Zagłada getta w Legionowie

3 października 2021 r. minęła 79. rocznica wymordowania ludności żydowskiej z legionowskiego getta. Było to jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w okupacyjnych dziejach Legionowa przeprowadzone w ramach niemieckiej Akcji Reinhardt.

Od pierwszych dni okupacji hitlerowcy i miejscowi volksdeutsche szykanowali legionowskich Żydów. Egzekwowali restrykcyjne rozporządzenia sankcjonujące rabunek mienia. Ze sklepów żydowskich, które specjalnie oznakowano, żołnierze zabierali towary bez zapłaty i pokwitowania. 15 listopada 1940 r. w Legionowie została utworzona tzw. Dzielnica Żydowska. Zostali do niej przymusowo przesiedleni Żydzi z terenu Legionowa oraz z okolicznych gmin Jabłonna i Nieporęt, a także z niektórych miejscowości północnego Mazowsza. W sumie w getcie skupiono około 2,5–3 tys. osób, w tym wiele dzieci poniżej dziesiątego roku życia. W dokumentach dzielnicę żydowską określano jako: Ludwisin, choć formalnie ten teren od 1930 r. należał do Legionowa.

Mieszkańców getta reprezentowała Rada Żydowska, tzw. Judenrat. Na jego biura przeznaczono parterowy budynek Antoniny Żegilewicz przy ul. Chrobrego 77. Zachowana, ale nadbudowana willa nosi obecnie adres ul. Chrobrego 51. Funkcję przewodniczącego Rady Żydowskiej sprawował Chil Rozenberg. Analiza dokumentów Judenratu, zawierających adresy osób przebywających w getcie, umożliwiła dokładniejsze określenie jego granic. Wyznaczały je ulice Pomorska, Zygmuntowska, następnie ul. Krakowska i Sobieskiego (strona nieparzysta) aż do południowego skraju Osady Parcelacyjnej Jabłonna Legionowo II (tj. do okolic dzisiejszych ulic Rejtana i Traugutta). Północno- zachodnia granica getta biegła wzdłuż ulicy Listopadowej, krótkim odcinkiem Kazimierza Wielkiego (obecnie Mieszka I), Prymasowską i Kozietulskiego. Getto nie było ogrodzone, ale istniał niewidzialny mur w postaci niemieckich zarządzeń. Od jesieni 1941 r. za jego opuszczenie groziła bezwzględna kara śmierci, którą wykonywała niemiecka żandarmeria. Jej funkcjonariusze często przeprowadzali egzekucje w lasku na Bukowcu tuż obok przejazdu kolejowego przy ul. Polnej. Zabijali tu złapane dzieci, kobiety, wreszcie całe rodziny.

Gehennę ludności żydowskiej w Legionowie obrazują okupacyjne dokumenty Żydowskiej Samopomocy Społecznej i Jointu przechowywane w Żydowskim Instytucie Historycznym. Szczątkowy zbiór pozwala zorientować się, że w getcie panował głód i wybuchały epidemie tyfusu. Odnotowano przypadki zamarznięcia. W sierpniu 1942 r. w getcie przebywały 2474 osoby. Z myślą o głodujących działała Kuchnia Ludowa, która mieściła się w budynku przy ul. Sobieskiego 65. Nie była jednak w stanie wyżywić wszystkich potrzebujących.

dr hab. Jacek Emil Szczepański - dyrektor Muzeum Historycznego w Legionowie, prezes Towarzystwa Przyjaciół Legionowa.