Feitenreconstructie 2017-2022

Dat het ministerie van Algemene Zaken en het ministerie van Financiën kritisch zijn over een beëindiging van de gaswinning in 2030 blijkt ook uit de mail van directeur Inspectie der Rijksfinanciën, Wouter Raab, van donderdag 22 maart 2018. Hij geeft daarin een terugkoppeling van het overleg van secretarissen-generaal dat een dag eerder, op 21 maart, plaatsvond:

“Gisteren vond SG-overleg plaats op AZ. Paul Huijts [secretaris-generaal Algemene Zaken] en Manon [Leijten, secretaris-generaal Financiën] waren beide zeer kritisch over de beweging naar nul. Zij vroegen zich af wat deze wijziging van visie veroorzaakte bij EZK. Nog maar twee weken geleden was het beeld dat door een beweging naar 12 [miljard] m3 winning een aanzienlijk soberder versterkingsprogramma mogelijk zou zijn. Nu ineens lijkt dat niet meer het geval. Dit gaat erg snel. Bewindslieden zullen zich overvallen voelen.” Secretaris-generaal Camps van Economische Zaken en Klimaat zegt een memo toe waarin de scenario’s van 12 miljard kubieke meter vlak winnen en doorpakken naar nul tegen elkaar worden afgezet met de voor- en nadelen en de risico’s.105

Minister Wiebes zegt tijdens zijn openbaar verhoor te begrijpen dat de ambtenaren van het ministerie van Financiën en Algemene Zaken in eerste instantie tegengas bieden.

Nou, ik geloof eigenlijk niet dat er gebrek aan steun was van de ministerpresident en de minister van Financiën. Ik kan mij heel goed voorstellen dat het ministerie van Algemene Zaken en het ministerie van Financiën sceptisch waren, maar ter verdediging: dat is ook precies hun rol. Als de Begrotingszaken en de IRF’en van deze wereld op de grond gaan liggen voor iedereen die met een gat in de begroting aankomt, dan gaat het mis met het land. Maar van de bewindspersonen, de twee die ik noem, herinner ik mij een ondersteunende houding – niet zonder vragen, maar wel ondersteunend.

Openbaar verhoor Eric Wiebes, 10 oktober 2022

Minister Wiebes maakt onderscheid tussen het ministerie en de bewindspersonen. Op de vraag van de enquêtecommissie of het dan de bedoeling is dat hij deze ministeries gaat overtuigen of dat dit aan de ministers van deze ministeries zelf is, antwoordt Wiebes:

Een beetje van beide. Als Hoekstra ondersteunend is aan het idee, kan ik niet redelijkerwijs van hem verwachten dat hij met allemaal tabellen en spreadsheets naar zijn ambtenaren loopt. Daar heeft het departement van EZK wel degelijk een rol in. Er is dus heel intensief overleg geweest.

Openbaar verhoor Eric Wiebes, 10 oktober 2022

Ook de projectdirecteur-generaal Groningen Bovengronds geeft een terugkoppeling van het overleg van secretarissen-generaal van 21 maart 2018. “Lang verhaal kort: behoorlijk weerstand tegen 1 scenario naar 0, en onbegrip over de snelle omslag van meerdere scenario’s naar maar één scenario. We hebben toelichting gegeven waarom wij kiezen voor één scenario en de samenhang met de versterkingsopgave geschetst.” Zij laat weten dat het verhaal is overgekomen, maar dat er voor de volgende dag, 22 maart, toch een notitie gewenst is waarin een vergelijking wordt gemaakt tussen het scenario van op 12 miljard kubieke meter blijven en het scenario waarin naar nul wordt gegaan. “Concreet verzoek is om zoveel mogelijk in bullits te werken, er werd gesproken over tabelvorm om de scenario’s naast elkaar te schetsen.” In deze scenario’s dienen zowel kwalitatieve als kwantitatieve argumenten aangevoerd te worden.106

Ambtenaren van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat werken de volgende ochtend, op 22 maart 2018, aan de gewenste notitie, inclusief een tabel met de voor- en nadelen van de twee scenario’s. Hierbij wordt ook het ministerie van Financiën betrokken. Dezelfde dag wordt de toegezegde notitie aan alle ministeries gestuurd. Hierin staat dat de gaswinning in de periode 2018-2023 zo snel mogelijk terug wordt gebracht tot het niveau van 12 miljard kubieke meter, het niveau dat SodM heeft geadviseerd. Hiervoor wordt ingezet op uitbreiding van de stikstofcapaciteit door de bouw van een stikstoffabriek in Zuidbroek (een investering van circa 500 miljoen euro, te verrekenen via de gastransporttarieven) en het aankopen van extra stikstof in Wieringermeer (waarvan de kosten zo’n 55 miljoen euro zijn). Daarnaast wordt ingezet op de ombouw van installaties van industriële grootverbruikers in Nederland, een versnelde ombouw in het buitenland en verduurzaming in de gebouwde omgeving en de glastuinbouw. Het niveau van 12 miljard kubieke meter wordt op zijn laatst bereikt in het gasjaar 2022-2023 (oktober 2022), dat wil zeggen: in het geval van koude jaren. Bij minder koude jaren kan het niveau van 12 miljard kubieke meter al een jaar eerder worden bereikt. Vanaf 2022 zijn er dus twee scenario’s denkbaar: de maximale variant, waarbij de winning zo lang mogelijk wordt voortgezet op het niveau van 12 miljard kubieke meter, en de minimale variant, waarbij er zo snel mogelijk wordt afgebouwd, rekening houdend met leveringszekerheid en operationele uitvoerbaarheid. De voor- en nadelen van beide varianten zijn opgenomen in een tabel (zie tabel 8.4).

De minister van Economische Zaken acht het vanuit veiligheidsoogpunt zo snel mogelijk volledig beëindigen van de gaswinning de “superieure variant”, zo blijkt verder uit deze notitie. Het financiële beeld is wisselend en onzeker.107 Minister Wiebes vindt het, gelet op het beperkte financiële verschil tussen beide scenario’s, niet te rechtvaardigen dat bewoners worden opgezadeld met een ingrijpende versterkingsopgave. In de notitie wordt tevens de urgentie van het nemen van een besluit benadrukt, aangezien dit gevolgen heeft voor de besluiten rondom de versterkingsopgave: “Er is haast bij het nemen van het besluit de gaswinning zo snel mogelijk te beëindigen, omdat elke vertraging ertoe kan leiden dat volgende batches met te versterken huizen worden vastgesteld en in uitvoering worden genomen. Het is zeer moeilijk om dat terug te draaien.”108

106 Ministerie van EZK. Mailbericht, 21 maart 2018 17.13. Onderwerp: Tussenstap scenariobrief gewenst door SG’s: vergelijking tussen scenario’s: deadline morgen 12.00.

107 Ministerie van EZK. Notitie aan minister Wiebes inzake vergelijking scenario’s n.a.v. SG-overleg, 22 maart 2018.

108 Ministerie van EZK. Notitie aan minister Wiebes inzake vergelijking scenario’s n.a.v. SG-overleg, 22 maart 2018.