2015 11 12 dvhn gezondheid drenthe

D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015

LEREN OMGAAN MET PIJN Speciale behandelingen in de pijnpoliklinieken van de ziekenhuizen >> 2 Onwetendheid, vooroordelen en onbegrip rond de psychose >>6

Revalidatiegeneeskunde: opnieuw waarde geven en vooruit kijken >>10

INSMEREN MET AARDBEIENJAM Het bestrijden van pijn was lange tijd een ondergeschoven kindje in de medische zorg. De meeste ziekenhuizen hebben nu wel pijnpoli’s en tal van fysio- en andere therapeuten kunnen helpen tegen pijn. Het lastige is alleen dat niemand een echte oplossing heeft.

Arend van Wijngaarden

Pijndokter David Post aan het werk met een patiënt op de pijnpoli van Bethesda in Hoogeveen. FOTO MARCEL JURIAN DE JONG

D

e beste remedie tegen pijn: ,,Insmeren met aardbeienjam en bij volle maan op het balkon gaan liggen’’, zegt David Post. Het is een grap natuurlijk, maar het geeft wel aan wat het probleem is met pijn als medisch verschijnsel. ,,We weten er nog erg weinig van, dat moeten we gewoon erkennen’’, zegt Post, in het dagelijks leven pijndokter op de pijnpoli van Treant Zorggroep, locatie Bethesda in Hoogeveen. ,,Soms is er een duidelijke oorzaak maar vaak ligt het op het grensvlak van de psychologie. Mensen hebben pijn en willen daar aandacht voor en gaan dan soms onbewust

overdrijven. En wij als dokters hebben vaak geen goede remedie.’’

Pijn is grofweg in drie soorten te verdelen; acute pijn als gevolg van een directe aanleiding zoals kanker, een operatie of ongeluk; chronische pijn, als de pijn langer dan zes weken aanhoudt, en rugpijn met aanverwante pijnen zoals in de schouder of nek. Daarnaast zijn er nog andere pijnen, zoals hoofdpijn, aangezichtspijn of fybromyalgie (’wekedelenreuma’), maar die laten we hier even buiten beschouwing.

Acute pijn is redelijk goed te behandelen. Er zijn allerlei pijnstillers, variërend van parace-

2 DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015

‘Soms is er een duidelijke oorzaak maar vaak ligt het op het grensvlak van de psychologie’

tamol tot morfine. In ernstige gevallen zijn er injecties die zenuwen kunnen blokkeren of zelfs operaties waarbij zenuwen worden doorgesneden.

Chronische pijn is veel lastiger. Langdurig pijnstillers slikken is niet gezond. Als er geen oorzaak wordt gevonden, is behandeling lastig. ,,Het is dan zaak te leren omgaan met de klachten en je gedrag te veranderen zodat je minder last hebt’’, zegt Post. ,,De oorzaak is vaak gewoon slijtage en overbelasting, daartegen doe je weinig.’’

Bij rugpijn geldt vaak hetzelfde. Het overgrote deel van de pijnpatiënten heeft rugpijn

GEZONDHEID&CO KORT

NDC MEDIAGROEP PARTNER IN COALITIE ‘ALLES IS GEZONDHEID’

Pijnpoli’s Een jaar of tien geleden zijn veel ziekenhuizen begonnen met speciale behandelingen tegen pijn op de pijnpolikliniek. Daar werken gespecialiseerde verpleegkundigen, pijnconsulenten en pijndokters. Een pijndokter is een anesthesist (‘verdovingsarts’) die zich na de specialisatie anesthesie heeft gespecialiseerd in pijnbehandeling.

Behalve Dokkum hebben alle Friese ziekenhuizen een pijnpoli en die staan alle goed bekend. De pijnpoli in Drachten breidt uit, op 1 januari opent deze in vernieuwde vorm. De poli kenmerkt zich door korte wachttijden.

In Groningen hebben UMCG en Martini Ziekenhuis een pijnpoli, in Drenthe heeft elk ziekenhuis er een.

Met de ondertekening van een formele belofte door directeur Dina Boonstra verbindt NDC Mediagroep zich op 19 november aan het nationale programma ‘Alles is gezondheid’. De uitgever van Dagblad van het Noorden, Leeuwarder Courant en dertig weekbladen in Noord-Nederland sluit daarmee aan bij honderden bedrijven en instellingen die zich inzetten om een gezonde levensstijl te bevorderen.

‘Alles is gezondheid’ is anderhalf jaar geleden door het rijk gelanceerd om meer nadruk te leggen op het belang van preventie. De deelnemers ontwikkelen allerlei activiteiten die bijdragen aan een gezonder en vitaler Nederland waarin de kosten van de gezondheidszorg beter beheersbaar worden.

Behalve als ’gezonde’ werkgever die zijn personeel stimuleert, werkt NDC Mediagroep ook mee aan de campagne door de uitgave van deze tweewekelijkse bijlage Gezondheid & Co, een wekelijkse gezondheidspagina in de weekbladen en een constante stroom nieuws en achtergronden op de website www.gezondheidenco.nl.

De bijeenkomst op 19 november is een initiatief van het Healthy Aging Netwerk Noord-Nederland, dat voor de drie noordelijke provincie deelneemt aan ‘Alles is gezondheid’. www.hannn.eu www.allesisgezondheid.nl

Kankerpatiënten Een op de drie kankerpatiënten blijft forse pijn houden na een operatie.

De pijnpoli van Bethesda heeft de pijn bij kankerpatiënten fors weten terug te dringen door een speciale aanpak. Alle kankerpatiënten krijgen als ze weer thuis zijn een vragenformulier waar ze een pijnscore op moeten invullen. Is die score boven de 5, dan belt de pijnconsulent ze op en biedt een behandeling met pijnstilling aan. ,,Als je zegt dat mensen zelf moeten bellen als ze veel pijn hebben, dan bellen ze niet. Waarschijnlijk denken ze dat het erbij hoort of er niets tegen te doen is. Maar met deze aanpak blijkt dat er maar een heel kleine groep overblijft met ernstige pijn’’, zegt pijndokter David Post.

en meer dan 80 procent van de mensen heeft wel eens last van rugpijn, in verschillende vormen. Rugpijn is een ernstig maatschappelijk probleem want het leidt tot veel ziekteverzuim en patiënten kunnen er somber van worden. Maar meestal gaat de rugpijn vanzelf over. ,,Behalve als het rugpijn is met uitstraling naar de benen. Dan kan het een hernia zijn en die is soms behandelbaar.’’ In het recente verleden werden veel hernia’s geopereerd maar daarvan zijn artsen teruggekomen.

