Τεύχος 521

f

'

TZO ' Ν Κ Μ Π Ο ^ ο - - '^ ^ Ν ΙΚ Ο Σ ΘΕΜ ΕΛΗΖ

„

Y-

lA .-

^

‘ t W

·

/V

v

s ./„ o -

<& & ·

sfW

διαβάζω T

ΣΕΠΤ 2011

ο ν

^

'α Γ °

ο Ό

πάνου -Μιβί ^λαγχο^ική υπνοβάτης

C e -W

www.patakis.gr

ΆΑήαν Πέρσυ

Νίτσε. 99 μαθήματα καθημερινήε φιήοσοφίαε Στα 99 κεφάλαια του βιβλίου αυτού ο'Αλλαν Πέρσυ συγκεντρώνει tis πιο καίριεε σκέψειε του μεγάλου φιλοσόφου, δείχνονταε ncos μπορούμε να tis αξιοποιήσουμε σε κάθε στιγμή tns ζωήε.

Mas βοηθάει να παίρνουμε αποφάσειε, να ανακτούμε το θάρροε pas, να ξαναβρίσκουμε τη σωστή πορεία pas, να σταθμίζουμε τη σημασία των όσων μάε συμβαίνουν στη διάρκεια tns μέραε.

1 6 η ΧΙΛΙΑΔΑ

Άρτουρ Σοπενχάουερ

Η τέχνη του να έχειε πάντα δίκιο «Το βραβείο tns “πιο ηροχωρημένηε για την εποχή tns σκέψηε" πρέπει μάλλον να δοθεί στον Σοπενχάουερ».

Humphrey Carpenter «Ένα εγχειρίδιο που όλοι πρέπει να διαβάσουν σήμερα».

George Walden «Δαιμονικά πνευματώδεε».

Alain de Botton

ΕΚΔΟΣΕΙΣ www.patakis.gr

ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr

Η γνώμη μου

λογοτεχνία εξακολουθεί και προκαλεί τις άλλες τέχνες να συμμετάσχουν δημιουργικά σ’ έναν διάλογο. Ειδικά το μυθιστόρημα, ό,τι και να πούμε, εξακολουθεί να δίνει έμπνευση, να ζητάει από τις άλλες τέχνες να δοκιμάσουν πάνω του τα εργαλεία τους. Για παράδειγμα, στις επερχόμενες «Νύχτες Πρεμιέρας», που διοργανώνει το περιοδικό Σινεμό, υπάρχουν αρκετές ταινίες στηριγμένες σε λογοτεχνικά έργα, μεταξύ των οποίων η ταινία της Λιν Ράμσεϊ «Πρέπει να μιλήσουμε για τον Κέβιν» βασισμένη στο έργο της συγγραφέως Λάιονελ Σράιβερ, με πρωταγωνί­ στρια την Τίλντα Σουίντον, για την οποία ταινία έχουμε ακούσει ότι είναι ισάξια με το λογοτεχνικό κείμενο. Μία ακόμη πρόταση του φεστιβάλ αποτελεί το αφιέρωμα στον σημαντικό, αλλά άγνωστο, ιάπωνα σκηνοθέτη Γιασούςο Μασουμούρα, με μία γκάμα κινηματογραφικών ταινιών, από το ντεμπούτο του «Kisses» μέχρι το ακραίο «Blind Beast», έργα που στηρίζονται στην ιαπωνική λογοτεχνία. Μήπως φέτος στο θέατρο ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δεν έγινε αφορμή για δεκάδες δραματοποιημένες αναφορές, ενώ αναμένονται ακόμα κι άλλες, όπως η δραματοποίηση του μυθιστορήματος του σκιαθίτη συγγραφέα «Οι έμποροι των Εθνών» στη Στέγη Γραμμάτων και Τε­ χνών από την Ομάδα Θεάτρου OnERA. Ίσως σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς ο λόγος ν’ αποκτά ακόμα μεγα­ λύτερο βάρος και να μπορεί να παίξει ενοποιητικό όσο και ουσιαστικό ρόλο ανάμεσα στις τέχνες. Τέλος, από αυτό το τεύχος, βλέπετε καινούργιες στήλες και νέους συνερ­ γάτες, ονόματα γνωστά αλλά και άγνωστα. Είναι απλώς μια πρόγευση για τις αλλαγές που φιλοδοξούμε να δρομολογήσουμε στην προσπάθεια να συμμετέχουν νεότεροι και παλιοί στο γίγνεσθαι των καιρών. Γιάννης Ν. Μπασκόζος

: roeo

στήλες: 01. Η γνώμη μου

0 6 . Σχόλια 10■ Από μήνα σε 16. A chat room o f her own anadysi | 18.

Γιάννης Ν. Μπασκόζος |

μήνα Μάρθα Κυριακοπούλου | 14. Courier |

Εκδηλώσεις | 20 ■' Θερμιδωριανά οξύτονα Αλέξης Ζήρας | 22■Ένα βήμα μπρος, δύο βή­ ματα πίσω Βαγγέλης Χατζηβασιλείου | 24. Της χολής και της σχόλης Κώστας Λογαράς | 26. Ζενερίκ Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης | 30. Ως αναγνώστης Κώστας Μποτόπουλος | 32. Για τα παιδιά Μαρίζα Ντεκάστρο | 34. Χωρίς προϋπηρεσία Γιώργος =ενάριος

|Π 4. Βιβλιοθήκες Νάσος Χριστογιαννόπουλος | 117. Ο περιοδεύων Σπύρος Κακουριώ118. Comics Λήδα Τσενέ 1120. Book in a frame Αλεξία Οθωναίου

της

συνέντευξη: 36. Tzo Νέσμπο Συνέντευξη στην Ελισάβετ Σπαντιδάκη

«Από το χρηματιστήριο στο αστυνομικό σασπένς».

ΣΥΝΔΡΟ Μ Η I ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ

| ΕΤΉΣΙΟ ΚΟΣΤΟΣ

Εσωτερικού 50.00 € 40.00 € 90.00 € 200,00 €

Φυσικά Πρόσωπα Φοιτητές, Σπουδαστές Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα Φιλική Συνδρομή Κύπρου

95,00 € 125,00 €

Φυσικά Πρόσωπα Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα Ευρώπης

120,00 € 170,00 €

Φυσικά Πρόσωπα Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα Υπόλοιπες χώρες

140 $ ΗΠΑ 190 $ ΗΠΑ

Φυσικά Πρόσωπα Οργανισμοί, Βιβλιοθήκες, Ιδρύματα, Νομικά Πρόσωπα

6,00

Τιμή τεύχους Παλιά τεύχη, εφόσον δεν έχουν εξαντληθεί, πλέον ταχυδρομικών τελών Στις ανωτέρω τιμές συμπεριλαμβάνονται ταχυδρομικά τέλη. Η συνδρομή διακόπτεται αυτόματα, τρεις μήνες μετά τη λήξη της.

| ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ 1 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ 1 ΙΔΙΟΤΗΤΑ 1 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ | ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ

Τ.Κ.

ΦΑΞ

| ΤΗΛΕΦΩΝΟ | E-MAIL | θέλω να γίνω συνδρομητής / τρία για:

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ I Μαυροκορδάτου 9,106 78, Αθήνα | Τ. 210 33 88 008,210 3801284 | F. 210 3801284 I Ε. info@diavazo.gr

1 χρόνο....

€

10,00 €

2 χρόνια....

δ διαβάζω

δ : περιεχόμενα ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 521 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 20ΤΙ Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης ΔΙΑΒΑΖΩ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Χριστιάνα Μυγδάλη Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί συνεργάτες Αλέξης Ζήρας Σπόρος Κακουριώτης Λευτέρης Καλοσπύρος Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Κώστας Μποτόπουλος Μαρίζα Ντεκάστρο Γιώργος Ξενάριος Γιώργος Ν. Περαντωνάκης Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης Λήδα Τσενέ Νάσος Χριστογιαννόπουλος Σύμβουλος Έκδοσης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου

>βο

Συνδρομές Έλενα Καρακουλάκη

“ 8

Design director Χρήστος Σ. Τζοβάρας design9@hol.gr

αφιέρωμα: 68.

Η δαιμονική χαρά της Κασσάνδρας

και ο διχασμός της Μαργαρίτας Καραπάνου. Αλέξης Ζήρας

175- Το ημερολόγιο μιας προικισμένης. Αγγέλα Καστρινάκη 184. Η Μαργαρίτα για την Κασσάνδρα.

|88. Συνέντευξη

για τέσσερις φωνές σε πέντε πράξεις. Χριστιάνα Μυγδάλη |

96.

Πραγματικότητα και μυθοπλασία: για το Ναι της Μαρ­

γαρίτας Καραπάνου. Αναστασία Νάτσινα |

102 . Με τον

τρόπο της Μαργαρίτας Καραπάνου. Ειρήνη Χατζάκη

π ρ ό σ ω π α : 112.

Νίκος Θέμελης, ο λογοτέχνης, ο

στοχαστής. Γιάννης Ν. Μπασκόζος

βιβλιοκριτική: 38. βιβλιοπαρουσίαση: 64. κριτικογραφία: 106. Θοδωρής Πέρσης ευπώλητα: 109. γράφουν και μιλούν: Γιώργος Ανδρειωμένος | Μαρία Αποστόλου | Γιάννης Δούκας | Αλέξης Ζήρας | Σπύρος Κακουριώτης | Έλσα Καραγιαννοπούλου | Αγγέλα Καστρινάκη | Μάρθα Κυριακοπούλου | Κώστας Λογαράς | Ιάκωβος Δ. Μιχαηλί-

Σοφία Μιχάλα msdesign@otenet.gr Εκτύπωση Sky printing A. Ε. ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Μαυροκορδάτου 9. ΑΘΗΝΑ, 106 78 Τηλ.: 210 33 88 008, 210 38 01 284 Fax: 210 38 01 284 e-mail: info@diavazo.gr

δης | Θανάσης Μήνας | Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης | Γιάννης Ν. Μπασκόζος | Κώστας Μποτόπουλος | Χριστιάνα Μυγδάλη | Αναστασία Νάτσινα | Τζο Νέσμπο | Μαρίζα Ντεκάστρο | Γιώργος Ξενάριος | Αλεξία Οθωναίου | Χρίστος Παπαγεωργίου | Γιώργος Ν. Περαντω­ νάκης | Ελισάβετ Σπαντιδάκη | Λήδα Τσενέ | Φίλιππος Φιλίππου | Ειρήνη Χατζάκη | Βαγγέλης Χατζηβασιλείου I Νάσος Χριστογιαννόπουλος

Κεγ<*/3ώνου\λε

εδώ ^ijQ6)cp0Vun!

Η έγκυρη νέα έκδοση, με επίμετρο Ν.Δ. Τρχανταφυλλόπουλου. «Τα ψηλά βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου βρίσκο­ νται μακριά από κάθε ψευτιά. Η μόνη τους πρόθε­ ση είναι να φέρουν στις αίθουσες διδασκαλίας και στις ψυχές των εννιάχρονων αναγνωστών τους το θρόισμα των πεύκων και των ελατιών, το τραγούδι του νερού και τη χαρά μιας αλλιώτικης ζωής».

Μαρία Στεφα! 0"ν° υπληγών καί

χό θέαιρ0

καταγή,Υ'ΐ<’

π νΜΙ“5 Γ - ϊβ · · · “ ' " -’:

σεις

τηΕ Σ Τ Ι Α Σ

Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Ο Σ Ο Ι Κ Ο Σ : Ε Υ Ρ Ι Π Ι Δ Ο Υ 8 4 , Τ Η Λ . : 2 1 0 3 2 1 3 90 7, w w w . h e s t i a . g r Γ Ε Ν Ι Κ Ο Β Ι Β ΛΙ ΟΠ ΩΛΕ Ι Ο: Σ Ο Λ Ω Ν Ο Σ 60, Τ ΗΛ. : 2 10 3 6 1 5 0 7 7 , w w w . e s t i a b o o k s t o r e . g r

δ:σχόλια ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΥ

Η εφηβική μεταφυσική

Αισιοδοξία από H J I A Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, η εκδο­ τική βιομηχανία των Η.Π.Α. επεκτάθηκε τα τρία τελευταία χρόνια, καθώς οι Αμερι­ κανοί στράφηκαν στο ηλεκτρονικό βιβλίο και σημείωσαν αξιοσημείωτα ποσοστά ανάπτυξης στην παιδική και εφηβική λο­ γοτεχνία. Η έρευνα (BookStats), που διενήργησαν οι δύο μεγαλύτεροι εμπορικοί όμιλοι της χώρας και δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα, αποκάλυψε ότι το 2010 το δί­ κτυο των εκδοτών παρουσίασε έσοδα 27,9 δις δολαρίων, μία αύξηση της τάξεως του 5,6% σε σχέση με το 2008. Οι εκδότες πούλησαν 2,57 δισεκατομμύρια βιβλία σε όλες τις μορφές μέσα στο 2010, στοιχείο που σηματοδοτεί μία συνολική άνοδο κατά 4,1% απ’ το 2008.

Σύμφωνα με την έρευνα οι πωλήσεις βι­ βλίων γενικού ενδιαφέροντος είχαν μία άνοδο της τάξεως του 5,8%, με τζίρο κοντά στα 13,9 δις δολάρια, εν μέρει εξαιτίας των ηλεκτρονικών βιβλίων (e-books). Τα εφηβικά βιβλία, στα οποία ανήκει και η πρόσφατη «τρέλα» των νέων για τη με­ ταφυσική λογοτεχνία και την «τερατολο­ γία», παρουσίασαν αυξημένα έσοδα (8,8%) τα τελευταία τρία χρόνια.

Το ηλασρονκό βιβλίο Το 2008 τα ηλεκτρονικά βιβλία στις Η.Π.Α. κάλυπταν το 0,6% της αγοράς. Το 2010 το ποσοστό αυτό ανέβηκε στο 6,4%. Οι σημαντικότερες πωλήσεις ηλεκτρονι­ κών βιβλίων αφορούσαν τη λογοτεχνία και πιο συγκεκριμένα τα αισθηματικά μυ­ θιστορήματα, τα αστυνομικά και τα θρίλερ. Το 2010 πουλήθηκαν συνολικά 114 δισεκατομμύρια ηλεκτρονικά βιβλία, σύμ­ φωνα με την έρευνα.

Π ό λεμ ο ς σ το Η νω μ ένο Β ασίλειο Όταν η Amazon ανακοίνωσε ότι είχε έρθει σε συμφωνία για την απόκτηση του κύριου αντα­ γωνιστή της στη Μεγάλη Βρετανία, του site Book Depository, οι δύο κύριες ενώσεις εκδοτών της Μεγάλης Βρετανίας ανακοίνωσαν ότι θα καταθέσουν από κοινού ένσταση κατά της κίνη­ σης αυτής. Είναι φανερό ότι η συμφωνία αυτή θα έδινε στην Amazon μονοπωλιακή ισχύ στην αγορά των online πωλήσεων βιβλίων, αφού θα επέτρεπε στην Amazon να απαιτεί εκβιαστικά εκτεταμένες εκπτώσεις από τους εκδότες. Επιπλέον, κάποιοι τονίζουν τον κίνδυνο του απόλυ­ του ελέγχου της αγοράς από την Amazon, με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών στα e-books.

Τα αρνητικοί Οι πωλήσεις όμως στο επίπεδο των μαζίκών-φτηνών χαρτόδετων εκδόσεων πα­ ρουσιάζουν απ’ το 2008 μία σταδιακή μείωση της τάξεως του 16%. Τα βιβλία με σκληρό εξώφυλλο, οι λεγάμενες «ακρι­ βές» εκδόσεις, έχασαν ένα μικρό μερίδιο της αγοράς (από 39,6 % το 2008 έπεσαν στο 37,7% το 2010). Αντίθετα, αύξηση πα­ ρουσίασαν τα επιστημονικά και εκπαιδευ­ τικά βιβλία.

Τααρνιτπκά2 Μεγάλο σοκ προκάλεσε στις Η.Π.Α. η πτώχευση της δεύτερης μεγαλύτερης αλυ­ σίδας βιβλιοπωλείων στη χώρα, της Bor­ ders. Η Borders Group, με ιστορία 40

I

Γιάννης Κ α λ π ο ύ ζο ς

ΑΓΙΟΙ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ I

Εις τα ν Πόλιν

I 1

NO 1 ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ Πρώτη έκδοση 4 0 . 0 0 0 αντίτυπα

Πόλη 1808-1831. Πόθοι και πάθη, φόβος και όχλος, Ψ άγιοι (και) δαίμονες. Η Ένα επικό μυθιστόρημα που θα σας καθηλώσει.

w w w .m etaixm io.gr

χρόνων, κατέθεσε αίτηση πτώχευσης και όλοι στη βιβλιοαγορά των Η.Π.Α. αναρωτι­ ούνται ποιος θα είναι το επόμενο θύμα. Η εταιρεία λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα με περισσότερα από 650 καταστήματα και απασχολούσε 19.500 εργαζόμενους. Σή­ μερα έχει ένα χρέος 1.290 εκατομμύρια δολάρια εκ των οποίων 272 εκατομμύρια δολάρια χρωστάει στους 30 μεγαλύτερους πιστωτές της, συμπεριλαμβανομένων των 41,1 εκατομμυρίων δολαρίων προς το Pen­ guin Group Η.Π.Α. Εκτιμάται ότι η αποτυ­ χία της οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην καθυστέρησή της να μπει στο ηλεκτρο­ νικό βιβλίο.

σχόλια

Β ιβλιοπω λεία σ το in te rn e t Ο διευθύνων σύμβουλος της βρετανικής Ένωσης Εκδοτών, Ρίτσαρντ Μόλετ, υπο­ στηρίζει: «Όποια και να είναι η απόφαση στη συγκεκριμένη υπόθεση, πιστεύουμε πως είναι καιρός οι επιτροπές ανταγωνι­ σμού να ερευνήσουν τις εξελίξεις στη λια­ νική αγορά βιβλίων, ειδικά τώρα που οι έρευνες δείχνουν ότι το μερίδιο αγοράς για τα βιβλιοπωλεία που δραστηριοποι­ ούνται αποκλειστικά στο internet είναι 31% και αυξάνεται».

Νέα επίθεση από την Google Η Google έριξε στις 17 Ιουλίου (σύμφωνα με τον προγραμματισμό της) τον νέο ηλε­ κτρονικό αναγνώστη (e-reader) με τίτλο, «iRiverStory HD», έναν γνήσιο και πολύ σκληρό ανταγωνιστή του Kindle της Amazon. Η τιμή του στις Η.Π.Α. θα είναι 139.99 δολάρια. Το μεγάλο πλεονέκτημα του νέου αυτού ηλεκτρονικού αναγνώστη είναι ότι περιέχει χιλιάδες βιβλία προς αγορά και τρία εκατομμύρια δωρεάν βι­ βλία από την ψηφιακή πλατφόρμα της Google. Σύμφωνα με τον υπεύθυνο παρα­ γωγής της Google, Pratip Banerji, ο καθέ­

νας θα μπορεί να δημιουργήσει έτσι την ψηφιακή του βιβλιοθήκη, μετακινώντας την από τον ηλεκτρονικό αναγνώστη στην ταμπλέτα ή στο κινητό του τηλέ­ φωνο. Αναμένεται στο μεταξύ η απάν­ τηση της Amazon με νέο Kindle, αλλά και της Sony.

Τιμή σε συνεργάτιδα Η ρουμάνα νεοελληνίστρια Έλενα Λαςάρ, συνεργάτιδα του περιοδικού μας από παλιά, τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Εποποι­ ίας. Μία τιμή που ήρθε να αναγνωρίσει, με τον καλύτερο τρόπο, τις προσπάθειες που καταβάλλει η κυρία Λαζάρ για τη διά­ δοση της ελληνικής λογοτεχνίας και ποίη­ σης στο ρουμανικό κοινό, μέσα από τον εκδοτικό οίκο «Ομόνοια», που ίδρυσε η ίδια πριν από 20 χρόνια.

Για τ η ν 'Ε λ ε ν α Η 62χρονη σήμερα Έλενα Λαζάρ έχει τι­ μηθεί -μεταξύ άλλων- με τρία βραβεία μετάφρασης στην Ελλάδα (1994) και στη

Ρουμανία (1994 και 2003), διακρίσεις ση­ μαντικές για την ένθερμη αυτή φίλη της Ελλάδας, η οποία στα σαράντα χρόνια που ασχολείται με τη νεοελληνική λογοτεχνία έχει μεταφράσει περί τα 50 βιβλία. Ο εκ­ δοτικός της οίκος «Ομόνοια» στοχεύει αποκλειστικά στην προώθηση του ελληνι­ κού πολιτισμού στη Ρουμανία, ενώ το ένα τρίτο των 100 και πλέον τίτλων που έχει εκδώσει είναι πρωτότυπα έργα αφιερω­ μένα στον ελληνισμό της Ρουμανίας, την τρισχιλιετή παρουσία των Ελλήνων στον χώρο της σημερινής Ρουμανίας.

Σαββόπουλος με Αριστοφάνη Ο Διονύσης Σαββόπουλος παρουσιάζει στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στις 25 Σε­ πτεμβρίου δύο κλασικές κωμωδίες του

Μ εταιχΜ ίο ί -

Camilla Lackberg Η ΠΑΓΩΜΕΝΗ ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΔ ΔΙΕΘΝΕΣ ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ 7 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

Κάποια μυστικά δεν θάβονται μια για πάντα... Πλοκή που ανεβάζει τους παλμούς γλυκαίνει την καρδιά.

Αριστοφάνη «Αχαρνής» και «Πλούτος», όπως τις φαντάστηκε ο ίδιος. Οι κατά Σαββόπουλο «Αχαρνής» πρωτοπαρουσιάστηκαν στην μπουάτ «ΡΗΓΑΣ» της Πλάκας τον Δεκέμβρη του 1976 και κυκλοφόρη­ σαν σε δίσκο το φθινόπωρο του 1977 (Λύρα). Για τον «Πλούτο» ο Διονύσης Σαβ­ βόπουλος έγραψε τη μουσική και μετέ­ φρασε τα χορικά το 1985 για την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Επίδαυρο το ίδιο εκείνο καλοκαίρι σε σκηνοθεσία Louca Ronconi και κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1996 (Universal). Τα συνολικά έσοδα της παράστασης θα διατεθούν υπέρ του Ταμείου Υποτροφιών των Αρσακείων Σχο­ λείων, με σκοπό την παροχή μερικών ή ολικών απαλλαγών από δίδακτρα, σε οικο­ γένειες μαθητών που αντιμετωπίζουν έν­ τονα οικονομικά προβλήματα.

Camilla Lackbern Η παγωμένη πριγκίπισοα

δ:από μήνα σε μήνα ΤΗΣ ΜΑΡΘΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Το καλοκαίρι μάς αποχαιρετά και φεύγει, αφήνοντας πίσω του εντάσεις και προβλήματα που είχαμε καιρό να αντιμετωπίσουμε τέτοια περίοδο, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια. Όσο λοιπόν οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις τρέχουν και δεν τις προλαβαίνουμε, σε εντελώς αντίθετο βαθμό ο λογοτεχνικός χώρος έμεινε σχεδόν όπως τον αφήσαμε. Για λίγους μήνες, εκδότες, συγγραφείς και περαιτέρω αρμόδιοι μάζεψαν τα πράγματά τους για διακοπές και γέμισαν μπαταρίες για τπ νέα σεςόν που έρχεται. Να ευχπθούμε λοιπόν κι εμείς με τπ σειρά μας για μια γεμάτα και δπμιουργική νέα σεζόν, με πολλά νέα και πολλές εξελίξεις στο χώρο.

2 0 ΙΟΥΝΙΟΥ Συμβαδίζοντας με τις νέες τε­ χνολογίες και τα νέα μέσα, η Βρετανική Βιβλιοθήκη προέβη σε μια πρωτοποριακή κίνηση, αφού αποφάσισε να ψηφιοποι­ ηθούν 250.000 βιβλία και να τα διαθέσει στο Διαδίκτυο, όπου θα έχουν ελεύθερη πρό­ σβαση όλοι οι αναγνώστες. Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Βρετα­ νίας θα κάνει αυτό το βήμα σε συνεργασία με την Google, που θα εηιμεληθεί τη διάθεση των βιβλίων στο Internet. Τα βιβλία που αφορά το πρόγραμμα αυτό είναι συγγράμματα που εκδόθηκαν από το 1700 μέχρι το 1870 και τα πρώτα έργα που θα είναι προσβάσιμα σε όλους μέσω Διαδικτύου είναι ένα φυλ­

λάδιο για τπ βασίλισσα τπς Γαλλίας Μαρία Αντουανέτα και τα σχέδια του ισπανού εφευρέτπ Ναρκίσο Μοντουριόλ που χρονολογούνται από το 1858. Ο Μοντουριόλ είχε σχεδιάσει ένα από τα πρώτα υποβρύχια στον κόσμο. Πρόσβαση στα βι­ βλία αυτά θα μπορεί να έχει ο καθένας που επιθυμεί να τα με­ λετήσει ή απλά να τα χαζέψει και θα γίνεται μέσω της ιστο­ σελίδας της Εθνικής Βιβλιοθή­ κης της Βρετανίας (www.bl.uk) ή μέσω της υπηρεσίας Google Books. Η Google έχει αναλάβει ολοκληρωτικά όλα τα έξοδα του εγχειρήματος, πράγμα που έχει πράξει στο παρελθόν και με άλλες βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο, όπως αυτές των πανεπιστπμίων Στάνφορντ και Χάρ-

βαρντ στις ΗΠΑ και εκείνες τπς Ολλανδίας, της Ρώμης, της Φλωρεντίας και της Αυστρίας.

23 ΙΟΥΝΙΟΥ Μια όχι και τόσο συνηθισμένη είδηση ήρθε και μας προκάλεσε μεγάλη εντύπωση, όταν μάθαμε ότι ένα πολύ σπάνιο βι­ βλίο που είχε κλαπεί από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης επιστράφηκε μετά από οκτώ ολόκληρα χρό­ νια. Το βιβλίο βρέθηκε στα σκαλιά του εβδόμου ορόφου του κτιρίου Διοίκησης «Κ. Καραθεοδωρή» και πρόκειται για το έργο Geschichte und Denkmaeler des byzantinischen Emails («Ιστορία και μνπμεία των βυζαντινών σμάλ­

των») του Ν. Kondakow, που εκδόθηκε το 1892 στη Φραγκφούρτη. Πριν κλαπεί οι ειδικοί είχαν αποτιμήσει την αξία του κοντά στα 10.000 με 15.000 δολάρια. «Οι νόμοι πλέον για την πολιτιστική κληρονομιά έχουν γίνει πολύ αυστηροί και δεδομένου ότι στο εν λόγω θέμα ενεπλάκη και η Ιντερπόλ, εκτιμώ ότι η διακίνηση του βι­ βλίου θα πρέπει να ήταν εξαι­ ρετικά δύσκολη, αν όχι ανέφι­ κτη. Παρόλα αυτά, είναι μια πράξη που επικροτείται, γιατί όποιος και αν ήταν ο δράστης,

επέλεξε να το επιστρέφει αντί να το καταστρέφει», τόνισε ο καθηγητής Ιστορίας και Αρχαι­ ολογίας Αριστοτέλης Μέντςος.

1 ΙΟΥΛΙΟΥ Μια νέα συνεργασία των Εθνι­ κών Κέντρων Βιβλίου της Γαλ­ λίας και της Ελλάδας, με σκοπό την ενίσχυση των ελλήνων συγγραφέων, μεταφραστών και εκδοτών, είναι γεγονός. Η συμ­ φωνία περιλαμβάνει άρθρο για την ενίσχυση των θεσμών και φορέων του βιβλίου, όπου οι

Μ εταιχΜ ίο ί -

Jo Nesbo

ΝΕΜΕΣΙΣ ΔΙΕΘΝΕΣ ΜΠΕΣΤΣΕΛΕΡ 8.5 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΑΝΤΙΤΥΠΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ Ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα. Λεπτοδουλεμένη, συναρπαστική πλοκή... Σίγουρα υπάρχουν πολλοί σκανδιναβοί συγγραφείς, αλλά ο Nesbo αποτελεί μια εντελώς ξεχωριστή κατηγορία από μόνος του. Μπράβο!

δύο πλευρές έχουν δεσμευτεί να αναδείξουν κοινές θέσεις για την προώθηση του βιβλίου, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στην τιμή του βιβλίου, τα πνευ­ ματικά δικαιώματα και την κα­ ταπολέμηση της πειρατείας. Επιπλέον, ενθαρρύνονται οι οι­ κονομικές και επαγγελματικές ανταλλαγές, κυρίως στον το­ μέα των εκδόσεων και των με­ ταφράσεων. Τέλος, να αναφέ­ ρουμε ότι η σύμβαση που υπογράφηκε είναι για δύο χρόνια, με ανοιχτό το ενδεχόμενο για περαιτέρω συνεργασία.

6 :από μήνα σε μήνα

7ΙΟΥΛΚ3Υ Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετά­ φρασης Λογοτεχνίας και Επι­ στημών του Ανθρώπου (ΕΚΕΜΕΛ) πραγματοποίησε τον Ιού­ λιο την ετήσια τακτική Γενική Συνέλευση των μελών του, ενέκρινε τον απολογισμό δραστη­ ριοτήτων του 2010-11 και συζή­ τησε τον προγραμματισμό για την επόμενη ακαδημαϊκή πε­ ρίοδο 2011-12. Η Γ.Σ. όρισε νέο Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο αποτελούν οι: Τίτος Πα­ τρίκιος, ποιητής, μεταφραστής, Λίζυ Τσιριμώκου, συγγραφέας, καθηγήτρια Θεωρίας της Λογο­ τεχνίας και Συγκριτικής Γραμ­ ματολογίας στο ΑΠΘ, Κατερίνα Σχινά, μεταφράστρια, κριτικός λογοτεχνίας, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, κριτικός λογοτε­ χνίας και Εφη Γιαννοπούλου, μεταφράστρια. Καθήκοντα Προέδρου του Δ.Σ. θα ασκεί η Κατερίνα Σχινά.

15 ΙΟΥΛΙΟΥ Το πιο πρόσφατο χειρόγραφο της συγγραφέως Jane Austen, που είχε καταφέρει να διασω­ θεί, από μια νουβέλα που δεν πρόλαβε ποτέ να τελειώσει, πουλήθηκε σε μια δημοπρασία στο Λονδίνο προς 993.250 λί­ ρες! To «The Watsons» είναι η ιστορία των τεσσάρων θυγατέ­ ρων ενός και υπολογίζεται ότι

έχει γραφτεί το 1804. Το χειρό­ γραφο, που το κατείχε ιδιώτης, πουλήθηκε σε ένα ινστιτούτο, περίπου τρεις φορές ακριβό­ τερα από την αρχική αγορά, όπως εκτιμά η εταιρεία δημο­ πρασιών.

λέτη και διάδοση του πολιτι­ σμού. Ο Μιχάλης Κακογιάννης τιμήθηκε για την προσφορά του με πολλές διακρίσεις σε Ελλάδα, Κύπρο και εξωτερικό.

26 ΙΟΥΛΙΟΥ 26 ΙΟΥΛΙΟΥ Σε ηλικία 89 χρονών (γεννή­ θηκε το 1922 στη Λεμεσό) πέθανε ο δημιουργός της «Στέλ­ λας» και του κινηματογραφι­ κού «Ζορμπά», ο ελληνοκύ­ πριος σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης. Κηδεύτηκε στις 28 Ιουλίου και θάφτηκε στον περί­ βολο του Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης». Από τους πρωτοπόρους του μεταπολεμικού ελληνικού σινεμά, ο Μιχάλης Κακογιάννης σκηνοθέτησε διεθνείς επιτυχίες που έκαναν διάσημο τόσο αυ­ τόν όσο και την Ελλάδα στο εξωτερικό. Από το 1950 έως το 2005 σκηνοθέτησε 15 ταινίες, 36 θεατρικά έργα και 7 όπερες στην Ελλάδα, στις Η.Π.Α. και στην Ευρώπη. Παρόλη τη διε­ θνή επιτυχία και αναγνώριση, ο βραβευμένος σκηνοθέτης αρνήθηκε μια καριέρα αποκλει­ στικά χολιγουντιανή, για έναν κινηματογράφο και μια πορεία στο θέατρο προσανατολισμένα στην ποιότητα. Λφησε πίσω του το κοινωφελές ίδρυμα που φέρει το όνομά του για τη με­

Δημοσιοποιήθηκε η μεγάλη λί­ στα με τα ονόματα των φετι­ νών υποψηφίων για το Man Booker Prize 2011. Στα δεκα­ τρία βιβλία της λίστας παρατη­ ρούμε ποικιλομορφία στους υποψηφίους, καθώς ένας εκ των συγγραφέων είναι ήδη βραβευμένος με Man Booker Prize, δύο συγγραφείς έχουν φτάσει μέχρι τη βραχεία λίστα, ένας ήταν και πάλι υποψήφιος στη μεγάλη λίστα και τέσσερις είναι πρωτοεμφανιζόμενοι. Επι­ πλέον από τους 13 υποψηφί­ ους οι τρεις είναι Καναδοί. Η βραχεία λίστα θα δοθεί στη δη­ μοσιότητα την Τρίτη 6 Σεπτεμ­ βρίου, ενώ ο νικητής θα ανα­ κοινωθεί την Τρίτη 18 Οκτω­ βρίου. Το βραβείο για τον νι­ κητή είναι 50.000 λίρες, ενώ ο καθένας από τους έξι υποψήφι­ ους (συμπεριλαμβανομένου του νικητή) θα λάβει το ποσό των 2.500 λιρών και μια δερμα­ τόδετη ειδική έκδοση του βι­ βλίου του.

ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ Το Σύνταγμα και οι εχθροί του στη νεοελληνική ιστορία 1800-2010

Ν ΙΚ Ο Σ Κ. ΑΛ ΙΒ ΙΖΑΤΟ Σ

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΟΥ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1800-2010 δεύτερη έκδοση

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην αμφίσημη λειτουρ­ γία του Συντάγμα­ τος στη νεότερη Ελλάδα. Πρόκειται για μια σ υ ν α ρ π α ­ στική πτυχή της νε­ ό τερ η ς ιστορίας μας. Ειδικά για την περίοδο της Μετα­ πολίτευσης, ο συγ­ γραφέας προσπα­ θεί να εξηγήσει πώς φ θάσαμε στο χεί­ λος του γκρεμού το 2θ ΐο, αν και, όπως τουλάχιστον πανθ ομ ο λ ο γείτα ι, οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί λειτούργη­ σαν όλο α υτό το διάστημα στη χώρα μας τόσο «άψογα».

Αγαπητοί φίλοι επιστολογράφοι, είμαστε πάλι εδώ, σε δύσκο­ λους καιρούς, για να κρατήσουμε ζεστή αυτήν τπ σελίδα φιλο­ ξενίας όσο μπορούμε ακόμα. Παρά τπ ζέστη, την κρίση, τις αντιξοότητες των καιρών, η επιστολογραφία του περιοδικού συνεχίζεται απρόσκοπτα, όπως απρόσκοπτα συνεχίζουν οι φίλοι να γράφουν και να στέλνουν δείγματα της δουλειάς τους. Γιώργο Παπαναστασίου, ευχαριστώ για χα καλά σου λόγια προς το πε­ ριοδικό, η βράβευση του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών ήταν απο­ τέλεσμα της μακρόχρονης δημιουργικής του δράσης κι αυτό θελήσαμε να τιμήσουμε. Ευχαριστίες και σε σένα που βοήθησες πρακτικά ώστε όλα να πάνε καλά. Εκπαιδευτήρια Saint Paul, Πειραιάς, λάβαμε

τον δεύτερο τόμο του αφιερώματος που εκδίδετε ετησίως με θέμα παλιές φωτογραφίες, αφίσες, διαφημίσεις και άλλα ντο­ κουμέντα από τις παλιότερες εποχές του Πειραιά και πραγμα­ τικά πρόκειται για προσφορά. Ελπίζω να συνεχίσετε δημιουργικά και με άλλες ανάλογες πρωτοβουλίες. Αλέξανδρε Βασιλείου, Αθήνα, έλαβα τα πέντε αντίτυπα του βιβλίου σας με τίτλο BRh Θετικός κι εύχομαι να είναι καλοτάξιδο. Γεώργίε Πολυκράτη,

έλαβα την επίκαιρη, όπως τπ χαρακτηρίζετε, εργασία σας σε ποιητική μορφή με τίτλο Το θεμέλιο που τρίζει κι εύχομαι να διαβαστεί από αυτούς που πρέπει. Ευάγγελε Ρόζο, έλαβα τη μελέτη σας για τον Σταύρο Μελισσινό (παλιό γνώριμο του περιοδικού) κι ευχα­ ριστώ. Δπμήτριε Μάρκου Περέογλου, έλαβα την «ποιητική σας προσπάθεια», όπως την αποκαλείτε, και σημειώνω τα μικρά πεζο-ποιήματά σας που έχουν μια δική τους δύναμη. Τάσο Ψαρρή, λάβαμε τα ποιήματά σας, που είναι όντως καλά, αλλά, όπως δε­ κάδες φορές έχουμε πει, δεν δημοσιεύουμε λογοτεχνική ύλη. Αχίλλέα

Παράσχο (είναι ψευδώνυμο ή το πραγματικό σου όνομα;), μου γράφεις ότι όταν η ζωή είναι πιο δύσκολη προσφέρεται για δη­ μιουργία, αλλά δεν είμαι σίγουρος αν η σκέψη σου βρίσκει πάντα εφαρμογή. Μήπως π δύσκολη ζωή, κάποιες φορές, σκο­ τώνει τη δημιουργία; Και μερικές φορές και τους δημιουργούς; Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς. Ο αναγνώστης

Συμμετέχει ο Μ ουσ ικόεΌ μ ιλοε των Αρσακείων YnooinpiKiss

Χορηγοί Επικοινωνία

99,5

G3 2 ii δ

ΤΟ ΒΗΜΑ (jf}gr BHMagazino V^qalOgr

δ:Α CHAT ROOMOF HER OWl· H

γράψει n anadysi

to μοιράζομαι, ύστερα

βγαίνω έξω κ ΖΩ.

,

. βή

H = ^ ^ = s = = = 3 S“ = = S S S S s s s r ; K

S

ie - t ^ r s ; s s s . ^ " = s K

= *

ποτέ είδε με τα μάτια του μια απόχρωση που τώρα δεν υπάρχει πια.

δ ^ τ^ ρ Β ^ α ν α μ ά θ ε ι, η ^ π ει κανείς »α είναι ταπεινός, κ η ζωή είναι ο καλύτερος δάσκαλος.δεν θα επ,μεί™, δπως Φ α ^ ο α , , ονην ί™ π η μορφή, κ ο θ ,ε “

I ^ =

S

I Γ

ί=

ιΤ

^ ΙΓ

l M ΐ=

Γ

μ

α

f =

=

. · =

Χ

^

i

; * - •” *i ·

έξω να ΖΩ. κ θα διευρύνω τις ανθρώπινες κοινότητες.

'Save, Don't Save, Whatever'

...W...

ΝΥΧΤΕΣ ΠΡΕΜΙΕΡΑΣ CONN-X 1 4 -2 5 /9 /2 0 1 1 ΑΤΤΙΚΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝ ΔΑΝΑΟΣ 1 ΔΑΝΑΟΣ 2 ΑΣΤΟΡ

π

II ! ■

_

cffiemaS^ δαναοε ι αλνλοε 2

im m * < m 3 S B B &

δ:εκδηλώσεις

Η Μαργαρίτα οτο θέατρο ο αφιέρωμά μας στη Μαργαρίτα Καραπάνου μας δημιούργησε την προσδοκία να δούμε κάτι θεα­ τρικό πάνω σε αυτή την ιδιόμορφη συγγραφέα, και μάλλον δεν χρειάζε­ ται να περιμένουμε πολύ, αφού στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση ανεβαίνει στις 23 Νοεμβρίου έως τις 4 Δεκεμβρίου 2011 η παράσταση που σκηνοθέτησε η Αντζελα Μπρούσκου με τίτλο «Μαμά - Η ζωή είναι αγρίως απί­ θανη», εμπνευσμένη από Τα ημερο­ λόγια της Μαργαρίτας Καραπάνου, που εκδόθηκαν με τον τίτλο Η ζωή εί­ ναι αγρίως απίθανη, μαζί με το τε­

Τ

λευταίο της μυθιστόρημα Μαμά που απευθυνόταν στη μητέρα της, Μαρ­ γαρίτα Λυμπεράκη. Μητέρα και κόρη, και οι δύο συγγραφείς, ξεδι­ πλώνουν το νήμα της ζωής τους μέσα σ’ έναν ίλιγγο συνεχών μετα­ μορφώσεων στα όρια μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Μία σχέση λα­ τρείας και μίσους, ταύτισης, ανταγω­ νισμού και υπέρβασης. Οι δύο γυναί­ κες θα βιώσουν την αγωνία για την ύπαρξη, την τέχνη, το φύλο, τη μη­ τρότητα, τον έρωτα, τον θάνατο. Στην παράσταση συμβάλλει καθορι­ στικά η δημιουργική χρήση του βίν­ τεο, ενώ την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάνικα. Ερμηνεύουν: Άντζελα Μπρούσκου, Παρθενόπη Μπουζούρη.

INFO

g

18

Άντζελα Μπρούσκου Μαμά - Η ζωή είναι αγρίως απίθανη Κεντρική Σκηνή, Στέγη Γραμμάτων «.Τεχνών 23 Νοεμβρίου - 4 Δεκεμβρίου 2011 Παραγωγή: Στέγη Γραμμάτων «.Τεχνών Εκτέλεση παραγωγής: Prologos

Η σκηνοθέτιδα Άντζελα Μπρούσκου

Και πάλι ο Παπαδιαμάντπς Η λογοτεχνία έχει βρει τον τελευταίο καιρό τον δρόμο της προς το θέατρο. Η φετινή διπλή επέτειος του Παπαδιαμάντη έδωσε δημιουργικό έναυσμα σε πολλούς σκηνοθέτες να δο­

κιμάσουν την αντοχή του παπαδιαμαντικού υλικού στη σκηνή. Ύστερα από δέκα χρόνια πειραματισμού, σε επίπεδο τόσο υποκριτικής όσο και απόκτησης ενός κοινού κώδικα σκη­

νικής επικοινωνίας, η Ομάδα Θεά­ τρου 011ERA ανεβάζει στη σκηνή το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου ΠαπαδιαμάντηΟ/ έμποροι των εθνών, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατο του συγγραφέα. Τόσο οι ηθοποιοί όσο και οι μουσικοί που θα παίζουν ζωντανά στη σκηνή υπηρετούν την αφήγηση της ιστο­ ρίας, αλλά ταυτόχρονα διευρύνουν τα όρια του θεάτρου μέσα από τις δυ­ νατότητες που τους προσφέρει η τε­ χνολογία. Πρόκειται για ένα ιδιότυπο μουσικό θέατρο όπου τα νέα μέσα συνδιαλέγονται δημιουργικά με το γλωσσικό ιδίωμα του Παπαδιαμάντη

και την πρωτότυπη μουσική σύν­ θεση, δημιουργώντας ένα ερεθιστικό σκηνικό περιβάλλον. Η δραματουργική επεξεργασία είναι της Ελσας Ανδριανού, η σκηνοθεσία και η μου­ σική του Θοδωρή Αμπαζή.

INFO Θοδωρής Αμπαζής / ΟΠ ERA Οι έμποροι των εθνών του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Μικρή Σκηνή, Στέγη Γραμμάτων ^Τεχνών 19 Οκτωβρίου - 6 Νοεμβρίου 2θπ Συμπαραγωγή: Στέγη Γραμμάτων «.Τεχνών /Ομάδα Θεάτρου OnERA

Είμαστε μόνοι

στο σύμπαν;

«Ο Κόσμος είναι σκοτεινός, σύντρο­ Νοημοσύνης και οι αναμνήσεις από φοι, πολύ σκοτεινός»; Αυτά ήταν τα την παιδική και εφηβική ηλικία δύο λόγια του κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγ- αδερφών που έρχονται σε σύγ­ κάριν όταν αντίκρισε για πρώτη φορά κρουση μετά τον θάνατο της μητέ­ τη Γη από το διάστημα. Η αποστολή ρας τους αποτελούν την πρώτη ύλη του συναδέλφου του Αλεξέι Λεόνοφ, αυτής της μοναδικής θεατρικής εμ­ του πρώτου άνθρωηου που περπά­ πειρίας που ασχολείται με το θεμε­ τησε στο διάστημα λίγα χρόνια αρ­ λιώδες ερώτημα: Είμαστε μόνοι στο γότερα, γέννησε βαθύτερες σκέψεις σύμπαν; To The Far Side o f the για την τεράστια απόσταση μεταξύ Moon, που πλαισιώνεται από την των ουράνιων σωμάτων και το εξίσου πρωτότυπη μουσική της Laurie An­ τεράστιο κενό στο ενδιάμεσο. Η με­ derson, είναι μια παράσταση-σταθλαγχολία του κοσμοναύτη δεν είναι μός στο παγκόσμιο θέατρο. Η παγ­ μια απλή μεταφορά σε αυτή την πα­ κόσμια πρεμιέρα του έργου έγινε στις ραγωγή, που από εικαστική άποψη 29 Φεβρουάριου 2000 στο Κεμπέκ είναι ίσως η πιο εντυπωσιακή δουλειά του Καναδά. του Καναδού μάγου της σκηνής Ρομπέρ Λεπάζ, ο οποίος επισκέπτεται για INFO πρώτη φορά την Ελλάδα. Ο ανταγω­ Robert Lepage/Ex Machina νισμός μεταξύ Σοβιετικών και Αμερι­ The Far Side of the Moon κανών κατά την περίοδο του Ψυχρού Κεντρική Σκηνή, Στέγη Γραμμάτων «.Τεχνών 12-ιδ Οκτωβρίου 2θπ Πολέμου, το πρόγραμμα Εξωγήινης

διθερμιδωριανά οξύτονα ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ

Το ηλεκτρονικό βιβλίο και η υπό ολοκληρωτική διάλυση παιδεία ριν από έξι περίπου μήνες, στην ομιλία της, όταν της απονεμήθηκε από την Εταιρεία Συγγραφέων το Βραβείο Διδώ Σωτηρίου, η Τςίνα Πολίτη περιέγραψε με τον πιο παραστα­ τικό τρόπο το ζοφερό μέλλον των αν­ θρωπιστικών σπουδών, σε όλο τον κό­ σμο. Τη σύνδεση, διεθνώς, των πανεπι­ στημίων και των προγραμμάτων τους με τις τάσεις και τις απαιτήσεις της αγοράς, έτσι ώστε η χρηματοδότηση κατά ένα με­ γάλο μέρος να προέρχεται από τον ιδιω­ τικό τομέα, αλλά επίσης να κατευθύνεται από εκεί εντέλει ακόμα και το κυρίαρχο είδος, οι εξειδικεύσεις ή και τα θέματα των σπουδών. Περιέγραψε, επίσης, τη συνεχή υποχώρηση της σημασίας των γραμμάτων μέσα από τη δραστική μεί­ ωση των πόρων που χορηγεί η κάθε πο­ λιτεία, έτσι ώστε η «μόρφωση» και η «καλλιέργεια» να είναι μόνο κατ’ όνομα αξίες της εκπαίδευσης, καθώς έχουν αντικατασταθεί σαρωτικά από τους άκρως χρησιμοθηρικούς στόχους των περισσό­ τερων τεχνολογικών ιδρυμάτων του εξω­ τερικού. Βεβαίως, αυτά ισχύουν εδώ και αρκετά πλέον χρόνια στις χώρες διαμόρ­ φωσης και χειραγώγησης της σύγχρονης εκπαιδευτικής και επαγγελματικής πολι­ τικής, κυρίως στις ΗΠΑ και στην Αγγλία. Αλλά μέσω αυτής της στρατηγικής, που έχει σαφή ιδεολογικά κριτήρια, δεν πρέ­ πει να ξεχνάμε ότι έχουν ήδη διαμορφώ­ σει αδρανείς συνειδήσεις ολόκληρες στρατιές ελλήνων αποφοίτων με σπουδές πρόχειρες, αμφιβόλου αξίας και ακόμα πιο αμφίβολου αποτελέσματος.

