Feitenreconstructie 2017-2022

Economische Zaken en Klimaat.402 Directeur-generaal Gaastra stelt in een brief dat het niet meer aan de NAM is om “te beslissen omtrent de wijze waarop de versterking operatie wordt uitgevoerd […] De beslissing is nu een verantwoordelijkheid van de ministers van EZK en BZK.” De Staat voldoet aan zijn verplichtingen, en dat geldt zowel voor de hoogte van de facturen als de verstrekte informatie.403

Volgens NAM-directeur Atema hebben de NAM en de minister van Economische Zaken en Klimaat ‘de afspraak gemaakt’ dat de Nationale Praktijk Richtlijn zou worden bijgehouden.

“Mocht hij dat niet doen, dan moet je mij ook niet de rekening sturen”, verklaart Atema. Volgens de NAM-directeur leidt de huidige versterkingsoperatie tot een ‘geweldige overschatting’. “Er zitten nu 10.000 mensen, families in Groningen te wachten op een versterking omdat ze denken dat hun huis onveilig is”, aldus Atema.404 Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat houdt er een andere lezing op na. In zijn verhoor stelt staatssecretaris Vijlbrief dat een van de problemen van de versterking juist is dat ‘tijdens de wedstrijd’ normen worden aangepast.

“Daardoor ontstaan er verschillen, waar mensen boos over worden. Die verschillen trekken dorpen uit elkaar. Dus ik moet iets met die verschillen die ontstaan zijn. Het kan best zijn dat ik uiteindelijk, om die verschillen zo effectief mogelijk te bestrijden, soms een ruimere norm wil gaan toepassen dan ik nu doe”, verklaart Vijlbrief.405

De voorgaande alinea’s laten zien dat de onenigheid over de schade- en versterkingsfacturen groot is. In een nota aan minister Wiebes schrijven ambtenaren van Economische Zaken en Klimaat in juni 2020 dat de relatie met de NAM verslechtert. De brieven die NAM stuurt over de facturen “passen in de bredere context van een sterk verslechterde relatie met NAM en haar aandeelhouders. NAM en EZK zijn nog met elkaar in gesprek, maar het vertrouwen er samen uit te komen op de grotere dossiers is sterk gedaald.” Het ministerie bereidt zich voor op verdere escalatie en mogelijke procedures bij de arbiter.406 Inmiddels is duidelijk geworden dat de partijen er niet in geslaagd zijn om er samen uit te komen: de NAM heeft op 31 januari 2022 twee aanvragen voor arbitrage ingediend (voor zowel schade- als versterkingskosten, zie tekstkader 9.15).

Hoge uitvoeringskosten van schade en versterking

De ‘achterkant’ betreft de kosten die het IMG en de NCG maken voor respectievelijk het afhandelen van schade en de uitvoering van de versterking. In haar verantwoordingsonderzoeken uit de Algemene Rekenkamer kritiek op de uitvoeringskosten van de schadeafhandeling en versterking, die volgens de Rekenkamer veel te hoog zijn. Over de gemaakte kosten in 2020 schrijft de Rekenkamer dat de verhouding tussen de ‘apparaatskosten’ enerzijds en de daadwerkelijke versterkingskosten en uitgekeerde schades ‘disproportioneel’ is.407 In 2020 was het IMG aan iedere uitgekeerde euro schadevergoeding 55 cent aan uitvoeringskosten kwijt. In 2021 was dat

402 Ministerie van EZK. Schriftelijke inlichting met overzicht van facturen aan NAM voor de afhandeling van schade en kosten voor versterking, juli 2022; NAM. Schriftelijke inlichting met overzicht van facturen die NAM van de Staat heeft ontvangen in het kader van verrekening van kosten voor versterking waarvan (volledige) betaling is opgeschort, voorzien van een toelichting op de daarbij door betrokken partijen gehanteerde argumenten en ingenomen standpunten, juni 2022.

