Biblia młodych YOUCAT

BIBLIA MŁODYCH

BIBLIA MŁODYCH

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 1

08.08.2017 07:54

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 2

08.08.2017 07:54

BIBLIA MŁODYCH Kościoła katolickiego Słowo wstępne papież Franciszek Wybór tekstów z komentarzami

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 3

08.08.2017 07:54

4

Tytuł oryginału wydania niemieckiego: Y-BIBEL, Jugendbibel der Katholischen Kirche mit einem Vorwort von Papst Franziskus YOUCAT Bibel herausgegeben von der Österreichischen Bischofskonferenz © 2015 YOUCAT Foundation gemeinnutzige GmbH, Konigstein im Taunus.

Jedynym udziałowcem YOUCAT Foundation jest międzynarodowa organizacja Pomoc Kościołowi w Potrzebie (PKWP) z siedzibą w Konigstein, Taunus.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Korzystanie z marki YOUCAT za zgodą YOUCAT Foundation.

YOUCAT® jest chronioną międzynarodową marką i logo. Numer rejestracyjny GM: 011929131 Wybór i opracowanie tekstów: prof. dr Michael Langer, Regensburg (koordynator), prof. dr Georg Fischer SJ, Innsbruck (Stary Testament), prof. dr Dominik Markl SJ, Rom (Stary Testament), prof. dr Thomas Söding, Bochum (Nowy Testament), wspólnie z młodymi ludźmi.

Projekt graficzny i ilustracje: Alexander von Lengerke, Kolonia Tłumaczenie: Anna Stefanik Konsultacja merytoryczna: ks. Mariusz Górny SSP, s. dr M. Iwona Kopacz PDDM Druk i oprawa: Drukarnia im. A. Półtawskiego – Kielce Nihil obstat: ks. prof. dr hab. Mariusz Rosik, wykładowca Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, członek Zarządu Stowarzyszenia Biblistów Polskich, konsultor Komisji Nauki Wiary KEP (www.mariuszrosik.pl), Wrocław, 21 czerwca 2017 r.

Imprimatur: abp Wacław Depo, Metropolita Częstochowski, Częstochowa, 26 czerwca 2017 r. (L.dz. 1144/6.7/2017) Teksty biblijne za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnych z komentarzem © Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011 NIHIL OBSTAT: Stary Testament (bez Księgi Psalmów) abp Marian Gołębiewski, Wrocław, 26 maja 2008 r.; Nowy Testament i Psalmy ks. Stanisław Włodarczyk, Częstochowa, 20 maja 2005 r., ks. Henryk Witczyk, Lublin, 13 czerwca 2005 r.

IMPRIMATUR: Stary Testament (bez Księgi Psalmów) bp Zygmunt Zimowski, Przewodniczący Komisji Nauki Wiary KEP, Radom, 28 czerwca 2008 r., L.dz. 1056/08; Nowy Testament i Psalmy bp Zygmunt Zimowski, Przewodniczący Komisji Nauki Wiary KEP, Radom, 30 czerwca 2005 r., L.dz. 939/05.

ISBN 978-83-7797-636-4 © Edycja Świętego Pawła, 2017 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • www.edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 4

08.08.2017 07:54

5

Spis treści Słowo wstępne papieża Franciszka 6 Jak możesz czytać Biblię 8 Biblia jest wyjątkowa 11

Pięcioksiąg (Tora) 16 Księgi historyczne 74

Księgi mądrościowe 140

Księgi prorockie 188

Stary Testament 14

Księga Rodzaju 18 | Księga Wyjścia 34 | Księga Kapłańska 50 Księga Liczb 54 | Księga Powtórzonego Prawa 62 Księga Jozuego 76 | Księga Sędziów 80 | Księga Rut 84 | Księgi Samuela 90 Księgi Królewskie 104 | Księgi Kronik 118 | Księgi Ezdrasza/Nehemiasza 122 Księga Tobiasza 128 | Księga Judyty 132 | Księga Estery 134 Księgi Machabejskie 136 Księga Hioba 142 | Księga Psalmów 150 | Księga Przysłów 168 | Księga Koheleta 172 | Pieśń nad pieśniami 176 | Księga Mądrości 180 Mądrość Syracydesa 184 Księga Izajasza 190 | Księga Jeremiasza 206 | Lamentacje/Księga Barucha 218 | Księga Ezechiela 220 | Księga Daniela 228 Księgi dwunastu proroków 234 Ozeasza/Joela/Amosa 236 | Abdiasza/Jonasza 238 Micheasza/Nahuma/Habakuka 241 | Sofoniasza/Aggeusza 244 Zachariasza/Malachiasza 246

Ewangelie 250

Nowy Testament 248 według św. Mateusza 252 | według św. Marka 286 według św. Łukasza 292 | według św. Jana 308 Dzieje Apostolskie 326

Listy 350

Listy św. Pawła 352 List do Rzymian 354 Pierwszy i Drugi List do Koryntian 359 List do Galatów 364 | List do Efezjan 366 List do Filipian 368 | List do Kolosan 374 Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan 376 Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza 378 | List do Tytusa 380 List do Filemona 381 List do Hebrajczyków 382 Listy katolickie 384 List św. Jakuba 386 | Pierwszy List św. Piotra 387 Drugi List św. Piotra 394 | Pierwszy List św. Jana 395 Drugi i Trzeci List św. Jana 398 | List św. Judy 399 Apokalipsa św. Jana 400 Oznaczenia i indeksy 408

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 5

08.08.2017 07:54

Słowo wstępne

Drodzy Młodzi Przyjaciele, Gdybym pokazał Wam moją Biblię, myślę, że nie bylibyście nią zachwyceni. „Serio? To jest Biblia papieża? Taka stara i zniszczona!”.

Może podarowalibyście mi nową, może nawet taką za 1000 dolarów, ale ja bym jej nie chciał. Kocham moją starą Biblię, która towarzyszyła mi przez połowę mojego życia. Była świadkiem mojej radości, spadały też na nią moje łzy. Ta Biblia jest moim najdroższym skarbem. Żyję nią. Nie oddałbym jej za nic.

Biblia dla młodzieży, którą właśnie czytacie, bardzo mi się podoba. Jest kolorowa, zawiera wiele świadectw – świadectw świętych, świadectw ludzi młodych. Zaprasza, by natychmiast zacząć ją czytać i skończyć dopiero na ostatniej stronie. A wtedy co… ? Wtedy ją odłożycie. Będzie stała na regale, gdzieś z tyłu, w trzecim rzędzie. Pokryje ją kurz. Pewnego dnia Wasze dzieci sprzedadzą ją na pchlim targu.

Nie, nie można do tego dopuścić!

Chciałbym Wam coś powiedzieć: Prześladowanych chrześcijan jest dziś więcej niż w czasach, gdy powstawał Kościół. Dlaczego są prześladowani? Są prześladowani, bo noszą krzyż i dają świadectwo o Jezusie. Są sądzeni, gdyż posiadają Biblię. Biblia jest bardzo niebezpieczna. Tak niebezpieczna, że ci, którzy ją mają, są traktowani tak, jakby mieli szafy pełne ręcznych granatów. Mahatma Ghandi, który nie był chrześcijaninem, powiedział kiedyś: „Wy, chrześcijanie, jesteście w posiadaniu dokumentu pełnego dynamitu, który mógłby całą cywilizację rozerwać na kawałki, postawić świat na głowie, przynieść

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 6

08.08.2017 07:54

PA P I E Ż F R A N C I S Z EK

7

temu rozdartemu przez wojny światu pokój. Ale traktujecie go tak, jakby to było tylko dobre dzieło literackie – i nic więcej”.

Co zatem trzymacie w Waszych rękach? Dobre dzieło literackie?

Zbiór pięknych, starych historii? Jeśli tak, to należałoby powiedzieć tym, którzy za posiadanie Biblii byli torturowani i zamykani w więzieniach: Jesteście głupcami, to przecież tylko zwykła literatura! Nie, przez Słowo Boga na świat przyszła Światłość, która już nigdy nie zgaśnie. W adhortacji Evangelii gaudium (175) napisałem: „Nie szukamy, błądząc po ciemku, ani nie powinniśmy oczekiwać, aby Bóg skierował do nas Słowo, ponieważ rzeczywiście «Bóg przemówił, już nie jest wielkim nieznanym, lecz objawił się». Przyjmijmy wzniosły skarb objawionego Słowa”.

Trzymacie zatem w rękach coś boskiego – księgę, która jest jak ogień! Księgę, przez którą przemawia Bóg. Pamiętajcie – Biblii nie mamy po to, by stała na półce, ona powinna leżeć blisko, powinniśmy często ją czytać – każdego dnia, w samotności, a także wspólnie z innymi. Wspólnie z innymi uprawiacie przecież sport, chodzicie razem na zakupy. Dlaczego we dwoje, troje czy czworo nie czytać Biblii? Na łonie przyrody, w lesie, na plaży, wieczorem przy blasku świec… Doświadczycie w ten sposób czegoś niezwykłego! A może boicie się, że taka propozycja mogłaby Was skompromitować w oczach innych?

Czytajcie uważnie! Niech nie zadowala Was jedynie pobieżne czytanie, Biblia to nie jest komiks! Słowa Bożego nie można czytać pobieżnie! Stawiajcie sobie pytania: Co ten tekst mówi mojemu sercu?

Czy Bóg w tych słowach przemawia do mnie? Czy dotyka mnie w głębi mojej tęsknoty? Co mam uczynić? – Jedynie w ten sposób Słowo Boga zyskuje moc. Tylko tak nasze życie może ulec przemianie, może stać się wielkie i piękne.

Chcę Wam opowiedzieć, jak ja czytam moją starą Biblię. Często biorę ją do ręki, czytam jakiś fragment, a potem ją odkładam i pozwalam,

by Bóg na mnie patrzył. Nie ja patrzę na Boga, ale ON patrzy na mnie.

ON jest przy mnie. Spogląda na mnie. I czuję – to nie jest sentymentalizm – głęboko czuję to wszystko, co Bóg do mnie mówi. Czasem nie mówi nic. Jedyne, co wtedy czuję, to pustka, pustka, pustka… Ale cierpliwie siedzę i czekam. Czytam i modlę się. Modlę się na siedząco, gdyż klęczenie sprawia mi ból. Zdarza mi się nawet czasem zasnąć na modlitwie. Ale to nie ma znaczenia. Jestem jak syn, który jest przy swoim Ojcu – to jest najważniejsze.

Chcecie sprawić mi radość? Czytajcie Biblię!

Wasz papież Franciszek

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 7

08.08.2017 07:54

Jak możesz czytać Biblię Biblia została napisana dla ciebie. Możesz ją czytać i w ten sposób słowo Boga stanie się słowem twojego życia. Poniższe 10 zasad może ci w tym pomóc.

Czytaj Biblię…

1 2 3 4 5

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 8

…i módl się.

Biblia jest Pismem Świętym. Dlatego zanim zaczniesz czytać, poproś Boga o Ducha Świętego, a po zakończeniu czytania podziękuj Mu. Jak masz się modlić? Możesz zacząć tą krótką modlitwą: „Twoje słowo jest pochodnią dla nóg moich i światłem na mojej ścieżce” (Ps 119, 105). …i pozwól się zaskoczyć.

Biblia pełna jest niespodzianek. Nawet jeśli niektóre z opowiadań słyszałeś już wcześniej – daj im drugą szansę. Samemu sobie również!

W Biblii zobaczysz przekraczającą wszystko nieskończoność i wielkość Boga. …i ciesz się.

Biblia jest historią o miłości z happy endem. Śmierć została pokonana. Życie zwyciężyło. Tę radosną nowinę znajdziesz we wszystkich tekstach Biblii. Szukaj jej i ciesz się, gdy ją znajdziesz. …i rób to regularnie.

Biblia jest księgą twojego życia. Czytając ją codziennie, choćby tylko krótki fragment lub nawet jeden werset, przekonasz się, jak dobrze to na ciebie działa. To tak jak ze sportem lub z muzyką – jedynie regularny trening i ćwiczenia dają efekty, a gdy coś już umiemy, wtedy zaczyna to naprawdę sprawiać radość. …i notuj, gdy cię coś poruszy.

Biblia jest ogromnym skarbem. Dostałeś go darmo, w prezencie. Nie odpakuj jednak wszystkiego od razu. Czytaj tylko tyle, ile jesteś w stanie przyjąć. Gdy coś szczególnie cię poruszy, zapisz to i naucz się tego na pamięć.

08.08.2017 07:54

DZ I E S I ĘĆ Z A S A D

9

Żyj tym, co zrozumiałeś z Ewangelii.

Nawet jeśli to niewiele. Żyj tym!

BR AT ROGER Z TAIZ É

…i daj sobie czas.

Biblia jest prastarą księgą, która pozostaje wiecznie młoda i nowa.

Nie chce, by ją przeczytać od początku do końca jednym tchem. Gdy ją czytasz, dobrze, byś się zatrzymał. Będziesz mógł zastanowić się i poczuć, co Bóg chce ci powiedzieć. A kiedy już przeczytasz całą Biblię – zacznij po prostu znów od początku. Odkryjesz w niej wtedy zupełnie nowe rzeczy. …i bądź cierpliwy.

Biblia zawiera głęboką mądrość, może ci się jednak niekiedy wydać niejasna i obca. Nie zawsze wszystko zrozumiesz od razu. Niektóre fragmenty można odczytać jedynie w odniesieniu do ówczesnej epoki lub kontekstu historycznego. Musisz być dla siebie oraz dla Biblii cierpliwy. Jeśli czegoś nie potrafisz zrozumieć, zobacz, do czego to nawiązuje, albo znajdź inne fragmenty, które poruszają to samo zagadnienie. W Biblii jest wiele podpowiedzi. …i rób to też razem z innymi.

Tym, co mówi ci Biblia, możesz dzielić się z innymi. A to, co odkryli w niej inni, może pomóc ci lepiej ją zrozumieć. Gdy będziesz rozmawiał o Biblii, zwróć uwagę, by słowo Boże zawsze było w centrum, by go nie zagłuszyć rozmową. Biblia nigdy nie może być bronią skierowaną przeciwko komuś; ona jest mostem dla tych, którzy pragną pokoju. …i otwórz swoje serce.

Biblia dotyka serca. Czytanie Biblii nie ogranicza się do samego czytania. Bóg otwiera twoje serce. Jego słowo zapisuje się w twoim życiu i możesz dać temu wyraz, uczestnicząc w nabożeństwach. Jesteś zaproszony właśnie do tego, by otwartym sercem czytać Biblię. …i ruszaj w drogę.

Biblia jest kompasem w twoim życiu. Ona wskazuje ci kierunek. Sam idziesz drogą swojego życia, lecz nie idziesz samotnie. Przypomnij sobie uczniów w drodze do Emaus (Łk 24, 13-35). Nie od razu rozpoznali Jezusa, który towarzyszył im w ich smutku. W pewnym momencie zadali sobie jednak pytanie: „Czy serce nie rozpalało się w nas, gdy rozmawiał z nami w drodze i wyjaśniał nam Pisma?” (Łk 24, 32).

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 9

6 uff...

7 8 9 10 08.08.2017 07:54

Foto Mrtine schรถpfungsmorgen

EINFร HRUNG DIE BIBEL

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 10

08.08.2017 07:54

smorgen

Biblia jest wyjÄ…tkowa

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 11

08.08.2017 07:54

12

W S T ĘP

B

iblia jest wyjątkowa. Jest najbardziej znaną książką na całym świecie. Żadna inna książka nie była tak często tłumaczona na różne języki. Żadna inna nie miała tak ogromnego wpływu na dzieje ludzkości. Dla chrześcijan Biblia jest Pismem Świętym.

Biblia należy do literatury światowej. Zawiera niezwykłe opowiadania. Wiele ksiąg napisanych zostało pięknym poetyckim językiem, np. Księga Hioba i wiele psalmów w Starym Testamencie, a także Hymn o miłości (1 Kor 13) i Apokalipsa św. Jana w Nowym Testamencie. Biblia często zaskakuje. Bywa krytyczna. Może czasami wydawać się obca. Niekiedy może minąć wiele lat,

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 12

nim zrozumiemy jakiś fragment Pisma Świętego.

Warto jednak wciąż na nowo próbować ją zrozumieć. Dla wszystkich chrześcijan Biblia jest potwierdzeniem ich wiary.

Więcej nawet – Biblia jest słowem Bożym. Używa języka i słów człowieka, lecz jest Objawieniem. Powstała dlatego, że ludzie słuchali słów Boga i zapisali je w języku, którym się posługiwali. Została przekazana innym, gdyż ludzie uwierzyli, że przez te słowa Bóg kieruje do nich swoje przesłanie.

Biblia chce człowieka poruszyć; zmotywować do dobrego życia.

08.08.2017 07:54

BIBLIA

13

W naszym życiu powinniśmy łączyć miłość do Boga z miłością bliźniego. Nie wystarczy ograniczyć się tylko do czytania Biblii. Trzeba łączyć z nim modlitwę, relację z innymi, refleksję – a wszystko z radością, że jest z nami Bóg, który daje nam życie.

Słuchaj, Izraelu! Pan jest naszym Bogiem, Pan jeden. Będziesz miłował Pana, twojego Boga, całym swoim sercem, całą swoją duszą i z całej swojej mocy. Niech słowa, które ci dziś przekazuję, trwają w twoim sercu. Wpoisz je swoim dzieciom i będziesz o nich mówił, przebywając w domu, idąc drogą, kładąc się spać i wstając ze snu.

Pwt 6, 4-7

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 13

08.08.2017 07:54

Stary Testament

Księgi Starego Testamentu były Biblią Jezusa.

Jezus dobrze ją znał, kochał i często cytował; również w oparciu o nią nauczał. Jezus uważał za swoje zadanie przedstawić przesłanie Starego Testamentu w nowym duchu.

KIE EJS AB KS

IĘG

I M

H AC

KSIĘGA ESTERY

KSIĘGA JUDYTY

KSIĘGA TOBIASZA

KSIĘGI KRONIK

EZDRASZA I NEHEMIASZA

KSIĘGI SAMUELA

KSIĘGA RUT

O

W

UEG

GA S ĘD

GA J OZ

hrześcijanie pierwszą część Biblii nazwali Starym Testamentem. Jest to zbiór ksiąg opisujących stworzenie człowieka oraz miłość i troskę, jaką Bóg go obdarzał przed przyjściem na świat Jezusa. „Stary” nie oznacza ‘przestarzały’, lecz ‘pierwotny’.

KSIĘ

KSIĘ

C

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 14

ZIÓ

NEGO RZO POWTÓ PRAWA KSIĘGA

KSIĘGA RO DZAJU KSIĘGA W YJŚCIA KSIĘGA KA PŁAŃSKA KSIĘGA LI CZB

PIĘCIOKSIĄG

KSIĘGI KRÓLEWSKIE

KSIĘGI HISTORYCZNE

Stary Testament jest dziełem wielu osób. Tylko w przypadku nielicznych ksiąg wiadomo dokładnie kiedy, gdzie i przez kogo zostały napisane.

Większość ksiąg Starego Testamentu powstała w języku hebrajskim – niektóre w aramejskim i greckim. Większość powstała w Izraelu, niektóre być może także poza Ziemią Świętą. Minęły stulecia, nim Stary Testament ostatecznie powstał w formie, jaką dziś znamy.

08.08.2017 07:54

S TA R Y T E S TA M EN T

ryczne, księgi mądrościowe i księgi prorockie, do których zalicza się również Księgę Daniela.

Pierwsi chrześcijanie przejęli Stary Testament od greckojęzycznych wspólnot żydowskich. Zawiera on więcej ksiąg niż Biblia hebrajska, znajdują się tam także: Mądrość Syracydesa, księgi Barucha, Tobiasza i Judyty, księgi Machabejskie oraz Księga Mądrości. Ich fragmenty są cytowane także w Nowym Testamencie. Wspólnoty protestanckie nie uznają ich jednak za część Pisma Świętego.

Księgi Starego Testamentu ukazują rewolucję, jaką przeszła wiara w historii ludzkości. Prawie wszystkie narody w otoczeniu Izraela wierzą w setki albo nawet i tysiące bóstw, Izrael głosi natomiast, że w całym wszechświecie istnieje tylko jeden Bóg. To przekonanie stanowi podstawę judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 15

Nowy Testament kryje się w Starym, Stary jest widoczny w Nowym.

KSIĘGI PROROCKIE

KSIĘGI OZEASZA, JOELA, AMOSA, ABDIASZA, JONASZA, MICHEASZA, NAHUMA, HABABKUKA, SOFONIASZA, ZACHARIASZA,MALACHIASZA

ŚW. AUGUST YN Z HIPPONY (354-430), f ilozof i dok tor kościoła

KSIĘGA JEREMIASZA

SA SYRACYDE MĄDROŚĆ

ĄDROŚCI KSIĘGA M

D PIEŚNIAM PIEŚŃ NA

KSIĘGA KOHELETA

ÓW LM

A

A P SA

HI

OB

IĘG KS

GA IĘ KS

KSIĘGA PRZYSŁÓW

I

KSIĘGI MĄDROŚCIOWE

Ps 119, 105

LAMENTACJE KSIĘGA EZECHIELA KSIĘGA DANIELA

Chrześcijański Stary Testament podzielony jest w nieco inny sposób. Pierwsza część to Pięcioksiąg Mojżesza (od Księgi Rodzaju do Księgi Powtórzonego Prawa), kolejne to księgi histo-

Twoje słowo jest pochodnią dla nóg moich i światłem na mojej ścieżce.