Π

S

Αυτά στην καθ’ ημάς αγίαν Δύσιν. Από όπου, για ορισμένους, εκπορεύονται όλα τα θαυμαστά! Με αυτήν την έννοια, και το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Παιδείας, «Δομή, λειτουργία, διασφάλιση της ποι­ ότητας των σπουδών και διεθνοποίηση των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμά­ των», που λέγεται αλλά πολύ αμφιβάλλω ότι είναι υπό ενδελεχή εξέταση, από την ίδια μήτρα πρόέρχεται. Τις ίδιες έωλες αρχές και αξίες θέλει να επιβάλει. Ευαγ­ γελίζεται πλαγίως πλην σαφώς την πρόσδεση των ανωτάτων σπουδών αλλά και της εργαλειακής τους υποδομής στους

Όλα στον αέρα, αρκεί να υπάρξει η απεμπλοκή του δημόσιου τομέα από ό,τι επιφέρει ευθύνες και, επομένως, επιλογές και άσκηση κοινωνικής πολιτικής

μηχανισμούς της αγοράς. Τοποθετεί στα ιδρύματα σε θέσεις-κλειδιά διαχειριστές απευθείας διορισμένους από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου ή επιβάλλει στους σπουδαστές την μόνη οδό του ηλεκτρονικού συγγράμματος, και μάλιστα χωρίς να εξασφαλίζει πνευ­ ματικά δικαιώματα και χωρίς να εγγυάται τη γνωσιακή ποιότητα τής μέσω του Δια­ δικτύου εκπαιδευτικής ύλης. Και αυτά εί­ ναι ελάχιστα από τα επίμαχα στοιχεία του νομοσχεδίου που σκοπεύει μέσα σε μια νύχτα, αν είναι δυνατόν, να «μεταρρυθ­ μίσει ριζικά», όπως επιθυμεί, την ανώτατη εκπαίδευση, τη στιγμή που για ανάλογες

ή μικρότερες αλλαγές στις άλλες χώρες της Ευρώπης έχει προηγηθεί περίοδος προσαρμογής και πειραματικής εφαρμο­ γής που φτάνει τα οχτώ ή τα δέκα χρό­ νια! Κατά την ταπεινή μου γνώμη δεν είναι τυ­ χαίο το ότι ο Αρμαγεδδώνας που πλήττει τον τελευταίο καιρό τη δημόσια εκπαί­ δευση έχει συντονίσει τη δράση του με την κορύφωση της οικονομικής κρίσης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το γενικό πλάνο των περικοπών που εφαρμόζει η ανευθυνοϋπεύθυνη σημερινή κυβέρνηση έχει και εδώ την ουρά του, το δε ελκυ­ στικό, για ορισμένους αφελείς, δόλωμα του ηλεκτρονικού βιβλίου ή η προβολή του μάγου-διαχειριστή που θα ελέγχει αδέκαστα και θα κάνει τα πανεπιστήμιά

μας ανταγωνιστικά (αλήθεια, ως προς τι;), δεν είναι παρά τα ζαχαρωμένα χάπια ενός φαντασμαγορικού προγράμματος για την Παιδεία που αφήνει στην ουσία τα πάντα στην τύχη τους! Όλα στον αέρα, αρκεί να υπάρξει η απεμπλοκή του δημόσιου το­ μέα από ό,τι επιφέρει ευθύνες και, επο­ μένως, επιλογές και άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Συνεχίζεται δηλαδή, και μάλι­ στα επαυξημένη, η ολέθρια τακτική την οποία προέβαλλε περήφανα πριν από με­ ρικά χρόνια ο κ. Σημίτης, ότι για όλα από τούδε και στο εξής θα φροντίζει ο αυτό­ ματος πιλότος της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μόνο που ο αυτόματος πιλότος δεν προέβλεψε την ύπαρξη ενός μηχανισμού προσγείωσης όταν η πτήση είναι προ­ βληματική! ■

ΘΟΔΩΡΗΣ Κ Α Λ Λ ΙΦ Α ΤΙΔ Η Σ ΘΟΔΩΡΗΪ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΑΗΣ

Ο

Ο Άγιος Ηρακλής

Άγι ο ς

Η ρ α κ λ ή ς

0 Θοδωρής Καλλιφατίδης, με τον γνωστό προσωπικό του τρόπο, αφηγείται τη ζωή του πιο αγαπημένου ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας. Ε Κ ΔΟ ΣΕ ΙΣ

ΓΑΒΡ:

ΔΗ Σ

τηλ. 21 0 3 2 2 8 8 3 9 ,

δ:ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Η λογοτεχνία (και η κριτική" μπροστά στην κρίση κρίση έχει κάνει κατάληψη στην δεύτερη τάση αφορά την κριτική και εί­ καθημερινή μας ζωή. Το παρατε- ναι λιγότερο ευνόητη. Υπάρχουν το τε­ ταμένο σοκ που ζοϋμε εδώ και λευταίο διάστημα εξαιρετικά σοβαρές ενάμιση χρόνο έφερε τα πάνω κάτω, ανα- φωνές στην κριτική που διαμαρτύρονται τρέποντας ακόμη και τη μαρξική ρήση σε υψηλούς τόνους όχι μόνο για τον ατογια το ότι η συνείδηση καθυστερεί. Στην μοκεντρισμό που ταλάνισε τπν ελληνική Ελλάδα της δεύτερης δεκαετίας του 21ου πεζογραφία από τη δεκαετία του 1980 και αιώνα μπορεί οι δομικές αλλαγές που μετά αλλά και για τη σημερινή της απρο­ απαιτούνται για τπν έξοδο από το μαύρο θυμία να κινητοποιηθεί και να καταθέσει τούνελ, το οποίο χτίσαμε με τα ωραία μας τον οβολό της στη διακρίβωση και την χεράκια, να βρίσκονται ακόμπ στα χαρ­ ερμηνεία της κρίσης. Δεν αμφιβάλλω κατά το παραμικρό για τιά, αλλά η παραδοχή των ευθυνών και η ανάλυσα των αιτίων της καταστροφής το άχθος των περιστάσεων κι έχω ο ίδιος προελαύνουν: οι πάντες νιώθουν την κατ’ επανάληψη μιλήσει προ κρίσεως για ανάγκη να μιλήσουν για την κρίση, να έναν ατομοκεντρισμό που κολακεύει το προβούν σε πικρούς απολογισμούς, να ιδιωτικό ζόρι και επιδαψιλεύει επαίνους σκάψουν στις ρίζες τπς νεοελλπνικής στο προτεταμένο εγώ, παγιδευμένος σε ταυτότητας και να αναρωτυθούν έμπλεοι μιαν αυτιστική (κυνική και συνάμα γλυ­ άγχους τόσο για το παρελθόν όσο και για κερή) λογική. Οφείλει, ωστόσο, η κριτική να πράξει τώρα κάτι γι’ αυτό; Πρέπει οι το μέλλον. Αρκεί, όμως, αυτό; Ο καθένας καταλα­ κριτικοί να ανασηκώσουν τα μανίκια, να βαίνει καλύτερα τα πράγματα παρατη­ πιάσουν τη δουλειά της καθοδήγησης και ρώντας τα φαινόμενα του χώρου του και να εξηγήσουν στους συγγραφείς πως το το δικό μου πρώτο σχόλιο στις φιλόξενες έργο τους δεν ανταποκρίνεται στο σελίδες του Διαβάζω αφορά τις εικόνες πνεύμα των ριζικά αλλαγμένων καιρών που έχουν αρχίσει να σχπματίζονται γύρω μας; Κι αν τάχα τους το πουν, σε τι θα από τη σχέση της λογοτεχνίας με την έχουν να ελπίσουν; Στην επίνευση και τη κρίση. Βλέπω, λοιπόν, εν προκειμένω, συστράτευση της λογοτεχνίας στον ανορδύο τάσεις. Η μια τάσπ αποτυπώνει την θωτικό κύκλο που θέλει να χαράξει η κρι­ ανάγκη της δημοσιογραφίας να ανακα­ τική; Μα, η κριτική τα έχει δοκιμάσει αυτά λύψει και να προβάλει τα πρώτα λογοτε­ και στο παρελθόν και όλοι ξέρουμε τα χνικά δείγματα της νέας εποχής: τους ατυχή αποτελέσματα. Κατά τη διάρκεια συγγραφείς που θα εμπνευστούν ή που της πολύπαθης ιστορίας της Αριστερός, εμπνέονται ήδη από την κρίση, είτε για να η κριτική επικαλέστηκε πολλές φορές τα την αποδώσουν εν τπ γενέσει τπς είτε για συντριπτικά μεγέθη της συλλογικότητας να ρίξουν φως στπν ιστορική της παθο­ (τη θετική ελευθερία για την οποία μιλάει λογία. Ευνόητο το ενδιαφέρον και θα ο Isaiah Berlin) προκειμένου να υπαγο­ ήταν αδύνατον να συμβεί διαφορετικά. Η ρεύσει στη λογοτεχνία τα καθήκοντά της.

Η

Και περιττεύει, νομίζω, να υπενθυμίσω πως τα προϊόντα που της δόθηκαν στο πιάτο από όσους συμμορφώθηκαν με τις επιταγές της έβαλαν τόσο την ίδια όσο και τη λογοτεχνία σε πολύ μεγάλες περι­ πέτειες. Η κριτική δεν ζει, φυσικά, σε χρυσελε­ φάντινο πύργο: ούτε, όμως, κι η λογοτε­ χνία. Είναι, θα έλεγα, προτιμότερο, από το να σπεύδουν οι κριτικοί να υποδείξουν στη λογοτεχνία τον καινούργιο προσανα­ τολισμό της, να περιμένουν τον ρου των επερχομένων γεγονότων -και τότε να μι­ λήσουν για όλα, ξεκαθαρίζοντας ή δίνον­ τας νέο περιεχόμενο και στην ορολογία τους. Διότι καλό είναι να μη λησμονούμε πως ο ατομοκεντρισμός, ο οποίος επι­

ΤΑ

Β Ι Β Λ Ι Α

τρέπει στην κριτική οργή να πέσει βαριά επί δικαίων και αδίκων στις ημέρες μας, λειτούργησε απελευθερωτικά για τη λο­ γοτεχνία της μεταπολίτευσης, η οποία πο­ θούσε να ξεφύγει από τη μέγγενη της πο­ λιτικής και της Ιστορίας, καταφέρνοντας να εκφράσει ακόμη και στα χρόνια της άγριας ιδιώτευσης κάτι από την πραγμα­ τικότητα μιας κοινωνίας που μόλις έβγαινε από το δυναστικό καθεστώς της συλλογικής έγνοιας. Η δική μου πρόταση επιμένει, λοιπόν, πως εκείνο που πριν και πάνω απ’ όλα χρειάζεται είναι να κοιτά­ ξουμε ξανά τα κριτικά μας εργαλεία: τα υπόλοιπα θα έρθουν λίγο ώς πολύ μόνα τους. ■

Τ Ο Υ

Φ Θ Ι Ν Ο Π Ω Ρ Ο Υ

ΠΕΤΡΟΣ Μ α ρ κ α ρ η ς ΠΕΡΑΙΩΣΗ ( δ ε ύ τ ε ρ ο ς ΤΟΜΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ κ ρ ί σ η ς ) ·> Η λ ια ς X . Π α π α δ η μ η τ ρ α κ ο π ο υ λ ο ς ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΔΙΗΓΗ­

ΜΑΤΑ -ο Μ ά ρ κ ο ς μ ε ς κ ο ς ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ · * Κ ώ σ τ α ς Τ α χ τς η ς Η ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ Η ΑΘΗΝΑ ·* Θ α ν α ς η ς Κ ω ς τ α β α ρ α ς ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ·»■ W o l e S o y in k a Η ΣΑΜΑΡΚΑΝΑΗ κ α ι α λ δ α π ο ιή μ α τ α •ο G e o r g T rakl ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΑΓΑΠΗ ΜΙΑΣ ΑΓΡΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ π ο ιή μ α τ α 1909-1913 ·* Ε ν τ μ ο ν Ρ ο ς τ α ν ΣΥΡΑΝΟ ΝΤΕ ΜΠΕΡΖΕΡΑΚ ·* Α γ ­ γ ε λ ι κ ή Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ ΑΣΚΗΣΗ ΠΑ ΡΑΠΟΝΟΥ ·> Γ ι ώ ρ γ ο ς Μ π λ α ν α ς ΣΤΑΣΙΩΤΙΚΑ [1-50] · * Τ α κ η ς Κ α ρ β ε λ η ς ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ ·> Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

Γ

Α

Β

Ρ

Ι

Η

Λ

Ι

Δ

Η

Σ

Αγίας Ειρήνης 17, Αθήνα 10551, τηλ. 210 3228839, www.gavrielidesbooks.gr

δ:της χολής και της σχόλης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΛΟΓΑΡΑ

Καλοκαιρινά (απο)θέματα ,τι εξαρχής μας εντυπωσιάζει σ’ είτε κλείνουμε τα μάτια μας να μπν τπ Ιέναν άνθρωπο και μας τραβάει δούμε. Και για τπ μεγαλύτερα αλήθεια, κοντά του, το ίδιο αυτό κατά κα­ που είναι ο θάνατος, έχουμε εφεύρει τπν νόνα γίνεται η αιχμή τής πιο βαθιάς απο­ πιο γλυκαντική ουσία: διαχρονική, ανα­ στροφής1 στις σχέσεις που τελειώνουν πόδεικτη κι ακαταμάχπτπ. Για να τπν άδοξα είναι εύλογο να μισείς θανάσιμα το έχουμε σαν στήριγμα στπν αναπόφευκτα ώρα τής πιο φρικτής αλήθειας. δόκανο που σε παγίδεψε.

• Αν ντοπάρεσαι ακόμα με τα «σενάρια» • Με «ειδικά μαθήματα» in vivo που αφο­ τπς Στεφανίδου, ενπμερώνεσαι απ’ τον ρούν την τέχνη της ζωής (για να βρί­ Αυτιά και τρέφεσαι με τον «Αθέατο κό­ σκουνε οι άνθρωποι τον εαυτό τους, να σμο», μπν περιμένεις να σε λυππθούν οι ανοίγουν τη ρωγμή που οδηγεί στον κό­ δανειστές σου. Όσο αγανακτισμένος και σμο μέσα τους) θα έπρεπε να γαλουχείνα είσαι. Θα σου πιουν το αίμα. Θα στο ται η κάθε έφηβη γενιά. Είτε φοιτά στα ρουφήξουνε αργά και απολαυστικά. Με σχολεία της Εκάλης είτε πρόκειται για μα­ θητές στις Κουκουβάουνες. Γιατί η «έν­ το πιο χοντρό μπουρί.

• Νισάφι πια οι εκπομπές που ανάγουν σε δεια» είναι πολλαπλής μορφής, ίσως η εθνική υπεραξία ό,τι είναι στρογγυλό: χειρότερη είναι η ψυχική. Και σ’ αυτήν τη μπάλα, στήθπ και οπίσθια. Τύπου «ΟΛΑ», φτώχεια είμαστε εκτεθειμένοι οι πάντες: λόγου χάρπ. Όπου ξεχειλίζει π (εικονική) τόσο εκείνοι που διαμένουν στις περιοχές τεστοστερόνπ και κραυγάζει π χρόνι-α του Ψυχικού και της Αγίας Φιλοθέης όσο στέρπσπ. Τέτοιες εκπομπές παλιάς κοπής κι οι άλλοι που επιβιώνουν στις συνοικίες δεν τις σώζει πλέον τίποτα. Ούτε και π έμ­ της Αγίας Βαρβάρας. φυτα, σχεδόν εφπβική, αμπχανία τού πα- • Κατακερματισμένη γραφή, κινηματο­ ρουσιαστή δίπλα στις εκπάγλου ωραι­ γραφική ή λογοτεχνική: ένα σωρό φλας ότητας μοντέλες. Προϊούσπς δε τπς Ηλι­ μπακ που σου δίνουνε κατραπακιές και σε κίας του, π πάλαι ποτέ λαχτάρα τού αδέ­ αποτρέπουν -σαδιστικά, θαρρείς- απ’ το ξιου μπουνταλά και το δέος του μπροστά να καταλάβεις επιτέλους τι συμβαίνει. Κι στο φάσμα της λίμπιντο αντικαταστά- άμα δεν φτάνει το θέμα στον αναγνώστη θηκε -φ ευ - από κουρασμένα σαλιαρί­ ή τον θεατή, αν δεν μπορεί ο δυστυχής να σματα και βλέμματα ρουτίνας. κατανοήσει τις σχέσεις των ηρώων, τι να • Έρωτας, π Τέχνπ, το Χρήμα, π Πολι­ λέει; Το αποτέλεσμα μοιάζει με αποτυχη­ τική: ό,τι μας κάνει ικανούς για τα με­ μένη προσπάθεια ερωτικής συνεύρεσης. γάλα, το ίδιο μας σπρώχνει, μοιραία, στα Όποιος κι αν φταίει, σηκώνεσαι και φεύ­ χειρότερα (ίσως κάπου να διασώζεται, γεις με βαριά καρδιά και μαύρη. ακόμα, π Φιλία). Κι αν ακούσεις τίποτε μεγαλοστομίες, • Φαίνεται ότι τπν πραγματικότητα οι άν­ όπως «φανταστικό», «σπουδαίο», «συθρωποι δεν τπν αντέχουμε. Προπάντων γκλο-νι-στι-κό», μη γελαστείς και τις πι­ τπ δική μας. Κι είτε τπν κουκουλώνουμε στέψεις -ά σ ’ το, καλύτερα, να πάει στο

I

s

διάολο (τέτοια άκουγα ένα βράδυ, σε κά­ ποια προβολή ταινίας -«με συγκλόνισε» είπε ένας θεατής- παρόντος του σεμνού, κατά τα άλλα, νέου σκηνοθέτη).

• Ας το πούνε πλέον showbiz ή life style, όχι επαγγελματικό ποδόσφαιρο -μόνο αυτό δεν είναι. Να το περιλάβουν απο­ κλειστικός και αρμοδίως τα σούργελα του μεσημεριού, να δεις πώς ξεφουσκώ­ νει μέσα σε σατέν, φραμπαλάδες και μαλλί ξασμένο η μαγκιά του Μάκη και ο τσαμπουκάς τού Μπέου. (Γιατί, αλλιώς, δε βλέπω βούληση πολιτική. 'Οσοι πίνουνε νερό από κοινή πηγή και τρέφονται απ’ την ίδια ρίζα ξέρουν να προστατεύουνε το Χώρο).

• Α, ναι, ας σταματήσει επιτέλους και η φάμπρικα με τις αθλητικές εκπομπές από

y

/ 4 ' / i f / m 44 f/ Ml·

ί- ■

1 h ,1

Γ

τα κρατικά κανάλια. Που εξειδικευμένοι ανατόμοι ερμηνεύουν, κάθε βράδυ, ιδιο­ φυείς στρατηγικές και αναλύουν με επι­ στημονική εμβρίθεια τις αμφισβητούμε­ νες φάσεις της ημέρας. Μετά τα όσα απο­ καλύφθηκαν περί στημένων παιχνιδιών, η επιστημονική τους εγκυρότητα είναι για γέλια. Ας φέρουνε, καλύτερα, ειδικούς της νοη­ ματικής. Να μας ερμηνεύουνε τα νεύματα των μαφιόζων από την κερκίδα και τις με­ γαλοφυείς τους τεχνικές1 μπας και κατα­ λάβουμε επιτέλους πώς αποκτώνται οι περιουσίες του lobby, τα καγιέν και οι χρυσές καδένες στο λαιμό τους. Και πώς εντέλει -τα κορόιδα εμείς- αποσβένουμε τα χρέη των ΠΑΕ (με βούληση πολιτική, βεβαίως, και συμπαιγνία διακομματική). 1

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Α Β Ρ Ι Η Α Ι Δ Η Ν Ε Α

α

ι ε

υ

θ

υ

ν

ς

η

Σ ;

Αγίας Ειρήνης 17, Μοναστηράκι τηλ. 210 3228 839

. ■ ft

—ί ί

*

Β ιβ λ ιο π ω λ ε ίο π ο ιή μ α τ α χώ ρος

κ α ι εγκλήμ α τα εκδη λώ σ εω ν

κ α φ έ - μπ αρ σ τη ν α υ λ ή

όλη

τη ν η μ έρ α

δ:ζενερίκ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ-ΙΚΑΡΟΥ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗ

Τσιμεντοενέσεις αισιοδοξίας

Άλλωστε η Βίβλος δεν θα μπορούσε να εννοεί κάτι άλλο όταν μιλούσε για περ­ πάτημα πάνω στο νερό, παρά μόνο το σέρφινγκ Thomas Pynchon, Εμφυτο ελάττωμα Κακό πράμα η κατάθλιψη. Πολύ κακό το στρίμωγμα. Χείριστο η ολούθε σκοτεινιά, η πτώση πόσης προοπτικής, ο εγκλωβι­ σμός στο Τίποτα του Πουθενά. Και πα­ ρατηρώ, ολοένα και πιο έντιμα και έν­ τονα, ότι μονάχα όσοι έχουν από χρόνια μείνει πιστοί στις προσηλώσεις τους, μο­ νάχα όσοι το μποστάνι των εμμονών το καλλιέργησαν με εσαεί εκνευριστική επι­ μονή, ναι, επίμονοι κηπουροί στο περι­ βολάκι πίστης πολυτελείας, που όμως γί­ νεται πλέον πίστη λυτρωτική, καθότι ανάσα μες στην πνιγηρότητα. Για να σκεφτούμε γιατί τελειώνει ένα μυ­ θιστόρημα έτσι, με τούτη τη φράση: «Να

διαλυθεί η ομίχλη, και αυτή τη φορά, με κάποιον τρόπο, να αφήσει πίσω της κάτι διαφορετικό». Μια φράση λίαν αισιό­ δοξη, σε καιρούς μάλλον απαισιόδοξους. Μια φράση που δεν της λείπει το χιούμορ. Μια φράση που είναι κατακλείδα ενός μυ­ θιστορήματος 435 σελίδων, τίγκα στη μουσική, στις πλάκες, στα αναπάντεχα επεισόδια, στο αναντάμ-παπαντάμ και τη γενεαλογία της ξέφρενης εκτυφλωτικής εκκωφαντικής τεμπελχανίασης -τεμπελχανιάσεως, με έμφαση στο: ιάσεως- που συνιστά το ύφος της δεκαετίας του εξήντα, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη. Τελειώνει έτσι γιατί αρχίζει με ένα ποι­ ητικό τροχιοδεικτικό από τον Μάη του ’68: «Κάτω από το λιθόστρωτο, η παρα­ λία», επινοημένο ή από τον λεγόμενο «ποιητή των τοίχων», τον αριστοκράτη αναρχικό situationniste, τον Christian

Sebastiani, είτε από τον ίδιο τον «στρα­ τηγό» των εξεγερμένων, τον περιλάλητο Guy Debord. Τελειώνει έτσι, διότι ένα κατάστημα ειδι­ κευόμενο στα είδη καπνιστού μαριχουά­ νας παίζει από τις πρώτες σελίδες και φέ­ ρει την ονομασία Το Ουρλιαχτό του Υπε­ ριώδους Μυαλού, και διότι επίσης παίζει ένας αδιανόητος αλάνης Ελληνας που ακούει στο όνομα Τίτος Σταύρου, νοικιά­ ζει ξεχαρβαλωμένες ψυχεδελικές λιμουζίνες, και ακούει μετά μανίας Ρόζα Εσκενάζυ από κασέτες στο στερεοφωνικό του αυτοκινήτου του. «Ακου την, τη λατρεύω αυτήν την τύπισσα, ήταν η Μπέσι Σμιθ της εποχής της, τραγουδούσε με την ψυχή», λέει ο Τίτος Σταύρου. «Τι άτιμο μεράκι, ποιος δεν το ’χει νιώσει αυτό, ρε φίλε; Μια ανάγκη τόσο απεγνωσμένη, τόσο εξευτελιστική, που ό,τι κι αν πεις γι’ αυτή θα είναι τρίχες». Εμπνέομαι από την διάπυρη αισιοδοξία του συγγραφέα, από τη διάθεσή του να συνθέσει ένα (ακόμα ένα, δηλαδή) βιβλίο όπου εκθειάζονται οι τόποι και οι τρόποι της αθωότητας, η ηθική που άδολου παι­ χνιδιού, η πολύχρωμη αμεριμνησία, το διαβολεμένα άοκνο έλα-να-δεις. Εμπνέομαι, ξανά και ξανά, από έναν κρεμανταλά, όπως τον φαντάζομαι, κομμάτι ανατσούμπαλο, εκ πεποιθήσεως και εκ γενε­ τής, άμα λάχει, γαλανομάτη και λίαν φλύαρο και γελαστό, παρά τις περί του αντιθέτου ανυπόστατες φήμες. Εμπνέομαι, ιδίως μεσούσης της κρίσεως και της ακατάσχετης υποκρίσεως, από έναν γεροπιτσιρικά, από έναν πιτσιρικόγερο, που σερφάρει πάνω σε γιγάντια τιρκουάζ κύ­

ματα προς τα εβδομήντα πέντε του χρό­ νια, που είναι υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας μονίμως τα τελευταία δέκα χρόνια, και που σύμφωνα με τις πλέον εμ­ περιστατωμένες και τριπλοδιασταυρωμένες μελέτες και πληροφορίες είναι, αναντιρρήτως, Ο Συγγραφέας του Εικοστού Πρώτου Αιώνα.

Να σκεφτούμε γιατί τελειώνει ένα μυθιστόρημα έτσι, με τούτη τη φράση: «Να διαλυθεί η ομίχλη, και αυτή τη φορά, με κάποιον τρόπο, να αφήσει πίσωτης κάτι διαφορετικό

Ο λατρεμένος μας, που χαίρομαι γιατί κερδίζει ολοένα και πιο ωραίους πόντους μες στις ελληνικές αναγνωστικές καρ­ δούλες, έγραψε το πιο αισιόδοξο βιβλίο των τελευταίων ετών. Και μας το δώρισε. Και ο μεταφραστής/αναδημιουργός, ο ξακουστός πια σε ορισμένους κύκλους της έλλογης παραφοράς, ο Γιώργος Κυριαζής, το γύρισε επιδέξια και μαγκιόρικα στα λαμπρά ελληνικά. Το Εμφυτο ελάτ­ τωμα (Καστανιώτης) είναι η πιο γκαγκάνγκαγκάν υπενθύμιση ότι, φίλες και φίλοι, όσο κι αν μας στριμώχνουν η μέγγενη, το δόκανο, ο τροχός, η γκαρότα της αδί­ στακτης, αλλά χαζής, Πραγματικότητας του Χθαμαλού, τόσο θα μπορούμε να την κοπανάμε στο Καταγώγιο της Καταγωγής μας, δηλαδή να σερφάρουμε στα σύ­ γνεφα. Να ’σαι καλά, Commander! Μαρούσι, 05/08/2011

Η αποτελεσματικότητα και η αξιοπιστία γίνονται πράξη (έντρο Διανομής Ασπροπύργου \εωφ. ΝΑΤΟ 19300 Ασττρόττυργος Γ: 210 55 17 700

Συγκρότημα Βορείου Ελλάδος ΒΙ.ΠΕ ΣΙΝΔΟΥ Ο.Τ 31Γ Γ’ Είσοδος. 52 022 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 79 99 44

Κέντρο Διανομής Μαγούλας Γ. Γεννήματα 99 Θέση: Πλακωτό 19600 Μαγούλα Τ: 210 55 17 880-881

δ : ως αναγνώστης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ

Ευγένιος Τριβιζάς

Φρουτοπία (8ος τόμος) Το δ όντι της κόμπρας Εικονογράφηση: Νίκος Μαρουλάκης Modern Times, 2011 σελ. 288, € 2 2 ,9 0

ριν από 10 χρόνια τέλειωσε ορι­ στικά η δικαστική διαμάχη του συγγραφέα Ευγένιου Τριβιζά με την εταιρεία Κόκα Κόλα που είχε θελήσει να ονομάσει ένα προϊόν της «Fruitopia». Με τη Φρουτοπία δεν παίζεις -και η ΚόκαΚόλα έχασε, όπως θα δείτε, 5-0. Να πώς θα μπορούσε κανείς να αποδώσει τιμή, με την ευκαιρία της πρόσφατης κυκλοφο­ ρίας του 8ου τόμου της Φρουτοπίας, σε ένα συγγραφέα που γράφει για όλους όσοι μπορούν να είναι παιδιά.

Π

δ

«Κάποια μέρα, το 2002, σε μια μακρινή χώρα που τη λέγανε Ελλεμονάδα, τέλειωσε μια μεγάλη δίκη που συγκλόνισε το παλλεμόνιο. Ήταν τόσο το ενδιαφέρον από την υπόθεση, που όλα τα παρανομικά περιοδικά έστειλαν τους καλύτερους πα­ ρανόμους τους και όλες οι εφημερίδες

τους καλύτερους ανταποκρυπτές τους. Η μεγαλύτερη εφημερίδα της Φρουτοπίας, και όλων των Βασκανίων, η αξεπέραστη σε πυρπωλήσεις και αγγουρότητα Τρέχα γύρευε, έστειλε φυσικά το αστέρι της, τον Πίκο Απίκο. Πρώτα πλησίασε τον Πρόεδρο του Δικα­ στηρίου, τον Αξιότιμο Στραβό Ζυγαριά. Πίκος Απίκος: Πώς φτάσατε στο συμπέ­ ρασμα που φτάσατε; Γιατί δικαιώσατε το συγγραφέα Ευλέξιο Πυροτεχνά και απα­ γορέψατε στην άγνωστη μικρή εταιρεία Κόκα Κόλα να χρησιμοποιεί το όνομα “Φρουτοπία”; Στραβός Ζυγαριάς; Θεωρήσαμε ότι η Φρουτοπία ήταν ασφαλής, γιατί έχει τρία σύνορα (με το Αυγατηγανιστάν, το Πιπερού και τη Χώρα του Χασμουρητού), ενώ η Κόκα Κόλα μόνο δύο (και μάλιστα με την Κόκα, που είναι επικίνδυνη, και με την Κόλα, που κολλάει). Επίσης, κρίναμε ότι η Φρουτοπία ήταν πρωτότυπη, ενώ η Κόκα Κόλα όχι. Αν θέλετε να μάθετε γιατί, θα πρέπει να διαβάσετε την απόφαση. Πίκος: Σιγά μην περιμένω... Λίνα, Λίνα. Θα ήθελα να μου πείτε πώς βλέπετε την απόφαση και πώς την πετύχατε. Λίνα Αδρεναλίνα (δικηγόρος φρουτυπεράσπισης): Χάρις στην επιμονή του πε­ λάτη μου. Ξέρετε, όταν ζεις στο νησί με τα πυροτεχνήματα, κάποια στιγμή κου­ φαίνεσαι και δεν ακούς πια κανέναν. Φτά­ νεις να επιμένεις και για το πιο παράλογο πράγμα, ας πούμε ότι είναι δυνατόν να κερδίσεις σε δίκη την Κόκα Κόλα. Πίκος Απίκος: Ναι, αλλά εσείς την κερδί­ σατε.

ΠίκοςΑπίκος

Λίνα Αδρεναλίνα: Μόνο γιατί αυτή η δίκη είχε τρία ημίχρονα (όσα έχουν και οι πο­ δοσφαιρικοί αγώνες στη Φρουτοπία), διάρκεσε τέσσερα χρόνια (όσο συχνά κα­ λείται να τραγουδήσει η Ευριδίκη Ντε­ σιμπέλ) και παίχτηκε πέντε φορές (τρεις στα δικαστήρια, μία στα σχολεία και μία στα σπίτια των παιδιών). Πίκος Απίκος: Είστε όνομα και πράμα, ανεξάντλητη. Πρέπει όμως να ρωτήσω και τον αντίδικό σας. Βαλάντιος Μονοπωλίδης (δικηγόρος Κόκα Κόλα): Σήμερα δεν αποδόθηκε δι­ καιοσύνη. Το να κερδίζει η ουτοπία είναι, ήταν και θα είναι αδικία. Ασκήθηκε τόση πίεση από τις λέξεις κι έκλαψε τόσο ο Αλέξης (ο γιος της κυρίας Αδρεναλίνας), ώστε οι δικαστές αγνόησαν τα στοιχεία. Πίκος Απίκος: Και ποια ήταν, παρακαλώ, αυτά; Βαλάντιος Μονοπωλίδης: Ότι η Κόκα Κόλα κάνει καλό στην ελλεμονική οικο­ νομία, ενώ τα κόμικς κακό. Ό π η Φρου­ τοπία δεν είναι πρωτότυπη, αφού έχει ήδη γίνει αναψυκτήριο στην Καλιφόρνια.

Και ότι οι εξεγέρσεις (και μάλιστα φρού­ των) δεν αφορούν κανέναν, ενώ οι μπίζ­ νες (ειδικά της Κόκα Κόλα) είναι η ζωή όλων μας. Πίκος Απίκος: Τη δική σας μπορεί. Για τις δικές μας, ας μην αποφασίσετε εσείς. Με την ευκαιρία, πώς θα βγάλετε το νέο ποτό σας, τώρα που δεν μπορείτε να το πείτε “Φρουτοπία”; Βαλάντιος Μονοπωλίδης: Εγώ πάντως θα προτείνω “Χύμαιρα”. Πίκος (κάποιον βλέπει): Λάκη, πες μας κι εσύ κάτι. Λάκης Λωτός (υποήρωας της Φρουτοπίας). Είμαι ο πιο ακατάλληλος, γιατί ο λω­ τός είναι το φρούτο της λήθης. Ενώ αυτή τη μέρα θα τη θυμόμαστε για πάντα. Πίκος: Γιατί; Λάκης: Γιατί σ’ αυτήν την υπόθεση, η πραγματικότητα πρώτα μιμήθηκε και μετά ξεπέρασε τη φαντασία». ■ Για την αντιγραφή Κώστας Μποτόπουλος

δ για τα παιδιά ΤΗΣ ΜΑΡΙΖΑΣ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

Τα βιβλία υποφέρουν ποφέρουν τα βιβλία στους πολέ­ μους και στα ολοκλπρωτικά κα­ θεστώτα! Η Jeanette Winter, στο εικονογραφημένο Η βιβλιοθηκάριος της Βασόρας (μετ. Γιάννης Παπαδόπουλος, εκδ. Παπαδόπουλος), αφπγείται πώς η βι­ βλιοθηκάριος της πολιορκημένης πόλης του Ιράκ σώζει με κίνδυνο της ζωής της τα βιβλία που κρύβουν τη σοφία του κό­ σμου. Η κλέφτρα των βιβλίων (μετ. Κώστια Κοντολέων, εκδ. Ψυχογιός) του Μάρκους Ζούσακ, αναφέρεται στο συγ­ κλονιστικό γεγονός της καύσης χιλιάδων βιβλίων στις πλατείες των γερμανικών πό­ λεων το 1933. Τα ίδια συμβαίνουν και στις φανταστικές χώρες, στο μυθιστόρημα του Βασίλη Παπαθεοδώρου. Ο βραβευμένος συγγρα­ φέας αφήνει για λίγο το εφηβικό του κοινό για να ασχοληθεί με τα μικρότερα παιδιά και να θίξει το θέμα τπς δύναμης των βι­ βλίων και της ελευθερίας της σκέψης. Στη Νότια και στη Βόρεια Πανδυσία, χώ­ ρες αδελφές και ταυτόχρονα εχθρικές, η ζωή των πολιτών ορίζεται από την τυφλή υπακοή στα προστάγματα του κράτους και τη λατρεία προς τον κοινό ιδρυτή τους. Τα πράγματα αλλάζουν όταν εμφα­ νίζονται μυστηριωδώς σελίδες βιβλίων να πετούν στον ουρανό και στις οποίες ο κα­ θένας διαβάζει, εν είδει εσωτερικού μο­ νολόγου, σκέψεις και κομμάτια από τη ζωή του. «Αν αρχίσουν να διαβάζουν βι­ βλία, τότε θα αρχίσουν να τους μπαίνουν διάφορες ιδέες στο μυαλό. Οι σωστές ιδέες για την πίστη μας και την ιστορία μας μαθαίνονται στα σχολεία μας, που­ θενά αλλού. Οτιδήποτε άλλο είναι επικίν­ δυνο», λέει ο δήμαρχος. Τα αμαρτωλά βι-

Υ

Βασίλης Παπαθεοδώρου

Ιπτάμενες σελίδες Εικονογράφηση: Πέτρος Μπουλούμπασης Καστανιώτης, 2011 σ. 160, €12

βλία καίγονται στους δρόμους, η βιβλιο­ θήκη πυρπολείται... όμως οι ιπτάμενες σελίδες αντί να εξαφανιστούν, πολλαπλασιάζονται. Ολα ξεκίνησαν από την απέχθεια ενός παι­ διού για το διάβασμα, μια απέχθεια που την καλλιεργούσαν συστηματικά οι αρχές των δύο χωρών. Ο Ότο, και η κοινωνία μαζί του, εκδικούνται τα βιβλία σκίζοντάς τα. Έτσι απαντούν στην απαίτηση των γονιών/ενσυνείδητων πολιτών να διαβάσουν για να ξεστραβωθούν. Ομως είναι ακριβώς η κοινωνία που απαγορεύει τα βιβλία! Στο ένα άκρο της κοινωνίας του μυθι­ στορήματος έχουμε παιδιά όπως η Μπιάνκα, ο Έρνεστ, η Ρόζα και ενήλικες, οι στρατιώτες και ο αστυνομικός Μαξ, άτομα με βαθύτερες και ανομολόγητες αμφιβολίες σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στις χώρες της τυπολα­ τρίας και της επιβεβλπμένης άγνοιας και τα οποία αντιλαμβάνονται ότι τα βιβλία κρύβουν μέσα τους αλήθειες που μπο­ ρούν να καλυτερέψουν το μέλλον των αν­ θρώπων. Από την άλλπ, οι πολέμιοι των βιβλίων, οι φορείς της εξουσίας, δηλαδή η πολιτική ηγεσία, ο στρατός, η αστυνο­ μία, η Εκκλησία. Οι σελίδες των βιβλίων, σκισμένες ή όχι,

είναι παντοδύναμες. «Αρκεί ο κάθε ανα­ γνώστης να έχει ανοικτά τα μάτια του, το μυαλό του και την καρδιά του για να δε­ χτεί αυτά που θα του έδινε το βιβλίο. Να ανακαλύψει την αλήθεια και να πράξει αναλόγως...» γράφει κάποια σελίδα. Γύρω από τις παραπάνω ιδέες κινούνται χαρακτήρες, θετικοί και αρνητικοί, οι οποίοι ανάλογα με τη θέση που κατέχουν στη μικροκοινωνία του μυθιστορήματος θέτουν στην κρίση του αναγνώστη επιμέρους ζητήματα. Μ’ αυτόν τον τρόπο βρίσκει ο συγγραφέας την ευκαιρία να σχολιάσει απόψεις που θεωρεί σωστές, αλλά και τα κακώς κείμενα. Πρώτα αναφέρεται στα παιδιά και τα προβλήματά τους -η Μπιάνκα είναι θύμα εκμετάλλευ­ σης και κακοποίησης από το θείο της, ο Άμος είναι άστεγο παιδί των φαναριών, ο Ότο είναι κλεισμένος στο μικρόκοσμο του Διαδικτύου και των ηλεκτρονικών

παιχνιδιών, ο Έρνεστ υποφέρει από μο­ ναξιά, η Ρόζα κινδυνεύει από την αρρώ­ στια της. Έπειτα, ασχολείται με τους με­ γάλους και τις αρχές που προκρίνουν. Χρησιμοποιεί το γκροτέσκο, την καρικα­ τούρα, για να διακωμωδήσει τον κόσμο των ενηλίκων -βρωμιές στην αστυνομία, λάδωμα κρατικών υπαλλήλων, κοινωνική υποκρισία, δογματισμός της Εκκλησίας, ακαμψία του στρατού. Είναι κάτι που ο Παπαθεοδώρου συνηθίζει στα παιδικά βι­ βλία του, θέλοντας η κριτική που ασκεί στην κοινωνία να είναι εντελώς σαφής, κάτι ωστόσο αρκετά κοινότυπο στην παι­ δική λογοτεχνία. Ίσως λοιπόν να αστοχεί σ’ αυτό το σημείο. Εκεί που κερδίζει το στοίχημα είναι ότι το βιβλίο του μπορεί να διαβαστεί από παιδιά διαφορετικών ηλι­ κιών: σαν μαγική ιστορία από τα μικρό­ τερα και σαν βιβλίο κοινωνικής κριτικής από τα μεγαλύτερα. ■

τα 100 χρόνια της Προσφορά για LOEB CLASSICAL LIBRARY Το βιβλιοπωλείο και οι εκδόσεις ανθρω­ πιστικών σπουδών Δ.Ν. ΙΙαπαδήμα συμ­ μετέχουν στον εορτασμό της εκατονταε­ τηρίδας της κλασικής βιβλιοθήκης LOEB του Πανεπιστημίου HARVARD. Επική και λυρική ποίηση, τραγωδία και κωμωδία, ιστορία, περιήγηση, φιλο­ σοφία και ρητορική, οι μεγάλοι ιατρικοί συγγραφείς και οι μαθηματικοί, οι εκκλη­ σιαστικοί πατέρες, ολόκληρη η κλασική κληρονομιά μας, αντιπροσωπεύεται με καλαίσθητους και καλοτυπωμένους δεμέ­

νους τόμους στους οποίους η ακριβής και 1 λογοτεχνική αγγλική μετάφραση παρατί- § θεται αντικριστά προς το αρχαίο κείμενο. ■ Με την ευκαιρία αυτού του εορτασμού το βιβλιοπωλείο Δ.Ν. Παπαδήμα ενημε­ ρώνει το αναγνωστικό κοινό ότι διαθέτει πλήρεις σειρές των ελλήνων και λατίνων κλασικών και ότι από 1 Ιουνίου 2011 έως 31 Δεκεμβρίου 2011 προσφέρει δύο τό­ μους στην τιμή του ενός (κάθε τόμος από 31,35 € πωλείται 25 €).

Προσφορά στον Πολιτισμό και την Παιδεία Ιπποκράτους 8 · Αθήνα Τ.Κ. 10679 · Τηλ.: 210.36.27.318 · www.papadimasbooks.gr · info@papadimasbooks.gr

δ:χωρίς προϋπηρεσία ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΞΕΝΑΡΙΟ

Βαγγέλης Γεωργάσις

Ονειρεμένο φινάλε α διηγήματα του Βαγγέλη Γεωργάκη χαρακτηρίζονται από τη μετάβαση από ένα πραγ­ ματικό υπόβαθρο (στην αρχή της κάθε ιστορίας) σε ένα φαντασιακό τέ­ χνασμα (στην κατάληξή της). Τρόπος που συναντάμε ολοένα περισσότερο τον τελευταίο καιρό, συναιρεί αποτε­ λεσματικά τον ρεαλισμό της αφετη­ ρίας με τον υπερ-ρεαλισμό του τέρ­ ματος, την ακρίβεια της περιγραφής με τον ακανόνιστο ρυθμό της φαντα­ σίας. Το πραγματολογικό του υλικό ο συγ­ γραφέας το αντλεί από δυο κυρίως περιοχές: τον αθλητισμό (υπήρξε ο ίδιος υδατοσφαιριστής) και αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «λογοτε­ χνική ζωή» -στις λιγότερο ή περισ­ σότερο πιθανοφανείς εκδοχές τους. Αλλού με μέτρο και αλλού υπερβάλ­ λοντας, ο Γεωργάκης μας προτείνει μια σειρά από σύντομες αφηγήσεις, όπου κυριαρχούν το παράδοξο και το φαντασιώδες πάνω σ’ έναν, κατά τα λοιπά, ρεαλιστικό ή, τουλάχιστον, αληθοφανή καμβά. Οι ιστορίες του εκτυλίσσονται στο μεταίχμιο ανάμεσα στη (βιοτική) αλήθεια και το (λογοτε­ χνικό) ψεύδος, σ’ εκείνη την ημιφωτισμένη ζώνη όπου το απίθανο γίνεται πιθανό δυνάμει της λογοτεχνικής σύμβασης που έχουν συνυπογράψει ο συγγραφέας και ο αναγνώστης. Η λογοτεχνία και το λογοτεχνικό σύ­ στημα, πέρα από τον κλειστό κύκλο

Τ

Θερμαϊκός, 2011 σελ. 77 €9

δ

34

της αυτοαναφορικότητας, συνιστούν μια συχνή δυνητική δεξαμενή αφή­ γησης για τους πρωτοεμφανίζόμενους συγγραφείς. Έτσι και ο Γεωργάκης αντλεί από αυτήν, είτε παραμορφώνοντάς την ηθελημένα είτε αγνοώντας την πραγματικότητά της. ΓΓ αυτόν το λόγο όμως περιπίπτει σε αφελείς περιγραφές αυτού που φαν­ τάζεται ότι μπορεί να είναι το εσω­ τερικό του λογοτεχνικού συστήμα­ τος, πράγμα που συνιστά τη μία από τις δύο αρνητικές όψεις των αφηγήσεών του. Η άλλη είναι το ανεπεξέρ­ γαστο ύφος του: η γλώσσα που χρη­ σιμοποιεί, επηρεασμένη από τη γλώσσα των ΜΜΕ και κουρασμένη από την πολυχρησία της καθημερι­ νότητας, υπονομεύει τις, κατά τα λοιπά ενδιαφέρουσες, συλλήψεις Παρόλα αυτά, το Ονειρεμένο φινάλε ανήκει σ’ εκείνη την κατηγορία κει­ μένων που, παρά τις επιμέρους σο­ βαρές ενστάσεις, μαρτυρούν την ικανότητα του συγγραφέα τους να συλλαμβάνει ένα αφηγηματικό σχέ­ διο και να το ολοκληρώνει, έστω στην περιορισμένη κλίμακα του διη­ γήματος, και να το εμπλουτίζει με έναν υποδόριο στοχασμό. Με απο­ κλειστικό αφηγητή -σε όλα τα διη­ γήματα- τον τριτοπρόσωπο αμέ­ τοχο αφηγητή, ο Β. Γεωργάκης μας προτείνει έντεκα σύντομες αφηγή­ σεις, από τις οποίες δεν λείπει η ευρηματικότητα, η πρωτοτυπία και, ενίοτε, η χάρη και η ελεγχόμενη τρα­ γικότητα. ■

Στο βιβλιοπωλείο μας λειτουργεί έκθεση βιβλίων STOCK από 1 -10 ευρώ Διδότου 37, Αθήνα,Τ.Κ. 10680,τηλ.:3642003, www.dardanosnet.gr

(E u te n b e r g Εκδόσεις· Βιβλιοπωλείο

“Από το χρηματιστήριο στο αστυνομικό σασπένς”

“δ

Μεγάλωσε με Ντίκενς, Τουέιν και Νταλ και ο αγαπημένος του ήρωας είναι ο Μπάτμαν. Ο δικός του ήρωας Χάρι Χόλε έχει ήδη πουλήσει 8 ,5 εκατομμύρια παγκοσμίως. Ο νέος αστυνομικός συγγραφέας λέγεται Τςο Νέσμπο και έρχεται από τη Νορβηγία.

36 om |

ο

Η Νέμεσις είναι το πρώτο σας βιβλίο που εκδόθηκε στα ελλη­ νικά και το τέταρτο μυθιστόρημά σας, κατά σειρά. Είχατε φαντα­ στεί ποτέ τα βιβλία σας να μετα­ φράζονται στα αγγλικά, πόσο μάλλον σε άλλες ξένες γλώσσες;

Όχι, δεν ήταν κάτι που σκέφτηκα ποτέ. Τουλάχιστον όχι να έχω διεθνές κοινό. Προσπαθώ να μην το σκέφτο­ μαι όταν γράφω. Το μόνο κοινό που σκέφτομαι είναι δύο φίλοι μου. Πολύ

απαιτητικοί τύποι, πολύ δύσκολο να τους εντυπωσιάσεις... Όταν χαρα­ κτηρίζουν κάτι «ικανοποιητικό», πραγματικά σημαίνει κάτι. Ο Χάρι Χολ είναι κάτι σαν alter ego σας; Κάτι που σας επιτρέπει να συμμετέχετε κι εσείς μέσα από αυτόν σ’ αυτές τις περιπέτειες;

Όχι, δεν θα έλεγα ότι τον βλέπω έτσι, παρόλο που έχουμε πολλές ομοιότη­ τες, τώρα που το σκέφτομαι...

Σπουδάσατε οικονομολόγος και δουλέψατε ως χρηματιστής. Πώς και κάνατε τέτοια στροφή καριέρας;

Το γράψιμο ήταν πάντα το πάθος μου και οι μετοχές βιοποριστικό μέσο. Κι όταν εξασφάλισα το σπίτι μου, απο­ φάσισα ότι ήρθε ο καιρός να γίνω φτωχός ξανά. Παραιτήθηκα κι ήλπιςα για το καλύτερο. Η νορβηγική βιομηχανία του βιβλίου αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς. Είναι δύσκολο για έναν νέο να ανταγωνιστεί τα μεγάλα ονόματα του χώρου;

Το ελπίζω. Ελπίζω οι νέοι να αγωνι­ στούν σθεναρά, να παραιτηθούν και να αφήσουν το κοινό σε μας, τους βετεράνους. Έχετε αρκετά βίαιες σκηνές και σκληρές εικόνες στα μυθιστορήματά σας. Πώς αντιδρά το κοινό σ’ αυτά;

Δεν έχω ιδέα. Οι δυο μου φίλοι δεν δείχνουν να ενοχλούνται ιδιαίτερα. Από την άλλη, και οι δύο είναι κυνικοί, σκληρόπετσοι, με πολύ άρρωστη αίσθηση του χιούμορ. Οι ήρωες του Doktor Proktors prompepulver φαίνονται σαν να είναι βγαλμένοι από τα βιβλία του Ρόαλ Νταλ. Κατά πόσο σας επη­ ρέασε ο συγγραφέας όταν ήσα­ στε παιδί;

Θα έλεγα ότι επηρεάστηκα από πολλά πράγματα, και από τον Ρόαλ Νταλ. Επιπλέον θα έλεγα ότι σαν παιδί επηρεάστηκα πολύ από τον Τ. Ντίκενς και τον Μ. Τουέιν.

Τι περιμένετε από το μέλλον σε προσωπικό επίπεδο; Τι φιλο­ δοξίες έχετε;

Τα κλασικά: το γάμο, το διαζύγιο και τον θάνατο. Για τα επαγγελματικά, ελπίζω τα μυθιστορήματά μου να επιζήσουν και μετά τον θάνατό μου. Όχι πολύ! Μόνο και μόνο όταν θα βρί­ σκομαι στο νεκροκρέβατό μου να νο­ μίζω ότι θα είναι για πάντα στα βι­ βλιοπωλεία. Ποιον λογοτεχνικό χαρακτήρα έχετε ζηλέψει και θα θέλατε να ήταν δικός σας;

Εύκολο: Τον Μπάτμαν. Έχετε κάποιον μέντορα; Δια­ βάσατε κάποιο βιβλίο που σας έκανε να αισθάνεστε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

Οχι. Η Πείνα του Κνουτ Χάμσουν. Και το Τοστ ζαμπόν του Τσαρλς Μπουκόφσκι. Πώς θα θέλατε να κλείσετε αυτή τη συνέντευξη;

Τα λέμε πάνω σ’ ένα βράχο στην Κά­ λυμνο. Σας ευχαριστώ... ■

δ:βιβλιοκριτική

Για τη Μείζονα Ελλάδα

ΑλέξηςΖήρας

δ

38 2 2 °

Νέα Ευθύνη, τχ. 4 «Συγνραφείς της Κύπρου» Απρίλιος 2011

Νέα Ευθύνη είναι ένα περιο­ «συντηρητικό» είναι έννοιες ιδιαί­ δικό καινούργιο και ταυτό­ τερα ρευστές, με προεξάρχουσες χρονα παλιό. Εξισορροπών­ ναυαρχίδες του σύγχρονου συντη­ τας με αρκετή επιτυχία ανάμεσα ρητισμού τις «δημοκρατικές» εφη­ στα στοιχεία ταυτότητας ενός εντύ­ μερίδες και τους δήθεν δημοκρατι­ που που εξέφραζε από τη δεκαετία κούς διαδικτυακούς τόπους, τους του ’60 μια μορφή κοινωνικού χρι­ Κέρβερους των δικαιωμάτων των στιανισμού, είναι αλήθεια ότι κατά- αγορών! Ας έρθω όμως στο θέμα φερε με τα έξι έως τώρα τεύχη της μου, το αφιέρωμα της Νέας Ευθύ­ να αλλάξει πολύ την μητρική, λιτή νης στους «Συγγραφείς της Κύ­ και αυστηρή Ευθύνη (1961-2009), η πρου». Μου άρεσε που σ’ ένα συνο­ σφραγίδα της οποίας ανήκε καθ’ δευτικό σχόλιο του περιοδικού για ολοκληρίαν στον Κώστα Ε. Τσιρό- το εν λόγω αφιέρωμα χρησιμοποι­ πουλο. Αν και η λιτότητα δεν ση­ ήθηκε ο όρος «Μείζων Ελλάδα», μαίνει γεροντοκορισμό. Σε καιρούς συμπεριλαμβάνοντας και τη νήσο. δύσκολους, κατά τη διάρκεια της Εμείς εδώ, στο μητροπολιτικό, υπο­ χούντας, δεν ξεχνώ ότι η Ευθύνη τίθεται, κέντρο, έχουμε ξεχάσει ή είχε ένα ρόλο ανοιχτής σύγκρουσης μας έχουν κάνει να ξεχάσουμε την με το τότε καθεστώς, ενώ στις σε­ έννοια του «μείζονος ελληνισμού», λίδες της φιλοξενήθηκαν κείμενα ακόμα και αν ως όρος έχει ιστορική που ασφαλώς ξεπερνούσαν πολύ το και μόνο αξία. Τις τελευταίες δε­ ιδεολογικό της στίγμα. Ας πούμε, καετίες υπάρχει ένα βλακώδες πεί­ αυτό της φιλελεύθερης δεξιάς. Εν σμα, ιδίως μεταξύ των νέων ιστορι­ ολίγοις, ήταν ένα έντυπο παρεμβα­ κών, των θιασωτών της αποδόμητικό, πράγμα που δεν μπορούσαμε σης, που βαπτίζουν αναδρομικά να το πούμε τότε για άλλα, όπως εθνικιστικό, λόγω της θεωρητικής λ.χ. τη μακροβιότερη Νέα Εστία. τους ιδεοληψίας, οτιδήποτε σε άλλα Ασφαλώς θα υπάρχουν και σήμερα χρόνια, ακόμα και τον 19ο αιώνα, κάποιοι που θεωρούν την Ευθύνη ανήκε στη σφαίρα του πατριωτικού (και τη Νέα Ευθύνη: από το 2010 εθνισμού. Ο μείζων ελληνισμός την ανέλαβε ο ποιητής και λόγιος προϋπέθετε την έννοια ενός έθνους Δημήτρης Αγγελής) έντυπα συντη­ που ξεπερνούσε τα κρατικά όρια ρητικά, αν και η περίοδος της κρί­ της Ελλάδας, είχε όμως ως βασικά σης που διανύουμε μας έχει διδάξει ενοποιό στοιχεία του την κοινή πλέον καλά ότι «προοδευτικό» και γλώσσα και την αναγωγή των επι-

Η

μέρους ελληνόγλωσσων στην αντί­ ληψη ότι ανήκουν στην ίδια κοίτη, συμβάλλουν στην ίδια πολιτισμική ταυτότητα, συνδέονται μεταξύ τους από τις ίδιες παραδόσεις. Όποιος νουνεχής, που ασχολήθηκε έστω και λίγο με την ανατολική Μεσόγειο του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, καταλαβαίνει τι εννοώ. Ο μείζων ελληνισμός ήταν τότε μια πραγ­ ματικότητα απτή, στην κυριολεξία υπαρκτή, που απλωνόταν σ’ ένα τόξο από την Τεργέστη, την Αλε­ ξάνδρεια, τη Σμύρνη και τη Λευκω­ σία ώς την Κωνσταντινούπολη, την Οδησσό και όλο τον Εύξεινο Πόντο. Δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου που να μην ήταν στραμμένο το βλέμμα της προς εμάς. Και σήμερα το ίδιο συμβαίνει, παρά την αλαζονεία των μεταπρατικών κοινωνικών της ομά­ δων που εφευρίσκουν νέες ταυτό­ τητες. Θα πρέπει να ανατρέξουμε όλοι στα επιβεβαιωμένα στοιχεία, στις αρχειακές εκδόσεις, στις μαρ­ τυρίες, για να αντιληφθούμε το μέ­ γεθος της ελλαδοκυπριακής συνά­ φειας. Πόσοι Κύπριοι ήρθαν και πο­ λέμησαν κατά την περίοδο του αγώνα της ανεξαρτησίας, πόσο αυτό το ίδιο το 1821 συνέβαλε και στο δικό τους αιματηρό 1821, στο ξεκλήρισμα όλων των οικογενειών της Λάρνακας από τους Τούρκους. Και εν ταυτώ στο σκόρπισμά τους σε όλα τα κέντρα του περιφερει­ ακού ελληνισμού, όπου υπήρχαν ομόγλωσσοι και ομόδοξοι. Αλλά και αργότερα, αν συμβουλευθούμε τις πολύτομες εργασίες του ιστορικού Πέτρου Παπαπολυβίου, μπορούμε να διαπιστώσουμε αμέσως ότι η πα­

ρουσία πολλών εθελοντών Κυπρίων στους πολέμους του 1897, του 1912, στον ελληνο-ιταλικό, προερχόταν από μια κλήτευση αυθόρμητη και αυτονόητη -τουλάχιστον για εκεί­ νους. Πράγμα που συνεχίστηκε ώς τις μέρες μας. Η γενιά μου, λόγου χάριν, αλλά και οι παλιότεροι, θυ­ μόμαστε με συγκίνηση ότι στα χρό­ νια της χούντας η στάση της κυ­ πριακής διανόησης ήταν άκρως συντροφική, ενώ ήταν φιλόξενα τα λογοτεχνικά έντυπα της νήσου,

Εμείς εδώ, στο μητροπολιτικό, υποτίθεται, κέντρο, έχουμε ξεχύσει ή μας έχουν κάνει να ξεχάσουμε την έννοια του «μείζονος ελληνισμού», ακόμα και αν ως όρος έχει ιστορική και μόνο αξία.

