Proef wet- en regelgeving basis

WET- EN REGELGEVING BASIS

Theorie-/werkboek

COLOFON Boom beroepsonderwijs info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl Auteur: Jan Koenders Met medewerking van: Ursula Buiteman (Welkom!), dr. Laura Koenders (neurowetenschapper), Roy Lesscher (ROC van Twente), William Plug (ROC Nova College), Hans Schuiling (Adviesbureau Safesec), Anne Timmer Melis (auteur Roadmap 365), Jan van Twillert CPP CSP (OrcaSecure bv), Bram Verheesen (Braver onderwijs, training en advies) Bronvermelding: Verbaal Visuele Commicatie BV, Han van Zadelhoff (Higher View) Titel: Wet- en regelgeving basis ISBN: 978 90 3726 023 6 Eerste druk/eerste oplage © Boom beroepsonderwijs 2021 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bijvoorbeeld een (digitale) leeromgeving of een reader in het onderwijs (op grond van artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting Uitgeversorganisatie voor Onderwijslicenties (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-uvo.nl).

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Boom beroepsonderwijs, te vinden op www.boom beroepsonderwijs.nl.

INHOUD Thema 13 Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

Inleiding recht .................................................................................................... 7 Introductie ........................................................................................................... 8 Recht .................................................................................................................. 10 Rechtspraak in Nederland ................................................................................ 14

Thema 14 Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 Hoofdstuk 9 Hoofdstuk 10 Hoofdstuk 11 Hoofdstuk 12 Hoofdstuk 13 Hoofdstuk 14 Hoofdstuk 15

Wetboek van Strafrecht .................................................................................. 27 Introductie ......................................................................................................... 28 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafrecht .................................................... 32 Opzet en schuld ................................................................................................. 38 Poging ................................................................................................................ 42 Daders en medeplichtigen ................................................................................ 47 Strafuitsluitingsgronden ................................................................................... 57 Bedreiging .......................................................................................................... 67 Diefstal | Verduistering | Verduistering in dienstbetrekking ............................ 71 Huisvredebreuk | Lokaalvredebreuk | Verboden toegang ............................... 77 Mishandeling | Zware mishandeling ................................................................. 85 Vernieling | Openlijke geweldpleging ............................................................... 89 Opzettelijke brandstichting | Brand door schuld ............................................. 94 Weigeren hulpbetoon | Nalaten van hulp ......................................................... 99 Terrorismebestrijding ..................................................................................... 104 Ambts- of beroepsgeheim | Schending bedrijfsgeheim ................................ 113

Thema 15 Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7

Wetboek van Strafvordering ....................................................................... 125 Introductie ....................................................................................................... 126 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafvordering .......................................... 128 De verdachte .................................................................................................... 133 Dwangmiddelen .............................................................................................. 141 Aanhouden ....................................................................................................... 146 Onderzoek aan lichaam en kleding ................................................................ 157 In beslag nemen .............................................................................................. 164

Thema 16 Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7

Overige wet- en regelgeving ........................................................................ 175 Introductie ....................................................................................................... 176 Arbeidsomstandighedenwet .......................................................................... 179 Verkeersregels op privaat terrein ................................................................... 194 Algemene verordening gegevensbescherming .............................................. 200 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus ................. 211 Wet Wapens en munitie ................................................................................... 228 Opiumwet ........................................................................................................ 240 Index ................................................................................................................. 270

3

VOORWOORD Voor je ligt een theorie- en werkboek Beveiliger 2 dat onderdeel is van de lesmethode inORDE. Deze mbo-methode bevat leermiddelen voor de opleidingen: • Beveiliger 2 • Beveiliger 3.

Beveiliger 2 bestaat uit een digitale leeromgeving en vier theorie- en werkboeken: 1. Veiligheid en beveiliging basis I 2. Veiligheid en beveiliging basis II 3. Wet- en regelgeving basis 4. Specifiek rapporteren | Waarnemen | Doelmatig optreden.

Met deze vier delen bereid je je voor op alle SVPB-examens Beveiliger 2: Veiligheid en beveiliging basis, Wet- en regelgeving basis, Specifiek rapporteren basis, Waarnemen basis en Doelmatig optreden basis.

Thema's Beveiliger 2 is opgedeeld in 19 thema’s. De thema’s zijn zo veel mogelijk afgestemd op de onderwerpen uit de examens. De thema’s Specifiek rapporteren, Waarnemen en Doelmatig optreden bevatten direct alle onderwerpen van het betreffende examen. Alle thema’s worden los aangeboden in de digitale leeromgeving.

Veiligheid en beveiliging basis I • Het beroep beveiliger • Het werkveld • Basiskennis beveiliging • Informatiebeveiliging • Communiceren • Arbeidsomstandigheden • Weerbaarheid Veiligheid en beveiliging basis II • Controleren en surveilleren • Preventief en repressief handelen • Proactief beveiligen • Brandpreventie en -bestrijding • Bouwkundige en technische hulpmiddelen Wet- en regelgeving basis • Inleiding recht • Wetboek van Strafrecht • Wetboek van Strafvordering • Overige wet- en regelgeving 4

Specifiek rapporteren | Waarnemen | Doelmatig optreden • Specifiek rapporteren • Waarnemen • Doelmatig optreden In elk thema is in de digitale leeromgeving een overzicht beschikbaar waarin is aangegeven welke exameneisen in welk hoofdstuk behandeld worden.

Aan de slag met een thema Elk thema heeft dezelfde opbouw. Je begint met oriëntatieopdrachten, waarmee je kennismaakt met het onderwerp.

Dan ga je met een hoofdstuk aan de slag, dat begint altijd met de leerdoelen die centraal staan.

Met theorie, voorbeelden, websites en video’s worden onderwerpen uitgelegd. Alle websites en video’s kun je vinden in de digitale leeromgeving. In de boeken wordt dit met dit icoon aangegeven.

Ga naar de digitale leeromgeving Direct na de uitleg kun je met opdrachten aan de slag. De soorten vragen die gebruikt worden, komen ook voor op je SVPB-examen.

Voor de thema’s in Veiligheid en beveiliging basis I en II en Wet- en regelgeving basis gelden nog enkele extra’s. Elk hoofdstuk eindigt met een samenvatting. Handig bij de voorbereiding van een toets of examen. Met een Test je kennis-toets kun je vaststellen of je de inhoud van het hoofdstuk goed kent. En bij sommige hoofdstukken staan er in de digitale leeromgeving nog praktijkopdrachten. Je docent zal aangeven of je daarmee aan de slag gaat (alleen of met een medestudent). De belangrijkste begrippen uit een thema die je moet kennen, kun je op verschillende manieren oefenen met een begrippentrainer.

Werken met de digitale leeromgeving inORDE bestaat altijd uit boeken plus een digitale leeromgeving. In deze online omgeving vind je alle theorie en opdrachten die in je boeken staan, inclusief video’s, weblinks en documenten.

Voor de thema’s Specifiek rapporteren en Waarnemen zul je veel werken met de digitale leeromgeving.

Extra in de digitale leeromgeving zijn de Test je kennis-opdrachten, praktijkopdrachten en begrippentrainer. Je docent kan in deze omgeving ook toetsen voor je klaarzetten.

Ter voorbereiding op je examen Veiligheid en beveiliging basis en Wet- en regelgeving basis kun je onbeperkt oefenen met SVPB-oefenexamens.

Van alle SVPB-examens vind je een Word-bestand waarin staat aangegeven waar je de exameneis kunt vinden. Plus de mogelijkheid om eigen aantekeningen te maken.

5

De digitale leeromgeving kun je bereiken via digitaal.boomonderwijs.nl.

Hoe moet je de licentie activeren?

Voordat je de digitale leeromgeving kunt gebruiken, moet je je licentie activeren.

• Overleg met je docent welk type account je gebruikt.

• Ga naar www.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijk de instructiefilm of lees het stappenplan.

• Volg de stappen.

6

THEMA 13 INLEIDING RECHT

HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE Stel je eens voor dat er geen regels in het verkeer zijn en geen regels die vernieling en diefstal verbieden. Misschien heeft dat wel leuke kanten, maar waarschijnlijk wordt het al gauw een grote chaos.

Uit ervaring weten we dat het noodzakelijk is om regels te hebben. We moeten weten hoe we met elkaar behoren om te gaan in het verkeer, maar ook bijvoorbeeld op het werk en thuis.

De regels die voor iedereen in Nederland gelden, zijn vastgelegd in onze wetsregels. Die noemen we samen het Nederlandse recht.

Dat recht geldt natuurlijk op Nederlands grondgebied. Iemand die daar een strafbaar feit begaat, valt onder het Nederlandse strafrecht en wordt in Nederland berecht. In bepaalde situaties geldt het Nederlandse recht zelfs buiten Nederland.

De wetsregels zijn bedacht en vastgelegd door onze volksvertegenwoordigers en door de regering. Samen met hun ambtenaren zijn ze de landelijke overheid.

Als je wilt begrijpen welke soorten regels er zijn en voor wie ze gelden, is het verstandig met dit thema aan de slag te gaan. Daarmee wordt het eenvoudiger de thema’s Strafrecht, Strafvordering en Overige wet- en regelgeving te volgen.

Inhoud thema In dit thema worden de volgende onderdelen behandeld.

Recht Een overzicht van soorten regels die we in Nederland hebben en voor wie de regels gelden.

Rechtspraak in Nederland Basisinformatie over de rechtsprekende macht. Deze ‘macht’ spreekt ‘recht’ als regels onduidelijk zijn of worden overtreden.

Begrippenlijst Een overzicht met alle belangrijke begrippen uit het thema en een omschrijving van elk begrip.

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

SVPB-exameneisen De SVPB geeft voor dit thema geen exameneisen.

8

Hoofdstuk 1 Introductie

Opdracht 1 De wetgevers Staatsinrichting Nederland Regering en kabinet a. Wetsregels gelden op het hele Nederlandse grondgebied en zijn bedacht en vastgelegd door onze volksvertegenwoordigers en de regering.

Lees de informatie bij 'Staatsinrichting Nederland'.

In welke twee organen zitten de volksvertegenwoordigers die we hebben gekozen om regels te maken die gelden op het hele Nederlandse grondgebied?

b. Lees de informatie bij 'regering en kabinet'.

Wie vormen samen de regering?

Opdracht 2 Het Nederlandse grondgebied a. Wat hoort volgens jou bij het Nederlandse grondgebied? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. het vasteland Curaçao de Noordzee en het luchtruim daarboven de Zeeuwse eilanden en de Waddeneilanden het water binnen onze grenzen, zoals meren, rivieren en kanalen het luchtruim boven het Nederlandse grondgebied een smalle strook water (12 zeemijlen = 22,2 km) langs onze kust en het luchtruim daarboven b. Waar geldt het Nederlandse recht ook buiten het Nederlandse grondgebied, denk je? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist.

In auto’s en vrachtwagens met een Nederlands kenteken die in het buitenland rijden.

In gebieden in het buitenland waar veel Nederlanders wonen.

Aan boord van vaartuigen die in Nederland zijn geregistreerd.

Aan boord van luchtvaartuigen die in Nederland zijn geregistreerd.

9

HOOFDSTUK 2 RECHT 2.1 Inleiding Het gedrag dat we van iedereen verwachten, is opgeschreven in regels. Regels worden ook wel ‘recht’ genoemd. De regels zijn nodig om onze samenleving leefbaar te maken en te houden.

Leerdoelen • Je kunt beschrijven wat een wetsregel is.

• Je kunt het verschil tussen publiekrecht en privaatrecht beschrijven.

• Je weet dat strafrecht een onderdeel is van publiekrecht en kunt de twee belangrijkste wetboeken uit het strafrecht benoemen.

2.2 Geschreven recht Als een regel voor iedereen en overal op Nederlands grondgebied geldt, noemen we die regel een ‘wetsregel’. Andere regels gelden alleen in een bepaalde provincie, een bepaalde gemeente of een bepaald waterschap. Die regels noemen we ‘verordeningen’.

10

Hoofdstuk 2 Recht

Wetsregels Regels die zijn opgeschreven in wetboeken noemen we geschreven recht. Uit het geschreven recht moeten beveiligers een aantal wetsregels kennen en kunnen toepassen. Een wetsregel is een geschreven regel die is gemaakt door de landelijke overheid en geldt voor iedereen en overal op Nederlands grondgebied.

Voorbeelden zijn: de Grondwet, de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus, de Wet wapens en munitie en de Opiumwet.

Publiekrecht en privaatrecht Als we kijken naar voor wie de regels gelden, verdelen we geschreven recht in publiekrecht en privaatrecht.

Opdracht 1 Geschreven recht a. Een wetsregel is een

regel die is gemaakt door de overheid en geldt voor

en overal op

grondgebied. b. Wat is het belangrijkste verschil tussen een wetsregel en een verordening?

c. Een ander woord voor ‘regels’ is d. In welke twee ‘rechten’ wordt geschreven recht verdeeld?

2.3 Publiekrecht Het publiekrecht regelt de algemene belangen van onze samenleving. Het gaat over regels waarvan de meeste mensen vinden dat ze voor onze samenleving belangrijk zijn.

Publiekrecht regelt de rechtsverhoudingen tussen een burger en de overheid en tussen overheden onderling.

De regels uit het publiekrecht gelden voor iedereen. Overtreding van een regel is geen zaak tussen een dader en een slachtoffer, maar tussen een dader en de samenleving. Iedereen (dus ook de overheid) moet zich aan de regels uit het publiekrecht houden.

Een overtreder van een regel kan door een officier van justitie - als vertegenwoordiger van de Nederlandse samenleving - voor de rechter worden gebracht. Als de rechter vindt dat de officier van justitie voldoende bewijs heeft geleverd, kan hij de overtreder straffen.

11

Thema 13 Inleiding recht

Strafrecht als onderdeel van het publiekrecht Een van de onderdelen van het publiekrecht is het strafrecht. Van het publiekrecht zijn alleen delen van het strafrecht examenstof voor beveiligers.

De wetboeken uit het strafrecht De basis van het strafrecht is vastgelegd in twee wetboeken:

Opdracht 2 Publiekrecht a. Wanneer kan een rechter een straf opleggen als een regel uit het publiekrecht wordt overtreden?

b. Het publiekrecht geldt voor iedereen / mensen die een wetsregel overtreden

2.4 Privaatrecht Als twee mensen het met elkaar oneens zijn, regelen ze dat meestal wel met elkaar. Daar hebben ze de overheid niet voor nodig.

Toch komt het vaak voor dat mensen een conflict over privézaken niet samen kunnen oplossen.

Dan kan de rechter worden gevraagd over het conflict een uitspraak te doen. De uitspraak van de rechter is bindend. Dit betekent dat beide partijen zich aan de uitspraak moeten houden.

12

Hoofdstuk 2 Recht

Het privaatrecht regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling en wordt daarom ook wel ‘burgerlijk recht’ of ‘civiel recht’ genoemd. Een burger kan in het privaatrecht ook een bedrijf of een instelling zijn.

De regels uit het privaatrecht gelden, net als de regels uit het publiekrecht, voor iedereen.

Het privaatrecht is géén examenstof voor beveiligers.

Opdracht 3 Privaatrecht a. Wanneer kan een rechter een uitspraak doen over een regel uit het privaatrecht?

b. De regels uit het privaatrecht gelden voor iedereen / mensen met de Nederlandse nationaliteit

2.5 Samenvatting Geschreven recht • In Nederland hebben we het gedrag dat we van iedereen verwachten opgeschreven in regels.

• Als een regel voor iedereen en overal in Nederland geldt, noemen we een regel een ‘wetsregel’.

• Regels die alleen gelden in een bepaalde provincie, een bepaalde gemeente of een bepaald waterschap, noemen we ‘verordeningen’.

• Regels worden ook wel ‘recht’ genoemd.

• Als we kijken naar voor wie de regels gelden, verdelen we geschreven recht in: – publiekrecht – privaatrecht.

Publiekrecht • Publiekrecht regelt de rechtsverhoudingen tussen een burger en de overheid en tussen overheden onderling.

• Strafrecht is een onderdeel van het publiekrecht.

• De basis van het strafrecht is vastgelegd in twee wetboeken: – Wetboek van Strafrecht – Wetboek van Strafvordering.

Privaatrecht Privaatrecht regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling.

2.6 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis' waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

13

HOOFDSTUK 3 RECHTSPRAAK IN NEDERLAND 3.1 Inleiding De overheid heeft veel belangrijke taken, waaronder rechtspreken. Om te voorkomen dat de overheid haar macht gaat misbruiken, zijn de belangrijkste taken van de overheid zo veel mogelijk gescheiden. Die scheiding wordt de 'trias politica' genoemd. De rechtspraak maakt deel uit van de trias politica.

Leerdoelen • • • •

Je kunt de drie belangrijkste taken van de overheid benoemen.

Je kunt het begrip ‘rechtsstaat’ beschrijven.

Je kunt de drie rechtscolleges en hun belangrijkste taken benoemen.

Je kunt het verloop van een strafrechtzaak globaal beschrijven.

3.2 Trias politica De landelijke overheid heeft drie belangrijke taken: • regels maken • regels uitvoeren • recht spreken.

Regels maken De wetgevende macht wordt gevormd door de Eerste en Tweede Kamer (samen het parlement) en de regering. Zij maken de wetten waaraan iedereen zich moet houden.

14

Hoofdstuk 3 Rechtspraak in Nederland

Regels uitvoeren De uitvoerende macht is de regering die met ambtenaren van de landelijke overheid, zoals de politie en boa’s zorgt dat de wetten worden uitgevoerd en nageleefd.

Rechtspreken Als de regels niet duidelijk zijn of worden overtreden, moet er recht worden gesproken. De rechtsprekende macht bestaat uit rechters. Zij hebben de taak recht te spreken als: • een burger of een organisatie een regel heeft overtreden (publiekrecht) of • burgers een conflict met elkaar hebben en er samen niet uitkomen (privaatrecht).

Gescheiden machten Om te voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt, zijn de belangrijkste taken van de overheid zo veel mogelijk gescheiden. Deze scheiding in drie 'machten' wordt trias politica genoemd.

Iemand die in de Tweede Kamer zit en regels maakt (wetgevende macht), mag bijvoorbeeld niet tegelijkertijd recht spreken als rechter.

Een politieman die moet zorgen dat regels worden nageleefd (uitvoerende macht), mag niet straffen als iemand een regel overtreedt.

Alleen rechters mogen straffen.

Opdracht 1 Trias politica a. Wat houdt de trias politica in?

b. Waarom zijn de belangrijkste taken van de overheid gescheiden in drie machten?

c. Verbind elke macht uit de linkerkolom met de juiste omschrijving in de rechterkolom.

Wetgevende macht

Rechters en raadsheren

Uitvoerende macht

De Eerste en Tweede Kamer (samen het parlement) en de regering.

Rechtsprekende macht

De regering met ambtenaren van de landelijke overheid

15

Thema 13 Inleiding recht

3.3 Nederland een rechtsstaat De rechtsstaat Nederland is een rechtsstaat. Dit betekent dat iedereen, burgers en overheid, zich moet houden aan de geldende geschreven regels (het recht). Dit is vastgelegd in onze belangrijkste wet: de Grondwet.

Iemand die zich niet houdt aan een regel uit een wet of een verordening, kan door de overheid worden gestraft.

De rechtsprekende macht Om te kunnen straffen heeft de overheid rechters die bepalen óf en hoe er gestraft wordt. Dit valt onder het strafrecht.

Bij een strafzaak wordt iemand verdacht van het plegen van een strafbaar feit. De verdachte wordt daarom door het Openbaar Ministerie voor de rechter gebracht. Dit doet een openbare aanklager: de officier van justitie.

Naast straffen kunnen rechters ook een uitspraak doen in situaties waarin twee burgers het niet met elkaar eens zijn.

De meeste rechtszaken (ruim 70 %) gaan over conflicten tussen mensen onderling of tussen mensen en de overheid.

Dit valt onder het privaatrecht.

Nederland kent ongeveer 2500 rechters en raadsheren die – met hun medewerkers - per jaar tussen 1,5 en 2 miljoen rechtszaken behandelen.

Rechters zijn onafhankelijk en onpartijdig. Ze luisteren naar de betrokken partijen, advocaten, deskundigen en getuigen. Ze bestuderen bewijsmateriaal en gaan zo nodig persoonlijk op de plaats kijken waar een strafbaar feit heeft plaatsgevonden.

In strafzaken beoordeelt de rechter of iemand schuldig is en gestraft moet worden. In zaken die onder het privaatrecht vallen, beoordeelt hij wie er gelijk heeft.

Opdracht 2 Nederland een rechtsstaat a. Wat zijn twee belangrijke kenmerken van een rechtsstaat?

Iedereen, burgers en overheid, moet zich houden aan de geldende geschreven regels.

Iedereen moet zich houden aan de geldende geschreven regels, behalve de wetgevende macht.

Personen die deel uitmaken van een van de drie machten, kunnen niet gestraft worden.

Iemand die zich niet houdt aan een regel uit een wet of een verordening, kan door de overheid worden gestraft.

16

Hoofdstuk 3 Rechtspraak in Nederland

b. Waarom is een onafhankelijke en onpartijdige rechter belangrijk?

c. Dat Nederland een rechtsstaat is, is vastgelegd in de

wet.

Opdracht 3 De Grondwet De Nederlandse Grondwet a. Ga naar de website van de Nederlandse Grondwet en beantwoord de volgende vragen. b. In de Grondwet is vastgelegd dat iedereen in Nederland grondrechten heeft.

In welke twee soorten grondrechten worden die onderverdeeld?

1.

2. c. Wat is het doel van klassieke grondrechten?

d. Geef een voorbeeld van een klassiek grondrecht.

e. Wat is het doel van sociale grondrechten?

f. Geef een voorbeeld van sociale grondrechten.

3.4 De rechtscolleges De rechtsprekende macht kent drie verschillende rechtscolleges: • De rechtbank (11 x) • Het gerechtshof (4 x) • De Hoge Raad der Nederlanden (1 x).

De rechtbank Rechtszaken worden altijd als eerste bij de rechtbank behandeld. Bij de rechtbank zijn er verschillende rechters voor het behandelen van rechtszaken: • De ‘meervoudige kamer’, waar drie rechters samen rechtspreken. Zij behandelen zaken over ernstige misdrijven. Een van de rechters is de president van de rechtbank. Hij doet uitspraak, ook namens de andere twee rechters.

17

Thema 13 Inleiding recht

• De politierechter behandelt eenvoudige zaken waarbij de officier van justitie een maximale gevangenisstraf eist van één jaar.

• De kinderrechter behandelt strafzaken tegen strafrechtelijk minderjarigen (verdachten tussen de 12 en 18 jaar).

• De economische rechter behandelt economische delicten.

• De kantonrechter behandelt onder andere: – in het privaatrecht: ontslag, loonconflicten en consumentenzaken – in het strafrecht: beroepsprocedures verkeersboetes, strafprocedures voor stroperij en allerlei overtredingen zoals te hard rijden, wildplassen en vandalisme.

In een rechtszaak kan zowel de verdachte als de officier van justitie in hoger beroep gaan bij een gerechtshof, wanneer hij het niet eens is met de uitspraak van de rechter.

Het gerechtshof Als iemand het niet eens is met de uitspraak van de rechter, mag hij één keer in hoger beroep.

Dan gaan rechters van het gerechtshof de zaak opnieuw behandelen en opnieuw uitspraak doen. In het strafrecht kan dat vrijspraak, ontslag van rechtsvervolging, dezelfde straf of een hogere straf zijn.

De rechters bij een gerechtshof heten raadsheren. Nederland kent vier gerechtshoven waar bijna alle hogerberoepszaken van de rechtbank worden behandeld.

De Hoge Raad Soms is iemand het ook met de uitspraak in hoger beroep niet eens. Dan kan hij onder bepaalde voorwaarden bij de Hoge Raad in cassatie. Zijn advocaat moet dan van mening zijn dat het recht niet goed is toegepast.

Bij cassatie wordt de zaak niet opnieuw behandeld. De raadsheren van de Hoge Raad onderzoeken of de raadsheren van het gerechtshof het recht goed hebben toegepast. Als dat zo is, blijft het vonnis zoals het is. Anders wordt het vonnis vernietigd (= cassatie). Een ander gerechtshof krijgt vervolgens opdracht om de zaak opnieuw te behandelen.

De Hoge Raad der Nederlanden (dit is de officiële naam) is het hoogste rechtscollege in Nederland en bevindt zich in Den Haag.

Rechtbank

Gerechtshof

Hoge Raad

11

4

1

Wat wordt behandeld Alle zaken uit het privaat- en publiekrecht

Hogerberoepszaken van de rechtbank

Cassatiezaken

Wie spreken recht

Raadsheren

Raadsheren

Openbare aanklager Officier van justitie

Advocaat-generaal

Niet van toepassing

Hoe heet de uitspraak

Arrest

Arrest

Aantal

18

Rechters

Vonnis

Hoofdstuk 3 Rechtspraak in Nederland

Opdracht 4 De rechtscolleges a. In welke drie rechtscolleges is de rechtsprekende macht verdeeld? de Eerste Kamer de Hoge Raad de rechtbank het gerechtelijk college het gerechtshof b. Rechtscolleges plaatsen we in een bepaalde volgorde. Geef het rechtscollege waar alle zaken het eerst worden behandeld een 1 enzovoort.

Gerechtshof Hoge Raad Rechtbank c. Welke zaken behandelt het gerechtshof?

d. Als iemand het niet eens is met de uitspraak van de rechter, mag hij keer in hoger beroep. Dan gaan rechters van het de zaak opnieuw behandelen en opnieuw uitspraak doen. In het strafrecht kan dat straf of een

, ontslag van rechtsvervolging, dezelfde straf zijn.

e. Wat betekent ‘cassatie’?

f. De Hoge Raad behandelt strafzaken / hogerberoepszaken / cassatiezaken

3.5 Strafrecht Het Openbaar Ministerie (OM) maakt deel uit van de rechterlijke macht. De taak van het OM is het opsporen en vervolgen van strafbare feiten en toezicht houden op de uitvoering van straffen.

Bij zaken die vallen onder het privaatrecht (= civiele zaken) speelt het OM geen rol.

19

Thema 13 Inleiding recht

Bij het OM werken officieren van justitie. Zij vertegenwoordigen de Nederlandse bevolking.

Een officier van justitie leidt het politieonderzoek in een strafzaak en beoordeelt de resultaten daarvan.

Op basis van het politieonderzoek heeft de officier van justitie de keuze uit drie conclusies: 1. Er is onvoldoende bewijs en de verdachte wordt niet vervolgd. Er volgt dan geen rechtszaak.

2. Er is voldoende bewijs, maar het gaat om een licht strafbaar feit. De officier van justitie besluit om de verdachte niet voor de rechter te brengen. De zaak wordt anders opgelost, bijvoorbeeld door het opleggen van een boete of een taakstraf waarmee een rechtszaak wordt ‘afgekocht’. Sinds 2004 mag ook een officier van justitie lichte straffen opleggen.

3. Er is voldoende bewijs en de officier van justitie legt de zaak voor aan de rechter.

De strafzaak Als een officier van justitie besluit om een zaak voor de rechter te brengen, stuurt hij de verdachte een dagvaarding. Dat is een officiële uitnodiging om voor de rechter te verschijnen.

Er volgt dan een rechtszaak en de rechter doet een uitspraak.

De uitspraak De rechter kan het volgende uitspreken: • vrijspraak • een veroordeling en dus een straf • ontslag van rechtsvervolging Er is voldoende bewijs, maar de rechter vindt de dader niet strafbaar, omdat een strafuitsluitingsgrond van toepassing is.

Straffen Als een dader wordt gestraft, heeft een rechter daar goede redenen voor. Hij wil met een straf iets bereiken, namelijk een van de volgende doelen of een combinatie daarvan: • beveiligen van de maatschappij • verbeteren van de gestrafte

20

Hoofdstuk 3 Rechtspraak in Nederland

• voorkomen dat anderen hetzelfde gaan doen • slachtoffers het gevoel geven dat het strafbare feit niet door de samenleving wordt geaccepteerd en daarom wordt bestraft.

Bij straffen wordt onderscheid gemaakt tussen hoofdstraffen en bijkomende straffen. De hoogte van de straf wordt door de rechter bepaald. Hij mag niet méér straf geven dan de maximumstraf die voor een bepaald strafbaar feit wettelijk is vastgelegd.

Een rechter houdt altijd rekening met de achtergronden van de dader en met de omstandigheden waaronder het strafbare feit is gepleegd.

Opdracht 5 Strafrecht De strafrechtzaak a. Bekijk de video over de strafrechtzaak en beantwoord de volgende vragen. b. Wat is Piet als hij door de politie wordt aangehouden? dader verdachte crimineel c. Wie leidt het onderzoek naar wat er precies is gebeurd? de rechter de officier van justitie de politie d. Wie voert het onderzoek uit? de politie de advocaat van Piet de familie van het slachtoffer e. Piet moet voor de meervoudige kamer van de rechtbank verschijnen. Welke zaken worden daar behandeld?

f. Wie bevinden zich in de rechtszaal?

21

Thema 13 Inleiding recht

g. In het vonnis heeft de rechter drie mogelijkheden. Welke zijn dat?

1.

2.

3.

3.6 Samenvatting Trias politica • De overheid heeft drie belangrijke taken: – regels maken.

– regels uitvoeren.

– rechtspreken.

• Om te voorkomen dat de overheid haar macht misbruikt, zijn de taken gescheiden (trias politica).

Nederland een rechtsstaat • Iedereen, burgers en overheid, moet zich houden aan de geldende geschreven regels van de overheid.

• Rechters bepalen óf en hoe er gestraft wordt (in het strafrecht).

• Naast straffen kunnen rechters ook een uitspraak doen in situaties waarin twee burgers het niet met elkaar eens zijn (in het privaatrecht). De rechter beoordeelt dan wie er gelijk heeft.

• Rechters zijn onafhankelijk en onpartijdig.

De rechtscolleges • De rechtsprekende macht kent drie verschillende rechtscolleges: – de rechtbank (11 x) – het gerechtshof (4 x) – de Hoge Raad der Nederlanden (1 x) • Rechtszaken worden altijd als eerste bij de rechtbank behandeld.

• Hoger beroep wordt bij het gerechtshof behandeld.

Strafrecht • Als een officier van justitie besluit om een zaak voor de rechter te brengen (in het strafrecht), volgt een rechtszaak en de rechter doet een uitspraak.

• De rechter kan het volgende uitspreken: – vrijspraak.

– een veroordeling en dus een straf – ontslag van rechtsvervolging.

• Als een dader wordt gestraft, heeft een rechter daar goede redenen voor: – beveiligen van de maatschappij.

– verbeteren van de gestrafte.

22

Hoofdstuk 3 Rechtspraak in Nederland

– voorkomen dat anderen hetzelfde gaan doen.

– slachtoffers het gevoel geven dat het strafbare feit niet door de samenleving wordt geaccepteerd en daarom wordt bestraft.

3.7 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

3.8 Praktijkopdrachten In de digitale leeromgeving staan praktische opdrachten, waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Overleg met je docent welke opdracht(en) je gaat maken.

23

BEGRIPPENLIJST

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

Advocaat-generaal Openbaar aanklager bij het gerechtshof.

Cassatie Onderzoek door de raadsheren van de Hoge Raad waarbij wordt nagegaan of de raadsheren van het gerechtshof het recht goed hebben toegepast. Als dat zo is, blijft het arrest van het gerechtshof zoals het is. Anders wordt het arrest vernietigd (= cassatie). Een ander gerechtshof krijgt vervolgens opdracht om de zaak opnieuw te behandelen.

Civiel recht Wordt ook wel burgerlijk recht of privaatrecht genoemd. Recht dat wordt toegepast als partijen een conflict niet met elkaar kunnen oplossen en een uitspraak van een rechter vragen.

Gerechtshof Rechtscollege dat zaken in hoger beroep behandelt.

Geschreven recht Regels die zijn vastgelegd in wetten en verordeningen.

Hoge Raad Hoogste rechtscollege waar cassatie wordt behandeld.

Hoger beroep Een zaak die is behandeld bij de rechtbank wordt opnieuw behandeld door de meervoudige kamer van het gerechtshof. De raadsheren doen opnieuw een uitspraak (vrijspraak, ontslag van rechtsvervolging, dezelfde straf of een hogere straf).

Kinderrechter Een alleensprekende rechter die alle soorten strafzaken tegen strafrechtelijk minderjarigen behandelt.

Officier van justitie Vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie in de rechtszaal. Hij leidt het opsporingsonderzoek. Afhankelijk van de resultaten van dit onderzoek besluit hij de zaak te seponeren, een transactie aan te bieden of te dagvaarden.

Bij een strafzitting vertelt hij welke feiten volgens hem bewezen zijn en welke straf of maatregel daarvoor moeten worden opgelegd.

24

Openbaar Ministerie Onderdeel van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Geeft leiding aan het opsporingsonderzoek van de politie, vervolgt verdachten, brengt strafvonnissen ten uitvoer en informeert de rechter.

Overheid Landelijk, provinciaal of gemeentelijk bestuursorgaan met openbaar gezag.

Politierechter Een alleensprekende rechter die alle soorten strafzaken tegen een meerderjarige verdachte behandelt waarvoor maximaal twaalf maanden gevangenisstraf zal worden geëist.

Privaatrecht Recht dat de rechtsverhoudingen regelt tussen burgers onderling.

Publiekrecht Recht dat de rechtsverhoudingen regelt tussen de overheid en burgers en tussen overheden onderling.

Recht Vastgelegde regels die in de samenleving van een land of regio gelden.

Rechtbank Rechtscollege waar elke rechtszaak als eerste wordt behandeld.

Rechterlijke macht Rechters van de verschillende rechtscolleges.

Rechtscolleges Verzamelnaam voor rechtbanken, gerechtshoven en de Hoge Raad.

Strafrecht Onderdeel van het publiekrecht, dat gaat over wat wel en niet mag, wat wel en niet moet, straffen die we kunnen krijgen en hoe gehandeld moet worden als we regels overtreden.

Trias politica De scheiding van de drie machten.

Uitvoerende macht De ambtenaren van de overheid.

Verordening Een geschreven regel die is gemaakt door een provinciale of gemeentelijke overheid of door een waterschap.

25

Vonnis Uitspraak bij de rechtbank.

Wetboek van Strafrecht Wetboek waarin is vastgelegd wat strafbaar is, welke maximale straf op een strafbaar feit van toepassing is en wie strafbaar is.

Wetsregel Geschreven regel van de landelijke overheid die geldt voor iedereen en overal op Nederlands grondgebied.

Wetgevende macht De regering (koning en ministers) en de Staten-Generaal (volksvertegenwoordiging).

26

THEMA 14 WETBOEK VAN STRAFRECHT

HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE Zoals bijna elke staat heeft ook Nederland een wetboek waarin is vastgelegd wat de inwoners mogen en niet mogen en wie wanneer strafbaar is. Dat wetboek heet het Wetboek van Strafrecht.

Dit wetboek hebben we niet altijd gehad.

In de Franse tijd (1795-1813), waarin Nederland werd overheerst door Frankrijk, werd het Franse Wetboek van Strafrecht (de Code Pénal) ingevoerd. Na het herstel van de onafhankelijkheid bleef de Code Pénal in Nederland gelden.

Pas in 1886 werd in Nederland een eigen Wetboek van Strafrecht ingevoerd. Daarin werden ook weer regels opgenomen uit de tijd van vóór de Franse overheersing, zoals lijf- en schavotstraffen.

Vanaf 1886 is het Wetboek van Strafrecht regelmatig aangepast. Dat is noodzakelijk omdat onze samenleving voortdurend verandert. Er werden én worden regelmatig artikelen geschrapt, toegevoegd en aangepast.

De lijf- en schavotstraffen bijvoorbeeld zijn er allang uitgehaald en nieuwe artikelen zijn toegevoegd. In 2006 is bijvoorbeeld de maximale tijdelijke gevangenisstraf van twintig naar dertig jaar verhoogd. Een toevoeging is bijvoorbeeld het strafbaar stellen van computervredebreuk (artikel 138a). Vóór het massale gebruik van de computer hadden we dat artikel niet nodig.

Inhoud thema In dit thema worden de volgende onderdelen behandeld.

Inhoud en opbouw Wetboek van Strafrecht Een globaal overzicht van de inhoud van het Wetboek van Strafrecht, de opbouw in drie boeken en uitleg over strafbare feiten.

Opzet en schuld Voor het bepalen van de zwaarte van de straf moet een rechter weten of er sprake is van opzet of alleen van verwijtbare schuld.

Poging Een beveiliger moet het begrip 'poging' kunnen omschrijven en daarbij een onderscheid kunnen maken tussen een strafbare en een niet-strafbare poging.

Daders en medeplichtigen Het Wetboek van Strafrecht onderscheidt vier soorten daders en de medeplichtigen. De rechter bepaalt tijdens de rechtszitting of een verdachte dader is en zo ja, welk soort dader.

28

Hoofdstuk 1 Introductie

Strafuitsluitingsgronden Een strafuitsluitingsgrond is een goede reden om een dader van een strafbaar feit niet te straffen. Een beveiliger moet vijf strafuitsluitingsgronden kunnen onderscheiden.

Bedreiging Het Wetboek van Strafrecht maakt onderscheid tussen strafbare bedreigingen en niet-strafbare bedreigingen. Wat betekenen de begrippen en welke bedreigingen zijn als misdrijf strafbaar?

Diefstal | verduistering | verduistering in dienstbetrekking Diefstal, verduistering en verduistering in dienstbetrekking lijken veel op elkaar. Wat betekenen de begrippen en wat zijn de belangrijkste verschillen?

Huisvredebreuk | lokaalvredebreuk | verboden toegang Huisvredebreuk, lokaalvredebreuk en ‘verboden toegang’ lijken veel op elkaar en worden daarom wel eens verward. Een beveiliger moet deze strafbare feiten kunnen beschrijven en onderscheiden.

Mishandeling | zware mishandeling Het Wetboek van Strafrecht onderscheidt meerdere vormen van mishandeling. Als beveiliger moet je mishandeling en zware mishandeling kunnen beschrijven en onderscheiden.

Vernieling | openlijke geweldpleging Het Wetboek van Strafrecht maakt onderscheid tussen openlijke geweldpleging en vernieling.

Een beveiliger moet deze strafbare feiten kunnen beschrijven en onderscheiden.

Opzettelijke brandstichting | brand door schuld Bij zowel ‘opzettelijke brandstichting’ als bij ‘brand door schuld’ gaat het strafbare feit over brand, een ontploffing of een overstroming. De verschillen moet je als beveiliger kunnen beschrijven.

Weigeren hulpbetoon | nalaten van hulp Bij deze twee overtredingen gaat het over het niet bieden van hulp. Een beveiliger moet de verschillen tussen deze twee overtredingen kunnen beschrijven.

Terrorismebestrijding De bestrijding van terrorisme moet op de eerste plaats voorkomen dat terroristisch geweld kan worden toegepast. Als dat niet lukt, moeten de gevolgen zo veel mogelijk beperkt worden.

Ambtsgeheim | beroepsgeheim | schending bedrijfsgeheim Informatie over de plicht in sommige beroepsgroepen of functies bepaalde informatie geheim te houden.

29

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Begrippenlijst Een overzicht met alle belangrijke begrippen uit het thema en een omschrijving van elk begrip.

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

SVPB-exameneisen SVPB exameneisen Thema Wetboek van Strafrecht In dit thema staan de volgende categorieën uit de SVPB-exameneisen Wet- en regelgeving centraal: • Wetboek van Strafrecht.

In de digitale leeromgeving vind je aan het eind van het thema alle exameneisen die behandeld zijn bij elkaar. Dit overzicht kun je downloaden en vervolgens kun je eigen aantekeningen toevoegen.

Opdracht 1 Het eerste Wetboek van Strafrecht Wetboek van Strafrecht Een wet wordt altijd door het staatshoofd ondertekend. Wie ondertekende als Nederlands staatshoofd ons eerste eigen Wetboek van Strafrecht en wanneer deed hij dat?

Opdracht 2 Lijf- en schavotstraffen Straffen in de Middeleeuwen a.

In het eerste Wetboek van Strafrecht werden ook regels opgenomen uit de tijd van vóór de Franse bezetting, zoals lijf- en schavotstraffen.

Wat denk jij? Staan er nog steeds lijf- en schavotstraffen in het huidige Wetboek van Strafrecht?

b. Vind jij dat Nederland lijfstraffen weer in het Wetboek van Strafrecht moet opnemen? Leg je antwoord uit.

Opdracht 3 Huidige straffen Wetboek van Strafrecht a.

30

Hoofdstuk 1 Introductie

Vanaf artikel 9 in het Wetboek van Strafrecht is een groot aantal artikelen opgenomen over straffen.

Wat is de zwaarste straf die in Nederland gegeven kan worden?

20 jaar gevangenisstraf 30 jaar gevangenisstraf levenslange gevangenisstraf doodstraf b. Een tijdelijke gevangenistraf duurt minimaal

.

c. Een tijdelijke gevangenisstraf duurt maximaal 10 jaar / 20 jaar / 30 jaar.

Opdracht 4 Boetes a. In het Wetboek van Strafrecht staat onder andere beschreven welke geldboetes maximaal gegeven kunnen worden.

Heb jij weleens een geldboete gehad? Zo ja, waarvoor en hoeveel moest je betalen?

Wetboek van Strafrecht b. In artikel 23 van het Wetboek van Strafrecht lees je welke boetes maximaal kunnen worden opgelegd. Zoek het artikel op.

Wat is in de hoogste categorie de hoogst mogelijke boete die kan worden opgelegd?

31

HOOFDSTUK 2 INHOUD EN OPBOUW WETBOEK VAN STRAFRECHT 2.1 Inleiding De regels in het Wetboek van Strafrecht horen bij onze geschreven regels. Ze zijn gemaakt door de landelijke overheid en gelden voor iedereen en overal op Nederlands grondgebied.

Daarom zijn het wetsregels.

Leerdoelen • Je kunt de twee boeken die horen bij het strafrecht benoemen.

• Je kunt benoemen waarover het Wetboek van Strafrecht gaat en kunt de drie boeken waaruit het Wetboek van Strafrecht bestaat benoemen.

• Je kunt de begrippen misdrijven en overtredingen beschrijven en onderscheiden.

2.2 Inhoud Wetboek van Strafrecht Strafrecht wordt behandeld in twee wetboeken: 1. Wetboek van Strafrecht 2. Wetboek van Strafvordering.

Het Wetboek van Strafrecht gaat over de inhoud van de regels die horen bij het strafrecht:

32

Hoofdstuk 2 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafrecht

• Wat is strafbaar?

• Welke maximale straf is op een strafbare gedraging van toepassing?

• Wie is strafbaar?

Het Wetboek van Strafvordering gaat over procedures en bevoegdheden.

Opdracht 1 Inhoud Wetboek van Strafrecht a. Het strafrecht is beschreven in het

en het

. b. Waarover gaat het Wetboek van Strafrecht? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. bevoegdheden van opsporingsambtenaren wie strafbaar is de procedures bij een aanhouding de procedures voor vervolging en berechting welke straf maximaal gegeven kan worden wat strafbaar is

2.3 Drie boeken Het Wetboek van Strafrecht bestaat uit drie boeken: 1. algemene bepalingen 2. misdrijven 3. overtredingen.

De boeken 1, 2 en 3 zijn achter elkaar in één Wetboek van Strafrecht opgenomen. Ze bestaan uit titels en elke titel heeft wetsartikelen (bijna 500). Wetsartikelen zijn meestal onderverdeeld in lid 1, lid 2 enzovoort.

Boek Algemene bepalingen In boek 1 lees je de algemene bepalingen. Deze bepalingen geven regels voor de strafbaarheid van misdrijven en overtredingen. Belangrijke algemene bepalingen die een beveiliger moet kunnen beschrijven, zijn: • strafbare feiten • opzet en schuld • strafuitsluitingsgronden (artikel 39 tot en met 43) • de poging (artikel 45) • daders (artikel 47) • de medeplichtige (artikel 48).

Deze onderwerpen worden apart behandeld.

33

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Boek misdrijven Boek 2 van het Wetboek van Strafrecht gaat over misdrijven. Dat zijn ernstige strafbare feiten.

De misdrijven in boek 2 worden behandeld in de artikelen 92 tot en met 423.

Een beveiliger moet de volgende misdrijven kunnen beschrijven en onderscheiden: • mishandeling • zware mishandeling • vernieling • openlijke geweldpleging • huisvredebreuk • lokaalvredebreuk • opzettelijke brandstichting • brand door schuld • bedreiging • terroristisch misdrijf • diefstal • verduistering • verduistering in dienstbetrekking.

• ambts- of beroepsgeheim • schending bedrijfsgeheim.

Deze misdrijven worden apart behandeld.

Boek overtredingen Overtredingen zijn niet zo ernstige strafbare feiten. De overtredingen in boek 3 lees je in de artikelen 424 tot en met 479. Een beveiliger moet de volgende overtredingen kunnen beschrijven en onderscheiden: • verboden toegang • weigeren hulpbetoon • nalaten van hulp.

Deze overtredingen worden apart behandeld.

Opdracht 2 Drie boeken a. Uit welke drie boeken bestaat het Wetboek van Strafrecht? algemene bepalingen misdrijven overtredingen rechtsmiddelen strafvordering in 1e aanleg b. Wat zijn onderwerpen die in boek 1 Algemene bepalingen worden behandeld? Let op!

Meerdere antwoorden zijn juist. strafbare feiten poging

34

Hoofdstuk 2 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafrecht

opzet en schuld de verdachte dwangmiddelen

daders en medeplichtigen aanhouden strafuitsluitingsgronden

c. Boek 2 van het Wetboek van Strafrecht gaat over

. Dat zijn

strafbare feiten. d. Boek 3 van het Wetboek van Strafrecht gaat over

. Dat zijn

strafbare feiten.

2.4 Strafbare feiten In het Wetboek van Strafrecht wordt vaak gesproken over strafbare feiten. Een strafbaar feit is een gedraging, handeling of nalatigheid die strafbaar is. Strafbare feiten worden genoemd in boek 2 en boek 3 van het Wetboek van Strafrecht. Strafbare feiten worden in twee groepen verdeeld: misdrijven en overtredingen:

Misdrijven Een misdrijf is een zwaar (ernstig) strafbaar feit. Misdrijven zijn ook rechtsdelicten. Dit betekent dat ze volgens een wetsregel strafbaar zijn, maar ook zonder wetsregel gaan misdrijven tegen ons rechtsgevoel in. Voorbeelden van misdrijven zijn: zware mishandeling, vernieling, opzettelijke brandstichting, bedreiging en diefstal.

Overtredingen Een overtreding is een licht (niet zo ernstig) strafbaar feit. Overtredingen worden ook wetsdelicten genoemd. Dat zijn feiten die volgens een wetsregel strafbaar zijn, maar de feiten hoeven niet tegen ons rechtsgevoel in te gaan. Voorbeelden zijn: tien kilometer harder rijden dan is toegestaan, nalaten van hulp, openbare dronkenschap, burengerucht en verkeerd aanbieden van huisvuil.

35

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Misdrijven en overtredingen Misdrijven

Overtredingen

zijn rechtsdelicten

zijn wetsdelicten

zware (ernstige) strafbare feiten

lichte (niet zo ernstige) strafbare feiten

poging is strafbaar

poging is niet strafbaar

medeplichtigheid is strafbaar

medeplichtigheid is niet strafbaar

opzet of verwijtbare schuld moet bewezen worden

er wordt uitgegaan van opzet of verwijtbare schuld

wordt behandeld bij de rechtbank

wordt behandeld bij de rechtbank, afdeling Kanton

alle mogelijke straffen

hechtenis of geldboete

Opdracht 3 Strafbare feiten a. Wat zijn strafbare feiten?

b. Wat zijn overtredingen?

c. Welke drie uitspraken gaan over misdrijven? ernstig strafbaar feit alle mogelijke straffen kunnen worden opgelegd niet zo ernstig strafbaar feit poging is nooit strafbaar alleen hechtenis of geldboete als straf mogelijk poging kan strafbaar zijn

2.5 Samenvatting Inhoud Wetboek van Strafrecht • De regels in het Wetboek van Strafrecht zijn wetsregels.

• Het Wetboek van Strafrecht is een van de twee boeken die horen bij het strafrecht.

• Het Wetboek van Strafrecht gaat over de inhoud van de regels die horen bij het strafrecht: – Wat is strafbaar?

– Welke maximale straf is op een strafbare gedraging van toepassing?

– Wie is strafbaar?

36

Hoofdstuk 2 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafrecht

Drie boeken Het Wetboek van Strafrecht kent drie boeken: • Boek Algemene bepalingen.

• Boek Misdrijven.

• Boek Overtredingen.

Strafbare feiten • Het begrip ‘strafbare feiten’ is een verzamelnaam voor misdrijven en overtredingen.

• Een strafbaar feit is een gedraging, handeling of nalatigheid die strafbaar is.

• Een misdrijf is een zwaar (ernstig) strafbaar feit.

• Een overtreding is een licht (niet zo ernstig) strafbaar feit.

2.6 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

37

HOOFDSTUK 3 OPZET EN SCHULD 3.1 Inleiding In het Wetboek van Strafrecht kom je in veel artikelen de begrippen ‘opzet’ en ‘schuld’ tegen.

Vooral voor het bepalen van de zwaarte van de straf, moet een rechter weten of er sprake is van opzet of alleen van verwijtbare schuld.

Bij misdrijven moet opzet of verwijtbare schuld worden bewezen. Bij overtredingen hoeft dat niet.

Leerdoelen • Je kunt de begrippen opzet en schuld beschrijven en onderscheiden.

• Je kunt benoemen bij welke strafbare feiten opzet of schuld moet worden bewezen.

3.2 Schuld Het bestanddeel ‘schuld’ komt in een aantal misdrijven voor zoals: brand door schuld (artikel 158) en dood door schuld (artikel 308). Als iemand een strafbaar feit pleegt, is er altijd sprake van schuld. Dat wordt ook wel ‘schuld in ruime zin’ genoemd.

38

Hoofdstuk 3 Opzet en schuld

Bij schuld is niet altijd sprake van opzet. Soms pleegt iemand een strafbaar feit uit bijvoorbeeld onvoorzichtigheid of nalatigheid. Daarom wordt schuld in ruime zin onderverdeeld in opzet en schuld in enge zin.

Opzet Opzet is iets willens en wetens doen wat verboden is of nalaten wat geboden is. Er zijn meerdere vormen van opzet. Opzet ‘als oogmerk’ is de zwaarste vorm is. Bij deze vorm van opzet ‘beoogde’ de dader de gevolgen van zijn handelen of van nalaten van zijn handelen. Beoogde betekent hier dat de dader wist wat de gevolgen zouden zijn en wilde hij die ook.

Voorbeelden opzet • Bas heeft geld nodig om drugs te kunnen kopen. Daarom breekt hij in bij een bedrijf en steelt daar geld uit de kluis.

• Rico stoort zich in een café aan het gedrag van een andere bezoeker. Hij geeft die bezoeker daarom een aantal flinke klappen.

• Stefan vermoordt met een autobom een man die als getuige tegen Stefan wil optreden in de rechtbank.

Schuld in enge zin We spreken over schuld in enge zin als er geen sprake is van opzet, maar van ernstig verwijtbaar gedrag. Daarvan is sprake bij: • grove onvoorzichtigheid • grove nalatigheid • grove onachtzaamheid • gebrek aan voorzorg.

De gevolgen zoals ernstig gevaar voor goederen of personen of het overlijden van iemand zijn de verdachte verwijtbaar. De verdachte was zich van de mogelijke gevolgen bewust of had dat kunnen zijn.

39

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Voorbeelden schuld in enge zin • Patrick rijdt met zijn scooter in een winkelstraat waar geen gemotoriseerd verkeer mag rijden. Door zijn roekeloze rijgedrag raakt hij een wandelende vrouw. Die valt en raakt licht gewond.

• Pascal weet dat het niet verstandig is een barbecue met een brandbare vloeistof aan te steken. Hij doet het toch, omdat hij denkt dat het gevaar wel mee zal vallen. Er ontstaat een steekvlam waardoor zijn buurjongen ernstige brandwonden oploopt.

