Verrekijkerbieb 4e leerjaar - Kijker 8 - N1 – Eek, een rat!

ucatieve uitgaven

BIEB

Eek, een rat!

Aag Vernelen

Kijker educatieve uitgaven

Verrekijker 4

8

Eek, een rat!

1

Grappig en speels Veel mensen vinden ratten maar enge dieren.

Ze denken bij het woord ‘rat’ meteen aan allerlei akelige ziektes. Of ze rillen bij de gedachte aan die lange, kale staart.

Ik wil je een heel ander verhaal vertellen.

Volgens mij is een tamme rat een van de leukste, grappigste en liefste huisdieren die je kunt hebben.

Toen ik 15 was, had ik er zelf twee: Gust en Jef. Gust was een schattig dikkerdje met witte en bruine vlekken.

Jef was een vinnige1, levendige bruine rat.

Het waren twee dikke vrienden en ik was gek op hen. Soms nam ik hen zelfs stiekem mee naar school!

Maar daar vertel ik je later meer over. Nu eerst wat meer over waar de tamme rat vandaan komt.

2

3

Oorsprong De tamme rat is een zoogdier2 en behoort tot de knaagdieren.

Hij stamt af van de bruine rat, die met een moeilijk Latijns woord ook wel Rattus norvegicus wordt genoemd.

De bruine rat komt bijna over de hele wereld voor.

Oorspronkelijk leefde de bruine rat waarschijnlijk alleen in Azië.

In het midden van de 16e eeuw is de bruine rat via handelsschepen in Midden-Europa beland. Eenmaal in Europa verspreidde de bruine rat zich vliegensvlug en al gauw werd hij een plaag3.

4

Zo kwam het dat er een bijzonder beroep ontstond: het beroep van rattenvanger. Dat waren mensen die gespecialiseerd waren in het vangen van ratten.

Een hele bekende rattenvanger was Jack Black, die ratten ving in opdracht van koningin Victoria van het Verenigd Koninkrijk.

Naast het vangen van ratten werden er ook spelen georganiseerd waarbij honden ratten moesten doden.

De hond die het meeste ratten kon doden op korte tijd, had gewonnen.

Naast de bruine rat bestaat in Europa ook de zwarte rat (rattus rattus).

De zwarte rat is kleiner dan de bruine rat en lijkt meer op een muis. Hij heeft kleinere oren en ogen dan de bruine rat en een dikkere staart.

De zwarte rat heeft meestal een zwarte vacht en de bruine rat meestal een bruine, maar er bestaan gek genoeg ook zwarte ratten met een bruine vacht, en bruine ratten met een zwarte vacht!

In België zie je de zwarte rat bijna niet meer in het wild.

Als je toevallig een rat tegenkomt in de vrije natuur, zal dit bijna altijd een bruine rat zijn.

Toen de bruine rat aan het einde van de middeleeuwen in Europa aankwam, werd hij meteen een stevige concurrent van de zwarte rat.

5

De bruine rat kon zich veel beter aanpassen aan het koude klimaat en hij was ook veel sterker dan de zwarte rat.

Als je een bruine en een zwarte rat samen in een kooi zou zetten, zou de bruine rat de zwarte waarschijnlijk doden en opeten.

De komst van de bruine rat had voor de mens een heel groot voordeel. De vlooien van de zwarte rat waren immers verantwoordelijk voor het overbrengen van de pest: een vreselijke, dodelijke ziekte voor de mens.

En doordat de bruine rat de zwarte rat heeft verdrongen, is ook de pest uit Europa verdwenen. Gelukkig!

De bruine rat die in het wild leefde, werd volop bestreden, maar de speciale varianten4 werden er door sommige mensen uitgehaald en in gevangenschap gehouden om mee te fokken5.

Zo werd de bruine rat in gevangenschap steeds tammer en tammer. Op die manier ontstond de tamme rat, die wij nu als huisdier kennen.

