SHIKSHANSHASTR VIDYARTHI-SHIKSHAKANMADHE BAHUBHASHIKATA VIKASAN VA PARINAMKARIKATA

Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language, Online ISSN 2348 3083, SJ IMPACT FACTOR 2021: 7.278, www.srjis.com PEER REVIEWED & REFEREED JOURNAL, JUNE JULY, 2022, VOL 10/52 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थी शिक्षकाांमध्येबहुभाशिकताकार्यक्रमाचेशिकसनिपरिणामकािकता िामिणशििे सहाय्यकप्राध्यापक , ज्ञानगंगाशिक्षणिास्त्रमहाशिद्यालय , पुणे51 Paper Received On: 25 JULY 2022 Peer Reviewed On: 31 JULY 2022 Published On: 1 AUGUST 2022 1990 च्यानंतर‘खाउजा’ प्रशतमानानेजागशतकस्तरािरस्थलांतररतहोणाऱयांचेप्रमाणिाढलेियात भारतीयनागररकांचाअग्रक्रमानेसंदभभद्यािालागेल , शिदेिातनोकरीव्यिसायाच्याशनशमत्तानेस्थलांतरिाढलेि शिशिधदेि , धमभप्रांतातीललोकएकत्रयेऊनएकउदयोन्मुखसमुदायआकारासआला , िहास्थलांतररतांचा समुदायबहुसंस्कृशतक , बहुभाशिकस्वरूपाचाहोताशजज्ञासूमानिीमनानेसततअभ्यासशचंतनातूनबहुभाशिक असण्याचेमहत्त्वअधोरेखखतकेलेआशणआतरराष्ट् रीयस्तरािरबहुभािािादअसानिग्रहउदयासआला कीिर्य:बहुभाशिकता ,जागरूकताकायभक्रम ,पररणामकारकता Scholarly Research Journal's is licensed Based on a work at www.srjis.com 1. प्रस्तािना जागशतकीकरणाच्या युगामध्ये तर ज्ांना कायभकतृभत्व अथिा ध्येय, गाठायचे आहे, त्ांना बहुभाशिकअसणे आिश्यकआहे कारणतीकाळाची गरजआहे जसे व्यखिमत्त्वाचे बहुआयामआहेत त्ामध्ये बहुभाशिकता हा एक महत्त्वाचा आयाम आजच्या काळात बनला आहे ि यापुढेही तो शिकशसत स्वरूपातअसेल. असाकयासभािातज्ञांनीव्यिकेलेलाआहे. मगबहुभाशिकअसणे म्हणजे तरीकाय ? तरएखादीव्यिीएखादासमुदायसंिादासाठीशकंिाभाशिक देिाण घेिाणीसाठी एका भािेबरोबर दोन शकंिा अशधक भािांचा िापर करीत असतो तेव्हा त्ास बहुभाशिक / बहुभाशिकता (Multilingualism) म्हटले जाते. (मॅकशमलनइंग्रजीिब्दकोि) थोडक्यात, “A person who can understand more than two languages at a time is known as multilingual.” (Wikipedia, 2018) अिा या जागशतक गरजेच्या संकल्पने संदभाभत शिक्षकांना जागरूकता आहे का ? या प्रश्नाच्या उकलनाकररता आशण बहुभाशिकता या संकल्पनेसंदभाभत अिगत करण्याकररताप्रस्तुतसंिोधनकायभ हातीघेण्यातआले Abstract

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12957 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 2. सांिोधनाचीगिज: 1. शिद्यार्थ्ाांचा समतोल बौखिक शिकास करायचा असेल तर सिभच भािांना सारख्या प्रमाणात महत्त्व देण्यासाठी 2. शिद्याथी शिक्षकांमध्ये बहुभाशिकतेबाबत शकती प्रमाणात जागरुकता आहे हे माशहत करून घेण्यासाठी 3. शिद्याथी शिक्षक, शिक्षक शिद्यार्थ्ाांना शभन्न भाशिक समाजात बहुभाशिकता किी महत्त्वाची आहे हे सांगण्यासाठी. 3. सांिोधनाचेमहत्त्व : 1. प्रस्तुत संिोधनामुळे बी.एड.चे शिद्याथी शिक्षक िालेय शिद्याथी िालेय शिक्षक यांना बहुभाशिकतेबाबतचाव्यापकदृशष्ट्कोनशमळेल 2. बहुभाशिकतेचापुरस्कारकरूनबहुभाशिकतेलाचालनादेण्यासाठी 3. प्रस्तुत संिोधनामुळे शिद्यार्थ्ाांच्या मनातील शिशिष्ट् भािे बाबतची भीती ि भािेबाबतचा आकस नाहीसाहोण्याससहाय्यताहोईल. 4. समस्या विधान: शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थी शिक्षकाांमध्ये बहुभाशिकता जागरूकतेसाठी कार्यक्रमाचे शिकसनि त्याच्यापरिणामकािकतेचाअभ्यासकिणे. 4.1 संशोधनाचीउविष्टे: 1. शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांचाबहुभाशिकते शििर्ीच्यासद्यस्थर्थतीचाआढािाघेणे 2. शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांसाठीबहुभाशिकताजागरूकताकार्यक्रमाचे शिकसनकिणे. 3. बहुभाशिकताजागरूकताकार्यक्रमाचीपरिणामकािकतातपासणे 4.2. संकल्पनात्मकिकार्ाात्मकव्याख्या 4.2.1 संकल्पनात्मकव्याख्या: 1.बहुभाविकता:- “एखादी व्यक्ती शकांिा एखादा समूह सांिादासाठी शकांिा देिाण घेिाणीसाठी एका भािेबिोबि दोन शकांिा अशिक भािाांचा िापि किीत असेल तेव्हा त्यास Multilingualism म्हटले जाते.” (मॅकशमलनइांग्रजीिब्दकोि) “Using or expressed in several languages.” (www.merriam_webster.com )