• Raymond is timmerman. Hij vindt veel veiligheidsmaatregelen op bouwplaatsen overbodig.

‘Als iedereen goed oplet, gebeuren er geen ongelukken’, zegt hij regelmatig. Als hij een stagiair zonder valbeveiliging een dak opstuurt, gaat het mis. De stagiair valt van het dak af en raakt ernstig gewond.

Opdracht 1 Schuld a. Er is sprake van schuld in ruime zin als iemand een

pleegt.

b. Waarin wordt schuld in ruime zin onderverdeeld? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. opzet schuld schuld in enge zin poging tot misdrijf c. Er is sprake van opzet als iemand is of nalaat wat

iets doet wat is.

d. Wat betekent ‘willens en wetens’?

e. Wanneer spreken we van schuld in enge zin?

3.3 Samenvatting • Voor het bepalen van de zwaarte van de straf, moet een rechter weten of er sprake is van opzet of alleen van verwijtbare schuld.

• Bij misdrijven moet opzet of verwijtbare schuld worden bewezen. Bij overtredingen hoeft dat niet.

40

Hoofdstuk 3 Opzet en schuld

Schuld • Als iemand een strafbaar feit pleegt, is er altijd sprake van schuld (schuld in ruime zin).

• Schuld in ruime zin is onderverdeeld in opzet en schuld in enge zin.

• Opzet is iets willens en wetens doen wat verboden is of nalaten wat geboden is.

• Bij schuld in enge zin is geen sprake is van opzet, maar van ernstig verwijtbaar gedrag.

3.4 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

41

HOOFDSTUK 4 POGING 4.1 Inleiding ‘Pogen’ betekent ‘proberen iets te bereiken’. Een poging kan lukken en niet lukken. In het Wetboek van Strafrecht wordt een belangrijk onderscheid gemaakt tussen een gelukte en een mislukte poging.

Als een poging lukt, is het juridisch geen poging meer en wordt het ook niet zo genoemd.

Iemand heeft dan een strafbaar feit begaan. Als een poging mislukt, heeft iemand niet bereikt wat hij wilde.

Alleen een mislukte poging om een misdrijf te plegen, wordt in het Wetboek van Strafrecht een poging genoemd. Een poging kan strafbaar óf niet strafbaar zijn.

Leerdoelen • Je kunt het begrip poging volgens het Wetboek van Strafrecht beschrijven.

• Je kunt de voorwaarden benoemen waaronder een poging strafbaar is.

42

Hoofdstuk 4 Poging

• Je kunt benoemen in welke situaties een poging niet strafbaar is.

4.2 De strafbare poging In artikel 45 van het Wetboek van Strafrecht staat over een strafbare poging het volgende:

Artikel 45 Strafbare poging 1. Poging tot misdrijf is strafbaar, wanneer het voornemen van de dader zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard.

2. Het maximum van de hoofdstraffen op het misdrijf gesteld wordt bij poging met een derde verminderd.

3. Geldt het een misdrijf waarop levenslange gevangenisstraf is gesteld, dan wordt gevangenisstraf opgelegd van ten hoogste twintig jaren.

4. De bijkomende straffen zijn voor poging dezelfde als voor het voltooide misdrijf.

De voorwaarden Een verdachte kan voor een poging worden gestraft als drie voorwaarden van toepassing zijn: 1. De verdachte moet geprobeerd hebben een misdrijf te begaan.

2. Hij moet begonnen zijn met de uitvoering van het misdrijf. Hij moet dus uitvoerende handelingen hebben verricht.

3. Zónder dat de verdachte het wilde, is de uitvoering van het misdrijf mislukt.

Het voorbereiden van een misdrijf is pas strafbaar als het gaat om een misdrijf waarvoor een gevangenisstraf van acht jaar of meer kan worden gegeven.

Voorbeelden strafbare poging • Een winkeldief wordt betrapt door een beveiliger en vlucht zonder buit de winkel uit.

• Bart wordt door zijn vriend tegengehouden als hij iemand met een mes wil steken.

• Een inbreker is bij een woning bezig door een open raam naar binnen te klimmen. Op dat moment wordt hij gestoord door een voorbijganger. Hij gaat daarom niet naar binnen.

• Een inbreker bevindt zich in de woning van de familie Boelens. Om binnen te komen, heeft hij een raam opengebroken. Op het moment dat hij een portemonnee en autosleutels heeft gevonden, hoort hij iemand de trap af komen. Hij wil niet betrapt worden en vertrekt snel zonder iets mee te nemen. In dit voorbeeld is de inbreker strafbaar voor twee strafbare feiten: poging tot diefstal én vernieling.

43

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

• Adri steelt regelmatig auto’s en rijdt die dan voor zijn opdrachtgever naar het buitenland.

Als hij op het punt staat het slot van een dure BMW te forceren, komen er mensen langslopen.

Hij besluit daarom de auto maar te laten staan en gaat op zoek naar een auto die op een rustigere plek staat.

Opdracht 1 De strafbare poging a. Er is sprake van een poging als iemand probeert een maar het gewenste resultaat wordt

te begaan, bereikt.

b. Een poging kan strafbaar, maar ook niet strafbaar zijn. Onder welke drie voorwaarden is een poging strafbaar?

De verdachte moet geprobeerd hebben een misdrijf te begaan.

Hij moet begonnen zijn met de uitvoering van een misdrijf.

Het misdrijf moet zijn voltooid.

De verdachte is vrijwillig gestopt met de poging om een misdrijf te begaan.

Zonder dat de verdachte het wilde, is de uitvoering van het misdrijf mislukt.

4.3 De niet-strafbare poging In artikel 46b van het Wetboek van Strafrecht staat over een niet-strafbare poging het volgende:

Artikel 46b Niet-strafbare poging Voorbereiding noch poging bestaat indien het misdrijf niet is voltooid ten gevolge van omstandigheden van de wil van de dader afhankelijk.

De voorwaarden In elke van de volgende situaties is een poging niet strafbaar: • Iemand doet een poging om een overtreding te begaan.

• Iemand doet een poging tot het misdrijf eenvoudige mishandeling.

• Iemand stopt uit vrije wil met de poging om een misdrijf te begaan. Dit wordt ook wel ‘vrijwillige terugtreding’ genoemd (artikel 46b Wetboek van Strafrecht).

Voorbeelden niet-strafbare poging • Een inbreker breekt de achterdeur van een woning open en gaat naar binnen om te stelen.

Op het moment dat hij wat waardevolle goederen heeft gevonden, krijgt hij plotseling spijt.

Hij besluit onmiddellijk zijn leven te verbeteren en vertrekt uit vrije wil zonder iets mee te nemen. Hij is nu niet strafbaar voor poging tot diefstal. Wel voor vernieling van de achterdeur.

44

Hoofdstuk 4 Poging

• Tiemo maakt een proefrit met een nieuw auto. Het is een prachtige auto en hij rijdt fantastisch. Hij besluit daarom de auto niet terug te brengen en ermee naar Spanje te rijden.

Na tien minuten realiseert hij zich wat daar de gevolgen van kunnen zijn en hij brengt de auto toch maar netjes terug.

• Kira is zó kwaad op haar leraar dat ze haar tas opheft om hem daarmee te slaan (= eenvoudige mishandeling). Dan wordt ze tegengehouden door een vriendin die beseft dat slaan van een leraar vervelende gevolgen voor Kira kan hebben.

• De moeder van Lieke ziet op straat de man die haar dochter heeft aangerand. Haar eerste reactie is om naar de man toe te gaan en hem flink slaan. Op het moment dat ze een slaande beweging met haar paraplu maakt, beseft ze dat dit geen goed plan is. Ze zal er zelf problemen door krijgen en daarom loopt ze maar door zonder iets te doen.

Opdracht 2 De niet-strafbare poging a. In welke drie situaties is een poging niet strafbaar?

Iemand doet een poging om een overtreding te begaan.

Iemand doet een poging tot het misdrijf eenvoudige mishandeling.

Zonder dat de verdachte het wilde, is de uitvoering van het misdrijf mislukt.

Iemand stopt uit vrije wil met de poging om een misdrijf te begaan. b. Er is sprake van vrijwillige terugtreding als iemand uit vrije wil stopt met de poging om een misdrijf / strafbaar feit te begaan.

4.4 Samenvatting De poging • Pogen betekent ‘proberen iets te bereiken’.

• Als een poging lukt, is het juridisch geen poging meer. Iemand heeft dan een strafbaar feit begaan.

• Als een poging mislukt, heeft iemand niet bereikt wat hij wilde.

• Alleen een mislukte poging om een misdrijf te begaan, wordt in het Wetboek van Strafrecht een poging genoemd.

• Een poging kan strafbaar óf niet-strafbaar zijn.

De strafbare poging Een verdachte kan voor een poging worden gestraft als drie voorwaarden van toepassing zijn: • De verdachte moet geprobeerd hebben een misdrijf te begaan.

• Hij moet begonnen zijn met de uitvoering van het misdrijf.

• Zónder dat de verdachte het wilde, is de uitvoering van het misdrijf mislukt.

De niet-strafbare poging In elk van de volgende situaties is een poging niet strafbaar: • Iemand doet een poging om een overtreding te begaan.

• Iemand doet een poging tot het misdrijf eenvoudige mishandeling.

45

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

• Iemand stopt uit vrije wil met de poging om een misdrijf te begaan (vrijwillige terugtreding).

4.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

46

HOOFDSTUK 5 DADERS EN MEDEPLICHTIGEN 5.1 Inleiding De rechter bepaalt tijdens de rechtszitting of een verdachte wordt gestraft en zo ja hoe: als dader of als medeplichtige.

Om dat te kunnen bepalen, luistert hij naar alle betrokkenen en weegt hij het bewijsmateriaal.

Daarmee vormt hij zich een oordeel over het gepleegde strafbare feit en de omstandigheden waaronder dat is gepleegd.

Leerdoelen • Je kunt de soorten daders beschrijven en onderscheiden.

• Je kunt het verschil tussen een dader en een medeplichtige beschrijven.

47

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

5.2 Soorten daders Artikel 47 van het Wetboek van Strafrecht gaat over daders. Dat is een verzamelnaam voor personen van wie een rechter heeft uitgesproken dat er voldoende bewijs is dat ze een strafbaar feit hebben gepleegd.

Artikel 47 Daders 1. Als daders van een strafbaar feit worden gestraft: a. zij die het feit plegen, doen plegen of medeplegen b. zij die door giften, beloften, misbruik van gezag, geweld, bedreiging, of misleiding of door het verschaffen van gelegenheid, middelen of inlichtingen het feit opzettelijk uitlokken.

2. Ten aanzien van de laatsten komen alleen die handelingen in aanmerking die zij opzettelijk hebben uitgelokt, benevens hun gevolgen.

Toelichting artikel 47 Daders In lid 1 van deze wetstekst lees je dat er onderscheid wordt gemaakt tussen vier soorten daders van strafbare feiten:

De pleger Een pleger is de dader die een strafbaar feit alleen heeft uitgevoerd. Er zijn geen anderen bij betrokken.

Voorbeelden pleger • Ahmed wil na een avondje stappen naar huis, maar zijn jas hangt niet meer in de garderobe.

Het is koud en daarom steelt hij een jas. Hier is sprake van diefstal. Als Ahmed wordt aangehouden en berecht, zal de rechter hem beoordelen als ‘pleger’ en wordt hij als dader gestraft.

• Roel heeft op zijn werk ruzie met een collega. Deze ruzie loopt zo hoog op dat Roel zijn collega een paar flinke klappen geeft. Roel kan nu als pleger van mishandeling worden gestraft.

48

Hoofdstuk 5 Daders en medeplichtigen

De medepleger Een medepleger is de dader die een strafbaar feit met een of meer anderen heeft uitgevoerd en waarbij elke medepleger uitvoeringshandelingen heeft verricht. Bij medeplegers werken dus twee of meer personen samen om een strafbaar feit uit te voeren. Ze zijn allemaal strafbaar als medepleger als elke dader ook een uitvoeringshandeling heeft verricht.

Voorbeelden medepleger • Richard heeft een schuld bij André, maar kan het geld niet terugbetalen op de afgesproken datum. André heeft geen zin om lang op zijn geld te wachten en zoekt met een vriend Richard thuis op. Die vriend pakt Richard stevig vast en André begint te slaan totdat Richard belooft het geld onmiddellijk te betalen. André en zijn vriend zijn medepleger.

• Henry en Jan-Willem besluiten samen een vrachtwagen met computers te stelen. ’s Nachts bedwelmt Henry een slapende chauffeur en gooit hem uit de cabine. Jan-Willem kruipt achter het stuur en samen rijden ze de vrachtwagen naar een oude loods om de buit uit te laden. Beiden zijn ze medepleger.

De doen pleger De doen pleger is de intellectuele of de materiële dader die betrokken is bij een strafbaar feit en waarbij de materiële dader niet wordt gestraft. Bij het ‘doen plegen’ zijn dus minstens twee daders betrokken: • de intellectuele dader • de materiële dader.

De intellectuele dader De intellectuele dader is de ‘bedenker’ van het strafbare feit. Hij laat met opzet iemand anders een strafbaar feit plegen en kan daarvoor worden gestraft.

De materiële dader De materiële dader is de ‘uitvoerder’ van het strafbare feit. Hij is doen pleger als hij niet wordt gestraft omdat er sprake is van een strafuitsluitingsgrond.

Voorbeelden doen pleger • Een slager laat door zijn medewerkster rundvleeskroketten verkopen waarin ook paardenvlees is verwerkt, zonder dat de medewerkster dat weet. De slager is doen pleger van fraude. De medewerkster zal niet gestraft worden.

• Petra is 16 jaar en verstandelijk gehandicapt. Als ze een boodschap doet in de stad, wordt ze aangesproken door twee jongens die ze wel kent. Die beloven haar een lekker ijsje als ze uit de winkel een muziek-cd meeneemt die de jongens haar aanwijzen. Petra steelt de cd,

49

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

wordt op heterdaad betrapt en aangehouden. De jongens worden als intellectuele daders voor diefstal gestraft. Petra kan, als ze vervolgd wordt voor diefstal, een beroep doen op de strafuitsluitingsgrond ‘ontoerekeningsvatbaarheid’ en zal niet gestraft worden.

De uitlokker Uitlokken lijkt veel op het doen plegen. Ook bij ‘uitlokken’ zijn minstens twee daders betrokken: • de intellectuele dader • de materiële dader.

De intellectuele dader De intellectuele dader haalt iemand anders opzettelijk over een strafbaar feit te plegen. Hij is strafbaar als hij het strafbare feit uitlokt met een van de volgende middelen: giften, beloften, misbruik van gezag, geweld, bedreiging, misleiding, het verschaffen van gelegenheid, middelen of inlichtingen.

De materiële dader Degene die wordt uitgelokt en het strafbare feit pleegt, is de materiële dader. Die materiële dader is strafbaar als de schuld verwijtbaar is. In dat geval had de dader naar de mening van de rechter een keuzemogelijkheid. Hij had het strafbare feit zonder vervelende gevolgen niet hoeven te plegen.

Als er géén keuzemogelijkheid was, zal de rechter niet spreken over ‘uitlokken’, maar over ‘doen plegen’ en wordt de materiële dader niet gestraft. Dat is vaak het geval bij: bedreiging, misbruik maken van gezag of het gebruik van geweld.

De uitlokker is de intellectuele of de materiële dader die betrokken is bij een strafbaar feit en waarbij alle daders strafbaar zijn.

Voorbeelden uitlokker • Ruben geeft Kenneth € 20.000 als hij een bepaalde man binnen twee weken vermoordt.

Kenneth kan dat geld wel gebruiken en schiet de man een week later dood. Ruben is de intellectuele dader en strafbaar als uitlokker van een moord. Kenneth had de keuze om het niet te doen, maar voerde de moord wel uit. Hij is daarom strafbaar als materiële dader.

• Daan belooft Bas twee weken gratis cocaïne als Bas de Mercedes steelt die bij een dealer op het bedrijfsterrein staat. Bas kan kiezen om het niet te doen, maar twee weken gratis cocaïne is niet gek. En een auto stelen is voor hem niet zo moeilijk, dus hij besluit het maar te doen. Daan is de intellectuele dader en strafbaar als uitlokker. Bas is de materiële dader en daarom ook strafbaar.

50

Hoofdstuk 5 Daders en medeplichtigen

Opdracht 1 Soorten daders a. Hoe noemen we iemand die wordt verdacht van het plegen van een strafbaar feit? een crimineel een dader een medeplichtige een verdachte b. Iemand die door een rechter is veroordeeld, noemen we verdachte / dader / pleger

c. Het woord ‘dader’ is een verzamelnaam voor een aantal mogelijke daders. Welke vier soorten daders worden onderscheiden?

d. Wie bepaalt van welk soort dader sprake is? de opsporingsambtenaar aan wie een aangehouden verdachte wordt overgedragen de opsporingsambtenaar die een verdachte verhoort de persoon die een verdachte heeft aangehouden de rechter e. Wat is het kenmerkende verschil tussen een pleger en een medepleger?

f. Hoe wordt iemand gestraft als hij iemand opzettelijk aanzet om een misdrijf te plegen? als doen pleger als medepleger als medeplichtige als uitlokker

Opdracht 2 Voorbeelden soorten daders a. Van welk soort dader is in de voorbeelden sprake?

Voorbeeld

Soort dader

51

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Tom heeft ruzie met zijn buurman. Hij zegt Tom: tegen zijn zoon van 8 jaar dat hij de auto van de buurman maar eens moet bekrassen. Het Zoon: zoontje doet het omdat hij zijn vader niet tegen durft te spreken.

Anton en Gerard beroven samen een bank. Anton: Anton heeft het plan bedacht. Gerard heeft gezorgd voor bivakmutsen, wapens en een Gerard: vluchtauto.

Karin besluit haar man te vermoorden. Ze Karin: vraagt aan haar vriendin die apothekersassistente is, om dodelijke pillen. Vriendin: De vriendin geeft haar deze pillen en krijgt daar € 500,- voor.

John heeft zijn huis vorige week zeer hoog verzekerd tegen brand. Hij laat zijn vriend Thijs brand stichten.

John: Thijs:

Thijs vraagt zijn zus om op de uitkijk te gaan Zus Thijs: staan. Thijs en zijn zus krijgen er goed voor betaald.

Voor een discotheek ontstaat een vechtpartij. Hassan: Als de politie komt, roept Hassan: ‘Sla die smeris op zijn bek.’ Hierop stompt Rick een Rick: politieman tegen zijn schouders.

Mark vraagt in een warenhuis aan zijn Mark: demente oma om het boek dat hij aanwijst voor hem mee naar buiten te nemen. Als dat Oma: lukt, krijgt ze een kopje koffie.

Met z’n vieren geven ze de man die hen erop Alle vier: wees dat je geen bierflessen op straat kapot moet gooien een vreselijk pak slaag, waarbij de man ernstig gewond raakt.

Björn overvalt een benzinestation en gaat er Björn: met € 200,- vandoor.

52

Hoofdstuk 5 Daders en medeplichtigen

b. Remco en Rob stelen samen een aantal laptops bij een bedrijf. Van welk soort daders is hier sprake? doen plegers medeplegers medeplichtigen plegers c. Rick heeft een overval gepleegd. Bij zijn vlucht dwingt hij een voorbijkomende automobilist hem zo snel mogelijk van de plek van de overval weg te rijden. Hij dwingt de automobilist met een pistool om te hard en door rode verkeerslichten te rijden. Daardoor ontstaat een ongeluk waarbij een zwaargewonde valt.

Welk soort dader is Rick voor de overval? doen pleger medepleger pleger uitlokker d. Welk soort dader is Rick voor het ongeluk met een zwaargewond slachtoffer? doen pleger medepleger pleger uitlokker e. Je bent beveiliger bij een evenement en je ziet enkele jongeren die samen een marktkraampje vernielen. Deze jongeren zijn plegers / medeplegers / doen plegers / uitlokkers

5.3 De medeplichtige Daders en medeplichtigen worden vaak verward, maar er zijn belangrijke verschillen. Een medeplichtige hélpt bij het uitvoeren van een misdrijf, maar voert zelf géén uitvoeringshandelingen uit. Als hij dat wel zou doen, zou hij geen medeplichtige, maar dader zijn.

Medeplichtigheid is alleen strafbaar voor misdrijven.

Medeplichtigheid aan een overtreding is niet strafbaar.

In artikel 48 Wetboek van Strafrecht lees je het volgende over medeplichtigen:

Artikel 48 Medeplichtige Als medeplichtigen van een misdrijf worden gestraft: • zij die opzettelijk behulpzaam zijn bij het plegen van het misdrijf

53

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

• zij die opzettelijk gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaffen tot het plegen van het misdrijf.

In het wetsartikel lees je dat er twee soorten medeplichtigen zijn: 1. degene die opzettelijk hulp verleent bij het plegen van een misdrijf 2. degene die gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaft tot het plegen van een misdrijf.

Voorbeelden medeplichtige • Een man staat buiten op de uitkijk terwijl twee anderen een deur van een bedrijfspand forceren en vervolgens een aantal computers stelen.

• Buiten bij de shop van een benzinestation staat een jongen met een scooter te wachten op zijn vriend. Die is binnen en berooft de caissière van de dagopbrengst.

• Iemand vraagt een vriend een koevoet en een zaklantaarn te leen. Hij zegt erbij dat hij daarmee wil inbreken. Als de inbraak wordt gepleegd, is de vriend medeplichtig omdat hij met opzet middelen heeft verschaft waarmee een misdrijf is gepleegd.

• Arjan vertelt aan de bar van een café aan een onbekende man hoe gemakkelijk het is om het bedrijf waar hij werkt binnen te komen. Hij geeft de man zelfs de code van het alarmsysteem. De onbekende man besluit met deze nuttige informatie bij het bedrijf in te breken en een groot aantal goederen te stelen. Arjan is een medeplichtige bij dit misdrijf, omdat hij opzettelijk inlichtingen heeft verschaft waarmee een misdrijf is gepleegd.

Straffen Een medeplichtige bij een bepaald misdrijf wordt niet zo zwaar gestraft als de dader van datzelfde misdrijf.

Het maximum van de hoofdstraffen die op het misdrijf zijn gesteld wordt bij medeplichtigheid met een derde verminderd. Bij een misdrijf waarop levenslange gevangenisstraf is gesteld, wordt gevangenisstraf opgelegd van maximaal twintig jaar.

Opdracht 3 De medeplichtige a. Meestal noemen we iemand die veroordeeld is door een rechter ‘dader’. Soms niet. Wat is de veroordeelde dan? doen pleger medepleger medeplichtige pleger b. Een medeplichtige helpt met

bij het uitvoeren van een

, maar voert geen uitvoeringshandelingen van een misdrijf uit.

Een dader voert wél

54

van een misdrijf uit.

Hoofdstuk 5 Daders en medeplichtigen

c. Welke twee soorten medeplichtigen kun je onderscheiden?

1.

2. d. Ahmed vertelt op verzoek van Derk wat de code is van het inbraakalarm in het gebouw waar hij werkt. Derk breekt in en steelt een aantal printers.

Ahmed is

en Derk is

.

e. Je kunt voor overtredingen / misdrijven / alle strafbare feiten als medeplichtige gestraft worden.

f. Kun jij medeplichtig zijn aan nudisme als je jouw vriend tijdens een feestje aanspoort om ongekleed een rondje over het marktplein te rennen? Leg je antwoord uit.

g. De buurman van Hans vraagt hem een schroevendraaier te leen omdat hij aan het klussen is. Die buurman gebruikt de schroevendraaier om bij iemand in te breken. Is Hans nu strafbaar als medeplichtige? Leg je antwoord uit.

5.4 Samenvatting Soorten daders Dader

Materieel/intellectueel

Strafbaar?

Pleger

Eén materiële dader

Ja

Medepleger

Twee of meer materiële daders

Ja

Doen pleger

Intellectuele dader Materiële dader

Ja Nee

Uitlokker

Intellectuele dader Materiële dader

Ja Ja

De medeplichtige • Een medeplichtige hélpt bij het uitvoeren van een misdrijf, maar voert zelf géén uitvoeringshandelingen uit.

• Medeplichtigheid is alleen strafbaar voor misdrijven. Medeplichtigheid aan een overtreding is niet strafbaar.

55

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

5.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

56

HOOFDSTUK 6 STRAFUITSLUITINGSGRONDEN 6.1 Inleiding Een strafuitsluitingsgrond is een goede reden om een verdachte van een strafbaar feit niet te straffen. Vaak is een strafuitsluitingsgrond zó duidelijk van toepassing dat de verdachte niet eens vervolgd wordt.

Als wordt getwijfeld of een strafuitsluitingsgrond van toepassing is, wordt de verdachte wél vervolgd. De rechter bepaalt dan of de verdachte terecht een beroep doet op een strafuitsluitingsgrond. Als de rechter een strafuitsluitingsgrond van toepassing vindt, wordt de verdachte niet gestraft, anders wel.

Leerdoelen Je kunt de volgende strafuitsluitingsgronden beschrijven en onderscheiden: ontoerekeningsvatbaarheid, overmacht, noodweer en noodweerexces, uitvoering wettelijk voorschrift en uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel.

57

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

6.2 Ontoerekeningsvatbaarheid In het Wetboek van Strafrecht staat in artikel 39 het volgende over ontoerekeningsvatbaarheid:

Artikel 39 Ontoerekeningsvatbaarheid Niet strafbaar is hij die een feit begaat, dat hem wegens de psychische stoornis, psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap niet kan worden toegerekend.

Bij ontoerekeningsvatbaarheid heeft iemand iets gedaan waar hij niets aan kon doen. Een verdachte van een strafbaar feit wordt niet gestraft als er sprake is van: • een psychische stoornis zoals schizofrenie • een psychogeriatrische aandoening zoals de ziekte van Alzheimer • een aangeboren of op latere leeftijd ontstane verstandelijke handicap.

Voorbeelden ontoerekeningsvatbaarheid • Een oude vrouw die door de ziekte van Alzheimer steeds meer verward raakt, pleegt een diefstal. Ze pakt een tijdschrift, omdat er plaatjes instaan die ze erg mooi vindt en haar herinneren aan haar jeugd. Zonder te betalen verlaat ze vervolgens de winkel. Hier is wel sprake van een strafbaar feit, maar niet van opzet en verwijtbare schuld.

Misschien laat de rechter zich adviseren door een deskundige zoals een psycholoog, maar deze vrouw zal niet gestraft worden. Er is sprake van ontoerekeningsvatbaarheid omdat ze een psychogeriatrische aandoening heeft.

• Een man heeft door een auto-ongeluk een hersenbeschadiging opgelopen. Daardoor is hij niet meer in staat zijn agressieve buien onder controle te houden. Op een dag geeft hij een jongen van 14 jaar een paar flinke klappen omdat die een voetbal in zijn tuin schoot. In dit voorbeeld gaat het om een op latere leeftijd ontstane ziekelijke stoornis van de geestvermogens. Die kan voor een rechter aanleiding zijn om de man voor deze mishandeling niet te straffen.

Opdracht 1 Ontoerekeningsvatbaarheid a. Beschrijf in je eigen woorden wat strafuitsluitingsgronden zijn.

58

Hoofdstuk 6 Strafuitsluitingsgronden

b. In welke drie situaties zal een rechter een verdachte niet straffen wegens ontoerekeningsvatbaarheid? de verdachte heeft het strafbare feit per ongeluk gepleegd de verdachte heeft een psychische stoornis de verdachte heeft een psychogeriatrische aandoening de verdachte is vrijwillig gestopt met de uitvoering van een misdrijf de verdachte heeft een verstandelijke handicap

6.3 Overmacht In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 40 het volgende over overmacht:

Artikel 40 Overmacht Niet strafbaar is hij die een feit begaat waartoe hij door overmacht is gedrongen.

In gewoon Nederlands betekent dit, dat er sprake is van overmacht als iemand een strafbaar feit begaat door een drang waaraan hij redelijkerwijs geen weerstand kan bieden.

Die drang moet altijd van buitenaf komen. Een drang van buitenaf kan een situatie zijn zoals een noodtoestand. Het kan ook een persoon zijn die iemand dwingt een strafbaar feit te plegen.

Bij overmacht heeft iemand geen echte keuze. Hij kan niet anders dan een strafbaar feit plegen.

Het plegen van een strafbaar feit omwille van een geloofsovertuiging of een principe wordt niet beschouwd als overmacht.

Voorbeelden overmacht • Het huis naast dat van Mohammed staat in brand. Zijn buren zijn even boodschappen aan het doen, maar hij weet dat er een kind ligt te slapen. Daarom trapt Mohammed de voordeur in en haalt het kind uit het huis. Door deze noodtoestand kan Mohammed niet anders dan de voordeur vernielen en het kind redden. Hij zal niet voor vernieling worden gestraft, omdat hier sprake is van overmacht.

• Een taxichauffeur wordt door een man met een pistool bedreigd. De man wil dat hij zo snel mogelijk de snelweg oprijdt. Onderweg wordt de chauffeur gedwongen veel harder te rijden dan de maximaal toegestane snelheid. Van de chauffeur mag niet worden verwacht dat hij zich verzet. Hij zal daarom niet worden gestraft voor zijn snelheidsovertreding.

59

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Opdracht 2 Overmacht a. Wanneer is sprake van overmacht?

Als iemand een strafbaar feit begaat omdat hij vindt dat het nodig is het strafbare feit te begaan.

Als iemand een strafbaar feit begaat omdat hij is uitgelokt het strafbare feit te begaan.

Als iemand een strafbaar feit begaat door een drang waaraan hij redelijkerwijs geen weerstand kan bieden. b. De buren van Alex zijn op vakantie. Op een avond ontdekt Alex rook in de kamer bij de buren.

Hij vernielt een ruit om binnen te kunnen komen. Daar blust hij de beginnende brand. Kan Alex een beroep doen op overmacht? Leg je antwoord uit.

6.4 Noodweer en noodweerexces In artikel 41 van het Wetboek van Strafrecht wordt onderscheid gemaakt tussen noodweer en noodweerexces.

Noodweer In lid 1 van artikel 41 staat het volgende over noodweer:

Artikel 41 lid 1 Noodweer Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.

Bij noodweer pleegt iemand een strafbaar feit omdat het noodzakelijk is zichzelf, iemand anders of zijn goederen te beschermen tegen een onmiddellijke bedreiging. Daarbij kan het gaan om: • de eerbaarheid van zichzelf of iemand anders. Eerbaarheid heeft te maken met seksuele zelfbeschikking en niet met eergevoel.

• de gezondheid van zijn lijf (lichaam) of dat van iemand anders • goederen (materiële, tastbare goederen).

Om een verdediging noodweer te kunnen noemen, gelden enkele voorwaarden: • De aanval op de eerbaarheid, het lijf of de goederen moet zijn begonnen en niet gestopt.

• De aanval moet in strijd zijn met de wet (de aanval is dan wederrechtelijk).

• Er mag niet meer geweld worden gebruikt dan noodzakelijk is. Dit houdt in dat: – voor de verdediging het minst ingrijpende middel is gebruikt – de verdediging moet worden gestopt als verdedigen niet meer nodig is.

60

Hoofdstuk 6 Strafuitsluitingsgronden

Voorbeelden noodweer • Een medewerker van een supermarkt betrapt een klant op diefstal. Op het moment dat hij de winkeldief wil aanhouden, trekt deze een mes en maakt stekende bewegingen. De medewerker reageert door zijn aanvaller in het gezicht te slaan. Daardoor breekt de winkeldief zijn neus. Met enige hulp wordt de winkeldief nu aangehouden. Er wordt aangifte gedaan van diefstal met geweldpleging. Tegen de medewerker van de supermarkt wordt aangifte gedaan van mishandeling. De medewerker van de supermarkt kan zich in dit geval beroepen op noodweer en zal niet gestraft worden.

• Rick fietst van school naar huis. Onderweg komt hij twee jongens tegen met wie hij wel eens ruzie heeft gehad. Een van hen probeert Rick van zijn fiets te slaan. Rick valt gelukkig niet en duwt zijn belager weg. Die jongen valt daardoor met zijn hoofd op de stoeprand en overlijdt door hersenletsel.

Hier zijn de gevolgen van Ricks duw dramatisch, maar hij heeft niet meer geweld gebruikt dan noodzakelijk was. Ook in deze situatie zijn de voorwaarden van toepassing om van noodweer te kunnen spreken.

Noodweerexces Lid 2 van artikel 41 van het Wetboek van Strafrecht gaat over noodweerexces:

Artikel 41 lid 2 Noodweerexces Niet strafbaar is de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien zij het onmiddellijk gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt.

De wet biedt ook de mogelijkheid om ongestraft méér geweld te gebruiken dan noodzakelijk is. Dat noemen we noodweerexces. Zomaar meer geweld gebruiken dan noodzakelijk is, mag natuurlijk niet en wordt bestraft.

Het wordt níet bestraft als er sprake is van ‘een hevige gemoedsbeweging die door de aanranding is veroorzaakt’. Dit betekent dat er sprake moet zijn van angst, radeloosheid, blinde woede of paniek. Die gevoelens moeten zijn veroorzaakt door de situatie of door een bij de situatie betrokken persoon.

Voorbeelden noodweerexces • Alex wandelt met zijn vriendin na een avondje uit, naar huis. Een stel dronken en agressieve jongens vallen zijn vriendin plotseling lastig. Als ze aan haar kleren trekken en haar beginnen te betasten, raakt Alex door het dolle heen. Hij grijpt de jongen die aan zijn vriendin zit en slaat hem net zo lang tot hij niet meer beweegt. De jongen is bewusteloos en heeft een

61

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

gebroken arm. Hij dient een dag later een aanklacht tegen Alex in wegens zware mishandeling. Alex zal de rechter vragen in deze situatie noodweerexces van toepassing te verklaren.

• Björn zit in zijn stamkroeg een biertje te drinken. Dan komt Stef binnen, samen met drie mannen die Björn niet kent. Met Stef heeft Björn al maanden ruzie over geld. Björn wil het café snel verlaten voordat er ruzie ontstaat. Maar dan wordt hij door de drie mannen vastgepakt en ernstig bedreigd. Stef komt erbij, geeft Björn een kopstoot en eist geld. Uit angst en radeloosheid en in paniek grijpt Björn zijn pistool en schiet Stef dood.

De rechter oordeelde dat hier sprake was van noodweerexces en staakte de rechtsvervolging voor doodslag. Daarvoor werd Björn dus niet gestraft; wél voor verboden wapenbezit.

Opdracht 3 Noodweer en noodweerexces a. Wat is het verschil tussen noodweer en noodweerexces?

b. Parkeercontroleur Carlo vertelt een man dat hij zijn auto voor de deur van een winkelmagazijn geparkeerd heeft en dat dit verboden is. De man weigert te vertrekken, wordt kwaad en wil Carlo met de autokrik slaan. Carlo verweert zich en slaat de man met een klap tegen de grond.

Hier is sprake van

.

c. Derk ontdekt een inbreker in zijn huis. Die dreigt hem en zijn gezin te vermoorden en bedreigt Derk met een mes. Derk wordt bang en woedend tegelijk. Hij weet niet meer precies wat hij doet, maar slaat en trapt de inbreker vele malen, waardoor deze levensgevaarlijk gewond blijft liggen.

Waarvan is hier sprake? noodweer noodweerexces

6.5 Uitvoering wettelijk voorschrift In het Wetboek van Strafrecht staat in artikel 42 het volgende over uitvoering wettelijk voorschrift:

62

Hoofdstuk 6 Strafuitsluitingsgronden

Artikel 42 Uitvoering wettelijk voorschrift Niet strafbaar is hij die een feit begaat ter uitvoering van een wettelijk voorschrift.

Het lijkt tegenstrijdig, maar soms is het mogelijk dat iemand zich houdt aan een wetsregel en daardoor toch een strafbaar feit begaat. Dat komt doordat we zo veel wetsregels hebben dat ze soms met elkaar in botsing komen.

Om te voorkomen dat iemand dan gestraft wordt, kent de wet de strafuitsluitingsgrond ‘wettelijk voorschrift’. Met een wettelijk voorschrift wordt niet alleen een wetsregel, maar ook een verordening van een gemeente, een provincie of een waterschap bedoeld.

Voorbeelden uitvoering wettelijk voorschrift • Een bromfietser komt bij een kruising waar het verkeerslicht op rood staat. Hij stopt en ziet dat op de kruising een ongeluk heeft plaatsgevonden. Om het verkeer te laten doorstromen, geeft een politieman hem het signaal om door het rode verkeerslicht te rijden. In de wet staat dat een aanwijzing van een politieman belangrijker is dan een verkeerslicht. De bromfietser moet dus door het rode verkeerslicht rijden en doet dat ook. Maar dan wordt hij geflitst. Enkele weken later krijgt hij een boete thuisgestuurd. Hij zal die niet hoeven te betalen als hij kan aantonen dat er sprake was van ‘wettelijk voorschrift’.

• Een deurwaarder moet een huis ontruimen omdat de huurder grote schulden heeft die hij op geen enkele wijze kan afbetalen. De inboedel wordt daarvoor tijdelijk op straat gezet in afwachting van een verhuiswagen. In de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) van de gemeente is vastgelegd dat het verboden is om meubels op straat te zetten. De deurwaarder kan nu een beroep doen op de strafuitsluitingsgrond ‘wettelijk voorschrift’ en zal niet gestraft worden.

Opdracht 4 Uitvoering wettelijk voorschrift a. Waarvoor dient de strafuitsluitingsgrond ‘uitvoering wettelijk voorschrift’?

b. In welke situatie is sprake van uitvoering wettelijk voorschrift?

Je houdt je netjes aan alle wetsregels.

Je volgt de aanwijzingen van je leidinggevende op.

Je houdt je aan een wetsregel en je begaat toch een strafbaar feit.

6.6 Uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel In het Wetboek van Strafrecht lees je in het eerste lid van artikel 43 het volgende over ‘uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel’:

63

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Artikel 43 lid 1 Uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel Niet strafbaar is hij die een feit begaat ter uitvoering van een ambtelijk bevel, gegeven door het daartoe bevoegde gezag.

Het komt weleens voor dat iemand een bevel krijgt om handelingen te verrichten waarbij mogelijk strafbare feiten worden gepleegd.

Als dat bevel aan bepaalde voorwaarden voldoet, wordt de persoon die het strafbare feit heeft gepleegd, niet gestraft.

Die voorwaarden zijn: • Het bevel moet zijn gegeven zijn door iemand die bevoegd is om bevelen te geven (bijvoorbeeld een hulpofficier van justitie, een burgemeester, een korpschef of een ME-commandant).

• Er moet een situatie zijn geweest waarin het noodzakelijk was om het bevel te geven.

Voorbeelden uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel • Een peloton van de mobiele eenheid krijgt van de ME-commandant het bevel om een plein vrij te maken van gewelddadige demonstranten. Enkele demonstranten verzetten zich. Een van hen krijgt klappen, waardoor hij lichtgewond raakt. Die demonstrant dient tegen een ME’er een aanklacht in wegens mishandeling. De ME’er die geslagen heeft, kan zich beroepen op de strafuitsluitingsgrond ‘ambtelijk bevel’ en zal niet gestraft worden.

• Er vindt een voetbalwedstrijd plaats met een hoog risico op geweld tussen supportersgroepen. De aanwezige politie krijgt daarom het bevel van de burgemeester om iedereen aan te houden die zich in een groep bij het stadion bevindt en op verzoek van de politie niet weg wil gaan. Een vrouw die op verzoek niet wegging, werd onder hevig verzet aangehouden. Daarbij werd haar bril vernield. Ze diende een aanklacht in tegen de politieman die haar aanhield. Die kan een beroep doen op ‘ambtelijk bevel’.

Opdracht 5 Uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel a. Welke drie elementen horen bij de strafuitsluitingsgrond ‘uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel’?

Voorkomen dat iemand slachtoffer wordt van tegenstrijdige regels.

Voorkomen dat iemand gestraft wordt voor het plegen van een strafbaar feit.

Het was noodzakelijk een strafbaar feit te plegen.

Het bevel komt van iemand die daartoe bevoegd is.

Het bevel was noodzakelijk.

64

Hoofdstuk 6 Strafuitsluitingsgronden

b. In welke situatie is sprake van een bevoegd gegeven ambtelijk bevel?

Een politieman heeft van zijn commandant de opdracht gekregen een groepje mensen bij het stadhuis weg te sturen, omdat de groep zich hinderlijk gedraagt.

Twee beveiligers moeten gepast geweld gebruiken om een verdachte aan te kunnen aanhouden.

Een verstandelijk gehandicapte man wordt aangesproken op zijn geschreeuw in het winkelcentrum.

6.7 Samenvatting Een strafuitsluitingsgrond • Soms vindt een rechter dat het plegen van een strafbaar feit bewezen is, maar straft hij de verdachte niet. De rechter vindt dan dat er een strafuitsluitingsgrond van toepassing is.

• Een strafuitsluitingsgrond is een goede reden om niet te straffen.

Zes strafuitsluitingsgronden Strafuitsluitingsgrond

Omschrijving

Voorwaarden

Ontoerekeningsvatbaarheid Hiervan is sprake bij: • een psychische stoornis • een psychogeriatrische aandoening • een aangeboren of op latere leeftijd ontstane verstandelijke handicap.

Er moet een causaal verband zijn met het gepleegde strafbare feit (er is sprake van oorzaak en gevolg).

Overmacht

Een drang waaraan redelijkerwijs geen weerstand kan worden geboden.

• De drang moet van buitenaf komen.

• De dader moet redelijkerwijs geen andere keuze hebben.

Noodweer

Het is noodzakelijk om de • De aanval moet zijn eerbaarheid, het lijf of goederen begonnen en niet zijn van zichzelf of anderen tegen gestopt. een aanval te verdedigen.

• De aanval moet in strijd zijn met de wet.

• Er mag niet meer geweld worden gebruikt dan noodzakelijk is.

65

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Strafuitsluitingsgrond

Omschrijving

Voorwaarden

Noodweerexces

Het is noodzakelijk om de • De aanval moet zijn eerbaarheid, het lijf of goederen begonnen en niet zijn van zichzelf of anderen tegen gestopt. een aanval te verdedigen.

• De aanval moet in strijd zijn met de wet.

• Er is meer geweld gebruikt dan nodig was.

• De dader handelde onder invloed van een hevige gemoedsbeweging die werd veroorzaakt door de situatie of een persoon die daarbij betrokken was.

Wettelijk voorschrift

Twee wettelijke voorschriften komen met elkaar in botsing.

Ambtelijk bevel

Iemand moet door een bevel • De persoon die het bevel bepaalde handelingen uitvoeren geeft, moet bevoegd zijn om die hebben geleid tot een bevelen te geven. strafbaar feit.

• Het bevel moet, gezien de situatie, noodzakelijk zijn.

De persoon houdt zich aan een van de wettelijke voorschriften.

6.8 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

66

HOOFDSTUK 7 BEDREIGING 7.1 Inleiding Joep staat als beveiliger bij de deur van een grote uitgaansgelegenheid. ’s Nachts om 01.00 uur willen twee mannen naar binnen. Ze zijn behoorlijk aangeschoten en gedragen zich erg vervelend. Joep besluit ze daarom niet binnen te laten en hij vertelt ze dat. De mannen accepteren dat niet en een van hen roept: ‘We komen jou binnenkort nog wel een keer tegen, klootzak.’ Joep voelt zich bedreigd, maar is deze dreiging ook strafbaar?

Bedreigen betekent iemand (proberen) bang te maken door iets te zeggen of iets te doen. Het Wetboek van Strafrecht maakt onderscheid tussen strafbare bedreigingen en niet-strafbare bedreigingen.

Leerdoelen • Je kunt het begrip bedreiging volgens het Wetboek van Strafrecht beschrijven.

• Je kunt strafbare en niet-strafbare bedreigingen benoemen en onderscheiden.

67

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

7.2 Strafbare bedreigingen Een strafbare bedreiging is een misdrijf. In artikel 285 van het Wetboek van Strafrecht staat het volgende over bedreiging:

Artikel 285 Bedreiging 1. Bedreiging met openlijk geweld met verenigde krachten tegen personen of goederen, met geweld tegen een internationaal beschermd persoon of diens beschermde goederen, met enig misdrijf waardoor de algemene veiligheid van personen of goederen in gevaar wordt gebracht, met verkrachting, met feitelijke aanranding van de eerbaarheid, met enig misdrijf tegen het leven gericht, met gijzeling, met zware mishandeling of met brandstichting, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de vierde categorie.

2. Indien deze bedreiging schriftelijk en onder bepaalde voorwaarde geschiedt, wordt ze gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

3. Bedreiging met een terroristisch misdrijf wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Kenmerken strafbare bedreigingen • Alleen de concrete bedreigingen die in artikel 285 worden genoemd, zijn strafbaar.

• De bedreiging moet zo zijn geuit dat bij de bedreigde een redelijke vrees ontstaat dat het misdrijf waarmee wordt gedreigd, ook wordt uitgevoerd.

• Er moet met opzet zijn bedreigd.

Voorbeelden strafbare bedreiging In de volgende tabel lees je een overzicht van de strafbare bedreigingen: Aard van de bedreiging

Voorbeeld

Bedreiging met openlijk geweld met 'Als je niet binnen een week die tienduizend euro verenigde krachten tegen personen of terugbetaalt, komen we jouw auto total loss slaan.' goederen Bedreiging met geweld tegen een 'Als die gevaarlijke en waardeloze president van internationaal beschermd persoon of Sjarindo in Nederland op bezoek komt, schiet ik op diens beschermde goederen het vliegveld een kogel door zijn kop.'

Bedreiging met enig misdrijf waardoor Patrick belt zijn school met de mededeling dat hij een de algemene veiligheid van personen bom heeft geplaatst. Hij hoopt op een ontruiming of goederen in gevaar wordt gebracht zodat het examen zal worden uitgesteld.

68

Hoofdstuk 7 Bedreiging

Bedreiging met verkrachting

Een bankdirecteur en zijn dochter worden vastgehouden door twee mannen. De mannen dreigen de dochter te verkrachten als ze de sleutel van de kluis niet krijgen.

Bedreiging met feitelijke aanranding Een meisje wordt bedreigd met het aanraken van haar van de eerbaarheid geslachtsdelen als ze haar bankpas met pincode niet afgeeft.

Bedreiging met enig misdrijf tegen het 'Als je buiten komt, staan wij op je te wachten en dan leven gericht maken we je dood.'

Bedreiging met gijzeling

Een ondernemer dreigt een wethouder te gijzelen als hij niet binnen een maand de vergunning krijgt voor de uitbreiding van zijn bedrijf.

Bedreiging met zware mishandeling

'Ik kom je nog wel een keer tegen als je alleen bent en dan sla ik je helemaal in elkaar.'

Bedreiging met brandstichting

'Als je die schuur die mij alle zonlicht wegneemt niet afbreekt, steek ik die schuur persoonlijk in brand.'

Bedreiging met een terroristisch misdrijf

'Als Nederland niet onmiddellijk zijn militairen uit Sjarindo terugtrekt, zullen wij de Nederlandse samenleving met aanslagen laten merken dat wij het menen.'

Opdracht 1 Strafbare bedreigingen a. Aan welke drie eisen moet zijn voldaan om een bedreiging strafbaar te maken?

Alleen de concrete bedreigingen die in artikel 285 worden genoemd, zijn strafbaar.

De bedreiging moet op personen zijn gericht.

De bedreiging moet zo zijn geuit dat bij de bedreigde een redelijke vrees ontstaat dat het misdrijf waarmee wordt gedreigd, ook wordt uitgevoerd.

Er moet met opzet zijn bedreigd. b. De volgende bedreiging wordt zwaarder gestraft dan andere bedreigingen: bedreiging gericht op kinderen / bedreiging met zware mishandeling / bedreiging met een terroristisch misdrijf

7.3 Niet-strafbare bedreigingen Bedreigingen die niet in artikel 285 worden genoemd, zijn niet strafbaar. Ook niet als ze wel als bedreigend worden ervaren door de persoon tegen wie de bedreiging is gericht. De volgende bedreigingen zijn niet strafbaar:

69

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Voorbeelden niet-strafbare bedreigingen • • • • •

'Ik weet wel waar je auto staat.'

'Ik zoek je binnenkort wel een keer op.'

'Ik krijg jou nog wel.'

'Wij weten waar je woont.'

'Ik weet precies naar welke school jouw kinderen gaan.'

Opdracht 2 Niet-strafbare bedreigingen a. Wanneer is een bedreiging niet strafbaar?

b. Wat is een voorbeeld van een niet-strafbare bedreiging?

Je kunt een klap voor je kop krijgen.

Ik kom wel een keer bij je op bezoek.

Ik zal die auto van jou wel eens grondig vernielen.

7.4 Samenvatting Strafbare bedreigingen • Een strafbare bedreiging is een misdrijf.

• Strafbaar zijn de concrete bedreigingen die in artikel 285 worden genoemd.

• Een bedreiging uit artikel 285 is strafbaar als die zo is geuit dat bij de bedreigde een redelijke vrees ontstaat dat het misdrijf waarmee wordt gedreigd, ook wordt uitgevoerd.

• Een bedreiging uit artikel 285 is strafbaar als met opzet is bedreigd.

Niet-strafbare bedreigingen Bedreigingen die niet in artikel 285 worden genoemd, zijn niet strafbaar.

7.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

70

HOOFDSTUK 8 DIEFSTAL | VERDUISTERING | VERDUISTERING IN DIENSTBETREKKING 8.1 Inleiding De directeur van een verzekeringsmaatschappij laat € 50.000,- van de premies die klanten hebben betaald op zijn eigen rekening storten. Dit strafbare feit wordt na een halfjaar bij een controle van de accountant ontdekt.

Voor welk strafbaar feit zal deze directeur worden aangehouden en vervolgd: diefstal, verduistering of verduistering in dienstbetrekking?

Leerdoelen Je kunt de volgende strafbare feiten beschrijven en onderscheiden: diefstal, verduistering en verduistering in dienstbetrekking.

8.2 Diefstal In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 310 het volgende over diefstal:

71

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Artikel 310 Diefstal Hij die enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort wegneemt, met het oogmerk om het zich wederrechtelijk toe te eigenen, wordt, als schuldig aan diefstal, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

Kenmerken diefstal • We spreken van diefstal als iemand iets dat geheel of gedeeltelijk van iemand anders is zonder toestemming van de eigenaar wegneemt met de bedoeling om het te houden.

• Met ‘goed’ worden in dit artikel tastbare roerende goederen bedoeld. Er bestaan echter uitspraken van een rechter waarin deze van diefstal spreekt als zonder toestemming – stroom bij iemand anders wordt afgetapt – (data)bestanden uit een computer worden weggenomen.

– een hond na een scheiding wordt weggnomen bij de voormalige echtgenoot.

• Het is onmogelijk eigen goederen te stelen. Er kan alleen sprake zijn van diefstal als een goed geheel of gedeeltelijk eigendom van iemand anders is.

• De strafbare handeling is het ‘wegnemen’ van enig goed zonder toestemming van de rechthebbende met de bedoeling het te houden.

• ‘Met het oogmerk’ betekent ‘met de opzettelijke bedoeling’ • ‘Wederrechtelijk’ betekent hier ‘zonder recht’. Het wegnemen heeft plaatsgevonden zonder toestemming van de eigenaar.

Voorbeelden diefstal • Daan en zijn vriend zijn naar de bioscoop geweest en hebben daarna nog wat gedronken.

Als ze naar huis willen, blijkt er geen bus meer te rijden. Daan steelt een fiets en daar fietsen ze samen op naar huis.

• Bij de afdeling parfumerie in een groot warenhuis ziet de verkoopster dat een jonge vrouw twee flesjes parfum pakt en in haar jaszak stopt. Ze waarschuwt een beveiliger die wacht tot de vrouw het warenhuis heeft verlaten zonder te betalen. Buiten het warenhuis houdt hij haar aan voor diefstal.