6

Een bijzonder beestje Karakter Ratten zijn ontzettend slimme dieren. Ze kunnen heel goed leren en dingen onthouden. Je kunt ze trucjes leren: ze kunnen op je schouder komen zitten. Of ze kunnen naar je toe komen als je hun naam roept. En met een beetje moeite kun je ze zindelijk maken.

Ratten zijn verder erg speels, nieuwsgierig en erg op de mens gesteld.

Een ideaal huisdier dus!

7

Je rat heeft een vriend nodig Een rat is erg gehecht aan zijn baasje.

Toch heeft hij ook een soortgenoot nodig. Als je besluit om er eentje te houden, koop je er dus beter ineens twee of meer.

Allemaal van hetzelfde geslacht. Je zet best geen mannetje(s) en vrouwtje(s) bij elkaar. Dat laatste is belangrijk om niet op een dag verrast te worden door een nest vol kleine ratjes!

8

Ook al geef je je ratje zelf veel aandacht, dan nog heeft hij een andere rat als gezelschap nodig.

Dat komt omdat de rat van nature een groepsdier is. Net zoals het voor mensen helemaal niet fijn is om zonder andere mensen te leven, is het dat voor ratten ook niet. Het is zelfs ongezond.

Ratten die samen leven, geven elkaar dingen die jij je ratje niet kunt geven: ze spelen met elkaar, ze wassen elkaar en verzorgen elkanders vacht. Ze slapen gezellig samen en ‘praten’ met elkaar met voor ons onhoorbare tonen.

Een ratje dat je alleen houdt, kan problemen krijgen met zijn gedrag.

Wanneer je twee ratten voor het eerst bij elkaar zet, zullen ze elkaar besnuffelen.

Daarnaast kan het zijn dat ze gaan vechten.

Dat doen ze om voor eens en voor altijd te bepalen wie de baas is.

De sterkste rat probeert de minder sterke rat op zijn rug te leggen. Ze kunnen ook gaan boksen, of trappen of bijten.

Twee vechtende ratten haal je best niet met je blote handen uit elkaar. Ze zouden jou wel eens kunnen bijten!

Een plantenspuit kan een efficiënt6 middeltje zijn. Eens dat je twee ratten hebben uitgemaakt wie de baas is, zullen ze niet meer vechten.

9

Mijn eigen ratten, Jef en Gust, hebben eigenlijk nooit gevochten. Of toch nooit wanneer ik het zag.

Het waren twee dikke vrienden die altijd samen lagen te slapen of met elkaar speelden.

Op woensdagvoormiddag smokkelde ik Gust regelmatig mee naar school.

Met Jef kon ik dit niet doen, omdat hij veel te nieuwsgierig en te beweeglijk was, maar met Gust ging dit prima.

Zodra ik hem de opening van de mouw van mijn trui aanbood, kroop hij erin en ging hij in mijn oksel zitten slapen. Hij hield er enorm van om lekker dicht tegen me aan te zitten en sliep de hele voormiddag door.

Mijn klasgenoten wilden hem ook vaak eens hebben, en dus heeft Gust vele voormiddagen slapend doorgebracht onder de oksels van de meisjes van mijn klas!

Geen enkele juf of meester heeft dit ooit opgemerkt.

Ik moet nog glimlachen als ik eraan terugdenk.

Bijzonder gedrag Ratten kunnen met hun tanden knarsen. Ze wrijven dan met hun tanden over elkaar. Dat maakt een gek geluid.

Meestal doen ze dit uit tevredenheid, bijvoorbeeld als ze lekker op je schoot liggen.

Als de rat heel erg hard gaat knarsen, kan zijn oogje ‘ploppen’.

Dat wil zeggen dat een spier onder het oog het oog een klein beetje uit de oogkas drukt.

10

Het ziet er akelig uit, dit iets naar buiten en dan weer naar binnen schieten van het oogje, maar het kan geen kwaad.

Ratten poetsen zichzelf bijzonder goed. Ze wassen zichzelf heel grondig en vaak. En niet alleen zichzelf, ze wassen ook hun soortgenoten.

Meestal beginnen ze met hun voorpootjes die ze grondig schoonlikken, tot en met de nagels.

