Verrekijkerbieb - 5e leerjaar - Kijker 5 - Thema 4 - N2 - Onze aarde in gevaar

ucatieve uitgaven

BIEB

Onze aarde in gevaar Jeroen Defauw

Kijker educatieve uitgaven

Verrekijker 5

5

Onze aarde in gevaar Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 6

De pracht van onze natuur Onze blauwe planeet in gevaar!

De oorzaken van de opwarming Gevolgen van de opwarming Ook bij ons!

Bestaat er geen oplossing?

1

1 De pracht van onze natuur Onze wereldbol heeft vele prachtige landschappen.

Sommige mensen trekken eropuit om de mooiste plekken te ontdekken. Ze maken zwerftochten op zoek naar de mooiste panorama’s1. Elk werelddeel heeft zijn eigen ‘bekende’ bezienswaardigheden. In Amerika hebben ze het natuurschoon samengebracht in de wereldberoemde nationale parken. De bedoeling is om de natuur zo goed mogelijk te beschermen. In totaal zijn er honderden nationale parken.

Een heel mooi voorbeeld is de ‘Bryce Canyon’, gelegen in het zuidwesten van de Amerikaanse staat Utah. De canyon2 is beroemd om zijn unieke rotsformaties. Die bestaan uit kalk- en zandsteen die door te vriezen en ontdooien langzaam tot de meest grillige figuren gevormd worden. Het zonlicht zorgt voor een ware kleurenpracht. De kleuren wisselen af van roze naar oranje. Een mooi voorbeeld van de pracht van onze natuur!

2

3

Er zijn ook voorbeelden dichter bij huis, in Europa. Vele mensen die rondtrekken zijn verzot op Schotland, het bergachtige en groene deel van Groot-Brittannië. Schotland is het noordelijke deel en telt ruim vijf miljoen inwoners. De Schotse ‘Highlands’ of Hooglanden zijn erg bekend bij de vele wandelaars.

Een prachtig voorbeeld is de Glencoe. Dat is een grote vulkaanvallei in het midden van de Hooglanden. De vallei is genoemd naar de rivier de Coe die erdoorheen stroomt.

Je waant je zo in een andere wereld!

Maar onze wondermooie aarde is in gevaar! Zowel de ‘Bryce Canyon’ als ‘Glencoe’ als alle andere wonderen der natuur worden bedreigd ...

4

2 Onze blauwe planeet in gevaar!

De immens grote bol waar wij op leven is de wereldbol.

Je hebt die zeker al opgemerkt. Op de kast in de klas bijvoorbeeld. Of in je atlas. Deze grote bol zweeft in de ruimte.

De ruimte is eindeloos, dus zonder begin en einde. Onze bol of planeet is een heel klein puntje in het grote heelal.

Soms noemen ze onze wereldbol ook wel de blauwe planeet.

Waarom blauw? Omdat de blauwe kleur overheerst als je vanuit de ruimte onze aarde bekijkt. Eigenlijk had onze aarde beter ‘water’ geheten, want de oppervlakte van onze planeet is voor 71% bedekt met water. Overal zie je zeeën, rivieren, meren, vijvers, poelen en watervallen. Het merendeel van het water is zout water (ongeveer 97,5%), dat je vooral in de oceanen terugvindt. De rest is zoet water dat gebruikt kan worden door planten, dieren en mensen.

Een klein deel daarvan is ook drinkbaar.

5

Onze blauwe planeet wordt echter ernstig bedreigd! Niet door gevaarlijke ruimtewezens of andere invasies van buitenaardse wezens. Nee, door de mensen zelf! Al gehoord van de opwarming van de aarde? In België spreekt men ook vaak van de klimaatopwarming.

Klimaat gaat eigenlijk over het weer, maar dan over een langere periode. In België bijvoorbeeld is het in de winter nat, koud en winderig en in de zomer warmer en droger. De drie belangrijkste onderdelen van het weer zijn: temperatuur, neerslag en wind.

6

Sinds de 19e eeuw stijgt de temperatuur van de wereld beetje bij beetje. Niet erg, denk je? De temperatuurstijging heeft hele grote gevolgen. De opwarming gaat namelijk samen met een echte klimaatverandering op de hele wereld! Een tijd terug wilden vele grote landen in de wereld niet inzien dat de temperaturen aan het stijgen waren. Ze besloten er zich niks van aan te trekken. Het was zogezegd hun probleem niet. Gelukkig erkennen3 bijna alle landen in de wereld tegenwoordig wel dat er grote problemen op komst zijn door deze temperatuurstijging. Een grote vooruitgang! Want alleen samen kunnen we misschien een halt toeroepen aan de klimaatverandering.