• Jan-Willem heeft in twee slaapkamers een wietkwekerij ingericht. Dat kost hem zo veel extra stroom dat hij zijn stroomtoevoer zo verandert dat hij stroom ontvangt via de meter van het bedrijf naast zijn huis. Hij maakt zich schuldig aan diefstal van elektriciteit.

72

Hoofdstuk 8 Diefstal | Verduistering | Verduistering in dienstbetrekking

Opdracht 1 Diefstal a. Wat zijn vier belangrijke elementen uit artikel 310 van het Wetboek van Strafrecht over diefstal? een goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort een goed dat iemand onder zich heeft, maar niet door een misdrijf met opzet wederrechtelijk toe-eigenen wegnemen b. ‘Met het oogmerk’ betekent

.

c. Wat betekent in artikel 310 ‘wederrechtelijk’?

Het mag niet volgens het geschreven recht.

Je hebt het strafbare feit gezien.

Het is gedaan met opzettelijke bedoeling.

8.3 Verduistering Verduistering lijkt veel op diefstal en wordt daar ook vaak mee verward. Een belangrijk verschil is dat er niet, zoals bij diefstal, sprake is van ‘wegnemen’.

In het Wetboek van Strafrecht staat in artikel 321 het volgende over verduistering:

Artikel 321 Verduistering Hij die opzettelijk enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort en dat hij anders dan door misdrijf onder zich heeft, wederrechtelijk zich toe-eigent, wordt, als schuldig aan verduistering, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Kenmerken verduistering • Meestal is bij verduistering sprake van lenen, huren of leasen en wordt het goed niet op tijd of helemaal niet bij de eigenaar terugbezorgd.

• Een dader pleegt verduistering met het doel zich het goed wederrechtelijk toe te eigenen.

• Iemand is strafbaar als hij dit opzettelijk doet terwijl hij weet dat hij geen rechthebbende is.

Voorbeelden verduistering • Henk wil genieten van de Olympische Spelen en huurt daarvoor drie weken een tv met een groot beeldscherm. Direct na afloop van de Olympische Spelen verhuist Henk en hij brengt de tv niet terug, omdat hij die wil houden.

73

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

• Steven vraagt aan een garagehouder of hij een proefritje mag maken met de nieuwe Audi A6. Hij identificeert zich met een vals identiteitsbewijs, krijgt de sleutels en rijdt weg. Hij brengt de auto met opzet niet meer terug, om die zelf te houden.

• Marijke komt met haar karretje vol met boodschappen bij de kassa van de supermarkt. Het is erg druk en het meisje achter de kassa ziet niet dat Marijke een kratje bier onder op het karretje heeft staan. Marijke betaalt alles, behalve het bier. Ze vindt dat het meisje maar beter had moeten opletten.

Opdracht 2 Verduistering a. Lees artikel 321 uit het Wetboek van Strafrecht. Wat zijn vier belangrijke elementen in dit artikel over verduistering? een goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort een goed dat iemand onder zich heeft, maar niet door een misdrijf wegnemen met opzet wederrechtelijk toe-eigenen b. Wat is het belangrijkste verschil tussen diefstal en verduistering?

8.4 Verduistering in dienstbetrekking Bij verduistering in dienstbetrekking is natuurlijk ook sprake van verduistering. Maar er is een verschil; de verdachte heeft het goed onder zich in verband met zijn werk. In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 322 het volgende over verduistering in dienstbetrekking:

Artikel 322 Verduistering in dienstbetrekking Verduistering gepleegd door hem die het goed uit hoofde van zijn persoonlijke dienstbetrekking of van zijn beroep, of tegen geldelijke vergoeding onder zich heeft, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Kenmerken verduistering in dienstbetrekking Ook in dit artikel gaat het over verduistering, maar het grote verschil met verduistering uit artikel 321 is dat de dader door zijn werk al over de verduisterde goederen kan beschikken. Hij is geen eigenaar, maar door zijn werk, kan hij wel gemakkelijk over de goederen beschikken.

74

Hoofdstuk 8 Diefstal | Verduistering | Verduistering in dienstbetrekking

Voorbeelden verduistering in dienstbetrekking • De beheerder van een fietsenstalling verkoopt zonder toestemming de fiets van een klant en steekt de opbrengst in zijn eigen zak.

• Een medewerker van een magazijn van een ICT-leverancier neemt met opzet computeronderdelen mee naar huis om die in zijn privécomputer te gebruiken.

• De financieel administrateur van een bedrijf stort € 10.000, - van het bedrijf op zijn privérekening om gokschulden te kunnen betalen.

• Het ziekenhuis heeft nieuwe computers aangeschaft. Een afdelingshoofd krijgt de opdracht om de oude computers voor € 100,- per stuk aan liefhebbers te verkopen. Hij neemt drie computers mee voor zijn kinderen zonder daarvoor te betalen.

Opdracht 3 Verduistering in dienstbetrekking a. Lees artikel 322 uit het Wetboek van Strafrecht.

Wat is het belangrijkste verschil met diefstal en verduistering?

b. Wat is een voorbeeld van verduistering in dienstbetrekking?

Iemand verkoopt een gevonden fiets.

Een klant van een supermarkt neemt een van de bossen bloemen mee die buiten staan opgesteld, zonder daarvoor te betalen.

Een medewerker van de garderobe in een theater verstopt een jas die daar in bewaring is gegeven, om die jas later mee naar huis te kunnen nemen.

8.5 Samenvatting Misdrijf

Strafbare handeling

Diefstal

Het ‘wegnemen’ van enig goed zonder toestemming van de rechthebbende met de bedoeling het te houden.

Verduistering

Een geleend, gehuurd of geleased goed met opzet niet op tijd of helemaal niet terugbrengen met de bedoeling het te houden, zonder toestemming van de rechthebbende.

Verduistering in dienstbetrekking

Een goed dat iemand onder zich heeft in verband met zijn werk zonder toestemming meenemen met de bedoeling het te houden.

75

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

8.6 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

76

HOOFDSTUK 9 HUISVREDEBREUK | LOKAALVREDEBREUK | VERBODEN TOEGANG 9.1 Inleiding Huisvredebreuk, lokaalvredebreuk en ‘verboden toegang’ zijn strafbare feiten die op elkaar lijken en worden daarom wel eens verward. Als beveiliger moet je deze strafbare feiten kunnen beschrijven en onderscheiden om te kunnen bepalen of je een overtreder mag aanhouden en waarvoor.

Leerdoelen • Je kunt de volgende strafbare feiten beschrijven en onderscheiden: huisvredebreuk, lokaalvredebreuk en verboden toegang.

• Je kunt het begrip vorderen beschrijven en je weet in welke situaties je moet vorderen.

77

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

9.2 Huisvredebreuk Artikel 138 uit het Wetboek van Strafrecht moet de vrede en onze vrijheid waarborgen tegen indringers en onbevoegden in onze woning, maar ook in het afgeschermde gebied rond de woning en in een besloten lokaal. Overtreding van artikel 138 is een misdrijf. In het Wetboek van Strafrecht staat over huisvredebreuk het volgende:

Artikel 138 Huisvredebreuk 1. Hij die in een woning, besloten lokaal of erf, bij een ander in gebruik, wederrechtelijk binnendringt of wederrechtelijk aldaar vertoevende, zich niet op de vordering van of vanwege de rechthebbende aanstonds verwijdert, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van de derde categorie.

2. Hij die zich toegang verschaft door middel van braak of inklimming, van valse sleutels, van een valse order of een vals kostuum, of die, zonder voorkennis van de rechthebbende en anders dan ten gevolge van vergissing binnengekomen, aldaar wordt aangetroffen in de voor de nachtrust bestemde tijd, wordt geacht te zijn binnengedrongen.

3. Indien hij bedreigingen uit of zich bedient van middelen geschikt om vrees aan te jagen, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.

4. De in het eerste en derde lid bepaalde gevangenisstraffen kunnen met een derde worden verhoogd, indien twee of meer verenigde personen het misdrijf plegen.

Kenmerken huisvredebreuk Artikel 138 Wetboek van Strafrecht gaat over plaatsen waar iemand niet mag zijn en binnendringen zonder de toestemming en tegen de wil van de rechthebbende.

Het artikel wordt wel huisvredebreuk genoemd, maar het gaat over meer plaatsen dan alleen huizen of woningen.

Huisvredebreuk is van toepassing op de volgende plaatsen: • Woningen, maar ook bijvoorbeeld studentenkamers, woonschepen en woonwagens. Het gaat erom dat het een plaats is waar iemand woont en dat die plaats als vaste verblijfsplaats dient.

• Besloten lokalen zijn geen woningen, maar wel ruimtes met muren en een dak. Voorbeelden zijn een schuur bij een woning, een kantoor, een kerk, een café, een winkel, een concertzaal of een bioscoop.

• Besloten erven. Dat zijn grondstukken die bij een huis of een besloten lokaal horen. Het stuk grond moet wel duidelijk zijn afgescheiden door bijvoorbeeld: een muur, een hek, een haag, een schutting of een sloot.

Wanneer is sprake van huisvredebreuk?

Er is in verschillende situaties sprake van huisvredebreuk. Een voorwaarde is altijd dat de persoon om wie het gaat, moet weten dat hij op een bepaalde plaats niet mag zijn en die plaats niet verlaat.

78

Hoofdstuk 9 Huisvredebreuk | Lokaalvredebreuk | Verboden toegang

Voorbeelden huisvredebreuk • Een bewoner van een woonhuis hoort ’s nachts geluiden in de woonkamer. Als hij gaat kijken ontdekt hij een inbreker die via een opengebroken raamkozijn is binnengedrongen. Hier is direct sprake van huisvredebreuk. Er hoeft niet gevorderd te worden. De inbreker heeft zich ook schuldig gemaakt aan vernieling.

• Een man die zich in een supermarkt regelmatig vervelend gedroeg, heeft een schriftelijke verblijfsontzegging ontvangen. Hij trekt zich daar echter niets van aan en verschijnt toch weer in de supermarkt. Nu hoeft maar één keer te worden gevorderd. Als hij vervolgens niet direct vertrekt, is hij strafbaar voor huisvredebreuk.

• In een museum loopt een bezoeker die is binnengelaten. Hij is echter dronken en valt andere bezoekers lastig. Een beveiliger wil daarom dat hij het museum verlaat. Hij vordert de man door te zeggen: ‘Ik wil dat u nu weggaat.’ Nu weet die man dat hij niet meer welkom is. Als hij niet vertrekt, moet er een tweede keer gevorderd worden. Als hij dan nog niet vertrekt, is er sprake van huisvredebreuk en kan de man worden aangehouden.

• Bas Breukers houdt een verjaardagsfeest. Daarbij heeft hij ook zijn nieuwe buren uitgenodigd.

Al gauw blijkt de nieuwe buurman stevig te drinken en hij begint de 20-jarige dochter van Breukers lastig te vallen. Breukers wil de buurman en zijn vrouw zo snel mogelijk de deur uit hebben en vordert dat ze weg moeten gaan. De buurman wil echter zijn glas bier nog rustig opdrinken en hij en zijn vrouw gaan niet weg. Ook na een tweede vordering blijven ze rustig zitten. Nu is er sprake van huisvredebreuk en mag Breukers hen aanhouden.

Opdracht 1 Huisvredebreuk a. Wat is huisvredebreuk?

b. We spreken over huisvredebreuk als de persoon om wie het gaat, moet weten dat hij op die plaats

mag zijn en hij

die plaats te

verlaten. c. Wat zijn drie voorbeelden van plaatsen waar sprake kan zijn van huisvredebreuk? een woonboot een eengezinswoning een gemeentehuis een bedrijfsgebouw

9.3 Lokaalvredebreuk Het doel van artikel 139 Wetboek van Strafrecht is hetzelfde als dat van huisvredebreuk, maar lokaalvredebreuk vindt plaats op andere plaatsen. Overtreding van lokaalvredebreuk is een misdrijf. In het Wetboek van Strafrecht staat over lokaalvredebreuk het volgende: 79

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Artikel 139 Lokaalvredebreuk 1. Hij die in een voor de openbare dienst bestemd lokaal wederrechtelijk binnendringt of wederrechtelijk aldaar vertoevende, zich niet op de vordering van de bevoegde ambtenaar aanstonds verwijdert, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie.

2. Hij die zich de toegang heeft verschaft door middel van braak of inklimming, van valse sleutels, van een valse order of een vals kostuum, of die zonder voorkennis van de bevoegde ambtenaar en anders dan ten gevolge van vergissing binnengekomen, aldaar wordt aangetroffen in de voor de nachtrust bestemde tijd, wordt geacht te zijn binnengedrongen.

3. Indien hij bedreigingen uit of zich bedient van middelen geschikt om vrees aan te jagen, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie.

4. De in het eerste en derde lid bepaalde gevangenisstraffen kunnen met een derde worden verhoogd, indien twee of meer verenigde personen het misdrijf plegen.

Kenmerken lokaalvredebreuk Lokaalvredebreuk lijkt veel op huisvredebreuk, maar in tegenstelling tot huisvredebreuk moet het vorderen worden gedaan door een bevoegde ambtenaar. Het belangrijkste verschil is dat lokaalvredebreuk alleen mogelijk is in gebouwen die in gebruik zijn van de landelijke overheid, de provincie of de gemeente.

Voorbeelden plaatsen lokaalvredebreuk • • • • •

stadhuis politiebureau belastingkantoor gerechtsgebouw ministeriegebouw.

Opdracht 2 Lokaalvredebreuk a. Wat is lokaalvredebreuk?

b. We spreken over lokaalvredebreuk als de persoon om wie het gaat, moet weten dat hij op die plaats te verlaten.

80

mag zijn en hij

die plaats

Hoofdstuk 9 Huisvredebreuk | Lokaalvredebreuk | Verboden toegang

c. Wat zijn drie voorbeelden van plaatsen waar sprake kan zijn van lokaalvredebreuk? een tuin bij het ministerie van Defensie een winkel een belastingkantoor een gerechtsgebouw d. Leg het verschil uit tussen lokaalvredebreuk en huisvredebreuk.

9.4 Vorderen Wat is vorderen?

Vorderen betekent dwingend iets eisen. Het gaat verder dan alleen maar vragen iets te doen.

Bij huisvredebreuk en lokaalvredebreuk wordt veel gevorderd. Je eist dat iemand een plaats onmiddellijk verlaat. Dat kan door bijvoorbeeld te zeggen: • 'Ik wil dat u hier onmiddellijk weggaat.' of: • 'Ik vorder u dit pand direct te verlaten.'

Wanneer is vorderen niet nodig?

Vorderen is niet nodig als iemand willens en wetens (met opzet) wederrechtelijk is binnengedrongen (zie lid 2 van artikel 138 en 139). Die persoon weet dat hij onrechtmatig op die plaats is. Daarom is er direct sprake van huisvredebreuk of lokaalvredebreuk. Hiervan is bijvoorbeeld sprake bij inbraak, gebruik van een valse sleutel of een valse order.

Eén keer vorderen Soms is iemand niet wederrechtelijk binnengedrongen, maar hij bevindt zich wel ergens waar hij niet mag zijn. Dan is één keer vorderen noodzakelijk voordat er sprake kan zijn van huisvredebreuk of lokaalvredebreuk.

• Iemand is tijdens openingstijden in een winkel, maar weet dat hij niet welkom is en heeft dat ook op papier ontvangen.

• Iemand bevindt zich per ongeluk, maar zonder toestemming ergens waar hij niet zijn mag.

De persoon is bijvoorbeeld via een open deur een pand binnengelopen of heeft het bordje 'HIER MELDEN' in een bedrijfspand gemist.

Twee keer vorderen Twee keer vorderen is noodzakelijk als iemand mét toestemming ergens binnen is, maar vervolgens moet vertrekken.

Na de eerste vordering weet die persoon dat hij geen toestemming meer heeft om daar te zijn.

Een weigering om te vertrekken na de eerste vordering is nog niet strafbaar.

Na de tweede vordering voldoet een weigering om te vertrekken wel aan de wettelijke eisen uit artikel 138 en 139. Dan is er sprake van huisvredebreuk of lokaalvredebreuk.

81

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Opdracht 3 Vorderen a. Wat betekent ‘vorderen’?

b. Wanneer is vorderen niet nodig?

Als iemand met opzet wederrechtelijk is binnengedrongen.

Als iemand ergens is uitgenodigd en vervolgens moet vertrekken.

Als iemand niet weet dat hij op een verboden plaats is. c. Wanneer is vorderen wél nodig om iemand aan te kunnen houden voor huisvredebreuk of lokaalvredebreuk?

d. Verbind elke situatie uit de linkerkolom met het juiste aantal keren vorderen in de rechterkolom.

Iemand komt bij iemand binnen met de smoes dat hij de meterstanden komt opnemen.

2 x vorderen

Een ingehuurde schilder loopt per ongeluk een ruimte binnen waar hij niet mag zijn.

Vorderen is niet nodig

De vader van een leerling die op school is toegelaten, gedraagt zich vervelend en moet vertrekken.

1 x vorderen

9.5 Verboden toegang Artikel 461 Wetboek van Strafrecht wordt ook wel ‘zich bevinden op verboden grond’ genoemd. Het gaat net als artikel 138 en 139 over mensen die zich ergens bevinden waar ze niet mogen zijn. Alleen gaat het nu niet om gebouwen of besloten erven maar om grond. Een ander verschil is dat naast mensen in dit artikel ook vee wordt genoemd. Artikel 461 is geen misdrijf, maar een overtreding.

In het Wetboek van Strafrecht staat het volgende over ‘zich bevinden op verboden grond’:

82

Hoofdstuk 9 Huisvredebreuk | Lokaalvredebreuk | Verboden toegang

Artikel 461 Verboden toegang Hij die, zonder daartoe gerechtigd te zijn, zich op eens anders grond waarvan de toegang op een voor hem blijkbare wijze door de rechthebbende is verboden, bevindt of daar vee laat lopen, wordt gestraft met geldboete van de eerste categorie.

Kenmerken verboden toegang Verboden grond is grond van iemand anders. Dat kan een bosperceel zijn, maar ook een vijver, een meer en een natuurgebied.

Iemand overtreedt artikel 461 als hij zonder toestemming van de rechthebbende een stuk grond betreedt of er vee laat lopen. Voorwaarde is wel dat het stuk grond duidelijk begrensd moet zijn door bijvoorbeeld een ketting, een heg, een muur, een sloot of andere duidelijk waarneembare afscheidingen.

Het bekende bordje ‘Verboden Toegang art. 461 Wetboek van Strafrecht’ is niet noodzakelijk, behalve als het stuk grond niet duidelijk begrensd is. Dan moeten er wel voldoende van die bordjes staan.

Het is niet nodig om iemand te vorderen voordat er sprake is van ‘zich bevinden op verboden grond’.

Opdracht 4 Verboden toegang a. Wat betekent ‘zich bevinden op verboden grond’?

b. Wat is een belangrijke voorwaarde om te kunnen spreken over ‘zich bevinden op verboden grond’?

c. Wat zijn voorbeelden van plaatsen waar sprake kan zijn van ‘zich bevinden op verboden grond’? een natuurgebied het terras bij een café een weiland een bosperceel

9.6 Samenvatting

Misdrijf of overtreding?

Huisvredebreuk

Lokaalvredebreuk

Verboden toegang

Misdrijf

Misdrijf

Overtreding

83

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Huisvredebreuk

Lokaalvredebreuk

Verboden toegang

Dader

• Iemand die • Iemand die wederrechtelijk wederrechtelijk ergens is ergens is binnengedrongen binnengedrongen (vordering niet nodig) (vordering niet nodig) of of • daar aanwezig is en • daar aanwezig is en na vordering niet na vordering niet vertrekt. vertrekt.

Iemand die zich zonder toestemming van de rechthebbende op duidelijk begrensde private grond bevindt of daar vee laat lopen.

Plaats

Een woning, een besloten lokaal of een besloten erf.

Gebouwen waar werk Verboden private grond wordt verricht voor de of water. landelijke overheid, de provincie of de gemeente.

Wanneer strafbaar?

Als sprake is van:

Als sprake is van:

wederrechtelijk binnendringen of wederrechtelijk aanwezig zijn.

wederrechtelijk binnendringen of wederrechtelijk aanwezig zijn.

Als sprake is van: • Geen toestemming van rechthebbende • Duidelijk begrensde grond of er is een bord ‘verboden toegang’ • Een persoon die zelf op de verboden grond is of er vee laat grazen.

Vorderen • Vorderen betekent dat je eist dat iemand een plaats onmiddellijk verlaat.

• Vorderen is niet nodig als iemand willens en wetens (met opzet) wederrechtelijk is binnengedrongen.

• Eén keer vorderen: – Iemand weet dat hij op een bepaalde plaats niet welkom is en heeft dat ook op papier ontvangen.

– Iemand bevindt zich per ongeluk, maar zonder toestemming ergens waar hij niet mag zijn.

• Twee keer vorderen: Iemand is met toestemming ergens binnen, maar moet vervolgens vertrekken.

9.7 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

84

HOOFDSTUK 10 MISHANDELING | ZWARE MISHANDELING 10.1 Inleiding De wet geeft geen omschrijving van mishandeling, omdat er meerdere vormen van mishandeling bestaan. In het algemeen is altijd sprake van het wederrechtelijk en met opzet toebrengen van pijn en/of letsel. De lichtste vorm is ‘eenvoudige mishandeling’ en de zwaarste is ‘zware mishandeling met voorbedachten rade’.

Leerdoelen Je kunt de volgende strafbare feiten beschrijven en onderscheiden: mishandeling en zware mishandeling.

10.2 Mishandeling Mishandeling wordt ook wel ‘eenvoudige mishandeling’ genoemd. Het plegen daarvan is een misdrijf. In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 300 het volgende over mishandeling:

85

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Artikel 300 (eenvoudige) mishandeling 1. Mishandeling wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie.

2. Indien het feit zwaar lichamelijk letsel ten gevolge heeft, wordt de schuldige gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.

3. Indien het feit de dood ten gevolge heeft, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vierde categorie.

4. Met mishandeling wordt gelijkgesteld opzettelijke benadeling van de gezondheid.

5. Poging tot dit misdrijf is niet strafbaar.

Kenmerken mishandeling Er is sprake van eenvoudige mishandeling als wederrechtelijk en opzettelijk lichte pijn of licht lichamelijk letsel wordt toegebracht of als iemands gezondheid wordt benadeeld. De gevolgen van eenvoudige mishandeling zijn meestal niet zo ernstig.

Soms zijn de gevolgen echter ernstiger dan de dader heeft gewild. Hij is daar wel aansprakelijk voor en kan er zwaarder voor worden gestraft (zie lid 2 en 3 van artikel 300).

Poging tot eenvoudige mishandeling is niet strafbaar. Een poging om een zwaardere vorm van mishandeling te plegen is wél strafbaar.

Voorbeelden mishandeling • Gerard slaat tijdens een heftige woordenwisseling zijn vrouw met de vlakke hand tegen de wang.

• Ruben slaat Karim tijdens een ruzie met een paraplu een bloedneus.

• Floris schopt tijdens een ruzie zijn buurman tegen het been. Die schrikt daarvan, struikelt en valt achterover met zijn hoofd tegen de stoeprand waardoor hij overlijdt.

• De drugsverslaafde moeder stuurt haar jonge kinderen elke dag zonder ontbijt naar school, omdat ze geen zin heeft uit bed te komen.

Opdracht 1 Mishandeling a. Welke drie onderdelen maken allemaal deel uit van de omschrijving van (eenvoudige) mishandeling? opzettelijk onopzettelijk met redelijk doel toebrengen van lichte pijn of licht lichamelijk letsel toebrengen van zwaar lichamelijk letsel als iemands gezondheid wordt benadeeld b. Een poging tot mishandeling is niet / wel strafbaar

86

Hoofdstuk 10 Mishandeling | Zware mishandeling

10.3 Zware mishandeling Zware mishandeling is een misdrijf. In het Wetboek van Strafrecht staat in artikel 302 het volgende over zware mishandeling:

Artikel 302 Zware mishandeling 1. Hij die aan een ander opzettelijk zwaar lichamelijk letsel toebrengt, wordt als schuldig aan zware mishandeling, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie.

2. Indien het feit de dood ten gevolge heeft, wordt de schuldige gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste tien jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Kenmerken zware mishandeling • Bij zware mishandeling gaat het om wederrechtelijk en opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel.

• Er mag geen sprake zijn van de wil tot doden. Als het slachtoffer door de zware mishandeling toch overlijdt, wordt de dader wel zwaarder gestraft dan in de situatie waarbij het slachtoffer niet overlijdt.

Voorbeelden zware mishandeling • Tijdens een voetbalwedstrijd krijgt Axel in het heetst van de strijd een duw van een tegenstander. Als reactie geeft hij de tegenstander in een opwelling een kopstoot en een aantal forse trappen tegen het lichaam. Het slachtoffer houdt er een hersenschudding, een gebroken neus en diverse kneuzingen aan over.

• Een jongeman spreekt een jongen aan die op zaterdagavond fietsen in de gracht gooit. Als reactie stuift de jongen op hem af en hij wordt zo mishandeld dat hij enkele maanden nodig heeft om daarvan te herstellen.

• Een man heeft een discussie met een maaltijdbezorger die veel te hard en roekeloos door een voetgangersgebied rijdt. Er ontstaat een worsteling waarbij de maaltijdbezorger - die ook aan kickboksen doet - de man met een vuistslag op het hoofd tegen de grond slaat. De man raakt in coma en loopt onder andere een hersenkneuzing en een halfzijdige verlamming op. Hij ontwaakt wel uit de coma, maar zal nooit meer volledig herstellen.

Opdracht 2 Zware mishandeling a. Wat is zware mishandeling?

87

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

b. Is een poging tot zware mishandeling strafbaar? ja nee

10.4 Samenvatting (Eenvoudige) mishandeling

Zware mishandeling

Misdrijf of overtreding? Misdrijf

Misdrijf

Wat is strafbaar?

Wederrechtelijk en opzettelijk toebrengen van lichte pijn of licht lichamelijk letsel

Wederrechtelijk en opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel

Poging

Niet strafbaar

Wel strafbaar

10.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

88

HOOFDSTUK 11 VERNIELING | OPENLIJKE GEWELDPLEGING 11.1 Inleiding Bij openlijke geweldpleging en vernieling is sprake van geweld. In geval van openlijke geweldpleging is het geweld tegen personen of goederen en bij vernieling tegen dieren of goederen. Een belangrijk verschil is dat er bij openlijke geweldpleging altijd een groep betrokken is en bij vernieling kan sprake zijn van één dader.

Leerdoelen Je kunt de volgende strafbare feiten beschrijven en onderscheiden: vernieling en openlijke geweldpleging.

11.2 Vernieling In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 350 het volgende over vernieling:

89

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Artikel 350 Vernieling 1. Hij die opzettelijk en wederrechtelijk enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort, vernielt, beschadigt, onbruikbaar maakt of wegmaakt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de vierde categorie.

2. Gelijke straf wordt toegepast op hem die opzettelijk en wederrechtelijk een dier dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort, doodt, beschadigt, onbruikbaar maakt of wegmaakt.

Kenmerken vernieling • Vernieling is een misdrijf en kan overal plaatsvinden. In het openbaar, maar ook in niet-openbare plaatsen.

• Bij vernieling in openbare ruimtes is sprake van maar één dader (als er in openbare ruimtes meerdere personen vernielingen aanrichten, spreken we over openlijke geweldpleging).

• Bij vernieling in niet-openbare ruimtes kan sprake zijn van één of meerdere daders.

• Bij vernieling richt het geweld zich op dieren of goederen. Daarbij moet sprake zijn van vernieling, beschadiging, onbruikbaar maken of wegmaken.

Voorbeelden vernieling • Een dronken en agressieve jongeman vernielt op straat auto's door ertegen te trappen en er met voorwerpen op te slaan.

• Een voetbalhooligan breekt na afloop van de wedstrijd een parasol op het terras van een restaurant doormidden om een deel daarvan te kunnen gebruiken als slagwapen.

• Ali schiet de kat van de overburen dood omdat die regelmatig probeert vissen uit zijn vijver te halen.

• Jan en Bas vernielen de inboedel in het huis van een oom omdat ze ruzie met hem hebben.

• Rob zet na een uitgaansavond in een dronken bui de hokken van konijnen open bij de kinderboerderij. Daardoor ontsnappen de dieren en deze trekken een woonwijk in.

• Dirk heeft een buis waarmee hij pijltjes kan wegblazen. In het park schiet hij daarmee een pijltje in een eend, die daardoor gewond raakt.

Opdracht 1 Vernieling a. Is vernieling een overtreding of een misdrijf? een overtreding een misdrijf

90

Hoofdstuk 11 Vernieling | Openlijke geweldpleging

b. Wat zijn de vier mogelijke strafbare handelingen bij ‘vernieling’?

c. Waarop richt vernieling zich? personen of goederen personen of dieren goederen of dieren d. Bij vernieling in een openbare ruimte is sprake van één dader / twee daders / drie of meer daders.

11.3 Openlijke geweldpleging In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 141 het volgende over openlijke geweldpleging:

Artikel 141 Openlijke geweldpleging 1. Zij die openlijk in vereniging geweld plegen tegen personen of goederen, worden gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren en zes maanden of geldboete van de vierde categorie.

2. De schuldige wordt gestraft: a. met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vierde categorie, indien hij opzettelijk goederen vernielt of indien het door hem gepleegde geweld enig lichamelijk letsel ten gevolge heeft; b. met gevangenisstraf van ten hoogste negen jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien dat geweld zwaar lichamelijk letsel ten gevolge heeft; c. met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien dat geweld de dood ten gevolge heeft.

Kenmerken openlijke geweldpleging • Iemand die zich schuldig maakt aan openlijke geweldpleging begaat een misdrijf.

• Het geweld moet openlijk gebeuren. Dit betekent dat het geweld moet plaatsvinden op een plaats waar publiek aanwezig is of waar publiek het zou kunnen zien.

• Het gaat altijd over fysiek geweld tegen personen of goederen gepleegd door een groep (twee of meer personen).

• Ook als de groep geweld gebruikt tegen één persoon of één goed, is dat openlijke geweldpleging.

91

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Voorbeelden openlijke geweldpleging • Een groep van vijf dronken en agressieve jongeren vernielen op straat auto's door ertegen te trappen en er met voorwerpen op te slaan.

• Voorbijgangers zien en horen door een openstaand raam van een woning dat twee mannen de inboedel kort en klein slaan.

• Twee agressieve mannen mishandelen iemand in het uitgaansgebied.

• Drie jonge meiden zijn kwaad op een ander meisje omdat ze over hen geroddeld heeft. Ze trekken haar van de fiets en trappen haar waardoor ze gewond raakt.

• Een groep voetbalhooligans trekt uren voor de wedstrijd het centrum van de stad in en vernielt daar de stoelen en tafels op het buitenterras van een café.

Opdracht 2 Openlijke geweldpleging a. Openlijke geweldpleging is een overtreding / misdrijf.

b. Waarop richt openlijke geweldpleging zich? personen of goederen personen of dieren goederen of dieren c. Waar kan sprake zijn van openlijke geweldpleging?

d. Van hoeveel daders is bij openlijke geweldpleging sprake? één twee of meer

11.4 Samenvatting Openlijke geweldpleging

Vernieling

Misdrijf of overtreding

Misdrijf

Misdrijf

Dader(s)

Twee of meer daders

In openbare ruimtes: één dader In niet-openbare ruimtes: één of meerdere daders

92

Hoofdstuk 11 Vernieling | Openlijke geweldpleging

Openlijke geweldpleging

Vernieling

Plaats

Plaatsen waar publiek aanwezig is of waar publiek het geweld zou kunnen zien

Overal

Strafbaar

Gebruik van fysiek geweld

Vernieling, beschadiging, onbruikbaar maken of wegmaken

Gericht op

Personen of goederen

Dieren of goederen

11.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

93

HOOFDSTUK 12 OPZETTELIJKE BRANDSTICHTING | BRAND DOOR SCHULD 12.1 Inleiding Bij zowel ‘opzettelijke brandstichting’ als bij ‘brand door schuld’ gaat het strafbare feit over brand, een ontploffing of een overstroming. Geen verschil zou je zo zeggen, maar dat is er wel.

Het verschil heeft vooral te maken met opzet en verwijtbare schuld.

Leerdoelen Je kunt de volgende strafbare feiten beschrijven en onderscheiden: opzettelijke brandstichting en brand door schuld.

12.2 Opzettelijke brandstichting In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 157 het volgende over opzettelijke brandstichting:

94

Hoofdstuk 12 Opzettelijke brandstichting | Brand door schuld

Artikel 157 Opzettelijke brandstichting Hij die opzettelijk brand sticht, een ontploffing teweegbrengt of een overstroming veroorzaakt, wordt gestraft: 1. met gevangenisstraf van ten hoogste twaalf jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien daarvan gemeen gevaar voor goederen te duchten is; 2. met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien daarvan levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel voor een ander te duchten is; 3. met levenslange gevangenisstraf of tijdelijke van ten hoogste twintig jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien daarvan levensgevaar voor een ander te duchten is en het feit iemands dood ten gevolge heeft.

Kenmerken opzettelijke brandstichting Opzettelijk brandstichten is een misdrijf waarbij altijd sprake is van opzet. Artikel 157 gaat niet alleen over het veroorzaken van brand, maar ook over het veroorzaken van een ontploffing of een overstroming.

Een verdachte is strafbaar bij opzet en als minstens een van de volgende omstandigheden van toepassing is: • Er was een reële kans op gevaar voor goederen.

• Er was een reële kans op levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel.

• Er is iemand overleden.

Voorbeelden opzettelijke brandstichting • De eigenaar van een stacaravan op een camping steekt opzettelijk zijn stacaravan in brand.

Daarmee probeert hij geld voor de goed verzekerde caravan van de verzekeringsmaatschappij te ontvangen. De buren links en rechts van de caravan weten op het nippertje aan het vuur te ontsnappen, maar hebben wel gevaar gelopen.

• Remie vindt dat hij onterecht is ontslagen. Daarom steekt hij uit boosheid het hoofdkantoor van zijn voormalige werkgever in brand terwijl daar zo’n tachtig mensen aan het werk zijn.

Eén persoon overlijdt door rookvergiftiging.

• Branko laat bij de buurman met wie hij ruzie heeft, gas uit het gastoestel in de keuken lopen.

Na een uur gooit hij een brandende lucifer naar binnen waardoor de keuken ontploft.

Opdracht 1 Opzettelijke brandstichting a. Opzettelijke brandstichting is een overtreding / misdrijf.

95

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

b. Waarvan is altijd sprake bij opzettelijke brandstichting? er is brand gesticht er is iemand overleden er is sprake van opzet c. In artikel 157 in het Wetboek van Strafrecht over opzettelijke brandstichting wordt gesproken over ‘gemeen gevaar’. Wat betekent dat? algemeen gevaar een gevaarlijke situatie in een gemeente gevaar dat opzettelijk wordt veroorzaakt

12.3 Brand door schuld In het Wetboek van Strafrecht lees je in artikel 158 het volgende over brand door schuld:

Artikel 158 Brand door schuld Hij aan wiens schuld brand, ontploffing of overstroming te wijten is, wordt gestraft: 1. met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste drie maanden of geldboete van de vierde categorie, indien daardoor gemeen gevaar voor goederen ontstaat; 2. met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste zes maanden of geldboete van de vierde categorie, indien daardoor levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel voor een ander ontstaat; 3. met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste een jaar of geldboete van de vierde categorie, indien het feit iemands dood ten gevolge heeft.

Kenmerken brand door schuld Ook brand door schuld is een misdrijf. Bij brand door schuld is geen sprake van opzet, maar van verwijtbare schuld. Daarom wordt het minder zwaar bestraft dan opzettelijke brandstichting.

Het gaat, net als bij opzettelijke brandstichting, niet alleen om brand, maar ook over een ontploffing of een overstroming.

Een verdachte is strafbaar als er sprake is van schuld die wordt veroorzaakt door grove onachtzaamheid, nalatigheid of onvoorzichtigheid. Verder moet minstens een van volgende omstandigheden van toepassing zijn: • Er was een reële kans op gevaar voor goederen.

• Er was een reële kans op levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel.

• Er is iemand overleden.

96

Hoofdstuk 12 Opzettelijke brandstichting | Brand door schuld

Voorbeelden brand door schuld • Pascal weet dat het niet verstandig is een barbecue met een brandbare vloeistof aan te steken. Hij doet het toch, omdat hij denkt dat het gevaar wel mee zal vallen. Al gauw ontstaat er echter een steekvlam waardoor zijn buurjongen ernstige brandwonden oploopt.

• Jolien gooit op een hete dag een nog smeulende sigaret uit haar auto in de berm langs de weg. Daar vliegt het lange gras al snel in brand, waardoor een flinke bermbrand ontstaat.

Een wegwerker kon maar met grote moeite uit de bermbrand ontsnappen.

• Stef kweekt wiet op zijn zolderkamer. Hij wil de energiekosten zo laag mogelijk houden en verandert daarom wat in de meterkast en de stroomtoevoer. Daardoor ontstaat er brand en zijn tussenwoning brandt bijna volledig uit. De woningen en het leven van de buren hebben groot gevaar gelopen.

Opdracht 2 Brand door schuld a. Is brand door schuld een overtreding of een misdrijf? een overtreding een misdrijf b. Waarvan is altijd sprake bij brand door schuld?

Er is sprake van verwijtbare schuld / is sprake van brand / was een reële kans op gevaar voor goederen.

12.4 Samenvatting Opzettelijke brandstichting

Brand door schuld

Misdrijf of overtreding?

Misdrijf

Misdrijf

Strafbare feiten

• brandstichten • ontploffing veroorzaken • overstroming veroorzaken

• brand veroorzaken • ontploffing veroorzaken • overstroming veroorzaken

Strafbaar bij

Opzet en minstens een van de drie volgende omstandigheden: 1. Er was een reële kans op gevaar voor goederen.

2. Er was een reële kans op levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel.

3. Er is iemand overleden.

Verwijtbare schuld door grove onachtzaamheid, nalatigheid of onvoorzichtigheid en minstens een van de drie volgende omstandigheden: 1. Er was een reële kans op gevaar voor goederen.

2. Er was een reële kans op levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel.

3. Er is iemand overleden.

97

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

12.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

98

HOOFDSTUK 13 WEIGEREN HULPBETOON | NALATEN VAN HULP 13.1 Inleiding Bij zowel ‘weigeren hulpbetoon’ als bij ‘nalaten van hulp’ gaat het strafbare feit over geen hulp bieden. Er zijn wel verschillen en die moet een beveiliger kunnen beschrijven.

Leerdoelen Je kunt de volgende strafbare feiten beschrijven en onderscheiden: weigeren hulpbetoon en nalaten van hulp.

13.2 Weigeren hulpbetoon Over ‘weigeren hulpbetoon’ staat in het Wetboek van Strafrecht in artikel 446 het volgende over weigering hulpbetoon:

99

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Artikel 446 Weigeren hulpbetoon Hij die, bij het bestaan van gevaar voor de algemene veiligheid van personen of goederen of bij ontdekking van een misdrijf op heterdaad, het hulpbetoon weigert dat de openbare macht van hem vordert en waartoe hij, zonder zich aan dadelijk gevaar bloot te stellen, in staat is, wordt gestraft met geldboete van de eerste categorie.

Kenmerken weigeren hulpbetoon Weigeren hulpbetoon is een overtreding. Bij ‘weigeren hulpbetoon’ is sprake van een weigering om te helpen, terwijl er sprake is van een vordering van iemand van de openbare macht (een politieambtenaar, een brandweerman of een militair).

Een vordering is een eis en eisen gaat verder dan vragen. Een verzoek om hulp kan geweigerd worden; een vordering niet. Alleen als degene die wordt gevorderd zich direct in een gevaarlijke situatie moet begeven, mag de vordering worden geweigerd.

Strafbaar Iemand is strafbaar voor het weigeren om hulp te verlenen als er: • sprake is van een van de volgende situaties: – er is gevaar voor de algemene veiligheid van personen of goederen, of – er is een misdrijf op heterdaad ontdekt.

• gevorderd is • geen direct gevaar is voor de persoon die moet helpen.

Voorbeelden weigeren hulpbetoon • Op de weg ligt een over de kop geslagen auto, waaruit de politie zojuist een gewonde heeft gehaald. Die zijn ze aan het verzorgen, maar er dreigt gevaar voor passerend verkeer. Daarom vordert een van de politieagenten een toeschouwer om 112 te bellen. Voor de toeschouwer bestaat geen gevaar, maar deze weigert en verdwijnt. Deze toeschouwer is strafbaar voor overtreding van artikel 446.

• Er is brand uitgebroken in een woonhuis naast het dierenasiel. Een brandweerman vordert een buurtbewoner om enkele dieren uit de hokken te halen. Dit kan zonder gevaar, maar de buurtbewoner weigert. Nu is er sprake van ‘weigeren hulpbetoon’.

• Een politieagent wil een man op straat aanhouden, maar deze verzet zich hevig. De agent vordert een voorbijganger om hem te helpen de man onder controle te krijgen. Nu is deze voorbijganger niet verplicht te helpen. Hij zou zich onmiddellijk in een gevaarlijke situatie moeten begeven en dat is niemand verplicht. Als de agent zou vorderen om via 112 hulp voor hem in te roepen, moet de voorbijganger wél aan die vordering voldoen. Dat kan zonder gevaar.

100

Hoofdstuk 13 Weigeren hulpbetoon | Nalaten van hulp

Opdracht 1 Weigeren hulpbetoon a. Weigeren hulpbetoon is een overtreding / misdrijf.

b. Wanneer is sprake van ‘weigeren hulpbetoon’?

c. Wanneer is sprake van een vordering van iemand van de openbare macht?

d. Mag een vordering van de openbare macht worden geweigerd?

e. In welke twee situaties kan sprake zijn van weigeren hulpbetoon?

Een slachtoffer is bijna overleden.

Er is een misdrijf op heterdaad ontdekt.

Er bestaat gevaar voor de algemene veiligheid van personen en goederen.

13.3 Nalaten van hulp In het Wetboek van Strafrecht in artikel 450 lees je het volgende over 'nalaten van hulp':

Artikel 450 Nalaten van hulp Hij die, getuige van het ogenblikkelijk levensgevaar waarin een ander verkeert, nalaat deze die hulp te verlenen of te verschaffen die hij hem, zonder gevaar voor zichzelf of anderen redelijkerwijs te kunnen duchten, verlenen of verschaffen kan, wordt, indien de dood van de hulpbehoevende volgt, gestraft met hechtenis van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie.

Kenmerken nalaten van hulp • Nalaten van hulp is een overtreding.

• Hulp verlenen of zorgen dat er hulp komt, is verplicht als iemand in onmiddellijk levensgevaar is.

• Hulp verlenen moet kunnen, zonder voor direct gevaar te moeten vrezen.

• Iemand is pas strafbaar als de hulpbehoevende ook daadwerkelijk overlijdt.

101

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Voorbeelden nalaten van hulp • Een man is in het water gevallen, maar kan niet zwemmen. Hij dreigt te verdrinken. Een omstander die goed kan zwemmen, ziet de man en hoort hem om hulp roepen. Hij doet echter niets om de man te redden terwijl hij dat zonder gevaar voor eigen leven had kunnen doen. De man verdrinkt en daarom is de omstander nu strafbaar.

• Een vrouw is in het water gevallen, maar kan niet zwemmen en roept om hulp. Een omstander die goed kan zwemmen, ziet haar en hoort het hulpgeroep. Hij doet echter niets om haar te redden, terwijl dat zonder gevaar voor eigen leven had gekund. De vrouw komt met wat geluk en hulp van anderen, levend uit het water. De omstander die niet hielp is nu niet strafbaar.

Opdracht 2 Nalaten van hulp a. Is nalaten van hulp een overtreding of een misdrijf? een overtreding een misdrijf b. Wanneer is sprake van ‘nalaten van hulp’?

c. In welke situatie kan sprake zijn van weigeren hulpbetoon?

Iemand is in direct levensgevaar en wordt niet geholpen.

Er is een misdrijf op heterdaad ontdekt.

Er bestaat gevaar voor de algemene veiligheid van personen en goederen.

13.4 Samenvatting Weigeren hulpbetoon

Nalaten van hulp

Misdrijf of overtreding?

Overtreding

Overtreding

Wat is strafbaar?

Hulp weigeren als iemand van de Iemand die in direct levensgevaar openbare macht eist dat iemand is niet helpen en die persoon helpt. overlijdt.

Voorwaarde is dat hulp niet direct Voorwaarde is dat hulp niet direct gevaarlijk mag zijn voor de gevaarlijk mag zijn voor de persoon die helpt. persoon die helpt of voor anderen.

102

Hoofdstuk 13 Weigeren hulpbetoon | Nalaten van hulp

Weigeren hulpbetoon In welke situatie?

Nalaten van hulp

• Als er gevaar bestaat voor de De persoon die kan helpen moet algemene veiligheid van getuige zijn van het levensgevaar personen en goederen. van iemand anders.

• Bij ontdekking van een misdrijf op heterdaad.

13.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

103

HOOFDSTUK 14 TERRORISMEBESTRIJDING 14.1 Inleiding Overal waar mensen samenleven is het erg belangrijk dat ze elkaar respecteren en vertrouwen.

Het is zelfs noodzakelijk om een open samenleving met verschillende culturen en religies zoals die in Nederland, in stand te houden.

Maar respect voor en vertrouwen in elkaar is moeilijk in een samenleving waar angst is voor terrorisme. Bijna iedereen is tegen terrorisme, maar de wetenschap dat sommigen ertoe in staat zijn, maakt achterdochtig.

De bestrijding van terrorisme moet op de eerste plaats voorkomen dat terroristisch geweld kan worden toegepast. Als dat niet lukt, moeten de gevolgen zo veel mogelijk beperkt worden.

Niet alleen om doden, gewonden en materiële schade te voorkomen, maar ook om de samenleving die wij wensen, in vrijheid te kunnen blijven opbouwen.

Als iemand een misdrijf pleegt met een terroristisch oogmerk, kunnen rechters hogere straffen en maatregelen opleggen dan gebruikelijk omdat terrorisme een grote invloed op de samenleving kan hebben.

104

Hoofdstuk 14 Terrorismebestrijding

Leerdoelen • Je kunt het begrip terroristisch misdrijf/terroristisch oogmerk uitleggen.

• Je kunt de verschijningsvormen van internationaal terrorisme en de verschillende niveaus van het dreigingsbeeld benoemen.

14.2 Algemene informatie Wat is terrorisme?

Terrorisme is het uit ideologische motieven voorbereiden van geweld, dreigen met geweld of het toepassen van geweld op mensenlevens of het veroorzaken van ernstige materiële schade.

Het doel van terrorisme Terroristen willen de maatschappij ontwrichten, met als doel maatschappelijke veranderingen afdwingen, de bevolking bang maken of politieke besluitvorming beïnvloeden.

Verschijningsvormen terrorisme Afhankelijk van het doel heeft terrorisme verschillende verschijningsvormen: • een politiek doel • een religieus doel • een crimineel doel.

105

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Een politiek doel Terroristen hebben een politiek doel als ze proberen mensen met terroristische aanslagen bang te maken om een politiek doel te bereiken. De terroristen zijn het niet eens met de keuzes die politici hebben gemaakt.

Voorbeelden politiek doel • Koerden die strijden voor een onafhankelijk Koerdistan en afscheiding van onder andere Turkije en Irak.

• Palestijnen die strijden voor een onafhankelijk Palestina.

• Extremistische dierenactivisten die geweld gebruiken om af te dwingen dat er met dieren wordt omgegaan zoals zij dat willen.

• Extremistische milieuactivisten die geweld gebruiken om de ideeën af te dwingen die zij hebben over de manier waarop we met het milieu moeten omgaan.

• Neonazi’s die vergelijkbare ideeën hebben over de samenleving als die van de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog.

• Extremistische individuen die - pogingen tot - moorden plegen. Denk bijvoorbeeld aan de volgende aanslagen op Nederlands grondgebied: – moord op Pim Fortuyn (2002) – moord op Theo van Gogh (2004) – aanslag op twee Amerikaanse toeristen op CS Amsterdam (2018) – aanslag tram Utrecht (2019).

Een religieus doel Terroristen hebben een religieus doel als ze proberen mensen met terroristische aanslagen bang te maken, om een religieus doel te bereiken. De terroristen willen hun eigen godsdienstige ideeën opdringen aan iedereen.

Voorbeelden religieus doel • Jihadisme is een extreme ideologie die oproept tot het voeren van een ‘heilige oorlog’ tegen ‘ongelovigen’. Jihadisten claimen de islam om hun overtuigingen en manier van leven met geweld op te leggen aan anderen.

• Al Qaida is een organisatie die tegen de aanwezigheid is van westerse landen in islamitische landen. Sommigen denken dat de organisatie zelfs uit is op de vernietiging van de westerse beschaving.

• Islamitische Staat (IS) is een organisatie die in 2014 een wereldwijd kalifaat heeft opgericht.

Dat is een staat die door een zelfverklaarde opvolger van de profeet Mohammed wordt geregeerd. Het kalifaat vindt dat het als enige religieus, politiek en militair gezag heeft over alle moslims in de wereld. In 2020 is het kalifaat op het grondgebied van Irak en Syrië verdwenen, maar IS blijft actief.

106

Hoofdstuk 14 Terrorismebestrijding

Een crimineel doel Bij terroristen gaat het bij criminaliteit niet om het persoonlijke, materiële gewin. Het gaat bijvoorbeeld om productie van en handel in drugs en ontvoering. Daarmee kan veel geld worden verkregen, dat nodig is om terroristen en de organisatie van aanslagen te kunnen betalen.

Opdracht 1 Algemene informatie a. Welke begrippen horen bij de omschrijving van terrorisme? politiek, religieus of crimineel doel voorbereiden geweld mishandeling fake nieuws dreigen met geweld toepassen van geweld b. Wat is het doel van terroristen?

c. Welk drie verschijningsvormen van terrorisme worden onderscheiden?

d. Zoek op internet een voorbeeld van een terroristisch misdrijf. Geef erbij aan van welke verschijningsvorm sprake was.

14.3 De Nederlandse aanpak Nederland gaat bij de bestrijding van terrorisme uit van de ‘brede benadering’. De brede benadering betekent dat de overheid zich niet alleen bezighoudt met reageren op terroristische misdrijven, maar ook aandacht heeft voor het ontstaan van terrorisme. Ook voor terrorisme geldt het spreekwoord: voorkomen is beter dan genezen.

Preventieve maatregelen Iemand wordt niet ‘zomaar’ en plotseling terrorist. Het begint vaak met het ontwikkelen van radicale ideeën en het eindigt soms met het voorbereiden en plegen van aanslagen.

Daarom wordt in de eerste plaats geprobeerd om radicalisering te voorkomen, te isoleren, te verstoren en af te remmen. Dit zijn preventieve maatregelen.

107

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Voorbeelden preventieve maatregelen tegen jihadisme • Mogelijke doelwitten worden beveiligd.

• Speciale eenheden van de krijgsmacht en de politie werken samen in de Dienst Speciale Interventies (DSI). Deze dienst houdt verdachten van terroristische misdrijven aan en schakelt ze, als dat nodig is, uit.

• Personen van wie mogelijk een terroristische dreiging uitgaat, worden zodanig in de gaten gehouden dat hun en hun omgeving duidelijk wordt dát ze worden geobserveerd.

• Voorkomen dat iemand radicaliseert. Dit gebeurt onder andere door jongeren weerbaar te maken tegen propaganda, families van geradicaliseerde jongeren te ondersteunen en samenwerking met imams en moskeeën.

• Websites die oproepen tot haat, geweld of discriminatie worden uit de lucht gehaald.

• Er wordt gewerkt met een alerteringssysteem. (Als er aanwijzingen zijn voor aanslagen, worden belangrijke objecten onmiddellijk gewaarschuwd.)

• De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) probeert te voorkomen dat ongewenste gastsprekers spreken in Nederlandse moskeeën.

• Het ministerie van Financiën waarschuwt onder andere banken als bepaalde stichtingen betrokken zijn bij terrorisme.

