ΕΛΓΟ Δήμητρα. Οτι είναι ένα φυτό, γηγενές, που έχει τα δικά του ειδικά, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αφού φύεται τόσους αιώνες εδώ στη Λέσβο. Στη συνέχεια μπήκαμε στη διαδικασία να παράξουμε δύο νέα προϊόντα από τριαντάφυλλο. Και ταυτόχρονα με αυτά όλα, πήραμε αδειοδότηση και εγκαταστήσαμε αναβαθμίδες. Ο παππούς στο χωράφι αυτό έσπερνε παλιά καπνό και σιτηρά. Εμείς πήραμε αδειοδότηση και εγκαταστήσαμε και νέο αμπέλι. Με ποικιλία πάλι γηγενή, φωκιανό. Τώρα, από αυτή τη συκιά του παππού παράγουμε πετιμέζι σύκου με εκχύλισμα αρμπαρόριζας, όπως το έκαναν παλιά. Από τα σταφύλια, εντάξει, βγάζουμε λίγο κρασί και λίγο τσίπουρο για το σπίτι μας, αλλά φτιάχνουμε, κατά κύριο λόγο, πετιμέζι σταφυλιού με εκχύλισμα αρμπαρόριζας. Εξ αρχής πήρατε την άδεια οικοτεχνίας; Την οικοτεχνία την ξεκίνησα κάποια χρόνια αργότερα, όταν είχα ικανές ποσότητες και όταν είχα όλες τις αναλύσεις στα χέρια μου και είχα φτιάξει και το packaging. Οπότε μπορούσα πια να βγω και να χτυπήσω πόρτες σε καταστήματα και να πω «υπάρχει αυτό το προϊόν» (σ.σ. εννοεί το ροδόσταγμα). Δεν το εμπορευόμουν στην αρχή. Τα πρώτα χρόνια βιοποριζόμασταν με την προσπάθεια που έκανε ο Δημήτρης, ο σύζυγός μου, να φτιάξει αιγοπρόβατα, ο οποίος από τραπεζικός, χωρίς να έχει καμία σχέση με την αγροτική ζωή και την κτηνοτροφία, έφτιαξε κοπάδι με πρόβατα. Γι’ αυτό λέω ότι είναι πραγματικά εντυπωσιακός σαν άτομο. Μιλήστε μας και για τα άλλα προϊόντα από τριαντάφυλλο που παράγετε. Το ένα προέκυψε μέσα από μία πάλι αφήγηση. Μιας κυρίας εξαιρετικής, που μας είπε μια συνταγή που είχε χαθεί για δύο γενιές: Ξίδι με τριαντάφυλλο, που την έκανε η γιαγιά της. Οπότε μπήκαμε στη διαδικασία να πειραματιστούμε για να βγάλουμε ένα προϊόν που δεν το είχαμε δει

14

ποτέ και ούτε υπήρχε κανείς να μας πει πώς είναι. Τι γεύση έχει, πόσο χρόνο θέλει εκχύλιση, θερμοκρασίες, φωτεινότητα. Είχε πολλή δουλειά μέχρι να καταλήξουμε στο τελικό προϊόν. Μέσα σε αυτή τη χρονική διάρκεια, μας επέλεξε ο οργανισμός Νέα Γεωργία Νέα Γενιά που έχει ιδρυτικό χορηγό το Ιδρυμα Νιάρχος, ως μια από τις 15 οικοτεχνίες που θα ήθελαν να μας δώσουν το mentoring και ίσως και μια μικρή χρηματοδότηση.

θηκα με την αγορά ενός αποστακτήρα αιθέριων ελαίων. Οπότε μπόρεσα να μπω στη διαδικασία να παράξω και ένα προϊόν που ήταν ήδη γνωστό στην αγορά: το ροδόνερο. Μπήκα σε διαδικασία πειραματισμού και κατέληξα στη διπλή απόσταξη. Δεν έκανα εξαγωγή αιθέριου ελαίου, για να μπορέσει να έχει μια θέση καλή ανάμεσα στα ίδια προϊόντα (άλλων παραγωγών), για να μπορέσω έτσι να έχω πρόσβαση σε ένα καλό μερίδιο της αγοράς.

Επειτα από αίτηση δική σας ή με κάποιο τρόπο σας ανακάλυψαν; Ναι, ύστερα από αίτησή μου. Απ’ ό,τι μου είπαν, ήταν περίπου 120-150 οικοτεχνίες, απ’ αυτές διάλεξαν τις 15 και ήμουνα μέσα σε αυτές τις δεκαπέντε. Πέρασα λοιπόν ένα πολύμηνο μέντορινγκ, εκπαίδευση κτλ. Αξιολογήθηκα σε διάφορους τομείς και από διάφορους ανθρώπους που είχαν τη γνώση και τελικά χρηματοδοτή-

Το ροδόσταγμα και το ροδόνερο έχουν βραβευτεί για τη γεύση τους, γιατί είναι και βρώσιμα, απ’ ό,τι είδα στη σελίδα σας. Ολα μας τα προϊόντα, χρόνο με τον χρόνο, σε διάφορους διαγωνισμούς που πάνε, βραβεύονται. Το ροδόσταγμα και το ροδόνερο έχουν βραβευτεί για τη γεύση τους, επειδή είναι και βρώσιμα. Πέρυσι έστειλα το ροδόνερο στο Λονδίνο, στα μεσογειαefsynBIO

Απριλίου έως τέλος Μαΐου. Μαζεύουμε τα ροδοπέταλα πολύ νωρίς το πρωί. Με το χέρι. Με το χέρι γίνεται και όλη η υπόλοιπη διαδικασία. Γιατί πρέπει άμεσα τα ροδοπέταλα να φύγουν από το στέλεχος και να πάνε για επεξεργασία, αλλιώς χάνεις τα πτητικά έλαια.

Πέρυσι έστειλα το ροδόνερο στο Λονδίνο, στα μεσογειακά βιολογικά προϊόντα. Και φέτος έστειλα το πετιμέζι σταφυλιού, στον διαγωνισμό του Λονδίνου, στα βιολογικά μεσογειακά προϊόντα και πήρε το ασημένιο. Και το ροδόσταγμα το έστειλα στο Λονδίνο, στην κατηγορία Excellent Taste και πήρα πάλι ασημένιο efsynBIO

κά βιολογικά προϊόντα. Και φέτος έστειλα το πετιμέζι σταφυλιού στον διαγωνισμό του Λονδίνου, στα βιολογικά μεσογειακά προϊόντα και πήρε το ασημένιο. Και το ροδόσταγμα το έστειλα στο Λονδίνο, στην κατηγορία Excellent Taste, και πήρα πάλι ασημένιο. Να πούμε τη διαφορά που έχει ροδόσταγμα από το ροδόνερο. Το ροδόνερο το κάνετε με διπλή απόσταξη μέσα στον αποστακτήρα. Ναι, υδροατμο-απόσταξη κάνω. Το ροδόσταγμα είναι σαν να παίρνεις τον χυμό του τριαντάφυλλου. Είναι προϊόν ήπιας, πολύωρης σύνθλιψης. Αυτό σημαίνει ότι δουλεύετε χειρωνακτικά. Ποια εποχή συγκομίζετε τα ροδοπέταλα; Ολα γίνονται χειρωνακτικά, όλα μα όλα. Η συγκομιδή κρατάει ένα μήνα. Από μέσα

Δεν χρειάζονται πάρα πολύ μεγάλες ποσότητες ροδοπέταλων για να βγει το ροδόσταγμα; Είναι τεράστιες οι ποσότητες που απαιτούνται. Γι’ αυτό και βγάζω πολύ λίγα φιαλίδια, σε τόσο μικρή συσκευασία (των 30 ml). Και για να είμαι ειλικρινής σκέφτομαι ότι πρέπει σιγά σιγά να βγω με μια εντελώς premium συσκευασία. Που να έχει αρίθμηση δηλαδή. Οτι αυτό που κρατώ στα χέρια μου π.χ. είναι το πρώτο από τα 120, ας πούμε, φιαλίδια που βγήκαν. Νομίζω ότι πρέπει να φτάσω πια σε αυτό το σημείο. Θα πρέπει να κοστίζει αρκετά. Αυτή τη στιγμή πουλάω το ροδόσταγμα σε πάρα πολύ χαμηλή τιμή. Απλά υιοθέτησα αυτό που μας πρότειναν σε διάφορα σεμινάρια που έχω παρακολουθήσει. Οτι καλό είναι να ξεκινάς σαν το σαλιγκάρι. Δηλαδή να ξεκινάς από τον τόπο σου και σιγά σιγά να απλώνε-

15

filia Γη

σαι. Και να φτάσω μέχρις εκεί που θεωρώ ότι του αξίζει. Από τη στιγμή που κατεβαίνετε σε διαγωνισμούς και κερδίζετε βραβεία σημαίνει ότι ήδη εξάγετε; Εχω κάνει εξαγωγή φέτος μέσα από μία έκθεση στην οποία παρευρέθηκα. Ηρθα σε επαφή με κόσμο και υπήρξε ενδιαφέρον. Δεν έχω καταφέρει ακόμα όμως να βγω μόνη μου. Αλλά βγαίνω έξω μέσω καταστημάτων άλλων. Υπάρχει ένα κατάστημα ντελικατέσεν στη Σύρο που παίρνει προϊόντα μου και ξέρω ότι τα «διώχνει» στο εξωτερικό. Και σε άλλα σημεία πώλησης έχει γίνει αυτό. Οπότε τώρα σε τι φάση βρίσκεστε; Θέλετε να αναπτύξετε την οικοτεχνία σας; Εμείς δεν είμαστε απλώς βιολογικοί βιοκαλλιεργητές. Η φιλοσοφία μας είναι ότι πρέπει να προστατέψεις όσο μπορείς το περιβάλλον στο οποίο ζεις, εργάζεσαι και παράγεις. Το έχουμε πάει τόσο πολύ ήπια, που φανταστείτε ότι ακόμα το χωράφι δεν έχει γεμίσει τριανταφυλλιές. Επειδή κάνουμε συλλογή βρόχινου νερού και πολύ ορθή διαχείριση του νερού. Είναι ξηρικός δηλαδή ο ροδώνας; Ακριβώς. Επίσης, κάνουμε λίπανση με κομπόστ. Εχουμε ακόμη πιστοποίηση από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ότι ακολουθούμε τις αρχές της προστασίας των επικονιαστών και υιοθετούμε φωλιές για άγρια πτηνά για να μπορέσουμε να ελέγξουμε τα τρωκτικά. Γενικά, είναι πολύ ήπια η παρέμβασή μας. Επαναφέραμε και ακολουθούμε ακόμη, παλιές πρακτικές σε συνεργασία με το MedΙΝΑ (Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο): όταν εγκαθιστούμε νέα φυτά, μέσα στον λάκκο που ανοίγουμε, πριν βάλουμε το φυτό, εκτός από τη χλωρή λίπανση, το κομπόστ που ρίχνουμε κ.λπ., βάζουμε και μαλλί από πρόβατα. Ετσι δημιουργούμε φυτά ανθεκτικά απέναντι στην κλιματική κρίση, φυτά που δεν χρειάζονται να είσαι συνέχεια από πάνω τους. Μέχρι τώρα όμως για να μπορούμε να ελέγχουμε τα φυτά μας και να μπορούμε να μην έχουμε απώλειες, είμαστε συνέ-