ιδίως τα Κυπριακά Χρονικά που έβγαζε η παρέα της Ήβης Μελεάγρου, αλλά και η πιο αυστηρή και τότε κλειστή, ακελική Νέα Εποχή. Το αφιέρωμα της Νέας Ευθύνης του περασμένου Απριλίου έχει την εξής ιδιομορφία, χαρακτηριστική άλλω­ στε της ταυτότητας του περιοδικού. Περιλαμβάνει, όπως και συμβαίνει σε ομόθεμα, πρόσφατα αφιερώ­ ματα άλλων περιοδικών, στη Λέξη λ.χ. ή στο Διαβάζω -να μην ξεχάσω και το διπλό αφιέρωμα του περιοδι­ κού Ιστορία, που απλώθηκε και σε καθαυτό λογοτεχνικά θέματα- κεί­ μενα κυπριακής ποίησης, πεζογρα­ φίας και κριτικής. Αλλά στις πίσω σελίδες, των «Προσανατολισμών», υπάρχει μια δεύτερη ομάδα σχολια­ στικών άρθρων που έχουν γραφεί από μόνιμους συνεργάτες της Νέας

διβιβλιοκριτική

δ

40 οΜ

-|

Ευθύνης και αναφέρονται σε ζητή­ ματα διπλωματίας, πολιτικής, οικο­ νομίας, ζητήματα δηλαδή που δεν άπτονται άμεσα αλλά έμμεσα της καθαυτό λογοτεχνικής δημιουργίας της νήσου. Σημειώνω ιδιαίτερα τις σύντομες αλλά καίριες αναλύσεις του Γιάννη Κωβαίου, «Θερμές αγ­ καλιές και νέες πληγές από την Κύ­ προ», του Αχιλ. Αιμιλιανίδη «Σκέ­ ψεις επί της σημαδεμένης τράπου­ λας του Κυπριακού» και του Μιχ. Κοντού «Τα αδιέξοδα του κυπρια­ κού πολιτικού συστήματος». Νο­ μίζω όμως ότι και το σχόλιο του Κώ­ στα Χατζηαντωνίου, «Εμπορικές φι­ λοδοξίες και ιστορική παραχάραξη» -κι αυτό στις πίσω σελίδες του πε­ ριοδικού- είναι απευθείας σχετικό με την γνώση μας για την Κύπρο. Επικεντρώνεται στο αναντίρρητο γεγονός ότι η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υπό τον κ. Νταβούτογλου έχει πλέον ως ορίζοντά της το να γίνει εκείνη η συνέχεια και δια­ δοχή του Βυζαντίου, μια αυτοκρα­ τορία πολυπολιτισμική, με ισλαμικό πυρήνα, που όμως έχει ήδη αρχίσει να εισδύει στις περισσότερες χώρες και αγορές της ανατολικής Μεσο­ γείου. Ενα όραμα πολύ παλαιότερο, αν θέλετε, καθώς οι θεωρίες για τη συνύφανση της βυζαντινής και της οθωμανικής ταυτότητας άρχισαν από την εποχή ακόμα που η Υψηλή Πύλη αντιπροσώπευε τον μεγάλο ασθενή. Οι σημερινοί ιστορικοί της επαναπροσέγγισης, που αφθονούν

τόσο εδώ όσο και στην Κύπρο, θα ωχριούν μάλλον μπροστά στη θεω­ ρία που είχε εκπονήσει γύρω στο 1860 ο χιώτης στην καταγωγή και φαναριώτης στο φρόνημα Ιάκωβος Πιτζιηιός. Ενας δαιμόνιος, χαμαιλεοντικός λόγιος, που είχε κατορθώ­ σει στο δεύτερο μισό του 19ου αι­ ώνα να μιλούν οι πάντες γι’ αυτόν . Με διαρκείς υπομνήσεις, επιστολές και παραστάσεις προς τις δυτικές κυβερνήσεις της εποχής, πρότεινε, ούτε λίγο ούτε πολύ, να υπάρξει μια συνέχεια της βυζαντινής αυτοκρα­ τορίας κάτω από έναν εκχριστιανι­ σμένο Σουλτάνο! Αυτό που ήθελα να σημειώσω, κλεί­ νοντας, είναι πως το αφιέρωμα της Ν έας Ευθύνης στους «Κύπριους συγγραφείς» αποτελεί μια συνα­ γωγή κειμένων που μοιάζει και δεν μοιάζει με όσες προηγήθπκαν στα δυο τελευταία χρόνια. Αναμφίβολα έχει ικανές παραλείψεις, κάτι εύ­ λογο για τέτοιου είδους συγκεντρώ­ σεις κειμένων, περιορισμένες στην έκταση. Αλλά, από την άλλη μεριά, αποκαθιστά ίσως και κάποιες μικρές αδικίες, αφού περιλαμβάνει και φω­ νές σύγχρονων ποιητών και πεζογράφων που δεν μπόρεσαν να εμ­ φανιστούν αλλού. Ετσι όμως ή αλ­ λιώς η γενικότερη εικόνα δεν δια­ φέρει και πολύ, και άλλωστε υπάρ­ χει το εισαγωγικό άρθρο του Λευτέρη Παπαλεοντίου, που μας επιση­ μαίνει εν εκτάσει ονόματα και έργα που συμπληρώνουν τα κενά της. ■

ΝΟΤΤΣΟΠΟΤΛΟΣ

ΑΞΙΑ ΚΑΙ Π Ο Λ ΙΤΕΙΑ ΗΧΡΗΜΑΤΙΚΗΜΟΡΦΗ ΠΛΑΤΩΝΑ στον

Αξία και πολιτεία Η χρηματική μορφή στον Πλάτωνα ΘΩΜΑΣ ΝΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Η νέα κοινωνιολογία της γνώσης Μια φιλοσοφική θεώρηση ΧΡΗΣΤΟΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

Προσωπικότητα ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ ΦΩΤΙΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Έργο που επιχειρεί μια ερμηνευτική ανακατασκευή του κλασικού πλατωνικού έργου Πολιτεία από τη σκοπιά της μαρξικής θεωρίας της αξίας και του χρήματος.

Πρωτότυπη έρευνα για τη Σχολή του Εδιμβούργου, μια σχολή που προκάλεσε πολλές και έντονες διαμάχες στο χώρο της Φιλοσοφίας της Επιστήμης και της Γνωσιοθεωρίας.

Μια προσπάθεια να προσθέσουμε στην ελληνική βιβλιογραφία ένα βασικό εγχειρίδιο για τις θεωρίες προσωπικότητας, την κλινική πρακτική και την έρευνα.

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Παναγιώτης ΛιαργκήΒας Σπάρος Ρεποάσης

Κρίση, δανειρμός και χρεοκοπία Ε/^ηνικές και διεθνείς εμπειρίες Αντώνης ΠαπαρΙζος

Η Ελευθερία Ενώπιον του θανάτου

0 άγνωστος Καποδίστριας ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΚΑΑΒΟΥΝΟΣ Ελάχιστος φόρος τιμής στον Ιωάννη Καποδίστρια, ως τον επιφανέστερο της ύψιστης και αποσιωπημένης Ιονίου προσφοράς, στην ανάγέννηση και την ανασυγκρότηση του Ελληνισμού.

Κρίση, δανπσμός και χρεοκοπία Π ΑΝΑΓΙΩ ΤΗΣ ΛΙΑΡΓΚΟΒΑΣ Σ Π π Ο Σ ΡΕΠΟΥΣΗΣ

Μια μελέτη ιστορικών παραδειγμάτων, από όπου αντλούνται σημαντικά διδάγ­ ματα για το πώς αντιμετώπισαν διάφο­ ρες χώρες τις οικονομικές κρίσεις, το δανει- σμό και τη χρεοκοπία.

G 3 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ

Η ελευθερία ενώπιον του θανάτου ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΠΑΡΙΖΟΣ Ελεύθερα ζει όποιος ελεύθερα επέλεξε το πώς θα πεθάνει, όποιος έτοιμος είναι κάθε στιγμή γι’αυτό. Ελεύθερα ζει, όποιος αποφασίζει ως εάν η κάθε στιγμή της ζωής του να ήταν και η τελευταία.

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 2103838020,2103822496, Fax: 2103809150 site: www.papazisi.gr ♦ email: papazisi@otenet.gr

δ : βιβλιοκριτική

Η πατρίδα είναι η παιδική ηλικία; Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

2 5 °

Γιάννης Μακριδάκης Η άλωση της Κωσταντίας Βιβλιοπωλειον της Εστίας 2011 σελ. 183, € 12,90

ια άλλη μια φορά ο Γιάννης Μακριδάκης ρισκάρει. Ναι, χρησιμοποιεί ένα γόνιμο υλικό παρμένο από τον απλό λαό, τον οποίο θεωρεί δυνάμει μυθιστοριογράφο, χωρίς ο τελευταίος να έχει γράψει ποτέ τίποτα. Ναι, η παρά­ δοση, είτε στη Χίο, όπως συνήθως, είτε στην Κωνσταντινούπολη, όπως εδώ, είναι ζωντανή και φιλόξενη εστία της λαϊκής ψυχής. Αλλά, σχε­ δόν πάντα η συνείδηση του συγγρα­ φέα προσπαθεί να βρει και το λογο­ τεχνικό διακύβευμα της όλης προ­ σπάθειας και να συζεύξει το πραγμα­ τικό, που έρχεται ως αφορμή, με το αισθητικό που είναι αναγκαίο για να παραχθεί εντέλει λογοτεχνία. Και λέω ότι ρισκάρει γιατί δοκιμάζει δύο πειράματα που μπορεί να σώ­ σουν και μπορεί να καταστρέψουν το όλο εγχείρημα1 αφενός, η μακρο­ σκελής επιστολή τού πρωταγωνιστή Γιάννη Φρατζεσκάκη στην πεθερά του Κωσταντία, που ζει στην Πόλη. Η αληθοφάνεια ενός τέτοιου γράμμα­ τος προκαλεί στον αναγνώστη αμφι­ βολία για το αν μπορεί η γραπτή εξο­ μολόγηση να σταθεί χωρίς να κλονι­ στεί από την ίδια της τη φύση. Είναι πιθανόν ο γαμπρός να γράφει μια τέ­ τοια επιστολή στην πεθερά του; Αφε­ τέρου, οι γάμοι Ελληνίδας με Τούρκο ή Έλληνα με Τουρκάλα σε κλειστές κοινωνίες όπως η πολίτικη, χωρίς αλ­ λαγή θρησκεύματος, αγγίζουν τα όρια της αναγνωστικής αντοχής. Και

Γ

τα δύο ρίσκα δεν απωθούν τον ανα­ γνώστη, αλλά και τα δύο τον κάνουν συχνά να αναρωτιέται πόσο γερές βάσεις έχει η όλη αφήγηση. Ας τα παραμερίσουμε, όχι μόνο επειδή μπορούν, έστω και με προ­ ϋποθέσεις, να υποστηριχθούν, αλλά κυρίως επειδή η επιστολή και ο τρό­ πος κατασκευής και πρόσληψής της κερδίζουν πόντους όσο το μυθιστό­ ρημα προχωρά. Κι αυτό γιατί δεν πρόκειται για ένα απλό επιστολικό μυθιστόρημα, στα χνάρια της παλιάς συνταγής του είδους, αλλά μια ευ­ φυής σύζευξη κειμένου και αποδέ­ κτη, πληροφορητικότητας λόγου και αντίδρασης εκ μέρους του παραλή­ πτη του. Παρακολουθούμε -σ ’ έναν ευφάνταστο αλλά και καλογραμμένο συγκερασμό- τόσο το κείμενο του Γιάννη, που πληροφορεί την πεθερά του για την ανακάλυψή του, όσο και τα λόγια της Κωσταντίας, που σχο­ λιάζει έκπληκτη όσα ακούει, ειδικά όταν βρίσκεται δίπλα της η φίλη της Βαγγέλια, που κι αυτή πέφτει από τα σύννεφα με όσα πληροφορείται. Από τη μία, λοιπόν, έχουμε την απο­ κάλυψη εκ μέρους του αποστολέα ότι η πραγματική του μητέρα ήταν Ελληνίδα αλλά ο πατέρας του ήταν Τούρκος. Οι γονείς του έπεσαν θύ­ ματα των προκαταλήψεων της επο­ χής, που δεν θα επέτρεπαν στους δύο λαούς να παντρέψουν τα παιδιά μεταξύ τους, κι έτσι η γέννηση του μικρού Γιάννη οδήγησε τον ίδιο υιο­

θετημένο στη Χίο, τη μητέρα του στο τρελοκομείο και τον πατέρα του στη Σμύρνη να ξαναφτιάχνει τη ζωή του από την αρχή. Το σοκ της αποκάλυ­ ψης συνταράζει πρώτα τον ίδιο τον αφηγητή, ο οποίος αφενός βρίσκει τπ χαμένη του γενεαλογία και αφετέ­ ρου συνειδητοποιεί ότι η προαιώνια έχθρα των Ελλήνων προς τους Τούρ­ κους εσωτερικεύεται ως πάλη τού ενός εαυτού του προς τον άλλο. Θυ­ μίζει αρκετά την ταινία του Φίλιππου Τσίτου Ακαδημία Πλάτωνος, όπου ο πρωταγωνιστής, μέσος Έλληνας και εθνικιστής, ανακαλύπτει ότι είναι Αλ­ βανός! Στον Μακριδάκη πάλι, η ηλικιωμένη πεθερά τού Γιάννη «λούζεται» ό,τι απευχόταν μια ζωή, να κάνει δηλαδή γαμπρό «τουρκόσπορο» και να μο­ λύνει το σπίτι της με αίμα αλλόφυ­ λου. Η αρχική αδημονία, οι πολλα­ πλές εικασίες, που άλλοτε επαλπθεύονται κι άλλοτε διαψεύδονται, η ντροπή, η δυσπιστία, οι αυθόρμητες κατάρες που έρχονται συχνά στα χείλη της γίνονται το άλλο νήμα του βοστρύχου που πλέκεται με το κεί­ μενο της επιστολής και καταλήγει σε ένα άκρως επιτυχές αισθητικό απο­ τέλεσμα. Το γράμμα και η αντίδραση του αποδέκτη του μετατρέπονται έτσι σε έναν ζωντανό διάλογο, ο οποίος δίνει πληροφορίες και ταυτό­ χρονα, σε άμεσο δηλαδή χρόνο, πα­ ρουσιάζει τπν πρόσληψή τους, μια πρόσληψη γεμάτη αγανάκτηση και

οργή, αμφιβολία και προκατάληψη. Ο προβληματισμός τού συγγραφέα είναι διεθνιστικός, που με απλά λόγια προσπαθεί να αποδείξει ότι οι διαφο­ ρές των ανθρώπων δεν είναι «φύσει», αφού ο καθένας μπορεί να έχει στο DNA του και ξενικά χρωμοσώματα. Κι ενώ ο θεωρητικός προβληματι­ σμός του δεν είναι καθόλου άτοπος (ίσα-ίσα που είναι επίκαιρος και θεωρητικά δικαιωμένος), στην πράξη κάθε άνθρωπος είναι αυτό που η παΔεν πρόκειται για ένα απλό επιστολικό μυθιστόρημα, στα χνάρια της παλιάς συνταγής του είδους, αλλά μια ευφυής σύζευξη κειμένου και αποδέκτη, πληροφορητικότητας λόγου και αντίδρασης εκ μέρους του παραλήπτη του.

ράδοση και η παιδεία τού καθορίζει, είτε είναι εθνικό, είτε τοπικό, είτε κοι­ νωνικό. Δεν μπορούμε να αγνοή­ σουμε την ανατροφή, ριζωμένη σε ένα είδος εθνικής και πολιτισμικής παιδείας, η οποία δεν αλλοιώνεται από τις όποιες επιταγές τού αίματος. Τέλος, όλα αυτά που στήθηκαν με τόση επιμέλεια καταρρέουν από την αποκάλυψη ότι ήταν απλώς ένα μυ­ θιστορηματικό σχέδιο. Όλα ήταν ένα παραμύθι κι αδίκως ανησυχήσαμε; Καλύτερα να μην αυτοϋπονομευόταν με τέτοια κατάληξη η γραφή... ■

δ:βιβλιοκριτική

Συγγραφική σοβαρότητα

Χρίστος Παπαγεωργίόυ

Λάκης Παπαστάθης Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα 44

Πόλις, 2011

μμ

σελ. 200, € 15

’ Στο τεύχος 519 (Ιούνιος 2οη) στη βιβλιοκριτική του Χρίστου Παπαγεωργίου για το βιβλίο Υπόσχεση γάμου του Γιώργου Σιμπάρδη, γράφτηκε εκ παραδρο­ μής ο τίτλος «Θρίαμβος εφηβείας» αντί του σωστού «Θρίαμβος φαντασίας».

τρόπος με τον οποίο ο σκη­ νοθέτης και διηγηματογράφος Λάκης Παπαστάθης δουλεύει το υλικό του διακατέχεται από τρεις σημαντικές αρχές: πρώτα η συγγραφική σοβαρότητα, στη συνέ­ χεια η ρεαλιστική αναπαράσταση της καθημερινότητας και, τέλος, η ταύ­ τιση ερεθίσματος και μηνύματος, ού­ τως ώστε ο δέκτης να εμφορείται από τα ίδια με τον δημιουργό συναισθή­ ματα. Ο Παπαστάθης σίγουρα δεν εί­ ναι «μεγάλος» συγγραφέας. Είναι όμως μια απαστράπτουσα πεζογραφική ιδιαιτερότητα, η οποία έτσι πρέ­ πει να μελετηθεί, να αξιολογηθεί, να κριτικαριστεί. Δηλαδή με την πλέον αξιοσημείωτη βιωματική σχέση του με τα θέματα και τους μύθους των αφηγημάτων, που προκύπτουν από πολύ βαθιές ρίζες στο πεδίο της καλ­ λιτεχνίας, της πνευματικότητας και της προσφοράς στην τέχνη. Ο Παπα­ στάθης κάνει τέχνη ναι μεν εμπνεόμενος από τους μεγάλους, θανόντες και μη, που άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους, στην ουσία όμως βλέπει μέσα από ένα πρίσμα μινιμαλιστικό, δηλαδή μέσα από μικρές στιγμές όταν αυτοί δρούσαν, αποφεύγοντας τις υψηλές και υπερβατικές νότες. Έτσι, ονόματα όπως Αλέξης Δαμιανός, Μα­ νόλης Αναγνωστάκης, Μόνος Χατζιδάκις και Πάνος Φειδάκης, γίνονται ήρωες κειμένων που στόχο έχουν την πληθωρική αποτίμησή τους, τη διε-

Ο

ρεύνηση της βούλησής τους και, τέ­ λος, της αναφαίρετης επιθυμίας τους να βρίσκονται παντού όπου κάποιοι προβαίνουν στην άμεση μύησή τους. Με απλά λόγια και παράλληλα με το δραματικό δεδομένο της πλήρους εν­ σωμάτωσης των ηρώων στο στενό πλαίσιο ενός διηγήματος, το συνολικό αποτέλεσμα δρομολογείται έτσι ώστε κανείς να μην ασφυκτιά, κανείς να μη φτάνει στα όρια, κανείς να μη ζητά οξυγόνο προκειμένου να αναπνεύσει ελεύθερα, έστω και ως αναχωρήσας από τη ζωή. Ο Παπαστάθης είναι ένας εραστής της τέχνης. Παραθέτει τη δική του συνεισφορά, κινούμενος μέσα σε όλες τις υπόλοιπες μορφές τέχνης. Ηθοποιοί, ποιητές, σκηνοθέ­ τες, μουσικοί, πεζογράφοι, ζωγράφοι, κριτικοί λαμβάνουν το δικό τους χώρο στα διηγήματά του και μ’ αυτή τη λο­ γική όλα παίρνουν χαρακτήρα ερμη­ νείας των μυστικών τους και απομυ­ θοποίησης των ειδώλων. Η ατμό­ σφαιρα είναι όντως βαριά αλλά δια­ κριτική, χωρίς ίχνος χιούμορ να πα­ ρεισφρέει, χωρίς την παραμικρή σκη­ νική πινελιά να μπερδεύει ή να προσ­ διορίζει. Παραμένει δε ταυτόσημη σε όλες τις εκδοχές. Το ύφος διαχειρίζε­ ται τις ιστορίες με τρόπο αναμφίβολα επιγραμματικό, ενώ, τέλος, η γλώσσα, καθαρή και πεζή, δεν δημιουργεί πρό­ σθετες δυσκολίες, ούτε όμως προ­ ωθεί ανάλαφρου περιεχομένου μύ­ θους. 1

G A M E O F TH R O N ES TO ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥΕΝΕΠΝΕΥΣΕ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ TOY

G \ μϊ

ΓΠΤΰ ·\ s

«fiSgviSS

0 ΠΑΙΧΝΙΔΙ

m

του

ΣΤΈΜΜΑΤΟΣ I ΣΕΙΡΑ ΠΟΥ ΕΝΕΠΝΕΥΣΕ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ

G ame ο,Thrones'

ΣΥΓΚ ΡΟ ΥΣΗ

ΒΑΣΙΛΕΩΝ M A R T IN | ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΚΑΙ TO

Σε έναν κόσμο όπου οι χειμώνες διαρκούν δεκαετίες ολόκληρες, βασιλείς και βασίλισσες, ιππότες και μάγοι, ευγενείς και δολοφόνοι βρίσκονται αντιμέτωποι σ' ένα θανατερό παιχνίδι...

l* s

Μ

Α

®

^ Τ Ο Τ Ρ Α Γ Ο ΙΔ Ι

Το Παιχνίδι του Στέμματος...

QAnubiSl www.anubis.gr Κεντρική Διάθεση: Σουλτάνη 17, Αθήνα, τηθ.: 2103801487, fax: 2103841095, e-mail: anu!jbis@compupress.gr

,

δ : βιβλιοκριτική

Νεανική νίκη

Ελισάβετ Σπανηδάκη

Βάσια Τζανακάρη Τζόνι και Ασύλου Μεταίχμιο, 2011 σελ. 253, € 14,40

«Θα μ’ αγαπάς ο κόσμος να χαλάσει;» «Ο κόσμος έχει ήδη χαλάσει κι εγώ ακόμη σ’ αγαπώ» Είναι αυτό που λέει- ένα love story. Η μορ του, δεν χάνει την ελπίδα του, Βάσια Τζανακάρη δεν είναι ανάγκη ούτε την αθωότητά του. Η γενιά των να εφεύρει περαιτέρω εμπόδια από σύγχρονων τριαντάρηδων, που με­ το απλό, απλούστατο, αυτό που βιώ- γάλωσαν χωρίς τα δεκάδες gadget, νουμε: την ανεργία. Μια ιστορία αγά­ με τη μουσική στο τέρμα, με τ’ αστέ­ πης που δεν ξεκινά με το ζευγάρι να ρια πάνω από το κεφάλι τους... Παι­ πρέπει να παλέψει για να θεμελιώσει διά που σπούδασαν και αναγκάστη­ τη σχέση του, αλλά για να τη διατη­ καν να προσαρμόσουν τις προσδο­ ρήσει μέσα από τις κακουχίες. Παν­ κίες τους στην πολύ κατώτερη προ­ τρεμένοι, χωρίς παιδιά, χωρίς δου­ σφορά, και το αποτέλεσμα; Η απώ­ λειά, δεν χάνουν στιγμή τη φρεσκάδα λεια προοπτικής, έστω και προσω­ τους. ρινά. Παιδί; Ναι, θα έκαναν του χρόνου... Η μουσική τούς σώζει, τους κάνει να Από το πουθενά έρχεται μία πρόταση ονειρεύονται, τη μουσική έχουν σαν για δουλειά στη Ασύλου, στην Κων­ σημείο αναφοράς, σα μονάδα μέ­ σταντινούπολη, να πάνε, να δουν κι τρησης. Ξεχειλίζει μέσα στο μυθι­ αν θέλουν να εγκατασταθούν εκεί. στόρημα, ηχεί στ’ αυτιά σου στην Αυτό κάνουν. Αφήνουν πίσω την ανάγνωση. Τόσο οικεία σαν να έχετε Αθήνα, τη μίζερη, τη γκρίζα, την μεγαλώσει όλοι με το ίδιο sound­ αμείλικτη. Κι όμως, αυτήν την Αθήνα track. την αγαπάνε, σ’ αυτήν την Αθήνα θέ­ Ένα μυθιστόρημα μοναδικό, δυνατό, λουν να μεγαλώσει το παιδί τους, σ’ χαρισματικό, αισιόδοξο, γλυκόπικρο, αυτήν τη χώρα μ’ αυτόν τον ήλιο μουσικό. Ένα μυθιστόρημα που το φαντάζεται ο ένας να γερνάει με τον καθοδηγούν ο Τζόνι και η Ασύλου κι άλλο. Αλλά το ένστικτο της επιβίω­ όχι το αντίστροφο. Εκείνοι το ορί­ σης, όχι μόνο της επαγγελματικής ζουν, εκείνοι το πηγαίνουν εκεί που αλλά και της ερωτικής, τους σπρώ­ θέλουν. Ένα μυθιστόρημα που η Βάχνει να φύγουν. Στο κάτω-κάτω τα σια Τζανακάρη, γράφοντάς το, φω­ πιο κοντινά τους πρόσωπα, φίλοι κι τογράφισε καλύτερα από οποιονδήαδέρφια, είναι μοιρασμένα Λονδίνο, ποτε την εποχή μας. Ένα μυθιστό­ Αμστερνταμ, Βερολίνο... ρημα για τη γενιά μας και την ξεροΈνα ζευγάρι που δεν χάνει το χιού­ κεφαλιά της να ονειρεύεται ακόμα. 1

Ο επιθεωρητής Μπόρλου και οι άλλοι

ο παρόν μυθιστόρημα του China Mieville, γεννημένου το 1972 στο Νόργουιτς της Αγ­ γλίας, ο οποίος έχει σπουδάσει κοι­ νωνική ανθρωπολογία και διεθνείς σχέσεις, ενώ διδάσκει δημιουργική γραφή στο πανεπιστήμιο του Γουόρικ, ανήκει στην επιστημονική φαντασία. Ωστόσο, εκτός από τις επιρροές γνω­ στών συγγραφέων του είδους (Φίλιπ Ντικ, Άλφρεντ Κούμπιν), διαπιστώ­ νουμε επιδράσεις και από τον Ρέιμοντ Τσάντλερ, αλλά και από τον Φραντς Κάφκα, τον Γιαν Μόρις και τον Μπρούνο Σουλτς, οι οποίοι μνημο­ νεύονται στις «Ευχαριστίες» στην αρχή του βιβλίου. Ο συγγραφέας χρη­ σιμοποιεί ως αφηγητή (έναν ήρωα τύ­ που Φίλιπ Μάρλοου) τον επιθεωρητή Τίαντορ Μπόρλου της Μονάδας Ει­ δεχθών Εγκλημάτων, ο οποίος ερευνά τη σκοτεινή υπόθεση της δολοφονίας μιας άγνωστης νέας γυναίκας που βρέθηκε νεκρή στην πόλη Μπεσέλ, κάπου στην ανατολική Ευρώπη. Η γυ­ ναίκα λέγεται Μαχάλια Γκίαρι, είναι Αμερικανίδα, φοιτήτρια της Αρχαι­ ολογίας, και έχει ανακαλύψει κάτι που την οδήγησε στο θάνατο. Ο Μπόρλου συλλέγει στοιχεία, μιλάει με ανθρώ­ πους που γνώρισαν τη νεκρή και βαθ­ μιαία ανακαλύπτει κρυμμένα μυστικά που αποκαλύπτουν πως βρίσκεται μπροστά σε μια μεγάλη συνωμοσία πολιτικών και αξιωματούχων του κα­

Τ

θεστώτος. Εδώ σταματάει κάθε σχέση με την αστυνομική λογοτεχνία. Διότι όλα τα άλλα που διαβάζουμε συνδέ­ ονται με την επιστημονική φαντασία. Καταρχήν η πόλη Μπεσέλ είναι εξω­ πραγματική και παρακμάζουσα. Δίπλα της, ή μέσα σ’ αυτήν, υπάρχει άλλη πόλη, η Ουλ Κόμα. Οι δυο πόλεις αλληλοπλέκονται. Μεταξύ τους υπάρ­ χουν σύνορα με φρουρούς. Στην Μπε­ σέλ ομιλούνται δύο διαφορετικές γλώσσες, η Ίλιταν και η Μπες, με δια­ φορετικά αλφάβητα. Οι κάτοικοι είναι άκρως πολιτικοποιημένοι και χωρί­ ζονται σε διάφορες κατηγορίες. Ενω­ τικού αληθινοί πολίτες, πατριώτες, εθνικιστές. Υπάρχει και μια άλλη πόλη, η Ορσίνι, που μπορεί να είναι ανύπαρκτη, ενώ μια οργάνωση, η Πα­ ράβαση, κάτι σαν Ασφάλεια, ελέγχει τα πάντα. Το μυθιστόρημα θα αρέσει στους φίλους του είδους. Ο China Mieville (μέλος του τροτσκιστικού Σο­ σιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Αγγλίας) είναι πολύ αγαπητός στο κοινό της επιστημονικής φαντασίας. Έχει κερδίσει, μεταξύ άλλων, τρεις φορές το βραβείο Arthur C. Clark και τέσσερις το Locus, ενώ σχεδόν όλα του τα βιβλία έχουν προταθεί για τα βραβεία Hugo ή Nebula. Η Πόλη και η πόλη τιμήθηκε το 2010 με το διε­ θνές βραβείο World Fantasy Award, αλλά και τα Arthur C. Clark, Locus και Hugo της ίδιας χρονιάς. ■

Φίλιππος Φιλίππου

China Mieville Η πόλη και η πόλη Μετάφραση: Γιώργος Καρατζήμας Εκδόσεις Anubis, 2011, σελ. 395, € 15, 90

δ : βιβλιοκριτική

Άγρια συμμορία

Θανάσης Μήνας

«Και ποιος μπορεί να πει ότι π ανθρώπινα αμαρτία, εδώ κάτω, δεν προκύπτει από αυτήν ακριβώς τπν ανεπάρκεια μας, αυτή τη δυσαναλογία μεγεθών μπρο­ στά στις υπέρτατες προσταγές της επιθυμίας» Τόμας Πύντσον

«Στα δυτικά του Ρίο Γκράντε δεν υπάρχει νόμος. Στα δυτικά του Ρίο Πέκος δεν υπάρχει θεός» Ανώνυμος

2 2 μ

Κόρμακ ΜακΚάρθυ Ματωμένος μεσημβρινός Μετάφραση: Αύγουστος Κορτώ Καστανιώτης, 2011 σελ. 381, € 21,30

Στο φινάλε της Άγριας συμμορίας του Σαμ Πέκινπα τέσσερις ισοϋψείς άντρες βαδίζουν προς τον θάνατο. Βαδίζουν αργά ενόσω ο φακός εστιά­ ζει στα μάτια τους που μοιάζουν κου­ ρασμένα όσο και το βήμα τους. Κι­ νούνται σε περιορισμένο χώρο με την επίγνωση ότι έχουν λίγο χρόνο, ότι η εποχή τους έχει παρέλθει, ότι η Ιστορία τούς έχει ξεπεράσει, και στο βλέμμα τους διαγράφεται η απαισιο­ δοξία της γνώσης ότι μετά το μακε­ λειό δεν θα δουν αυτό που θα ξημε­ ρώσει και θα είναι χειρότερο απ’ το χθες. Γαλουχημένοι με μια τελεολο­ γική αντίληψη περί της αποστολής του ανθρώπου, χωρίς άλλη δυνατό­ τητα ελιγμών, εγκλωβίζονται κάπου στα δυτικά του Ρίο Μπράβο, και δεν φαίνεται πουθενά καμιά Ταχυδρο­ μική άμαξα για να τρέξει στη διά­ σωσή τους -δεν την ζήτησαν εξάλ­ λου. Το μόνο που επιζητούν είναι μια τελευταία γύρα θανάτου, μια Τελευ­ ταία μονομαχία, μια ομαδική τελε­ τουργική αναπαράσταση της θρυλούμενης αναμέτρησης ανάμεσα

στον Πατ Γκάρετ και τον Ουίλιαμ Μπόντι, τον επονομαζόμενο Μικρό ή πιο σωστά Αγόρι, the Kidd, όπως ονομάζει ο Κόρμακ ΜακΚάρθι τον κεντρικό ήρωα του Ματωμένου με­ σημβρινού. Όμοια με τους άντρες του Πέκινπα (για την ιστορία: Ουίλιαμ Χόλντεν, Έρνεστ Μποργκάιν, Μπεν Τζόνσον, Ουόρεν Όουτς), το Αγόρι έχει κάνει ό,τι μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου: έχει πορευθεί μ’ ένα σκυλολόι ατάκτων που δεν θα τους ζύγωνε ούτε ο Ματωμένος Μπιλ (Κουάντρελ), έχει σκυλέψει αρχαίους τάφους των Ανασάζι του Νιου Μέξικο, έχει βιάσει νεαρές ραντσέρας που ξεμύτισαν για να πλύνουν τα ρούχα τους στο ρέμα, έχει ληστέψει φιλόξενους βακέρος, έχει κρεμάσει αράηηδες στο φευγιό, έχει πυροβο­ λήσει ιππικάριους των Γιάνκηδων, έχει γδάρει κεφαλές Απάτσι κι έχει πουλήσει τα σκαλπ, στο όνομα ενός δικαστή (καρικατούρα του άνομου μυθικού δικαστή Ρόι Μπιν), που σαν άλλος ιεροκήρυκας ευαγγελίζεται το ιερό δίκαιο, που υπερβαίνει τον νόμο,

στην επέκταση προς την Καλκρόρνια, στο Μεξικό κι ακόμα παραπέρα, με οποιοδήποτε κόστος, με οποιοδήποτε τίμημα. Κάπου στη μέση της ταινίας Οι τρεις ταφές του Μελκιάδες Εστράδα, ένας λησμονημένος γέρος λέει, σαν άλλος Πέδρο Πάραμο, στον Τόμι Λι Τζόουνς: «Να σου ζητήσω κάτι; Μπορείς να με σκοτώσεις;». Εκείνος απαντά «φοβάμαι ότι δεν μπορώ να το κάνω αυτό», και συνεχίζει το δρόμο του, όμοια με το Αγόρι που συνεχίζει πια σε μια έρημη γη, όπου τρύπα προς τρύπα, βγαίνει φωτιά απ’ την πέτρα που ο Θεός έθαψε εκεί μέσα. Ο Ματωμένος μεσημβρινός είναι ένα σκληρό μυθιστόρημα, μια ελεγεία της βίας, ένα αντιηρωικό γουέστερν.

Ο Τζων Μπάνβιλ γράφει ότι διαβάζε­ ται σαν ένας συνδυασμός της Ιλιάδας, της Κόλασης του Δάντη και του Μόμπι Ντικ, ενώ ο Χάρολντ Μπλουμ το κατατάσσει στα είκοσι καλύτερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, με την υποσημείωση ότι αγκομάχησε να το τελειώσει εξαιτίας της βιαιότητας που κατακλύζει τις σελίδες του. Γιατί τότε; Ίσως επειδή, όπως λέει και πάλι ο Πύντσον, «αυτό που εμείς οι κοινοί θνητοί θέλουμε να βλέπουμε είναι τα μεγάλα κίνητρα, απληστία, λαγνεία, εκδίκηση, πέρα από κάθε όριο, πέρα από την κλίμακα μεγέθους της κα­ θημερινότητας, κοντά σ’ αυτό που ξέρουμε πως είναι οι πραγματικές διαστάσεις της επιθυμίας». ■

Κώστας Γαρμπής

Μικρές παγίδες φονική ποίηση για προχωρημένους αρχάριους Ο Κώστας Γαρμπής, εμπνεόμενος από διακεκριμένους έλληνες ποιητές, μας παρουσιάζει 32 σύντομες παρτίδες (όσα είναι τα κομμάτια του σκακιού) και ισάριθμα ποιήματα, εστιασμένα στον έρωτα, τη μοναξιά, τη διάψευση και το θάνατο. Ο λακωνικός, πυκνός στίχος του δένει με τη γοργή εξέλιξη της μινιατούρας, μεταδίδοντάς μας την -οικεία στους σκακιστές- αλήθεια ότι τα λάθη της νιότης από ένα όριο και πέρα δεν επιτρέπονται, καθώς γίνονται μοιραία. [Από τον πρόλογο του Χρήστου Κεφαλή]

φαραι α.ε. εκδοτι κή

Λεωφόρος Κηφισίας 38, Μαρούσι, 151 25 Τ; 210 6196577, F: 210 6196621,email: info@farepublictions.grwww.farepublications.gr Κεντρική διάθεση: Εκδόσεις Τόπος, Πλαπούτα 2 και Καλλιδρομίου, 11473 Αθήνα, τηλ. 210 8222835, βιβλιοπωλείο: Γ. Γενναδίου 6, τηλ. 2103221580

δ:βιβλιοκριτική

«Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν...»

Γκόργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

Ρένα Χατχούτ Ωκεανίδα, 2011 σελ. 786, € 24

υθιστόρημα-ποταμός, οικο­ γενειακή σάγκα, φαινομενική αντιμαχία αντίπαλων παρατά­ ξεων -που εντέλει γλυκόπικρα ομονο­ ούν- και κάτι σαν μανιφέστο να τρε­ μοπαίζει άλλοτε, και άλλοτε να διαλαλεί τα δικά του. Λάμψεις ποιοτικότα­ τος μέσα σε μιαν αφήγπσπ σφιχτοπλεγμένη, μιαν αφήγπσπ ακρίβειας, ένα χιούμορ που δεν θέλει να είναι επώδυνο, απλώς διευκρινιστικό, και πολλές αναφορές στπν αμερικανική μουσική, συν κάμποσο κλεισίματα μα­ τιού στο προπγούμενο μυθιστόρπμα, τις Διορθώσεις (μτφρ. Αλέξπς Εμμα­ νουήλ, Ωκεανίδα). Ο Γουόλτερ, π Πάτι, ο Ρίτσαρντ, π Τζόι και π Κόνι, π Τζέσικα, π Λαλίθα (ο μο­ ναδικός βίαιος θάνατος σε 786 σελί­ δες!), όλοι ήρωες ολοένα και λιγότερο γοπτευτικοί, μπλεγμένοι σε καταστά­ σεις ολοένα και λιγότερο συναρπαστι­ κές. Η Μεγάλπ Αμερικανική Κατάθλιψπ να καραδοκεί, να απλώνεται σε όλο το τοπίο, ενώ οι όλο έντασα και πάθος και δύναμπ και δόξα και τρέλα και μεγαλείο χαρακτήρες κάποιων παλαιών, όπως ο Χέιμνγουεϊ, ο Μέιλερ, ο Μίλερ, ο Κέρουακ, μοιάζουν εξορισμένοι από το σύμπαν του Τζόναθαν Φράνζεν (1959), ένα σύμπαν αποτελούμενο από πεδία μάχπς όπως το χρπματιστήριο, ο κό­ σμος των επιχειρήσεων, π ανθυποεξουσία τπς ανθυποπολιτικής, π στραπατσαρισμένη και αιμορραγούσα (αλλά πάντα ζωντανή) οικογένεια.

Μ

Ας ρίξει ο αναγνώστπς μια ματιά στο πώς χρπσιμοποιείται π λέξπ «ελευθε­ ρία» από τον Φράνζεν και τους χαρα­ κτήρες του, και θα διαπιστώσει πόσο ανάπηρπ είναι πλέον αυτή π ελευθερία, του γερασμένου αμερικανικού ονεί­ ρου, του ξεχαρβαλωμένου κλιματιζό­ μενου εφιάλτπ, των ετοιμοπαράδοτων προσδοκιών, των οραμάτων που προχώρησαν σε αναγκαστική προσγείωσα (δείτε στις σελίδες: 260, 267, 285, 380, 381, 384, 624, 627, 663, 674, 683,700,707,714 και 789). Μια ελευ­ θερία που καμώνεται ότι είναι απαστράπτουσα. Αλλά δεν είναι. Είναι μια γκριζομάλλα, κατάκοπο, σουφρω­ μένα, μαραζωμένπ, άσφαιρπ ελευθε­ ρία. Διαβάζοντας τούτο το μυθιστόρπμα, αισθάνεται κανείς ότι ναι μεν τέλειωσαν, και ορθά, οι μεγάλες αφπγήσεις που ξαπόστειλαν τόσο κόσμο και τσά­ κισαν τόσες ελευθερίες, αλλά στα θέσπ τους έμεινε ένα φτωχαδάκι κενό, μια μακιγιαρισμένπ μιζέρια, ένα έλ­ λειμμα οραμάτων και ονείρων. Θυμήθηκα τα φράσπ του Ραούλ Βανεγκέμ, «τρεις χιλιάδες τσιμπήματα με καρφί­ τσα, είναι εξίσου θανατπφόρα με τρία χτυπήματα με ρόπαλο». Πλούσιο μυθιστόρπμα, φτωχή ελευθε­ ρία. Δεν ξέρω αν ο Φράνζεν είναι ο νέος Τολστόι, όπως λένε διάφοροι. Πάν­ τως, σίγουρα δεν είναι Ντοστογιέφσκι! 1

Η πλοκή και τα πλοκάμια

ε τη σουηδική αστυνομική μορφή. Από την πρώτη σελίδα μέχρι λογοτεχνία να βρίσκεται στα την τελευταία. Οψη, η πρόσφατη έκδοση Ο Χένινγκ Μάνκελ δεν αποσκοπεί, του νέου μυθιστορήματος του Χέ- λοιπόν, στο να γράψει ένα στεγνό νινγκ Μάνκελ Ματωμένα Ίχνη δεν αστυνομικό μυθιστόρημα, με αρχή, μπορεί να μην συζητηθεί, να μην έρ­ μέση και τέλος, καλό και κακό. Αυτή θει στο προσκήνιο. Ειδικά όταν πρό­ τη φορά πολιτικοποιείται διακριτικά, κειται για τον συγκεκριμένο συγγρα­ προβληματίζει κοινωνικά και διατηρεί φέα που αποτελεί αντιπρόσωπο της το ενδιαφέρον σ’ ένα άλλο επίπεδο. σύγχρονης σουηδικής κουλτούρας κι Είναι αυτά του τα «πλοκάμια», που αν ειδικά όταν αφορά ένα μυθιστόρημα τα ακολουθήσεις, μπορείς να δεις το που απλώνει τα «πλοκάμια» του σε κλασικό μοντέλο της σουηδικής οι­ κατευθύνσεις πέρα από την απλή εξι- κογένειας. Μπορείς να δεις πώς προ­ βάλλεται π αγωνία της μάνας που στο στόρηση της πλοκής. Ο Χένινγκ Μάνκελ αφήνει πίσω χείλος της απελπισίας, με τη ζωή της αυτή τη φορά τον Κουρτ Βαλάντερ, να αιωρείται στο κενό, πιάνεται από τον μοναχικό του αστυνομικό με το το μοναδικό νήμα που μπορεί να τη μελαγχολικό βλέμμα. Αυτή τη φο­ σώσει: αυτό που ακολουθώντας το θα ρά πρωταγωνιστεί η αρχαιολόγος την οδηγήσει στην αλήθεια για τη Λουίζ Κάντορ. Μια γυναίκα βρίσκει ζωή του γιου της. Μπορείς όμως και τον γιο της νεκρό στο διαμέρισμά να δεις πώς το AIDS είναι κάτι πολύ του και ανακαλύπτει τη δεύτερη παραπάνω από μια μάστιγα. Πόσο μι­ κρή αξία έχει η ανθρώπινη ζωή στην ζωή του. Το μυστήριο είναι διάχυτο αλλά έχει Αφρική. Πόσο μακρινά φαντάζουν κάτι το απειλητικό, κάτι που δεν μπο­ όλα αυτά στη ζωή του δυτικού κό­ ρείς να του βάλεις πρόσωπο. Τι γύ­ σμου, κινηματογραφικά. ρευε ο γιος της στη Μοζαμβίκη; Πώς Όμως ο Χένινγκ Μάνκελ έχει ζήσει είναι δυνατόν να είναι φορέας του στην Αφρική, έχει βιώσει αυτές τις AIDS και η ίδια να μην το γνωρίζει; Τι καταστάσεις και δεν περιγράφει, είναι αυτό που ανακαλύπτει στην ούτε στη μία περίπτωση, αυτή της Αφρική και του κοστίζει τη ζωή; μάνας, κάτι υπερβολικό, ούτε στην Πόσο μπλεγμένος ήταν τελικά; Ερω­ άλλη, στην περίπτωση των πολιτικο­ τήσεις στις οποίες η απάντηση δεν οικονομικών συμφερόντων κάτι σου­ δίνεται ευκρινώς. Υπονοείται, υποτί­ ρεαλιστικό. Γράφει απλώς όπως ξέρει θεται, αλλά δεν παίρνει ποτέ τελική ο Χένινγκ Μάνκελ να κάνει. ■

Μ

Έλσα ΚαραγιαννοποΟλου

Χένινγκ Μάνκελ Ματωμένα ίχνη Μετάφραση: Βασιλική Κνήτου Ψυχογιός, 2011 σελ. 368, € 15,50

διβιβλιοκριτική

Αποκάλυψη Τώρα!