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12958 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language “एखाद्या व्यक्तीची शकांिा समुदार्ाची तीन शकांिा तीनपेक्षा अशिक भािाांमध्ये प्रभािीपणे सांिाद सािण्याचीक्षमताम्हणजे बहुभाशिकता.” 2.परिणामकािकता: “The degree to which something is successful in producing a desired result success.” (Oxford Dictionaries.com) 4.2.2 कार्ाात्मकव्याख्या: 1. बहुभाविकता: मिाठी, शहांदी सह इांग्रजी िा अन्य कोणत्याही भािाांचा ( बोली ि प्रमाण भािाांचा) सांिादात, चचेत, अध्यर्न अध्यापनात सहजआशणसुगमपद्धतीने िापिम्हणजे बहुभाशिकताहोर् 2. परिणामकािकता: बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाच्या अांमलबजािणीनांति शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थीशिक्षकाांच्याबहुभाशिकताजागरूकतेमध्ये झालेलाबदल 3. वशक्षणशास्त्र अभ्यासक्रम: माध्यशमक स्तिाििील शिक्षकी पेिा किण्यासाठी तर्ाि किण्यात आलेलादोनििायचाशिक्षणिास्त्रअभ्यासक्रम 4. वशक्षणशास्त्र महाविद्यालर्: माध्यशमक स्तिाििील शिक्षकी पेिासाठी शिक्षक घडशिण्याकरिता तर्ािकिण्यातआलेलादोनििायचाशिक्षणिास्त्रअभ्यासक्रमिाबशिणािीमहाशिद्यालर्े 5. विद्यार्थी वशक्षक: माध्यशमक स्तिाििील शिक्षकी पेिासाठी सक्षम बनशिणािा दोन ििायचा शिक्षणिास्त्रअभ्यासक्रमशिकणािे शिद्यार्थी. 6. जागरूकता कार्ाक्रम: बहुभाशिकतेशििर्ी शिद्यार्थी शिक्षकाांची असलेली मते त्याांचे शिचाि र्ाबाबत माशहती करून घेणािा, तसेच शिद्यार्थी शिक्षकाांमध्ये बहुभाशिकता रुजशिणािा उपक्रम ि कृतीांचा समूह. (तज्ाांची व्याख्याने, स्व्हशडओ, पीपीटी, गटचचाय, भाशिक खेळ, भािण लेखन शििर्क शिशिि उपक्रम आदीांनीर्ुक्त.) 4.2.3 संशोधनाचीगृवहतके 1. िाष्ट्ीर् शिक्षक शिक्षण परििदेच्या NCTE दोन ििायच्या शिक्षणिास्त्र पदिी अभ्यासक्रमाच्या आिाखड्यातबहुभाशिकतेिि (Multilingualism) भिदेण्यातआलेलाआहे (NCTE, 2014) 2. शिक्षणिास्त्रमहाशिद्यालर्ातप्रिेिघेणािे शिद्यार्थी शिक्षकबहुभाशिकअसतात. (कोठािी, 1966) 3. बहुभाशिकतेच्या िापिामुळे शिद्यार्थ्ाांची शिचािक्षमता सजयनिीलता ि व्यस्क्तमत्त्व र्ािि िनात्मक परिणामहोतो. (www.multilingualism.org.retrieved/2010/09/16) 4. बहुभाशिकतेच्या िापिामुळे शिद्यार्थ्ाांच्या आकलन क्षमतेत िाढ होऊन ते कुिलतेने समस्या शनिाकिणकरूिकतात (Cummins,1981)