16

χεια από πάνω τους κι έχουμε μια συνεργασία συνεχή με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα, όπου τους στέλνουμε μοσχεύματα και μας στέλνουν πίσω φυτά, τα φυτά μας. Ετσι σιγά-σιγά, χρόνο με τον χρόνο, αυξάνουμε συνεχώς την καλλιεργούμενη έκταση μέχρι να γεμίσουμε το χωράφι. Και οι στόχοι μας είναι δύο: ο πρώτος είναι συν τω χρόνω να φτάσουμε στο μέγιστο δυνατό που μπορούμε την καλλιεργούμενη έκταση. Και ο δεύτερος στόχος είναι να μπορέσουμε να βρούμε χρηματοδοτικά εργαλεία τέτοια, που θα μας βοηθήσουν να ανακατασκευάσουμε την αγροικία που είχε μέσα ο παππούς -έχουμε κρατήσει όλα τα έπιπλα και τα εργαλεία και να τη μετατρέψουμε σε ένα χώρο επισκέψιμο, όπου θα μπορεί ο επισκέπτης να έρθει να ζήσει μια βιωματική εμπειρία μαζεύοντας τριαντάφυλλα, μαθαίνοντας τα πάντα γύρω από τις καλλιέργειες όχι μόνο των τριαντάφυλλων αλλά και και των σταφυλιών και των σύκων. Επειδή, όπως είπαμε, καλλιεργούμε σε αναβαθμίδες, ταυτόχρονα ο επισκέπτης

θα μαθαίνει για τις προηγούμενες καλλιεργητικές πρακτικές και μεθόδους, επομένως θα έχει και μια συνολική εικόνα τού πώς ακριβώς ήταν παλιότερα ένας τόπος της Λέσβου. Κι επειδή το χωραφάκι έχει αμφιθεατρική θέση, έχει όλα τα στοιχεία εκείνα που απαιτούνται για να έρθει ένας άνθρωπος να ξεκουραστεί, να μάθει τα πάντα και να δει μέσα από τον ίδιο τον χώρο πώς μπορεί να ταιριάξει το παλιό με το καινούργιο. Στόχος μας ακόμη είναι να μετακινηθούμε και η οικοτεχνία μας, που την έχουμε ήδη μέσα στο χωριό, θα θέλαμε να γίνει πιο ολοκληρωμένη και να φτιάξουμε ένα άλλο εργαστήριο μέσα στο χωράφι, ώστε ο επισκέπτης να βλέπει όλη τη διαδικασία. Νομίζω ότι αυτό θα αναβαθμίσει ακόμα περισσότερο τα προϊόντα μας, θα είναι και καλύτερη διαφήμιση για εμάς, γιατί θα μπορεί ο άλλος να έρχεται σε άμεση επαφή με προϊόντα πολύ ιδιαίτερα. Και νομίζω και πολύ αντιπροσωπευτικά του τόπου. Για να καταλάβετε, αν περπατήσεις στο χωριό και βλέπεις ότι εντοίχιζαν κατά την efsynBIO

Θα ήθελα να μπορέσω να κάνω το χωράφι μας σημείο αναφοράς (spot) για ανθρώπους π.χ. που είναι bird watchers κι έρχονται στο νησί, ανθρώπους που μελετούν τη χλωρίδα του τόπου -γιατί έχουμε εξαιρετική βιοποικιλότητα

ανέγερση των σπιτιών τους, στο πάνω μέρος, δεξιά ή αριστερά, ροδοστάλι, δηλαδή το γυάλινο ειδικό σκεύος που υπήρχε για το ροδόσταγμα, καταλαβαίνεις τι αξία είχε για αυτούς. Ή ότι έραιναν τους νεόνυμφους άμα τη αφίξει τους στο νέο τους σπίτι με ροδόσταγμα. Καταλαβαίνει κανείς λοιπόν έτσι ότι δεν ήταν απλά ένα φάρμακο για τις φλεγμονές, όπως λέει πλέον ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων, ή ένα πολύ εξαιρετικό αρωματικό προϊόν για ζαχαροπλαστική ή για να φροντίσουμε με τον καλύτερο τρόπο, να ενυδατώσουμε και να καθαρίσουμε το δέρμα μας. Είναι πολλά παραπάνω. Είναι συνυφασμένο με τη λαϊκή παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό του τόπου μας. Η εμπειρία σας μέχρι τώρα, σε τι σας έχει βοηθήσει; Μπορεί να είστε μια μικρής κλίμακας επιχείρηση αλλά είστε στον πυρήνα αυτού που ζητάει η αγορά του εξωτερικού: μικρές οικοτεχνίες, βιολογικά προϊόντα, εξειδικευμένα και να είναι ορατή η ιστορία του τόπου efsynBIO

του κάθε παραγωγού. Αυτό που χάσαμε, δηλαδή, η ενδιάμεση γενιά από τον παππού στο τώρα, ξαναγυρνάει και ανακατακτά την αξιακή θέση που κατείχε. Η εμπειρία μου ως τραπεζική υπάλληλος και πλέον ως αγρότισσα, μου έχουν δώσει το πείσμα που απαιτείται για να μπορέσεις να μην τα παρατάς όταν δεν σου δίνουν π.χ. χρηματοδοτικά εργαλεία και σου λένε «Α, είσαι πολύ μικρός», ή «Α, τριαντάφυλλα έχετε; Εμείς θέλουμε ελιές» ή όταν ακούς π.χ. από τους συντοπίτες σου «Ελα μωρέ, τι πράγματα είναι αυτά». Εγινα πείσμων και σε αυτό με βοήθησαν όλα τα επιμορφωτικά σεμινάρια που ακολούθησα. Μου έδωσαν να καταλάβω ότι πρέπει να δώσω στην προσπάθειά μου την προώθηση και την ενέργεια που της αξίζει για να φτάσει εκεί που πρέπει. Για μένα, με άλλα λόγια, οι βραβεύσεις δεν είναι ένας τρόπος να αυτοεπιβεβαιωθώ. Είναι ένα εργαλείο μάρκετινγκ και ένας τρόπος να ασκήσω πίεση στους φορείς του τόπου μου να με δουν με άλλο πρίσμα και να με χρηματοδοτήσουν. Και αντίστοιχα να λειτουργήσουν και για άλλους ανθρώπους που προσπαθούν σε ίδια μεγέθη σε ίδια ή άλλα προϊόντα και που πιθανόν έχουν ανάλογες ανάγκες ή δυσκολίες. Η εμπειρία είναι πια τόση που το τελευ-

ταίο εξάμηνο με καλούν σε ΙΕΚ ή σε σχολεία δεύτερης ευκαιρίας για να μιλήσω σε ανθρώπους που π.χ. θέλουν να ασχοληθούν με τον αγροτουρισμό. Με ρωτήσατε για τους στόχους μας. Για εμάς ακόμη ένας στόχος είναι να βγάλουμε και νέα προϊόντα σιγά σιγά, γιατί πέντε κωδικοί είναι πολύ λίγοι. Αν μπορούσα να βρω κι άλλες καλλιεργούμενες εκτάσεις, με χαρά θα το έκανα. Θα ήθελα όμως να μπορέσω να κάνω το χωράφι μας σημείο αναφοράς (spot) για ανθρώπους π.χ. που είναι bird watchers κι έρχονται στο νησί, ανθρώπους που μελετούν τη χλωρίδα του τόπου -γιατί έχουμε εξαιρετική βιοποικιλότητα και έτσι να έχω επισκέπτες όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μπορώ, γιατί όπως καταλαβαίνετε ο ένας μήνας ανθοφορίας του ροδώνα είναι πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Ετσι πρέπει να βρω τον τρόπο να στήσω σωστά το όλο project ώστε να έχουμε μεγαλύτερο χρονικό εύρος επισκεψιμότητας. Ολοκληρώνοντας τη συζήτησή μας δεν μπορώ παρά να ευχηθώ τα καλύτερα γιατί εγχειρήματα όπως αυτό της αναβίωσης ροδώνων από την κυρία Σιβρή είναι σημαντικά όχι μόνο για την ενίσχυση και προστασία του περιβάλλοντος, των εδαφών και της βιοποικιλότητας της περιοχής, αλλά γιατί λειτουργούν ως βιβλιοθήκες μνήμης και πολιτισμού αφού αναβιώνουν ένα ολόκληρο λαϊκό πολιτισμό που υπήρξε γύρω από τον κόσμο των τριαντάφυλλων και που χάθηκε με τον χρόνο.

i filia Γη filiarose.com Ροδόσταγμα, ροδόνερο, ξίδι με τριαντάφυλλο, πετιμέζι σύκου με εκχύλισμα αρμπαρόριζας, πετιμέζι σταφυλιού με εκχύλισμα αρμπαρόριζας. ● Το στήσιμο της ιστοσελίδας έγινε από το τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, υπό την υψηλή εποπτεία του κυρίου Κωνσταντίνου Κώτη Φωτογραφίες: Ηλίας Μάρκου

