Verrekijkerbieb - Leerjaar 3 - Kijker 4 - Thema 7 - N3 - Over ongelikte beren

ucatieve uitgaven

BIEB

Over ongelikte beren Inge Misschaert

Kijker educatieve uitgaven

Verrekijker 3

4

Over ongelikte beren

Sprekende woorden Onze taal zit vol met spreekwoorden, uitdrukkingen of gezegden. Ze komen overal in voor. Je vindt ze in boeken en verhalen, in stripverhalen en zelfs in reclameboodschappen op televisie of in de krant.

Meestal begrijpen we wel wat ze betekenen. Maar waar komen ze nu eigenlijk vandaan?

In dit boekje vind je een heuse verzameling van vreemde en rare beesten! Kun je raden waar ze precies vandaan komen?

Lees snel verder!

1

Er schuilt een addertje onder het gras Wat betekent het?

Als er een addertje onder het gras schuilt, dan wil dat zeggen dat er iets niet klopt. Iets wat je niet meteen kunt zien, klopt niet.

Waar komt het vandaan?

Een adder is een soort slang die zich meestal in het gras schuilhoudt. Je kunt het beest niet meteen zien, maar het kan wel gemeen bijten. Vandaar dat de uitdrukking ook op gevaar wijst.

Deze uitdrukking is afkomstig uit het Latijn, maar werd ook al in de middeleeuwen bij ons gebruikt.

2

Een ongelikte beer Wat betekent het?

Een ongelikte beer betekent dat iemand zich onbeleefd gedraagt. Het wordt meestal gezegd van iemand die lomp is.

Waar komt het vandaan?

De oude Romeinen geloofden dat een beer geboren werd in de vorm van een klomp. De moeder likte haar jong dan in de vorm van een echte beer.

Zo ontstond het idee dat jongen die niet door hun moeder in vorm gelikt werden, niet konden opgroeien tot beschaafde wezens.

3

Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen Wat betekent het?

Iemand die niet zo verstandig is, wordt soms wel een ezel genoemd. Het spreekwoord betekent dan ook dat zelfs een ezel een fout geen twee keer zal maken.

Waar komt het vandaan?

De oorsprong van dit spreekwoord ligt in de aard van dit lastdier. Ezels stonden erom bekend dat ze op elke ondergrond even goed konden lopen. Als de ezel dan met zijn voorpoot tegen een steen aantikt, zal hij dat niet meer met zijn achterpoot doen.

4

Het hazenpad kiezen Wat betekent het?

Deze uitdrukking betekent dat je er heel snel vandoor gaat. Dit gebeurt meestal bij een gevaarlijke situatie. Het kan ook zijn dat iemand het hazenpad kiest om uit een vervelende situatie weg te komen.

Waar komt het vandaan?

Een haas werd vroeger al aangezien als een schuw en bang beest. Het dier werd ook gebruikt als benaming voor een bang iemand. Denk maar aan het woord ‘angsthaas’.

Waarschijnlijk komt dat omdat een haas van nature in het wild leeft. Bij het minste geluid of bij de minste dreiging gaat het dier er heel snel vandoor. Vandaar de zin: het hazenpad kiezen.

5

Blaffende honden bijten niet Wat betekent het?

Dit spreekwoord kunnen we letterlijk vertalen. Wie een grote mond opzet, zal niet zo dapper zijn als het erop aankomt. Je moet dus niet bang zijn van iemand die bluft.

Waar komt het vandaan?

De Romeinen gebruikten dit spreekwoord ook al. De herkomst kun je uit het gedrag van honden afleiden. Een hond die hard blaft en dreigend overkomt, zal niet meteen tot de aanval overgaan.

Toch is het beter dat je op een veilige afstand blijft van een grommende of blaffende hond. Met dieren weet je immers maar nooit!

6

De kat uit de boom kijken Wat betekent het?

Deze uitdrukking betekent dat je even afwacht en de situatie beoordeelt, voor je actie onderneemt. Je reageert dus niet meteen en kijkt eerst wat er aan de hand is.

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking gaat terug op katten en honden. Honden hebben de gewoonte om een kat achterna te zitten. De kat zal zich zo snel mogelijk in een boom verstoppen. De hond blijft dan voor de boom zitten en staart net zo lang naar de kat, tot ze uit de boom komt. Dat is het enige wat de hond kan doen.

Een hond kan namelijk niet in een boom klimmen!

7

Als de kat van huis is, dansen de muizen Wat betekent het?

Het betekent dat mensen en kinderen meestal hun zin doen, wanneer ze alleen zijn en niet meer onder toezicht staan. Als je juf of je meester bijvoorbeeld de klas verlaat, is de kans groot dat binnen de kortste keren iedereen zit te praten.

Er is nog een variant van dit spreekwoord: ‘Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.’

Waar komt het vandaan?

Dit spreekwoord gaat terug op het gedrag van dieren in de natuur. Een kat jaagt immers altijd op muizen en niet omgekeerd! Het is dus logisch dat de muizen zich kalm houden als de kat er is.