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12959 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 4.2.4 संशोधनप्रश्न: शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थी शिक्षकाांचीबहुभाशिकतेशििर्ीसद्यस्थर्थतीकार्आहे? 4.2.5 संशोधनपरिकल्पना:  संशोधनपरिकल्पना: बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाच्या अांमलबजािणीनांति शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थी शिक्षकाांच्या बहुभाशिकताजागरूकतेमध्ये पूिय िउत्तिचाचणीप्राप्ाांकाांच्यामध्यमानातसार्थय फिकआढळूनर्ेईल.  शून्यपरिकल्पना: बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाच्या अांमलबजािणीनांति शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थी शिक्षकाांच्या बहुभाशिकता जागरूकतेमध्ये पूिय ि उत्ति चाचणी प्राप्ाांकाांच्या मध्यमानात सार्थय फिकआढळून र्ेणाि नाही. 4.2.6 संशोधनाचीव्याप्ती, मर्ाादािपरिमर्ाादा  संशोधनव्याप्ती: 1 प्रस्तुत सांिोिन हे महािाष्ट्ातील सिय शिक्षणिास्त्र महाशिद्यालर्ातील शिद्यार्थी शिक्षकाां साठी उपर्ोगी आहे  संशोधनमर्ाादा: 1. प्रस्तुत सांिोिनामध्ये शिद्यार्थी शिक्षकाच्या भािना, आशर्थयक परिस्थर्थती, अभ्यास सिर्ी र्ा बाह्य चलाांििशनर्ांत्रणठेिण्याचाप्रर्त्नकेलेलानाही. 2.प्रस्तुतसांिोिनातभाशिककौिल्ाांपेक्षाबहुभाशिकताजागरूकतेििअशिकभिदेण्यातआला 3.प्रस्तुत सांिोिनात फक्त 1964 66 चा कोठािी आर्ोगाने साांशगतलेल्ा शत्रभािा सूत्राचाच आिाि घेण्यातआला 4.प्रस्तुत सांिोिनात 2014 च्या िाष्ट्ीर् शिक्षक शिक्षण परििदेच्या बी.एड. अभ्यासक्रम आिाखड्यातील “अभ्यासक्रमाांतगयतभािेचीव्याप्ी” Language across curriculum र्ाकोसयचाचआिािघेण्यातआला. संशोधनाचीपरिमर्ाादा: 1. प्रस्तुत सांिोिन पुणे शजल्ह्ह्यापुितेच मर्ायशदत असून पुणे शजल्ह्ह्यातील 6 शिक्षणिास्त्रमहाशिद्यालर्ातील मिाठीमाध्यमाच्यास्ददतीर्ििायच्या 250 शिद्यार्थीशिक्षकाांपुितेचमर्ायशदतआहे 2. प्रस्तुत सांिोिन सांिोिक शनशमयत बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमातील उपक्रमाांपुितेच मर्ायशदत आहे

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12960 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 3. प्रस्तुतसांिोिनहे बहुभाशिकतेपुितेचमर्ायशदतआहे. 4. प्रस्तुत सांिोिनात सांिोिकाने बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाांमध्ये फक्त मिाठी, शहांदी, इांग्रजी र्ा 3 भािाांचासमािेिकेलेलाआहे 4.2.7 सांिभयसाशहत्याचाआढािा: संिोधन शिियाच्या अनुिंगाने संिोधकाने संबंशधत साशहत्ाचा ि पूिभ संिोधनाचा आढािा घेतला. पुस्तके , माशसके , िृत्तपत्रे, संिोधन प्रबंध, या संदभाभत व्यिखस्थतपणे आढािा घेऊन आपल्या संिोधनशिियाचीपूरकआधारसामग्रीशिियकशििेचनकेलेलेआहे संबंवधतसावहत्याचािपूिासंशोधनाचाआढािा अ .क्र . 1. पुस्तके 2. मावसके 3. िृत्तपत्रे 4. शब्दकोश 5.पूिा संशोधन अहिाल 6. संकेतस्र्थळे एकूण सांख्या इांग्रजी इांग्रजी शहंदी मिाठी मिाठी इांग्रजी इांग्रजी इांग्रजी एकूण 11 05 02 17 02 01 18 06 62 4.2.8 संशोधनपद्धती-प्रस्तुतसंिोधनातसंिोधकाने बहुशिधसांिोिन (सिेक्षणिप्रायोशगक) पितीचा िापरकेलेलाआहे. 4.2.9 जनसांख्या-प्रस्तुत संिोधनासाठी संिोधकाने पुणे शजल्ह्यातील िहरी ि ग्रामीण शिभागातील सिभ शिक्षणिास्त्रमहाशिद्यालयातीलशितीयििभ बी.एडच्याशिद्याथीशिक्षकांचासमािेिजनसंसंख्येतकेलेला होता 4.2.10 नमुना शनिर्-प्रस्तुत संिोधनात उशिष्ट् क्रमांक: 1 साठी पुणे शजल्ह्यातील ग्रामीण शिभागातील शिद्याथी शिक्षक ि िहरी शिभागातील शिद्याथी शिक्षकांची शनिड न्यादिाभमध्ये करण्यात आली. 6 शिक्षणिास्त्रमहाशिद्यालयातीलमराठीमाध्यमाचे शितीयििाभचे 250 शिद्याथीशिक्षकनमुनाम्हणूनघेतले नमुनाशनिडअसंभाव्यताप्रकारातीलसहेतुकनमुनाशनिडपितीने केली. 250 शिद्याथी -शिक्षकांनी सिेक्षणािारे पदशनश्चयन श्रेणी भरून आपला बहुभाशिकतेशिियीचा प्रशतसाद नोंदशिला उशिष्ट् क्रमांक 3. साठी ज्ा शिद्याथी शिक्षकांना बहुभाशिकता जागरूकता पदशनश्चयन श्रेणीमध्ये शकमान 88 ि 88 पेक्षा कमी गुण शमळाले अिा 45 शिद्याथी शिक्षकांची सहेतुक शनिड पितीने प्रयोगासाठी शनिडकरण्यातआली.