Θανάσης Μήνας

δ

52

is _ |

2 Μ

Ντένις Τζόνσον Δέντρο από καπνό Μετάφραση: Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης Πατάκης, 20Π σελ. 747, € 24

εμπειρία του πολέμου του Βιετνάμ συνεχίζει να επηρεά­ ζει καταλυτικά την αμερικα­ νική λογοτεχνία. Το Δέντρο από καπνό (National Book Award 2007) είναι ένα κατεξοχήν πολεμικό μυθιστόρημα, στα χνάρια του Οι γυμνοί και οι νεκροί του Νόρμαν Μαίηλερ, που θεωρείται από πολλούς ως ο άμεσος πρόδρομος του 62χρονου Ντένις Τζόνσον (όπως και ο Μαίηλερ, έτσι κι αυτός έχει δοκι­ μαστεί με επιτυχία τόσο στο δοκίμιο όσο και στη δημοσιογραφία). Στα ελ­ ληνικά κυκλοφορούν τα μυθιστορήματά του Άγγελοι, Τ αστέρια το απο­ μεσήμερο, Φισκαντόρο (όλα από τις εκδ. Ζαχαρόπουλος). Δυστυχώς αμε­ τάφραστη παραμένει μέχρι στιγμής η συλλογή διηγημάτων του Jesus’ Son, ίσως ό,τι πιο συγκλονιστικό έχει γρα­ φτεί για την υποκουλτούρα της πρέζας από την εποχή του Junkie του Ουίλιαμ Μπάροουζ. Ο τίτλος του βιβλίου είναι παρμένος από τη Βίβλο: το Δέντρο του καπνού είναι ένα προμήνυμα της ημέρας που «ο ήλιος θα μετατραπεί σε σκοτάδι, και το φεγγάρι σε αίμα, πριν από τη μεγάλη και φοβερή ημέρα του Κυρίου που έρχεται». Στο μυθιστόρημα του Τζόνσον, ο όρος Δέντρο από καπνό αντιστοιχεί στην ονομασία που χρησι­ μοποιεί ένα κλιμάκιο της CIA, υπό τον συνταγματάρχη Σαντς, κωδικοποιώ­ ντας το σύνολο των ψυχολογικών επι­

Η

χειρήσεων κατά των Βιετκόνγκ -επι­ χειρήσεις που ο χαρακτήρας τους ή η σκοπιμότητά τους κρύβεται εσκεμμένα, από τους ίδιους τους εμπνευστές τους, πίσω από ένα πέπλο ασά­ φειας ή αβεβαιότητας, σαν να μην ξέ­ ρει κανείς τους πραγματικά πολλά. Το μυθιστόρημα, που διατρέχει μια πε­ ρίοδο από το 1963 (κάπου πολύ κοντά στην ημέρα της δολοφονίας του JFK) έως τις αρχές του ’80, σπάει σε δυο με­ γάλες ιστορίες, με κέντρο δράσης τις Φιλιππίνες και το Βιετνάμ. Στην πρώτη κεντρικός ήρωας είναι ο Γουίλιαμ Σκιπ Σαντς, ιρλανδός καθολικός από τη Βοστώνη, συνεργάτης της CLA και ανι­ ψιός του συνταγματάρχη. Ο Σκιπ αρ­ χικά φέρεται πεπεισμένος ότι είναι συνταγμένος με τις δυνάμεις του κα­ λού ενάντια στις δυνάμεις του σκό­ τους, δηλαδή την κομμουνιστική απειλή- είναι ένας ήρωας από τις σελί­ δες της Αποκάλυψης και αντιμετωπί­ ζει τον πόλεμο του Βιετνάμ σαν το πε­ δίο της τελικής σύγκρουσης, σαν τον Αρμαγεδδώνα. Δρώντας υπό τις δια­ ταγές του συνταγματάρχη -ίσως ο πιο επιβλητικός χαρακτήρας του έργου, ο οποίος παραπέμπει στον Κουρτζ των Κόνραντ/Κόπολα- ο Σκιπ θα βιώσει σε όλη της την έκταση την θηριωδία ενός πολέμου στον οποίο, αντίθετα με ό,τι πίστευε, δεν υπάρχουν ευγενικά κίνητρα, παρά μόνο φρίκη και παρά­ νοια. Κάπου στη μέση της θα αρχίσει

να αναρωτιέται αν βρίσκεται όντως με την πλευρά των καλών και θα αρχίσει να κα­ ταρρέει ψυχολογικά την ώρα που βρί­ σκεται σε πλήρη εξέλιξη η μεγάλη επί­ θεση του Τετ -η λυσσασμένη αντεπίθεση των Βιετκόνγκ που ουσιαστικά στοίχισε τον πόλεμο στις ΗΠΑ. Στη δεύτερη πρωταγωνιστούν οι αδελφοί Τςέιμς και Μπιλ Χιούστον από το Φοίνιξ της Αριςόνα, χαρακτηριστικά παραδείγ­ ματα αυτού που οι Αμερικανοί αποκαλούν «λευκά σκουπίδια» (white trash)· ο πρώ­ τος κατατάσσεται εθελοντικά στο πεζικό για να πολεμήσει στις ζούγκλες της Ινδο­ κίνας επειδή δεν έχει τίποτα καλύτερο να κάνει στη ζωή του, ο δεύτερος υπηρετεί στο ναυτικό και ζει σαν αλήτης όπου βρί­ σκει λιμάνι, επειδή επίσης δεν έχει τίποτα καλύτερο να κάνει στη ζωή του. Η επι­ στροφή στην πατρίδα θα είναι τραυμα­ τική και για τους δύο, όπως και για χιλιά­ δες ακόμα βετεράνους του Βιετνάμ - Ιράκ - Αφγανιστάν (είναι φανεροί οι παραλλη­ λισμοί του Τζόνσον), που γύρισαν σε μια πατρίδα που πλέον δεν τους επιθυμούσε. Είναι οι κατεξοχήν αντιηρωικές περσόνες του μυθιστορήματος -άνθρωποι χωρίς επιλογές, που τελικά π μόνη επιλογή που έχουν είναι να γαμήσουν τον εαυτό τους. Παιδί του επονομαζόμενου «βρώμικου ρεαλισμού» (ειδικά του Ρέιμοντ Κάρβερ, τον οποίο είχε καθηγητή στο Πανεπιστή­ μιο της Άιοβα), ο Τζόνσον γράφει γενικά με νεύρο. Η αφήγησή του όμως εδώ προ­ κύπτει σκόπιμα υπνωτιστική, ψυχεδελική, στο πνεύμα της εποχής στην οποία αναφέρεται το βιβλίο. Δεν γίνεται ξεκάθαρο αν παρακολουθούμε τα πραγματικά βή­ ματα των ηρώων ή αν οι ίδιοι αυτοί ήρωες πέφτουν θύματα μιας συλλογικής παρα­ πληροφόρησης ή παραίσθησης -ας μην ξεχνάμε ότι ο πόλεμος του Βιετνάμ ήταν ένας πόλεμος γεμάτος ροκ-εν-ρολ και LSD. Ο Τζόνσον εισχωρεί στην Καρδιά του σκότους και φτιάχνει ένα Μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα. I

ΑΝΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΙΣΡΙΖΕΣ ΤΗΣ

δ:βιβλιοκριτική ΠΟΙΗΣΗ

Αποχαιρετισμοί

Πάννης Δούκας

2 5

Γιάννης Βαρβέρης Βαθέος γήρατος Κέδρος, 2011 σελ. 96

Γιάννης Βαρβέρης (19552011), ένας από τους πιο ιδι­ αίτερους ποιητές της Μετα­ πολίτευσης, έφυγε από τη ζωή στις 25 Μαΐου, στο πίσω κάθισμα ενός ταξί εικόνα, θα λέγαμε, βγαλμένη από τους στίχους του. Κριτικός θεάτρου και δραστήριος μεταφραστής, ιδίως θεα­ τρικών κειμένων, αρχαιοελληνικών και νεότερων, έχτισε τα τελευταία τριάντα έξι χρόνια, με τη λοξή και ανό­ θευτη ένταξή του στον κόσμο, ένα στέρεο ποιητικό οικοδόμημα, θεμε­ λιωμένο στον ιδιωτικό βίο και την πο­ λύπλευρη λόγια παιδεία του. Από το Ένιραντασία καί λόγω του 1975 έως και το ακροτελεύτιο Βαθέος γή­ ρατος, το έργο του διατρέχουν θεμα­ τικοί άξονες που επαναπροσδιορίζον­ ται και επαναδιατυπώνονται από βι­ βλίο σε βιβλίο: η ποιητικά μετουσιωμένη μαζική κουλτούρα, το αστικό το­ πίο, η θρησκευτική δυσπιστία -που αποκορυφώθηκε σε πολεμική στην προπέρσινη συλλογή του, Ο άνθρω­ πος μόνος- η μυθολογία του οικογε­ νειακού πυρήνα και η συγκατοίκηση με τον θάνατο -οι τελευταίοι δύο είναι εκείνοι που κυριαρχούν στο Βαθέος γήρατος. Η συλλογή μπορεί να διαβαστεί ως αποχαιρετισμός στη μητέρα του ποι­ ητή, που και αυτή πέθανε πρόσφατα σε πολύ προχωρημένη ηλικία -εξ ου και ο τίτλος. Η μητρική μορφή εμφα­

Ο

νίζεται συχνά στην ποίηση του Βαρβέρη- εξάλλου ο αποχωρισμός έχει προ πολλού προδιαγράφει -βλ. το «Πρωθύστερο για σένα» από τη συλ­ λογή Ο θάνατος το στρώνει (1986). Το βιβλίο όμως αυτό αποδείχθηκε και πολλαπλός αποχαιρετισμός και του ίδιου του Βαρβέρη, στη ζωή και στην ποίηση. Τραγική ειρωνεία; Ίσως για τον ανυποψίαστο αναγνώστη- διότι ο δημιουργός, με γνώση πρόωρη, ίσως εξαρχής, είχε κατακτήσει την έκ­ φραση του υπαρξιακού μειδιάματος. Το ύφος, σαν μουσική δωματίου, ακούγεται μεστό και ακριβές, με τη στιλπνότητα της κατακτημένης ωρι­ μότητας. Στα εβδομήντα τέσσερα, σύντομα κατά κύριο λόγο, ποιήματα του βιβλίου βλέπουμε να συνοψίζονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όλης του της πορείας: μονοθεματικός και ανοιχτός την ίδια στιγμή σε πάμηολλες παραλλαγές, με υπομνήσεις καβαφι­ κές και την έκδηλη παρουσία του θα­ νάτου, η προβολή του οποίου επισκιά­ ζει τη ζωή. Τα γηρατειά, η φθορά του σώματος, τα αντικείμενα που θυμίζουν κτερίσματα, μια ακινησία οικιακή που επιτρέπει να ακουστεί και το παραμι­ κρό θρόισμα των συναισθημάτων, η συγγένεια, τέλος, άλλοτε στις τρυφε­ ρές σκηνές της πένθιμης καθημερινό­ τητας άλλοτε με μια κάποια -ενσυνεί­ δητη- νοσηρότητα: «Έλα όχι, μη φο­ βάσαι, ποίημα ήταν, / μη φοβάσαι». ■

Μαργαρίτα Καραπανου

^ Μ Α Ρ Γ Α Ρ Ι Τ Α IW m

n ζωή είναι αγρίως απίθανη

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ ΩΚΕΑΝΙΔΑ

www.oceanida.gr

δ:βιβλιοκριτική

Ο Ούγκο Φόσκολο ξανά στο προσκήνιο

Πύργος Ανδρειωμένος

δ

56 2 2 μ

Διονύσης Ν. Μουσμούτης Ούγκο Φόσκολο: Ιστορικά και βιογραφικά παραλειπόμενα Τρίμορφο, 2010 σελ. 271, € 15,50

ου κάκου Φράγκο θέλουν να ουργού Τζούλιο να συνταχθεί μια πλή­ σε κάμουνε/πω ς είσ’Ελληνας ρης και ακριβής βιογράφηση του τα Μνήματα φωνάζουνε, στι- Ούγκο, που τελικά δεν ευοδώθηκε, χουργούσε ο Αντώνιος Μαρτελάος για αφού ο μεν Τζουζέππε Πέκκιο δημο­ τον συμπατριώτη του Νικόλαο Ούγκο σίευσε στα 1830 μια τέτοια βιογραφία, Φόσκολο, που από τα χρόνια εκείνα κάθε άλλο παρά «αμερόληπτη», και ο κατείχε περίοπτη θέση στον ιταλικό πολύς Αιμίλιος Τυπάλδος αποδείχ­ Παρνασσό. Και πραγματικά: η χαμένη θηκε απλώς «επίδοξος βιογράφος» για την ελληνική λογιοσύνη, και αντί­ του, μολονότι είχε στην κατοχή του στοιχα κερδισμένη για την ιταλική, πα­ πολύτιμο υλικό σχετικά με τον Φό­ τρότητα του Φόσκολο υπήρξε πάν­ σκολο. τοτε διεκδικούμενη από την επτανη­ Με τη μεταθανάτια «τύχη» υλικών σιακή (ιδίως δε τη ζακυνθινή), που δεν «καταλοίπων» που σχετίζονται με τον έπαψε να τον θεωρεί «έναν από τους πατριώτη ποιητή ασχολούνται οι τρεις γενάρχες της», παρότι δεν παρέδωσε επόμενες συμβολές του Μουσμούτη. Στην πρώτη εξ αυτών παραθέτει διε­ κάποιο αξιόλογο έργο στα ελληνικά. Για τούτο και δεν εκπλήσσεται κανείς ξοδικά τις καθυστερημένες και ατελέ­ με το τελευταίο βιβλίο του ςακυνθινού σφορες προσπάθειες των Ζακυνθίων ερευνητή Διονύση Ν. Μουσμούτη, να μεταφερθούν τα οστά του από την στο οποίο επιχειρεί να αναδείξει μια Αγγλία στο γενέθλιο νησί του, σύμ­ σειρά ζητήματα τα οποία σχετίζονται φωνα με την επιθυμία που είχε εκπρωτίστως με τη βιογραφία και τη με­ φράσει προς τον φίλο και συγγενή του ταθανάτια «τύχη» του σπουδαίου συν­ Διονύσιο Βούλτσο, ήτοι να ενταφια­ τοπίτη του. Αρχικά επιζητά να ξεκα­ στεί «υποκάτω τινών σβόλων χώμα­ θαρίσει το γενεαλογικό δέντρο της οι­ τος της ελληνικής μητρικής γης», θυ­ κογένειας του Φόσκολο, παρέχοντας μίζοντας την καταληκτήρια απόφανση παράλληλα σημαντικές πληροφορίες του μαθητή του Ανδρέα Κάλβου στον για τους γονείς του, τα αδέλφια του, «Φιλόπατρι»· ωστόσο, αν αυτό στά­ την κόρη του και τον ίδιο, από τις θηκε τελικά δυνατόν για τα κόκκαλα οποίες εντύπωση προξενεί το άδοξο του ποιητή των Ωδών, δεν υλοποι­ (έως τραγικό) τέλος αρκετών προσώ­ ήθηκε για εκείνα του μεγάλου δασκά­ πων του στενού οικογενειακού του πε­ λου του, του οποίου τα απομεινάρια ριβάλλοντος. Εν συνεχεία, αναφέρεται μεταφέρθηκαν στη Santa Croce της στην αγωνία της Κουιρίνα Μοτσένι- Φλωρεντίας, δίπλα σε αυτά του «πα­ Ματζόττι και του αδελφού του δημι­ τριάρχη» Δάντη. Στην επόμενη ο συγ­

Τ

γραφέας κάνει λόγο για το σπίτι στην πόλη της Ζακύνθου, όπου ο Φόσκολο διέμεινε από το 1780 έως το 1785, το οποίο αγοράστηκε και ανακαινίστηκε από τον Δήμο Ζακυνθίων, για να εγ­ κατασταθεί εκεί η περίφημη Φοσκολιανή Βιβλιοθήκη, ίσαμε την κατα­ στροφή της, στις 6.11.1940, από τους βομβαρδισμούς (φευ!) των Ιταλών, οι οποίοι, λίγα χρόνια πρωτύτερα (τον Νοέμβριο του 1927), γιόρταζαν πανη­ γυρικά, από κοινού με την ελληνική πολιτεία, την εκατονταετηρίδα του ποιητή των Τάφων, όπως δείχνει ένας μεγάλος αριθμός από τα λήμματα της βιβλιογραφίας που συγκεντρώνει ο Μουσμούτης από δεκαεπτά εφημερί­ δες και εννέα περιοδικά των Αθηνών, στο διάστημα Οκτώβριος 1926 - Ια­ νουάριος 1928. Στην τρίτη περιγράφει την ατελέσφορη πρωτοβουλία του ιταλού φιλέλληνα Αντριάνο Κολότσι να εντοιχιστεί στην πρόσοψη της πιο πάνω οικίας του Φόσκολο μαρμάρινο ομοίωμά του και μια αναμνηστική πλάκα. Τέλος, στην πρόσληψη του δημιουρ­ γού αναφέρονται δύο από τα κεφά­ λαια του βιβλίου. Στο ένα από αυτά γί­ νεται λόγος για μια λανθάνουσα ή χα­ μένη μετάφραση των Τάφων, με βάση όσα παραδίδονται στις υπό τον τίτλο «Κυκεών» χειρόγραφες σημειώσεις του λογίου Αντωνίου Μανούσου, για τον ταραχώδη βίο του οποίου παρατί­ θενται πολλές αξιοπρόσεκτες πληρο­ φορίες. Στο επόμενο, που ενδεχομέ­ νως είναι και το πιο ενδιαφέρον του βι­ βλίου, συζητούνται η αντιπαράθεση του Νίκου Κατηφόρη με τον Πέτρο Πι­ κρό, μέσα από τις στήλες του Ριζο­ σπάστη (27-29.11.1927), και οι από­ ψεις του δευτέρου για τον ζακυνθινοιταλό ποιητή, δημοσιευμένες στα δύο πρώτα τεύχη της Νέας Επιθεώρησης, ενώ ήταν έγκλειστος στις φυλακές

Συγγρού- επρόκειτο, πράγματι, για ακραίες και άδικες κρίσεις για έναν δη­ μιουργό που η ζωή του θα μπορούσε να ταιριάζει απόλυτα με τις αναζητή­ σεις της λογοτεχνικής κριτικής της αριστερός μια δεκαετία αργότερα, αλλά δεν ήταν συμβατή με το μοντέλο που ο Πικρός ακολουθούσε στον εορ­ τασμό της εκατονταετηρίδας του Φό­ σκολο. Ωστόσο, η διαφορετική προ­ σέγγιση του Κατηφόρη θα μπορούσε πολλά να δείξει ως προς τις πνευματι­ κές και ιδεολογικές ζυμώσεις που συντελούνται στο συγκεκριμένο χώρο κατά τα χρόνια αυτά. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με παραρ­ τήματα, τα οποία περιλαμβάνουν άρ­ θρο του Α. Μαρτζώκη για το σπίτι του Φόσκολο στη Ζάκυνθο, αίτηση του ποιητή προς τον στρατηγό του Υπουρ­ γείου Πολέμου (1814), δύο πολύστιχα ιταλικά ποιήματα γι’ αυτόν (των Luigi Ignazio Marzocchi και Constantino Messala, με ελληνικές μεταφράσεις και σχόλια), καθώς και με εκτενέστατη βιβλιογραφία, ευρετήριο προσώπων, κατατοπιστική ιταλική περίληψη, έν­ τιμη παράθεση των πηγών της πλού­ σιας και σπάνιας εικονογράφησης που παρατίθεται και, ως ένθετο, με πίνακα των εν Ζακύνθω συγγενών του ονο­ μαστού δημιουργού. Από όσα ηροηγήθηκαν, προκύπτει ότι τα βασικά θέματα του βιβλίου καλύ­ πτουν ποικίλες όψεις της βιογραφίας και της επιβίωσης του Φόσκολο, οι οποίες μπορεί να φαντάζουν, εκ πρώ­ της όψεως, ήσσονος σπουδαιότητας, αλλά δεν παύουν να συμπληρώνουν την αρκετά παραμελημένη στην Ελ­ λάδα εικόνα του. Όπως συμβαίνει με τις εργασίες του Μουσμούτη, και εδώ, η έμφαση στη λεπτομέρεια συνται­ ριάζεται με την άρτια βιβλιογραφική ενημέρωση και τη γλαφυρή αφή­ γηση. 1

δ:βιβλιοκριτική

Οι «εθνικόψρονες» στο τρίκυκλα..

Σπύρος Κακουριώτης

Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μ ακεδονία, 1945-1974 Πρόλογος: Πολυμερής Βόγλης Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011 σελ. 526, € 24,00

γαίνοντας από τις στάχτες του Β' Παγκοσμίου πολέμου, οι πρώην κατεχόμενες από τη ναςιστική Γερμανία ευρωπαϊκές χώ­ ρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με την επείγουσα ανάγκη ανασυγκρότησης και επανανομιμοποίησης του κρά­ τους. Η απαραίτητη απόδοση δικαιο­ σύνης και η τιμωρία όσων συνεργά­ στηκαν με τον κατακτητή έφερε τις νέες αρχές μπροστά στο δίλημμα είτε να προχωρήσουν σε μαζικές εκκαθα­ ρίσεις των δωσίλογων και, με τον τρόπο αυτό, να αφήσουν χώρο σε εκτεταμένες αντεκδικήσεις και αυτο­ δικίες είτε, όπως και έγινε, να επιλέξουν την «συνέχεια του κράτους», τι­ μωρώντας, συχνά με επιείκεια, τις πε­ ρισσότερο κραυγαλέες υποθέσεις συ­ νεργασίας με τους Ναζί. Και στην Ελλάδα η ποινική τιμωρία του δωσιλογισμού συνδέθηκε άρρη­ κτα με τους μεταπολεμικούς πολιτι­ κούς σχεδιασμούς, με τη διαφορά ότι η εμπλοκή της χώρας, ήδη από τον Δεκέμβριο του 1944, σε έναν αιμα­ τηρό εμφύλιο έδωσε την ευκαιρία στη συντριπτική πλειονότητα όσων κατά τη διάρκεια της Κατοχής είχαν «γερμανοντυθεί» να βουτήξουν στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ του αντικομμουνισμού και, με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο να γλυτώσουν από την επαγγελλόμενη από την πρώτη μετακατοχική κυβέρνηση νέμεση αλλά

Β

και, πολλοί από αυτούς, να επανενεργοποιηθούν στον δημόσιο στίβο, παίρνοντας τη θέση τους στην πλευρά των «εθνικοφρόνων» απέ­ ναντι στα «μιάσματα»... Στην ανά χείρας μελέτη του, ο ιστο­ ρικός Δορδανάς εξετάζει τις τύχες των ένοπλων συνεργατών του κατα­ κτητή στη Μακεδονία, πιάνοντας το νήμα της αφήγησης, για όσους από τους «πρωταγωνιστές» του επιβίω­ σαν των συγκρούσεων με τον ΕΛΑΣ, εκεί που το άφησε στο πρώτο μέρος της δίτομης αυτής έρευνας (Έλληνες εναντίον Ελλήνων, Επίκεντρο 2006). Στηριγμένος σε πλούσιο αρχειακό υλικό από πηγές που για δεκαετίες ήσαν ερμητικά κλειστές, όπως οι φά­ κελοι των Ειδικών Δικαστηρίων Δω­ σίλογων ή τα αρχεία των φυλακών, αναζητεί τα ίχνη τους, καταγράφον­ τας την πορεία τους μέχρι το 1974, καθώς και τις «τεχνικές επιβίωσης» που επέτρεψαν στους περισσότερους να αποφύγουν τη Δικαιοσύνη, αλλά και σε πολλούς να εηανεμφανισθούν, με μικρότερο ή μεγαλύτερο ρόλο στο δημόσιο βίο -με χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα αυτό του «φον» Γιοσμά, που με την παρακρατική οργά­ νωση «αντιστασιακών» την οποία συ­ νέστησε ενεπλάκη στη δολοφονία Λαμπράκη, στην οποία ο συγγρα­ φέας αφιερώνει ένα από τα γλαφυ­ ρότερα κεφάλαια του βιβλίου. 1

Ζ Ω Η ΜΟΥ, ΕΣΥ... ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΡΟΥ Ο χρόνος κυλά, χα δευτερόλεπτα τρέχουν και η ζωή... συνεχίζεται. Πάντα! Μ ε ήλιο ή με βροχή, με γέλιο ή με δάκρυ, με κάποιους να φεύγουν και με άλλους να έρχονται, η ζωή παίρνει τις μοίρες αγκαλιά και συνεχίζει το ταξίδι... Εγώ είμαι η Αννέζα και στη ζωή μου δεν έλειψαν τα βάσανα, τα δάκρυα κι ο θάνατος. Ό σ ο ι βρέθηκαν στο δρόμο μου ρούφηξαν όλη μου την ενέργεια και μάδησαν όλα τα φύλλα της ψυχής μου.Όμως, παρά τα τόσα χρόνια που είμαι σ' αυτή τη γη, δε δέχομαι να καθορίσει κανείς και τίποτα τη ζωή μου. Υπήρξαν φορές που έχασα τον έλεγχο του τιμονιού. Υπήρξαν φορές που το πηδάλιο της ζωής μου το πήραν στα χέρια τους άλλοι. Ωστόσο η καπετάνισσα είμαι πάντα εγώ και εγώ είμαι εκείνη που θα χαράζει πάντα την πορεία.

Κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν σ ε ό λ α τα β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α

D Α ΙΝ ΙΓ Μ Α -ΙΣ Π Ε Τ Α Λ Ο Υ Δ Α Σ Υ ΣΤΟΥΦΗ ένα, μια πανέμορφη μιγάς από το Κονγκό, πός ίου παράνομου έρωτα ενός Έλληνα ικήρυκα και μιας Αφρικανής, πέφτει θύμα γωγής αφού πρώτα δίνει μυστικά στον Ντίνο >ειρίου, ιδιωτικό ντετέκτιβ, ένα δυσνόητο γράμμα της έχει αφήσει η μητέρα της προτού πεθάνει, ε να το φυλάξει. Λίγες ώρες μετά την απαγωγή, ττυνομία ανακαλύπτει σε έναν γκρεμό σκοτωμένη γυναίκα... Το Α ίνιγμα της Πεταλούδας, αινούριο μυθιστόρημα της συγγραφέως περιπετειώδους, μας παρασύρει με τον καταιγιστικό μό της αφήγησης, τις ανατροπές και τις μαγευτικές ινες του, κρατώντας αδιάπτωτο το ενδιαφέρον 3ΐ την τελευταία σελίδα.

ΕΚΔΟ ΤΙΚ Ο Σ Ο ΡΓΑ Ν ΙΣΜ Ο Σ Λ ΙΒΑ Ν Η w w w .l i v a n i s .g r

διβιβλιοκριτική

Το βαλκανικό παζλ

Μαρία Αποστόλου

2 Ivan llchev 2 Έχει δίκιο η πατρίδα μ

μου; Η προπαγάνδα των βαλκανικών κρατών (1821-1923) Επιμέλεια: Ιάκωβος Μιχαηλίδης Επίκεντρο, 2011 σελ. 624, € 28

παρούσα μελέτη του βούλγαρου ιστορικού Ιβάν Ίλτσεφ περιγράφει τους προπαγαν­ διστικούς μηχανισμούς που δημι­ ούργησαν τα βαλκανικά κράτη από τη σύστασή τους έως και το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να επηρεάσουν την παγκό­ σμια κοινή γνώμη, και ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή, για το δίκαιο των επιχει­ ρημάτων και των αγώνων τους. Ο Ίλ­ τσεφ χρησιμοποιεί σημαντικό αρχει­ ακό υλικό και μια ογκώδη βιβλιογρα­ φία προκειμένου να ανασυνθέσει και να αναλύσει τους μηχανισμούς της προπαγανδιστικής τακτικής. Είναι εν­ διαφέρον να παρατηρήσει κανείς τους πακτωλούς χρημάτων που διέ­ θεσαν οι ενδιαφερόμενοι τόσο προς το εσωτερικό όσο και προς το εξω­ τερικό προκειμένου να συγκροτή­ σουν ομάδες που θα διάκεινται φι­ λικά προς τις απόψεις τους, αποτελούμενες από πολιτικούς, διπλωμά­ τες, ιστορικούς, γεωγράφους, δημο­ σιογράφους. Μυστικά κονδύλια από τα Υπουργεία Εξωτερικών χρησιμο­ ποιήθηκαν προκειμένου να επηρεα­ στούν σημαντικοί παράγοντες που επηρέαζαν την πολιτική των Μεγά­ λων Δυνάμεων, αλλά και διαμόρφω­ ναν την κοινή γνώμη στις ξένες πρω­ τεύουσες, καθώς και οργανώσεις φοιτητών και σωματεία αποδήμων και προσφύγων. Ιδιαίτερα μετά τον

Η

Κριμαϊκό Πόλεμο και κατά τη διάρ­ κεια της Ανατολικής Κρίσης ο αγώ­ νας εντάθηκε. Σημαιοφόροι της προπαγανδιστικής εκστρατείας των χωρών τους βρί­ σκονταν συνήθως οι πρωθυπουργοί, οι οποίοι συχνά «προσπαθούσαν να πείσουν τον ένα ή τον άλλο δημοσιο­ γράφο να γράψει λίγα ευχάριστα λό­ για για τη χώρα του έναντι κατάλλη­ λης αμοιβής». Στο ίδιο πλαίσιο και οι βασιλιάδες των βαλκανικών κρατών διέθεταν αφειδώς χρήματα σε ξένους δημοσιογράφους για να επαινούν τη χώρα τους, αλλά και τους ίδιους προ­ σωπικά. Τους παραπάνω παράγοντες συνέδραμαν και τα ακαδημαϊκά ιδρύ­ ματα των βαλκανικών χωρών, όπως οι Ακαδημίες Επιστημών και τα πα­ νεπιστήμια. Σχολιάζοντας την αποτελεσματικότητα της προπαγάνδας, ο Ίλτσεφ παρατηρεί πως αυτή λειτούρ­ γησε απλώς υποβοηθητικά σε παγιωμένες γεωστρατηγικές επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων, παρέχοντάς τους επιχειρήματα προκειμένου να δι­ καιολογήσουν την πολιτική τους. Όσον αφορά, τέλος, τις συνέπειες της προπαγανδιστικής δράσης στις ίδιες τις βαλκανικές κοινωνίες, καταλήγει ο Ίλτσεφ, στην πραγματικότητα βάθαι­ ναν το χάσμα ανάμεσα στους λαούς, αφού υπερέβαλλαν και καθιέρωσαν τα ήδη υπάρχοντα αρνητικά στερεό­ τυπα του ενός για τον άλλο. ■

Τι είναι δημοκρατία

ι είναι άραγε δημοκρατία σή­ μερα; Ποιο καθεστώς θεω­ ρείται δημοκρατικό; Είναι τα κοινοβουλευτικά συστήματα δημο­ κρατικά ή μήπως η άμεση δημοκρα­ τία -που έχει γίνει προσφάτως της μόδας στις πλατείες των αγανακτισμένων- είναι η κορυφή της δημο­ κρατίας; Ο Τσαρλς Τίλλυ, μελετώ­ ντας επί χρόνια τα καθεστώτα πολλών χωρών, κατέληξε ότι σημασία δεν έχει ο τίτλος του καθεστώτος, αλλά οι σχέ­ σεις πολίτη και κράτους. Κατά τον Τίλλυ, δημοκρατία είναι εκείνο το πο­ λιτικό καθεστώς όπου οι σχέσεις ανά­ μεσα στο κράτος και στους πολίτες διέπονται από ευρεία, ισότιμη, ασφαλή (δηλαδή προστατευμένη) και αμοιβαίως δεσμευτική διαβούλευση. Δημοκρατία είναι για τον Τίλλυ ένα καθεστώς συνεχούς διαβούλευσης. Δεν είναι ούτε ένας ιδανικός στόχος ούτε, πολύ περισσότερο, μια ιδεολο­ γική αφετηρία. Η δημοκρατία είναι ένας κινούμενος στόχος προς τον οποίο κατευθύνονται ή απομακρύ­ νονται τα καθεστώτα. Οι προδιαγρα­ φές που θέτει ο Τίλλυ για τη δημο­ κρατία μπορεί να μας εκπλήξουν. Για παράδειγμα, συγκρίνει το καθεστώς του Καζακστάν με αυτό της Τζα­ μάικα. Το μεν πρώτο έχει στα λόγια ένα πολύ δημοκρατικό Σύνταγμα, όλα τα άρθρα του προφυλάσσουν τους πολίτες. Αντιθέτως, η Τζαμάικα

Τ

έχει ένα κοινοβουλευτικό καθεστώς υπό βρετανικό έλεγχο και σαφώς, θε­ ωρητικά τουλάχιστον, είναι λιγότερο δημοκρατικό. Κι όμως η οργάνωση Freedom House που αξιολογεί τις δη­ μοκρατικές επιδόσεις των χωρών δί­ νει στο Καζακστάν τον βαθμό 7 (πολύ χαμηλό) με άριστα το 1, ενώ στη Τζαμάικα δίνει τον βαθμό 2, μιας και εκτιμά ότι τα πολιτικά δικαιώματα προστατεύονται, οι πολιτικές ελευ­ θερίες είναι ουσιαστικές και ο λαός της Τζαμάικα μπορεί να αλλάξει την κυβέρνησή του όποτε θέλει, ενώ ο αντίστοιχος του Καζακστάν έχει φαλκιδευμένη από τον Ναζαρμπάγιεφ δημοκρατία. Πότε επιτυγχάνει ο εκδημοκρατισμός ενός συστήματος; Τρεις είναι κατά τον Τίλλυ οι διαδικασίες που εξα­ σφαλίζουν πορεία προς τη δημοκρα­ τία: τα δίκτυα εμπιστοσύνης, η κατηγορική ανισότητα και τα αυτόνομα κέντρα εξουσίας. Τα δίκτυα εμπιστο­ σύνης είναι οι πόσης φύσεως ομαδο­ ποιήσεις σε μια κοινωνία από τις θρη­ σκευτικές ομαδοποιήσεις έως τις συ­ νωμοτικές οργανώσεις. Αν αυτά τα δίκτυα ενσωματώνονται στο πολιτικό σύστημα, τότε ο εκδημοκρατισμός είναι εφικτός. Η κατηγορική ανισό­ τητα αφορά όλες εκείνες τις διαφο­ ροποιήσεις και ταυτότητες που οφεί­ λονται σε διαφορετικό φύλο, φυλή, θρησκεία, τάξη, κάστα κ.τ.λ. Αν αυ-

Πάννης Ν. Μπασκόζος

Charles Tilly Δημοκρατία Εισαγωγή - Επιμέλεια: Παντελής Λέκκας Μετάφραση: Κώστας Θεολόγου Gutenberg, 2011 σελ. 358, € 22,50

δ : βιβλιοκριτική τές οι ανισότητες εκφράζονται στη δημοκρατία με διαφορετικά δικαιώ­ ματα και υποχρεώσεις, τότε ο εκδη­ μοκρατισμός είναι αδύνατος. Θα ανα­ ρωτηθεί κάποιος πώς μπορούν να εξαλειφθούν αυτές οι ανισότητες σε ένα σύγχρονο καπιταλιστικό σύ­ στημα. Ο Τίλλυ λέει ότι οι ανισότητες αυτές δεν εξαλείφονται αλλά, επειδή στις σύγχρονες κοινωνίες οι ιδιότη­ τες του πολίτη, του εργαζόμενου και του καταναλωτή συμπίπτουν, αυτό αποτελεί μια αναγκαία (αλλά όχι ικανή) πίεση προς εκδημοκρατισμό. Τέλος, στα αυτόνομα κέντρα εξου­ σίας, κατά τον Τίλλυ, περιλαμβάνον­ ται όλοι εκείνοι οι φορείς εξουσίας που δρουν πέραν του θεσμικού πλαι­ σίου, τουτέστιν οι παραστρατιωτικές και παραθρησκευτικές οργανώσεις, πολιτικές φατρίες, επιχειρηματικά παράκεντρα, κ.ά. Αν η εξουσία αυ­ τών περισταλεί ή απαλειφθεί, τότε ο εκδημοκρατισμός έχει σοβαρές πι­ θανότητες επιτυχίας. Ποιος είναι ο Τίλλυ

δ

62

Ο Τσαρλς Τίλλυ δεν ταυτίστηκε με κανέναν από τους μεγάλους κοινω­ νιολόγους, αλλά παρέμεινε ένας ανε­ ξάρτητος κοινωνιολόγος που το μόνο ενδιαφέρον του ήταν η πραγματική δημοκρατία και όχι η θεωρία για τη δημοκρατία. Ο Τσαρλς Τίλλυ γεννή­ θηκε το 1929 στην κωμόπολη Λομ­ βαρδία της Πολιτείας Ιλλινόι και πέθανε στις 29 Απριλίου 2008. Σπού­ δασε κοινωνιολογία στο Πανεπιστή­ μιο της Υόρκης του Ιλλινόι, στην Οξ­ φόρδη, στο γαλλικό Καθολικό Πανε­ πιστήμιο της Ανζέρ και στο Χάρβαρντ όπου έγραψε τη διδακτορική του διατριβή. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εργάστηκε σε αρκετές δουλειές, αποκτώντας την αναγκαία εμπειρία που θα του χρησίμευε στην

επιστημονική και πολιτική δραστηριότητά του. Δούλεψε ως καθαριστής κτιρίων, οικοδόμος, εφημεριδοπώ­ λης, νυχτοφύλακας, ακόμη και ως ερευνητής σε ψυχιατρικό νοσοκο­ μείο. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια Dela­ ware, Harvard, MIT, Toronto, Michi­ gan, καθώς και στη Νέα Σχολή για την Κοινωνική Έρευνα της Νέας Υόρκης. Από το 1996 είναι διακεκριμένος καθηγητής Κοινωνικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης και μέλος του διδακτι­ κού- ερευνητικού προσωπικού των Τμημάτων Κοινωνιολογίας και Πολι­ τικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου. Μεταξύ άλλων έγραψε τα εξής ση­ μαντικά βιβλία: The Vendee: A Soci­ ological Analysis o f the Counter-rev­ olution o f 1793 (1964), From Mobi­ lization to Revolution (1978), The Contentious French (1986), Coer­ cion, Capital, and European States, AD 990-1992 (1990), [ελληνική έκ­ δοση: Εξαναγκασμός, κεφάλαιο και ευρωπαϊκά κράτη 990-1992 μ.Χ., με­ τάφραση- επιμέλεια: Μανούσος Μαραγκουδάκης, εκδόσεις Κυρομάνος, 2008], European Revolutions, 14921992 (1993), Dynamics o f Contention (με Doug McAdam and Sidney Tarrow) (2001), Contention & Democ­ racy in Europe, 1650-2000 (2004), From Contentions to Democracy (2005), Identities, Boundaries, and Social Ties (2005) Trust and Rule (2005) , Why? (2006), Oxford Hand­ book o f Contextual Political Analysis (2006) , Contentious Politics (με τον Sidney Tarrow) (2006), Regimes and Repertoires (2006), Credit and Blame (2008), Contentious Perfomances (2008), Social Movements, 17682008, (Κοινωνικά Κινήματα, 17682004, από τις εκδόσεις Σαββάλας σε μετάφραση Θανάση Τσακίρη). 1

ΠΑΥΛΟ!„ "ΑΝΤΖΕΛΑ:

Παύλος Λάμπρος

Η ΑΝΤΖΕΛΑ ΟΔΙΑΒΟΛΟΣ ΚΙ ΕΓΩ Διηγήματα Η εικονογράφηση του βιβλίου έγινε από την ζωγράφο και ποιήτρια Μυρτώ Βρανά

Μερικοί από τους ήρωες αυτών εδώ τω\ διηγημάτων αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατόν π ένας οποιοσδήποτε νους, ανθρώπου ή ζώου, ή ακόμα και εξωγήινου, να μπορεί να συλλάβει, να κάνει μια οποιαδήποτε σκέψη, αφού ο εγκέφαλος που υποτίθεται πως επεξεργάζεται τους διαφόρους ερεθισμούς από τους οποίους προκαλούνται οι σκέψεις, αποτελείται αυτός ο εγκέφαλος από μόρια, τα μόρια αι πυρηνικά άτομα και τα τελευταία από διάφορα μικροσωματίδια που το καθένα απέχει από το αμέσως επόμενό του χιλιάδες ή εκατομμύρια φορές τη διάμετρό του, ο χώρος δηλαδή μεταξύ των πυρηνικών ατόμων ή και σωματιδίων είναι κενός από σωματίδια, όπως ακριβώς και η δομή οποιοσδήποτε μικροσωματιδίου, που αποτελείται από άλλα σωματίδια που απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους. Το ίδιο συμβαίνει και όταν δεχόμαστε σωματίδια από μια ορισμένη ακτινοβολία (π.χ. τα φωτόνια, ηλεκτρόνια κλπ. που, ερχόμενα από 'να αμάξι, μας πληροφορούν πως αυτό το αμάξι είναι λ.χ. μπλε), οπότε κενό (: αυτό των σωματιδίων από το χρώμα του αμαξιού) πάνω σε κενό (: αυτό των εγκεφαλικών μας κυττάρων) πώς να επιδράσει και πού; ,ν ·, Το ίδιο συμβαίνει και με την κίνηση και τον χρόνο, που δεν μπορούμε να πάμε πουθενά και σε κανένα χρόνο επειδή πάντα είμαστε υποχρεωμένοι να διανύουμε, πρώτα απ' όλα, τη μικρότερη απόσταση, χωρική ή χρονική, οπότε πάντοτε μηδενικές χρονοχωρικές αποστάσεις θα διανύουμε, μένοντας ουσιαστικά στην ίδια θέση, εκτός και εάν αυτή τη χρονοχωρική στιγμή, που ισούται με το μηδέν, την πολλαπλασιάσουμε με το Άπειρο, οπότε αυτό το γινόμενο μας δίνει κάτι διαφορετικότερο του μηδενός.Όμως αυτό το Άπειρο ο άνθρωπος ρ δεν μπορεί να το «χειριστεί», γιατί πάντοτε μετρήσιμες αποστάσεις είναι υποχρεωμένος να διανύει, εκτός και εάν «δανεισθεί» μεσ' απ' την ίδια την ψυχή αυτού του συστελλόμενου, πλέον, Σύμπαντος, που στο μέγιστο βαθμό της συστολής του ταυτίζεται με το Μηδέν, ένα Μηδέν όμως που μέσα του διαθέτει άπειρη δομή, απειρική συχνότητα, απ' όπου παίρνουν και τα διάφορα ζωντανά για να μπορούν να εκτελούν χρονοχωρικές κινήσεις. Γιατί μετά τη φάση του διαστελλόμενου Σύμπαντος, που τώρα διανύουμε, θα επακολουθήσει η συστολή του μέχρι το Απόλυτο Μηδέν του, οπότε μέσα σ' αυτό το λεγόμενο zero point παρατηρούνται οι κβαντικές κυμάνσεις μηδενικού εύρους, έχουμε να κάνουμε δηλαδή μ' ένα Μηδέν που πάλλει απ' το Άπειρο της συχνότητάς του. Ναι, αλλά τότε, μέσα σ' αυτό το άκρον άωτον της συστολής του Σύμπαντος, κατοικοεδρεύει ένας διαφορετικότερος από τα παραπάνω Νους, Αυτός ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ που μας ονειρεύεται, γιατί μονάχα αν από κατιτί Ανδρέου Μεταξά 28, Αθήνα, 106 81 δικό Του, όπως είναι αυτό το όνειρό Του, πάρουμε Τηλ.: 210 38 25 485, fax: 210 38 41 171, εμείς στοιχείο Του, μπορούμε να ξεπεράσουμε email: dodonibooks@otenet.gr τη μηδενική χρονοχωρική οντότητα.

δ:βιβλιοπαρουσίαση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Βασίλης Βασιλικός

ΠΟΙΗΣΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Κώστας Γαρμπής

Ρ. J. Rhodes

Τα χαζά μπούτια

Μ ικρές παγίδες,

Οι ελληνικές πόλεις-κράτη,

Τόπος, 2011 σ. 165, € 11,90

φονική ποίηση για προχωρημένους αρχάριους Φαραί Εκδοτική, 2011, σ. 80, € 10,90

μια συλλογή πηγών Μετάφραση - Επιμέλεια: I. Κ. Ξυδόπουλος Παπαδήμας, 2011, σ. 437, € 32

τίτλος ίσως σας μπερδέψει και οίηση, έρωτας και σκάκι: αυτό θα φανταστείτε ότι είναι ένα βι­ είναι το τρίπτυχο που ο συγ­ βλίο με απλοϊκές ιστορίες. Αντίθετα γραφέας μπλέκει αξεδιάλυτα προπρόκειται για μία πολύ καλή συλλογή καλώντας τον αναγνώστη να επι­ διηγημάτων που είχε κυκλοφορήσει λύσει τα προβλήματα που ορθώ­ παλιά και είχε μάλλον ξεχαστεί μέ­ νονται μπροστά του. Το σκάκι, χρι που την επανέκδωσε ο Τόπος. όπως γράφει και ο Μαγιακόφσκι, Ιστορίες αγαπητικές, για ξεχασμέ­ συγκρίνεται με την ποίηση. Και στα νους έρωτες που προσπαθούν μά­ δύο υπάρχει ένας τρόπος να ξεκι­ ταια να αναβιώσουν, για ανήμπο­ νήσεις, αλλά στη συνέχεια δεν μπο­ ρους γέρους, ωραίες και καπάτσες ρείς να αντιγράψεις τις πρώτες σου ζωντοχήρες, για Ελληνοαμερικά- κινήσεις. Πρέπει να εφεύρεις άλλες νους που σέρνουν τον επαρχιωτισμό για να μπορείς να προχωρήσεις. Ο τους στην Αστάρια, για φιλίες που Κ. Γαρμπής παρατηρεί ότι το ίδιο διαλύονται, για ανεκπλήρωτους έρω­ συμβαίνει και στον έρωτα Πρέπει να τες, μικροκομπιναδόρους, εμπό­ γίνεις εφευρετικός για να τον συνε­ ρους και δημόσιους υπαλλήλους, κο­ χίσεις. Στο μικρό του πόνημα πα­ πέλες της καλής κοινωνίας και πόρ­ ραθέτει ποιήματα και μικρά (μινια­ νες, για ανθρώπους. Ο Βασίλης Βα­ τούρες) σκακιστικά προβλήματα. σιλικός στήνει για άλλη μια φορά την Τα ποιήματα (δεν ξέρω) μπορεί να πινακοθήκη της Ελλάδας, εδώ στην εμπνέονται από τα σκακιστικά δε­ εποχή του ’60. Γράφει απλά, σκια­ σμό, αλλά σίγουρα εμπνέονται από γραφώντας αδρά τους χαρακτήρες άλλους ποιητές, στους οποίους και του, επιμένει στις πτυχές της κοι­ είναι αφιερωμένα, διατηρώντας νωνικής ζωής που πολλές φορές όμως την αυτοτέλεια της δημιουρ­ περνούν αδιόρατες κάτω από την γικής στόφας του ποιητή. επιφάνεια των μεγάλων γεγονότων, [Μ. Α.] αλλά τελικά είναι αυτές που καθο­ ρίζουν τη ζωή μας.

Ο

Π

[Γ. Ν. Μ.]

Μ

ία επιλογή κειμένων που απει­ κονίζουν την ποικιλία των τυ­ πικών μηχανισμών και των άτυπων διεργασιών που απαντούν στις ελ­ ληνικές πόλεις-κράτη. Η μελέτη αυτή διατρέχει την ιστορία από την εποχή του Ομήρου, συνεχίζει στην αρχαϊκή εποχή με την άνοδο και πτώση των τυράννων και κατόπιν διατρέχει τους κλασικούς χρόνους του 5ου και 4ου αιώνα για να καταλήξει στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Διαβάζοντας τα αποσπά­ σματα (πολλών και γνωστών, όπως του Δημοσθένη, του Πλουτάρχου, του Λυσία, του Αριστοτέλη, κ.ά.) ο αναγνώστης έχει ένα πανόραμα της πολιτικής σκέψης και δραστηριό­ τητας που αναπτύχθηκε στις πόλεις και στα κρατικά μορφώματα της αρ­ χαίας Ελλάδας, ενώ μπορεί να δει και τις διαφοροποιήσεις των φιλοσοφι­ κών συστημάτων και των θεσμών που δέσποζαν στον αρχαίο κόσμο. [Μ. Α.]

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

ΜΑΡΤΥΡΙΑ Μαρκ Μπόλι

Κώστας Πασχάλης

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Γιάννης Βαρουφάκης

Το ό νειρο έμ εινε ακατοίκητο

Ο ά φ ρ α γκο ς άνθρωπος

Θεωρία Παιγνίων

Ιστορικές μαρτυρίες για τον Εμφύλιο Επίκεντρο, 2011 σ. 204, €15

Μετάφραση: Χρήστος Καψάλης Λιβάνης, 2011 σ. 320, € 14

Η θεωρία που φιλοδοξεί να ενοποιή­ σει τις κοινωνικές επιστήμες Gutenberg, 2011, σ, 820, € 60

τα εμφυλιακά γεγονότα στην πε­ ριοχή των Σερρών επιστρέφει ο ερευνητής Κ. Πασχάλης. Σ’αυτό του το έργο οικοδομεί την αφήγησή του και γύρω από τη μαρτυρία ενός πρώην μαχητή του ΔΣΕ, του Βαγ­ γέλη Μητσίτσικα, μαρτυρία που είχε συλλέξει αρχικά κατά τη διάρκεια της έρευνάς του για τον Βασίλη Ραφτούδη και την τραγική μοίρα του στα χέρια των συντρόφων του στον Εμφύλιο. Η ιστορική διαδρομή του κεντρικού αφηγητή καλύπτει τις απαρχές του Εμφυλίου στο νομό Σερρών κατά το 1947, καθώς και τα στρατιωτικά γεγονότα μέχρι την οριστική στρατιωτική ήττα του ΔΣΕ και την υποχώρηση των τμημάτων του προς το έδαφος της Βουλγαρίας. Σημαντική συνεισφορά του συγ­ γραφέα αποτελεί αναμφίβολα ο ονομαστικός κατάλογος των σερραίων μαχητών του ΔΣΕ, καθώς και τα σύντομα βιογραφικά τους που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου.

να βιβλίο για τη Θεωρία Παιγνίων επιχειρηματίας Μαρκ Μπόιλ που φιλοδοξεί να είναι η σύγ­ επιχείρησε κάτι αδιανόητο: να χρονη θεωρία που ενοποιεί όλες τις ζήσει χωρίς χρήματα. Σε αυτό το βι­ βλίο καταγράφει την εμπειρία του. κοινωνικές θεωρίες. Από τα μικρά Πρόκειται για μία ανατροπή ζωής. προβλήματα της κοινωνίας (π.χ. το Αλλάζει ο τρόπος που ςεις αλλά και σχεδίασμά δημοπρασιών) μέχρι τα οι ηθικές σου αξίες. Πρέπει να βρεις μεγάλα φιλοσοφικά μας αινίγματα να φας, να στεγαστείς, να εκπλη­ (π.χ. περί Ηθικής και του ρόλου του ρώσεις βασικές σου ανάγκες. Πώς Κράτους), η Θεωρία Παιγνίων έχει μπορείς να τις επιλύσεις χωρίς χρή­ άποψη. Εντάσσει τον εαυτό της στα ματα; Ο Μαρκ Μπόιλ ανακαλύπτει φαινόμενα που καλείται η ίδια να τις απαντήσεις με το δύσκολο τρό­ εξηγήσει. Αντίθετα με τις άλλες πο και στην πορεία διερευνά τις σο­ προσεγγίσεις στην κοινωνική επι­ βαρές επιπτώσεις που έχει η εμμο­ στήμη, η Θεωρία Παιγνίων υποθέτει νή μας με το χρήμα. Περιγράφοντας ότι κανείς δεν κάνει πράγματα που οδοντόκρεμες από σουπιά, εποχικά δεν θα έκανε αν τη γνώριζε! Οι κοι­ φαγητά, πρωτοβουλίες ανταλλαγής νοί άνθρωποι εμφανίζονται σ’αυτήν δεξιοτήτων και τουαλέτες κομπο­ ως θεωρητικοί και οι θεωρητικοί ως στοποίησης, ταξιδεύει μέχρι την κοινοί άνθρωποι. Πρωτότυπο. Όμορ­ Ιρλανδία χωρίς δεκάρα στην τσέπη φο. Ανθρωπιστικό. Μήπως όμως και βρίσκεται αντιμέτωπος με την και αυθάδες; Πιθανόν να θεωρείτε πλέον αδιανόητη κατάσταση: Χρι­ ότι, επειδή η Θεωρία Παιγνίων σχε­ στούγεννα χωρίς μετρητά. Ακο­ τίζεται με τα μαθηματικά είναι απρό­ λουθώντας τους δικούς του αυστη­ σιτη, κάτι που προσπαθεί ο καθη­ ρούς κανόνες, ο Μαρκ επιστρέφει γητής Γιάννης Βαρουφάκης με το βι­ στα στοιχειώδη και ανακαλύπτει βλίο αυτό να το καταρρίψει. [Γ. Ν.] πρωτότυπους τρόπους να εξαφανί­ σει τους λογαριασμούς του και να ευημερήσει δωρεάν.

Σ

[Σ. Κ.]

Ε

Ο

[Γ. Ν.]