17

ΑΑΑΑ ΑΑΑΑΑ

12stremmata

Κατερίνα Γεωργιάδου Βασίλης Ζαβούνης

«Το μέλι λεβάντας είναι ένα gourmet προϊόν»

12stremmata

Ξεκίνησαν να παράγουν αιθέριο έλαιο λεβάντας αλλά η ίδια η φύση τούς έκανε ένα δώρο: το μέλι λεβάντας. Καινοτόμο και μοναδικό ως προϊόν, άγνωστο όμως στην Ελλάδα, γι’ αυτό και απέκτησε εξαγωγικό προσανατολισμό. Σήμερα, η Κατερίνα Γεωργιάδου και ο Βασίλης Ζαβούνης παράγουν κι εξάγουν όχι μόνο τα βραβευμένα με great taste awards μέλι λεβάντας κρέμα και μέλι δάσους, αλλά και άλλα καινοτόμα μέλια, σε συνδυασμό με βότανα. Μέλι ανθέων με φασκόμηλο, μέλι ανθέων με εχινάκεια. Φυσικά, παράγουν και εμπορεύονται τα βότανά τους: βιολογικό άνθος εχινάκειας, βιολογική δρόγη λεβάντας, βιολογικό τσάι του βουνού (ποικιλία σιδερίτης). Εμείς μιλήσαμε μαζί τους με αφορμή το καινοτόμο μέλι λεβάντας Της Στελίνας Μαργαριτίδου

Σ

τα 12 στρέμματα, ένα προγονικό αγροτεμάχιο κληρονομιά από τον παππού, πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία, η Κατερίνα Γεωργιάδου το 2014 αποφάσισε να καλλιεργήσει λεβάντα. Ανάμεσα στο Φαλακρό και το Παγγαίο, δίπλα

20

στον ποταμό Αγγίτη, έγινε η αρχή. Μια γνωριμία, ένα πάντρεμα, ένας συνδυασμός που καθορίστηκε από την ίδια τη φύση και εξελίσσεται μέχρι σήμερα σε μια ενδιαφέρουσα και γευστική περιπέτεια. «Η οικονομική κρίση και η ανασφάλεια -μέχρι τότε εργαζόμουν με συμβάσεις στον τουριστικό τομέα-, με efsynBIO

Στείλαμε το πρώτο δείγμα μελιού για ανάλυση σε αρμόδιο ινστιτούτο στη Γαλλία και μας απάντησαν ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικής ποιότητας 100% φυσικό μέλι με συγκέντρωση από το νέκταρ της λεβάντας σε ποσοστό παραπάνω από το 70% σχόληση. Το κρεμώδες μέλι λεβάντας έγινε ένα ελκυστικό τουριστικό προϊόν που μεταφέρει τη γεύση της ελληνικής υπαίθρου ακόμη και στη μακρινή Ιαπωνία, αλλά οι δυσκολίες και κυρίως η «μοναξιά» που ένιωσαν οι παραγωγοί στη δημιουργία και προώθηση αυτού του μοναδικού προϊόντος τούς μετέφεραν στον επόμενο σταθμό τους, τη Γερμανία, και συγκεκριμένα σε μια μικρή πόλη έξω από τη Στουτγκάρδη στην οποία ζουν, εργάζονται και από όπου μας μιλούν.

έστρεψαν στη γη. Εκείνη την περίοδο η καλλιέργεια λεβάντας ήταν πολλά υποσχόμενη, αλλά τελικά το προϊόν που θέλαμε να παραγάγουμε, αιθέριο έλαιο λεβάντας, δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες μας. Συνέβη όμως κάτι άλλο, πιο σημαντικό. Την καλλιέργεια λεβάντας την προτίμησαν οι μέλισσες και κάπως έτσι προέκυψε το μέλι λεβάντας, ένας ιδιαίτερος συνδυασμός. Κάπως έτσι προέκυψε και η συνεργασία με τον ερασιτέχνη τότε μελισσοκόμο… μετέπειτα συνέταιρο και σύζυγό μου». Το σμίξιμο της φύσης είναι ίσως η πιο βαθιά και ουσιαστική σχέση, γεγονός που αποδεικνύεται στο πρωτοποριακό για τον μελισσοκομικό τομέα μέλι λεβάντας, ένα μοναδικό προϊόν που ακόefsynBIO

μη και σήμερα είναι άγνωστο σε μεγάλη μερίδα της αγοράς. Στα 11 χρόνια που πέρασαν από την πρώτη καλλιέργεια λεβάντας στα 12 στρέμματα η Κατερίνα Γεωργιάδου και ο Βασίλης Ζαβούνης δημιούργησαν το καινοτόμο μέλι λεβάντας και κατάφεραν να βάλουν στον μελισσοκομικό χάρτη της χώρας ένα πραγματικά μοναδικό προϊόν που λαμβάνει διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς και τυχαίνει θερμής υποδοχής στην αγορά κυρίως του εξωτερικού. Το ζευγάρι διαπίστωσε ότι το brand name «12stremmata», αλλά και η δημιουργία ενός δικτύου πώλησης των προϊόντων τους είναι κάτι παραπάνω από μια απλή... υπόθεση αφού απαιτεί 24/7 απα-

Τι είχατε στο μυαλό σας όταν ξεκινήσατε το 2014 στα 12 στρέμματα στο Φωτολίβος την καλλιέργεια της λεβάντας; Εγώ εκείνη την περίοδο ακόμη εργαζόμουν στον τουριστικό τομέα με συμβάσεις. Αποφάσισα να ασχοληθώ με το χωράφι του παππού μου και να καλλιεργήσω λεβάντα. Δεν είχα προηγούμενη εμπειρία από τον πρωτογενή τομέα, είχε όμως η οικογένειά μου. Βάλαμε λεβάντα για την παραγωγή αιθέριου ελαίου, αλλά δεν πήγε όπως θα θέλαμε. Η παραγωγή δεν ήταν αυτή που περιμέναμε. Αντίθετα, τα άνθη λεβάντας τα βρήκαν εξαιρετικά τα μελίσσια που διατηρούσε για τις ανάγκες της οικογένειάς του ο πεθερός μου Τάσος Ζαβούνης. Ο μετέπειτα συνέταιρος και σύζυγός μου, Βασίλης Ζαβούνης, ερ-

21

12stremmata

γαζόταν τότε στην Πυροσβεστική και η μελισσοκομία ήταν το χόμπι του αλλά και η οικογενειακή απασχόληση. Οι μέλισσες μας έδειξαν τον δρόμο, πήραν την… κατάσταση στα φτερά τους και προέκυψε το κρεμώδες μέλι λεβάντας, όπως και η συνεργασία μας στα επαγγελματικά και στη ζωή. Πώς ακριβώς προέκυψε αυτό το ιδιαίτερο μέλι και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; Βασίλης Ζαμπούνης: Κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας της λεβάντας παρατηρήσαμε ότι είχαμε πολλές επισκέπτριες μέλισσες. Διαπιστώσαμε ότι τα φυτά αυτά ήταν πολύ αγαπητά στις μέλισσες της περιοχής οπότε τοποθετήσαμε πειραματικά στο χωράφι κάποια μελίσσια που έχει ο πατέρας μου ως ερασιτέχνης μελισσουργός. Οταν ήλθε η ώρα του τρύγου, διαπιστώσαμε ότι βγάλαμε ένα προϊόν πολύ διαφορετικό και άγνωστο για τα ελληνικά δεδομένα. Ηταν μια πολύ σημαντική στιγμή για τη μελισσοκομική μας πορεία. Η Κατερίνα διηγείται την πορεία της επιχείρησή τους και υπογραμμίζει τις δυσκολίες που συχνά είναι ανυπέρβλητες για τον παραγωγό που θέλει να διακινήσει μόνος του τα προϊόντα του στην αγορά: «Το μέλι λεβάντας, το μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα, έγινε η πυξίδα που θα μας έδειχνε την κατεύθυνση. Αρχίσαμε να αντικαθιστούμε κάποιες ποικιλίες βοτάνων που είχαμε με τη λεβάντα. Στείλαμε το πρώτο δείγμα μελιού για ανάλυση σε αρμόδιο ινστιτούτο στη Γαλλία και μας απάντησαν ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικής ποιότητας 100% φυσικό μέλι με συγκέντρωση από το νέκταρ της λεβάντας σε ποσοστό παραπάνω από το 70%. Το μέλι λεβάντας είναι ένα qourmet προϊόν. Εκτός από την υπέροχη γλυκιά επίγευσή του, τα αντιοξειδωτικά συστατικά του μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα των ορμονών του στρες στο σώμα. Περιέχει φυσικά σάκχαρα και γι’

22

αυτό κρυσταλλώνει, όπως συμβαίνει με τα φυσικά προϊόντα μελιού. Με τη μέθοδο της λεπτοκρυστάλλωσης λοιπόν χτυπούμε σε μίξερ το μέλι για να διαλύσουμε αυτούς τους… κόκκους και να του δώσουμε την κρεμώδη υφή που το κάνει να μοιάζει με γλύκισμα. Είναι ένα ιδιαίτερο, τουριστικό κατεξοχήν προϊόν, γι’ αυτό και βρήκε πολύ θερμή υποδομή στο εξωτερικό. Ξεκινήσαμε περιορισμένες εξαγωγές στην Ιαπωνία, τη Σουηδία, τη Γερμανία και συνεχίζουμε με μικρές ποσότητες μέχρι σήμερα. Η αρχή ήταν για εμάς σχετικά εύκολη. Γύρω στο 2018 προχωράμε στο branding και στο packaging τριών κωδικών μελιών ανθέων με την ονομασία VoriaChora, τα οποία κυκλοφορούν στην αγορά. Παράλληλα παίρνουμε μέρος σε εκθέσεις, βραβευόμαστε για τα προϊόντα μας, τόσο για το μέλι λεβάντας όσο και για το μέλι κουμαριάς, ένα πολύ ιδιαίτερο μέλι χωρίς σάκχαρα, ιδανικό για όσους κάνουν διατροφή ή έχουν προβλήματα διαβήτη. Προωθώντας μόνος σου τα προϊόντα σου πηγαίνεις παντού, κάνεις τα πάντα. Βγήκαμε σε τηλεοπτικές εκπομπές, εγώ πήγα στο masterchef, έγιναν δη-