• De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), de Koninklijke Marechaussee, Buitenlandse Zaken en de Douane bestrijden terrorisme door te voorkomen dat terroristen Nederland binnenkomen.

• Militairen worden uitgezonden.

• Er wordt zo nodig strafrechtelijk ingegrepen.

Terroristisch misdrijf Sinds 2004 bestaat de Wet terroristische misdrijven. In deze wet is vastgelegd dat het strafbaar is als iemand deel uitmaakt van een organisatie die zich bezighoudt met de werving voor de jihad en als er sprake is van samenspanning met als doel een ernstig terroristisch misdrijf te plegen.

Verder kunnen rechters hogere straffen dan gebruikelijk opleggen voor misdrijven die zijn gepleegd met een terroristisch oogmerk.

Terroristisch oogmerk In het Wetboek van Strafrecht is artikel 83a opgenomen dat gaat over ‘terroristisch oogmerk’:

Artikel 83a Terroristisch oogmerk Onder terroristisch oogmerk wordt verstaan het oogmerk om de bevolking of een deel der bevolking van een land ernstige vrees aan te jagen, dan wel een overheid of internationale organisatie wederrechtelijk te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden, dan wel de fundamentele politieke, constitutionele, economische of sociale structuren van een land of een internationale organisatie ernstig te ontwrichten of te vernietigen.

108

Hoofdstuk 14 Terrorismebestrijding

Met het ‘oogmerk’ wordt bedoeld: met de bedoeling. Wederrechtelijk betekent dat de handelingen tegen het recht (de regels) ingaan; het mag niet.

Voorbeeld terroristisch oogmerk De rechtbank heeft Jawed S. tot 26 jaar en acht maanden cel veroordeeld voor het plegen van een terroristische aanslag en het bedreigen van drie agenten op 31 augustus 2018 op Amsterdam Centraal. De man stak twee Amerikaanse toeristen neer, die zwaargewond raakten.

Volgens de rechtbank was er sprake van twee pogingen tot moord met een terroristisch oogmerk. "Hij wilde de Nederlandse bevolking vrees aanjagen", aldus de rechter.

Het is de hoogst mogelijke straf die de rechtbank kon opleggen en bijna twee jaar hoger dan de eis van het Openbaar Ministerie (OM). Ook moet S. bijna 3 miljoen euro aan schadevergoedingen aan zijn slachtoffers betalen. Dit bedrag wordt voorgeschoten door de Nederlandse Staat.

S. heeft nooit spijt betuigd voor zijn daden. Hij liet juist weten van plan te zijn "ergere dingen te doen", als de Nederlandse overheid niet ingrijpt tegen Geert Wilders.

Bron: Nu.nl oktober 2019

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Terrorisme is zeer moeilijk te bestrijden en het kan daarom nooit worden uitgesloten dat er een aanslag wordt gepleegd. Verschillende organisaties, zoals de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en de politie, verzamelen informatie en maken analyses over terrorisme en terroristische dreigingen.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) heeft als taak het risico op terroristische aanslagen in Nederland zo klein mogelijk te maken. De NCTV organiseert de samenwerking tussen regionale en landelijke terrorismebestrijders.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) Het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) geeft aan hoe groot de algemene kans is dat Nederland en Nederlandse belangen in het buitenland worden getroffen door een terroristische aanslag. Elke drie maanden wordt door de NCTV een actueel dreigingsbeeld omschreven.

Niveau van dreiging

Omschrijving

1

Minimaal

Het is niet waarschijnlijk dat in Nederland een terroristische aanslag plaatsvindt.

2

Beperkt

Er bestaat een kleine kans op een terroristische aanslag in Nederland.

3

Aanzienlijk

Een terroristische aanslag in Nederland is voorstelbaar.

4

Substantieel

De kans op een terroristische aanslag in Nederland is reëel.

109

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

5

Niveau van dreiging

Omschrijving

Kritiek

Een terroristische aanslag in Nederland is ophanden.

Internationale samenwerking Terrorisme is een internationaal verschijnsel en daarom zijn er internationaal vastgelegde wetten en regels voor de bestrijding van terrorisme.

De Europese Unie heeft een veiligheidscoördinator aangesteld om de terrorismebestrijding van de lidstaten op elkaar af te stemmen. Hij zorgt ervoor dat de politie en de inlichtingendiensten goed samenwerken en informatie uitwisselen.

Wat kun jij doen?

Terroristen die een aanslag proberen te plegen, willen graag dat de voorbereidingen en de hulpmiddelen ongezien en onopgemerkt blijven. Het is daarom niet eenvoudig om te beschrijven wat verdacht is. Maar iedereen kan wat doen om de kans op een terroristische aanslag zo klein mogelijk te maken. Alert zijn en goed waarnemen zijn daarbij de kernvaardigheden.

Voorbeelden wat kun jij doen?

• Let op websites die aanzetten tot haat of in strijd zijn met de wet, zoals bominstructies. Je kunt dat melden bij www.meldmisdaadanoniem.nl.

• Waarschuw een medewerker van het openbaar vervoer of de politie als je een achtergelaten koffer of andere verdachte pakketjes op bijvoorbeeld een perron of in de metro ziet.

• Neem contact op met de politie als er bijvoorbeeld al heel lang een bestelbus in een straat of bij een bedrijf staat.

• Waarschuw de politie als iemand overdreven veel aandacht heeft voor de beveiliging van een object. Neem een signalement op en als dat mogelijk is het kenteken van een voertuig.

• Als je verdachte gesprekken hoort; bel dan de politie. Denk dan ook aan signalementen en kentekens.

• Neem het signalement op van iemand die grote hoeveelheden artikelen koopt waarmee je explosieven kunt maken.

• Let op handleidingen voor het maken van explosieven en het plegen van aanslagen, kaarten en beschrijvingen van potentiële doelen voor aanslagen, wapens, valse paspoorten en grote hoeveelheden geld. Denk ook weer aan kentekens en waarschuw natuurlijk de politie.

• Let op extremistisch propagandamateriaal, zoals posters met teksten/beelden en beeldmateriaal uit jihad-strijdgebieden.

• Wees alert op radicale uitingen en verandering van uiterlijk (bijvoorbeeld baard laten staan).

110

Hoofdstuk 14 Terrorismebestrijding

Opdracht 2 De Nederlandse aanpak a. Nederland gaat bij de bestrijding van terrorisme uit van de ‘brede benadering’.

Wat betekent dat?

b. Wat is vastgelegd in de Wet terroristische misdrijven?

c. Wat is een terroristisch misdrijf?

d. Verbind elk dreigingsniveau in de linkerkolom met de juiste omschrijving in de rechterkolom.

Minimaal

De kans op een terroristische aanslag in Nederland is reëel.

Beperkt

Een terroristische aanslag in Nederland is op handen.

Aanzienlijk

Er bestaat een kleine kans op een terroristische aanslag in Nederland.

Substantieel

Een terroristische aanslag in Nederland is voorstelbaar.

Kritiek

Het is niet waarschijnlijk dat in Nederland een terroristische aanslag plaatsvindt.

Dreigingsbeeld terrorisme Nederland e. Zoek op de site van de NCTV wat het dreigingsniveau vandaag is.

111

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

14.4 Samenvatting Algemene informatie • Terrorisme is het uit ideologische motieven (politiek, religieus of crimineel) voorbereiden van geweld, dreigen met geweld of het toepassen van geweld op mensenlevens of het veroorzaken van ernstige materiële schade.

• Afhankelijk van het doel heeft terrorisme verschillende verschijningsvormen: – een politiek doel – een religieus doel – een crimineel doel.

De Nederlandse aanpak • Nederland houdt zich niet alleen bezig met reageren op geweld, maar heeft ook aandacht voor het ontstaan van geweld.

• Terrorisme en het financieren daarvan is in Nederland strafbaar.

• Artikel 83a Wetboek van Strafrecht beschrijft wat een ‘terroristisch oogmerk’ is.

• De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) heeft als taak het risico op terroristische aanslagen in Nederland zo klein mogelijk te maken.

• Elke drie maanden wordt door de NCTV een actueel dreigingsbeeld omschreven.

• Iedereen kan wat doen om de kans op een terroristische aanslag zo klein mogelijk te maken.

Alert zijn en goed waarnemen zijn daarbij de kernvaardigheden.

14.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

112

HOOFDSTUK 15 AMBTS- OF BEROEPSGEHEIM | SCHENDING BEDRIJFSGEHEIM 15.1 Inleiding Van bepaalde beroepsgroepen wordt meer verwacht op het gebied van geheimhouding dan van andere beroepsgroepen. Ze hebben met veel klanten en andere contacten een vertrouwensrelatie. Daardoor krijgen ze veel te maken met geheimen.

Leerdoelen Je kunt de volgende begrippen benoemen: ambtsgeheim/beroepsgeheim en schending van bedrijfsgeheimen.

15.2 Ambts- of beroepsgeheim Het ambts- of beroepsgeheim betekent dat iemand de plicht heeft om te zwijgen over feiten en gegevens van mensen die hij bij het uitoefenen van zijn beroep te weten komt. Deze plicht geldt bijvoorbeeld voor bepaalde ambtenaren, artsen, psychologen, notarissen, politiemensen, advocaten, priesters, dominees, apothekers en accountants.

113

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

Mensen die met hen te maken hebben, moeten de zekerheid hebben dat geheimen die zij hun toevertrouwen, veilig bij hen zijn. Om die veiligheid zo nodig af te dwingen is het ambts- of beroepsgeheim in artikel 272 vastgelegd.

Artikel 272 Schending ambts- of beroepsgeheim 1. Hij die enig geheim waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat hij uit hoofde van ambt, beroep of wettelijk voorschrift dan wel van vroeger ambt of beroep verplicht is het te bewaren, opzettelijk schendt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de vierde categorie.

2. Indien dit misdrijf tegen een bepaald persoon gepleegd is, wordt het slechts vervolgd op diens klacht.

Kenmerken ambts- of beroepsgeheim Iemand maakt zich schuldig aan overtreding van het ambts- of beroepsgeheim als hij met opzet informatie openbaar maakt waarvan hij kan weten dat het openbaar maken niet is toegestaan.

Informatie verstrekken met toestemming van de betrokkene is natuurlijk wel toegestaan. Dat geldt ook voor informatie die bijvoorbeeld een arts verstrekt aan andere artsen die de informatie nodig hebben om een patiënt goed te kunnen behandelen.

Een accountant die weet dat zijn klant de Belastingdienst op grote schaal oplicht, moet dat wel bij deBelastingdienst melden. Zo kent elke beroepsgroep wel uitzonderingen op het ambtsof beroepsgeheim.

Voorbeelden schending ambts- of beroepsgeheim • Een arts vertelt op een verjaardagsfeestje aan iedereen de bijzondere klachten van een patiënt die hij met name noemt.

• Een politieagent geeft vertrouwelijke informatie over een lopend onderzoek naar criminele activiteiten aan een crimineel.

• Een accountant vertelt aan een ondernemer hoe slecht een concurrerend bedrijf er financieel voor staat en op welke wijze de ondernemer daar gebruik van kan maken.

Opdracht 1 Ambts- of beroepsgeheim a. Wat houdt het ambts- of beroepsgeheim in?

114

Hoofdstuk 15 Ambts- of beroepsgeheim | Schending bedrijfsgeheim

b. Wat is het doel van artikel 272, ambts- of beroepsgeheim?

c. Wat zijn twee voorbeelden van beroepen waarvoor het ambts- of beroepsgeheim geldt? huisarts beveiliger boa ambtenaar sociale dienst

15.3 Schending bedrijfsgeheim Bij sommige bedrijven en bedrijfstakken wordt het bepaalde werknemers verboden bedrijfsgeheimen openbaar te maken. Daarvoor moeten ze vaak een overeenkomst tekenen waarin dit is vastgelegd. Dit kan ook betekenen dat iemand niet zomaar mag overstappen naar de concurrent. In dat geval is er een ‘concurrentiebeding’ getekend.

Ook als er geen geheimhoudingsovereenkomst is getekend, kan het strafbaar zijn een geheim opzettelijk bekend te maken aan een persoon die het geheim niet mag weten. Zeker als iemand had kunnen weten dat het bekend maken van een bedrijfsgeheim niet is toegestaan. Discretie en zich houden aan normen en waarden is altijd belangrijk. In artikel 273 van het Wetboek van Strafrecht staat het volgende over schending bedrijfsgeheim:

Artikel 273 Schending bedrijfsgeheimen 1. Met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van de vierde categorie wordt gestraft hij die opzettelijk a. aangaande een onderneming van handel, nijverheid of dienstverlening bij welke hij werkzaam is of is geweest, bijzonderheden waarvan hem geheimhouding is opgelegd, bekend gemaakt of b. gegevens die door misdrijf zijn verkregen uit een geautomatiseerd werk van een onderneming van handel, nijverheid of dienstverlening en die betrekking hebben op deze onderneming, bekend maakt of uit winstbejag gebruikt, indien deze gegevens ten tijde van de bekendmaking of het gebruik niet algemeen bekend waren en daaruit enig nadeel kan ontstaan.

2. Niet strafbaar is hij die te goeder trouw heeft kunnen aannemen dat het algemeen belang de bekendmaking vereiste.

Kenmerken schending bedrijfsgeheimen • Geheimhouding betekent het niet bekend maken van een bedrijfsgeheim aan personen die het geheim niet mogen weten.

• Geheimhouding geldt voor personen die: – in de onderneming werkzaam zijn.

– als werknemer van derden in de onderneming werkzaam zijn. Bijvoorbeeld een beveiliger.

115

Thema 14 Wetboek van Strafrecht

– Als werknemer in de onderneming hebben gewerkt.

Voorbeelden schending bedrijfsgeheim • Jelle vertelt aan een vriend die daarin geïnteresseerd is, de code van het alarmsysteem die wordt gebruikt in het bedrijfsgebouw waar hij als beveiliger werkt.

• Een nieuwe werknemer heeft het klantenbestand van zijn vorige werkgever gekopieerd en afgegeven aan zijn nieuwe werkgever.

• Alexander geeft het recept van een succesvol en bijzonder drankje van het bedrijf waar hij werkt aan zijn vriendin die bij een concurrent werkt.

Opdracht 2 Schending bedrijfsgeheim a. Wat houdt schending bedrijfsgeheim in?

b. Wat is het doel van artikel 273, schending bedrijfsgeheim?

c. Kan het wetsartikel over schending van bedrijfsgeheimen ook gelden voor een beveiliger?

Nee, daarvoor is een beveiliger niet belangrijk genoeg in een organisatie.

Ja, een beveiliger weet soms geheimen van een organisatie die onbevoegden niet mogen weten.

15.4 Samenvatting Van bepaalde beroepsgroepen wordt meer verwacht op het gebied van geheimhouding dan andere beroepsgroepen.

Ambts- of beroepsgeheim • Het ambts- of beroepsgeheim betekent dat iemand de plicht heeft om te zwijgen over feiten en gegevens van mensen die hij bij het uitoefenen van zijn beroep te weten komt.

• Iemand maakt zich schuldig aan overtreding van het ambts- of beroepsgeheim als hij met opzet informatie openbaar maakt waarvan hij kan weten dat het openbaar maken niet is toegestaan.

Schending bedrijfsgeheim • Bij sommige bedrijven en bedrijfstakken wordt het bepaalde werknemers verboden bedrijfsgeheimen openbaar te maken.

• Ook als er geen geheimhoudingsovereenkomst is getekend, kan het strafbaar zijn een geheim opzettelijk bekend te maken aan een persoon die het geheim niet mag weten.

116

Hoofdstuk 15 Ambts- of beroepsgeheim | Schending bedrijfsgeheim

15.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

117

BEGRIPPENLIJST

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

Bedreigen Iemand (proberen) bang te maken door iets te zeggen of iets te doen.

Brand door schuld Een misdrijf waarbij sprake is van schuld door grove onachtzaamheid of nalatigheid en een brand, een ontploffing of een overstroming is veroorzaakt waarbij minstens een van de volgende omstandigheden van toepassing is: • Er een reële kans op gevaar voor goederen.

• Er was een reële kans op levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel.

• Er is iemand overleden.

Dader Verzamelnaam voor mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd als pleger, doen pleger, medepleger of opzettelijke uitlokker.

Diefstal Iets dat geheel of gedeeltelijk van iemand anders is zonder toestemming wegnemen, met de bedoeling om het te houden.

Discretie Geheimhouding. Iemand beseft dat hij bepaalde informatie geheim moet houden.

Doen pleger De intellectuele of materiële dader die betrokken is bij een strafbaar feit en waarbij de materiële dader niet wordt gestraft.

Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) De algemene kans dat Nederland en Nederlandse belangen in het buitenland worden getroffen door een terroristische aanslag. Het dreigingsbeeld kent vijf niveaus: 1. minimaal 2. beperkt 3. aanzienlijk 4. substantieel 5. kritiek.

Geldboete eerste categorie (2021) Maximaal € 435,-

118

Geldboete tweede categorie (2021) Maximaal € 4.350, Geldboete derde categorie (2021) Maximaal € 8.700, Geldboete vierde categorie (2021) Maximaal € 21.750, Geldboete vijfde categorie (2021) Maximaal € 87.000, Geldboete zesde categorie (2021) Maximaal € 870.000, Huisvredebreuk Het binnendringen van een woning of besloten lokaal of erf of daarin verblijven zonder de toestemming en tegen de wil van de eigenaar of gebruiker.

Intellectuele dader Een doen pleger of uitlokker die een materiële dader aanzet tot het plegen van een strafbaar feit.

Lokaalvredebreuk Het binnendringen van een voor de openbare dienst bestemd lokaal of daarin verblijven zonder de toestemming en tegen de wil van de eigenaar of gebruiker.

Materiële dader Een pleger, medepleger, doen pleger of uitlokker die een strafbaar feit uitvoert.

Medepleger De dader die een strafbaar feit met een of meer anderen heeft uitgevoerd en waarbij elke medepleger uitvoeringshandelingen heeft verricht.

Medeplichtige Iemand die opzettelijk hulp verleent bij het plegen van een misdrijf of die gelegenheid, middelen of inlichtingen verschaft tot het plegen van een misdrijf.

Misdrijf Een zwaar (ernstig) strafbaar feit.

Mishandeling Wederrechtelijk en opzettelijk lichte pijn of licht lichamelijk letsel toebrengen of iemands gezondheid benadelen.

119

Nalaten van hulp Bij het ontdekken van ogenblikkelijk levensgevaar waarin een ander verkeert, nalaten hulp te verlenen of te verschaffen zonder dat er gevaar voor zichzelf of anderen is en de ander overlijdt.

Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) Coördinator met als taak het risico op terroristische aanslagen in Nederland zo klein mogelijk te maken.

Niet-strafbare poging Poging die voldoet aan een van de volgende voorwaarden: • Iemand doet een poging om een overtreding te begaan.

• Iemand doet een poging tot het misdrijf eenvoudige mishandeling.

• Iemand stopt uit vrije wil met de poging om een misdrijf te begaan. Dit wordt ook wel ‘vrijwillige terugtreding’ genoemd.

Noodweer Strafuitsluitingsgrond waarbij iemand een strafbaar feit begaat om zichzelf of een ander te beschermen tegen een onmiddellijke bedreiging. De verdediging mag niet verdergaan dan noodzakelijk is.

Noodweerexces Strafuitsluitingsgrond waarbij iemand een strafbaar feit begaat met overschrijding van de grens van noodzakelijke verdediging (noodweer) door een hevige gemoedsbeweging.

Ontoerekeningsvatbaarheid Strafuitsluitingsgrond waarbij iemand een strafbaar feit begaat in verband met een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens.

Openlijke geweldpleging Openlijk fysiek geweld tegen personen of goederen, gepleegd door een groep (twee of meer).

Opzet Iets willens en wetens doen wat verboden is of nalaten wat geboden is.

Opzettelijke brandstichting Een misdrijf waarbij opzettelijk een brand, een ontploffing of een overstroming is veroorzaakt waarbij minstens één van de volgende omstandigheden van toepassing is: • Er een reële kans op gevaar voor goederen.

• Er was een reële kans op levensgevaar of gevaar voor zwaar lichamelijk letsel.

• Er is iemand overleden.

Overmacht Strafuitsluitingsgrond waarbij iemand een strafbaar feit begaat door een drang van buitenaf waaraan redelijkerwijs geen weerstand kan worden geboden.

120

Overtreding Een licht (niet zo ernstig) strafbaar feit.

Pleger De dader die een strafbaar feit alleen heeft uitgevoerd.

Poging Er is een begin gemaakt met de uitvoering van een misdrijf, maar de uitvoering is mislukt.

Radicalisering Groeiende bereidheid tot het nastreven of ondersteunen van diep ingrijpende veranderingen in de samenleving.

Schending ambts- of beroepsgeheim Opzettelijke schending van enig geheim waarvan iemand weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat hij uit hoofde van ambt, beroep of wettelijk voorschrift dan wel van vroeger ambt of beroep verplicht is het te bewaren.

Schending bedrijfsgeheim Bekend maken van een bedrijfsgeheim terwijl dat niet is toegestaan.

Schuld in enge zin Geen sprake van opzet, maar wel van verwijtbare grove onvoorzichtigheid, nalatigheid, onachtzaamheid of gebrek aan voorzorg.

Schuld in ruime zin Verzamelnaam voor opzet en verwijtbare schuld Strafbaar Een menselijke gedraging is strafbaar als die past bij de omschrijving in de wet en als die gedraging wederrechtelijk (in strijd met de regels) en verwijtbaar is.

Strafbaar feit Een gedraging, handeling of nalatigheid die strafbaar is.

Strafbare poging Poging waarbij de volgende drie voorwaarden allemaal van toepassing zijn: 1. De verdachte moet geprobeerd hebben een misdrijf te begaan.

2. Hij moet begonnen zijn met de uitvoering van het misdrijf. Hij moet dus uitvoerende handelingen hebben verricht.

3. Zónder dat de verdachte het wilde, is de uitvoering van het misdrijf mislukt.

Strafrecht Onderdeel van het publiekrecht dat gaat over wat wel en niet mag, wat wel en niet moet, straffen die we kunnen krijgen en hoe gehandeld moet worden als we regels overtreden.

121

Strafuitsluitingsgrond Een goede reden om een verdachte van een strafbaar feit niet te straffen.

Terrorisme Het uit ideologische motieven (politiek, religieus of crimineel) voorbereiden van geweld, dreigen met geweld of het toepassen van geweld op mensenlevens of het veroorzaken van ernstige materiële schade.

Uitlokker De intellectuele of materiële dader die betrokken is bij een strafbaar feit en waarbij alle daders strafbaar zijn.

Uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel Strafuitsluitingsgrond waarbij iemand een strafbaar feit begaat als reactie op een bevoegd gegeven ambtelijk bevel.

Uitvoering wettelijk voorschrift Strafuitsluitingsgrond waarbij iemand zich aan een wettelijk voorschrift houdt en toch een strafbaar feit begaat.

Verboden toegang Wordt ook wel ‘zich bevinden op verboden grond’ genoemd. Het gaat om grond waarop iemand loopt of waarop iemand vee laat lopen terwijl duidelijk is aangegeven dat dit verboden is.

Verduistering Opzettelijk iets dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort en dat niet door een misdrijf is verkregen, zich wederrechtelijk toe-eigenen.

Verduistering in dienstbetrekking Opzettelijk iets, dat iemand uit hoofde van zijn persoonlijke dienstbetrekking of van zijn beroep of tegen geldelijke vergoeding onder zich heeft, wederrechtelijk toe-eigenen.

Vernieling Alleen of met anderen wederrechtelijk en opzettelijk iets dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort, vernielen, beschadigen, onbruikbaar maken of wegmaken.

Verordening Een geschreven regel die is gemaakt door een provinciale of gemeentelijke overheid. Een verordening geldt alleen op het grondgebied van de provincie of van de gemeente.

Vorderen Eisen dat iemand iets doet of nalaat.

Wederrechtelijk Onrechtmatig, in strijd met het recht.

122

Weigeren hulpbetoon Een weigering om te helpen terwijl er sprake is van een vordering van iemand van de openbare macht, en hulp mogelijk is zonder zich aan onmiddellijk gevaar bloot te stellen.

Wetboek van Strafrecht Wetboek waarin is vastgelegd wat strafbaar is, welke maximale straf op een strafbaar feit van toepassing is en wie strafbaar is.

Wetboek van Strafvordering Wetboek met procedures voor de opsporing, vervolging en berechting van personen die strafbare feiten hebben begaan en voor iedereen die daarbij betrokken is.

Zware mishandeling Wederrechtelijk en opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel.

123

124

THEMA 15 WETBOEK VAN STRAFVORDERING

HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE Na de invoering van het Wetboek van Strafrecht werd steeds duidelijker dat er ook moest worden nagedacht over wat mag en moet nadát iemand een regel uit het Wetboek van Strafrecht heeft overtreden.

Er werden daarom regels en procedures bedacht die in een nieuw wetboek werden vastgelegd: het Wetboek van Strafvordering. Dit wetboek is in 1926 (veertig jaar na het Wetboek van Strafrecht) in werking getreden.

Inhoud thema In dit thema worden de volgende onderdelen behandeld.

Inhoud en opbouw Wetboek van Strafvordering Een globaal overzicht van de inhoud van het Wetboek van Strafvordering waarin enkele onderwerpen worden uitgelegd.

De verdachte Een van de voorwaarden om iemand te mogen aanhouden, is dat de persoon die je wilt aanhouden ‘verdachte’ is. Als beveiliger moet je de criteria weten waaraan iemand moet voldoen om hem verdachte te mogen noemen.

Dwangmiddelen Dwangmiddelen zijn bevoegdheden die opsporingsambtenaren en burgers (in sommige situaties) hebben. Een beveiliger moet vier dwangmiddelen kunnen beschrijven en één daarvan kunnen toepassen.

Aanhouden Aanhouden is een dwangmiddel dat iedereen (dus ook een beveiliger) onder bepaalde voorwaarden mag toepassen.

Onderzoek aan lichaam en kleding Onderzoek aan lichaam en kleding is een dwangmiddel dat beveiligers niet mogen uitvoeren, maar je moet het begrip en de uitvoering wel kunnen beschrijven. Uitzondering is de privaatrechtelijke fouillering, die onder bepaalde voorwaarden door iedereen mag worden uitgevoerd.

In beslag nemen Een opsporingsambtenaar mag voorwerpen die de verdachte bij zich heeft, onder bepaalde voorwaarden in beslag nemen.

126

Hoofdstuk 1 Introductie

Begrippenlijst Een overzicht met alle belangrijke begrippen uit het thema en een omschrijving van elk begrip.

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

SVPB exameneisen SVPB exameneisen Thema Wetboek van Strafvordering In dit thema staan de volgende categorieën uit de SVPB-exameneisen Wet- en regelgeving centraal: • Wetboek van Strafvordering In de digitale leeromgeving vind je aan het eind van het thema alle exameneisen die behandeld zijn bij elkaar. Dit overzicht kun je downloaden en vervolgens kun je eigen aantekeningen toevoegen

Opdracht 1 Een samenleving zonder Wetboek van Strafvordering a. Bedenk drie voorbeelden van wat er zou kunnen gebeuren als we het Wetboek van Strafvordering nu nog niet zouden hebben. Overleg zo nodig met groepsgenoten.

1.

2. Er zouden geen regels zijn over wat wel en niet mag na een aanhouding. Verdachten kunnen dan jaren worden vastgehouden zonder berechting. b. Bedenk drie voorbeelden van wat er zou kunnen gebeuren als we het Wetboek van Strafvordering niet zouden hebben. Overleg zo nodig met groepsgenoten.

Opdracht 2 Fouillering Ben jij wel eens gefouilleerd bij een bezoek aan een evenement of een voetbalwedstrijd? Zo ja, beschrijf dit onderzoek aan je kleding eens. Wat is je allemaal opgevallen?

127

HOOFDSTUK 2 INHOUD EN OPBOUW WETBOEK VAN STRAFVORDERING 2.1 Inleiding De wetsregels in het Wetboek van Strafvordering horen, net zoals de regels uit het Wetboek van Strafrecht, bij onze geschreven regels. Ze gelden voor iedereen en overal op Nederlands grondgebied. Daarom zijn het wetsregels.

Leerdoelen • Je kunt de twee boeken die bij het strafrecht horen, benoemen.

• Je kunt benoemen waarover het Wetboek van Strafvordering gaat.

• Je kunt de bevoegdheden van opsporingsambtenaren benoemen.

2.2 Inhoud Wetboek van Strafvordering Strafrecht wordt behandeld in twee wetboeken: 1. Wetboek van Strafrecht 2. Wetboek van Strafvordering.

Het Wetboek van Strafvordering gaat over procedures en bevoegdheden: • de regels die we hebben voor opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten

128

Hoofdstuk 2 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafvordering

• de bevoegdheden die opsporingsambtenaren en niet-opsporingsambtenaren hebben • de rechten van de verdachte • het verloop van een rechtszaak.

Het Wetboek van Strafrecht gaat over de inhoud van de regels die horen bij het strafrecht.

Aanpassingen Net zoals alle andere wetboeken wordt het Wetboek van Strafvordering regelmatig aangepast.

Dat gebeurt omdat inzichten over de aanpak van criminaliteit soms veranderen. Er werden én worden daarom regelmatig artikelen geschrapt, toegevoegd en aangepast.

Zes boeken Het Wetboek van Strafvordering bestaat uit zes boeken: 1. Algemene bepalingen 2. Strafvordering in eerste aanleg 3. Rechtsmiddelen 4. Enige rechtspleging van bijzondere aard 5. Internationale en Europese strafvorderlijke samenwerking 6. Tenuitvoerlegging en kosten.

Deze boeken zijn achter elkaar in één Wetboek van Strafvordering opgenomen. Elk boek bestaat uit afdelingen die weer zijn onderverdeeld in artikelen. In totaal kent het Wetboek van Strafvordering 593 artikelen. Artikelen zijn meestal weer onderverdeeld in lid 1, lid 2 enzovoort.

Boek 1 Algemene bepalingen Voor een beveiliger is de inhoud van boek 1 Algemene bepalingen het belangrijkste. Er worden onderwerpen behandeld zoals de verdachte en de bevoegdheden van opsporingsambtenaren en burgers.

Uit boek 1 Algemene bepalingen, worden de volgende onderwerpen behandeld: • opsporingsambtenaren • de verdachte • dwangmiddelen • het dwangmiddel ‘staande houden’ • het dwangmiddel ‘aanhouden’ • het dwangmiddel ‘onderzoek aan lichaam en kleding’ • het dwangmiddel ‘in beslag nemen’.

Het onderwerp ‘opsporingsambtenaren’ wordt hierna behandeld. De overige onderwerpen worden apart behandeld.

Boek 2 tot en met 6 De boeken 2 tot en met 6 gaan over strafvordering in eerste aanleg, rechtsmiddelen, rechtspleging van bijzondere aard, internationale samenwerking en tenuitvoerlegging en kosten.

Deze boeken worden hier niet behandeld.

129

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

Opdracht 1 Inhoud Wetboek van Strafvordering a. In welke twee wetboeken is de basis van het strafrecht vastgelegd?

Wetboek van Strafrecht Burgerlijk Wetboek Strafrechtelijk Wetboek Wetboek van Strafvordering b. Waarover gaat het Wetboek van Strafvordering? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. wie strafbaar is de regels die we hebben voor opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten de bevoegdheden die opsporingsambtenaren en niet-opsporingsambtenaren hebben de rechten van de verdachte welke straf maximaal gegeven kan worden wat strafbaar is het verloop van een rechtszaak

2.3 Opsporingsambtenaren Een van de onderwerpen uit boek 1 Algemene bepalingen gaat over opsporingsambtenaren.

Een opsporingsambtenaar mag strafbare feiten opsporen en een proces-verbaal uitschrijven.

Dat is ook het belangrijkste verschil met een beveiliger; die mag dat niet. Een beveiliger mag wel handelend optreden als hij een strafbaar feit ontdekt.

Niet alle opsporingsambtenaren hebben dezelfde bevoegdheden. Ze zijn ook niet allemaal ambtenaar (een ambtenaar is in dienst van de overheid).

Er worden twee soorten opsporingsambtenaren onderscheiden: • de algemeen opsporingsambtenaar • de buitengewoon opsporingsambtenaar (boa).

De algemeen opsporingsambtenaar Algemene opsporingsambtenaren zijn bevoegd om álle strafbare feiten (op enkele uitzonderingen na) op te sporen.

130

Hoofdstuk 2 Inhoud en opbouw Wetboek van Strafvordering

Voorbeelden algemeen opsporingsambtenaren • ambtenaren van de politie vanaf de rang van agent • onderofficieren en officieren van de Koninklijke Marechaussee • officieren van justitie.

De buitengewoon opsporingsambtenaar Een buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) is een opsporingsambtenaar die bevoegd is voor het opsporen van bepaalde strafbare feiten. Hij mag alleen strafbare feiten opsporen waarvoor hij is aangesteld of is beëdigd.

Hij is specialist in een bepaald vakgebied en heeft alleen binnen dat vakgebied opsporingsbevoegdheid.

Voorbeelden buitengewoon opsporingsambtenaren • parkeercontroleur • leerplichtambtenaar • douanebeambte.

Opdracht 2 Opsporingsambtenaren a. Bij opsporingsambtenaren onderscheiden we de allround / algemeen en de buitengewoon / bijzonder opsporingsambtenaar.

b. Een algemeen opsporingsambtenaar is bevoegd om

strafbare

feiten (op enkele uitzonderingen na) op te sporen. c. Welke bevoegdheid heeft een boa?

2.4 Samenvatting Inhoud Wetboek van Strafvordering • Het Wetboek van Strafvordering gaat over procedures en bevoegdheden: – de regels die we hebben voor opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten – de bevoegdheden die opsporingsambtenaren en niet-opsporingsambtenaren hebben – de rechten van de verdachte

131

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

– het verloop van een rechtszaak.

• Het Wetboek van Strafvordering bestaat uit zes boeken. Voor een beveiliger is de inhoud van boek 1 Algemene bepalingen het belangrijkste.

Opsporingsambtenaren • Een opsporingsambtenaar mag strafbare feiten opsporen.

• Een algemeen opsporingsambtenaar is bevoegd om álle strafbare feiten (op enkele uitzonderingen na) op te sporen.

• Een buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) mag bepaalde strafbare feiten opsporen.

Hij is specialist in een bepaald vakgebied en heeft alleen binnen dat vakgebied opsporingsbevoegdheid.

2.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

132

HOOFDSTUK 3 DE VERDACHTE 3.1 Inleiding Een van de voorwaarden om iemand te mogen aanhouden, is dat de persoon die je wilt aanhouden ‘verdachte’ is. Als je op basis van feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden hebt dat iemand een strafbaar feit heeft gepleegd, is die persoon een verdachte.

Als de verdachte wordt berecht, is het mogelijk dat hij wordt vrijgesproken. In dat geval is hij geen verdachte meer. Na een veroordeling wordt de verdachte een dader genoemd.

Leerdoelen • Je kunt het begrip verdachte uitleggen.

• Je kunt uitleggen door wie en op welke manier de identiteit van een verdachte moet worden vastgesteld.

• Je kunt de bepalingen over de identificatieplicht uitleggen.

• Je kunt uitleggen wat jeugdige verdachten zijn en hoe zij strafrechtelijk vervolgd en gestraft kunnen worden.

133

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

3.2 Wanneer is iemand verdachte?

De overheid wil voorkomen dat iemand zonder goede redenen als verdachte wordt gezien.

Daarom worden in de wet criteria genoemd waaraan iemand moet voldoen om hem verdachte te mogen noemen.

Artikel 27 Wetboek van Strafvordering In het Wetboek van Strafvordering kun je die criteria lezen in lid 1 en 2 van artikel 27. Daar wordt de verdachte als volgt omschreven:

Artikel 27 lid 1 en lid 2 Verdachte 1. Als verdachte wordt vóórdat de vervolging is aangevangen, aangemerkt degene te wiens aanzien uit feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan enig strafbaar feit voortvloeit.

2. Daarna wordt als verdachte aangemerkt degene tegen wie de vervolging is gericht.

In de tabel worden de belangrijkste begrippen uit artikel 27 toegelicht: Begrippen artikel 27

Betekenis

Vervolging

Het moment waarop een rechter bij de zaak wordt betrokken.

Feiten

Zaken die werkelijk gedaan of gebeurd zijn en die door jou of een getuige zijn waargenomen.

Omstandigheden

Een bepaalde toestand of situatie.

Redelijk vermoeden van schuld Misschien geen 100% zekerheid, maar er zijn voldoende feiten of omstandigheden die erop wijzen dat iemand schuldig is aan het plegen van een strafbaar feit.

Strafbaar feit

Een gedraging, handeling of nalatigheid die strafbaar is.

Twee soorten verdachten In artikel 27 wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten verdachten: • De verdachte voordat de vervolging is aangevangen.

• De verdachte tegen wie de vervolging is gericht.

De verdachte voordat de vervolging is aangevangen Voor jou als beveiliger is het belangrijk te weten wanneer iemand verdachte is. Er is sprake van een verdachte als de volgende drie zaken van toepassing zijn: 1. Er zijn concrete feiten of omstandigheden die doen vermoeden dat een persoon zich schuldig heeft gemaakt aan een strafbaar feit.

2. Er is een redelijk vermoeden van schuld.

3. Een persoon moet verdacht worden van een strafbaar feit.

134

Hoofdstuk 3 De verdachte

De verdachte tegen wie de vervolging is gericht De officier van justitie leidt het politieonderzoek in een strafzaak en beoordeelt de resultaten daarvan. Dan zijn er drie mogelijkheden: • Er is onvoldoende bewijs en de verdachte wordt niet vervolgd. Er volgt dan geen rechtszaak.

• Er is voldoende bewijs, maar het gaat om een licht strafbaar feit. De officier van justitie besluit om de verdachte niet voor de rechter te brengen. De zaak wordt anders opgelost, bijvoorbeeld door het opleggen van een boete of een taakstraf.

• Er is voldoende bewijs en de officier van justitie legt de zaak voor aan de rechter. Nu is er sprake van vervolging.

Vaststellen identiteit verdachte Een opsporingsambtenaar mag aan de hand van personalia en een identiteitsbewijs, de identiteit van een verdachte vaststellen. Daarvoor mag hij vragen naar • naam • voornamen • geboorteplaats • geboortedatum • het adres waarop iemand is ingeschreven • het adres van de feitelijke verblijfplaats (artikel 27a Wetboek van Strafvordering).

Identificatieplicht Een opsporingsambtenaar mag iedereen vorderen zijn of haar identiteitsbewijs te tonen. De vordering mag in alle gevallen plaatsvinden waarbij een opsporingsambtenaar het noodzakelijk vindt voor de uitoefening van zijn werkzaamheden. Anderen, dus ook beveiligers, mogen dat niet.

Alleen personen van 14 jaar of ouder zijn verplicht te voldoen aan de vordering. Vanaf 14 jaar moet iedereen in bepaalde situaties het identiteitsbewijs kunnen tonen. In de praktijk betekent dit, dat men altijd een identiteitsbewijs bij zich moet dragen.

De verplichting tot het tonen van een identiteitsbewijs houdt ook in dat iemand verplicht is ervoor te zorgen dat de ambtenaar het goed kan inzien.

Een van de uitzonderingen op de minimale leeftijd van 14 jaar is het openbaar vervoer waar een identificatieplicht geldt vanaf 12 jaar.

Opdracht 1 Wanneer is iemand verdachte? a. Waarom is het belangrijk te weten of je iemand als verdachte mag beschouwen?

Een van de voorwaarden om iemand te mogen aanhouden is dat de betrokkene verdachte is.

Een verdachte is gevaarlijk en daarom moet je altijd de politie alarmeren.

Verdachten van strafbare feiten moet je altijd en overal aanhouden.

135

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

b. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten verdachten. Welke zijn dat?

De verdachte tegen wie de vervolging is gericht.

De verdachte voordat een strafbaar feit is gepleegd.

De verdachte voordat de vervolging is aangevangen. c. Aan welke drie eisen moet zijn voldaan om iemand verdachte te kunnen noemen?

d. In het wetsartikel over de verdachte, wordt gesproken over feiten of / en / met omstandigheden.

e. Wat wordt in het wetsartikel over de verdachte bedoeld met ‘vervolging’?

f. Wat wordt in het wetsartikel over de verdachte bedoeld met ‘redelijk vermoeden van schuld’?

Opdracht 2 Wanneer is iemand verdachte?

Situatie a. De achterbuurvrouw vertelt dat ze van haar nicht heeft gehoord dat jouw broer waarschijnlijk stiekem werkt terwijl hij een WW-uitkering heeft.

Uit de richting van de receptiebalie klinkt geschreeuw. Als je gaat kijken, zie je de telefoniste met een bebloed hoofd op de grond liggen en bij haar staat een woedende vrouw met een kapotgeslagen bloemenvaas in haar hand.

In een winkelcentrum hoor je een verkoopster schreeuwen: ‘Houd de dief.’ Op datzelfde moment zie je een armoedig geklede man verschrikt achteromkijken in de richting van waaruit het geschreeuw komt.

136

Verdachte en waarom wel/niet

Hoofdstuk 3 De verdachte

Situatie

Verdachte en waarom wel/niet

Je ziet dat een jongeman een pakje sigaretten in zijn jaszak stopt. Zonder te betalen vlucht hij de winkel uit. b. Het is 03.00 uur en midden in de nacht. Je surveilleert op een afgesloten bedrijfsterrein en plotseling hoor je glasgerinkel. Snel ga je in de richting van het geluid. Bij het kantoorgebouw zie je een man en hij ziet jou ook. Dan rent de man hard weg. In het kantoorgebouw is een raam kapot en je ziet glas op de grond liggen.

In deze situatie is het redelijk om te vermoeden dat de man schuldig is aan het plegen van een strafbaar feit (in dit geval zelfs twee strafbare feiten: vernieling en poging tot diefstal).

Noteer zes feiten en omstandigheden waarop jij jouw redelijke vermoeden kunt baseren.

c. De identiteit van een verdachte mag worden vastgesteld door iedereen / een beveiliger / een opsporingsambtenaar

d. Wat houdt de identificatieplicht in?

e. Naar welke vijf feiten mag een opsporingsambtenaar vragen om de identiteit van een verdachte vast te stellen? naam voornamen naam werkgever burgerservicenummer geboorteplaats geboortedatum het adres waarop iemand is ingeschreven of van de feitelijke verblijfplaats

3.3 Verdachte, en dan?

Als iemand voldoet aan de criteria op grond waarvan hij verdachte mag worden genoemd, kunnen dwangmiddelen worden toegepast. Voorbeelden daarvan zijn:

137

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

• staande houden (mag alleen een opsporingsambtenaar) • aanhouden (mag iedereen onder bepaalde voorwaarden) • in beslag nemen (mag alleen een opsporingsambtenaar).

Rechten van een verdachte Een verdachte heeft rechten. De belangrijkste rechten zijn: • het recht om te weten waarvan hij wordt verdacht • het recht om te zwijgen • het recht om alle processtukken in te zien • het recht om gehoord te worden • het recht op een advocaat.

Opdracht 3 Verdachte, en dan? a. Welke drie dwangmiddelen mag elke opsporingsambtenaar onder bepaalde voorwaarden bij een verdachte toepassen? staande houden verhoren aanhouden in beslag nemen b. Een beveiliger mag onder bepaalde voorwaarden aanhouden / staande houden / in beslag nemen

c. Wat zijn twee voorbeelden van rechten die elke verdachte heeft? het recht om te zwijgen het recht op gratis rechtsbijstand het recht om te weten waarvan hij wordt verdacht

3.4 Jeugdige verdachten In Nederland worden jonge verdachten anders behandeld dan volwassenen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen: • kinderen tot 12 jaar • jongeren tussen 12 en 18 jaar.

Kinderen tot 12 jaar Kinderen die tijdens het plegen van een strafbaar feit nog geen 12 jaar oud zijn, worden niet vervolgd. Dit betekent dat tegen deze kinderen geen rechtszaak wordt begonnen en dat ze dus ook niet worden gestraft.

Je mag kinderen onder 12 jaar onder bepaalde voorwaarden wel aanhouden.

138

Hoofdstuk 3 De verdachte

Strafrechtelijk minderjarigen Jongeren vanaf 12 jaar tot 18 jaar zijn strafrechtelijk minderjarig. Zij kunnen wél worden vervolgd en gestraft, maar vallen onder het jeugdstrafrecht. Ook jongeren tussen 18 en 23 jaar kunnen in bijzondere gevallen worden gestraft volgens het jeugdstrafrecht. In die gevallen wordt het adolescentenstrafrecht genoemd.

Omdat 12- tot 18-jarigen nog zo jong zijn, staat het belang van de jonge verdachte voorop. De strafzaak en de straffen die onder het jeugdstrafrecht vallen, zijn daarom anders dan die voor volwassen verdachten: • De rechtszitting is niet openbaar (er mag geen publiek bij zijn).

• De straffen zijn minder zwaar. Strafrechtelijk minderjarigen kunnen bijvoorbeeld als straf krijgen: – een HALT-straf – een boete of een taakstraf – maximaal 1 jaar gevangenisstraf (12, 13, 14 of 15 jaar) – maximaal 2 jaar gevangenisstraf (16 of 17 jaar).

Strafrechtelijk meerderjarigen Vanaf 18 jaar is een verdachte strafrechtelijk meerderjarig. De maximale straffen die in wetsartikelen worden genoemd, zijn de straffen die opgelegd kunnen worden aan meerderjarige daders. Onder bepaalde voorwaarden is het mogelijk dat ook 16- en 17-jarigen als meerderjarige worden gestraft.

Opdracht 4 Jeugdige verdachten a. Koppel elke groep jeugdige verdachten uit de linkerkolom met de daarbij horende informatie uit de rechterkolom.

Kinderen tot 12 jaar

Strafrechtelijk meerderjarigen. Worden wél vervolgd en gestraft als volwassenen.

Jongeren van 12 tot 18 jaar

Mag je wel aanhouden, worden niet vervolgd.

Personen van 18 jaar en ouder

Strafrechtelijk minderjarigen. Worden wél vervolgd en gestraft, maar vallen onder het jeugdstrafrecht.

b. Noem twee belangrijke verschillen tussen het strafrecht voor minderjarigen en het strafrecht voor meerderjarigen.

139

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

3.5 Samenvatting Wanneer is iemand verdachte?

• In artikel 27 wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten verdachten: – de verdachte voordat de vervolging is aangevangen – de verdachte tegen wie de vervolging is gericht.

• Er is sprake van een verdachte voordat de vervolging is aangevangen als de volgende drie zaken van toepassing zijn: – Er zijn concrete feiten of omstandigheden die doen vermoeden dat een persoon zich schuldig heeft gemaakt aan een strafbaar feit.

– Er is een redelijk vermoeden van schuld.

– Een persoon moet verdacht worden van een strafbaar feit.

• Er is sprake van een verdachte tegen wie de vervolging is gericht als de officier van justitie besluit een verdachte voor de rechter te brengen.

• Een opsporingsambtenaar mag aan de hand van personalia en een identiteitsbewijs de identiteit van een verdachte vaststellen.

Verdachte en dan?

• Als iemand voldoet aan de criteria op grond waarvan hij verdachte mag worden genoemd, kunnen dwangmiddelen worden toegepast.

• Een verdachte heeft rechten.

Jeugdige verdachten Jeugdige verdachten 0-12 jaar

12-18 jaar Strafrechtelijk minderjarigen

• mag je aanhouden • geen vervolging • geen straf

• • • •

mag je aanhouden mogelijkheid voor vervolging straffen als strafrechtelijk minderjarige mogelijkheid van Halt-afdoening

3.6 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

140

HOOFDSTUK 4 DWANGMIDDELEN 4.1 Inleiding Dwangmiddelen zijn bevoegdheden die opsporingsambtenaren en burgers (in sommige situaties) hebben. De meeste dwangmiddelen zijn voor een verdachte die het ondergaat, ingrijpend.

Een verdachte hoeft niet mee te werken, maar kan wel worden gedwongen een dwangmiddel te ondergaan. Daarom mogen dwangmiddelen niet zomaar en door iedereen worden toegepast.

Leerdoelen • Je kunt de dwangmiddelen uit het Wetboek van Strafvordering benoemen.

• Je kunt het dwangmiddel ‘staande houden’ benoemen en uitleggen.

141

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

4.2 Overzicht dwangmiddelen Per dwangmiddel heeft de wetgever voorwaarden vastgesteld waaronder het dwangmiddel mag worden toegepast.

In het Wetboek van Strafvordering wordt een groot aantal dwangmiddelen genoemd, zoals staande houden, aanhouden, in verzekering stellen, in voorlopige hechtenis nemen, in beslag nemen, betreden van plaatsen, onderzoek aan lichaam en kleding en het doorzoeken van vervoermiddelen.

In het volgende overzicht lees je de dwangmiddelen die worden behandeld. Aanhouden, onderzoek in lichaam en kleding en in beslag nemen, worden in aparte delen behandeld.

Dwangmiddel

Wat is het?

Staande houden

Een verdachte van De identiteit een strafbaar feit vaststellen kort ophouden en vragen naar zijn identiteitsgegevens

Aanhouden Iemand rechtens zijn vrijheid ontnemen

142

Wat is het doel?

Zorgen dat de verdachte wordt voorgeleid aan een (hulp)officier van justitie

Wie mag het toepassen?

Onder welke voorwaarden?

Alleen opsporings- De betrokkene ambtenaren moet worden verdacht van een strafbaar feit.

Bij heterdaad: iedereen

De betrokkene moet worden verdacht van een Buiten heterdaad: strafbaar feit. alleen opsporingsambtenaren

Onderzoek Het uitwendig Voorwerpen in aan lichaam schouwen van het beslag nemen bovenlichaam

(Hulp)officieren van justitie

Er moet sprake zijn van een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan.

Onderzoek Een onderzoek in Voorwerpen in aan kleding kleding. Het wordt beslag nemen meestal fouilleren genoemd

Alleen opsporings- Er moet sprake zijn ambtenaren van een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan.

Onderzoek Een onderzoek in Identiteit aan kleding kleding. Het wordt vaststellen meestal fouilleren genoemd

Alleen opsporings- De verdachte moet ambtenaren staande zijn gehouden of zijn aangehouden.

Hoofdstuk 4 Dwangmiddelen

Dwangmiddel

Wat is het?

Wat is het doel?

Wie mag het toepassen?

Onder welke voorwaarden?

In beslag nemen

Het onder zich nemen of gaan houden van voorwerpen

De juridische afhandeling van een strafbaar feit eenvoudiger maken

Alleen opsporings- De verdachte is ambtenaren staande gehouden of aangehouden en de voorwerpen zijn vatbaar voor inbeslagneming.

Opdracht 1 Overzicht dwangmiddelen a. Dwangmiddelen zijn wettelijke in sommige situaties

die opsporingsambtenaren en (en dus ook beveiligers) hebben.

b. Wat is een belangrijk kenmerk van dwangmiddelen?

Dwangmiddelen dienen om mensen te dwingen zich aan bedrijfsregels te houden.

Een verdachte kan worden gedwongen een dwangmiddel te ondergaan.

Een verdachte mag weigeren een dwangmiddel te ondergaan.

4.3 Staande houden Staande houden is een dwangmiddel. Wanneer bijvoorbeeld een politieagent iemand aanspreekt omdat hij met een auto op de openbare weg een verkeersovertreding begaat, is sprake van ‘staande houden’.

Wat is staande houden?

Staande houden wordt vaak verward met het dwangmiddel ‘aanhouden’. Bij staande houden is echter géén sprake van het ontnemen van vrijheid. Bij aanhouden is dat wél het geval.

Staande houden is een verdachte van een strafbaar feit kort ophouden en hem vragen naar zijn identiteitsgegevens.

In het Wetboek van Strafvordering lees je in artikel 52 het volgende over staande houden:

Artikel 52 Staande houden Iedere opsporingsambtenaar is bevoegd de identiteit van de verdachte vast te stellen op de wijze, bedoeld in artikel 27a, eerste lid, eerste volzin, en hem daartoe staande te houden.

