Verrekijkerbieb - 5e leerjaar - Kijker 6 - Thema 5 - N2 - Lekker onkruid!

ucatieve uitgaven

BIEB

Lekker onkruid!

Jorinde Berben

Kijker educatieve uitgaven

Verrekijker 5

6

Lekker onkruid!

Eetbare wilde planten

1

2

Beste tuinier, altijd uit de weg moet?

Vraag jij je af waarom onkruid en ook mooi zijn?

Denk jij weleens dat die bloem avontuur?

Hou jij van lekker eten en van t er overal hapjes klaarliggen.

Dan is het leuk om te weten da bloemen zitten veel planten die Tussen het onkruid en de wilde n. Of je kunt er een taart mee je kunt eten. Je kunt ze rauw ete ere soep of pesto. versieren. Of je maakt een lekk kem heerlijk is? Of hoe je Wil jij wel weten welke bloem stie n neem ik je graag mee op honing maakt zonder bijen? Da pad.

Klaar?

Start!

De wilde chef

3

Wat heeft een wildplukker nodig?

1 Trek goede schoenen aan en een lange broek. Zo kunnen beestjes en planten jou niet steken.

2 Ga je brandnetels of bramen plukken? Of wil je kastanjes rapen? Doe dan een paar handschoenen aan tegen het prikken.

3 De blaadjes die je plukt, kun je in een plastic zak doen.

Noten en kastanjes ook. Voor bessen is een doosje beter.

Anders zijn je bessen plat voor je thuiskomt. Ook bloemen blijven mooier in een doos.

4

Waar kun je beter wel of niet plukken?

De beste plek om onkruid te vinden is je tuin of die van iemand anders. Vraag eens aan oma en opa of zij willen helpen. Of ga zoeken in de tuin van een vriend of vriendin. Vraag wel even of ze in de tuin niet spuiten tegen onkruid. Die stoffen zijn soms giftig voor de mens.

In het bos is de lucht proper en zijn de planten vaak gezond.

Ook de weide of een park is een goede plek om wilde planten te vinden. Dan moet je de planten wel altijd goed wassen, want in de natuur lopen ook veel dieren rond. Als je die planten kookt met hulp van je ouders, is dat veel veiliger.

Planten en bomen langs de weg zijn minder gezond door de gassen van auto’s. Die stoffen komen ook in de bladeren, bloemen en het fruit.

Ook op het veld van de boer zijn veel stoffen zoals mest en gif tegen onkruid. Die wil je liever niet in je soep of op de taart.

5

6

Wilde planten en recepten Er zijn nog veel meer eetbare planten dan die in dit boek. Let wel altijd goed op dat je weet welke plant je plukt! Ben je niet zeker? Vraag dan iemand om te helpen in het begin.

Van een aantal planten kun je zoveel eten als je wilt, maar van groene blaadjes eet je best niet te veel. Twee keer per week is het maximum. Dat is zo voor spinazie, prei, en ook veel wilde planten. Af en toe zijn ze wel erg gezond!

De planten die je best niet te veel eet, hebben een (*) naast hun naam!

Deze planten kun je in dit boekje vinden: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Brandnetel (*) Klaver (*) Maarts viooltje Madeliefje Paardenbloem (*) Rucola (*) Tamme kastanje Veldzuring (*) Vogelmuur (*) Vlier Wilde braam Zevenblad (*)

p8 p 10 p 12 p 14 p 16 p 18 p 20 p 22 p 24 p 26 p 28 p 30

7

1

Brandnetel

Waar?

Brandnetels vind je bij de compost1 in de tuin en ook vaak aan de rand van weides en bossen. Je kunt ze het best nemen met handschoenen aan, of met een plastic zak die je omkeert.

WIST JE DAT? Brandnetels houden van mest.

Ook die van onze honden en vee.

Je vindt er dus veel op plekjes waar honden vaak komen, of langs de wei. Wel extra goed wassen dus!

Wat kun je eten?

Brandnetel kun je eten zoals spinazie. Pas wel op voor het prikken.

Door de blaadjes even te koken, tien minuten, gaan ze niet meer prikken. Je kunt ze ook in een omelet bakken, of er een superlekkere soep mee maken.

8

Wanneer?

Netels groeien van lente tot herfst.

De jonge blaadjes en toppen zijn het lekkerst. Als de plant groene bloempjes heeft, mag je niet meer plukken. Dan moet je een ander, jong plantje zoeken.