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12961 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language सांिोधनाचीकार्यपद्धती: सांिोधनउशिष्ाांचीसमग्रमाशहतीसहमाांर्णी अ. क्र उशिष्े सांिोधन पध्िती नमुना शनिर् पध्िती माशहती सांकलन साधने माशहती शिश्लेिणाची साधने माशहती स्पष्ीकिणाची साधने 1 शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षकांचा बहुभाशिकते शिियीच्या सद्यखस्थतीचा आढािा घेणे सिेक्षण पिती सुगम यादृखिक नमुनाशनिड 250 शिक्षण िास्त्र शिद्याथी शिक्षक बहुभाशिकता जागरूकता पदशनश्चयनश्रेणी िेकडेिारी आलेख 2 शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षकांसाठी बहुभाशिकता जागरूकता कायभक्रमाचे शिकसन करणे साधन शनशमभती पिती सहेतुक नमुना शनिडपिती तज्ञप्रशतसाद 3 बहुभाशिकता जागरूकता कायभक्रमाची अंमलबजािणी करणे ि त्ाची पररणामकारकता अभ्यासणे प्रायोशग क पिती सहेतुक नमुना शनिडपिती 45 शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षक बहुभाशिकता जागरूकता पदशनश्चयनश्रेणी ‘t’ परीशक्षका आलेख 4.2.11 संशोधनातीलचले: 1. स्वतंत्रचल: बहुभाशिकताजागरूकताकार्यक्रम 2. आश्रर्ीचल: शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थी शिक्षकाांचीबहुभाशिकताशििर्कजागरुकता 3. वनर्ंवत्रत चल: बहुभाशिकता जागरूकता पदशनश्चयन श्रेणी, शिद्याथी शिक्षक संख्या, िय, िेळ, माध्यम, अशभरुची 4.2.12 संशोधनअवभकल्प: प्रस्तुत सांिोिनात पूिभ प्रायोशगक अशभकल्पतीलपूिोत्तर परीक्षण एकलगट अशभकल्प िापरण्यात आला आहे गट पूिभ परीक्षण उपचार उत्तरपरीक्षण 45 शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थीशिक्षक o1 X o2

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12962 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 5. संशोधनाचीकार्ािाही: 6. बहुभाविकताजागरूकताकार्ाक्रमाचीपरिणामकािकतातपासण्यासाठीसंकवितमावहतीचे विश्िेिण : प्रस्तुत सांशोिनात उशिष्ट् क्रमाांक 3. बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाची परिणामकािकता तपासणे असे होते, र्ासाठी सांशोिकाने उशिष्ट् क्रमाांक एक साठी सांकशित केिेि्र्ा माशहतीच्या शिश्िेिणािरून ज्या शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांना 50% पेक्षा कमी गुण शमळािे होते म्हणजे असमािानकािक अशी श्रेणी शमळािी होती अशा शिद्यार्थी शशक्षकाांसाठी बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाचे शिकसन केिे. असे 45 शिद्यार्थीशशक्षक होते. हे शिद्यार्थी शशक्षक बहुभाशिकता जागरुकता कार्यक्रमाची अांमिबजािणी किण्यासाठी नमुना म्हणून शनिडण्यात आिे बहुभाशिकता जागरुकता कार्यक्रमाची अांमिबजािणी किण्यापूिी र्ा शिद्यार्थी शशक्षकाांना बहुभाशिकता जागरुकता पदशनश्चर्न श्रेणी पूियचाचणी म्हणून देण्यात आिी, त्यानांति बहुभाशिकता जागरुकता कार्यक्रमाची अांमिबजािणीकिण्यातआिी. शेिटीर्ागटािाउत्तिचाचणीदेण्यातआिी. पूिय चाचणीआशणउत्ति चाचणीर्ामध्ये शशक्षणशास्त्रशिद्यार्थीशशक्षकाांनाशमळािेि्र्ागुणाांचे शिश्िेिणपुढीिप्रमाणे केिे आहे शिक्षणिास्त्र विद्यार्थी शिक्षकाच्या बहभाविकता विियी सद्यस्थर्थती ↓ पदशिश्चयि श्रेणीची शिशमिती ↓ पदशिश्चयि श्रेणीची तज्ाांकडूि तपासणी ↓ पदशिश्चयि श्रेणीचा पर्थदिी अभ्यास ↓ आिश्यक त्या सुधारणाांसह पदशिश्चयि श्रेणीचा अांशतम मसुदा ↓ पूििचाचणी ↓ तीि आठिड बहभाविकता कायक्रमाची ऑिलाईि अमलबजािणी ↓ विद्यार्थी-शिक्षकाांचा ऑिलाईि कायिक्रमात, चचाि, िाद-वििादामध्ये सहभाग ↓ उत्तर चाचणी ↓ प्राप्त माहहतीचे सांकलि, िगीकरण, विश्लेिण, अर्थिशिििचि ↓ फशलते, शिष्किि आस्ण शिफारिी