Een opsporingsambtenaar mag aan de hand van personalia en een identiteitsbewijs, de identiteit van een verdachte vaststellen. Daarvoor mag hij vragen naar • naam • voornamen • geboorteplaats

143

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

• geboortedatum • het adres waarop iemand is ingeschreven • het adres van de feitelijke verblijfplaats.

Alleen een opsporingsambtenaar mag staande houden (op heterdaad én buiten heterdaad).

Voorbeeld staande houden Een politieagent ziet iemand fietsen die hij vorige week een raam van het politiebureau heeft zien ingooien. Hij geeft de verdachte een stopteken en vraagt hem naar zijn identiteitsbewijs.

Als hij dit heeft gecontroleerd en opgeschreven, mag de verdachte weer gaan. Met de identiteitsgegevens maakt de politieagent een proces-verbaal op.

Het doel van staande houden Het doel van staande houden is nagaan wie de verdachte is. Als de identiteit is vastgesteld, wordt meestal een proces-verbaal gegeven voor het strafbare feit dat is begaan. Daarna kan de verdachte zijn weg weer vervolgen.

De lastige verdachte Het doel van ‘staande houden’ is nagaan wie de verdachte is. Dat is lastig als een verdachte niet wil antwoorden. Dat recht heeft een verdachte omdat hij niet verplicht is vragen te beantwoorden.

In die situatie heeft een opsporingsambtenaar het recht een identiteitsbewijs te vorderen. Als daaraan niet wordt voldaan, mag hij kleding, voorwerpen en vervoersmiddelen onderzoeken om identiteitsgegevens te achterhalen. Een verdachte moet dit ondergaan. We noemen dat een identificatiefouillering (artikel 55b Wetboek van Strafvordering).

Als de verdachte wél antwoordt, moet hij de juiste gegevens noemen. Het opgeven van valse identiteitsgegevens is strafbaar. Soms wil een verdachte niet staande worden gehouden. Dan mag een opsporingsambtenaar hem daartoe dwingen, omdat staande houden een dwangmiddel is.

Opdracht 2 Staande houden a. Wat houdt het dwangmiddel ‘staande houden’ in?

Een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan, onderzoeken aan zijn kleding.

Een staande gehouden of aangehouden verdachte onderzoeken aan zijn kleding.

Een verdachte van een strafbaar feit kort ophouden en hem vragen naar zijn identiteit.

Een verdachte van een strafbaar feit rechtens zijn vrijheid ontnemen.

144

Hoofdstuk 4 Dwangmiddelen

b. Wie hebben de bevoegdheid om staande te houden? iedereen beveiligers alle opsporingsambtenaren algemene opsporingsambtenaren c. Waar mag een opsporingsambtenaar naar vragen om de identiteit van een verdachte te achterhalen?

4.4 Samenvatting Overzicht dwangmiddelen • Dwangmiddelen zijn bevoegdheden die opsporingsambtenaren en burgers (in sommige situaties) hebben.

• Een verdachte hoeft niet mee te werken, maar kan wel worden gedwongen een dwangmiddel te ondergaan.

• Per dwangmiddel heeft de wetgever voorwaarden vastgesteld waaronder het dwangmiddel mag worden toegepast.

Staande houden?

• Staande houden betekent een verdachte van een strafbaar feit kort ophouden en hem vragen naar zijn identiteitsgegevens.

• Het doel van staande houden is nagaan wie de verdachte is.

• De opsporingsambtenaar mag aan de hand van personalia en een identiteitsbewijs, de identiteit van een verdachte vaststellen.

• Alleen een opsporingsambtenaar mag staande houden.

• Een verdachte is niet verplicht vragen te beantwoorden. In die situatie heeft een opsporingsambtenaar het recht een identiteitsbewijs te vorderen.

• Als de verdachte wél antwoordt, moet hij de juiste gegevens noemen. Het opgeven van valse identiteitsgegevens is strafbaar.

4.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

145

HOOFDSTUK 5 AANHOUDEN 5.1 Inleiding Aanhouden is een dwangmiddel. Het is een belangrijke en nuttige bevoegdheid, maar het is ook de meest vergaande bevoegdheid.

Leerdoelen • Je kunt de aanhouding van een verdachte van een strafbaar feit dat op heterdaad is ontdekt, benoemen en uitleggen.

• Je kunt het overdragen van een aangehouden verdachte en de afgifte van de bij de verdachte aangetroffen voorwerpen aan een opsporingsambtenaar, beschrijven.

5.2 Wat is aanhouden?

Aanhouden wordt ook wel eens ‘arresteren’ genoemd, maar in de wet wordt alleen de term ‘aanhouden’ gebruikt. Het is een bevoegdheid die iedereen onder bepaalde voorwaarden heeft.

146

Hoofdstuk 5 Aanhouden

De persoon bij wie het dwangmiddel wordt toegepast, is niet meer vrij is om te gaan en te staan waar hij wil.

Aanhouden is een verdachte van een strafbaar feit rechtens zijn vrijheid ontnemen. Dit betekent dat de persoon die een verdachte van een strafbaar feit wil aanhouden, van de wet het recht heeft om de verdachte zijn vrijheid af te nemen.

Je begrijpt dat daaraan wel voorwaarden zijn verbonden. Zomaar iemand zijn vrijheid afnemen mag niet. Er is dan sprake van wederrechtelijke vrijheidsberoving of gijzeling en dat zijn strafbare feiten.

Het doel van aanhouden Het doel van aanhouden is zorgen dat een aangehouden verdachte wordt voorgeleid aan een (hulp)officier van justitie.

Opdracht 1 Wat is aanhouden? a. Wat houdt het dwangmiddel ‘aanhouden’ in? een aangehouden verdachte onderzoeken aan zijn kleding een verdachte van een strafbaar feit kort ophouden en hem vragen naar zijn identiteit een verdachte van een strafbaar feit rechtens zijn vrijheid ontnemen het onder zich nemen of gaan houden van voorwerpen b. Wat is het doel van ‘aanhouden’?

5.3 Voorwaarden om te mogen aanhouden Veel mensen denken dat alleen een politiefunctionaris (hij is opsporingsambtenaar) mag aanhouden. Die mag dat natuurlijk ook, maar óók gewone burgers (en dus ook beveiligers) mogen aanhouden.

In artikel 53 lid 1 van het Wetboek van Strafvordering staat daarover het volgende:

Artikel 53 lid 1 Aanhouden In geval van ontdekking op heterdaad is eenieder bevoegd de verdachte aan te houden.

Artikel 53 lid 1 betekent dat iedereen mag aanhouden als de volgende voorwaarden van toepassing zijn: • De persoon die wordt aangehouden, is een verdachte.

• De verdachte heeft een strafbaar feit gepleegd.

• Er is sprake van ontdekking van het strafbare feit op heterdaad.

147

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

Voor opsporingsambtenaren gelden dezelfde voorwaarden om aan te houden, maar een opsporingsambtenaar mag ook aanhouden buiten heterdaad.

Dat mag hij op voorwaarde dat er een bevel is van de officier van justitie en er op het strafbare feit een voorlopige hechtenis van toepassing is. Dan mag een verdachte nog maximaal 14 dagen worden vastgehouden. Die periode kan worden verlengd met maximaal 90 dagen.

Opdracht 2 Voorwaarden om te mogen aanhouden a. Aanhouden mag/mogen alleen opsporingsambtenaren / iedereen onder bepaalde voorwaarden / alleen boa's.

b. Onder welke drie voorwaarden mag iedereen aanhouden?

c. Wat geldt voor opsporingsambtenaren die willen aanhouden?

Zij mogen ook personen aanhouden die geen verdachte zijn.

Zij mogen onder bepaalde voorwaarden ook buiten heterdaad aanhouden.

Zij mogen ook personen aanhouden die geen strafbaar feit hebben begaan.

5.4 Heterdaad Er zijn twee vormen van heterdaad: 1. Je ontdekt het strafbare feit terwijl het begaan wordt.

2. Je ontdekt het strafbare feit direct nadat het heeft plaatsgevonden.

Je ontdekt het strafbare feit terwijl het begaan wordt Dit is de meest bekende vorm van heterdaad. Het betekent dat jij ontdekt dat een strafbaar feit wordt gepleegd. Ontdekken betekent vaak dat je het gezien hebt, maar het kan bijvoorbeeld ook horen of ruiken betekenen.

Voorbeelden • Je ziet tijdens een surveillancedienst iemand het raam van een bedrijfspand ingooien.

• Je ziet en hoort dat een bezoeker een medewerker bij de receptiebalie mishandelt.

• Je ziet een man het raampje van een auto inslaan en een tas uit de auto wegnemen. Je wilt de man aanhouden, maar hij rent weg. Als je nu niets doet, vervalt heterdaad en mag jij de verdachte - later - niet meer aanhouden.

Als je de verdachte achtervolgt en blijft zoeken tot je hem kunt aanhouden, blijft er sprake van heterdaad. Ook als je de verdachte even kwijt bent geraakt. Het maakt ook niet uit hoelang de achtervolging duurt, als je die maar niet onderbreekt.

148

Hoofdstuk 5 Aanhouden

Je ontdekt het strafbare feit direct nadat het heeft plaatsgevonden Deze vorm van heterdaad is wat minder bekend. Voorwaarde is dat er niet te veel tijd zit tussen het tijdstip waarop het strafbare feit is gepleegd en het moment waarop het wordt ontdekt.

Voorbeelden • Je ruikt een brandlucht en als je gaat kijken zie je twee jongens bij een brandende vuilcontainer wegrennen. Al rennend gooit een van hen een jerrycan weg waarin nog een beetje benzine blijkt te zitten.

• Een medewerker van een winkel vertelt jou dat de vrouw die hij aanwijst een paar minuten geleden goederen heeft weggenomen zonder te betalen. De vrouw loopt 50 meter verder in het winkelcentrum.

• Een collega ziet iemand zwaar vuurwerk bij een bedrijfspand door een raam gooien. Het lukt hem niet de verdachte direct aan te houden. Daarom geeft hij via de portofoon het signalement van de verdachte aan jou. Direct na die melding zie jij de verdachte lopen. Die mag je nu aanhouden omdat ook in deze situatie sprake is van heterdaad.

Opdracht 3 Heterdaad a. Er zijn twee vormen van heterdaad. Welke zijn dat?

b. In welke situatie is sprake van heterdaad?

Je ziet een man in de buurt van een auto waarvan een zijraam is ingeslagen.

Je hoort dat een bezoeker van het bedrijf vorige week een medewerker van het bedrijf heeft bedreigd.

Je ziet iemand met een tas vol nieuwe kleding een kledingwinkel verlaten zonder dat de kleding betaald is. c. Wat is een belangrijke voorwaarde om te kunnen spreken van ontdekking van een strafbaar feit direct nadat het heeft plaatsgevonden?

d. Geef bij elke situatie aan of er wel of geen sprake is van heterdaad en waarom.

149

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

Situatie

Heterdaad, ja Waarom? of nee?

’s Nachts om 02.00 uur wordt in je huis ingebroken zonder dat je het merkt. Bij het opstaan om 07.00 uur ontdek je de inbraak. ’s Nachts wordt er in je huis ingebroken en je wordt er wakker van. Wanneer je beneden komt, zie je de inbreker nog net via de voordeur het huis verlaten.

Je vindt tijdens een wandeling een stoffelijk overschot in een bosperceel.

Er wordt een overval gepleegd. De gewaarschuwde politie komt als de overvaller net in zijn auto wegrijdt. Er vindt een langdurige achtervolging plaats. Na drie uur lukt het de politie de overvaller aan te houden.

Je wordt door een verkoopster van een sportzaak aangesproken.

Ze vertelt dat de vrouw die ze aanwijst gisteren een trainingspak heeft gestolen in haar winkel.

Je ziet dat een man een andere man aan het mishandelen is.

Je wordt door de eigenaar van een computerwinkel aangesproken.

Hij vertelt dat de man die net naar buiten is gelopen een paar inktcartridges heeft meegenomen zonder te betalen.

Midden in de nacht zie je een man met een lcd-scherm onder zijn arm wegrennen bij een stukgeslagen etalage.

5.5 Rechtmatig en doelmatig aanhouden Er is een belangrijk onderscheid tussen rechtmatig en doelmatig aanhouden.

150

Hoofdstuk 5 Aanhouden

Rechtmatig aanhouden Je hebt onder de genoemde voorwaarden van aanhouden wel het recht, maar niet de plicht een verdachte van een strafbaar feit aan te houden.

Als je besluit om aan te houden en de drie voorwaarden zijn van toepassing, dan is er sprake van een rechtmatige aanhouding. Rechtmatig aanhouden is aanhouden waarbij sprake is van een verdachte, een strafbaar feit en heterdaad.

Doelmatig aanhouden Een aanhouding is doelmatig als met de aanhouding een nuttig doel wordt gediend. Meestal is dat nuttige doel de voorgeleiding en een mogelijke strafzaak.

Niet elke rechtmatige aanhouding is ook doelmatig. Een kind van 6 jaar die jij op heterdaad betrapt op een diefstal, mag je rechtmatig aanhouden. Doelmatig is de aanhouding in dat geval niet, omdat kinderen tot 12 jaar niet worden vervolgd en dus ook niet door een rechter worden gestraft. Het is dan verstandiger de ouders van het kind aan te spreken en hen de diefstal te laten afhandelen met de benadeelde.

Er is geen sprake van doelmatigheid als een strafbaar feit bij voorkeur op een andere manier kan worden afgehandeld dan strafrechtelijk.

In de praktijk wordt meestal alleen aangehouden als er sprake is van rechtmatigheid en doelmatigheid en van een misdrijf. Als wordt aangehouden voor overtredingen, is dat bijvoorbeeld voor: ‘zich bevinden op verboden grond’ en ‘straatschenderij’.

Opdracht 4 Rechtmatig en doelmatig aanhouden a. Wat is een rechtmatige aanhouding?

b. Wat is doelmatige aanhouding?

c. Wat behoor je te doen (of na te laten) als je twijfelt of een aanhouding die je wilt verrichten wel rechtmatig is?

Je houdt niet aan.

Je houdt aan, maar je vertelt de verdachte dat je twijfelt over de rechtmatigheid.

Je houdt voor de zekerheid aan. d. In de tabel staan situaties beschreven die je als beveiliger kunt tegenkomen. Geef per situatie met 'ja' of 'nee' aan of er sprake is van rechtmatige en/of doelmatige aanhouding en of je overgaat tot aanhouden.

151

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

Situatiebeschrijving

Rechtmatig?

Doelmatig?

Aanhouden?

Je ziet midden in de nacht een man op een afgesloten bouwterrein stenen in zijn aanhanger leggen.

Deze man is verdachte van diefstal.

Een werknemer werkt over, maar heeft zich niet gemeld als overwerker, wat volgens de bedrijfsinstructies wel moet. Hier is sprake van huisvredebreuk.

Je ziet in een overvolle trein dat een jongeman zijn zitplaats niet afstaat aan een slecht ter been zijnde oude vrouw. Hij overtreedt hiermee een fatsoensregel.

In het winkelcentrum zie je een vrouw lopen van wie je weet dat ze een week geleden in een warenhuis gestolen heeft. Je hebt haar toen niet kunnen aanhouden. e. Je ziet een kind van 4 jaar speelgoed stelen in een winkel. Hoe handel je in deze situatie juist?

Een aanhouding is nu rechtmatig. Daarom houd je aan, neem je het speelgoed aan en draag je het kind over aan een opsporingsambtenaar.

Een aanhouding is nu rechtmatig en doelmatig. Daarom houd je aan, neem je het speelgoed aan en draag je het kind over aan een opsporingsambtenaar.

Een aanhouding is nu wel rechtmatig, maar niet doelmatig. Daarom houd je niet aan. f. Je ziet een man van 20 jaar op de bedrijfsparkeerplaats een auto vernielen. Hoe handel je in deze situatie juist?

Een aanhouding is nu rechtmatig. Daarom houd je aan en draag je de man over aan een opsporingsambtenaar.

Een aanhouding is nu rechtmatig en doelmatig. Daarom houd je aan en draag je de man over aan een opsporingsambtenaar.

Een aanhouding is nu wel rechtmatig, maar niet doelmatig. Daarom houd je de man niet aan.

5.6 Aanhouden in de praktijk De wet bepaalt de grenzen waarbinnen je mag aanhouden. In de praktijk zijn er meer zaken waarmee je rekening moet houden:

152

Hoofdstuk 5 Aanhouden

• Als je twijfelt of een aanhouding wel rechtmatig is, houd je niet aan. Soms mag je wel rechtmatig aanhouden, maar is er geen sprake van doelmatigheid. Ook dan houd je als regel niet aan.

• Zorg dat de verdachte jou ziet op het moment dat je gaat aanhouden. Dat kan onnodige weerstand van de verdachte voorkomen.

• Spreek de verdachte aan door bijvoorbeeld te zeggen: – ‘Meneer, ik zag u zojuist de winkel verlaten met goederen die u niet hebt betaald’ of – ‘Ik hoorde van een winkelmedewerker dat u de artikelen in uw tas niet betaald hebt’ of – ‘Ik zag dat u het raam met een steen ingooide.’

• Als de verdachte geen redelijke verklaring heeft, vertel je de verdachte dat hij is aangehouden.

Daarbij ben je wettelijk verplicht de verdachte te vertellen van welk strafbaar feit hij wordt verdacht. Je zegt bijvoorbeeld: – ‘Ik houd u nu aan voor diefstal’ of – ‘Ik houd u aan voor vernieling’ of – ‘Ik houd u aan voor opzettelijke brandstichting.’

• Dan vertel je de verdachte netjes en zakelijk dat hij met jou mee moet komen.

• Je mag ‘dwang’ uitoefenen. Dit betekent dat je mag voorkomen dat de verdachte er na de aanhouding vandoor gaat.

Gebruik nooit meer dwang dan nodig is. Zodra de verdachte zich heeft ‘overgegeven’, weerloos is of meewerkt, is jouw doel bereikt en is dwang niet meer nodig. Als je dán nog dwang of geweld gebruikt, is er sprake van ‘redeloos geweld’. Dan ben je zelf strafbaar voor bijvoorbeeld mishandeling.

• Vergeet het nooit: JE EIGEN VEILIGHEID gaat altijd voor.

Handelen na de aanhouding Na een aanhouding mag je goederen en voorwerpen die de verdachte bij zich heeft niet in beslag nemen. Je mag ze wel aannemen als de verdachte ze vrijwillig aan je geeft.

Overdragen Je hebt de plicht om de verdachte (en eventueel aangenomen goederen en voorwerpen) onverwijld (direct) over te dragen aan een opsporingsambtenaar. In de praktijk is dat een politieambtenaar. De aangenomen voorwerpen worden dan door de opsporingsambtenaar in beslag genomen.

Als de overdracht niet snel mogelijk is, mag je de verdachte vasthouden, zo nodig op een plek waar hij er niet zo gemakkelijk vandoor kan gaan.

Bij de overdracht aan een opsporingsambtenaar moet je als beveiliger het volgende melden en vragen: • Je meldt dat je de verdachte op heterdaad hebt aangehouden en waarvoor.

• Je meldt het tijdstip waarop je de verdachte hebt aangehouden.

• Je vraagt de naam van de opsporingsambtenaar en je vermeldt die later in het specifiek rapport.

153

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

• Je vraagt naar welk bureau de verdachte wordt overgebracht en je vermeldt die naam later in het specifiek rapport.

Opdracht 5 Aanhouden in de praktijk a. Een verdachte die je wilt aanhouden voor diefstal moet je vertellen dat hij is aangehouden en waarvoor hij is aangehouden.

Een goed voorbeeld is ‘Ik houd u nu aan voor diefstal.’ / ‘Mag ik u aanhouden voor diefstal?’ / ‘Wilt u zo vriendelijk zijn mee te werken aan uw aanhouding?’

b. Mag je ‘dwang’ uitoefenen als een verdachte zich verzet tegen zijn aanhouding?

Ja, als dat nodig is om de verdachte aan te houden.

Ja, bij een aanhouding hoort nu eenmaal dwang.

Nee, een beveiliger mag nooit dwang gebruiken.

Nee, want dan maak jij je schuldig aan mishandeling. c. Wat geldt voor het gebruik van dwang bij een aanhouding?

Bij een aanhouding mag je onbeperkt dwang gebruiken, omdat aanhouden een dwangmiddel is.

Dwang is noodzakelijk, maar niet al te veel.

Je mag dwang gebruiken, maar nooit méér dan noodzakelijk is om aan te kunnen houden. d. Welke plicht heb je ná een aanhouding? de verdachte verhoren de verdachte voorgeleiden aan een (hulp)officier van justitie de verdachte onverwijld overdragen aan jouw leidinggevende de verdachte onverwijld overdragen aan een opsporingsambtenaar de verdachte onverwijld overdragen aan het slachtoffer van het strafbare feit e. Wat moet je doen met voorwerpen die je van een aangehouden verdachte hebt aangenomen of die de aangehouden verdachte aan jou heeft afgegeven? in beslag nemen en overdragen aan een opsporingsambtenaar bij overdracht van de verdachte overdragen aan de opsporingsambtenaar in bewaring nemen en na de overdracht van de verdachte aan een opsporingsambtenaar weer teruggeven aan de verdachte f. Een aanhouding rapporteer je in het

154

.

Hoofdstuk 5 Aanhouden

g. Wat meld en vraag je aan een opsporingsambtenaar bij de overdracht van een aangehouden verdachte? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist.

Je meldt dat je de verdachte hebt aangehouden en waarvoor.

Je meldt het tijdstip waarop je de verdachte hebt aangehouden.

Je meldt waar je de verdachte hebt aangehouden.

Je vraagt aan de opsporingsambtenaar welk soort dader de verdachte is.

Je vraagt de naam van de opsporingsambtenaar aan wie je de verdachte overdraagt.

Je vraagt naar welk politiebureau de verdachte wordt overgebracht.

5.7 Samenvatting Wat is aanhouden?

• Aanhouden is een dwangmiddel.

• Aanhouden betekent een verdachte van een strafbaar feit rechtens zijn vrijheid ontnemen.

• Het doel van aanhouden is zorgen dat een aangehouden verdachte wordt voorgeleid aan een (hulp)officier van justitie.

Voorwaarden om te mogen aanhouden Iedereen mag aanhouden als de volgende voorwaarden van toepassing zijn: • De persoon die wordt aangehouden, is een verdachte.

• De verdachte heeft een strafbaar feit gepleegd.

• Er is sprake van ontdekking van het strafbare feit op heterdaad.

Heterdaad Er zijn twee vormen van aanhouden op heterdaad: • Je ontdekt het strafbare feit terwijl het begaan wordt.

• Je ontdekt het strafbare feit direct nadat het heeft plaatsgevonden.

Rechtmatig en doelmatig aanhouden • Je hebt onder de genoemde voorwaarden van aanhouden wel het recht, maar niet de plicht een verdachte van een strafbaar feit aan te houden.

• Aanhouden onder de genoemde voorwaarden wordt een rechtmatige aanhouding genoemd.

• Een aanhouding is doelmatig als met de aanhouding een nuttig doel wordt gediend.

Aanhouden in de praktijk • In de praktijk wordt meestal alleen aangehouden als er sprake is van rechtmatigheid en doelmatigheid en van een misdrijf.

• Na een aanhouding mag je goederen en voorwerpen die de verdachte bij zich heeft aannemen als de verdachte ze vrijwillig aan je geeft.

• Je hebt de plicht om de verdachte en eventueel aangenomen goederen en voorwerpen onverwijld over te dragen aan een opsporingsambtenaar.

155

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

5.8 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

156

HOOFDSTUK 6 ONDERZOEK AAN LICHAAM EN KLEDING 6.1 Inleiding In de Grondwet is vastgelegd dat iedereen in Nederland recht heeft op onaantastbaarheid van het lichaam. Iedereen heeft het recht zelf te bepalen wat er met zijn of haar lichaam gebeurt.

Bijvoorbeeld of er medische handelingen worden verricht en of na overlijden organen worden gedoneerd.

Uitzonderingen op onaantastbaarheid van het lichaam zijn alleen mogelijk als die wettelijk zijn geregeld. In het Wetboek van Strafvordering zijn bijvoorbeeld wetsregels opgenomen die een onderzoek aan lichaam en kleding mogelijk maken.

Leerdoelen • Je kunt onderzoek aan lichaam en kleding benoemen en uitleggen.

• Je kunt aangeven wie bevoegd zijn om onderzoek aan kleding uit te voeren en wat ze wel en niet mogen doen.

• Je kunt de verschillende soorten fouillering beschrijven en onderscheiden.

157

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

6.2 Onderzoek aan lichaam en kleding In artikel 56 van het Wetboek van Strafvordering wordt het dwangmiddel ‘onderzoek aan lichaam en kleding’ beschreven:

Artikel 56 Onderzoek aan lichaam en kleding 1. De officier van justitie of de hulpofficier voor wie de verdachte wordt geleid of die zelf de verdachte heeft aangehouden, kan, bij het bestaan van ernstige bezwaren tegen deze, in het belang van het onderzoek bepalen dat deze aan zijn lichaam of kleding zal worden onderzocht.

2. De officier van justitie kan bij het bestaan van ernstige bezwaren tegen de verdachte, in het belang van het onderzoek bepalen dat deze in zijn lichaam wordt onderzocht. Onder onderzoek in het lichaam wordt verstaan: het uitwendig schouwen van de openingen en holten van het onderlichaam, röntgenonderzoek, echografie en het inwendig manueel onderzoek van de openingen en holten van het lichaam. Het onderzoek in het lichaam wordt verricht door een arts. Het onderzoek wordt niet ten uitvoer gelegd indien zulks om bijzondere geneeskundige redenen onwenselijk is.

3. De in het eerste en tweede lid bedoelde onderzoeken worden op een besloten plaats en voor zover mogelijk door personen van hetzelfde geslacht als de verdachte verricht.

4. De overige opsporingsambtenaren zijn bevoegd den aangehoudene tegen wien ernstige bezwaren bestaan, aan zijne kleding te onderzoeken.

Onderzoek aan lichaam en kleding is een dwangmiddel dat beveiligers niet mogen uitvoeren.

Onderzoek aan lichaam Een onderzoek aan het lichaam is het uitwendig schouwen van het bovenlichaam. Uitwendig schouwen betekent het van buitenaf bekijken van de openingen en holten van het bovenlichaam (mond, neusgaten, oren, navel en oksels).

Onderzoek is alleen toegestaan om voorwerpen in beslag te kunnen nemen. Het mag alleen worden toegepast bij een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan. Alleen (hulp)officieren van justitie mogen het onderzoek uitvoeren.

Een verdachte is niet verplicht om mee te werken aan een onderzoek aan lichaam. Hij moet het onderzoek wél toestaan. Verzet met geweld of bedreiging met geweld is een strafbaar feit.

Onderzoek aan kleding Een onderzoek aan kleding mag plaatsvinden in de volgende gevallen: • De opsporingsambtenaar wil voorwerpen in beslag nemen. Met dit doel mag het alleen bij een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan. Het mag alleen worden uitgevoerd door opsporingsambtenaren.

• Artikel 55b van het Wetboek van Strafvordering geeft een opsporingsambtenaar de bevoegdheid een identificatiefouillering uit te voeren als hij wil weten wie een verdachte is. Als dit het doel is, mag een onderzoek aan kleding plaatsvinden bij een persoon die is

158

Hoofdstuk 6 Onderzoek aan lichaam en kleding

staande gehouden of is aangehouden. Artikel 55b geeft de opsporingsambtenaar nu ook de bevoegdheid voorwerpen die de verdachte draagt of meevoert te onderzoeken, als dat nodig is voor de vaststelling van de identiteit.

Een betrokkene moet de een onderzoek aan kleding ondergaan, maar is niet verplicht om mee te werken. Verzet tegen zo’n onderzoek door geweld of bedreiging met geweld, is strafbaar.

De veiligheidsfouillering Een opsporingsambtenaar mag op basis van de Politiewet personen fouilleren om veiligheid te garanderen. Dit noemen we een veiligheidsfouillering. Hierbij wordt de kleding oppervlakkig afgetast.

Het doel is zorgen voor de veiligheid van de opsporingsambtenaar, de persoon die wordt gefouilleerd en eventuele anderen. Met de fouillering wordt nagegaan of de persoon gevaarlijke of scherpe voorwerpen bij zich heeft.

De insluitingsfouillering Een insluitingsfouillering door een opsporingsambtenaar is toegestaan op grond van de Politiewet. Het is een verplichte fouillering die voorafgaat aan de insluiting op het politiebureau van een aangehouden verdachte. Daarbij wordt de kleding van de verdachte afgetast en doorzocht op de aanwezigheid van gevaarlijke of scherpe voorwerpen.

Fouillering op basis van de Opiumwet Artikel 9 van de Opiumwet geeft opsporingsambtenaren een aantal bevoegdheden zoals: • het onderzoeken van een voertuig • toegang tot plaatsen waar een overtreding van de Opiumwet wordt vermoed of is gepleegd • het fouilleren van personen.

Fouillering op basis van de Wet wapens en munitie In de Wet wapens en munitie is in artikel 52 fouilleren als dwangmiddel geregeld.

Opsporingsambtenaren mogen personen aan hun kleding onderzoeken als die: • een strafbaar feit hebben gepleegd waarbij een wapen is gebruikt • een verboden wapen van categorie I hebben vervaardigd, getransformeerd, hersteld, overgedragen, dragen, voorhanden hebben, doen binnenkomen of doen uitgaan • een wapen van categorie II of III voorhanden hebben • een wapen van de categorie II, III of IV dragen • zich bevinden in een aangewezen veiligheidsgebied.

Opdracht 1 Onderzoek aan lichaam en kleding a. Beschrijf in je eigen woorden wat een onderzoek aan het lichaam is.

159

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

b. Wanneer mag een onderzoek aan het lichaam worden toegepast?

c. Een onderzoek aan het lichaam mag worden uitgevoerd door een beveiliger / politieagent / (hulp)officier van justitie / buitengewoon opsporingsambtenaar.

d. Wat is een onderzoek aan kleding?

e. Een onderzoek aan kleding is een dwangmiddel.

Wat betekent dat voor de betrokkene wiens kleding men wil onderzoeken?

De betrokkene mag het onderzoek weigeren als hij niet is aangehouden.

De betrokkene moet het onderzoek aan kleding ondergaan. Hij mag het niet weigeren.

De betrokkene moet toestemming verlenen voor het onderzoek aan kleding. Hij mag het onderzoek ook weigeren. f. Een onderzoek aan kleding als dwangmiddel kan twee doelen hebben.

Welke zijn dat? voorwerpen in beslag nemen voorwerpen in bewaring nemen identiteit vaststellen g. Mag een beveiliger een aangehouden verdachte aan zijn kleding onderzoeken? nee ja h. Er zijn enkele wetten op basis waarvan gefouilleerd mag worden. Wie mag op basis van welke wet – onder bepaalde voorwaarden – fouilleren?

Wet Politiewet Opiumwet Wet wapens en munitie i. Wat is een veiligheidsfouillering?

160

Wie mag onder bepaalde voorwaarden fouilleren

Hoofdstuk 6 Onderzoek aan lichaam en kleding

j. Wat is een insluitingsfouillering?

6.3 De privaatrechtelijke fouillering Op veel plaatsen is onderzoek aan kleding opgenomen in de huisregels. Bijvoorbeeld op een vliegveld, in een voetbalstadion en bij de ingang van een discotheek. Daar wordt zo’n onderzoek ook fouilleren genoemd.

Als fouillering onderdeel is van huisregels, is het géén dwangmiddel. Dit wordt een privaatrechtelijke fouillering genoemd.

Afwijkende regels Bij privaatrechtelijk fouilleren zijn de regels heel anders. Belangrijke verschillen met onderzoek aan kleding zijn: • De mogelijkheid dat er gefouilleerd wordt, moet worden vermeld in bezoekersvoorwaarden, op een mededelingenbord of op een toegangsbewijs.

• Personen die géén geen opsporingsambtenaar zijn, mogen ook fouilleren.

• Er hoeft géén sprake te zijn van een staandehouding of een aanhouding.

• Een betrokkene hoeft de fouillering niet toe te staan. De fouillering vindt plaats op basis van vrijwilligheid. Iemand die een privaatrechtelijke fouillering niet wil ondergaan, wordt niet gefouilleerd. Hij of zij wordt dan niet toegelaten, omdat niet wordt meegewerkt aan de huisregels.

• De fouillering kan worden gestopt op verzoek van de betrokkene en niet worden afgemaakt.

Opdracht 2 De privaatrechtelijke fouillering a. Een privaatrechtelijke fouillering is geen dwangmiddel. Wat betekent dat voor de betrokkene wiens kleding men wil onderzoeken?

b. Onder welke voorwaarden mag een beveiliger iemand privaatrechtelijk fouilleren?

c. Een privaatrechtelijke fouillering vindt als regel plaats op private en publieke / publieke / private terreinen.

161

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

d. Welk recht heeft een beveiliger als een betrokkene weigert een privaatrechtelijke fouillering te ondergaan?

De beveiliger mag de betrokkene aanhouden.

De beveiliger mag de betrokkene de toegang weigeren.

De beveiliger mag de betrokkene dwingen mee te werken aan de fouillering.

6.4 Samenvatting Onderzoek aan lichaam en kleding Onderzoek aan lichaam Wat is het?

Het uitwendig schouwen van het bovenlichaam

Wat is het doel?

Voorwerpen in beslag nemen

Bij wie mag het dwangmiddel worden toegepast?

Een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan

Wie mogen het dwangmiddel toepassen?

(hulp)officieren van justitie

Onderzoek aan kleding Wat is het?

Een onderzoek aan en in kleding waarbij zakken en kleding worden doorzocht

Wat is het doel?

Voorwerpen in beslag nemen OF nagaan wie de verdachte is

Bij wie mag het dwangmiddel worden toegepast?

Voorwerpen in beslag nemen: Een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan Nagaan wie de verdachte is: Iemand die staande is gehouden of is aangehouden

Wie mogen het dwangmiddel toepassen?

Opsporingsambtenaren

• Een opsporingsambtenaar mag op basis van de Politiewet personen fouilleren om veiligheid te garanderen (veiligheidsfouillering).

• Een insluitingsfouillering is toegestaan op grond van de Politiewet. Het is een verplichte fouillering die voorafgaat aan de insluiting op het politiebureau van een aangehouden verdachte.

• Een opsporingsambtenaar heeft de bevoegdheid iemand die wordt verdacht van een misdrijf in het kader van de Opiumwet aan zijn kleding te onderzoeken.

162

Hoofdstuk 6 Onderzoek aan lichaam en kleding

• In de Wet wapens en munitie is fouilleren door opsporingsambtenaren als dwangmiddel in artikel 52 geregeld.

Als fouillering onderdeel is van huisregels, is het géén dwangmiddel. Dit wordt een privaatrechtelijke fouillering genoemd.

Privaatrechtelijke fouillering Wat is het?

• Onderzoek aan kleding als onderdeel van huisregels • Het is géén dwangmiddel.

Wat is het doel?

• Veiligheid verzorgen • Voorwerpen die niet naar binnen mogen in bewaring nemen

Wie mag het toepassen?

Iedereen.

Onder welke voorwaarden mag • De persoon die fouilleert moet toestemming hebben van het? werkgever.

• Een betrokkene moet akkoord gaan met fouillering.

6.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

163

HOOFDSTUK 7 IN BESLAG NEMEN 7.1 Inleiding Soms is het nodig een voorwerp van een verdachte af te nemen. Bijvoorbeeld als dat voorwerp kan dienen als bewijs dat de verdachte een strafbaar feit heeft gepleegd. Onder bepaalde voorwaarden mag een opsporingsambtenaar voorwerpen van een verdachte afnemen. Dat heet ‘in beslag nemen’.

Leerdoelen • Je kunt het begrip en de toepassing van ‘in beslag nemen’ door een opsporingsambtenaar benoemen en uitleggen.

• Je kunt de afgifte van camerabeelden aan een opsporingsambtenaar uitleggen.

164

Hoofdstuk 7 In beslag nemen

7.2 Wat is in beslag nemen?

In artikel 134 lid 1 van het Wetboek van Strafvordering lees je over ‘in beslag nemen’ het volgende:

Artikel 134 lid 1 In beslag nemen Het onder zich nemen of gaan houden van enig voorwerp ten behoeve van de strafvordering.

In artikel 134 lid 1 wordt gesproken over ‘onder zich nemen’ en ‘onder zich gaan houden’. Er zijn dus twee manieren om iets in beslag te nemen: • Bij ‘onder zich nemen’ wordt een voorwerp van iemand afgenomen.

• Bij ‘onder zich gaan houden’ heeft de opsporingsambtenaar het voorwerp al en hoeft hij het niet meer af te nemen.

Opdracht 1 Wat is in beslag nemen? a. Wat is in beslag nemen?

b. Bij in beslag nemen wordt gesproken over ‘onder zich gaan nemen’ en het ‘onder zich gaan houden’. Wat is het verschil?

c. Welke vijf uitspraken horen bij ‘in beslag nemen’? het gaat om voorwerpen die niét verboden zijn krijgt betrokkene terug is een dwangmiddel krijgt betrokkene als regel niet terug mag alleen worden toegepast door een opsporingsambtenaar wordt veilig gesteld mag iedereen na aanhouding mag alleen ná aanhouding voorwerpen moeten vatbaar zijn voor in beslag nemen wordt vrijwillig afgegeven het gaat om voorwerpen die in het bedrijfsreglement niet zijn toegestaan

7.3 Wie mag in beslag nemen?

Tot 1 maart 2017 mocht iedereen onder bepaalde voorwaarden voorwerpen in beslag nemen.

Door een wijziging in het Wetboek van Strafvordering is dat niet meer het geval.

165

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

Alleen opsporingsambtenaren mogen onder bepaalde voorwaarden voorwerpen in beslag nemen.

Die voorwaarden zijn: • De verdachte is staande gehouden of aangehouden.

• Het voorwerp is vatbaar voor inbeslagname.

Anderen, zoals beveiligers, mogen voorwerpen die bij een aangehouden verdachte worden aangetroffen wél aannemen als de verdachte die vrijwillig afgeeft. Je hebt de plicht om de verdachte en eventueel aangenomen goederen en voorwerpen onverwijld over te dragen aan een opsporingsambtenaar.

Opdracht 2 Wie mag in beslag nemen? a. In beslag nemen mogen alleen

.

b. Wat zijn de twee voorwaarden waaronder een opsporingsambtenaar in beslag mag nemen?

De verdachte is staande gehouden of aangehouden.

Het voorwerp is vatbaar voor inbeslagname.

De verdachte wordt verdacht van een ernstig misdrijf.

7.4 Voorwerpen die in beslag mogen worden genomen De volgende voorwerpen mogen in beslag worden genomen: • Voorwerpen die dienen als bewijsmateriaal. Ze worden gebruikt om te bewijzen dat een verdachte een strafbaar feit heeft gepleegd. Bijvoorbeeld gestolen voorwerpen.

• Voorwerpen die door de rechter verbeurdverklaard kunnen worden. Een rechter kan als bijkomende straf in beslag genomen goederen verbeurdverklaren. Meestal zijn dat goederen die zijn gestolen of die door verduistering zijn verkregen. De verdachte krijgt de goederen niet terug.

• Voorwerpen die door de rechter aan het maatschappelijk verkeer kunnen worden onttrokken.

Een rechter kan als maatregel opleggen dat schadelijke of gevaarlijke voorwerpen, zoals drugs, illegale cd’s en wapens, worden vernietigd.

• Voorwerpen die verkregen zijn uit wederrechtelijk verkregen voordeel. Een voorbeeld hiervan is de verdachte die door handel in drugs rijk is geworden en een prachtig huis heeft gekocht.

In dit geval ligt de bewijslast bij de verdachte. Hij moet aantonen dat hij zijn rijkdom legaal (eerlijk) heeft verkregen. Als dat niet lukt, kan de rechter als maatregel wederrechtelijk verkregen voordeel opleggen. Het huis wordt hem dan afgenomen en verkocht.

Bevoegdheden Bij in beslag nemen heeft een opsporingsambtenaar de volgende bevoegdheden: • Als tegen de aangehouden verdachte ernstige bezwaren bestaan, mag de opsporingsambtenaar de verdachte aan zijn kleding onderzoeken. Er is sprake van ‘ernstige bezwaren’ als er meer is dan een redelijk vermoeden van schuld aan een strafbaar feit. Er is bijvoorbeeld een bekentenis of een getuigenverklaring.

166

Hoofdstuk 7 In beslag nemen

• Als de verdachte wordt verdacht van een misdrijf waarop voorlopige hechtenis van toepassing is (een misdrijf waarvoor een maximale gevangenisstraf van vier jaren of meer kan worden geëist), mag de opsporingsambtenaar in beslag nemen, plaatsen betreden en vervoermiddelen doorzoeken.

Opdracht 3 Voorwerpen die in beslag mogen worden genomen a. In de linkerkolom zie je de groepen voorwerpen die in beslag genomen mogen worden.

Verbind die groepen met de juiste omschrijving in de rechterkolom.

Voorwerpen die verbeurd kunnen worden verklaard

Hierbij kan de rechter een uitspraak doen waarin hij bepaalt dat een dader als bijkomende straf de goederen kwijtraakt die bij hem in beslag zijn genomen (= bijkomende straf).

Voorwerpen die kunnen worden onttrokken aan het maatschappelijk verkeer

Hierbij kan de rechter een uitspraak doen waarin hij bepaalt dat een dader de goederen kwijtraakt die bij hem in beslag zijn genomen. De goederen worden echter niet verkocht, maar vernietigd.

Voorwerpen die wederrechtelijk zijn verkregen

Hierbij heeft de dader voorwerpen betaald met geld dat hem niet toebehoort. Er is sprake van onrechtmatig verkregen voordeel.

Voorwerpen die dienen als bewijsmiddelen

Voorwerpen die dienen als bewijs dat een verdachte een strafbaar feit heeft gepleegd.

b. In welke situatie mag een opsporingsambtenaar bij in beslag nemen, de verdachte aan zijn kleding onderzoeken?

167

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

7.5 Afgifte camerabeelden Veel particulieren en organisaties gebruiken camera’s om hun woonhuis, bedrijfsgebouw en eigendommen te beschermen. Opgenomen beelden van een camera worden steeds belangrijker voor opsporingsonderzoek en bij de rechtspraak.

Op basis van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) mogen particulieren en organisaties echter niet zomaar camerabeelden verstrekken aan een opsporingsambtenaar. Zij leggen gegevens immers op de eerste plaats vast voor hun eigen doelen en niet om de politie te helpen misdrijven op te lossen. Die doelen kunnen samengaan, maar dat hoeft niet.

Vrijwillig afgeven Iedereen kan ervoor kiezen camerabeelden vrijwillig aan de politie te geven. Dat kan als het doel van het cameratoezicht is om personen en goederen te beschermen. Dan is het logisch dat camerabeelden aan de politie worden verstrekt, als daarmee bijvoorbeeld de verdachte van een inbraak kan worden geïdentificeerd. De beelden mogen dan ook door politie en justitie worden gebruikt.

Vorderen Als beelden gevorderd worden, is er geen keuze, dan moet je de beelden afgeven. Een opsporingsambtenaar moet vorderen om camerabeelden af te geven als: • er sprake is van een ernstig misdrijf • de verstrekking aan de politie niet verenigbaar is met het doel waarvoor de camerabeelden verzameld zijn.

Onrechtmatig verkregen bewijs Er kan sprake zijn van onrechtmatig verkregen bewijs als de politie op een verkeerde rechtsgrondslag iemand of een organisatie dwingt (er is gevorderd) camerabeelden beschikbaar te stellen. Dat kan leiden tot bewijsuitsluiting met als gevolg dat de verdachte wegens gebrek aan bewijs wordt vrijgesproken.

Opdracht 4 Afgifte camerabeelden a. Welke wet verbiedt particulieren en organisaties alle opgenomen camerabeelden zomaar aan de politie te verstrekken?

Dat is de

168

Hoofdstuk 7 In beslag nemen

b. Iedereen kan ervoor kiezen bepaalde opgenomen camerabeelden vrijwillig aan de politie te verstrekken.

Aan welke voorwaarde moeten die beelden dan voldoen?

De opgenomen beelden moet haarscherp zijn.

Het doel van het cameratoezicht moet zijn: beschermen van goederen en/of personen.

Verdachten mogen niet herkenbaar in beeld zijn. c. Op welke wijze kan de politie opgenomen camerabeelden in haar bezit krijgen als ze niet vrijwillig worden afgegeven?

Er moet om de beelden worden gevraagd.

Er moet worden gevorderd de beelden af te geven.

Er moet worden betaald voor het afgeven van de beelden.

7.6 Samenvatting Wat is in beslag nemen?

In beslag nemen is het onder zich nemen of gaan houden van enig voorwerp ten behoeve van de strafvordering.

Wie mag in beslag nemen?

• Onder bepaalde voorwaarden mag een opsporingsambtenaar voorwerpen in beslag nemen.

• De voorwaarden zijn: – De verdachte is staande gehouden of aangehouden.

– Het voorwerp is vatbaar voor inbeslagname.

Voorwerpen die in beslag mogen worden genomen • Voorwerpen die dienen als bewijsmateriaal.

• Voorwerpen die door de rechter verbeurdverklaard kunnen worden.

• Voorwerpen die door de rechter aan het maatschappelijk verkeer kunnen worden onttrokken.

• Voorwerpen die verkregen zijn uit wederrechtelijk verkregen voordeel.

• Bij in beslag nemen heeft een opsporingsambtenaar de volgende bevoegdheden: – Een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan aan de kleding onderzoeken.

– Bij een verdachte die wordt verdacht van een misdrijf waarop voorlopige hechtenis van toepassing is, voorwerpen in beslag nemen.

Afgifte camerabeelden • Op basis van de AVG mogen particulieren en organisaties niet zomaar camerabeelden verstrekken aan de politie.

• Iedereen kan ervoor kiezen camerabeelden vrijwillig aan de politie te geven als het doel van het cameratoezicht is om personen en goederen te beschermen.

• Een opsporingsambtenaar moet vorderen om camerabeelden af te geven als: – er sprake is van een ernstig misdrijf

169

Thema 15 Wetboek van Strafvordering

– de verstrekking aan de politie niet verenigbaar is met het doel waarvoor de camerabeelden verzameld zijn.

• De vordering kan mondeling worden gegeven.

• Als camerabeelden op een verkeerde rechtsgrondslag zijn gevorderd, kan sprake zijn van onrechtmatig bewijs.

7.7 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

170

BEGRIPPENLIJST

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

Aan het maatschappelijk verkeer onttrekken Vernietigen van gevaarlijke of schadelijke voorwerpen.

Aanhouden Een verdachte van een strafbaar feit rechtens zijn vrijheid ontnemen.

Aanhouden buiten heterdaad Een verdachte van een strafbaar feit aanhouden, terwijl er géén sprake is van heterdaad.

Aanhouden op heterdaad Een verdachte van een strafbaar feit aanhouden op het moment dat het strafbare feit wordt begaan of direct daarna.

Algemeen opsporingsambtenaar Opsporingsambtenaar die bevoegd is voor het opsporen van alle strafbare feiten.

Buitengewoon opsporingsambtenaar (Boa) Opsporingsambtenaar die bevoegd is voor het opsporen van bepaalde strafbare feiten.

Doelmatig aanhouden Er wordt met de aanhouding een nuttig doel gediend.

Dwangmiddelen Bevoegdheden die burgers (in beperkte mate) en alle opsporingsambtenaren hebben om de opsporing van verdachten mogelijk te maken.

Feit Iets wat vaststaat, of werkelijk gedaan of gebeurd is.

Fouilleren Een onderzoek aan en in kleding waarbij zakken en kleding worden doorzocht.

Heterdaad Op het moment dat het strafbare feit wordt begaan of direct daarna.

171

Hulpofficier van justitie Hogere politiefunctionaris met een speciale opleiding en speciale bevoegdheden die bij de opsporing en vervolging een vooruitgeschoven post is van het Openbaar Ministerie.

In beslag nemen Het onder zich nemen of gaan houden van een voorwerp ten behoeve van de strafvordering.

Insluitingsfouillering Een fouillering die voorafgaat aan de insluiting op het politiebureau van een aangehouden verdachte.

Jeugdstrafrecht Strafrecht voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar waarbij het belang van de jonge verdachte vooropstaat.

Omstandigheid Een bepaalde toestand.

Onderzoek aan kleding Een onderzoek aan en in kleding waarbij zakken en kleding worden doorzocht.

Onderzoek aan lichaam Het uitwendig schouwen van het bovenlichaam bij een aangehouden verdachte tegen wie ernstige bezwaren bestaan.

Onrechtmatig In strijd met een rechtsregel.

Ontdekking op heterdaad Ontdekking van een strafbaar feit terwijl het begaan wordt of meteen nadat het begaan is.

Onttrekken uit maatschappelijk verkeer Uitspraak van de rechter waarin hij bepaalt dat een dader de goederen kwijtraakt die bij hem in beslag zijn genomen. De goederen worden echter niet verkocht, maar vernietigd.

Onverwijld Direct.

Opsporingsambtenaar Persoon die bevoegd is om strafbare feiten op te sporen.

Preventief fouilleren Fouillering van mensen die nergens van verdacht worden met als doel de veiligheid in openbare ruimtes vergroten.

172

Privaatrechtelijke fouillering Fouillering die is ontleend aan het privaatrecht, is opgenomen in de huisregels, maar waaraan men niet hoeft mee te werken en die men ook niet hoeft toe te staan.

Proces-verbaal Een schriftelijk verslag over een gebeurtenis waarin een opsporingsambtenaar alle belangrijke feiten en omstandigheden heeft vastgelegd.

Publiekrechtelijke fouillering Fouillering die is ontleend aan het publiekrecht en die men moet toestaan.

Rechtmatig Hetgeen wordt gedaan of nagelaten is in overeenstemming met een geldende regel of een geldend besluit.

Rechtmatig aanhouden Aanhouden waarbij sprake is van een verdachte, een strafbaar feit en heterdaad.

Redelijk vermoeden van schuld Geen honderd procent zekerheid, maar er zijn voldoende aanwijzingen die erop wijzen dat iemand schuldig is aan het plegen van een strafbaar feit.

Staande houden Een verdachte van een strafbaar feit kort ophouden en hem vragen naar zijn identiteitsgegevens.

Strafbaar feit Een gedraging, handeling of nalatigheid die strafbaar is.

Strafrecht Onderdeel van het Publiekrecht dat gaat over wat wel en niet mag, wat wel en niet moet, straffen die we kunnen krijgen en hoe gehandeld moet worden als we regels overtreden.

Strafrechtelijk meerderjarigen Personen van 18 jaar en ouder.

Strafrechtelijk minderjarigen Jongeren tussen de 12 en 18 jaar.

Veiligheidsfouillering Het oppervlakkig aftasten van kleding met als doel zorgen voor de veiligheid van de persoon die wordt gefouilleerd, de opsporingsambtenaar en eventuele anderen.

Verbeurd verklaren Uitspraak van de rechter waarin hij bepaalt dat een dader als bijkomende straf de goederen kwijtraakt die bij hem in beslag zijn genomen.

173

Verdachte Iemand bij wie concrete feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld geven dat hij een strafbaar feit heeft begaan.

Vervolging Het moment waarop een rechter bij de zaak wordt betrokken.

Voorbereidend onderzoek Het onderzoek dat voorafgaat aan het onderzoek tijdens een rechtszitting.

Vorderen Eisen dat iemand iets doet of nalaat.

Wederrechtelijk verkregen voordeel Onrechtmatig verkregen voordeel.

Wetboek van Strafrecht Wetboek waarin is vastgelegd wat strafbaar is, welke maximale straf op een strafbaar feit van toepassing is en wie strafbaar is.

Wetboek van Strafvordering Wetboek met procedures voor de opsporing, vervolging en berechting van personen die strafbare feiten hebben begaan en voor iedereen die daarbij betrokken is.

174

THEMA 16 OVERIGE WET- EN REGELGEVING

HOOFDSTUK 1 INTRODUCTIE Naast de wetten over strafrecht, zijn enkele andere wetten en regels belangrijk om het werk van beveiliger goed uit te kunnen voeren.