Recept: Groene soep Wat heb je nodig?

• 4 handen vol jonge topjes netels • 1 ui • 1 aardappel in blokjes • 1 liter water • 1 bouillonblokje • zout en peper Wat moet je doen?

• Was de topjes van de netels in een vergiet met heet water.

Zo prikken ze minder.

• Snij de ui fijn en doe de stukjes met wat boter in een grote pot. Stoof de ui samen met de brandnetel 10 minuten.

• Doe de bouillon en de aardappel in de pot.

Kook alles 20 minuten. Tot de aardappel gaar is.

• Goed mixen. Nog wat zout en peper en je soep is klaar!

9

2

Klaver

Waar?

Klavers vind je in elk stuk gras of langs straten en paden. Je herkent klaver aan de witte of paarse bloempjes. Bijen zijn dol op klaver, dus let goed op bij het plukken!

WIST JE DAT? De indianen in Noord-Amerika aten vroeger vaak rode klaver. Het was daar een groente, zoals wij wortels eten.

Wat kun je eten?

De bloemen kun je het hele seizoen eten.

De blaadjes enkel in de lente. De paarse bloemen zijn lekker zoet, en de witte wat sterker van smaak.

Ze zijn ook lekker als thee.

10

Wanneer?

Klavers bloeien van mei tot september. Als je erg vaak het gras maait, zal je ze iets minder zien.

Recept: Klaverrijst Wat heb je nodig?

• 200 gram gekookte rijst • halve komkommer in blokjes • handje rode klaverbloemen • eetlepel gehakte peterselie • eetlepel mayonaise Wat moet je doen?

• Meng de rijst met de peterselie en mayonaise.

• Voeg de komkommer toe.

• Doe er als laatste de bloemen bij.

Een lekker, fris slaatje voor een warme dag in de zomer!

11

3

Maarts viooltje

Waar?

Dit blauwe, wilde viooltje voelt zich goed in een natte, rijke grond. Aan de rand van het bos of in een haag. Maar ook in tuinen, weides en parken staan vaak viooltjes.

Wanneer?

Het maarts viooltje bloeit eerst in maart. Maar soms vind je ze al vanaf februari, als het niet meer zo koud is. Je kunt ze de hele lente plukken.

Soms komen ze nog eens terug aan het eind van de zomer.

LET OP! Op viooltjes uit de winkel spuit de kweker vaak pesticiden2.

Die kun je dus beter niet eten.

Wat kun je eten?

De bloempjes ruiken en smaken heerlijk! Alle wilde viooltjes kun je eten, maar het driekleurig en maarts viooltje zijn ook heel gezond.

12

Recept: snoepviooltjes Wat heb je nodig?

• verse viooltjes • één eiwit • witte suiker (geen bloemsuiker!)

• bakpapier Wat moet je doen?

• Spoel de bloemen kort af. Dep ze droog.

• Klop het eiwit goed los. Het hoeft niet stijf te zijn maar het moet wel dun zijn.

• Dop elke bloem eerst in eiwit en dan in suiker.

• Leg de bloemen op bakpapier en laat ze een paar dagen drogen.

• Doe ze dan in een doos met deksel.

• Lekker en mooi op taart of een dessert.

• Als je weinig tijd hebt, kun je ze ook in de oven drogen op 50 °C. Het duurt dan een half uurtje.

13

4

Madeliefje

Waar?

Madeliefjes groeien graag in kort gras. Dus op het gazon of in de wei.

TIP! Met madeliefjes kun je ook een heel mooie ketting maken. Maak een gaatje in de steel, en steek er een ander bloempje door!

14

Wanneer?

De bloemen kun je plukken van maart tot wanneer het gaat vriezen.

Dat is meestal in november.

De blaadjes kun je ook eten, maar enkel in de lente.

Wat kun je eten?

De bloemen, blaadjes en de knopjes kun je eten. De blaadjes kun je rauw eten of in de soep doen.

De bloempjes zijn wel het lekkerst.

Recept: Lieve hapjes Wat heb je nodig?

• toastjes of crackers • beleg voor erop, zoals kruidenkaas, paté of hummus3 • genoeg bloempjes voor elk toastje Wat moet je doen?

• Spoel de bloemen kort af met koud water en dep ze droog met een doek.

• Doe op elk toastje wat beleg.

• Leg daarop een madeliefje.

• Je kunt met madeliefjes ook soep, taart of cupcakes versieren.

• Supersimpel maar wel meteen een feest voor het oog!