Verreweg de meeste hernia’s gaan vanzelf over en soms doet een operatie meer kwaad

dan goed. ,,Het lastigste is als pijn terugkomt na een herniaoperatie. Dan kun je soms maar weinig meer.’’

Rugpijn werd tot enkele jaren geleden nog vaak met injecties behandeld, een prik die de zenuwen verdooft. Zo had het Refaja Ziekenhuis in Stadskanaal jarenlang een grote pijnpoli waar patiënten uit het hele land kwamen voor zulke injecties. Maar de overheid heeft bepaald dat zorgverzekeraars die behandeling niet meer mogen vergoeden, want ze werkt slechts tijdelijk.

Dus is het vooral een kwestie van afwachten en tijdelijk de meest ernstige pijn bestrij-

den met pijnstillers. ,,Dat begint bij de huisarts. Sommige huisartsen sturen mensen snel door naar het ziekenhuis. Anderen zeggen: het schoot erin, dan schiet het er ook wel weer uit. Meestal is dat ook zo.’’

Huisartsen en pijndokters sturen patiënten ook vaak door naar de fysiotherapeut. Echt hard wetenschappelijk bewijs dat fysiotherapie helpt tegen pijn is er niet. ,,Maar het kan wel helpen mensen hun lichaam weer te leren kennen. Er zijn mensen die zo gespannen zijn dat ze hele lichaamsdelen niet meer kunnen bewegen. Fysiotherapie kan dan helpen ontspannen.’’

COLOFON De bijlage Gezondheid&Co verschijnt elke twee weken.

De volgende bijlage verschijnt op donderdag 26 november.

Eindredactie Marja Boonstra, Gerda Douma, Roel Snijder, Theo Zandstra Art director & vormgeving Alie Veenhuizen Coverfoto Shutterstock Redactie Gezondheid&Co Arend van Wijngaarden 050-5844433 arend.van.wijngaarden@dvhn.nl Hans Willems 058-2845423 hans.willems@lc.nl Advertentieverkoop Rianne Marissen 050-5844466 rianne.marissen@ndcmediagroep.nl www.gezondheidenco.nl

DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015 3

4 donderdag 12 november 2015 DAGBLAD VAN HET NOORDEN Acupunctuur en Pijn

Acupunctuur wordt al eeuwenlang succesvol ingezet bij acute en chronische pijnklachten.

Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG), waar acupunctuur onder valt, ziet de mens als een onlosmakelijk deel van zijn omgeving en gaat ervan uit dat lichaam en geest één geheel zijn.

Mentale klachten hebben invloed op de lichamelijke gesteldheid en andersom.

Pijn wordt in de acupunctuur gezien als het niet doorstromen van energie. De acupuncturist zoekt naar de oorzaak van de vastzittende energie en laat deze weer doorstromen. Doordat de oorzaak bij iedereen verschillend is, ontstaat een persoonlijke benadering van de pijn en daardoor kunnen klachten heel effectief verholpen worden. Met zeer dunne steriele naaldjes wordt het zelfhelend vermogen van degene die pijn heeft geactiveerd. Daarnaast heeft een acupuncturist nog andere behandeltechnieken tot zijn/haar beschikking.

Acupunctuur is een veilige manier om pijn aan te pakken en geeft soms ronduit verbluffende resultaten.

Acupunctuur en Revalidatie

Bij revalidatie kan acupunctuur eveneens op alle mogelijke manieren worden ingezet.

• Na een moeilijke tijd of doorgemaakte ziekte, een chirurgische ingreep of bij letsel na een ongeval kan acupunctuur meewerken aan een vlotter herstel.

• Acupunctuur helpt bij het op krachten komen en maakt dat iemand meer energie krijgt.

• Een acupunctuurbehandeling kan ervoor zorgen dat giftige stoffen na narcose of van geneesmiddelen sneller uw lichaam verlaten.

• Acupunctuur kan helpen bij het stoppen met roken (mits de persoon gemotiveerd is), het helpt het verlangen en de onrust verminderen.

• Afvallen kan eveneens ondersteund worden. Heeft iemand wel voldoende energie om überhaupt af te vallen? Er worden voedings- en bewegingsadviezen gegeven en er wordt ook gekeken naar de mentale aspecten rondom voeding.

• Mentale problemen, zoals bij verwerking, worden in de acupunctuur gelijktijdig meegenomen met de behandeling van lichamelijke klachten. Dit omdat het gaat om één en dezelfde energieverstoring.

Acupunctuur kan bijvoorbeeld bij de behandeling van een lichamelijke klacht de prikkelbaarheid of somberheid verminderen.

Acupunctuur heeft - wat minder bekend is - een preventieve werking, iemand die in balans is, beter in evenwicht, wordt minder snel ziek.

Acupunctuur valt buiten eigen risico en zorgverzekeraars vergoeden de consulten geheel of gedeeltelijk bij een aanvullende verzekering. Wilt u weten wat voor u de mogelijkheden zijn, neem contact op met de zorgverzekeraar.

Acupunctuur is een individuele behandeling toegespitst op u als persoon. Acupunctuur is een aanvulling op de reguliere geneeskunde om lichamelijke en/of geestelijke klachten te verminderen of weg te nemen.

Gobin Acupunctuur Sleedoorn 61 7822 AN EMMEN Mobiel: 06 50566946 Behandelaar: Els Gobin www.acupuncturist.nu mail@acupuncturist.nu

Praktijk Heuveling

Noorderdiep 80 7876 CD Valthermond Telefoon: 0599-661775 Behandelaar: Monique Heuveling www.praktijkheuveling.nl info@praktijkheuveling.nl

Shu praktijk voor acupunctuur-shiatsu-qigong Vaart Zuidzijde 9 9401 GE Assen Telefoon: 0561-476651 Behandelaar: Ineke Rietvelt www.shu-acupunctuur.nl info@shu-acupunctuur.nl

Acupunctuur Assen

De hoven 17 9454 PS Ekehaar Telefoon: 0592 345134 Mobiel: 06 43229722 Behandelaar: Martin Hingstman www.acupunctuur-assen.nl martin.hingstman@home.nl

Acupunctuurpraktijk Schreuder Kloosterstraat 10 7963 AH Ruinen Telefoon: 0522-472045 Behandelaar: Reinier Schreuder www.fysiotherapie-ruinen.nl info@fysiotherapie-ruinen.nl

Praktijk Acupunctuur en Shiatsu, Gea van Geenen

Het Haagje 109 7902 LD Hoogeveen Mobiel: 0634407267 Telefoon: 0522253669 Behandelaar: Gea van Geenen www.praktijkvangeenen.nl info@praktijkvangeenen.nl

Fjodor Poort Arts en Acupuncturist Lindenlaan 35 7909 AT Hoogeveen Mobiel: 06 16594272 Telefoon: 0528 262254 Behandelaar: Fjodor Poort www.fjodorpoort.nl info@fjodorpoort.nl

Celestien Praktijk voor Acupunctuur

Paramedisch Centrum Klazienaveen Kruizemunt 3 7892 AE Klazienaveen Mobiel: 06 42083702 Behandelaar: Marion van der Krogt www.celestien.nl info@celestien.nl

Long Fei Feng Wu

Noorderdiep 57 9521 BB NIEUW BUINEN Telefoon: 0599 853800 Mobiel: 06 28028220 Behandelaren: Bernard Nessensohn & Janet Holtkamp www.longfeifengwu.eu info@longfeifengwu.eu

Bent u nieuwgierig geworden?