Οταν ήλθε η ώρα του τρύγου, διαπιστώσαμε ότι βγάλαμε ένα προϊόν πολύ διαφορετικό και άγνωστο για τα ελληνικά δεδομένα. Ηταν μια πολύ σημαντική στιγμή για τη μελισσοκομική μας πορεία μοσιεύματα, μετά τη δουλειά στο χωράφι, ξεκινούσε η δουλειά στο γραφείο, εννοείται χωρίς ωράριο, χωρίς βοήθεια από πουθενά. Από το 0 έως το 200 όλα τα κάναμε εμείς. Ο γραφίστας Μιχάλης Αγγελόπουλος είχε την ιδέα να βάλει τα πρόσωπα της οικογένειάς μας στις συσκευασίες και μας βοήθησε πολύ με τις ετικέτες. Σήμερα συνεργαζόμαστε με συσκευαστήριο για τα προϊόντα μας». efsynBIO

Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε; «Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να φτάσει το προϊόν στον καταναλωτή. Είναι η δημιουργία του δικτύου πωλήσεων. Δεν βρίσκαμε πωλητή διότι όλοι ζητούσαν μεγάλα ποσοστά. Συνειδητοποιήσαμε ότι ήμασταν μόνοι μας. Δεν υπήρχε βοήθεια από πουθενά. Σήμερα τα προϊόντα πωλούνται σε ορισμένα delicatessen καταστήματα τροφίμων σε μικρές ποσότητες στη Γερμανία, την Ιαπωνία, τη Βουλγαρία και τη Σουηδία και μπορεί κάποιος να μας παραγγείλει και να του στείλουμε». Αυτός ήταν ο λόγος που αποφασίσατε να μετακομίσετε στη Γερμανία; Κατερίνα Γεωργιάδου: «Ζούμε σε μια χώρα ευλογημένη, όμως οι νέοι άνθρωποι την εγκαταλείπουν και ζουν στο εξωτερικό γιατί εδώ δεν υπάρχουν προοπτικές. Εχουμε άνεργους πτυχιούχους ή πτυχιούχους που κάνουν delivery για να βιοποριστούν. Νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να έχουμε την ποιότητα ζωής που θέλαμε για εμάς και κυρίως για τα παιδιά μας, τα οποία κάποια στιγμή θα έφευγαν από τη χώρα όπως τόσοι και τόσοι νέοι άνθρωποι. Ο άντρας μου βρήκε δουλειά στη Γερμανία και σήμερα ζούμε σε μια μικρή πόλη έξω από τη Στουτγκάρδη. Εάν όλα πάνε καλά, σκεφτόμαστε να ανοίξουμε ένα κατάστημα με ελληνικά προϊόντα. Στα “12 στρέμματα” δουλεύουν οι γονείς μας κι εμείς παρακολουθούμε τις παραγγελίες ή ό,τι άλλο χρειαστεί. Ωστόσο δεν είναι στα άμεσα σχέδιά μας να επιστρέψουμε σύντομα».

i 12stremmata https://www.12stremmata.gr/el/ Bιολογικό αγρόκτημα αρωματικών φυτών και βοτάνων στη Δράμα Πιστοποιημένη καλλιέργεια από την BIO HELLAS efsynBIO

23

ΑΑΑΑ ΑΑΑΑΑ

Καλλιέργειες Δημήτρη Δρίτσα

«Το να παράγεις καθαρή τροφή είναι μαγικό αλλά και ένας πολύ δύσκολος αγώνας» Της Στελίνας Μαργαριτίδου

24

efsynBIO

Αποφάσισε να αξιοποιήσει τα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα που κληρονόμησε από τον παππού του στα Γεράνεια Ορη. Ευλογημένος καρπός, το αγαπημένο του δέντρο. Η επιλογή της φυσικής καλλιέργειας ήταν η μοναδική στη λίστα μεθόδου καλλιέργειας για μια αξιόλογη, ποιοτική και θρεπτική για τον καταναλωτή παραγωγή. Δεν παράγει όμως μόνο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο. Με τη σύντροφό του μεταποιούν ό,τι καλλιεργούν: με τα βότανα φτιάχνουν λάδια βοτάνων και, από αυτά, φτιάχνουν κηραλοιφές και φυσικά σαπούνια. Καλλιεργούν φιστικιές και αμυγδαλιές κι από ένα μικρό αμπέλι παράγουν φυσικό χυμό σταφυλιού χωρίς ζάχαρη, πετιμέζι και ξίδι. Εχουν δημιουργήσει δηλαδή ένα μικρό φυσικό οικοσύστημα, δίνοντας ζωή στην ουσία της κουλτούρας της φυσικής καλλιέργειας

« «Ασχολούμαστε με διάφορες μεταποιήσεις των προϊόντων που παράγουμε. Εχουμε αμπέλια και κάνουμε φυσικό χυμό σταφυλιού χωρίς ζάχαρη, καθώς και πετιμέζι, ξίδι και παράγουμε μια μικρή ποσότητα κρασιού και τσίπουρου για δική μας κατανάλωση» Δημήτρης Δρίτσας efsynBIO

Η

λύπη κοιτάζει πίσω, ο φόβος κοιτάζει τριγύρω και η πίστη κοιτάζει ψηλά» έγραφε στα μέσα του 19ου αιώνα ο δοκιμιογράφος και ποιητής Ράλφ Ουάλντο Εμερσον. Ο Δημήτρης Δρίτσας έχει επιλέξει να κοιτάζει ψηλά, τα αγαπημένα του δένδρα στα Γεράνεια Ορη που απλώνονται από τα Μέγαρα στη Δυτική Αττική μέχρι τον Κορινθιακό. Κοιτώντας τις αιωνόβιες ελιές στα κτήματα του παππού του σκεφτόταν πως αυτές οι πολύτιμες ρίζες έθρεψαν και τις δικές του προηγούμενες γενιές και αποφάσισε το 2010 να κάνει το ίδιο. Να βιοποριστεί από τους καρπούς αυτών των δέντρων παράγοντας και κάνοντας εμπόριο με τρόπο έντιμο και ειλικρινή. Τίποτε από όλα αυτά δεν αποδείχθηκε εύκολο αλλά καθώς η... περιπέτεια συνεχίζεται, το 24ωρο δεν φτάνει για να καλυφθούν οι ανάγκες της καλλιέργειας, της μεταποίησης, της διακίνησης. Αυτός και η σύντροφός του επεκτείνουν τον κύκλο της φυσικής παραγωγής με 30 πρόβατα και μετακινούνται ακόμη ψηλότερα στα... όρη

κοιτώντας πάντα ψηλά, σύμφωνα με την αγαπημένη φράση του Δημήτρη. Πώς ξεκινήσατε τις «Καλλιέργειες Δ. Δρίτσα»; Σπούδασα ιχθυολογία και ασχολήθηκα με τις ιχθυοκαλλιέργειες. Ο πρωτογενής τομέας μ’ ενδιέφερε από μικρό. Είμαι από οικογένειά που είχε κτήματα με ελιές και αποφάσισα το 2010 να ξεκινήσω κι εγώ αρχικά ερασιτεχνικά ως χόμπι. Με τα νέα δεδομένα και τις ανάγκες που πρέπει να καλύψει ένας αγρότης δεν επαρκεί το 24ωρο και εάν θέλει να δουλέψει λιγότερο, πιθανότατα δεν θα καταφέρει να βιοποριστεί από αυτό. Τα πάγια έξοδα φτάνουν τα 800 ευρώ περίπου τον μήνα, και κυρίως όταν καλλιεργείς με φυσικούς τρόπους χωρίς χημικά και χωρίς να πιέζεις τα φυτά έχεις και το ρίσκο της επαρκούς παραγωγής. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να εγγυηθούμε στους πελάτες ότι κάθε χρόνο θα έχουμε την ίδια ποσότητα, τα ίδια σάκχαρα στο προϊόν, την ίδια ακριβώς γεύση. Μπορούμε όμως να τούς εγγυηθούμε ότι αυτό που θα τούς προσφέρουμε θα είναι πολύ αγνό, και θρεπτικό. Στις εποχές μας, το να παράγεις καθαρή τροφή είναι μαγικό, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένας πολύ

25

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Είναι φοβερή η αίσθηση που έχεις όταν κρατάς στα χέρια σου το αποτέλεσμα της προσπάθειάς σου και της δύναμης των φυτών σου και μπορείς να το προσφέρεις στον άλλον δύσκολος αγώνας. Τα τελευταία χρόνια με τις παρατεταμένες ξηρασίες η παραγωγή λαδιού μειώθηκε τη μια χρονιά κατά 20% και μια άλλη κατά 30% και ταυτόχρονα έπεσε η τιμή του στη χονδρική. Εμείς όμως κάθε χρονιά καλλιεργούμε το ίδιο, βάζουμε τον ίδιο κόπο, έχουμε τα ίδια ή και παραπάνω έξοδα. Για παράδειγμα, εάν προσλάβουμε άλλα δύο άτομα το μεροκάματο είναι 70 ευρώ την ημέρα. Το ελαιοτριβείο παίρνει 14% της παραγωγής, δίνουμε λάδι και σ’ αυτούς από τους οποίους νοικιάζουμε τα χωράφια. Καλλιεργούμε συνολικά, μαζί με τα χωράφια που νοικιάζουμε, 100 στρέμματα κυρίως ελιές. Εχουμε όμως και αμυγδαλιές, φιστικιές. Παράγουμε σχεδόν 1 τόνο λάδι τον χρόνο. Μπορείτε να μας περιγράψετε ένα 24ωρο σας; Ξεκινάμε γύρω στις 6-7 π.μ. την άνοιξη, στις 8 π.μ. τον χειμώνα και ξεκινούμε τις εργασίες ανάλογα με το πρόγραμμά μας και τις εποχές: συγκομιδές, κλάδεμα, ξεφύλλισμα, χορτοκοπτικά, σκαψίματα, κοπριές. Καλλιεργούμε, όπως σας είπα, κυρίως ελιές και παράγουμε λάδι. Την άνοιξη, που συλλέγουμε τα άγρια βότανα που φυτρώνουν στα κτήματα ή πάνω στο βουνό, τα συσκευάζουμε μαζί με λάδι. Φτιάχνουμε δηλαδή βοτανόλαδα από τα οποία κάνουμε και σαπούνια. Ασχολούμαστε με διάφορες μεταποι-

