Enter - 2e gr - Op weg met digitale systemen

2e GRAAD

MODULE

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

2

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Dagelijks leer, speel en werk je met digitale systemen.

Je maakt verbinding met internet en wisselt informatie uit.

Je bent je niet altijd bewust van deze communicatie.

Maar hoe communiceren digitale systemen? Kan je zelf kiezen welke verbinding je gebruikt en welke voordelen levert dit op? Wat doe je met foutmeldingen en hoe kan je digitale systemen naar je hand zetten? Wat is de invloed van alle algoritmen die gebruikt worden? Het is belangrijk dat je zelf aan het roer blijft, weet wat het is en hoe het werkt.

WAT JE LEERT IN DEZE MODULE • Gestructureerd bestanden bewaren en beheren • Grote hoeveelheden bestanden gelijktijdig manipuleren • Wat downloaden, uploaden en synchroniseren is • Wat een snelkoppeling is en hoe je een snelkoppeling maakt • Het verschil tussen een back-up en synchronisatie • Wat een databank is en de impact ervan • De opbouw van een databank en het nut van relaties • Zoeken, sorteren en filteren in een databank • Het belang en de impact van algoritmen op ons internetgebruik • Wat invoer, verwerking, uitvoer en opslag is • Wat een digitaal systeem is • Hoe het communicatiemodel werkt • De verschillende verbindingen met internet en hun eigenschappen, de voor- en nadelen • De verschillende verbindingen tussen toestellen met hun eigenschappen, de voor- en nadelen • Wat privacy is en hoe ik mijn privacy op internet kan verbeteren • Hoe ik incognito kan surfen • Wat cookies zijn en hoe ik ze kan verwijderen • De functie van je internetgeschiedenis en hoe je die geschiedenis kan verwijderen • Wat een veilig wachtwoord is • Wat twee-factor-authenticatie is

CONFIGUREREN Met enkele eenvoudige ingrepen kan je een digitaal toestel of een programma naar je hand zetten. Wil je veelgebruikte programma’s klaarzetten op je taakbalk?

Hoe zorg je ervoor dat je downloads niet altijd in de downloadmap staan? Hoe voeg je een nieuw lettertype toe? ...

FOUTEN - PROBLEMEN MEDIAWIJSHEID Beveiliging: encryptie, privacy en wachtwoorden

Op het internet loeren heel wat gevaren. Er wordt geprobeerd zoveel mogelijk informatie van je te verzamelen, vaak om commerciële redenen maar spijtig genoeg ook met criminele bedoelingen. We geven je tips om je veiliger op het internet te begeven. Hoe bescherm je best je privacy? Wat zijn cookies en hoe geraak je er vanaf? Wat is twee-factor-authenticatie? …

Soms merk je dat je computer niet altijd werkt zoals je wilt. Met enkele eenvoudige ingrepen kan je de meeste fouten en problemen wel oplossen.

Hoe zet je die vervelende meldingen en pop-ups uit? Wat doe je als je microfoon, luidspreker, touchpad, toetsenbord … niet meer werken?

3

ENTER

OP DE JUISTE PLAATS

.......................................................................................................................................................................................

4

HOOFDSTUKKEN

1

WAAR ZIJN MIJN BESTANDEN?

2

DATABANKEN

3

ALGORITMEN BEPALEN JE LEVEN!

4

DIGITALE SYSTEMEN

5

VERBINDINGEN MET INTERNET

6

DRAADLOZE VERBINDINGEN TUSSEN TOESTELLEN VERBINDINGEN MET MIJN TOESTEL

....................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................

..........................................................................

MEDIAWIJSHEID OEFENINGEN

28 29

...............................................................................................

................................................................

FOUTEN - PROBLEMEN

32

36 38

..........................................................................................................................................................................

40

...................................................................................................................................................................................................................

46

............................................................................................................................................................................................................................................

STUDIEWIJZER

18

....................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................

7

8

..............................................................................................................................................................................................................................

55

66

APPLY

DE GROTE SNELHEIDSTEST

................................................................................................................................................

67

4

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

OP DE JUISTE PLAATS 1>2 Je bent dol op dieren en in de loop van de tijd heb je heel wat afbeeldingen en teksten over dieren verzameld. Je wilt die bestanden nu op een geordende manier op je computer bewaren.

In het dierenrijk is geen enkel dier gelijk maar er zijn wel gelijkenissen. Op die manier kan je dieren opdelen in groepen. Er zijn twee grote groepen: gewervelde en ongewervelde dieren.

HET DIERENRIJK GEWERVELDEN

ONGEWERVELDEN

AMFIBIEËN

EENCELLIGEN REPTIELEN

REPTIELEN

GELEEDPOTIGEN

VISSEN

HOLTEDIEREN

VOGELS

SPONZEN

ZOOGDIEREN

STEKELHUIDIGEN WEEKDIEREN WORMEN

De mappenstructuur voor de

eencelligen

geleedpotige dieren

holtedieren

ongewervelde dieren is al aangemaakt. In sommige mappen staan er ook foto’s.

sponzen

stekelhuidigen

weekdieren

wormen

Maak nu een map voor de gewervelde dieren en maak de juiste mappenstructuur.

gewervelde dieren

ongewervelde dieren

Maak ook een map voor de teksten.

gewervelde dieren

ongewervelde dieren

teksten

5

Kopieer alle teksten naar de

teksten.

