Τεύχος 517

\ t * *

* 4

I • ‘κ > ·

4^

i* U * * * «

V *«

y + ~ * '*'*

«Τ Α Ξ ΙΔΙ ΣΤΟ Ν Α Ε Ρ Α » ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ Δ ΙΗ Γ Η Μ Α Τ Ο Σ ΣΤΕΙΛ ΤΕ ΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ Σ Α Σ ΚΑΙ ΚΕΡΔΙΣΤΕ!

h

ι<

/V f· * £

#’w

#U f - '

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ L· C|4 ^ > *

**

517

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2011 < -\1 r I * *

2 a ·

S

Baoirlns ΒασιΑικόε ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ

Ο ι γάτες της

0l

Rued’Hameviiie

\/QltS IUS

Rue d’Hauteville Όλο και περισσότερο το Παρίσι αυτό, xns μοναξιάε, μου θυμίζει το Παρίσι Tns αυτοεξορίαε. Γκρίζο, αδιάφορο. Κράτησα ημερολόγια, μα δεν έγραψα ιστορίεε. Tis ιστορίεε που έγραφα άλλοτε, που μυθοποιούσα το μικροπεριστατικό με μιαν ευκολία απίστευτη...

X6pns Briapiavos

Ιονέια ins συμφοράε apologia pro vita e t arte mea «Τα Σονέτα rns συμφοράε συνοψίζουν oflous xous paomous σταθμούε ms ποιητικήε πορείαε που έχει διαγράψει μέχρι τώρα ο Xapns Bflapiav6s, ενώ την ίδια ώρα επιφέρουν μια καίρια τομή οτο έργο του, το οποίο εμφανίζεται με μια ριζικά αναπλασμένη μορφή... ...Με μια περσόνα η οποία μετατρέπει το αυτοβιογραφικό στοιχείο σε ολοζώντανη περιπέτεια Tns τέχνηε του, ο ποιητήε υιοθετεί ένα Oipos γεμάτο υποβλητικούε αιφνιδιασμούε. Καταφεύγονταε άλλοτε στη λεπτή ειρωνεία και άλλοτε στον αιχμηρό σαρκασμό και αυτοσαρκασμό, ο Βλαβιανόε δείχνει, ήδη από τον δίσημο τίτλο Tns συλλογήε, ncos η ασέβεια μπορεί να αποτελέσει τη βασιλική οδό για την ανανέωση tns ποιητικήε ευαισθησίαε». Βαγγέληε Χατζηβασιλείου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ www.pataki5.gr

ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, Ι04 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr

Λογοτεχνικός Δταγωντσμός Δτηγήματος με θέμα «Ταξίδτ στον Αέρα» Ο Δτεθνής Αερολτμένας Αθηνών γτορτάζετ κατ σας ταξτδευετ Ο Διεθνής Α ερολιμένα ς Αθηνώ ν και το περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ προκηρύσσουν λογοτεχνικό διαγωνισμό διηγήματος με θέμα «Ταξίδι στο Αέρα». Διάρκεια διαγωνισμού: από 29 Μαρτίου ως 28 Ιουνίου Δηλώστε τώρα συμμετοχή στο διαγωνισμό για τη συγγραφή διηγήματος, με θέμα: «Ταξίδι στον Αέρα». Κερδίστε ένα ταξίδι για δύο σε διεθνή προορισμό και δημοσιεύστε το διήγημά σας στο περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ και στο περιοδικό του αεροδρομίου 2Board! Όροι και προϋποθέσεις συμμετοχής στο διαγωνισμό: • • • • • •

Δικαίωμα συμμετοχής έχουν όσοι είναι 18 ετώ ν και άνω, εξαιρουμένω ν των εργαζομένω ν στην εταιρεία Δ ιεθνής Α ερολιμένας Αθηνών Α.Ε. Κάθε συμμετέχω ν/συμμετέχουσα μπορεί να αποστείλει ένα και μοναδικό διήγημα. Η έκταση του διηγήματος δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 2.000 λέξεις. Το διήγημα πρέπει να είναι γραμμένο στην ελληνική ή στην αγγλική γλώσσα. Η θεματική του διηγήματος πρέπει να είναι «Ταξίδι στον Αέρα». Η αποστολή του διηγήματος θα γίνεται (από 29 Μαρτίου έως 28 Ιουνίου 2011):

1) ταχυδρομικά στη διεύθυνση «ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΒΑΖΩ», Χαριλάου Τρικούπη 38, Αθήνα, τ.κ. 106 80, με την ένδειξη: Για το Λογοτεχνικό Διαγωνισμό με θέμα «Ταξίδι στον Αέρα» ή 2) στην ηλεκτρονική διεύθυνση: taxidistonaera(a)gmail.com Α π α ρ α ίτη τη π ρ ο ϋ π ό θ εσ η γ ια σ υ μ μ ε το χ ή σ το δ ια γ ω ν ισ μ ό ε ίν α ι η π λήρης α ν α γ ρ α φ ή τω ν π ροσ ω π ικώ ν σ το ιχ ε ίω ν (ο ν ο μ α τεπ ώ ν υ μ ο , η λ ικία , τ η λ έ φ ω ν ο επ ικ ο ιν ω ν ία ς , τ α χ υ δ ρ ο μ ικ ή δ ιεύ θ υ ν σ η , e m a il), σ τη ν ε ισ α γ ω γ ικ ή σ ε λ ίδ α το υ δ ιη γ ή μ α τ ο ς . Δ ιη γ ή μ α τ α που θ α α π ο σ τα λ ο ύ ν χ ω ρ ίς προσ ω π ικά σ το ιχ ε ία τ ίθ ε ν τ α ι α υ τ ό μ α τα ε κ τ ό ς δ ια δ ικ α σ ία ς .

Από το διαγωνισμό θα αναδειχθούν 3 νικητές για το ελληνικό και 3 νικητές για το αγγλικό διήγημα, ύστερα από αξιολόγηση της κριτικής επιτροπής. Τα αποτελέσματα θα ανακοινω θούν τον Οκτώβριο του 2011.

Η γνώμη μου

Π ρ ος τ α π ο ύ «γέρνει» ο α να γνώ σ τη ς;

έρευνα αναγνωσιμότητας που δόθηκε στη δημοσιότητα από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, έξι χρόνια μετά την προηγούμενη, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και απαιτεί ενδελεχή ανά­ γνωση και συζήτηση. Παρουσιάζει θετικά και αρνητικά αποτελέσματα, τα οποία χρειάζονται μεν αποκωδικοποίηση αλλά και στάθμιση σε σχέση με την ελληνική κοινωνία και τα προβλήματά της σήμερα. Σε μια πρώτη ανάγνωση βλέπουμε ότι αυξάνονται αυτοί που «κάτι» διαβά­ ζουν και μειώνονται αυτοί που δεν διαβάζουν καθόλου. Από την άλλη μεριά διαφαίνεται ότι ο «σκληρός πυρήνας» των αναγνωστών μειώνε­ ται ελαφρώς. Να σημειώσουμε ότι δεν είναι και τόσο «σκληρός», αφού για μας σε αυτόν συγκαταλέγονται όσοι διαβάζουν πάνω από 10 βιβλία ετησίως, ενώ για άλλες δυτικές χώρες είναι όσοι διαβάζουν πάνω από 25 βιβλία ετησίως. Αντίθετα, αυξάνει σε ποσοστό ο αριθμός των «χα­ λαρών» αναγνωστών που διαβάζουν μέχρι εννέα βιβλία το χρόνο. Αυτό μαζί με τις προτιμήσεις τους (βλέπε και στα σχόλια αυτού του τεύχους) φανερώνουν μια τάση διαμόρφωσης του ευκαιριακού αναγνώστη, ο οποίος διαβάζει κάποιο βιβλίο της μόδας, της ελαφριάς λογοτεχνίας ή διαβάζει μόνον εποχιακά, π.χ. το καλοκαίρι. Θα πείτε, μήπως μια τέτοια τάση δεν την βλέπουμε και στα ευηώλητα; Αυτό δείχνει ότι σταδιακά μπορεί να πέφτει ο αριθμός των αναγνωστών που δεν διαβάζουν τί­ ποτα αλλά το τι διαβάζουν είναι, ίσως, απογοητευτικό. Η έρευνα έχει πολλά ακόμα στοιχεία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όπως ο ρόλος του ερ­ γάσιμου χρόνου σε σχέση με την ανάγνωση, το πώς διάμορφώνονται οι αναγνώστες σε διαφορετικές ηλικίες κ.ά., που απαιτούν την προ­ σοχή όλων των ενδιαφερομένων.

