Feitenreconstructie 2017-2022

olies is dit onderhandelings-technisch de meest realistische optie”. KPMG geeft mee dat het zinvol is om een alternatief model achter de hand te hebben als onderhandelingen op essentiële elementen ontbreken (zoals de mate van garanties van de NAM, Shell en ExxonMobil voor het afhandelen van de schade en voor versterking). Het minst wenselijk is scenario C ‘afkopen van risico’s’. Volgens KPMG blijven daarbij alle risico’s bij de Staat liggen en is het bereiken van een aanvaardbaar resultaat over de afkoopsom een bijna onmogelijke opgave. In de scenario’s D, E en F neemt de Staat ook de verantwoordelijkheid voor de winning over, maar kan de Staat zich een groter deel van de opbrengsten toe-eigenen. “Echter, ook D en E vergen een lange adem en dat is nadelig gegeven de politieke druk om er snel uit te komen.” De opties C tot en met F zijn volgens KPMG met name onrealistisch “vanwege de onmogelijkheid een prijs te zetten op het afkopen van risico’s”. Het scenario van ‘nationaliseren NAM’ (F) blijkt toch minder wenselijk en haalbaar dan gedacht. KPMG schrijft: “Dit is een zéér vergaand scenario waarin feitelijk de hele NAM wordt genationaliseerd en vervolgens delen (alles behalve Groningen) teruggaan naar de aandeelhouders. Los van de implementatierisico’s, vrijwel al het personeel is immers niet in dienst van de NAM, zijn er juridische risico’s aan verbonden; het zet Nederland op de kaart als een land waar eigendomsrechten niet zeker zijn.”

Hoewel verschillende ambtenaren in hun openbaar verhoor verklaren dat zij optie F, het nationaliseren van de NAM, geen reële optie vinden, ontstaat uit interne en interdepartementale e-mails het beeld dat op ambtelijk niveau wel degelijk serieus naar deze optie is gekeken. Uit ambtelijke contacten tussen de ministeries van Economische Zaken en Klimaat en van Financiën blijkt dat een van de opties het nationaliseren van de NAM is. Zo stuurt Gaastra op 16 december 2017 een e-mail aan een aantal collega’s, onder wie secretarisgeneraal Camps, waarin hij het volgende schrijft: “In mijn korte nagesprek met Wouter [Raab, red.] spraken wij over model 3, het overnemen van de NAM. Had ik het gisteravond ook nog even over met Maarten [Camps, red.]. Wouter zei daarover: we hebben ABN Amro ook gekocht, dus waarom de NAM niet? Deze (ietwat luchtige) opmerking zette mij wel aan het denken.” Gaastra geeft aan dat er natuurlijk verschillen zijn, maar dat die mogelijk oplosbaar zijn.153

In een e-mailwisseling op 18 december 2017 tussen medewerkers van KPMG, het ministerie van Financiën en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat schetst KMPG de achtergrond, beoogde scope en te nemen stappen bij het overnemen van de NAM of onderdelen ervan. Het belangrijkste verschil met het huidige model is dat de Staat in dit alternatieve model de risico’s volledig overneemt.154 KPMG adviseert het ministerie om bij de onderhandelingen met Shell en ExxonMobil te kiezen voor de optie risico’s delen (optie B). Ambtenaren adviseren minister Wiebes dat deze optie ook onderhandelingstechnisch de meest realistische optie is. Het is bij deze optie volgens KPMG essentieel om voldoende garanties van Shell en de aandeelhouders te krijgen voor toekomstige ontwikkelingen (waaronder schade en versterking). KPMG adviseert voorts “om de voortgang van het onderhandelproces niet afhankelijk te maken van een overeenstemming met de regio”.

Het KPMG-rapport vormt voor de ambtenaren op het ministerie een belangrijke bouwsteen voor de onderhandelingen, “want in dit rapport werden alle varianten en alle modaliteiten

153 Ministerie van EZK. Mailbericht, 16 december 2017, 10.31. Onderwerp: VERTROUWELIJK!.

154 doorgerekend”, zo verklaart directeur-generaal Gaastra in zijn openbaar verhoor. Hij geeft aan dat het ministerie in dezelfde periode ook advocatenkantoor Loyens & Loeff inschakelt voor juridisch advies, naast de landsadvocaat.155

18 december 2017, 14.12.

Topoverleg tussen de minister-president en Shell en ExxonMobil, daags na de beving bij Zeerijp

Nog voor KPMG met zijn rapport komt, vindt er topoverleg plaats over de behoefte aan nieuwe afspraken rond de gaswinning in Groningen. Op 9 januari 2018 spreken Ben van Beurden van Shell, Darren Woods van ExxonMobil, minister-president Rutte en minister Wiebes elkaar. Mede ten behoeve van dit gesprek van 9 januari 2018 sturen ambtenaren van Economische Zaken begin januari een gewijzigde concept-intentieverklaring naar Shell en ExxonMobil.156

Ter voorbereiding van het gesprek van 9 januari 2018 schrijven ambtenaren van Economische Zaken op 2 januari 2018 een nota aan minister Wiebes. Hierin geven zij aan dat het niet mogelijk is de concept-intentieverklaring vast te stellen, omdat er nog geen onderhandelingsmandaat is van de ministerraad. Daarnaast kan de minister aangeven dat de Staat bereid is om via de invoering van een winningsplicht verantwoordelijkheid te nemen voor het productieniveau, waardoor de kans op een strafrechtelijk onderzoek naar de NAM en haar bestuurders van NAM aanzienlijk wordt verkleind. Wel moet de NAM (financieel) aansprakelijk blijven voor alle historische en nieuwe kosten met betrekking tot schade en versterken.157

In een e-mail van 5 januari 2018 ontvangt Van Beurden ter voorbereiding van dit overleg een overzicht van de belangrijkste gezamenlijke gespreksonderwerpen voor Shell en ExxonMobil. Er wordt onder andere aangegeven dat nog geen harde onderhandelingen gevoerd kunnen worden, omdat het ministerie van EZK pas eind januari een onderhandelingsmandaat krijgt. “Especially MinFin is reluctant to provide a mandate without a better understanding of possible financial scenarios. Shareholders have offered support by sharing NAM’s cost scenarios to help complete the picture.” Ook nu willen Shell en ExxonMobil weer het belang van de juridische bescherming van de NAM en haar bestuurders benadrukken. Zij onderstrepen daarnaast ervoor te zorgen dat de NAM robuust en solvabel blijft: “Shareholder response: Under an improved fiscal framework, NAM needs to be financially robust under different volume and cost scenarios. Shell addition: through an extra take, want to avoid excessive profitability for NAM to make sure fiscal framework is sustainable from a political and reputation perspective.”158

De dag voor het overleg vindt de zware aardbeving bij Zeerijp plaats. Het overleg gaat door, maar de aardbeving zorgt er wel voor dat partijen nog meer urgentie voelen om tot oplossingen te komen.

155 Verslag openbaar verhoor van de heer Gaastra, 5 oktober 2022.

156 Ministerie van EZK. Onderhandelingen Shell en Exxon – overzicht vanaf november 2017, 25 april 2018.

157 Ministerie van EZK. Nota aan minister Wiebes inzake adviesnota gesprek MP en CEO’s van Shell/ExxonMobil, 2 januari 2018.

158 Shell. Mailbericht, 5 januari 2018, 15.46. Onderwerp: Update: Groningen New Balance negotiations – update for PM – CEO meeting 9 January.