Feitenreconstructie 2017-2022

Hierom zijn volgens de opstellers van de nota drie vragen van belang:

“

1. Welke partij(en) gaan gasopslag Norg vullen met pseudo-G-gas?

2. Welke (wettelijke) grondslagen heeft EZK om hiervoor partij(en) aan te wijzen en deze te dwingen om de gasopslag in te zetten op die momenten dat het nodig is voor de leveringszekerheid? En past dit binnen de regelgevende kaders van de EU?

3. Wie neemt het prijsrisico en de opslagkosten van Norg voor zijn rekening?”

De ambtenaren stellen dat deze vragen complex zijn, temeer omdat de gasopslag Norg in de huidige marktomstandigheden niet rendabel is. Ze besluiten hun nota met een koppeling tussen de afbouw van de gaswinning enerzijds en de kosten van schade en versterking anderzijds: “Tenslotte kan een lagere gaswinning invloed hebben op de omvang van de schadeherstel en versterkingsoperaties, aangezien het aantal huizen dat verstevigd dient te worden lager zal zijn bij een lagere winning.”

Minister Wiebes reageert hierop door bovenaan de pagina van de nota te schrijven: “Een vlotte afbouw maakt ons op versterking geloofwaardiger, en kan ook weer met zoveel kosten – volgens NAM lag break even-punt van Groningenveld op 7 miljard m3 aardgas/jr. Eerder afbouwen levert geld op!!!141

Kortom, ook in deze periode heerst binnen het ministerie van Economische Zaken een sterk wensdenken dat een versnelde afbouw leidt tot een verkleinde versterkingsopgave met verminderde kosten. Immers, ‘eerder afbouwen levert geld op’.

8.3.9 Ophef over intrekking 403-verklaring Shell Zoals uitgebreider beschreven in paragraaf 7.3.2 van hoofdstuk 7, deponeert Shell op 8 juni 2017 de intrekking van de zogeheten 403-verklaring bij de Kamer van Koophandel. Ruim een half jaar later, eind januari 2018, krijgt dagblad Trouw hier lucht van. Dat leidt tot commotie.

Intrekking 403-verklaring leidt tot ophef Op 27 januari 2018 verschijnt een artikel in Trouw waarin wordt gemeld dat Shell niet meer aansprakelijk is voor de kosten van de NAM. In het artikel wordt de zorg geuit dat de intrekking de verhaalmogelijkheden voor aardbevingsschade op NAM beperkt.142 De NOS en Het Financieele Dagblad nemen de berichtgeving van Trouw diezelfde dag over.143

Geschrokken van de landelijke ophef die ontstaat over de intrekking van de 403-verklaring neemt Marjan van Loon, de president-directeur van Shell Nederland BV, contact op met Ben van Beurden, de CEO van Shell. Zij bespreken hoe ze de intrekking het beste kunnen uitleggen en welke maatregelen Shell kan nemen. Van Loon doet vervolgens in de televisieprogramma’s Nieuwsuur (27 januari 2018) en Jinek (30 januari 2018) publiekelijk de toezegging dat Shell garanties zal afgeven voor de nakoming van de financiële verplichtingen van de NAM als gevolg van de aardbevingen in Groningen. Van Loon verklaart hierover tijdens haar openbare verhoor: “Ik heb geprobeerd om duidelijk te maken dat het financieel niet nodig was, dus dat NAM ten eerste altijd aansprakelijk blijft. Er hoeft dus niet aan getwijfeld te worden dat de 403 daar geen effect op had, dat de NAM dit financieel kon dragen en ook een leenfaciliteit had met Shell Nederland. Maar de onrust en de vragen waren zo groot dat we hebben gezegd: we willen die onrust wegnemen. Wij hebben als Shell dus gezegd: wij zijn bereid om die garanties te geven.”144

141 Ministerie van EZK. Nota aan minister Wiebes inzake van stand van zaken operationeel afbouwplan t.b.v. definitieve beëindiging gaswinning Groningenveld. 26 maart 2019.