Η

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

jjm ii κοντέινερ

στήλες: 0 2 . Η γνώμη μου Γιάννης Ν. Μπασκόζος | 0 8 . Σχόλια 112■ Από μήνα σε μήνα Μάρθα Κυριακοπούλου | 16. Courier 117. Εκδηλώσεις 12 0 ■ Θερμιδωριανά οξύ­ τονα Αλέξης Ζήρας | 2 4 . Της χολής και της σχόλης Κώστας Λογαράς | 26 ■ Ζενερίκ Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης | 28 ■ Ως αναγνώστης Κώστας Μποτόπουλος | 3 0 . Για τα παιδιά Μαρίζα Ντεκάστρο | 32. Χωρίς προϋπηρεσία Γιώργος =ενάριος | 126.

Comics Λήδα Τσενέ 1128. Ο περιοδεύων Σπύρος Κακουριώτης

.

68

Βασίλης Βασιλικός Επιμέλεια: Κώστας Θ. Καλφόπουλος - Αριστο­

τέλης Σαΐνης | 70. Βασίλης Βασιλικός: Σημασία δεν έχει η γραφή αλλά το μοντάζ. Συνέ­ ντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο | 74. Ανάμνηση γραφής για τον Βασίλη Βασιλικό. Αλέκος Φασιανός |

76. Βασιλικές γάτες. Μένης Κουμανταρέας | 78. Στο παρά πέντε.

Χριστόφορος Λιοντάκης | 79. Κροτάλισμα. Άρης Μαραγκόπουλος | 81. Το Φύλλο του Β.

.

Βασιλικού: Αλληγορία, ταυτότητα και σεξουαλικότητα. Δημήτρης Τζιόβας | 86 Όψεις της ομογένειας στη Μυθολογία του Β. Β. Θανάσης Αγάθος | 9 0 . «Ποιος μιλά περί Γλαύκου Θρασάκη;» Αριστοτέλης Σαΐνης | 93. «Το εσωτερικό βάθος του γεγονότος»: Μια σημείωση σ το Ζ το υ Βασίλη Βασιλικού. Δημήτρης Ροζάκης | 95. Βασίλης Βασιλικός: Μία, εκ νέου, συ­ νάντηση. Νατάσα Χατζιδάκι | 97. Ένας ευγενής μπήτνικ στην ελληνική λογοτεχνία. Ελένη Τορόση| 102. Απ' τους αφηγητές ο γλαφυρότερος. Χρήστος Α. Χωμενίδης | 103. Με τον Βασίλη Βασιλικό. Τάκης Παπαγιαννίδης | 105. Αποσυμπιέζοντας την έμπνευση. Κο-

εκδόσεις της Ε Σ Τ Ι Α Σ Σε όλα τα βιβλιοπω λεία · w w w .h e stia .g r

Α Ν Ε Κ Δ Ο Τ Ε Σ Ε Π ΙΣ Τ Ο Λ Ε Σ Τ Η Σ Β Α Σ ΙΛ ΙΣ Σ Α Σ Α Μ Α Λ ΙΑ Σ Σ Τ Ο Ν ΠΑΤΕΡΑ Τ Η Σ , 1 8 3 6 -1 8 5 3 ΔΥΟ ΤΟΜΟΙ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: ΒΑΝΑ ΜΠΟΥΣΕ - Μ ΙΧΑΕΛ ΜΠΟΥΣΕ Στο βιβλίο αυτό δημοσιεύονται για πρώτη φορά οι επιστολές που η βασίλισσα Αμαλία έστειλε στον πατέρα της από την Ελλάδα. Αποτε­ λούν μοναδική ιστορική πηγή και συγχρόνως γοητευτικό ανάγνωσμα που διαθέτει όλες τις χάρες του χρονικού. Είναι γραμμένες από μια νέα γυναίκα, δεκαοκτώ χρόνων στην πρώτη, τριάντα τεσσάρων στην τελευταία επιστολή· η βασίλισσα Αμαλία βρισκόταν οτην καρδιά της εξουσίας, όταν αλληλογραφούσε εμπιστευτικά με τον πατέρα της, που ήταν και ο ίδιος ηγεμόνας.

ΒΙΟΛΕΤΤΑ ΧΙΟΝ1ΔΟΥ

ΣΤΡΑΤΟΣ Ν. ΔΟΡΔΑΝΑΣ

Λ ΙΜ Ο Σ ΚΑΙ Θ Α Ν Α ΤΟ Σ Σ Τ Η Ν Κ Α ΤΟ ΧΙΚ Η Ε Λ Λ Α Δ Α , 1 9 4 1 -4 4 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΗΛ

Η Γ Ε Ρ Μ Α Ν ΙΚ Η Σ Τ Ο Λ Η Σ Τ Η Ν Α Φ Θ Α Λ ΙΝ Η ΕΠΙΒΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΟΣΙΛΟΓΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 1945-1974 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΒΟΓΛΗΣ

Μια πρωτοποριακή μελέτη για την επίδραση του λιμού που ξέσπασε στην Ελλάδα, στη διάρκεια της Κατοχής από τις γερμανικές, ιταλικές και βουλγαρικές δυνάμεις, το 1941 και το 1942. Είναι το πρώτο βιβλίο που ερευνά τα αρχεία του Διεθνούς Κομιτάτου του Ερυθρού Σταυρού που σχετίζονται με το λιμό, και αποτελεί καθοριστική συμβολή στη βαθύτερη κατανόηση της πολιτικής και της πρακτικής των επιχειρήσεων αρωγής.

Το βιβλίο πραγματεύεται το ζήτημα της συνεργασίας, όταν πλέον ο καταχτητής είχε εγκαταλείψει τη χώρα, αφήνοντας πίσω την πλειο­ νότητα όσων για διάφορους λόγους συμπαρατάχθηκαν μαζί του και υποβοήθησαν το έργο του. Η απελευθέρωση της Ελλάδας σήμανε την αρχή του τέλους για τους κάθε λογάς συνεργάτες και συνοδοιπόρους του Γ' Ράιχ, δεδομένου πως η μέχρι τότε παρουσία των κατακτητων. αφενός, «νομιμοποιούσε» το ρόλο τους και, αφετέρου, τούς άφηνε ευρέα περιθώρια δράσης, προστατευμένης πάντοτε από τη δύναμη πυρός των γερμανικών όπλων.

δ : περιεχόμενα ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 517 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2011

σμάς I. Χαρπαντίδης | 107. «Ήπειρος Θάσος». Γεσθη-

Ιδρυτές Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς

κού. Γ. Μ. Πανσεληνά, Μ. Σόβολος | 112 Αρχείο

Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί συνεργάτες Αλέξης Ζήρας Σπόρος Κακουριώτης Λευτέρης Καλοσπύρος Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Κώστας Μποτόπουλος Μαρίζα Ντεκάστρο Γιώργος Ξενάριος Γιώργος Ν. Περαντωνάκης Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης Λήδα Τσενέ Νάσος Χριστογιαννόπουλος Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης

σι

.

Βοβολίνη. Υπο-αρχείο Βασίλη Βασιλικού. Γ. Μ. Πανσεληνά, Μ. Σόβολος|

113. Εργοβιογραφία

ευπώλητα: 122. Μιχάλης Βαλάσογλου βιβλιοθήκες: 124. Σπάνια βιβλία: για ποιους; Νάσος Χριστογιαννόπουλος

βιβλιοκριτική 34 βιβλιοπαρουσίαση 65

γράφ ουν και μιλούν: Θανάσης Αγάθος | Μιχάλης Βαλάσογλου | Βασίλης

Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου

Βασιλικός | Γιάννης Δούκας | Αλέξης Ζήρας | Σπύρος

Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. Οικονομόπουλος & ΣΙΑ Ο.Ε. anoikon1@otenet.gr

Καλφόπουλος | Έλσα Καραγιαννοπούλου | Δήμητρα

Συνδρομές Μιχάλης Βαλάσογλου

=| ο

μανή Καρατζαφέρη | 1 1 0 . Το αρχείο του Βασίλη Βασιλι­

Design director Χρήστος Σ. Τζοβάρας design9@hol.gr dtp Σοφία Μιχάλα msdesign@otenet.gr Εκτύπωση Sky printing A. Ε. ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαριλάου Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ, 106 80 Τηλ.: 210 33 88 008-9, Fax: 210 33 88 006 e-mail: diavazo@otenet.gr

