Feitenreconstructie 2017-2022

Bron: IMG, 7 februari 2023285

De regeling van het IMG hanteert een andere indeling dan de indeling die uit de jurisprudentie van het Hof Arnhem-Leeuwarden volgt, zowel door de keuze van de bouwstenen als door de keuze voor een ander minimumbedrag – €1.500 in plaats van € 2.500.

Het IMG start in november 2021 met de uitvoering van de regeling voor immateriële schade. Het IMG voert de regeling in 22 fasen uit om de aanvragen over de tijd te spreiden en daardoor sneller te kunnen beoordelen. Om de paar weken is een volgende plaats of een aantal postcodes aan de beurt. De inwoners krijgen een brochure over de regeling in de bus zodra zij aan de beurt zijn. Volwassenen kunnen in aanmerking komen voor een vergoeding. Ook kinderen kunnen aanspraak maken op een vergoeding, nadat minimaal één van hun ouders of verzorgers een vergoeding voor immateriële schade heeft ontvangen. Hun schadevergoeding bedraagt één derde van het bedrag dat hun ouder of verzorger ontvangt. De minderjarigen kunnen hun aanvraag vanaf het eerste kwartaal van 2023 indienen.

9.4.6 Schadeafhandeling onder publieke regie blijft belastend, traag en ongelijk

De overheid voert sinds 2018 de afhandeling van schade door gaswinning uit Groningen en de gasopslag Norg uit. Eerst lag de afhandeling bij de TCMG, sinds juli 2020 behandelt het IMG alle schades. De overzichten van het IMG opgenomen in figuur 9.7 laten zien dat een enorm aantal schademeldingen is gedaan en afgehandeld.

16 december 2022

9 Na Westerwijtwerd Veranderingen, en verbeteringen? (2019-2022)

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Hooggespannen verwachtingen, tevredenheidscijfers onvoldoende

In 2019 start Gronings Perspectief op verzoek van het TCMG onderzoek naar de grote hoeveelheid schademeldingen die bij de TCMG binnenkomen. Gronings Perspectief – een onderzoeksprogramma van de Rijksuniversiteit Groningen – krijgt toegang tot gegevens van alle schademeldingen die vanaf 2012 (na Huizinge) bij de NAM, het Centrum Veilig Wonen en de TCMG zijn binnengekomen. Op 28 april 2020 presenteert Gronings Perspectief de resultaten in het rapport Door schade wijzer: Het proces van schademeldingen en haar geschiedenis.

De conclusie is dat er sprake is van een inhaalslag bij de schademeldingen. Groningers die voorheen nooit schade meldden, doen dat inmiddels wel. Gronings Perspectief signaleert een mogelijk verband met gestegen vertrouwen. Gronings Perspectief constateert ook dat 25% van de mensen hun schade niet meldt, omdat zij opzien tegen het ‘gedoe’.286

De verwachtingen over de schadeafhandeling door de overheid zijn hooggespannen. Vooral in het begin blijken de schademelders tevreden over toen nog de TCMG. Deze tevredenheid over de afhandeling van de meldingen van fysieke schade aan gebouwen neemt in de loop van de tijd echter af. De onderzoekers die de Evaluatie Tijdelijke wet Groningen opstellen, constateren dat de wettelijke taak van het IMG voor veel van de schades in het aardbevingsgebied geen problemen oplevert. Dat geldt voor de kleinere schades, maar ook voor bijvoorbeeld de waardedaling van woningen. Het IMG kan deze schades volgens de onderzoekers over het algemeen voortvarend en naar tevredenheid van gedupeerden afdoen.287

De tevredenheid onder de aanvragers van immateriële schade is echter onvoldoende, zo blijkt uit het eigen tevredenheidsonderzoek van het IMG. En ook de tevredenheid over de afhandeling van de fysieke schade vermindert in de loop van de tijd. Uit tevredenheidsonderzoek dat de TCMG en daarna het IMG zelf uitvoert, blijkt dat het IMG gemiddeld over de gehele periode vanaf begin 2019 (toen de TCMG er nog was) tot december 2022 een waardering van 7,2 scoort met de schadebehandeling van de fysieke schade. Dit cijfer is het gemiddelde gebaseerd op alle reacties sinds de start van de verschillende metingen, voor de fysieke schade vanaf 2019. Het dashboard van het IMG geeft op 20 december 2022 aan dat er in totaal 43.259 reacties meegerekend zijn. In de periode oktober 2021 tot en met 5 december 2022 schommelt de tevredenheid tussen 5,2 en 6,5.288