Ά Κ ία μελέτη που επιχειρεί να μεΙΎ Ιλετήσει το «φαινόμενο» των δημοσίων υπαλλήλων, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί στη σύγχρονη Ελλάδα. Δεδομένου ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι το πρόσωπο του κράτους προς τον πολίτη, η συγ­ γραφέας μελετάει τις συμπεριφορές και το ύφος τους. Από την έρευνα που διεξήχθη δύο φορές, η μία το 1995 και η άλλη το 2005, διαπι­ στώνεται ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι λειτουργούν ως ομάδα προστασίας των συμφερόντων τους, πράγμα ___ που τους απομακρύνει από τον 8 ρόλο τους, ο οποίος ναι μεν κινείται μέσα στο πλαίσιο που πρέπει, αλλά §3 με αποκλίσεις και κάτω από το όριο | του αναμενόμενου. Ενδιαφέρουσες g εκτιμήσεις προκύπτουν από όλο το Μ εύρος των ερωτηματολογίων που προσεγγίζουν πλευρές της δημοσι­ οϋπαλληλικής συμπεριφοράς και πολιτικής. Η συγγραφέας είναι ειδι­ κή επιστήμονας στο πλάι του «Συ­ νηγόρου του Πολίτη». [Γ. Ν.]

ΜΟΥΣΙΚΗ

ΜΕΛΕΤΗ

ΜΕΛΕΤΗ Κωνσταντίνα X. Πρεβεζάνου Η διάσταση πραγματικού και αναμε­ νόμενου στις συμπεριφορές και στάσεις των δημοσίων υπαλλήλων (1995-2005) Παπαζήσης, 2011, σ. 208, € 13,85

Κωνσταντίνος Π. Καλοφωλιάς

Νίκος Β. Τσούχλος

Το μ εταναστευτικό ζήτημα στη Μ εσόγειο

Τέχνη των αισθημάτων και των συγκινήσεω ν

(Ισπανία- Ιταλία - Ελλάδα) Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, 2011 σ, 143, € 13

Μουσικοί εκτελεστές στη Γερμανία του Διαφωτισμού (1750-1800) Γαβριηλίδης, 2011, σ. 454, € 37,28

ο δημογραφικό πρόβλημα, η υψηλή ζήτηση για εργασία και η εκτεταμένη παραοικονομία είναι τρεις βασικοί λόγοι που α χώρες της Μεσογείου, όπως η Ιταλία, η Ελλά­ δα και η Ισπανία, αποτέλεσαν πόλο έλξης των μεταναστών που κατέκλυσαν τη Μεσόγειο από τις αρχές της δεκαετία του ’90 έως σήμερα. Ο συγγραφέας, αφού αναλύει το νο­ μικό καθεστώς μέσω του οποίου κάθε χώρα προσπάθησε να ρυθμί­ σει το μεταναστευτικό ρεύμα, με­ λετάει τις εφαρμοζόμενες πολιτικές σ’αυτήν. Οι τελευταίες μπορούν να συνοψιστούν στην πολιτική ενσω­ μάτωσης και στην πολιτική ελέγχου των μεταναστευτικών ροών. Ο συγ­ γραφέας μελετάει τα κοινά στοιχεία πολιτικής αυτών των τριών χωρών (που διαμορφώνουν το μεσογειακό μοντέλο) αλλά και τις αποκλίσεις με­ ταξύ τους. Ενδιαφέρουσα μελέτη που προσφέρεται για πολλαπλά συμπεράσματα, ειδικότερα στις ση­ μερινές συνθήκες κρίσης.

Τ

[Γ. Ν.]

ψίας στα τέλη του 19ου αιώνα; Αυτό το ερώτημα έχει απασχολήσει τους ιστορικούς της μουσικής γιατί ναι μεν έχουμε τις παρτιτούρες, αλλά αγνοούμε τον ήχο, την προφορικότητα της μουσικής παράδοσης πριν την ύπαρξη δυνατότητας ηχογρά­ φησής της. Όπως αγνοούμε και τη μουσική πριν την καθιέρωση της μουσικής σημειογραφίας από τον Εκουίντο Ντ’Αρέτσο τον 11ο αιώνα. Διεθνώς υπάρχει μια σχετική βι­ βλιογραφία, όχι όμως και ελληνική. Τα τελευταία χρόνια οι ιστορικοί της μουσικής μελετούν την πρακτική της εκτέλεσης και κομμάτια αυτής της εμπειρίας μεταφέρει ο συγγραφέας, μουσικός και καθηγητής Μουσικών Σπουδών στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο σ’ αυτό του το έργο για την περίοδο 1750-1800. Στο σχετικά ογκώδες πό­ νημα περιλαμβάνεται μία εκτενής ει­ σαγωγή του συγγραφέα και μετα­ φρασμένη επιλογή από σχετικά κεί­ μενα της διεθνούς βιβλιογραφίας. [Γ. Ν.]

/Λ&ργ&ρίτα Κ & ραηά^ον

Επιμέλεια: Γιάννης Ν. Μπασκόζος, Χρισπάνα Μυγδάλη Γράφουν και μιλούν οι: Αλέξης Ζήρας, Αγγέλα Καστρινάκη, Χριστιάνα Μυγδάλη, Αναστασία Νάτσινα, Φω­ τεινή Τσαλίκογλου, Ειρήνη Χατζάκη, Δανάη Γραφάκου, Παρασκευή Δασκαλάκη, Ελεάννα Πανδιά, Δημήτρης Τάσαινας.

Οι φωτογραφίες του αφιερώματος προέρχονται από το βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου Δεν μ" αγαπάς Μ’ αγα­ πάς. Ταπαράξενα της ΜητρικήςΑγάπης Καστανιώτης, 2008 και από το αρχείο των εκδόσεων Ωκεανίδα.

δ:αφιέρωμα

Η δαιμονική χαρά της Κασσάνδρας

και ο διχασμός της Μαργαρίτας Καραπάνου Αλέξης Ζήρας

om

i

I Στην ελληνική πεζογραφία του δεύ­ τερου μισού του 20ού αιώνα παρατηρείται μια κίνηση βαθμιαίας απεμ­ πλοκής των νεότερων συγγραφέων από τη γηγενή παράδοση του είδους, μια κίνηση που σήμερα πια έχει ολο­ κληρωθεί, καθώς έχει πάψει σχεδόν να υπάρχει ο παλαιότερος τύπος του συγγραφέα που ένιωθε μέλος μιας συντεχνίας δασκάλων και μαθητών. Ήδη, όσο προσεγγίζαμε το τέλος της εκατονταετίας που πέρασε (και της χιλιετίας συνάμα) τόσο περισσότερο βλέπαμε πως οι πεζογράφοι, ιδίως εκείνοι που μετά το 1980 εμφανίζον­ ταν ως νέες δυνάμεις και προσέλκυαν το ενδιαφέρον ενός νέου αναγνωστι­ κού κοινού, έδειχναν με το έργο τους ότι τα θέματα, οι τεχνικές ή και οι οπτικές τους επηρεάζονταν μάλλον από την ξένη λογοτεχνία παρά από την ελληνική. Δεν είναι τυχαίο άλλω­ στε ότι στα ίδια χρόνια, στην εικοσα­ ετία 1980-2000, υπάρχει μια εκπλη­ κτική εισβολή του βόρειό- και νοτιοαμερικανικού, του αγγλικού, αλλά επίσης του ιαπωνικού ή του ασιατι­ κού, εν γένει, μυθιστορήματος. Η ει­ σβολή αυτή ήταν χρήσιμη και ανα­ γκαία, από τη μια πλευρά, καθώς η ελληνική πεζογραφία ώς τότε, λίγο ώς πολύ, στηριζόταν στις εκλεκτικές προτιμήσεις των λίγων. Ακόμα και μερικά χρόνια μετά την περίοδο της δικτατορίας, που αποτελεί ένα βε­ βαιωμένο όριο, το μυθιστόρημα, ως πληβειακό είδος, δεν είχε βγει από τη σςοαίρα του μοντερνισμού, χρησιμο­ ποιούσε τεχνικές δύσκολες, διαβαζό­ ταν με προσπάθεια και πάντως δεν

ήταν μια τέχνη «για τις μάζες»! Αν η βιομηχανία είναι η μορφή ενηλικίωσης της βιοτεχνίας, θα έλεγα ότι στα χρόνια μετά το ’80, με την παράλ­ ληλη ενδυνάμωση των εκδοτικών οί­ κων και την προσδοκία μιας αριθμη­ τικής έκρηξης του αναγνωστικού κοι­ νού (η οποία δεν άργησε) παρακο­ λουθήσαμε τη μετάβαση της πεζο­ γραφίας από τη βιοτεχνική στη βιο­ μηχανική αντίληψη. Γεγονός που έφερε μαζί του τη συσσώρευση, ιδίως στη μυθιστορηματική παρα­ γωγή, νέων συγγραφέων οι οποίοι έβλεπαν την ενασχόλησή τους με το είδος όχι απλώς ως μαθητεία σε μια τέχνη αλλά και ως επάγγελμα, ως τρόπο επιβίωσης! Έτσι, η άγνοια του τι προηγήθηκε και η απαξίωση των νεότερων συγγραφέων απέναντι στα ιστορικά κεκτημένα του είδους ήταν σε σημαντικό βαθμό εύλογη. Πολύ περισσότερο όταν τα θεωρούμενα μεγάλα ονόματα της μέσο- και της μεταπολεμικής πεζογραφίας μας δεν κρίνονταν επιτυχημένα ως προς την ικανότητά τους να προσελκύσουν πε­ ρισσότερους αναγνώστες ή να δημι­ ουργήσουν μια ευνοϊκή εικόνα πρόσ­ ληψης της ελληνικής πεζογραφίας από το «πολλά υποσχόμενο» ξένο κοινό. Παρόλο που ορισμένοι από τους έλληνες μυθιστοριογράφους και τους διηγηματογράφους ζούσαν και συνέ­ χιζαν να μετέχουν στη δημόσια ει­ κόνα της λογοτεχνίας της εποχής (λ.χ. ο Σπ. Πλασκοβίτης, ο Ανδρ. Φραγκιάς, ο Νίκος Μπακόλας, ο Αρ. Νικολαΐδης, η Διδώ Σωτηρίου, ο Αλέξ. Κοτζιάς, κ.ά.), στην ουσία η

Η Μαργαρίτα Καραπάυου.

«ρήξη» του νέου με το παλιό είχε πραγματοποιηθεί και αν όχι όλοι, οι περισσότεροι απ’ όσους αναφέραμε είχαν εισέλθει στην «ουδέτερη ζώνη» του ενδιαφέροντος των νέων συγ­ γραφέων και των αναγνωστών. Ωστόσο, όλα αυτά ήταν αναμενό­ μενα. Προφανώς οι κατευθύνσεις της πολιτισμικής παραγωγής αλλά και του γούστου των γενεών εκείνων που έζησαν στη θεϊκή μακαριότητα της κοινωνίας της αφθονίας και δεν πέρασαν από τα κοινωνικοπολιτικά δίκρανα του πρώιμου μεταπολέμου,

μας δείχνουν με σαφήνεια ότι οι εθνογλωσσικές λογοτεχνίες χάνουν τη σημασία τους από τη στιγμή που η αίσθηση του επιμέρους, της πατρί­ δας, υποχωρεί μπροστά στην αί­ σθηση του όλου, του συμπαντικού χωριού. Ο νέος συγγραφέας και ο αναγνώστης του αισθάνονται εντε­ λώς οικεία με μορφές και τρόπους αφήγησης που έμοιαζαν μακρινές ή αλλόκοτες ή ανοίκειες σε προηγού­ μενα χρόνια. Στην ουσία δηλαδή παύει (αν και στη θεσμική μας οργά­ νωση δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί

δ:αφιέρωμα

s

70 |jjj ΓΤΊ

π2

το γεγονός) να ανταηοκρίνεται στην πραγματικότητα η έννοια του «ξέ­ νου», ως του μακρινού και απρόσιτου άλλου. Παύει το άλλο να είναι η προ­ σωποποίηση του παράδοξου και του ακατανόητου. Έτσι, σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία όπου το μετα-βιομηχανικό δεν μπορεί να πε­ ριμένει τη μετάλλαξη του βιομηχανι­ κού, η «ξένη» πεζογραφία κατά μία έννοια παύει να είναι ξένη και αποτε­ λεί γενετικό υλικό αναπαραγωγής έμμεσων ή και άμεσων βιβλιακών εμ­ πειριών για τους νεότερους συγγρα­ φείς μας. Για παράδειγμα, ας σκεφθούμε ότι η στροφή πολλών ηεζογράφων προς το ιστορικό παρελθόν, προς την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο ή μεταγενέστερες περιόδους, μετά το 1980, είναι πιο εμφανής. Αφού όμως προηγήθηκε η μετάφραση μιας σει­ ράς ανάλογων αγγλικών μυθιστορη­ μάτων, όπου η ψευδοϊστορική αφή­ γηση συναντιέται με τη μυθοπλασία, απαιτώντας από τον αφελή αναγνώ­ στη να πιστέψει ότι έχει στα χέρια του τη μόνη, αληθειακή εκδοχή της ιστορίας. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το λεγόμενο campus novel, που αρ­ χίζει να ανθίζει κι εδώ μετά τη θητεία και την επαγγελματική ασχολία αρ­ κετών συγγραφέων μας στα αγγλικά πανεπιστήμια. Και ένα τρίτο, η προ­ τίμηση ενός ικανού αριθμού πεζογράφων μας, συντονισμένη σε ανά­ λογα πρότυπα άλλων λογοτεχνιών, να στήνουν τη μυθοπλασία τους σε τόπους εξωαστικούς, σε νησιά ή σε σημεία όπου οι δραματικές συγ­ κρούσεις εύκολα κορυφώνονται, λόγω της απομόνωσης.

Π

Πάντως, στο χρονικό σημείο που ορί­ σαμε, στη διάρκεια της δεκαετίας 1980-1990, νομίζω πως άρχισε η προϊούσα αποκαθήλωση της πεζογραφικής μας παράδοσης, η οποία τείνει όλο και περισσότερο να μην εί­ ναι ουσιαστικό οργανικό κομμάτι της τρέχουσας πολιτισμικής παραγωγής, να μην είναι προϋπόθεσή της και να διασώζεται ίσως μόνο στο πεδίο της λογοτεχνικής κριτικής και της πανε­ πιστημιακής έρευνας. Χωρίς να δε­ χόμαστε γενικεύσεις και ευκολίες, διαχωρισμούς που είναι αφύσικοι, καθώς τίποτε δεν τελειώνει εντελώς και τίποτε το εντελώς καινούργιο δεν γεννιέται, θα ήθελα να επισημάνω εδώ ότι και μετά την εν λόγω δεκαε­ τία υπήρξαν μυθιστορηματικά ή άλλα έργα που ξεχώριζαν και ήταν ανά­ δελφα σε σχέση με αυτά που αποτε­ λούσαν το mainstream της πεζογρα­ φίας μας στο τέλος του 20ού αιώνα. Έργα μιας διαφορετικής γλώσσας, μιας διαφορετικής τεχνικής, μιας δια­ φορετικής φιλοσοφίας, εντέλει. Έργα που ξεχωρίζουν μέσα στο πέ­ λαγος μιας όλο και πιο εντατικοποιημένης παραγωγής, η οποία -οφεί­ λουμε να το παραδεχθούμε- προάγει την εξομοίωση: όντως, τα μυθιστο­ ρήματα την τελευταία εικοσιπενταετία μοιάζουν μεταξύ τους. Και μοιά­ ζουν διότι ο ανταγωνισμός είναι οξύς και η εκδοτική επιτυχία ενεργεί ως πρότυπο επανάληψής της! Σε άλλες εποχές, προγενέστερες, φαινόμενα τέτοια ρίζωναν δυσκολότερα, λόγω ακριβώς των «βιοτεχνικών συνθη­ κών» της μοντέρνας τέχνης, της

πρωτοτυπίας της, μέσα από την οποία διαμορφώνονταν οι ταυτότη­ τες της τότε πεζογραφίας μας. Θέλω να πω εν ολίγοις ότι τα επιμέρους έργα της πεζογραφίας ήταν άλλοτε πιο ευδιάκριτα. Εξάλλου, υπάρχουν προδρομικές περιπτώσεις στην πε­ ζογραφία μας του ’40, του ’50, του ’60, του 70, που ήταν κι αυτές εξώφθαλμα ανάδελφες και έμειναν χωρίς συνέχεια. Και με τούτο θέλω να ση­ μειώσω ότι και σε προγενέστερους καιρούς εμφανίζονται συγγραφείς που το έργο τους αποκλίνει των δια­ φόρων κανόνων της εποχής τους, των κατά καιρούς άλλων main­ stream. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα δεν μπορούμε να μην στα­ θούμε σε μια σειρά τέτοιων περιπτώ­ σεων, όπως της Μιμίκας Κρανάκη, της Μαργαρίτας Λυμπεράκη, του Νί­ κου Καχτίτση, του Μάριου Χάκκα, του Τάκη Κουφόπουλου, περιπτώ­ σεων καθαυτό ιδιότυπων, με το δικό τους ευδιάκριτο στίγμα. Σ’ αυτήν τη σειρά των «μοναχικών», που δεν έχουν βέβαια εσωτερικούς δεσμούς και ομοιότητες, συναριθμώ και τη νεότερη Μαργαρίτα Καραπάνου (1946-2008). Ήταν μια συγγραφέας που απέκλινε του ρεαλισμού ή, καλύ­ τερα, που απέδωσε ρεαλιστικά τις πυρετώδεις φαντασιώσεις της. Έζησε πλαγίως την ελληνική εμπειρία, κα­ θώς βιωματικά ήταν πιο ανοιχτή στον τύπο του λογοτέχνη που πατρίδα του είναι ο μέσα, απειροτικός του εαυτός. Ο εαυτός που κουβαλάει μαζί του τα ίδια αγγελικά και διαβολικά επίχειρα, τα ίδια κομμάτια του σπαραγμένου εγώ, οπουδήποτε κι αν βρεθεί: στην

Ύδρα, στο Παρίσι, στην Ιαπωνία, στην Αμερική, στην Ιταλία. Ήδη, όταν εμφανίστηκε στα γράμ­ ματα, με τη γαλλική έκδοση του Η Κασσάνδρα και ο λύκος(1974), το για πολλούς -και για μένα- καλύτερο πεζό της, μια χαριτωμένη και γεμάτη πνεύμα νουβέλα στην παράδοση της γαλλικής ελευθεριακής λογοτεχνίας, έμοιαζε την ίδια στιγμή να έχει πάρει την απόφαση να λοξοδρομήσει από μια λογοτεχνία, όπως η δική μας, εν­ δημική, η αγκυλωμένη στην πολιτική ηθική, στη βαριά παρουσία της ιστο­ ρίας, στα διακυβεύματα των μεταπο­ λεμικών ιδεολογιών. Όχι λίγους, τους

Τρεις γενιές γυναικών. Η Σαηφώ Φέξη με την κόρη της Ρίτα Λυμπεράκη και την εγγονή της Μαργαρίτα Καραπάνου.

δ:αφιέρωμα

δ

72

ξένισε μάλλον η αδιαφορία της να πε­ ριγράφει αυτό που οι εδώ άλλοι συ­ νομήλικοί της είχαν ως άμεσο ορίζοντά τους: το άρπαγμα από μια ςωή «κλειστή», σε μια Ελλάδα που συχνά στα μεταπολεμικά χρόνια πήρε τη μορφή ενός μεγάλου στρατοπέδου. Και μαζί, όπως πάνε αυτά τα πράγ­ ματα, τις κοινωνικές ατροφίες, τις ιδεολογικές υπερτροφίες και, τελικά, την εμμονή στις ιστορικές αναποδιές, οι οποίες καθόρισαν εξακολουθητικά τη μοίρα των ανθρώπων. Και επίσης αυτό που φάνηκε εξαρχής και που την έδεσε, ίσως λίγο αναχρονιστικά, με την κατάφαση στο μοντέρνο, κα­ τάφαση που χαρακτήριζε τις αντιλή­ ψεις άλλων, ηλικιακά προηγούμενων πεζογράφων. Μιλώ για τη δυσπιστία της ως προς την αναπαραστατική διαφάνεια και τη λογική της αφήγη­ σης, όπου είχαν προστρέξει λίγο ώς πολύ οι του 70, της γενιάς της ας πούμε. Όλα αυτά που ζούσαμε τα ζούσε και εκείνη, προφανώς, αλλά τα ζούσε εσωτερικευμένα, μέσα από τα φίλτρα των προσωπικών της μύθων, όπως φαίνεται και από τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ημερολογιακές της καταγραφές Η ζωή είναι αγρίως απί­ θανη (2008). Σπαταλήθηκε, εν γνώσει της, να ξαναχτίσει με τα βιβλία της ένα παρελθόν που της ανήκε και δεν της ανήκε, να αναστήσει τη «μα­ γεία» μιας ευγένειας, ενός κοσμοπο­ λιτισμού που ήδη έσβηνε. Επέστρεφε ως ταξιδιώτισσα που κουβαλούσε στις αποσκευές της το μαγικό ραβδί της μυθοπλασίας, στην παλιά παροι­ κία των διανοουμένων και των beat της Ύδρας του ’50, προσπαθώντας

να ζήσει και πάλι το διπλό όνειρο που έζησε άλλοτε η μητέρα της, η Μαρ­ γαρίτα Λυμπεράκη και οι γύρω της λί­ γοι «χαρισάμενοι». Με τη χαρά της εκδίκησης, όμως. Και έπειτα, το Rien ne va plus, αυτό το ανθρωποφαγικό βιβλίο της απόλυτης διάλυσης, που ουσιαστικά ήταν το τέλος του δρό­ μου. Αλλά παντού υπήρχε η σκιά της μητέρας της, αυτή ήταν το ερωτικό και το μισητό της άλλο, μ’ αυτήν ήθελε να ενωθεί κι αυτήν να «σκο­ τώσει». Τα υπόλοιπα ήταν ένας διά­ κοσμος, ο Αλμπέρ Καμύ, το μακρινό όνειρο της συνάφειας με την παρι­ σινή πρωτοπορία των Deux Magots, ο Σαρτρ και η Μπωβουάρ. Όπως και το άλλο όνειρο: το μυθικό, ακίνητο κέντρο των νησιών που ανυψωνόταν και γινόταν ιδεατός τόπος μέσα από τα ερείπια του ελληνικού εμφυλίου. Ο Ελύτης, ο Γκάτσος, ο Λορεντζάτος. m Σε όλα τα βιβλία της, ή πάντως στα τρία πρώτα της, που νομίζω ότι εκεί η Μαργαρίτα Καραπάνου έπαιξε (και ό,τι κέρδισε, κέρδισε, ό,τι έχασε, έχασε) το στοίχημα του συγγραφέα ο οποίος θέλει να στήσει τον δικό του κόσμο και να προβάλει τη δική του ταυτότητα, καταπιάστηκε με μια μισο-εηινοημένη, μισο-μυθοποιημένη, μισο-βιωμένη πραγματικότητα, που όμως έσκιζε το ρούχο της και έπαιρνε συνήθως στα βιβλία της δια­ στάσεις υπερβατικές, φαντασιωτικές. Η φύση των αντίρροπων αλλά και συχνά διαμελιστικών δυνάμεων στην ανθρώπινη ψυχή, η παρέμβαση ενός Θεού που θέλει να ισορροπήσει

τις αντιφάσεις των πλασμάτων του, η παθιασμένη αλλά μάταιη αναζήτηση της μητρικής αγάπης. Η τραγική διά­ σταση της εσωτερικής ερημιάς που άλως παραδόξως σ’ αυτά τα τρία βι­ βλία, με τα εηιδεινοϋμενα δομικά προβλήματα, δίνεται μ’ έναν άκρως ειρωνικό τρόπο. Ας πούμε, το Rien ne va plus (1991), ο τίτλος του τρίτου βι­ βλίου της, ανατρέπει με την υπό­ μνηση του αδιεξόδου («τίποτε δεν προχωράει πια») που ακούγεται από τους κρουπιέρηδες των καζίνο, ακόμα και την ύστατη προσπάθεια των διχασμένων προσώπων της να ξαναβρούν τον εαυτό τους. Οξύτατα ηθικά προβλήματα που αναρωτιέμαι όμως αν η συγγραφέας τα πέρασε με πειστικό τρόπο στις μυθοπλασίες της, αν και την ίδια στιγμή δεν παύω να αναρωτιέμαι αν ενδιαφερόταν καν για κάτι τέτοιο. Αν την ενδιέφερε δη­ λαδή κάτι πέρα από τον απειροτικό της, χαώδη εαυτό. Τι θεία αφέλεια κυριαρχούσε, ας πούμε, στον Υπνο­ βάτη (1985); Πόσο εύκολα ο νεαρός χωροφύλακας στην Ύδρα μεταμορ­ φώνεται σε δόκτορα Τζέκυλ και κύ­ ριο Χάυντ, πόσο μαγικά αλλά όχι και πειστικά αλλάζει από αγαθός νησιώ­ της και γίνεται ένας άγγελος εξολο­ θρευτής, ταγμένος να εκτελεί με άγρια χαρά αλλά «θεία βουλήσει»; Τα τρία πρώτα πεζά της Καραπάνου (γιατί τα άλλα της βιβλία περισσότερο με ερμηνευτικά κλειδιά της ζωής και του έργου της μου μοιάζουν) τα βλέπω σαν διαδοχικές βαθμίδες κα­ θόδου προς τη διάλυση του εγώ. Την κάθοδο προς ένα limbo, προς ένα κα­ θαρτήριο τόπο που όμως δεν υπήρξε.

Το περίεργο ή το ενδιαφέρον είναι ότι όσο αυτή η διάλυση ηροχωρά, από την ελευθεριακή σαφήνεια, τον βουλιμικό σεξουαλισμό, τον αισθησιακό θρίαμβο της Κασσάνδρας και του λύ­ κου έως την πολυπροσωπία και τε­ λικά την α-ηροσωπία του Rien ne va plus και έως τη γνώση της σχάσης στο Ναι (1999), αποσυντίθεται η ίδια η μυθοπλασία. Λες και η πρώτη ανα­ τροπή, της αθωότητας της Κασσάν­ δρας που ανοίγει την πόρτα στον άγνωστο αλλά οικείο δαίμονα, μέσα στην επιθυμία της να αλλάξει την πραγματικότητα, μεταβλήθηκε σ’ ένα είδος «προπατορικού αμαρτήματος» της ίδιας της συγγραφέως. Λες και τελικά τρόμαξε από την ίδια τη δύ­ ναμη της επινόησής της, της φαντα­ σίας της! Στα μυθιστορήματα που ακολούθησαν την Κασσάνδρα, η αλήθεια είναι ότι τα πράγματα συνή­ θως ξεκινούν με εικόνες από τις οποίες δεν ηρομηνύονται οι ανατρο­ πές που διαδέχονται τη νηνεμία, ανα-

Ύδρα. Καλοκαίρι. «Είμαι πολύ ευτυχισμένη με τη μαμά, όπως όλα τα καλοκαίρια από πέντε χρονών, που πηγαίναμε εκεί και είχα τη μαμά δίκιά μου.»

δ:αφιέρωμα

δ

74

τροπές (και αποσυναρμολογήσεις) που ενίοτε γυρίζουν τα πάνω κάτω, μπερδεύοντας ή δημιουργώντας αμη­ χανία στον αναγνώστη για το τι από αυτά που παρακολουθεί είναι και τι δεν είναι μέσα στη «λογική» της μυ­ θοπλασίας. Το βέβαιο είναι πως δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε την ανάγνωση αυτών των βιβλίων αν δεν αφεθούμε στη δομική τους αστάθεια. Στη δομική τους ρευστότητα, η οποία και αυξάνει συν τω χρόνω, από βιβλίο σε βιβλίο. Κι επειδή η αστά­ θεια στα πεζά της Καραπάνου είναι μια κατάσταση επαναλαμβανόμενη το ίδιο συμβαίνει, αν και διαφέρει η οπτική της συγγραφέως, στο Η Κασ­ σάνδρα και ο λύκος, το ίδιο στον Υπνοβάτη και το ίδιο στο Rien ne va plus- θα έλεγα πως ως τέτοια κατά­ σταση δεν μπορεί να είναι επινοη­ μένη κάθε φορά για τις ανάγκες και μόνο της μυθοπλασίας. Μάλλον είναι μεταγγισμένη εκεί, μεταφερμένη ως μόνιμη ψυχική αίσθηση της δημι­ ουργού. Ο κόσμος, πραγματικός ή επινοημένος, δεν μπορεί παρά να εί­ ναι ασταθής, διψώντας ταυτόχρονα για την ευστάθειά του. Να σημειώσω εδώ, τελειώνοντας, κάτι επίσης παρεμφερές, που μπορεί να έχει τη σημασία του: ότι δηλαδή η αστάθεια που η Καραπάνου τη μετα­ τρέπει σε τεχνική και σε μοτίβο αφη­ γηματικό, έτσι ώστε να ενεργεί διαλυτικά, ιδίως στους χαρακτήρες των προσώπων, αλλάζοντάς τους από το ένα στο άλλο, ή στο ένα και μαζί στο άλλο, δεν έχει το ίδιο νόημα σε όλα τα βιβλία της. Ή, μάλλον, δεν οδηγεί στα ίδια αποτελέσματα. Στην Κασ­

σάνδρα, όπου τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα, ο κόσμος της παιδικής φαντασίας αφήνει με καταστροφική χαρά να θριαμβεύσει το δαιμονικό πάνω στο «αγαθό», αλλά συμβατικό και υποκριτικό. Υποδηλώνοντας έτσι ότι η ελευθερία των αισθήσεων πραγ­ ματοποιείται, όπως ακριβώς η ελευ­ θερία των αισθήσεων της αρχετυπικής και υποδειγματικής Αλίκης στη Χώρα των θαυμάτων, του Λιούις Κάρολ, σε μια «περιοχή» ονειρική, αδέ­ σμευτη από κανόνες της λογικής. Ότι η απελευθέρωση των αισθήσεων χρειάζεται την αστάθεια για να ανε­ βάσει προς τα έξω και να βγάλει στο φως τις φωλιασμένες στο σκοτάδι επιθυμίες. Αλλά η κοριτσίστικη αθωότητα, που για την Κασσάνδρα ήταν το άλλοθι της συμμαχίας της με τις δαιμονικές δυνάμεις, βλέπουμε ότι στα επόμενα βιβλία της Μαργαρί­ τας Καραπάνου γίνεται ολοένα και πιο πολύ προβληματική, ακόμα και ως κινητήρια δύναμη της λογοτεχνι­ κής επινόησης. Εκεί όπου δεν έμπαι­ ναν τα ηθικά ερωτήματα και τα ερω­ τήματα για την ύπαρξη του Θεού, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο σ’ ένα πανηγύρι της φαντασίας, τώρα τα πρόσωπα της Καραπάνου, με τη γνώση του «προπατορικού τους αμαρτήματος», αγωνίζονται να ξε­ διαλύνουν ό,τι στην Κασσάνδρα ήταν αξεδιάλυτο. Θα μπορούσα μάλιστα να πω ότι από ένα σημείο και πέρα ενσκήπτουν διαλυτικά στη μυθοπλα­ σία της τα ερωτήματα απέναντι στα οποία και η ίδια, ως στοχαζόμενη, στάθηκε αμήχανη: τι σημαίνει χρό­ νος και τι σημαίνει αλήθεια; 1

Το ημερολόγιο

μιας προικισμένης ντώνης, Γιώργος, Ντίμης, Μά­ ριος, Nicolas, Δημήτρης κι άλλος Δημήτρης, Λουκιανός, Πλατωνάκις, Πέτρος... Μια ατελείωτη αλυσίδα ονομάτων. Είναι οι εφηβικοί έρωτες της Μαργαρίτας Καραπάνου. Κάθε βδομάδα σχεδόν ανακαλύπτει ότι «αγαπά» και άλλο αγόρι, κάθε τόσο αισθάνεται ότι για πρώτη φορά «αγαπά» αληθινά. Με καταγοήτευσε. Το εφηβικό αυτό ημερολόγιο αποτελεί μια απίστευτα ζωηρή απεικόνιση των αισθημάτων της ηλικίας των 13-15 χρόνων, που αποδίδει με υπέροχη αφέλεια τις εναλλαγές της διάθεσης, το μ’ αγαπάδε μ’ αγαπά, τις φαντασιώσεις, τη σε­ ξουαλική επιθυμία: την επιθυμία του νεαρού σώματος και την αηδία, την κοινωνικά εμπεδωμένη, μαζί. Βρι­ σκόμαστε στα 1959 με 1964. Το κείμενο μεταφέρει άρωμα θάλασ­ σας με νεανικά κορμιά, πάρτι, ξεμοναχιάσματα, χορούς, εφευρετικές κομμώσεις (πάνω τα μαλλιά δείχνουν πολύ chic), πρώτο τσιγάρο, ξάναμμα του πόθου σε δωμάτια υπηρεσίας, ανασφάλειες και αυτεπιβεβαιώσεις, ακόμα και προτάσεις γάμου: «Και επιτέλους, το γράμμα του Λου­ κιανού! Είναι το πιο απίθανο γράμμα που έχω λάβει στη ζωή μου. Μου γράφει ότι μ’ αγαπάει, ότι με λατρεύει και πως, αν θέλω, να πάμε και να παν­ τρευτούμε στη Σκοτία! Βρίσκω πως έχει κάτι συγκινητικό. Εγώ δεν τον αγαπάω τον Λουκιανό, αφού αγαπάω τον Δημήτρη. Κι όμως, αν δεν τον αγαπούσα, ίσως ν’ αγαπούσα τον Λουκιανό. Αυτός με λατρεύει» (82). Η δεκατριάχρονη Μαργαρίτα ζει στο

Α

Παρίσι, στο μελαγχολικό Παρίσι, σε ένα μάλλον στενόχωρο διαμέρισμα, και αναγκάζεται να ξυπνάει χαράματα για να πάει τουρτουρίζοντας στο σχολείο, για να κάνει λατινικά και μα­ θηματικά με δασκάλες που δεν την γοητεύουν. Έτσι νοσταλγεί με πάθος την Αθήνα με τα πάρτι της και την Ύδρα με τα «flirt» της, το υπέροχο σπίτι πάνω στη θάλασσα και τη νωχελική ζωή: τι ωραίο, «η μόνη μας ασχολία να ’ναι το μπάνιο, το σινεμά ή τίποτα», γράφει (70). Σαν τις παιδικές ζωγραφικές, όπου το παιδί ανεπίγνωστα φτιάχνει αρι­ στουργήματα, έτσι και η Μαργαρίτα Καραπάνου φιλοτεχνεί έναν συναρ­ παστικό πίνακα της εφηβείας χωρίς να το συνειδητοποιεί. Το κορίτσι αυτό είχε σίγουρα μεγάλο ταλέντο, μια αυθορμησιά, ένα πάθος για έκ­ φραση. Είναι τόσο καλά όσα γράφει, που θα ’λεγα ώρες-ώρες ότι τα έχει αγγίξει εκ των υστέρων το χέρι του ενηλίκου. Αλλά ο επιμελητής του τό­ μου, ο Βασίλης Κιμούλης, μας διαβεβαιώνει: «δεν επιχειρήθηκε καμία πα­ ρέμβαση στο κείμενο» -μεταφρά­ στηκαν μονάχα τα κομμάτια που ήταν γραμμένα στα γαλλικά (421). Οφείλουμε λοιπόν να παραδεχθούμε πως η νεαρή Μαργαρίτα ήταν ένα πολύ προικισμένο πλάσμα. [Με μια μικρή αλλά ενδιαφέρουσα εξαίρεση: όταν στα γενέθλια των 15 της χρόνων δοκιμάζει να γράψει ένα μυθοπλα­ στικό αφήγημα και το παραθέτει, βλέπουμε με έκπληξη ότι ως επίδοξη λογοτέχνις η παιδούλα δεν ξεφεύγει από την απόλυτη συμβατικότητα (204-207)].

Αγγέλα Καστρινάκη

Το κείμενο αυτό διαβά­ στηκε σε εκδήλωση για τη Μαργαρίτα Καραπά­ νου. Ιεράπετρα.

23-10.2010.

δ:αφιέρωμα

δ

76 8Η

Η Μαργαρίτα διάβαζε βέβαια αστα­ μάτητα. Τα βιβλία τα καταβρόχθιζε κυριολεκτικά με βουλιμικές ταχύτη­ τες, κι αυτό τη βοηθούσε να επιβιώ­ σει στη σκοτεινή γαλλική πρω­ τεύουσα, ώσπου να ’ρθει η ευλογη­ μένη μέρα επιστροφής στην Πατρίδα (με κεφαλαίο). Οι μόνες φωτεινές εμ­ πειρίες στη Γαλλία μοιάζει να είναι οι εκδρομές. Μια εκδρομή στη Βρε­ τάνη, η επαφή με τη φύση, με την ιδιόρρυθμη θάλασσα του Ατλαντικού -η Μαργαρίτα απολαμβάνει πραγμα­ τικά το ύπαιθρο- και βέβαια το φλερτ- εδώ με τον μικρό Nicolas: «Ο Nicolas είναι πολύ συμπαθητικός. Δεν είναι βέβαια σαν τον Δημήτρη, αλλά δεν είναι πια ούτε χοντρός ούτε αντιπαθητικός, όπως πριν. Δεν είμαι βέβαια ερωτευμένη μαζί του (αυτό μας έλειπε!), αλλά αν ήθελε να με φι­ λήσει θα τον άφηνα» (44). Και μερικές αράδες παρακάτω: «Αυτή τη στιγμή ο Nicolas παίζει φλογέρα. Ίσως είμαι λιγάκι ερωτευ­ μένη μαζί του. Είναι πολύ γελοίο, γιατί αυτός έχει μεσάνυχτα σ’ αυτά τα πράγματα! (Απ’ ό,τι φαίνεται δη­ λαδή)» (45). Εκείνος που δεν «είχε μεσάνυχτα», ωστόσο, ήταν ο Δημήτρης, ο αθηναίος, ο ξανθός ζεν πρεμιέ. Σε αυτόν ήταν προσκολλημένη για μήνες, παραδόξως, η Μαργαρίτα, αυτόν άλλοτε αγαπούσε τρελά, άλλοτε ξεαγαπούσε και άλλοτε ξαναγαπούσε -όλα μες στο κεφάλι της και με δεδομένη την απόσταση Παρίσι-Αθήνα. Βέβαια η έφηβη διαθέτει μια καταπληκτική αυ­ τεπίγνωση. Λέει: «Αρχίζω όμως και συνειδητοποιώ κάτι φοβερό: ότι

αγαπώ τον Δημήτρη των ονείρων μου. Ότι τελικά ο Δημήτρης που αγαπώ είναι αυτός που εγώ έχω δη­ μιουργήσει» (75). Μπράβο στη μικρή Μαργαρίτα! Ουσιαστικά αυτός ο συν­ δυασμός αφέλειας και αυτοπαρατή­ ρησης είναι που κάνει τόσο αξιανά­ γνωστο το εφηβικό της αφήγημα. Η οξεία αυτοπαρατήρηση καταλήγει και σε έναν κάθε άλλο παρά παιδικό πραγματισμό. Σκέπτεται, π.χ., για το ενδεχόμενο να τα φτιάξει με κάποιο άλλο αγόρι πέρα από τον απρόσιτο Δημήτρη: «Να αγαπάς κάποιον και να βρίσκεσαι στην αγκαλιά ενός άλλου. Καμιά φορά όμως στη ζωή είσαι αναγκασμένος να το κάνεις. Χρει­ άζεσαι αγάπη έτσι κι αλλιώς, λοιπόν εάν δεν την έχεις απ’ αυτόν που αγα­ πάς εσύ, πρέπει να την έχεις τουλά­ χιστον απ’ αυτόν που δεν αγαπάς» (83). Κι ήταν μόλις 13 χρόνων και μισό. Λατρεία προς τη μητέρα. Αυτή είναι μια άλλη παράμετρος του εφηβικού ημερολογίου. Το θέμα είναι βέβαια εξαιρετικά ενδιαφέρον, επειδή πρό­ κειται για το σήμα κατατεθέν της Μαργαρίτας Καραπάνου: ότι τόλμησε να μιλήσει ανοιχτά και απερίφραστα για τη σχέση της με τη μητέρα. Με την περίφημη Μαργαρίτα Λυμπεράκη, η οποία έκανε την απίστευτη, για τα ελληνικά δεδομένα τουλάχι­ στον, πράξη να δώσει το ίδιο της το όνομα στην κόρη της. Άμοιρο κορί­ τσι! Γνωρίζοντας το βαθύ πρόβλημα της Μαργαρίτας, αυτό το οποίο αργότερα συνέβαλε ίσως στις ψυχιατρικές της

«Αθήνα.Ήμουν με έναν Κωνσταντίνο που αγαπούσα πολύ. Αυτός με έβγαλε αυτές τις φωτογραφίες. Ή μασταν πολύ ερωτευμένοι γι’ αυτό και έχω βγει έτσι όμορφη!»

περιπέτειες, θεωρούσα πως θα προ­ ερχόταν από ένα είδος εγκατάλειψης, από μια μπτέρα που δεν θα είχε καιρό, για παράδειγμα, να ασχολπθεί με το παιδί τπς. Κι όμως. Πρόκειται για το ακριβώς αντίθετο. Η Μαργα­ ρίτα έπασχε μάλλον από τπν υπερ­ βολικά προσάλωση τπς μπτέρας τπς σε εκείνπ. Στο πμερολόγιο είναι σα­ φές πως π συναισθηματικά σχέσπ ανάμεσα στις δύο πταν παραπάνω από στενά. «Ευτυχώς που π μαμά έχει εμένα. Αν άταν μόνπ τπς...», γράφει π μικρά (23). Η Ρίτα (π Λυμπεράκπ), από τπ μεριά τπς, δεν έχει καμία αναστολά να φορτώνει όλπ τπς τπ δυσθυμία ά τπν απελπισία στους

παιδικούς ακόμα ώμους τπς κόρπς τπς. Κάποτε τπν πιάνουν τα κλάματα στπ μέση του δρόμου, οπότε π Μαρ­ γαρίτα τπν μεταφέρει σπίτι «σχεδόν σπκωτά» (22), άλλοτε πάλι κάποιο πρόβλημά της την κάνει να κλείνεται στον εαυτό της, βαριά κι ασάκωτη. Ένα είδος ισοτιμίας φαίνεται να υπάρχει μεταξύ τους, όχι η σχέση του ενάλικα με το παιδί, παρά κάτι σαν τη σχέση δυο αδελφών που μοιράζονται τις δυσκολίες τους. Δεν είναι ούτε 15 χρόνων η Μαργαρίτα όταν γράφει για μια μελλοντικά φάση, μακρινά ακόμα, τα γερατειά της μάνας της· τότε, λέει, «Δεν θα μπορούμε πια να γελάμε πα-

δ:αφιέρωμα

ρέα όπως παλιά, να παγαίνουμε στο θέατρο με τα ντεκολτέ μας, να φλυα­ ρούμε τα βράδια μπροστά στα φω­ τιά, να μιλάμε για αγόρια, να δίνουμε συμβουλές π μια στπν άλλα...» (203)

s

78 m Ο

Δυο φίλες, λοιπόν. Δυο πολύ στενές φίλες, σχεδόν ερωτευμένες π μία με τπν άλλπ. Αν δίπλα στο πμερολόγιο διαβάσουμε και τις επιστολές τπς Ρίτας προς τπν κόρπ τπς, αυτές που λα­ βαίνει η μικρά όταν στα 15 της χρό­ νια γυρνά στην Ελλάδα, θα διαπι­ στώσουμε και από την οπτικά γωνία της μεγάλης την εκπληκτικά δυνατά σχέση, την τρυφερότητα, την αδιά­ κοπη μέριμνα, ένα «δεν μπορώ χωρίς εσένα, μου λείπεις, γράφε μου, γράφε μου». Ναι, η μεγάλη Μαργα­ ρίτα είναι ξετρελαμένη με την κόρη της και η μικρά βιώνει αισθάματα από αυτά που σε άλλπ περίστασπ θα τα ονομάζαμε ερωτικά1. Γράφει στο ημερολόγιο: «Αυτά είναι η μητέρα μου. Η υπερηφάνειά μου δεν έχει όρια. Η πιο ωραία γυναίκα και με τόσο νόημα. Τα χέρια της, το στόμα της, το πρόσωπό της, ο λαιμός της (...)»(107). Τα καλλιτεχνικά δημιουργάματα της μάνας είναι για την κόρη ανυπέρβλητα, ενώ και οι φίλες με τις οποίες συναναστρέφεται της θυμί­ ζουν ώρες-ώρες τις ηρωίδες τάς φτα­ σμένης συγγραφέως (53). Μα κι η ίδια τείνει να ταυτίζεται μαζί τους: «Εγώ είμαι περάφανη. Μοιάζω με την Κατερίνα στα Ψάθινα καπέλα» (29). Κάποτε προκύπτει βέβαια και ένας ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο γυ­ ναίκες: άσσων, όταν πρόκειται για το μικρό χαριτωμένο σκυλάκι της Μαρ­

γαρίτας, τον Ροη-Ροη, που φαίνεται να προτιμά την αγκαλιά της Ρίτας (124-5), μεγαλύτερος όταν πρόκειται για τον ερωτικό σύντροφο της μητέ­ ρας: «Δεν μου αρέσει ο Θέμος, της πέφτει λίγος -ίσως όμως σαρκικά... Καμιά φορά αυτό φτάνει» (202). Σχόλιο κο­ ριτσιού που δεν έχει κλείσει ακόμα τα 15.

Το δεύτερο μέρος του ημερολογίου καλύπτει την περίοδο 1967-1970, όταν η Μαργαρίτα είναι 21 έως 24 ετών. Δικτατορία στην Ελλάδα, αλλά δεν θα βρούμε ούτε μία αναφορά στο πολιτικό πρόβλημα, παρόλο που η κοπέλα ζει πια στην πατρίδα. Είναι χαρακτηριστικό: ο έξω κόσμος δεν υφίσταται σχεδόν καθόλου στις σε­ λίδες του ημερολογίου. Κι αν στο εφηβικό κείμενο εισχωρούσε λίγο το σχολείο, οι φίλοι, η φύση ά μια ταυ­ ρομαχία στην Ισπανία αίφνης, εκ­ πληκτικά δοσμένη, από εδώ και πέρα θα βρούμε μονάχα τον εσωτερικό κόσμο (με μια εξαίρεση, όπως θα δούμε). Φόβος-φόβος-φόβος. Άγχος-άγχος-άγχος. Έτσι, εις τριπλούν, τα καταγράφει η Μαργαρίτα. Επίσης μοναξιά, ανία, ένοχά. Η Μαργαρίτα έχει υποστεί κρίση κατάθλιψης άδη στα 20 της χρόνια, φαίνεται πως τραυλίζει απελ­ πιστικά και: αρχίζει ψυχανάλυση. Μο­ νάχα όταν μπαίνω στο γραφείο του ψυχαναλυτά υπάρχω, λέει (232). Θε­ ωρεί ότι μόλις τώρα ανακαλύπτει το

βαθύτερο εγώ της. Έχει εισέλθει -πι­ στεύει- στη συναρπαστική και επώδυνη περιπέτεια της αυτογνωσίας. Κάποτε, σπάνια, μυκτηρίζει τον εαυτό της που δεν κάνει τίποτα στη ζωή. Έπειτα όμως σκέπτεται: κάνω ανάλυση, και δεν είναι καθόλου λίγο. Βέβαια αυτό το κλειστό κύκλωμα -το εγώ και το πρόβλημά του- ίσως εντέλει δεν είναι (ή δεν είναι πάντα) ο πιο πρόσφορος τρόπος για να βγει κανείς απ’ το πρόβλημα. Η σχέση με τον πατέρα, η σχέση με τη μητέρα, έρχονται και επανέρχονται και λαμ­ βάνουν τρομερές διαστάσεις. Τον πατέρα της η Μαργαρίτα τον κατη­ γορεί ότι δεν είναι άντρας «αληθι­ νός», ότι δεν μπορεί να ολοκληρώσει τίποτα, σε κάποιες φάσεις τον μισεί,

άλλοτε προσπαθεί να τον χειριστεί, ενώ σε μια ορισμένη στιγμή δηλώνει πως «αρχίζει να τον αγαπά» (291). Ο θαυμασμός και η λατρεία προς τη μη­ τέρα, ωστόσο, συνεχίζουν αμείωτα. Η Μαργαρίτα περιμένει τη Ρίτα να έρ­ θει απ’ το Παρίσι ως δώρο εξ ουρα­ νού, ζουν μαζί, πάνε στον ψυχίατρο μία τουλάχιστον φορά μαζί, και δια­ κοπές μαζί, όπου τα περνάνε «απί­ θανα» (295). Το αδιέξοδο δεν λέγεται ρητά αλλά υποφώσκει. Θα εκδηλωθεί όταν για πρώτη και τε­ λευταία μάλλον φορά η Μαργαρίτα αποφασίζει να εργαστεί. Η δουλειά, πολύ προνομιακή: νηπιαγωγός στο εναλλακτικό σχολείο του ζεύγους Γουδέλη στην Αθήνα. Αυτή είναι η μία περίσταση κατά την οποία ο έξω

Στην Ύδρα, στο κανόνι. Η Μαργαρίτα χαμογελώντας με τις φίλες της.