KSIĘGA IZAJASZA

Pismo Święte dla wyznawców judaizmu to jedynie Stary Testament. Judaizm nie uznaje Nowego Testamentu. Biblia hebrajska w tradycji żydowskiej dzieli się na 3 części: Prawo, Prorocy i Pisma. Prawo obejmuje pierwszych 5 ksiąg Biblii (od Księgi Rodzaju do Księgi Powtórzonego Prawa). Prorocy to niektóre księgi historyczne (od Księgi Jozuego), jak również księgi prorockie, do których zalicza się księgi Izajasza, Jeremiasza i Ezechiela oraz 12 proroków mniejszych (od Ozeasza do Malachiasza). Do Pism zalicza się pozostałe księgi napisane w języku hebrajskim, np. Księgę Psalmów.

15

Stary Testament zawiera wiele fragmentów mówiących o przemocy. Czasem Bóg jest gwałtowny.

To z jednej strony stanowi dowód na to, że Biblia przedstawia w sposób realistyczny także rzeczywistość trudną i bolesną. Bóg dotyka wszystkich aspektów życia. Z drugiej jednak strony należy czytać te fragmenty z dużą rozwagą i starać się je właściwie zrozumieć. Biblia nie może nigdy być usprawiedliwieniem dla niszczącej przemocy. Bóg jest przede wszystkim Bogiem życia (Rdz 1 – 2) i miłosierdzia (Wj 34, 6-7).

08.08.2017 07:54

Pięcioksiąg (Tora)

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 16

08.08.2017 07:54

P I ĘC I O K S I Ą G

H

ebrajskie słowo „Tora” oznacza ‘nauczanie, pouczenie’. Tym mianem określa się pierwsze pięć ksiąg Biblii, nazywane Pięcioksięgiem, do którego zaliczamy księgi Rodzaju, Wyjścia, Kapłańską, Liczb i Powtórzonego Prawa. W Nowym Testamencie na pierwszy plan wysuwają się Ewangelie, które są umieszczone na początku ze względu na swoje szczególne znaczenie, w Starym Testamencie taki status ma Pięcioksiąg. Jest on fundamentem, na którym opierają się wszystkie kolejne księgi.

W chrześcijańskim Starym Testamencie Pięcioksiąg określa się jako Prawo, ponieważ opowiada o przekazaniu Mojżeszowi na górze Synaj przepisów Prawa, rozpoczynających się od Dziesięciu przykazań.

Pięcioksiąg przedstawia historię od stworzenia świata i człowieka (Rdz 1 – 2) do śmierci Mojżesza (Pwt 34). Rozpoczyna ją opis pra-

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 17

17

historii (Rdz 1 – 11), po którym pojawiają się opowiadania o praojcach, począwszy od Abrahama i Sary (Rdz 12 – 50), o wyzwoleniu Izreala z Egiptu (Wj 1 – 15), o spotkaniu z Bogiem na górze Synaj (Wj 19 do Lb 10), o przejściu przez pustynię w kierunku Ziemi Obiecanej (od Lb 10) oraz długie mowy wygłoszone przez Mojżesza w dniu jego śmierci, które znajdziemy w Księdze Powtórzonego Prawa.

Pięcioksiąg jest więc pewnego rodzaju prehistorią, opowiada historię ludu Izraela, zanim zamieszkał on w Ziemi Obiecanej. Opisane w niej stworzenie świata i człowieka, powołanie Abrahama, objawienie Bożego imienia, uwolnienie z Egiptu oraz przekazanie przepisów Prawa stanowią podstawę wiary w Boga zarówno dla Żydów, jak i chrześcijan.

08.08.2017 07:54

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 18

08.08.2017 07:54

K sięg a

Rodzaju Pierwszą Księgę Biblii rozpoczyna opis stworzenia świata i człowieka (Rdz 1 – 2), a kończy opis życia Jakuba (zwanego Izraelem) i jego dużej rodziny w Egipcie. To tam uformował się naród Izraela, który wyruszył potem ku obiecanej ziemi wolności i dobrobytu, co opisane zostało w Księdze Wyjścia.

W pierwszych jedenastu rozdziałach Księgi Rodzaju głównym tematem jest stworzenie wszechświata i ludzkości. W ten sposób Biblia pokazuje, że Bóg obejmuje wszystko i jest obecny we wszystkim. Zawierając przymierze z Noem, Bóg zawiera przymierze ze wszystkimi istotami żywymi (Rdz 9) i udziela im błogosławieństwa. Znakiem tego przymierza jest tęcza (Rdz 9, 12-17).

W kolejnych rozdziałach Księga Rodzaju pokazuje sposób, w jaki Bóg wchodzi w relacje z ludźmi – towarzyszy On ludziom i zapewnia ich o swojej obecności i pomocy. W trudnych sytuacjach w szczególny sposób doświadczają tego Abraham, Izaak i Jakub oraz ich żony i dzieci. Głód, porażki, konflikty, życie w obcym kraju – w każdej niedoli Bóg jest pomocą.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 19

08.08.2017 07:54

20

P I ĘC I O K S I Ą G

DWA OPISY STWORZENIA ŚWIATA I CZŁOWIEKA (Rdz 1 – 2) Dwa pierwsze rozdziały Biblii przekazują wiarę, że świat i człowiek pochodzą od Boga i są owocami Jego woli. Biblia stara się ukazać sens istnienia świata, powiązania obecne we wszechświecie, a przede wszystkim misję, jaką od Boga otrzymał człowiek. Posługuje się w tym celu znanym wówczas powszechnie opisem powstania świata, przedstawia go jednak w szczególny sposób – wszystko, co istnieje, ma swoje źródło w Bogu i Jemu zawdzięcza swoje istnienie. Pierwszy opis przedstawia dobre, uporządkowane stworzenie. Są w nim dwa wyjątkowe momenty – stworzenie człowieka (Rdz 1, 26n) oraz odpoczynek Boga siódmego dnia stworzenia (Rdz 2, 1-3), w szabat.

Wielki jesteś, Panie, i ponad wszelką chwałę. Człowiek, ta mała część Twego stworzenia, pragnie Cię wielbić. To pragnienie wzbudzasz w nim Ty sam, gdyż dla siebie nas stworzyłeś i niespokojne jest nasze serce, dopóki nie spocznie w Tobie. ŚW. AUGUST YN

→ 42 Czy można uznawać teorię ewolucji i wciąż wierzyć w Stwórcę?

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 20

Opis pierwszy (Rdz 1, 1 – 2, 4) 1 Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. 2A ziemia była bezładną pustką. Ciemność zalegała nad bezmiarem wód, a duch Boży unosił się nad wodami.

3 Bóg rzekł: „Niech się stanie światłość”. I stała się światłość. 4I widział Bóg, że światłość jest dobra. Oddzielił więc światłość od ciemności.

5 I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność – nocą.

Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia pierwszego.

6 I rzekł Bóg: „Niech się stanie sklepienie wśród wód i niech oddzieli jedne wody od drugich”. 7Uczynił więc Bóg to sklepienie i oddzielił wody

1

pod sklepieniem od wód, które były nad nim. I tak się stało. 8I nazwał Bóg sklepienie niebem. Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia drugiego.

9 I rzekł Bóg: „Niech się zbierze woda pod sklepieniem na jedno miejsce i niech się odsłoni sucha powierzchnia”. I tak się stało. 10I nazwał Bóg suchą powierzchnię lądem, a zbiorowisko wody – morzem.

I widział Bóg, że było to dobre.

11 I rzekł Bóg: „Niech ziemia napełni się zielonymi roślinami rozsiewającymi nasiona oraz różnymi gatunkami drzew, które rodzą owoce pełne nasion”. I tak się stało. 12Ziemia wydała różne rodzaje zielonych roślin rozsiewających nasiona oraz różne gatunki drzew, które rodzą owoce pełne nasion. I widział Bóg, że było to dobre.

13 Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia trzeciego.

14 I rzekł Bóg: „Niech się staną światła na sklepieniu niebieskim, by oddzielały dzień od nocy i wyznaczały święta, dni i lata. 15Niech jaśnieją na sklepieniu niebieskim i świecą nad ziemią”. I tak się stało. 16I uczynił Bóg dwa wielkie światła: światło większe, aby rządziło dniem, i światło mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. 17Umieścił je Bóg na sklepieniu niebieskim, by świeciły nad ziemią, 18by rządziły dniem i nocą i oddzielały światło od ciemności. I widział Bóg, że było to dobre.

19 Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia czwartego.

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

21

I rzekł Bóg: „Niech się zaroją wody od istot żyjących, a ptactwo niech lata nad ziemią, pod sklepieniem niebieskim”. 21I stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkie pływające istoty żywe, których pełno było w wodach, i wszelkie latające ptactwo różnego rodzaju.

22 Pobłogosławił je Bóg tymi słowami: „Bądźcie płodne, mnóżcie się i zapełniajcie wody morskie. Ptactwo zaś niech się mnoży na ziemi”.

23 Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia piątego.

24 I rzekł Bóg: „Niech ziemia zrodzi różne żywe istoty: bydło, zwierzęta pełzające i polne”. I tak się stało. 25I Bóg uczynił różne polne zwierzęta, wszelkie bydło i zwierzęta pełzające. I widział Bóg, że było to dobre. 26I rzekł Bóg: „Uczyńmy ludzi na Nasz obraz, podobnych do Nas. Niech panują nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad całą ziemią i nad wszelkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi”. 27I stworzył Bóg ludzi na swój obraz: na obraz Boży ich stworzył. Stworzył ich jako mężczyznę i kobietę. 28I błogosławił im, mówiąc: „Bądźcie płodni, mnóżcie się i zaludniajcie ziemię oraz czyńcie ją sobie poddaną. Panujcie nad rybami morskimi, nad ptactwem 20

powietrznym i nad wszelką istotą poruszającą się po ziemi”. 29I rzekł Bóg: „Oto dałem wam wszelkie rośliny na całej ziemi, wydające nasienie, i wszelkie drzewa owocowe, zawierające nasienie. Będą one dla was pokarmem. 30A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i wszelkiego ptactwa powietrznego, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie życie, daję na pokarm wszelkie rośliny zielone”. I tak się stało. 31I widział Bóg, że wszystko, co stworzył, było bardzo dobre.

Zapadł wieczór i zaświtał poranek dnia szóstego.

Słowa „obraz” i „podobny” (w. 26) pokazują ogromną bliskość Boga i człowieka. W każdym człowieku widoczny jest Bóg. To nadaje człowiekowi jego wartość i godność.

Jako ludzie wszyscy jesteśmy tacy sami, różnimy się jako kobiety i mężczyźni – takie jest nasze życie; jest wyzwaniem, by szanować każdego człowieka i nie odrzucać naszych różnic (↗ Iz 49, 15). „Panować” (w. 26 i 28) nie oznacza bezmyślnie rządzić, lecz odpowiedzialnie kierować, działając jakby w zastępstwie Boga.

Komentarz Boga (w. 31) pokazuje jak bardzo pozytywnie Biblia ocenia stworzenie – jest ono uporządkowane i dobre.

Drugi opis stworzenia jest uzupełnieniem pierwszego. Mówi on o tym, że człowiek jest ukształtowany przez Boga i nosi w sobie Jego tchnienie (Rdz 2, 7), ale jest też złączony z ziemią, z której powstał (Rdz 2, 7). Ten człowiek został wygnany z raju i musi podejmować trudy życia.

2

Tak Bóg dopełnił stworzenia nieba i ziemi wraz z tym, co na nich było.

2 W siódmym dniu dopełnił Bóg dzieła, nad którym pracował. Siódmego dnia przestał pracować po całym dziele, które uczynił. 3I pobłogosławił Bóg ten siódmy dzień, i ustanowił go świętym, bo tego dnia przestał pracować po tym, jak dokonał dzieła stworzenia.

4 Takie są dzieje stworzenia nieba i ziemi.

1

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 21

→ 43 Czy świat jest dziełem przypadku?

08.08.2017 07:54

22

„Eden” (hebr. ‘radość, błogość’) to symboliczne miejsce pierwotnego szczęścia. Kolejne wersety (9-14) zawierają opis m.in. płynących w nim rzek, które dla ludzi żyjących w klimacie pustynnym są znakiem obfitości dóbr. „Kobieta” i „mężczyzna” (w. 23) są w języku hebrajskim grą słów iszsza i isz. To pokazuje, że należą oni do siebie – dla siebie nawzajem zostali stworzeni.

W h e b ra j s k i m „ p o m o c ” (w. 18 i 20) oznacza także ratunek i ochronę, a „podobna do niego” (w. 18) wskazuje na równość i współzależność obu płci. Potwierdza to pierwsza wypowiedź mężczyzny w w. 23. Obraz utworzenia z żebra (w. 21-22) pokazuje, że oboje są na początku jednością.

Jezus Chrystus idzie drogą Adama w przeciwnym kierunku. On – w przeciwieństwie do Adama – naprawdę jest jak Bóg. (...) Ponieważ idzie drogą miłości, a nie drogą siły, może On zejść aż do kłamstwa Adama, aż do śmierci i w ten sposób przywrócić tam prawdę i dać życie. →

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 22

P I ĘC I O K S I Ą G

Opis drugi (Rdz 2, 4-25) 4 Gdy Pan Bóg uczynił ziemię i niebo, 5nie było jeszcze na ziemi żadnego krzewu polnego i żadna trawa jeszcze nie wzeszła. Pan Bóg nie spuszczał bowiem deszczu na ziemię i nie było człowieka, który by pracował na roli 6i kopał w ziemi studnię, aby nawodnić glebę.

7 Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia. Odtąd człowiek stał się istotą żyjącą. 8Pan Bóg zasadził ogród w Edenie, na Wschodzie, i umieścił tam człowieka, którego ulepił. (…) 15Wziął więc Pan Bóg człowieka i dał mu odpocząć w ogrodzie Eden, aby go uprawiał i strzegł. 16Przykazał też Pan Bóg człowiekowi: „Możesz jeść owoce ze wszystkich drzew tego ogrodu. 17Nie wolno ci jednak jeść z drzewa poznania dobra i zła, bo gdy zjesz z niego, na pewno umrzesz”. 18Potem rzekł Pan Bóg: „Nie jest dobrze, by człowiek był sam. Uczynię mu pomoc podobną do niego”.

19 Ulepił więc Pan Bóg z ziemi wszelkie dzikie zwierzęta i wszelkie ptactwo powietrzne. Przyprowadził je do człowieka, aby dowiedzieć się, jak on je nazwie. I wszystkie żyjące istoty miały się tak nazywać, jak on je nazwał. 20Człowiek nadał nazwę wszelkiemu bydłu, wszelkim ptakom powietrznym i dzikim zwierzętom. Nie znalazł jednak pomocy odpowiedniej dla siebie.

21 Zesłał więc Pan Bóg głęboki sen na człowieka. A gdy ten zasnął, wyjął jedno z jego żeber, a miejsce to zapełnił ciałem. 22Z żebra, które Pan Bóg wyjął z mężczyzny, utworzył kobietę i przyprowadził ją do niego. 23Wtedy mężczyzna rzekł: „Ta wreszcie jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała. Będzie się zwała kobietą, bo z mężczyzny została wzięta”.

24 Dlatego opuści mężczyzna swego ojca i swoją matkę, a złączy się ze swoją żoną, tak że staną się jednym ciałem. 25Mężczyzna i jego żona byli nadzy, ale nie odczuwali wstydu.

Koniec raju (Rdz 3, 1-24) 1 wąż był bardziej przebiegły od wszystkich zwierząt polnych, które Pan Bóg uczynił. Rzekł on do kobiety: „Czy Bóg rzeczywiście powiedział: «Nie wolno wam jeść ze wszystkich drzew tego ogrodu»?”.

2 Kobieta odrzekła: „Owoce z drzew tego ogrodu jeść możemy, 3lecz o owocach drzewa, które jest w środku ogrodu, Bóg powiedział: «Nie będziecie z niego jeść, a nawet go dotykać, abyście nie umarli»”.

3

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

23

Odparł wąż kobiecie: „Na pewno nie umrzecie. 5Ale Bóg wie, że gdy zjecie ten owoc, otworzą się wam oczy i staniecie się jak Bóg: poznacie dobro i zło”. 6Wtedy kobieta spostrzegła, że owoce tego drzewa ładnie wyglądają, są dobre do jedzenia i do zdobycia wiedzy. Sięgnęła więc po owoc, zjadła i dała też mężczyźnie, który był przy niej, a on zjadł.

7 Wtedy obojgu otworzyły się oczy i poznali, że są nadzy. Zerwali więc liście z drzewa figowego i zrobili sobie przepaski. 8A gdy mężczyzna i jego żona usłyszeli głos Pana Boga, przechadzającego się po ogrodzie podczas powiewu wiatru, ukryli się przed Panem Bogiem wśród drzew ogrodu. 9Zawołał więc Pan Bóg mężczyznę i spytał: „Gdzie jesteś?”. 10On odrzekł: „Słyszałem Twój głos w ogrodzie, zląkłem się, gdyż jestem nagi, i ukryłem się”. 11Bóg zapytał: „Kto ci powiedział, że jesteś nagi? Czy zjadłeś z drzewa, z którego zakazałem ci jeść?”.

12 Odpowiedział mężczyzna: „Kobieta, którą postawiłeś przy mnie, dała mi owoc z drzewa i zjadłem”. 13Pan Bóg zapytał kobietę: „Dlaczego to uczyniłaś?”. Kobieta odpowiedziała: „Wąż mnie skusił i zjadłam”.

4

Wówczas Pan Bóg rzekł do węża: „Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty wśród bydła i polnych zwierząt. Na brzuchu będziesz pełzać i proch będziesz jeść przez wszystkie dni swego życia.

15 Wprowadzam nieprzyjaźń między tobą a kobietą, między twoim potomstwem a jej potomstwem. Ono zdepcze ci głowę, a ty zranisz mu piętę”.

16 Do kobiety powiedział: „Pomnożę twoje bóle związane z porodem.

W bólu będziesz rodziła dzieci. Do twojego męża będziesz lgnęła, ale on będzie panował nad tobą”.

17 Po czym rzekł do mężczyzny: „Ponieważ posłuchałeś kobiety i zjadłeś owoc z drzewa, z którego zakazałem ci jeść, przeklęta niech będzie ziemia z twego powodu. W trudzie będziesz zdobywał na niej pożywienie przez wszystkie dni życia. 18Będzie ci ona rodziła ciernie i osty, a przecież twoim pokarmem mają być płody roli. 19W pocie czoła będziesz zdobywał pożywienie, aż wrócisz do ziemi, bo z niej zostałeś wzięty. Bo z prochu jesteś i do prochu wrócisz”.

14

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 23

→ Chrystus staje się zatem nowym Adamem, dzięki któremu człowiek zaczyna nowe życie. On, który w swej istocie sam jest więzią i przynależnością, jest Synem – On uzdrawia więzi. Jego wyciągnięte ramiona oznaczają zaproszenie do budowania relacji, które jest dla nas odtąd zawsze aktualne.

BENEDYK T X VI, Na początku Bóg stworzył…, 1986 r.

Ezoterycy chętnie obejmują drzewa. Chrześcijanie też mają „drzewo życia”, które powinni obejmować – krzyż. Na drzewie krzyża życie otrzymało nowy początek.

Drzewo poznania dobra i zła oznacza w przenośni postawę człowieka, który chce sam decydować o tym, co jest dobre, a co złe. Bóg nie zabrania nam jednak poznawania i czynienia dobra.

Gdzie rozpowszechnił się grzech, tam pojawiła się jeszcze obfitsza łaska, aby jak grzech panował przez śmierć, tak łaska panowała (…) przez Jezusa Chrystusa, naszego Pana.

Rz 5, 20-21

Boże, odwrócić się od Ciebie to upaść. Ku Tobie się zwrócić to powstać. W Tobie trwać to mieć pewne wsparcie. ŚW. AUGUST YN

08.08.2017 07:54

24

Bóg troszczy się o ludzi także wtedy, gdy sprzeciwiają się Jego woli; On okrywa Adama i Ewę, by już nie musieli się wstydzić.

P I ĘC I O K S I Ą G

I dał mężczyzna swej żonie imię Ewa, bo stała się matką wszystkich żyjących. 21Pan Bóg sporządził dla mężczyzny i kobiety ubrania ze skóry i ich okrył. 22Mówił też Pan Bóg: „Oto człowiek stał się taki jak My – zna dobro i zło. Oby nie wyciągnął ręki i nie zerwał owocu z drzewa życia, by go zjeść i żyć na wieki”. 23Usunął więc Pan Bóg człowieka z Edenu, aby uprawiał ziemię, z której został wzięty. 24Wypędził go i postawił na wschód od Edenu cherubów z wirującym ognistym mieczem, by strzegli drogi do drzewa życia.

20

W Rdz. 4 zło się wzmaga – Kain zabija swojego brata Abla. W Rdz 6 przemoc tak bardzo rozpanoszyła się już na świecie, że Bóg postanawia postawić kres rozprzestrzeniającemu się złu i zsyła na świat potop. Uratowany zostaje tylko sprawiedliwy Noe (Rdz 6, 9) oraz jego rodzina i przedstawiciele wszystkich gatunków istot żywych. Gdy potop się kończy, Bóg błogosławi ludzi, ustanawia nowe przepisy i zawiera z nimi trwałe przymierze.

Jeśli człowiekowi można zaufać, umowa jest niepotrzebna. Jeśli nie można mu ufać, umowa jest bez znaczenia.