- Welke indeling gebruik je hier het best? Omcirkel.

WINDOWS 10

WINDOWS 11

- Hoe ga je de tekstbestanden sorteren? Omcirkel.

WINDOWS 10

WINDOWS 11

Welke toets gebruik je om alle tekstbestanden in één keer te selecteren? Kruis aan.

Alt

Shift

In plaats van de bestanden te sorteren kan je ook meerdere bestanden tegelijk selecteren en daarna kopiëren.

Welke toets gebruik je om de teksten in het voorbeeld hieronder te selecteren? Kruis aan.

Alt

Shift

6

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Verplaats de afbeeldingen naar de juiste map.

- Welke beeldweergave gebruik je hier het best? Omcirkel.

WINDOWS 10

WINDOWS 11

7

De groep vissen bevat verschillende afbeeldingen.

We geven alle beelden in één keer een goede naam: 1 2 3 4

Selecteer alle foto’s van vissen. op Naam wijzigen. als nieuwe naam: vissen.

Druk op

Enter

.

WINDOWS 10

WINDOWS 11 2 2 3 1

3 1

TIP

5

Bekijk het resultaat.

6

Benoem de andere dieren met hun juiste naam. Geef ook de teksten een goede bestandsnaam.

Ken je de naam van sommige dieren niet? Probeer eens om omgekeerd te zoeken naar afbeeldingen in Google. Bij omgekeerd zoeken ga je zelf een afbeelding opladen in het zoekveld van Google Afbeeldingen.

Omcirkel het pictogram dat je aanklikt om een foto op te laden.

8

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

1 WAAR ZIJN MIJN BESTANDEN? 3>6

1.1 Speciale mappen Windows Verkenner heeft een aantal vaste mappen op je computer. Daarin kan je al een eerste sortering van je bestanden maken.

WINDOWS 10

3D-objecten

Afbeeldingen

WINDOWS 11

Bureaublad

Documenten Bureaublad

Downloads

Muziek

Downloads

Documenten

Muziek

Video’s

Video’s

Afbeeldingen

De Downloads is een buitenbeetje. Hierin komt automatisch alles wat je afhaalt van internet: bestanden van een digitaal leerplatform, gedownloade programma’s ... De gedownloade afbeeldingen en documenten die je wilt gebruiken, verplaats je nadien naar de juiste map. Een andere optie is op voorhand te vragen waar de download opgeslagen moet worden.

Stel de configuratie van de downloadmap in: De downloadmap instellen in Google Chrome 1

op

2

op Instellingen.

3

op Geavanceerd.

4

op Downloads.

5

.

Zet aan: Voorafgaand aan een download vragen waar een bestand moet worden opgeslagen.

1

5 2 3 4

9

De downloadmap instellen in Microsoft Edge 1

op

2

op Instellingen.

3

op Downloads.

4

.

Zet aan: Vragen wat er met downloads moet gebeuren.

1

4

3

2

We downloaden en uploaden regelmatig bestanden.

Waarom is er geen uploadmap op mijn computer? >

Op welke manier ga je meestal uploaden? Geef een voorbeeld. >

10

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

1.2 Speciale bestanden Gecomprimeerde bestanden of mappen Voor ‘Kom op tegen Kanker’ ga je plantjes verkopen. Deze actie kondig je aan met een affiche en een banneradvertentie op Smartschool. Een aangepast lettertype is hier zeker een meerwaarde.

Op de website dafont.com kan je verschillende lettertypes downloaden. Deze lettertypes worden gedownload in een zipbestand. Dat is een gecomprimeerde map.

De voordelen van een zip-bestand: - Je kan meerdere bij elkaar horende mappen of bestanden samen plaatsen in één bestand.

Zo kan je bestanden eenvoudiger en vlotter verzenden, delen, uploaden of downloaden.

- De bestanden in een zip-map worden indien mogelijk kleiner gemaakt zodat ze minder opslagruimte innemen. Dat is comprimeren. De bestanden worden als het ware samengedrukt.

Waarom wordt een lettertype in een zip-map aangeboden? > > > Een gecomprimeerde map heeft de extensie zip. Om de originele mappen en bestanden weer terug te krijgen, moet je de gecomprimeerde map uitpakken.

Een gecomprimeerde map uitpakken De gecomprimeerde map WINDOWS 10

De uitgepakte map

WINDOWS 11

WINDOWS 10

uitpakken

WINDOWS 11

11

Volg de instructies: 1

op de map die je wilt uitpakken.

2

op Alles uitpakken in het lint.

WINDOWS 10

WINDOWS 11 2 2

1

3

Wijzig de voorgestelde doelmap niet.

4

Bekijk de uitgepakte map.

1

op Uitpakken.

12

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Bestanden of mappen comprimeren De map die gecomprimeerd moet worden WINDOWS 10

De gecomprimeerde map

WINDOWS 11

WINDOWS 10

WINDOWS 11

comprimeren

Volg de instructies: WINDOWS 10 1

WINDOWS 11

Via het snelmenu:

1

- Selecteer een aantal bestanden of mappen.

- Selecteer een aantal bestanden of mappen.

-

op de geselecteerde bestanden of mappen.