26

ήσεις των προϊόντων που παράγουμε. Εχουμε αμπέλια και κάνουμε φυσικό χυμό σταφυλιού χωρίς ζάχαρη, καθώς και πετιμέζι, ξίδι και μικρή ποσότητα κρασιού και τσίπουρου για δική μας κατανάλωση. Οι αμυγδαλιές και φιστικιές μας φέτος δεν έδωσαν καρπό. Μετά το χωράφι έχουμε διάφορες άλλες εργασίες, οι οποίες δεν σταματούν ποτέ, από λογιστικά έως συζητήσεις για τη διακίνηση των προϊόντων μας, ένα μεγάλο θέμα. Εμείς δημιουρ-

γούμε το προϊόν από το χωράφι έως και την τελική του συσκευασία. Για τη διαμόρφωση των ετικετών, βέβαια, μας βοηθούν κάποιοι φίλοι γραφίστες και τούς ευχαριστούμε πολύ! Πού μπορεί να βρει κανείς προϊόντα σας; Πηγαίνουμε κάθε Τετάρτη στο «Μποστάνι» στην Κυψέλη, δίνουμε προϊόντα μας σε καταστήματα στην Αθήνα όπως το «Συν Αλλοις», τη «Σβούρα», το «Καταλαχού» και σε ένα efsynBIO

Από τον παραγωγό μέχρι τον καταναλωτή, μια συνέργεια… δρόμος

συνεταιριστικό παντοπωλείο στη Θεσσαλονίκη, στο «Κουκούλι». Επιλέξατε τη φυσική καλλιέργεια των κτημάτων σας. Πόσα άτομα εργάζεστε; Εγώ, η σύντροφός μου και άλλα δύο άτομα τα οποία βοηθούν σε κάποιες εργασίες ανάλογα με την περίοδο. Για παράδειγμα, στις συγκομιδές, το κλάδεμα, διαδικασίες που θέλουν πάρα πολλή δουλειά. Οταν καλλιεργείς με φυσικό efsynBIO

Μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις που έχει ν’ αντιμετωπίσει ο παραγωγός είναι η διαδρομή που θ’ ακολουθήσει για να φτάσει στον καταναλωτή. Αναζητώντας τρόπους να αναδείξουν όχι μόνο τα βιολογικά τους προϊόντα αλλά και τον φυσικό τρόπο που τα καλλιεργούν, οι παραγωγοί αναζητούν τρόπους να φέρουν τους πολίτες στο... πεδίο, δηλαδή στις καλλιέργειές τους. Ετσι κάπως ξεκίνησε ο θεσμός «OpenFarm», ένα δίκτυο καλλιεργητών που φέρνει σε επαφή τους καταναλωτές από την πόλη με τους αγρότες στην ύπαιθρο και τα επισκέψιμα αγροκτήματα σε όλη την Ελλάδα. Η πρωτοβουλία δημιούργησε ένα «χώρο» συνάντησης μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών σε επισκέψιμα αγροκτήματα προκειμένου να γίνει γνωστή και να προωθηθεί η βιώσιμη αγροτική παραγωγή και να ευαισθητοποιηθεί το κοινό για τη σημασία των τοπικών προϊόντων. Μέχρι σήμερα η πρωτοβουλία Open Farm (w w w. openfarm.gr) στην οποία συμμετέχουν δεκάδες παραγωγοί από όλη την Ελλάδα έχει διοργανώσει πολλές εκδηλώσεις και προγράμματα εκπαίδευσης για το περιβάλλον, την αστική γεωργία, τον αγροδιατροφικό τομέα για παιδιά και ενήλικες. «Πρόκειται για μια σημαντική πρωτοβουλία στην οποία αναδεικνύονται τα τοπικά ανοιχτά επισκέψιμα αγροκτήματα και οι μικρές μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων που είναι διάσπαρτες σε όλη την Ελλάδα.

Ωστόσο αυτό το διάστημα εμείς δεν είμαστε ενεργοί, καθώς βρισκόμαστε σε διαδικασία μετακόμισης σε ψηλότερη περιοχή καθώς στο αγρόκτημά μας έχουμε πλέον και 30 πρόβατα. Συμμετέχουμε όμως ενεργά στην κοινότητα παραγωγών “Μποστάνι”* και είμαστε κάθε Τετάρτη στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης. Παράλληλα 74 μέχρι σήμερα παραγωγοί δημιουργήσαμε με βάση τις αρχές της απομεγέθυνσης και της κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας το Συνεταιριστικό Παντοπωλείο “Κουκούλι” ** στη Θεσσαλονίκη », λέει ο Δημήτρης Δρίτσας. * Το «Μποστάνι» λειτουργεί στη Δημοτική Αγορά της Κυψέλης κάθε Τετάρτη 14.00-17.00 Δημιουργήθηκε το 2019 με σκοπό τη δημιουργία μιας κοινότητας παραγωγών και καταναλωτών με στόχο την αλληλεπίδραση καλλιεργητών που σέβονται το περιβάλλον, τη γη και τον άνθρωπο. * * Το «Κουκούλι » (w w w. tokoukouli.gr) είναι συνεταιρισμός καταναλωτικού, αγροτικού, μεταφορικού, αναπτυξιακού, κοινωνικού, εκπαιδευτικού, περιβαλλοντικού και πολιτιστικού χαρακτήρα. Στόχος είναι η γνώση των καταναλωτών για την ποιότητα των προϊόντων που καταναλώνουν και η άμεση επαφή τους με τους παραγωγούς. Ο συνεταιρισμός συμβάλλει στη διάδοση και έμπρακτη στήριξη της οικολογικής καλλιέργειας και ανάπτυξη της καταναλωτικής συνείδησης ● Το πρατήριο του συνεταιρισμού βρίσκεται στην οδό Ιωάννη Πολέμη 44 (περιοχή Βούλγαρη)

27

ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Με τα νέα δεδομένα και τις ανάγκες που πρέπει να καλύψει ένας αγρότης δεν επαρκεί το 24ωρο και, εάν θέλει να δουλέψει λιγότερο, πιθανότατα δεν θα καταφέρει να βιοποριστεί από αυτό τρόπο δεν μπορείς να εγγυηθείς για τίποτε. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να λάβεις σοβαρά υπόψη σου και θα πρέπει να το πεις στους πελάτες σου. Δουλεύουμε πολύ συχνά μέρα-νύχτα για να τα φτιάξουμε όλα αυτά, αλλά πιστεύουμε ότι αξίζει τον κόπο. Είναι φοβερή η αίσθηση που έχεις όταν κρατάς στα χέρια σου το αποτέλεσμα της προσπάθειάς σου και της δύναμης των φυτών σου και μπορείς να το προσφέρεις στον άλλον. Οταν καλλιεργείς με φυσικό τρόπο, δεν έχεις τη δυνατότητα να οργανώσεις πλήρως το σύστημα παρέμβασης

28

στα φυτά. Αυτό γίνεται με τις συμβατικές καλλιέργειες. Εκεί δημιουργούνται τέτοιες συνθήκες ώστε τα φυτά να έχουν τις υψηλότερες αποδόσεις τους. Ουσιαστικά τα... ντοπάρουν με χημικά λιπάσματα που καταστρέφουν τα εδάφη, τα νερά και οποιαδήποτε άλλη μορφή ζωής. Τα «προστατεύουν» με τοξικά φάρμακα που σκοτώνουν όλη τη βιοποικιλότητα, μολύνουν το περιβάλλον και αφήνουν πίσω τους άγονα εδάφη. Εμείς αφήνουμε τη φύση να κάνει τη

δουλειά της προσπαθώντας να βελτιώσουμε και να υποβοηθήσουμε τις συνθήκες στις οποίες αναπτύσσονται τα φυτά με φυσικό τρόπο. Βάζουμε κοπριά αντί για λίπασμα, δίνουμε παραπάνω φροντίδα στο κλάδεμα. Δεν σπαταλάμε νερό γιατί καλλιεργούμε ντόπια δέντρα τα οποία είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους και δεν απαιτούν παραπάνω νερό. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόση διαφορά έχει στην τελική γεύση των καρπών όλη αυτή η προσπάθεια! efsynBIO

Εμείς αφήνουμε τη φύση να κάνει τη δουλειά της προσπαθώντας να βελτιώσουμε και να υποβοηθήσουμε τις συνθήκες στις οποίες αναπτύσσονται τα φυτά με φυσικό τρόπο. Βάζουμε κοπριά αντί για λίπασμα, δίνουμε παραπάνω φροντίδα στο κλάδεμα. Δεν σπαταλάμε νερό γιατί καλλιεργούμε ντόπια δέντρα τα οποία είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον Καλλιεργείτε ελιές κυρίως, αλλά έχετε αμπέλια, αμυγδαλιές και φιστικιές. Ποιο είναι το προϊόν στο οποίο έχετε αδυναμία; Αγαπώ την ελιά. Τους καρπούς της. Μ’ αρέσουν τα δέντρα και η φράση που μ αρέσει να χρησιμοποιώ είναι «Κοίτα Ψηλά». Ολα όμως τα προϊόντα παράγονται με κόπο, με μεράκι, και τα φροντίζουμε εμείς και η φύση καθημερινά. Από την αρχή μέχρι και την τυποποίησή τους. Μόνο για το λάδι πάμε σε ελαιοτριβείο. Γι αυτό και η φυσική καλλιέργεια είναι μια επίπονη πολυπαραγοντική διαδικασία.

i Καλλιέργειες Δημήτρη Δρίτσα www.facebook.com/Agro.Dritsas/ openfarm.gr/farms/kalliergeies-ddritsa/ efsynBIO

29

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Οι καταναλωτές ζητούν, οι αγορές ακολουθούν