JE AN PAUL GE T T Y (1892-1976), amerykański przedsiębiorca

Przymierze jest motywem przewodnim w Biblii (↗ Rdz 15; Wyj 19; Jer 31-34). „To jest moja krew przymierza, która wylewa się za wielu” (Mk 14, 24). To znaczy, że Bóg trwale wiąże się z człowiekiem, wyrażając w ten sposób pragnienie zjednoczenia z nami.

„Łuk na obłoku” (w. 16) to tęcza. Pojawiające się po ulewie słońce maluje w atmosferze barwną wstęgę, łączącą niebo z ziemią, co symbolizuje ich pojednanie.

Przymierze Boga ze wszystkimi istotami żywymi (Rdz 9, 8-16) 8 Potem Bóg rzekł do Noego i jego synów: 9„Oto Ja zawieram moje przymierze z wami, a po was z waszym potomstwem 10 i z wszelką żywą istotą, która jest z wami, z ptactwem i bydłem oraz z wszelkim zwierzęciem spośród tych, które wy-

9

szły z arki. 11Ustanawiam więc moje przymierze z wami. Żadna istota cielesna nie będzie już wyniszczona wodami potopu. Nie będzie już więcej potopu, który miałby spustoszyć ziemię”.

12 I Bóg rzekł: „Oto znak przymierza, który kładę między Mną i wami, i między wszelką istotą żywą, która jest z wami, dla wszystkich przyszłych pokoleń. 13Łuk mój kładę na obłoku, aby był znakiem między Mną a ziemią. 14Gdy więc ujrzę obłok nad ziemią i ukaże się łuk na chmurach, 15przypomnę sobie moje przymierze między Mną a wami oraz wszelką żywą istotą cielesną. Nie będzie już więcej wód potopu, niszczących wszelką istotę cielesną.

16 Gdy więc pojawi się łuk na obłoku i zobaczę go, przypomnę sobie wieczne przymierze między Bogiem i wszelką żywą istotą cielesną, która jest na ziemi”.

Rdz 10 przedstawia całą ludzkość jako wielką rodzinę składającą się z 70 narodów, które wywodzą się od trzech synów Noego. W tym rozdziale jest ukazana ich wewnętrzna więź, ich pełnia i równość, ale też ich odmienność i różnorodność.

Tę harmonię burzy jednak już następne opowiadanie.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 24

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

25

Budowa wieży w Babel (Rdz 11, 1-9) 1 Na całej ziemi mówiono jednym językiem i posługiwano się jednakowymi wyrazami. 2Gdy jej mieszkańcy przywędrowali ze Wschodu, znaleźli równinę w kraju Szineara i tam się osiedlili.

3 Mówili więc jeden do drugiego: „Do dzieła! Wyrabiajmy cegły i wypalajmy je”. Używali więc cegieł jako budulca, a smoły jako zaprawy. 4Potem rzekli: „Do dzieła! Zbudujmy sobie miasto i wieżę, której szczyt sięgałby nieba, abyśmy zapewnili sobie imię i nie rozproszyli się po całym kraju”.

5 Pan zstąpił, aby zobaczyć miasto i wieżę, które ludzie budowali.

6 Wtedy Pan rzekł: „Są oni jednym ludem i wszyscy mówią tym samym językiem.

A jest to dopiero początek ich działania.

Odtąd będą mogli wykonać wszystko, cokolwiek zamierzą. 7Zejdźmy tam

Język esperanto walczył z konsekwencjami budowy wieży w Babel. W XIX wieku stworzono łatwy do nauczenia sztuczny język, by ułatwić międzynarodową komunikację. Z czym nie poradziło sobie esperanto, tego dokonało Zesłanie Ducha Świętego.

i pomieszajmy ich język, aby jeden nie rozumiał drugiego”. 8W taki sposób Pan rozproszył ich stamtąd po całej ziemi i zaprzestali budować miasto. 9Dlatego dano mu nazwę Babel, ponieważ tam Pan pomieszał język mieszkańców ziemi i stamtąd Pan rozproszył ich po całej ziemi.

W Babilonie istniała rzeczywiście wysoka wieża – sakralna budowla w formie schodkowej piramidy o podstawie ok. 91 x 91 metrów. Z budowli do dziś zachowały się jedynie fundamenty.

hier käme der Turm zu Babel hin

11

Ludzka ambicja i pragnienie wielkości („zapewnić sobie imię” – w. 4) bardzo rzadko budują wspólnotę. O wiele częściej są źródłem konfliktów i rozłamu.

Ta zależność przedstawiona jest w kolejnych wersetach opisujących ingerencję Boga.

Opowiadanie łączy ironicznie „Babel” ze słowem „pomieszać” (hebr. balal); natomiast w języku babilońskim słowo „Babel” oznacza ‘bramę Boga’.

OP OWIADANIA O ABR AHA MIE I S AR ZE (Rdz 11 – 2 5) Wezwaniem Abrama – nazwanego później Abrahamem – Bóg rozpoczyna historię niezwykłych powołań. Imię „Abraham” oznacza ‘ojciec wielu’ (Rdz 17, 4-5). To imię jest programem. Powołanie nie jest jedynie przywilejem, jest również obietnicą, z którą wiążą się wyzwania. Opuścić ojczyznę to zgodzić się na utratę bezpieczeństwa, ale też zyskać szansę osiągnięcia dojrzałości i coraz głębszego doświadczania nieograniczoności, która jest przymiotem Boga.

Bóg woła Abrama (Rdz 12, 1-5) 1 Pan powiedział do Abrama: „Zostaw twoją ziemię, twój ród i dom twojego ojca, i idź do kraju, który ci wskażę. 2Uczynię cię bowiem wielkim narodem. Będę ci błogosławił i uczynię cię sławnym.

Będziesz błogosławieństwem. 3Będę błogosławił tym, którzy ciebie będą błogosławić, a tym, którzy tobie źle życzą, będę złorzeczył. Przez ciebie otrzymają błogosławieństwo wszystkie ludy ziemi”.

12

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 25

Błogosławieństwo jest ogromnym darem, ale i zadaniem dla Abrahama. Jego silna więź z Bogiem ma przynieść – i przynosi – owoce także dla innych. To Bóg daje mu imię, czyli wielkość, do której człowiek dąży (por. Rdz 11, 4).

08.08.2017 07:54

26

Bóg często w jednej chwili daje nam to, czego nam długo odmawiał. Pan bowiem tam wylewa błogosławieństwo, gdzie znajdzie puste naczynia.

TOMASZ Á KEMPIS (ok. 1380-1471), mistyk

P I ĘC I O K S I Ą G

Abram poszedł zgodnie z poleceniem Pana, a z nim poszedł też Lot. Abram miał siedemdziesiąt pięć lat, gdy opuścił Charan. 5Wziął on swoją żonę Saraj, swego bratanka Lota i cały dobytek, którego się dorobili, oraz służbę, którą nabyli w Charanie, i wszyscy udali się w drogę do Kanaanu.

4

W Rdz 13 Abram wspaniałomyślnie pozwala bratankowi wybrać tę część kraju, w której chce zamieszkać. W kolejnym rozdziale odważnie uwalnia go oraz wielu innych uprowadzonych z rąk porywaczy. W ten sposób spełnia się Boża obietnica błogosławieństwa, jaką Abram otrzymał w Rdz 12.

Bezdzietność (w. 2) i obietnica niezliczonego potomstwa (w. 5) – to perspektywa od zera do nieskończoności. W ten sposób Biblia wyjaśnia, co znaczy wierzyć w Boga i być Mu wiernym.

Wiara jest gwarancją tego, czego się spodziewamy, i dowodem rzeczywistości niewidzialnej.

Hbr 11, 1

Uwierzyć Bogu (Rdz 15, 1-6) 1 Po tych wydarzeniach Pan przemówił do Abrama w widzeniu: „Nie bój się, Abramie. Ja jestem twoim obrońcą. Twoja nagroda bardzo się pomnoży”. 2Abram odrzekł: „Panie Boże, co mi dasz?

Przecież ja jestem bezdzietny, a cały mój majątek weźmie w spadku po mnie Damasceńczyk Eliezer”. 3I dodał: „Ponieważ nie dałeś mi potomka, mój sługa będzie dziedziczył po mnie”. 4Wtedy Pan powiedział

15

do niego: „On nie będzie twoim spadkobiercą, lecz będzie nim ten, który od ciebie będzie pochodził”. 5Potem Bóg wyprowadził Abrama na zewnątrz i powiedział: „Spójrz na niebo i policz gwiazdy, jeśli będziesz mógł je policzyć”. I rzekł mu: „Tak liczne będzie twoje potomstwo”. 6Abram uwierzył Panu, który za to uznał go za sprawiedliwego.

Dopiero po 10 i 25 latach spełnia się obietnica, jaką Abraham otrzymał od Boga i rodzą się jego dzieci Izmael i Izaak.

Niedługo przed tym Abraham dowodzi, że jest osobą gościnną, gotową do przyjęcia innych.

Mając 99 lat (Rdz 17, 24), w porze siesty – najcieplejszej porze dnia – Abraham biegnie do wędrowców, by ich do siebie zaprosić. Jest to wzór gościnności.

W semickim systemie wartości gościnność – także współcześnie – zajmuje bardzo wysokie miejsce; oczywiste jest, że gościa należy przyjąć po królewsku, nawet jeśli samemu posiada się niewiele.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 26

Niezwykła gościnność (Rdz 18, 1-15) 1 Pan ukazał się Abrahamowi pod dębami Mamre, gdy siedział on u wejścia do namiotu, w najcieplejszej porze dnia. 2Abraham podniósł oczy i zobaczył naprzeciwko siebie trzech mężczyzn. Gdy ich ujrzał, pobiegł od wejścia do namiotu na ich spotkanie i skłonił się do ziemi. 3Po czym rzekł: „Panie, jeśli znalazłem u ciebie łaskę, nie omijaj, proszę, twojego sługi. 4Pozwól, by przyniesiono trochę wody, abyście mogli obmyć sobie nogi, a potem odpoczęli pod drzewami.

5 Skoro przechodzicie obok waszego sługi, przyniosę też trochę chleba, abyście się posilili, nim wyruszycie dalej”. Odrzekli mu: „Uczyń, jak powiedziałeś”. 6Abraham pobiegł więc prędko do namiotu i powiedział Sarze: „Przygotuj szybko ciasto z trzech miar najlepszej mąki

18

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

27

i upiecz podpłomyki”. 7Następnie sam pobiegł do bydła, wybrał tłuste i piękne cielę i kazał słudze, aby je szybko przyrządził. 8Potem wziął twaróg, mleko i przyrządzone cielę i położył je przed nimi. A gdy oni jedli, on stał pod drzewem. 9Wtedy zapytali go: „Gdzie jest twoja żona Sara?”. Odpowiedział: „Jest w namiocie”. 10Rzekł mu jeden z nich: „O tej porze za rok znowu przyjdę do ciebie, a wówczas twoja żona Sara będzie miała syna”. Sara zaś stała przy wejściu do namiotu, tuż za Abrahamem, i przysłuchiwała się rozmowie. 11Abraham i Sara byli bardzo starzy. Sara nie miewała już miesiączki. 12Dlatego zaśmiała się do siebie i rzekła: „Teraz, gdy przekwitłam i mój pan jest starcem, miałabym doznawać rozkoszy?”. 13Pan rzekł więc do Abrahama: „Dlaczego Sara śmieje się, mówiąc: «Czy rzeczywiście będę mogła urodzić, gdy się zestarzałam?». 14Czy dla Pana jest coś niemożliwego? Za rok o tej porze powrócę do ciebie, a Sara będzie miała syna”.

15 Sara przestraszyła się i wyparła się: „Nie śmiałam się”. On jednak powiedział: „Przeciwnie, śmiałaś się”.

W Rdz 17, 15 Bóg zmienił imię „Saraj” na „Sara” (‘księżniczka’). „Miara” (w. 6) jest jednostką objętości, odpowiadającą min. 7 litrom, często było to jednak dobre 12 litrów. Podana ilość oznacza, że ciasta było 20 lub nawet 35 kg – prawdziwa uczta.

O d h e b ra j s k i e g o s ł o w a „śmiech” (zahak) pochodzi imię Izaaka (hebr. Jizhak, Rdz 21, 2-3).

Pytanie retoryczne wskazuje na to, że Bóg może wszystko (↗ też Jr 32, 17. 27). Dla Boga nie ma nic, co byłoby niemożliwe lub zbyt cudowne.

Po ugoszczeniu wędrowców Abraham wstawia się za Sodomą i Gomorą (Rdz 18, 22-33) i uzyskuje od Boga obietnicę, iż ocali On oba miasta, jeśli znajdzie się w nich 10 sprawiedliwych; nie ma ich tam jednak nawet tylu, ocalona zostaje jedynie rodzina Lota (Rdz 19). Po dwóch kolejnych rozdziałach czytamy o tym, że na świat przychodzi Izaak i Sara żąda, by jego przyrodni (zrodzony z innej matki) starszy brat został wypędzony. Izmael znalazł się na pustyni, gdzie grozi mu niebezpieczeństwo. W konsekwencji życie jedynego dziecka Sary także będzie zagrożone (Rdz 22).

Najtrudniejszy egzamin (Rdz 22, 1-14) 1 Po tych wydarzeniach Bóg wystawił Abrahama na próbę. Zawołał: „Abrahamie!”. On odpowiedział: „Oto jestem”. 2Wtedy Bóg rzekł: „Idź do kraju Moriad razem z twoim jedynym synem Izaakiem.

Tam złożysz go na ofiarę na jednym z pagórków, który ci wskażę”.

3 Nazajutrz Abraham wstał wcześnie, osiodłał swojego osła, wziął ze sobą dwóch służących i swojego syna Izaaka. Narąbał drewna do spalenia ofiary, a następnie poszedł w kierunku miejsca, o którym mówił Bóg. 4W trzecim dniu Abraham podniósł oczy i z daleka dostrzegł to miejsce. 5Wtedy powiedział do swoich sług: „Zostańcie tu z osłem, a ja i chłopiec pójdziemy tam, oddamy pokłon i wrócimy do was”.

6 Wziął więc Abraham drewno do spalenia ofiary i włożył je na swojego syna Izaaka. Wziął też do ręki ogień i nóż, po czym obaj ruszyli.

7 W pewnej chwili Izaak rzekł do swojego ojca Abrahama: „Mój Ojcze”. „Jestem, mój synu” – odpowiedział Abraham. Syn zapytał: „Oto ogień i drewno, ale gdzie jest jagnię na całopalną ofiarę?”. 8Abraham

22

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 27

Pierwsze zdanie ze słowami „wystawić na próbę” jest kluczem do właściwego zrozumienia – Bóg nie chce śmierci Izaaka, chce sprawdzić, jak zachowa się jego ojciec.

Bóg każdego wystawia na próbę – jednych przez bogactwo, a innych przez biedę. Bogatego Bóg sprawdza, czy okaże pomoc biedakowi, biednego – czy bez skargi, w pokorze wobec Opatrzności znosi swoje cierpienie.

TALMUD

08.08.2017 07:54

28

Pierwszy raz Biblia mówi o bojaźni Bożej (w. 12), potwierdzając w ten sposób, że Abraham pomyślnie zdał egzamin. Należy ją rozumieć jako głęboki szacunek i cześć, które sprawiają, że Bóg zawsze jest na pierwszym miejscu, niezależnie od tego jak bliskie i osobiste są więzi z innymi. Podobne słowa wypowiada Jezus: „Jeżeli ktoś kocha ojca lub matkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godny” (Mt 10, 37). „Pan widzi” (w. 14), hebr. Jahwe-Jire, nawiązuje do biblijnego imienia Boga. Kolejne zdanie wskazuje na to, że góry są miejscem, gdzie w sposób szczególny można spotkać Boga (↗ Wj 19).

P I ĘC I O K S I Ą G

odrzekł: „Mój synu, Bóg znajdzie sobie jagnię na całopalną ofiarę”.

I szli dalej razem.

9 Wreszcie przyszli na miejsce wskazane przez Boga. Abraham zbudował tam ołtarz, ułożył na nim drewno, związał swojego syna Izaaka i położył go na tym drewnie na ołtarzu.

10 Potem wyciągnął rękę i wziął nóż, aby zabić swojego syna. 11Wtedy anioł Pana zawołał na niego z nieba: „Abrahamie, Abrahamie!”. A on na to: „Oto jestem”. 12Anioł mówił dalej: „Nie podnoś ręki na tego chłopca i nie czyń mu nic złego. Teraz wiem, że boisz się Boga, gdyż nie odmówiłeś mi swojego jedynego syna”.

13 Potem Abraham rozejrzał się i dostrzegł barana zaplątanego rogami w zaroślach. Poszedł więc, wziął tego barana i złożył go na całopalną ofiarę zamiast swojego syna.

14 I dał temu miejscu nazwę „Pan widzi”. Dlatego do dziś się mówi: „Pan ukazuje się na wzgórzu”.

Po pomyślnym przejściu próby Abraham otrzymuje od Boga obietnice kolejnych błogosławieństw (Rdz 22, 15-18). Następnie umierają Sara (Rdz 23) i Abraham (Rdz 25). Ich syn Izaak bierze za żonę Rebekę, która po 20 latach rodzi bliźnięta: Ezawa, od którego wywodzi się ród Edomitów, i Jakuba, nazwanego Izraelem. Obaj już w łonie matki walczą o pierwszeństwo. A kiedy Jakub oszukuje niewidomego ojca (Rdz 27) i zdobywa dla siebie błogosławieństwo należące się Ezawowi, rodzina się rozpada i Jakub musi ratować się ucieczką. W drodze, podczas snu, objawia mu się Bóg.

OP OWIADANIA O JAKUBIE I JEGO RODZINIE (Rdz 2 5 – 50)

Sen w Betel (Rdz 28, 10-22) 10 Jakub opuścił Beer-Szebę i udał się do Charanu. 11Gdy zaszło słońce, zatrzymał się w jakimś miejscu, aby przenocować.

Wziął kamień, który tam znalazł, wsunął go sobie pod głowę i się położył. 12W czasie snu zobaczył schody, które opierały się o ziemię, a wierzchołkiem sięgały nieba. Ujrzał też aniołów Bożych, którzy po nich wchodzili i schodzili. 13Pan natomiast stał obok niego i mówił: „Ja jestem Pan, Bóg twojego ojca Abrahama i Bóg Izaaka. Ziemię, na której leżysz, dam tobie i twojemu potomstwu. 14Potomstwo twoje będzie liczne jak proch ziemi.

Rozprzestrzenisz się na zachód i na wschód, na północ i południe.

Przez ciebie i twoje potomstwo wszystkie ludy ziemi otrzymają błogosławieństwo. 15Ja będę z tobą i będę cię chronił wszędzie, dokąd pójdziesz, a potem przyprowadzę cię do tego kraju. Bo nie opuszczę cię, aż spełnię to, co ci obiecałem”. 16Gdy Jakub zbudził się ze snu, powiedział: „Naprawdę Pan jest w tym miejscu, a ja o tym nie wiedziałem”.

17 Ogarnęła go bojaźń i rzekł: „Ależ to miejsce napawa lękiem! Nie może to być nic innego, jak dom Boga i brama nieba”. 18Gdy Jakub wstał rano, wziął kamień, który miał pod głową, ustawił go jako stelę

28 Bóg już dawno stworzył to, co chcieli uzyskać ludzie w Babel podążający za swoim pragnieniem wielkości („zbudujmy wieżę, której szczyt sięgałby nieba” Rdz 11, 4). To nie ludzie budują schody łączące niebo z ziemią, ale sam Bóg przez swoich posłańców (aniołów) umożliwia kontakt w obu kierunkach.

Te obietnice są niezwykłe dlatego, że Bóg składa je komuś, kto dopuścił się zła. Bóg jednak nikogo nie opuszcza i nawet winowajcy obiecuje pomyślność.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 28

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

29

i wylał na niego oliwę. 19Dał temu miejscu nazwę Betel. Dotąd bowiem nazywało się ono Luz. 20 Potem Jakub złożył następujący ślub: „Jeśli Bóg będzie ze mną i będzie mnie strzegł na drodze, którą idę, jeśli będzie mnie karmił i ubierał, 21i jeśli szczęśliwie wrócę do domu mojego ojca, to Pan będzie moim Bogiem. 22Kamień, który ustawiłem jako stelę, będzie domem Boga. Ze wszystkiego, co mi dasz, złożę Ci dziesięcinę”.

Betel oznacza ‘dom Boga’ (w. 17) – było to słynne sanktuarium położone na północ od Jerozolimy.

Bojaźń jest podstawą wszystkich cnót.

CYCERON (106-43 r. przed Chr.), rzymski mówca

Bóg spełnia swoją obietnicę. Jakub – będąc w obcym kraju, u swego nieuczciwego wujka i teścia Labana – zakłada własną rodzinę i zdobywa ogromne stado. Po ponad 20 latach postanawia powrócić do ojczyzny, a w drodze, we śnie, po raz kolejny objawia się mu Bóg.

Nocna walka (Rdz 32, 23-33) 23 W nocy wstał jednak, wziął dwie swoje żony i dwie swoje służące oraz jedenaścioro dzieci i przeprawił się przez bród na Jabboku.

24 Gdy ich przeprawił przez ten potok, przeniósł także cały dobytek.

32

Gdy Jakub pozostał sam, ktoś walczył z nim aż do wschodu jutrzenki. 26Widząc, że nie może pokonać Jakuba, uderzył go w czasie walki w staw biodrowy i zwichnął mu go. 27Potem rzekł: „Puść mnie, bo już wzeszła jutrzenka”. Jakub odparł: „Nie puszczę cię, aż mi pobłogosławisz ”. 28Wtedy go zapytał: „Jak się nazywasz?”. On odrzekł: „Jakub”.