403 Ministerie van EZK. Brief aan de NAM inzake versterkingskosten facturen Q1 en Q2 2020, 24 augustus 2021.

404 Verslag openbaar verhoor van de heer Atema, 12 oktober 2022.

405 Verslag openbaar verhoor van de heer Vijlbrief, 12 oktober 2022.

406 Ministerie van EZK. Nota inzake verslechtering van de relatie met NAM aan minister Wiebes, 3 juni 2020.

407 Algemene Rekenkamer (2020).

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022) nog meer, namelijk 74 cent (bij fysieke schade). Met de invoering van een vaste vergoeding bij schade hoopt het IMG de uitvoeringskosten naar beneden te krijgen.408

Het systeem blijft kostbaar zolang je het systeem opzet langs de aansprakelijkheid van de NAM, want dan moet je het Burgerlijk Wetboek volgen.

Openbaar verhoor Bas Kortmann, 29 september 2022

Bij schade gaat ongeveer de helft van de uitvoeringkosten naar onafhankelijke deskundigen die in opdracht van het IMG beoordelen of schade veroorzaakt is door bevingen. De inzet van deskundigen is volgens de Rekenkamer verbonden aan het gegeven dat de kosten voor schadeherstel verhaald moeten worden op de NAM. De Rekenkamer doet daarom de suggestie om te verkennen of een afkoopregeling met de NAM een mogelijke optie is omdat het Rijk dan ‘doelmatiger’ kan optreden (want de kosten hoeven niet meer op adresniveau aan de NAM verantwoord te worden).409

Tekstkader 9.16 Verhouding tussen uitvoeringskosten en uitgekeerde vergoedingen voor fysieke schade: een vergelijking

De Algemene Rekenkamer is kritisch op hoeveel het IMG in 2020 en 2021 kwijt is aan uitvoeringskosten per uitgekeerde euro vergoeding aan fysieke schade (respectievelijk €0,55 en €0,74).

In eerdere jaren, toen de TCMG en de NAM schade afhandelden, was de verhouding tussen de uitvoeringkosten en uitgekeerde schadevergoeding vergelijkbaar (zie tabel 9.6).

Vooral in 2017, in de opstartfase van de TCMG, lag het bedrag nog veel hoger: per uitgekeerde euro aan schadevergoeding waren uitvoeringkosten gemoeid van €5,17.

Onderzoekers die de Tijdelijke wet Groningen hebben geëvalueerd, hebben een andere kijk op de inzet van deskundigen. Die komt volgens de onderzoekers voort uit de opdracht van het IMG om schades rechtvaardig af te handelen. “Op die manier streeft het IMG ernaar om daadwekelijk geleden schade te vergoeden, in plaats van meer generieke (forfaitaire) compensatie

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

toe te kennen. Op die manier, zo is het idee, kan ook recht worden gedaan aan de specifiek door een individu geleden schade, en wordt voorkomen dat er sprake is van ondercompensatie bij de uitkering van een standaardbedrag”, schrijven de onderzoekers. In de evaluatie staat dat het nadrukkelijk de wens is van het Groninger Gasberaad en de Groninger Bodem Beweging om niet met standaardbedragen te werken, en elke schade inhoudelijk te beoordelen.410

Ook aan ‘zaakbegeleiders’, die het persoonlijke aanspreekpunt vormen voor schademelders, is het IMG relatief veel geld kwijt. Voorzitter Bas Kortmann verklaart daarover: “Iedereen die bij ons een aanvraag doet voor schadevergoeding, krijgt een zaakbegeleider. […] Dat is natuurlijk een dure manier, maar daar ben ik nog steeds voorstander van. Het kost geld, maar dat is een mooie aanvulling van de menselijk maat bij de afwikkeling van de schadeproblematiek”. 411

In hun evaluatie van de Tijdelijke wet Groningen onderschrijven de onderzoekers dat de uitvoeringskosten van het IMG hoog zijn, maar de hoge kosten lijken een ‘onvermijdelijke consequentie’ van de opdracht en de doelen van het IMG. Dat het IMG binnen de huidige opdracht tegen veel lagere uitvoeringskosten kan werken, noemen de onderzoekers ‘moeilijk voorstelbaar’ 412

Kosten per euro uitgekeerde schadevergoeding

Bron: NAM, RVO, TCMG414

410 Boot et al. (september 2022).

411 Verslag openbaar verhoor van de heer Kortmann, 29 september 2022.

412 Boot et al. (september 2022).

413 Uitgekeerde schade door de NAM is inclusief voor de NAM onverplichte regelingen (zoals vouchers: €11 miljoen, ‘aanbod oude schademeldingen’: €43 miljoen, waardevermeerdering buitengebied: €4,2 miljoen).

