Weven In Zusterschap

weven in zusterschap

tekst Anna Roos van Wijngaarden

Ten noorden van kleurrijke stad Jodhpur, hartje Rajasthan, doemt een lichtblauw atelier op uit de Indiase steppe. Ruim honderd vrouwen in een caleidoscoop van sari's zitten daar te spinnen, weven en borduren volgens de tradities van hun voorouders. Het zijn vakvrouwen, moeders, en de hoofdverdieners van hun gezien. De Saheli women, Hindi voor ‘vriendin’, belichamen wat slow fashion in het Westen probeert te zijn.

Duurzame modeverhalen worden bijna altijd vertolkt door de merken die het voortouw nemen, maar uiteindelijk zijn het de maaksters die letterlijk de handen uit de mouwen steken. Met die insteek belde ik Madhu Vaishnav, oprichtster van het Saheli women collectief in Rajasthan, India. “Ik ben geen modeontwerpster, en mijn dames hebben geen mode gestudeerd. Maar we begrijpen het vak heel goed, omdat het deel is van ons DNA. Het zit in ons bloed.“

De eigenaresse heeft het dan over traditionele technieken die meisjes in India nog altijd meekrijgen als onderdeel van de opvoeding, maar ook over de manier waarop textiel wordt behandeld: als een vorm van kunst. “De motieven en kleurencombinaties horen bij de erfenis van de Indiase gemeenschap,” zegt Vaishnav, “we zagen onze moeders er elke dag in koken.”

100 euro en een blauw huis

Om die vrouweigen ambacht te eren en textielwerksters financieel zelfredzaam te maken, begon de directrice in 2014 het nonprofit Saheli Women Project. De broedplaats werd Bhikamkor, het dorp van haar man –en dus automatisch dat van haar. Het dorp verkeerde, zoals de directrice het noemt, in een staat van “hardship”. Er waren er geen toiletten, geen stromend water of elektriciteit, de mensen waren arm en totaal afhankelijk van de moesson, “maar ze hielden elkaar vast en waren gelukkig.”

Die dorpsgemeenschap plantte een zaadje in het ondernemershart van Vaishnav om een einde te maken aan de financiële misère. Ze begon met 10 duizend roepies (iets meer dan 100 euro) voor wat borduurgaren en een kleine 70-jaar oude ruimte die gebouwd was door twee generaties vrouwen uit haar schoonfamilie. Het bedrijfje draaide op know-how: “Ik bracht in wat ik zelf wist, en mijn ladies leerden elkaar wat zij wisten van hun eigen moeders”.

Zusterschap

Flash forward. Bijna tien jaar later is Saheli een collectief van ruim 100 vrouwen verspreid over twee dorpjes, Bkihamkor en Kali Beri. Vaishnav’s ladies weten perfect

hun weg met traditioneel handwerk, zoals blokprint, borduren en het opnaaien van kralen. Ze produceren onder folkloregezang en de kruidige geuren van verse chai voor hippe merken zoals Chaos & Colour (Verenigd Koninkrijk), Dusk & Lou (Australië) en Nederlandse merkjes Elpelut en Zazi.

“we zagen onze moeders er elke dag in koken.”

Volgens Vaishnav is het is bijzonder dat de Rajastahni werksters de sprong hebben gewaagd. “Toen ik begon had ik maar vijf dames aan boord, omdat het ingewikkeld is om hen uit huis te halen. ‘Als je ons kunt helpen om ons eigen geld te verdienen, komen we terug’, zeiden ze”. Met die verdiensten zit het wel goed. Saheli’s salarissen liggen tot zes keer hoger dan wat fast fashion bedrijven betalen. De werktijden zijn flexibel en kinderen mogen mee naar het atelier; voor hen is er een buitenplaats waar ze vrij kunnen rondrennen. Vaishnav heeft de culturele normen rondom de rol van de vrouw dus behoorlijk moeten breken. Een vrouwvriendelijk, onafhankelijk zusterschap kwam ervoor in de plaats.