15

5

De paardenbloem

Waar?

Paardenbloemen vind je in elke tuin en in ieder park.

Ze hebben een mooie, gele kleur, en de zaadjes kun je wegblazen om een wens te doen!

Wanneer?

Je kunt ze al vroeg in de lente vinden. Dan zie je de gele kopjes overal tussen het gras. In de lente is de plant het lekkerst.

TIP! Zet een bloempot over de plant.

Zo wordt hij niet groen en daarom minder bitter.

Die witte blaadjes noemen ze molsla.

Wat kun je eten?

De jonge blaadjes kun je zo eten bij de sla. Je kunt ze ook drogen om thee van te maken.

Van de bloemen kun je lekkere siroop maken. De smaak lijkt heel erg op honing.

Ook de wortel is eetbaar. Die kun je drogen en malen om een soort koffie van te maken.

16

Recept: Honing zonder bijtjes Wat heb je nodig?

• 400 gram bloemen • 1 kilo suiker • 1 liter water • sap van 2 citroenen • grote pot • schone glazen potjes • zeef Wat moet je doen?

Was de bloemen goed en dep ze droog met een handdoek. Doe ze in de pot samen met het water en zet die op het vuur. Als het water kookt, zet je het vuur uit en laat je de pot 24 uur staan. Het water wordt bruin, maar dat is niet erg.

Na 24 uur zeef je de bloemen uit het water. Doe er nu de suiker bij en laat alles zacht koken. Zo wordt de siroop dikker. Blijf ook af en toe roeren. Als de siroop dik is, kun je het sap van de citroenen erbij doen.

Doe de hete siroop in glazen potjes. Draai het deksel er goed op en draai de potjes om. Als de honing koel is, kun je hem op je boterham of pannenkoek smeren.

17

6

Rucola

Waar?

Rucola kun je gewoon in de winkel kopen. Maar wist je dat je de wilde plant ook overal in bermen en tuinen vindt? Daar groeit wilde rucola zoals onkruid.

Wanneer?

De jonge blaadjes kun je in de lente en zomer plukken. Rucola kun je ook zelf zaaien, binnen of buiten. Zo kun je er het hele jaar van proeven.

Wat kun je eten?

De jonge blaadjes zijn lekker in een slaatje maar best wel pittig. Ook de gele bloempjes zijn heel lekker. Een beetje zoet en toch ook pikant. Mooi op een toastje of op een salade.

18

WIST JE DAT? Rucola noemt men ook zandkool. Je vindt haar vaak terug in de duinen aan zee.

De Romeinen hielden veel van de smaak die wat bitter is.

Recept: Rucola-omelet Wat heb je nodig?

• een paar blaadjes rucola • 3 eieren • scheutje melk • wat geraspte kaas • peper en zout • klontje boter Wat moet je doen?

• Was de blaadjes goed en snij ze fijn (je kunt ze ook in een glas doen en fijnknippen met een schaar).

• Klop de eitjes los met de melk.

• Doe de kaas en rucola bij het mengsel.

• Kruid met peper en zout.

• Bak in de pan met boter aan beide kanten bruin.

19

7

Tamme kastanje

Waar?

Kastanjebomen vind je vaak bij mensen in de tuin. Maar ook in het bos staan er veel bomen, zowel tamme als wilde kastanjes.

Langs de straat kun je beter geen kastanjes rapen.

Wanneer?

Kastanjes kun je enkel in de herfst vinden. Vanaf midden oktober worden ze snel rijp, en kun je er veel vinden.

TIP! Met een paar goede handschoenen voor de tuin kun je de stekels wel aan!

Wat kun je eten?

De tamme kastanje kun je rauw eten of gepoft. Of je kunt ze in een recept gebruiken voor taart of soep.

Wilde kastanjes kun je niet eten! Tamme kastanjes hebben een pluimpje bovenaan. De bolster staat vol met fijne stekels. Wilde kastanjes hebben veel minder stekels en zijn ook helemaal glad zoals grote knikkers.

20

Recept: Gepofte kastanjes Wat heb je nodig?

• tamme kastanjes • beetje boter • scherp mes • pot met deksel Wat moet je doen?

• Snij met je mes een kruis in de platte onderkant van de kastanjes. Zorg voor een scherp mes. Dan gaat het beter.

• Smelt wat boter in de pot.

• Doe de kastanjes erin en laat ze poffen in 20 minuten met het deksel erop. Zet het vuur niet te hoog, anders worden ze zwart.