142 Kleinnijenhuis, J. (27 januari 2018).

143 NOS (27 januari 2018); Het Financieele Dagblad (27 januari 2018).

Naar aanleiding van de berichtgeving in de media verzoekt Tweede Kamerlid Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) op 29 januari 2018 om een hoorzitting met de top van Shell en ExxonMobil over de betaalcapaciteit van de NAM. Het artikel in Trouw brengt minister Wiebes ertoe de intrekking bij brief van 30 januari 2018 toe te lichten aan de Tweede Kamer. De minister benadrukt dat de intrekking van de 403-verklaring geen gevolgen zal hebben voor de mogelijkheid van gedupeerden om hun schade vergoed te krijgen: “Een 403-verklaring heeft betrekking op schulden voortvloeiend uit rechtshandelingen (meestal contracten) en niet op wettelijke verplichtingen. De 403-verklaring van Shell noemt ook alleen schulden die voortvloeien uit rechtshandelingen. De aansprakelijkheid van Shell blijft bestaan voor schulden van NAM die voortvloeien uit rechtshandelingen van vóór de intrekking van de 403-verklaring. De verplichting tot het vergoeden van aardbevingsschade ten opzichte van gedupeerden in Groningen, is een wettelijke verplichting van NAM. Die verplichting van NAM zelf wordt niet geraakt door de intrekking van de 403-verklaring. Op grond van de 403-verklaring van Shell, was Shell alleen aansprakelijk voor schulden van NAM uit rechtshandelingen en niet voor wettelijke verplichtingen van NAM. De mogelijkheid voor gedupeerden in Groningen om hun schade vergoed te krijgen, verandert dus niet door de intrekking van de 403-verklaring.”145

Shell reageert in een verklaring van 30 januari 2018 ook op de ophef die is ontstaan:

“Shell Nederland is geschrokken van de berichtgeving over de intrekking van de zogenoemde 403-verklaring. Wij snappen dat dit tot zorgen heeft geleid bij de mensen in Groningen. Het is altijd onze intentie geweest dat alle schade als gevolg van aardbevingen wordt vergoed. […] NAM loopt niet weg voor haar financiële verantwoordelijkheden die samenhangen met de aardbevingen in Groningen, inclusief kosten die voortvloeien uit het nieuwe schadeprotocol. Shell Nederland zal als aandeelhouder alles wat in haar vermogen ligt blijven doen om NAM te steunen bij het nakomen van haar verplichtingen en is uiteraard bereid daarvoor garanties af te geven.”146

Van Loon verklaart dat het afgeven van garanties door een moederbedrijf niet gebruikelijk is in het bedrijfsleven.

144 Verslag openbaar verhoor van mevrouw van Loon, 6 oktober 2022.

145 Kamerstuk II 2017/18, 33529, nr. 422.

146 Bijlage bij Kamerstuk II 2017/18, 33529, nr. 422.

Boek 4

Feitenreconstructie 2017-2022

Het verstrekken van een onbeperkte garantie is voor een bedrijf een uitzondering. Dat doe je normaal niet. Dat wordt gelogd in je financiële huishoudboekje. Dat wordt ook gewogen. Dat is een onzekerheid die de markt kan zien. Dat is er dus eentje die op het moment dat wij dat afgegeven hebben, willens en wetens is aangegaan. Maar ja, dat is een extra complicatie, zeg maar.

Openbaar verhoor Marjan van Loon, 6 oktober 2022

De vaste Kamercommissie van Economische Zaken en Klimaat van de Tweede Kamer hoort Shell (Marjan van Loon) en ExxonMobil (Rolf de Jong) vervolgens op 1 februari 2018 over de betaalcapaciteit van de NAM na de intrekking van deze verklaring. Tijdens deze hoorzitting herhaalt Van Loon de toezegging dat Shell als aandeelhouder van de NAM garant zal staan indien de NAM niet mocht kunnen betalen.

Bij EBN nemen deze toezeggingen de bezorgdheid over de intrekking van de 403-verklaring weg. Op het ministerie van Economische Zaken en Klimaat is men blij met de publieke toezeggingen van Van Loon over garanties. Wel sterkt de intrekking de ambtenaren op het ministerie in hun overtuiging dat ze garanties moeten afdwingen van Shell en ExxonMobil in de onderhandelingen over aanpassing van de samenwerkingsafspraken.

ExxonMobil is minder blij met de publieke uitlatingen van Shell. ExxonMobil beschouwt de intrekking in eerste instantie als een probleem van Shell, als een verkeerde inschatting van de effecten van de intrekking, maar wordt nu tegen wil en dank betrokken bij de discussie over de betaalcapaciteit van de NAM en het afgeven van garanties. Volgens ExxonMobil is het heel ongebruikelijk om in een modern, beschaafd land als Nederland dergelijke garanties af te geven. Er bestaat volgens ExxonMobil geen twijfel over dat de twee aandeelhouders van NAM zullen bijspringen in de uitzonderlijke situatie dat de NAM niet aan haar verplichtingen zou kunnen voldoen. ExxonMobil heeft volgens Rolf de Jong nog nooit een werkmaatschappij failliet laten gaan en zal dat ook niet laten gebeuren bij de NAM.

