Verrekijkerbieb - 6e leerjaar - N1 - Monsieur Rodin

ucatieve uitgaven

BIEB

Monsieur Rodin Inge Misschaert

Kijker educatieve uitgaven

Verrekijker 6

8

Monsieur Rodin voor Dora en Ilya

1

Een man van het volk François Auguste René Rodin wordt op 12 november 1840 geboren in de Mouffe, een arme buurt van Parijs. Samen met zijn gezin woont hij in een soort woonkazerne voor arme families. Dit oude gedeelte van de stad is echter geen achterbuurt, maar een plek waar allerlei mensen wonen: werklieden, studenten die aan de universiteit de Sorbonne studeren en ook kunstenaars en dichters. De jonge Rodin groeit als kool1 en alles wat hij daar ziet en beleeft, zal later tot uiting komen in zijn kunstwerken.

Het gezin Rodin heeft moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Daardoor moet Rodins oudere zus Marie als dienstbode gaan werken. Op school heeft Auguste veel moeite met de gewone lessen. Maar er is iets waar hij wel in uitblinkt en dat is tekenen. Als hij gaat studeren, kiest hij dan ook vastbesloten voor de tekenkunst. Hij studeert aan de kunstnijverheidsschool, die beter bekendstaat als ‘Petite École’, wat Frans is voor kleine school. Hij is dan veertien jaar oud en zal er tot zijn zeventiende blijven.

2

Uit het dagboek van Rodin: 1857 Vandaag liep ik in gedachten verzonken naar de Petite École. Ik was met mijn gedachten niet bij mijn omgeving, maar bij wat er de voorbije drie jaar allemaal is gebeurd. Ik was pas veertien toen ik op deze school begon en ik heb hier alles geleerd wat ik nu kan. En toch vind ik het niet genoeg, maar ik ben wel zo voorzichtig om dat niet hardop te zeggen.

Er is een leraar die me van in het begin al onder zijn hoede nam2. Maître de Boisbaudran heeft me heel veel geleerd.

Hij liet zien dat wij niet alleen opgeleid worden als vaklieden. We zijn meer dan dat, ook al denken zelfs mijn studiegenoten er vaak anders over. We zijn kunstenaars. Ik wierp me dan ook al van in het begin op het tekenen. Als een leeuw heb ik me erin vastgebeten. Potloden en papier zijn gelukkig niet zo duur. Verf kan ik helaas niet kopen, want ik moet ook nog eten.

Ik heb vaak in het Louvre gezeten om er de beelden te schetsen. En in het prentenkabinet mocht ik ook bepaalde tekeningen overtekenen. Ze lieten me wel niet alles zien. Waarschijnlijk dachten ze dat ik ze zou beschadigen. Ik zag heus wel hoe ze naar mijn armoedige kleren keken. Maar als ik moet kiezen tussen kleren of potloden, dan is de keuze heel snel gemaakt.

3

Van mijn leermeester heb ik vooral geleerd om te tekenen uit mijn herinnering. Het is niet zo moeilijk, eens je het goed kunt. En je wordt er beter in, want je begint op een andere manier naar de dingen te kijken. En kijk, vorige week kreeg ik te horen dat ik de eerste prijs voor boetseren won en de tweede prijs voor tekenen!

Dat moet ik vieren!

Auguste

4

Wist je dat ... ... de Petite École een school voor kunstnijverheid was?

In de 19e eeuw bestonden er twee soorten scholen: de Grande École of de Academie voor Schone Kunst, die de zogenaamde hogere kunsten aanleerde, zoals schilderen, tekenen en beeldhouwen. Daarnaast had je de Petite École, de nijverheidsschool waar meer praktische zaken werden aangeleerd. ... Horace Lecocq de Boisbaudran, de leermeester van Rodin, een boek schreef over tekenen vanuit de herinnering? In kunstenaarstermen spreekt men over tekenen ‘de memoire’, vanuit het geheugen dus. Het is een goede oefening om heel gedetailleerd te leren kijken. Probeer het zelf maar eens uit: ga naar een museum, kies één schilderij uit en bekijk het heel lang en aandachtig. Eenmaal thuis probeer je het zo goed mogelijk na te tekenen. ... het Louvre het bekendste museum in Parijs is? Er hangen tal van bekende kunstwerken, zoals onder andere de Mona Lisa van Leonardo da Vinci. ... ornamenten versieringen in steen of marmer zijn? Ze worden uitgehouwen of gehakt en daarna glad gemaakt. Let maar eens op de gebouwen als je door de stad loopt. Wedden dat je heel wat ornamenten opmerkt, die je eerst niet zag?