• Je kunt ze zo opeten, of met wat zout of suiker. Pas op want ze zijn nog lang heet!

• Je kunt ze ook poffen in de oven, de kachel of zelfs op de barbecue.

21

8

Veldzuring

Waar?

Zuring vind je vaak terug bij brandnetels en in weides. Er zijn veel soorten zuring. Ook de bloedzuring, met rode nerven, is erg lekker. Zuring heeft ook een andere naam: zurkel. Dat is een oude groente die oma en opa vast nog kennen.

Wanneer?

Zuring kun je plukken in de lente, van maart tot mei is het best. Als het warm is, worden de blaadjes te bitter.

Wat kun je eten?

De jonge blaadjes zijn de lekkerste.

Je kunt ze het best vers plukken en snel eten. Als je later oogst, dan kun je de bladeren gaar stoven of koken en daarna eten.

22

TIP! Ben je door een netel geprikt? Wrijf dan met een blad zuring over je huid om de pijn weg te nemen!

Veldzuring

Recept: Stoemp4 met zurkel Wat heb je nodig?

• 8 grote aardappelen • 4 handjes zuring • boter • melk • peper en zout Wat moet je doen?

• Kook de aardappels gaar in water.

• Was de zuring goed en snij ze fijn.

• Stoof de zuring even in een pot met wat boter.

• Doe de aardappelen erbij en stamp ze fijn.

• Meng de melk erdoor tot je een zachte puree hebt.

• Kruid met peper en zout.

• Erg lekker bij fishsticks of een stukje kip!

Bloedzuring

23

9

Vogelmuur

Waar?

Vogelmuur is een klein, groen plantje met witte bloempjes dat overal rondkruipt. Hoe weet je of je echt vogelmuur hebt?

Op de stengel kun je één lijn fijne haren zien. Vogelmuur houdt van natte grond.

WIST JE DAT? Kippen en andere vogels vinden vogelmuur heerlijk.

Het is ook heel goed voor ze. Ze worden er sterker van en minder snel ziek.

24

Wanneer?

Vogelmuur kun je het hele jaar door eten. De lekkerste blaadjes vind je in de lente en nog een keer in de herfst.

Dan komen de jonge planten uit.

Wat kun je eten?

Alles aan vogelmuur is eetbaar. Als je een jong plantje ziet, en nog een paar dagen wacht, heb je meteen een hand vol. De bloemen zijn ook eetbaar en mooi om je bord te versieren.

Recept: pesto met vleugels Wat heb je nodig?

• een goede hand vogelmuur • 3 eetlepels pijnboompitten of andere noten • 1 teentje look • 3 eetlepels geraspte parmezaankaas • ¼ theelepel zout • goede scheut olie Wat moet je doen?

• Was de blaadjes goed.

• Doe ze samen met de pitten, kaas, look en zout in een blender.

• Mix alles en voeg olie toe tot je een mooie puree krijgt.

• Je kunt de pesto bij je pasta doen, of op brood met kaas.

25

10 Vlier Waar?

Vlier groeit op alle plekjes waar je hem laat staan. De grote struik staat vaak in parken en tuinen. De grijze takken hebben 3 tot 7 blaadjes.

Wanneer?

De bloesems kun je plukken in mei en juni. Ze ruiken heel lekker. De bessen zijn rijp in de late zomer.

Wat kun je eten?

De bloemen kun je drogen voor thee. Ook kun je er lekkere limonade van maken. Met de bessen kun je siroop maken die goed helpt tegen de hoest.

Of lekkere jam voor op de boterham.

26

LET OP! De kruidvlier lijkt op vlier maar is giftig. Het is een plant die in de winter sterft. De bloemen komen ook later dan bij de echte vlier, in juli en augustus. De kruidvlier heeft meer bladeren: 7-11 per tak. Bij de gewone vlier hangen de bessen omlaag, bij de kruidvlier staan ze omhoog. Gelukkig komt deze soort zelden voor.

Recept: Vlierlimonade Wat heb je nodig?

• 20 grote bloemen • water • 400 gram suiker • 4 biocitroenen • zeef • schone flessen Wat moet je doen?

• Pluk de bloemen het best ’s morgens. Schud ze even uit, zodat alle beestjes eruit vallen.

• Doe de bloemen in een grote pot.

• Giet er 1,5 liter kokend water over en doe de schil van de citroenen erbij.

• Laat dit 1 nacht staan.