Κακουριώτης | Λευτέρ ης Καλοσπύρος | Κώστας Θ. Καραμολέγκου | Γεσθημανή Καρατζαφέρη | Ελένη Κεχαγιόγλου | Μένης Κουμανταρέας | Μάρθα Κυριακοπούλου | Χριστόφορος Λιοντάκης | Κώστας Λογαράς | Άρης Μαραγκόπουλος | Ξένη Δ. Μπαλωτή | Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης | Γιάννης Ν. Μπασκό­ ζος | Κώστας Μποτόπουλος | Γιάννης Νέδας | Ανα­ στασία Ντεβετζή | Μαρίζα Ντεκάστρο | Γιώργος Ξενάριος | Γ. Μ. Πανσεληνά | Τάκης Παπαγιαννίδης | Χρίστος Παπαγεωργίου | Γιώργος Ν. Περαντωνάκης | Δημήτρης Ροζάκης | Αριστοτέλης Σαΐνης | Α λεξά ν­ δρα Σαμοθράκη | Μ. Σόβολος | Ελισάβετ Σπαντιδάκη I Δημήτρης Τζιόβας | Ελένη Τορόση | Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης | Λήδα Τσενέ | Αλέκος Φασιανός | Φίλιππος Φιλίππου | Κοσμάς I. Χαρπαντίδης | Νατάσα Χατζιδάκι | Νάσος Χριστογιαννόπουλος | Χρήστος Α. Χωμενίδης

Τα βιβλία του Βασίλη Βασιλικού στιs εκδόσει$ Tonos

ζαναδιαβάζουμε την Ιστορία, ξαναδιαβάζουμε τη Λογοτεχνία

δ σχόλια

«Ταξίδι σ ιο ν Αέρα»Διαγωνισμός Διηγήματος Το «Ταξίδι στον Αέρα» είναι ένας διαγωνι­ σμός διηγήματος για όλους. Προκηρύ­ χτηκε από τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και το περιοδικό Διαβάζω στην επέτειο των 10 χρόνων λειτουργίας του αεροδρο­ μίου (29 Μαρτίου 2011). Δεκτά γίνονται κείμενα στα ελληνικά και στα αγγλικά, όχι μεγαλύτερα από 2.000 λέξεις. Δικαίωμα συμμετοχής έχουν όσοι και όσες είναι πάνω από 18 χρόνων. Οι συγγραφείς των 6 καλύτερων κειμένων (3 ελληνικών και 3 αγγλικών) θα κερδίσουν ένα ταξίδι για δύο και τη δημοσίευση του διηγήματος τους στο περιοδικό Διαβάζω και στο περιοδικό του αεροδρομίου 2Board. Τα κείμενα μπο­ ρούν να στέλνονται στη διεύθυνση του πε­ ριοδικού (Χαριλάου Τρικούπη 38,106 80) ή στο e-mail taxidistonaera@gmail.com μέχρι και τις 28 Ιουνίου 2011.

«Ταξίδι σ τον Α έρα» Η κριτική εππροπή Οι διαγωνισμοί διηγήματος έχουν μακρά ιστορία στη χώρα μας. Και πάντα αποτε­ λούν μια πρόκληση για όσους γράφουν. Σημασία σε αυτούς έχει το κύρος του διορ­ γανωτή αλλά και το κύρος της κριτικής επι­ τροπής. Ο διαγωνισμός «Ταξίδι στον Αέρα» εξασφάλισε μια κριτική επιτροπή από παλιότερους και νεότερους λογοτέ­ χνες με μεγάλα εμπειρία ως συγγραφείς

(μεταφρασμένοι οι περισσότεροι στο εξω­ τερικό) αλλά και με εμπειρίες από τη συμ­ μετοχή τους σε ανάλογες επιτροπές. Τα μέλπ της κριτικής επιτροπής είναι: ο ακα­ δημαϊκός, συγγραφέας και σεναριογράφος Θανάσης Βαλτινός, ο πεςογράφος και θεα­ τρικός συγγραφέας Κώστας Μουρσελάς, ο συγγραφέας και κριτικός Γιώργος Ξενάριος, η βραβευμένη συγγραφέας Αμάντα Μιχαλοπούλου, η συγγραφέας και μετα­ φράστρια Αργυρώ Μαντόγλου.

Π οιο είναι το αναγνωστικό κοινό Σύμφωνα με την έρευνα του ΕΚΕΒΙ (Μέτρον Ανάλυσις, 2010) υπάρχει μια βελ­ τίωση στον τομέα της ανάγνωσης, καθώς ένα 41% δηλώνει ότι δεν διαβάζει καθόλου έναντι 44% στην αντίστοιχη έρευνα του 2004.0 «σκληρός πυρήνας» των αναγνω­ στών, που διαβάζει πάνω από 10 βιβλία το χρόνο, έχει μια μικρή μείωση στο 8,1% το 2010 από 8,6% το 2004. Με αναγωγή στο σύνολο του πληθυσμού που είναι άνω των 15 ετών, αυτό αντιπροσωπεύει ένα πλήθος 780.000 αναγνωστών. Καθόλου ευκατα­ φρόνητος αριθμός. Παρουσιάζει αύξηση, όμως, το ποσοστό των «χαλαρών αναγνω­ στών», που διαβάζουν 1- 9 βιβλία ετησίως, στο 34% το 2010 από 25% το 2004, και μειώνεται, αντίστοιχα, το ποσοστό των «περιστασιακών αναγνωστών» (δηλαδή όσων διαβάζουν βιβλία μόνο για πρακτι­ κούς λόγους) στο 17%, από 22% το 2004.

2 MdibucH μικρές λίοτες για τ α Βραβεία Διαβάζω 2 ο η Τη Δευτέρα 2 Μαΐου, στις 12.30 το μεσημέρι, στο βιβλιοπωλείο Ιανός (Σταδίου 24), θα ανακοινωθούν σε συνέντευξη τύπου τα υποψήφια βιβλία για τα Βραβεία Διαβάζω 2011. Η τελετή απονομής των βραβείων θα πραγματοποιηθεί στις 17 Μαΐου στο Μουσείο Μπενάκη, στο κτίριο της οδού Πειραιώς. Δ.

Ποιοι διαβάζουν πιο τιολύ Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, οι ηλικίες με τα μεγαλύτερα ποσοστά διαβάσματος είναι αυτές των 35-44 και 45-54 ετών, που διαβάζουν πά­ νω από 10 βιβλία τον χρόνο σε ποσοστό έως και 13%. Αντίθετα, οι μικρές ηλικίες, μαθητές φοιτητές, 15-24 ετών, σημειώνουν μεγάλα πο­ σοστά στο διάβασμα στην κατηγορία 1-10 βι­ βλία το χρόνο, ενώ πάνω από δέκα βιβλία δια­ βάζει σε αυτές τις ηλικίες μόνον το 6%.

Γιατί δεν διαβάζουν, Το ότι τα ποσοστά αναγνωσιμότητας είναι χα­ μηλά σε σχέση με τα ευρωπαϊκά στάνταρ μπορεί να αποδοθεί και στην έλλειψη χρόνου, αφού 50% των ερωτώμενων δηλώνει ότι δου­ λεύει έως 40 ώρες την εβδομάδα, 30% δου­ λεύει 40-50 ώρες την εβδομάδα, 10% δου­ λεύει 50-60 ώρες και ένα 7,3% δουλεύει πάνω από 60 ώρες την εβδομάδα. Η άλλη αιτία, βε­ βαίως, είναι η έλλειψη αναγνωστικών κινή­

τρων και η εντατικοποίηση στο σχολείο, στις μικρές ηλικίες, και το χαμηλό μορφωτικό επί­ πεδο στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Το φαινόμενο «Μαντά» Στην έρευνα για την ανάγνωση του ΕΚΕΒΙ υπάρχει μια ερώτηση «ποιος συγγραφέας άσκησε πάνω σας καθοριστική επί­ δραση». Οι απαντήσεις στο σύνολο των ερωτώμενων σε απόλυτους αριθμούς είναι: Καζαντζάκης 95, Κοέλιο 47, Λουντέμης 42, Παπαδιαμάντης 28 και Μαντά 28. Έτσι ενώ οι τρεις προτιμήσεις από αυτές δηλώνουν επιρροή μάλλον από νε­ ανικά διαβάσματα, οι δύο άλλες (Κοέλιο, Μαντά) φανερώνουν την επιρροή της σύγχρονης μαζικής, όσο και light λογοτε­ χνίας. Η πεντάδα συγγραφέων στο «σκληρό πυρήνα» των αναγνωστών είναι κατά σειρά: Καζαντζάκης, Ντοστογιέφσκι, Μαντά, Καβάφης και Λουντέμης, που

w w w .m e ta ix m io .Q r

Το ελπιδοφόρο ταξίδι μιας γυναίκας μέσα στην ιστορία που μας ψιθυρίζει πως τελικά το βιος μας είναι _ο εαυτός μας.

0

δ: σχόλια

ισοβαθμεί με Χίσλοπ, Μυριβήλη και Γιάλομ. Αυτό σημαίνει, ίσως, ότι οι σύγχρο­ νοι αναγνώστες είναι διαφοροποιημένοι από παλιότερα και ένα κομμάτι από αυ­ τούς προσελκύεται από τη λογοτεχνία των μπεστ σέλερ.