Daarna wassen ze hun kop. Ze poetsen eerst hun snuit door hevig heen en weer te wrijven met hun voorpoten, dan wassen ze hun voorhoofd en poetsen zichzelf achter de oren.

Vervolgens wassen ze hun lijf. Stukje bij beetje wordt de vacht schoongelikt, eerst op de rug en dan op de buik. Zelfs de geslachtsdelen worden grondig schoongemaakt.

Dan volgen de achterpoten … en om af te ronden wast de rat opnieuw zijn voorpoten en snuit!

Zeg nu nog eens dat ratten vieze dieren zijn …

11

Huisvesting Hoe groot moet de kooi zijn?

Een kooi voor twee ratten moet minstens 80 cm breed, 50 cm diep en 60 cm hoog zijn.

Hou je meerdere ratjes, dan moet je kooi uiteraard groter zijn.

En sowieso geldt: hoe groter, hoe beter!

Ratten houden van spelen en ravotten, en hoe meer ruimte ze hebben, hoe beter dat kan.

Ratten die samen in een te kleine kooi zitten, zullen vaker ruzie hebben.

12

Laboratoriumbakken zijn dus zeker niet geschikt om je ratjes in te laten wonen!

Alleen als tijdelijke verblijfplaats kunnen ze dienst doen, bijvoorbeeld als je ratten ziek zijn of als je de grote kooi poetst.

Spelen en klimmen Ratten klimmen graag, dus ze hebben wel wat hoogte nodig in de kooi.

Een kooi met tralies is ideaal, want daar kan je ratje gemakkelijk op klimmen.

En je kunt er makkelijk speelgoed aan ophangen.

Zorg voor verschillende verdiepingen in je kooi, zodat je ratjes naar hartenlust kunnen klimmen.

Ratten houden ook ontzettend van spelen.

Zorg daarom voor een goed ingerichte kooi en je ratten zullen zich niet snel vervelen.

Verander regelmatig de inrichting van de kooi, dan blijven je ratjes geboeid.

Een leeg wc-rolletje is bijvoorbeeld een geweldig stukje speelgoed voor een rat. Hij zal het door de hele kooi met zich meeslepen.

Je kunt ook speelgoed kopen voor je rat, zoals buizen, spiralen en hangmatjes. Die zal hij met veel plezier gebruiken.

Maar je kunt gerust ook van alles zelf maken. Met duplo kun je bijvoorbeeld huizen en trappen bouwen.

13

Ook met schoendozen kun je je uitleven. Die zullen wel niet zo lang meegaan als je ratten beginnen te knagen.

Vergeet zeker geen slaaphuisje te voorzien. Daar zullen ze met veel plezier in slapen.

Sommige ratten houden van lopen in een loopwiel. Kiezen voor een goed loopwiel is belangrijk omdat het groot genoeg moet zijn.

Waar zet je de kooi het best?

Zet de kooi op een plaats waar het niet te fel tocht of niet te heet wordt, dus niet vlak bij een hete verwarming of in fel zonlicht.

Het liefst zet je ze in een kamer die vaak gebruikt wordt, zoals de woonkamer. Dat vinden je ratten veel gezelliger, en jij zult het vast ook leuker vinden. Je slaapkamer is niet zo geschikt, want ’s nachts kunnen je ratjes flink wat lawaai maken!

14

Waar vind je een kooi?

Je kunt een kooi kopen in een dierenspeciaalzaak, op het internet of je kunt er zelf een maken.

Als je zelf heel handig bent, of je hebt een handige mama, papa of opa, kun je bijvoorbeeld een oude kledingkast ombouwen tot een heuse rattenvilla.

Of je kunt meerdere hokken op elkaar vastmaken, zodat je ratten een soort flat krijgen om in te wonen.

Je ratjes zullen het fantastisch vinden!

Hou er wel rekening mee dat ratten echte knagers zijn. Houten randen zullen ze dus stevig met hun tanden te lijf gaan. Werk daarom houten randen altijd af met ijzeren latten.