Dat Van Loon in het openbaar toezegt dat Shell garant zal staan, kwam als een onaangename verrassing voor Exxon. Shell had dit niet van tevoren besproken en afgestemd met Exxon. De Jong van ExxonMobil verklaart hierover tijdens zijn openbare verhoor: “Nee, ik wist niet dat ze dat ging zeggen. […] Dat was een verrassing. Het was natuurlijk te voorspellen, zeker ook na de commotie in de Tweede Kamer, the unintended consequences, at best, dat de rijksoverheid hierop terug zou komen. We waren al in gesprek met elkaar. Dan vind ik het niet gebruikelijk om de vlucht naar voren, als het ware, te kiezen. Dan ga je afwachten wat de eis van de rijksoverheid gaat zijn op dit punt. Dan ga je niet die lopende onderhandelingen doorkruisen in een hoorzitting in de Tweede Kamer. […] Nou, weet u, het is meer: hoe ga je in dit soort onderhandelingen met elkaar om?”147

De Jong wil tijdens de hoorzitting in de Tweede Kamer op 1 februari 2018 geen toezegging doen over garanties van ExxonMobil, ook niet als daar uitdrukkelijk om wordt gevraagd door de Kamer.

Shell was natuurlijk heel ongelukkig met de commotie die ze zelf veroorzaakt hadden en dat was ik ook. Het was wat mij betreft helemaal prematuur om dat middels een hoorzitting in de Tweede Kamer alvast af te spreken met elkaar. Wij zijn ook altijd voor zorgvuldigheid en “hoe dan” en “wie dan”. Openbaar verhoor Rolf de Jong, 7 oktober 2022

Met de kennis van nu zou Shell de 403-verklaring niet hebben ingetrokken.

We hadden toen natuurlijk wat uit te leggen. Dat is vervelend. Dan moet je uitleggen dat het niet zo bedoeld was en noem het maar op. Op dat moment denk je: misschien hadden we die verklaring maar beter niet kunnen intrekken, want zo belangrijk was het nou ook weer niet.

Openbaar verhoor Ben van Beurden, 13 oktober 2022

De handelwijze van Shell eind januari/begin februari 2018 naar aanleiding van de intrekking van de 403-verklaring doet de verhouding met ExxonMobil geen goed. Shell doet publiekelijk en zonder afstemming toezeggingen over garanties die ExxonMobil niet wil doen. Dit is een van de weinige momenten waarop frictie tussen de twee aandeelhouders van de NAM zichtbaar wordt. Mede door de intrekking van de 403-verklaring worden garanties van Shell en ExxonMobil ten aanzien van NAM een belangrijk onderdeel van de nieuwe samenwerkingsafspraken in het gasgebouw. Omdat dit punt al door Shell is weggegeven, valt hierover weinig meer te onderhandelen voor ExxonMobil.

8.3.10 Start onderhandelingen Akkoord op Hoofdlijnen

Het ministerie van Economische Zaken verkent in het najaar van 2017 en het voorjaar van 2018 niet alleen de mogelijkheden om de gaswinning in Groningen te beperken, maar bekijkt ook verschillende opties om de afspraken in het gasgebouw te herzien. Het ministerie wil een mandaat voor de onderhandelingen met Shell en ExxonMobil. In februari 2018 gaan de onderhandelingen over een Akkoord op Hoofdlijnen tussen de Staat enerzijds en Shell en ExxonMobil anderzijds echt van start.

Nieuwe organisatiestructuur bij EZK

Inmiddels is minister Wiebes aangetreden. Marjan van Loon verklaart desgevraagd dat zij wel verschil in benadering merkte tussen minister Kamp en minister Wiebes: “Het zijn verschillende persoonlijkheden en het waren ook andere tijden. We waren weer een jaar verder. De discussies met de heer Kamp gingen vooral over wat veilige winning is en over gasdeling, wat kunnen we doen richting de Groningers? De heer Wiebes was denk ik op zoek naar hetzelfde: hoe kan ik een