Η διάθεση των καταναλωτών για όσο το δυνατόν καθαρή τροφή έχει θετικό αποτύπωμα στις πωλήσεις των βιολογικών προϊόντων. Τα κέρδη των βιολογικών παραγωγών φαίνεται να είναι σημαντικά είτε η παραγωγή τους αφορά λαχανικά είτε κρέας και γαλακτοκομικά κι αυτό λειτουργεί σαν πόλος έλξης για όσους θέλουν να ασχοληθούν με τον πρωτογενή τομέα Του Σταύρου Μαλαγκονιάρη

ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Θ

ετικές προοπτικές ανάπτυξης καταγράφει παγκοσμίως η αγορά της βιολογικής κτηνοτροφίας «μαγνητίζοντας» όλο και περισσότερους παραγωγούς να στραφούν προς αυτήν, καθώς υπάρχουν δυνατότητες σημαντικών κερδών. Βασικοί παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη -όπως επισημαίνεται από ειδικούς- είναι α) η αυξανόμενη ζήτηση βιολογικών και βιώσιμων προϊόντων, συμπεριλαμβανομένου του βιολογικού κρέατος, γάλακτος και αυγών, β) οι διαπιστώσεις μελετητών ότι η βιολογική κτηνοτροφία έχει θετικές προοπτικές ικανοποιητικών καθαρών κερδών και γ) η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση σχετικά με τα περιβαλλοντικά και υγειονομικά οφέλη της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Με αυτά τα δεδομένα, υπολογίζεται ότι η αγορά βιολογικής κτηνοτροφίας και πτηνοτροφίας, που «έκλεισε» πέρυσι στα περίπου 20,5 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, προβλέπεται να φτάσει τα 30,8 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ έως το 2033, με σύνθετο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 5,5% από το 2026 έως το 2033. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση εκτρέφονται με βιολογικές μεθόδους (στοιχεία 2022) συνολικά 12,5 εκατομμύρια ζώα, με τα περισσότερα (6,1 εκατ.) να είναι πρόβατα. Ακολουθούν τα βοοειδή (5,4 εκατ.) και έπονται οι αγελάδες, που αριθμούν μόλις ένα εκατομμύριο. Στην Ελλάδα, όπου η βιολογική κτηνοτροφία καταγράφει σημαντική αύξηση, κυρίως σε αιγοπρόβατα και πουλερικά, σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Αρχής (2020), ο αριθμός των ζώων που εκτρέφονται βιολογικά ανέρχεται σε 910.142. Από αυτά η μεγάλη πλειονότητα (75,28%) είναι αιγοπρόβατα, που ανέρχονται σε 685.217. Ακολουθούν τα πουλερικά, που ανέρχονται σε 151.875 (ποσοστό 16,86%), τα βοοειδή (σε αυτά προσμετρώνται και τα βουβάλια) με ποσοστό 6,19%, ενώ πολύ χαμηλότερα είναι οι χοί-

32

ροι με ποσοστό μόλις 1,76% του συνόλου. Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία (2022), η παραγωγή νωπού γάλακτος από το σύνολο των ζώων που είναι ενταγμένα στη βιολογική κτηνοτροφία ανήλθε συνολικά σε 333.367,01 τόνους, από το οποίο οι 170.345,93 τόνοι ήταν πρόβειο. Το αγελαδινό γάλα ήταν 56.514,60 τόνοι και το κατσικίσιο 51.443,48 τόνοι. Τα βιολογικά αυγά δε που διατέθηκαν προς κατανάλωση ξεπέρασαν τα 20 εκατομμύρια. Ωστόσο, για να στραφεί κάποιος κτηνοτρόφος προς τη βιολογική κτηνοτροφία απαιτείται να τηρήσει ορισμένους κανόνες. Στην ειδική ενότητα για τη «βιολογική παραγωγή και τα βιολογικά προϊόντα» στη διαδικτυακή πύλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (agriculture.ec.europa.eu) διαβάζουμε ότι: «Οι κανόνες αυτοί αφορούν την τήρηση των πρακτικών καλής μεταχείρισης των ζώων και τη σίτιση των ζώων σύμφωνα με τις διατροφικές τους ανάγκες. Εχουν σχεδιαστεί για να προστατεύουν την υγεία των ζώων και το περιβάλλον. Συμβάλλουν επίσης στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης των πολιτών, καθώς διασφαλίζουν ότι για τα ζώα που εκτρέφονται υπό συνθήκες βιολογικής παραγωγής χρησιμοποιούνται χώροι διαφορετικοί από εκείνους στους οποίους εκτρέφονται τα λοιπά ζώα». Μερικοί ενδεικτικοί κανόνες είναι: ■ Τα ζώα που δεν έχουν εκτραφεί υπό συνθήκες βιολογικής παραγωγής δεν μπορούν να εισέρχονται σε εκμεταλλεύσεις όπου εκτρέφονται ζώα βιολογικής παραγωγής, εκτός εάν πρόκειται για αναπαραγωγικούς σκοπούς και εφόσον, στην περίπτωση αυτή, πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

■ Για να διαθέτουν τα προϊόντα τους στην αγορά ως βιολογικά, οι κτηνοτρόφοι οφείλουν να χρησιμοποιούν εξ ολοκλήρου (100%) βιολογικές ζωοτροφές.

■ Οι ζωοτροφές θα πρέπει να λαμβάνονται πρωτίστως από την εκμετάλλευση στην οποία εκτρέφονται τα ζώα ή από αγροκτήματα στην ίδια περιοχή. Σε αυτό το σημείο να πούμε ότι οι βι-

Πρόσφατες μελέτες ξένων επιστημόνων καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι κάτω από προϋποθέσεις η βιολογική κτηνοτροφία μπορεί να αποφέρει μεγαλύτερα καθαρά κέρδη από τη συμβατική ολογικές ζωοτροφές είναι αυτές που παράγονται σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας. Αυτό σημαίνει ότι δεν περιέχουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, χημικά πρόσθετα και παράγονται με μεθόδους που σέβονται το περιβάλλον και την ευημερία των ζώων.

■ Απαγορεύεται η χρήση αυξητικών παραγόντων και συνθετικών αμινοξέων.

■ Επίσης, απαγορεύεται η χορήγηση ορμονών ή παρόμοιων ουσιών, εκτός εάν χορηγούνται στο πλαίσιο κτηνιατρικής θεραπευτικής αγωγής για μεμονωμένα ζώα.

■ Μη βιολογικά υλικά ζωοτροφών φυτιefsynBIO

κής προέλευσης, υλικά ζωοτροφών ζωικής και ανόργανης προέλευσης, πρόσθετες ύλες ζωοτροφών, ορισμένα προϊόντα διατροφής των ζώων και βοηθητικά μέσα επεξεργασίας χρησιμοποιούνται μόνον εφόσον έχουν εγκριθεί ειδικά για χρήση σε βιολογική παραγωγή.

■ Ακόμα, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις συνθήκες στέγασης των ζώων, στις κτηνοτροφικές πρακτικές, στην τήρηση της καθορισμένης μέγιστης πυκνότητας των ζώων και στο ελάχιστο εμβαδόν των κλειστών και των υπαίθριων χώρων. Τα ζώα, δε, θα πρέπει να έχουν, στο μέτρο του δυνατού, πρόσβαση σε υπαίθριους χώρους ή βοσκοτόπους.

Από το αγρόκτημα έως το πιάτο: αυστηροί κανόνες Οι κανόνες καλύπτουν όλα τα στάδια της παραγωγής, της παρασκευής και της διανομής (από την πρωτογενή παραγωγή έως την αποθήκευση, τη μεταποίηση, τη μεταφορά, τη διανομή και τη διάθεση στον τελικό καταναλωτή). Αυτό σημαίνει ότι όλα τα βιολογικά προϊόντα στην Ε.Ε. ακολουθούν αυστηρούς κανόνες από το αγρόκτημα έως το πιάτο. Οι ειδικές διατάξεις για τη μεταefsynBIO

ποίηση των βιολογικών τροφίμων και ζωοτροφών περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τα εξής: ■ τον διαχωρισμό σε χρόνο και χώρο των μεταποιημένων βιολογικών προϊόντων από τα μη βιολογικά προϊόντα ■ ελάχιστη περιεκτικότητα των βιολογικών γεωργικών συστατικών σε οργανική ύλη 95% και ■ αυστηρές προϋποθέσεις για την επισήμανση του υπόλοιπου 5% ως βιολογικής προέλευσης με χρήση του λογότυπου βιολογικής παραγωγής ■ σαφείς κανόνες για την επισήμανση των προϊόντων, καθώς και για τα προϊόντα που μπορούν ή δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το λογότυπο βιολογικής παραγωγής ■ ειδικά όρια για τις ουσίες που μπορούν να προστεθούν στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές και έναν περιορισμένο κατάλογο εγκεκριμένων προσθέτων και βοηθητικών μέσων επεξεργασίας που χρησιμοποιούνται στη βιολογική παραγωγή.