3 De oorzaken van de opwarming De opwarming van de aarde is een mondiaal4 probleem.

De hele wereld krijgt te maken met de temperatuurstijging.

Wat zijn nu de oorzaken van dit fenomeen?

De wetenschappers denken dat de temperatuurstijging verschillende oorzaken heeft. Als we kijken naar de geschiedenis, leren we dat er vroeger ook veranderingen in de temperatuur plaatsvonden. Denk maar aan de dinosaurussen die op onze aarde hebben rondgezworven. In tegenstelling tot nu daalde de temperatuur miljoenen jaren geleden na een tijd heel drastisch5. Het weer op de aarde werd guur en koud. Er brak een echte ‘ijstijd’ aan. De dinosaurussen waren niet bestand tegen de kou en ze stierven uit. Een andere uitleg over hoe de dino’s plots verdwenen, gaat over een inslag van een enorme meteoriet op aarde. Maar dat is een ander verhaal …

7

Feit is dat op dit moment de broeikasgassen6 in onze atmosfeer7 stijgen. De atmosfeer is de laag gas om de aarde. Een ander woord voor atmosfeer is de dampkring.

De atmosfeer zorgt ervoor dat er leven op aarde mogelijk is.

Zonder atmosfeer is er geen leven. Door alle broeikasgassen ontstaat er een gat in de dampkring (of in de ozonlaag). Door dat gat zijn wij minder beschermd tegen zonlicht en vervuiling.

Ook lijkt de temperatuur van onze aarde te stijgen …

8

De stijging van de broeikasgassen is het gevolg van menselijke activiteiten.

Hoe bedoel je, de schuld van de mensen? Mensen vervuilen de natuur heel erg veel, ook onbewust. Ze verbranden fossiele brandstoffen op grote schaal. Denk maar aan benzine voor de auto, steenkool in een steenkoolcentrale, kerosine8 in vliegtuigen, allerlei spuitbussen met haarlak …

Deze gassen komen in de atmosfeer terecht, met het bekende gevolg.

Er zijn nog andere oorzaken van de opwarming van de aarde. Al gehoord van ontbossing? Dat is het kappen van bijvoorbeeld het regenwoud. Bijna de helft van de oorspronkelijke bossen op aarde is verdwenen door illegale9 houtkap. Mensen gebruiken de bomen voor het hout, om papier te maken en om meer ruimte te hebben voor de landbouw. De gevolgen van het verdwijnen van het regenwoud zijn groot. Dieren en planten kunnen verdwijnen, zelfs sommigen waarvan we het bestaan nog niet kennen!

Bossen zorgen ook voor verse zuurstof en kunnen schadelijke gassen vernietigen. Minder bomen, dat betekent dus meer gassen in de atmosfeer en dus een grotere opwarming van de aarde. Ook door de steeds grotere veeteelt10 op de wereld stijgen de broeikasgassen. Bij de spijsvertering van koeien en andere runderen ontstaat methaan, een krachtig broeikasgas.

Varkens verbruiken enorme hoeveelheden voedsel, waardoor de natuur nog meer belast wordt.

Al deze factoren zorgen voor de opwarming van de aarde.

9

4 Gevolgen van de opwarming Wat zijn de mogelijke gevolgen van de opwarming van de aarde? De gevolgen kunnen onze wereld drastisch en blijvend veranderen. Het grootste rechtstreekse gevolg van de temperatuurstijging is dat het waterniveau overal ter wereld zal stijgen. Want in de poolgebieden (de Noord- en de Zuidpool) smelten gletsjers11 en ijskappen razendsnel af.

Het smeltwater komt in de oceanen terecht en doet het algemene zeeniveau stijgen.

Het gevolg van een hogere zeespiegel is dat er meer overstromingen zullen zijn in de toekomst. Nu zijn er in grote kuststeden zoals Bangkok (Thailand) steeds ergere overstromingen. Vele laaggelegen gebieden lopen mogelijk onder water. Zo is er het voorbeeld van het land Kiribati, in Oceanië. Het land bestaat uit diverse eilanden die dreigen onder de golven te verdwijnen. In 1999 verdwenen er al twee eilanden onder water, gelukkig waren ze allebei onbewoond.