5

Een ongelukkige wending van het lot De jonge Rodin stort zich helemaal op het boetseren en beeldhouwen. Het succes dat hij hiermee heeft, moedigt hem aan om zich aan te melden voor de Grande École, de Academie voor Schone Kunsten in Parijs. Helaas wordt hij daar drie keer afgewezen. Hij wordt wel aanvaard als leerling in het tekenen. De afwijzing is een grote domper voor Rodin. Hij is namelijk dol op het beeldhouwen. Hij voelt zich hierdoor erg onzeker over zijn toekomst, ook al geeft hij zijn kunst niet op.

Hij werkt voor decorateurs en wordt dus een ambachtsman.

Daar maakt hij ornamenten en versieringen voor gebouwen.

Hij blijkt een groot talent te hebben om allerlei beeldjes en voorwerpen te beeldhouwen. Later, als hij ouder is, vindt hij de kunst die hij toen maakte niet meer goed. Maar voor ons maakt dit vooral duidelijk dat hij een grote voorliefde had voor elegantie in de kunst. En dat speelt toch een belangrijke rol in zijn latere kunstwerken. Rodin laat dan al zien dat hij meer zal worden dan een ambachtsman.

Het noodlot slaat toe als zijn zus Marie sterft. Auguste en zij hadden een goede band. Even overweegt Rodin zijn kunst op te geven en in het klooster te treden. Maar zijn rusteloze karakter is niet geschikt voor het kloosterleven en hij wijdt zich kort daarna weer helemaal aan de kunst.

6

Wist je dat ... ... beeldhouwers natte lappen stof of doek gebruiken bij het modelleren van een beeld in klei? Klei is een materiaal waarmee je kunt boetseren als het zacht en vochtig is. Het is erg belangrijk om het beeld met natte doeken te beschermen als het nog niet af is, zo wordt het niet hard en kun je er later nog aan werken. ... Rodin heel veel miniatuurversies van zijn kunstwerken maakte, vooraleer hij op ware grootte werkte? Zo’n schets in klei noemen we een bozzetto, dat is het Italiaanse woord voor schets. Als hij tevreden was, dan werd het beeld op ware grootte gemaakt. Dat liet een kunstenaar vaak aan vaklui over.

Die ambachtslui werden ook praticiens genoemd: zij kapten het beeld zoals de kunstenaar het had ontworpen. ... beeldhouwkunst op twee manieren gemaakt wordt? De eerste methode werkt met het toevoegen van materiaal, vaak klei. De Italiaanse term hiervoor is per via di porre (via de weg van het toevoegen). De tweede methode werkt andersom: uit een groot blok steen of marmer wordt een beeld gekapt.

De Italiaanse term is per via di levare (via de weg van het wegnemen). Beide manieren vergen veel vakkennis maar ook talent. Voor het kappen van een beeld was ook veel spierkracht vereist, waardoor veel kunstenaars dit werk aan de praticiens overlieten. Voor vrouwelijke beeldhouwers was dit soms een noodzaak, al waren ze daardoor niet minder kunstenaar dan een man!

7

Uit het dagboek van Rodin: 1864 Ik heb een atelier gehuurd. Het ziet eruit als een stal, het is er tochtig en guur en koud en ik heb nu al geen plaats meer genoeg door al die half voltooide werken die overal verspreid staan. Ik moet uren besteden om mijn kunstwerken met natte doeken te bedekken zodat ze niet uitdrogen. Maar toch breken ze soms en dan zit ik met een vloer vol scherven. Ik volg nu ook les bij de bekende beeldhouwer Antoine Barye. Hij is vooral bekend om zijn dierensculpturen en we leren vooral hoe we beweging in onze beeldhouwwerken moeten krijgen.