δ:αφιέρωμα

s

80

|m m

κόσμος γίνεται ορατός στο ημερολό­ γιο, υπάρχει. Η Μαργαρίτα περιγρά­ φει τους μικρούς της μαθητές, αφιε­ ρώνοντας μάλιστα όχι λίγες σελίδες και σκέψεις σ’ αυτούς (κατά προτί­ μηση στα αγοράκια), ενώ για το ζεύ­ γος Γουδέλη γράφει τα εξής εντυπω­ σιακά: «Έχω μια οικογένεια τώρα, έναν πυ­ ρήνα αγάπης. Ο κύριος Γουδέλης εί­ ναι θαυμάσιο πλάσμα, η κυρία Γουδέλη επίσης. Τους αγαπώ και τους δυο πολύ, σαν πατέρα και μητέρα. Κι αυτοί με αγαπούν, έτσι πιστεύω. Τι ευτυχία να νιώθεις ότι σ’ αγαπούν! Και η Ρίτα με αγάπησε πολύ. Ποτέ όμως δεν ένιωσα ότι ανήκω σε μια ομάδα, σε μια φυλή» (278). Αυτή η απόπειρα υποκατάστασης της φυσικής οικογένειας με μια κατ’ επιλογήν -απόπειρα συνειδητή σε μεγάλο βαθμό- παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες. Αμέσως παρακάτω, και ενώ π Μαργαρίτα εξυμνεί ακριβώς την ελευθερία της επιλογής, διαπι­ στώνει: «Ωστόσο υπάρχουν στιγμές που η επιθυμία μου να δω τη Ρίτα καταντάει οδυνηρή, μου δίνει σουβλιές. Επιθυ­ μία να ξαναβουτήξω στην ίδια αγχωτική ζωή» (279). «Απίθανη» προσκόλληση στη μάνα, για να χρησιμοποιήσουμε τπ λέξηκλειδί της Μαργαρίτας. Το ενδιαφέ­ ρον για το νηπιαγωγείο σύντομα φθί­ νει. Το πότε το εγκαταλείπει δεν γί­ νεται σαφές από το ημερολόγιο, αλλά μάλλον η εμπειρία δεν κράτησε παραπάνω από μερικούς μήνες. Παρά ταύτα, αν παρατηρήσουμε τα βιογραφικά σημειώματα στα βιβλία

της, θα δούμε ότι πάντα μνημονεύε­ ται: «εργάστηκε ως νηπιαγωγός». Μπορεί να απαξίωσε η Μαργαρίτα τα πολλά πάρε-δώσε με τον έξω κόσμο («Αν το να είσαι εντός πραγματικό­ τητας συνίσταται στο να γνωρίζεις πρόσθεση και να μη σε κλέβει ο χα­ σάπης σου, πολύ που με νοιάζει να εί­ μαι σαν αυτούς τους βλάκες», 2634), όμως κάπου αισθανόταν την ανάγκη να δηλώσει την έστω ελάχι­ στη συμμετοχή της. Σε αυτή την ηλικία, των 22 χρόνων, τη Μαργαρίτα αρχίζει να την απα­ σχολεί το έργο της, το αγέννητο ακόμα. Πρέπει επιτέλους να δπμιουργήσει. Γυρνά κάποια ταινία. Προ­ φανώς δεν παρουσιάστηκε δημόσια. Νιώθει την επιθυμία να γράψει μυθι­ στόρημα (265). Τότε διαβάζει και ξα­ ναδιαβάζει τα ημερολόγιά της και κρίνει τον εαυτό της ικανό προς τούτο. Θέμα, σκέπτεται, θα είναι «η θεαματική πτώσπ» της, όπως λέει, η κατάθλιψη. Δεν φαίνεται να γρά­ φτηκε τίποτα σχετικό. Το ζήτημα όμως είναι ότι τα ίδια τα ημερολόγια τώρα έχουν χάσει την αμεσότητα που είχαν στα εφηβικά χρόνια. Η γραφή προκύπτει δύ­ σκολα, συχνά δεν προκύπτει και κα­ θόλου: «Πριν πιάσω το στυλό μου, είχα τόσα πράγματα να πω. Όχι τώρα, θα γράψω αργότερα» (251), και: «Περισσότερο από ένας μήνας σιωπής. Ίσως δεν έχω τίποτα να πω. Ίσως παραέχω πολλά να πω. Ξέρω γω;» (291). Η εφηβική ορμή τής έκ­ φρασης έχει καταπέσει· σιγά-σιγά υποκαθίσταται από ένα «δέον». Εν τω μεταξύ η τελευταία εγγραφή

αυτού του ημερολογίου, Νοέμβριος 1970, είναι σπαρακτική: «Μοναξιά έντονη σήμερα, οδυνηρή, πνιγηρή, επώδυνη. Δεν αντέχω άλλο. Βαρέθηκα. Βαρέθηκα. Βαρέθηκα. Κι αυτό που με πονάει περισσότερο απ’ όλα: δεν βγαίνει τίποτα σπουδαίο απ’ τη μοναξιά μου. Είναι σαν ένας λή­ θαργος, ένας ΦΟΒΟΣ ΝΑ ΖΗΣΩ. Φο­ βάμαι τη ζωή -ένας φόβος στα όρια του πανικού. Ω, Θεέ μου! Τι μου έκανες, τι έκανες στον πατέρα μου, στη μητέρα μου... Η παιδική μου ηλικία μεσ’ από την ανάλυση: ένα καθημερινό έγκλημα» Ταυτόχρονα όμως συλλογίζεται -και (298). ίσως πρόκειται για τη μόνη παρήΔυστυχώς δεν βοήθησε η συνειδη- γορη σκέψη- πώς όλη αυτή η περι­ τοποίηση -αν είναι κιόλας ακριβής. πέτεια μπορεί να μετατραπεί σε βι­ Μάλλον το αντίθετο: η Μαργαρίτα βλίο, σε μυθιστόρημα. Πράγματι, το έςησε έκτοτε κάτω από το βάρος αυ­ βασικό μέλημα των τεσσάρων χρό­ τού του διαπραχθέντος «εγκλήμα­ νων που καλύπτει το ημερολόγιο της τος». Κι ήταν, φαίνεται, ασήκωτο. τριαντάχρονης πλέον Μαργαρίτας εί­ ναι το πώς θα μετατρέψει τις εμπει­ ρίες της σε καλλιτεχνικό έργο. Η Η τρίτη φάση των ημερολογίων κα­ Κασσάνδρα και ο λύκος, το πρώτο λύπτει την περίοδο 1975-1979. Η της μυθιστόρημα, έχει γραφτεί, και τρίτη και η δυσκολότερη. Έχει με­ δημοσιεύεται -με πλείστες αναστο­ σολαβήσει πια η ψυχανάλυση, επί λές από τη μεριά της- αυτήν την οκτώ χρόνια. Η Μαργαρίτα έχει συ­ εποχή. Καινούργιο πρόβλημα και νειδητοποιήσει, υποτίθεται, διάφορα τούτο! Το βιβλίο, όπως γνωρίζουμε, επώδυνα πράγματα. Θα διαβάσουμε είχε επιτυχία (ξάφνιασε με την πρω­ λοιπόν, για παράδειγμα, τη σοκαρι- τοτυπία της οπτικής του γωνίας, με στική φράση: «με τη μητέρα είμαστε την παιδική σεξουαλικότητα και τη ζευγάρι, στη σχέση είμαι ο άντρας». βία που εμπεριέχει) και τώρα η νεαρή Τώρα η λατρεία προς τη μητέρα συν­ γυναίκα, συγγραφέας πλέον, οφείλει δυάζεται και με επιθετικότητα, ακόμα να σταθεί στο ύψος της επιτυχίας και με «μίσος». Η κόρη θεωρεί πλέον της. ότι η μητέρα της είναι κάτι σαν τέρας Ατελείωτα σχέδια να γράψει μυθι­ που καταβροχθίζει· ανακαλύπτει μά­ στόρημα ή θεατρικό έργο. Θέματα, η λιστα ότι πάντα την «φοβόταν φο­ σχέση με τη μάνα της, η σχέση με τον πατέρα, η σχέση της με τον βερά» (306).

Η Μαργαρίτα στο Παρίσι με το σκύλο Πονπόν ντε Μαλβό! «Ήταν κόμης! Τον αγαπούσα πολύ, αλλά εκείνος προτιμούσε τη μαμά μου! Το έοκαγε από το δωμάτιό μου και πήγαινε στο δικό της. Εντέλει έγινε δικός της.»

δ:αφιέρωμα

δ

82

Christian. Ο τελευταίος, ένας άντρας με τον οποίο συνέζησε αρκετούς μή­ νες και που έκανε φιλότιμες προ­ σπάθειες να δημιουργήσει μαζί του μια ομαλή κατάσταση (αλλά φαίνεται πως ο Christian ήταν εξίσου αδρανής με εκείνην και πως του άρεσε ιδιαι­ τέρως το ποτό). Τα σχέδια μένουν μονάχα σχέδια. Ίσως έχει θέσει στον εαυτό της υπερ­ βολικά υψηλούς στόχους. Επιθυμεί να φτιάξει ένα έργο πάρα πολύ πρω­ τοποριακό, αλλά και γειωμένο στα πράγματα, μια καθημερινότητα μεν, που θα την διαπερνά δε η αύρα του μεταφυσικού. «Είτε μιλάς για μια φέτα ψωμί είτε για τον Θεό, να είναι πάντα αυτή η παρουσία πίσω απ’ το γραφτό σου. Ο Καβάφης το είχε, γι’ αυτό ήταν μεγάλος. Η Ρίτα δεν το είχε, κι ούτε θα το έχει ποτέ. Όλοι οι μεγάλοι το έχουν» (331). Η Μαργαρίτα έχει βάλει πλώρη προς τη μεγαλοσύνη, αποκαθηλώνοντας ταυτόχρονα τη λατρεμένη μητέρασυγγραφέα (που ωστόσο «το είχε», μπορούμε να πούμε εμείς, όταν έγραφε τα Ψάθινα καπέλα). Το πρό­ βλημα είναι όμως πως όσο μεγαλύ­ τερη η επιθυμία τόσο μικρότερη συμ­ βαίνει να είναι η πραγματική ροπή. Η συγγραφέας μας βρίσκει διάφορες δικαιολογίες για να αναβάλλει. Δεν ξυπνά αρκετά νωρίς το πρωί, ασχολείται πολύ με τα ψώνια του σπιτιού, ροκανίζει τον χρόνο της με ασή­ μαντα πράγματα... Η ίδια το ξέρει πως κάτι έχει χάσει: «Ξαφνικά θα ’θελα πολύ να δω τα παλιά μου ημε­ ρολόγια. Να ξαναβρώ αυτό το πάθος του γραψίματος που είχα τότε» (375).

Αντ’ αυτού, καταιγιστικά είναι πλέον τα «πρέπει» που βάζει στον εαυτό της. Κάθε σελίδα και μια αρμαθιά από «πρέπει»: «...δεν πρέπει να είναι fiction, γιατί τότε θα είναι ψεύτικο. Πρέπει μέσα από τις δικές μου εμπειρίες» (327328). «Πρέπει να είναι κάτι φοβερά βίαιο, το έχω μέσα μου τελικά, πρέπει να το βγάλω» (329). «Όλη αυτή η οδύνη πρέπει να βγει σ’ ένα έργο» (365). Και το πιο τελεσίδικο (με διπλή υπο­ γράμμιση): «Στα τριάντα τρία σου πρέπει να γράψεις ένα βιβλίο ιδιο­ φυές» (415). Τριάντα τρία χρόνια... Αλήθεια! Η κρίσιμη ηλικία, καθώς λένε. Μερικές μέρες αργότερα η Μαργαρίτα αποφαίνεται, ούτε λίγο ούτε πολύ: «Θα ήθελα να ξαναγράψω τη Βίβλο». Αμέσως μετά σημειώνει τη φράση: Ο Θεός ήτανε κουρασμένος... και: «Το βρήκα!» (419). Με αυτήν ακριβώς την αίσθηση του ευρήματος τελειώνει το ημερολόγιο και αρχίζει η γραφή του μυθιστορήματος που θα τιτλοφορη­ θεί αργότερα Ο υπνοβάτης. Εκεί η αυτοβιογραφική ηρωίδα Λούκα επέχει κατά κάποιον τρόπο και θέση Ιη­ σού Χριστού. Χριστός είναι βέβαια στο έργο ο αστυνόμος Μανόλης, αλλά ο Μανόλης «αγάπησε τη Λούκα μόλις την είδε» (84) κι επιπλέον μοι­ άζανε «σαν αδέλφια» (86). Το μυθιστόρημα αυτό ξεκινά, κατά τη γνώμη μου, με μερικές από τις πιο χαριτωμένες σελίδες που έχουν γρα­ φεί στην ελληνική λογοτεχνία. Μια ομάδα καλλιτεχνών σε ένα νησί

τρώνε, πίνουν, παίζουν χαρτιά, σχε­ διάζουν τα μελλοντικά τους έργα που ποτέ δεν τα πραγματοποιούν. Η Λοϋκα, που δεν καταφέρνει να γρά­ φει το μυθιστόρημά της, ακούει τις σπαρταριστές αφηγήσεις της λαϊκής Ανεζούλας, η οποία διασκεδάζει σαρ­ δόνια με αυτήν την αντιστροφή των ρόλων: η συγγραφέας, βουβή, σε ρόλο ακροατή, κι η λαϊκή γυναίκα να θριαμβεύει ως δημιουργός. Χαριέστατο! Όταν όμως εισέρχεται στη σκηνή ο Μανόλης-Χριστός και αρχί­ ζει τους παράλογους φόνους του, το έργο καθίσταται για μένα από δυσά­ ρεστα ανοίκειο έως αποτρόπαιο. Ω, μα έπρεπε να «βγάλει από μέσα της» η συγγραφέας τη «φοβερή της βι­ αιότητα». Το έλεγε η ψυχανάλυση; Μεγάλη παρεξήγηση, πιστεύω. Ας σημειώσουμε ωστόσο ότι η Μαρ­ γαρίτα ήταν πιστή χριστιανή. Εκκλη­ σιαζόταν, μεταλάμβανε (394), κι ο καλός Θεός είναι, αν όχι πανταχού, πάντως αρκετά παρών στα ημερολό­ για (177). (Αυτό προς επίρρωση ίσως της παρατήρησης ότι πίστη και «βλα­ σφημία» πάνε χέρι-χέρι).

Στην αρχή των ημερολογίων, πριν την πρώτη εγγραφή, υπάρχει ένα φύλλο που λέει τα εξής: «Εκείνος που θα διαβάσει αυτές τις σελίδες θα έχει παραβιάσει μυστικά και δεν θα συγχωρεθεί ποτέ. Παρακαλώ μη γυρίζετε σελίδα... Ό,τι είναι γραμμένο σ’ αυτά τα φύλλα είναι αλήθεια. Το ορκίζουμαι. Ποτέ δεν θέλησα να πω ψέματα στον εαυτό μου...»

Ο αναγνώστης, ένας νοητός αναγνώ­ στης, ίσως υπολανθάνει, ιδιαίτερα στην τελευταία φράση, εκείνη του «όρκου». Πόσο πραγματικά «εις εαυ­ τόν» είναι ένα ημερολόγιο; Μόνιμη ερώτηση! Είναι γνωστό ότι τα περισ­ σότερα ημερολόγια ενηλίκων και επώνυμων ανθρώπων είναι προσε­ κτικά συνταγμένα για να διαβαστούν από το κοινό. Αλλά και η Μαργαρίτα σίγουρα φαντάζεται κάποιον που πιά­ νει το ημερολόγιο στα χέρια του. Οι αποτροπές της λειτουργούν λίγο σαν προτροπές: διάβασέ με! Η έκθεση του εαυτού σε κοινή θέα είναι δυσά­ ρεστη όσο και ευχάριστη, επώδυνη όσο και ηδονική. Ευτυχώς για μας, για την ελληνική λογοτεχνία, αλλά και για μια ευρύ­ τερη ανθρωπογνωσία, η Μαργαρίτα Καραπάνου επέλεξε τελικά όχι την απόκρυψη, παρά την ηδονή της έκ­ θεσης. 1

1 Φωτεινή Τσαλίκογλου, Δε μ' αγαπάς. Μ'αγαπάς. Τα παράξενα της μητρικής αγάπης. Τα γράμματα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη στην κόρη της Μαργαρίτα Καραπάνου, Αθήνα, Καστανιώτης 2008. Η επιμελήτρια του τόμου στην εισαγωγή της επισημαίνει εύστοχα την ιδιότυπη σχέση μάνας - κόρης: τη φιλία, τον οιονεί έρωτα («έχεις την εν­ τύπωση ότι είναι δυο ερωτευμένοι που αλληλογραφούν, δυο ερωτευμένοι που η ψυχή τους βασανίζεται από το αβάσταχτο του έρωτα», σ. 3ύ· μια ταύ­ τιση «που κάποτε αγγίζει τα όρια της συγχώνευσης», σ. 35 -

δ:αφιέρωμα

Ανέκδοτη παιδική φωτογραφία της Μαργαρίτας, από το αρχείο της Φωτεινής Τσαλίκογλου.

Η Μαργαρίτα για την Κασσάνδρα

Μια ανέκδοτη συνέντευξη

:©ί|Μ

[...] Στις 18 Ιουνίου 2007 βρεθήκαμε να χτυπάμε το κουδούνι της Μαργαρί­ τας καταμεσήμερο στο Κολωνάκι. Σε ένα φωτεινό διαμέρισμα με πολλά βι­ βλία και έναν τεράστιο «τρικυμιώδη» πίνακα μας υποδέχτηκε π Μαργαρίτα 84 Καραπάνου. Σκέφτπκα πως έχει τα πιο γαλάζια μάτια που έχω δει και μου φάνηκε κοριτσάκι. Για λίγα δευτερόλεπτα μας κοίταξε, κάθισε στην άκρη του καναπέ της και μας μίλησε για την Κασσάνδρα. Κάθε απάντηση ήταν σύντομη και ειλικρινής. 'Οταν τελείωσε π συνέντευξη, μας είπε: «Για να δια­ λέξατε την Κασσάνδρα, εκτός από την ψυχολογία αγαπάτε και τη λογοτε­ χνία, έτσι δεν είναι;» Μας είπε: «Κουράστηκα τώρα, φτάνει, αλλά σας ευχαριστώ που ήρθατε». Μας αγκάλιασε και έφυγε. Την ξαναείδα λίγο καιρό μετά, όταν ήρθε στο πανεπιστήμιο να μιλήσει για το Μήπως; που είχε συγ­ γράφει μαζί με την καθηγήτρια κ. Φωτεινή Τσαλίκογλου. Το ίδιο αληθινό βλέμμα, η ίδια αμεσότητα, το ίδιο πείσμα πως π τέχνη και π αγάπη θερα­ πεύουν. Λανάη Γραφάκου, Παρασκευή Δασκαλάκη, Ελεάννα Πανδιά, Δημήτρης Τάσαινας

Τι είδους γλώσσα χρησιμοποι­ είτε στην Κασσάνδρα-,

Η γλώσσα στην Κασσάνδρα είναι μια γλώσσα γεμάτη εικόνες, μια γλώσσα που προϋπάρχει του λόγου. Δεν είναι ο λόγος των μεγάλων. Η Κασσάνδρα είναι εικόνες. Είναι φλας. Δεν είναι ο λόγος που έχουμε εμείς οι μεγάλοι. Είναι πριν από το λόγο και αυτό δεί­ χνει ότι είναι ένα πολύ μικρό παιδί που σκέπτεται, εμπνέεται και δημι­ ουργεί το λόγο πριν από το λόγο. Ήταν ασυνείδητος λόγος;

Ασυνείδητος. Συνειρμικός ασυνείδη­ τος, αλλά με απόλυτη ακρίβεια ως προς τα δρώμενα. Ξέρει πολύ καλά τι γίνεται, παρόλο που είναι συνειρμι­ κός και φαντασιωτικός ο λόγος της. Αυτό είναι για μένα η επιτυχία της Κασσάνδρας. Το γεγονός ότι είναι ένας λόγος που προϋπάρχει του λό­ γου που ξέρουμε εμείς και αυτό το λόγο ξέρει να χειρίζεται. Γι’ αυτό εί­ ναι σαν φλας όλο το βιβλίο. Για μένα η αξία του βιβλίου είναι πως μπόρεσε ένας συγγραφέας να κάνει μια ηρωίδα να σταθεί χωρίς το λόγο. Ποια ήταν τα κίνητρά σας για να γράψετε αυτό το τολμηρό βι­ βλίο;

Δεν είχα κανένα κίνητρο. Ένα βράδυ που ήμουν σπίτι, χωρίς να έχω καμιά επιθυμία γι’ αυτό ή χωρίς να ξέρω τι κάνω, πήρα ένα κομμάτι χαρτί κι άρ­ χισα να γράφω την Κασσάνδρα. Μά­ λιστα την άρχισα με τη φράση «Γεν­ νήθηκα Ιούλιο, αστερισμός Καρκίνος. Οταν με φέρανε για να με δει, γύρισε το κεφάλι της προς τον τοίχο».

Για να μείνουμε στη γλώσσα, δεν είναι τυχαίο που η μαμά και η κόρη έχουν το ίδιο όνομα, και ο Μίνως και η Μίνα, μάνα και γιος, έχουν πάλι το ίδιο όνομα (Μίνα εί­ ναι το θηλυκό του Μίνως). Έτσι δεν είναι;

Όχι, δεν είναι τυχαίο. Στην πραγμα­ τικότητα η μητέρα μου έχει το ίδιο όνομα με μένα, αλλά ο Μίνως δεν είχε το ίδιο όνομα με τη μητέρα του. Σύμφωνα με τα δικά μας ήθη και έθιμα, το όνομα δεν μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, περνάει από τη γιαγιά στην εγγονή. Εσείς πήρατε τη συνέχειά της κατευ­ θείαν, δηλαδή η Κασσάνδρα αυτοκαθορίστηκε, από την αρχή, σαν συνέχεια της μαμάς της.

Ναι, έτσι είναι και στην πραγματική ζωή, κρατάω ένα παράπονο που με ονόμασε η μητέρα μου με το όνομά της. Μαργαρίτα - Μαργαρίτα. Δεν το βρίσκω σωστό. Η Κασσάνδρα νιώθει εγκατά­ λειψη; Γιατί το βιβλίο ξεκινά με μια φράση εγκατάλειψης.

Η πρώτη φράση είναι μια στάση όχι εγκατάλειψης αλλά απόρριψης. Δεν είναι καν εγκατάλειψη. Όπως λέω ότι γύρισε προς τον τοίχο για να μη δει το νεογέννητο της είναι μια απόρ­ ριψη η οποία δεν περνάει ποτέ. Από την άλλη, επειδή τα πράγματα δεν εί­ ναι τόσο απλά, μάνα και κόρη λα­ τρεύονται. Τα πράγματα δεν είναι ποτέ άσπρο - μαύρο.

δ:αφιέρωμα

Όχι, η φαντασία ήταν η ίδια η ζωή της, δηλαδή κατέγραφε τη ζωή της.

ένα μολύβι και έβαλε στο έργο ροζ και πορτοκαλί. Έπρεπε να μοιάζει το έργο με τον καναπέ και όχι ο κανα­ πές με το έργο. Αυτό τα λέει όλα...

Μας ενδιαφέρει πολύ ποιος αγαπάει την Κασσάνδρα και πού ακουμπάει.

Γιατί η Κασσάνδρα όταν πάει σχολείο και ξεκινάει να μιλήσει δεν μιλάει;

Την Κασσάνδρα την αγαπούσε η Φανή, η υπηρέτρια. Είναι η μόνη σχέση στο βιβλίο που έχει οντότητα, πραγματικότητα, αγάπη, σεβασμό. Έχει απ’ όλα. Και στον Πέτρο ακουμ­ πάει, με ένα διεστραμμένο τρόπο. Έχουν μια πολύ κοντινή σχέση, αλλά ο Πέτρος είναι ένας διαστροφέας, ένας σκοτεινός άνθρωπος. Την αγα­ πάει όμως την Κασσάνδρα. Αν έχετε διαβάσει Το στρίφιμο της βίδας, υπάρχει κι εκεί ένας υπηρέτης και μια δασκάλα που και εν ζωή και εν θανάτω εκμαυλίζουν τα δύο παιδιά, με τον ίδιο τρόπο που ο Πέτρος εκμαυ­ λίζει την Κασσάνδρα. Θέλει να την κάνει δική του. Έχει μια ανάγκη ιδιο­ κτησίας της Κασσάνδρας. Βέβαια, όλοι οι άλλοι έχουν το μερτικό τους στην κακοποίηση της Κασσάνδρας, αλλά με άλλους τρόπους ο καθένας, όπως η γιαγιά.

Όχι, λέει κάτι πολύ συγκινητικό. Κλαίει και λέει: «λυπάμαι όταν κόβω τις λέξεις στη μέση» γιατί αρχίζει η περίοδος της ενηλικίωσης, που δεν μπορεί να λέει μισές λέξεις ή δικές της ή ότι, π.χ., δύο και δύο κάνουν έξι. Αυτά φεύγουν όλα στο σχολείο.

Η φαντασία ήταν το «καταφύ­ γιό» της;

δ

86 om 2

Πείτε μας λίγα πράγματα για τη γιαγιά.

Η γιαγιά της Κασσάνδρας -θα σας πω κάτι που τα λέει όλα- αυτόν τον πίνακα που βλέπετε πίσω σας (ένας πίνακας ζωγραφικής με τρικυμιώδη θάλασσα, σε χρωματισμούς μπλε άσπρου) επειδή είχε φτιάξει ένα και­ νούργιο σαλόνι με ντεκορατέρ και είχε ένα χρώμα ροζ-πορτοκαλί, πήρε

Η Κασσάνδρα μεγαλώνει σε έναν κόσμο μεγαλοαστικό, που της δίνει πολλές δυνατότητες να αξιοποιήσει τα ταλέντα της, να εί­ ναι ελεύθερη, να μην της λείπει τί­ ποτα. Από την πλευρά της Φανής όμως, βιώνει έναν κόσμο κυνηγη­ μένο, κατατρεγμένο και κομμου­ νιστικό. Το παιδί πώς τα αντιλαμ­ βάνεται όλα αυτά;

Καταλαβαίνει το ταξικό θέμα, χωρίς να ξέρει να το εμπεδώσει. Ξέρει ότι η Φανή ανήκει σε άλλη τάξη -όπως λένε οι άνθρωποι δηλαδή, όχι επειδή ισχύει- και ότι την κυνηγάει η δική της φάρα. ΓΓ αυτό είναι όσο προστατευ­ τική απέναντι στη Φανή;

Ναι, γι’ αυτό. Έχει καταλάβει ότι την κυνηγάνε και θέλει να την προστατέ­ ψει. ΓΓ αυτό είναι ένα πολύ γλυκό παιδί η Κασσάνδρα...

Ύδρα. Η Ρίτα με τη Μαργαρίτα όταν έγραφε το βιβλίο Η Κασσάνδρα και ο Λύκος. Συζητώντας για το βιβλίο στην ταράτσα.

Πολύ γλυκό παιδί είναι. Παρόλο που είναι σοβαρό, είναι και γλυκιά. Είναι και τα δύο. Η Κασσάνδρα φέρεται στο γατάκι και στο Ζακούλη όπως της έχουν φερθεί;

Ακριβώς. Στο γατάκι δείχνει πολλή αγάπη, αλλά το σκοτώνει. Αυτό είναι ένα κομμάτι που ούτε εγώ μπορώ να το δεχθώ. Αυτόν τον τρόπο αγάπης έχει μάθει; Αγάπη και πόνος μαζί;

Ο Πέτρος προσπαθεί να πείσει την Κασσάνδρα ότι μπορεί να εί­ ναι και κύριος, ενώ η Κασσάνδρα ξέρει μέσα της ότι δεν μπορεί. Πώς έχει τόση δύναμη; Ενώ είναι τόσο μικρή και θα μπορούσε να είναι πιο εύπλαστη. Θα μπορούσε να την κοροϊδέψει ότι είναι κάτι άλλο απ’ αυτό που είναι.

Αυτό την κάνει ξεχωριστή. Είναι ένα πολύ δυνατό πλάσμα. Ίσως από τις κακουχίες. Έχει όμως και πολύ χιού­ μορ, που είναι ένα πολύ μεγάλο όπλο στη δύναμη που έχει κάποιος. ■

Ναι, ναι. Και μίσος. Στο Μήπως λέτε ότι το παιδί εί­ ναι το πιο μυστήριο πλάσμα στον κόσμο, περισσότερο και από τους τρελούς. Γιατί το λέτε αυτό;

Γιατί το παιδί έχει όλη την ευχέρεια να φαντασιωθεί όπως και ο τρελός. Ο τρελός και το παιδί μπορούν να φαντασιώνονται στο άπειρο. Δεν έχουν όρια, γι’ αυτό τους βάζω μαζί.

Απόσπασμα από διπλωματική εργασία που εκπονήθηκε από τους φοιτητές Δανάη Γραφάκου, Παρασκευή Δασκαλάκη, Ελεάννα Πανδιά και Δημήτρη Τάσαινα στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Ψυχολογία και Μ ΜΕ» (επιστημονική διεύθυνση: Φωτεινή Τσαλίκογλου) στο πλαίσιο του μαθήμα­ τος του διδάσκοντος καθηγητή, ψυχα­ ναλυτή Αθανάσιου Αλεξανδρίδη.

δ:αφιέρω μα

Συνέντευξη για τέσσερις φωνές σ ε πέντε πράξεις τ/ πράξη βίας τι απέραντης βίας να μη σ’αγαπούν.

Επιμέλεια: Χρκτπάνα Μυγδάλη

Η Φωτεινή Τσαλίκογλου μιλάει στο Διαβάζω για την Μαργαρίτα Καραπάνου, καλοκαίρι 2011 ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Η σχέση σας με τη Μαργαρίτα Καραπάνου είχε ιδιαιτερότητες που δεν μπο­ ρούν να χωρέσουν εύκολα σε ερωταποκρίσεις. Το ίδιο και το έργο της και η ζωή της. Έτσι, διάλεξα μερικά αποσπάσματα από το ημερολόγιό της, να τα πάρουμε ως αφορμή μιας συζήτησης. Ξεκινάω με το πρώτο. Όταν το γράφει η Μαργαρίτα είναι 13 ετών.

ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ Αυτά τα τρομερά πλάσματα, οι γονείς ΦΩΝΗ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ: Αλλά τι καλούς γονείς που έχω! Τους λατρεύω!... Θέλω κάτι να κάνω στη ζωή μου. Έστω και γι’ αυτούς μόνο! Θέλω κάτι να γίνω μεγάλο. Κι άμα πεθάνω, θέλω το όνομά μου να μείνει στη γη, να μη φύγει εντελώς. Μ’ αρέσει η ζωή, δε θέλω να πεθάνω, φοβάμαι το θάνατο. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Αυτή δεν είναι μια φράση από παιδικό ημερολόγιο. Αν την απομονώσουμε, είναι μια φράση συμπυκνωμένης δύναμης, μια φράση-φωτιά, που θέτει τους άξονες γύρω από τους οποίους περιστρεφόταν η ζωή και η γραφή της Μαρ­ γαρίτας. Οι άξονες αυτοί είναι η ζωή και ο θάνατος. Η κατάφαση, όταν σου λέει: «ναι, αγαπώ τους γονείς μου», σε κάνει να νιώθεις ότι πίσω απ’ αυτό υφέρπει το ακριβώς αντίθετό της. Θέλει να μας πείσει, και να πείσει τον εαυτό της, για το φως κολυμπώντας μέσα στο σκοτάδι. ΑΝΤΡΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ ΠΡΩΤΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: Η Μαργαρίτα είναι μια συγγραφέας που η ζωή και η τέχνη της ήταν αλληλένδετες. Δεν υπάρχουν πολλοί τέτοιοι. Εσύ βρίσκεις κάτι ανάλογο στην παγ­ κόσμια λογοτεχνία; ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Εμένα μου έρχεται τώρα συνειρμικά να πω τη Σύλβια Πλαθ ή τη Βιρτζίνια Γουλφ. Δεν θέλω όμως. Γιατί με ενοχλεί ο συνειρμός που έκανα; Γιατί δεν θέλω να τις ενώσω μέσω του κοινού χαρακτηριστικού τους, της ασθένειας.

Στη Βενετία, Ρίτα και Μαργαρίτα με δυο ίδια ψάθινα καπέλα αγορασμένα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου.

Εκτός αν πούμε ότι π ψυχική διαταραχή ανεξαρτητοποιείται από το ταλέντο, δεν είναι αυτή που οδηγεί στο ταλέντο, αλλά αυτή που ανοίγει δρόμους και ξεδιπλώνει το ταλέντο που ήδη έχει ο συγγραφέας. Θυμάμαι εδώ κι αυτό το ανέκδοτο, που ρώτησε ένας νεαρός τον Μπωντλαίρ: «αν θα πίνω κι εγώ όπιο, θα μπορώ να γράφω όπως εσείς;» κι εκείνος του απάντησε: «με τίποτα δεν θα μπορείτε να κάνετε αυτό που ήδη δεν διαθέτετε». ΑΝΤΡΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Εμένα πάντως εδώ μου έρχεται η περίπτωση του Ρεμπώ, που ςούσε και έγραφε ό,τι ζούσε, αντλούσε τη γραφή από τη ςωή του, κι αργότερα, όταν άλλαξε τη ζωή του, σταμάτησε και να γράφει. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Ναι, για τη Μαργαρίτα, αν πάρουμε για παράδειγμα το Ναι, που το έγραψε μέσα στην ψυχιατρική κλινική, με τον ορό στο χέρι, κι αυτός ο ορός μέσα στην κόλαση, όπως λέει η ίδια, της επέτρεψε να βγει απ’ αυτό. Δε νομίζω ότι χρησιμοποιούσε τη γραφή για να νιώσει καλά ή, έστω, στο βαθμό που χρη­ σιμοποιούσε τη γραφή κι η γραφή τη χρησιμοποιούσε. Είναι δηλαδή μια συμβιωτική σχέση εξάρτησης, χωρίς το καταστροφικό της εξάρτησης. Ακόμα κι όταν κατάπιε στην Ύδρα το μελάνι, ήταν για να εμπνευστεί και να μπορέσει να γράψει. Και το μελάνι που κατάπινε είχε κάτι το εύγευστο, υποθέτω...

δ:αφιέρωμα

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Το επόμενο που έχω διαλέξει είναι από την πρώτη φορά που έγραψε στα γαλ­ λικά: ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ Ανάμεσα σε δύο γλώσσες ΦΩΝΗ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ: Είναι π πρώτπ φορά που αποφασίζω να γράψω στα γαλλικά και πραγματικά δεν ξέρω γιατί. Είμαι ευτυχισμένα. Αγαπώ όλο και πιο πολύ αυτά τπ μυστηριώδη κι υπέροχπ Bretagne, αυτή τη μαύρη κι ελκυστική θάλασσα, αυτό το πράσινο κι εύφορο τοπίο. Εδώ κατάλαβα πόσο αγαπώ τη ζωή, πόσο τη θέλω... Σκέφτομαι την Ύδρα και μου φαίνεται τόσο μακρινή, σαν όνειρο. Τα πόδια μου κρυώνουν, κρυώνει κι η καρδιά μου λίγο. Αισθάνομαι μόνη, κανείς δε με καταλαβαίνει.

!©>|m <

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Στην ίδια καταχώριση του ημερολογίου βλέπουμε να συνυπάρχουν δύο τόσο αντικρουόμενα συναισθήματα... ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Η Μαργαρίτα είναι σαν να ακροβατεί ανάμεσα σε δύο άκρα: αγάπη - απόρ­ ριψη, ζωή - θάνατος, ζεστό - κρύο, μοναξιά, θέλω να είμαι μόνη μου - θέλω να είμαι με τον άλλο, δίψα για αγάπη - τρόμος της απόρριψης - έλξη της απόρ­ ριψης. Δηλαδή, η ζωή της είναι μια μαθητεία στο διπλό των πραγμάτων, κι αυτό τη συνοδεύει από μικρό κοριτσάκι. Άλλωστε, στην Κασσάνδρα, η γλώσσα της ηρωίδας, που είναι γύρω στα πέντε, είναι μία γλώσσα που προ­ ηγείται του λόγου και περιλαμβάνει το λόγο. Είναι, ας πούμε, μια γλώσσα προλογική. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Πώς νομίζετε ότι επηρέασε τη ζωή της και το έργο της η δυνατότητα αυτή που είχε να εκφραστεί σε δύο γλώσσες; Τη βοήθησε; Την παγίδευσε; ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Όχι, ίσα-ίσα, την απελευθέρωσε. Πιστεύω ότι η ξένη γλώσσα τη βοήθησε να πάρει απόσταση και να ξαναεπιστρέψει στη δική της, δηλαδή της επέτρεψε μετατοπίσεις που πιστεύω ότι είναι αναγκαίες. ΤΡΙΤΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΤΡΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ: Πιστεύεις ότι ήταν έτσι η ζωή της που την οδήγησε να σχοινοβατεί ανάμεσα

σε δίπολα ή ότι έχει συνείδηση αυτού του πράγματος και ότι το επιλέγει; ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Πιστεύω ότι για τη Μαργαρίτα τα δίπολα είναι ένας τρόπος να υπάρχει. Δηλαδή η Μαργαρίτα δραπετεύει από την πραγματικότητα για να ξαναεπιστρέψει στην πραγματικότητα με άλλο τρόπο. Το ίδιο μπορούμε να πούμε ότι κάνει και με τη γραφή. Δραπετεύει από τη σύμβαση της γραφής, από τον κανόνα της γραφής, από την τακτοποιημένη φράση, για να σκάψει το στίχο, να επιστρέφει στη φράση με άλλο τρόπο. Δεν ξέρω αν το κάνει συνειδητά ή πόσο συνειδητά το κάνει, είναι ο τρόπος της πάντως και να γράφει και να υπάρχει, στο βαθμό που είναι αλληλένδετα αυτά τα δύο. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Το επόμενο απόσπασμα θέτει άλλο ένα δί­ πολο: ΠΡΑΞΗ ΤΡΙΤΗ Το δίπολο γνώση - ζωή

Η Μαργαρίτα Καραπάνου, δεξιά, με τη Φωτεινή Τσαλίκογλου, αριστερά. Αν και οι σπουδές μου έχουν τελειώσει, συνεχίζω να πηγαίνω στο μάθημα «Η κλινική ψυχολογία μέσα από τη τέχνη και τη λογοτεχνία»... Εκεί γίνεται κάτι μαγικό, η Μαργαρίτα είναι εκεί και μας μιλάει, μιλάει διαφορετικά στον καθένα μας, για τη ζωή και το έργο της. Η αφήγηση της καθηγήτριάς μας είναι σαν να μιλάει δια στόματος της Μαργαρίτας. ΣΧΟΛΙΟ ΤΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ ΑΝΙΣΑΣ ΝΤΟΥΡΑ

ΦΩΝΗ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ: Αισθάνομαι περίεργα. Από τη μια μεριά, θέλω πολύ να πάω στο Παρίσι, θέλω να δημιουργηθώ (και αργότερα να δημιουργήσω), να μάθω πράγματα, να δω θέατρα. Από την άλλη μεριά, αισθάνομαι μια λύπη, έναν σχισμό μέσα μου, διότι φεύγω απ’ τον τόπο μου, την Ελλάδα. Από τα πάρτι του Παπαδημητρίου που ήτανε εχτές, θα βρεθώ αύριο στο College Sevigne. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Αυτή την ένταση που εκφράζει εδώ η Μαργαρίτα, που θέλει να μάθει αλλά θέλει και να ζήσει, οι άνθρωποι της διανόησης πάντα τη βιώνουν, κι έχει με­ γάλο αντίκτυπο στη ζωή τους. Υπάρχει ο χρόνος της δημιουργίας, υπάρχει όμως κι ο χρόνος του έντονου ερεθίσματος, της ζωής. Ακόμα όμως κι αυτή την εναλλαγή, η Μαργαρίτα μοιάζει να τη βιώνει με τρόπο δραματικό. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Ναι, ακόμα και στα πιο απλά πράγματα που λέει νιώθεις ότι υπάρχει μια έν-

δ:αφιέρωμα

τάση από πίσω. Έτσι που το ακούω αυτό, νιώθω ότι είναι μια δανεισμένη γλώσσα από τη Ρίτα. «Θέλω να δημιουργηθώ και να δημιουργήσω», η γλώσσα της καθοδήγησης, που είχε την αγωνία να διαμορφώσει την πνευματικότητα της κόρης της, μεταξύ όλων των άλλων, για να μπορέσει να αντισταθμίσει και την απουσία της από κοντά της, τα πρώτα χρόνια της ζωής της. Ακούω εδώ τη μητρική «δεύτερη» φωνή, την οποία η Μαργαρίτα πάλευε και να την ακούσει και να την καταστρέψει, και ένιωθε ταυτόχρονα ότι κινδύνευε να κα­ ταβροχθιστεί από αυτήν τη φωνή και ότι την είχε ανάγκη. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Κι αυτό μας φέρνει στο επόμενο απόσπασμα, από το οποίο θα ήθελα να ξε­ κινήσουμε για να μιλήσουμε για τη δική σας σχέση μαζί της. ΠΡΑΞΗ ΤΕΤΑΡΤΗ Οι γυναίκες ΦΩΝΗ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ: Οι γυναίκες ήταν πάντα το μοναδικό σημείο αναφοράς μου, αλλά δε μου αρ­ κεί πια. Μέσα απ’ τις γυναίκες συνειδητοποίησα τα συναισθήματά μου, την εξυπνάδα μου, τους ΑΛΛΟΥΣ. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Η σχέση μας ήταν πέρα και πάνω από μια σχέση γυναικών, ήταν μια σχέση ολική. Τώρα, βέβαια, αν θέλουμε να δούμε αυτή τη σχέση ως σχέση γυναι­ κών, μπορούμε. Αρκεί να δεχτούμε ότι οι γυναίκες επιθυμούν να έχουν με­ ταξύ τους μη λογοκριμένες σχέσεις. Η σχέση της Μαργαρίτας με μένα στη­ ριζόταν σε αυτό. Δεν ήταν μια «λογοκριμένη», ως προς το τι πρέπει και τι «απαγορεύεται» να λέγεται, σχέση. Εδώ δεν υπήρχε η τήρηση κάποιου άρ­ ρητου κανόνα. Ο κανόνας ήταν ότι δεν υπήρχε κανένας κανόνας και είχαμε την άνεση και την ελευθερία να μπορούμε να εκτιθέμεθα η μία απέναντι στην άλλη στο πιο ανούσιο, στο πιο ασήμαντο και τετριμμένο σχόλιο που θα μπο­ ρούσε να μας έρθει, να μιλήσουμε για ένα φόρεμα, για ένα τραγούδι, για μια κρέμα προσώπου, για ένα ηλιοβασίλεμα, και εκεί μέσα να μου πει αίφνης η Μαργαρίτα για τον Προυστ ή για τον Φλωμπέρ κι εγώ να της απαντήσω με ένα στίχο του Έλιοτ ή να μιλήσουμε για ένα κοινό παιδικό μας βίωμα που εί­ χαμε, ας πούμε, το ίδιο αγαπημένο παραμύθι, τη «Μικρή πριγκίπισσα». Ήτανε δηλαδή μια σχέση, αν μπορώ να την παραλληλίσω με ένα άνετο ρούχο, που δε σε στένευε, δεν ήτανε δήθεν, σφιχτοραμμένο, στυλιζαρισμένο. Ζούμε σε μια εποχή που τόσο εύκολα ο άλλος σε κοιτάει με καχυποψία, με τσιγκου­ νιά. Το βλέμμα της Μαργαρίτας ήταν το αντίθετο. Σε έκανε να νιώθεις ότι ο κοσμος είναι καλός. Και ότι, ακόμα κι αν υπάρχει το κακό, είναι προσωρινό

Η Μαργαρίτα αγκαλιά με τον μπαμπά της. «Τον λάτρευα... τον περίμενα στο παράθυρο, αλλά δεν ερχόταν ποτέ...»

και πως στο τέλος το κακό θα ηττηθεί. Κι επίσης είχε μια γενναιοδωρία. Μια αμέριστη αγάπη. Μια αφιλοκέρδεια. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό ψυχοπαθολογίας; ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Αν καταντήσουμε να το ορίσουμε ως ψυχοπαθολογικό, χαθήκαμε. Αλλά τόσο πολύ δεν το έχουμε συνηθίσει ώστε γίνεται αντικείμενο φιλυποψίας. Πάντως η Μαργαρίτα δεν είχε κανένα δήθεν, καμία επιτήδευση, κανένα μανιερισμό. Ενιωθες ότι υπήρχε εκεί μια φλέβα αληθινότητας και αυτό σε μια εποχή που κυριαρχούμεθα από το κίβδηλο. Θυμάμαι εδώ πως όταν λέω τη λέξη αυτή πάντα μου έρχεται στο νου Ο φύλακας στη σίκαλη -είναι μία λέξη που πάει κι έρχεται εκεί και που απασχολούσε τον νεαρό ήρωα, το «κίβδηλο»... Ενώ η Μαργαρίτα, χωρίς ποτέ να το έχει κάνει αντικείμενο συνειδητοποίησης, είχε μια φλέβα αληθινότητας. Αυθεντικότητας. Αν αυτό είναι παθολογικό, δεν ξέρω, μπορεί και να ’ναι...

δ:αφιέρωμα

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Δεν είναι πάντως επιβιωτικό χαρακτηριστικό... (γέλια) ΠΡΑΞΗ ΠΕΜΠΤΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Η γραφή ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Εχω ένα τελευταίο, που το λέω «Η γραφή». ΦΩΝΗ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ: Έχω ανάγκη να γράψω ένα μυθιστόρημα. Πρέπει να το βάλω στο μυαλό μου, δε μου λείπουν τα θέματα αλλά η ανάγκη να γράψω. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Σκεφτόμουνα εδώ και τα δικά σας βιβλία, κι ειδικά ένα που με είχε αγγίξει πάρα πολύ, το Ονειρεύτηκα πως είμαι καλά... Αυτό το βιβλίο έχει για ηρωίδα μια κοπέλα που ονειρεύεται πως είναι καλά, εξετάζει την έννοια της ψυχο­ θεραπείας, φέρνει όμως τη δημιουργική γραφή ως τον τρόπο εκτόνωσης της ηρωίδας. Η Μαργαρίτα ονειρευόταν πως ήταν καλά, ήταν καλά και μία γυ­ ναίκα, ή μία δημιουργός-γυναίκα, μπορεί να είναι καλά, μετά από τόσους αι­ ώνες που έχει περάσει να είναι «γυναίκα»;

δ

94 m

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Ε, καλά, τώρα αν πάμε στη Βιρτζίνια Γουλφ, πρέπει να δούμε τι χρειάζεται μια γυναίκα για να είναι καλά... ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: A room of her own... ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Και πεντακόσεις λίρες το χρόνο! Βέβαια, αν μείνουμε στο «her own» και βά­ λουμε για λίγο σε παρένθεση και το δωμάτιο και τις λίρες, τι χρειάζεται; Την αίσθηση ενός αυτοπροσδιορισμού, ότι έχει ένα δικό της χώρο για να αναπνεύσει, να μη νιώθει πως κάποιος πάει να της υφαρπάξει την αναπνοή, να της βάλει τα δύο χέρια στο λαιμό. Αυτός ο κάποιος βέβαια μπορεί να είναι κι ένα κομμάτι του ίδιου της του εαυτού. Νομίζω ότι η Μαργαρίτα είχε με­ γάλη ανάγκη αυτό, να νιώθει ότι η αναπνοή της δεν θα εμποδιστεί, είτε από κάποια χέρια που θα της σφίξουνε το λαιμό, που μπορεί να είναι το ίδιο το σκοτεινό κομμάτι του εαυτού της ή μπορεί να είναι όλοι οι κανόνες ενός πε­ ρίγυρου. Μισούσε τον καθωσπρεπισμό και είχε κι ένα τρελό χιούμορ.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ A: Ναι, ένα παράλογο κάποιες φορές χιούμορ. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Ναι, και νομίζω ότι βγαίνει. Κάποιες φορές, όταν αναφέρεται στα πιο σκο­ τεινά πράγματα, όπως, για παράδειγμα, ονομάζει τη μανιοκατάθλιψη mixed grill! Αυτό είναι αριστούργημα, είναι σαν να συμπυκνώνεις χίλιες σελίδες εγ­ χειριδίου ψυχιατρικής ταξινόμησης και ταυτόχρονα να το τινάζεις στον αέρα. Εμένα, μετά το θάνατό της, μου έκανε ένα δώρο που δεν μπορούσε να το φανταστεί. Στο πανεπιστήμιο έβαλα ένα καινούργιο μάθημα, «Κλινική Ψυ­ χολογία μέσα από τη λογοτεχνία». Διερωτώμαι τώρα πώς δεν το είχα επιχει­ ρήσει πιο πριν. Φαίνεται έπρεπε να φύγει η Μαργαρίτα για να μπορέσω να αποτιμήσω ακόμα πιο πολύ τη σημασία της, όχι μόνο στη ζωή μου αλλά και στα γράμματα, στη γραφή, στην ψυχολογία... Αλλά πώς; Όχι σαν αντικείμενο, σαν ένα case study, καθόλου ως «η περίπτωση Μαργαρίτα Καραπάνου». Στην πραγματικότητα, είναι σαν να κάνουμε μαζί το μάθημα, σαν υποκείμενο δι­ δασκαλίας δηλαδή η Μαργαρίτα και όχι σαν αντικείμενο. Ίσως είναι ένας ακόμα τρόπος να διαχειρίζομαι την απουσία της. Η απήχηση ωστόσο στους φοιτητές είναι τρομακτική. Μια πολύτιμη μαθητεία μέσα από τη γραφή στα πάθη του ψυχισμού μας. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο της Μαργαρίτας; ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Νομίζω Ο υπνοβάτης, το ξαναδιάβασα και πρόσφατα, είναι τρομερό αυτό το βιβλίο. ΤΕΤΑΡΤΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΝΤΡΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ, ΠΟΥ ΜΕ­ ΤΑΦΕΡΕΙ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ;...: «Ο Θεός είναι κουρασμένος», ε; ■

Με σειρά εμφάνισης ακούστηκαν οι φωνές: ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Α: Χριστιάνα Μυγδάλη ΦΩΝΗ ΑΠΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ: Μαργαρίτα Καραπάνου, αποσπά­ σματα από το ημερολόγιό της (Μαργαρίτα Καραπάνου, Η ζωή είναι αγρίως απί­ θανη: Ημερολόγια 7959-1979, Ωκεανίδα, 2008 ) ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΦΩΝΗ Β: Φωτεινή Τσαλίκογλου ΑΝΤΡΙΚΗ ΦΩΝΗ: Ιωάννης Μπασκόζος Στις σιωπές ακούστηκε η ναζιάρα γάτα της Φωτεινής.

Απόδοση διαλόγων και χαϊκού επίγραμμα: Χριστιάνα Μυγδάλη.