29 Wtedy powiedział: „Nie będziesz się już nazywał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś zwycięsko z Bogiem i z ludźmi”. 30Jakub prosił: „Podaj mi, proszę, swoje imię”. On odparł: „Czemu mnie pytasz o imię?”.

I pobłogosławił go w tym miejscu.

31 Jakub dał temu miejscu nazwę Penuel, mówiąc: „Choć widziałem Boga twarzą w twarz, to jednak ocaliłem moje życie”.

32 Wschodziło właśnie słońce, gdy Jakub mijał Penuel, utykając na nogę. 33Dlatego do dziś Izraelici nie jadają ścięgna, które jest w stawie biodrowym, gdyż Jakub został ugodzony w ścięgno biodrowe.

25

Nie wiadomo, kim był ów „ktoś” (w. 25), można jednak przyjąć, że przeciwnikiem Jakuba był sam Bóg.

Izrael (w. 29) oznacza ‘Bóg walczy’; to imię otrzymuje Jakub wraz z błogosławieństwem. A to znaczy, że nie musi już sam radzić sobie ze wszystkim, Bóg będzie obok niego i będzie go wspierał.

Penuel (w. 31) oznacza ‘oblicze Boga’; przypomina o nocnej walce Jakuba.

Opowiadanie wyjaśnia jeden ze zwyczajów panujących w Izraelu – zakaz spożywania ścięgna stawu biodrowego; w ten sposób lud wspomina swego ojca Jakuba i jego spotkanie z Bogiem.

Po nocnej walce zmienia się nie tylko imię Jakuba, lecz również on sam. Wkrótce Jakub przychodzi w poddańczym geście do Ezawa, który wzruszony traktuje go znów jak brata (Rdz 33, 1-10). Ten długi proces zmierzający do pojednania dokona się jeszcze raz pomiędzy synami Jakuba w kolejnym pokoleniu.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 29

08.08.2017 07:54

30

P I ĘC I O K S I Ą G

Historia Józefa (Rdz 37 – 50) jest jednym z najbardziej emocjonujących opowiadań w Biblii. Jest to historia rodziny, która się rozpada i ponownie jednoczy. Rdz 37 pokazuje skomplikowane relacje w rodzinie, w której każdy popełnia błędy. Józef jest młody i utalentowany, lecz również arogancki i naiwny. Jego bracia reagują w sposób brutalny i agresywny. Dopiero po wielu latach trudnych doświadczeń przechodzą oni przemianę i są w stanie dostrzec popełnione błędy. Opowiadanie pokazuje, jak ważne jest dojrzewanie we własnej rodzinie oraz rozwiązywanie trwających konfliktów wszędzie, gdzie jest to możliwe. Warto przeczytać całą tę historię w pełnym wydaniu Biblii!

„Doniósł” (w. 2) – w tekście oryginalnym właściwie „oczernił” – Józef opowiada ojcu kłamstwa o swoich przyrodnich braciach.

Poruszająca historia! Na początku nie byłam pewna, z którą z tych postaci najbardziej mogłabym się zidentyfikować i czułam się zagubiona.

Marzenia o władzy czy dominacji są mi raczej obce. →

→ Zazdroszczę jednak tym, którzy sprawiają wrażenie, jakby byli powołani do czegoś ważniejszego niż ja. Ta zazdrość mnie zżera i wtedy tracę z oczu zdolności, które otrzymałam od Boga.

NICOL A

Sprawy błahe są dla zazdrości dowodem, mocnym jak słowa Biblii.

WILLIA M S ZEK SPIR (1564-1616), angielski dramaturg

Józef mówi: „Dobrze” (w. 13), ale nie wyrusza w drogę. Dlatego Jakub musi poprosić go jeszcze raz (w. 14).

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 30

Pozbycie się niewygodnego brata (Rdz 37) 2 Gdy Józef miał siedemnaście lat, był pasterzem owiec razem ze swoimi braćmi, synami Bilhy i Zilpy, żonami jego ojca. Pewnego razu doniósł on ojcu, że źle mówiono o jego braciach.

3 Izrael kochał Józefa najbardziej ze wszystkich swoich synów, gdyż urodził mu się w starości. Dlatego podarował mu kosztowne ubranie. 4Gdy jego bracia zauważyli, że ojciec kocha go bardziej od nich wszystkich, tak go znienawidzili, że nie byli w stanie przyjaźnie z nim rozmawiać.

5 Pewnego razu Józef miał sen. Gdy opowiedział go swoim braciom, znienawidzili go jeszcze bardziej. 6Mówił im tak: „Posłuchajcie, jaki miałem sen. 7Wiązaliśmy snopy na polu i w pewnej chwili mój snop podniósł się i stanął. Wasze snopy otoczyły go i oddały głęboki pokłon mojemu snopowi”. 8Wtedy odrzekli mu jego bracia:

37

„Czyżbyś rzeczywiście chciał być królem nad nami lub nami rządzić?”.

I jeszcze bardziej go znienawidzili z powodu jego snów i opowiadań.

9 Potem miał jeszcze inny sen i znów opowiedział go swoim braciom.

Mówił: „Tym razem śniło mi się, że słońce i księżyc oraz jedenaście gwiazd oddają mi pokłon”. 10A gdy opowiedział to ojcu i braciom, ojciec zganił go, mówiąc: „Cóż to masz za sny? Czyż ja, twoja matka i bracia mielibyśmy przyjść i oddać ci pokłon aż do ziemi?”. 11I zazdrościli mu jego bracia. Ojciec jednak zapamiętał ten sen.

12 Gdy bracia poszli do Sychem paść stada swojego ojca, 13Izrael rzekł do Józefa: „Czy twoi bracia nie pasą stad w Sychem? Chciałbym, żebyś do nich poszedł”. Odrzekł mu: „Dobrze”. 14Wtedy ojciec mu polecił: „Idź i zobacz, czy wszystko dobrze z twoimi braćmi i ze stadami, a potem mi opowiesz”. Wysłał go więc z doliny Hebronu, a on udał się do Sychem. 15W drodze spotkał kogoś, kto widząc błąkającego się Józefa, zapytał go: „Czego szukasz?”. 16On odpowiedział: „Szukam moich braci. Powiedz mi, proszę, gdzie oni pasą?”. 17Człowiek ten odrzekł: „Wyruszyli stąd. Słyszałem, jak mówili: «Pójdźmy do Dotain»”. Józef poszedł więc za swoimi braćmi i znalazł ich w Dotain.

18 Bracia ujrzeli go z daleka. Zanim jednak zbliżył się do nich, postanowili podstępnie go zabić. 19Mówili między sobą: „Oto nadchodzi pan,

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

31

który miewa sny. 20Teraz więc chodźcie, zamordujmy go i wrzućmy do jednego ze zbiorników na wodę. Potem powiemy, że pożarło go dzikie zwierzę. Zobaczymy, co wyniknie z jego snów”. (…)

23 Gdy Józef przyszedł do swoich braci, ściągnęli z niego kosztowne ubranie, które miał na sobie. 24Związali go i wrzucili do zbiornika na wodę. Zbiornik ten był pusty, bez wody.

25 Potem zasiedli do posiłku. A gdy spojrzeli w dal, dostrzegli grupę kupców izmaelickich, idących z Gileadu. (…) Karawana ta zmierzała do Egiptu. 26Wtedy Juda powiedział do swoich braci: „Co nam to da, jeśli zamordujemy naszego brata i ukryjemy tę zbrodnię? 27Sprzedajmy go Izmaelitom, a nie róbmy mu krzywdy, bo przecież on jest naszym bratem”. Bracia go posłuchali.

28 (…) bracia wyciągnęli Józefa ze zbiornika na wodę i sprzedali go Izmaelitom za dwadzieścia sztuk srebra, a oni zabrali Józefa do Egiptu (…)

31 Oni natomiast zabili młodego kozła, wzięli ubranie Józefa i umoczyli je we krwi. 32Potem odesłali to ubranie ojcu. A przekazali je z zapytaniem: „Zobacz, czy to, co znaleźliśmy, nie jest ubiorem twojego syna?”. 33On rozpoznał je i zawołał: „To ubranie mojego syna! Pożar-

Przeczytałem historię Abrahama, niespokojnego wędrowca, zmierzającego wciąż do nowych granic poznania Boga.

Przeczytałem historię Józefa i jego braci, perłę Starego Testamentu.

ło go dzikie zwierzę. Józef został rozszarpany!”. 34Jakub rozdarł więc swoje ubranie, na biodra nałożył wór i opłakiwał syna przez wiele dni. 35Wszyscy jego synowie i córki usiłowali go pocieszyć. On jednak nie dawał się pocieszyć i mówił: „W smutku zstąpię do mojego syna, do krainy umarłych”. I tak opłakiwał go jego ojciec.

„Zdradzony” i „sprzedany” – 20 sztuk srebra dostali bracia za Józefa (w. 28), 30 srebrników otrzymał Judasz za to, że pocałunkiem zdradził swego Pana.

TOMA SZ MANN (1875-1955), o powstaniu powieści Józef i jego bracia

Propozycja Judy (w. 27) brzmi rozsądnie. Plan jest jednak okrutny. Ponieważ Józef jest „naszym bratem”, zostanie on tylko sprzedany, a bracia mogą dodatkowo na tym skorzystać.

Bracia nie spodziewają się, że Józef jest wpływowym politykiem w Egipcie. Gdy głód zmusza ich, by udali się po zboże do Egiptu, wiele razy go spotkają, lecz go nie rozpoznają. Kiedy w czasie jednego z tych pobytów wszystko wskazuje, że najmłodszy z nich, Beniamin, ukradł cenny kielich z domu Józefa, bracia Józefa, a przede wszystkim Juda, zachowują się zupełnie inaczej niż w Rdz 37.

Prośba Judy (Rdz 44, 18-34) 18 Wtedy podszedł do niego Juda i rzekł: „Pozwól, panie, aby twój sługa mógł przemówić do ciebie. Ty jesteś jak faraon, niech więc nie wybucha twój gniew na twojego sługę. 19Mój pan pytał swoich sług: «Czy macie ojca lub brata?» 20A my odpowiedzieliśmy mojemu panu: Mamy starego ojca i najmłodszego brata, który urodził się, jak ojciec był stary. Ten najmłodszy miał brata, który umarł, a obydwu urodziła ta sama matka. Ojciec go kocha, ponieważ tylko on mu został. 21Powiedziałeś wtedy swoim sługom: «Sprowadźcie go do mnie,

44

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 31

Bracia Józefa są przekonani, że umarł on w Egipcie jako niewolnik. Juda mówi także o tym, że jego ojciec Jakub darzy najmłodszego brata Beniamina szczególnymi względami.

08.08.2017 07:54

32

Żądanie Józefa zmusiło jego ojca Jakuba do wyzbycia się niezdrowej „miłości” wyróżniającej najmłodszego syna.

Czcij swojego ojca i matkę, abyś cieszył się długim życiem na ziemi, którą ci daje Pan, twój Bóg.

Wj 20, 12

Juda otwarcie mówi o braku równości w rodzinie. Słowa „moja żona” (w. 27) odnoszą się do Racheli, natomiast druga żona Jakuba – matka Judy, Lea – ma niewielkie znaczenie. Juda potrafi dokładnie zacytować słowa ojca, co pokazuje, że mimo wielokrotnego odrzucenia sposób myślenia jego ojca nadal jest mu bliski.

Juda jest gotowy przyjąć taki sam los, na jaki skazał swojego brata Józefa w Rdz 37.

Czy może kobieta zapomnieć o swym niemowlęciu? Czy może nie miłować dziecka swego łona? Lecz gdyby nawet ona zapomniała, Ja nie zapomnę o tobie!

Iz 49, 15

Przerażenie braci jest w pełni zrozumiałe. Ich brat, wobec którego bardzo zawinili i którego uznali za zmarłego, nagle staje przed nimi.

Sposób, w jaki Józef wyjaśnia swój ciężki los, świadczy o jego dojrzałości. Uznanie doznanej →

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 32

P I ĘC I O K S I Ą G

bym mógł go zobaczyć». 22Na co my odpowiedzieliśmy mojemu panu: «Chłopiec ten nie może opuścić swojego ojca. Gdyby go opuścił, ojciec by umarł». 23Ty jednak odparłeś swoim sługom: «Jeśli wasz najmłodszy brat nie przyjdzie, nie pokazujcie mi się więcej na oczy». 24Gdy więc wróciliśmy do twojego sługi, naszego ojca, przekazaliśmy mu słowa naszego pana. 25Ojciec nasz odrzekł: «Idźcie z powrotem i kupcie dla nas trochę żywności». 26Lecz my powiedzieliśmy: «Nie możemy pójść, jeśli nie będzie z nami naszego najmłodszego brata. Nie możemy się pokazać temu człowiekowi, jeśli nie będzie z nami naszego najmłodszego brata». 27Wtedy nasz ojciec, twój sługa, powiedział: «Wiecie, że moja żona urodziła mi dwóch synów.

28 Pierwszy wyszedł ode mnie i sądzę, że został rozszarpany, bo więcej go nie widziałem. 29Jeśli zabierzecie mi także tego, a spotka go jakieś nieszczęście, wyślecie mnie, starego i zbolałego, do krainy umarłych».

30 Teraz więc, gdybym przyszedł do twojego sługi, mojego ojca, bez tego chłopca, z którym jest bardzo związany, 31umarłby, widząc, że go nie ma. Twoi słudzy przyczyniliby się do tego, że twój sługa, nasz ojciec, zstąpiłby w smutku do krainy umarłych.

32 Ja, twój sługa, zapewniłem mojego ojca: Mój ojcze, jeśli go nie przyprowadzę do ciebie, będę na całe życie winny wobec ciebie.

33 Teraz więc proszę, niech twój sługa zostanie niewolnikiem zamiast tego chłopca, a on niech wraca z braćmi. 34Nie mogę wrócić do ojca bez tego chłopca. Nie mógłbym patrzeć na nieszczęście, które spotkałoby mojego ojca”.

Odpowiedź Józefa (Rdz 45, 1-15) 1 Józef nie mógł już dłużej zapanować nad sobą przed tymi, którzy go otaczali, dlatego krzyknął: „Zostawcie mnie samego!”.

Gdy oprócz jego braci nie było nikogo, Józef dał się im poznać. 2Wybuchnął tak głośnym płaczem, że usłyszeli to Egipcjanie i dworzanie faraona. 3Wtedy Józef rzekł do swoich braci: „Ja jestem Józef! Czy żyje jeszcze mój ojciec?”. Lecz jego bracia nie byli w stanie mu odpowiedzieć, gdyż bardzo się go bali. 4Józef rzekł więc do nich: „Zbliżcie się do mnie!”. A gdy się zbliżyli, powiedział: „Ja jestem wasz brat, Józef, którego sprzedaliście do Egiptu. 5Teraz jednak nie martwcie się i nie wyrzucajcie sobie, że sprzedaliście mnie tutaj. Bóg bowiem posłał mnie przed wami, by ocalić wam życie. 6Już dwa lata w tym kraju trwa głód, a pozostało jeszcze pięć lat, w których nie będzie orki i żniwa.

45

08.08.2017 07:54

K S I ĘG A R O DZ A J U

33

Bóg posłał mnie przed wami, aby zachować wam resztę w kraju i pozwolić wam przeżyć dzięki wielkiemu ocaleniu. 8To nie wy wysłaliście mnie tutaj, lecz Bóg. On też ustanowił mnie jakby ojcem dla faraona i panem całego jego domu oraz zarządcą w całym Egipcie.

9 Idźcie więc szybko do mojego ojca i powiedzcie mu: Tak mówi twój syn Józef: Bóg uczynił mnie panem całego Egiptu. Przybądź do mnie bez zwłoki! 10Zamieszkaj w ziemi Goszen i bądź blisko mnie: ty, twoi synowie, wnuki, twoje stada i bydło oraz cały dobytek. 11Będę cię tam żywił, gdyż głód będzie trwał jeszcze pięć lat. W ten sposób nie poniesiesz straty ani ty, ani twój dom, ani dobytek.

12 Widzicie przecież na własne oczy i widzi wasz brat Beniamin, że to ja rozmawiam z wami. 13Opowiedzcie mojemu ojcu o całej chwale, do której doszedłem w Egipcie, i o wszystkim, co widzieliście. Pospieszcie się i sprowadźcie tutaj mojego ojca”. 14Po tych słowach rzucił się z płaczem na szyję swojemu bratu Beniaminowi. Beniamin objął go i także płakał. 15Józef, płacząc, całował wszystkich swoich braci. A potem jego bracia z nim rozmawiali.

7

→ niesprawiedliwości i ogromnej nędzy za Bożą drogę do uzdrowienia jest kluczem do porozumienia i przebaczającego spotkania (↗ w. 7-8).

Troska Józefa o ojca, a także o przeżycie jego licznej rodziny jest wyrazem miłości i pragnienia pojednania.

Beniamin jest dzieckiem Racheli, a więc jedynym bratem Józefa z tej samej matki.

Jakub rzeczywiście wyrusza z całą swoją rodziną do Egiptu i spotyka się tam ze swoim synem Józefem (Rdz 46). Przed śmiercią Jakub błogosławi swoich potomków, zapowiadając ich przyszłość (Rdz 48-49).

Józef pociesza braci i dodaje im odwagi (Rdz 50, 15-21) 15 Bracia Józefa po śmierci ojca mówili do siebie: „Z pewnością Józef będzie na nas czyhał i odpłaci nam za całe zło, które mu wyrządziliśmy”. 16Kazali więc donieść Józefowi: „Twój ojciec wydał przed śmiercią takie polecenie: 17«Powiedzcie Józefowi: Proszę cię, wybacz występek i uchybienie twoich braci, gdyż wyrządzili ci zło. Wybacz teraz ten występek sługom Boga twojego ojca»”. Józef rozpłakał się z powodu tego, co usłyszał. 18Rozpłakali się także jego bracia i upadli przed nim, mówiąc: „Jesteśmy twoimi sługami!”. 19Lecz Józef odrzekł im: „Nie bójcie się! Czyż ja jestem na miejscu Boga? 20Choć wy chcieliście wyrządzić mi krzywdę, Bóg jednak wykorzystał to dla dobra: chciał sprawić, aby ocalał ten liczny lud, jak to jest dzisiaj. 21Teraz więc nie bójcie się. Ja będę utrzymywał was i wasze dzieci”. W ten sposób ich pocieszał i serdecznie z nimi rozmawiał.

50

Tak jak Juda w Rdz 44, tak teraz pozostali bracia są gotowi przyjąć los, na jaki wcześniej skazali Józefa (Rdz 37).

Odpowiedź Józefa jest kluczem do zrozumienia Księgi Rodzaju oraz sposobu działania Boga. Złe myśli i uczynki ludzi Bóg może odwrócić i w dłuższej perspektywie przemienić w dobro.

Józef umiera w Egipcie i tam zostaje pochowany. Obiecuje jednak swojej rodzinie, że powrócą do Izraela. Tam jest ich ojczyzna.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 33

08.08.2017 07:54

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 34

08.08.2017 07:54

Oznaczenia Cytat z innej księgi Pisma Świętego, który pozwoli ci lepiej zrozumieć fragment, który właśnie czytasz.

Biblia pełna jest niespodzianek, a czasem również humoru. Gdy zobaczysz ten znak, zrozumiesz lub przeczytasz coś zabawnego.

Przydatne wyjaśnienia. W Piśmie Świętym jest wiele fragmentów, które dla współczesnych czytelników mogą być niezrozumiałe. Niektóre fragmenty mogłyby umknąć naszej uwadze, gdyby nie wskazówki wyjaśniające dlaczego dane słowo jest ważne. Święci wyjaśniali Biblię swoim życiem. Wielu z nich w obronie prawd wiary straciło życie. To, o czym nam mówią, ma często swe źródło w modlitwie i medytacji. Świadectwa młodych ludzi pokazują, w jaki sposób słowo Boże ich poruszyło i zmieniło ich życie.

Miliony ludzi czytało Biblię i rozważało jej treść. Ciekawe cytaty chrześcijan oraz niechrześcijan pokazują, że słowo Boże nie traci swej mocy ani aktualności.

Słowo Boże budzi w nas wątpliwości i przemienia nas. W miejscu, gdzie padają ważne pytania, zobaczysz ten znak.

Ten znak skieruje cię do YOUCAT-u (Katechizmu Kościoła katolickiego dla młodych), gdzie w formie pytań i odpowiedzi przedstawione są główne zagadnienia wiary, które każdy katolik powinien znać.