• Zeef dan de bloemen en schillen eruit. Giet het water ook nog eens door een doek. Zo haal je het vuil eruit. Een beetje geel blijft het wel altijd.

• Doe het water met de suiker en het sap van de citroenen in de pot en laat het koken.

• Giet de siroop nog heet in schone flessen en draai het deksel erop.

• De siroop is lekker met water of met spuitwater. Je kunt er ook wat munt bij doen. Zo wordt het extra fris.

27

11 Wilde braam Waar?

Bramen herken je aan de stekels. Soms voel je hem al prikken voor je hem ziet. Het bos staat vaak vol bramen, maar je vindt ze ook langs wandel- en fietspaden.

Wanneer?

Bramen worden rijp in de late zomer.

De rode bramen zijn nog zuur, maar als ze zwartblauw kleuren, worden ze lekker zoet. Als het even regent, worden ze lekker dik.

TIP! Doe een dikke, lange broek en stapschoenen aan.

De takken blijven aan je kleren hangen!

Wat kun je eten?

De rijpen bessen zijn heel lekker. Ook de heel jonge groene blaadjes kun je eten. Wilde bramen zijn kleiner dan de bramen in de winkel, maar ze hebben wel veel meer smaak.

28

Recept: Crumble5 van appel en bramen Wat heb je nodig?

• 4 grote appels • 2 handen vol bramen • 300 gram boter • 200 gram bloem • 100 gram suiker • snuifje zout • grote ovenschaal Wat moet je doen?

• Meng eerst de boter, bloem, suiker en het zout in een grote kom. Kneed de boter helemaal door de bloem en suiker, tot je een deeg maakt dat wat kruimelt.

• Snij de appels in blokjes.

• Doe een laag appels in de ovenschaal, leg een laag bramen erover en dek alles toe met het deeg.

• Zet je crumble ongeveer 40 minuten in een oven op 180 °C. • Extra lekker als je er warme pudding over doet!

29

12 Zevenblad Waar?

Zevenblad groeit laag op de grond. Het heeft zeven groene blaadjes en een bosje kleine witte bloempjes. De plant houdt van schaduw, dus je vindt hem vaak op donkere plekjes.

Zevenblad is best wel een lastig onkruid in de tuin, want het groeit bijna overal en komt altijd terug.

Wanneer?

De blaadjes kun je plukken van de lente tot de herfst. Jonge blaadjes kun je zo rauw opeten. De grote bladeren kun je best eerst koken of drogen.

Wat kun je eten?

De blaadjes zijn erg lekker in een salade. Je kunt ze ook drogen om in plaats van peterselie over je rijst te strooien. De wortels mag je niet eten!

30

WIST JE DAT? In de middeleeuwen werd zevenblad als groente geteeld.

De plant is familie van wortel en venkel.

Recept: Zeventaart Wat heb je nodig?

• 3 handen vol jonge blaadjes • 4 eieren • 100 gram geraspte kaas • beetje melk • 1 taartbodem van bladerdeeg • 1 taartvorm Wat moet je doen?

• Doe het bladerdeeg in de taartvorm. Prik in het deeg op de bodem en langs de rand met een vork.

• Was de blaadjes van het zevenblad.

• Hak de blaadjes fijn. Met een schaar lukt dit ook heel goed!

• Klop de eitjes met de melk goed door en doe er wat zout en peper bij.

• Meng de blaadjes, eieren en kaas in een grote kom. Doe dit in de taartvorm met het bladerdeeg.

• Zet de taart 20 minuten in een oven op 200 °C. De taart is lekker warm, maar ook koud bij een picknick.

31

Woorduitleg 1 compost = mest uit plantenresten en ander natuurlijk afval 2 pesticiden = giftige stof die plantenziekten en schadelijke insecten moet voorkomen of bestrijden 3 hummus = puree op basis van kikkererwten 4 stoemp = stamppot 5 crumble = Engels dessert van kruimeldeeg met vruchten

32

Wil jij wel weten welke bloem stiekem heerlijk is? Of hoe je honing maakt zonder bijen? Dan neem ik je graag mee op pad.

Klaar?

Start!

Dit boekje maakt deel uit van de Verrekijkerbieb 5.

ISBN 978 90 486 2536 9 Bestelnummer 60 1021 497 KB D/2016/0147/105 NUR 191 Foto’s: Shutterstock Verantwoordelijke uitgever die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 © Copyright die Keure, Brugge

9 789048 625369

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.