Hout heeft ook als nadeel dat urine erin kan trekken.

Een plastic bak als onderbak is daarom ideaal: je kunt het makkelijk schoonmaken en je ratten zullen er minder aan knagen.

Wat leg je op de bodem van de kooi?

Zaagsel is niet geschikt als bodembedekker. Het is niet alleen te stoffig, maar het kan ook giftige stoffen bevatten.

Ook hooi is niet geschikt omdat het bij ratten mijt kan veroorzaken. Een mijt is een petieterig spinachtig diertje dat als parasiet7 op je rat kan leven.

Je rat zal zich dan erg veel krabben.

15

Mijt is ook besmettelijk voor de mens, dus het is heel belangrijk om dit te voorkomen!

Als je toch hooi wilt gebruiken, bijvoorbeeld om een nestje mee te maken, leg je het hooi best 24 uur in de diepvriezer.

Zo wordt de mijt onschadelijk gemaakt.

Stro is om dezelfde reden ook niet geschikt. Het is ook te hard en te scherp en kan de pootjes van je ratten flink verwonden.

Wat leg je dan wel op de bodem?

Beukenhoutsnippers of bodembedekkers op basis van gerecycleerd8 karton of oude kranten.

Ook een bodembedekker op basis van hennepvezel is erg geschikt. Vraag meer raad bij je dierenspeciaalzaak.

Poetsen, poetsen, poetsen!

De kooi van je ratten moet regelmatig schoongemaakt worden. Hoe vaak je dat moet doen, hangt uiteraard af van de grootte van je kooi en hoeveel ratten je hebt, maar één keer per week is toch een minimum.

Als je de kooi begint te ruiken, ben je eigenlijk al te laat. Een rat heeft een veel gevoeligere neus dan wij!

16

17

Wat eet een tamme rat?

Een tamme rat is net als de bruine rat een omnivoor, dat wil zeggen dat hij een alleseter is.

Je ratje heeft dus ook vlees nodig!

De bruine rat in het wild eet wat hij vindt, zoals granen, zaden, slakken, larven, vogeleieren en jonge zoogdieren.

De tamme rat eet natuurlijk wat je hem voorschotelt. Dus het is aan jou om hem het juiste voedsel te geven.

Je kunt ervoor kiezen om je ratje kant-en-klaar rattenvoer te geven. Dat kun je kopen in de dierenspeciaalzaak. Dat rattenvoer is meestal gemengd voer, met alles wat je rat nodig heeft.

Dat voer heeft als nadeel dat je kleine snoeper er alleen uithaalt wat hij lekker vindt!

18

Je kunt je rat ook laboratoriumbrokken geven.

Dat is het voer dat ratten krijgen die gekweekt worden in laboratoria. Laboratoria zijn plaatsen waar onderzoek wordt gedaan, bijvoorbeeld naar het ontstaan van ziektes bij de mens, en er worden ratten gehouden om er proeven op te doen, onder andere om de werking van medicijnen te testen.

Bij deze brokken zijn alle voedingsbestanddelen samengeperst tot één soort brokken. Zo krijgt je ratje alles in één keer binnen, maar het is wel wat saai om altijd hetzelfde te eten.

Welke brokken je je ratje ook geeft, geef hem zeker elke dag wat verse groenten en fruit.

Een lekker tussendoortje lust hij ook wel, zoals af en toe een noot, een stukje hardgekookt ei of wat droog brood. Maar niet te vaak, anders wordt je rat te dik.

Geef geen vers brood, want dat is te plakkerig voor hem!

Verder mag je ratje ook tafelresten opeten, als je er maar voor zorgt dat die resten niet te zout, te vet of te pikant zijn. Ook sommige koolsoorten zoals witte en rode kool zijn niet goed voor je ratje, omdat hij ze niet goed verteert.

Geef je ratje in ieder geval geen sla, want dat is niet goed voor hem. En ook geen plakkerige etenswaren zoals pindakaas, want daar kan hij zich in verslikken.

Ook melk is niet goed voor je ratje. Daar krijgt hij diarree van.