Nauka o wierze Kościoła opiera się na pierwotnym dokumencie, czyli Piśmie Świętym. Kto jednak chce ją lepiej poznać, powinien sięgnąć do KKK, który jest podstawową wykładnią nauki Kościoła.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 408

08.08.2017 07:56

Skróty biblijne ST Stary Testament Ab Księga Abdiasza Ag Księga Aggeusza Am Księga Amosa Ba Księga Barucha Dn Księga Daniela Est Księga Estery Ez Księga Ezechiela Ezd Księga Ezdrasza Ha Księga Habakuka Hi Księga Hioba Iz Księga Izajasza Jdt Księga Judyty Jl Księga Joela Jon Księga Jonasza Joz Księga Jozuego Jr Księga Jeremiasza Koh Księga Koheleta Kpł Księga Kapłańska 1 Krl Pierwsza Księga Królewska 2 Krl Druga Księga Królewska 1 Krn Pierwsza Księga Kronik 2 Krn Druga Księga Kronik Lb Księga Liczb Lm Księga Lamentacji 1 Mch Pierwsza Księga Machabejska 2 Mch Druga Księga Machabejska Mdr Księga Mądrości Mi Księga Micheasza Ml Księga Malachiasza Na Księga Nahuma Ne Księga Nehemiasza Oz Księga Ozeasza Pnp Pieśń nad pieśniami Prz Księga Przysłów Ps Księga Psalmów Pwt Księga Powtórzonego Prawa Rdz Księga Rodzaju Rt Księga Rut

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 409

Sdz 1 Sm 2 Sm So Syr Tb Wj Za

Księga Sędziów Pierwsza Księga Samuela Druga Księga Samuela Księga Sofoniasza Mądrość Syracydesa Księga Tobiasza Księga Wyjścia Księga Zachariasza

NT Ap Dz Ef Flm Flp Ga Hbr J

1J 2J 3J Jk Jud Kol 1 Kor 2 Kor Łk

Mk

Mt

1P 2P Rz 1 Tes

2 Tes 1 Tm

2 Tm Tt

Nowy Testament Apokalipsa św. Jana Dzieje Apostolskie List do Efezjan List do Filemona List do Filipian List do Galatów List do Hebrajczyków Ewangelia według św. Jana Pierwszy List św. Jana Drugi List św. Jana Trzeci List św. Jana List św. Jakuba List św. Judy List do Kolosan Pierwszy List do Koryntian Drugi List do Koryntian Ewangelia według św. Łukasza Ewangelia według św. Marka Ewangelia według św. Mateusza Pierwszy List św. Piotra Drugi List św. Piotra List do Rzymian Pierwszy List do Tesaloniczan Drugi List do Tesaloniczan Pierwszy List do Tymoteusza Drugi List do Tymoteusza List do Tytusa

08.08.2017 07:56

Indeks osób Aaron 36, 39n., 42, 46, 50, 56, 58nn., 79, 155, 166, 294, 382 Abdiasz 238 Abel 24 Abihu 46 Abimelek 80n.

Abram/Abraham 17, 19, 25nn., 31, 38n., 47, 68, 71nn., 78, 127, 133, 184, 205, 242, 254, 256, 265, 296, 335, 354, 390 Acton John 389 Adam 22nn., 166, 284, 354n.

Aggeusz 107, 245 Akiba ben Josef 178 Akwila 347n.

Alaba David 361 Albert Wielki św. 166 Ambroży św. 369, 406 Amos 189, 235, 237, 241 Ananiasz 332n.

Andersen Hans Christian 68 Andrzej (brat Szymona Piotra) 258, 313, 328 Anna 116, 298 Anna (matka Tobiasza) 129n.

Antoni św. 211, 320 Artakserkses 123nn., 134 Arystoteles 174 Asajasz 116, 118nn.

Asmussen Hans 296 Atanazy Wielki św. 257, 355 August (cesarz) 297 Augustyn św. 15, 20, 23, 69, 88, 108, 110, 125, 159n., 166, 198, 202, 209, 267, 303, 324, 362, 370, 380, 404 Azariasz 120, 229nn., 344 Bach Jan Sebastian 284 Baltazar (krol Babilonu) 232 Barabasz 281n.

Barnaba 327, 333n., 338nn.

Bartłomiej 328 Baruch 219 Batszeba 88, 101nn., 254 Beethoven Ludwig van 152 Ben Gurion Dawid 265 Benedykt XVI (papież) 23, 48, 58, 82, 116, 124, 193, 200, 208, 246, 264, 272, 274, 288, 297, 304, 321, 341, 366, 370, 378, 391

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 410

Benedykt św. 59 Beniamin 31, 33 Bernadetta 179 Bernanos Georges 87, 376, 396 Bernard z Clairvaux św. 64, 177, 295, 298, 356 Bernardyn ze Sieny św. 278 Bloy Léon 157 Blum Norbert 53 Bodelschwingh Friedrich von 153 Bonhoeffer Dietrich 46, 159, 161, 322 Booz 86nn., 254 Brat Roger z Taizé 9, 186, 192, 244, 390 Brecht Bertolt 107 Buber Martin 111, 383 Buffett Warren 270 Câmara Dom Hélder 343 Chananiasz 212, 229nn., 344 Charbel Makhlouf św. 204 Chardin Teilhard de 148 Chesterton Gilbert Keith 180, 388 Chilkiasz 116 Chulda 116 Claudius Matthias 81, 169, 201 Cyceron Marek Tulliusz 29, 158 Cyprian św. 406 Cyrus 121, 123n., 200, 213 Daniel 229nn.

Daumier Honoré 365 Dawid 84n., 89, 91, 93nn., 105, 108, 118n., 124, 156n., 172, 196, 214, 254, 330n., 335, 338 Debora 80n., 116 Dunant Henri 120 Edyta Stein św. (Teresa Benedykta od Krzyża) 73, 160, 310 Efraim 215n., 236 Eichendorff Joseph von 157 Eleazar 136, 138 Eliasz 105, 109nn., 189, 247, 256, 271n., 283, 288, 294, 300 Elimelek 85n., 88n.

Elizeusz 105, 109nn., 111, 189, 300 Elżbieta 294nn.

Emerson Ralph Waldo 360

08.08.2017 07:56

I N D EK S O S Ó B 41 1

Estera 134n.

Ewa 24 Ezdrasz 123, 126n., Ezechiel 189, 221nn., 229, 233, 246, 403, 405 Fénelon François 125 Filemon 381 Filip 313, 318, 327n., 332 Filip Neri św. 149, 254, 371 Franciszek (papież) 46, 48, 51, 57, 60, 69, 85, 93, 95, 97, 101, 114, 131, 133, 152, 162, 177, 186, 194, 203, 210, 217, 226, 239, 244, 256nn., 259, 261, 268, 277, 280, 282, 290, 294, 299, 311, 316, 324, 329, 342, 348, 360, 362, 373, 379, 382, 386, 390, 393 Franciszek Salezy św. 67, 120, 173, 219, 240, 294, 356, 358 Franciszek z Asyżu św. 109, 113, 126, 148, 245, 258, 297, 333 Franklin Benjamin 241 Fryderyk II Wielki 230 Galen Klemens August von 347 Gallio (prokonsul) 348 Gates Bill 371 Gedeon 80, 196 Genn Felix 407 Gerhardt Paul 255 Getty Jean Paul 24 Gide André 340 Goethe Johann Wolfgang von 204, 281 Goliat 94n.

Grzegorz z Nazjanzu św. 393 Habakuk 243 Habsburg Otto von 343 Haman 134n.

Hartl Johannes 176 Heine Heinrich 102, 237 Heli 92n.

Herod 255n., 287, 294 Herod Antypas 287n., 311 Herodiada 288 Hieronim św. 380 Hildegarda z Bingen św. 185 Hiob 141, 143nn., 148n.

Ignacy Loyola św. 167, 175, 200 Izaak 19, 26nn., 37n., 47, 72n., 79, 133, 254, 265, 294

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 411

Izajasz 105, 189, 191, 193nn., 197nn., 214, 235, 256, 258, 265, 269, 349, Izrael 19, 28nn., 35, 37, 47, 236 Jacopone da Todi 283 Jakub 28nn, 133, 242, 265 Jakub (syn Alfeusza) 287, 328, 341, 385n.

Jakub (syn Zebedeusza) 258, 272, 291, 328, 394 Jan Bosko św. 129, 175 Jan Chryzostom Pasek 161 Jan Chrzciciel 256, 287, 299, 300nn., 311 Jan XXIII św. (papież) 266 Jan Ewangelista 309, 401nn.

Jan Klimak św. 99 Jan Maria Vianney św. (proboszcz z Ars) 68, 182n., 195, 261, 267, 305, 363, 380 Jan Paweł II św. (papież) 44, 79, 145, 171, 225, 260, 288n., 339, 374, 392 Jan (syn Zebedeusza) 258, 272, 291, 328 Jan (umiłowany uczeń) 324n., 385, 395nn.

Jan (zwany Markiem) 342 Jazon 345 Jefte 80n.

Jeremiasz 70. 118, 120n., 124, 167, 189, 207nn., 216n., 221, 235, 256, 281 Jerubbaal 80 Jesse 89, 93n., 97, 196, 254, 335 Jetro 39 Joab 101n.

Joanna (żona Chuzy) 303 Joel 236, 330 Jojakim 222, 229, 245 Jonasz 166, 238nn.

Jonatan 96nn.

Jotam 80n.

Jozue 55, 58nn., 63n., 72n., 75nn, 127 Józef (ST) 30nn., 36 Józef z Arymatei 284 Józef z Nazaretu 236, 254nn., 295, 297n.

Józef (zwany Barsabą) 329 Juda 31nn., 89, 117, 254 Juda (brat Jakuba) 385, 399 Juda (syn Jakuba) 328

08.08.2017 07:56

41 2 I N D EK S O S Ó B

Judasz Iskariota 31, 277nn., 281, 316n., 321, 329 Judyta 132n.

Kafka Franz 73, 222, 224 Kain 24 Kajfasz 277, 280 Kaleb 59n.

Kant Immanuel 149, 154 Karol de Foucauld bł. 70, 92, 227, 275, 277, 282, 304, 375, 399 Kartezjusz 169 Kierkegaard Søren 130, 333, 366 King Martin Luther 261, 365 Klose Miroslav 392 Kneifel Johannes 332 Kohelet 172nn.

Korneliusz (dowódca) 327, 334 Kwiryniusz (namiestnik Syrii) 297 Langton Stephen 331 Lao-Tse 112 le Fort Gertrud von 406 Lec Stanisław Jerzy 125 Leon I (papież) 255 Leon XIII (papież) 70, 130 Leonardo da Vinci 98 Levi Primo 231 Levinas Emmanuel 134 Lewis Clive Staples 47, 174, 196n., 226, 268, 403 Lidia 343 Lubich Chiara 321 Luciani Albino (papież Jan Paweł I) 317 Lucjusz Cyrenejczyk 334 Łazarz 314nn. Łukasz Ewangelista 222, 293, 298nn., 305, 327, 332, 334, 348, 403 Mahatma Gandhi 112, 173 Mahler Gustav 271 Malachiasz 15, 189, 247 Manaen 334 Mann Tomasz 31 Manoach 81nn.

Marek Ewangelista 286n., 291, Maria Magdalena (Maria z Magdali) 284, 322n.

Maria (matka Jakuba i Józefa) 284 Maria (siostra Łazarza) 314n.

Maria z Magdali (Maria Magdalena) 303

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 412

Marta (siostra Łazarza) 314nn.

Marquard Odo 99 Maryja (Matka Jezusa) 88, 236, 254n., 294nn., 311, 328 Matatiasz 136n.

Mateusz Ewangelista 36, 89, 195, 222, 236, 253nn., 264, 267n., 271n., 276, 285, 299, 328n., 403 Matka Teresa 72, 93, 200, 274, 276, 291, 325, 367, 373 Mechtylda z Magdeburga św. 164 Metz Johann Baptist 144 Micheasz 235, 241 Mikal 96 Mikołaj z Flüe św. 302 Miriam 42, 58 Mistrz Eckhart 214 Miszael 229n., 344 Mojżesz 17, 35nn., 55nn., 63nn., 76n., 79, 111n., 126, 139, 155, 164, 187, 208, 214, 247, 272, 289, 310, 383 Molier 125 Morgenstern Christian 85 Naaman 78, 109, 112nn., 300 Nabuchodonozor 105, 114, 116n., 121, 124, 213, 229nn.

Nachor 78 Nadab 46 Nahum 242n.

Natan 99n., 102n., 157, 189, Natanael 324 Nehemiasz 123nn.

Newman John Henry bł. 38, 130, 201, 263, 370, 388, 404 Nietzsche Fryderyk 243 Nixon Richard 322 Noe 19, 24, 223 Noël Marie 165 Noemi 84nn., 89 Novalis 159 Oded 119n.

Onezym 381 Orpa 85 Ozeasz (król Izraela) 115 Ozeasz (prorok) 189, 235n.

Ozjasz 132 Pascal Blaise 284, 334 Paweł (Szaweł) 38, 155, 243, 248, 327, 332, 334nn., 338nn., 351, 353nn., 357nn., 364n., 367nn.,

08.08.2017 07:56

I N D EK S O S Ó B

371n., 374nn., 378nn., 385 Paweł VI bł. (papież) 397 Pellico Silvio 260 Peterson Erik 312 Picander (Christian Friedrich Henrici) 284 Piotr (Szymon Piotr) 165, 258, 265, 271n., 279nn., 314, 316nn., 322, 324n., 327nn., 334, 340n., 349, 351, 377, 385, 387, 394 Platon 244 Poncjusz Piłat 281n., 284, 335 Probst Christoph 137 Pryscylla 347n.

Pua 36 Rachab 77n., 88, 254 Rachela 37, 89, 216 Rahner Karl SJ 406 Rebeka 28, 37 Rembrandt 306 Reuel 37 Rosenzweig Franz 178 Roth Patrick 368 Rut 84nn., 254 Salomon 103, 105nn., 118, 172, 254 Samarytanka 37, 43, 311 Samson 56, 80n., 83 Samuel 91nn.

Sara 17, 26nn., 57, 390 Saul 91, 93nn., 105, 166, 335 Scholl Hans 137 Scholl Sophie 137 Schönborn Christoph (kardynał) 72 Sedecjasz 117, 120 Sefora 37, 58 Setnik z Kafarnaum 265 Sieger Jörg 38 Sofoniasz 244 Sokrates 138, 303, 346 Sołżenicyn Aleksander 192 Sostenes (przewodniczący synagogi) 348 Spaemann Robert 152, 157, 243, 310, 347 Spieker Kyrilla 313 Steinbeck John 238 Swift Jonathan 314 Swope Herbert Bayard 230 Sylas 342, 344nn.

Symeon 298

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 413

41 3

Syracydes 184nn.

Szaweł (Paweł) 332nn.

Szifra 36 Szymon Cyrenejczyk 282 Szymon Gorliwy 328 Szymon zwany Czarnym 334 Tamar 88n., 254 Tanner Leo 262 Teofil 293, 328 Terach 78 Teresa od Dzieciątka Jezus św.

51, 86, 154, 270, 298, 325, 362, 371 375 Teresa z Άvila św. 48, 83, 132, 170, 214, 395, 398, 405 Tertulian 349 Thatcher Margaret 171 Tobiasz 128nn.

Tobit 128nn.

Tolkien John Ronald Reuel 170 Tołstoj Lew 171 Tomasz à Kempis 26, 183, 270 Tomasz Apostoł 315, 318, 323n., 328 Tomasz More św. 163, 218 Tomasz z Akwinu św. 102, 106, 230, 376 Truman Harry 209 Tucholsky Kurt 208 Tymoteusz 343, 346n., 368, 371, 378n.

Tytus 380 Uriasz 101nn.

Vauvenargues Luc de Clapiers de 96 Wahlberg Mark 79 Walter Silja OSB 407 Wayne John 94 Weil Simone 96, 185, 396 Weizsacker Richard von 134 Werfel Franz 179 Wiechert Ernst 229 Wiesel Elie 52, 224 Wilckens Ulrich 338 Wilde Oscar 87, 158, 213 Zachariasz (ojciec Jana Chrzciciela) 294nn.

Zachariasz (prorok) 246 Zebedeusz 258 Zuzanna (uczennica Jezusa) 303

08.08.2017 07:56

Indeks haseł Adonai 39 Adwent 191, 201, 205 Alfa i Omega 401, 405, 407 Alleluja 103, 164, 167 Ambicja 25, 175, 365 Amen 126, 130, 201, 262, 331, 351, 373n., 373n., 392n., 399, 401, 404, 407 Anioł 28, 82, 129, 131nn., 161n., 257, 294n., 383, 404nn.

Anioł Pana 28, 38, 81nn., 111, 254nn.

Anioł Stróż 129, 402 Antychryst 396 Apostołowie 329 Archanioł Gabriel 295 Archanioł Michał 233 Archanioł Rafał 75, 129 Areopag 346 Arka Noego 24 Arka Przymierza 48, 72, 78, 106n., 118n.

Ateny 346n.

Babel 25, 28 Bałwochwalstwo 46, 365, 392 Baranek 202, 388, 403nn.

Baranek paschalny 40, 388 Baśń 81, 378n., 394 Bestie 232 Betlejem 85n., 89, 93n., 97, 237, 255n., 297n.

Bezbożność 138, 380 Bezdomni 224 Bezdzietność 26 Bezpieczeństwo 25, 86, 114, 158, 173, 264, 332, 376 Biała Róża (grupa ruchu oporu) 137 Bieda 27, 124, 371 Biedni 27, 38, 51, 70, 88, 102, 170n., 181, 196, 201, 208, 224, 237, 262, 295, 345, 367, 386 Bliskość Boga 21, 180, 213, 396 Bluźnić 180, 266, 280 Błogosławieństwa 258n.

Błogosławieństwo 19, 25n., 28n., 56, 69, 89, 126, 148, 166, 198, 254, 264, 366, 373, 391 Błogosławieństwo Aaronowe 55 Błogosławieństwo i przekleństwo 71n.

Błogosławieństwo kapłańskie 56 Błogosławieństwo

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 414

podróżujących 129 Bogaci 52, 70, 130, 194, 386 Bojaźń Boża (Pana) 28n., 36, 42, 52, 73, 108, 138, 152, 165, 169, 184, 186, 196, 205, 245, 334, 388 Bojący się Boga 113, 335 Boża obietnica 26nn., 40, 68, 76, 99n., 213, 328, 331 Boże Narodzenie 254, 297n Boże Objawienie 184, 187 Boże prawo 63, 126n., 141, 197, 280, 330 Bóg Ojciec 186, 205, 279, 313, 370, 387, 394, 401 Budowa świątyni 124, 245 Budować dom 100, 124, 264 Bunt wobec Boga 55n., 59nn., 115, 204, 209, 223 Chciwość 45 Cheruby 24, 231 Chleb życia 314, 319 Chlubić się 211 Chora z miłości 177, 179 Choroba 59, 94, 103, 110, 113n., 143, 186n., 192, 202, 249, 258, 264nn., 301, 303n.

Chorzy 195, 258, 265nn., 276, 287, 290, 312nn., 357, 371 Chroniony przez Boga 155, 161, 165 Chrystus Boleściwy 181 Chrystus człowiek 254nn., 310 Chrystus jako kamień węgielny 275, 389 Chrystus jako pasterz 390 Chrzest 340nn., 347, 354nn., 364, 367n., 391 Chrzest Jezusa 257, 291 Chrzest nawrócenia 335 Chrzest Szawła 333 Chrzest Janowy, w Jordanie 256, 274, 301 Chrześcijanie 6, 12, 15, 17, 23, 40, 63, 72, 107, 119, 125n., 137, 151, 230, 251, 255, 259, 335, 338, 341n., 344n., 351, 354, 359, 363n., 366, 372n., 376n., 380n., 385n., 390, 392, 401 Chusta 316, 322 Chwała Boża (Pana) 42, 47n., 50, 59n., 107, 152, 157, 160, 164, 166, 194, 197n., 199n., 223n.,

08.08.2017 07:56

I N D EK S H A S E Ł

272, 297, 306, 310n., 316, 320n., 356, 362n., 366nn., 370, 380, 392 Chwast 269n.

Ciało Chrystusa (Jezusa) 277, 278, 284n., 306, 309n., 322, 331, 359n., 366n., 370, 372, 375, 378 Ciemność 20, 40n., 98, 114, 148, 152n., 161, 163, 166, 194, 196, 199, 201, 237, 242, 258, 262, 265, 272, 275, 283, 297, 302, 310, 322, 330, 333n., 362, 376, 382, 389, 394, 403 Cierpieć 37, 60, 102, 138, 143, 145, 158, 192, 224n., 258, 304, 306, 370, 373, 391 Cierpienie 27, 36, 38, 60, 103, 136, 139, 141, 143, 149, 151, 160, 167, 180, 182,199, 200, 202, 207, 211, 218, 259, 263, 279, 291, 333, 339, 357, 364, 370, 372, 375, 379, 387, 390, 392n., 401, 403 Cierpienie Chrystusa (Jezusa) 202, 271n., 279, 307, 345, 375, 383, 388, 392n.

Cierpliwy Bóg (Pan) 60, 92, 131, 162, 183, 185, 242, 335, 391 Cieszyć się 8, 32, 45, 69, 71, 87, 97, 129, 144, 152, 157n., 160, 164, 174, 175, 198, 202, 215, 237n., 241, 244, 275, 294, 296, 331, 334, 344, 358, 360n., 368, 370, 375, 391 Cnota 116, 139, 262, 373 Córka Syjonu 192, 203, 267, 273 Cud 61, 265, 275, 287, 290, 339 Cud rozmnożenia chleba 313 Cudzołóstwo 45, 101n., 260 Cudzoziemiec (cudzoziemka) 37, 45, 51n., 53, 68nn., 78, 86, 102, 108, 113 Czas miłosierdzia 48, 139 Czasy ostateczne 233, 276, 330, 399 Cześć Bogu (Pana) 53, 56, 69, 103, 148, 154, 249, 346 Czułość 70, 165, 177, 208 Czuwać z Jezusem 165, 279 Czynić dobro 391, 393, 398 Dar łez 60 Dar miłości Boga 86, 314, 397 Dar poznania Chrystusa 372 Dar rozumu 107 Dar usprawiedliwienia 355 Darowanie długów 53, 68, 72 Dary Ducha Świętego 359 Decyzja 71, 79, 81, 138, 290, 329, 341n., 377

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 415

41 5

Delikatność Boga 111, 157, 183, 193, 199, 274 Demony 94, 264, 266, 268, 287, 303 Deportowany 212, 221 Diabeł 97, 181, 257, 270, 276, 294, 316, 320, 334, 393, 395 Diaspora 131, 387 Dobra Nowina 113, 199, 204, 258, 268, 287, 293n., 297, 299, 301, 354 Dobroć 86n., 99, 107, 120, 154n., 157, 166, 204, 365, 367, 380 Dobry Pasterz 154, 304, 306, 314, 319, 325 Dodawać odwagi 33, 64, 139, 174, 191, 233, 269, 351, 374, 380 Dom modlitwy 273 Dom na skale i dom na piasku 264 Dom Pana (Boga) 28, 29, 92, 100, 103, 107, 117, 121, 124, 154n., 159, 209, 211, 245, 318 Doświadczać Boga 180, 223, 235, 272 Droga, Prawda, Życie 318, 319, 407 Drzewo figowe 273n.