Α πίστει/τες ιστορίες

δ 10

Ύστερα από μηνυτήρια αναφορά που κα­ τέθεσε ο ΟΣΔΕΛ, τη Δευτέρα 14/3/2011 εντοπίστηκε από αστυνομικούς φωτοτυ­ πικό κατάστημα στο κέντρο της Αθήνας, το οποίο αναπαρήγαγε ηαρανόμως και διέθετε προς πώληση αντίγραφα επιστη­ μονικών βιβλίων. Ο ιδιοκτήτης συνελήφθη και οδηγήθηκε στον τακτικό ανακριτή, όπου θα βρεθεί αντιμέτωπος με βαρύτατες κατηγορίες (κακούργημα). Το ενδιαφέρον στην υπόθεση αυτή είναι ότι, εκτός από έτοιμα φωτοτυπημένα αν­ τίγραφα των βιβλίων, κατασχέθηκαν σκληροί δίσκοι φωτοτυπικών μηχανημά­ των στους οποίους υπήρχαν αποθηκευμένα δεκάδες βιβλία. Αυτό αποτελεί μια νέα πρακτική πειρατείας εις βάρος των βιβλίων, αφού πλέον δεν χρειάζεται να προσκομιστεί το πρωτότυπο για να φωτοτυπηθεί, αλλά το φωτοτυπικό κατά­ στημα έχει «προνοήσει» να σκανάρει και να αποθηκεύει το περιεχόμενο των βι­ βλίων, ώστε με μια απλή εντολή εκτύπω­ σης να παράγεται το παράνομο αντίτυπο και να πουλιέται επί τόπου. Η διαδικασία αυτή εξοικονομεί χρόνο και αυξάνει την παραγωγή των παράνομων αντιτύπων.

Ξαγρυτινώνχας μ ε t o «σκοτεινό τρυγόνι» Οι εκδηλώσεις για τον Παπαδιαμάντη συ­ νεχίζουν να απλώνονται σε όλη την Ελλά­ δα. Αυτό το μήνα, στις 8 Απριλίου, ο πολυχώρος Μεταίχμιο (Ιπποκράτους 118,

Αθήνα) οργανώνει βραδιά με τίτλο «Ξενυχτώντας με το σκοτεινό τρυγόνι». Μια πλειάδα συγγραφέων θα διαβάσει κείμε­ να του Παπαδιαμάντη, ενώ τις αναγνώ­ σεις θα συνοδεύσουν μουσικά η Βασιλική Αντωνάκη (κιθάρα, νέι) και η Κάλη Κα­ μπούρη (κανονάκι) τραγουδώντας μελο­ ποιημένο Παπαδιαμάντη από τον δίσκο Το σκοτεινό τρυγόνι. Την εκδήλωση συ­ ντονίζει ο Κώστας Ακριβός.

Και δίαγοανισμός π ορτρέτου Την ίδια μέρα, 8 Απριλίου, θα διεξαχθεί και διαγωνισμός ζωγραφικής με θέμα τη μορφή του Παπαδιαμάντη (πορτρέτο), που θα πραγματοποιηθεί στον ίδιο χώρο (πολυχώρος Μεταίχμιο) από τη 1 το μεση­ μέρι μέχρι τις 8 το βράδυ. Όσοι από εσάς ενδιαφέρεστε να διαβάσετε ή να ζωγρα­ φίσετε δηλώστε τη συμμετοχή σας στέλ­ νοντας στο e-mail: pr@metaixmio.gr ή στο fax: 211 30 03 562.

«π »-

Παρέμβαση για τον Πειραιά Κυκλοφόρησε το Π, μια έκδοση διαλόγου για τον πολιτισμό στον Πειραιά. Είναι γνωστό ότι ο Πειραιάς τα τελευταία χρό­ νια βρίσκεται σε πολιτιστική παρακμή. Ίσως η Αθήνα έχει απορροφήσει ένα κομμάτι των πολιτιστικών ενδιαφερόν­ των των Πειραιωτών, αλλά ταυτόχρονα παρατηρείται η ανυπαρξία μιας πολιτιστι­ κής κίνησης που θα ενδιαφέρεται για τα πολιτιστικά του Πειραιά. Το 77, ένα πολύ λιτό περιοδικό, φιλοδοξεί να γίνει ένα πεδίο διαλόγου και προβληματισμού. Ήδη τα πρώτα κείμενά του είναι ενδει­ κτικά και άκρως ενδιαφέροντα: γνώμες για το δημόσιο θέατρο, με βάση και την

εμπειρία του θεάτρου όπερας Λισέου τπς Βαρκελώνης και συγκρίσεις με την τα­ κτικό του κράτους απέναντι στο Δπμοτικό Θέατρο Πειραιά. Για τον Πύργο του Πειραιά: δημογραφικά δεδομένα τπς πόλπς, μελέτες για τπ βιομηχανία του Πει­ ραιά, για τη Βιβλιοθήκη Λασκαρίδη, το μόνο ίδρυμα που οργανώνει πολιτιστικά γεγονότα, για την πολιτιστική ιστορία του Πειραιά. Εκδίδεται από τις εκδόσεις του βιβλιοπωλείου Τσαμαντάκη και μπορείτε να το βρείτε και στην Αθήνα (Εστία, Οδός Πανός). Πληροφορίες: pireas@yahoo.gr

Η διαμάχη για τον Καςαντζάκη Εληξε το σίριαλ Καςαντζάκη. Σύμφωνα με αμετάκλητη απόφαση του Αρείου Πάγου, ο μοναδικός δικαιούχος των πνευ­ ματικών δικαιωμάτων του όλου έργου του συγγραφέα Νίκου Καςαντζάκη είναι το υιοθετημένο παιδί της Ελένης Καςαν-

τςάκη, Πάτροκλος Σταύρου. Οι αρεοπαγί­ τες απέρριψαν τις αιτήσεις των αδελφών Θεοδώρας Σακλαμπάνη-Προγκίδη (η οποία ςει μόνιμα στο Παρίσι) και της Ανα­ στασίας Σακλαμπάνη-Τσουχνικά (η οποία ςει μόνιμα στο Μόναχο), εγγονών της αδελφής του Νίκου Καςαντζάκη, Αναστα­ σίας Σακλαμπάνη, που διεκδικούσαν τα πνευματικά δικαιώματα του Ν. Καςαντςάκη.

Και τώρα... Η απόφαση του Αρείου Πάγου αφήνει νο­ μικά ακάλυπτο το Υπουργείο Πολιτισμού, που είχε σηεύσει να ορίσει επιστημονική επιτροπή επανέκδοσης των έργων του Νί­ κου Καςαντζάκη χωρίς προηγουμένως να έχει εξασφαλίσει τα νόμιμα δικαιώματα. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο κ. Σταύρου θα κινηθεί δικαστικά για να καταηέσει αυ­ τή η επιτροπή.

δ :από μήνα σε μήνα ΤΗΣ ΜΑΡΘΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Δεν είναι λίγες οι φορές που αναμένουμε κάτι ανατρεπτικό και καινούργιο να ταράξει τα νερά, σε οποιονδήποτε τομέα. Στο χώρο της λογοτεχνίας, όλο περιμένουμε μια τέτοια είδηση, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται δεν θα μας κάνει τη χάρη, ούτε αυτό το μήνα. Όσο κλισέ και αν ακούγεται πλέον, η κρίση εξακολουθεί να γίνεται εμφανής σε όλους τους τομείς που αφορούν την οικονομία, έτσι δεν άργησαν να φανούν και οι επιπτώσεις της στην παραγωγή του βιβλίου. Δέκα τοις εκατό μείωση υπέστη η βιβλιοπαραγωγή, σε σχέση πάντα με το προηγούμενο έτος και σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν στον απολογισμό του ΕΚΕΒΙ για το 2010. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε τις αξιόλογες προσπάθειες που γίνονται, αν όχι να αυξηθεί, να διατηρηθεί τουλάχιστον το ενδιαφέρον του Έλληνα για τη λογοτεχνία.