-

op de geselecteerde bestanden of mappen.

-

op Kopiëren naar > Gecomprimeerde (gezipte) map.

-

op Comprimeren naar ZIP-bestand.

of: 2

Via het snelmenu:

of: 2

Via het lint:

- Selecteer een aantal bestanden of mappen.

- Selecteer een aantal bestanden of mappen.

-

Via het lint:

op het tabblad Delen > Comprimeren.

-

op (meer informatie) > Comprimeren naar ZIP-bestand.

2 1 1

2

3

Geef de gecomprimeerde map een goede naam.

13

Het lettertype van de uitgepakte map installeren: 2

Het lettertype in Word gebruiken:

1

op het lettertype.

1

2

op Installeren.

2

(Enter) en wijzig het lettertype.

Bekijk het resultaat.

1 1 2

2

3

Maak van je document een pdf

.

Welk pictogram heeft een pdf-bestand op je computer? Kruis aan of teken het pictogram na.

Hoe komt het dat dit pictogram kan verschillen van de ene computer met de andere? >

14

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

1.3 Snelkoppelingen Al het materiaal voor de plantjesverkoop ga je verzamelen in een map. In die map staan allerlei bestanden: de afbeeldingen voor de affiche en de banner, de brief voor de aankondiging van dit evenement, het besteloverzicht ... Je wilt deze map snel kunnen raadplegen en aanvullen. Een snelkoppeling naar deze map op je bureaublad is dan enorm handig.

Het woord snelkoppeling zegt het zelf al: een snelle koppeling naar een bestand of een programma.

Zodra je klikt of dubbelklikt op een snelkoppeling, wordt het bestand of het programma geopend, waar het programma of bestand ook staat.

Je computer bevat meerdere snelkoppelingen: - Het startmenu - Tegels in het startmenu - De taakbalk - Sommige pictogrammen op het bureaublad - De snelle toegang van Windows Verkenner - Jumplist naar de laatst gebruikte bestanden

Een snelkoppeling maken naar een bestand of een map op het bureaublad Bij het installeren van programma’s wordt meestal automatisch een snelkoppeling gemaakt op het bureau­ blad. Je kan een snelkoppeling herkennen aan het pictogram met een blauw pijltje op een witte achter­grond.

WINDOWS 10

WINDOWS 11

WINDOWS 10

WINDOWS 11

15

Volg de instructies: WINDOWS 10

WINDOWS 11

1

op de map of het bestand.

1

op de map of het bestand.

2

op Kopiëren naar.

2

op Meer opties weergeven.

3

op Bureaublad (snelkoppeling maken).

2 1

1

3

2 3

op Kopiëren naar > Bureaublad (snelkoppeling maken).

3

Een snelkoppeling maken naar de taakbalk 1

Start een programma. Het pictogram van het programma staat nu tijdelijk op de taakbalk.

2

op het pictogram in de taakbalk.

3

op Aan taakbalk vastmaken.

WINDOWS 10

WINDOWS 11

16

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

1.4 Waar en hoe bewaar je bestanden?

Heb je al eens nagedacht waar je best je schoolboeken bewaart? In je boekentas, thuis of in een kluisje ...

Lees de uitspraken en omcirkel bij elke optie ja of nee.

boekentas

thuis

kluisje

Ik heb steeds toegang tot mijn boeken, waar ik ook ben: thuis of in de klas.

ja / nee

ja / nee

ja / nee

Ik kan mijn notities steeds raadplegen.

ja / nee

ja / nee

ja / nee

Ik kan groepswerk maken, waar ik ook ben.

ja / nee

ja / nee

ja / nee

Voor het bewaren van je bestanden is dit gelijkaardig. Bewaar je ze in de cloud of op je computer?

Vul de tabel aan met ja of nee.

bestanden in de cloud

bestanden op mijn laptop

Ik heb steeds toegang tot mijn bestanden, ook al ben ik niet online.

Ik kan mijn documenten op verschillende toestellen raadplegen.

Als ik wijzigingen aanbreng in een document worden ze automatisch bewaard.

Ik kan verschillende versies van mijn documenten bekijken.

17

1.5 Stel je bestanden veilig!

De plantjesverkoop is volop bezig. Alle bestellingen en verkopen worden bijgehouden in een rekenblad zoals Excel. Tijdens de verkoop wil je regelmatig de stock raadplegen en wijzigingen aanbrengen via je smartphone. De opbrengst van de actie wordt nauwkeurig op de speelplaats besproken. Na het evenement maak je een veiligheidskopie van alle gegevens. Op die manier kan je het rekenblad volgend jaar snel aanpassen.

Hoe maak je een veiligheidskopie? Maak je een back-up of ga je synchroniseren? Ken je het verschil?

Elke cloudservice (OneDrive, Google Drive …) beschikt over de mogelijkheid om een back-up te maken en te synchroniseren.

Back-up

Synchroniseren

Doel

Je beschermt je bestanden tegen verlies of corruptie.

Je hebt overal toegang tot je bestanden, berichten, gegevens …

Voorbeelden

reservekopie

Google Drive, Microsoft OneDrive, mail, berichtensystemen …

Wat?

Bij een back-up kopieer je bestanden in één richting, naar een andere plaats.

Het is een momentopname.