Drzewo krzyża 23, 390 Drzewo poznania dobra i zła 22 Drzewo wrzucone do ognia 335 Drzewo życia 23, 24, 170, 406, 407 Duch Boży 20, 58, 94, 170, 180, 196, 245, 248, 330, 357, 359, 399 Duch Pana (Pański) 83, 94, 180, 196, 204, 299, 362, 371, 392 Duch Święty 8, 203, 225, 248, 254, 257, 294, 295, 319, 320, 323, 328n., 331n., 334, 338, 341, 343, 349, 357, 359, 363, 365nn., 372, 380, 388, 394, 399 Działanie Boga (Boże) 33, 167, 169, 175, 189, 313 Działanie Ducha Świętego 357, 365 Dzieci Boże 192, 357, 370, 395, 398 Dzielić się (z innymi) 9, 126, 192, 224, 370, 397 Dzień Pana 238 Dzień Pojednania (Jom Kippur) 50, 53 Dzień Sądu Ostatecznego 271, 389 Dziesięciodniowa próba 230 Dziesięć przykazań 17, 43n., 46, 48, 51, 65, 67, 101, 329n.

Eden (raj) 21, 22, 24 Egipt 33, 36nn., 49, 57, 59nn., 65nn., 78n., 100, 115, 119, 127, 151, 183, 200, 204, 208nn., 216,

08.08.2017 07:56

41 6 I N D EK S H A S E Ł

236, 255n., 277, 330, 337 Egoizm 245, 365 Ekstaza 47, 359, 405 Emaus 9, 306n., 345 Eucharystia 278, 289, 331, 342 Ewolucja 20, 295 Fałszywi nauczyciele 399 Fałszywi prorocy 213 Fałszywi świadkowie 280 Faraon 31, 35n., 40n., 57, 67, 73, 115 Faryzeusze 253, 256, 259, 267n., 275n., 284, 301n., 304 Filistyni 81n., 94nn.

Filozofia 339, 346 Formuła przymierza 214, 246 Fundamenty 25, 194, 207, 217, 344, 351, 389, 405n.

Galilea 256nn., 273, 279, 284nn., 290n., 297, 311n., 334 Getsemani 278n., 383 Głos Boga 66, 93, 275 Głoszenie 154, 157, 171, 284, 349, 379n.

Głoszenie Ewangelii 199, 251, 268, 285, 287, 293, 299, 330, 242n., 369, 371, 373 Głód 19, 31nn., 43, 68, 85, 117, 149, 194, 225n., 245, 257, 300, 304n., 314, 358, 371 Głuchota 269, 349 Gniew 31, 47n., 102, 113, 135, 137, 241n., 256, 300, 354, 361, 365, 376 Gniew Boga 39, 42, 47, 66, 115n., 120n., 133, 139, 155, 160, 205, 214, 219, 236, 240, 242, 244, 256 Godność 120, 171, 240, 243, 380, 382, 389n.

Godność człowieka 21, 152, 362 Godzina śmierci Jezusa 153 Gorliwość 59, 106, 137, 371, 378 Gościnność 26, 287, 383 Góra Horeb (góra Synaj) 38, 43, 63nn., 67, 70, 110n., 247 Góra Oliwna 165, 202, 273, 278, 328 Góra Syjon 197, 215, 219, 237, 383 Góra Synaj (góra Horeb) 17, 35, 43n., 48n., 52, 55n., 63n., 67, 111, 216, 329, 383 Groby 125, 226 Grób Jezusa 282, 284n., 300, 306, 322, 335 Grzech pierworodny 354

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 416

Grzesznicy 60, 145, 157, 164, 182, 195, 274, 267, 279, 291, 302nn., 355, 393, 399 Hojność 68, 124, 184, 187, 313, 381 Hojność Boga 77, 197, 203, 225, 236 Holocaust 41, 52, 135 Hosanna 273 Hymny wychwalające Chrystusa 366, 374, 390, 404 Imię Boga 39, 69, 76, 200, 225, 236 „Ja jestem” Jezusa 319 Jahwe 28, 51, 191, 236 Jerozolima 69, 83, 105, 107, 109, 123n., 193, 278, 337, 340 Jezioro Tyberiadzkie 313, 324 Jezus jako kapłan 382 Jezus jako lekarz 267 Jordan 49, 64nn., 77n., 83, 166 Jubileusz 52n., 324 Kadzidło 106, 177n., 187, 192, 209, 236, 255 Kana Galilejska 311 Kanaan 59, 76nn Kapłani Starego Przymierza 50, 119, 382 Kazania św. Pawła 335n., 346 Kazanie na Górze 258nn Kazanie św. Piotra 330n.

Klęska 133, 155, 182, 210, 238 Klucz do zrozumienia 27, 33, 217, 338 Kłamstwo 45, 51, 114, 180, 210, 213, 406 Kobra 197 Kodeks Przymierza 45, 67 Koniec czasów 193, 371, 387 Koniec świata 401 Korzeń Jessego 197 Kościół 248, 271, 359n., 375 Kościół pierwotny 293, 327nn., 342, 351 Kościół św. Damiana 245 Kozioł ofiarny 50 Koźlę 82n., 94, 197 Kraj Kusz 58, 200, 244 Krew Chrystusa 277n., 282, 354, 366, 374, 388 Krew przymierza 24, 46, 278, 401 Krewni 53, 86nn., 287, 295n., 298, 341, 399

08.08.2017 07:56

I N D EK S H A S E Ł

Król pokoju 247 Królestwo Boże 265, 270n., 274n., 280n., 285nn., 301, 303, 328, 340, 349, 401, 403 Królestwo niebieskie 249, 256, 258n., 264n., 268nn., 275 Królowanie Pana 154 Krytyka obrzędów 237n.

Krzew (gorejący) 38, 164 Krzyż 23, 61, 145, 149, 253, 272, 282nn., 365, 370, 372, 374, 390, Książę Pokoju 196 Księga z siedmioma pieczęciami 403 Księga życia 372, 394, 405 Kult złotego cielca 46 Kuszenie Jezusa 257 Lekarz 186n., 195, 210, 267, 300 Lew 95, 197, 222, 393, 404 Lewiatan 144, 164 Lewici 36, 50, 69, 75, 118n., 124, 126n., 155, 303 Lęk 204, 229, 242, 267, 285, 296n., 214, 331, 357, 370, 398 Lichwa 53, 70, 130, 224 Litowanie się 85, 214, 240n., 289, 300, 303, 305 Lud Boży 35nn., 43n., 56, 158, 253, 265, 272, 274, 295, 329, 382, 389, 404 Ludobójstwo 135 Łagodność 365, 373 Łamanie chleba 289, 331, 306n. Łaska 154, 156n., 160nn., 165, 183, 200, 204, 209, 215, 218, 227, 230, 233, 240n., 272, 295, 299, 305, 310, 331, 339, 340n., 355, 358n., 361n., 363n., 366nn., 370, 373, 377n., 380, 382, 387nn., 401, 407 Łzy 60, 99, 145, 186, 210, 216, 405 Magnificat 185, 295 Majątek 130, 169n., 304, 331 Małżeństwo 260, 361 Marność 172n., 175, 208, 357 Mądrość 63n., 73, 106nn., 149, 152, 157, 163, 169n., 173, 175, 180, 183n, 187, 196, 211, 219, 230, 263, 287, 294, 299, 302, 359, 366n., 375, 379, 404, 406 Mesjasz 100, 124, 200, 249, 254, 268, 271, 273, 276n., 294n., 299,

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 417

41 7

311, 338, 349, 404n.

Męczennik 325, 332 Mędrcy 255n.

Męka 253, 256, 276n., 283, 286, 290, 316, 322, 328 Miasto Boga 405n.

Miasto Święte 405, 405, 407 Miłosierdzie 15, 45, 47n., 50, 60, 108, 121, 127, 131, 133, 139, 156, 161n., 185, 204n., 241n., 259, 267, 276, 289, 296n., 303, 355, 358, 362, 370, 380, 382, 387, 389, 398n., 406 Miłość 32n., 48, 56, 86, 88, 100, 103, 106, 139, 144, 158, 165n., 168n., 171, 174nn., 185n., 194, 200nn., 208, 214n., 225, 230, 236, 244, 246, 261, 276n., 291, 295, 298, 305, 307, 316, 318, 320, 325, 338, 341, 346, 349, 358, 360n., 363nn., 373nn., 378, 381, 389n., 392, 396nn.

Miłość bliźniego (braterska) 13, 50n., 261, 303, 315, 331, 365, 383, 386, 388, 394 Miłość Boga (Boża) 94, 155, 176, 178n., 182, 274, 314, 318, 356, 358, 361, 375, 377, 380, 395nn.

Miłość Chrystusa 358 Miłość do Boga 56, 331 Miłość kobiety i mężczyzny 141, 176nn.

Miłość ojca 305 Miłowanie nieprzyjaciół 261 Mirra 177, 255 Misja 20, 248n., 280, 291, 294, 302, 319, 327n., 335, 342, 375, 379, 397 Mleko i miód 59 Młodość 58, 95, 156, 161, 175, 216, 218 Moc Boża 387, 389, 392, 394, 401 Modlitwa 8, 12n., 43, 47, 60, 82, 100, 125, 130n., 141, 151, 155, 159, 161, 164, 167, 186n., 204, 219, 233, 239n., 273n., 283, 288, 294, 309, 331, 334, 343, 357, 359, 367nn., 373, 377, 381, 389n., 393, 395, 399, 404 Modlitwa błagalna 110 Modlitwa dziękczynna 131, 278, 313 Modlitwa Mojżesza 160 Modlitwa Najwyższego Kapłana 320n Modlitwa pokutna 127

08.08.2017 07:56

41 8 I N D EK S H A S E Ł

Modlitwa Salomona 107n.

Modlitwa uwielbienia 278, 289, 307 Monoteizm (= wiara w jednego Boga) 66, 79, 201 Morderstwo 45, 80, 256, 259, 274 Morze Czerwone 35, 37, 40, 42, 49, 61, 78, 127 Mowa dotycząca świątyni 209 Mściwość 242 Mysterium tremendum i mysterium fascinans 233 Nabożeństwo 75, 88, 334n., 389 Nadzieja 36, 41, 75, 85, 120, 124, 139, 143, 162, 165, 174, 182, 185, 189, 191, 197, 199, 213, 216nn., 221, 226, 240, 242, 244, 254, 256, 268nn., 295, 297n., 306, 309, 322, 331, 333, 349, 355, 357n., 360nn., 366n., 369, 371, 375nn., 380, 387n., 390n., 396, 405 Nagroda 26, 86, 153, 181, 198n., 251, 262, 372, 407 Najwyższy kapłan 50, 245, 280, 320, 332, 382n, 402 Namaszczenie Dawida 93 Namaszczenie Jezusa 277 Namiętność 106, 182, 365, 392, 399 Namiot Spotkania 49n., 58nn.

Napełniony Duchem Świętym 294, 296, 329, 333n.

Narodzenie Jezusa 254, 295 Narodziny Samsona 81nn.

Narzekanie 59, 370 Natura 52, 162, 198 Natura Boga (Boża) 48, 218, 370, 394 Nauczanie 17, 261, 321, 327, 331 Nauczanie apostołów (apostolskie) 331, 376, 378 Nauczanie Jezusa 253, 257n., 277, 287, 316, 349 Nawrócenie 183, 189, 196, 198, 224, 237, 240, 256, 287, 304, 335, 371, 388 Nawrócenie Szawła (Pawła) 332, 364 Nazarejczyk 256, 280 Nazaret 109, 248, 256n., 273, 282, 286n., 295, 297, 299, 300, 306, 330, 385, 396 Nazireat 56, 81, 348 Nazizm (naziści) 137, 347 Niebo 20nn., 24, 25n., 28, 44n., 46n., 64nn., 70nn., 78, 82n., 97, 107n., 112, 115, 120, 129, 139, 148n., 152, 157nn., 162, 164nn.,

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 418

173, 184, 192, 199, 201, 203, 205, 217, 219, 222, 231n., 237, 239, 245, 249, 253, 257, 259nn., 264, 271, 274, 280, 284n., 289n., 295, 298, 300, 304n., 310, 320, 328nn., 339n., 347, 363, 366n., 370, 372, 374n., 382n., 386n., 388, 391, 394, 396, 402nn.

Nieczystość 50, 68, 101, 224n., 356, 365, 399 Niedziela 288, 312, 322 Niedźwiedzica 149, 197 Nie jest godzien 148, 195, 265 Nienawiść (nienawidzieć) 30, 45, 51, 71, 96, 155, 167n., 174n., 183, 186, 237, 261n., 288, 296, 321, 332n., 338, 365, 396, 398 Nieposłuszeństwo 105, 121, 355 Nieprawość 47, 66, 108, 127, 131, 143, 156nn., 160, 162, 180, 194, 210, 213, 224n., 244, 356, 380 Nierozerwalność małżeństwa 260 Nierówność 51n.

Nierząd 51, 77, 106, 274, 305 Niesprawiedliwość 33, 97, 102, 131, 144, 158, 200, 205, 237, 323, 334, 356, 361, 386, 394 Nieuczciwość 138 Niewdzięczny 192 Niewierność (niewierny) 105, 121, 156, 191, 209n., 225, 236, 405 Niewinność (niewinny) 45, 97, 141, 143, 158, 209, 239, 256, 281, 388, 390 Niewłaściwie (niewłaściwy) 98, 114, 120, 127, 133, 208 Niewolnictwo 120, 236 Niewolnicy (niewolnice) 31, 36, 44, 53, 57, 112, 114, 120n., 135., 144, 173, 281, 291, 316, 341, 356, 360, 380n., 390 Niewolnicy (faraona) w Egipcie 67, 71 Niezakwaszone ciasto 40 Nowa świątynia 227 Nowa ziemia 249, 405 Nowe niebo 205, 405 Nowe Przymierze 116, 216, 278, 382n.

Nowe życie 23, 113, 160, 191, 207, 221, 266n., 280, 309, 355, 363, 392 Nunc dimittis (Kandyk Symeona) 298 Obcy bogowie 44, 79, 110, 115, 209

08.08.2017 07:56

I N D EK S H A S E Ł

Obcy kraj 19, 29, 35, 37, 85 Obcy lud 49, 117 Obecność Boga (Pana) 19, 45, 49, 69, 75, 100, 107, 222, 242 Obietnica 25, 28, 44, 57, 60, 78, 100, 124n., 136, 196, 203, 213, 214, 217, 249, 254, 259, 307, 330, 338, 378, 394 Objawienie 12, 17, 64, 162, 357, 367, 379, 388, 401 Oblicze Boga 29, 47, 49 Oblubienica 176, 178n., 405, 407 Obłuda (obłudnik) 210, 261, 263, 306, 386, 389 Obmycie nóg 302, 316n., 395 Obmycie z winy 242 Obraz Boga (Boży) 21, 66, 159, 205, 362, 374 Obrońca (Bóg) 26, 145, 155n.

Obrzezanie 71, 364, 371 Obrzezanie serca 71 Ochrona (ochronić) 22, 78, 86, 131, 133, 161, 165, 244, 392 Oczyszczać w ogniu 387 Odkupiciel 89, 153, 205, 284 Odkupienie 165, 357, 366, 392 Odpłata 198, 204, 210, 238, 242 Odpoczynek 20, 51, 101, 117, 166, 197, 288 Odpowiedzialność 38, 57, 61, 132, 138, 189, 221, 282 Odwaga 58, 64, 72, 94, 132, 139, 174, 189, 191, 195, 213, 223, 233, 261, 266, 269, 282, 333, 343, 351, 369, 374, 380, 389, 404 Ofiara 27, 40, 47, 50, 56, 69, 76, 81, 83, 92n., 106, 111, 113, 115n., 124, 137n., 155, 157, 187, 192, 202, 209, 236n., 239n., 260, 265, 267, 273, 294, 339, 341n., 370, 373, 382n., 389, 397, 399 Ofiara całopalna 27n., 46, 82n., 106, 119, 182 Ofiara przebłagalna 50 Ofiary wspólnotowe 46, 106, 119, 237 Ojciec Niebieski 261nn.

Ojcze nasz 261n., 279, 205, 215 Ojczyzna 33, 41, 112, 120n., 159, 255n., 275, 287, 300, 311, 363, 372 Ołtarz 28, 46, 48, 50, 83, 106nn., 111, 116, 137, 156n., 159, 195, 227, 260, 294, 346 Opatrzność 27, 358 Opętanie 266 Opór 59, 137, 332, 393

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 419

41 9

Oskarżać Boga 145, 149, 281 Ostatnie Słowo Jezusa 283 Ostatnia Wieczerza 46, 216, 278, 289, 395 Oszustwo 89, 210, 284, 348 Owoce Ducha Świętego 227, 357 Pan Zastępów 70, 95, 100, 159, 160, 192, 194nn., 209n., 212nn., 245nn.

Pantera 197, 232, 243 Państwo 91, 105, 108, 114, 182, 198, 213, 244, 260, 265, 341, 345 Pasterz(e) 30, 37, 94, 176, 185, 199, 204, 209, 215, 217, 241, 255, 276, 279, 289, 297n., 382, 390, 393 Patmos 401n.

Patriarchat 78 Pełnia czasów 366 Perła 31, 170, 177, 270 Pielgrzymka 159, 237 Pielgrzymka narodów do Jerozolimy 79, 193, 197, 246 Pieniądze 97, 130n., 128nn., 134, 203, 209, 263, 273, 277, 281, 285, 287, 329 Pieśń o słudze Bożym 201 Pieśń pochwalna 42, 178, 344 Pieśń słoneczna 148 Pieśń zaślubin 177 Pięćdziesiątnica 329 Piękno 162, 171, 176, 390, 406 Pismo Święte 12, 15, 119, 126, 155, 248, 251, 268, 379, 407n.

Plagi egipskie 40, 79 Plemiona Izraela 78 Plemiona Jakuba 186 Płodność 115, 179 Pobożność 181, 237n., 378, 394 Pocałunek 31, 73, 393 Pocieszenie 47, 186, 198, 214, 217, 242, 258, 317, 405 Pocieszyciel 319, 346 Podróż misyjna 287, 334, 342, 348, 354 Podstęp 70, 88, 107, 180n., 317 Podziękowania 162, 368, 373, 381 Poganie (poganin) 261, 263, 265, 334n., 338nn.

Pojednanie 24, 29, 33, 48, 51, 97, 241, 305, 354 Pojmanie Jezusa (Jezus pojmany) 165, 279 Pokora (pokorny) 27, 38, 58, 68, 116, 186, 194, 244, 247, 273, 295, 367, 370, 391, 393 Pokój 7, 9, 39, 56, 98, 100, 108,

08.08.2017 07:56

4 2 0 I N D EK S H A S E Ł

110, 114, 116, 132, 166, 170, 174, 182, 187, 193, 196n., 204, 210, 233, 243, 247, 249, 255, 259, 273, 284, 291, 297n., 302, 320, 323, 333n., 341n., 344, 359, 365n., 367n., 373n., 376, 386n., 390n., 393, 396, 401 Pokusa 101, 229, 239, 257, 262, 279, 294, 391 Pokuta (pokutować) 149, 240, 247 Polityk 31, 50, 53, 106, 112, 114, 171, 265, 343, 389 Pomagać 93, 97, 219, 233, 248, 264, 268, 280, 282, 317, 334, 356, 368, 372, 394 Pomoc 19, 22, 27, 39n., 53, 81, 93n., 99, 102, 123, 132n., 139, 149, 154n., 158, 165, 180, 186, 191, 223, 233, 240, 255, 283, 303, 313, 319, 342, 349, 357n., 360, 368n., 373, 381, 393 Porażka 60, 93, 217, 230, 269 Posąg złotego cielca 35, 46, 50 Posłuszeństwo 209, 355n., 383, 390n.

Post 111, 224, 240, 246, 257, 262, 328 Postawa modlitewna 126 Potęga Boga (Pana) 180, 186, 242, 367 Potop 24, 163 Powołanie 17, 38, 83, 171, 193n., 199, 208, 216, 223, 249, 275, 277, 293, 367, 388 Powrót do Boga 83, 216 Powrót do ojczyzny 121, 213 Powstanie 136n.