Een acupunctuur behandeling is geschikt voor iedereen en voor alle leeftijden.

Neem contact op met een van de hiernaaststaande NVA of Zhong acupuncturisten.

RecoveryRx is Medical Innovation Award Winner!!

De oplossing voor al uw pijn zonder het gebruik van medicijnen.

Recovery Rx® is een revolutionair zelfhulpmiddel voor pijnvermindering dat 5 x beter is dan verkrijgbare geneesmiddelen. Recovery Rx® is een draagbaar, pulserend korte golf EMP apparaat dat gebruikt wordt ter vermindering van pijn, ontsteking, zwelling en bespoediging van het genezingsproces.

Recovery Rx® is 100% veiliger tegen de helft van de kosten.

Het makkelijk te gebruiken zelfhulpmiddel stelt u in staat zelf van uw pijnklachten af te komen zonder het gebruik van medicijnen.

De voordelen van het gebruik van de RecoveryRx® voor herstel na uw operatie omvat: • Vermindering van uw pijn en ontsteking • Bespoediging van uw genezingsproces • Makkelijk in gebruik • Lage kosten • Verminderde hersteltijd • Vermindering van littekenvorming • Geen gebruik van medicijnen

Meer dan 500.000 mensen over de wereld hebben al een significante, veilige, medicijnvrije pijnvermindering bereikt en ervaren een verhoogde kwaliteit van leven.

Het RecoveryRx® medisch apparaat is ontworpen voor een breed scala van medische klachten zoals hieronder beschreven: • • • • • •

Hernia pijnklachten Knie pijnklachten Gewrichtspijn Neurologische pijnklachten Tandheelkundige pijnklachten voor andere pijnklachten zie website

Afhankelijk van uw zorgverzekering kan RecoveryRX® in zijn geheel of gedeeltelijk worden vergoed.

Wacht niet langer en bestel nu uw RecoveryRx® in onze webshop!!!

Voor meer informatie: www.humanmedicalservices.nl

Gezondheid vormt een belangrijke bijdrage voor ons dagelijks geluk. We staan steeds vaker stil bij gezonde voeding, afvallen, sporten, ontspanning, ziektes, zorg, en meer. Kortom: het thema GEZONDHEID staat volop in de belangstelling.

Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant brengen regelmatig de special Gezondheid&Co uit, en de weekbladen van NDC mediagroep bevatten wekelijks de speciale pagina Gezondheid&Co. Daarnaast trekt de website van www.gezondheidenco.nl maandelijks meer dan 100.000 unieke bezoekers.

Wilt u met uw bedrijf adverteren in één van de uitgaven of op de website van Gezondheid & Co, neem dan contact op met ons team van Gezondheid&Co: T: 050 - 58 444 66.

E: rianne.marissen@ndcmediagroep.nl

VRAAG & ANTWOORD

Iedere vrouw krijgt er vroeg of laat mee te maken: de overgang. De een heeft er meer last van dan de ander. De redactie van Gezondheid&Co krijgt regelmatig vragen van lezers. Carina Twerda gaat op zoek naar de antwoorden.

Carina Twerda

M

aria Bootsma uit Leeuwarden zit sinds een paar maanden in de overgang. Ze verbaast zich elke keer weer over de opvliegers die ze heeft.

Van haar komt de vraag: Wat zijn opvliegers eigenlijk en wat kan ik doen om er wat minder last van te krijgen?

Marie-José de Laat, Verpleegkundig Overgangsconsulent in Groningen, legt het uit. ,,Een opvlieger wordt beschreven als een plotseling opkomende warmte in gezicht en nek, die zich uitstrekt tot over de borst. Dit duurt vaak enkele minuten en gaat meestal samen met roodheid in het gelaat. Vaak, vooral ’s nachts, gaat het ook gepaard met hevig transpireren.’’

Het heeft te maken met de daling van de oestrogeenspiegel. De hoeveelheid van het vrouwelijk hormoon oestrogeen daalt in de overgang. Oestrogeen zorgt voor borstgroei en vruchtbaarheid. De daling van oestrogeen

geeft de aanzet tot een plotselinge daling van de centrale thermostaat in de hersenen. ,,Om de lichaamstemperatuur aan te passen aan dit nieuw ingestelde niveau treden er mechanismen in werking om warmte af te voeren, net als wanneer je het erg warm hebt: transpireren, verwijding van bloedvaatjes in de huid, soms hartkloppingen.”

Volgens Marie-José de Laat kunnen opvliegers zich al ruim vóór de laatste menstruatie aandienen, aangezien de hormoonspiegel dan al schommelt. Ook zijn er stoffen die een opvlieger uitlokken, zegt De Laat. Suikers, cafeïne (koffie, zwarte thee, cola, chocolade), alcohol, pikante voeding, overgewicht, roken, uitdroging en stress. ,,De laatste is misschien wel de grootste trigger voor een opvlieger.”

Ze heeft enkele tips. ,,Opvliegers verbruiken in je lichaam veel vitaminen en mineralen. Het is dus belangrijk om goed op je voeding te letten. Hoe ouder je wordt hoe belangrijker dit is. Je lichaam gaat steeds zuini-

ger en selectiever om met wat je tot je neemt.

Als je jong bent kan je lichaam dat nog goed compenseren maar als je ouder wordt gaat dat steeds moeizamer.’’ ,,Luister dus goed naar je lichaam en zoek een voor jou passende oplossing. Allereerst beginnen met de leefstijl: stoppen met roken, meer bewegen, zo nodig afvallen. Daarnaast kunnen supplementen een handje helpen zoals producten met rode klaver en soja.