δ:αφιέρωμα

Πραγματικότητα και μυθοπλασία: για το Ναι της Μ αργαρίτας Καραπάνου Αναστασία Νάισινα

εκδοτική παρουσία της Μαργα­ ρίτας Καραπάνου μοιάζει να χω­ ρίζεται σε δύο διαφορετικές περιό­ δους. Στπν πρώτπ θα μπορούσε κα­ νείς να τοποθετήσει τα τρία πρώτα μυθιστορήματα (Η Κασσάνδρα και ο λύκος, 1974, Ο υπνοβάτης, 1985, και το Rien ne va plus, 1991) που την κα­ θιέρωσαν ως αξιοπρόσεκτη συγγρα­ φέα, χάρη και στην αναγνώριση που της πρόσφερε το γαλλικό βραβείο καλύτερου ξένου μυθιστορήματος για τον Υπνοβάτη το 1988. Στη δεύ­ τερη περίοδο θα τοποθετούσα τα κεί­ μενα που εκδόθηκαν τα χρόνια αμέ­ σως πριν το θάνατό της: Ναι (1999), Λη και Λ ου (2003), Μαμά (2004), Μή­ πως; (2006), Η ζωή είναι αγρίως απί­ θανη (2008). Θα μπορούσε πιθανώς να συμπληρώσει κανείς εδώ και τα γράμματα της μητέρας της, Μαργα­ ρίτας Λυμπεράκη, προς την ίδια, που τα δημοσίευσε με τον τίτλο Δε μ ’αγα­ πάς. Μ’ αγαπάς το 2008. Πρόκειται για μια αιφνιδίως πλούσια εκδοτική παρουσία που έχει ως κύριο χαρα­ κτηριστικό τον πολύ πιο απροκάλυ­ πτα αυτοβιογραφικό χαρακτήρα των κειμένων. Θα έλεγε κανείς ότι η νεαρή Καρα­ πάνου ήταν πολύ πιο διατακτική από την ωριμότερη, θηρεύοντας το άρτιο καλλιτέχνημα, ίσως και την πρωτο­ τυπία, με τρόπο που είναι μάλλον συ­ νηθισμένος στους νέους και φιλόδο­ ξους συγγραφείς. Επίσης, πέρα από τις όποιες προσωπικές περιστάσεις που καθορίζουν την παραγωγή ενός συγγραφέα, μπορούμε ίσως να υπο­ θέσουμε ότι δεν την άφηνε τελείως αδιάφορη και η αντίληψη πως μια συ­

Η

νετά αραιή εκδοτική παρουσία συμ­ βάλλει σε ένα συγγραφικό προφίλ που βάζει την ποιότητα πάνω από την ποσότητα. Σε κάθε περίπτωση, πάν­ τως, το Ναι, που είναι το πρώτο από τα βιβλία αυτής της δεύτερης περιό­ δου, μοιάζει να σηματοδοτεί μια πιο απελευθερωμένη στάση απέναντι στη γραφή, τη στάση ενός ανθρώπου που αποφασίζει να ενδώσει σε επεί­ γουσες ανάγκες έκφρασης, και που επείγεται να δρέψει όλες τις θερα­ πευτικές ιδιότητες της γραφής. Το βιβλίο έχει πολλά στοιχεία που η ίδια, μέσα από τις συνεντεύξεις της, αλλά και το κατοπινότερο βιβλίο Μή­ πως;, που περιλαμβάνει συζητήσεις της με την Φωτεινή Τσαλίκογλου, αποκαλύπτει ως αυτοβιογραφικό. Το κυριότερο απ’ αυτά είναι πως το Ναι αφορά τη μανιοκατάθλιψη, μια ψυ­ χική ασθένεια από την οποία η συγ­ γραφέας υπέφερε σε όλη την ενήλικη ζωή της. Αφιερώνεται μάλιστα σε όσους υποφέρουν από αυτήν, αλλά και «στον Ice-Αλέξανδρο Αδαμόπουλο». «Ice» είναι το όνομα ενός χα­ ρακτήρα στο βιβλίο, ενός ψυχιάτρου που μένει με αγάπη κοντά στην ηρωίδα καθ’ όλη τη διάρκεια της πο­ ρείας της. Ήδη από την αφιέρωση λοιπόν η μυθοπλασία συνδέεται απροκάλυπτα με την πραγματικό­ τητα. Περισσότερα στοιχεία ενθαρ­ ρύνουν μια ευθέως αναφορική ανά­ γνωση: Στο μεγαλύτερο μέρος του το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρό­ σωπο και αποτελείται από σύντομα κομμάτια ημερολογιακού τύπου, ενώ ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, η Λώρα, μοιράζεται με την Καραπάνου,

εκτός από την ασθένεια, και τη συγ­ γραφική ιδιότητα (μάλιστα μαθαί­ νουμε ότι έχει πάρει «ένα μεγάλο βραβείο λογοτεχνίας», όπως και η Καραπάνου), καθώς και μια μεγάλη αδυναμία στα σκυλιά. Το βιβλίο καταγράφει μια εφιαλτική παλινδρόμηση ανάμεσα σε φάσεις κατάθλιψης και μανίας: οι πρώτες στην κλινική, τη «γλυκιά κλινική» όπως τη λέει, ανάμεσα σε άλλους ασθενείς, ο καθένας από τους οποί­ ους φέρνει τη δική του μαρτυρική και κάποτε μαγική- διαστρέβλωση του κόσμου, αλλά και το αδιάφορο, καταπιεστικό ή, σπανιότερα, συμπο­ νετικό ιατρικό προσωπικό- στην κλι­ νική με την καταστολή, τα διαλυτικά ηλεκτροσόκ και την αχνή ελπίδα της θεραπείας, που ξεθωριάζει περισσό­ τερο καθώς χάνεται π αίσθηση του χρόνου. Οι δεύτερες, οι φάσεις μα­ νίας, εκτυλίσσονται κυρίως εκτός κλινικής, με ατέλειωτες αϋπνίες, δυ­ νατή μουσική, ερωτικές συνευρέσεις με αγνώστους και τηλεφωνικές συ­ νομιλίες μέσω Sexy lines, εξαντλη­ τικά πολλά ψυχοφάρμακα, τη στα­ θερά επανερχόμενη σκέψη της αυ­ τοκτονίας αλλά και την εξίσου στα­ θερή προσπάθεια της Λώρας να μην ξαναγυρίσει στην κλινική, να κρατή­ σει μια ισορροπία: ακόμη κι αν αυτή η ισορροπία είναι εκείνη η τρομα­ κτική που πετυχαίνει ανεβασμένη στα κάγκελα της βεράντας της. Το βιβλίο καταγράφει έτσι ουσια­ στικά έναν αγώνα, τον ψυχικό αγώνα που κάνει η ηρωίδα μέχρι να μπορέ­ σει να αρθρώσει το «ναι» του τίτλου, την κατάφαση στη ζωή, που θα έρθει

μέσα από πολλές μικρές και δύσκολες καταφάσεις, οι οποίες θα κλείνουν όλο και συχνότερα τις σύντομες καταγραφές της καθώς πλησιάζει προς το λυτρωτικό τέλος: ναι στον εαυτό της όπως είναι, ναι στην πραγ­ ματικότητα της αρρώστιας, ναι στην επιθυμία της επικράτησης πάνω στην αρρώστια και, σιγά-σιγά, ναι στην αγάπη, ναι στην ευτυχία, ναι στην αποδοχή ενός άλλου ανθρώπου στο πλάι της. Μ’ αυτό το περιεχόμενο, την ημερο­ λογιακή του μορφή, το πλήθος των στοιχείων που παραπέμπουν αναφο­ ρικά στην ίδια τη συγγραφέα, και την αφιέρωση σε μια ομάδα ανθρώπων με κοινά βιώματα, σκέφτεται κανείς πως το βιβλίο αυτό, αν ανήκει σε κά­ ποιο είδος, είναι μάλλον όχι τόσο σ’ αυτό του μυθιστορήματος, όπως μας λέει ο υπότιτλός του, αλλά της μαρ­ τυρίας. «Να βιαστώ να τελειώσω το βιβλίο, αυτό το βιβλίο-μαρτυρία», λέει η Λώρα νωρίς στην αφήγηση (ο.

66), τραβώντας για λίγο το προσω­ πείο που κρύβει πίσω του τη συγ­ γραφέα Καραπάνου. Η μαρτυρία στη

Η Μαργαρίτα Καραπάνου σε νεαρή ηλικία,

δ:αφιέρωμα

δ 98

λογοτεχνία έχει την έννοια της πι­ στής καταγραφής ενός βιώματος που είναι κατά κάποιο τρόπο αντιπροσω­ πευτικό για περισσότερους ανθρώ­ πους. Εξ ου βέβαια και το κοινότερο είδος μαρτυρίας είναι οι μαρτυρίες πολέμου. Ωστόσο, όπως είναι γνω­ στό και από τη νομική χρήση της έν­ νοιας, στα δικαστήρια, η μαρτυρία δεν είναι απόδειξη, αλλά βασίζεται στην πίστη, στη λεγάμενη σύμβαση της φιλαλήθειας. Στη λογοτεχνία υπάρχει μια σειρά από επιμέρους τρόπους που εξασφαλίζουν ότι ηληρούται αυτή η σύμβαση: Η πρωτοπρόσωπη γραφή, η προβεβλημένη αναφορικότητα του κειμένου (η σχέση δηλαδή με τον πραγματικό κό­ σμο, λ.χ. με τοπωνύμια και χρονολο­ γίες στις μαρτυρίες πολέμου), και εν γένει η ρεαλιστικότητά του είναι με­ ρικοί απ’ αυτούς. Όλα καλά ώς εδώ λοιπόν, αλλά το βι­ βλίο ετούτο, με αυστηρά φιλολογι­ κούς όρους, πολύ δύσκολα θα το λέ­ γαμε ρεαλιστικό. Το άνοιγμα του βι­ βλίου, το πρώτο από τα τέσσερα μέρη, δύσκολα θα μπορούσε να χα­ ρακτηριστεί καν αφήγηση. Καμιά φορά η φράση «Κλινική... Γλυκιά κλι­ νική...» είναι το μόνο που διαβάζουμε σε μια σελίδα. Εκείνο που κυριαρχεί είναι σπαράγματα λόγου, μικρές φρά­ σεις που διακόπτονται συνεχώς από αποσιωπητικά: «Μανιοκατάθλιψη... Αυτή την αρρώστια έχω... Είναι πολύ σοβαρή... Αλλά έχει πλάκα... Μ’ αρέ­ σει... Πας πάνω, κάτω, δεξιά, αρι­ στερά, λοξά και ίσια πού και πού... τι να κάνουμε, καλή είναι...». Άλλοτε οι μικρές αυτές ενότητες είναι επικλή­

σεις στο Θεό («Θεέ μου, απεριόριστε και τρομερέ. Έλα») κι άλλοτε βλά­ σφημες φαντασιώσεις («Όταν είμαι άρρωστη, βλέπω το Θεό. Φοράει ένα μοβ μπουρνούζι και πλένει τα δόντια του. Καπνίζει Dunhill σαν κι εμένα. Είναι συμπαθητικός αλλά λίγο βλά­ κας...»). Αν και στη συνέχεια η αφηγηματικότητα του κειμένου ομαλοποιείται, το βιβλίο παραμένει αρκετά αποσπασματικό, και η αλληλουχία των γεγονότων αβέβαιη. Σε πολλά σημεία δύσκολα διακρίνει κανείς την πραγματικότητα από αυτό που υπο­ πτεύεται ως φαντασίωση. Η συνέχεια του χρόνου είναι διασπασμένη, κα­ θώς όλα λαμβάνουν χώρα σ’ ένα σή­ μερα που μοιάζει να κατακτιέται πάν­ τοτε απ’ την αρχή, χωρίς σύνδεση με το χτες και με πολύ αβέβαιο το αύ­ ριο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η «πλοκή» δεν μοιάζει τόσο με εξελισσόμενη σύνθεση όσο μ’ ένα άθροισμα από περιστατικά που τα συνέχει η οριακά ανεξέλεγκτη αρρώστια της ηρωίδας, σε διελκυστίνδα βέβαια με την επι­ θυμία της να νικήσει και με τη στα­ θερή αγάπη και παρουσία του Ice κοντά της. Και όμως, ακριβώς αυτός ο τρόπος γραφής φαίνεται να είναι εκείνο το χαρακτηριστικό του βιβλίου που το κρατά πιο πιστό στην πραγματικό­ τητα. Η απώλεια ελέγχου πάνω στον εαυτό που συνεπάγεται μια ψυχική ασθένεια, οι παλινδρομήσεις ανά­ μεσα σε ακραίες καταστάσεις όπως η μανία και η κατάθλιψη χωρίς καμιά φαινομενική αιτία που να εδράζεται στον πραγματικό κόσμο, κι έπειτα οι ατέλειωτες αϋπνίες, οι τρομερές no-

σότητες των φαρμάκων, τα διαλυτικά ηλεκτροσόκ, δεν μπορούν παρά να διαταράσσουν τη διάκριση ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, την αίσθηση της συνέχειας του χρό­ νου, την αντίληψη της σύνδεσης ανάμεσα σε αιτία και αιτιατό. Η μαρ­ τυρία για μια τέτοια κατάσταση, για μια τέτοια συνθήκη που εκ των πραγ­ μάτων αντιστρατεύεται τις παγιωμένες αντιλήψεις για το πραγματικό, δεν μπορεί παρά να έχει αυτά ακρι­ βώς τα χαρακτηριστικά, γιατί εκεί το φανταστικό είναι πραγματικό, και το αποσπασματικό, το διαταραγμένο, το ασυνεχές, ρεαλιστικό. Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως η μαρτυρία για τη μανιοκατάθλιψη ειδικά μοιάζει να απομακρύνεται από τα τυπικά χα­ ρακτηριστικά της μαρτυρίας, που

αντλεί την εγκυρότητά της καθώς συγκρίνεται με τη γνώση μας για το πραγματικό, και έρχεται εγγύτερα στα χαρακτηριστικά του καθαυτό μυθοπλαστικού λόγου. «Για μας τους μανιοκαταθλιπτικούς: Dream is our profession...» (156), λέει κάπου η Δώρα, «δουλειά μας είναι το όνειρο». Και αλλού: «Φαίνεται πως τα δύο αυτά φαινόμενα [μανιοκατάθλιψη και δημιουργικότητα] είναι συνδεδεμένα. Μανιοκαταθλιπτικοί ήτανε οι συγ­ γραφείς Virginia Woolf, Edgar Allan Poe, Sylvia Plath, [...] η συγγραφέας Ann Sexton, o Ezra Pound, ο Λόρδος Byron, o Tennyson [...]»(169). Μ’ αυ­ τόν τον τρόπο η λογοτεχνία (η τέχνη γενικότερα) μοιάζει να είναι η πραγ­ ματικότητα των μανιοκαταθλιπτικών -ή τουλάχιστον ενός μέρους από αυ-

:αφιερωμα

δ

100

τούς γιατί, αν και πολλοί καλλιτέχνες ήταν μανιοκαταθλιπτικοί, δεν συνε­ πάγεται βέβαια και ότι όλοι οι μανιοκαταθλιπτικοί είναι καλλιτέχνες. Για τη Λώρα πάντως η γραφή είναι μια γνήσια έκφραση της αρρώστιας της. Από ένα σημείο και μετά στα­ ματάει να παίρνει τα φάρμακά της για να μην καταστέλλουν τη σκέψη της. Βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στην αρ­ ρώστια, γράφοντας ασταμάτητα. Λέει «δεν είχα ποτέ τέτοια μανία... Μου τρώει τα εντόσθια, δεν μ’ αφή­ νει να κοιμηθώ καθόλου, ούτε καν να κάτσω σε μια καρέκλα, το βιβλίο μου το γράφω όρθια» (152). Ταυτόχρονα όμως η γραφή είναι κι αυτό που τη σώζει: «Καβάλησα πάλι τα κάγκελα [...] Ήμουν έτοιμη να πέσω με τερά­ στια ηδονή, όταν σκέφτηκα: “Αν πέσω πώς θα γράψω;” Γύρισα αμέ­ σως στο γραφείο μου, άρχισα να γράφω. Ξημέρωνε... Τα πουλιά τιτιβί­ ζανε... Για άλλη μία φορά είχα σω­ θεί....» (152). Και αλλού: «Το βιβλίο ηροχωράει με ιλιγγιώδη ταχύτητα... Ούτε ν’ αυτοκτονήσω δεν προ­ φταίνω...» (169). Ίσως δεν μας είναι άγνωστος αυτός ο αντιφατικός ρόλος που έχουν μερικά πράγματα (ή πρό­ σωπα) στη ζωή μας, να μας κατα­ στρέφουν και ταυτόχρονα να μας σώζουν -πιθανώς γιατί ανταποκρίνονται σε κάτι που αναγνωρίζουμε ως βαθιά δικό μας. Το γράψιμο δεν είναι για τη Λώρα μια διαφυγή από τη ζωή της αλλά αυτό που, βυθίζοντάς την περισσότερο σ’ αυτό που είναι η ζωή της, η καταστροφική της αρρώ­ στια, την κρατά παραδόξως ζωντανή. Καθώς το Ναι βαίνει προς το αίσιο τέ­

λος του, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση αρχίζει να δίνει τη θέση της στην τριτοπρόσωπη και η Λώρα, ξεκινώντας από κάποια στιγμή που βγαίνει από την κλινική, γίνεται, ολοένα και πε­ ρισσότερο, από υποκείμενο, αντικεί­ μενο της αφήγησης. Από συγγρα­ φέας έχει γίνει μυθοπλαστικός χαρα­ κτήρας- από ηάσχων εγώ, που στην αρχή του βιβλίου δυσκολεύεται να βάλει πάνω από δυο προτάσεις στη σειρά, γίνεται «η Λώρα». Το κείμενο που ξεκίνησε ως μαρτυρία, ίχνος ενός κατακερματισμένου εαυτού, φαίνεται να έχει δημιουργήσει, στο τέλος της διαδικασίας της συγγρα­ φής, έναν ολοκληρωμένο, συνεκτικό (θεραπευμένο) χαρακτήρα, έναν απ’ αυτούς που υπάρχουν όμως μόνο στην παραδοσιακή μυθοπλασία. Η Καραηάνου, μ’ όλο που θα πρέπει να κατοικούσε διαρκώς στο μεταίχ­ μιο, φαίνεται ωστόσο να γνωρίζει πολύ καλά τη διάκριση μεταξύ πραγ­ ματικού και μυθοπλαστικού και να αποδίδει τα του Καίσαρος τω Καίσαρι. Ξέρει όμως και τη δύναμη που έχουν οι αφηγήσεις να βάζουν τη ζωή σε μια σειρά, ξέρει πολύ καλά και την ισχύ του λόγου, τη σημασία του να φτιάξεις έναν χαρακτήρα που στο τέλος τα καταφέρνει, τη σημασία του να επαναλαμβάνεις «ναι, ναι, ναι», μέχρι αυτό να αρχίσει να αλη­ θεύει. Διαβάζω: «Το βιβλίο της Λώρας έχει τελειώσει. “Μου άρεσε πολύ το κεί­ μενό σου, όχι γιατί είναι κλινικό, αλλά γιατί είναι υπαρξιακό...” λέει ο Ice στη Λώρα. “Αντλώντας από την αρρώ­ στια, την εξόρκισες... Εγινε βιβλίο,

δηλαδή έργο τέχνης, λογοτεχνία...” συνεχίζει ο Ice κοιτώντας τρυφερά τη Δώρα. “Ναι”, ψιθυρίζει η Δώρα κλαίγοντας από χαρά. “Ναι... Ναι... Ναι...”» (269). Η Δώρα έχει τελειώσει το βιβλίο της και, λίγες σελίδες μετά (275), μπορεί να τελειώσει και η Καραπάνου το δικό της. Νομιμοποιείται ίσως κανείς να σκεφτεί ότι το Ναι του τίτλου δεν είναι απλώς αναφορικό, δεν συνοψίζει δη­ λαδή μόνο το περιεχόμενο του βι­ βλίου, όπως κάνουν συνήθως οι τίτ­ λοι. Είναι το ίδιο το βιβλίο, το αντι­ κείμενο που έχουμε στα χέρια μας, το «ναι» που είπε η συγγραφέας στη ζωή γράφοντάς το. Πολύ περισσό­ τερο από την περιγραφή μιας πο­ ρείας πτώσης και ανόδου, το κείμενο αυτό είναι το ίδιο ένα τεκμήριο επι­ βίωσης. Με τα λόγια της Λώρας: «Εί­ ναι καλοκαίρι... Πετάω στα σκουπίδια όλα τα βιβλία των μεγάλων μανιοκαταθλιπτικών που με κυκλώνουν... Πε­ τάω βιβλία της Virginia Woolf, της Sylvia Plath, του Tennessee Williams [...] Πετάω βιβλία του Λόρδου Byron, του Edgar Allan Poe, του Tennyson, πετάω σχεδόν όλα μου τα βιβλία, γιατί όλη μου η βιβλιοθήκη είναι γε­ μάτη μανιοκαταθλιπτικούς συγγρα­ φείς... [...] Η βιβλιοθήκη μου άδειασε... Το σπίτι γίνεται ανάλαφρο, τα­ ξιδεύει σαν καράβι με πανιά... “Πόσοι μεγάλοι συγγραφείς ήταν μανιοκαταθλιπτικοί...” σκέπτομαι με απορία, αφού το σπίτι μου έχει αδειάσει από βιβλία... “Και πόσοι αυτοκτόνησαν...” σκέπτομαι μετά... Εγώ είμαι ακόμη ζωντανή». (270) Μπορεί να κάνω και λάθος, αλλά νο­

μίζω πως αυτή η διαπίστωση παίρνει γιγαντιαία σημασία σε ό,τι αφορά την απόφαση της Καραπάνου να δημοσι­ εύσει όχι μόνο το Ναι αλλά και όλα τα υπόλοιπα βιβλία που το ακολούθη­ σαν. Αν και λογοτεχνικά ίσως δεν εί­ ναι ανώτερα από τα προηγούμενα, διακρίνει όμως κανείς σ’ αυτά τη σο­ φία του επιζώντος, που παραμερίζει το δισταγμό να μιλήσει για τα πράγ­ ματα που τον καίνε, και να τα πει με το όνομά τους, έστω κι αν αυτό είναι ένα λογοτεχνικό «όνομα», όπως συμ­ βαίνει με τη λίγο υπερβολική απεικό­ νιση των σχέσεων μητέρας και κόρης στο Μαμά -ή και πράγματι με το όνομά τους, όταν, στις συνομιλίες της με τη Φωτεινή Τσαλίκογλου που καταγράφονται στο Μήπως; δεν δι­ στάζει να μιλήσει για πολύ τραυμα­ τικά γεγονότα της ζωής της. Και νο­ μίζω ότι είναι η ίδια αίσθηση, ότι έχει κανείς διασχίσει τον Ρουβίκωνα, που της επιτρέπει να κάνει κάποτε και λίγη πλάκα, όταν στο Lee και Lou αναθέτει σε μια κοινωνία σκύλων την κριτική της σύγχρονής μας κοινωνίας και εν μέρει ίσως μια παρωδία του παλιότερου δικού της Υπνοβάτη. Εντέλει έχω την εντύπωση ότι το ακρι­ βές περιεχόμενο της κατάφασης που υποδηλώνει το Ναι και που ξεδιπλώ­ νουν τα βιβλία που το ακολούθησαν το συνοψίζει πολύ καλά η ίδια η Κα­ ραπάνου. Κάπου στο Μήπως; λέει μια φράση δανεισμένη από άλλον, που θα ήθελε να την είχε σκεφτεί η ίδια: «Η ζωή δεν είναι ποτέ ούτε τόσο όμορφη ούτε τόσο άσχημη όσο φαν­ ταζόμαστε. Είναι όμως το μόνο που έχουμε». ■

δ:αψιέρωμα

Με τον τρόπο της Μ αργαρίτας Καραπάνου Ο κόμης Δρόκουλας Πήγα σήμερα στο σπίτι του Ντεμοΰλη. Η μαμά του με κέρασε muffins, ήπια και μια λεμονάδα. Σκούπισε το χέρι της επάνω στα μαλ­ λιά μου, απαλά. Είπα στον Ντεμούλη να παίξουμε τον κόμη Δράκουλα. Εγώ θα έκανα το δράκουλα κι εκείνος την όμορφη κοπέλα. Τον ξάπλωσα στο μαλλιαρό χαλί ανάσκελα, και όρμησα στον ασπρουλιάρικο γαλατένιο του λαιμό. Τον δάγκωνα μέχρι να νιώσω αίμα. Μα τη στιγμή που άρχισε να μπερδεύεται με τα σάλια μου, μό­ λις όλο μου το χνούδι ανασηκώθηκε απ’ το πετσί, μου δίνει έναν μπάτσο και πετάγεται πάνω. «Δεν γίνεται να παίξουμε το δράκουλα», μου λέει. «Οι δράκουλες εμφανίζονται στα σκοτάδια, μα τώρα έχουμε φως!» Το σπίτι του είχε κάτι μεγάλα παρά­ θυρα ίσαμε τον ουρανό, αλήθεια, με κουρτίνες από ριζόχαρτο φτιαγμένες. Το φως έμπαινε από παντού. Αρχίζω και κλαίω πολύ. «Μούλη, μου χάλα­ σες το παιχνίδι! Σε μισώ, παλιό­ παιδο!» Του τράβηξα κι εγώ τη μύτη μέχρι να ακουμπήσει στο πάτωμα, κι έφυγα.

δ

ΙΟ2 2

S * Αυτό το παστίς στο ύφος του βιβλίου της Μαργαρίτας Καραπάνου Η Κασσάνδρα και ο λύκος έγινε στο πλαίσιο του σεμιναρίου της Αγγέλας Καστρινάκη «Περί ύφους», Πανεπιστήμιο Κρήτης, εαρινό εξάμηνο 2011.

Το μπαλόνι Στο δικό μου το σπίτι είναι μόνο νύ­ χτα. Δεν έχει μεγάλα παράθυρα, μα πολλά και μικρά. Κι οι κουρτίνες είναι από παντζάρια βαμμένες και ραμμέ­ νες από πολλά βελούδινα παλτά σαν το δικό μου. Έχουν και κάτι χρυσά σχοινιά να τους σφίγγουν τη μέση για να φαίνονται πιο αδύνατες. Το πήρα κι εγώ το μαγικό σχοινί ένα πρωί για να το βάλω και να με δει πιο αδύνατη

ο Λάμπης, που είναι για τα θελήματα και κουβαλά τα πράματα από την αγορά κάθε μέρα. Το έσφιξα γύρω από το μπαλόνι που ’χα καταπιεί μαζί με τις πολλές σοκολατίνες, κι είχε φουσκώσει μέσα στην κοιλίτσα μου. Έσφιγγα, έσφιγγα, μα το μπαλόνι δεν έσκαγε. Έκλεψα τη βελόνα της για­ γιάς για τη σταυροβελονιά κι άρχισα να τσιμπώ την κοιλιά μου, μα τίποτα. Ήρθε τότε η μαμά κι από την τρο­ μάρα της μου ’δώσε μια στο μά­ γουλο. Εκείνη τη στιγμή παρακάλεσα τον Θεούλη να πεθάνω. Για λίγο όμως. Να δω τη μαμά να κλαίει και μετά πάλι να ζωντάνευα. Επεσα κάτω και τεντώθηκα σαν σκουπόξυλο. Έβαψα το πρόσωπό μου χλωμό, και περίμενα. «Τώρα θα μάθεις παλιοκό­ ριτσο, Καιτούλα», είπα από μέσα μου. Πέρασε μισή ώρα. Είμαι στο νε­ κροταφείο και με βάζουν στον τάφο. Ναι. Ακούω στο βάθος τη μαμά να φωνάζει τ’ όνομά μου δυνατά. Μάλ­ λον κλαίει: «Κατερίναααα!» μου φωνάζει. «Για να μάθεις άλλη φορά», σκέφτηκα και γέμισα μέχρι το κεφάλι χαρά και γλύκα. «Κατερίνα, σήκω απ’ το πάτωμα αμέ­ σως, ώρα για το γεύμα!» Το στομάχι μου μούγκριζε από ώρα. «Χριστούλη μου, εντάξει, τώρα μπο­ ρείς να με ζωντανέψεις πάλι». Και μέ­ χρι να το πω, βρέθηκα στο τραπέζι μ’ ένα μπιφτέκι ολόκληρο στο στόμα.

Liqueur «cointreau» Απόψε περιμέναμε κόσμο. Βραδιά ανάγνωσης. Προτιμώ τις βραδιές που όλοι κάθονται γύρω από το πράσινο

τραπέζι, κρατάνε κάτι χαρτιά με αριθ­ μούς, τα κοιτάνε σαν χαζοπούλια και δεν μιλάνε για έξι ή και παραπάνω ώρες. Ο κύριος βουλευτής με τπ χον­ τρή του κυρία, ο ποιπτής με τπν τε­ ράστια μυτάρα του, ο διάσπμος πια­ νίστας που ακόμα δεν κατάλαβα τι πιάνει, άλλοι σπμαντικοί, και ο νεα­ ρός ασήμαντος φυσικά. Μου έβαλαν πάλι το βελούδινο πατζαρένιο φό­ ρεμα κι έναν κόκκινο φιόγκο στα μαλλιά. Ασπρο σοσόνι με δαντέλα και δυο παπούτσια στρογγυλά σαν ντομάτες, γυαλιστερά σαν το κεφάλι του παππού μου του Μίμπ. Σε λίγο ήρθαν οι καλεσμένοι και διώξαμε τπν Αγλαΐα από το μαγεριό. Έστρωσαν στο μεγάλο τραπέζι του σαλονιού το μαύρο με χρυσές φουντίτσες τραπε­ ζομάντιλο και άναψαν τα κεριά σαν εκκλπσία. Στο χώρο τπς υποδοχής πάνω στο μι­ κρό στρογγυλό τραπέζι: χνουδωτό κόκκινο τραπεζομάντιλο σαν αίμα χαλασμένο liqueur «cointreau» κρυστάλλινα ποτπράκια. «Το ακριβό liqueur στο χώρο υποδο­ χής ενός σπιτιού σε κρυστάλλινο πο­ τήρι είναι το παν για να δείξεις τπν τάξπ σου και να ξανάρθουν στο σπίτι οι σπμαντικοί άνθρωποι για επίσκεψπ, χρυσό μου», λέει π γιαγιά συ­ χνά. Τα μισώ τα κρυστάλλινα ποτπ­ ράκια! Πήρα ένα κρυφά κι έκανα πιπί μου μέσα του. Μετά το σκούπισα καλά και το έβαλα πίσω στο δίσκο παρέα με τ’ άλλα. Ο νεαρός ασήμαντος Ο Λάμπας. Ασήμαντος, γιατί δεν

Το τέλος της επιστολής της Μαργαρίτας Καραπάνου προς τη μητέρα της, 7 χρόνια μετά το θάνατό της.

ήξερε τίποτα «ο κουτός!» από τα σπμαντικά που συζπτούσαν οι υπόλοι­ ποι. Καθόταν στπ γωνία αμίλπτος, κάπνιζε και κοιτούσε τπ λάμπα με ύφος δήθεν στοχαστικό. Τπν ώρα που π μαμά απήγγειλε στα γαλλικά στίχους από τα Fleurs du Mai, ανέβαινα στοργικά στα αντρικά του πόδια, τον έπαιρνα αγκαλιά και του ψιθύριζα σαν γυναίκα στ’ αυτί: «Λάμππ, χρυσέ μου, πες μου ένα ερωτικό ποίπμα για τπ λάμπα». Ύστερα του έγλυφα το αυτί, όπως μου έμαθε ο σκυλούκος μου ο Καιτούλπς, κι έτρεχα κάτω από τα φουστάνια τπς Αγλαΐας. Ναι... ήξερε να αλλάζει και τις γυάλινες λάμπες που κρεμόντουσαν από το ταβάνι κι έβγαζαν ήλιο όταν σκοτείνιαζε. Για μια τέτοια λάμπα ήρθε πρώτπ φορά στο σπίτι μας. Από τότε μας καιγόν-

δ:αφιέρωμα

δ

ΊΟ4

τουσαν μέρα παρά μέρα και πάντα βράδυ. Μάλλον είναι ο καινούργιος μου μπαμπάς. Ο άλλος ο κανονικός δεν υπάρχει πια, αφού κάποτε που ήθελε να ψηλώσει κατέβηκε στην αποθήκη και ήπιε από το φάρμακο που ράντιζε σαν αγιασμό ο παππούς τις τριανταφυλλιές. Μα αντί να ψη­ λώσει έπεσε κάτω ξερός. Τώρα με­ τακόμισε στον παράδεισο. Θα ρωτήσω τον παππού ποιο φάρ­ μακο είναι για το αδυνάτισμα. Μάλ­ λον αυτό για τα αγγουράκια, αφού τα κάνει ψηλά και λιγνά σαν μακαρόνι ιταλικό. Θα το πιω και μετά θα πάω κι εγώ για λίγο στον παράδεισο. Όταν γυρίσω σπίτι, θα είμαι σωστή γυναίκα! Είδα τον Λάμπη να κάνει ό,τι έκανε και στη φωτογραφία από το γαμήλιο ταξίδι ο μπαμπάς στη μαμά: είχε κολλήσει τα χείλια του στα δικά της και μάλλον της έφτυνε στο στόμα. Κάποιο παιχνίδι θα είναι, σκέφτηκα. Το έπαιξα κι εγώ μια μέρα με τον Μούλη, γιατί όταν μεγαλώσω θα τον παντρευτώ και θα γεννήσουμε πολλά γατιά, σκυλιά και κούκλες πά­ νινες. Ο νεαρός ασήμαντος είχε δέρμα τρα­ βηγμένο στο πρόσωπο και χέρια γερά. Η μαμά είχε λίγες ζάρες και χέ­ ρια αδύναμα. «Καίτη», της λέω μια μέρα. «Τα μάγουλα του Λάμπη ται­ ριάζουν περισσότερο με τα δικά μου. Εσένα είναι με ζάρες, μα άμα θες μπορούμε να τα ανταλλάξουμε, δεν έχω πρόβλημα. Τότε, ίσως ταιριάξω κι εγώ με τον κύριο Πάρη που είναι στη βιβλιοθήκη του σχολείου. Θα γί­ νει ο σύζυγός μου όταν γίνω γυναίκα. Είναι ένας άντρας κούκλος, μα έχει

ζάρες. Αν πάλι δεν θες, παίρνω εγώ τον νεαρό ασήμαντο. Μ’ αρέσουν πολύ τα δυνατά χέρια των αντρών». Μια νύχτα με τον Λάμπη Η μαμά απόψε θα πάει σινεμά. Όχι μαζί μου. Με έναν φίλο της, σημαν­ τικό πολύ. Έβαλε και μυτερά παπού­ τσια με τακούνι ψηλό σαν πολυκα­ τοικία, κόκκινη μπογιά στα χείλια. Άφησε και τα μαλλιά ελεύθερα. Δεν ήθελε να την αγκαλιάσω, γιατί φο­ ρούσε άσπρο φόρεμα κι εγώ με είχα ζωγραφίσει ουράνιο τόξο σήμερα. Έμεινα στο σπίτι μόνη. Η γιαγιά είχε πάει στα λουτρά, για τα πόδια, μαζί με τον παππού. Αυτός, για τη μέση. Φοβόμουν πολύ. Πήρα τηλέφωνο τον Λάμπη. «Λάμπη, χρυσέ μου, κάηκε μια λάμπα και είμαι μόνη. Η Καίτη είναι σινεμά με έναν φίλο της σημαντικό. Φοβάμαι πολύ. Δεν ήθελα κάτι. Καληνύχτα». Χώθηκα στο κρεβάτι και τότε ήρθε ο Λάμπης. Τρύπωσε σαν ποντίκι κάτω απ’ τα σκεπάσματα και βρέθηκε ξαφ­ νικά πάνω μου. Ήταν βαρύς σαν τσουβάλι με πατάτες. Έκατσε εκεί για ώρα και στο τέλος μου φίλησε τα μάτια και το ένα αυτί. Του έδειξα τη χαλασμένη λάμπα και την άλλαξε στο λεπτό. Ακούω βήματα. Κρύβω τον Λάμπη κάτω από το νυχτικό μου. Μου χαϊ­ δεύει την κοιλίτσα και με φιλάει παν­ τού. Η πόρτα ανοίγει: «Γιαγιά, πες στη μαμά να φέρει έναν άντρα να φτιάξει το τηλέφωνο αύριο. Δάγ­ κωσε χθες ο Καιτούλης το καλώδιο και το ’κόψε στα δυο. 1

Αφιερώματα Γεωπολιτική και στρατηγικές / 331 Γερμανική Λογοτεχνία (σύγχρονη) Γλώσσα και Δημοτικό σχολείο / 345 Γλωσσολογία/144 Γραφές και υπογραφέςγυναικών/ 401

διαβάζω

Δοκίμιο /117 Διακοπές και βιβλίο/196 Διακοπές. Εκδότες προτείνουν 460 βιβλία/244 Διανοούμενοι και εξουσία /186 Διακειμενικότητα (κόντρα) / 489 Διηγήματα (ανέκδοτα)... από το συριρι/392 0/3C

Άγιον Όρος/68 Αισθητισμός / 349 Αιώνας (ο) που φεύγει/382 20ός αιώνας. Συγγραφείς και βιβλία Αιώνας (ένας) συγγραφείς, 1!

2000 / 403 Έγκλημα - Απόπειρες ερμηνείας / Αλληλογραφία/170 Αμερικανική πεζογραφία (σύγχρονη) Αμερικανοεβραίοι συγγραφείς / 367 Εθνικισμός/322 Εκπαίδευση - Δημόσια και Αμερική των μειονοτήτων / 394 / 247 Αναγνώσεις και κείμενα / 234 Αναχρονισμός στον αιώνα μας / 283 Εκπαίδευσης (ψηφίδες) / 4Γ Ανθρωπολογία (κοινωνική) / 323 Ανολοκλήρωτοι έρωτες / 261 Αντίσταση και λογοτεχνία / 58* ■—·<ήποίηση /107* τηση) / 376 ων συγγραφέων / 281 πεζογραφώ ,.,νικό μυθιστόρημα / 338 Ελληνική το 2009) Λ " ' ή λογοτεχνία / 86, 459, για πεζογραφία (απολογισμός Ελληνική πεζυ για τοο 2010)/515 2010)/ Αυτοβιογραφία /155 Αυτόχειρες (οι) στη λογοτεχνία / 284 Ελληνικό παραμύθι / 130* Αφήγηση και παραμύθι / 363 Εξπρεσιονισμέ Εξωτισμός/3 __ ,_,__ λΤέχνης / 67 Βαλκάνια (εδώ είναι) / 402 Επικοινωνιολογία / 348 Βαλκανική λογοτεχνία / 463 Επιλεκτική βιβλιογραφία ΧριστουγένΒιβλία (185) που αξίζει να διαβάζετε /409 Βιβλία Α' εξαμήνου 1992/ 292

___ ,ια τις γιορτές των Χριστου­ γέννων/491 Βιβλία για τις γιορτές των Χριστου­ γέννων / 502

Ερωτισμός και πορνογραφία / 347 Ερωτόκριτος / 454 Ετερότητα (η) στην ελληνική λογοτε­ χνία/417 Ευτυχία και οικονομία / 460

Ημερολόγια ΕλλήνωνΣυγγραφέων / __ _____ ίρι/509 _.,_..ία για το καλοκαίρι / 520 Βιβλία τέχνης - λευκώματα (φ<

Γενιά των Μπήτνικ/ 64* Γνωσιακές επιστήμες / 408 Γαλλική Λογοτεχνία (σύγχρονη) Γαλλική ποίησητα τελευταία 60 χρό­ νια/310 Γαλλική Επανάσταση/216

Ημερολόγια Ελ>

σε θ έ μ α τ α

Κινέζικη λογοτεχνία / 506 Ιί/236 Κινηματογράφος, ελληνικός / 473 ____ / 354, 514 Κινηματογράφος (θεωρία) / 317 Περιπέτεια (η) της γραφής / 438 Κινηματογράφος και ιστορία / 266 Περιπλάνηση στη λογοτεχνία/ 282 Κινηματογράφου (χρόνια) / 353 Ποδόσφαιρο και λογοτεχνία / 508 Κοινωνία και κράτος / 233 Πολιτική γελοιογραφία / 268 Κοινωνιολογία /119 Πολιτισμός και κουλτούρ* '*"'* Κοινωνιολογία της σύγχρονης οικο­ γένειας / 241 Πρόσωπα (τα) της Κόμικς/217* / 429 Κόμικς, το τέλος των υπερηρώων Προτάσεις για ανάγνωση / 442 Πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι / 420 "Πρωτοπορίες -------- και κινήματα/270 κινήματα Πρωτοχρονιές του Μεσ, Κυπριακά γράμματα / 123* Λαϊκό αισθηματικό μυθιστόρημα /100 Λαϊκό τραγούδι/362 Λαογραφία / 245 Λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία / 59* Λογοτεχνία της Αργεντινής / 315 Λογοτεχνία και ζωγραφική / 321 Λογοτεχνία (η) και το κακό/289 και κινηματογράφος / Λογοτεχνία Γ"~' και μετανάστευση/ 41£ Λογοτεχνία1 του φανταστικού / 464 <νία και φωτογραφία / 271 <νικά βραβεία 2004/456 <νικό βιβλίο και παιδί/242

Ρεαλισμός/250 Ροκ/219 Ρομαντισμός / 225 Συγκριτική λογοτεχνία / 427 Σχολικό (το) και εξωσχολικό (το) βι­ βλίο/467 Σχολή της Φρανκφούρτης / 405 Σώμα (το) στο λόγο και στην τέχνη / 307 Σενάριο/ 290 Σημειωτική / 71* Στρουκτουραλισμός/227* Συμβολισμός / 333

Μεσαίωνας / 288 Μεσοπόλεμος και πεζογραφία / 279 Ταξίδι (το) οτγ Μεταμοντέρνο / 254 Τεχνολογίες ( \ ~ „ ----------------Μεταπολεμική ελληνική λογοτεχνία /428 Τηλεόραση και παιδί / 262 Τιμή και ντροπή/351 ...ός ελληνισμός/74* Τρέλα και κοινωνία / 272 ;αι λογοτεχνία/280 cai λογοτεχνία /185 Καλέ/ν$ 4 Ρ°μ' Μαν°ύς Κα' Σ'νΤέι Νέα Υόρκη (η) στη λογοτεχνκ Νέο Μυθιστόρημα /189 Νεοελληνική λογοτεχνία / 451 Νεοελληνικό διήγημα/ 451

Οργισμένοι νέοι - Δεκαετία του ’50 Όνειρο (το) στη λονοτεχνία / 240 Ολλανδικά γράμματα (σύγχρονα) / 84 Οικολογία και πολιτική / 318 Οικονομία και ευτυχία / 460 Όψεις του λαϊκού πολιτισμού / 404 Ολοκαύτωμα (Ιστορία και μνήμη) / 400 Ομοιοπαθητική / 221 Ομοφυλοφιλία/ 246 Όρια (τα) γ .... °—

Υπερρεαλισμός (ελληνικός) /120 Υπερρεαλισμός και έρωτας / 335 Υπερρεαλισμού (μορφές) / 412 /ιστικό έντυπο (ελληνικό) /198 ---------- *7/360 Φιλέλληνες (σύγχρονοι αγγλόφωνοι) Φιλοσοφία της ιστορίας / 34 Φιλοσοφία και φύση/ 339 Φινλανδικά γράμματα /114 Φουτουρισμός /141 Φρόιντ (επίγονοι) / 65* Χιούμορ κα^παιδική λογοτεχνία/ 336 Χόλιγουντ (το) στη λογοτεχνία / 332 Χρονογράφημα/293 ιχανάλυση (το λυκόφως) / 264 “ και λογοτεχνία/163 και πολιτική/343 ψυχοθεραπεία/342 τναγνώσε'ς λογοτε-'

Καναδική λογοτεχνία / 450

και ψυχανάλυση / 210 .ιολογία/238 (κοινωνική) / 255

* Τα τ ε ύ χ η που σ η μ ε ιώ ν ο ν τ α ι μ ε α σ τ ε ρ ίσ κ ο έ χ ο υ ν ε ξ α ν τ λ η θ ε ί. Όσοι επιθμούν να προμηθευτούν παλιά τεύχη, μπορούν να επικοινωνούν με το Διαβάζω, Μαυροκορδάτου 9, Αθήνα, 106 78 · Τηλ. 210 3801284 · email: info@diavazo.gr Τα κείμενα που είναι χρήσιμα στους αναγνώστες μας και περιέχονται σε εξαντλημένα τεύχη δίνονται σε φωτοαντίγραφα.

δ:κριτικογραφία ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ©ΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ ΧΟΡΗΓΟΣ: CLIP NEWS www.clipnews.gr ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΙΟΥΝΙΟΥ 2011

δ

106 om

Αννελίδης-Γκέντζος Τάσος: Ψυχές που δεν τις ζέστανε η αγάπη (Κ. Τσολάκη, Μακεδονία, 12.6.11) Αλεξάκης Βασίλης: Η πρώτη λέξη (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 11.6.11, Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 06/11) Γενάρης Μιχάλης: Πρίγκηπες και δολο­ φόνοι (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθερο­ τυπία, 18.6.11, Ε. Χουζούρη, Καθημερινή, 28.6.11) Γκανάσου Τζούλια: Ομφάλιος λώρος (Ν. Κουνενής, Αυγή, 12.6.11) Διακογιάννης Νίκος: Ο ύπνος των αγαλ­ μάτων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 5.6.11, Ε. Σπυριδοπούλου, Μακεδονία, 5.6.11) Ευαγγελοπούλου Μαίρη: Επικινδύνως ακατάλληλο (Κ. Πουλακίδας, Αυγή, 21.6.11) Ζουργός Ισίδωρος: Ανεμώλια (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 12.6.11) Καβανόζης Κώστας: Όλο το φως απ' τα φεγγάρια (Β. Χατζηβασιλείου, Βήμα, 12.6.11) Κάτση Κέλυ: Δακρυσμένα σμαράγδια (Τ. Σγουροπούλου, Βραδυνή, 27.6.11) Κουγιουμτζή Μαρία: Γ<ατί κάνει τόσο κρύο στο δωμάτιό σου; (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 11.6.11) Λάνταβος Κώστας: Μαριώ (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 11.6.11) Λεονάρδος Γιώργος: Ξεκλειδώνοντας τη μυστική Θούλη (Ν. Κυριαζής, Δια­ βάζω, 06/11) Λύκαρης Ιερώνυμος: Το ρομάντζο των καθαρμάτων (Φ. Φιλίππου, Βήμα, 26.6.11) Μπουραζοπούλου Ιωάννα: Η ενοχή της αθωότητας (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 5.6.11, Ν. Κουνενής, Αυγή, 19.6.11) Παπανεωργίου Κώστας: Νερό (Β. Χατζηβασιλείου, Βήμα, 5.6.11, Ε. Μαρούτσου, Ελευθεροτυπία, 6.6.11, Γ. Κοντός, Ελευθεροτυπία, 11.6.11) Παπαδημητρίου Χίλντα: Για μια χούφτα βινύλια (Φ. Φιλίππου, Βήμα, 19.6.11) Παπαϊωάννου Σοφία: Κρυμμένο στο Αι­ γαίο (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 25.6.11) Ραπτόπουλος Βαγγέλης: Ιστορίες της λίμνης (Α. Σαμοθράκη, Διαβάζω, 06/11) Ριζιώτη Γαλάτεια: Μπαρ Tap (Μ. Θεο­ δοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 4.6.11)

Σιχλιμίρης Αναστάσης: Επτά μέρες βροχή (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 12.6.11) Σταμάτης Αλέξης: Κυριακή (Μ. Θεοδο­ σοπούλου, Ελευθεροτυπία, 25.6.11) Συμπάρδης Γιώργος: Υπόσχεση γάμου (X. Παπαγεωργίου, Διαβάζω, 06/11) Ταράτσα Χριστίνα: Οι κήποι με τα ηλιο­ τρόπια (Τ. Σγουροπούλου, Βραδυνή, 27.6.11) Σφακιανάκης Άρης: Ου μπλέξεις (Β. Χατζηβασιλείου, Βήμα, 26.6.11) Χουβαρδάς Ιγνάτιος: Θερινό τετράδιο (X. Μεγαλυνός, Ελευθεροτυπία, 4.6.11)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Βόλπι Χόρχε: Η εποχή της στάχτης (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 7.6.11) Έλισον Ραλφ: Αόρατος άνθρωπος (Α. Σαμοθράκη, Διαβάζω, 06/11) Θέρκας Χαβιέρ: Ο ένοικος (Γ. Μπέκος. Βήμα, 19.6.11) Καμιλλέρι Αντρέα: Ίχνη στην άμμο (X. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 18.6.11) Κρούμυ Άντριου: Sputnik Caledonia (Γ. Μπέκος, Βήμα, 12.6.11) Λε Καρέ Τζον: Ποιοτικός φόνος (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 26.6.11) Μουρακάμι Χαρούκι: Νότια των συνό­ ρων, δυτικά του ήλιου (Σ. Νικολαΐδου, Νέα, 4.6.11) Μπέρνχαρντ Τόμας: Τα βραβεία μου (Δ. Χρυσός-Τομαράς, Καθημερινή, 26.6.11) Μύλερ Χέρτα: Η αλεπού ήταν και τότε ο κυνηγός (Ε. Παναγιώτου, Αυγή, 7.6.11) Ντε Παζ Πέντρο: Ο άνθρωπος που σκό­ τωσε τον Ντουρούτι (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 12.6.11) Ντόναχιου Έμα: Το δωμάτιο (Α. Μαντόνλου, Ελευθεροτυπία, 25.6.11) Παδούρα Λεονάρδο: Μάσκες (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 6.6.11) Πελεκάνος Τζορτζ: Το αδιέξοδο (Φ. Φι­ λίππου, Βήμα, 5.6.11) Πελεκάνος Τζόρτζ: Ο κηπουρός της νύ­ χτας (X. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 25.6.11) Πόε Έντγκαρ Άλαν: 21 ιστορίες και το κοράκι (Ν. Μακρή, Καθημερινή, 26.6.11) Σάλιντζερ Τζ. Ντ.: Εννέα ιστορίες (Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 11.6.11) Ταρίκ Αλί: Η νύχτα της χρυσής πετα­ λούδας (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 26.6.11) Φόκνερ Ουίλιαμ: Ιερό (Ν. Μακρή, Κα­ θημερινή, 5.6.11) Φράνζεν Τζόναθαν: Ελευθερία (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 20.6.11)

Χέμινγουεϊ Έρνεστ: Με υπογραφή Χέμινγουεί (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 26.6.11) Ballard J. G.: Εκτός ελέγχου (Τ.Δημητρούλια, Καθημερινή, 19.6.11) Bello Antoine: Ο/ ιχνηλάτες (Κ. Μπούρας, Ελευθεροτυπία, 4.6.11) Black Benjamin: Ο λεμούριος (Σ. Νικολα'ίδου, Νέα, 18.6.11) Boratav David: Ψίθυροι στο Μπέγιογλου (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 5.6.11) Eco Umberto: Το κοιμητήριο της Πρά­ γας (Θ. Μήνας, Διαβάζω, 06/11) Ernaux Annie: Τα χρόνια (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, 25.6.11) Kuzneski Chris: Έγκλημα στα Μετέωρα (Τ. Σγουροπούλου, Βραδυνή, 27.6.11) Magden Perihan: Δύο φίλες (Κ. Τριανταφύλλη, Νέα, 11.6.11) Melville Herman: Μπάρτλμπυ, ο γραφέας (Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 25.6.11, Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 25.6.11) Merimee Prosper: Νουβέλες (Α. Βιστω­ νίτης, Βήμα, 26.6.11) Nabokov Vladimir: Το πρωτότυπο της Λώρας (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 4.6.11) Nesbo Jo: Νέμεσις (Ε. Καρκίτη, Αγγε­ λιοφόρος, 26.6.11) Pynchon Thomas: Έμφυτο ελάττωμα (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 4.6.11) Rowlands Mark: Ο φιλόσοφος και ο λύκος (Φ. Θαλασσινός, Ελευθεροτυπία, 25.6.11, Μ. Τοπάλη, Καθημερινή, 26.6.11) Roth Philippe: Νέμεσις (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυπία, 5.6.11, Γ. Μπέκος, Βήμα, 5.6.11, Θ. Γρηνοριάδης, Νέα, 11.6.11) Welsh Irvine: Έγκλημα (Κ. Μπούρας, Ελευθεροτυπία, 11.6.11)

Βλαβιανός Χάρης: Σονέτα της συμφο­ ράς (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 18.6.11) Κανελλόπουλος Δημήτρης: Κλίνη σπό­ ρου, καλή (Κ. Βούλναρης, Αυγή, 26.6.11) Μπούρας Κωνσταντίνος: Ελευθερίας ανατολή (Ζ. Σαμαρά, Ελευθεροτυπία, 4.6.11) Ρίλκε Ράινερ Μαρία: Οι ελεγείες του Ντουίνο (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 12.6.11) Σταυρόπουλος Σταύρος: Ο έρωτας θα μας κάνει κομμάτια (Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 19.6.11) Said: Ψαλμοί (Σ. Σακελλίων, Αυγή, 12.6.11)

ΔΟΚΙΜΙΑ Βαρβιτσιώτης Τάκης: Ο διάπλους του

καθρέφτη (Θ. Φωσκαρίνης, Ελευθερο­ τυπία, 4.6.11) Κωστούλας Γιώργος: Διαβάζοντας με το μολύβι στο χαρτί (Φ. Θαλασσινός, Ελευθεροτυπία, 4.6.11) Πικιώνης Δημήτρης: Κείμενα (Φ. Θα­ λασσινός, Ελευθεροτυπία, 11.6.11) Kis Danilo: Homo poeticus (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 4.6.11) Laor Yitzhak: Ο μύθος του φιλελεύθε­ ρου σιωνισμού (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 18.6.11) Morgenthau Hans: Επιστήμη της πολιτι­ κής ισχύος (Θ. Βασιλείου, Καθημερινή, 12.6.11) Wallerstein Immanuel: Σύγκρουση πολι­ τισμών (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 26.6.11)