Als de kat dan niet in de buurt is, dan kunnen de muizen ongestoord hun gang gaan.

8

Een vreemde eend in de bijt Wat betekent het?

Deze uitdrukking wordt gezegd over iemand die vreemd is, die er niet bij hoort. Deze uitdrukking kan soms negatief bedoeld zijn, maar meestal niet. Een nieuwe leerling in de klas zal de eerste dagen wat moeten wennen. Maar na verloop van tijd is hij natuurlijk geen vreemde eend meer!

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking komt van eenden. In de winter hebben deze dieren de gewoonte om een gat in het ijs te zoeken. Dat wordt een ‘bijt’ genoemd. Als daar een vreemde eend in neerstrijkt, dan heb je de verklaring voor deze uitdrukking gevonden!

9

Het paard van Troje binnenhalen Wat betekent het?

Dat betekent dat je zonder na te denken de vijand de gelegenheid geeft om te winnen.

Waar komt het vandaan?

Tijdens de Trojaanse oorlog slaagden de Grieken erin om Troje binnen te geraken. De Grieken bouwden een groot houten paard en boden dat als cadeau aan de Trojanen aan.

De Trojanen haalden nietsvermoedend het paard in hun stad naar binnen. Ze wisten echter niet dat het paard tjokvol vijandige soldaten zat! Midden in de nacht kwamen die uit het paard en versloegen zo de stad.

10

11

De koe bij de horens vatten Wat betekent het?

Een koe bij de horens vatten, pakken of grijpen, betekent dat je een moeilijke klus aanpakt en ook daadwerkelijk klaart.

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking komt letterlijk van koeien. Sommige wilde koeien lieten zich namelijk niet gemakkelijk vangen.

De boer moest zich dus letterlijk voor het dier werpen en het beest bij de horens pakken.

Zo liet de koe zich vangen.

Het is niet aan te raden om dat zelf te proberen. De uitdrukking wordt nu natuurlijk alleen nog figuurlijk gebruikt en niet letterlijk.

12

Krokodillentranen huilen Wat betekent het?

Als je krokodillentranen huilt, dan ben je niet echt verdrietig. Je doet alsof, omdat je denkt dat je er beter van kunt worden.

13

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking komt echt van krokodillen. De middeleeuwse bisschop Asterius van Amasea zag hoe deze wilde beesten in de rivier de Nijl zaten te huilen boven de hoofden van de mensen die ze juist hadden opgepeuzeld.

Volgens hem waren het geen tranen van echt berouw, maar van spijt omdat er aan een hoofd zo weinig vlees zat.

Een andere verklaring was dat de krokodillen huilden om de haren van de mensen nat te maken. Zo konden ze de hoofden wel eten.

Een derde en laatste verklaring was dat de beesten huilden als baby’s om zo mensen aan te lokken. Daarna verslonden ze hen met huid en haar.

In elk geval houdt de krokodil aan al die verklaringen geen goede reputatie over!

14

Zo trots als een pauw Wat betekent het?

Deze uitdrukking betekent dat je heel erg trots bent. Je kunt fier zijn op iets wat je zelf hebt gedaan, maar ook op iemand anders. Denk maar aan de blik in de ogen van je ouders als je een goed rapport hebt!

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking komt echt van het gedrag van pauwen.

De mannetjes hebben namelijk een prachtige staart die ze helemaal kunnen openvouwen. Dat doen ze om indruk te maken op de vrouwtjes. Het vrouwtje kiest er het mannetje uit met de mooiste veren.

Vaak wordt in de volksmond gezegd dat het gaat regenen als een pauw zijn veren laat zien. Het is echter niet bewezen dat dat volksgeloof ook werkelijk klopt.

15

Je moet geen slapende honden wakker maken Wat betekent het?

Deze uitdrukking betekent dat je geen moeilijkheden moet opzoeken, als je die kunt voorspellen.

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking heeft te maken met het gedrag van honden en de manier waarop ze door mensen werden behandeld.

Een hond werd vroeger vaak als waakhond gebruikt. Op het erf of op het domein werd het dier vaak aan een lange ketting gelegd. Daardoor was het niet zo eenvoudig om in te breken.

Zo’n hond die sliep, maakte je dus maar beter niet wakker.

Deed je dat wel, dan kon je gevaar lopen.

16

De aap komt uit de mouw Wat betekent het?

Als plots duidelijk wordt hoe iets zit, of als iemands ware aard naar boven komt, dan wordt deze uitdrukking gebruikt.

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking zou letterlijk teruggaan op een aap die in een mouw verstopt zat. Sommige kunstenmakers verstopten de aap in hun mouw, die op een bepaald moment onverwacht tevoorschijn kwam.

Volgens andere taalwetenschappers werd met ‘aap’ de apenaard, dus het karakter van de persoon bedoeld. Zo vonden zij dat de uitdrukking alleen figuurlijk te verklaren viel en niet letterlijk.