Deze fyto-oestrogenen kunnen de hormoonbalans wat stabiliseren.’’ ,,Je moet ze wel lang genoeg nemen om resultaat te merken, minstens vier tot zes weken. Fyto-oestrogenen zitten ook in lijnzaad. Ook maca, monnikspeper en zilverkaars kunnen verlichting geven bij overgangsklachten als opvliegers. Verder: omega-3 vetzuren, salie (zweetremmend) bijvoorbeeld als saliethee of munt (verkoelend) als thee of door de salade.’’ ,,Sommige vrouwen zijn gebaat bij mind-

fulness, acupunctuur of homeopathie. Een overgangsconsulente kan adviseren. Als niets helpt en de opvliegers zijn zo hevig dat je niet normaal kunt functioneren, kun je met de huisarts overleggen of hormoontherapie voor jou geschikt is.”

Hebt u een vraag voor Carina, wilt u reageren of bent u specialist en wilt u meewerken aan deze rubriek? Stuur dan een mail naar gezondheidenco@ndcmediagroep.nl.

RECEPT

TWEE KEER TOSTI MAAR DAN ANDERS

D

e tosti is een heerlijk gerecht dat je prima kunt maken van brood dat al wat aan de oude kant is. Allemaal kennen we de tosti met kaas en ham of salami of de tosti hawaii, maar je maakt in een ommezien een aantal nieuwe variaties.

Om de tosti’s zo gezond mogelijk te houden - dat blijft het streven kun je gebruikmaken van speltbrood, volkoren- of zuurdesembrood. Heb je geen tosti-ijzer in huis? Geen probleem, een koekenpan heb je vast wel. Dat werkt ook.

Benodigheden Voor een tosti geitenkaas met honing: - twee sneetjes brood naar keuze; - plakje geitenkaas; - honing; - walnoten.

Geitenkaas en honing is een uitstekende smaakcombinatie. De liefhebbers zullen het beamen. Voeg enkele walnoten toe, mede ter aanvulling van de gezonde omega-3 vetzuren, en genieten maar.

Ken je de combinatie banaan-pindakaas al? Klinkt een beetje vreemd maar het is verrassend lekker. Probeer het eens.

Voor een tosti pindakaas met banaan: - twee sneetjes brood naar keuze; - (biologische) pindakaas (bijvoorbeeld van de gezondheidswinkel); - schijfjes banaan; - kaneel.

JOLANDA GERRITSMA

DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015 5

ALS JE BREIN JE BEDRIEGT Hoe kunnen je hersenen beelden of geluiden produceren die er niet zijn, maar je doen geloven dat ze echt zijn? Die vraag staat centraal tijdens de publieksacademie over psychose op 30 november, op initiatief van GGZ-instelling Lentis en Dagblad van het Noorden.

Marte van Santen

E

en psychose, dat is iets engs. Een verwarde toestand waarin mensen stemmen horen en dingen zien die er niet zijn. Waarin ze, in het ergste geval, totaal doordraaien en zichzelf en anderen vreselijke dingen aandoen.

Dat is althans het beeld dat heerst bij de meeste mensen. Niet zo gek als je bedenkt dat de nare gevallen de enige zijn die het nieuws halen. Maar de werkelijkheid is een heel andere, weet psychiater Rikus Knegtering. ,,Mensen met een psychose zijn zelden gevaarlijk. Sterker, door hun kwetsbaarheid zijn ze juist vaak zelf het slachtoffer van uitbuiting en geweld. Maar die verhalen komen nooit in de krant.”

Samen met Lentis-collega en medisch socioloog Stynke Castelein doet Knegtering al jaren onderzoek naar psychoses. Dat is hard nodig, want nog steeds snappen artsen niet precies wat een psychose precies veroor-

zaakt en wat er dan in de hersenen gebeurt. ,,Wat we wel weten, is dat het een combinatie is van aanleg en omgevingsfactoren”, zegt Knegtering. ,,Drugsgebruik kan een trigger zijn. Maar ook trauma’s als seksueel misbruik, mishandeling of pesten kunnen tot een psychose leiden. We vermoeden dat dat soort ervaringen het risico verhogen, omdat ze bijdragen aan een chronisch gevoel van onveiligheid, vernedering en ‘er niet bijhoren’. Jongeren die daarmee opgroeien, lijken als volwassenen bij stress sneller psychosesymptomen te krijgen.”

Het lastige is dat die symptomen in de beginfase vaak lastig te herkennen zijn. Iemand is bijvoorbeeld een beetje achterdochtig of rusteloos, slaapt slechter, glimlacht steeds zonder duidelijke reden of trekt zich meer en meer terug. ,,Zeker in de puberteit de periode waarin een psychose vaak voor

6 DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015

‘Ook als patiënten herstellen, krijgen ze in de maatschappij vaak te maken met vooroordelen en onbegrip’

het eerst optreedt - valt zulk gedrag niet direct op”, verklaart Stynke Castelein. ,,Toch is het belangrijk om tijdig aan de bel te trekken als je als omgeving het gevoel hebt dat er iets niet pluis is. Want hoe eerder een patiënt leert om goed met de verschijnselen om te gaan, hoe groter de kans dat je ergere problemen kunt voorkomen.”

Dat is des te belangrijker omdat patiënten bij een volle psychose vaak helemaal vastlopen. Hun bedriegende, beangstigende gedachten en beelden, bijvoorbeeld over mensen die hen afluisteren of achtervolgen, worden zo overheersend dat ze gaan botsen met het dagelijkse leven en de omgeving. Normaal functioneren lukt dan meestal niet meer.

Gelukkig is in veel gevallen iets aan een psychose te doen. ,,Met de juiste behandeling komt een op de vijf patiënten helemaal van de problemen af”, aldus Knegtering. ,,Van de

Dr. Rikus Knegtering werkt als psychiater, opleider en hoofd research bij Lentis.

Medisch socioloog en senior onderzoeker dr. Stynke Castelein is waarnemend hoofd research bij Lentis.

Ervaringsverhaal Na afloop van de lezing over psychose op 30 november (zie Gratis lezing) presenteert Douwe de Haan (42) het boek Wereldveroveraar.

Hierin vertelt hij over zijn ervaringen met psychoses (bij een bipolaire stoornis) en geeft hij een boeiend inkijkje in de waanbeelden en complottheorieën die hem lange tijd teisterden. Lees meer over zijn verhaal op www.wereldveroveraar.com.

Cijfers rest houdt grofweg de helft af en toe klachten, waarmee ze goed kunnen leren omgaan.

De andere helft krijgt te maken met chronische verschijnselen. Zij hebben meestal langdurige zorg nodig.”

De juiste behandeling; ook daarnaar wordt bij Lentis veel onderzoek gedaan, samen met collega-instellingen. Dat gaat over meer dan enkel medicijnen. ,,We doen breinonderzoek naar hoe we de hersenen kunnen stimuleren of kalmeren”, zegt Castelein. ,,Maar we kijken bijvoorbeeld ook hoe we gedragstherapie en lotgenotencontact kunnen inzetten, en hoe we familie beter kunnen betrekken. Die zaken blijken namelijk net zo goed van groot belang in het herstelproces.”