Synchronisatie zorgt ervoor dat dezelfde bestanden en gegevens op meerdere apparaten staan.

Let op! Sluit steeds je bestanden af voor je gaat overschakelen naar een ander toestel.

Op deze manier loop je geen risico op het creëren van meerdere versies van je bestanden.

Richting

Tweerichtingsverkeer: Éénrichtingsverkeer: Je bestanden zijn beschikbaar op meerdere Je kopieert je bestanden naar een andere locatie, bv. op een harde schijf of in de cloud. locaties, bv. op je laptop of smartphone.

Wissen of wijzigen van bestanden

Wis je per ongeluk een bestand of wijzig je een bestand, dan wordt het bestand in je back-up niet gewist of gewijzigd. Je kunt het originele bestand op de reservekopie terugvinden.

Back-up

Wis je per ongeluk een bestand op één van je toestellen of pas je het aan, dan wordt het gesynchroniseerde bestand ook gewist of gewijzigd.

Synchroniseren

18

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

2 DATABANKEN 7>8 Dagelijks kom je in aanraking met databanken en dit gebeurt vaak zonder dat je het weet.

Voorbeelden

Databank

Je zoekt naar het gsm-nummer van een contact­ persoon in je smartphone.

databank: contacten

Je zoekt naar een bepaalde website op Google.

databank: Google

Je zoekt naar informatie over schildpadden en komt terecht op Wikipedia.

databank: Wikipedia

Je maakt een spreekbeurt over een film en zoekt naar info over die film. Je surft naar imdb.com.

databank met alle films

Je controleert of je e-mailadres reeds gehackt is.

Je surft naar haveibeenpwned.com.

databank met alle e-mailadressen en telefoonnummers die reeds gehackt zijn

2.1 Wat is een databank?

UNESCO-DATABANK

Op de website whc.unesco.org/en/list/ vind je de Werelderfgoedlijst van Unesco. Er zijn drie types erfgoed: cultureel, natuurlijk en hybride (cultureel en natuurlijk).

De Unesco-databank bevat alle culturele en natuurlijke erfgoederen van de hele wereld die worden beschouwd als onvervangbaar, uniek en eigendom.

Een databank is een verzameling van geordende gegevens.

Voorbeelden van Unesco-werelderfgoed Brugge

Yellowstone Nationaal Park

De Chinese Muur

19

2.2 De opbouw van een databank 2.2.1 Tabellen Gegevens worden niet zomaar in een willekeurige volgorde in een lijst bewaard. Een databank bevat een structuur om zijn gegevens te ordenen. Een goede manier om je gegevens te ordenen zijn tabellen.

Een tabel bestaat uit rijen (= records) en kolommen (= velden). Een tabel is een verzameling van records.

Een databank bevat één of meerdere tabellen. Een tabel is een verzameling van gegevens die bij elkaar horen.

Voorbeelden: - Een filmdatabank bevat tabellen over films, regisseurs, filmgenres …

- De databank van bol.com bevat tabellen over artikels, gegevens van klanten, verkoopgegevens …

De tabellen in de Unesco-databank - Landen: een tabel met alle landen van de wereld - Regio: een tabel met alle regio’s: Afrika, Europa …

- Type: culturele site, natuursite of gemengde site - Werelderfgoed: naam van de site, gps-coördinaten, foto, beschrijving, website, media …

- Jaar: het jaar van de aanvraag - …

Visuele voorstelling

UNESCO-DATABANK

TABEL LANDEN

TABEL REGIO

TABEL WERELDERFGOED

TABEL TYPE TABEL JAAR

2.2.2 Records De gegevens van één item in een tabel staan in een record of een rij. Records zijn de bouwstenen van een databank.

Voorbeelden: - Alle gegevens van één boek; - Alle gegevens van één film; - Alle gegevens van één werelderfgoedsite.

20

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

2.2.3 Velden Een record bevat verschillende velden of kolommen. Voor alle informatie die je wilt bewaren zal er een veld in de tabel zijn. Velden zijn de bouwstenen van een record. Hierin wordt de informatie bewaard.

De velden in de tabel Werelderfgoed van de Unesco-databank -

naam omschrijving gps-coördinaten oppervlakte …

Visuele voorstelling

UNESCO-DATABANK

TABEL LANDEN

TABEL REGIO

TABEL TYPE

• land

• regio

• type

TABEL WERELDERFGOED

TABEL JAAR

• • • • •

• jaar

naam omschrijving gps-coördinaten oppervlakte …

2.2.4 Primaire sleutel Elke record heeft steeds een veld met een uniek nummer zodat je de gegevens in de record meteen kunt terugvinden.

Voorbeelden: - Het rijksregisternummer kan het unieke nummer zijn voor een tabel over personen. Twee personen kunnen dezelfde naam en geboortedatum hebben maar hun rijksregisternummer zal verschillend zijn.

- Het chassisnummer kan het unieke nummer zijn voor een tabel over auto’s.

© Pixavril - stock.adobe.com

Ook jij hebt een uniek nummer op school en in het onderwijs. Elke leerling heeft een uniek stamnummer.

In Smartschool heb je een unieke scanbare waarde om je te identificeren, bijvoorbeeld voor de aanwezigheden.