Ook de andere eilanden van Kiribati krijgen het moeilijk.

10

Doordat er minder en minder ijs is op de Noordpool dreigen de ijsberen uit te sterven. Hun leefgebied verdwijnt beetje bij beetje.

Een ander gevolg van de opwarming van de aarde is dat er meer honger zal zijn op de wereld. De hogere temperaturen, meer of minder regen en een snellere verdamping van het water in de grond kunnen de landbouw overal grote schade toebrengen. Vooral in Afrika zal het in de toekomst moeilijker worden om gewassen12 te oogsten. Hetzelfde geldt voor arme Aziatische landen zoals Cambodja en India. Die mensen zullen grote honger hebben en velen onder hen zullen vluchten naar de gebieden waar het klimaat wel een goede landbouw toelaat. We spreken dan van klimaatvluchtelingen, anders dan oorlogsvluchtelingen. Er wordt verwacht dat vele uitgehongerde mensen zullen vluchten uit Afrika en Azië en velen onder hen zullen Europa als veilige thuishaven zien.

Te veel klimaatvluchtelingen in Europa kunnen groepen mensen tegen elkaar opzetten en zorgen voor ruzies. Volgens een studie kan de klimaatverandering de komende 40 jaar zo’n 80 miljoen mensen wereldwijd op de vlucht jagen.

11

De wetenschappers die het klimaat onderzoeken vrezen ook dat er in de toekomst meer natuurrampen zullen zijn. Door de extremere neerslag zijn er meer overstromingen en stormen.

Vele gewassen kunnen de stortregens niet aan en gaan kapot.

Door de stijging van de zeespiegel zijn er meer aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. Aardbevingen onder water (dan spreekt men van een zeebeving) zorgen voor immens grote vloedgolven die de kust onverwacht overspoelen. In 2004 trof een tsunami13 de Indische Oceaan met zo’n 230.000 doden als gevolg. Die catastrofe is een van de ergste natuurrampen van de laatste jaren.

12

Na zulke natuurrampen merken we dat mensen rapper ziek worden. Vele besmettelijke ziekten zoals diarree en cholera krijgen meer kansen. Sommige zwakkere mensen (ouderen of baby’s) sterven aan de gevolgen ervan.

Bossen worden droger en temperaturen stijgen, daardoor nemen de kansen op bosbranden toe. Nu zijn er al veel meer bosbranden in de regio van de Middellandse Zee dan enkele tientallen jaren terug. ’Al 150 huizen verwoest door branden op Madeira’.

‘Noodtoestand in Washington door bosbranden’.

‘Bosbranden vernielden 95.000 hectaren in Portugal’.

‘Meer dan tachtigduizend mensen vluchten voor oncontroleerbare bosbrand in Californië’ Dit zijn maar enkele krantenkoppen van de laatste jaren.

Het toont aan dat de bosbranden heviger dan ooit woeden.

13

5 Ook bij ons!

Op vele plaatsen in de wereld merken we nu de gevolgen van de opwarming van de aarde. Het is duidelijk dat de wereld slecht voorbereid is op deze mogelijk rampzalige gevolgen.

Maar moeten wij ons ook zorgen maken? Je denkt misschien dat het ver van je bed gebeurt? Niets is minder waar. De gevolgen zijn op dit moment niet zo duidelijk of spectaculair als op sommige andere plekken, maar toch.

Het grootste gevolg voor ons land is de stijging van de zeespiegel, daardoor zullen we meer getroffen worden door overstromingen. Die overstromingen zorgen voor culturele verliezen (denk maar aan de schade aan historische gebouwen), maar ook voor economische verliezen.

Overstromingen brengen veel schade met zich mee en die schade moet hersteld worden. Dat kost handenvol geld. Geld die de gewone mensen moeten betalen. De wetenschappers voorspellen dat de grote overstromingen van de zee vooral zullen plaatsvinden in de tweede helft van deze eeuw.

14

15

Een tweede gevaar voor ons land is een vermindering van het drinkbare water. Doordat er minder neerslag is in de zomer en veel zwaardere neerslag in de winter, zal de algemene kwaliteit van het water sterk achteruitgaan. In de zomer zal er dus minder neerslag vallen. Er zijn dus langere droge periodes.

Daardoor vormen er zich minder bossen in ons land. Dat betekent dat de temperaturen nog zullen stijgen.