Er gebeurt in Noord-Nederland veel op het terrein van psychosezorg, niet voor niets is Lentis in bezit van het Top GGZ-keurmerk voor de diagnose en behandeling van psy-

chose. Nu nog ervoor zorgen dat mensen meer bekend raken met de aandoening.

Knegterink: ,,Ook als patiënten helemaal herstellen, krijgen ze in de maatschappij vaak te maken met vooroordelen en onbegrip. Dat maakt het voor hen niet makkelijker. Zonde, vooral als je bedenkt dat zulke reacties vooral voortkomen uit onwetendheid. Wanneer omstanders begrijpen wat een psychose is en wat je eraan kunt doen, zijn ze vaak direct minder bang. En kunnen ze de mensen die er last van hebben het extra steuntje in de rug geven dat ze verdienen.”

Kijk voor meer informatie over psychose op: www.lentis.nl/behandeling/ psychosen-zorgprogramma www.psychosenet.nl www.psychischegezondheid.nl/psychowijzer www.ypsilon.org (patiëntenvereniging)

Gratis lezing Psychiater dr. Rikus Knegtering en medisch socioloog dr. Stynke Castelein verzorgen maandag 30 november in Groningen een gratis toegankelijke lezing over psychose. Locatie: Infoversum, Vrydemalaan 2. Aanvang: 20 uur.Aansluitend is er een paneldiscussie met sociaal psychiatrisch verpleegkundige Gerard Lohuis en ervaringswerker Lucien Kampijon. Er is volop de gelegenheid om vragen te stellen. Aanmelden via www.lentis.nl/lentis-publieksacademie.Deze Publieksacademie is een initiatief van Dagblad van het Noorden en Lentis, de organisatie voor geestelijke gezondheidszorg en ouderenzorg in Groningen, Drenthe en Friesland.

• 3,5 procent van alle Nederlanders krijgt in zijn of haar leven te maken met psychotische symptomen zoals verwardheid of dingen horen of zien die er niet zijn; • bij 1 procent van de bevolking (zo’n 130.000 mensen) zijn de psychotische klachten langdurig en zo serieus dat hun dagelijkse leven daaronder (ernstig) lijdt. We spreken dan van schizofrenie; • een psychose doet zich vaak (voor het eerst) voor tussen het 16de en het 30ste levensjaar; • mannen krijgen ongeveer twee keer zo vaak met psychoses te maken als vrouwen. Waarom precies is niet bekend. Mogelijk heeft het vrouwelijke hormoon oestrogeen een beschermende werking; • naar schatting zo’n 40 procent van de patiënten met een psychose krijgt niet of niet op tijd adequate hulp.

DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015 7

Zijn gratis koopavondconcerten zijn onbetaalbaar Hoe krijg je mensen die nooit naar het theater gaan toch naar theater vanBeresteyn in Veendam?

Bert Kraan had een even eenvoudig als doeltreffend idee. Geef iedere koopavond een concert in de foyer van theater vanBeresteyn Veendam. Nodig lokale artiesten uit en zet zonder entree te vragen de deur open.

D

e eerste keer, nu al twaalf jaar geleden, trad Kraan, een niet onverdienstelijk zingende operettezanger, zelf op voor veertig man in vanBeresteyn. Eenmalig. Sindsdien is het 24 koopavonden per jaar een warm bad in vanBeresteyn. De Stroatklinkers, het shantykoor Störmwind, bigbands of gemengde koren, iedere week is er een muzikale act die het publiek twee uur vermaakt. Na afloop van ieder concert sluit Kraan zelf af met een kort operettenummer.

Heel eenvoudig. Zonder begeleiding. Om de mensen een goede avond en wel thuis te wensen.

Het publiek groeide uit van een stuk of veertig mensen tot tegenwoordig iedere week tegen de tweehonderd.

Week na week is het stampvol. De eerste bezoekers komen al om zes uur zodat ze dan zeker weten dat ze een goed plekje hebben als het concert om acht uur begint.

Bert Kraan heeft in de loop van de jaren al heel wat mooie vriendschappen onder zijn ogen zien ontstaan.

Mensen komen week in week uit naar het theater. Ze raken met elkaar aan de praat en weten op den duur van elkaar wat er speelt, wat er goed gaat en wat moeilijk is.

Geregeld schieten gasten Kraan na afloop van een concert aan. Dan zeggen ze dat ze er zeker weer een week op kunnen teren. Daar doet hij het voor. Het kost geen cent, het levert geen cent op, maar het gevoel is onbetaalbaar. Dat gevoel komt ook over bij de artiesten.

Ze staan in de rij om tijdens de koopavonden in vanBeresteyn te spelen. Van koren tot bandjes, allemaal komen ze voor een habbekrats en een consumptiebon.

Mens, wat ben je mooi.

Dat mogen we best wat vaker beseffen. Daarom zet Menzis mensen in de schijnwerpers die ons inspireren om het mooiste uit onszelf te halen.

Wie Bert Kraan (77) Mooi mens omdat hij de deuren van het theater openzet

Help ons nog veel meer mooie mensen te in de schijnwerpers te zetten. Tip jouw mooie mens!

Stuur de redactie een mail naar mooimens@ndcmediagroep.nl. Of laat het ons weten via Twitter met #MooiMens.

Kraan verlaat graag het gebaande pad. Hij vult het programma niet alleen met de bekende, vertrouwde artiesten. Zo plukt hij ook muzikanten van straat. Daar kan hij echt lyrisch van worden, van die pubers die de sterren van de hemel spelen. Laatst nog: twee jochies die amper groter waren dan hun saxofoons, maar die ijskoud het dak van vanBeresteyn eraf speelden. En een andere keer een jongetje met zijn gitaar. Nooit les gehad, maar een talent… Die kids wil hij ook een kans geven.

Want de jeugd heeft de toekomst. En de concerten vormen verbindingen. Tussen de mensen, maar ook tussen generaties, weet de 77-jarige aanpakker in ruste.

Of nou ja, in ruste… Hij heeft meer projecten onder handen. Hij richtte Noaberschap op - een buurtvereniging die bingo’s organiseert en puzzeltochten en allerlei activiteiten voor kinderen. Honderd gezinnen zijn aangesloten. Door Noaberschap kennen de mensen elkaar, ze praten met elkaar, ze helpen elkaar. Verbinden, daar gaat het Kraan om.