21

Ook de gegevens van de tabel Werelderfgoed bevat een uniek nummer of primaire sleutel.

Visuele voorstelling

UNESCO-DATABANK

TABEL LANDEN

TABEL REGIO

land

TABEL TYPE

regio

TABEL WERELDERFGOED ID • naam • omschrijving • gps-coördinaten • oppervlakte • …

type TABEL JAAR jaar

Een schematische voorstelling van de Unesco-databank

DATABANK: UNESCO WERELDERFGOED TABEL: WERELDERFGOED RECORD:

RECORD:

RECORD:

TABEL: LANDEN TABEL: TYPE ...

857

GROTE MARKT BRUSSEL

BE

C

VELD: ID

VELD: NAAM

VELD: LAND

VELD: TYPE

996

HISTORISCH CENTRUM BRUGGE

BE

C

VELD: ID

VELD: NAAM

VELD: LAND

VELD: TYPE

438

DE CHINESE MUUR

CN

C

VELD: ID

VELD: NAAM

VELD: LAND

VELD: TYPE

22

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

2.2.5 Relaties Tussen de tabellen liggen er relaties zodat alle gegevens snel gevonden kunnen worden door van de ene tabel naar de andere te gaan. In principe vind je de informatie maar éénmaal in je databank. Bv. de informatie over België zal in de tabel ‘Landen’ in een record staan. Vanuit de tabel ‘Werelderfgoed’ kan je via de primaire sleutel van deze record aan de gegevens van België geraken.

Ook in de databank van Unesco zijn er relaties tussen de tabellen. Vaak vind je in een databank een tabel met meerdere relaties naar de andere tabellen van de databank. In de kolommen van deze tabel staan meerdere keren dezelfde waarde maar steeds aangevuld met andere waarden in de record.

Visuele voorstelling

UNESCO-DATABANK

TABEL LANDEN land

TABEL REGIO

TABEL TYPE

regio

TABEL WERELDERFGOED ID • land • regio • jaar • type • naam • omschrijving • gps-coördinaten • oppervlakte

type TABEL JAAR jaar

Op de schermafbeelding zie je dat bepaalde gegevens meerdere keren kunnen voorkomen: - het jaar - het land - het type - de regio

23

De Unesco-databank bevat verschillende tabellen. De tabellen hebben verschillende velden en ook een uniek nummer (= een primaire sleutel). In het voorbeeld hieronder zie je in elke tabel enkele records.

Bekijk aandachtig de gegevens in de verschillende tabellen. Tussen de tabellen liggen de relaties.

UNESCO-DATABANK Tabel: Wereldergfgoed Werelderfgoednummer

Tabel: Land

Tabel: Type

Naam

Land

Type

Land

Categorie

857

Grote Markt Brussel

België

Cultureel

België

Cultureel

996

Brugge

België

Cultureel

Cuba

Mixed

1427

Vulkaan Etna

Italië

Natural

Italië

Natural

1258

Teide nationaal park

Spanje

Natural

Spanje

Stonehenge

Verenigd Koninkrijk

Cultureel

Verenigd Koninkrijk

373

Gegevens in een databank kan je op een eenvoudige manier raadplegen, zoeken en filteren. Ze worden op een overzichtelijke manier weergegeven.

Voorbeeld

24

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

2.3 Filteren en zoeken in een databank In een databank zitten er veel gegevens. Het zoeken in een databank moet snel en efficiënt verlopen.

Daarvoor gebruik je de gekende vensteronderdelen: tekstvakken, keuzelijsten, vervolgkeuzelijsten, selectievakjes, keuzerondjes, knoppen …

Voorbeeld

tekstvak

keuzerondjes

keuzelijst

selectievakjes

knop

Deze onderdelen verwijzen telkens naar een veld waarvoor je een waarde opgeeft. Er zijn verschillende manieren om snel gegevens te vinden: filteren, zoeken en geavanceerd zoeken.

2.3.1 Filteren op één van de knoppen: - selectie van de culturele sites (Cultural); - selectie van de natuurlijke sites (Natural) ; - selectie van hybride (natuurlijke en culturele) sites (Mixed); - selectie van sites in gevaar (In Danger); - …

25

Je kan meerdere filters tegelijk selecteren en toepassen.

Zoek eens naar natuurlijke sites én sites in gevaar, gesorteerd per land.

Bekijk het resultaat. Nadien kan je alle filters weer uitschakelen.

2.3.2 Zoeken Je kan de volledige databank doorzoeken door middel van een tekstvak.

Zoek naar alle sites die het woord ‘volcanic’ bevatten. Sorteer de sites op ‘Year’.

26

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

2.3.3 Geavanceerd zoeken in een databank Surf naar whc.unesco.org/en/interactive-map.

Je kan hier de volledige databank doorzoeken en zoeken op: - Tabellen: Werelderfgoed (properties), landen (states parties) …

- Velden: o.a. keywords …

- Extra opties: op de kaart - …

2.4 Geavanceerd zoeken … ook in Google!

Misschien heb je al gemerkt dat Google de grootste databank ter wereld is.

Stel Google een vraag en je krijgt direct een antwoord: - Hoe laat is het?

- Welk weer wordt het morgen?

- Wanneer is het zomeruur?

- Wanneer is de zonsopgang?

- …

Wat zou je nog kunnen vragen aan Google?