Dat zijn de Arbeidsomstandighedenwet, verkeersregels op privaat terrein, de Algemene verordening gegevensbescherming, de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus, de Wet wapens en munitie en de Opiumwet.

Inhoud thema In dit thema worden de volgende onderdelen behandeld.

De Arbeidsomstandighedenwet De regels uit de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) moeten een bijdrage leveren aan een veilige en gezonde werkomgeving.

Verkeersregels op privaat terrein Verkeersregels zijn onmisbaar. Daarom kennen we de Wegenverkeerswet, die regels geeft voor het wegverkeer in Nederland. Op privaat terrein kunnen de verkeersregels ook gelden.

De Algemene verordening gegevensbescherming Recht op privacy is een belangrijk grondrecht en daarom vastgelegd in onze Grondwet. Dit grondrecht is verder uitgewerkt in de Algemene verordening gegevensbescherming.

De Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus Het werk in de particuliere beveiligingsbranche en het werk bij een particulier recherchebureau zijn geregeld in de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus.

De Wet wapens en munitie Voor een veilige samenleving zijn regels voor wapens en munitie noodzakelijk. Veel wapens en munitie mag je bijvoorbeeld niet zomaar voorhanden hebben, vervoeren of dragen. Daarover zijn regels vastgelegd in de Wet wapens en munitie.

De Opiumwet De Nederlandse overheid wil de risico’s van het gebruik van drugs zo veel mogelijk voorkomen of beperken. Daarom hebben we sinds 1928 een Opiumwet waarin verboden zijn opgenomen die gelden voor harddrugs en softdrugs.

Begrippenlijst Een overzicht met alle belangrijke begrippen uit het thema en een omschrijving van elk begrip.

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

176

Hoofdstuk 1 Introductie

SVPB exameneisen SVPB exameneisen Thema Overige wet- en regelgeving In dit thema staan de volgende categorieën uit de SVPB-exameneisen Wet- en regelgeving centraal: • Arbeidsomstandighedenwet • Algemene verordening gegevensbescherming • Overige wet- en regelgeving In de digitale leeromgeving vind je aan het eind van het thema alle exameneisen die behandeld zijn bij elkaar. Dit overzicht kun je downloaden en vervolgens kun je eigen aantekeningen toevoegen

Opdracht 1 Gezonde en veilige werkplek a. Wat is voor jou als student belangrijk als je denkt aan een gezonde en veilige werkplek op school?

1.

2.

3.

4. b. Straks ben je als beveiliger actief. Welke risico’s kun je bedenken als je aan een gezonde en veilige werkplek voor beveiligers denkt?

1.

2.

3.

4.

Opdracht 2 Persoonsgegevens Van iedereen zijn persoonlijke gegevens vastgelegd. Zo zijn er veel overheden, bedrijven, instanties en instellingen die beschikken over jouw persoonsgegevens.

Noteer in de linkerkolom van de tabel organisaties en personen waarvan jij weet dat zij gegevens van jou vastleggen. Geef in de rechterkolom aan welke gegevens dat zijn.

Vergelijk jouw lijst met die van groepsgenoten en vul jouw lijst aan met organisaties en personen die je vergeten bent.

Locatie

Welke gegevens

177

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Locatie

Welke gegevens

Opdracht 3 Alcohol- en drugsgebruik Jellinek Op de website van Jellinek staan verschillende gebruikerstesten voor alcohol en drugs. Met de testen kun je nagaan of je riskant gebruikt.

Kies de alcohol en drugs uit die je gebruikt en maak de gebruikerstesten. Noteer in de tabel je resultaten. Gebruik je niets, vul dan de test in samen met iemand uit je omgeving die wel alcohol of drugs gebruikt.

Gebruikerstest

178

Resultaat

HOOFDSTUK 2 ARBEIDSOMSTANDIGHEDENWET 2.1 Inleiding Iedereen moet veilig en gezond kunnen werken. Daar zijn niet altijd regels voor geweest. De eerste wet die zich bezighield met veiligheid en gezondheid was ‘de Kinderwet van Van Houten’.

Van Houten was minister en in 1874 bepaalde hij dat kinderen onder de 12 jaar niet meer mochten werken. In de jaren daarna kwamen er nog meer wetten om werknemers te beschermen. In 1994 zijn al die wetten vervangen door één wet: de Arbeidsomstandighedenwet (afgekort: Arbowet).

Leerdoelen • Je kunt het doel van de Arbowet, het toepassingsgebied en de belangrijkste begrippen beschrijven en benoemen.

• Je kunt de verplichtingen van de werkgever en werknemer ten aanzien van veiligheid en gezondheid beschrijven.

• Je kunt benoemen wat persoonlijke beschermingsmiddelen zijn.

• Je kunt beschrijven wanneer en hoe je professionele arbohulp kunt inschakelen.

2.2 Doel van de wet en belangrijke begrippen De Arbowet heeft als belangrijkste doelen: • zorgen voor een veilige werkomgeving • zorgen voor een gezonde werkomgeving.

179

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

De overheid heeft een minimaal beschermingsniveau beschreven voor veilig en gezond werken.

Dat is vastgelegd in: de Arbowet (beschrijft in grote lijnen de Arbowet), het Arbobesluit (een uitwerking van de Arbowet) en de arboregeling (invulling van de regels uit het Arbobesluit).

Bij het realiseren van een veilige en gezonde werkomgeving hebben de werknemers en de werkgevers gezamenlijk een grote verantwoordelijkheid.

De Arbocatalogus De manier waarop dat minimale beschermingsniveau wordt behaald, mogen werknemers en werkgevers samen bepalen. In elke branche bedenken werkgevers en werknemers daarom regels en afspraken om te kunnen voldoen aan het minimale beschermingsniveau.

Die regels en afspraken zijn vastgelegd in een arbocatalogus. Dat zijn regels en afspraken over arbeidsomstandigheden voor een bepaalde branche die door werkgevers en werknemers samen zijn vastgelegd. Elke organisatie in de branche moet zich houden aan de afspraken uit de arbocatalogus. Ook de beveiligingsbranche, heeft een arbocatalogus.

Arbocatalogus beveiligingsbranche Controle op de arbocatalogus De arbocatalogus wordt niet uitgebreid gecontroleerd. De overheid gaat ervan uit dat werkgevers en werknemers in staat zijn een goede arbocatalogus samen te stellen. Als een arbocatalogus is goedgekeurd, is de inhoud uitgangspunt voor controle door de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

Belangrijke begrippen In de Arbowet komen veel begrippen voor waarvan je er een aantal moet kennen: Werkgever Een werkgever is de persoon: • die met iemand een arbeidsovereenkomst heeft afgesloten, of • die met iemand een ‘publiekrechtelijke aanstelling’ (een arbeidsovereenkomst voor ambtenaren) heeft afgesloten, of • aan wie iemand ter beschikking is gesteld als uitzendkracht of als stagiair.

Deze omschrijving heeft in de praktijk tot gevolg dat een werkgever volgens de Arbowet niet alleen verantwoordelijk is voor eigen personeel, maar ook voor stagiairs en personeel van anderen die onder zijn verantwoordelijkheid werken.

Werknemer Werknemer is iedereen: • met een arbeidsovereenkomst, of • met een ‘publiekrechtelijke aanstelling’, of • die werkt als uitzendkracht of als stagiair, of • die ergens werkt als personeelslid van een ander bedrijf.

180

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

Naast het begrip werknemer kent de Arbowet ook het begrip ‘werknemer die jonger is dan 18 jaar’.

Vrijwilliger Een vrijwilliger is de persoon die niet als beroep arbeid verricht. Uitzonderingen op de definitie zijn de personen die arbeid verrichten als voorbereiding op beroepsmatige arbeid (bijvoorbeeld een stagiair) en personen die werken als taakstraf of die werken om aan voorwaarden te voldoen waarmee ze strafvervolging kunnen voorkomen.

De Arbowet is niet volledig op vrijwilligers van toepassing. Als het gaat om grote risico’s bij het werk, zoals valgevaar en werk met gevaarlijke stoffen, heeft een werkgever wel verplichtingen om ook vrijwilligers veilig en gezond te kunnen laten werken.

Opdracht 1 Doel van de wet en belangrijke begrippen a. Wat zijn de twee belangrijkste doelen van de Arbowet? een gezonde werkomgeving een leuke, gezellige werkomgeving een veilige werkomgeving een winstgevende werkomgeving b. Wie is of zijn verantwoordelijk voor het behalen van de doelen van de Arbowet? de overheid de overheid en de werkgever samen de overheid en de werknemer samen de werkgever en de werknemer samen c. Regels en afspraken over arbeidsomstandigheden in de beveiligingsbranche, zijn vastgelegd in de

.

d. Wat is volgens de Arbowet een vrijwilliger?

e. Wie is ‘werknemer’ zoals dat in de Arbowet wordt omschreven? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. een toegelaten bezoeker een uitzendkracht een stagiair een personeelslid van derden iemand met een publiekrechtelijke aanstelling

181

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

f. Waarom is in de Arbowet beschreven wie als werknemer wordt beschouwd?

Daarmee is duidelijk voor wie de werkgever verantwoordelijk is ten aanzien van arbeidsomstandigheden.

Daarmee is duidelijk wie er bij de onderneming in dienst zijn.

Daarmee is duidelijk wie zich beschikbaar mogen stellen voor de ondernemingsraad. g. Ben je voor de Arbowet een werknemer als je als stagiair werkt bij een beveiligingsbedrijf? nee ja h. Is de directeur van het beveiligingsbedrijf waar je stage loopt, voor de Arbowet jouw werkgever? nee ja i. Een sloopbedrijf is bezig een oud fabriekspand te slopen. Er is een hekwerk om het pand gezet om te voorkomen dat onbevoegden op het terrein komen en misschien tijdens het werk in gevaar komen. Tijdens de sloopwerkzaamheden wordt iemand die zich aan de buitenkant van het hek bevindt, geraakt door vallend puin.

Kan het sloopbedrijf aansprakelijk worden gesteld voor de verwondingen van het slachtoffer?

Leg je antwoord uit.

2.3 Waar is de Arbowet geldig?

De Arbowet geldt overal waar wordt gewerkt op Nederlands grondgebied. Het Nederlandse grondgebied bestaat uit: • het vaste land binnen onze grenzen • het water binnen onze grenzen • de territoriale wateren langs de kust (een strook zee langs de kust van 12 zeemijlen (= 22,2 km) • het luchtruim boven het Nederlandse grondgebied • schepen die onder Nederlandse vlag varen • vliegtuigen die in Nederland zijn geregistreerd.

De Arbowet geldt ook in: • de exclusieve economische zone. Dat is een deel van de kustwateren buiten de territoriale wateren waar Nederland rechten claimt tot maximaal 200 zeemijlen uit de kust.

• onderwijsgebouwen of delen daarvan waar leerlingen en studenten praktijklessen volgen die vergelijkbaar zijn met arbeid in de beroepspraktijk.

Verder kent de Arbowet uitzonderingsbepalingen voor defensie, het onderwijs, de vervoerssector en het gevangeniswezen, omdat de wet daar niet volledig kan worden uitgevoerd.

182

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

Opdracht 2 Waar is de Arbowet geldig? a. De Arbowet geldt

.

b. De regels van de Arbowet gelden in woonhuizen / op werkplekken / op werkplekken en in woonhuizen.

c. Wat is een voorbeeld van een plaats waar enkele regels van de Arbowet zijn aangepast? een ziekenhuis een gevangenis een productiebedrijf d. In welk voorbeeld is de Arbowet geldig?

In de Indiase vestiging van een Nederlands bedrijf op een Duits schip met veel Nederlandse matrozen op een schip dat in Nederland is geregistreerd en in internationale wateren vaart op een Spaans schip met een Nederlandse kapitein e. Geef antwoord op de volgende vragen en leg je antwoord uit.

Is de Arbowet van toepassing in een fabriek met een Amerikaanse eigenaar in Nederland?

Geldt de Arbowet voor een Poolse schilder die in Rotterdam aan het werk is?

Geldt de Arbowet voor een Spaanse arbeider die voor een Zwitsers bedrijf in Arnhem werkt?

Geldt de Arbowet voor een Nederlandse glazenwasser die bij een klant in België werkt?

2.4 Toezicht op de Arbowet Het toezicht op naleving van de Arbowet wordt uitgevoerd door ambtenaren van de Inspectie SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid).

Inspectie SZW De kern van het werk van de Inspectie SZW is de aanpak van ongewenste en verboden arbeidsomstandigheden en arbeidstijden en arbeidsmarktfraude.

Bevoegdheden Inspectie SZW De Inspectie SZW heeft verschillende bevoegdheden. Enkele daarvan zijn: • toegang tot elke plaats 183

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• • • • • •

een onderzoek instellen (na bijvoorbeeld een arbeidsongeval) aanwijzingen geven naleving van regels eisen werk stilleggen boetes geven geheimhouding garanderen.

Verplichtingen ten aanzien van de Inspectie SZW Werkgevers en werknemers hebben verplichtingen ten opzichte van de Inspectie SZW. Belangrijke verplichtingen zijn: • alle informatie geven waar de ambtenaar om vraagt • ambtenaren gelegenheid geven om onderzoek te doen en handelingen te verrichten • hulp verlenen aan ambtenaren als die daar om vragen • zich houden aan een ‘aanwijzing’, een ‘eis tot naleving’ en een ‘stillegging’.

Opdracht 3 Toezicht op de Arbowet a. De Arbowet wordt gecontroleerd door de

.

b. Wat zijn drie voorbeelden van bevoegdheden die de Inspectie SZW heeft? werk stilleggen werknemers ontslaan toegang tot elke plaats een onderzoek instellen een onderneming failliet verklaren c. Wat is een belangrijke verplichting van een beveiliger als de Inspectie SZW op bezoek komt? alle medewerking verlenen waarom wordt gevraagd op de eerste plaats de belangen van de onderneming verdedigen de inspecteurs pas op het terrein toelaten als de directie daarvoor toestemming heeft gegeven

2.5 Verplichtingen voor de werkgever De Arbowet kent een aantal verplichtingen voor de werkgever: Werkzaamheden veilig en gezond organiseren Het werk moet zo worden georganiseerd dat het geen nadelige invloed heeft op de veiligheid en de gezondheid van werknemers.

Gevaren bij de bron bestrijden De oorzaak van een gevaar moet zo snel mogelijk worden weggenomen. Als dat niet mogelijk is, moet de bron van het gevaar worden afgeschermd of moeten werknemers persoonlijke beschermingsmiddelen krijgen.

184

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

Een niet goed werkende bouwlift bijvoorbeeld, moet zo snel mogelijk worden gerepareerd.

Als dat niet mogelijk is, moet hij vervangen worden. In de periode dat de lift niet goed werkt, mag hij niet gebruikt worden.

Rekening houden met persoonlijke eigenschappen Een leidinggevende moet bij het toewijzen van taken rekening houden met persoonlijke eigenschappen van medewerkers. Dat zijn bijvoorbeeld: werktempo, vakmanschap, kennis van de Nederlandse taal en lichamelijke eigenschappen zoals lengte en gewicht.

Geestdodend werk vermijden Geestdodend werk moet zo veel mogelijk worden vermeden. Het gaat hierbij om werk waar geen afwisseling in zit of waarbij de werknemer niet zelf het tempo kan bepalen (bijvoorbeeld lopendebandwerk).

Rekening houden met werknemers jonger dan 18 jaar Er moet rekening worden gehouden met de beperkte werkervaring en onvoltooide lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van werknemers die jonger zijn dan 18 jaar.

Bedrijfshulpverlening organiseren Een werkgever heeft de plicht bedrijfshulpverlening te organiseren. Het doel van deze verplichting is het zo veel mogelijk beperken van direct nadelige gevolgen van ongevallen en brand voor iedereen in het bedrijf en op het bedrijfsterrein.

Voorkomen psychosociale arbeidsbelasting Er moeten maatregelen worden genomen om werknemers te beschermen tegen seksuele intimidatie, pesten, agressie en geweld. De werkgever moet al het mogelijke doen om deze zogenoemde psychosociale arbeidsbelasting (PSA) te voorkomen en zo nodig te bestrijden.

Voorkomen dat ook anderen dan eigen werknemers gevaar lopen Een werkgever is verantwoordelijk voor de veiligheid en gezondheid van bezoekers, personeel van derden, stagiaires, vrijwilligers, voorbijgangers en omwonenden. De werkgever moet maatregelen nemen in het bedrijf, maar ook in de onmiddellijke omgeving daarvan.

Werknemers toegang geven tot preventiemedewerker Een onderneming met 25 of meer medewerkers moet een preventiemedewerker in dienst hebben. In ondernemingen met minder dan 25 medewerkers mag de werkgever deze taken zelf uitvoeren.

Samen met een (bedrijfs)arts en andere arbodienstverleners werkt de preventiemedewerker aan gezond en veilig werken binnen het bedrijf. De preventiemedewerker heeft drie wettelijke taken: • Het ondersteunen van de werkgever om optimale arbeidsomstandigheden te realiseren.

Dit gebeurt met behulp van de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E).

• Het adviseren van en nauw samenwerken met de arbodeskundigen en de ondernemingsraad (or) of personeelsvertegenwoordiging over maatregelen die moeten worden genomen voor goede arbeidsomstandigheden.

185

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• Het (mede) uitvoeren van arbomaatregelen.

Naast de drie wettelijke taken kan het takenpakket van een preventiemedewerker - in overleg met de werkgever - worden uitgebreid.

Het is belangrijk dat de preventiemedewerker een veilig, benaderbaar en toegankelijk aanspreekpunt is voor werknemers. In de RI&E moet worden aangegeven hoe werknemers in contact kunnen komen met de preventiemedewerker.

Registreren arbeidsongevallen Een val van de ladder, een hand in de machine, een trap van een stier of een ongeluk met een heftruck. Elk jaar krijgen meer dan 200.000 mensen in Nederland een arbeidsongeval. Van alle arbeidsongevallen (ook wel bedrijfsongevallen genoemd) die tot meer dan drie dagen ziekteverzuim leiden, moeten de aard en de datum worden geregistreerd.

De volgende arbeidsongevallen moeten worden geregistreerd, maar ook worden gemeld bij de Inspectie SZW: • arbeidsongevallen met een ziekenhuisopname tot gevolg • arbeidsongevallen die leiden tot blijvend letsel • arbeidsongevallen met de dood tot gevolg.

De gemelde arbeidsongevallen worden door de Inspectie SZW onderzocht.

Melden beroepsziekten Beroepsziekten moeten worden gemeld bij de Inspectie SZW. Een beroepsziekte is een blessure of ziekte die het gevolg is van ‘een belasting bij het werk of de werkomstandigheden'.

Voorbeelden zijn: lawaaidoofheid, ops (schildersziekte), 'kapperseczeem' en ptss (posttraumatische stressstoornis).

Toezien op gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen In de praktijk draagt de werkgever dit toezicht vaak over aan beveiligers. Als werknemers zich niet aan de regels houden, zijn zij voor hun eigen gedrag verantwoordelijk en kunnen daar door de rechter voor gestraft worden. De werkgever heeft altijd de verantwoordelijkheid over het toezicht, ook als hij het toezicht overlaat aan anderen.

Opdracht 4 Verplichtingen voor de werkgever a. Een werkgever heeft ten aanzien van de Arbowet een aantal verplichtingen. Wat zijn daar drie voorbeelden van? bhv organiseren ernstige arbeidsongevallen melden persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken psychosociale arbeidsbelasting voorkomen meewerken aan bijscholing RIVM arbeidsongevallen

186

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

b. Wat is volgens het RIVM een arbeidsongeval?

c. Hoeveel mensen krijgen jaarlijks een arbeidsongeval?

d. Verbind elke situatie in de linkerkolom met de juiste werkgeversverplichting in de rechterkolom.

Een beveiliger in een parkeergarage krijgt naast het bemannen van de toegangsbalie ook enkele andere taken in het naastliggende winkelcentrum.

Voorkomen psychosociale arbeidsbelasting

De bedrijfsleiding heeft een protocol opgesteld voor het voorkomen van en omgaan met seksuele intimidatie.

Gevaar bij de bron bestrijden

Slechte banden van de surveillanceauto worden direct vervangen.

Rekening houden met persoonlijke eigenschappen

Alle kantoormedewerkers hebben een verstelbare kantoorstoel gekregen en een computerscherm dat in hoogte verstelbaar is.

Geestdodend werk vermijden

2.6 Bedrijfshulpverlening Bedrijfshulpverlening (bhv) is een vorm van interne hulp. Het is de noodzakelijke hulpverlening die een bedrijf zelf organiseert om bij een brand of bij een ongeval te geven aan iedereen die zich in het bedrijf of op het bedrijfsterrein bevindt.

Algemene eisen Elk bedrijf en elke instelling moet beschikken over een of meer bedrijfshulpverleners (bhv’ers). Dat moeten eigen werknemers zijn.

Meestal worden op basis van vrijwilligheid medewerkers geschoold tot bhv’er. Als er onvoldoende vrijwilligers zijn, mag de werkgever personen aanwijzen.

187

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

De Arbowet stelt geen eisen aan het aantal bhv’ers, maar noemt wel een aantal algemene eisen: • Er moeten voldoende bhv’ers zijn om de taken in het bedrijf uit te voeren.

• De bhv’ers moeten goed zijn opgeleid.

• De bhv’ers moeten beschikken over de noodzakelijke hulpmiddelen en uitrusting.

• De bhv-organisatie moet zo zijn georganiseerd dat de bhv’ers hun taken goed kunnen vervullen.

De basistaken van de bhv’er In artikel 15 van de Arbowet zijn de taken van de bedrijfshulpverlener omschreven: • eerste hulp verlenen bij ongevallen • beperken en bestrijden van een beginnende brand • beperken van de gevolgen van ongevallen • bij calamiteiten alarmeren en evacueren van alle werknemers en andere personen in de onderneming.

Alarmeren van en samenwerken met hulpverleningsorganisaties, zoals politie, ambulancedienst en brandweer, is een taak van de werkgever. Die mag ook besluiten om deze taak over te dragen aan bhv’ers.

Het is niet verplicht dat elke bhv’er álle basistaken beheerst. De een is misschien gespecialiseerd in brandbestrijding, de ander in het verlenen van eerste hulp aan slachtoffers. Het is wel noodzakelijk dat de bhv’ers samen alle basistaken kunnen uitvoeren.

Opdracht 5 Bedrijfshulpverlening a. Wat is bedrijfshulpverlening?

b. Wat zijn de vier basistaken van bhv’ers? eerste hulp verlenen bij ongevallen beperken en bestrijden van een beginnende brand beperken van de gevolgen van ongevallen de leiding nemen bij een ontruiming bij een bommelding bommen opsporen en onschadelijk maken bij calamiteiten alarmeren en ontruimen

2.7 Verplichtingen voor de werknemer Ook een werknemer heeft in de Arbowet verplichtingen. Enkele belangrijke verplichtingen zijn: • machines, gevaarlijke stoffen en hulpmiddelen op de juiste wijze en veilig gebruiken • persoonlijke beschermingsmiddelen op de voorgeschreven manier gebruiken en opbergen • beveiligingen die zijn aangebracht op bijvoorbeeld machines niet veranderen of weghalen • meewerken aan (bij)scholing en voorlichting

188

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

• gevaren voor de gezondheid en veiligheid zo snel mogelijk melden aan de werkgever of de direct leidinggevende • maatregelen nemen om de gevolgen van onveilige situaties te (laten) stoppen • het inroepen van deskundige hulp zoals: de preventiemedewerker en bhv’ers.

Persoonlijke beschermingsmiddelen Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) zijn beschermingsmiddelen die iemand kan dragen of vasthouden om zijn lichaam of delen daarvan te beschermen tegen gevaren die zijn gezondheid of veiligheid op de arbeidsplek bedreigen.

In het Arbobesluit staat beschreven in welke situaties werknemers PBM moeten gebruiken. Dit wordt ook opgenomen in het bedrijfsreglement. Daar staat precies welke PBM gebruikt moeten worden, op welke wijze en bij welke werkzaamheden dat verplicht is.

Voorbeelden PBM • • • • • • • •

reflecterende kleding beschermende kleding tegen bijvoorbeeld gevaarlijke stoffen, hitte of kou veiligheidshelm haarnetje stofkapje oordoppen veiligheidsbril veiligheidshandschoenen

Opdracht 6 Verplichtingen voor de werknemer a. Een werknemer heeft ten aanzien van de Arbowet een aantal verplichtingen. Wat zijn daar twee voorbeelden van? gevaren bij de bron bestrijden rekening houden met persoonlijke eigenschappen gevaren voor de gezondheid en veiligheid zo snel mogelijk melden persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken arbeidsongevallen registreren

189

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

b. Wat zijn persoonlijke beschermingsmiddelen?

Middelen die een persoon kan dragen of vasthouden om zijn lichaam of delen daarvan te beschermen tegen gevaren die zijn gezondheid of veiligheid op de arbeidsplek bedreigen.

Middelen die een persoon kan aantrekken om zijn lichaam of delen daarvan te beschermen tegen gevaren die zijn gezondheid of veiligheid bedreigen.

Middelen die een persoon kan dragen of vasthouden om zijn lichaam of delen daarvan te beschermen tegen gevaren die zijn veiligheid op de arbeidsplek bedreigen. c. Wat zijn vier voorbeelden van persoonlijke beschermingsmiddelen? een veiligheidshelm een stofkapje een bril een veiligheidsbril een jas veiligheidsschoenen een sjaal

2.8 Samenwerking en overleg Iedere onderneming moet een arbeidsomstandighedenbeleid voeren. Daarbij hebben de werkgever en de werknemer allerlei verplichtingen om te zorgen voor veiligheid en gezondheid.

Belangrijke onderdelen van het arbeidsomstandighedenbeleid van een organisatie zijn: • de risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) • inschakelen van deskundigen op het gebied van arbeidsomstandigheden • bedrijfshulpverlening • een ondernemingsraad (or) met gekozen werknemers die alle werknemers vertegenwoordigen tijdens overleg met de werkgever.

Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) De RI&E is een onderzoek waarin antwoord wordt gegeven op vragen als: • Wat kan er op dit moment fout gaan in mijn onderneming waardoor ongevallen of verzuim optreden?

• Hoe groot is de kans dat het gebeurt?

• Hoe beperk ik een risico of de schade als het toch misgaat?

• Welke maatregelen zijn nodig en hoe voer ik ze door?

• Hoe zorg ik dat de maatregelen blijven werken?

Bijstand deskundige werknemers Iedere werkgever moet voor het opstellen van een RI&E, hulp zoeken bij deskundigen. Dat is de preventiemedewerker, maar hij kan ze ook vinden bij een arbodienst. Daar werken onder andere bedrijfsartsen, veiligheidsdeskundigen, arbeidshygiënisten en arbeids- en organisatiedeskundigen.

Werkgevers zijn niet verplicht een arbodienst in te huren. Deskundigheid mag bijvoorbeeld ook in dienst worden genomen. De deskundigen worden ingeschakeld bij de volgende taken: • aanstellingskeuringen • arbospreekuren • gezondheidskundige onderzoeken

190

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

• opstellen van een risico-inventarisatie en -evaluatie • ziekteverzuimbeleid.

Ondernemingsraad (or) • Iedere organisatie met meer dan vijftig werknemers moet een ondernemingsraad (or) hebben. De Arbowet geeft de or enkele rechten en bevoegdheden zoals: adviesrecht, instemmingsrecht, initiatiefrecht en recht op informatie van de werkgever.

• Als een bedrijf geen or heeft, moet er een personeelsvertegenwoordiging zijn. Deze vertegenwoordiging is vergelijkbaar met de or.

• Bij minder dan tien werknemers wordt met alle werknemers overlegd.

Opdracht 7 Samenwerking en overleg a. Beschrijf in je eigen woorden wat een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) is.

b. Wat is een arbodienst?

c. Met welke vijf zaken houdt een arbodienst zich bezig? aanstellingskeuringen arbospreekuur beoordelingsgesprekken gezondheidskundig onderzoek het opstellen van een risico-inventarisatie en -evaluatie samenstellen arbocatalogus ziekteverzuimbeleid

2.9 Samenvatting Doel van de wet en belangrijke begrippen • De arbeidsomstandighedenwet (afgekort Arbowet) heeft als belangrijkste doelen zorgen voor een: – veilige werkomgeving – gezonde werkomgeving • De manier waarop het minimale beschermingsniveau wordt behaald, mogen werknemers en werkgevers samen bepalen en wordt vastgelegd in een arbocatalogus.

191

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• Werkgever in de Arbowet is de persoon: – die met iemand een arbeidsovereenkomst heeft afgesloten, of – die met iemand een ‘publiekrechtelijke aanstelling’ (een arbeidsovereenkomst voor ambtenaren) heeft afgesloten, of – aan wie iemand ter beschikking is gesteld als uitzendkracht of als stagiair.

• Werknemer in de Arbowet: iedereen – met een arbeidsovereenkomst, of – met een ‘publiekrechtelijke aanstelling’, of – die werkt als uitzendkracht of als stagiair, of – die ergens werkt als personeelslid van een ander bedrijf.

• Naast het begrip werknemer kent de Arbowet ook het begrip ‘werknemer die jonger is dan 18 jaar’.

• Vrijwilliger in de Arbowet is de persoon die niet als beroep arbeid verricht.

Waar is de Arbowet geldig?

De Arbowet geldt overal waar wordt gewerkt op Nederlands grondgebied.

Toezicht op de Arbowet Het toezicht op naleving van regels uit de Arbowet wordt uitgevoerd door ambtenaren van de Inspectie SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid).

Verplichtingen voor de werkgever De Arbowet kent verplichtingen voor de werkgever.

Bedrijfshulpverlening • Bedrijfshulpverlening (bhv) is de noodzakelijke hulpverlening die een bedrijf zelf organiseert om bij een brand of bij een ongeval te geven aan iedereen die zich in het bedrijf of op het bedrijfsterrein bevindt.

• Elk bedrijf en elke instelling moet beschikken over een of meer bedrijfshulpverleners (bhv’ers).

• De basistaken zijn: – eerste hulp verlenen bij ongevallen – beperken en bestrijden van een beginnende brand – beperken van de gevolgen van ongevallen – bij calamiteiten alarmeren en evacueren Verplichtingen voor de werknemer • De Arbowet kent verplichtingen voor de werknemer.

• Persoonlijke beschermingsmiddelen zijn beschermingsmiddelen die iemand kan dragen of vasthouden om zijn lichaam of delen daarvan te beschermen tegen gevaren die zijn gezondheid of veiligheid op de arbeidsplek bedreigen.

Samenwerking en overleg Belangrijke onderdelen van het arbeidsomstandighedenbeleid van een organisatie zijn: • de risico-inventarisatie & -evaluatie (RI&E) • inschakelen van deskundigen op het gebied van arbeidsomstandigheden

192

Hoofdstuk 2 Arbeidsomstandighedenwet

• bedrijfshulpverlening • een ondernemingsraad (or) met gekozen werknemers die alle werknemers vertegenwoordigen tijdens overleg met de werkgever.

2.10 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

2.11 Praktijkopdrachten In de digitale leeromgeving staan praktische opdrachten waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Overleg met je docent welke opdracht(en) je gaat maken.

193

HOOFDSTUK 3 VERKEERSREGELS OP PRIVAAT TERREIN 3.1 Inleiding Nederland is dichtbevolkt en welvarend en kent daarom een grote verkeersdichtheid.

Verkeersregels zijn daarbij onmisbaar. De verkeersregels staan in de Wegenverkeerswet. De wetsregels uit die wet zijn van toepassing op de openbare weg.

Op privaat terrein kunnen bedrijven en instellingen - als uitzondering - regels uit de Wegenverkeerswet laten gelden.

Leerdoelen Je kunt de regels voor verkeersregeling op private terreinen benoemen.

3.2 Regels voor weggebruikers De Wegenverkeerswet (Wvw) zoals we die nu kennen, bestaat sinds 1994 en geldt voor alle weggebruikers. Het doel van de wet is om regels te geven voor het openbaar verkeer op alle openbare wegen. Ongeacht wie de eigenaar of de beheerder van de weg is.

194

Hoofdstuk 3 Verkeersregels op privaat terrein

Openbare weg Een weg is openbaar als die toegankelijk is voor alle openbaar verkeer. Dat geldt ook voor: • plaatsen waar openbaar verkeer toegang heeft via een slagboom (bijvoorbeeld een openbare parkeergarage) • een niet-afgesloten parkeerterrein van een bedrijf waar openbaar verkeer vrij toegang heeft.

Niet-openbare weg Een bedrijfsterrein dat alleen toegankelijk is voor eigen medewerkers met een pasje (bijvoorbeeld een smartcard) en toegelaten bezoekers, is geen openbare weg. Daarom gelden de regels van de Wegenverkeerswet daar niet. De eigenaar van zo’n terrein mag: • afwijkende verkeersregels invoeren, maar dat moet hij wel bekendmaken. Bijvoorbeeld met verkeersborden die alleen op zijn eigen terrein gelden.

• de regels uit de Wvw ook van toepassing verklaren op zijn terrein als dat in het bedrijfsreglement is opgenomen en het aan het begin van het terrein met een bord wordt aangegeven.

Controle op naleving van regels Iemand die zich op particulier terrein waar de Wvw geldt niet aan de verkeersregels houdt, begaat geen strafbaar feit. Hij overtreedt alleen het bedrijfsreglement en kan daarvoor door de directie van de onderneming worden gestraft.

Voorbeeld Een bezoeker die verkeerd geparkeerd staat op een privéterrein, wordt daarvoor niet door de politie bekeurd. De auto kan wel worden weggesleept als dat in het bedrijfsreglement is opgenomen en bekend is gemaakt aan gebruikers van het terrein.

Een beveiliger kan als taak hebben de naleving van verkeersregels op privéterreinen te controleren. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om: snelheidsovertredingen, rijden in een verboden richting, parkeren waar dat niet is toegestaan.

Opdracht 1 Regels voor weggebruikers a. Het doel van de Wegenverkeerswet is

.

b. Mogen de regels van de Wegenverkeerswet ook van toepassing worden verklaard op particuliere terreinen?

Nee, de regels van de Wegenverkeerswet kunnen alleen gelden op de openbare weg.

Ja, de regels van de Wegenverkeerswet gelden overal waar zich verkeer bevindt; dus ook op alle particuliere terreinen waar zich verkeer bevindt.

Ja, dat kan als het in het bedrijfsreglement is opgenomen en met borden is aangegeven dat de regels van de Wegenverkeerswet gelden.

195

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

3.3 Verkeersregeling De regels voor ons gedrag in het verkeer worden bepaald door • verkeersregels • verkeerstekens (verkeersborden, verkeerslichten en verkeerstekens op het wegdek) • aanwijzingen.

Verkeersregels, verkeerstekens en aanwijzingen worden beschreven in het Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens (RVV). Verkeersregels en verkeerstekens worden hier niet verder behandeld.

In bepaalde situaties en onder bepaalde voorwaarden mag een beveiliger wel aanwijzingen geven. Bijvoorbeeld als verkeersregelaar.

Aanwijzingen Aanwijzingen worden in bijzondere situaties gebruikt door mensen die aanwijzingen in het verkeer mogen geven. Deze mensen zijn herkenbaar als iemand die aanwijzingen mag geven.

Weggebruikers zijn verplicht de aanwijzingen op te volgen die mondeling of door middel van gebaren door hen worden gegeven.

Aanwijzingen gaan bijvoorbeeld over: stoppen, snelheid verminderen en een andere rijbaan kiezen.

Aanwijzingen uit bijlage 2 van het RVV (aanwijzingen door middel van gebaren) moeten worden opgevolgd als ze worden gegeven door: • ambtenaren van politie • douane • marechaussee • ambtenaren van de Inspectie Leefomgeving en Transport • verkeersregelaars • verkeersbrigadiers.

196

Hoofdstuk 3 Verkeersregels op privaat terrein

Regeling van het verkeer Om verkeer goed te kunnen regelen, behoren de verkeersregels, de verkeerstekens en aanwijzingen in een bepaalde volgorde opgevolgd te worden: 1. Aanwijzingen gaan altijd boven verkeerstekens en verkeersregels.

2. Verkeerstekens gaan boven verkeersregels.

Verkeersregeling door beveiligers Een beveiliger kan worden ingezet als verkeersregelaar op privaat terrein. Wanneer je als beveiliger regelend optreedt, moet je je aan een aantal regels houden:

197

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• Het binnenkomende verkeer heeft voorrang op het uitgaande verkeer. Daarmee voorkom je filevorming op de openbare weg. Hulpdiensten, zoals de politie, de brandweer en de ambulancedienst, geef je voorrang bij binnenkomst, en óók als ze weer vertrekken.

• De in- en uitgangen van het bedrijfsterrein moet je – voor zover mogelijk – altijd vrijgehouden.

• Bij incidenten houd je de toegang vrij of maak je die vrij voor hulpverleners.

• Een verkeersstroom (dat zijn meerdere voertuigen) mag je niet tot stilstand brengen voor incidentele controle. Er wordt dus niet gevisiteerd op momenten dat het erg druk is.

• Als je het verkeer regelt, maak je gebruik van de aanwijzingen zoals die zijn vastgelegd in Bijlage 2 van het RVV (aanwijzingen door gebaren).

• Beveiligers mogen alleen het verkeer buiten het bedrijfsterrein op de openbare weg regelen als dat noodzakelijk is (er moet dan sprake zijn van overmacht). Bijvoorbeeld als er een ernstig ongeluk heeft plaatsgevonden.

Opdracht 2 Verkeersregeling a. In het verkeer zijn bepaalde regels belangrijker dan andere regels. Zet de volgende regels in volgorde van belangrijkheid. verkeersregels aanwijzingen verkeerstekens b. Aan welke regels moet een beveiliger zich houden als hij verkeer regelt? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist.

Hij mag alleen gebruikmaken van de aanwijzingen, zoals die zijn vastgelegd in het RVV. Hij mag alleen het verkeer buiten het bedrijfsterrein op de openbare weg regelen als dat noodzakelijk is.

Hij mag overal het verkeer regelen.

De in- en uitgangen van het bedrijfsterrein moeten worden vrijgehouden.

Een verkeersstroom mag niet tot stilstand worden gebracht voor incidentele controle.

Het binnenkomende verkeer heeft voorrang op het uitgaande verkeer.

Het uitgaande verkeer heeft voorrang op binnenkomend verkeer.

Hulpdiensten krijgen voorrang bij binnenkomst en vertrek.

3.4 Samenvatting Regels voor weggebruikers • De Wegenverkeerswet (Wvw) geldt voor alle weggebruikers.

• Het doel van de Wvw is om regels te geven voor het openbaar verkeer op alle openbare wegen.

• Een weg is openbaar als die toegankelijk is voor alle openbaar verkeer.

• Een bedrijfsterrein dat alleen toegankelijk is voor eigen medewerkers en toegelaten bezoekers is geen openbare weg.

198

Hoofdstuk 3 Verkeersregels op privaat terrein

• De eigenaar van zo’n terrein mag: – afwijkende verkeersregels invoeren, maar dat moet hij wel bekend maken.

– de regels uit de Wvw ook van toepassing verklaren op zijn terrein als dat in het bedrijfsreglement is opgenomen en het aan het begin van het terrein met een bord wordt aangegeven.

Verkeersregeling • De regels voor ons gedrag in het verkeer worden bepaald door: – verkeersregels – verkeerstekens – aanwijzingen.

• In bepaalde situaties en onder bepaalde voorwaarden mag een beveiliger aanwijzingen op privéterrein geven.

• Regels voor een beveiliger die regelend optreedt in het verkeer: – Het binnenkomende verkeer heeft voorrang op het uitgaande verkeer.

– De in- en uitgangen van het bedrijfsterrein - voor zover mogelijk - altijd vrijgehouden.

– Bij incidenten de toegang vrijhouden of vrijmaken voor hulpverleners.

– Een verkeersstroom niet tot stilstand brengen voor incidentele controle.

– Gebruikmaken van de aanwijzingen uit Bijlage 2 van het RVV. – Alleen verkeer buiten het bedrijfsterrein op de openbare weg regelen als dat noodzakelijk is.

3.5 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

199

HOOFDSTUK 4 ALGEMENE VERORDENING GEGEVENSBESCHERMING 4.1 Inleiding Van iedereen zijn door heel veel verschillende instanties persoonsgegevens vastgelegd. Denk bijvoorbeeld aan: jouw zorgverzekeraar, de gemeente waar je woont, de huisarts en tandarts, jouw telefoon- en internetprovider, organisaties waar je een abonnement hebt afgesloten en winkels waar je via internet hebt gekocht. De meeste mensen willen graag dat met die persoonsgegevens en de privacy zorgvuldig wordt omgegaan.

Recht op privacy is een belangrijk grondrecht en is daarom vastgelegd in de Grondwet. Dit grondrecht is verder uitgewerkt in de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) die geldt in de hele Europese Unie.

Leerdoelen • Je kunt beschrijven wat persoonsgegevens zijn en uitleggen wanneer en onder welke voorwaarden ze verwerkt mogen worden.

• Je kunt uitleggen welke informatie een beveiliger volgens de AVG mag verstrekken.

• Je kunt de functie en de positie van de Autoriteit Persoonsgegevens benoemen.

200

Hoofdstuk 4 Algemene verordening gegevensbescherming

4.2 Persoonsgegevens Iedereen wil dat er zorgvuldig met zijn of haar persoonsgegevens wordt omgegaan. Maar wat zijn dan persoonsgegevens?

Persoonsgegevens zijn gegevens die gaan over een (natuurlijk) persoon.

Groepen persoonsgegevens Persoonsgegevens van een natuurlijk persoon (in de AVG wordt die ‘betrokkene’ genoemd) worden in de AVG verdeeld in drie groepen: 1. gewone persoonsgegevens 2. bijzondere persoonsgegevens 3. strafrechtelijke persoonsgegevens.

Gewone persoonsgegevens Gewone persoonsgegevens zijn objectieve, feitelijke gegevens zoals: • naam • adres • geboortedatum • burgerlijke staat • nationaliteit • telefoonnummer • IP-adres.

Bijzondere persoonsgegevens Bijzondere persoonsgegevens zijn meer gevoelige gegevens die door de AVG extra worden beschermd, zoals: godsdienst, politieke voorkeuren, seksuele geaardheid en gegevens over iemands gezondheid.

Strafrechtelijke persoonsgegevens Strafrechtelijke persoonsgegevens zijn vooral gegevens over strafrechtelijke veroordelingen.

Opdracht 1 Persoonsgegevens a. Wat is het doel van de AVG? beschermen van de privacy voorkomen dat persoonsgegevens aan derden worden afgegeven voorkomen dat persoonsgegevens worden vastgelegd b. Wat zijn persoonsgegevens?

201

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

c. Persoonsgegevens die vallen onder de AVG worden verdeeld in drie groepen. Welke groepen zijn dat? gewone persoonsgegevens feitelijke persoonsgegevens waarderende persoonsgegevens bijzondere persoonsgegevens strafrechtelijke persoonsgegevens d. Verbind elke soort persoonsgegevens in de linkerkolom met de juiste voorbeelden in de rechterkolom.

Gewone persoonsgegevens

Religieuze overtuiging, lidmaatschap van een vakbond

Bijzondere persoonsgegevens

Door een rechter opgelegd straatverbod, een veroordeling voor diefstal

Strafrechtelijke persoonsgegevens

Geboorteplaats, behaalde diploma’s

4.3 Persoonsgegevens en de AVG Persoonsgegevens die onder de AVG vallen Voor veel administraties van persoonsgegevens gelden de regels van de AVG.

Voorbeelden • • • • • • • • •

salarisadministratie van een bedrijf personeelsadministratie van een bedrijf cursistenadministratie van een school medische patiëntendossiers bij een huisarts abonneebestand van een tijdschrift ledenbestand van een vereniging overzicht met gegevens van huurders van een woningbouwvereniging klantenbestand van een bank klantenbestand van een onlinewinkel.

Voorwaarden voor het verwerken van persoonsgegevens Als een administratie onder de regels van de AVG valt, mogen persoonsgegevens niet zomaar worden verwerkt. En als persoonsgegevens zijn verwerkt, zijn er regels om daarmee om te gaan.

202

Hoofdstuk 4 Algemene verordening gegevensbescherming

Het verwerken van persoonsgegevens zijn alle handelingen die met persoonsgegevens worden uitgevoerd, zoals: verzamelen, vastleggen, opslaan, ordenen, opvragen, raadplegen, verstrekken, aanvullen, veranderen en vernietigen.

Voor persoonsgegevens die onder de regels van de AVG vallen, gelden de volgende voorwaarden voor het verwerken van de gegevens: Gewone persoonsgegevens Een organisatie mag gewone persoonsgegevens verwerken, als minstens één van de zes AVG-grondslagen van toepassing is. AVG-grondslagen zijn redenen om persoonsgegevens te verwerken.

AVG-grondslagen: 1. de persoon om wie het gaat heeft toestemming gegeven 2. uitvoeren van een overeenkomst 3. wettelijke verplichting 4. vitaal belang van de betrokkene 5. uitvoeren van een publiekrechtelijke taak 6. gerechtvaardigd belang van de organisatie.

Bijzondere persoonsgegevens Een organisatie mag geen bijzondere persoonsgegevens verwerken, behalve als: • in de wet een uitzondering is vastgelegd.

• minstens één van de zes AVG-grondslagen van toepassing is.

Strafrechtelijke persoonsgegevens Een organisatie mag geen strafrechtelijke persoonsgegevens verwerken, behalve als: • in de wet een uitzondering is vastgelegd.

• minstens één van de zes AVG-grondslagen van toepassing is.

Gegevens verstrekken die vallen onder de AVG Een organisatie mag niet zomaar persoonsgegevens doorgeven aan personen of andere organisaties. De algemene regel is dat verstrekken van persoonsgegevens alleen mag als dat verenigbaar is met het doel waarvoor de gegevens zijn verzameld.

Naast de algemene regel van verenigbaarheid, geldt dat het verstrekken van gegevens gebaseerd moet zijn op een van de zes AVG-grondslagen.

Persoonsgegevens die niet onder de AVG vallen Niet alle persoonsgegevens vallen onder de AVG.

Voorbeelden • persoonsgegevens voor persoonlijk gebruik, zoals een adressenbestand van familie en vrienden en een verzameling van visitekaartjes

203

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• persoonsgegevens die in het bezit zijn van inlichtingen- en veiligheidsdiensten • persoonsgegevens uit de politiegegevens • persoonsgegevens die zijn verwerkt in het kader van de Wet op de justitiële documentatie en verklaringen omtrent gedrag • persoonsgegevens uit de bevolkingsadministratie bij de gemeente (daarvoor geldt de Wet gemeentelijke basisadministratie).

Opdracht 2 Persoonsgegevens en de AVG a. Op welke vijf voorbeelden van persoonsgegevens is de AVG van toepassing? een klantenbestand van een fitnesscentrum een privéadressenbestand een klantenbestand van een telefoonmaatschappij een leerlingenadministratie op een school gegevens uit de bevolkingsadministratie bij de gemeente een medisch dossier bij een huisarts een personeelsadministratie in een bedrijf gegevens die in het bezit zijn van inlichtingen- en veiligheidsdiensten justitiële documentatie b. Wat verstaat de AVG onder verwerking van persoonsgegevens?

c. Wanneer mag een organisatie gewone persoonsgegevens verwerken? als minstens één van de AVG-grondslagen van toepassing is als de betrokkene er geen nadelige gevolgen van zal ondervinden als de organisatie het noodzakelijk vindt de persoonsgegevens te verwerken

4.4 Rechten van de betrokken persoon De wet geeft de persoon waar de gegevens betrekking op hebben, recht op: • inzage • vergetelheid • correctie • dataportabiliteit • beperking van de verwerking • een menselijke blik • bezwaar.

• informatie.

204

Hoofdstuk 4 Algemene verordening gegevensbescherming

Recht op inzage Iemand die de vastgelegde persoonsgegevens wil inzien, heeft daar recht op. Een betrokkene heeft bijvoorbeeld recht op informatie over: • de reden waarom persoonsgegevens zijn verwerkt • de soorten persoonsgegevens die zijn verzameld.

Recht op vergetelheid In bepaalde gevallen moet een organisatie persoonsgegevens wissen als de betrokkene daarom vraagt. Bijvoorbeeld als de organisatie de persoonsgegevens niet meer nodig heeft voor het doel waarvoor ze verzameld zijn, of als de betrokkene een gegeven toestemming intrekt.

Daarnaast mag een betrokkene ook eisen dat de organisatie die beschikt over zijn persoonsgegevens, de verwijdering doorgeeft aan alle andere organisaties waaraan de persoonsgegevens zijn doorgegeven.

Recht op correctie Als een betrokkene ontdekt dat gegevens niet juist zijn, heeft hij recht op verbetering, aanvulling of verwijdering. De organisatie die de persoonsgegevens verwerkt, moet daaraan meewerken.

Recht op dataportabiliteit Dit recht gaat over het overdragen van persoonsgegevens aan een andere partij. Onder bepaalde voorwaarden heeft een betrokkene van wie persoonsgegevens zijn vastgelegd het recht om van de organisatie de persoonsgegevens in een standaardformaat te ontvangen. Voordeel daarvan is dat de gegevens gemakkelijk kunnen worden doorgegeven aan een andere organisatie met dezelfde soort dienst.

Recht op beperking van de verwerking Dit is het recht om minder gegevens te laten verwerken.

Recht op een menselijke blik bij besluitvorming Bepaalde organisaties nemen soms besluiten op basis van automatisch verwerkte gegevens.

Als een betrokkene het niet met zo’n besluit eens is, heeft hij recht op een menselijke blik op het besluit.

Recht op bezwaar Iedereen heeft het recht om bezwaar te maken tegen het gebruik van zijn persoonlijke gegevens.

Recht op informatie Een betrokkene moet kunnen nagaan wat er met gegevens gebeurt. Een organisatie die persoonsgegevens wil vastleggen, moet de betrokkene daarom informeren met een privacyverklaring.

Een uitzondering op deze regel zijn registraties van persoonsgegevens die zijn vastgelegd omdat een wet dat voorschrijft. Bijvoorbeeld de persoonsgegevens die de Belastingdienst gebruikt om belastinggegevens bij te houden.

205

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Opdracht 3 Rechten van de betrokken persoon a. Noem acht rechten die een betrokkene heeft van wie persoonsgegevens zijn vastgelegd.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

206

Hoofdstuk 4 Algemene verordening gegevensbescherming

b. Verbind de rechten volgens de AVG in de linkerkolom met de juiste beschrijving in de rechterkolom.

Informatie

Een organisatie die gegevens heeft verwerkt, is verplicht de gegevens te laten inzien als de betrokkene daarom vraagt.

Inzage

Onder bepaalde voorwaarden heeft een betrokkene van wie persoonsgegevens zijn vastgelegd het recht om van de organisatie de persoonsgegevens in een standaardformaat te ontvangen, zodat hij die kan doorgeven.

Dataportabiliteit

Het recht om minder gegevens te laten verwerken.

Correctie

Een mens die kijkt naar een automatisch verwerkt gegeven.

Vergetelheid

Iedereen heeft het recht om bezwaar te maken tegen het gebruik van zijn persoonlijke gegevens.

Bezwaar

Een betrokkene mag van de organisatie die over de gegevens beschikt eisen dat zij verwijdering van gegevens ook doorgeven aan andere organisaties waaraan zij de gegevens hebben doorgegeven.

Beperking

Een organisatie die gegevens heeft verwerkt, is verplicht de gegevens aan te vullen, aan te passen of te verwijderen als de gegevens niet juist zijn.

Een menselijke blik

Een organisatie die gegevens heeft verwerkt, moet kunnen bewijzen dat de betrokkene toestemming heeft gegeven voor verwerking van de gegevens.

207

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

c. Geef een voorbeeld waarin het recht op dataportabiliteit duidelijk wordt.

4.5 Toezicht op naleving AVG Het toezicht op naleving van de AVG op Nederlands grondgebied wordt uitgevoerd door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Die is volledig onafhankelijk bij het uitvoeren van de taken en uitoefenen van bevoegdheden.