Onlangs kreeg Kraan een welverdiend koekje van eigen deeg. Ieder jaar is traditioneel de bigband met leerlingen van het Veendammer Winkler Prins College te gast op de donderdagavond in vanBeresteyn. Samen geven ze een swingend concert. Natuurlijk kennen ze het operettenummer dat Kraan iedere week ten afscheid zingt. Dus toen Kraan zijn slotnummer zong, zette het orkest heel zachtjes in en begeleidde Kraan met een door de leerlingen geschreven arrangement. Speciaal voor hem. Zo’n mooi compliment had hij zijn hele leven nog niet gehad.

1447309350

DAGBLAD VAN HET NOORDEN donderdag 12 november 2015

Leeftijdskorting op de comfort douche

€ 7,50 per levensjaar

Geplaatst binnen 1 dag

Veiligheidsglas Comfortverhogende opties en accessoires

Op maat gemaakt voor uw badkamer

HERFSTSALE Vitalis Drachten

Kortingen op onze showroomcollectie tot 50%  Relaxfauteuils, Fietsen, scootmobielen, rolstoelen, rollators en hoog/laag bedden  Persoonlijk en deskundig advies Vitalis Drachten, Jade 32, 9207 GL Drachten Openingstijden: ma t/m vr 8.00 - 17.00 uur, za 10.00 - 17.00 uur

Extra lage instap met anti-slip vloer

Gratis brochure? Bel gerust 088 - 848 00 00 Of bezoek www.vitalis.nl

Kortingen tot 50%

Nieuw: al geleverd en geplaatst binnen 1 week!

Comfortabel douchen in een veilige badkamer Na een drukke dag voelt een warme douche vaak extra fijn om uw spieren en gewrichten volledig te laten ontspannen. Een hoge instap in uw bad of douche kan dan net een drempel zijn waardoor u niet lekker kunt ontspannen. De luxe comfort douche van Vitalis vervangt uw bad of douche en helpt u weer ontspannen en veilig douchen.

De comfort douche wordt volledig op maat gemaakt, waardoor een grote verbouwing niet nodig is. Dankzij onze 1-dag service kunt u de volgende ochtend direct genieten van een veilige en warme douche, wel zo ontspannen. En als extra service nemen wij uw oude bad of douche voor u mee.

✁ Onze adviseurs komen graag bij u langs voor een vrijblijvend adviesgesprek.

Ja, stuur mij een brochure

CD_SALE_LCDVHN_wk46

Comfort Douche Naam ___________________________________________ ________________ Adres ___________________________________________ ________________ Postcode ________________Plaats _________________________________ Telefoon ________________________________________________________ Stuur gratis naar: Antw.nr. 1071, 9200 VB Drachten

Bezoek ook onze showroom. Kijk op www.vitalis.nl/showrooms

Rekenvoorbeeld: Leeftijd 60 jaar 65 jaar 70 jaar 75 jaar 80 jaar

Uw voordeel 60 x € 7,50 = € 450,65 x € 7,50 = € 487,50 70 x € 7,50 = € 525,75 x € 7,50 = € 562,50 80 x € 7,50 = € 600,-

Deze acties zijn geldig t/m 31 december 2015 en gelden niet in combinatie met andere lopende acties en aanbiedingen. Plaatsing binnen 1 week geldt uitsluitend op onze comfort douche voorraadmodellen.

Supersnel 4G € 29,-

p.m.

1 GB + 100 min

Bijbetaalprijs: € 0,-

Ga naar Studentmobiel.nl/dvhn

9

Revalidatiearts Willemijn van Gils (rechts) met secretaresse Ellen de Jong.

B

ijna altijd komt de revalidatiearts in actie wanneer andere artsen hun werk al hebben gedaan. Het woord zegt het al: revalideren – letterlijk ’opnieuw waarde geven’ – komt aan de orde wanneer patiënten met een beperking moeten leven als gevolg van een ongeval, aandoening of chronische kwaal. ,,Over genezen hoor je ons niet zo vaak, meestal draait het om de vraag: hoe nu verder’’, zegt Gerlof Balk (58), eerste revalidatiearts bij Revalidatie Friesland en werkzaam op de locatie bij het MCL in Leeuwarden. ,,Een van de mooie dingen van ons vak is dat we kijken naar de hele mens en niet alleen naar de aandoening of kwaal’’, voegt Willemijn van Gils (33) toe. Zij is een collega van Balk, en werkzaam in ziekenhuis Tjongerschans in Heerenveen.

Verspreid over tien locaties in Friesland en in Steenwijk en Emmeloord werken de 25 revalidatieartsen met een breed samengesteld team van andere zorgverleners aan hun veelzijdige taak. Anders dan andere medisch specialisten zijn zij niet in dienst van ziekenhuizen of een eigen maatschap, maar vallen ze allemaal onder de dit jaar honderd jaar bestaande zorgorganisatie Revalidatie Friesland, die haar hoofdvestiging heeft in Beetsterzwaag.

Zelfstandigheid heeft grote voordelen, zeggen Van Gils en Balk. ,,We praten veel over het vak, stippelen gezamenlijk beleid uit en kiezen zoveel mogelijk voor eenzelfde soort aanpak bij vergelijkbare patiënten.’’

Bij een groot aantal beperkingen komt de revalidatiegeneeskunde om de hoek kijken, van neurologie tot heelkunde en van pijnbestrijding tot de gevolgen van kanker. ,,Wij zien heel veel verschillende patiënten. Daarnaast kennen we ook een zekere specialisatie.

De ene revalidatiearts is wat meer bezig met neurologische aandoeningen, een ander

Gerlof Balk voor de ’personeelsboo

FOTO ALEX J. DE HAAN

behandelt vooral patiënten met beperkingen aan het bewegingsapparaat.’’

HOE VERDER? Altijd gaat het erom hoe de patiënt functioneert in het dagelijks leven, het gezin, het werk en waar nog gezondheidswinst mogelijk is. ,,Een verschil met andere specialismen is ook dat we wat minder bezig zijn met de vraag hoe het zo is gekomen en wat meer met de vraag: hoe verder? Het is mooi om daar samen aan te werken met de patiënt en onze breed samengestelde teams van deskundigen.’’

Willemijn van Gils werkte na haar studie medicijnen als basisarts in het Zwolse revalidatiecentrum Vogellanden toen de keus viel om revalidatiearts te worden. In Groningen en Beetsterzwaag deed ze vervolgens de vier jaar durende studie die daarvoor nodig is, en inmiddels werkt ze drie jaar voor Revalidatie Friesland in Heerenveen.

Gerlof Balk had aanvankelijk voor orthopedie gekozen, maar raakte als assistent-arts in het Rotterdamse Dijkzigt in de ban de revalidatiegeneeskunde. ,,Ons vak vraagt een andere manier van denken, dat sprak me aan.’’