19

Geef je ratje zeker geen snoep of koeken, daar wordt hij ziek en dik van!

Vergeet je ratten ook niet elke dag vers water te geven!

Dat water geef je in een speciaal flesje dat je aan de buitenkant van de kooi hangt met het tuitje naar binnen.

Niet in een drinkbakje, want dat kan hij omstoten.

Kleine ratjes?

Ik zou je aanraden om te kiezen voor twee ratten met hetzelfde geslacht en niet te gaan kweken met je ratjes.

Ratten kunnen grote nesten krijgen, tot wel 20 kleintjes per nest.

Het is erg moeilijk om die allemaal een goede thuis te geven.

Ook komen er regelmatig moeilijkheden voor tijdens zwangerschap en bevalling.

Je ratten kleintjes laten krijgen is dus niet aan te raden. Dat laat je beter over aan professionele fokkers.

20

De grote rattenquiz!

Hoeveel weet je ondertussen over dit geweldige beestje? Test je kennis met de volgende vragen!

1 A B C

Hoe wordt de bruine rat nog genoemd?

Tamme rat Rattus rattus Rattus norvegicus

2 A B C

Hoe is de bruine rat vanuit Azië in Europa beland?

Per vliegtuig Via handelsschepen Te voet

3 A B C

Wat is juist? De tamme rat … …stamt af van de bruine rat …stamt af van de zwarte rat …stamt af van de muskusrat

21

4 A B C

Wat is juist?

In België zie je de bruine rat bijna niet meer in het wild De bruine rat is kleiner dan de zwarte rat Onder andere door de komst van de bruine rat is de pest uit Europa verdwenen

5 Wat is NIET juist?

A Je kunt een rat trucjes leren, zoals op je schouder komen zitten B Je kunt een rat gerust in zijn eentje houden C De rat is van nature een groepsdier 6 Ratten maken soms een gek geluid door met hun tanden over elkaar te wrijven. Dat noemt men: A Knarsten B Knarsen C Ploppen 7 A B C

22

Waar zet je best de kooi van je ratten?

Op een plaats die niet veel gebruikt wordt, zoals een garage Op je slaapkamer Op een plaats waar het niet te fel tocht of niet te heet wordt

8 Wat leg je best NIET op de bodem van de kooi van je ratten?

A Zaagsel B Beukenhoutsnippers C Een bodembedekker op basis van hennepvezel 9 A B C

Wat is NIET waar?

Een tamme rat is een alleseter of een omnivoor Melk drinken is goed voor een rat In laboratoriumbrokken zijn alle voedingsbestanddelen samengeperst tot één soort brokken

10 Wat is juist?

A Een rattenvrouwtje krijgt één jong per keer B Een rattenvrouwtje krijgt kleine nesten van ongeveer 2 of 3 jongen per keer C Een rattenvrouwtje krijgt grote nesten, tot wel 20 kleintjes per nest

23

Woorduitleg 1 2 3 4 5 6 7 8

vinnig = met kracht en energie zoogdier = dier waarvan de jongen moedermelk drinken plaag = grote ramp varianten = verschillende soorten (bijvoorbeeld met bijzondere kleuren) fokken = dieren laten paren zodat ze jongen krijgen efficiënt = goedwerkend parasieten = alle kleine dieren die in of op een ander dier kunnen leven gerecycleerd karton = karton dat al eens gebruikt werd en opnieuw gebruikt kan worden

Oplossingen van de quiz 1C, 2B, 3A, 4C, 5B, 6B, 7C, 8A, 9B, 10C

24

Eek, een rat?

Nee hoor, het is eerder: ooooo, een ratje!

Dit bijzondere dier is helemaal niet vies of akelig. Ratten zijn net superschattig …

Dit boekje maakt deel uit van de Verrekijkerbieb 4.

ISBN 978 90 486 2283 2 Bestelnummer 60 1021 397 KB D/2015/0147/339 NUR 191 Foto’s: Shutterstock Verantwoordelijke uitgever die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 © Copyright die Keure, Brugge

9 789048 622832

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.