27 Φεβρουάριου Ένας ιδιαίτερα χρήσιμος ενημερωτικός οδηγός που παρουσιάζει τα πιο σημαντικά κέντρα φιλοξενίας λογοτεχνών στις χώρες της Ευρώπης και της Μεσογείου βρίσκεται πλέον στον κόμβο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ). Ενενήντα μία εστίες από 27 χώρες μπορούν βρουν οι συγγραφείς (πεςογράφοι, ποιητές, μεταφραστές, μελετητές) που ενδιαφέρονται να φιλοξενηθούν σε ένα «λογοτεχνικό» περιβάλλον ιδανικό για αυτοσυγκέντρωση

και δημιουργία, να έρθουν σε επαφή και να συνυπάρξουν με τους ομότεχνούς τους, να ανανεώσουν την έμπνευσή τους μέσα από διαφορετικές εμπειρίες. Ο κατάλογος προσφέρει στοιχεία επικοινωνίας, ενώ για ορισμένα παρέχονται περαιτέρω πληροφορίες στα ελληνικά σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις διαμονής (ο κατάλογος θα εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα στοιχεία και πληροφορίες). Σκοπός του νέου αυτού αρχείου του ΕΚΕΒΙ είναι να ενθαρρύνει την κινητικότητα των ελλήνων συγγραφέων και να ενισχύσει

τη διάχυση της ελληνικής λογοτεχνίας εκτός συνόρων. Συγκεκριμένα, ο κατάλογος περιλαμβάνει κέντρα φιλοξενίας λογοτεχνών από τις εξής χώρες: Αίγυπτος (3), Αυστρία (4), Βέλγιο (3), Γαλλία (10), Γερμανία (14), Γροιλανδία (1), Δανία (2), Ελβετία (7), Ελλάδα (3), Εσθονία (3), Ισπανία (5), Ιρλανδία (1), Ισλανδία (3), Ιταλία (4), Κύπρος (1), Λιθουανία (1), Νορβηγία (2), Ολλανδία (4), Πορτογαλία (4), Σερβία (1), Σουηδία (2), Σλοβενία (2), Τσεχία (1), Ρουμανία (1), Ηνωμένο Βασίλειο (2), Σλοβακία (1), Φινλανδία (6).

ι Μ α ρ τίο υ Ο έλληνας συγγραφέας Μιχάλης Μανωλιός κατέκτησε την πρώτη θέση και το AEON Award 2010, στον 5ο Ετήσιο Διεθνή Διαγωνισμό Συγγραφής Διηγημάτων του Φανταστικού, για το διήγημά του «Αίθρα». Το «Αίθρα» δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 2001 στο ένθετο περιοδικό κόμικς και επιστημονικής φαντασίας της Ελευθεροτυπίας, «9», και περιλαμβάνεται στη δεύτερη συλλογή διηγημάτων του

συγγραφέα, με τίτλο ...και το Τέρας, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τρίτων το 2009. Η μετάφραση του διηγήματος στην αγγλική γλώσσα έγινε από την Θάλεια Μπιστικά. Ο διαγωνισμός AEON Awards αξιολογεί διηγήματα αδημοσίευτα, στην αγγλική γλώσσα, που ανήκουν στο χώρο του φανταστικού.

8 Μ αρτίου Αφιέρωμα στον Ρέιμοντ Κάρβερ διοργάνωσε το

περιοδικό Διαβάζω, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Μεταίχμιο και την Ελληνοαμερικάνικη Ένωση. Οι συγγραφείς Θανάσης Βαλτινός, Τάσος Γουδέλης και Χρήστος Οικονόμου μίλησαν για το έργο του και την επιρροή του τόσο στην ελληνική όσο και στην παγκόσμια πεζογραφία, ενώ η συζήτηση συντονίστηκε από τον Γιάννη Ν. Μπασκόζο. Οι εκδόσεις Μεταίχμιο πρόσφατα κυκλοφόρησαν τη συλλογή διηγημάτων του Αρχάριοι, ενώ πρόκειται επίσης να κυκλοφορήσουν οι συλλογές

I I I I I I I I I

δ:από μήνα σε μήνα

του Λοιπόν θα πάψεις σε παρακαλώ; και Ο καθεδρικός ναός, όλα μεταφρασμένα από τον Γιάννη Τζώρτζη.

13 Μ αρτίου Σήμερα οι εφημερίδες έγραψαν ότι βρήκαν τον στιχουργό Μανόλη Ρασούλη νεκρό στο διαμέρισμά του στη Θεσσαλονίκη. Αργότερα μαθεύτηκε ότι ήταν δέκα μέρες πεθαμένος μετά από έμφραγμα. Ήταν ο στιχουργός που ανανέωσε τον ελληνικό στίχο, νομιμοποίησε το λαϊκό τραγούδι και άφησε πίσω του αξέχαστα τραγούδια. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης στις 28 Σεπτεμβρίου 1945. Στην Αθήνα σπουδάζει σκηνοθεσία κινηματογράφου, γράφει ποιήματα, σενάρια, τραγουδάει ερασιτεχνικά στις μπουάτ της Πλάκας, δουλεύει στην εφημερίδα της αριστερός Δημοκρατική Αλλαγή. Στη διάρκεια της δικτατορίας φεύγει για το Λονδίνο, όπου και θα παραμείνει έξι χρόνια. Οργανώνεται στο τροτσκιστικό κίνημα, όπου και γνωρίζεται με την Βανέσα Ρεντγκρέιβ, με την οποία δυο φορές συνεργάστηκε σε πολιτικές παραστάσεις. Τον Μάιο του ’68

πήρε μέρος στην εξέγερση των φοιτητών στο Παρίσι και τραυματίστηκε σοβαρά. Λίγο μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου έρχεται στην Ελλάδα και η μεταπολίτευση θα τον βρει εργαζόμενο στα ναυπηγεία του Ανδρεάδη. Θα συνεργαστεί με τον Μάνο Λοίζο στα αξεπέραστα Τραγούδια της Χαρούλας και με τον Νίκο Ξυδάκη στην Εκδίκηση της γυφτιάς και Τα δήθεν. Θα ακολουθήσουν πολλές και γνωστές επιτυχίες, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

ΐ5 Μ α ρ τίο υ Για ακόμα μια χρονιά φέτος δημοσιεύθηκε ο απολογισμός δράσεως του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), για το προηγούμενο έτος, και παρουσίασε το συνολικό πρόγραμμά του. Εκτός των άλλων, αναφέρεται σε όλη τη δράση του ΕΚΕΒΙ για την προώθηση της ανάγνωσης, τα πιλοτικά προγράμματα φιλαναγνωσίας σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και τις προσπάθειες να φέρουν παιδιά και νέους πιο κοντά στο βιβλίο, τις εκθέσεις, τα βραβεία, αλλά και τις σχετικές έρευνες και στατιστικές που αφορούν την ανάγνωση.

Την προσοχή μας τράβηξαν τα σχετικά στοιχεία της Βιβλιονέτ που αναφέρονται στη μείωση της βιβλιοπαραγωγής, που μειώθηκε κατά 10%, σε ένα γενικότερο κλίμα, βέβαια, «κάμψης» πολλών καταναλωτικών προϊόντων, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά. Μεγάλο κεφάλαιο στη δράση του ΕΚΕΒΙ αποτελεί και η ψηφιοποίηση, όπου επιδιώκει να είναι πάντα κοντά στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, πάντα προς όφελος του εκδοτικού και συγγραφικού χώρου. Η σωστή εκμετάλλευση των αλλαγών μπορεί να αποτελέσει σημαντικότατο εργαλείο ενημέρωσης και προώθησης, καθώς τα νέα μέσα είναι πιο φιλικά και στις νέες γενιές αναγνωστών. Τέλος, εξίσου σημαντική είναι και η προσπάθεια προβολής των ελλήνων συγγραφέων και του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό, μέσα από ειδικά προγράμματα μεταφράσεων σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς και την στήριξη εκδηλώσεων προώθησης ελληνικών έργων στο εξωτερικό. Φυσικά, είναι αδύνατον να συμπεριλάβουμε όλα τα αναφερόμενα στοιχεία, ο απολογισμός, όμως, βρίσκεται αναλυτικά στην ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ (www.ekebi.gr) και μπορεί ο καθένας να ανατρέξει και να ενημερωθεί.

ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑ Σελ. 464 / Τιμή: 18,90 €

NAFK ΧΑΜΑΝΤ1 Τα

iSmcnimm To χρονικό της αρχαιολογικής ανακάλυψης των «γνωστικών» Ευαγγελίων που συντάραξε τον ακαδημαϊκό κόσμο και προκάλεσε τριγμούς στα θεμέλια της επικρατούσας θρησκείας της Δύσης.

Σελ. 4 1 6 /Τιμή: 20,90 €

Η ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ Ο κόσμος στην εποχή του Βούδα, του Σωκράτη, του Κουμφούκιου και του Ιερεμία. Σημαντικές μορφές της ιστορίας και του μύθου που άλλαξαν τον ρουν της ιστορίας και των πολιτισμών της Γης.