De bijzondere positie van revalidatieartsen staat nauwe samenwerking binnen de ziekenhuizen niet in de weg. Van Gils: ,,We zijn onderdeel van verschillende multidisciplinaire overleggen. Bij neurologie is dat standaard. Over patiënten met MS, parkinson of andere chronische aandoeningen praten we mee vanaf dag 1.’’ In Leeuwarden bezoeken Balk en zijn zeven collega’s met grote regelmaat de vergaderingen van specialisten. Ook gebeurt dat wel op afroep. ,,De ene afdeling heeft ons beter op het netvlies dan een andere. We moeten er soms wel wat moeite voor doen om goed in beeld te blijven.’’ ,,We worden altijd ingeschakeld bij patiënten die met een beperking verder moeten

10 DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015

ALTIJD VOORUIT KIJKEN Herstel waar mogelijk, aanvaarding waar noodzakelijk.

Revalidatiegeneeskunde kijkt altijd vooruit.

Hans Willems

leven. Denk aan mensen die door een beroerte gehandicapt raken, patiënten bij wie een amputatie plaatsvindt of een andere chirurgische ingreep die blijvende beperkingen met zich meebrengt.’’

In dat laatste geval worden de revalidatieartsen vroegtijdig ingeschakeld. ,,We praten dan vooraf al mee over het behandeltraject.

Het is bijvoorbeeld heel belangrijk dat in de gipskamer al rekening wordt gehouden met het oefenprogramma dat patiënten krijgen.’’

Toch is er ook een grijs gebied, erkennen de beide artsen. Willemijn van Gils vertelt dat er wel eens patiënten binnenlopen die zich hardop afvragen wat ze bij ons te zoeken hebben. ,,Er zijn situaties waarin je kunt twijfelen of de revalidatiegeneeskunde iets kan toevoegen. Het hangt er erg vanaf wat een patiënt zelf nog wil of kan bereiken.

Revalidatiegeneeskunde is vrijwel altijd aanvullende zorg en dus zal er altijd overleg zijn met de andere behandelaars.’’

Praten is een belangrijk onderdeel van het vak van revalidatiearts. ,,Bij de intake nemen we de tijd om de patiënt goed te leren kennen. Wat is de beperking, welke doelen moeten we nastreven, wat zijn de omstandigheden privé en op het werk? Het gebeurt ook wel dat mensen hier in trainingspak binnenkomen. Dan moet je uitleggen dat een revalidatiearts geen superfysiotherapeut is of zo.’’

Behandeling in eigen omgeving is een belangrijk uitgangspunt voor Revalidatie Friesland. Vandaar de locaties bij de vier Friese ziekenhuizen en in een aantal kleinere kernen. Het gaat zelfs nog verder: er wordt ook geëxperimenteerd met telemedicine, een techniek om via een beeldschermverbinding patiënten thuis te begeleiden, en met apps als ondersteuning van de behandeling.

DICHTBIJ Soms is opname in de kliniek van RF in Beet-

SPORT & BEWEGEN

SANDERTJE!

T

om’ van Revalidatie Friesland, naast het MCL in Leeuwarden.

sterzwaag noodzakelijk. Bijvoorbeeld voor patiënten die zich thuis nog niet zelfstandig kunnen redden of zo’n intensief programma moeten volgen dat heen en weer reizen een te grote last zou zijn. Van Gils: ,,Even weg uit eigen omgeving kan soms ook om psychische redenen noodzakelijk zijn, maar het uitgangspunt is altijd dat we eerst kijken naar behandeling dichtbij huis.’’

Bij chronische pijnklachten speelt revalidatiegeneeskunde een belangrijke rol, vooral wanneer de achtergrond van de klachten onduidelijk is. ,,Heel vaak gaat het om patiën-

Het hangt er erg vanaf wat een patiënt zelf nog wil of kan bereiken ten met zeer complexe problemen. Samen met andere specialisten en ons eigen revalidatieteam bekijken we dan wat er nog mogelijk is om de pijn te verlichten. Maar vooral gaat het er dan om dat mensen leren leven met hun beperking. Het is mooi om te zien dat je soms nog veel kunt bereiken.’’

Sinds een aantal jaren is revalidatie bij patiënten met kanker in opkomst. Bij verschillende soorten van die ziekte worden de botten en spieren aangetast, is sprake van chronische pijn en algehele verslechtering van de conditie. Behandelteams van Revalidatie Friesland kunnen helpen bij het verminderen van die gevolgen en het leren leven met de beperkingen.

Willemijn van Gils is secretaris van de medische staf van RF. ,,We komen geregeld bij elkaar. Ook hebben we besprekingen waarbij

FOTO NIELS WESTRA

we het behandeltraject van een willekeurige patiënt bespreken. Anoniem uiteraard. Dan bekijken we hoe het is gegaan, of het mogelijk anders had gekund. Dat zijn leerzame gesprekken.’’

VERWACHTINGEN Van Gils haalt het voorbeeld aan van een ms-patiënt die van elders in het land naar Friesland verhuisde. ,,We hebben een eerste gesprek gehad om elkaar te leren kennen.

Hoe is de huidige toestand, wat voor behandeling is ze gewend, welke verwachtingen zijn er. Op grond daarvan maken we met het revalidatieteam een programma.’’ ,,Bij MS is vermoeidheid een veel voorkomend verschijnsel, dus dat geeft beperkingen in wat nog mogelijk is. Het is zoeken naar de juiste balans. Soms wil een patiënt te veel of te snel en dan moeten we zien de verwachtingen wat te temperen.’’

Bij de meeste patiënten duurt de behandeling drie, vier maanden. ,,Dan moet er een situatie zijn bereikt waarin mensen zelfstandig verder kunnen, bijvoorbeeld met een oefenprogramma. Wij reiken de kennis en de informatie aan waarmee mensen zelf verder kunnen.’’

De revalidatiearts is over het algemeen de regisseur, degene die het overzicht houdt en de behandeling aanstuurt. De behandeling zelf is in handen van andere teamleden (zie kader). Alleen bij sommige medisch-specialistische handelingen draait de arts zelf aan de knoppen.

Hoe veelzijdig de revalidatiegeneeskunde ook is, het komt nog altijd voor dat artsen voor nieuwe situaties komen te staan. ,,Elke patiënt is uniek. De medische handboeken kunnen nog zo dik zijn, verrassingen zijn altijd mogelijk. Vooral in de combinatie van fysieke beperkingen en psychische nood kan elke patiënt toch weer anders zijn.’’

Veelzijdig De revalidatiearts kan zich laten bijstaan door een breed samengesteld team van deskundigen. Een optelsom leert dat er dertien disciplines zijn vertegenwoordigd.