Geef enkele voorbeelden. >

27

‘kleurkiezer’ in Google.

Zoek je op recente gebeurtenissen zoals oorlog, dan krijg je voorpaginanieuws te zien. Je kunt ook zelf zoeken naar het meest recente nieuws van een zoekterm.

46

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

MEDIAWIJSHEID

Encryptie Openbare wifi Wat, waar en hoe?

Bij openbare wifinetwerken of hotspots kan je al dan niet met een wachtwoord inloggen voor gratis internet.

Tegenwoordig heb je in winkels, hotels, restaurants, cafés, treinen, luchthavens … gratis wifi.

Veilig of onveilig?

Internetten via een openbaar wifinetwerk is vaak onveilig.

Steeds vaker zijn openbare wifinetwerken het doelwit van cybercriminelen. Zo kunnen hackers bijvoorbeeld je activiteit op een openbaar wifinetwerk bijhouden en zo toegang krijgen tot je persoonlijke gegevens zoals wachtwoorden en bankgegevens. En dit allemaal zonder dat je het zelf doorhebt. Je merkt hier niets van.

OORSPRONKELIJKE VERBINDING

Gebruiker

Hacker

Openbare hotspot

NIEUWE VERBINDING

TIP

Enkele tips: 1

Schakel de optie Automatisch verbinding maken met wifi uit op je smartphone, tablet of laptop.

2

Het is veiliger om via mobiele data te internetten in plaats van de openbare wifi te gebruiken.

3

Bezoek enkel websites die beginnen met https i.p.v. http.

Met https wordt alle internetverkeer versleuteld of geëncrypteerd. Encryptie is een proces waar je informatie wordt vervangen door andere data, zodat het niet meer te herkennen is.

Typ een zin in Word en wijzig naar het lettertype Wingdings.

Voorbeeld:

Ook in WhatsApp en andere berichtensystemen worden je berichten geëncrypteerd.

MEDIAWIJSHEID

Verbeter je privacy Als je surft op het internet laat je sporen achter. Denk maar aan de geschiedenis van je browser! Er wordt veel informatie bijgehouden over je surfgedrag. Helemaal geen sporen achterlaten is onmogelijk. Vind je online privacy belangrijk? Volg deze tips.

Google verzamelt veel informatie over jou. Gelukkig kan je dit wel controleren. Zorg ervoor dat Google zo weinig mogelijk van je te weten komt. Ook al heb je geen Google-account, toch kan je een beperkt aantal instellingen wijzigen.

1 2

3

Surf naar https://myaccount.google.com. op Privacytools.

Schakel Gepersonaliseerd zoeken uit.

47

48

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Aan- en afmelden bij je Google- en/ of Microsoft-account Google-account

Microsoft-account

https://myaccount.google.com/

https://myaccount.microsoft.com/

Heb je een Google-account?

Misschien heb je een Microsoft-account.

Bekijk aandachtig wat Google allemaal opslaat van jou. Wil je niet dat Google informatie gaat bijhouden over je surfgedrag?

- Log in met je Google-account.

- Schakel Web- en app-activiteit uit in het onderdeel Gegevens en privacy:

Ook hier kan je enkele elementen uitschakelen: - Log in met je Microsoft-account.

-

op Mijn Microsoft-account.

- Kies nadien voor het onderdeel Privacy.

- Bekijk je activiteitsgegevens.

- Je activiteiten en bezochte plaatsen: › Web- en app-activiteit › Locatiegeschiedenis › YouTube-geschiedenis - Advertentie-instellingen

- Persoonlijke resultaten in Zoeken

Google en Microsoft verzamelen vooral privégegevens als je bent ingelogd. Wil je jouw Gmail of Outlook checken? Dan moet je inloggen. Maar om info op te zoeken via Google is dat niet nodig. Heb je een Google- of Microsoft-account? Dan is de kans groot dat je al automatisch bent ingelogd. Log uit bij deze accounts. Op deze manier geef je het minste privacy vrij. Log ook uit bij alle andere accounts zoals socialemedia-accounts en andere online accounts. Als je ingelogd blijft op Facebook, dan kan die website of app je volgen …

49

Uitloggen kan op de volgende manieren: - handmatig; - door het verwijderen van cookies; - door te werken in de privémodus van de browser.

Google Chrome

Microsoft Edge

In- en uitgelogd zijn op een Google-account en/of een Microsoft account Microsoft-account

Google-account Ingelogd

Ingelogd

Uitgelogd

Uitgelogd

50

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Surfen met minder sporen De geschiedenis van je browser wissen Google Chrome

Microsoft Edge

1

op Google Chrome aanpassen en beheren.

1

op Instellingen en meer.

2

op Geschiedenis > Geschiedenis.

2

op Geschiedenis.

1

1

2

3

op Browsegegevens wissen.

2

3

op Meer opties.

4

op Browsegegevens wissen.

3 3

4

Incognito surfen Je kunt de browser zo instellen dat er helemaal geen geschiedenis wordt bewaard. Dit is de privémodus of de incognitomodus. Je hoeft je internetgeschiedenis dan niet te wissen. Er zal dus niets terug te vinden zijn op je toestel, maar je activiteit op internet blijft wel zichtbaar (o.a. bij je provider).

