V INHOUDSOPGAVE INLEIDING 1 HOOFDSTUK 1. DE BESTUURLIJKE ORGANISATIE VAN HET WELZIJNSBELEID IN VLAANDEREN 7 Inleiding 7 Beleid op verschillende bestuursniveaus 7 De rol van de federale overheid in het welzijnsbeleid 8 De rol van de Vlaamse overheid in het welzijnsbeleid 10 De rol van de lokale overheid in het welzijnsbeleid 11 Afstemming en samenwerking tussen de bestuursniveaus 14 Organisatie van het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin in de Vlaamse overheid 16 De bestuurlijke organisatie van het Vlaamse welzijnsbeleid 16 Het belang van het Vlaamse beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 20 De organisatie van de dienstverlening in het Vlaamse welzijnslandschap 21 Veel dienstverlenende organisaties 21 Soorten dienstverlening en aard van de organisaties 23 De mate van autonomie van de dienstverlenende organisaties 26 Samenwerking tussen dienstverlenende organisaties 28 Verschillende schalen en werkingsgebieden 29 HOOFSTUK 2. GEZINSBELEID 31 Situering en inleiding 31 Beleid en dienstverlening 33 De federale financiële, fiscale en familiale verlofmaatregelen 34 Financiële tegemoetkoming via het Groeipakket 36 Gezinsondersteuning 39 Voorschoolse kinderopvang 42 Institutioneel-bestuurlijke cartografie 45 Uitdagingen en aandachtspunten 47 Verlofstelsels 47 Gezinsondersteuning 48
VI Kinderopvang 49 Groeipakket 51 Nuttige bronnen 52 HOOFDSTUK 3. JEUGDHULP 53 Situering en inleiding 53 De Integrale Jeugdhulp 55 Doelstellingen van het nieuwe decreet 55 De rechtstreeks toegankelijke hulp 57 De niet-rechtstreeks toegankelijke hulp 58 Modulering in private organisaties voor bijzondere jeugdzorg 58 Diensten voor pleegzorg 59 De intersectorale toegangspoort 60 Maatschappelijke noodzaak en de gemandateerde voorzieningen 61 De gerechtelijke jeugdhulp 62 Cliëntoverleg integrale jeugdhulp 63 Crisishulpverlening 63 Het Vlaamse jeugddelinquentiebeleid 64 Verantwoordelijkheid van jongeren en herstelgericht werken 64 Gerechtelijke afhandeling door jeugdrechter 65 De vier werven 66 Enkele cijfers 67 Institutioneel-bestuurlijke cartografie 68 Uitdagingen en aandachtspunten 69 Nuttige bronnen 70 HOOFDSTUK 4. BELEID VOOR PERSONEN MET EEN HANDICAP 71 Situering en inleiding 71 Beleid en dienstverlening op verschillende domeinen 73 Beleid inzake onderwijs voor kinderen met een handicap 73 Beleid inzake mobiliteit van personen met een handicap 75
VII Beleid inzake werk voor personen met een handicap 76 Financiële ondersteuning van personen met een handicap 78 Vlaams ondersteuningsbeleid voor personen met een handicap 79 Inleidend: de keuze voor een vernieuwd zorgbeleid 79 Flexibel aanbod door professionele zorgaanbieders 81 Rechtstreeks versus niet-rechtstreeks toegankelijk aanbod 82 Persoonsvolgende financiering voor meerderjarige personen: een budget gekoppeld aan de hulpvrager 86 Procedure voor de hulpvrager 88 Institutioneel-bestuurlijke cartografie 91 Het VAPH 93 Uitdagingen, nieuw beleid en aandachtspunten 95 Wachtlijsten en aanbodtekorten 95 Zelfbeschikking, keuze, zorg op maat en zorggarantie 96 Beleid voor minderjarige personen met een handicap 98 Zorgaanbieders als sociale ondernemers 99 Overlappende bevoegdheden en integratie met andere sectoren 100 Nuttige bronnen 100 HOOFDSTUK 5. OUDERENZORG 101 Situering en inleiding 101 Beleid en dienstverlening in de woonzorg 102 De zorg in de thuissituatie (ambulante zorg) 103 De residentiële zorg 105 Andere vormen van residentiële zorg 107 Beleid rond samenwerking op de eerste lijn 109 Inclusief beleid en beleidsparticipatie 111 Institutioneel-bestuurlijke cartografie van de woonzorg 111 Uitdagingen en aandachtspunten 114 Toenemende vraag naar ouderenzorg 114 Nuttige bronnen 126