Εκδόσεις Ενάλιος

Σελ. 4 1 6 /Τιμή: 17,90 €

Ο ΚΑΝΩΝ Τα Παγανιστικά Μυστήρια όπως αυτά διαιωνίζονται στην Καμπάλα ως ο Κανόνας όλων των τεχνών. Ένα σπάνιο Βιβλίο που περιγράφει τους εσωτερικούς νόμους που διέπουν τις τέχνες, τις επιστήμες, την πολιτική, τη μουσική και την αστρονομία από τους αρχαίους πολιτισμούς έως και σήμερα.

u

p

i

Μπήκαμε στην εαρινή ισημερία και ελπίζω ο καιρός να ευ­ νοήσει ί ο βιβλίο, την αγορά και τις σχετικές εκδηλώσεις. Ό σες οργανώθηκαν για την ποίηση με την ευκαιρία της 21ης Μαρτίου αποτέλεσαν μια ευοίωνη αρχή. Μιχάλη Ανδρεάδη, Γιαν­ νιτσά. Χαίρομαι που ασχολείστε με την κριτική και ειδικότερα με δοκί­ μια και πολιτικά κείμενα. Αλλά γιατί, όπως λέτε, δεν διαβάζετε μυθιστορήματα; Ίσα-ίσα, αυτά δίνουν μια άλλη άποψη για τη ζωή, μας τροφοδοτούν με κριτήρια που έρχονται από μια άλλη σκοπιά και διευ­ ρύνουν τους ορίζοντές μας. Δυστυχώς, οι συνεργάτες μας είναι ήδη πολ­ λοί, εξάλλου συνεργάζεστε απ’ ό,τι κατάλαβα με τον τοπικό τύπο,

Ματθαίε Λάμπρο, ευχαριστούμε για τον κόπο που κάνατε να μας στείλετε τα έργα σας. Δεν είμαι σε θέση να κρίνω το θεατρικό σας έργο, μάλλον απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό. Καλοτάξιδο το βιβλιαράκι με το διήγημά σας. Γεώργιε Τσιμή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, έλαβα την πα­ πράγμα πολύ χρήσιμο.

ρουσίαση του βιβλίου του Ανδρέα Μ παζού Η γραμμή τω ν πρόσω κι αυτό ήταν αφορμή να ρωτήσω και να μάθω δυο λόγια για τον συγγραφέα. Το βιβλίο είναι σχετικά παλιό, το υ 2008, πράγμα που μας δυσκολεύει να δημοσιεύσουμε την, έτσι κι αλλιώς, πολύ μεγάλη για το περιοδικό πα­

Φάνη Λελεμψή, Ναύπλιο, οι κριτικογραφίες στο περιοδικό δημοσιεύονται με βάση τις αποδελτιώσεις που μας στέλνει ειδικό γραφείο, ως εκ τούτου υπάρχουν έντυπα που μας διαφεύγουν. Ζάννα Μελά-Φλώρου, Παπακυριάκη Νίκο, Λεον-

ρουσίασή σας.

τιάδη Λεωνίδα, Περικλή Γιαννίδη, σας ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια και για τις ευχές σας με την ευκαιρία της βράβευσης του Διαβάζω με το Κρατικό Βραβείο Περιοδικού. Τίτε Μαρκόπουλε, Βερολίνο ή κάπου στη Γερμανία, ευπρόσωπα τα ποιήματά σου, αλλά εμείς είμαστε περιοδικό βιβλιογραφικής αναφοράς, που ση­ μαίνει ότι δεν δημοσιεύουμε λογοτεχνική ύλη. Ίσως πρέπει να απευθυνθείς σε καθαρώς λογοτεχνικά περιοδικά. Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δΓ υμάς.

Ο αναγνώστης

δ:εκδηλώ σεις

Για την πάλη, μια συζήτηση, μια παράσταση Ρολάν Μπαρτ λέει πως «η πόλη είναι λόγος. Μιλάει στους κα­ τοίκους της και μιλάνε κι αυτοί μαζί της ζώντας μέσα της, τριγυρίζοντας στους δρόμους της. Η πόλη είναι και γραπτό, όπου ο χρήστης της λει­ τουργεί ταυτόχρονα και ως αναγνώ­ στης και μέσα από τις αφηγήσεις της διαμορφώνει την ταυτότητά του». Ποια είναι αυτή η πόλη που τόσο αγαπάμε και τόσο μισούμε ταυτό­ χρονα; Δύο εκδηλώσεις έρχονται σε πολύ κοντινό χρόνο μέσα στον Απρί­ λιο να βάλουν το θέμα επί τάπητος. Η πρώτη εκδήλωση, που οργανώνε­ ται στο Μέγαρο, είναι μια συζήτηση. Ο τίτλος είναι «Πώς είναι η πόλη που θα θέλαμε να ζούμε;» Η αναφορά εί­ ναι κυρίως στην Αθήνα, αλλά δεν εί­ ναι δεσμευτική. Δεκάδες φορείς, κυ­ βερνητικά πρόσωπα, δημοτικοί σύμ­ βουλοι, ειδικοί, συντονιστικές επι­ τροπές, συζητούν εδώ και μερικά χρόνια για το ποια είναι η ταυτότητα της πόλης μας και πώς θα θέλαμε να είναι. Το ένα πεδίο συζήτησης είναι το πώς έχουν αφηγηθεί οι λογοτέ­ χνες τη σύγχρονη πόλη και πώς τη φαντάζονται. Το άλλο πεδίο συζήτη­ σης είναι το πώς την φαντάζονται οι αρχιτέκτονες και αν ο λόγος των τε­ λευταίων έχει τομές με τον λόγο των πρώτων. Συμμετέχουν στη συζή­ τηση οι αρχιτέκτονες: Αριστείδης Αντονάς, Δημήτρης Διαμαντόπουλος, Αλέξανδρος Τομπάζης, Δημή­ τρης Φιλιππίδης. Οι συγγραφείς: Αλέξανδρος Ίσαρης, Μένης Κουμανταρέας και η καθηγήτρια Νεοελληνι­ κής Λογοτεχνίας Λίζυ Τσιριμώκου.

Ο

Συντονίζει ο Γιάννης Ν. Μπασκόζος. Ακολουθεί μουσική παράσταση με τραγούδια της πόλης με την Νένα Βενετσάνου.

INFO Μέγαρο Μουσικής.

12 Απριλίου, αίθουσα Σκαλκώτα

Η δεύτερη εκδήλωση οργανώνεται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με τον τίτλο Πόλη-κράτος και είναι μια θεατρική παράσταση. Στο κέντρο της βρίσκεται ένας μυστηριώδης χρηματοδότης που υποχρεώνει τα πρόσωπα της παράστασης να θυμη­ θούν την ιστορία της πόλης τους, της Αθήνας. Το μάθημα ξεκινά με την αναφορά στα βασικά χαρακτηρι­ στικά της αρχαίας ελληνικής πόληςκράτους: ελευθερία, αυτονομία, αυ-

Από τη θεατρική παράσταση Πόλη-κράτος

δίεκδηλώ σεις

τάρκεια. Και παράλληλα υπάρχει χο­ ρός και τραγούδι, κωμωδία και δράμα, ιστορικές αφηγήσεις, πολιτι­ κοί και πολίτες, γιατροί και ασθενείς. Έπειτα έρχεται το αίμα, η πολεοδο­ μία, ο πληθυσμός, τα υλικά οικοδο­ μής, οι κατακτητές. Τα πρόσωπα της παράστασης Πόλη-κράτος είναι χρή­ στες και αναγνώστες της Αθήνας. Μι­ λούν το λόγο που εγγράφεται πάνω τους από την ίδια την πόλη. Η παρά­ σταση φωτογραφίζει τη δική της Αθήνα και επινοεί την ιστορία της. Τι μπορεί να συμβεί όταν αναζητήσει κανείς τον πυρήνα της πόλης, το κέν­ τρο της; Ποιοι δέχονται να την κα­ τοικήσουν; Ποιοι αναλαμβάνουν να τη διοικήσουν; Ποιοι αποφασίζουν να την εγκαταλείψουν; Πόσο επηρεάζε­ ται η ιστορία της πόλης από τη λει­ τουργία του Δρομοκαΐτειου θερα­ πευτηρίου; Όλα τα παραπάνω εκτελούνται με ευσυνειδησία επί σκηνής υπό τη στιβαρή διεύθυνση -άλλοτε ήπια και άλλοτε αυστηρή- ενός αι­ νιγματικού χρηματοδότη-μαέστρου

διεθνούς φήμης. Διαχρονικές επιτυ­ χίες του ελληνικού πενταγράμμου ακούγονται στις πρώτες εκτελέσεις τους και τροφοδοτούν με τεχνητό οξυγόνο τη σκηνή. Ένα σαλονάκι που μοιάζει με πολιτικό γραφείο προ­ ηγούμενων δεκαετιών αλλά δεν είναι. Μια παράσταση που θυμίζει επιθεώ­ ρηση αλλά δεν είναι. Ένας χρηματο­ δότης που παρουσιάζεται ως θεα­ τρικό πρόσωπο αλλά δεν είναι. Με τη βοήθεια πολιτικών, δημοσιο­ γράφων και συγγραφέων, ο θίασος Κανιγκούντα έγραψε ένα κείμενο για την Αθήνα, μια υποχρεωτική εκπνοή πριν από την ασφυξία.