De belangrijkste taak De belangrijkste taak van de Autoriteit Persoonsgegevens is toezien of organisaties zich houden aan de wet- en regelgeving voor het gebruik van persoonsgegevens. Voorbeelden van wetten waarop toezicht wordt gehouden zijn: de AVG, de Wet politiegegevens, de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens en de Wet basisregistratie personen.

Daarvoor wordt onderzoek verricht, worden klachten van betrokkenen behandeld, worden organisaties op hun verplichtingen gewezen en wordt advies gegeven.

De belangrijkste bevoegdheden De Autoriteit Persoonsgegevens heeft onder andere de volgende bevoegdheden: • vorderen om informatie te geven • een onderzoek instellen als regels van de AVG worden overtreden • betreden van plaatsen • waarschuwen • verwerking van persoonsgegevens stopzetten • bij overtredingen boetes opleggen.

Verder moeten bij de Autoriteit Persoonsgegevens datalekken worden gemeld.

Opdracht 4 Toezicht op naleving AVG a. Toezicht op naleving van de AVG op Nederlands grondgebied, wordt uitgevoerd door de politie / Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst / Autoriteit Persoonsgegevens / Inspectie SZW.

b. Wat is de belangrijkste taak van de Autoriteit Persoonsgegevens? samenwerken met andere toezichthoudende organisaties in de EU toezien of organisaties zich houden aan de wet- en regelgeving voor het gebruik van persoonsgegevens advies geven over de regels uit de AVG

208

Hoofdstuk 4 Algemene verordening gegevensbescherming

c. Wat is een voorbeeld van maatregelen die de Autoriteit Persoonsgegevens mag nemen om de AVG te kunnen handhaven? strafrechtelijk onderzoek aan kleding verdachten staande houden plaatsen betreden

4.6 Samenvatting • Recht op privacy is een belangrijk grondrecht en is daarom vastgelegd in de Grondwet.

• Dit grondrecht is verder uitgewerkt in de AVG. Persoonsgegevens • Persoonsgegevens zijn gegevens die betrekking hebben op een natuurlijk persoon.

• De AVG onderscheidt drie groepen persoonsgegevens: – gewone persoonsgegevens – bijzondere persoonsgegevens – strafrechtelijke persoonsgegevens.

Persoonsgegevens en de AVG • Als een administratie onder de regels van de AVG valt, mogen persoonsgegevens niet zomaar worden verwerkt.

• Het verwerken van persoonsgegevens zijn alle handelingen die met persoonsgegevens worden uitgevoerd.

• Een organisatie mag gewone persoonsgegevens gebruiken, als minstens één van de zes AVG-grondslagen van toepassing is.

• Een organisatie mag geen bijzondere persoonsgegevens gebruiken, behalve als: – in de wet een uitzondering is vastgelegd – minstens één van de zes AVG-grondslagen van toepassing is.

• Een organisatie mag geen strafrechtelijke persoonsgegevens gebruiken, behalve als: – in de wet een uitzondering is vastgelegd – minstens één van de zes AVG-grondslagen van toepassing is.

• Een organisatie mag niet zomaar persoonsgegevens doorgeven aan personen of andere organisaties.

• De algemene regel is dat verstrekken van persoonsgegevens alleen mag als dat verenigbaar is met het doel waarvoor de gegevens zijn verzameld.

• Naast de algemene regel van verenigbaarheid, geldt dat het verstrekken van gegevens gebaseerd moet zijn op een van de zes AVG-grondslagen.

• Niet alle persoonsgegevens vallen onder de AVG. Rechten van de betrokken persoon De wet geeft de persoon op wie de gegevens betrekking hebben, recht op: • inzage • vergetelheid • correctie • dataportabiliteit

209

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• • • •

beperking van de verwerking een menselijke blik bezwaar informatie.

Toezicht op naleving AVG Het toezicht op naleving van de AVG op Nederlands grondgebied wordt uitgevoerd door de Autoriteit Persoonsgegevens.

4.7 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

210

HOOFDSTUK 5 WET PARTICULIERE BEVEILIGINGSORGANISATIES EN RECHERCHEBUREAUS 5.1 Inleiding Het werk in de particuliere beveiligingsbranche en het werk bij een particulier recherchebureau zijn geregeld in de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus (Wpbr).

Leerdoelen • Je kunt het doel en het toepassingsgebied van de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus en de belangrijkste begrippen beschrijven en onderscheiden.

• Je kunt beschrijven aan welke eisen je moet voldoen om als beveiliger aan het werk te kunnen.

211

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

• Je kunt legitimatiebewijzen en vergunningen beschrijven en aangeven welke overheidsinstantie deze verstrekt en controleert.

5.2 Doel van de wet en belangrijke begrippen Het doel Het doel van de Wpbr is regels geven voor de kwaliteit en betrouwbaarheid van beveiligingsorganisaties en recherchebureaus. De overheid heeft daarom in de Wpbr-regels vastgelegd die moeten zorgen voor: • goede kwaliteit van particuliere beveiligingsorganisaties • betrouwbaar personeel • goede afstemming tussen het werk van beveiligingsorganisaties en politiewerk • een duidelijke en correcte presentatie naar opdrachtgevers en klanten.

Belangrijke begrippen In de Wpbr staan enkele belangrijke begrippen.

Particuliere beveiligingsorganisatie Een door een of meer personen in stand gehouden particuliere organisatie die gericht is op het verrichten van beveiligingswerkzaamheden.

Beveiligingswerkzaamheden Het bewaken van de veiligheid van personen en goederen of het waken tegen verstoring van de orde en rust op terreinen en in gebouwen.

Particulier recherchebureau Een natuurlijke persoon of rechtspersoon die in de uitoefening van een beroep of een bedrijf met winstoogmerk recherchewerkzaamheden verricht op verzoek van een derde in verband met een eigen belang van deze derde en betrekking hebbende op een of meer bepaalde natuurlijke personen.

Recherchewerkzaamheden Het vergaren en analyseren van gegevens.

Opdracht 1 Doel van de wet en belangrijke begrippen a. Wat zijn de vier doelen van de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus?

212

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

b. Verbind elk begrip in de linkerkolom met de juiste omschrijving in de rechterkolom.

Particuliere beveiligingsorganisatie

Het bewaken van de veiligheid van personen en goederen of het waken tegen verstoring van de orde en rust op terreinen en in gebouwen.

Beveiligingswerkzaamheden

Een door één of meer personen in stand gehouden particuliere organisatie die gericht is op het verrichten van beveiligingswerkzaamheden.

Recherchewerkzaamheden

Vergaren en analyseren van gegevens.

5.3 Categorieën beveiligingsorganisaties De Wpbr onderscheidt vijf categorieën beveiligingsorganisaties: • particuliere beveiligingsbedrijven • particuliere alarmcentrales • particuliere geld- en waardetransportbedrijven • bedrijfsbeveiligingsdiensten • overige beveiligingsorganisaties.

Particuliere beveiligingsbedrijven Particuliere beveiligingsbedrijven zijn bedrijven die voor derden (klanten) beveiligingswerkzaamheden verrichten en daarbij vooral gebruikmaken van beveiligers. Een particulier beveiligingsbedrijf heeft dus beveiligers in dienst die kunnen worden ingehuurd voor bijvoorbeeld objectsurveillance, mobiele surveillance en openings- en sluitrondes. Deze bedrijven moeten beschikken over een ND-nummer.

Grote beveiligingsbedrijven Grote beveiligingsbedrijven kunnen een breed pakket aan diensten aanbieden, zoals: alarmcentralediensten, alarmopvolging, beveiliging met honden, beveiliging op vliegvelden, beveiliging van mobiele objecten, evenementbeveiliging, geld- en waardetransport, mobiele surveillance, objectbeveiliging, persoonsbeveiliging, receptiediensten, toegangscontrole, videobewaking en winkelsurveillance.

Door fusies en overnames zijn enkele grote beveiligingsorganisaties ontstaan in Nederland.

• Group 4 Securicor (G4S) heeft wereldwijd zo’n 540.000 medewerkers in ruim 80 landen, waarvan ongeveer 5000 in Nederland.

• Securitas Nederland (met zo’n 7000 medewerkers) is een onderdeel van de Zweedse Securitas Group met in totaal ongeveer 370.000 medewerkers in 59 landen.

• Trigion is de beveiligingstak van Facilicom Services Group. In Nederland heeft Trigion ruim 6000 medewerkers in de beveiliging en bedrijfsrecherche.

213

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Particuliere alarmcentrales Veel ondernemingen en ook particulieren beschikken over een alarmsysteem dat bijvoorbeeld inbraak en brand moet detecteren. Zo’n systeem is vaak aangesloten op een particuliere alarmcentrale (PAC).

Grote beveiligingsorganisaties, zoals Securitas, G4S en Trigion, beschikken over hun eigen particuliere alarmcentrale (PAC). Daarnaast zijn er particuliere alarmcentrales die zich uitsluitend bezighouden met het ontvangen en beoordelen van alarmmeldingen en daarop reageren.

In een PAC komen in een centraal alarmmeldpunt berichten binnen die zijn verzonden door alarmapparatuur van klanten. Voorbeelden van die berichten zijn: • een brandmelding • een inbraakmelding • een storingsmelding (bijvoorbeeld een stroomstoring) • een overvalmelding.

De centralisten De centralisten van de PAC ontvangen de berichten op een beeldscherm. Vervolgens worden die berichten beoordeeld en wordt zo nodig actie ondernomen. Met een onderneming of particulier die gebruikmaakt van de diensten van een PAC zijn afspraken gemaakt over de handelingen na een melding.

Voorbeelden waarover PAC en klant afspraken maken • Belt de klant zelf de politie of de brandweer of laat hij dat over aan de centralist van de PAC? • Gaat de klant na een inbraakmelding zelf bij zijn bedrijf kijken of laat hij daarvoor door de centralist een beveiligingsbedrijf inschakelen?

• Wordt bij alle bijzonderheden contact opgenomen met het waarschuwingsadres (WA)?

• Bij welke onregelmatigheden wordt contact opgenomen met de klant?

Alarmmeldingen Per jaar geven de alarminstallaties ongeveer twee miljoen inbraakmeldingen af. Daarvan is bij één op de vijfhonderd meldingen echt sprake van een inbraak.

De politie en de beveiligingsbranche willen voorkomen dat de politie te vaak onnodig reageert op een alarmmelding. Daarom moeten de meldingen die aan de politie worden doorgegeven aan bepaalde voorwaarden voldoen.

Er zijn enkele methodes afgesproken. De meest praktische daarvan is dat een sleutelhouder, buurman of mobiel surveillant controleert of het alarm echt is. Pas als er sprake is van een echt alarm wordt de politie gealarmeerd.

214

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

Particuliere geld- en waardetransportbedrijven Particuliere geld- en waardetransportbedrijven vervoeren voor klanten geld en grote waarden met een beperkt volume (niet te veel en niet te groot).

Klanten zijn onder meer: winkels (voor onder andere het vervoer van de dagopbrengst), banken, diamantairs, juweliers en musea. Tegenwoordig houden deze bedrijven zich ook bezig met service ten behoeve van geld- en kaartverkoopautomaten.

De medewerkers en de voertuigen zijn aan allerlei organisatorische en technische regels gebonden.

Voorbeelden van goederen die worden vervoerd • • • • • • • •

geld diamanten sieraden betaalkaarten rijbewijzen effecten examenopgaven kunstvoorwerpen met een beperkt volume (niet te veel en niet te groot).

Bedrijfsbeveiligingsdiensten Een bedrijfsbeveiligingsdienst (BD) is een onderdeel van een bedrijf dat zich bezighoudt met beveiligingstaken binnen het bedrijf.

Een bedrijfsbeveiligingsdienst werkt – net zoals een particulier beveiligingsbedrijf – met beveiligers, maar die kunnen niet worden ingezet bij klanten. Zij mogen alleen werken voor de organisatie waarvan de bedrijfsbeveiligingsdienst deel uitmaakt.

Voorbeelden van organisaties met een bedrijfsbeveiligingsdienst • • • • • • • • •

Efteling Rijksmuseum Amsterdam Center Parcs ziekenhuizen Philips Walibi universiteiten ministeries roc's.

215

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Overige beveiligingsorganisaties Naast de hiervoor genoemde beveiligingsorganisaties zijn er particuliere organisaties die beveiligingswerkzaamheden verrichten die hiervoor niet staan beschreven. Bijvoorbeeld bedrijven die zijn gespecialiseerd in evenementbeveiliging, stewardorganisaties van betaalde voetbalclubs, bedrijven met horecaportiers en bedrijven die zijn gespecialiseerd in het beveiligen van personen.

Opdracht 2 Categorieën beveiligingsorganisaties a. De wet onderscheidt vijf categorieën beveiligingsorganisaties die in aanmerking komen voor een vergunning om beveiligingswerk te verrichten. Welke zijn dat?

b. Verbind elke beveiligingsorganisatie in de linkerkolom met de juiste omschrijving in de rechterkolom.

Particulier beveiligingsbedrijf

Een bedrijf waarbij onder andere inbraak- en brandalarmen binnenkomen en worden afgehandeld.

Bedrijfsbeveiligingsdienst

Beveiligingsbedrijf dat niet bij een van de andere categorieën beveiligingsorganisaties hoort.

Particuliere alarmcentrale

Een bedrijf waar je beveiligers kunt inhuren voor beveiligingswerk.

Particulier geld- en waardetransportbedrijf

Een bedrijf dat voor klanten geld en grote waarden met een beperkt volume vervoert.

Overige beveiligingsorganisatie

Een bedrijfsonderdeel waarvan de beveiligers alleen beveiligingswerk uitvoeren voor het eigen bedrijf.

5.4 De vergunning Beveiligingsorganisaties en recherchebureaus moeten een vergunning hebben van de minister van Justitie en Veiligheid om beveiligingswerk of recherchewerk te mogen uitvoeren.

216

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

• Een particulier beveiligingsbedrijf moet over een ND-vergunning beschikken.

• Een bedrijfsbeveiligingsdienst moet over een BD-vergunning beschikken.

Een vergunning wordt afgegeven als aan bepaalde eisen wordt voldaan en is maximaal vijf jaar geldig. Vervolgens kan de vergunning weer voor maximaal vijf jaar worden verlengd.

Eisen vergunning Enkele belangrijke eisen voor een beveiligingsorganisatie om een vergunning te krijgen, zijn: • Een beveiligingsorganisatie moet afspraken hebben met de plaatselijke politie en de politiechef van de regiopolitie en - op luchtvaartterreinen zoals Schiphol - met de commandant van de Koninklijke Marechaussee over de afstemming van beveiligingswerk met politiewerk.

• De beveiligingswerkzaamheden moeten volledig en regelmatig kunnen worden uitgevoerd.

• De beveiliger werkt in een door het ministerie van Justitie en Veiligheid goedgekeurd uniform.

• De beveiligingsorganisatie laat alleen beveiligingswerkzaamheden uitvoeren door beveiligers die daarvoor toestemming hebben van de korpschef van de regiopolitie.

• De beveiligingsorganisatie moet maatregelen nemen om te voorkomen dat vertrouwelijke informatie in handen komt van onbevoegden.

• Een beveiligingsorganisatie moet instructies voor het personeel hebben vastgesteld. Daarin staan de taakomschrijving, de verantwoordelijkheden en de bevoegdheden van de beveiligers vastgelegd. De instructies - en de wijzigingen daarop - moeten zijn goedgekeurd door de minister van Justitie en Veiligheid. De politiechef van de regiopolitie moet een kopie van de instructies hebben.

• Een beveiligingsorganisatie moet over een door de minister van Justitie en Veiligheid goedgekeurde klachtenregeling beschikken.

• Een beveiliger mag tijdens diensturen geen wapen of munitie zoals die worden genoemd in de Wet wapens en munitie voorhanden hebben of vervoeren. Handboeien of knevelkettingen mogen alleen gebruikt worden als daar bijzondere toestemming voor is van de minister.

• Een beveiligingsorganisatie mag voor beveiligingswerk gebruikmaken van een hond als dat in de vergunning is vastgelegd.

• Een particuliere alarmcentrale moet gecertificeerd zijn om te kunnen aantonen dat ze aan de technische eisen voldoen.

Toezicht naleving Wpbr De politie kent een afdeling Korpscheftaken. De politieambtenaren van die afdeling houden samen met (onder)officieren van de Koninklijke Marechaussee toezicht op naleving van regels uit de Wpbr.

De Afdeling Korpscheftaken heeft de volgende bevoegdheden: • Inlichtingen verlangen van de beveiligingsorganisatie. Die moet de gevraagde inlichtingen vervolgens ook geven.

• Alle vestigingsplaatsen van de beveiligingsorganisatie betreden als dit nodig is om hun taak redelijk uit te voeren.

217

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Maatregelen bij overtreding van regels Wanneer een beveiligingsorganisatie zich niet houdt aan de regels, kan de minister een bestuurlijke boete opleggen. De minister kan ook overgaan tot intrekking van de vergunning als er sprake is van één of meerdere van de volgende situaties: • Voorschriften waaraan de vergunning is verbonden, worden niet nagekomen.

• Verplichtingen die de wet voorschrijft, worden niet nageleefd.

• Gegevens die hebben geleid tot het verstrekken van de vergunning blijken niet juist te zijn.

• Er hebben zich feiten en/of omstandigheden voorgedaan op grond waarvan de vergunning zou zijn geweigerd als de feiten of omstandigheden bekend waren geweest op het moment dat er een beslissing werd genomen over het verlenen van de vergunning.

• De beveiligingsorganisatie handelt in strijd met wat in het algemeen van een beveiligingsorganisatie verwacht mag worden.

• De beveiligingsorganisatie heeft gedurende een jaar geen beveiligingswerkzaamheden meer verricht of wenst geen gebruik meer te maken van de vergunning.

Opdracht 3 De vergunning a. Wat zijn vijf eisen die de wet stelt aan een particuliere beveiligingsorganisatie om een vergunning te krijgen en te houden?

De beveiligingswerkzaamheden moeten volledig en regelmatig kunnen worden uitgevoerd.

De beveiliger werkt in een uniform dat lijkt op een politie-uniform, maar niet hetzelfde is.

Op het uniform moet het landelijk voorgeschreven ‘V-embleem’ worden gedragen.

De beveiliger werkt in een goedgekeurd uniform dat niet lijkt op een politie-uniform.

De beveiligingsorganisatie moet maatregelen nemen om te voorkomen dat vertrouwelijke informatie in handen komt van onbevoegden.

Een beveiliger mag alleen tijdens diensturen gebruikmaken van een wapen.

Bij een aanhouding moet voor de veiligheid gebruik worden gemaakt van handboeien.

Er mag voor beveiligingswerk gebruik worden gemaakt van een hond, als dat in de vergunning is vastgelegd. b. Er wordt regelmatig gecontroleerd of een beveiligingsorganisatie nog aan de eisen voldoet.

Welke organisatie controleert dat? de Inspectie SZW de Autoriteit Persoonsgegevens de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst de afdeling Bijzondere Wetten en Korpscheftaken van de politie c. Wat zijn drie redenen op grond waarvan een verleende vergunning kan worden ingetrokken.

218

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

5.5 Voorwaarden om als beveiliger te mogen werken Om voor een beveiligingsorganisatie te mogen werken, moet je toestemming hebben van de korpschef van de politie. In de praktijk mag de politiechef van een regionale eenheid namens de korpschef wel of geen toestemming verlenen.

Je krijgt toestemming als je aan de volgende twee voorwaarden voldoet: 1. Je beschikt over een op jouw naam gesteld diploma dat is afgegeven door de Stichting Vakexamens voor de Particuliere Beveiligingsbranche (SVPB).

2. Je bent betrouwbaar en er zijn geen justitiële gegevens bekend.

Erkende diploma’s Erkende diploma’s zijn Beveiliger en andere, als gelijkwaardig erkende diploma’s. Dat kan ook een diploma zijn dat in het buitenland is behaald.

Als je - nog - niet over een erkend diploma beschikt, moet je in opleiding zijn tot Beveiliger. Je moet dan een verklaring overleggen waaruit blijkt dat je een opleiding tot Beveiliger volgt. Dan heb je nog twaalf maanden tijd om je diploma te halen.

Niet-Nederlands diploma Beveiligers die alleen beschikken over een diploma dat in het buitenland is behaald, kunnen in aanmerking komen voor een erkenning van hun diploma. Daarvoor moeten ze bij het ministerie van Justitie en Veiligheid een aanvraag indienen. Uit die aanvraag moet duidelijk worden: • welke nationaliteit de aanvrager heeft • welke opleiding hij heeft gevolgd • dat het diploma is behaald • welke beroepservaring hij heeft • dat hij betrouwbaar is.

Het diploma wordt als regel erkend als duidelijk blijkt dat het minstens gelijkwaardig is aan het minimale opleidingsniveau waaraan een beveiliger in Nederland moet voldoen. Hierop kunnen uitzonderingen worden gemaakt als blijkt dat de aanvrager over voldoende kennis en ervaring beschikt.

Antecedentenonderzoek Om je betrouwbaarheid en justitiële gegevens te controleren, worden je antecedenten nagegaan.

Dit heet screenen. Een antecedentenonderzoek is een onderzoek waarin de achtergrond en het verleden van iemand worden nagegaan.

Doel van het onderzoek is vast te stellen of die persoon betrouwbaar is. De afdeling

219

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Korpscheftaken van de politie houdt zich daarmee bezig. De korpschef kan naar aanleiding van een antecedentenonderzoek iemand wel of geen toestemming geven om als beveiliger aan de slag te gaan.

Wet justitiële gegevens De Wet justitiële gegevens geeft regels voor justitiële gegevens, zoals veroordelingen en boetes opgelegd door rechters. De Justitiële Informatiedienst registreert alle justitiële gegevens over misdrijven en overtredingen die strafrechtelijk zijn afgehandeld.

• Misdrijven worden geregistreerd als ze strafrechtelijk zijn afgehandeld. Ze worden na twintig jaar verwijderd. Hierop zijn enkele uitzonderingen.

• Overtredingen worden geregistreerd als ze strafrechtelijk zijn afgehandeld (het betalen van een bekeuring is géén strafrechtelijke afhandeling). Na vijf jaar worden strafrechtelijk afgehandelde overtredingen verwijderd. Als na een overtreding een vrijheidsstraf of taakstraf is opgelegd, wordt de overtreding na tien jaar verwijderd.

Iedereen van 12 jaar of ouder is na het plegen van een strafbaar feit strafbaar. Vanaf je twaalfde jaar kunnen gegevens dus zijn opgenomen in het register met justitiële gegevens. Als iemand op jonge leeftijd een strafbaar feit begaat en daarvoor door een rechter wordt gestraft, kan dat vervelende gevolgen hebben bij de keuze van sommige opleidingen en de beroepscarrière.

Een afgegeven toestemming om als beveiliger te mogen werken, kan worden ingetrokken als omstandigheden of feiten bekend worden op grond waarvan de toestemming niet verleend had moeten worden.

De Verklaring Omtrent het Gedrag Voor een (nieuwe) baan is vaak een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) nodig. Een VOG is een verklaring waaruit blijkt dat het (justitiële) verleden geen bezwaar vormt voor het vervullen van een specifieke taak of functie in de samenleving.

De VOG wordt meestal via de gemeente aangevraagd. De burgemeester laat de dienst Justis nagaan of de aanvrager voor een VOG in aanmerking komt. Bij de beoordeling van een VOG-aanvraag kijkt Justis of de aanvrager strafbare feiten op zijn naam heeft staan die een risico vormen voor de functie of het doel waarvoor u de VOG aanvraagt.

Sommige strafbare feiten vormen een bezwaar voor de ene baan of stage, maar voor de andere niet. Een snelheidsovertreding kan bijvoorbeeld van belang zijn als een aanvrager taxichauffeur wil worden, maar niet voor de functie van baliemedewerker bij een bank.

Een aanvrager krijgt een VOG als hij geen strafblad heeft of geen strafbare feiten heeft gepleegd die relevant zijn voor het doel van de aanvraag Informatie over VOG van de overheid Geen toestemming om als beveiliger aan de slag te gaan De korpschef verleent geen toestemming als er sprake is van één of meer van de volgende zaken: • Iemand is binnen vier jaar voorafgaand aan het antecedentenonderzoek door een rechter veroordeeld tot een geldboete in verband met een gepleegd misdrijf.

220

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

• Iemand is binnen acht jaar voorafgaand aan het antecedentenonderzoek door een rechter veroordeeld tot een gevangenisstraf of taakstraf in verband met een gepleegd misdrijf.

• Gebleken is dat iemand onvoldoende betrouwbaar is om beveiligingswerkzaamheden te verrichten. Dat kan bijvoorbeeld blijken uit een groot aantal processen-verbaal die tegen iemand zijn opgemaakt of uit het feit dat iemand vrienden heeft die regelmatig misdrijven plegen.

Het uniform Het uniform mag wat betreft de uitvoering en de kleur niet meer dan noodzakelijk lijken op de uniformen van de politie en de krijgsmacht. Het uniform mag daarom bijvoorbeeld niet voorzien zijn van rangonderscheidingstekens.

Beveiligingsembleem Op het uniform moet altijd en onder alle omstandigheden een duidelijk zichtbaar beveiligingsembleem aanwezig zijn (het V-teken).

Dat embleem moet zijn aangebracht op de linker- of rechtervoorzijde, op de revers. Op kledingstukken zonder revers, zoals jacks, truien en overhemden, zit het embleem op de linkerof rechtervoorzijde op borsthoogte.

Het embleem moet uit een van de volgende uitvoeringen bestaan: • zilverkleurig metaal • borduurwerk met zilverdraad • een zilverkleurig seal-embleem dat is aangebracht door middel van hitte en druk.

Opdracht 4 Voorwaarden om als beveiliger te mogen werken a. Om voor een beveiligingsorganisatie te mogen werken, moet je aan een aantal voorwaarden voldoen. Welke voorwaarden zijn dat?

Je beschikt over het diploma Beveiliger afgegeven door de SVPB of een vergelijkbaar diploma.

Je bent minstens 16 jaar.

Je bent betrouwbaar en je hebt geen justitiële documentatie.

Je beschikt over een rijbewijs. b. Is het mogelijk dat iemand onder bepaalde voorwaarden met een niet-Nederlands diploma in Nederland beveiligingswerk mag verrichten? nee ja

221

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

c. Wat wordt verstaan onder justitiële documentatie?

d. Een antecedentenonderzoek is een onderzoek waarin de

en het

van een persoon worden nagegaan. e. Een ander woord voor een antecedentenonderzoek is

.

f. Wat bewijs je als je een VOG krijgt?

Met jouw verleden mag je elke taak en elke functie in Nederland vervullen.

Jouw (justitiële) verleden vormt geen bezwaar voor het vervullen van de taak of functie waarvoor je de VOG hebt aangevraagd.

Jouw verleden, familie en vriendenkring, vormen geen bezwaar voor het vervullen van de functie waarvoor je de VOG hebt aangevraagd. g. Wie geeft toestemming om als beveiliger te mogen werken? de burgemeester de directeur van de beveiligingsorganisatie de korpschef van de politie de minister van Justitie en veiligheid h. Wat is een reden voor de korpschef om iemand geen toestemming te geven beveiligingswerk te gaan uitvoeren?

Iemand heeft een familielid dat een keer is veroordeeld tot een taakstraf.

Iemand is binnen acht jaar voorafgaand aan de aanvraag van de VOG door een rechter veroordeeld tot een vrijheidsstraf in verband met een gepleegd misdrijf.

Iemand is binnen vier jaar voorafgaand aan het antecedentenonderzoek door een rechter veroordeeld tot een geldboete in verband met een gepleegd misdrijf. i. Wat is een belangrijke eis waaraan het uniform moet voldoen?

Het uniform moet zwart zijn.

Het uniform moet lijken op dat van de politie.

Er moet een duidelijk zichtbaar beveiligingsembleem aanwezig zijn.

5.6 Legitimatiebewijzen Na toestemming van de korpschef om te mogen werken voor een beveiligingsorganisatie, krijg je een grijs legitimatiebewijs. Daarmee kun je aantonen dat je beveiliger bent.

Aan het einde van een dienstverband moet je het legitimatiebewijs inleveren bij de vergunninghouder (de beveiligingsorganisatie waarvoor je hebt gewerkt).

222

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

Er zijn vijf verschillende soorten legitimatiebewijzen in de beveiligingsbranche.

Groen legitimatiebewijs Dit legitimatiebewijs is bestemd voor personen die in opleiding zijn tot Beveiliger, Event Security Officer (ESO) of alarmcentralist.

Het legitimatiebewijs is maximaal twaalf maanden geldig.

Grijs legitimatiebewijs Het grijze legitimatiebewijs is bestemd voor gediplomeerde beveiligers die beveiligingswerkzaamheden verrichten.

Het legitimatiebewijs is maximaal drie jaar geldig.

Oranje legitimatiebewijs Een oranje legitimatiebewijs wordt afgegeven aan voetbalstewards die: • in het bezit zijn van het certificaat Voetbalsteward van de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB) • als steward werken in het betaalde voetbal of in de top- of hoofdklasse van het amateurvoetbal.

Het legitimatiebewijs is maximaal drie jaar geldig.

Blauw legitimatiebewijs Blauwe legitimatiebewijzen worden afgegeven aan personen die bevoegd werkzaam zijn voor een organisatie met een beperkte vergunning.

Het legitimatiebewijs is maximaal drie jaar geldig.

Het legitimatiebewijs wordt afgegeven aan: • de Event Security Officer (ESO) die die in het bezit is van het certificaat ESO van de Stichting Vakexamens voor de Particuliere Beveiligingsorganisaties (SVPB) en die veiligheidswerkzaamheden bij evenementen uitvoert • de horecaportier die in het bezit is van het diploma Horecaportier van de Stichting Vakbekwaamheid Horeca (SVH) • de alarmcentralist die in het bezit is van het certificaat Basisopleiding Centralist Alarmcentrale van de Stichting Vakexamens voor de Particuliere Beveiligingsorganisaties (SVPB).

223

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Geel legitimatiebewijs Het gele legitimatiebewijs is bestemd voor personen die in het bezit zijn van het diploma Particulier onderzoeker en • werken voor een particulier recherchebureau, of • voor personen die daarvoor in opleiding zijn.

Het legitimatiebewijs is maximaal drie jaar geldig.

Werknemers van beveiligingsorganisaties en recherchebureaus moeten het legitimatiebewijs tijdens het werk bij zich hebben en op verzoek tonen.

Opdracht 5 Legitimatiebewijzen a. Voor beveiligers die in het bezit zijn van een geldig diploma is het legitimatiebewijs één / twee / drie / vier / vijf jaar geldig.

Voor iemand die in opleiding is tot beveiliger is het legitimatiebewijs één / twee / drie / vier / vijfjaar geldig.

224

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

b. In de linkerkolom zie je verschillende legitimatiebewijzen voor beveiligers staan. Verbind deze legitimatiebewijzen met de juiste doelgroep in de rechterkolom.

Grijs

Beveiligers in bezit van diploma Beveiliger of een gelijkwaardig diploma

Groen

Personen die in het bezit zijn van het diploma ‘Particulier onderzoeker’

Blauw

Personen in opleiding tot Beveiliger en die het diploma nog niet in bezit hebben

Oranje

Voetbalstewards

Geel

Personen die bevoegd werkzaam zijn voor een organisatie met een beperkte vergunning

5.7 Samenvatting Het werk in de particuliere beveiligingsbranche en het werk bij een particulier recherchebureau zijn geregeld in de Wpbr.

Doel van de wet en belangrijke begrippen • Het doel van de Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus (Wpbr) is regels geven voor de kwaliteit en betrouwbaarheid van beveiligingsorganisaties en recherchebureaus.

• Een particuliere beveiligingsorganisatie is een door één of meer personen in stand gehouden particuliere organisatie die gericht is op het verrichten van beveiligingswerkzaamheden.

• Beveiligingswerkzaamheden zijn het bewaken van de veiligheid van personen en goederen of het waken tegen verstoring van de orde en rust op terreinen en in gebouwen.

• Een particulier recherchebureau is een natuurlijke persoon of rechtspersoon die in de uitoefening van een beroep of een bedrijf met winstoogmerk recherchewerkzaamheden verricht op verzoek van een derde in verband met een eigen belang van deze derde en betrekking hebbende op een of meer bepaalde natuurlijke personen.

• Recherchewerkzaamheden zijn het vergaren en analyseren van gegevens.

Categorieën beveiligingsorganisaties • particuliere beveiligingsbedrijven • particuliere alarmcentrales • particuliere geld- en waardetransportbedrijven • bedrijfsbeveiligingsdiensten • overige beveiligingsorganisaties.

225

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

De vergunning • Beveiligingsorganisaties en recherchebureaus moeten een vergunning hebben van de minister van Justitie en Veiligheid om beveiligingswerk of recherchewerk te mogen uitvoeren.

• Een vergunning wordt afgegeven als aan bepaalde eisen wordt voldaan en is maximaal vijf jaar geldig. Vervolgens kan de vergunning weer voor maximaal vijf jaar worden verlengd.

• De politieambtenaren van de afdeling Korpscheftaken houden samen met (onder)officieren van de Koninklijke Marechaussee toezicht op naleving van regels uit de Wpbr.

• Wanneer een beveiligingsorganisatie zich niet houdt aan de regels, kan de minister een bestuurlijke boete opleggen. De minister kan ook overgaan tot intrekking van de vergunning.

Voorwaarden om als beveiliger te mogen werken • Om voor een beveiligingsorganisatie te mogen werken, moet je toestemming hebben van de korpschef van de politie.

• Je krijgt toestemming als je aan de volgende twee voorwaarden voldoet: – Je beschikt over een op jouw naam gesteld diploma dat is afgegeven door de Stichting Vakexamens voor de Particuliere Beveiligingsbranche (SVPB).

– Je bent betrouwbaar en er zijn geen justitiële gegevens bekend.

• Erkende diploma’s zijn Beveiliger en andere, als gelijkwaardig erkende diploma’s. Dat kan ook een diploma zijn dat in het buitenland is behaald.

• Als je - nog - niet over een erkend diploma beschikt, moet je in opleiding zijn tot Beveiliger.

• Beveiligers die alleen beschikken over een diploma dat in het buitenland is behaald, kunnen in aanmerking komen voor een erkenning van hun diploma.

• Om je betrouwbaarheid en justitiële gegevens te controleren, worden antecedenten nagegaan. Dit heet screenen.

• Een antecedentenonderzoek is een onderzoek waarin de achtergrond en het verleden van iemand worden nagegaan.

• De korpschef kan naar aanleiding van een antecedentenonderzoek iemand wel of geen toestemming geven om als beveiliger aan de slag te gaan.

• Een afgegeven toestemming om als beveiliger te mogen werken, kan worden ingetrokken als omstandigheden of feiten bekend worden op grond waarvan de toestemming niet verleend had moeten worden.

• Een VOG is een verklaring waaruit blijkt dat het (justitiële) verleden geen bezwaar vormt voor het vervullen van een specifieke taak of functie in de samenleving.

• Het uniform mag wat betreft de uitvoering en de kleur niet meer dan noodzakelijk lijken op de uniformen van de politie en de krijgsmacht.

Legitimatiebewijzen • Er zijn vijf verschillende soorten legitimatiebewijzen in de beveiligingsbranche. Ze zijn allemaal (behalve het groene legitimatiebewijs) maximaal drie jaar geldig en kunnen daarna verlengd worden.

– groen legitimatiebewijs – grijs legitimatiebewijs – oranje legitimatiebewijs – blauw legitimatiebewijs – geel legitimatiebewijs.

226

Hoofdstuk 5 Wet Particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus

• Werknemers van beveiligingsorganisaties en recherchebureaus moeten het legitimatiebewijs tijdens het werk bij zich hebben en op verzoek tonen.

5.8 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

227

HOOFDSTUK 6 WET WAPENS EN MUNITIE 6.1 Inleiding Omdat we graag een veilige samenleving willen, zijn er onder andere regels voor wapens en munitie. Die mag je niet zomaar voorhanden hebben, vervoeren, dragen en verhandelen. De regels zijn vastgelegd in de Wet wapens en munitie (Wwm).

Leerdoelen • Je kunt het doel en de opbouw van de Wwm benoemen.

• Je kunt verboden wapens volgens de Wwm herkennen.

• Je kunt volgens de Wwm de bepalingen over het vervoer van wapens en munitie en het dragen en voorhanden hebben van wapens, benoemen.

6.2 Opbouw en doel van de wet De wet waarin regels voor wapens en munitie is geregeld is de Wet wapens en munitie (Wwm).

In deze wet worden de regels in grote lijnen beschreven en hoe de wet is uitgewerkt. De uitwerking zelf lees je in de: • Regeling wapens en munitie

228

Hoofdstuk 6 Wet Wapens en munitie

• Circulaire wapens en munitie.

In de Circulaire wapens en munitie staan aanwijzingen voor de korpschefs van politie over de uitvoering van de wet en beleidsregels. De inhoud van de Regeling en de Circulaire worden, als het nodig is, aangepast.

Doel Wet wapens en munitie De Wet wapens en munitie heeft twee doelen: 1. illegaal bezit van wapens en munitie zo veel mogelijk voorkomen 2. legaal bezit van wapens en munitie zo veel mogelijk beheersen.

Onderwerpen Wet wapens en munitie In de Wwm worden over de volgende onderwerpen regels gegeven: • Wapens en munitie zijn ingedeeld in vier categorieën.

• Voor elke categorie gelden bepaalde verboden.

• De verboden per categorie gelden voor iedereen behalve de groepen die als uitzondering worden genoemd.

• Voor bepaalde groepen wapens en munitie gelden vrijstellingen.

• Voor bepaalde handelingen met wapens en munitie die eigenlijk verboden zijn, kunnen vergunningen worden aangevraagd.

• Voor het aanvragen, toewijzen en behouden van een vergunning, gelden voorwaarden en beperkingen.

De categorieën wapens en munitie Wapens zijn verdeeld in vier categorieën. De categorieën munitie corresponderen met die van wapens. Alleen bij wapencategorie II en wapencategorie III hoort munitie. Er zijn daarom maar twee categorieën munitie.

• De vier categorieën en kennis over welk wapen in welke categorie thuishoort, zijn geen examenstof.

• Je moet weten welke wapens verboden zijn. Voor de duidelijkheid behandelen we alle wapens daarom in de categorie waarin ze geplaatst zijn.

• Categorieën munitie worden hier niet behandeld.

Opdracht 1 Opbouw en doel van de wet a. Het doel van de Wet wapens en munitie is munitie

en legaal bezit

bezit van wapens en .

b. De Wwm is verdeeld in 2 / 4 / 6 / 8 categorieën.

229

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

c. Waarom zijn er minder categorieën munitie dan categorieën wapens?

6.3 Wapens categorie I Wapens uit categorie I hebben géén maatschappelijk, algemeen aanvaardbaar of nuttig doel.

Bij categorie I horen alle niet-vuurwapens waarvan de aanwezigheid onder geen enkele omstandigheid kan worden aanvaard. Ze zijn allemaal verboden, behalve voor: • gebruik door de krijgsmacht, de politie en overige openbare diensten • bepaalde verzamelingen en musea.

Wapen/voorwerp

Voorbeeld(en)

Stiletto’s, valmessen en vlindermessen

Andere opvouwbare messen, als: • het lemmet meer dan één snijkant heeft, of • de lengte in opengevouwen toestand langer dan 28 cm is Boksbeugels, ploertendoders, wurgstokken, werpsterren, vilmessen, ballistische messen en geluiddempers voor vuurwapens

Wurgstokken Blanke wapens die lijken op een ander voorwerp dan een wapen

Pijlen en pijlpunten met snijdende delen die met een boog afgeschoten kunnen worden en waarmee ernstig letsel kan worden toegebracht

230

Hoofdstuk 6 Wet Wapens en munitie

Wapen/voorwerp

Voorbeeld(en)

Katapulten

Voorwerpen die de minister heeft aangewezen omdat ze een ernstige bedreiging van personen kunnen vormen of omdat ze sterk lijken op een echt wapen dat voor dreiging geschikt is

Opdracht 2 Wapens categorie I a. Wat geldt voor wapens uit categorie I? Ze zijn verboden, behalve voor bepaalde groepen.

Ze hebben géén maatschappelijk, algemeen aanvaardbaar of nuttig doel.

Ze zijn voor iedereen verboden, behalve voor bepaalde groepen die ontheffing, verlof of vergunning hebben voor bepaalde verboden.

Je mag ze thuis hebben, maar het is verboden om ze op de openbare weg of op andere, voor publiek toegankelijke, plaatsen te dragen. b. Wat zijn drie voorbeelden van wapens uit categorie I werpster pistool speelgoedwapen stiletto kruisboog

231

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

6.4 Wapens categorie II Bij categorie II horen wapens die voor iedereen verboden zijn, behalve voor bepaalde groepen die ontheffing, verlof of vergunning hebben voor bepaalde verboden, zoals de krijgsmacht en de politie.

Wapen/voorwerp

Voorbeeld(en)

Vuurwapens die niet onder een van de andere categorieën vallen, zoals kanon, mortier en raketwerper

Raketwerper Vuurwapens die geschikt zijn om automatisch te vuren

Vuurwapens die zo zijn gemaakt of die zo zijn veranderd dat ze bij het dragen niet of minder zichtbaar zijn of dat de aanvalskracht is verhoogd, zoals een jachtgeweer met afgezaagde loop of een vuurwapen met een inschuifbare of opklapbare kolf Vuurwapens die lijken op een ander voorwerp dan een wapen, zoals een schietpen of een paraplu met schietmechanisme

Schietpen Voorwerpen waarmee door een elektrische stroomstoot personen weerloos kunnen worden gemaakt of pijn kan worden toegebracht Uitzondering: medische hulpmiddelen

232

Hoofdstuk 6 Wet Wapens en munitie

Wapen/voorwerp

Voorbeeld(en)

Voorwerpen waarmee personen kunnen worden getroffen met giftige, verstikkende, weerloos makende, traanverwekkende en soortgelijke stoffen, zoals traangas of pepperspray Uitzondering: • gebruik als medische hulpmiddel • vuurwapens in de vorm van geweren, revolvers en pistolen, bestemd voor het afschieten van munitie met een weerloos makende of een traanverwekkende stof

Pepperspray

Voorwerpen waarmee personen of zaken kunnen worden getroffen door vuur of tot ontploffing gebracht kunnen worden Uitzondering: • explosieven voor civiel gebruik als daarvoor erkenning is verleend op grond van de Wet explosieven voor civiel gebruik

Opdracht 3 Wapens categorie II a. Wat geldt voor wapens uit categorie II? Ze zijn verboden, behalve voor bepaalde groepen.

Ze hebben géén maatschappelijk, algemeen aanvaardbaar of nuttig doel.

Ze zijn voor iedereen verboden, behalve voor bepaalde groepen die ontheffing, verlof of vergunning hebben voor bepaalde verboden.

Je mag ze thuis hebben, maar het is verboden om ze op de openbare weg of op andere, voor publiek toegankelijke, plaatsen te dragen. b. Wat zijn drie voorbeelden van wapens uit categorie II schietparaplu automatisch vuurwapen alarmpistool stroomstootwapen katapult

6.5 Wapens categorie III De wapens uit categorie III zijn verboden, behalve voor bepaalde groepen. Met toestemming van de overheid mogen particulieren, zoals jagers en leden van een schietvereniging, onder bepaalde voorwaarden in het bezit zijn van deze wapens.

Bij categorie III horen wapens waarvan ongecontroleerd bezit ongewenst is.

233

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Wapen/voorwerp

Voorbeeld(en)

Vuurwapens in de vorm van geweren, revolvers en pistolen voor zover zij niet vallen onder de categorie II

Toestellen voor beroepsdoeleinden die geschikt zijn om projectielen af te schieten, zoals spijkerpistolen en slachtmaskers in een slachthuis

Spijkerpistool Werpmessen

Alarm- en startpistolen en alarm- en startrevolvers Uitzondering: alarm- en startpistolen die: • geen loop of een kennelijk verkorte, geheel gevulde loop hebben, en die • uitsluitend knalpatronen van een kaliber niet groter dan 6 mm kunnen bevatten, en die • een ligplaats voor patronen hebben en een gasuitlaat die loodrecht staat op de loop of op de lengterichting van het wapen

Opdracht 4 Wapens categorie III a. Wat geldt voor wapens uit categorie III? Ze zijn verboden, behalve voor bepaalde groepen.

Ze hebben géén maatschappelijk, algemeen aanvaardbaar of nuttig doel.

Ze zijn voor iedereen verboden, behalve voor bepaalde groepen die ontheffing, verlof of vergunning hebben voor bepaalde verboden.

Je mag ze thuis hebben, maar het is verboden om ze op de openbare weg of op andere, voor publiek toegankelijke, plaatsen te dragen.

234

Hoofdstuk 6 Wet Wapens en munitie

b. Wat zijn drie voorbeelden van wapens uit categorie III pepperspray startpistool schiethamer werpmes werpster

6.6 Wapens categorie IV Bij categorie IV horen wapens die je thuis mag hebben, maar waarvan het verboden is om ze op de openbare weg of op andere publiek toegankelijke plaatsen te dragen.

Wapen/voorwerp

Voorbeeld(en)

Blanke wapens waarvan het lemmet meer dan één snijkant heeft en die niet bij categorie I horen, zoals messen Degens, zwaarden, sabels en bajonetten

Wapenstokken Lucht-, gas- en veerdrukwapens, behalve de wapens die horen bij categorie I, zoals een luchtbuks Kruisbogen en harpoenen

Voorwerpen die de minister heeft aangewezen en die geschikt zijn om personen ernstig lichamelijk letsel toe te brengen Voorwerpen die niet bedoeld zijn als wapen, maar die, gelet op hun aard of de omstandigheden waaronder zij worden aangetroffen als wapen gebruikt kunnen worden en die niet onder een van de andere categorieën vallen, zoals een honkbalknuppel, een schroevendraaier in een uitgaansgelegenheid, een fietsketting of een kapot bierglas Honkbalknuppel

235

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Opdracht 5 Wapens categorie IV a. Wat geldt voor wapens uit categorie IV? Ze zijn verboden, behalve voor bepaalde groepen.

Ze hebben géén maatschappelijk, algemeen aanvaardbaar of nuttig doel.

Ze zijn voor iedereen verboden, behalve voor bepaalde groepen die ontheffing, verlof of vergunning hebben voor bepaalde verboden.

Je mag ze thuis hebben, maar het is verboden om ze op de openbare weg of op andere publiek toegankelijke plaatsen te dragen. b. Wat zijn drie voorbeelden van wapens uit categorie IV zwaard traangas ploertendoder kruisboog luchtdrukgeweer

6.7 Handelingen met wapens en munitie Handelingen De Wet wapens en munitie onderscheidt zeven handelingen die mogelijk zijn met wapens en/of munitie. Als een beveiliger in zijn werk met wapens in aanraking komt, gaat het vooral om vervoeren, voorhanden hebben of dragen van verboden wapens.

Voorhanden hebben Op een bepaalde (privé)plaats over een wapen kunnen beschikken. Bijvoorbeeld een vergunninghouder die een wapen thuis in een kluis bewaart.

Dragen Het onverpakt en dus gebruiksklaar bij zich hebben op openbare plaatsen. Bijvoorbeeld in een holster of in het dashboardkastje van een auto.

Vervoeren Op de openbare weg of op een andere publiek toegankelijke plaats bij zich hebben van een wapen en/of munitie, zodanig verpakt dat het niet onmiddellijk gebruikt kan worden.

Bijvoorbeeld in een foedraal, tas of koffer.

In de volgende tabel lees je wat per categorie wapens en munitie verboden is.

236

Handeling

Categorie I

Categorie II

Categorie III

Categorie IV

Voorhanden hebben

Verboden

Alleen toegestaan Alleen toegestaan Alleen toegestaan met ontheffing met verlof of voor personen jachtakte van ≥ 18 jaar

Hoofdstuk 6 Wet Wapens en munitie

Handeling

Categorie I

Categorie II

Categorie III

Categorie IV

Dragen

Verboden

Verboden

Alleen toegestaan met vrijstelling, verlof of jachtakte

Alleen toegestaan met vrijstelling, verlof of jachtakte

Vervoeren

Verboden

Alleen toegestaan Alleen toegestaan Toegestaan met vergunning met vergunning

Vrijstellingen en vergunningen De regel is dat alle handelingen verboden en dus strafbaar zijn. Wel kent de Wwm vrijstellingen (die hoeven niet te worden aangevraagd) en vergunningen (die moeten wél worden aangevraagd).

In de tabel staan voorbeelden van vrijstellingen en vergunningen per categorie.

Categorie

Voorbeelden van vrijstellingen en vergunningen

I

• gebruik door de krijgsmacht, de politie en overige openbare diensten • bepaalde verzamelingen en musea

II

• gebruik door de krijgsmacht, de politie en overige openbare diensten • sportschutters en jagers • bepaalde verzamelingen en musea

III

• sportschutters en jagers • personen die in de uitoefening van een beroep wapens of munitie vervoeren, bijvoorbeeld: – de artiest die in een circus een werpmes gebruikt – de man die bij schaatswedstrijden een startpistool gebruikt – de bouwvakker die een schiethamer nodig heeft

IV

• gebruik van ceremoniële wapens die bij een uniform horen • gebruik bij recreatieve doeleinden zoals op kermissen en op andere bepaalde evenementen • leden van schietverenigingen onder de 18 jaar

Beveiligers en de Wet wapens en munitie Een beveiliger moet altijd op de eigen veiligheid letten, maar bij het aantreffen van een wapen moet je extra alert zijn. Het is dan verstandig zo snel mogelijk met je leidinggevende en/of de politie te overleggen wat je kunt doen of moet nalaten.

Als iemand een regel van de Wet wapens en munitie overtreedt, mag je hem, zoals iedereen, aanhouden op heterdaad.

237

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Opdracht 6 Handelingen met wapens en munitie a. Wat is verboden met wapens uit categorie I? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. vervoeren dragen voorhanden hebben b. Wat is - behalve bij een ontheffing, verlof, jachtakte of vergunning - verboden met wapens uit categorie II? Let op! Meerdere antwoorden zijn juist. vervoeren dragen voorhanden hebben c. Personen van 14 / 16 / 18 / 21 jaar of ouder mogen wapens uit categorie IV voorhanden hebben.

6.8 Samenvatting Opbouw en doel van de wet • In de wet Wet wapens en munitie (Wwm) worden de regels in grote lijnen beschreven.

• De Wet wapens en munitie heeft twee doelen: – illegaal bezit van wapens en munitie zo veel mogelijk voorkomen – legaal bezit van wapens en munitie zo veel mogelijk beheersen.

• Wapens zijn verdeeld in vier categorieën. De categorieën munitie corresponderen met die van wapens. Alleen bij wapencategorie II en wapencategorie III hoort munitie.

Wapens categorie I • Wapens uit categorie I hebben géén maatschappelijk, algemeen aanvaardbaar of nuttig doel.

• Bij categorie I horen alle niet-vuurwapens waarvan de aanwezigheid onder geen enkele omstandigheid kan worden aanvaard.

• Ze zijn allemaal verboden, behalve voor: – gebruik door de krijgsmacht, de politie en overige openbare diensten – bepaalde verzamelingen en musea.

Wapens categorie II Bij categorie II horen wapens die voor iedereen verboden zijn, behalve voor bepaalde groepen die ontheffing, verlof of vergunning hebben voor bepaalde verboden, zoals de krijgsmacht en de politie.

Wapens categorie III • De wapens uit categorie III zijn verboden, behalve voor bepaalde groepen.

• Bij categorie III horen wapens waarvan ongecontroleerd bezit ongewenst is.

238

Hoofdstuk 6 Wet Wapens en munitie

• Met toestemming (verlof, vrijstelling, jachtakte of vergunning) van de overheid mogen particulieren, zoals jagers en leden van een schietvereniging, onder bepaalde voorwaarden in het bezit zijn van deze wapens.

Wapens categorie IV Bij categorie IV horen wapens die je thuis mag hebben, maar waarvan het verboden is om ze op de openbare weg of op andere publiek toegankelijke plaatsen te dragen.