Door het stijgen van de temperaturen zijn er vele dieren bij ons die het moeilijk zullen krijgen om te overleven. Het wordt voor hen namelijk te warm. In ons land lopen zo’n 25 tot 75 procent van de soorten het risico om fel in aantal af te nemen. Bovendien komen er nieuwe soorten uit het warme zuiden naar ons en ze besluiten om hier te blijven. Die nieuwe diersoorten zorgen voor concurrentie met de ‘eigen’ diersoorten. Zo wordt er vastgesteld in Wallonië dat er steeds meer zuiderse insectensoorten voorkomen zoals libellen, krekels en bepaalde vlindersoorten. Bij ons in Vlaanderen kruipen er meer en meer escargots rond.

Ook de spinnen worden groter en er komen steeds meer zuiderse soorten bij.

16

Is de opwarming van de aarde dan alleen maar negatief?

Zijn er geen positieve veranderingen aan de stijging van de temperaturen? Jawel, zoals steeds is er een keerzijde van de medaille. Maar de voordelen zijn klein en minder belangrijk. In sommige gebieden van de wereld zal het klimaat aangenamer zijn en zal de landbouw dus voor hogere opbrengsten zorgen. Als het minder koud is in de winter, zullen er minder mensen sterven als gevolg van de kou. Door het smelten van de ijskappen komen er nieuwe routes vrij waardoor schepen kortere afstanden kunnen afleggen. Dat betekent natuurlijk een besparing. Je ziet, elk nadeel heeft zo zijn voordeel!

6 Bestaat er geen oplossing?

De opwarming van de aarde is een groot en ingewikkeld probleem. Er is geen simpele oplossing om de temperatuurstijging tegen te gaan.

Om de negatieve gevolgen van de klimaatverandering binnen de perken te houden, gaan wetenschappers ervan uit dat de opwarming van onze aarde zeker onder de 2 graden Celsius moet blijven. Sommigen spreken zelfs van anderhalve graad Celsius.

Om dit te kunnen bereiken moet de uitstoot van de broeikasgassen met 80 % tot 95 % verminderen tegen 2050.

Vele wetenschappers zeggen dat dit haalbaar is, maar dan is het dringend tijd om massaal in actie te schieten.

17

Het beleid van de leiders van de wereld moet dringend veranderen. Maar niet alleen de grote wereldbazen en grote bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid opnemen. Ook jij en ik, de gewone mensen, moeten hun steentje bijdragen. Om het beleid te veranderen, zijn er al vele klimaatbijeenkomsten geweest, verspreid over de wereld.

De eerste en de gekendste klimaattop was die in Kyoto in 1997. Het was de eerste keer dat vele landen in de wereld samen een poging deden om afspraken te maken om de klimaatveranderingen tegen te gaan. Met dit verdrag zijn de landen overeengekomen om de uitstoot van broeikasgassen met gemiddeld 5 % te verminderen in vergelijking met 1990.

Die vermindering was eigenlijk nog veel te weinig.

Alhoewel er vele belangrijke landen het Kyoto-verdrag niet goedgekeurd hebben, was het toch een eerste stap in de goede richting. Landen zoals de Verenigde Staten hebben het verdrag nooit gevolgd.

Ze vreesden dat het verdrag slecht zou zijn voor hun economie, dat het hen te veel geld zou kosten.

18

Golf van Bahrein

Perzische Golf Hawar Eiland (Bahrein)

SaoediArabië

Sinds het verdrag van Kyoto zijn er jaarlijks nog klimaatbijeenkomsten geweest. De ene succesvoller dan de andere. Een van de belangrijkste was de klimaattop in Doha in 2012.

Doha is de hoofdstad van Qatar, een Arabisch land in het MiddenOosten. Tijdens dit verdrag werd er afgesproken om het verdrag van Kyoto te verlengen en te verstrengen. Meer landen keurden het verdrag ook goed, dus deze klimaattop kende een succes.

De klimaattop in Parijs in 2015 was de eenentwintigste jaarlijkse bijeenkomst. De bedoeling van deze top was om tot een volledig nieuw klimaatverdrag te komen, dat in 2020 van start kan gaan. Achteraf waren de regeringsleiders heel tevreden over het bereikte akkoord, want er werd beslist dat de landen hun best moeten doen om de stijging van de temperaturen niet hoger dan 2 graden Celsius te laten zijn. Er zijn ook strenge controles om te kijken of de landen wel hun best doen. De president van Frankrijk zei achteraf: ‘Leve de planeet, leve de mensheid en leve het leven!’ Iedereen in de zaal was heel erg blij.