ΙΣΤΟΡΙΑ Ανδριανόπουλος Ανδρέας: Επίγονοι (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 18.6.11) Αντωνίου Γ. - Δαρδανός Σ. - Ζόικος Ν. Μαραντζίδης Ν. (επ.): Το Ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια (Σ. Κακουριώτης, Δια­ βάζω, 06/11) Γαζή Έφη: Πατρίς, θρησκεία, οικογέ­ νεια (Λ. Καλοσπύρος, Διαβάζω, 06/11) Μέγας Γιάννης: Οι «βαρκάρηδες» της

Θεσσαλονίκης (Δ. Μουσμούτης, Ιστο­ ρία, 06/11) Ροδοκανάκης Πλάτων: Η βασίλισσα και αι βυζαντινοί αρχόντισσαι (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 06/11) Στεφανίδης Ιωάννης: Εν ονόματι του έθνους (Κ. Καρπόζηλος, Νέα, 18.6.11) Συλλογικό: Το 1922 και οι πρόσφυγες (Π. Βόγλης, Νέα, 4.6.11, Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 19.6.11) Συλλογικό: Το σχέδιο Μάρσαλ (Κ. Καρ­ πόζηλος, Νέα, 18.6.11) Τζίμας Σταύρος: Στον αστερισμό του εθνικισμού (Μ. Πύλια, Αυγή, 26.6.11) Hale John: Ο/ άρχοντες των θαλασσών (Ν. Κυριαζής, Διαβάζω, 06/11) Lord Russell of Liverpool: Η μάστιγα του Ναζισμού (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 18.6.11) Richter Heinz: Η μάχη της Κρήτης (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 19.6.11)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Ανδρέου Ευάγνελος: Το αστέρι του πρωταθλητή άναψε... (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 11.6.11) Κάμπους Νατάσα: 3096 ημέρες - Η δύ­

ναμη της ανθρώπινης ψυχής (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 5.6.11) Καρώνη Τούλα: Ζυλιέτ Γκρεκό (Τ. Σγουροπούλου, Βραδυνή, 20.6.11) Μαντελστάμ Ναντιέζντα: Ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας (Σ. Μαλαβάκης, Νέα, 7.6.11) Σιάφκος Χρηστός: Μιχάλης Κακογιάννης (Α. Δημοπούλου, Ελευθεροτυπία, 18.6.11) Σταματοπούλου-Βασιλάκου Χρυσόθεμις: Βασίλης Μεσολογγίτης (X. Δημακοπούλου, Εστία, 4.6.11) Amery Jean: Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση (Γ. Αδραχάς, Εξπρές, 12.6.11) Kermode Frank: Όλος ο κόσμος μια σκηνή (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 19.6.11, Μ. Βαλάσογλου, Διαβάζω, 06/11) Twain Mark: Ιωάννα τηςΛωρραίνης (Μ. Πιμπλής, Νέα, 18.6.11) Zinn Howard: Αυτοβιογραφία (Ε. Μαρούτσου, Ελευθεροτυπία, 6.6.11)

ΜΕΛΕΤΕΣ Αλιβιζάτος Νίκος: Το Σύνταγμα και οι εχθροί του στη νεοελληνική ιστορία

Αποδελτίωση Διεθνών Μέσων Σας δίνουμε πληροφορίες από όλα τα ΜΜΕ σε περισσότερες από 100 χώρες σε όλο τον κόσμο

Υπηρεσίες Αποδελτίωσης ϊντύπων, Internet, Γηλεόρασης, Ραδιοφώνου <αι Διεθνών Μέσων

www.clipnews.gr

Δωρεάν Δοκιμή

V' ΑποδελτίωσηΕντύπων

ΑποδελτίωσηInternet

ΑποδελτίωσηTV&RADIO

ΑποδελτίωσηΔιεθνώνΜέσων

ίΡ

Υπηρεσίεςπροστιθέμενηςαξίας

ΑΘΗΝΑ: Φρύνης 7, Παγκράτι,Τ.Κ. 116 34 -Τηλ. Κέντρο: 210 70.111.43, Fax: 210 70.111.47- sales@clipnews.gr ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Μοναστηριού90,Τ.Κ. 546 27-Τηλ. Κέντρο: 231050.15.75, Fax: 231050.15.73 · info@clipnews.gr

-■ )

g 108 wm

S η 2 μ

1800-2010 (Α. Μανιτάκης, Αυγή, 5.6.11) Ανδρειωμένος Γιώργος: Η πνευματική ζωή υπό επιτήρηση - Το παράδειγμα του περιοδικού «Το Νέο Κράτος» (Δ. Μουσμούτης, Ελευθεροτυπία, 18.6.11) Αρβανιτάκης Δημήτρης: Στο δρόμο για τις πατρίδες (Ν. Καραπιδάκης, Καθημε­ ρινή, 12.6.11) Αρμάος Δημήτρης: Η ομιλούσα κεφαλή στην έξοδο του ορφικού μύθου (Γ. Δού­ κας, Διαβάζω, 06/11) Γεωργής Γιώργος: Διατοπικές σχέσεις και εθνική πρόσληψη, Κύπρος - Ηλεία (Π. Τριγάζης, Αυγή, 26.6.11) Κουμαδωράκης Οδυσσέας: Στα χνάρια του χθες (Φ. Θαλασσινός, Ελευθεροτυ­ πία, 18.6.11) Κυρτάτας Δημήτρης - Ράγκος Σπύρος: Η ελληνική αρχαιότητα, πόλεμος, πολι­ τική, πολιτισμός (Δ. Ιωσήφ, Καθημερινή, 21.6.11) Κωνσταντάκος Ιωάννης: Θρύλοι και πα­ ραμύθια για τη χώρα του χρυσού (Δ. Ιακώβ, Καθημερινή, 28.6.11) Μάρας Κώστας: Ο φετιχισμός στην τέχνη του εικοστού αιώνα (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 18.6.11) Ρηγάτος Γεράσιμος: Η διατροφική πα­ ράδοση στην Ελλάδα (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 06/11) Ρήγου Μυρτώ: Εκδοχές του Νόμου, Kant, Sade, Kafka (Δ. Μαρουδής, Ελευ­ θεροτυπία, 25.6.11) Σαρίσχουλη Πανανιώτα: Πλουτάρχου, ΠερΓΙσιδος και Οσίριδος (Δ. Μουσμού­ της, Ιστορία, 06/11) Τερζής Νίκος: Μελέτη της εκπαίδευσης του νεοελληνισμού (Ν. Πετρουλάκης, Καθημερινή, 21.6.11) Τσουκαλάς Κωνσταντίνος: Η επινόηση της ετερότητας (Κ. Γάλλος, Καθημε­ ρινή, 7.6.11) Χαλκιά Αλεξάνδρα: Έμφυλες βιαιότη­ τες, εξουσία, λόγος, υποκειμενικότητες (Α. Κοσσυφολόγου, Αυγή, 19.6.11) Adkins A. W. Η.: Ηθικές αξίες και πολιτική συμπεριφορά στην αρχαία Ελλάδα (Γ· Γιατρομανωλάκης, Βήμα., 12.6.11) Taguieff Pierre-Andre: Θεωρίες συνωμοσίας (Β. Αγγελής, Αυγή, 12.6.11) Von Zhishman Josef: Το Δίκαιον του γάμου της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (X. Δημακοπούλου, Εστία, 4.6.11)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Καϊτατζή-Γουίτλοκ Σοφία: Μορφές και μέσα πολιτικής επικοινωνίας (Λ. Βάσσης, Αυγή, 12.6.11) Κονδύλης Παναγιώτης: Ο/ αιτίες της παρακμής της σύγχρονης Ελλάδας (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 12.6.11) Hessel Stephane: Αγανακτήστε! (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 5.6.11) Hessel Stephane: Στρατευθείτε! (Ν. Μπακουνάκης, Βήμα, 19.6.11) Simone Raffaele: Το μειλίχιο τέρας (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος,19.6,11)

ΚΟΕΝΩΝΙΟΛΟΠΑ Άρμστρονγκ Γκάρι - Τζουλιανότι Ρίτσαρντ (επιλ.): Το ποδόσφαιρο στην Αφρική (Α. Δημουλάς, Καθημερινή, 19.6.11) Μαλεβίτης Ηλίας: Το χιούμορ και οι έλληνες πολιτικοί (Φ. Πανταζής, Αδέσμευ­ τος Τύπος, 4.6.11) Levy Ariel: Θηλυκές φαλλοκράτισσες (Γ. Μπέκος, Βήμα, 19.6.11) Neveu Erik..Κοινωνιολογία των κοινωνι­ κών κινημάτων και ιστορίες κινημάτων από τον Μεσαίωνα μέχρι σήμερα (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 25.6.11) Norbert Elias: Η θεωρία του συμβόλου (Γ. Μερτίκας, Αυγή, 19.6.11)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Βλαντής Νίκος: Tractatus Magico Philosophicus (Π. Πολυμένης, Ελευθε­ ροτυπία, 25.6.11) Βραχνός Κώστας: Το μυστήριο ως πρό­ βλημα (Σ. Γουνελάς, Ελευθεροτυπία, 4.6.11) Picon Antoine: Οι Σαινσιμονιστές (Σ. Καλημέρης, Αυγή, 19.6.11) Αλευράς Νίκος - Αλευρά Μαρία: Τι κά­ νεις γυναίκαμ’ Καλά είμαι άντραμ’ (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 19.6.11) Πλησή Παναγιώτα: Δεν είμαι τέρας, σου λέω! (Σ. Βούλγαρη, Καθημερινή, 4.6.11) Ντραχτ Τόνκε: Γοάμμα για τον βασιλιά (Σ. Βούλγαρη, Καθημερινή, 18.6.11) Ψαραύτη Λίτσα: Οι δραπέτες του καστρόπυργου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 12.6.11)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Αργείτης Γεώργιος - Καρατζάνης Αθα­ νάσιος: Οικονομική πολιτική σταθερο­ ποίησης και αστάθεια στην ΟΝΕ (Γ. Δραγασάκης, Αυγή, 19.6.11) Καζάκος Πάνος: Μετά το Μνημόνιο (Β. Πεσμαζόγλου, Νέα, 4.6.11) Μαρξ Καρλ: Το χρήμα χορεύει για σένα (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 26.6.11) Ούσερ Έρολ: Ηθική οικονομία (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 12.6.11) Στασινόπουλος Γιώρνος: Η ρητορική της ανάπτυξης (Κ. Καρπόζηλος, Νέα, 18.6.11) Ferguson Niall: Η εξέλιξη του χρήματος (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 26.6.11)

εκπαίδευση (Α. Δρουκόπουλος, Δια­ βάζω, 06/11)

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Καββαδίας Νίκος: Γράμματα στην αδελφή του Τζένια και στην Ελγκα (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 5.6.11) Μπούσε Βάνα - Μπούσε Μίχαελ (μετ. επιμ.): Ανέκδοτες επιστολές της βασί­ λισσας Αμαλίας στον πατέρα της 18361853 (Λ. Κουζέλη, Βήμα, 5.6.11) Πάρνης Αλέξης: Γεια χαρά - Νίκος (Δ. Μανιάτης, Νέα, 4.6.11)

ΛΕΥΚΩΜΑ Λεκάκης Γιώρνος: Παξοί (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 25.6.11)) Νικολαίδου Εμμανουέλα - Βίδος Δημή­ τρης: Βαγγέλης Παπακηρύκος 13.236 ημέρες (Β. Πιτούλη, Βραδυνή, 14.6.11)

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Λυδάκη Α. - Μπασκόζος Γ.: Περί ζώων (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 26.6.11) Σαίξπηρ Ουίλλιαμ (Ε. Μπελιές μετεπιλ): Ανθολόγιο (Γ. Βαϊλάκης, Ημερή­ σια, 18.6.11) Συλλογικό: Ανάμεσα σε ερωτιδείς αγ­ γέλους (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 11.6.11) Τρουλλινού Νίκη (κειμ., επιμ., έρευνα): Κατίνα Παΐζη «Πόσο πολύ σ' αγάπησα» (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 26.6:11)

ΘΕΑΤΡΟ Καγνελάρη Δηώ: Κάρολος Κουν (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 12.6.11) Μαυρομούστακος Πλάτων: Κάρολος Κουν - Οι παραστάσεις (Μ. Θεοδοσο­ πούλου, Εποχή, 12.6.11) Πούχνερ Βάλτερ: Οι σωζόμενες θεα­ τρικές μεταφράσεις του έλληνα ιατρο­ φιλοσόφου Γεωργίου Σακελλαρίου (X. Στεφανοπούλου Μαρία: Το θέατρο των πηγών και η νοσταλγία της καταγωγής (Μ. Βαλάσογλου, Διαβάζω, 06/11)

ΜΟΥΣΙΚΗ Ξυλούρης Νίκος: «...Τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο» (Σ. Αραβανής, Ελευθεροτυπία, 4.6.11)

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Μορέν Έντνκαρ: Οι σταρ (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 5.6.11, Α. Μπομπούλα, Ελεύ­ θερος Τύπος, 19.6.11)

ΔΙΚΑΙΟ Ross Colin: Οι γιατροί της CIA (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 06/11)

ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Αρχάκης Αρνύρης - Τσάκωνα Βίλλυ: Ταυτότητες, αφηγήσεις και γλωσσική

Συλλογικό: Κιβωτός φιλίας για τον κα­ θηγητή Θεόδωρο /. Παναγόπουλο (X. Δημακοπούλου, Εστία, 11.6.11) Sandel Michael: Δικαιοσύνη. Τί είναι το σωστό; (Γ. Σιακαντάρης, Νέα, 11.6.11) ■

δ:ευπώλητα ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ 2 0 1 1

Ελληνική λογοτεχνία Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5 6 7 δ 9 10

Χωρίς χειροκρότημα Τι σου είναι η αγάπη τελικά Αγιοι και δαίμονες Ανεμώλια Το φθινόπωρο της μάγισσας Το χάραμα μιάς ελπίδας Προφανώς η Πηνελόπη ήταν ηλίθια Έγκλημα στην Παλαιών Πατρών Γερμανού Οι κληρονόμοι του άσωτου πρίγκιπα Όπως ήθελα να ζήσω

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Μαντά Λένα Παπαδάκη Αλκυόνη Καλπούζος Γιάννης Ζούργος Ισίδωρος Οικονόμου, Καίτη Αλεξάνδρου Μαρίνα Διβάνη Λένα Πολυράκης Γιώργος Παπάκου Βάσω Πριοβόλου Ελένη

Ψυχογιός Καλέντης Μεταίχμιο Πατάκης Ψυχογιός Λιβάνης Μελάνι Ψυχογιός Λιβάνης Καστανιώτής

-ένη λογοτεχνία Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5

Το κοιμητήριο της Πράγας Η ηλικία της αβεβαιότητας Νέμεσις Το λουλούδι της Κριμαίας Νέμεσις Ελέησόν με 6 7 Να σου πω μια ιστορία 8 | Η παγωμένη πριγκίπισσα Το ημερολόγιο της Carrie Τα μυστικά 9 της Κάρρι πριν από το "Sex 10 Στο τέλος της γης

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Eco, Umberto Καμιλλέρι Αντέα Roth, Philip Gregson, Julia Νέσπο Τζο Γκρανζέ Ζαν Κριστοφ Μπουκάι Χόρχε Λαγκμπεργκ Καμίλλα

Ψυχογιός Πόλις Διόπτρα Μεταίχμιο Καλέντης OPERA

Bushnell, Candace

Sayonara Books

Γκρόσμαν Νταβίντ

Ποίηση

Γενικός πίνακας

Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1

aapj| 3 4 5

Μ 7 Ν Η 9

ft

Οι ελεγείες του Ντουίνο Αμοργός Μυθολογία και μυθολογία δεύτερη Ερωτικά ποιήματα Το μονόγραμμα Ποιήματα Τα σονέτα της συμφοράς Ο άνθρωπος μόνος Ελευθερίας Ανατολή Του έρωτα και της ελευθερίας

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Πίλκε Τάινερ Μαρία Γκάτσος Νίκος Μ Χατζιδάκις Μάνος Νερούδα Πάμπλο Ελύτης Οδυσσέας Χριστιανόπουλος Νίκος Βλαβιανός Χάρης Γιάννης Βαρβέρης Μπούρας Κωνσταντίνος Τρυφωνίδης Κωνσταντίνος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τ<ι στοιχεία «Ευπώλητα Ιούνιος 20Π» είναι: ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510-34911 - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2ΐο 3615077 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ,

Πατάκης Μ Κ ΙΗ Ρ Ι^ Αγρα Πατάκης Ίκαρος Πατάκης

ΙΙΜ ΒΙΗ ΙΗ Η ΙΙ Μεταίχμιο ιδεόγραμμα

Αλυσίδα, 210-3258440 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310276447 - ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ, Αλυσίδα, 2310-252888 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 210-3650000 - ΤΣΑΜΑΝΤΑΚΗΣ, Πειραιάς, 210-4138114

Γ°Ρ €ί

βί'/rrc :ωΡ Ο υ »

Η αποτελεσματικότητα και η αξιοπιστία γίνονται πράξη Κέντρο Διανομής Ασττροττύργου Λεωφ. ΝΑΤΟ 19300 Ασττρόττυργος Τ: 210 55 17 700 F: 210 55 96 411

Συγκρότημα Βορείου Ελλάδος ΒΙ.ΠΕ ΣΙΝΔΟΥ Ο.Τ31Γ Γ Είσοδος, 52 022 Θεσσαλονίκη Τ: 2310 79 99 44 F: 2310 79 97 03

Κέντρο Διανομής Μ αγούλας Γ. Γεννήματα 99 Θέση: Πλακωτό 19600 Μαγούλα Τ: 210 55 17 880 - 881 F: 210 55 51 770

ΙΟ Υ Ν ΙΟ Σ 2 0 1 1

Δοκίμια Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Η Ελλάδα των Κρίσεων Ένα προσωπικό δοκίμιο Μαρκεζίνης Βασίλειος

Παιδική & Εφηβική λογοτεχνία Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

1

Μεγαλώνοντας μέσα στην ελληνική οικογένεια

Λιβάνης

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Διάφορα Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Γιωσαφάτ Ματθαίος

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Αρμός

διπρόσωπα ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟ

Νίκος Θ έμελης,

ο λογοτέχνης, ο στοχαστής λογοτέχνης, ο πολιτικός, ο στοχαστής Νίκος Θέμελης σίγασε το απόγευμα του Σαββάτου 20 Αυγούστου, σε ηλικία 64 ετών, χτυπημένος από την αρρώ­ στια που χρόνια τώρα τον ταλαιπω­ ρούσε. Ήξερε την κατάστασή του, κρυφόπαιςε κρυφτούλι με τον θά­ νατο. «Δεν ξέρω για πόσο ακόμα θα την σκαπουλάρω» είπε την τελευταία φορά που μιλήσαμε στο τηλέφωνο. Κατά καιρούς περνούσε μέρες με πό­ νους και αργότερα συνερχόταν για να διεκδικήσει και πάλι μια θέση στην ουσιαστική ςωή. Το τελευταίο του βιβλίο Η συμφωνία των ονείρων ήταν και η μεγάλη του χαρά. Θεω­ ρούσε ότι για μια ακόμα φορά κατάφερε να ξεγελάσει τον πόνο. Ήταν πνευματικό ον, ένας στοχα­ στής. «Πώς να δώσουμε απαντήσεις όταν δεν μπορούμε να ερμηνεύ­ σουμε τον κόσμο που μας περιβάλ­ λει;». Παραφράζοντας τη θέση του Φόιερμπαχ στην τελευταία συνέν­ τευξή του στο Βήμα ο Νίκος Θέμελης εξέφραζε την αγωνία του για την ευ­ θύνη των διανοουμένων, όχι τόσο να καταγγείλουν αλλά «να ερμηνεύσουν και να συμφωνήσουν στην ερμηνεία και ας διαφωνήσουν στο διά ταύτα». Έδειχνε απογοητευμένος για το πού βαδίζει η πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας. «Πίσω από μια κακή άρχουσα κουλτούρα», έλεγε στο Βήμα, «κρύβεται μια χωλή και κατα­ στρεπτική παιδεία. Αυτή η άρχουσα κουλτούρα υπονομεύει την ύπαρξη δημιουργικών δυνάμεων, υγιών δο­

Ο

δ

112

μών, λειτουργίες θεσμών, συμπερι­ φορές ηγεσιών κ.τ.λ.». Η έλλειψη παιδείας ήταν γι’ αυτόν το θεμέλιο πάνω στο οποίο έπρεπε να χτίσουμε μια νέα Ελλάδα. Ως λογοτέχνης ο Νίκος Θέμελης κατάφερε με το πρώτο του βιβλίο Η αναζήτηση να κάνει την έκπληξη, κα­ θώς εμφανίστηκε από το πουθενά (χωρίς προηγούμενες λογοτεχνικές αναφορές) για να θέσει τις βάσεις ενός μεγάλου ολοκληρωμένου μυθι­ στορήματος, που θα συμπληρωθεί με δύο ακόμα τόμους, την Ανατροπή και την Αναλαμπή. Το κύριο χαρακτηρι­ στικό τού λογοτεχνικού του έργου εί­ ναι η προσπάθεια να ερμηνεύσει λο­ γοτεχνικά τις οικονομικοκοινωνικές συνθήκες ανάπτυξης της Ελλάδας, έχοντας ως βάση μελέτης την πλού­ σια αστική παράδοση του ελληνισμού της Μικρός Ασίας, των Παρευξείνιων Χωρών, της Ρουμανίας, κ.ά. Οι ήρωες του Νίκου Θέμελη μοιάζουν πολύ με τον ίδιο: αναζητούν απαντήσεις, συγ­ κρούονται για τις ιδέες τους, κυνη­ γούν οράματα, ψάχνουν το παρελθόν για να καταλάβουν το σήμερα, για να σχεδιάσουν το μέλλον. Τα βιβλία του, φορτισμένα ιδεολογικά, δεν είναι παρά η κραυγή ενός ανθρώπου που ορκίζεται στις αξίες και που θυσιάζε­ ται γι’ αυτές. Τα μυθιστορήματά του αγαπήθηκαν από το κοινό, που τα κατέστησε μπεστ σέλερ. Ο λογοτεχνικός κό­ σμος τον αντιμετώπισε με επιφυλακτικότητα και η κριτική ασχολήθηκε πολύ λίγο με το έργο του. Σε προ­

σωπικές μας συζητήσεις (εκτιμούσε πολύ το περιοδικό Διαβάζω) μου έλεγε συχνά, «δεν είμαι λογοτέχνης, απλώς γράφω». Τοποθετούσε τον εαυτό του στους διανοούμενους, αυ­ τούς που παρεμβαίνουν στο γίγνε­ σθαι και με το λογοτεχνικό τους έργο. Το κυρίως έργο του, το οποίο εντάσσεται στο ιστορικό μυθιστό­ ρημα, μένει να μελετηθεί και να αξιο­ λογηθεί διεξοδικά από τους κριτι­ κούς. Ο ίδιος έλεγε σε συνέντευξή του στο Διαβάζω (Δεκέμβριος 2008) ότι με το έργο του ξανακοιτάει το πα­ ρελθόν και ανασύρει αυτό που δεν διαπραγματεύτηκε η επίσημη ιστο­ ρία, είτε γιατί δεν το γνώριζε είτε γιατί το υποτίμησε, ή τέλος γιατί προτί­ μησε συνειδητά να το αηοκρύψει. Ως πολιτικός ο Νίκος Θέμελης, για χρόνια πλάι στον πρώην πρωθυ­ πουργό Κώστα Σημίτη, ήταν η νηφά­ λια σκέψη, ο δεύτερος προβληματι­ σμός - αυτός που δεν παρασύρεται από τα γεγονότα, ο σκεπτικιστής. Άν­ θρωπος του διαφωτισμού, ευρωπαϊ­ στής, ορθολογιστής, ήταν εκείνος που με την αθόρυβη παρουσία του επέβαλε ένα ήθος πολιτικής, που ερ­ χόταν σε ευθεία αντίθεση με αυτό που κυριάρχησε στα χρόνια της χρη­ ματιστηριακής τρέλας. Ο Νίκος Θέμελης είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1947. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και μετά το στρατιωτικό του συνέ­ χισε τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου το 1975 έκανε και το διδακτο­ ρικό του σε θέματα Ευρωπαϊκών Κοι­ νοτήτων. Από το 1981 υπήρξε συ­ νεργάτης του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, ακολουθώντας τον στα υπουργεία Γεωργίας, Εθνικής Οι­ κονομίας, Παιδείας, Βιομηχανίας και στα πρωθυπουργικά του καθήκοντα μεταξύ 1996-2004.

Εκτός από τον χώρο της πολιτικής και της επιστήμης, τα ενδιαφέροντά ™ επικεντρώνονταν στη εα,γραφική, στη μουσική και στη λογοτε­ χνία. Τα μυθιστορήματά του Η ανα­ ζήτηση (1998), Η ανατροπή (2000), Η αναλαμπή (2003), Για μια συντροφιά ανάμεσα μας (2005), Μια ζωή δυο ζωές (2007), Οι αλήθειες των άλλων (2008), Η συμφωνία των ονείρων (2010) γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και ορισμένα από αυτά εκδόθηκαν στα γερμανικά, στα ιταλικά, στα τουρκικά και στα ρουμανικά. Το 2000 τιμή­ θηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογο­ τεχνίας, με το Βραβείο του λογοτε­ χνικού περιοδικού Διαβάζω για το μυ­ θιστόρημά του Η ανατροπή και με το βραβείο «Πρωτοποριακής δημιουρ­ γίας - Γιάννος Κρανιδιώτης» στη Λευκωσία το 2009. ■

ο Νίκος Θέμελης Τις ευτυχισμένες μερες

δ : βι βλιοθήκες-βι βλιοπωλεία ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΣΟ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ

Βιβλιοπωλείο

έκτου μηδενός Μπραςίλια είναι πόλη και­ νούργια. Τεχνητή, θα την έλεγε κάποιος, γιατί δημιουργήθηκε στο μέσο της αχανούς Βραζιλίας, στα 1960, προκειμένου να καταστεί πρωτεύουσα της χώρας, αντικαθιστώντας το κοσμοπολίτικο Ρίο ντε Τζανέιρο, πανέμορφο και βο­ λικό, όμως απόκεντρο. Οι δημόσιοι υπάλληλοι διαμαρτυρήθηκαν, ξεσπι­ τώθηκαν, αλλά τελικά μετακόμισαν. Οι πρεσβείες αντιστάθηκαν περισσό­ τερο, αλλά μεταφέρθηκαν κι αυτές. Έτσι, μαζεύτηκαν εκεί αρχικά περί το μισό εκατομμύριο νοματαίοι. Σήμερα ο πληθυσμός έχει πενταπλασιαστεί και έχουμε μπροστά μας μια μεγα­ λούπολη, σχεδιασμένη αρχιτεκτονικά σε σχήμα αεροπλάνου, γύρω από μια λίμνη τεχνητή (εδώ ο όρος κυριολε­ κτεί), για να υπάρχει νερό, δροσιά, πράσινο και αναψυχή. Μια πόλη, βέβαια, εκτός από τις απα­ ραίτητες υποδομές χρειάζεται και τροφοδοσία, σωματική, μα και πνευ­ ματική. Ιδρύθηκαν σχολεία, πανεπι­ στήμιο, πολιτιστικά κέντρα. Ολα αυτά, σε συνδυασμό με τη γενικό­ τερη διάθεση ενημέρωσης και ανά­ γνωσης, οδήγησαν νομοτελειακά στην ανάγκη ύπαρξης βιβλιοπωλείων. Κι εδώ εμφανίστηκε το επιτυχημένο στις άλλες βραζίλιάνικες πόλεις κα­ τάστημα με το όνομα Iivraria Cultura. Το εν λόγω βιβλιοπωλείο δεν έχει κα­ μιά ιδιορρυθμία. Δεν περιέχει έργα σπάνια, δεν διαθέτει βιβλία μεταχει­ ρισμένα ή παλιά, δεν βρίσκεται προ­ φανώς σε κάποιο αναπαλαιωμένο κτίσμα, άξιο αρχιτεκτονικής αναφο­

Η

δ

114

ράς. Οπότε, θα αναρωτηθεί ο ανα­ γνώστης, ποιος ο λόγος να μνημονευθεί στη στήλη αυτή του περιοδι­ κού; Πρόκειται για ερώτημα που με απα­ σχόλησε από την πρώτη στιγμή που το επισκέφθηκα και προσπάθησα να καταλάβω τι ήταν εκείνο που με έκανε να το παρατηρώ με περιέργεια. Αργησα λίγο, αλλά το αισθάνθηκα. Δεν ήταν το μυαλό που με βοήθησε. Ήταν η καρδιά. Ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Το όλο κλίμα που επι­ κρατούσε εκεί. Και εξηγούμαι: Έβλεπες δεκάδες υποψήφιους αγο­ ραστές να στέκουν εμπρός στα ρά­ φια, να περιεργάζονται τα βιβλία και να τα φυλλομετρούν με ένα ενδιαφέ­ ρον που άγγιζε τα όρια του ενθου­ σιασμού. Είτε επρόκειτο για κείμενα στην πορτογαλική γλώσσα είτε για (λίγα) ξενόγλωσσα πρωτότυπα, χάρι­ ζαν, ήδη πριν από την ανάγνωσή τους, περιέργεια αναμεμειγμένη με χαρά. Και, τις περισσότερες φορές, οδηγούσαν τα βήματα των επίδοξων αναγνωστών στο ταμείο. Έβλεπες νεαρά παιδιά, καθισμένα ανακούρκουδα στον ειδικά γι’ αυτά διαμορφωμένο χώρο, να είναι βυθι­ σμένα στη μελέτη εικονογραφημέ­ νων περιοδικών και όχι μόνο: άλλα κρατούσαν στα χέρια τους μικρά ηλεκτρονικά παιχνίδια κι άλλα χά­ ζευαν στις σελίδες παραμυθιών και παιδικών ιστοριών. Κοινό χαρακτηρι­ στικό όλων, η αφοσίωση στο έργο και η παντελής έλλειψη αδημονίας σχετικά με τον χρόνο τερματισμού των αγορών των γονιών τους. Έβλεπες τους υπαλλήλους του βι­

βλιοπωλείου να περιέρχονται τους δια­ δρόμους και να προστρέχουν εν ριπή οφθαλμού σε βοήθεια οποιοσδήποτε έδειχνε με τη στάση του να βρίσκεται σε αμηχανία. Εννοείται, κατόπιν αυ­ τού, ότι κατά την ώρα της παραμονής μου εκεί δέχτηκα απανωτές «επιθέ­ σεις» εκ μέρους του προσωπικού, κα­ θώς διαπίστωνε πως δεν έδειχνα πρό­ θεση να αγοράσω τίποτα. Η αλήθεια είναι ότι θα είχα επανειλημμένως ζητήσει πληροφορίες, ιδίως ως προς τις τιμές των βιβλίων, δεδομένης της πλήρους έλλειψης αναγραφής τους. Στο σημείο αυτό, όμως, βρήκα πιστό σύμμαχο ορισμένα μηχανήματα! Διάσπαρτα στο βιβλιοπωλείο, έλυναν την απορία με απλή προσέγγιση του αντιτύπου (από την πλευρά του ISBN) στην κυψέλη αναγνώρισης. Η μέθο­

δος μπορεί να μη διεκδικεί έπαθλο πρωτοτυπίας, αλλά προσωπικά δεν την έχω συναντήσει σε αντίστοιχο κα­ τάστημα, το ομολογώ. Και διευκολύνει ιδιαίτερα τον κάθε ενδιαφερόμενο. Ωραία όλα τα παραπάνω, ευχάριστο περιβάλλον, πρόθυμοι πωλητές, αλλά τι γίνεται ως προς το περιεχόμενο; «Διαθέτουμε περισσότερους από τρει­ σήμισι εκατομμύρια τίτλους περιμένοντάς σε», διατείνεται η ιστοσελίδα της Livraria Cultura, αναφερόμενη βέβαια στο απόθεμα ολόκληρης της

Livraria Culture

δ : βι βλιοθήκες-βι βλιοπωλεία

Εσωτερική άποψη του βιβλιοπωλείου

δ

116

σειράς των βιβλιοπωλείων της στη Βραζιλία. Πρωτοεμφανίστηκε στο Σάο Πάολο το 1948 και από τότε άνοιξε καμιά δεκαριά θυγατρικά υπο­ καταστήματα σε άλλες πόλεις, με την καινούργια πρωτεύουσα του κρά­ τους να παίρνει το μερίδιο που της αναλογεί. Αναζητώντας, μέσα στο πλήθος των προτεινομένων εκδόσεων, κάτι ελ­ ληνικό ή, τουλάχιστον, σχετικό με την Ελλάδα, βρίσκεις: -Ιστορίες και θρύλοι των ελλήνων θεών, - Οι έλληνες φιλόσοφοι, - Ελληνική Ιστορία, - Ο κόσμος των αρχαίων Ελλήνων, - Τα ήθη των αρχαίων Ελλήνων, - Ελληνική μυθολογία, - Ελληνικά μαντεία. Βρίσκεις, επίσης, μερικούς αξιοπε­ ρίεργους τίτλους, όπως: - Οι Ελληνες στην Ιβηρική Χερσό­ νησο, - Οι Ελληνες σε υπερπόντια εδάφη, -Ελληνικά ερωτικά επιγράμματα, αλλά και - Ελληνικά επιτύμβια επιγράμματα, - Ελληνικές παροιμίες. Ακόμα και - Ελληνικά κείμενα για την απόκτηση απολυτηρίου. Το παράδοξο εδώ δεν έγκειται μόνο

στους τίτλους αλλά και στη γλώσσα των βιβλίων: είναι όλα γραμμένα στα ισπανικά. Έχοντας δε προσέξει πως η πλειονότητα των Βραζιλιάνων δεν διακρίνεται για τη γλωσσομάθειά της, γεννάται η συναφής απορία: σε ποι­ ους απευθύνονται αυτές οι εκδόσεις; Είναι τόσο πολλοί οι ισπανόφωνοι στη Βραζιλία; Ή η γλωσσική συγγέ­ νεια είναι εκείνη που υπερισχύει; Δεν την βρήκα την απάντηση. Αρκέστηκα, κατόπιν τούτου, στη διαπί­ στωση ότι οι λέξεις μεταφέρονται κά­ ποτε κατά αλλόκοτο τρόπο από τη μια γλώσσα στην άλλη. Διαπίστωση η οποία βασίστηκε στη διαφήμιση της Livraria Culture ότι, εκτός από βι­ βλία, CD, DVD, e-books κ.λπ., προ­ σφέρει και palestras! Παρά τη γλωσ­ σική συγγένεια που προαναφέρθηκε, δεν πρόκειται για ισπανικές αρένες ή, έστω, για γυμναστήρια, αλλά για... πορτογαλικές διαλέξεις! Πράγματι, το βιβλιοπωλείο διοργανώνει διαλέ­ ξεις, μουσικές εκδηλώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις. Ο χώρος είναι επαρκέστατος. Και πα­ ρέχεται πάντοτε η δυνατότητα ικα­ νοποίησης της ανάγκης και για σω­ ματική τροφή: σωστό και σύγχρονο είναι το βιβλιοπωλείο που διαθέτει και καφενείο. ■

δ:περιοδεύων ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

«Και βέβαια σε τίποτε / δεν χρησιμεύει η ποίηση. / / Εκτός αν κάποιος που διαβάζει τώρα / τρέξει μετανιωμένος και την ξαναφέρει / σπίτι.»

μικρό Με ένα αφιέρωμα στο αμερικα­ νικό μικρό διήγημα, το γνωστό ως flash fiction, μικρό αντίδωρο προς τους επί εικοσιπενταετία πιστούς του αναγνώστες, το ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ εορτάζει την κυκλο­ φορία τού 50ού του τεύχους, στις σελί­ δες του οποίου ανθολογούνται 43 σύγ­ χρονα αμερικανοί συγγραφείς αυτού του λογοτεχνικού υπσείδους. Σταχυολογημένα από τον λογοτέχνη και μεταφρα­ στή Βασίλη Μανουσάκη, φέρουν τις υπογραφές διάσημων συγγραφέων, όπως οι Ρέι Μπράντμπερι, Τζόις Κάρολ Όουτς, Σαμ Σέπαρντ, Τζον Απντάικ, Τένεσι Ουίλιαμς, Τομπάιας Γουλφ κ.ά. Κα­ λύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της ύλης του με αυτές τις «ιστορίες μπονζάι» (όπως αρέσκεται να τις αποκαλεί η «ψυχή» του περιοδικού, ο Γιάννης Πατίλης, και ανθολογούντο στο http://bonsaistoriesflashflction.wordpress.com), σπς σελίδες του περιλαμβάνει ακόμη δώ­ δεκα ανέκδοτα ποιήματα από την τε­ λευταία μεταθανάτια συλλογή του Γιάννη Βαρβέρη, in memoriam, ενώ στη δη­ μοφιλή στήλη «Το Μέγα Πανελλήνιον» παρουσιάζεται το αυτοβιογραφικό απομνημόνευμα του Συμεών Γρ. Σταμπουλού (1901-1981) από τη Λέσβο, με τίτλο «Τώρα που ούτε χρωστάμε ούτε μας χρωστάν». [ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ, Σεβαστείας 27,171 22, Ν. Σμύρνη, τηλ: 210-22.84.403, planodion@otenet.gr]

μεγάλο Ένα ακόμη αφιέρωμα στον Παπαδιαμάντη; Θεωρώντας πως δεν θα προσέφερε κάτι ουσιώδες, α εκδότες του περιοδικού ΤΟ ΔΕΝ­ ΤΡΟ αποφάσισαν να ανοίξουν τις σελίδες του τελευταίου διπλού του τεύχους (181-182) σε σύγχρονους έλληνες ή ξένους συγγραφείς, συ­ στηματικούς ή απλά ερασιτέχνες με­ λετητές του έργου του Σκιαθίτη, προκειμένου να ξαναδούν, με μια κατά το δυνατόν «λοξή» ματιά, όψεις μιας μορφής το έργο της οποί­ ας επέδρασε καθοριστικά όχι μο­ νάχα στη συγκρότηση του κανόνα της λογοτεχνίας μας αλλά και γενι­ κότερα της νεοελληνικής ιδεολο­ γίας. Στις συμβολές τους, οι 29 συγγραφείς και μελετητές αποφεύ­ γουν τόσο την ιδεολογικοποιημένη και εξωλογοτεχνική προσέγγιση του έργου του όσο και μια αβασά­ νιστα εκσυγχρονιστική ματιά που θα αποσπούσε τον Παπαδιαμάντη από τα συμφραζόμενα της εποχής του και της λογοτεχνίας της... [ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ, Δ. Αιγινήτου 34,115 28, Αθήνα, τηλ: 210-38.04.630, http://sites.google.com/site/dentromag, dentromag@yahoo.gr]

βλέμμα Η ιστορία στον κινηματο­ γράφο, η ιστορίατου κινηματογράφου, η χρήση της κινηματογραφικής εικό­ νας ως ιστορικής μαρτυρίας είναι με­ ρικά από τα θέματα που εξετάζονται στον αφιερωματικό φάκελο που φι­ λοξενεί η ετήσια Περιοδική έκδοση των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΙΟ στο παρόν 13ο τεύχος της. Μαρτυρίες ελλήνων σκηνοθετών, όπως του Μάνου Ζαχα­ ρία, του Δήμου Θέου, του Ροβήρου Μανθούλη, του Θανάση Βαλτινού κ.ά., προσεγγίσεις γιατο ντοκιμαντέρ και τα κινηματογραφικά επίκαιρα, μελέτες για τα κινηματογραφικά αρχεία και τις ται­ νιοθήκες, αλλά και αναγνώσεις ελλη­ νικών ταινιών μυθοπλασίας από ιστο­ ρικούς, συνθέτουν τη θεματική του ανά χείρας τεύχους. Ανάμεσα στο πλούσιο και εξαιρετικά ενδιαφέρον υλι­ κό, ξεχωρίζει το άρθρο του Ο. Γάλλου για την «ξεχωριστή διαδρομή» ενός ξε­ χωριστού ανθρώπου: του Θανάση Βέγγου... Από την υπόλοιπη ύλη ξε­ χωρίζει η σημαντική μελέτη της Ε Κσύκη για την ανέγερση του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη στο μεσοπόλε­ μο, καθώς και εκτενής βιβλιοκρισίατης Α. Ψαρρά για τη μαρτυρία της Ελλης Παππά. [ΑΡΧΕΙΟΤΑΞΙΟ, Πλ. Ελευθερίας 1, 105 53 Αθήνα, τηλ 210-32.23.062, http://askiweb.eu, aski@ askiweb.gr]

8:com ics ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ

Διαφημίζοντας με comics φηγηση και οπτική επικοινω­ νία: δύο από τα βασικά χαρα­ κτηριστικά της γλώσσας των conrics και ταυτόχρονα δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά της γλώσσας τπς διαφήμισης. Δεν είναι τυχαίο, λοι­ πόν, που από πολύ νωρίς οι διαφημιστές και οι marketers στράφπκαν στον κόσμο των cartoons και των co­ mics, όχι μόνο για να αντλήσουν ιδέες και τεχνικές, να εμπνευστούν από την αισθητική τους, αλλά και να χρησιμοποιήσουν τους ήδη δημοφι­ λείς χαρακτήρες τους.

Α

j,|KSCNf

δ

118 οΒ

Ήδη από την εποχή της άνθησης της διαφήμισης τα comics χρησιμοποι­ ήθηκαν τόσο για την προώθηση εμ­ πορικών, αλλά και κοινωνικών μηνυ­ μάτων, δίνοντας, αφενός, μια διαφο­ ρετική, πιο φρέσκια νότα στη διαφη­ μιστική επικοινωνία και, αφετέρου, προσφέροντας απήχηση σε ένα πιο διευρυμένο κοινό. Τα παραδείγματα ποικίλλουν, από την πιο πρόσφατη καμπάνια της εταιρείας καλλυντικών MAC με πρωταγωνίστρια την Wonder Woman μέχρι τις παλαιότερες εκ­ στρατείες της Unicef. Άλλωστε δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η πρώτη εφαρμογή merchandising έγινε στις αρχές του 20ού αιώνα με αφορμή το Yellow Kid, τον ήρωα του ομώνυμου comic strip που πρωτοεμφανίστηκε στις σελίδες της εφημερίδας New York World του Joseph Pullitzer. Τόσο δημοφιλής και αναγνωρίσιμος ήταν ο ήρωας που οι ειδικοί του mar­ keting της εποχής τοποθέτησαν τη φιγούρα σε μια σειρά από προϊόντα (τσιγάρα, σπιρτόκουτα, τσίχλες κ.ά.) Η σχέση και η αλληλεπίδραση των δύο αυτών επικοινωνιακών μέσων, λοιπόν, είναι εμφανής αν κάποιος ανατρέξει απλά στην ιστορία τους. Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο, που στόχο έχει ακριβώς τη διερεύνηση και την εξιστόρηση της παράλληλης πορείας comics και διαφήμισης από το 1870 μέχρι και το 1940 με τίτλο Drawing Power: A Compendium o f Cartoon Advertising. H Fantagraphics Books μας προσφέρει ένα χόρτα-

στικό τόμο 124 έγχρωμων σελίδων, οι οποίες μας ξεναγούν με κείμενα και εικόνες στις «εμπορικές» ρίζες του comic strip και στπν εκπλπκτικιί δου­ λειά που προέκυφε από δπμιουργούς comics που δούλεψαν στο χώρο τπς διαφήμισης. Το βιβλίο περιλαμβάνει μια πλπθώρα παραδειγμάτων προϊόν­ των, καμπανιών και σλόγκαν από «μια περίοδο της non κουλτούρας όπου οι δημιουργοί comics ήταν διάσημοι και δημοφιλείς και τα strips και οι ιστο­ ρίες τους συναγωνίζονταν τις κινημα­ τογραφικές ταινίες σε αναγνωρισιμότητα και αποδοχή από το ευρύ κοινό». Οι επιμελητές του βιβλίου, Rick Marschall και Warren Bernard, παραθέ­ τουν με λεπτομέρεια την πορεία του «cartoon advertising» από τα χρόνια του πολέμου, την εποχή της τζαζ, την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης, αλλά και των χρόνων που ακολούθησαν, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν port­ folios γνωστών και σημαντικών δημι­ ουργών. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη δου­ λειά, με εξαιρετικά κείμενα και πολ­ λαπλά παραδείγματα, συνοδευόμενα από επιλεγμένες εικόνες. To Drawing Power: A Compendium o f Cartoon Advertising είναι ένα βιβλίο που σί­ γουρα θα κεντρίσει το ενδιαφέρον όσων ασχολούνται με τον τομέα της επικοινωνίας, αλλά και όλων όσοι έλκονται από την non κουλτούρα. Μια εξαιρετική έκδοση από την Fantagraphics -η οποία άλλωστε μας έχει συ­ νηθίσει σε υψηλής ποιότητας εκδό­ σεις- την οποία, όπως μαθαίνουμε, θα

ακολου­ θήσει και δεύ τερ ο ς τόμος. Αν θέλετε να μά­ θετε περισσό­ τερα για την έκ­ δοση, δείτε το παρα­ κάτω link, το οποίο θα σας οδηγήσει σε ένα πολύ περι­ γραφικό βίντεο: http://fantagraphics.tum blr.com /post/7077130825 / drawing-power-a-compendium-ofcartoon-advertising.

δφοοίκ in a frame , ΤΗΣ ΑΛΕΞΙΑΣ ΟΟΩΝΑΙΟΥ , -----

_ ·

George Orwell Ο ι άθλιοι του Παρισιού και του Λονδίνου

Μ ετάφραση: Ρ ^ ^ ^ Β Α λ έ ξ η ς Καλοφωλιάς

Σ ε μ ια από σ ο φ ίτες έ μ ε ν ε έ να ς ''Έ Β ο ύλγα ρ ο ς φ οιτη τή ς π ου ( κ α τ α σ κ ε ύ α ζ ε φ α ντα χτερ ά ι Μ π α π ούτσ ια γ ια τ η ν ^ π SB α μ ερικ ά νικ η d fo p a J S

ϋ ^ Μ Β σ β ό ς , 2010

r

Σ ε ά λ λ ο δω μάτιο ” ξο ύσ ε μ ια Ρωσιδα μ ε το *'ί γ ιο της, έ ν α τύπο που περνούσε τ ο ν ε α υ τ ό του γ ια κ α λ λ ιτ έ χ ν η .

7 Η μ η τ έ ρ α δ ο ύ λ ε υ ε 1 6 ώρες 1 9 τη μ έ ρ α -μ α ν τ ά ρ ιζ ε κ ά λ τ σ ε ς - \ Sk ενώ ο γ ιό ς κ ο μ ψ ά ντ υ μ έν ο ς | ^ κ ο π ρ ο σ κ ύ λ ια ζ ε σ τα κ α φ έ του Μονπαρνάς.

J

Ε να δω μάτιο το ε ίχ α ν νο ικ ιά σ ε ι δύο τύποι που ο έ να ς δ ο ύ λ ε υ ε μ έ ρ α και ο άλλος νύχτα .

A

Οι Ρ ο υζιέ, έ ν α ζ ε υ γ ά ρ ι ρ α κ έ νδ υ τ ω ν j | η λ ικ ιω μ έ ν ω ν π ο υ θ ύ μ ιζ α ν νάνους, D π ο υ λ ο ύ σ α ν κ ά ρ τ -π ο σ τά λ σ το A βο υ λ εβ ά ρ το Σ α ν Μ ισέλ. Σ ε ά λ λ ο δω - ^ n o, έ να ς χά ρος ρ α ζ ό τ α ν το ίδ ιο :βάτι μ ε τις δύο * Λϋδκ κ ό ρ ε ς του, ^τικε^ κ β ΐ οι δύο.

W Σ το ξ ε νο δ ο χ ε ίο έ μ ε ν α ν I κ ά μ π οσοι ε κ κ ε ν τ ρ ικ ο ί τύποίζΛ ΕΗ φ τώ χ εια τους λυτρώ νει από I * τα κοινώς αποδεκτά πρότυπα ϊ σ υμπεριφ ορά ς όπως ακριβώς rol χ ρ ή μ α λυ τ ρ ώ νει το ν άνθρωπο ι u α πό τ η ν ε ρ γ α σία.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ

ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΤΕΧΝΩΝ

19 Οκτωβρίου - 6 Νοεμβρίου 2011

ΘΟ ΔΩ ΡΗΣ Α Μ Π Α Ζ Η Σ / ΟΠΕΡΑ Οι έμποροι των εθνώ ν

του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

23 Νοεμβρίου - 4 Δεκεμβρίου 2011

Α Ν Τ Ζ Ε Λ Α Μ ΠΡΟ ΥΣΚΟ Υ Μαμά - Η ζωή είναι αγρίως απίθανη Τα κείμενα της Μαργαρίτας Καραπάνου για τη μητέρα της Μαργαρίτα Λυμπεράκη ξεδιπλώνουν το νήμα της ζωής τους και αποκαλύπτουν την ταραχώδη σχέση τους.

18 Απριλίου - 6 Μαίου 2012

ΘΕΑΤΡΙΚΗ Ο Μ Α Λ Α PEQUOD Το διπλό βιβλίο

του Δημήτρη Χατζή

s g tg r Λεωφόρος Συγγρού 107-109 (απέναντι από το Πάντειο Πανεπιστήμιο) Εισιτήρια: 210 900 5 800 και στο www.sgt.gr

ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ# ΚΕΔΡΟ Σ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΤΜΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΒΛΑΧΟΣ 01 ΑΝΟΗΤΟΙ Ένα κοινωνικοπολιτικό αλλά και κοσμοπολίτικο μυθιστόρημα, που διατρέχει την Ευρώπη από το 1920 μέχρι την έναρξη του Β' Παγκόσμιου πολέμου.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ ΜΑΥΡΗ ΠΕΤΡΑ Μια ολοζώντανη αναπαράσταση της εποχής του εθνικού διχασμού, λίγο πριν την εμπλοκή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

ΕΛΙΑΝΑ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ ΜΑΚΑΡΙ ΝΑ ΗΣΟΥΝ ΕΔΩ Συναντήθηκαν σε ένα νησί του Αιγαίου. Έζησαν μαζί δέκα χρόνια και απέκτησαν ένα παιδί. Ένας Γερμανός, μια Ελληνίδα και τα φαντάσματα του παρελθόντος περιπλανιούνται στην Ευρώπη χωρίς να βρίσκουν πουθενά γαλήνη.

ΓΙΑΝΝΗΣ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ ΠΟΙΟΙ ΑΚΟΥΝΕ ΑΚΟΜΑ ΤΖΑΖ; και άλλες περίεργες ιστορίες Ανάμεσα στις ανθρώπινες συμπληγΰδες, άλλοτε κυρίαρχη, άλλοτε συνοδευτική, ακόμα και σιωπηλή, λάμπει, πάντα, η μουσική.

3=

&JUA.

I= na= k\!u^il .

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΤΜΟΣ Ένα μυθιστόρημα για τη σύγκρουση παλιού και καινούργιου, για την κρίση ταυτότητας που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ

Β Β ΙΙΓιw iih

Το κύκνειο άσμα

ϋ

ενός από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς Έλληνες ποιητές. ΒΡΑΒΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΠΕΤΡΟΥ ΧΑΡΗ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ 2010 για το σύνολο του έργου του

w w w .k ed ro s.g r