VIII HOOFDSTUK 6. LOKAAL SOCIAAL BELEID EN DE EVOLUTIE NAAR DE ‘WELZIJNSSTAD’ 127 Het lokaal bestuur 127 Een gemeenschappelijk kader voor lokaal sociaal beleid 130 Federaal beleid inzake maatschappelijke integratie 130 Het Vlaamse lokaal sociaal beleid 132 Trends en ontwikkelingen in het lokaal sociaal beleid 136 300 keer lokaal sociaal beleid 138 De evolutie naar de ‘welzijnsstad’: maatwerk of ongelijkheid? 139 Nuttige bronnen 142 HOOFDSTUK 7. ARMOEDEBELEID 143 Situering en inleiding 143 Beleid en dienstverlening 146 Federale overheid 146 Lokale overheid 147 Vlaamse overheid 148 Institutioneel-bestuurlijke cartografie 150 Uitdagingen 153 De nieuwe sociale kwestie(s) 153 Gekleurde armoede 156 Beleid gesteund op participatie 157 Het niet-gebruik van rechten terugdringen 158 Leefloon of overleefloon? 159 Mogelijkheden van integraal beleid? 160 Nuttige bronnen 161 HOOFDSTUK 8. HET ALGEMEEN WELZIJNSWERK 163 Situering en inleiding 163
IX De Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) 166 Onthaal 167 Psychosociale begeleiding 168 Algemene preventie 170 Enkele cijfers over de CAW 170 Centra voor Tele-Onthaal 171 Institutioneel-bestuurlijke cartografie 172 Uitdagingen en aandachtspunten 172 Twee spelers op het veld 173 Het wordt druk op de eerste lijn 175 Nuttige bronnen 175 HOOFSTUK 9. SAMENLEVINGSOPBOUW 177 Situering en inleiding 177 De missie en de kernopdrachten van de sector samenlevingsopbouw 178 Werkprincipes 180 Participatief werken met de doelgroep 180 Partnerschappen aangaan 181 Autonoom handelen 181 Innovatie 181 Werkvormen 182 Samenlevingsopbouw in Vlaanderen: werking op drie niveaus 183 Van Samenlevingsopbouw Vlaanderen naar SAM 184 Regionale organisaties voor samenlevingsopbouw 184 Opbouwwerk in ‘andere’ sectoren 185 Institutioneel-bestuurlijke cartografie 185 Uitdagingen en aandachtspunten 188 Een sector met vele uitdagingen 188 Legitimiteit en zichtbaarheid van de sector 189 Nuttige bronnen 190
X HOOFDSTUK 10. DE VLAAMSE SOCIALE BESCHERMING 191 Wat voorafging: de Vlaamse zorgverzekering 192 De achterliggende visie van de Vlaamse Sociale Bescherming 195 Complexe integratie van bestaande regelingen in de VSB 197 De zorgverzekering 197 Het basisondersteuningsbudget voor personen met een handicap (BOB) 197 De tegemoetkoming hulp aan bejaarden (THAB) 198 De terugbetaling van zorg geleverd in voorzieningen 198 De terugbetaling van de zorg verkregen in revalidatiediensten en -centra 198 De terugbetaling van hulpmiddelen 199 Het systeem van inkomensrelatering van eigen bijdragen thuiszorg 199 De (toekomstige) vormgeving van de Vlaamse Sociale Bescherming 199 De zorgkas als toegangspoort 200 Een uniform screeningsinstrument 201 Zorgplan gekoppeld aan persoonsvolgende financiering: zorgbudget en zorgticket 201 De organisatiegebonden kosten 202 De bestuurlijke organisatie: het Agentschap Vlaamse Sociale Bescherming 202 Uitdagingen 203 Nuttige bronnen 205 HOOFDSTUK 11. WELZIJN IN VLAANDEREN: TRENDS EN UITDAGINGEN 207 Trends en uitdagingen aan de vraagzijde 207 Stijgende vraag naar zorg 207 De vraag naar zorg en ondersteuning wordt complexer 212 Hoe omgaan met de toenemende en diverse vraag? 215 Trends en uitdagingen aan de aanbodzijde 221 Het aanbod aan professionele dienstverlening 221 De financiering van de professionele dienstverlening 225 De informele zorg in een zorgzame samenleving 228 Bestuurlijke-organisatorische uitdagingen 229 Welzijn in Vlaanderen: quo vadis? 232
XI TREFWOORDENINDEX 235 WOORD VAN DANK 239 LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN 241