414 Ministerie van Financiën. Rapportage van feitelijke bevindingen jaarrapportage 2018

RVO inzake werkzaamheden TCMG, 9 oktober 2019; TCMG (20 maart 2020); IMG (maart 2021); IMG (maart 2022).

Ook met de versterking zijn hoge kosten gemoeid. Het kost gemiddeld rond de €50.000 om te beoordelen of een woning aan de veiligheidsnorm voldoet. Er zijn dan nog geen versterkingswerkzaamheden verricht.415 De versterkingskosten, waar ook de kosten van opname en beoordeling onder vallen, beslaan ongeveer driekwart van de totale versterkingskosten. Het overige deel bestaat uit uitvoeringskosten. De typologieaanpak die de NCG sinds 2021 hanteert, moet ervoor zorgen dat de beoordelingskosten flink afnemen, naar €2.500 per woning.416

9.5 De regio en inwoners: iedere oplossing een nieuw probleem

Twee bestuursovereenkomsten kort achter elkaar, bedoeld voor de uitvoering van het Nationaal Programma Groningen en het vlot trekken van de versterkingsoperatie, zorgen voor forse budgetten die in de regio geïnvesteerd worden. Desondanks wil het met de uitvoering van de beide overeenkomsten nog niet vlotten. Op zaterdag 15 januari 2022 volgt een nieuwe fakkeltocht (vier jaar na de vorige tocht) met naar schatting 8.000 tot 10.000 deelnemers door de binnenstad van Groningen. De deelnemers vragen om ‘respect voor Groningen’ omdat ze het idee hebben dat bij de rest van de bevolking van Nederland nog steeds niet duidelijk is wat er in Groningen aan de hand is.417 De onvrede is vergroot door de gebeurtenissen eerder die week toen veel Groningers tevergeefs buiten in de rij stonden om subsidie te bemachtigen.

In januari 2022 start het nieuwe kabinet met staatssecretaris Mijnbouw Vijlbrief die het volledige dossier onder zich krijgt. Vijlbrief wekt – ondanks een valse start – vertrouwen door duidelijkheid te bieden over het sluiten van het Groningenveld en meteen met een oplossing te komen voor het tekort aan budget voor de subsidieregeling waarmee hij op zijn eerste dag geconfronteerd wordt. Het is de vraag of dit vertrouwen inderdaad blijvend is. De gasmarkt wordt onderwerp van een nationaal debat na een forse stijging van de gasprijzen door de inval van Rusland in Oekraïne en inwoners blijven aandacht vragen voor nieuwe problemen die zich aandienen.

9.5.1 Gemeenten door herindelingen beter in staat versterking uit te voeren

De slagkracht van de aardbevingsgemeenten wordt vergroot door schaalvergroting als gevolg van gemeentelijke herindelingen. Het aantal gemeenten met ‘aardbevingsproblematiek’ daalt tussen 2018 en 2021 van zestien naar vijf.

Na gemeentelijke herindelingen zijn er vijf aardbevingsgemeenten Recente gemeentelijke herindelingen in de huidige vijf ‘aardbevingsgemeenten’ hebben hun weerslag gehad op de aanpak van de aardbevingsproblematiek. Aan de ene kant kosten herindelingen veel energie van de organisatie omdat de organisaties groter worden, mensen nieuwe functies krijgen, met anderen moeten gaan samenwerken. Daarnaast gaat een fusie ook gepaard met verkiezingen en ook het inwerken van nieuwe bestuurders kost energie. Aan de andere kant kwam in de openbare verhoren ook naar voren dat de oude veel kleinere gemeenten niet altijd toegerust waren om de problemen die op hen afkwamen het hoofd te bieden en dat er bijvoorbeeld een aantal keer is teruggevallen op de breder aanwezige

415 Algemene Rekenkamer (mei 2021 H9a).

416 Algemene Rekenkamer (mei 2021 H9b).

417 NOS (15 januari 2022).