INFO Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Πόλη-κράτος 26 -30 Απριλίου, 2-8,10-13 ΜάίΟυ 20Π, 21.00 Μικρή Σκηνή Η σκηνοθεσία είναι του Γιάννη Λεοντύρη και ερμηνεύουν οι: Μαρία Κεχαγισγλου, Γιώργος Φριντζήλας, Μαρία Μαγκανάρη, Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου, Ευθύμης Θέου, Ανθή Ευστρατιάδου.

Από την οθόνη στη σκηνή

δ

18 ϋ

Βέλγος Ίβο βαν Χόβε, σκηνο­ θέτης με σημαντική πορεία στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, είναι από το 2001 διευθυντής του Toneelgroep [Τονήλγκρουπ] του Άμστερνταμ, του μεγαλύτερου θεάτρου ρεπερτορίου της Ολλανδίας, με το οποίο επισκέ­ πτεται για πρώτη φορά την Ελλάδα. Εκτός από την ενασχόλησή του με σημαντικά έργα του κλασικού και σύγχρονου ρεπερτορίου, τα τελευ­

Ο

Από την παράσταση Σκηνές από ένα γάμο

ταία χρόνια έχει συστηματικά ασχο­ ληθεί με τη σκηνική απόδοση ση­ μαντικών κινηματογραφικών έργων, ειδικά του κινηματογράφου των δε­ καετιών του ’60 και του 70. Εμείς θα τον δούμε στο Σκηνές από ένα γάμο του Μπέργκμαν. Ο Βαν Χόβε πολλαπλασιάζει τα πρό­ σωπα και τις αφηγηματικές γραμμές του Μπέργκμαν, υπογραμμίζοντας έτσι το χαρακτήρα μιας αστικής μυ-

Π α γ κ ό σ μ ια . μ πεσ τ-σ έλερ

οι

ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΣ

Α Π Ο Φ Α Σ Ε ΙΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΜΙοι ANernnoinovmπη

^ Stephen'

θολογίας του έγγαμου βίου μέσα στο έργο. Οι επτά σκηνές του παρουσιάζον­ ται σε τρεις παράλληλες και επάλληλες εκδοχές, από τρία ζευγάρια που αντι­ προσωπεύουν διαφορετικές ηλικίες του ανθρώπου: νεαρό, μεσήλικο και ηλικιω­ μένο ζευγάρι. Ο θεατής τοποθετείται πάνω στη σκηνή ή καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε διαφορετικούς χώρους, όπου η δράση εκτυλίσσεται ταυτό­ χρονα. Το θέατρο του Βαν Χάβε συνιστά μια εξαιρετική επιστροφή στο ιδεώδες ενός θεάτρου του λόγου, σε μια εποχή μετά τα αδιέξοδα του θεάτρου της εικόνας, του κυρίαρχου παραδείγματος των σκη­ νικών πρωτοποριών των τελευταίων δε­ καετιών. Το κείμενο είναι του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν.

|1

ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ Α Π Α Τ Ε Σ ΤΗ Σ ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ Σ

Πλούσια εικονογραφημένες εκδόσεις εξ ολοκλήρου έγχρωμες, με άφθονες φωτογραφίες, χάρτες, και πίνακες που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε.τα κίνητρα που οδήγησαν τοσους πολλούς ανθρώπους

j «δόσεις INFO Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ινο van Hove/Toneelgroep Amsterdam Σκηνές από ένα γάμο 27-30 Απριλίου 2θΠ, 20.00. Κεντρική Σκηνή

1C

Κ Λ Ε ΙΔ Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ

---------- 1 w w w .k lid a r itK m o s .g r Οαταβρείτε σεενημερωμένα βιβλιοπωλείακαι βιβλιοπωλείοΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ, Πεσμοζόγλου 5. ΣΤΟΑΤΟΥΒΙΒΛΙΟΥ, λ. 210-3300104, Fax: 210-3841021, e-mail: sales@klidarilhmos.gr

δ:θερμιδω ριανά οξύτονα ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ

Τ ο τ η λ ε ο π τικ ό 1821 κα ι οι α λή θειες τ ο υ

ε την περιώνυμη σειρά του «Σκάι» για το 1821 ένα είναι βέ­ βαιο, ότι έχουν πάρει φωτιά πολλά ταμπούρια. Διεξάγονται συστάδην ιδεολογικές μάχες και οι ρα­ χούλες του πανελληνίου φλέγονται: τι νεοϊστορικοί, τι ελληνάδες, τι νεοφαναριώτες, τι εθνικιστές, τι όψιμοι νοσταλγοί της υπό την οθωμανική διοίκηση βαλκανικής αδελφοσύνης, τι εμμανώς επιλήσμονες του γεγονότος, πανεπιστη­ μιακοί και αυτοσχέδιοι πανηγυριώτες θεωρητικοί της πολυπολιτισμικότητας, ότι αυτή η κωλοχώρα προτού «θελήσει» να αποκτήσει την ελευθερία είχε τη γλώσσα της* Αλλά, το έχει φαίνεται η μοίρα του ιστορικού κ. Βερέμη, αρχιτέ­ κτονα της εν λόγω σειράς αλλά και μονίμως κοντά στα εκάστοτε υπουργικά επί της εκπαίδευσης διαβούλια, από την εποχή Σημίτη έως σήμερα, παρά το αγα­ θόν της εμφανίσεώς του να δημιουργεί εντάσεις και πάθη. Αλλοτε, προ τριετίας, να του χτίζουν τις πόρτες του γραφείου του για να τον κρατήσουν εκεί μέσα έγ­ κλειστο, όπως τη Ραπουνζέλ του παρα­ μυθιού, άλλοτε να τον απειλούν και εκεί­ νος να αναγκάζεται να κρύβει τα παιδιά του από τους δυσώνυμους Αλ Καπόνε του κ. Μιχαλολιάκου. Το τραγικό αστείο (και ποιο αστείο δεν είναι τραγικό;) είναι ότι το 1821, ως πρόβλημα, έχει δημι­ ουργήσει μια ετερόκλητη συμμαχία με­ ταξύ των φιλήσυχων εκσυγχρονιστών της ακαδημαϊκής κοινότητας, των ευρωϊδεαλιστών (ήτοι, των θιασωτών του

Μ

ευρώ και της Ευρώπης) και, από την άλλη μεριά, των διανοουμένων που υπε­ ρασπίζονται τις ακτιβιστικές τάσεις της δηλαδή αυτών που ήταν οι εκαριστερός, του χθεσινοί εχθροί του κ. Βερέμη και των συν αυτώ. Διαβάζω, λ.χ., με κάποια έκ­ πληξη σε άρθρο της εφ. Εποχή (5.3.2011): «Η σειρά [«1821»] δεν προ­ σκομίζει κάτι καινούργιο σε σχέση με την ιστορική ανάλυση των γεγονότων. Απλά τοποθετεί σε μια σειρά επιστημο­ νικά αποδεχτές αλήθειες, περιγράφοντας μια συγκεκριμένη περίοδο. Στην Ελ­ λάδα ζούμε την απόσταση ανάμεσα σε δύο ταυτόχρονες ιστορίες. Ανάμεσα στην επιστημονική [...] και τη δημόσια». Ας μου συγχωρεθεί που απομονώνω αυτή τη φράση και θα κακοκαρδίσω έτσι τον συντάκτη του άρθρου της Επο­ χής, αλλά τόσο η «επιστημονική» όσο και η «μη επιστημονική» ιστορία που αναφέρει δεν ξεχωρίζουν και τόσο εύ­ κολα. Εκτός και αν παραγράφει τον Γκράμσι ή και τον ίδιο τον Μαρξ, θεω­ ρώντας ότι η λεγάμενη επιστημονική ιστορία είναι λιγότερο ιδεολογικά καθο­ ρισμένη από την άλλη, τη δημόσια. Έπειτα, η αποδόμηση, την οποία προ­ σκυνούν μαζί, ακαδημαϊκοί, οπαδοί του φιλελευθερισμού και αριστεροί μαχητές των πρόσω, τουλάχιστον μας βοήθησε να κατανοήσουμε ότι οι ιστορίες δεν εί­ ναι «δυο ταυτόχρονες», αλλά πολλαπλάσιές τους. Το ζήτημα είναι ποια θα κάνει πέρα την άλλη, ή άλλως πως ποιος θα επιβάλλει τον νέο κανόνα, έτσι ώστε

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ

Κ Λ ΕΙΔ Α ΡΙΘ Μ Ο Σ Π α γ κ ό σ μ ια μ πεσ τ-σ έλερ

Ν αι! 50 μυστικά από την επιστήμη της π ειθους - N .J . Goldstein, S.J. Martin, R.B. Cialdini