Uit de tevredenheidscijfers blijkt niet waardoor gedupeerden meer of minder tevreden zijn met de manier waarop de TCMG of het IMG hun schade behandelt en afhandelt. Wellicht speelt bij de aanvankelijke tevredenheid een rol dat de TCMG en het IMG gedupeerden pas na afronding van hun aanvraag bevragen op hun tevredenheid. De schademeldingen die het snelst worden afgehandeld, zijn de meldingen waarbij de bewoner zich in het oordeel van de TCMG kan vinden.

286 Postmes et al. (april 2020).

287 Boot et al. (september 2022).

288 Volgens het dashboard op de website van IMG op 13 mei 2022. Dit cijfer is het gemiddelde van alle reacties sinds de start van diverse metingen. Op dit moment op basis van 27415 reacties.

Op een aantal punten leveren de maatschappelijke organisaties, individuele bewoners en deskundigen, toezichthouders, adviesorganen en wetenschappers kritiek op het functioneren van de TCMG en het IMG. De punten van kritiek variëren van procedurepunten, zoals de lange duur van de behandeling van aanvragen of de invulling van het bewijsvermoeden, tot inhoudelijke punten zoals de ongelijkheid in de beoordeling van aanvragen. Ook de evaluatie van de Tijdelijke wet Groningen in augustus 2022 houdt het functioneren van het IMG kritisch tegen het licht.289 Critici stellen dat het schadeproces belastend is en traag verloopt. Ook komen er verschillen in beoordeling voor. Deze kritiekpunten komen hierna aan de orde.

Schadebeoordeling belastend en traag

Bij de schadeafhandeling kiezen de TCMG en daarna het IMG ervoor om in vrijwel alle gevallen een individuele (maatwerk) beoordeling te doen. Dat betekent dat de TCMG of het IMG een deskundige benoemt, dat die deskundige over het algemeen de schade ter plekke opneemt en een advies opstelt, waarna de TCMG of IMG het advies beoordeelt en tot een beslissing komt.

Dat klinkt als een overzichtelijk proces dat recht doet aan positie van de schademelder. Toch is het hele proces in de praktijk voor inwoners met schade een behoorlijke belasting. Die belasting leidt er ook regelmatig toe dat zij van het melden van schade afzien, schrijft Gronings Perspectief in 28 april 2020: “De meest genoemde reden is dat men bang is voor gedoe en conflicten”. Ze zien op tegen de ‘rompslomp’ van het schadeproces. De mensen die schade niet melden, hebben vaak geen vertrouwen in de correcte afhandeling: schade melden ‘heeft geen zin’. Deze mensen hebben vaak ervaring met schademeldingen. Enkelen noemen de slechte ervaringen uit het verleden als reden: “De belangrijkste reden voor ontevredenheid is gebrek aan snelheid, maar ook bezwaar tegen de uitspraak en ontevredenheid over de werkwijze, bijvoorbeeld omdat de kwaliteit van het werk van schade-experts niet goed zou zijn” 290

289 Boot et al. (september 2022).

290 Postmes et al. (april 2020).

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Zowel de TCMG als het IMG heeft er moeite mee om de schades aan gebouwen met voldoende tempo te af te wikkelen. Dat de traagheid een belasting vormt voor de gedupeerden, benoemt bijvoorbeeld de Commissie Vergoeding Immateriële Schade in haar advies over een mogelijke regeling: “Wij zijn gevraagd om te kijken naar het recht zoals het geldt, naar een concrete invulling die voor het IMG hanteerbaar is, en naar wat in Groningen zoveel mogelijk draagvlak zou hebben. Duidelijk is dat tussen deze drie dingen spanning bestaat. Fijnmazige procedures waarin het IMG zoveel mogelijk recht doet aan de individuele omstandigheden van het geval zijn tijdrovend. En als er iets is waar de mensen in Groningen inmiddels ‘procesmoe’ van zijn geworden, dan is het juist de langdurigheid en het gebrek aan voortgang in alle processen en procedures.”291

Voor de behandeling van de schademeldingen geldt een maximale termijn van vijftien maanden. Over 2019 meldt de TCMG dat 62% van de aanvragen binnen een half jaar is afgehandeld. De overige aanvragen vergen echter beduidend meer tijd.292 De provincie Groningen uit haar zorgen over de traagheid van schadeafhandeling en schadeherstel.293

Snelheid is ook een onderdeel van rechtvaardigheid. Je kunt wel zeggen “u hebt recht op schadevergoeding”, maar als je jaren moet wachten, dan is dat geen rechtvaardige manier.