Handelingen met wapens en munitie Handeling

Categorie I

Categorie II

Categorie III

Voorhanden hebben

Verboden

Alleen toegestaan Alleen toegestaan Alleen toegestaan met ontheffing met verlof of voor personen jachtakte van ≥ 18 jaar

Dragen

Verboden

Verboden

Vervoeren

Verboden

Alleen toegestaan Alleen toegestaan Toegestaan met vergunning met vergunning

Alleen toegestaan met vrijstelling, verlof of jachtakte

Categorie IV

Alleen toegestaan met vrijstelling, verlof of jachtakte

6.9 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

239

HOOFDSTUK 7 OPIUMWET 7.1 Inleiding De Nederlandse overheid wil de risico’s van het gebruik van drugs zo veel mogelijk voorkomen of beperken. Daarom hebben we sinds 1928 een Opiumwet. Daarin zijn regels opgenomen die gelden voor drugs.

In de Opiumwet zijn drugs ingedeeld naar de mate waarin ze risicovol zijn (lijst I en lijst II).

Leerdoelen • • • •

Je kunt het doel en de opbouw van de Opiumwet benoemen.

Je kunt uitleggen wat gedogen is.

Je kunt veelvoorkomende drugs herkennen.

Je kunt gedragskenmerken herkennen van iemand die onder invloed is van drugs.

7.2 Lijsten De Opiumwet maakt onderscheid tussen lijst I en lijst II

240

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Lijst I Omschrijving

Voorbeelden

Verboden

Stoffen met een Morfine, heroïne, cocaïne, Met uitzondering van onaanvaardbaar risico voor de speed, GHB, LSD, amfetamine methadon, is het volgende volksgezondheid. en XTC. verboden: • Binnen of buiten het Deze stoffen worden ook wel grondgebied van Nederland harddrugs genoemd. brengen (smokkelen).

• Vervaardigen, bereiden, De overheid beschouwt deze bewerken, verwerken, drugs als gevaarlijk. verkopen, afleveren, verstrekken en vervoeren.

De hoeveelheid is hierbij niet van belang. Ook een klein beetje voor eigen gebruik is dus strafbaar.

• Aanwezig hebben (bezitten) Lijst II Omschrijving

Voorbeelden

Verboden

In deze lijst staan drugs met Qat, Paddo’s (paddenstoelen • Binnen of buiten het een toelaatbaar risico voor de die van nature de stof grondgebied van Nederland volksgezondheid. psilocine of psilocybine brengen (smokkelen). bevatten of die van nature • Vervaardigen en aanwezig Ze staan bekend als muscimol en iboteenzuur hebben en, al dan niet in de softdrugs. bevatten) en uitoefening van een beroep cannabisproducten (hasj en of bedrijf, telen, bereiden, wiet) bewerken, verwerken, verkopen, afleveren, verstrekken en vervoeren De indeling van drugs in lijst I en lijst II is niet compleet. Bepaalde geneesmiddelen vallen niet onder de Opiumwet, maar onder de Wet op de geneesmiddelen. Alcohol, koffie en tabak, vallen onder de Warenwet of de Drank- en Horecawet.

Ontheffingen Voor bepaalde drugs geeft de wet ontheffing van bepaalde verboden. Een apotheek bijvoorbeeld mag onder bepaalde voorwaarden stoffen bezitten die op lijst I en II voorkomen.

241

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Opdracht 1 Lijsten a. Waarover gaan de regels in de Opiumwet?

b. Wat is het doel van de Opiumwet?

c. In lijst I worden hardrugs / softdrugs genoemd.

d. Welke stoffen worden in lijst II van de Opiumwet genoemd? harddrugs softdrugs stoffen zoals bepaalde geneesmiddelen die niet onder de Opiumwet vallen

7.3 Gedoogbeleid De regels uit de Opiumwet gelden voor iedereen, maar in bepaalde gevallen wordt gedoogd dat de regels van de Opiumwet niet volledig worden nageleefd. Gedogen betekent dat bepaalde handelingen die strafbaar zijn, niet worden vervolgd door het Openbaar Ministerie.

Het doel van het gedoogbeleid is de handel in soft- en harddrugs van elkaar te scheiden en zo te voorkomen dat gebruikers van softdrugs te maken krijgen met harddrugs.

Soms wordt gedoogd omdat het moeilijk of zelfs onmogelijk is om bepaalde wetsregels te handhaven. Het kan ook een bewuste keuze zijn als een regel niet als erg zinvol wordt gezien.

Afschaffing van zo’n regel is dan vaak lastig, omdat dat door bepaalde delen van de samenleving of door de Europese Unie niet geaccepteerd zal worden.

Voor het gedogen van verboden uit de Opiumwet zijn regels bedacht. Die staan niet in de Opiumwet, maar in de ‘Richtlijnen voor het opsporings- en strafvorderingsbeleid inzake strafbare feiten van de Opiumwet’ van het Openbaar Ministerie.

Gedoogbeleid Lijst I Als iemand een geringe hoeveelheid drugs bestemd voor eigen gebruik in bezit heeft, geldt een lager strafmaximum en vindt er alleen vervolging plaats ter ondersteuning van hulpverlening.

Onder een geringe hoeveelheid wordt verstaan: een hoeveelheid/dosis die wordt aangeboden als gebruikershoeveelheid. Bijvoorbeeld één bolletje, één ampul, één wikkel, één pil/tablet (in elk geval een aangetroffen hoeveelheid van maximaal 0,5 gram).

242

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Gedoogbeleid Lijst II Van cannabis wordt het bezit van maximaal 5 gram voor eigen gebruik gedoogd. Tussen 5 en 30 gram volgt een strafrechtelijke reactie. Er wordt echter niet actief opgespoord. Iemand mag: • maximaal 5 gram cannabis (marihuana, hasj) bezitten • maximaal 5 hennepplanten bezitten.

Gedoogbeleid en coffeeshops Coffeeshops zijn alcoholvrije horecagelegenheden waar handel in en gebruik van softdrugs plaatsvindt en wordt gedoogd. In Nederland treedt de politie niet op tegen de handel van softdrugs als die plaatsvindt in coffeeshops. Zo probeert men softdrugs buiten de criminaliteit te houden.

Er zijn drie soorten coffeeshopbeleid, die per gemeente verschillen: 1. Het nulbeleid (coffeeshops zijn onder geen enkele voorwaarde toegestaan).

2. Een coffeeshopbeleid met aanvullende voorwaarden. Er mag een maximale hoeveelheid hasj of wiet aan een klant worden verkocht en de openingstijden zijn beperkt.

3. Het coffeeshopbeleid zonder aanvullende voorwaarden.

Regels voor alle coffeeshops Voor alle coffeeshops - het maakt niet uit in welke gemeente de coffeeshop staat - geldt: • Er mag geen reclame worden gemaakt.

• Er mogen geen harddrugs voorhanden zijn en verkocht worden.

• Verkoop van alcohol is verboden.

• Er mag geen overlast worden veroorzaakt (bijvoorbeeld geluidshinder en vervuiling).

• Geen cannabis verkopen aan minderjarigen (jeugdigen onder de 18 jaar) en hun geen toegang geven (ook niet om alleen iets te drinken).

• Alleen ‘ingezetenen van Nederland’ mogen in een coffeeshop komen en er cannabis kopen.

Een ingezetene is iemand die in een Nederlandse gemeente woont en er staat ingeschreven.

• Geen verkoop van grote hoeveelheden (= meer dan 5 gram per dag per persoon).

• De handelsvoorraad van een coffeeshop mag niet meer dan 500 gram zijn.

• Een coffeeshop mag niet in de buurt van een school staan (minstens 350 m).

Opdracht 2 Gedoogbeleid a. In Nederland kennen we ten aanzien van drugs een bepaald gedoogbeleid.

Wat is gedogen?

243

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

b. Waaruit bestaat het gedoogbeleid ten aanzien van harddrugs?

c. Bij bepaalde drugs is sprake van een gedoogbeleid en wordt niet vervolgd en gestraft als je maximaal 5 gram voor eigen gebruik in je bezit hebt.

Dit zijn softdrugs / alcohol / harddrugs

7.4 Soorten drugs De effecten van drugs op het lichaam Alle drugs hebben gemeenschappelijk dat ze stoffen bevatten die onze hersenen beïnvloeden.

Die invloed kan drie vormen aannemen, namelijk: 1. een bewustzijnsdempende werking Deze middelen worden ook wel verdovende middelen genoemd. Ze hebben op de gebruiker een kalmerende, soms pijnstillende, verdovende en ontspannende werking.

2. een bewustzijnsstimulerende werking Door het gebruik van stimulerende middelen krijgt de gebruiker het gevoel dat hij meer energie heeft. Hij voelt zich opgewekt, zijn waakzaamheid neemt toe en zijn vermoeidheid wordt onderdrukt.

3. een bewustzijnsveranderende werking Door het gebruik van deze middelen verandert de omgeving van de gebruiker.

Hij krijgt een andere stemming en ziet zijn omgeving anders dan deze in werkelijkheid is.

Daarnaast zijn er middelen die een gemengde werking hebben. Deze middelen kunnen niet duidelijk bij een van de voorgaande groepen worden ingedeeld.

Bewustzijnsdempende middelen Alcohol Alcohol ontstaat doordat gist suikers omzet in alcohol (maximaal tot 15% alcoholpercentage). Behalve van druiven (wijn) wordt ook van granen (bier), rijst (rijstwijn) en aardappels (wodka) alcohol gemaakt. Voor een hoger alcoholpercentage dan 15% moet de drank na het gisten worden gedistilleerd.

Alcohol zit in diverse dranken, zoals bier, wijn, wodka en whisky.

244

Wetgeving

Legaal (>18 j.)

• Drank- en Horecawet • Wegenverkeerswet • Wetboek van Strafrecht

Kortetermijneffecten

Verdovend en ontremmend Aantasting beoordelingsvermogen, reactietijd, motoriek en spraak

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Langetermijneffecten

Vetzucht, onherstelbare beschadiging van hersens en lever, ernstige schade aan hart en maag

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Groot

Manier van gebruik

Wordt gedronken en soms gegeten (in bijvoorbeeld bonbons).

GHB GHB is een wit poeder dat goed oplost in water. Het komt op de markt als een helder, licht stroperig drankje en zit in plastic buisjes.

Wordt veel gebruikt als partydrug en soms om anderen te verdoven en vervolgens seksueel te misbruiken.

Wetgeving

• Illegaal • Opiumwet, lijst I • Geneesmiddelenwet GHB mag voor bepaalde aandoeningen zoals narcolepsie (een slaap/waakstoornis) alleen onder medisch toezicht gebruikt worden en is alleen op doktersrecept verkrijgbaar.

Kortetermijneffecten

Bij lage dosering ongeveer dezelfde werking als alcohol Bij hogere dosering werkt het als een verdovingsmiddel

Langetermijneffecten

Onherstelbare beschadiging van hersens en lever

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Klein

Manier van gebruik

GHB wordt meestal gedronken, vanwege de zoute smaak vaak vermengd met een drankje.

245

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Opiaten (opium, morfine en heroïne) Opiaten is een verzamelnaam voor opium, morfine en heroïne.

• Opium komt uit de papaverplant.

• Van opium kan morfine worden gemaakt.

• Heroïne wordt bereid uit morfine en wordt per gram als bolletje verkocht.

Heroïne is meestal een wit of lichtbruin poeder, meestal verpakt in kleine bolletjes.

Iemand die aan heroïne verslaafd is, wil het liefst met rust gelaten worden en zal niet gauw voor overlast zorgen.

Wetgeving

• Illegaal • Opiumwet Lijst I (heroïne) • Geneesmiddelenwet (morfine)

Kortetermijneffecten

Heroïne heeft ongeveer dezelfde effecten als morfine. Heroïne is echter sterker: • gevoel van onverschilligheid • dempt onaangename gevoelens zoals pijn en verdriet • gevoel van lichamelijk welbehagen

Langetermijneffecten

• Vetzucht • Onherstelbare beschadiging van hersens en lever • Ernstige schade aan hart en maag

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Groot

Manier van gebruik

• Kan worden gerookt via verhitting op aluminiumfolie (waarbij de rook wordt ingeademd) of met een waterpijp. Wordt ook gespoten.

• Bij roken wordt de heroïne verhit op aluminiumfolie en ingeademd via een buisje (dit wordt ‘chinezen’ genoemd).

• Bij spuiten wordt de heroïne in water opgelost en ingespoten.

Slaap- en kalmeringsmiddelen Slaap- en kalmeringsmiddelen zijn pillen zoals: valium en librium.

Ze worden verstrekt als een arts een recept heeft afgegeven.

Slaap- en kalmeringsmiddelen worden ook illegaal verhandeld als vervanging van andere drugs.

246

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Wetgeving

• Illegaal • Opiumwet Lijst II • Geneesmiddelenwet (als geneesmiddel legaal, op recept)

Kortetermijneffecten

• Ontspanning, sufheid, onverschilligheid, zelfoverschatting • Afname concentratie en reactievermogen

Langetermijneffecten

Niet bekend

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Groot

Manier van gebruik

Pillen worden opgelost in water of worden met water ingenomen.

Lachgas Lachgas is de gebruikersnaam voor distikstofmonoxide (N2O).

Het wordt als narcosemiddel gebruikt in het ziekenhuis of als kortdurende pijnstiller door tandartsen en in ambulances..

Wetgeving

• Warenwet (2020) en legaal • Vanaf 2021 nieuwe wetgeving om recreatief gebruik te verbieden

Kortetermijneffecten

• Een korte en (soms) sterke roes van 1 tot 5 minuten • Kan de waarneming veranderen • Bij een hoge dosering of snelle inname kan lachgas hallucinaties veroorzaken • Kans op zuurstoftekort (kans op misselijkheid, hoofdpijn en duizeligheid) • Bevriezingsverschijnselen aan longen, mond of lippen als lachgas direct uit de slagroomspuit wordt gebruikt

Langetermijneffecten

• Verlaagde vruchtbaarheid door een verstoorde aanmaak van zaadcellen en rode bloedcellen • Verlammingsverschijnselen

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Mogelijk

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Manier van gebruik

Lachgas wordt ingeademd via een ballon, die opgeblazen is met lachgas. Lachgas wordt geïnhaleerd door in en uit een ballon te ademen waar het lachgas in is gespoten.

247

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Bewustzijnstimulerende middelen Amfetaminen (ook wel speed of pep genoemd) Amfetamine is ook bekend als ‘speed’. Andere namen zijn pep, s, snelheid en dreft.

Het is samen met xtc en cocaïne een veelgebruikte partydrug.

Speed komt meestal voor als een witte of gelige poeder. De poeder wordt vaak verpakt in kleine envelopjes van vetvrij papier (ponypack of snowseal).

Soms wordt speed verkocht in pillen en capsules. Speed heeft een sterke, chemische geur.

Soms zitten er oplosmiddelen in het poeder, waardoor de speed er uit ziet als een pasta (‘natte speed’).

Wetgeving

Opiumwet, lijst I

Kortetermijneffecten

Concentratie neemt toe Onderdrukking van vermoeidheid en eetlust

Langetermijneffecten

Agressiviteit, lusteloosheid, gewichtsverlies, angst, achterdocht, wanen

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Klein

Manier van gebruik

• Poeder wordt meestal gesnoven en soms opgelost in een drankje • Pillen en capsules worden geslikt. Soms wordt poeder in een vloeitje gerold en doorgeslikt ('bommetje') • Heel soms wordt speed geïnjecteerd

Cafeïne Cafeïne zit in koffie, cola, thee, diverse energiedrankjes zoals Redbull.

Wetgeving

248

Legaal Warenwet

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Kortetermijneffecten

• • • • •

heeft een licht stimulerende werking alertheid neemt toe vermoeidheid verdwijnt stemming verbetert hartslag en bloeddruk gaan iets omhoog

Langetermijneffecten

Slapeloosheid en rusteloosheid Risico van aantasting van hart- en bloedvaten

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Klein

Manier van gebruik

Cafeïne zit in drankjes en wordt gedronken.

Cocaïne Cocaïne, ook wel coke genoemd, is een stimulerend middel. Het is een witte poeder dat uit de bladeren van de cocaplant wordt gehaald.

De meestgebruikte vorm van cocaïne is snuifcocaïne. Het wordt vaak verpakt in kleine envelopjes (ponypack of snowseal).

Basecoke of crack is een rookbare vorm van cocaïne.

Wetgeving

Opiumwet, lijst I

Kortetermijneffecten

• Stimulerend • Gevoel van welbehagen • Onderdrukking van vermoeidheid en hongergevoel

Langetermijneffecten

• Gewichtsverlies, slapeloosheid, waanvoorstellingen, geprikkeldheid, achterdocht • Depressie na stoppen van intensief gebruik

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Klein

249

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Manier van gebruik

• Bij snuiven wordt het poeder in een lijntje gelegd en met behulp van een kokertje, buisje of rietje opgesnoven.

• Door cocaïne op te lossen in water kan cocaïne worden gespoten.

• Bij ‘basen’ wordt de coke gerookt met een pijpje.

• Bij ‘chinezen’ wordt het poeder op een stukje aluminiumfolie verhit waardoor er damp ontstaat. Die damp wordt vervolgens door een rietje of buisje ingeademd.

• Soms wordt cocaïnepoeder samen met tabak tot een sigaret gerold en gerookt.

Nicotine Nicotine zit in tabak van de tabaksplant. Een tabaksblad bevat ongeveer 3% nicotine.

Wetgeving

Legaal (>18 j.)

Warenwet

Kortetermijneffecten

Opwekkend, snelle hartslag, hoesten

Langetermijneffecten

Slechte conditie, hart- en vaatziekten, kanker

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Klein

Manier van gebruik

Wordt vooral gerookt

4-FA 4-FA is een langwerkend stimulerend middel dat steeds meer wordt gebruikt. Andere namen zijn 4-Fluoramfetamine, 4-Fluor, 4-FMP, 4-Flava, of Flux.

4-FA komt het meest voor als poeder en pil, maar bestaat ook als vloeistof en capsule. De pillen hebben verschillende kleuren, vormen en logo’s.

Wetgeving

250

Opiumwet lijst I

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Kortetermijneffecten

Geeft een wakker en opgewekt gevoel. Geeft een verhoogde hartslag en lichaamstemperatuur. Stijf gevoel in de kaken en een droge mond en keel. Soms misselijkheid, braken, duizeligheid en benauwdheid.

Langetermijneffecten

Verhoging van de bloeddruk Verhoogt het risico op hartritmestoornissen en hersenbloedingen

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Manier van gebruik

4-FA wordt meestal geslikt. Poeder wordt in capsules of bommetjes (vloeitjes) gestopt en daarna geslikt of het wordt in een drankje gestopt en daarna gedronken.

Qat Qat bestaat uit bosjes jong, vers blad van de plant Catha edulis.

Andere namen zijn: khat, quat, chat en miraa.

Qat wordt verkocht als een bundeltje van enkele tientallen takjes of bladeren. De vorm van Qat lijkt op een laurierblad.

Wetgeving

Opiumwet lijst II

Kortetermijneffecten

• • • •

Langetermijneffecten

• Psychische klachten • Oververmoeidheid

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Klein

Manier van gebruik

Gebruikers kauwen op de verse bladeren en takjes. Na het kauwen worden de bladeren uitgespuugd en er wordt veel water bij gedronken.

Licht stimulerende werking Maag- en darmklachten Slapeloosheid Hart- en vaatproblemen

251

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Crystal meth Crystal meth is de afkorting van crystal methamfetamine. Het wordt ook meth, ice, glass of speed genoemd.

Het is een gevaarlijke en supersterke chemische, witte kristalvormige drug.

Wetgeving

Opiumwet lijst I

Kortetermijneffecten

Een langdurige roes van euforie, zelfvertrouwen, een verhoogd libido en energie

Langetermijneffecten

• Rottend gebit • Hoge bloeddruk • Schade aan de aders van het hart en de hersenen met uiteindelijk de dood tot gevolg

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Zeer groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheidKlein

Zeer groot

Manier van gebruik

Methamfetamine wordt gesnoven, gerookt of met een spuit geïnjecteerd. Sommigen slikken het zelfs gewoon in.

Bewustzijnsveranderende middelen Lsd Lsd is een reukloze, kleurloze en smaakloze vloeistof en wordt meestal op een papiertje gedruppeld (papertrip). Soms wordt het verkocht als tablet (microdots).

252

Wetgeving

Opiumwet Lijst I

Kortetermijneffecten

Lsd veroorzaakt een veranderde staat van bewustzijn en veranderingen in waarneming (zien, horen, maar ook voelen, proeven en ruiken) en het denken. Dit wordt een ‘trip’ genoemd.

Langetermijneffecten

Psychische stoornissen

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Manier van gebruik

• Papertrips en microdots worden geslikt.

• Soms worden druppels LSD op een suikerklontje of vloeitje gedruppeld en gegeten.

Paddo’s / truffels Paddo’s zijn paddenstoelen die stoffen bevatten die tripeffecten geven. Paddo’s zien eruit als paddenstoelen.

Truffels groeien onder de grond en bevatten dezelfde werkzame stof als paddo’s en hebben dus dezelfde werkzame effecten.

Truffels zien eruit als bruine knolletjes of kleine brokjes.

Wetgeving

Paddo’s: Opiumwet lijst I Truffels: legaal

Kortetermijneffecten

De gebruiker beleeft de werkelijkheid anders en kan bijvoorbeeld gaan hallucineren. Iemand ziet vervormingen, of dingen die er niet zijn.

Langetermijneffecten

Psychische stoornissen

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Manier van gebruik

• Paddo’s en truffels worden meestal direct gegeten óf verwerkt in een gerecht zoals in soep.

• Soms wordt er thee gemaakt van paddo’s.

• Wanneer paddo’s gedroogd zijn, is het ook mogelijk om ze te roken.

253

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Middelen met een gemengde werking Cannabis Cannabis is een verzamelnaam voor producten die van de cannabisplant afkomen: hasj en wiet. Hasj en wiet worden ook wel marihuana genoemd.

Thc is de belangrijkste werkzame stof in cannabis, je wordt er high of stoned van.

• Wiet: de gedroogde bloemtoppen van de hennepplant die gedroogd en verkruimeld zijn.

• Hasj: de hars van de bloemtoppen die tot blokken of plakken is geperst.

Vaak wordt het verpakt in plastic zakjes met een afbeelding van een wietblad. Hasj en wiet hebben een herkenbare, kruidige geur.

Wetgeving

• Illegaal • Opiumwet, lijst II Volgens de Opiumwet is het bezitten, telen, verkopen, importeren en exporteren van softdrugs verboden. Het gebruik wordt niet genoemd. Dit betekent dat gebruik van softdrugs in Nederland niet bij wet verboden is.

Bezit tot 5 gram en het kweken van kleine hoeveelheid (tot 5 planten) wordt gedoogd.

254

Kortetermijneffecten

• Ontspannend, versterkt gevoelens, vermindering concentratie en reactievermogens • Verandering van zintuiglijke waarnemingen

Langetermijneffecten

Schade aan ademhalingsorganen, kans op kanker (bij roken)

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Manier van gebruik

• roken (puur of vermengd met tabak in een joint, een (water)pijp) wordt ook wel blowen genoemd.

• verwerkt in bijvoorbeeld een cake (spacecake) • drinken (thee) • bij verdampen (met een vaporizer) wordt de hasj of wiet niet verbrand, maar verhit

Hoofdstuk 7 Opiumwet

Xtc Xtc (Ecstasy) is een stimulerend (oppeppend) en bewustzijnsveranderend middel en een van de meestgebruikte partydrugs in Nederland.

Pillen kunnen verschillende kleuren, vormen en logo’s hebben.

Aan het uiterlijk van een pil is niet te zien hoe sterk de pil is. De afgelopen jaren zijn er veel pillen op de markt die erg sterk zijn.

Soms worden pillen verkocht als xtc, maar zit er een heel andere stof in.

Xtc komt ook voor als poeder of kristallen. Het poeder kan verschillende kleuren hebben (wit, beige, bruin, grijs).

Wetgeving

Opiumwet lijst I

Kortetermijneffecten

• Oppeppend • Bewustzijnsveranderend, de omgeving wordt anders waargenomen

Langetermijneffecten

Aantasting geheugen

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Klein

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Manier van gebruik

Xtc komt meestal als pil voor, en wordt geslikt. Vaak wordt de pil in stukjes gebroken (‘kwartje’, ‘halfje’) voor het wordt ingeslikt.

Poeder wordt soms los ingenomen, gebruikers nemen kleine ‘likjes’ poeder per keer. Het poeder wordt soms ook in een drankje gedaan of in een capsule of vloeitje (‘bommetje’) om het in te slikken.

Ketamine Ketamine is een narcosemiddel en wordt (in lagere doseringen) gebruikt als drug. Andere namen zijn: keta, special K, vitamin K. Ketamine komt vooral voor als wit kristalachtig poeder, soms als vloeistof.

Wetgeving

Geneesmiddelenwet Ketamine wordt in ziekenhuizen en door dierenartsen gebruikt als verdovend middel. Het bezit van ketamine is strafbaar als het niet is voorgeschreven door een arts.

255

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Kortetermijneffecten

Prettige roes, droomachtig, opwekkend (lagere doseringen), scheiding van lichaam en geest (dissociatieve werking), verdoving, pijnstilling, misselijkheid, verstoorde/verslechterde motoriek, psychedelische dromen, hallucinaties (hogere doseringen), in slaap vallen (hogere doseringen), gevoel van uit het lichaam treden, bijna-doodervaring (hogere doseringen)

Langetermijneffecten

Onbekend

Kans op geestelijke afhankelijkheid

Groot

Kans op lichamelijke afhankelijkheid

Nee

Manier van gebruik

Meestal wordt ketamine gesnoven. Soms wordt het als vloeistof geïnjecteerd.

Opdracht 3 Soorten drugs a. Wat hebben alle drugs gemeenschappelijk?

b. De beïnvloedende werking op de hersenen kan uit drie vormen bestaan. Welke zijn dat?

c. Wat zijn twee voorbeelden van middelen die illegaal zijn en onder de Opiumwet vallen? cocaïne cafeïne nicotine xtc d. Welk middel heeft een bewustzijndempende werking? alcohol cocaïne paddo’s e. Welk middel heeft een bewustzijnstimulerende werking? heroïne morfine nicotine

256

Hoofdstuk 7 Opiumwet

f. Welk middel heeft een bewustzijnveranderende werking? alcohol cocaïne paddo’s g. Welk middel heeft een gemengde werking? cafeïne hasj morfine h. Bij welk middel is de kans op geestelijke en lichamelijke afhankelijkheid groot? alcohol cafeïne paddo’s

7.5 Gedragskenmerken Mensen die onder invloed zijn van drugs (daar rekenen we alcohol ook onder) verstoren vaak de orde, de rust en de veiligheid. Daarom is het van groot belang dat je overmatig alcoholgebruik of drugsgebruik herkent. Dan kun je nog op tijd ingrijpen en vervelende situaties voorkomen.

Alcohol Alcohol is het meestgebruikte bewustzijnsdempende middel. Iemand die onder invloed raakt van alcohol, krijgt steeds minder controle over zijn lichaamsfuncties en zijn gedrag.

In het beginstadium is iemand ‘aangeschoten’, daarna wordt hij dronken. We zeggen ook wel dat iemand die alcohol heeft gebruikt ‘onder invloed’ is.

Herkennen alcoholgebruik Iemand die onder invloed van alcohol is, kun je aan het volgende herkennen: • onduidelijk, onsamenhangend taalgebruik • geen goede coördinatie tussen met name ogen, handen en benen waardoor iemand bijvoorbeeld slingerend gaat lopen • het wegvallen van remmingen waardoor iemand dingen doet die hij in nuchtere staat niet zou doen; dit kan leiden tot bijvoorbeeld aanranding, verkrachting, te hard rijden, roekeloos rijden, vernielingen en agressief gedrag • vaak heeft iemand die alcohol heeft gebruikt drank bij zich.

• een alcohollucht • anderen lastigvallen • niet luisteren • uitbundig, vrolijk en luidruchtig gedrag.

257

Thema 16 Overige wet- en regelgeving

Iemand die enkele van de hiervoor genoemde kenmerken heeft, is niet altijd dronken. Er zijn bepaalde ziektes en medicijnen die tot gevolg hebben dat het lijkt of iemand dronken is. Trek daarom niet te snel conclusies.

Let vooral op taalgebruik, alcohollucht en het bezit van alcoholhoudende drank.

Overige drugs Het is veel lastiger om iemand te herkennen die andere middelen dan alcohol heeft gebruikt.

Elke drug heeft zijn eigen effecten en risico’s voor de gebruiker.

Gebruikers van harddrugs, zoals heroïne, veroorzaken wel eens problemen als ze toe zijn aan een nieuwe dosis. Ze hebben dan geld nodig en vervallen in crimineel gedrag. Iemand die speed of cocaïne heeft gebruikt, gedraagt zich vaak onberekenbaar, is vaak achterdochtig en wordt soms onverwacht agressief.

Omgaan met risicogedrag door alcohol en ander drugsgebruik Het is heel moeilijk om in te schatten hoe iemand zich zal gedragen die onder invloed is. Je weet meestal niet hoeveel iemand heeft gedronken en wat hij heeft gedronken, gespoten, geslikt of gesnoven.

Vooral bij een combinatie van alcohol- en ander drugsgebruik is gedrag zeer onvoorspelbaar.

Hierin schuilt dan ook een groot gevaar. Zo te zien rustige mensen kunnen zich plotseling als wilde beesten gaan gedragen met alle gevolgen van dien.

Of iemand onder invloed is van drugs, merk je aan de mate waarop iemand aanspreekbaar is.

Als je nog met iemand oogcontact kunt maken en hij reageert op jouw optreden, dan is de persoon nog te beïnvloeden.

Als regel treed je op volgens je instructies. In het belang van je eigen veiligheid en die van anderen, kan het echter noodzakelijk zijn daarvan af te wijken. Treed, als dat kan, op met collega’s of anderen. Als het niet mogelijk is om gezamenlijk op te treden, is het verstandig om assistentie van de politie in te roepen.

Opdracht 4 Gedragskenmerken a. Hoe herken je iemand die onder invloed is van alcohol? Let op! Meerdere antwoorden zijn mogelijk. afname reactievermogen onduidelijk taalgebruik alcohollucht sufheid bezit alcohol toename van concentratie hoesten uitbundig en vrolijk minder goede motoriek wegvallen van remmingen b. Gedrag van een gebruiker van alcohol en drugs is het meest onvoorspelbaar na gebruik van drugs / alcohol / een combinatie van alcohol en drugs.

258

Hoofdstuk 7 Opiumwet

7.6 Samenvatting Lijsten • De Nederlandse overheid wil de risico’s van het gebruik van drugs zo veel mogelijk voorkomen of beperken. Daarom hebben we sinds 1928 een Opiumwet.

• In de Opiumwet zijn drugs ingedeeld naar de mate waarin ze risicovol zijn (lijst I en lijst II).

• Op lijst I staan stoffen met een onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid (harddrugs).

• Op lijst II staan stoffen met een toelaatbaar risico voor de volksgezondheid (softdrugs).

Gedoogbeleid • De regels uit de Opiumwet gelden voor iedereen, maar in bepaalde gevallen wordt gedoogd dat de regels van de Opiumwet niet volledig worden nageleefd.

• Gedogen betekent dat bepaalde handelingen die strafbaar zijn, niet worden vervolgd door het Openbaar Ministerie.

Soorten drugs Alle drugs hebben gemeenschappelijk dat ze stoffen bevatten die onze hersenen beïnvloeden.

Die invloed kan drie vormen aannemen, namelijk: • een bewustzijnsdempende werking • een bewustzijnsstimulerende werking • een bewustzijnsveranderende werking • middelen met een gemengde werking Gedragskenmerken • Alcohol is het meestgebruikte bewustzijnsdempende middel.

• Iemand die onder invloed raakt van alcohol krijgt steeds minder controle over zijn lichaamsfuncties en zijn gedrag.

• Vooral bij een combinatie van alcohol- en ander drugsgebruik is gedrag zeer onvoorspelbaar.

7.7 Test je kennis In de digitale leeromgeving staat de opdracht 'Test je kennis', waarin het onderwerp van dit hoofdstuk centraal staat. Maak de test en stel vast of je dit hoofdstuk kent.

259

BEGRIPPENLIJST

Alle begrippen uit deze begrippenlijst kun je oefenen met behulp van de begrippentrainer in de digitale leeromgeving.

Aanwijzingen (in verkeer) Mondeling of door gebaren gegeven aanwijzingen in bijzondere situaties door mensen die aanwijzingen in het verkeer mogen geven. Weggebruikers zijn verplicht de aanwijzingen op te volgen die door hen worden gegeven.

Afdeling Korpscheftaken Afdeling van de politie die belast is met controle op en handhaving van een aantal wetten zoals de Wet wapens en munitie en de Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus.

Alarmpistool Lijkt op een gewoon pistool of een gewone revolver, maar kan geen kogels afvuren. Geeft wel een luide knal door middel van knalpatroon.

Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) Europese verordening die moet bevorderen dat persoonlijke gegevens zorgvuldig worden behandeld.

Antecedenten Informatie over de achtergronden en het verleden van een persoon om na te gaan of de persoon betrouwbaar is.

Antecedentenonderzoek Onderzoek naar antecedenten.

Arbeidsomstandighedenwet Wet die regels geeft voor veiligheid en gezondheid op de werkplek.

Arbeidsongeval Een ongeval dat plaatsvindt tijdens werktijd bij of als gevolg van werkzaamheden op alle mogelijke plaatsen waar werknemers aan het werk zijn.

Arbeidsovereenkomst Een contract waarin de afspraken tussen een werknemer en een werkgever schriftelijk zijn vastgelegd.

260

Arbocatalogus Regels en afspraken over arbeidsomstandigheden voor een bepaalde branche die door werkgevers en werknemers zijn vastgelegd.

Arbocommissie Commissie uit de ondernemingsraad die zich bezighoudt met arbeidsomstandigheden.

Arbocoördinator Een interne preventiemedewerker met preventieve taken zoals voorlichting geven.

Arbodienst Een particuliere onderneming die is gespecialiseerd in het geven van advies en hulp aan bedrijven en instellingen bij hun arbeidsomstandighedenbeleid.

Arbowet Afkorting van arbeidsomstandighedenwet.

Autoriteit Persoonsgegevens Organisatie die toezicht houdt op de bescherming van persoonsgegevens en naleving van de AVG. Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) Europese wet waarin privacyregels zijn vastgelegd.

Bajonet Een mes- of dolkvormig wapen dat aan de loop van een geweer of ander vuurwapen wordt bevestigd.

Ballistisch mes Een mes waarvan het lemmet, soms samen met het heft, door middel van lucht-, gas- of veerdruk aan de voorkant uit een geleidingscilinder wordt gedreven.

Bedrijfsbeveiligingsdienst Een beveiligingsorganisatie binnen een onderneming die alleen beveiligingswerkzaamheden uitvoert voor de eigen onderneming.

Bedrijfshulpverlening (bhv) De noodzakelijke hulpverlening die een bedrijf zelf organiseert om bij een brand of bij een ongeval te geven aan iedereen die zich in het bedrijf of op het bedrijfsterrein bevindt.

Betrokkene (in de AVG) De persoon van wie persoonsgegevens zijn verwerkt en die vallen onder de Algemene verordening gegevensbescherming.

261

Beveiligingswerkzaamheden Het bewaken van de veiligheid van personen en goederen of het waken voor verstoring van orde en rust op terreinen en in gebouwen.

Bewustzijnsdempende middelen Middelen die op de gebruiker een kalmerende, soms pijnstillende, verdovende en ontspannende werking hebben. Deze middelen worden ook wel verdovende middelen genoemd.

Bewustzijnsstimulerende middelen Middelen waardoor de gebruiker het gevoel krijgt dat hij meer energie heeft. Hij voelt zich opgewekt, zijn waakzaamheid neemt toe en zijn vermoeidheid wordt onderdrukt.

Bewustzijnsveranderende middelen Middelen die de gebruiker het gevoel geven dat zijn omgeving is veranderd. Hij krijgt een andere stemming en ziet zijn omgeving anders dan die in werkelijkheid is.

Blank wapen Een slag- of steekwapen van metaal, ijzer of staal.

Blauwe pas Een legitimatiebewijs voor personen die werken voor een organisatie met een beperkte vergunning, zoals een evenementenbeveiliger en een horecaportier.

Boksbeugel Een wapen waarmee geslagen kan worden. Het bestaat uit een plat stuk metaal met vier cirkelvormige gaten waar je je vingers doorheen kunt steken en daarna maak je een vuist.

Categorie I (Wet wapens en munitie) Alle niet-vuurwapens waarvan de aanwezigheid onder geen enkele omstandigheid kan worden aanvaard.

Categorie II (Wet wapens en munitie) Wapens die voor iedereen verboden zijn, behalve voor bepaalde groepen die vrijstelling hebben voor bepaalde verboden, zoals de krijgsmacht en de politie.

Categorie III (Wet wapens en munitie) Wapens die verboden zijn, behalve voor bepaalde groepen die een vergunning van de overheid hebben zoals: jagers en leden van een schietvereniging.

Categorie IV (Wet wapens en munitie) Wapens die thuis gehouden mogen worden, maar waarvan het verboden is ze op de openbare weg of op een andere publiek toegankelijke plaats te dragen.

262

Coffeeshop Een alcoholvrije horecagelegenheid waar handel en gebruik in softdrugs plaatsvindt en onder bepaalde voorwaarden wordt gedoogd.

Collectieve arbeidsovereenkomst Afspraken tussen vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers over arbeidsvoorwaarden in een bepaalde bedrijfstak.

Degen Een steekwapen.

Dragen (van wapens) Het onverpakt en dus gebruiksklaar bij zich hebben op openbare plaatsen. Bijvoorbeeld in een holster of in het dashboardkastje van een auto.

Gedogen Bepaalde handelingen die strafbaar zijn niet laten vervolgen door het Openbaar Ministerie.

Gele pas Legitimatiebewijs voor particulier onderzoekers.

Geluidsdemper Een niet in het vuurwapen geïntegreerd, meestal aan de loopmond daarvan bevestigd voorwerp dat het geluid van het afgaan van het schot dempt.

Geweer Vuurwapen met een lange loop waarmee kogels of hagel kan worden afgeschoten.

Grijze pas Legitimatiebewijs voor beveiligers.

Groene pas Legitimatiebewijs voor personen die in opleiding zijn tot beveiliger.

Harpoen Een speer met één of meer weerhaken die met een lijn met de werper is verbonden en die bedoeld is om vissen, zeehonden en walvissen te vangen.

Heft Het handvat van een mes.

Illegaal Niet toegestaan; bij een wet of een verordening verboden.

263

Inspectie SZW Ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid die via inspecties toezicht houden op naleving van de regels van de Arbowet.

Justitiële documentatie Register van onherroepelijke veroordelingen voor misdrijven en overtredingen waarbij een of meer straffen, wel of niet samen met maatregelen, zijn opgelegd door een Nederlandse rechter.

Katapult Wapen of slinger waarmee projectielen kunnen worden weggeschoten of weggeslingerd.

Kruisboog Een wapen dat lijkt op een handboog, maar is voorzien van een zuil met een kolf zoals bij een geweer en waarmee een korte pijl kan worden afgeschoten.

Legaal Toegestaan; niet bij een wet of een verordening verboden.

Legitimatiebewijs Een bewijs, zoals een grijze pas, waarmee iemand kan aantonen welke functie hij heeft en de bevoegdheden mag toepassen die bij de functie horen.

Lemmet Het gedeelte van een mes waarmee gesneden wordt.

Lijst I (Opiumwet) Lijst met stoffen met een onaanvaardbaar risico voor de volksgezondheid (harddrugs).

Lijst II (Opiumwet) Lijst met drugs met een aanvaardbaar risico voor de volksgezondheid (softdrugs).

Munitie Lading voor vuurwapens.

ND-vergunning Het bedrijfsnummer van de vergunning van het ministerie van Justitie en Veiligheid om beveiligingswerkzaamheden te mogen verrichten.

Ondernemingsraad (or) Door werknemers gekozen groep vaste werknemers die namens de werknemers overleg voeren met de werkgever en daarmee de belangen behartigen van de werknemers.

Ongeval Een plotselinge, ongewilde gebeurtenis waarbij schade of letsel optreedt.

264

Ongevallenregister Register waarin een ondernemer bedrijfsongevallen en beroepsziektes registreert.

Openbare wegen Alle voor het openbaar verkeer openstaande wegen of paden met inbegrip van de daarin liggende bruggen en duikers en de tot die wegen behorende paden en bermen of zijkanten.

Opiumwet Wet met regels voor soft- en harddrugs.

Oranje pas Legitimatiebewijs voor voetbalstewards.

Overdragen (van wapens) Aan een ander overdragen van de feitelijke macht. Dat wil zeggen het laten bezorgen of (tijdelijk) afgeven.

Overheid Landelijk, provinciaal of gemeentelijk bestuursorgaan met openbaar gezag.

Particulier beveiligingsbedrijf Een beveiligingsbedrijf dat voor klanten beveiligingswerkzaamheden verricht en daarbij in hoofdzaak gebruik maakt van personen.

Particulier geld- en waardetransportbedrijf Een onderneming die ten behoeve van derden, geld en grote waarden met een beperkt volume vervoert.

Particulier recherchebureau Een natuurlijke persoon of rechtspersoon die bij de uitoefening van een beroep of een bedrijf met winstoogmerk recherchewerkzaamheden verricht op verzoek van een derde in verband met een eigen belang van deze derde en betrekking hebbende op een of meer bepaalde natuurlijke personen.

Particuliere alarmcentrale Een onderneming die ten behoeve van derden in een centraal alarmmeldpunt, de door alarmapparatuur verzonden signalen ontvangt en beoordeelt en zo nodig assistentie vraagt aan de politie, andere overheidsinstanties of particulieren.

Particuliere beveiligingsorganisatie Een door één of meer personen in stand gehouden particuliere organisatie die gericht is op het verrichten van beveiligingswerkzaamheden.

Persoonsgegevens Gegevens die betrekking hebben op een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon.

265

Persoonlijke beschermingsmiddelen Middelen die een persoon kan dragen of vasthouden om zijn lichaam of delen daarvan te beschermen tegen gevaren die zijn gezondheid of veiligheid op de arbeidsplek bedreigen.

Pistool Vuistvuurwapen waarbij de patronen door middel van een ronddraaiende trommel in de kamer van het wapen worden gebracht.

Ploertendoder Een wapen dat lijkt op een gummiknuppel maar meer flexibel is en een verzwaard uiteinde heeft.

Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) Alle factoren die bij het werk stress veroorzaken en het welzijn op de werkplek verlagen zoals: pesterijen, geweld en ongewenste intimiteiten.

Recherchewerkzaamheden Het vergaren en analyseren van gegevens.

Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens (RVV) Reglement met verkeersregels, verkeerstekens en aanwijzingen.

Revolver Vuistvuurwapen waarbij de patronen door middel van een veer die zich in een houder in de greep bevindt in de kamer van het wapen worden gebracht.

Risico-inventarisatie & -evaluatie Een onderzoek waarin antwoord wordt gegeven op vragen als: ‘Wat kan er op dit moment fout gaan in mijn onderneming zodat ongevallen of verzuim optreden, hoe groot is de kans dat het gebeurt, hoe beperk ik een risico of de schade als het toch misgaat, welke maatregelen zijn nodig en hoe voer ik ze door en hoe zorg ik dat de maatregelen blijven werken?’

Sabel Houwwapen.

Screening Antecedentenonderzoek.

Stiletto Een opvouwbaar mes waarvan het lemmet door een drukmechanisme of een vergelijkbaar mechanisme aan de zijkant scharnierend uit het heft wordt gebracht.

Stootplaat Plaatje tussen het heft en het lemmet dat de hand moet beschermen tegen de snijkant(en) van het lemmet.

266

Valmes Een mes waarvan het lemmet door een drukmechanisme, of een daarmee vergelijkbaar mechanisme of door een zwaaibeweging aan de voorzijde uit het heft wordt gebracht.

Verantwoordelijke (in de AVG) De (rechts)persoon of instantie die persoonsgegevens verwerkt, gebruikt voor eigen doeleinden en daar zeggenschap over heeft.

Verkeersregels Vastgelegde regels waaraan elke deelnemer van het verkeer zich moet houden. De regels hebben betrekking op maximumsnelheden en voorrangsregels.

Verkeerstekens Verkeerslichten, verkeersborden en verkeerstekens op het wegdek.

Verklaring omtrent het gedrag (VOG) Een verklaring waaruit blijkt dat het gedrag van een persoon geen bezwaar oplevert voor het gevraagde doel.

Vertrouwelijke informatie Informatie waarvan de eigenaar of betrokkene vindt dat het niet zonder zijn toestemming aan derden mag worden verstrekt.

Vervoeren (van wapens) Op de openbare weg of op een andere publiek toegankelijke plaats bij zich hebben van een wapen en/of munitie dat zodanig is verpakt dat het niet onmiddellijk gebruikt kan worden.

Verwerken van persoonsgegevens (in de AVG) Alle handelingen die met persoonsgegevens worden uitgevoerd, zoals: verzamelen, vastleggen, opslaan, wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken, wissen en vernietigen.

Vilmes Een niet-opvouwbaar mes waarvan het heft zeer kort is, haaks op het lemmet staat en dat is bestemd om bij gebruik in de palm van de hand te worden gehouden, terwijl het lemmet tussen de vingers door naar buiten steekt.

Vlindermes Een mes waarvan het heft in de lengterichting in tweeën is gedeeld en waarvan het lemmet naar buiten wordt gebracht door elk van de delen van het heft in tegenovergestelde richting zijdelings open te vouwen.

Voorhanden hebben (van wapens) Op een bepaalde (privé)plaats over een wapen kunnen beschikken. Bijvoorbeeld een vergunninghouder die een wapen thuis in een kluis bewaart.

267

Vrijwilliger Iemand die niet als beroep arbeid verricht.

Vuurwapen Een voorwerp dat bestemd of geschikt is om projectielen of stoffen door een loop af te schieten en waarvan de werking berust op het teweegbrengen van een scheikundige ontploffing of een andere scheikundige reactie.

Wapen Een voorwerp voor aanval of verdediging.

Wegenverkeerswet Wet die regels geeft voor alle weggebruikers op openbare wegen.

Werkgever (in de Arbowet) De persoon met wie iemand een arbeidsovereenkomst of een ‘publiekrechtelijke aanstelling’ (dit is een arbeidsovereenkomst voor ambtenaren) heeft gesloten. De werkgever is ook de persoon aan wie iemand ter beschikking wordt gesteld als bijvoorbeeld uitzendkracht of stagiair.

Werknemer (in de Arbowet) Iedereen met een arbeidsovereenkomst of ‘publiekrechtelijke aanstelling’, maar ook uitzendkrachten, stagiairs, vrijwilligers en personeel van derden.

Werkoverleg (in de Arbowet) Overleg op afdelingsniveau over veiligheid en gezondheid.

Werpster Een stervormige metalen schijf met scherp uitgesneden punten.

Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens Een wettelijke regeling met regels voor een zorgvuldige omgang met justitiële en strafvorderlijke gegevens door Justitie en het Openbaar Ministerie.

Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus Wet met als doel een zo hoog mogelijke kwaliteit van bedrijven in de beveiligingsbranche, zo betrouwbaar mogelijk personeel, een zo goed mogelijke afstemming tussen het werk van beveiligingsorganisaties en politiewerk en een zo goed mogelijke presentatie van beveiligingsorganisaties naar opdrachtgevers en klanten.

Wet wapens en munitie Wet met als doel om illegaal bezit van wapens en munitie te voorkomen en het legale bezit van wapens en munitie zo veel mogelijk te beheersen.

268

Wurgstok Een wapen dat bestaat uit twee staven of stokken die met elkaar verbonden zijn met een koord, een snoer of een ketting.

Zwaard Zowel een steek- als houwwapen.

269

INDEX A Aanhouden ............................................... 146 Algemene opsporingsambtenaren .......... 130 Algemene verordening gegevensbescherming .......................... 200 Ambts- of beroepsgeheim ........................ 113 Antecedentenonderzoek ......................... 219 Arbeidsomstandighedenwet ................... 179 Arbocatalogus .......................................... 180 Autoriteit Persoonsgegevens ................... 208

L Legitimatiebewijzen ................................. 223 Lokaalvredebreuk ...................................... 79

B Bedreigingen .............................................. 67 Bedrijfsbeveiligingsdienst ........................ 215 Bedrijfshulpverlening ............................... 187 Brand door schuld ...................................... 96 Buitengewoon opsporingsambtenaar .... 131

N Nalaten van hulp ...................................... 101 Niet-strafbare poging ................................. 44 Noodweer ................................................... 60 Noodweerexces .......................................... 61

D Daders ......................................................... 48 Diefstal ........................................................ 71 Doen pleger ................................................ 49 Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland .... 109 Drugs ......................................................... 244 Dwangmiddelen ....................................... 142 G Gedoogbeleid ........................................... 242 Gerechtshof ................................................ 18 H Heterdaad ................................................. 148 Hoge Raad .................................................. 18 Huisvredebreuk .......................................... 78 I In beslag nemen ....................................... 164 Insluitingsfouillering ................................ 159 Inspectie SZW ........................................... 183 Intellectuele dader ..................................... 49

270

M Materiële dader .......................................... 49 Medepleger ................................................. 49 Medeplichtige ............................................. 53 Misdrijven .................................................... 35 Mishandeling .............................................. 85

O Officier van justitie ..................................... 20 Onderzoek aan het lichaam ..................... 158 Onderzoek aan kleding ............................ 158 Onderzoek aan lichaam en kleding ......... 157 Ontoerekenbaarheid .................................. 58 Openlijke geweldpleging ........................... 91 Opiumwet ................................................. 240 Opsporingsambtenaren ........................... 130 Opzet ........................................................... 39 Opzettelijke brandstichting ....................... 94 Overmacht .................................................. 59 Overtredingen ............................................ 35 P Particuliere alarmcentrales ..................... 214 Particuliere beveiligingsbedrijven ........... 213 Particuliere geld- en waardetransportbedrijven ................... 215 Persoonlijke beschermingsmiddelen ...... 189 Persoonsgegevens ................................... 201 Pleger .......................................................... 48 Poging ......................................................... 42 Privaatrecht ................................................ 13 Privaatrechtelijke fouillering ................... 161

Publiekrecht ............................................... 11 R Recht ........................................................... 10 Rechtbank ................................................... 17 Rechtsstaat ................................................. 16 S Schending bedrijfsgeheim ....................... 115 Schuld ......................................................... 39 Schuld in enge zin ...................................... 39 Schuld in ruime zin ..................................... 39 Staande houden ....................................... 143 Strafbare bedreiging .................................. 68 Strafbare feiten .......................................... 35 Strafbare poging ......................................... 43 Straffen ....................................................... 21 Strafrechtelijk meerderjarig .................... 139 Strafrechtelijk minderjarig ....................... 139 Strafuitsluitingsgrond ................................ 57

W Weigering hulpbetoon ............................... 99 Werkgever ................................................. 180 Werknemer ............................................... 180 Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus ................................. 211 Wet wapens en munitie ............................ 228 Wetboek van Strafrecht ............................. 32 Wetboek van Strafvordering .................... 128 Wetsregel .................................................... 10 Wettelijk voorschrift ................................... 62 Z Zware mishandeling ................................... 87

T Terrorisme ................................................ 104 Trias politica ............................................... 15 U Uitlokker ..................................................... 50 Uitvoering bevoegd gegeven ambtelijk bevel ........................................................ 63 V Veiligheidsfouillering ............................... 159 Verboden Toegang ..................................... 83 Verdachte .................................................. 134 Verduistering .............................................. 73 Verduistering in dienstbetrekking ............. 74 Vergunning ................................................ 216 Verkeersregelaar ...................................... 196 Verkeersregels .......................................... 194 Verklaring Omtrent het Gedrag ............... 220 Vernieling .................................................... 89 Verordeningen ............................................ 10 Vorderen ..................................................... 81 Vrijwilliger ................................................. 181

271