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12963 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 6.1 िणानात्मकविश्िेिण शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांना बहुभाशिकता जागरुकता पूिय आशण उत्ति चाचणीमध्ये शमळािेि्र्ा गुणाांचे िणयनात्मकशिश्िेिण कोष्टकक्रमांक 1.1 शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांना बहुभाशिकता जागरुकता पूिय आशण उत्ति चाचणीमध्ये शमळािेि्र्ा गुणाांचे िणयनात्मकशिश्िेिण. तपशीि पूियचाचणी उत्तिचाचणी शिद्यार्थीसांख्या 45 45 मध्यमान 141.08 155.15 मध्यमानाचीप्रमाण त्रुटी 2.75 1.91 प्रमाणशिचिन 18.44 12.87 शििशमतता .89 .34 शशखिदोि .97 .67  वशक्षणशास्त्रविद्यार्थीवशक्षकांनापूिाचाचणीतवमळाििर्ागुणांचेिणानात्मकविश्िेिण : 1. पूिय चाचणीिाएकूण 45 शिद्यार्थीहोते. 2 पूिय चाचणीचे मध्यमान 141.08 िप्रमाणशिचिन 18.44 आहे मध्यमानाचीप्रमाणत्रुटी 2.75 आहे 3. प्रसामान्यतापडताळणी आलेखक्रमाांक1.1शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांच्यापूिय चाचणीतीलगुणाांचेप्रसामान्य

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12964 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language आलेखक्रमाांक1.2शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांच्यापूिय चाचणीतीलगुणाांचे प्रसामान्य शितिण(Q-Qplot) शितिण ििीि आिेखािरून असे शदसून र्ेते की शितिण हे खािच्या आशण ििच्या टोकािा प्रसामान्यापासून सािािण शिचशित झािेिे आहे पिांतु हे शितिण एकाच सिळ िेिेत आहे हे शितिण प्रसामान्याच्याजिळजाणािे आहे म्हणजेचप्रसामान्यआहे. 4. वििवमतता : पूिय चाचणीतीि गुणाांचे शििशमतता मूि्र् -.89 असून ते ऋण आहे म्हणजेच हे शितिण ऋण शििमता आहे मध्यमान हे मध्याांक ि बहुलकापेक्षा कमी आहे ि िक्र सािािणपणे उजिीकडे झकििा आहे अशािेळी शितिण हे प्रसामान्याच्या अगदी जिळ आहे असे म्हणता र्ेते (Mangal,2020) 5. वशखि दोि: पूिय चाचणीतीि गुणाांचे शशखि दोि मूि्र् .97 असून ते िन आहे म्हणजेच शितिण सािािणचरभपटशशखिीआहे. असे असिे तिीदेखीि शितिण प्रसामान्याच्याजिळजाणािे आहे असे म्हणतार्ेते. (Mangal,2020)  प्रार्ोवगकगटाच्याउत्तिचाचणीतीिगुणांचेिणानात्मकविश्िेिण 1. उत्तिचाचणीिाएकूण 45 शिद्यार्थीहोते 2. उत्तिचाचणीचे मध्यमान 155.15 िप्रमाण 12.87 शिचिनआहे. प्रमाणत्रुटी 1.91 आहे 3. प्रसामान्यतापडताळणी

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12965 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language आलेखक्रमाांक 1.3 शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांच्याउत्तिचाचणीतीलगुणाांचेप्रसामान्य शितिण आलेखक्रमाांक 1.4 शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांच्याउत्तिचाचणीतीलगुणाांचेप्रसामान्य शितिण