Langzame mode

Veel duurzamer dan het productieproces van het Saheli collectief wordt het niet. Alles gaat langzaam, met uiterste precisie en natuurlijke materialen – zonder concessies. Een hand loom loopt bijvoorbeeld spaak op synthetische stoffen, dus plastic vezels komen er niet aan te pas. Handweven is ook een mooi voorbeeld om het geduld en de kennis van de vrouwen te vatten. Saheli vrouwen moeten gemiddeld zes maanden trainen om het hele proces te beheersen. Alleen al de set-up vraagt om vier paart handen, duurt tot 15 dagen en moet compleet foutloos verlopen. Het weven zelf noemt Vaishnav “meditatief” – het duurt lang. Zelfs de volumes die de snelste weefster produceert zijn niet te vergeleken

met de massaproductie van industriële power looms. Al dat handwerk levert kunstwerken op, die een hoger prijskaartje mogen dragen – bevestigt de consument die investeert.

“Het eerste dat je als kind in India leert, is dat de aarde je moeder is”

Minstens zo voorbeeldig zijn de natural dyeing technieken die de Saheli vrouwen totaal onder de knie hebben. Stoffen worden niet geverfd met giftige chemicaliën, maar met natuurproducten zoals uien, goudsbloemen en meekrap. ‘Dat wordt nooit consistent, niet kleurvast,’ klinkt het Westerse weerwoord, maar Vaishnav ziet dat heel anders: “Natuurlijke kleurstof zal altijd blijven veranderen door zonlicht of vocht in de lucht. Je krijgt dus nooit precies hetzelfde, maar het is altijd prachtig. We moeten opnieuw gaan leren dat het de aard van kleur is om te vervagen.”

In juni zet Saheli de volgende duurzame stap, helemaal aan het begin van de keten, bij de katoen, die de werksters samen met wol en linnen mengen tot allerlei beeldschone zachte stoffen. In een nieuw trainingsprogramma gaan de vrouwen leren om eigen, lokaal geteeld indigenous cotton te gebruiken voor de schering. “Dat groeit hier in de woestijn met heel weinig water en het heeft een andere structuur dan in ZuidIndia”, legt Vaishnav uit.

Verzuur je moeder niet

“Het eerste dat je als kind in India leert, is dat de aarde je moeder is”, begint Vaishnav als ik naar haar drijfveren vraag. “We eren natuurlijke hulpbronnen, aanbidden kunst, de koeien en de bomen, we houden festivals voor de bodem en de bergen. We gaan er naartoe en brengen uren met ze door.” Als je zo gaat denken, krijgt de pijn van het productieproces van onze ‘gewoon

geproduceerde’ kleren een heel ander gezicht. Vaishnav: “Ik leer mijn ladies niet hoe ze een kleur kunnen fixeren door het in een zuurbad te gooien. Wie verzuurt er nou zijn eigen moeder?”

Haar droom voor Saheli heeft dan ook niets met de grote industrie te maken. “Als een business daar even niet groeit, begint iedereen er als een gek achteraan te rennen. Van zoiets wil ik geen onderdeel zijn.” In het begin van Saheli had Vaishnav nog nooit van het concept ‘duurzame mode’ gehoord, tot Jeanne de Kroon, oprichtster van Zazi, haar pad kruiste. “Zij vertelde me: ‘er is een beweging gaande in de wereld en wat jij doet is helemaal perfect.’ Sinds ik me in die wereld begeef, hoor ik steeds vaker dat bedrijven iemand inhuren om een hele duurzame aanpak voor hen te creëren. Ik en mijn dames zijn niet naar de ‘duurzame bedrijfsschool’ gegaan. Duurzaamheid maakte altijd al deel uit van ons dorpsleven. We zorgen voor ons land, onze dieren en onze kinderen. Ik zeg altijd: er is een wezenlijk verschil tussen alfabetisering en onderwijs. Mijn dames zijn misschien niet geletterd, maar ze zijn sterk ontwikkeld in hun vak – en duurzaamheid is daarin een kernwaarde, elke dag opnieuw.” 

fotograaf Naveli Choyal