– fysiotherapeut – bewegingsagoog – ergotherapeut – logopedist – psycholoog – psychomotorisch therapeut – cognitief revalidatietherapeut – maatschappelijk werker – muziektherapeut – activiteitentherapeut – sociaal cultureel werker – geestelijk verzorger – verpleegkundige

aringa whakarongo! Kia rite!

Schreeuwend sta ik in de tuin de haka van The All Blacks te oefenen - ik leg straks nog wel even uit waarom. Sinds het WK rugby ben ik, net als heel Nederland trouwens, in de ban van rugby. Helden zijn het.

Bikkels.

Rijst meteen de vraag waarom ik nooit eerder bevangen ben geraakt door deze sport. Waarschijnlijk omdat rugby in het verleden gewoon minder aandacht kreeg. Minder aandacht in de kranten, op de sociale media en op scholen. Dat laatste komt natuurlijk omdat sportdocenten maar een beperkt aantal uren tot hun beschikking hebben en daardoor moeten kiezen tussen verschillende sporten. Rugby past daarin klaarblijkelijk nog niet.

But a change is gonna come! Want het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft baanbrekende onderzoeksresultaten naar buiten gebracht: leerlingen die frequenter sporten, boeken in twee jaar tijd een leerwinst van vijf maanden.

Ja, u leest het goed: vijf maanden leerwinst! Dat is 20,8 procent! Cijfers waar scholen, als ze zichzelf serieus nemen, niet meer omheen kunnen natuurlijk.

Dat realiseerde staatssecretaris Sander Dekker zich ook en dus adviseerde hij dat leerlingen drie uur per week moesten gaan sporten. Zo, zo, Sandertje, dacht ik. Jij durft. Een cynisch ondertoontje? Ja. Want slappe hap, natuurlijk. Dekker had moeten inzetten op élke dag sport.

Prof. dr. Scherder - inderdaad, die van De Wereld Draait Door - is het met me eens. Hij vond drie uurtjes ook ‘nogal zuinigjes’. Want hoe meer sensorische stimulatie door beweging, hoe beter. Dekker had er gewoon moeten inknallen. ,,Gezien de nieuwste inzichten kunnen we er niet meer omheen. Leerlingen krijgen vanaf vandaag élke dag twee uren sport op school! De school wordt één grote actieve ontwikkelfabriek! Einsteintjes creëren! Zin in!”

Dekker zou een held zijn geweest.

Maar goed, waarschijnlijk heeft de beste man nooit aan rugby gedaan en durfde hij er niet in te knallen. Werk aan de winkel dus. Ik heb onze staatsecretaris meteen uitgenodigd om een keer met me mee te gaan naar de Feanster Rugby Club; even meetrainen. Karakter kweken.

Vandaar de haka dus. Ik ga die gasten zo imponeren met m’n Maori-krijgsdans dat ik daarna soepeltjes door die verdedigingslinie snijd. Met Dekker in m’n kielzog. Alles voor méér sport op school!

Taringa whakarongo! Kia rite!

JAN HOSPES

DA G B L A D VA N H E T N O O R D E N D O N D E R D A G 12 N O V E M B E R 2 015 11

12 donderdag 12 november 2015 DAGBLAD VAN HET NOORDEN

BOXSPRINGS MATRASSEN TOPMATRASSEN BIJMEUBELEN BEDTEXTIEL

MEER DAN 1000 BOXSPRINGS IN DE AANBIEDING!

Home 300 Boxspring-aanbieding inclusief gestoffeerd hoofdbord, pocketvering matrassen en comfortschuim topmatras.

Vlakke uitvoering, 180x210cm

Home 175 Pocketvering boxspring inclusief genopt hoofdbord, pocketvering matrassen & comfortschuim topmatras.

Vlakke uitvoering, 160x200cm.

Van € 2040,-

NU 50%

NU € 1020,- KORTING

Van € 2420,-

Lifestyle 100 Pocketvering boxspring inclusief gestoffeerd hoofdbord, pocketvering matrassen, comfortschuim topmatras en design bedpoten. Vlakke uitvoering, 180x210cm

RUIM 40%

NU € 1480,- KORTING

Van € 1780,-

NU € 899,- KORTING

SwissSense.nl

Autovakantie Duitsland

85

3-8 dagen vanaf

Daarom boekt u deze vakantie: ¡ Nu 10,- korting per boeking met actiecode NDC22001 ¡ Hotel gevestigd in traditioneel vakwerkhuis ¡ Verblijf op basis van All Inclusive

RUIM € 800,-

KOOPZONDAG 15 NOVEMBER

All Inclusive Sauerland Compleet genieten in het veelzijdige Sauerland! Deze streek staat bekend als ideale bestemming voor wandelliefhebbers. Ontdek de veelzijdige natuur, levendige steden, pittoreske dorpen en rivieren.

In de winterperiode kunt u uitstekend terecht in het nabijgelegen skigebied Wintersport – Arena Sauerland, waar u kunt skiën, langlaufen en winterwandelen.

Haus Keuthenêêê in Elleringhausen

Haus Keuthen

Het sfeervolle Haus Keuthen ligt in het centrum van het vakwerkdorpje Elleringhausen, op ca. 6 km van Olsberg. Het hotel is gevestigd in een traditioneel vakwerkhuis en heeft een klassiek Duitse inrichting. Het hotel beschikt over een receptie met kluisjes, restaurant, televisieruimte en een fitnessruimte met sauna (tegen betaling). Uw kamer is voorzien van een televisie en badkamer met bad en/of douche, toilet en föhn. Bij het hotel is gratis parkeergelegenheid aanwezig.

10,- korting per boeking met actiecode NDC22001 Inclusief: 3-8 dagen verblijf in Haus Keuthen, ontbijtbuffet, lunchpakket, dinerbuffet, drankjes van 18.00-21.00 uur (frisdrank, wijn, bier, koffie en thee) en Sauerlandkaart.

Exclusief: zie onze website.

Aankomst: van 20 november 2015 t/m 28 oktober 2016.

3 dagen vanaf 85,4 dagen vanaf 114,5 dagen vanaf 147,8 dagen vanaf 249,-

Boek vóór 23 november op Kras.nl/73611 Ga naar Kras.nl/73611, kies uw datum en prijs en klik op boek nu.

Voer bij stap 1 actiecode NDC22001 in en u ontvangt 10,- korting per boeking. Of bel 0900-9697 (70 cpg) o.v.v. reisnummer 73611 en actiecode NDC22001 Prijzen zijn vanafprijzen p.p. o.b.v. 2 pers. excl. reserveringskosten en Calamiteitenfonds