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12966 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language (Q Q Plot) ििीि आिेखािरून असे शदसून र्ेते की शितिण हे खािच्या ििच्या टोकािा प्रसामान्या पासून सािािणशिचशितझािेिे आहे पिांतु हे शितिणएकाचसिळिेिेतआहे. हे शितिणप्रसामान्याच्याजिळ जाणािे आहे म्हणजेचप्रसामान्यआहे 4. वििवमतता : उत्तर चाचणीतीि गुणाांचे शििशमतता मूि्र् 0.34 असून ते ऋण आहे. म्हणजेच हे शितिण ऋण शििमता आहे मध्यमान हे मध्याांक ि बहुलकापेक्षा कमी आहे ि िक्र सािािणपणे उजिीकडे झकििा आहे अशािेळी शितिण हे प्रसामान्याच्या अगदी जिळ आहे असे म्हणता र्ेते (Mangal, 2020) 5. वशखि दोि : उत्तर चाचणीचे शशखि दोि मूि्र् 0.67 ते असून ते ऋण आहे. म्हणजेच हे शितिण सािािण उच्च शशखिी आहे िक्र सािािणपणे उच्च आहे अशािेळी शितिण हे प्रसामन्याच्या जिळ आहे असे म्हणतार्ेते. (Mangal, 2020) 6.2 अनुमानात्मकविश्िेिण संशोधनपरिकल्पना:  संशोधनपरिकल्पना: बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाच्या अांमलबजािणीनांति शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थी शिक्षकाांच्या बहुभाशिकताजागरूकतेमध्ये पूिय िउत्तिचाचणीप्राप्ाांकाांच्यामध्यमानातसार्थय फिकआढळूनर्ेईल.  शून्यपरिकल्पना: बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाच्या अांमलबजािणीनांति शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थी शिक्षकाांच्या बहुभाशिकता जागरूकतेमध्ये पूिय ि उत्ति चाचणी प्राप्ाांकाांच्या मध्यमानात सार्थय फिकआढळून र्ेणाि नाही कोष्कक्रमाांक: 1.2: शिक्षणिास्त्रशिद्यार्थीशिक्षकाांनाबहुभाशिकताजागरुकतापूियआशण उत्तिचाचणीमध्येशमळालेल्यागुणाांचेअनुमानात्मकशिश्लेिण. पिीक्षण पूिय चाचणी उत्तिचाचणी शिद्याथीसंख्या 45 45 मध्यमान 141.08 155.15 मध्यमानाचीप्रमाणत्रुटी 2.75 1.91 प्रमाणशिचलन 18.44 12.87 सहसांबांिगुणक 0.67 मध्यमानतीिफिकाचीप्रमाणत्रुटी 2.03 स्वाधीनतामात्रा 44 प्राप्त ‘t’ मूल्य 6.92 सारणी ‘t’ मूल्य (0.05 स्तर) 2.70 िून्य पररकल्पनेचात्ाग/स्वीकार त्ाग

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12967 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language शनिीक्षणिअर्थयशनियचन शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षकांच्या पूिय ि उत्ति चाचणीतीि गुणाांच्या मध्यमानातीि फिक 14.07 एिढा आहे. त्याचे प्राप् ‘t’ मूि्र् 6.92 एिढे आहे हे मूि्र् 0.05 र्ासार्थयकता स्तिाििीि स्वािीनता मात्रा 44 साठीशनिायरितसािणी मूि्र्ापेक्षा (2.70) सार्थयकतेने अशिकआहे त्यामुळे 0 परिकि्पनेचात्यागकरून पर्ायर्ीसांशोिनपरिकि्पनेचास्वीकािकिािािागेि बहुभाशिकता जागरूकता कायभक्रमामुळे शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांच्या बहुभाशिकता जागरूकता पूिय चाचणीतीि गुणाांपेक्षा उत्ति चाचणीतीि गुणाांच्यामध्यमानात िाढ झािी संिोधक शनशमभत बहुभाशिकता जागरूकता ऑनलाईन कायभक्रम,शिद्याथी शिक्षकांची बहुभाशिकता शिियक जागरुकता िाढीसाठीउपयुिआहे 7. संशोधनाचीफवलते: उशिष्क्रमाांक 1 नुसाि : 1. 41% शशक्षणशास्त्रशिद्यार्थी शशक्षकाांचीबहुभाशिकताजागरूकताउत्कृष्ट्दजायचीआहे. 2. 18 % शशक्षणशास्त्रशिद्यार्थी शशक्षकाांचीबहुभाशिकताजागरूकताअसमािानकािकआहे. 3. शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांची बहुभाशिकतेच्याव्यािसाशर्क घटकासांदभायतीि जागरूकता अशिकआहे. तसेचभाशिकघटकासांदभायतीिजागरूकताकमीआहे. 4. शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षकांना इतर भािा शिकणे, बहुभािेतील िाचनास प्रोत्साहन देणे, शिशिध भाशिक साशहत्ाचा आदर करणे, शिशिध भािेतील गाणी ऐकणे, शिशिध भािेतील शचत्रपट पाहणे, अन्य भाशिकांच्या सण समारंभात सहभागी होणे, शिद्यार्थ्ाांची बोलीभािा समजून घेणे, शिशिध भािेतील गमती जमती, सूक्ष्म भेद समजून घेणे, बहुभािेतील पाट्ांचे िाचन करणे, उत्पादनांच्या िेस्टनािरील बहु भािेतीलसूचनािाचणे यागोष्ट्ीनेहमीचकरतात 5. शिक्षणिास्त्रशिद्याथी शिक्षकांना नेहमीच असे िाटते की बहुभाशिकतेमुळे कल्पकता ि निशनशमभतीची क्षमता िाढते, अन्य संस्कृतीचे आकलन चांगले होते, सामाशजक समस्या िर उपाय िोधणे सोपे जाते सािभजशनक सुशिधांची माशहती लिकर होते, अध्ययनाची गती िाढते, रोजगाराच्या संधी उपलब्ध होतात, आधुशनक ि व्यािसाशयक माकेशटंग तंत्रांची माशहती होते, िब्द िाक्यांचा अथभ समजून घेण्याच्या क्षमतेत िाढ होते तसेच बहुभाशिक व्यिींमध्ये अन्य संस्कृतीशिियी आदराची भािना असते, पाठ्यपुस्तके तयार करताना बहुभाशिकतेचा िापर करािा, सामाशजक सुसंिाद ि ऐक्यासाठी बहुभाशिकता उपयुि