Openbaar verhoor Bas Kortmann, 29 september 2022

Bron: IMG, 16 december 2022

291 Verheij et al. (december 2019).

292 TCMG (20 maart 2020).

293 Provincie Groningen (12 mei 2020).

Het IMG streeft ernaar de schades binnen 188 dagen af te handelen Op de website meldt het IMG wat de verwachte duur van de afhandeling van aanvragen is. Op 2 december 2022 wordt van de fysieke schadeclaims 35% binnen een half jaar afgehandeld. De gemiddelde tijd tot een besluit bedraagt 235 dagen. Op 13 mei 2022 verwacht het IMG een gemiddelde doorlooptijd van 266 dagen. Voor een bewoner met schade is deze gemiddelde afhandelingsperiode al niet voortvarend. Bovendien gaat het hier slechts over een gemiddelde doorlooptijd. Voor een deel van de gedupeerden duurt het veel langer voor zij uitsluitsel krijgen. Onderstaande overzichten van het IMG tonen dat een deel van de meldingen langer dan een jaar en zelfs langer dan twee jaar in behandeling blijft. Ook in 2022 is dat nog het geval. Het aantal meldingen dat na twee jaar nog niet is afgerond, neemt toe van ruim 700 naar ruim 1.500. Vooral de zogenoemde complexe schades hebben een lange doorlooptijd.

Beoordeling leidt tot ongelijkheid

Experts hebben een centrale rol bij het beoordelen van de schade. De verwachting is dat een technische beoordeling een eenduidige uitkomst biedt en niet afhankelijk is van de persoon die beoordeelt. Dat blijkt anders te liggen.

De TCMG evalueert in januari 2020 de kwaliteit van de verschillende bureaus die de deskundigen leveren voor de schadeopname en beoordeling.294 Er blijkt sprake te zijn van verschil in interpretaties van deskundigen ‘met als gevolg soms onverklaarbare verschillen tussen twee dezelfde of goed vergelijkbare woningen’ 295

Ik heb ook gezegd dat daar waar verschillen onverklaarbaar zijn omdat de gevallen zodanig vergelijkbaar zijn dat daar niet zo’n groot verschil zou moeten zijn, ik dat eigenlijk onaanvaardbaar vind.

Openbaar verhoor Bas Kortmann, 29 september 2022

Om tot een meer eenvormige beoordeling van de schades te komen, past het IMG het beoordelingskader voor de schade-experts per 17 mei 2021 aan. De belangrijkste veranderingen in de beoordeling van de schade zijn:

• Bij de vraag: “Kan de schade naar haar aard mijnbouwschade zijn” komen er meer voorbeelden die aangeven welke schade naar haar aard geen mijnbouwschade kan zijn. In het oorspronkelijke advies stonden onder meer ‘vlekvorming en afbladderende verf’ genoemd. Daarbij komt bijvoorbeeld craquelé in beton.

• Bij de vraag: “Is het op basis van de trillingssnelheid ter plaatse aannemelijk dat trillingen dit type schade toch hebben doen ontstaan (‘getriggerd’) of hebben verergerd?” worden trillingssterktes bepaald voor diverse type materialen en omstandigheden, die de deskundige en het IMG moeten helpen zekerheid te bieden of te ontkrachten, dat de

294 IMG. Schriftelijke inlichting met alle documenten die betrekking hebben op intern en extern (juridisch) advies en overleg over rechtszekerheid, gelijke behandeling en andere algemene beginselen van behoorlijk bestuur bij de wijze van afhandeling van schade of van het versterken of vervangen van bouwwerken en alle documenten die inzicht geven in de wijze waarop daarmee is omgegaan door het Instituut Mijnbouwschade Groningen, 13 april 2021.

295 IMG (12 december).