Mijn medestudenten en ik mochten ook lid worden van de Union, een groep van mensen die de toegepaste kunsten een warm hart toedragen3.

Mijn buste van de pater in het klooster waar ik even verbleef, kreeg er een applaus.

Laatst ontmoette ik een meisje, Rose Beuret. Ze is achttien en schijnt vastbesloten te zijn om bij mij te blijven. Ik laat haar maar, ook al heb ik geen plannen om met wie dan ook in het huwelijksbootje te treden4.

Ze is ook een interessant model en zorgt voor mij.

We plannen een rondreis, want ik heb nood aan nieuwe indrukken. Kijken is altijd een van mijn favoriete bezigheden geweest.

8

Ik heb ook werk gevonden bij Albert Carrier-Belleuze, een ontwerper van kunstvoorwerpen. Het geeft mij een inkomen, waardoor ik de vrijheid heb om mijn eigen projecten uit te werken. Ik maakte laatst een kop, die ik de man met de gebroken neus noemde.

Niemand is perfect, ook in een beeld moet dat zichtbaar zijn. Ik wil de natuur nabootsen, niet de oudheid. Ik heb het beeld in brons gegoten en toen gebeurde het. Het beeld stond in mijn steenkoude atelier en brak in twee stukken.

Misschien is het toch het noodlot dat de Grieken zo belangrijk vonden, wie weet? Maar ik vond het prachtig en ik leverde het beeld, of wat er nog van overbleef, zo in bij de jury van de Salon. Het werd afgewezen, hoe kan het ook anders. Ik heb het in mijn atelier gezet, om af en toe naar te kijken en er mezelf aan te herinneren welke koers ik in mijn kunst wil blijven bevaren.

Auguste

9

Wist je dat ... ... een atelier de werkplek is van een kunstenaar? Schilders, tekenaars en beeldhouwers hadden vaak een groot atelier met veel licht op het noorden. Het atelier of de werkruimte van een beeldhouwer ligt meestal op het gelijkvloers en heeft een grote poort. Op een verdieping zou het praktisch gezien onmogelijk zijn om de zware blokken marmer naar binnen te zeulen. ... een buste een soort beeldhouwwerk is, waarbij je alleen het hoofd, de schouders en een deel van de borstkas ziet? ... veel kunstenaars (ook tekenaars en schilders) gebruikmaakten van een model? Een model kon een man of een vrouw zijn. Er werd met, maar ook vaak zonder kleren geposeerd. Het was een beroep dat met minachting werd bekeken en modellen waren vaak arme mensen. Een model moest soms uren in dezelfde houding zitten of staan, wat geen pretje was. Later kwam de fotografie hier handig van pas: het volstond om een aantal foto’s te nemen, wat veel minder lang duurde. ... de Salon in Parijs een soort tentoonstellingsruimte was? Niet iedereen werd toegelaten, daar waren jury’s voor. Op zondag was de Salon voor iedereen gratis toegankelijk, waardoor het er vaak warm en druk was. De schilderijen werden overal gehangen waar plaats was, tot aan de hoogste nok van de muur. Als kunstenaar kon je alleen maar hopen dat je schilderij een zichtbare plek kreeg!

10

Dagboek van Rodin: 1877 Rome! Italië! O, wat mis ik de landschappen, het licht en de grote meesters! Maar ik heb er drie maanden rondgezworven en dat heeft mij een nieuwe kracht gegeven om mij aan de kunst van de sculptuur te wijden.

Geen ambacht meer, maar kunst, dat wil ik maken. De grote Michelangelo heeft mij ontzettend geïnspireerd.

Ik wil hem echter niet na-apen, maar mijn eigen werk maken. En dus heb ik een jonge soldaat als model in dienst genomen. Hij heet Auguste Neyt en hij heeft een prachtige lichaamsbouw. Ik heb honderden kleimodellen van hem gemaakt, voor ik aan het beeld begon. In mijn hoofd begon een kunstwerk vorm te krijgen en ik slaagde er maar niet in om er een geschikte titel voor te bedenken. Is het een overwonnene? Of de man die tot de natuur ontwaakt?