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12968 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language ठरते बहुभाशिक व्यिी राजकीय जीिनात नेहमीच यिस्वी ठरतात, व्यापार िृखिसाठी बहुभाशिकता उपयुिठरते 6. शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षक बहुदा बहुभािेतील भािांतररत साशहत् िाचतात तसेच त्ांना बहुदा असे िाटते की बहुभाशिकतेमुळे राजकीय समस्या दूर करता येतात, बहुभाशिक व्यिींचे राजकीय संबंधसकारात्मकअसतात 7. शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षक गरजेनुसार अन्य भाशिकांिी संिाद साधतात, समुपदेिनात बहुभाशिकतेचािापरकरतात, दोनशकंिाअशधकभािेतबोलणे इत्ादीगोष्ट्ीकरतात 8. शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षक क्वशचतचदोन शकंिा अशधक भािेत बोलणे, दोन शकंिा अशधक भािेत लेखनकरणे इत्ादीगोष्ट्ीकरतात 9. शशक्षण शास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांच्या महाशिद्यािर्ाांमध्ये क्वशचतच बहुभािेतीि तज्ाांची व्याख्याने ि उपक्रमर्ाांचे आर्ोजनकेिे जाते उशिष्क्रमाांक 3 नुसाि : 1. बहुभाशिकता जागरूकता कायभक्रमामुळे शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांच्या बहुभाशिकता जागरूकतापूिय चाचणीतीिगुणाांपेक्षाउत्तिचाचणीतीिगुणाांच्यामध्यमानातसार्थय िाढझािी संिोधक शनशमभत बहुभाशिकता जागरूकता ऑनलाईन कायभक्रम, शिद्याथी शिक्षकांची बहुभाशिकता शिियक जागरुकतािाढीसाठीउपयुिआहे 8. प्रमुखवनष्किा: 1. बहुतांिशिक्षणिास्त्रशिद्याथी शिक्षकांचीबहुभाशिकताजागरूकताउत्कृष्ट्दजाभचीआहे 2. 18 % शिक्षणिास्त्रशिद्याथी शिक्षकांचीबहुभाशिकताजागरूकताअसमाधानकारकआहे. 3. शशक्षणशास्त्र शिद्यार्थी शशक्षकाांची बहुभाशिकतेच्याव्यािसाशयक घटकासांदभायतीि जागरूकता अशिकआहे तसेचभाशिकघटकासांदभायतीिजागरूकताकमीआहे. 4. संिोधक शनशमभत बहुभाशिकता जागरूकता ऑनलाईन कायभक्रम, शिक्षणिास्त्र शिद्याथी शिक्षकांची बहुभाशिकताशिियकजागरुकतािाढीसाठीउपयुिआहे. 9. संशोधनाचेर्ोगदान: 9.1 संशोधनाचेज्ञानात्मकर्ोगदान: 1. प्रस्तुत सांिोिनाच्या माध्यमातून शिद्यार्थी शिक्षकाांची बहुभाशिकतेची सांकल्पना अशिकाशिक दृढ होण्याकरितासदिसांिोिनाचे र्ोगदानआहे