Google Chrome

Microsoft Edge

51

Cookies verwijderen Cookies zijn kleine bestanden die tijdens een bezoek aan een website op je computer, smartphone of tablet worden geplaatst: - Functionele cookies: Deze cookies zijn nodig, zodat de website perfect werkt.

- Analytische cookies: Deze cookies bekijken welke pagina’s het meest worden bezocht.

- Tracking cookies: Een website kan adverteerders toestemming geven om een cookie te plaatsen.

De adverteerder weet dan dat je de website of pagina hebt bezocht. De adverteerder kan je dan ook volgen.

Geef je toestemming voor het gebruik van de cookies, dan zal deze toestemming bewaard worden in de cookie op je computer. Je kunt je toestemming ongedaan maken door de cookies te wissen.

Bij het eerst volgende bezoek naar de webpagina zal je dan weer toestemming moeten geven.

Het is goed voor je privacy om af en toe alle cookies te verwijderen van je pc, tablet of smartphone.

Je zal bij sommige sites opnieuw moeten inloggen en de cookies aanvaarden.

Welke cookies gebruiken websites?

Google Chrome

Microsoft Edge

op het slotje en je ziet het aantal cookies dat een website gaat gebruiken.

op het slotje en je ziet het aantal cookies dat een website gaat gebruiken.

op Cookies en je krijgt een overzicht.

op Cookies en je krijgt een overzicht.

52

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Alle cookies wissen in je internetbrowser Google Chrome

Microsoft Edge

1

op Google Chrome aanpassen en beheren.

1

op Instellingen en meer.

2

op Geschiedenis > Geschiedenis.

2

op Geschiedenis.

-

op Meer opties.

- Selecteer Cookies en andere sitegegevens.

-

op Browsegegevens Wissen.

- Stel de periode in op Alles.

- Vink aan Cookies en andere sitegegevens.

-

- Stel het tijdsbereik in op Gehele tijd.

-

op Browsegegevens wissen.

op Gegevens wissen.

-

op Nu wissen.

Zin in cookies?

ACCEPTEER

INSTELLINGEN

53

Privacytools Er bestaan privacytools die je privacy optimaal beschermen. Deze tools zijn gratis programma’s en diensten zoals privacy-vriendelijke browsers, anomieme zoekmachines en een veilige e-mailservice.

Privacy-vriendelijke browsers Firefox Voordelen: - In Firefox zitten privacy-vriendelijke instellingen.

- Firefox is opensource. Iedereen mag de programmacode gebruiken.

- De browser is niet van een zeer groot bedrijf dat geld wil verdienen met advertenties zoals Google en Microsoft.

- Activeer de ingebouwde adblocker die advertenties blokkeert.

Brave Voordelen: - Advertenties worden verwijderd uit websites - Brave is sneller dan Chrome en Firefox.

- Het is een gebruiksvriendelijke browser die rekening houdt met je privacy.

Anonieme zoekmachines De zoekmachines Google en Bing geven bijna op al je zoekvragen een antwoord. De keerzijde is dat Google en Microsoft alles gaan bewaren wat je op het internet zoekt.

DuckDuckGo Voordelen: - Dit is een privacy-vriendelijke zoekmachine uit Nederland.

- De database van Startpage is gebaseerd op Google.

- Je krijgt geen gepersonaliseerde advertenties.

- Je kunt anoniem googlen.

Voordelen: - Dit is de populairste anonieme zoekmachine.

- Er zijn veel opties zoals zoeken naar afbeeldingen, video’s en nieuws.

- De database komt uit verschillende bronnen: Yahoo, Wikipedia …

- DuckDuckGo maakt geen gebruik van Google, maar wel van Bing.

54

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Een veilige e-mailservice met nadruk op privacy en beveiliging Via Google kan je gratis een Gmail-account maken. Je krijgt wel advertenties te zien. Google gebruikt artificiële intelligentie om je mails ‘te lezen’. Op die manier kunnen ze nuttige suggesties doen.

Voordelen: - Geen advertenties - Geen informatie die je kan identificeren - Volledige versleuteling van je berichten

Nadeel: - Beperkte opslagruimte

Wachtwoorden … nog van deze tijd?

Het gebruik van een wachtwoord is een één-factor-authenticatie. Je wachtwoord is je enige beveiligingsfactor. Je zal misschien meerdere verschillen wachtwoorden hebben om in te loggen op websites … Gebruik je steeds een ander wachtwoord en is het een sterk wachtwoord?

Voldoen jouw wachtwoorden aan deze regels? Kruis aan.

Een wachtwoord moet minstens 10 karakters bevatten of meer, maar 16 tot 20 is beter.

Een wachtwoord bevat geen persoonlijke informatie zoals een gemeente, adres, naam van een huisdier …

Een wachtwoord moet een combinatie zijn van letters, cijfers en speciale tekens.

Een wachtwoord bevat geen opeenvolging van letters op cijfers.

Een wachtwoord gebruik je één keer …

Voor andere logins kies je een ander wachtwoord.

Een wachtwoord mag niet “wachtwoord” of “aaaaa” of “123456” zijn.

Meer en meer websites schakelen over naar een twee-factor-authenticatie. Hiermee wordt je identiteit gecontroleerd door 2 factoren: - Iets wat je weet (zoals een wachtwoord); - Iets wat de gebruiker heeft: een app die een eenmalige code genereert.