Misschien de oermens?

Maar het werk is nu af en ik heb het toch nog een andere naam gegeven. Als ‘Het bronzen tijdperk’ heb ik het in Brussel tentoongesteld en nadien in Parijs.

Met spanning wachtte ik af of de mensen mij zouden begrijpen.

Maar wat bleek? De jury beweert dat het een kopie is!

Een kopie! Geen grotere belediging is denkbaar aan het adres van een kunstenaar. Ik heb meteen alles in het werk gesteld om te bewijzen dat dit in geen geval een kopie of een afgietsel is. Ik heb normaal gezien niet veel op met de fotografie. Het is nieuw en modern en het is geen kunst.

11

Maar ik heb een aantal foto’s van het model besteld om de jury onder de neus te duwen. Ook heb ik protestbrieven naar alle belangrijke kranten gestuurd.

Gelukkig zijn ook veel van mijn kunstenaarsvrienden verontwaardigd over deze aanval en ze steunen mij allemaal.

Wat ik in het vervolg ga doen is mijn beelden net een tikje groter of kleiner maken dan levensecht. Zo bewijs ik meteen dat er van geen kopie sprake kan zijn!

Auguste

12

Wist je dat ... ... een sculptuur gewoon een ander woord voor een beeldhouwwerk is? Het komt van het Franse ‘sculpter’, wat beeldhouwen of houwen betekent. ... de jury van de Salon heel streng was? Meestal kregen alleen kunstenaars van de Grande École of de Academie een kans en dan nog alleen als ze niet te vernieuwend waren. Er was een toelatingsjury, maar ook een jury d’accrochage. Die jury besliste waar in de tentoonstelling je werk werd opgehangen.

Als je pech had dat je schilderij heel hoog werd opgehangen, kon niemand het goed zien. Er was ook een jury die de beeldhouwkunst beoordeelde. ... een afgietsel een soort kopie is van een origineel kunstwerk?

Zo zijn er heel wat kopieën gemaakt van de beroemdste kunstwerken van Rodin, zoals de Denker.

13

Camille Claudel en de Poorten van de hel Na de stormachtige tijd rond ‘Het bronzen tijdperk’ ontmoet Rodin zijn volgende muze: Camille Claudel. Zij komt bij hem in dienst als leerling-assistent. Zij is twintig jaar jonger dan hij. In tegenstelling tot zijn andere modellen is Camille zelf een beeldhouwster en ze bewonderen elkaars kunst. Als kunstenaars zijn ze verwante zielen en al gauw worden ze verliefd op elkaar. Rodin is Rose Beuret, die een zoon van hem heeft, niet trouw. Hij heeft relaties met bijna al zijn modellen, maar de relatie met Camille Claudel duurt het langst en verwoest hen bijna allebei.

Rodin zit echter niet stil. Hij maakt kunst als nooit tevoren en dwingt zijn tijdgenoten om anders naar beelden te kijken. Hij maakt er bijvoorbeeld geen probleem van om beelden te maken die een hoofd of een arm missen. Hij vindt het niet belangrijk om een volledig beeld te maken. Een lichaamsfragment zoals een arm, een been, of een voet kan ook een kunstwerk zijn.

Dan krijgt hij de opdracht waar hij de rest van zijn leven aan zal werken: de poort van een nieuw museum voor decoratieve kunst. Rodin kiest voor de Poorten van de hel, wat een beetje vreemd is, want een museum is toch een leuke plek. Hij werkt tien jaar aan dit project en verandert zo veel beelden van plaats, dat het nooit echt in het museum is opgenomen.

De Denker is een van de bekendste beelden van Rodin die oorspronkelijk voor dit werk bedoeld waren.

14

Wist je dat … ... Camille Claudel een jongedame uit een rijke familie was?