19

Toch komt er ook kritiek op het akkoord. Volgens de milieugroep Greenpeace gaan de afspraken niet ver genoeg.

De toekomst zal ons tonen of we genoeg hebben gedaan.

Het is duidelijk dat het probleem van de opwarming van de aarde een probleem is voor iedereen! Dus iedereen moet zijn steentje bijdragen.

Je merkt dat onze overheid kleine maatregelen neemt om de inwoners te overtuigen om ook hun best te doen.

Wat kunnen je ouders of jij doen om een stapje te zetten in de goede richting? Een heel belangrijke maatregel is het isoleren14 van je woning. In een slecht geïsoleerd huis lopen de verwarmingskosten hoog op. Isoleren is dus goed voor het milieu en voor de portemonnee! Je dak isoleren is eenvoudig en goedkoop.

Een andere tip is om de verwarming ’s nachts uit te zetten.

Dat bespaart geld en heel wat energie.

Neem trouwens liever een douche dan een bad. Met een douche verbruik je gemiddeld zo’n 60 liter water, met een bad gemiddeld zo’n 110 liter. Een groot verschil!

Minder vlees eten kan ook helpen, want veeteelt veroorzaakt een zeer hoge uitstoot van broeikasgassen.

Daarom is het belangrijk om af en toe vleesvervangende producten te eten zoals granen, peulen, soja, kikkererwten …

20

Doof de lichten wanneer je een kamer verlaat. Het is beter de lichten onmiddellijk te doven, zelfs voor korte tijd.

Ga te voet of gebruik je fiets voor kleine verplaatsingen. Korte ritten met de auto zijn erg slecht voor het milieu. Je papa en mama kopen best energiezuinige toestellen. Dat zijn toestellen die veel minder energie nodig hebben om te werken. Dat kost minder geld en is beter voor het milieu. Om je hiermee te helpen heeft de Europese Unie een energielabel ingevoerd.

Via de kleuren van rood naar groen en de bijhorende klassen G tot A (of zelfs A++) weet je als koper of je een zuinig toestel aanschaft.

Hetzelfde geldt voor de verlichting. Koop liever zuinige lampen zoals spaarlampen, tl-buizen en ledverlichting dan de ouderwetse en energieverslindende gloeilampen.

21

Een laatste tip is het gebruik van nieuwe technologieën zoals wind- en zonne-energie. Misschien heb je wel zonnepanelen op je dak liggen. Of zijn je ouders aangesloten bij een elektriciteitsleverancier die veel windmolens gebruikt. Dat zijn milieuvriendelijke manieren om elektriciteit op te wekken.

Er bestaan zelfs gsm’s die je kunt opladen met zonne-energie.

Als iedereen een beetje zijn best doet, is er verandering mogelijk!

22

23

Woorduitleg 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

panorama = uitzicht in de verte canyon = diep rivierdal met steile wanden erkennen = het inzien en zeggen dat het zo is mondiaal = wat de hele wereld omvat drastisch = krachtige en ingrijpende verandering broeikasgas = gas waardoor de temperatuur sneller stijgt atmosfeer = omhulsel van gas om de aarde kerosine = brandstof voor vliegtuigen illegaal = in strijd met de wet veeteelt = het onderhouden van vee gletsjer = ijsmassa die van een berg heel langzaam naar beneden glijdt 12 gewassen = gekweekte planten en vruchten 13 tsunami = enorme vloedgolf die ontstaat door een aardbeving in zee 14 isoleren = het bedekken zodat er geen warmte, kou, geluid door kan

24

Onze aarde kent vele prachtige plekken.

Maar onze wereldbol wordt ernstig bedreigd door de klimaatopwarming.

De temperaturen stijgen en de gevolgen kunnen de wereld voor altijd veranderen.

Er zijn vele oorzaken voor de opwarming van de aarde. Gelukkig zijn er enkele oplossingen om deze verandering tegen te gaan. Maar dan moeten we samen ons best doen!

Dit boekje maakt deel uit van de Verrekijkerbieb 5.

ISBN 978 90 486 2536 9 Bestelnummer 60 1021 497 KB D/2016/0147/105 NUR 191 Foto’s: Shutterstock Verantwoordelijke uitgever die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 © Copyright die Keure, Brugge

9 789048 625369

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.