Pożądanie 153, 356, 380, 392 Praca 36, 43, 45, 50, 53, 69nn., 72, 117, 166, 171, 175, 193, 245, 260, 312, 331, 334, 339, 369, 377, 397 Pragnienie 20, 24 Pragnienie Boga (Pana) 126, 157, 202 Pragnienie wielkości 25, 28 Prawda 22, 45, 48, 107, 131, 138, 157, 180, 189, 210, 225, 230, 237, 289, 299n., 310, 318n., 321, 330, 332n., 338, 344, 356, 357, 361n., 364, 366, 369, 377, 379, 388, 395n., 407 Prawo 15, 17, 35, 40, 44n., 50, 64nn., 67, 71nn., 77, 80, 87nn., 100, 102, 106, 115, 123, 125n., 127, 134, 137n., 149, 152, 168, 170, 181, 187, 192nn., 196, 209, 211, 216, 219, 224n., 230,

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 420

243, 247, 249, 253, 259nn., 263, 265, 274, 276, 301nn., 310, 327, 335, 338, 340n., 344n., 348, 354n., 356n., 364nn., 368, 371n., 377, 380, 386, 389, 390, 406n.

Prawo Mojżesza 121, 247, 327, 338, 340n., 349 Prawo naturalne 243 Prawo wykupu 53, 87, 145 Proroctwo 66, 187, 226, 237, 269, 378, 394, 401, 407 Prorok (prorocy) 15, 55, 58, 67, 70, 73, 75, 91, 93, 99, 100, 102n., 105, 107, 109nn., 119nn., 157, 189, 191, 195, 199, 207nn., 216, 219, 221n., 223n., 235, 237n., 241n., 243nn., 247nn., 255n., 258n., 263n., 265, 269nn., 273, 275, 280n., 287n., 297, 299nn., 306, 311, 313, 330n., 334n., 338, 341n., 349, 360, 386, 388, 396, 401nn., 407 Prorokini 42 Prośba o przebaczenie 156 Próba Abrahama 27n.

Przebaczenie (przebaczyć) 35, 50, 60, 65, 108, 185, 192n., 203, 225, 236, 267, 302, 305, 317, 332n., 346, 365 Przebaczenie grzechów (przebaczyć grzechy) 50, 165, 266, 271, 305, 338, 392 Przebaczenie win (przebaczyć winy) 35, 48, 160n., 242, 262 Przekleństwo 71n., 116, 212, 264, 406 Przekupstwo (przekupić) 185, 194 Przemienienie 247, 272 Przemienienie wody w wino 311 Przemijanie (przemijać) 160, 162, 172, 174, 214, 363 Przemoc 15, 24, 36, 76, 80, 98, 103, 158, 197, 202, 212, 240, 243, 249, 256, 261, 273, 307, 401 Przesłuchiwanie Jezusa 280 Prześladować 71, 198, 312, 333, 361 Prześladowani 6, 75, 135, 211, 259, 333, 344 Prześladowanie(a) 214, 256, 269, 332n., 358, 377, 379, 390, 392 Przyjaźń 41, 84, 96n., 138, 185, 197, 304, 309, 315, 329, 396 Przyjście Boga (Pana) 44, 153, 198 Przykazania Boże (Boga, Pana) 43n., 47, 63, 68, 71nn., 102, 115, 125, 137, 152, 183n., 294, 319n.

Przykazanie miłości 261, 318, 365, 398 Przykazanie: Czcij swojego ojca

08.08.2017 07:56

I N D EK S H A S E Ł

i matkę 45 Przykazanie: Nie zabijaj 51, 259 Przymierze Boga (Pana) 19, 24, 35, 43n., 65nn., 67, 76, 107, 111, 115, 124, 139, 187, 199, 203, 211, 216n., 223, 401 Przymierze z Abrahamem 38, 71, 296 Przysięga 97, 133, 139, 158, 206, 281, 288, 296 Przyszłość 33, 63, 67, 100, 115, 135, 171, 191, 213n., 221, 229, 263, 305, 358, 376, 396, 403 Pusty grób 284, 322 Pustynia 17, 27, 35n., 38, 43, 50, 55n., 59nn., 63, 68, 77, 111, 127, 148, 157, 165, 179, 192n., 198, 205, 208, 210n., 215, 227, 242, 256n., 299, 301, 328, 335 Pycha 135, 158 Radość 22, 51, 69n., 73, 87, 92, 96, 119n., 127, 144, 151, 154nn., 159, 161n., 164nn., 173nn., 177, 184, 186, 196, 198, 201, 204n., 210, 215, 219, 246n., 255, 269, 273, 285, 294nn., 297, 304, 307, 321, 330nn., 338nn., 362, 365, 368, 370nn., 376, 388, 392, 397, 399 Radość w Bogu (Boża radość) 126, 156, 244 Raj 21n., 272, 283, 406 Rastafarianie 56 Ratunek 22, 133, 153n., 186, 189, 191, 243, 266, 300, 333, 379 Religia 73, 76, 89, 114, 124, 136, 139, 193, 229, 232, 280, 339, 346 Rodowód Jezusa 253n.

Rodzina 19, 24, 27nn., 32n., 35, 40, 50, 3, 57, 60, 70, 78nn., 85n., 89, 92, 97, 99, 100, 102n., 110, 154n., 173, 256, 287, 296, 344, 355, 390, 392, 397 Rok jubileuszowy 52 Rok łaski 204, 299 Rola kobiet 390 Rozczarowanie 41, 193, 2012, 204, 306, 405 Rozesłanie uczniów 268, 287 Rozmnożenie chleba 313 Rozpacz 221, 281, 302, 333, 362 Roztropność 169, 182, 187 Rozum 67, 106n., 196, 232, 255, 288, 294, 391 Rybacy ludzi 258, 393 Rydwany 41n., 106, 132, 247 Rzeź niemowląt w Betlejem 256

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 421

421

Salomonowy wyrok 107 Samarytanie 118, 303, 327 Sanktuarium 29, 348 Sąd 51n., 185, 202, 232, 240, 243n., 259, 347n., 393, 398 Sąd Boży 139, 196, 212, 217, 236, 256 Sąd Ostateczny 270n., 276, 389 Seksualność 51 Sekwencja na Zesłanie Ducha Świętego 331 Sen 13, 22, 28, 30, 67, 77, 87, 92, 101, 106, 159, 177, 179, 232, 239, 279, 315 Serafiny (aniołowie) 194n.

Serce 13, 20, 47, 58, 67, 71n., 78n., 80, 92n., 98, 100, 106, 114, 116, 121, 127, 130, 133, 151nn., 157nn., 160, 163n., 166n., 169, 171, 173nn., 179n., 183n., 187, 192, 195, 199, 201, 205, 210, 212nn., 216, 218n., 221, 223, 225, 236, 239, 243n., 247, 259n., 262, 264, 266, 268n., 274, 282, 289, 294, 297nn., 303, 305nn., 310, 316, 318, 320, 324n., 329, 331n., 338n., 341, 349, 357n., 361n., 367nn., 373nn., 381n., 388, 390n., 394, 396, 404 Sieć (rybacka) 227, 258, 271, 324 Siedem słów Jezusa na krzyżu 283 Sierota 68nn., 186, 192, 209, 319 Skarb w glinianych naczyniach 362 Skarbiec 121, 134, 211, 229, 271 Skarby 141, 144, 168, 173, 185, 200, 262, 270, 317, 351, 375 Skarga 27, 38, 57, 113, 181, 194, 204, 210, 216, 223, 283 Słabość 91, 115, 125, 161, 165, 176, 187, 258, 265, 291, 324, 334, 355n., 358, 382 Słońce sprawiedliwości 247 Słowo Boga 203, 207, 309n., 376 Słuchaj, Izraelu 13, 67, 106 Słudzy Boga 33, 334, 390 Słup obłoku 41, 58 Słup ognisty 40 Służba 41, 97, 112, 117, 198, 229n., 291, 316, 329, 356, 360, 375, 404 Służba kapłańska 222, 294 Służba Panu 79, 378 Służba wojskowa 55 Smutek 113, 151, 175, 198, 210, 215, 371, 387 Sobór apostolski 340nn.

Sodoma i Gomora 27, 192 Solidarność 32, 53, 276

08.08.2017 07:56

4 2 2 I N D EK S H A S E Ł

Sól ziemi 259 Spotkanie z Bogiem 17, 29, 44, 50, 64, 149, 256, 376 Sprawiedliwość 70, 86, 89, 108, 131, 189, 192nn., 196n., 199, 201, 205, 211, 217, 224n., 237n., 242n., 247, 249, 259, 297, 334, 356, 368, 371n., 379, 390n., 395, 398 Sprawiedliwość Boża 99, 139, 154, 157, 162, 259, 263 Sprawiedliwy wyrok 102, 106, 156, 186, 224 Sprzeciw 40, 97, 136, 207n., 320, 327, 349, 364, 370 Stabat Mater 283 Stare Przymierze 383 Starsi 93, 136, 217, 281nn., 340nn., 378, 393, 404 Starsi ludu 271, 274, 277, 280n.

Stworzenie świata i człowieka 17, 19nn., 310 Sukces 96, 101, 152, 158, 230, 332 Sukcesja apostolska 379 Sumienie 37, 70, 159, 166, 181, 183, 212, 229, 244, 281, 362 Susza 186, 245 Sychem 30, 78nn., 83, 109 Syjon 117, 124, 157, 159, 165, 192n., 197nn., 201, 203nn., 215, 217, 219, 237, 244, 246n., 383, 389 Symbole ewangelistów 222, 403 Synaj 56, 107 Szabat 20, 45, 51nn., 67, 121, 192, 284, 287, 299, 312n., 322, 335, 338, 341, 343, 345, 347 Szacunek 28, 39, 45, 51n., 70, 93, 96, 107, 182, 219, 303, 316, 341, 360n., 371, 390 Szatan 143, 257, 272, 317 Szczerość 102, 246 Szczęście 72, 79, 87n., 102, 138, 158, 160nn., 166, 182, 196, 198, 201nn., 205, 215, 241, 259, 272, 275, 305, 315, 331 Ślepota 269, 349 Ślub (śluby) 29, 56, 154, 162, 239n., 348 Śmierć Jezusa 284, 286, 305n., 309, 404 Świadectwo 48n., 131, 138, 152, 193, 199, 251, 264n., 280, 287, 293, 310, 315, 321n., 325, 327, 331, 353, 368, 387, 391, 397, 401n. Światło 20, 130, 144, 148, 166, 175, 196, 222, 253, 258n., 272,

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 422

297n., 302, 310, 315, 332n. Świątynia 69, 75, 80, 92, 105, 108, 113n., 118, 121, 123n., 136, 153, 155nn., 167, 173, 181, 193n., 205, 207, 209, 221, 231n., 240, 247, 257, 273n., 278, 280nn., 284, 294, 298n., 311n., 332, 339, 346n., 382, 389, 406 Świątynia Salomona 107nn. Święte mieszkanie 35, 48n., 107 Święto Namiotów (Szałasów) 53, 64, 69, 127 Święto Paschy (Przaśników) 40, 52, 69, 112, 277, 298, 313, 316, 329 Święto Pierwszych Owoców 52 Święto Purim 135 Święto Trąbek 53 Święto Tygodni (Szawuot) 69, 329 Święto Żniw 52 Świętość 42, 51, 55n., 61, 231, 267, 294, 297, 356n., 404 Świętość Boga 38, 186, 225 Święty, święty, święty 194, 403 Tajemnica Boga 181, 374n.

Tajemnica wiary 397 Tajemnica Zbawienia 279 Talenty 72, 94, 102, 276, 359 Teściowa 85nn., 265 Tetragram 39 Tęcza 19, 24, 223, 403 Tęsknota za Bogiem 155, 157 Tora 17, 71, 230 Tortury 138, 181, 211n.

Tradycja 73, 141, 153, 176, 184, 189, 253, 271, 293, 298, 377 Trąd 58, 112nn., 265 Tron Boga 222, 260, 402nn.

Troska o brata 33, 120, 349, 360, 378 Ucieczka 28, 96, 132, 160 Ucieczka do Egiptu 255n.

Ucieczka Jonasza 238nn.

Ucieczka na pustynię 36 Ucisk 37n., 66, 213, 218, 243, 258, 369, 402 Uczciwość 52, 70, 180n.

Uczciwy 60, 65, 138, 181n., 209, 243, 281 Uczniowie 114, 165, 201, 205, 285 Uczniowie Jana 267, 288, 300n.

Uczniowie Jezusa 258, 266nn., 269nn., 277n., 279nn., 284n., 287nn., 293, 300, 306n., 309, 311, 313nn., 327, 332n., 338nn., 395 Uczniowie Pawła 343, 378, 380 Uczniowie Piotra 286

08.08.2017 07:56

I N D EK S H A S E Ł

Uczony w Piśmie 187 Uczynki ciała 301, 357, 365 Uczynki miłosierdzia 276 Udręka 37, 57, 144n., 153, 160, 182, 198, 203, 212, 258 Ufność 128, 153, 155, 165, 212, 263, 363n., 371, 375, 396, 398 Ukrzyżowanie 277, 282 Upadek 75, 105, 156, 167, 169, 183, 198, 207n., 211, 355, 399 Upadek Adama 284, 354 Upadek Babilonu 217 Upadek Izraela 91, 114 Upadek Jerozolimy 120n., 211, 217n., 238 Upadek Judy 114nn., 238 Upadek pierwszych ludzi 181 Uratowani z ognia 230n.

Urząd 71n., 245, 329 Usprawiedliwienie 76, 338, 355 Utworzenie wspólnoty 338 Uwielbienie 126, 148, 157, 180, 194 Uwielbienie Boga 42, 130, 161n., 164, 167 Uwięzienie 211, 257, 348 Uwolnienie 17, 35, 41, 144 Uzdrowienie 33, 186n., 191, 195, 197, 214, 265, 267n., 290, 313n.

Uzdrowienie dziecka 311 Uzdrowienie niewidomego 314 Uzdrowienie sparaliżowanego 312 Uzdrowienie Tobita 129 Walka 29, 35, 40, 94n., 99, 119, 132, 136, 148, 180, 201, 233, 294, 317, 362, 365, 370, 375 Wąż 22n., 61, 237, 242 Wdowa 69n., 86, 109n., 181, 186, 192, 209, 254, 300 Wdzięczność 99, 162, 167, 375 Wejście do Ziemi Obiecanej (do kraju Kanaan) 49, 59, 64, 78 Wesele w Kanie Galilejskiej 311 Wiara 67, 78, 95, 110, 137nn., 141, 165, 200, 202, 223, 239, 243, 248n., 259, 263, 265nn., 269, 271nn., 288, 293, 301n., 305, 309n., 315, 322nn., 330nn., 339nn., 349, 351, 353nn., 358nn., 364, 368nn., 385nn., 391nn., 396n., 399, 401nn.

Wiara, nadzieja, miłość 361 Wiara w Zmartwychwstanie 139 Wicher 111n., 163, 222, 243, 266, 383 Wichura 242 Widzenie 26, 58, 92, 222n., 230,

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 423

423

232n., 243, 272, 294, 330, 332, 343, 363, 402nn.

Wieczerza paschalna 277n.

Wieczność 86, 137, 172nn., 181, 184, 330 Wiedza 166, 187, 219, 229n., 248, 271, 361 Wielkanoc 40, 316, 373 Wielki Post 373 Wielkość Boga 185 Wierność 48, 121, 127, 156, 169, 197, 224, 242n., 288, 365 Wierność Boga 77, 83n., 87, 161, 218 Wierzyciel 302 Wina 35, 45, 48, 50, 60, 103, 115, 120, 125, 127, 156, 160nn., 165, 186, 192, 195, 198, 202nn., 216, 224, 236, 239n., 242, 262, 264, 267, 279, 281n., 314, 317, 347, 354n.

Wina Izraela 125, 209 Winnica 51, 53, 70, 79, 114, 117, 171, 175, 176n., 192nn., 197, 215, 237, 274n.

Wizja świątyni 221, 227 Włosy 56, 81, 94, 149, 178n., 225, 231n., 260, 302, 314, 402 Wniebowstąpienie Jezusa 307, 328 Woda ze skały 43, 60 Woda życia 405nn.

Wojna 36, 66, 77, 95n., 101, 134, 144, 148, 155, 174, 229, 260, 321, 347, 371 Wola Boga 83, 94, 212, 253, 259, 314, 389, 392n.

Wołanie 70, 153, 212, 358, 383 Wróżbiarstwo 115 Wskrzeszenie Łazarza 314nn.

Wskrzeszony z martwych 256 Wspomnienie 66, 110, 124, 175, 256 Wspólnota chrześcijańska 97, 249, 338, 347, 351, 353 Wspólnota wierzących 271, 370, 378, 381, 389 Współczucie 236, 241, 241, 243, 370, 391, 399 Wstyd 22, 138, 160, 216, 242, 316, 362, 369 Wszyscy wierzący 40, 48, 295, 321, 354, 363, 404, 331 Wszystkie ludy ziemi 25, 28, 108 Wszystko ma swój czas 173n.

Wybawiciel 36n., 42 Wychowanie 169, 181, 187 Wygnanie 66, 71, 100, 115, 116nn., 123, 125, 128, 191, 21n., 215, 221, 224, 229, 388, 401

08.08.2017 07:56

424

I N D EK S H A S E Ł

Wykupiciel 87nn.

Wylanie Ducha Świętego 236n.

Wyparcie się Jezusa 325, 377 Wyrok śmierci na Jezusa 281, 306, 335 Wysławiać Boga 130n., 155n., 164, 171, 204, 215, 231, 297n., 307 Wysłuchanie przez Pana 81n., 108, 110, 127, 133, 154, 161, 192 Wystawiać Boga (Pana) na próbę 43, 60, 133, 195, 247, 257, 201, 213, 316 Wytrwałość 377, 379, 394, 402 Wywyższenie Syna Człowieczego 61 Wyznanie wiary 359, 370 Wyznanie win 127 Wyznawanie wiary 67, 202, 249, 315, 351, 351, 382 Wyzwolenie z niewoli egipskiej 17, 40n., 316 Yad Vashem 77 Zadanie Kościoła 334 Zadanie od Boga 35, 38, 93, 106, 131, 375 Zadośćuczynienie 50 Zagłada 131n., 134n., 158, 214, 232, 238, 243, 362, 372, 386 Zakaz picia alkoholu (wina, sycery) 56, 81 Zakaz zabijania 259 Zakwas 270 Zapłata 51, 70, 114, 130, 161, 173, 181, 261n., 281, 291, 377 Zapłata Boga (Pana) 174, 198 Zapłata w niebie 259 Zapłata za grzech 357 Zapowiedź cierpienia Jezusa 272, 277 Zapowiedź czasów ostatecznych 276 Zapowiedź narodzin Jezusa 195 Zapowiedź zdrady Jezusa 317, 325 Zaufanie do Boga (zaufać Bogu/ Panu) 43, 131, 153, 156, 161, 197, 218, 247, 267, 270, 283, 393 Zawiść 36, 96n., 243, 281, 349, 365, 389 Zazdrość (zazdrościć) 30, 96n., 111, 158, 179, 196, 205, 271, 320, 338, 349, 365, 369 Zbawiciel 288, 295, 297, 300, 372, 378, 380, 397, 399, 403

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 424

Zbawienie (zbawiać) 42, 44, 133, 155, 157, 161, 164, 197, 201nn., 215, 240, 253, 254n., 293, 297n., 307, 311, 317n., 335, 338, 344, 349, 354, 356n., 364, 366, 369n., 373n., 375nn., 379, 383, 386nn., 393, 403n.

Zbieranie kłosów (zbierać kłosy) 51, 86n.

Zbrodnia 31, 70, 135 Zdrada Judasza 31, 277, 279, 281, 317 Zesłanie Ducha Świętego 25, 329, 372 Zgoda (zgodzić się) 44, 103, 125, 139, 246, 257, 259, 381, 391 Zgromadzenie 59n., 70, 88, 95, 107, 120, 126, 154, 172, 214n., 338, 342, 383 Ziarnko gorczycy 270 Ziarno pszenicy 203 Ziemia krwi 329 Ziemia Obiecana 17, 49, 55n., 60, 64, 67, 71, 75n.