Haar broer, Paul Claudel, was een dichter. Hun vader was gek op kunst en moedigde zijn dochter aan om haar talent als beeldhouwster te ontplooien. ... de Muzen in de Griekse oudheid de godinnen van kunst en wetenschap waren? Met een muze bedoelen we vandaag meestal de inspiratiebron van een dichter of beeldend kunstenaar. Camille Claudel wordt dan ook aanzien als de muze van Rodin. ... een lichaamsfragment een lichaamsdeel is? Bijvoorbeeld een arm, een voet of een hoofd. Rodin maakte vaak een groot aantal dezelfde handen, armen, of voeten. Hij maakte er ook geen geheim van dat hij die onderdelen hergebruikte voor nieuwe beelden.

15

Een zoektocht naar de waarheid In 1885 is Rodin goed op weg om een beroemdheid te worden. Hij krijgt in die periode drie grote opdrachten, wat de droom is van elke kunstenaar. Maar die opdrachten zullen hem grote problemen opleveren, omdat hij het niet altijd eens is met wat de opdrachtgevers van hem vragen.

De stad Calais vraagt hem om een monument te beeldhouwen als herdenking van de heldenmoed van de burgers tijdens de middeleeuwen. Van de Franse regering krijgt hij de opdracht om een beeld van Victor Hugo te maken, een belangrijke Franse schrijver. En van een literaire vereniging krijgt hij de opdracht om een beeld van een andere bekende Franse schrijver te maken, Honoré de Balzac.

Rodin is een koppige kunstenaar en volgt zijn eigen weg, ook al heeft hij nooit de bedoeling om de mensen te schokken.

Hij wil ze enkel een andere manier van kijken aanleren. Bij alle drie de opdrachten komt Rodin dan ook in conflict met zijn opdrachtgevers. Ofwel wordt hij niet of te weinig betaald, ofwel wil men de beelden niet tentoonstellen en worden ze botweg geweigerd. Die weigeringen komen bij de kunstenaar hard aan.

16

Het grote probleem is dat Rodin de beelden heel natuurlijk en realistisch voorstelt. De burgers van Calais zien er erg verslagen uit en dat is niet naar de zin van de opdrachtgevers. Zij wilden immers onverschrokken helden zien.

Ook de Franse schrijver Balzac wordt gebeeldhouwd zoals hij is, met een buikje. Dat is niet naar de zin van het volk. De mensen willen een ideaalbeeld zien en net dat wil of kan Rodin niet afbeelden.

Bij de Burgers van Calais gaat Rodin nog een stapje verder.

Vroeger was het de gewoonte om een beeld op een versierd voetstuk of een mooi versierde sokkel5 te zetten. Liefst werd er ook nog een sierlijk hekje omheen geplaatst. Dat zorgt er immers voor dat de beelden een symbool worden van nationale trots. Nu nog steeds gebruiken wij de uitdrukking ‘iemand op een voetstuk plaatsen’. Dat betekent dat je naar iemand opkijkt en hem of haar een held vindt.

17

Uit het dagboek van Rodin: 1885 Het conflict met de opdrachtgevers van Calais gaat maar door en ik word er moe van. Waarom begrijpen ze mij niet? Het is eigenlijk heel eenvoudig, toch? Net lieten ze mij weten geschokt te zijn dat ik geen sokkel noch hek voorzie rond de groep beelden.

Na het gedoe rond de emoties die de beelden laten zien, kan ik dit wel missen als kiespijn. Een beeld kan toch net zo goed een symbool vormen van de nationale trots zonder dat frivole6 hekje eromheen?

Ik wil dat mensen oog in oog komen te staan met de beelden. Ze staan op gelijke voet met hen. Ik vrees echter dat ik deze strijd voor niets strijd en als ik betaald wil worden, zal ik niet anders kunnen dan toegeven.

Auguste

18

19

Het einde van de held In 1900 stelt Rodin als groot kunstenaar 150 werken tentoon op de wereldtentoonstelling in Parijs. Uit de hele wereld komen mensen naar deze beelden kijken. In die tijd is hij ook bevriend geraakt met de Duitse dichter Rainer Maria Rilke, die zijn secretaris wordt en later zijn levensverhaal opschrijft.