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12969 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 2. बहुभाशिकता जागरूकता कार्यक्रमाांमुळे बहुभाशिकतेबाबतचा व्यापक दृष्ट्ीकोन उांचशिण्यासाठी प्रस्तुतसांिोिनाचे र्ोगदानआहे 3. प्रभािी अध्यर्न अध्यापनासाठी शिक्षक ि शिद्यार्थी र्ाांनी बहुभाशिकतेचा िापि किण्याचे महत्व अशिक स्पष्ट्तेने माांडण्यासाठी प्रस्तुत सांिोिनाचे र्ोगदान आहे. 4.शिशिि शििर्ातील मूळ सांकल्पना अशिकस्पष्ट्िदृढहोण्याच्यादृष्ट्ीने प्रस्तुतसांिोिनाचे र्ोगदानआहे 5. सांिोिक शनशमयत बहुभाशिकता जागरूकता ऑनलाईन कार्यक्रम हा अध्यर्न उपपत्तीिि आिारित आहे हे प्रस्तुतसांिोिनाचे र्ोगदानआहे 6.शिक्षणिास्त्र शिद्यार्थी शिक्षकाांमध्ये बहुभाशिकता जागरूकतेबिलच्या सिेक्षणासाठी सांिोिकाने पदशनश्चर्नश्रेणीचीशनशमयतीकेलीआहे हे प्रस्तुतसांिोिनाचे र्ोगदानआहे 9.2 संशोधनाचेशैक्षवणकर्ोगदान: 1. बहुभाशिकता जागरूकता तपासणाऱ्र्ा ऑनलाईन कार्यक्रमाचे स्वरूप, आिर् आशण अांमलबजािणीचे स्वरूप र्ाची एक रूपिेखा प्रस्तुत सांिोिन कार्ायतून प्राप् झाली आहे हे प्रस्तुत सांिोिनाचे र्ोगदानआहे. 2.बहुभाशिकता जागरूकतेबिलच्या ऑनलाईन कार्यक्रमाच्या अांमलबजािणीतील बहुभाशिकता जागरूकतािाढशिणािे शिशििउपक्रमहे सांिोिनाचे र्ोगदानआहे. 3. बहुभाशिकता ही सांकल्पना समजून घेऊन शतचा प्रत्यक्षात िापि कसा किार्चा ि अध्यर्न अध्यापन प्रशक्रर्ाआनांददार्ीकिण्याच्यादृष्ट्ीने प्रस्तुतसांिोिनाचे र्ोगदानआहे. 4. शभन्न शभन्न भाशिक पार्श्यभूमी असणाऱ्र्ा सिय शिद्यार्थ्ाांचा अध्यर्न अध्यापन प्रशक्रर्ेत कसा सहभाग घ्यार्चाहे कौिल्असणािे शिक्षकतर्ािकिण्याच्यादृष्ट्ीने प्रस्तुतसांिोिनाचे र्ोगदानआहे. 5. बहुभाशिकतेच्या िापिामुळे शिक्षक शिद्यार्थी आांतिशक्रर्ा अशिकाशिक दृढ होण्याच्या दृष्ट्ीने प्रस्तुत सांिोिनाचे र्ोगदानआहे. 6. बहुभाशिकतेच्या िापिामुळे शिद्यार्थ्ाांचा आत्मशिर्श्ास िाढून ते िाष्ट्ीर् ि आतििाष्ट्ीर् स्तिािि जागशतक स्पिेसाठी तर्ाि होतील ि त्याांना जास्तीत जास्त िोजगािाच्या सांिी उपलब्ध होतील हे प्रस्तुत सांिोिनाचे र्ोगदानआहे.

िामरणशदिे (Pg. 12956 12970) 12970 Copyright © 2022, Scholarly Research Journal for Humanity Science & English Language 10. संशोधनवशफािसी: 1. शिद्यार्थी शिक्षकाांनीबहुभािाांचािापिकिािा 2. शिद्यार्थ्ाांना प्रभािी आकलन होण्यासाठी दैनांशदन अध्यापनामध्ये बहुभाशिक िब्द आशण सांदभायचाप्रर्ोगकिािा 3. शिक्षणिास्त्रमहाशिद्यालयांमध्ये बहुभाशिकतेिरआधाररतशिशिधउपक्रमराबशिलेजािेत 4. शिशिधस्तरािरीलपाठ्यपुस्तके तयारकरतानाशिद्यार्थ्ाांच्याबोलीभािांचाशिचारव्हािा. सांिभय Annamalai, E. (2001). Managing Multilingualism in India: Political and Linguistic Manifestation. New Delhi: Sage Publication. Asubels, D. (1968).Educational Psychology: A Cognitive View, Holt, Rinehart and winston Publication. Best, J.W.& kahn, J.V.(2012). Research in Education(10th ed.).New Delhi, PHI Learning Private LTD. Chomskey, N.C.(1965).Aspects of the theory of Syntax, MIP Press. अकोलकर ,गशिआशणपाटणकरनाशि., (1993).मराठीचेअध्यापनपुणेखव्हनस प्रकािन . अहेर , शह . (१९९५).उदयोन्मुखभारतीयसमाजातीलशिक्षणिशिक्षक,नागपूर: शिद्या प्रकािन कदम , चा.(२००७). िैक्षशणकसंख्यािास्त्र(प्रथमािृत्ती).शनत्नूतनप्रकािन घोरमोडे , के आशणघोरमोडे , क . (२००७). भारतातीलिैक्षशणकआयोगिसशमत्ा , शिद्याप्रकािन जगताप , ह . (१९९५) िैक्षशणकमानसिास्त्र , (प्रथमािृत्ती). पुणे:अनमोलप्रकािन सांकेतस्र्थळे: http://en.m.wikipedia.org.wiki.may /retrieved 2018. 5:30pm. https://www.linguisticsociety.org/retrived may 2018.6:30pm. https://www.encyclopedia.com/ retrievedjune2018.5:30pm र्ूट्यूबशलांक ऐमशलकतेरेबंदेहमगीत.(२००९सप्टेंबर१६). (खव्हशडओ).यूट्ूब https://youtu.be/YmYFRNXrPdkGodwillMakeaWaySong.(2007 September 5).(Video).Youtube. https://youtu.be/1zo3fJYtS o सुधीरगाडगीळमुलाखत . (२०१६जुलै२). (खव्हशडओ).यूट्ूब https://youtu.be/Jf6vxKKmBzY