Ziemia Święta 14, 38, 258 Złota reguła 238, 263 Złoty posąg 230n., 344 Zmartwienia 47, 125, 155, 161, 263, 393 Zmartwychwstały 226, 253, 285, 306, 323n., 332, 367, 369, 404 Zmartwychwstanie Jezusa 40, 248n., 251, 271n., 276n., 279, 281, 284nn., 290n., 293, 305, 309, 315, 318n., 322nn., 329, 331, 347, 391, 403 Zwiastowanie 295 Żal 102, 156, 160, 241, 274 Żal Boga 47 Żal za grzechy 103, 240, 305 Żniwa 32, 51, 70, 78, 86n., 175, 196, 269, 270 Życie Kościoła (w Kościele) 331, 361, 393 Życie wieczne 61, 237, 276n., 303, 311, 314, 316n., 318, 338, 340, 355, 357, 380, 390, 396, 399 Żydzi 17, 39, 55, 64, 67, 72n., 75, 77, 107, 112, 117, 123, 127, 131, 134nn., 141, 144, 151, 255n., 265, 281n., 285, 290, 303n., 312, 315n., 318, 323, 329n., 333, 338nn., 341, 343nn., 347nn., 359n., 371

08.08.2017 07:56

Ważne teksty biblijne W niniejszej Biblii niektóre ważne fragmenty pojawiają się w innych miejscach, niż wskazywałyby na to podane numery wersetów; poniżej podajemy, gdzie można je znaleźć: Rdz 17, 1-2 296 Wj 15, 26 187 Wj 20, 12 32 Wj 20, 14 101 Wj 34, 6 289 Wj 40, 34-35 107 Kpł 23, 42-43 127 Kpł 26, 34 121 Lb 6, 24-26 (błogosławieństwo Aaronowe) 391 Pwt 6, 4-7 13 Pwt 30, 19 264 Pwt 32, 10-12 44 2 Mch 7, 9 139 Ps 1, 1 399 Ps 8, 5 185 Ps 13, 2-4 219 Ps 16, 4 115 Ps 22, 2-3 147 Ps 42, 2-4 58 Ps 51, 3-5 127 Ps 51, 12 225 Ps 91, 10-14 131 Ps 95, 6-11 61 Ps 103, 2-3 187 Ps 103, 13 205 Ps 114 49 Ps 119, 105 15 Ps 122, 1-6 100 Ps 126, 5 215 Ps 130, 5-6 358 Ps 137, 1-3 124

Iz 55, 8-9 145 Iz 55, 10-11 340 Iz 58, 6-7 224 Jr 17, 7 270 Lm 1, 3-6 117 Ez 12, 2 121 Dn 3, 51-57 231 Mi 6, 8 398 Mt 1, 23 196 Mt 5, 8 158 Mt 5, 17 67 Mt 5, 17-19 249 Mt 5, 39 218 Mt 5, 44 213 Mt 11, 28. 30 340 Mt 21, 12-13 209 Mt 21, 33 193 Mt 23, 8 68 Mt 26, 38. 40 165 Mt 26, 39 202 Mt 27, 39-40 181 Mk 1, 11 383 Mk 7, 37 300 Mk 9, 2-3 394 Mk 13, 26 232 Mk 15, 24 154 Mk 15, 34 153

Pnp 8, 6-7 320

Łk 1, 46. 49 185 Łk 3, 8 335 Łk 3, 9 335 Łk 12, 6-7 149 Łk 18, 2-5 186 Łk 22, 20 401 Łk 22, 25-26 115

Iz 45, 22 42 Iz 49, 15 32

J 3, 8 58 J 3, 14-15 61

Prz 20, 22 247

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 425

08.08.2017 07:56

426

W A Å» N E T EK S T Y B I B L IJ N E

J 4, 13-14 43 J 4, 13-15 405 J 4, 14 237 J 4, 44 275 J 10, 10 225 J 12, 24 203 J 14, 6 407 J 20, 29 388 J 21, 16 377 Rz 5, 20-21 23 Rz 8, 31 155 Rz 12, 21 398 1 Kor 2, 14 58 1 Kor 4, 4-5 153 1 Kor 4, 12-13 339 1 Kor 10, 13 126, 216 1 Kor 11, 23-25 278 1 Kor 15, 3-5 307 1 Kor 15, 17 361

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 426

2 Kor 10, 17-18 211 Ga 3, 28 341 Ga 4, 4-5 380 Ef 5, 1-3 399 Ef 5, 16 174 2 Tm 4, 2 348 2 Tm 4, 7 95 Hbr 11, 1 26 Jk 3, 8 210 1 P 5, 7 263 1 J 1, 8 225 1 J 2, 4 45 Ap 3, 15-17 208

08.08.2017 07:56

Mapy i rysunki Zarys historii Izraela (1) wyklejka przednia Święta wiosenne / święta jesienne 52-53 Terytoria dwunastu plemion 83 Izrael, Juda i otaczające je narody 109 Jerozolima w czasach Jezusa 278 Podróże Pawła 336-337 Zarys historii Izraela (2) wyklejka tylna Grafiki na wyklejkach: Robert Saam, z: Was in Religion Sache ist, IX/Kaldewey, Düsseldorf 1988

Źródła tekstów niemieckie: Jörg Sieger (www.joerg-sieger.de) 38; Silja Walter, Gesamtausgabe. Band 2, © Paulusverlag Freiburg/Schweiz 2000 407 polskie: adonai.pl/modlitwy/?id=8 (dostęp 30.04.17). brewiarz.pl/czytelnia/stabat.php3 (dostęp 30.04.17). de.wikipedia.org/wiki/Begierde (dostęp 30.04.17). w2.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/apost_exhortations/documents/hf_ben-xvi_exh_20111119_africae-munus.html (dostęp 30.04.17). www.nonpossumus.pl/encykliki/Leon_XIII/rerum_novarum/II.php (dostęp 30.04.17). www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/adhortacje/evangelii_24112013.html (dostęp 30.04.17). www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/encykliki/laudato_si_24052015.html (dostęp 30.04.17). www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/eucharistia_17042003.html (dostęp 30.04.17). www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/evangelium_2.html#m11 (dostęp 30.04.17). www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/r_missio_1.html (dostęp 30.04.17). www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pawel_vi/encykliki/ecclesiam_suam_06081964.html (dostęp 30.04.17).

YOUCAT Katechizm Kościoła katolickiego dla młodych, wydanie drugie poprawione, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011.

Zdjęcia Annelies Kammerer 137; Basical Augsburg 250/251; Bernadette Baumgartner 199; Christa Berger 269; Fouda Bienvenu 247; Martine Boutros 10/11; Cécile Brûlon 164; Laura Carlos 217; Jürgen Erhard 303; Francisco Eugenio 226; www.fahrbuch.de 130; Wolfgang Fässler 332, 345; Michaela Gassner 264; Maddy Giesbrecht 359; Dominique Haas 12/13, 16/17, 34, 54, 74, 78/79, 80, 90, 118, 128, 142, 286, 362, 382, 387; Julia Hiemetzberger 215; Gerhard Hirsch (www.gerhard-hirsch.de) 137; Katharina Kiechle 132; Christoph Kraus 397; Stephanie Kriz 389; Michael Langer 61, 368, 374; Jeronimo Lauricio 182; Emilie Leclerc 259; Ruth Leitner 300; Alexander von Lengerke 140/141, 161, 178, 252, 273, 354; Christian Lesch 259; Nicola Majnaric 30; Zoran Marincic 83; Angelika Mayer 313; Tobias Mayer 94; Wolfgang Moroder 186; Gertrud Nemeth 268; Sandra Pantenburg 295; pfarre-mittergrabern.at 289; Claudio Peri © dpa 265; ikona Krzyż św. Pawła Hanny Dąbrowskiej Certy 329; Michaela Ruhnke 43; Nadia Savitri Meinar

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 427

08.08.2017 07:56

4 2 8 Z DJ ĘC I A

200, 384; Raphael Schadt 162; Michael Scharf 218, 234; Joachim Schäfer, Ökumenisches Heiligenlexikon 177; Max Schmid 18, 326, 350/351, 380, 381; Marie i Cornelius von Schönau 360; Georg i Christina Schreyer 72, 262; Nils Schubert 395; Luc Serafin 50, 62, 89, 104, 122, 136, 152, 155, 163, 168, 172, 175, 176, 180, 184, 188/189, 190, 195, 198, 199, 202, 204, 206, 220, 228, 237, 242, 302, 308, 319, 323, 352, 364, 366, 367, 375, 376, 377, 378, 379, 383, 386, 389, 392, 394, 399, 400; Clara Steber 173, 210, 223, 280, 299, 330, 338, 358, 372; Raphael Steber 150, 320; Martin Stiglmayr 49; Nico Sucker 261, 272; Roswitha Völker 65; Peter Paul van Voorst 69; Giotto di Bondone, Pocałunek Judasza 279; Thorsten Wulff, dzięki wsparciu, jakiego udzielili Johannes Kneifel i wydaw. Wunderlich, 332 Wolne źródła: Korea.net, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3APope_Francis_Korea_ Haemi_Castle_19_(cropped).jpg 6; Novica Nakov, CC BY-SA 2.0, http://commons. wikimedia.org/wiki/Category:Icons_of_Michael?uselang=de#mediaviewer/File:Icon_14. jpg 233; Alex Proimos, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ALending_ an_Ear_(7085965167).jpg 47; Bracha L. Ettinger, CC BY-SA 2.5, https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AEmmanuel_Levinas.jpg 134; Falk2, Wikimedia Commons, lizensiert unter: CC BY-SA 3.0, http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AX1.27_Kloster_ Rus%C3%A1nu.jpg 264; Zvi Harduf via the PikiWiki - Israel free image collection project, CC BY 2.5, http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3APikiWiki_Israel_14320_ Wildlife_and_Plants_of_Israel.jpg 227; Daniel Ortmann, CC BY-SA 2.5, https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3ACistern_getting_water.jpg 132; Joop van Bilsen / Anefo, CC-BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AMartin_Buber_1963c.jpg 166; Bundesarchiv, Bild 146-1987-074-16, CC-BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3ABundesarchiv_Bild_146-1987-074-16%2C_Dietrich_Bonhoeffer.jpg 159; Jakob Lazarus, CC BY-SA 3.0, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Holy_Paraclete_ Dove.jpg 358; Bundesarchiv, B 145 Bild-F059404-0019 / Schaack, Lothar / CC-BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ABundesarchiv_B_145_Bild-F0594040019%2C_Bundespr%C3%A4sident_empf%C3%A4ngt_Papst_Johannes_Paul_II.jpg 225; Dirk D., CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ABethlehem_-_Stern_ von_Bethlehem_in_der_Geburtsgrotte.jpg 292; Lilly M, CC BY-SA 3.0, https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AEquus_asinus_Kadzid%C5%82owo_002.jpg 273; Museo de Almeria, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ABuen_PastorMuseo. jpg 304; Andreas Praefcke, CC BY 3.0; https://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AMerazhofen_Pfarrkirche_Hochaltar_Relief_Kanaan-Kundschafter.jpg 59; Presidência da Republica/Roberto Stuckert Filho (Agência Brasil), CC BY 3.0, http:// commons.wikimedia.org/wiki/File%3AFrancisco_(20-03-2013).jpg 101; Sailko, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AJacopo_filippo_argenta_e_martino_ da_modena%2C_graduale_XIII%2C_1480-1500_ca%2C_13%2C2_geremia.jpg 209; Abraham Sobkowski OFM, CC-BY-SA-3.0, http://commons.wikimedia.org/wiki/Jerusalem? uselang=de#mediaviewer/File:Zion_Gate.jpg 117; Volodymyr D-k, CC BY-SA 3.0, http:// commons.wikimedia.org/wiki/File%3AFalling_of_Lenin_in_Khmelnytskyi_park.jpg 65; Manfred Werner – Tsui, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AEMQualifikationsspiel_% C3%96sterreich-Russland_2014-11-15_003_David_Alaba.jpg 361; http://images. google.de/imgres?imgurl=http%3A%2F%2Fuploads0.wikiart. org%2Fimages%2Fgustave-dore%2Fthe-new-jerusalem. jpg&imgrefurl=http%3A%2F%2Fwww.wikiart.org%2Fen%2Fgustave-dore%2Fthe-new-jer usalem&h=722&w=533&tbnid=A7kJQ7zvAKq3vM%3A&docid=PK8kVuSo0UgsGM&ei=mWlhVtmnHceBU5WjieAG&tbm=isch&client=safari&iact=rc&uact=3&dur=865&page=1&start =0&ndsp=65&ved=0ahUKEwiZ2Mis_sHJAhXHwBQKHZVRAmwQrQMIOzAK, PD 246; Côme Duhey, PD, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AComeduhey_bapteme_du_ christ.jpg 257; Hochschul- und Landesbibliothek Fulda, PD, https://commons.wikimedia. org/wiki/File%3AWeltchronik_Fulda_Aa88_087r_detail.jpg 66; https://upload.wikimedia. org/wikipedia/commons/7/7a/Léon_Bloy_1887.jpg, PD 157; Museum of Fine Arts, Boston, PD, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ASchmerzensmann.jpg 181; Ökumenisches Heiligenlexikon, PD, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ASaint_ Edith_Stein.jpg 160; Frederick Richard Pickersgill, PD, http://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3AFoster_Bible_Pictures_0084-1_Rahab_Helping_the_Two_Israelite_Spies.jpg 78; Andreas Praefcke, PD, http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Naaman?uselan g=de#mediaviewer/File:Enamel_plaque_Naaman_BM.jpg 113; http://www.zeno.org/ nid/20004244982, PD 109; J.L. Raab, PD, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/c/cc/Immanuel_Kant_%28portrait%29.jpg 154; Zénaïde Alexeïevna Ragozin, PD, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ABabylons_h%C3%A6ngende_haver.png 173; Remiel at en.wikipedia, PD, http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AStPaul_ ElGrecojpg 335; Samuelson, PD, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AEbensee_

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 428

08.08.2017 07:56

Z DJ ĘC I A

429

concentration_camp_prisoners_1945.jpg 146/147; Avishai Teicher, PD, http://commons. wikimedia.org/wiki/File%3ABaptistry_in_Emmaus_Nicopolis%2C_Israel.jpg 345; Vassil, PD, https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AAnge_au_sourire.jpg 243; https:// commons.wikimedia.org/wiki/File:Petrus_et_Paulus_4th_century_etchin.jpg, PD 349; http://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AThe_child_Samuel_tells_Eli_about_God‘s_ displeasure_with_him._Wellcome_V0034309.jpg, PD 92; http://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3ATeresa_of_%C3%81vila.jpg, PD 395; http://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3ASimone_Weil_1921.jpg, PD 396; http://commons.wikimedia.org/wiki/ Category:New_Jerusalem?uselang=de#mediaviewer/File:BambergApocalypseFolio055rN ew_Jerusalem.jpg, PD 406; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ACreation_of_ Light.png, PD 20; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AExodusSh2.jpg, PD 41; https://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AFeuerbach_Mirjam_2.jpg, PD 42; https:// commons.wikimedia.org/wiki/File%3AMoses_dore.jpg, PD 45; https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AMoisei_St.Catherin_Sinai.jpg, PD 73; http://commons. wikimedia.org/wiki/File%3ASchnorr_von_Carolsfeld_-_Ruth_und_Boas.jpg, PD 86; http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ADavide-Golias.jpg, PD 96; http://commons. wikimedia.org/wiki/File%3A073A.David_and_Jonathan.jpg, PD 98; https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AThomas_von_Aquin.jpeg, PD 106; https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3A087.King_Solomon_in_Old_Age.jpg, PD 108; https:// commons.wikimedia.org/wiki/File%3AFerdinand_Bol_-_Elijah_Fed_by_an_Angel_-_ WGA2360.jpg, PD 111; http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AFolio_29r_-_The_ Ark_of_God_Carried_into_the_Temple.jpg, PD 119; http://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3ALeopold_Pilichowski_Sukkot.jpg 127; http://wellcomeimages.org/indexplus/ obfi mages/46/e/23ee27ae3670758646b ae40528bf.jpg, PD 129; https://commons. wikimedia.org /wiki/File%3A117.Esther_Accuses_Haman.jpg, PD 135; http://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AStattler-Machabeusze.jpg, PD 139; http://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AGonzalo_Carrasco_-_Job_on_the_Dunghill_-_Google_Art_ Project.jpg, PD 144; http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Job?uselang=de#me diaviewer/File:119.Job_Speaks_with_His_Friends.jpg, PD 148; https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3ABeethoven.jpg, PD 152; https://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3ABenozzo_Gozzoli_001.jpg, PD 161; https://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AHans_Holbein%2C_the_Younger_-_Sir_Thomas_More_-_Google_Art_Project.jpg, PD 163; http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AMohandas_K._Gandhi%2C_portrait. jpg, PD 173; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AShulammite_maiden_ Moreau.jpg, PD 177; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ABernadette_oubirous_ en_1863_photo_Billard-Perrin_2.jpg, PD 179; https://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3AChesterton_Sitting_with_a_Dog.jpg, PD 180; https://commons.wikimedia. org/wiki/File%3AHolman_Miriam_and_the_Israelites_Rejoicing.jpg, PD 215; http:// commons.wikimedia.org/wiki/Category:First_Vision_of_Ezekiel?uselang=de#/media/ File:Peter_Paul_Rubens_-_Vision_of_Ezekiel_-_WGA20455.jpg, PD 222; http://commons. wikimedia.org/wiki/ Category:Book_of_ Daniel?uselang=de#mediaviewer/ File:Merian%27s_Daniel_7_engraving.jpg, PD 232; https://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3AJohnSteinbeck_crop.jpg, PD 238; https://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AJan_Brueghel_the_Elder-Jonas_entsteigt_dem_Rachen_des_Walfisches.jpg, PD 239; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AFriedrich_Nietzsche_drawn_by_ Hans_Olde.jpg, PD 243; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3AGiotto_-_Legend_ of_St_Francis_-_-06-_-_Dream_of_Innocent_III.jpg, PD 245; https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3ABurnandJeanPierre.jpg, PD 291; https://commons. wikimedia.org/wiki/File%3AEllenrieder_Maria_1833.jpg, PD 296; http://de.wikipedia. org/wiki/Simeon_%28Prophet%29#mediaviewer/File:Simeon_with_the_Infant_Jesus_ Brandl_after_1725_National_Gallery_Prague.jpg, PD 298; https://commons.wikimedia. org/wiki/File%3AGiovanni_bellini%2C_testa_di_san_giovanni_battista.jpg, PD 301; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ARembrandt_Christ_with_two_disciples. jpg, PD 306; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ACodexEgberti-Fol036vHealingAtBethesda.jpg, PD 312; http://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AKierkegaard.jpg, PD 333; http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ASan_Barnaba. jpg, PD 342; http://commons.wikimedia.org/wiki/File%3APetrus_et_Paulus_4th_ century_etching.jpg, PD 349; https://commons.wikimedia.org/wiki/File%3ADiogo_de_ Contreiras_-_Ressurrei%C3%A7%C3%A3o.jpg, PD 361; https://commons.wikimedia.org/ wiki/File%3AParadiso_Canto_31.jpg, PD 363; https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/1/18/Advokater_avbildade_av_den_franske_konstn.ren_Honor._Daumier_% 281808–1879%29.jpg, PD 365; http://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/c/c2/Jesus_graffito.jpg, PD 372; https://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3AJohannesPaul2-portrait.jpg, PD 374; http://commons.wikimedia.org/wiki/

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 429

08.08.2017 07:56

4 3 0 Z DJ ฤ C I A

File%3ATeresa_of_%C3%81vila.jpg, PD 395; http://commons.wikimedia.org/wiki/ File%3ASimone_Weil_1921.jpg, PD 396; http://commons.wikimedia.org/wiki/ Category:New_Jerusalem?uselang=de#mediaviewer/File:BambergApocalypseFolio055rN ew_Jerusalem.jpg, PD 406 Linki do umรณw licencyjnych: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/legalcode http://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/legalcode http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/legalcode http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/legalcode

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 430

08.08.2017 07:56

Podziękowania Fundacja YOUCAT dziękuje wszystkim, którzy bezinteresownie zaangażowali się w pracę nad Biblią dla młodych i dzięki którym ona powstała, oraz tym, którzy zgodzili się dać świadectwo lub przysłali zdjęcia, które zostały wykorzystane w Biblii. Wśród nich są: Kara Logan, Sharon Murphy, Nadia Nicole, Vallentine Onundo, Ivan Vrlic, uczestnicy YOUDEPRO 2015, a także Martine Boutros, Jerônimo Lauricio, Nicolas Lázaro, Jomar Luciano, Cyriac Panackal i Johann Rhee, uczestnicy YOUDEPRO 2014.

Studenci z Kościelnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Wiedniu: Christa Berger, David Hadl, Stefanie Kriz, Ruth Leitner, Christian Lesch, Nicola Majnaric, Zoran Marincic, Angelika Mayer, Martin Mayerhofer, Clemens Moser, Gertrud Nemeth, Martin Stiglmayr, Birgit Szokoll, Roswitha Völker.

Uczestnicy Tygodnia z Biblią: Michaela Kofler, Ruth Leitner, Clemens Moser, Alexander Saller, Benjamin Scheidler, Nico Sucker.

Pracownicy Domu Modlitwy w Augsburgu: Jürgen Erhard, Wolfgang Fässler, Michael Franz, Michaela Gassner, Raphael Schadt.

Flávio Amaral, Bernadette Baumgartner, Magnus Eble, Isabel Meuser, Christoph Kraus, Tobias E. Mayer, Sandra Pantenburg, Michaela Ruhnke, Maria Scheckenbach, Christina i Georg Schreyer, Marie i Cornelius von Schönau.

Wspólnota Emmanuel oraz uczestnicy Rekolekcji na pustyni, szczególne podziękowania kierujemy tu pod adresem Dominique Haas.

Zespół tworzący projekt BASICAL w diecezji augsburgskiej, m.in.: Florian Markter i Ulrike Zengerle.

Cécile Brûlon, Laura Carlos, Francisco Eugenio, Katharina Kiechle, Emilie Leclerc, Luzia Mayer, Nadia Nicole, Michael Scharf, Max Schmid, Nils Schubert, Luc Serafin, Raphael Steber, Peter Paul van Voorst.

Anneliese Hecht i Franz Josef Backhaus z wydawnictwa Katholisches Bibelwerk w Stuttgarcie, którym jesteśmy wdzięczni za przeczytanie wcześniejszej wersji Nowego Testamentu i cenne uwagi.

Dziękujemy także wszystkim, których nie wymieniliśmy. Napiszcie do nas, wtedy Wasze nazwiska pojawią się w kolejnym wydaniu.

Edycja Świętego Pawła dziękuje ks. prof. dr. hab. Mariuszowi Rosikowi, konsultantom, zespołowi redakcyjnemu oraz wszystkim ludziom dobrej woli, którzy na różne sposoby pomogli w publikacji tego dzieła.

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 431

08.08.2017 07:56

636A_YBIBLE_Biblia_ksiega.indb 432

08.08.2017 07:56

Trzymacie zatem w rękach coś boskiego – księgę, która jest jak ogień!

Księgę, przez którą przemawia Bóg.

PAPIEŻ FR ANCISZEK Słowo wstępne

www.edycja.pl