17

Van een mug een olifant maken Wat betekent het?

Als je van een mug een olifant maakt, dan kun je erg goed overdrijven! Iemand die zoiets doet, maakt van een kleinigheidje een groot drama.

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking kwam al in de 17e eeuw voor. Soms wordt ook ‘vlieg’ in de plaats van ‘mug’ gebruikt.

Een echte verklaring wordt niet gegeven. Maar je kunt ervan uitgaan dat hier twee uitersten werden gebruikt: een mug en een vlieg zijn kleine dieren, terwijl een olifant bekend staat als een van de grootste.

18

Zich in het hol van de leeuw wagen Wat betekent het?

Het betekent dat je een heel groot risico neemt. Je begeeft je in een situatie waarvan de uitkomst niet duidelijk is.

Waar komt het vandaan?

Het is helemaal niet moeilijk om te achterhalen waar deze uitdrukking haar oorsprong haalt. De leeuw is een van de gevaarlijkste roofdieren ter wereld. In zo’n hol naar binnen gaan, is dus ook erg gevaarlijk en dat doe je dus beter niet. Wij gebruiken deze uitdrukking vooral figuurlijk.

19

Een vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken Wat betekent het?

Als iemand ouder wordt, betekent het niet noodzakelijk dat ook zijn karakter verandert. Meestal blijft het hetzelfde, ongeacht de leeftijd.

Waar komt het vandaan?

Een vos wordt vaak voorgesteld als een listig en sluw dier.

Het is niet verwonderlijk dat dit dier gebruikt wordt in dit spreekwoord.

Het is dus niet omdat iemand ouder wordt en zijn haren verliest, dat hij daardoor een ander karakter krijgt of zich beter zal gedragen.

Het spreekwoord wordt meestal gebruikt bij iemand die niet zo’n positief karakter heeft en vaak verkeerde dingen doet.

20

De vogel is gevlogen Wat betekent het?

Het betekent dat iemand verdwenen is, dat iemand er vandoor is gegaan. Meestal heeft die persoon dan ook iets mispeuterd.

Waar komt het vandaan?

In de natuur zijn de vogels vrijer dan andere dieren. Ze kunnen namelijk vliegen en op die manier ontsnappen.

Andere dieren moeten over het land vluchten en kunnen daar veel vaker in het nauw gedreven worden.

Vogels kunnen door hun vliegkunst dus veel beter ontsnappen dan andere dieren. Vandaar de uitdrukking!

21

Je in een wespennest steken Wat betekent het?

Je in een wespennest steken, betekent dat je je bemoeit met iets waar je problemen door krijgt of kunt krijgen.

Waar komt het vandaan?

Wespen zijn nuttige, maar gevaarlijke dieren. Ze lijken qua bouw op bijen, maar kunnen meerdere keren steken. Ze houden ongedierte in de tuin in toom.

Wespen bouwen hun nesten soms in woningen, vooral op plaatsen waar niet vaak iemand komt. Het is erg gevaarlijk om een wespennest te verwijderen! Vaak zitten de dieren er nog in. De kans dat je gestoken wordt, is groot.

In een wespennest terechtkomen, kon vroeger je dood betekenen. Vandaar de uitdrukking.

22

Dat zijn twee vliegen in één klap Wat betekent het?

Het betekent dat je twee voordelen kunt halen uit één actie.

Het is dus iets positiefs!

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking komt uit de middeleeuwen. Ze staat bijvoorbeeld afgebeeld op het spreekwoordenschilderij van Pieter Brueghel uit 1559.

De verklaring is eenvoudig en letterlijk. Zoals je twee vliegen in één klap kunt neer meppen, kun je soms ook in één moeite twee nuttige zaken afhandelen.

23

Een wolf in schaapskleren Wat betekent het?

Het betekent dat iemand die eigenlijk heel slecht is, doet alsof hij heel goed is. Dat gedrag vertoont hij om mensen te misleiden en zo zijn slag te kunnen slaan.

Waar komt het vandaan?

Deze uitdrukking komt uit de Bijbel. Net als bij de kat en de muis, zijn de wolf en het schaap vijanden van elkaar.

In de Bijbel werd iemand die deed alsof hij goed was, maar die eigenlijk slechte bedoelingen had, beschreven als een wolf in schaapskleren.

24

Wat betekent ‘de vogel is gevlogen?’

Waarom vermijd je het best het hol van de leeuw? Wie is de wolf in schaapskleren?

En waarom zit een hond bij een boom te wachten?

Onze taal zit vol met spreekwoorden, zegswijzen en uitdrukkingen met dieren.

In dit boek lees je de verklaring en de herkomst ervan!

Dit boekje maakt deel uit van de Verrekijkerbieb 3.

ISBN 978 90 486 2282 5 Bestelnummer 60 1021 297 KB D/2015/0147/338 NUR 191 Illustraties: Leen Degezelle Verantwoordelijke uitgever die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 © Copyright die Keure, Brugge

9 789048 622825

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.