Υπάρχει κερδοφορία στη βιολογική κτηνοτροφία; Μετά από όλα αυτά το εύλογο ερώτημα για τον κτηνοτρόφο είναι εάν συμφέρει οικονομικά να στραφεί προς τη βιολο-

γική κτηνοτροφία ή προς τη συμβατική. Πρόσφατες μελέτες ξένων επιστημόνων καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι κάτω από προϋποθέσεις η βιολογική κτηνοτροφία μπορεί να αποφέρει μεγαλύτερα καθαρά κέρδη από τη συμβατική. Σε μια από αυτές που αφορούσε ειδικά τις γαλακτοκομικές εκμεταλλεύσεις εξετάστηκαν και συγκρίθηκαν τα οικονομικά αποτελέσματα μιας ομάδας 59 βιολογικών εκμεταλλεύσεων με μια αντίστοιχη ομάδα 177 συμβατικών εκμεταλλεύσεων, όλες στη Νορβηγία. Τα δεδομένα κάλυπταν τα οικονομικά έτη 2014 έως 2016 και τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι, κατά μέσο όρο, οι βιολογικές γαλακτοκομικές εκμεταλλεύσεις ήταν 6,5 ποσοστιαίες μονάδες πιο αποδοτικές από τις συμβατικές. Αν και οι συμβατικές εκμεταλλεύσεις φάνηκαν πιο κερδοφόρες από τις βιολογικές, οι διαφορές δεν ήταν σημαντικές. Πάντως, μια άλλη μελέτη που εξέτασε το θέμα πιο σφαιρικά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η βιολογική κτηνοτροφία μπορεί να είναι κερδοφόρα, αλλά το επίπεδο κερδοφορίας ποικίλλει». «Ενώ οι βιολογικές εκμεταλλεύσεις μπορεί να έχουν χαμηλότερες αποδόσεις από τις συμβατικές εκμεταλλεύσεις, μπορούν να επιτύχουν υψηλότερα κέρδη λόγω του χαμηλότερου κόστους παραγωγής και των υψηλότερων τιμών για τα βιολογικά προϊόντα», αναφέρεται, για να επισημανθεί ωστόσο ότι «η επιτυχία εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η πρόσβαση στην αγορά, η αποτελεσματική διαχείριση και η συγκεκριμένη κτηνοτροφική επιχείρηση». «Συμπερασματικά, η βιολογική κτηνοτροφία μπορεί να είναι μια κερδοφόρα επιχείρηση, αλλά απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό, αποτελεσματική διαχείριση και πλήρη κατανόηση της δυναμικής της αγοράς και του κόστους παραγωγής. Οι αγρότες πρέπει να αξιολογήσουν τις συγκεκριμένες συνθήκες τους, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών της τοπικής αγοράς, των διαθέσιμων πόρων και του είδους του ζωικού κεφαλαίου, για να προσδιορίσουν τις δυνατότητες κερδοφορίας στη βιολογική κτηνοτροφία».

33

Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ

«Η Φύση είναι η θεραπεία του πλανήτη»

Είναι ιατρική βιοχημικός, βοτανολόγος, συγγραφέας, που με την έρευνά της πάνω στις θεραπευτικές ιδιότητες δέντρων και φυτών κατάφερε να σπάσει το φράγμα ανάμεσα στην επιστήμη και την κελτική παράδοση στην οποία εντρύφησε στα μικρά της χρόνια και να συνδέσει με απόλυτα επιστημονικό τρόπο τα δύο συστήματα γνώσεων. Σήμερα, στα 81 της χρόνια, συνεχίζει να γράφει βιβλία και να μιλά για την απαιτητική ανάγκη να στραφούμε στη Φύση για να μπορέσουμε να ανασχέσουμε την κλιματική αλλαγή. Ελπίδα της; Η νέα γενιά! Του Σταύρου Μαλαγκονιάρη

35

Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ

Η

Ντιάνα (Diana) στη λατινική μυθολογία ήταν, όπως η Αρτεμις στην ελληνική, η θεά κυνηγός, που σχετίζεται με τα άγρια ζώα και τα δάση. Σήμερα, μια άλλη Ντιάνα -ή Νταϊάνα με την αγγλική προφορά- δεν είναι θεά, ίσως ούτε και κυνηγός∙ είναι μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη συγγραφέας και επιστήμονας, μύστρια της «ψυχής των δασών», που υποστηρίζει ότι με την καλή τους διατήρηση αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξή τους μπορεί να αντιστραφεί η κλιματική κρίση. Η γεννημένη στο Ισλινγκτον της Αγγλίας Νταϊάνα Μπερναντέτ Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ (Diana Bernadette Beresford-Kroeger), είναι ιατρική βιοχημικός (έχει συνεισφέρει στην ανακάλυψη της συνθετικής αιμοσφαιρίνης), βοτανολόγος και έχει οραματιστεί ένα βιο-σχέδιο για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής που βασίζεται στην κατανόηση του τρόπου που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους όλα τα μέρη της φύσης. Και γι' αυτό ξεχωρίζει από άλλους επιστήμονες καθώς συνδυάζει με μοναδικό τρόπο τη γνώση της σύγχρονης επιστήμης και τη σοφία της αρχαίας κελτικής παράδοσης. Είναι δε γνωστή για την ικανότητά της να παρουσιάζει με απλά λόγια στο ευρύ κοινό την εμπειρία των επιστημονικών πολυπλοκοτήτων της φύσης. Στον πρόλογο σε ένα από τα βιβλία της, το «Arboretum America, a Philosophy of the Forest» («Δενδροκομείο Αμερικής, η Φιλοσοφία του Δάσους») ο βιολόγος ερευνητής Εντουαρντ Οσμπορν Γουίλσον (E. O. Wilson) έγραφε: «Η Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ είναι ένα από τα σπάνια άτομα που μπορούν να επιτύχουν αυτή την εξωτερικά απλή αλλά εσωτερικά πολύπλοκη και δύσκολη μεταφορά γνώσης του μη ανθρώπινου βασιλείου στο ανθρώπινο βασίλειο». Η εκπαίδευσή της για τα φυτά και τη φύση ξεκίνησε από τα νεανικά χρόνια της, όταν ορφανή από γονείς έφτα-

36

«Οι εκρήξεις βομβών στη Γάζα και την Ουκρανία προκαλούν ένα σύννεφο χημικών ουσιών που ανεβαίνει στην ατμόσφαιρα. Αυτές οι χημικές ουσίες μεταφέρουν ηλεκτρισμό, ο οποίος με τη σειρά του προσελκύει μυκητοκτόνα, φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα, τα οποία “κυκλοφορούν” σε όλο τον πλανήτη και κατόπιν πέφτουν στη γη ως βροχή. Οπότε τρώμε κυριολεκτικά τα χημικά του πολέμου. Η χρήση χημικών ουσιών αλλάζει τη βιολογία μας»

σε στην Ιρλανδία, όπου μεγάλωσε κοντά στον θείο της, Patrick O' Donoghue, έναν διακεκριμένο αθλητή, χημικό και μελετητή. Αυτός της καλλιέργησε τη διάθεση για αναζήτηση και γνώση και την ενθάρρυνε να διαβάζει και να συζητά τα πάντα. Ιρλανδοί πρεσβύτεροι της δίδαξαν τους ιρλανδικούς νόμους Brehon (Irish Brehon Laws), ένα εξελιγμένο νομικό σύστημα της πρώιμης μεσαιωνικής περιόδου, που κάλυπτε ένα ευρύ θεματολογικό φάσμα, εντός του οποίου βρισκόταν η σχέση με τη γη. «Μεγάλωσα με μια βαθιά κατανόηση της κελτικής πνευματικότητας, η οποία βλέπει το πνευματικό σε όλη τη φύση, και με γνώση των παλιών ιρλανδικών νόμων Brehon, οι οποίοι εστιάζουν στη διασύνδεση των πάντων», έχει πει η ίδια σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Christopher White και δημοσιεύτηκε στο τεύχος Μαρτίου 2025 του περιοδικού «Broadview» με τον τίτλο «Φυτεύοντας την ελπίδα». «Εχω βιώσει κάποιες βαθιά πνευματικές εμπειρίες στην Ιρλανδία, σε ένα μέρος όπου μοναχοί προσεύχονται κάθε μέρα από τον πέμπτο αιώνα, και στην Ιαπωνία, με έναν ιερέα σίντο στην κορυefsynBIO

https://www.visiontv.ca/

Από την τηλεοπτική σειρά Healing Gardens, που είδαμε και στην ΕΡΤ φή του όρους Κουράμα, που με επηρέασαν βαθιά. Είμαστε συνδεδεμένοι τόσο με τον πνευματικό κόσμο όσο και με τον φυσικό», πρόσθεσε η Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ. Ετσι, αφού της μεταφέρθηκε σε νεαρή ηλικία ότι μια μέρα θα έπρεπε να φέρει την αρχαία κελτική γνώση στο προσκήνιο, σε ένα ταραγμένο μέλλον, η Νταϊάνα έκανε ακριβώς αυτό. Εργάζεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, για τη διατήρηση του περιβάλλοντος, καθώς επισήμανε την κλιματική αλλαγή ως μια από τις πιο σημαντικές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουμε στη σύγχρονη εποχή. Σήμερα έχει παρουσιάσει ένα φιλόδοξο «βιο-σχέδιο» για την αντιστροφή της κλιματικής κρίσης. «Είναι πολύ απλό», λέει η ίδια, «προστατέψτε τα υπάρχοντα δάση και φυτέψτε δέντρα, πολλά δέντρα. Αλλά τα σωστά δέντρα στο σωστό μέρος, όχι το λάθος δέντρο στο λάθος μέρος. Στη Βόρεια Αμερική, έχουμε την επιλογή 15 διαφορετικών ιθαγενών ειδών, όπως η λευκή πεύκη, οι βελανιδιές, η καστανιά και η καρυδιά, που μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ειδικά οι βελανιδιές αποτελούν ιδανική λύση καθώς φιλοξεefsynBIO

«Τα δέντρα είναι ανεκτίμητης αξίας. Είναι γεμάτα φάρμακα για εμάς. Τα αερολύματα από το λευκό πεύκο ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και μπορεί να έχουν αντικαρκινικές δράσεις. Κανείς δεν έχει λύσει το ερώτημα από πού προέρχονται στην πραγματικότητα τα δέντρα στην εξέλιξή μας. Είναι απίστευτα πολύπλοκα και ζουν τη ζωή τους σε κβαντικό επίπεδο. Συμπεριφέρονται σαν υπολογιστές και έχουν ένα είδος εγκεφάλου»