55

OEFENINGEN

Moeilijkheidsgraad van een oefening Makkelijk

Gemiddeld

Moeilijk

Mijn toestel: onder de motorkap van je computer (zie p. 4 t.e.m. 7)

1

Wat zijn de eigenschappen van je toestel?

Sommige gegevens kan je vinden bij Instellingen > Systeem > Info.

Hardware - Processor - Intern geheugen - Extern geheugen (harde schijf) - Formaat scherm

Mijn toestel > >

GB

>

GB

>

Besturingssysteem - Editie - Versie

> >

Software - Welke software is geïnstalleerd op je computer?

> > > > > > >

56

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

Windows startmenu en bureaublad (zie p. 4 t.e.m. 7)

2

Plaats de nummers op de juiste plaats.

1

Startmenu

6

Bureaublad weergeven

2

Snelle acties

7

Pictogrammen

3

Taakbalk

8

Snelmenu

4

Instellingen

9

Bureaublad

5

Systeemvak

10 Nieuws en interesses

Windows 10

Windows 11

66

OP WEG MET DIGITALE SYSTEMEN EN DATA

STUDIEWIJZER

Ik heb de leerstof onder de knie.

Ik twijfel nog vaak.

Ik maak nog fouten.

Ik kan mijn bestanden gestructureerd bewaren en beheren.

Ik kan grote hoeveelheden bestanden gelijktijdig manipuleren.

Ik begrijp wat downloaden en uploaden is.

Ik kan de downloadmap aanpassen.

Ik begrijp wat comprimeren is.

Ik kan bestanden comprimeren.

Ik kan een gecomprimeerde map uitpakken.

Ik begrijp wat een snelkoppeling is.

Ik kan een snelkoppeling maken.

Ik weet wanneer ik best mijn bestanden lokaal of in de cloud bewaar.

Ik begrijp het verschil tussen een back-up en een synchronisatie.

Ik weet wat een databank is en kan voorbeelden geven.

Ik begrijp de opbouw van een databank.

Ik begrijp het doel en nut van relaties tussen de tabellen in een databank.

Ik kan zoeken en filteren in een databank.

Ik kan geavanceerd zoeken in Google (de Google databank).

Ik begrijp het belang van algoritmen.

Ik begrijp dat algoritmen een invloed hebben op de info die ik krijg via het internet.

Ik begrijp wat invoer, verwerking, uitvoer en opslag is.

Ik begrijp wat een digitaal systeem is.

Ik begrijp het communicatiemodel.

Ik kan de zender, ontvanger, boodschap en het kanaal in communicatie achterhalen.

Ik ken de verschillende verbindingen met internet en hun eigenschappen, de vooren nadelen.

Ik ken de verbindingen tussen toestellen met hun eigenschappen, de voor- en nadelen.

Ik begrijp wat privacy op het internet betekent.

Ik kan mijn privacy op internet verhogen.

Ik kan incognito surfen.

Ik begrijp wat cookies zijn.

Ik kan cookies verwijderen.

Ik kan mijn geschiedenis verwijderen.

Ik kan een veilig wachtwoord instellen.

Ik begrijp wat twee-factor-authenticatie is.

67

APPLY De grote snelheidstest Een snelle, stabiele (wifi)verbinding is belangrijk. Om goed te gamen of een video te streamen is een downloadsnelheid van 25 Mbps zeker nodig. Hoe snel is het internet bij je thuis? En in de klas of op de speelplaats?

Organiseer in de klas ‘De grote snelheidstest’.

1

Maak een rekenblad met de volgende kolommen: - Naam: naam van de leerling/leerkracht - Toestel: vaste computer, laptop, tablet, smartphone …

- Besturingssysteem: Linux, Windows 10 of 11, MacOS, Android …

- Plaats: klas, thuis, andere plaats …

- Verbinding: kabel, poweradapter, wifi, 4G …

- Provider: Telenet, Proximus, Scarlet …

- Ping - Download - Upload

2

Plaats het rekenblad in de cloud en deel het met de klas. Iedereen kan nu de testen uitvoeren en hun antwoorden noteren in het rekenblad.

3

Bespreek de resultaten in de klas: - Welke verbinding is de snelste?

- Welke provider heeft de snelste verbinding?

- Wat is de gemiddelde snelheid van alle leerlingen samen?

4

Zoek op internet naar tips waarmee je jouw internetsnelheid kan verbeteren.

Noteer enkele tips. >

© wa ve stoc movies k.ad obe.c om

Colofon

Auteur Guy Steppe Eerste druk 2022 SO 2022/67 Bestelnummer 90 809 0220 ISBN 978 90 4864 317 2 KB D/2022/0147/67 NUR 126/128/129 - Thema YPMT6 Design en lay-out die Keure Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 - © die Keure, Brugge

Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat het keur­merk van de Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt.

Dit product is gemaakt van materiaal af­komstig uit goed beheerde, FSC®gecertificeerde bossen en andere ge­controleerde bronnen.

Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No parts of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

De uitgever heeft naar best vermogen getracht de publicatierechten volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die niettemin menen nog aanspraken te kunnen doen gelden, kunnen dat aan de uitgever kenbaar maken.