In de laatste jaren van zijn leven koopt Rodin een groot oud huis in Parijs, het Huis Biron, dat nu het Rodinmuseum is.

Hij trouwt in 1917 met Rose Beuret, maar veertien dagen later sterft zij al. Nauwelijks enkele maanden later, op 17 november, sterft Rodin zelf. Het koppel ligt begraven in Meudon, onder een kopie van het beeld ‘De Denker’.

Rodin wordt vandaag de dag gewaardeerd als een kunstenaar die ons een nieuwe weg in het uit-beelden van de wereld rondom ons getoond heeft.

20

21

Maak je eigen Rodin!

Kriebelen je vingers na het lezen van dit boek? Aarzel dan niet en ga zelf als een echte Rodin aan de slag! Je vindt de beschrijving van een werkje om te modelleren en van een werkje om zelf te beitelen. Vraag wel hulp van een volwassene vooraleer je met scherpe beitels aan de slag gaat! Al het materiaal vind je in een hobbywinkel.

Modelleer een eigen beeld Wat heb je nodig?

• tekenpapier en potlood • witte, bruine of rode klei die aan de lucht droogt • ijzerdraad • een houten plankje als voet met een lange spijker erdoor (pas op voor de scherpe punt!)

• water Hoe maak je het?

• Schets je beeld op het papier. Je hoeft de tekening niet helemaal af te werken. Zolang je maar ongeveer weet wat je wil maken, is het goed.

• Plooi de ijzerdraad in de vorm van je schets en zet dit vast op de spijker.

• Kneed nu je klei tot hij zacht is en je hem goed kunt vormen.

Bekleed je vorm met bolletjes of worstjes klei tot je het beeld hebt gemaakt dat je voor ogen had. Maak je handen regelmatig nat, tot je klaar bent.

• Laat het beeld drogen. Nadien kan je het nog bijvijlen en eventueel verven of glazuren.

22

Beitel met speksteen Speksteen is een materiaal dat makkelijk bewerkbaar is. Je kan ook kiezen uit verschillende kleuren. Hoe lichter de steen is, hoe makkelijker je ermee kunt werken.

Wat heb je nodig?

• een schort • papier en potlood • een speksteen • beitels, messen, vijlen, ruw en fijn schuurpapier • karton, een krant of een handdoek om onder je werk te leggen • een bakje met water • was om de steen mee in te smeren • een doekje om de steen mee op te wrijven Hoe maak je het?

• Schets de vorm die je wil maken op het papier. Kijk hierbij net als Rodin naar de vorm van de steen. Die geeft je vast inspiratie!

• Gebruik een bijtel, mes of vijl om de steen in de gewenste vorm te brengen. Met schuurpapier kun je de hoeken gladder maken.

• Leg je steen in een bakje met water als hij klaar is. Met nat schuurpapier kun je hem glad maken.

• Laat je steen drogen en smeer hem daarna in met was.

Als de was droog is kun je je kunstwerk prachtig laten glanzen met een zachte doek!

23

Woorduitleg 1 groeien als kool = heel snel groeien 2 iemand onder je hoede nemen = goed zorgen voor iemand 3 iets of iemand een warm hart toedragen = iets of iemand steunen 4 in het huwelijksbootje treden = trouwen 5 sokkel = voetstuk waar een beeld op staat 6 frivool = niet serieus, een beetje gek

24

Auguste Rodin is een van de bekendste beeldhouwers uit Frankrijk. Toch liepen zijn leven en carrière niet van een leien dakje.

Hij was namelijk geen gewone kunstenaar.

Rodin was een van de eerste kunstenaars die vond dat kunst niet perfect moest zijn en dat je naar de natuur moet kijken om een goed kunstwerk te maken.

Dit boekje maakt deel uit van de Verrekijkerbieb 6.

ISBN 978 90 486 2537 6 Bestelnummer 60 1021 597 KB D/2016/0147/106 NUR 191 Foto’s: Shutterstock Verantwoordelijke uitgever die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 © Copyright die Keure, Brugge

9 789048 625376

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.