νούν μια ευρεία γκάμα άγριας ζωής και ζουν γύρω στα 1.000 χρόνια. »Πρέπει να φυτεύουμε ένα δέντρο ανά άτομο, ετησίως, για τα επόμενα έξι χρόνια. Αυτό σημαίνει 50 δισεκατομμύρια δέντρα σε όλο τον κόσμο. Αυτό θα μειώσει τον άνθρακα στην ατμόσφαιρα από περίπου 412 μέρη (parts) ανά εκατομμύριο σε περίπου 300 με την πάροδο του χρόνου», κατέθεσε η Νταϊάνα στην ίδια συνέντευξη. Και πρόσθεσε: «Μπορούμε να δημιουργήσουμε μικρά αστικά δάση που μπορούν να καθαρίσουν τον αέρα και να δροσίσουν τις πόλεις μας. Μπορούμε να πείσουμε τους αγρότες να αποκαταστήσουν τους δασωμένους φράχτες για την άγρια ζωή και να φέρουμε τους ανθρώπους στα πάρκα για να φυτέψουν και να φροντίσουν, ειδικά τα νεαρά δέντρα». Η εντρύφηση της Νταϊάνας στην αρχαία γνώση των δέντρων την οδήγησε, από πολύ νωρίς, σε μοναδικές επιστημονικές ανακαλύψεις. Τη δεκαετία του 1970, δημιούργησε το δικό της δενδροκομείο και συνέλεξε δέντρα από όλο τον κόσμο. Ανακάλυψε τη σημασία των «ντόπιων» δέντρων στην καρδιά του δάσους και απέδειξε επιστημονικά ότι τα δέντρα είναι μια ζωντανή

37

Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ

βιβλιοθήκη ιατρικής, ότι έχουν μια χημική γλώσσα και επικοινωνούν σε έναν κβαντικό κόσμο, δηλαδή σε πολύ μικρές κλίμακες – σε επίπεδο ατόμων και υποατομικών σωματιδίων, όπως ηλεκτρόνια, φωτόνια, νετρόνια κ.ά. Πλέον, σε ηλικία 81 ετών, η Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ, που κατοικεί κοντά στην Οτάβα του Οντάριο στον Καναδά, έχει αφιερώσει μια ζωή στην κατάρριψη των φραγμών μεταξύ επιστήμης και πνευματικότητας. Η μελέτη της για τα δέντρα έχει διευρύνει την αντίληψή μας για την αρχαία γνώση και την ικανότητα των δένδρων να επικοινωνούν. Στην τελευταία της συλλογή δοκιμίων, με τίτλο «Η πράσινη καρδιά μας: η ψυχή και η επιστήμη των δασών» (Our Green Heart: The Soul and Science of Forests), σκιαγραφεί το «βιο-σχέδιό» της -που βασίζεται στη συνδεσιμότητα της φύσηςγια την άμβλυνση της κλιματικής κρίσης. Ο Christopher White, ιερέας της Ενωμένης Εκκλησίας του Χριστού, μιας κοι-

38

νωνικά φιλελεύθερης κυρίως προτεσταντικής ομολογίας, που εδρεύει στις ΗΠΑ, συνάντησε τη συγγραφέα στο σπίτι της, κοντά στην Οτάβα του Καναδά, για να συζητήσουν για τις «ψυχές» των δέντρων, για την κλιματική αλλαγή και σε τι να ελπίζουμε από την επόμενη γενιά. Η Νταϊάνα, μιλώντας για την κλιματική αλλαγή, είπε χαρακτηριστικά ότι «κανείς μας δεν πρόκειται να ξεφύγει από τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη. »Για πρώτη φορά, ο Καναδάς θα βιώσει τυφώνες και καταστροφές από θεομηνίες. Οι νιφάδες χιονιού είναι υπερενυδατωμένες και πλέον τόσο μεγάλες, που τα κλαδιά δεν μπορούν να αντέξουν το συνολικό βάρος τους. Σπάνε και πέφτουν στο έδαφος και έτσι το καλοκαίρι έχει ήδη δημιουργηθεί το “καύσιμο” για δασικές πυρκαγιές», αναφέρει, για να προσθέσει και άλλες παραμέτρους: το λιώσιμο των παγόβουνων, την «κατάρρευση των πληθυσμών των εντόμων - σε παγκόσμιο επίπεδο έχουμε χάσει το 73% του πληθυσμού

όλων των εντόμων, γεγονός που δυσχεραίνει τη ζωή στον πλανήτη και δημιουργεί προβλήματα στην παραγωγή τροφής, αλλά και τις συνέπειες των πολεμικών συγκρούσεων. «Ενα πράγμα που δεν συνειδητοποιούν οι άνθρωποι είναι ότι όλες οι εκρήξεις βομβών στη Γάζα και την Ουκρανία προκαλούν ένα σύννεφο χημικών ουσιών που ανεβαίνει στην ατμόσφαιρα. Αυτές οι χημικές ουσίες μεταφέρουν ηλεκτρισμό, ο οποίος με τη σειρά του προσελκύει μυκητοκτόνα, φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα, τα οποία “κυκλοφορούν” σε όλο τον πλανήτη και κατόπιν πέφτουν στη γη ως βροχή. Οπότε τρώμε κυριολεκτικά τα χημικά του πολέμου. Η χρήση χημικών ουσιών αλλάζει τη βιολογία μας», εξηγεί και συνεχίζει: «Δεν βιώνουμε μόνο κλιματική κρίση. Βιώνουμε επίσης μια πνευματική κρίση. Υπάρχουν τρία μέρη μας: σώμα, νους και ψυχή. Φροντίζουμε το σώμα και το μυαλό μας, αλλά όλες οι ψυχές μας βρίσκοefsynBIO

νται σε κατάσταση παραμέλησης», αναφέρει χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι «ο καπιταλισμός μάς σκοτώνει και τα χρήματα είναι από μόνα τους μια ασθένεια». Σε ερώτηση που της απευθύνθηκε για ποιον λόγο αναφέρεται στον τίτλο του βιβλίου της στη λέξη «ψυχή» των δασών, απάντησε: «Τα δέντρα είναι ανεκτίμητης αξίας. Είναι γεμάτα φάρμακα για εμάς. Τα αερολύματα από το λευκό πεύκο ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και μπορούν να έχουν αντικαρκινικές δράσεις. Κανείς δεν έχει λύσει το ερώτημα από πού προέρχονται στην πραγματικότητα τα δέντρα στην εξέλιξή μας. Είναι απίστευτα πολύπλοκα και ζουν τη ζωή τους σε κβαντικό επίπεδο. Συμπεριφέρονται σαν υπολογιστές και έχουν ένα είδος εγκεφάλου. »Στην πραγματικότητα αψηφούν τους νόμους της βαρύτητας και της φυσικής, π.χ. με τη ροή νερού στον εσωτερικό αγγειακό ιστό τους [από κάτω, τις ρίζες] efsynBIO

προς τα πάνω, χωρίς κανείς να ξέρει πώς γίνεται. (…) υπάρχει μια μορφή θεϊκότητας στα δάση, κάτι που ισχύει για ολόκληρο τον πλανήτη μας (…) Μπορούμε να βρούμε την ψυχή και το θείο στη μουσική και τα μαθηματικά του σύμπαντος». Η διακεκριμένη ιατρική βιοχημικός και βοτανολόγος δεν κρύβει ότι έχει «τρομερή ελπίδα για την ερχόμενη γενιά». «Είναι πολύ έξυπνοι και θα κοιτάξουν πίσω με απόλυτη σαφήνεια για το τι έχουμε κάνει και τι διακυβεύεται», λέει. Ωστόσο, ασκεί έντονη κριτική στη γεωμηχανική, ένα νέο περιβαλλοντικό κίνημα, που υπόσχεται να σώσει τον κόσμο από το φαινόμενο του θερμοκηπίου με τη χρήση σκόνης θείου, σιδήρου, ανακλαστήρων, καθώς και την εγκατάσταση χιλιάδων μικροσκοπικών κατόπτρων στο Διάστημα. «Ενας γεωμηχανικός ρώτησε τη γνώμη μου για το αν θα μπορούσαμε να ρίξουμε στον ωκεανό ρινίσματα σιδήρου έτσι ώστε να απορροφηθεί ο άνθρακας.

Μα, κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε μαζική εξαφάνιση ψαριών καθώς θα επηρέαζε το περιβάλλον τους. Οι γεωμηχανικοί δεν κατανοούν πως όλα τα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτόμαστε όλοι για τη ζωή είναι αλληλοσυνδεόμενα. Ολοι αυτοί, μαζί με τους πλούσιους, είναι απομονωμένοι από τις συνέπειες των δικών τους πράξεων», υποστηρίζει η Νταϊάνα Μπέρεσφορντ-Κρόγκερ και επικαλείται τους ιρλανδικούς νόμους Brehon: «Οι ιρλανδικοί νόμοι Brehon δεν βασίζονται στην ιδιοκτησία, αλλά σε αυτό που εξυπηρετεί τόσο τη φύση όσο και την ανθρωπότητα. Υπάρχει απαίτηση για αποκατάσταση της βλάβης που προκαλείται, τόσο ηθικά όσο και οικονομικά. Αν ζούσαμε υπό αυτό το σύστημα νόμων, σε αντίθεση με τους τωρινούς νόμους που βασίζονται στην ιδιοκτησία, οι επιστήμονες δεν θα ξεκινούσαν ποτέ αυτά τα σχέδια, γνωρίζοντας το πιθανό κόστος που θα επωμίζονταν αν τα πράγματα πήγαιναν στραβά». Και όταν ρωτήθηκε αν έχει να μοιραστεί με τον κόσμο λίγη παραπάνω από τη γνώση της, απάντησε: «Εχουμε ανάγκη προσευχής και ελπίδας για να αντιμετωπίσουμε την κατάρρευση του κοινωνικού ιστού που συμβαίνει... δίπλα μας! Οπως έχουμε ανάγκη από την αγάπη και τις φιλίες που μπορούμε να δημιουργήσουμε. Εχετε τα μάτια σας ανοιχτά οποτεδήποτε, οπουδήποτε κι αν είστε, στην ελπίδα!».

i Νταϊάνα Μπέρεσφορντ- Κρόγκερ Η κύρια έρευνά της που την έκανε γνωστή αφορά τα αερολύματα που παράγονται από τα δέντρα και των οποίων η δράση είναι χαλαρωτική για τον εγκέφαλο αλλά συμβάλλει και στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος https://www.youtube.com/ watch?v=BnWY5QyShpo https://www.facebook.com/profile.ph p?id=100063539178429&locale=el_GR

39

Η εναλλακτική ενημέρωση

Ακούστε μας καθημερινά

στην ιστοσελίδα μας

efsyn.gr

έχει τώρα και φωνή

Ακολουθήστε μας....