να γίνει ο νέος Παπαρηγόπουλος στη θέση του Παηαρηγόηουλου! Το εντυ­ πωσιακό ωστόσο βρίσκεται αλλού: στο ότι τόσο οι ιδεαλιστές του έθνους όσο και οι νεοϊστορικοί της αποδόμησης καταφεύγουν στα ίδια κόλπα για να στηρίξουν το υποτιθέμενο «αληθειακό» τους σύστημα. Και οι μεν και οι δε, λ.χ., νοιάζονται ιδιαίτερα για τα προσωπικά των οπλαρχηγών και των αγωνιστών: τη σοφία, την αυταπάρ­ νηση, τον ηρωισμό, την αυτοθυσία οι οπαδοί του ιδανισμού - την πονηριά, τη φιλοχρηματία, την απληστία, τη βα­ ναυσότητα οι άλλοι, δηλαδή οι θρηνούντες τον ματαιωμένο αστικό μετα­ σχηματισμό που θα δημιουργούσαν ως άλλοι μάγοι οι Μαυροκορδάτοι και οι Κωλέτηδες! Αυτό κι αν θα ήταν παγ­ κόσμια πρωτοτυπία: να δημιουργήσει εκ του μηδενός μια ολιγάριθμη ηγε­ τική πολιτική ομάδα, οι Φαναριώτες, ένα άλμα φανταστικής υπέρβασης. Μια χώρα με δομές σχεδόν μεσαιωνι­ κές, λόγω της οθωμανικής δεσπο­ τείας, να μετατρέψει εν τω άμα τον στατικό χαρακτήρα της κοινοτικής ζωής της, τον οποίο περιέγραψε άρι­ στα στις μελέτες του ο Κ. Καραβίδας, μετατρέποντάς τον στη μορφή του προαστικού μορφώματος της μετέπειτα Ιονείου Πολιτείας ή στη μορφή των αστικών θυλάκων που υπήρχαν μόνο σε ορισμένες εξωελληνικές πε­ ριοχές, κυρίως στην Ανατολική Με­ σόγειο!

■Υπάρχουν τρόποι να πείθουμε ■τους άλλους ώστε να αποκρίνοϊν τα ι θετικά στα αιτήματά μας; ■Αυτός ο αποκαλυπτικός οδηγός, ■ βασισμένος σε μελέτες 60 ■ χρόνων στο θέμα της ψυχολοΙγίας της πειθούς, παραθέτει τα I εντυπωσιακά συμπεράσματα I αυτών των μελετών βοηθώντας 1 σας να γίνετε πειστικότεροι, ■ τόσο σε επαγγελματικό όσο και Ισ ε προσωπικό επίπεδο. Σελ. 296, €19,00

I

τα Η«'*τ,κ ΤΠς επιτυχίας

Ξεκλειδώστε

Ανθρωποι που ξεχω ρίζουν Τα συστατικά της επιτυχίας - Μ. Gladwell

Άνθρωποι που ξεχωρίζουν

% ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ I

εκδόσεις Κ Λ Ε ΙΔ Α Ρ ΙΘ Μ Ο Σ w w w .k lid a r ith m o s .g r θα ταβρείτε σεενημερωμένα βιβλιοπωλείακαι στοβιβλιοπωλείοΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ, Πεσμαζόγλου5, ΣΤΟΑΤΟΥΒΙΒΛΙΟΥ, ΤηΑ. 210-3300104, Fax: 210-3841021, e-mail: sales@klidarithmos.gr

δίθερμιδω ριανά οξύτονα

Ντελακρουά, Η σφαγή της Χίου

Για να επιστρέφουμε όμως στο βασικό μας θέμα, τα θεμελιώδη γεγονότα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το 1821 δεν αμφισβητούνται από κανένα. Είναι δια­ σταυρωμένα ως συμβάντα. Υπάρχουν. Επομένως, ο ουσιαστικός καβγάς γίνε­ ται γι’ αυτά, για τη σπουδαιότητα ή την αναξιότητά τους, γίνεται όμως και για κάτι σπουδαιότερο, το δέσιμό τους. Για την αρμολόγησή τους. Από την αρμο­ λόγηση προδίδεται και η ιδεολογική τους ερμηνεία. Ο ιδανισμός, η αμφι­ σβήτηση, ενίοτε και η απάλειψή τους. Ο εθνοκεντρισμός προβάλλει ως ορίςοντά του την ενιαία και αδιάκοπη γραμμή της ιστορικής συνέχειας, με τον Κολοκοτρώνη και τον Αθανάση Διάκο να είναι τα μακρινά ξαδέλφια του Μεγάλου Αλε­ ξάνδρου. Η αποδόμηση των νεοϊστορικών προβάλλει στον δικό της αφηγημα­ τικό ορίζοντα μια συνέχεια της ασυνέ­ χειας, μια σύνθεση σκόρπιων επεισο­ δίων που θέλει να δείξει ότι στα κενά υπάρχουν εγγεγραμμένες αλήθειες, αποσιωπημένες ή ηαραχαραγμένες από

την εθνοκεντρική αφήγηση. Ταπεινωτι­ κές όψεις τού ως χθες παντάηασι απο­ δεκτού ηρωικού μεγαλείου. Οι ημίθεοι των αρματολικιών ήταν και ζωοκλέφτες και συνομιλητές των πασάδων και βάρ­ βαροι προς τους αιχμαλώτους τους. Ωστόσο, για να είναι πειστικότερη η «επιστημονική» αφήγηση που μας προ­ βάλλει τηλεοπτικώς ο θεωρητικός της, κ. Βερέμης, αλλά διά στόματος του θελ­ κτικού ανιστορητή Πέτρου Τατσόπουλου, μου φαίνεται ότι κάνει ανάλογες νο­ θείες και μαλαγανιές με εκείνες της πα­ ραδοσιακής, εθνοκεντρικής εκδοχής. Φτιάχνοντας τη δική της αρμολόγηση φωτίζει άλλα και καταχωνιάζει άλλα, υπογραμμίζει άλλα και άλλα τα απο­ σιωπά εντελώς. Νύξη για την Αλαμάνα, νύξη για το Χάνι της Γραβιάς, νύξη για τις κινήσεις της εμβρυώδους, έστω, επαναστατικής διαδικασίας στα τέλη του 18ου αιώνα κ.ο.κ. Νύξη, καμία ανα­ φορά, στο πολύ σημαντικό στοιχείο κάθε ανάλογης έρευνας, ότι οι άνθρωποι που μπαίνουν στο ιστορικό προσκήνιο δεν μπαίνουν ως φοροφυγάδες, κλε­ φτοκοτάδες, μέθυσοι, αλλά ως άτομα που μέσα από τη διαδικασία της ιστορι­ κής κίνησης βγαίνουν από το προσω­ πικό τους σχήμα και ανταμώνουν με τους άλλους. Το «1821» του κ. Βερέμη μας επιβεβαίωσε, κατά τη γνώμη μου, ότι κάθε ιστορική αφήγηση, επιστημο­ νική ή επιστημονικοφανής ή μυθολο­ γική, είναι ιδεολογική, φτιάχνει τους δι­ κούς της μύθους, δίνει τη δική της πλατ­ φόρμα και όσο μπορεί ροκανίζει ή εξα­ φανίζει ό,τι δεν της ταιριάζει. Εν ολίγοις μας διοχετεύει τη μισή ή ένα μέρος της «αλήθειας», και όσο μπορεί, με όσο γοη­ τευτικό λόγο διαθέτει, μας προτρέπει να αποκαθηλώσουμε γνωσιακά τη μια ψευδή συνείδηση για να βάλουμε στη θέση της μια άλλη, εξίσου ή περισσό­ τερο ψευδή! 1

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Εσείς κι εμ είς π ά ντα σ ’ επαφή!

Βραβείο

BOOKER

λογοτεχνίας

Γιαν Μαρτέλ

Έμα Ντόναχιου

Χάουαρντ Τζέικομπσον

ΒΕΑΤΡΙΚΗ & ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ

ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΦΙΝΚΛΕΡ

Σιγή σιγά ο Χένρι μπαίνει στον κόσμο του εκκεντρικού αυτού άντρα και παρακολουθεί την επική και συγκινητική διαδρομή των δύο ζώων, που θέτουν σημαντικά ερωτήματα για την τέχνη και τη ζωή, την αλήθεια και το ψέμα, την ευθύνη και τη συνενοχή.

Για τον πεντάχρονο Τζακ, το Δωμάτιο είναι ο κόσμος. Εκεί γεννήθηκε, εκεί τρώει, εκεί κοιμάτας εκεί παίζει και μαθαίνει μαζί με τη Μαμά του. Γι' αυτόν, τα Δωμάτιο κρύβει αμέτρητα θαύματα, πλούσια και ανεξάντλητη τροφή για τη φαντασία του: ο Αυγοφίδης, φτιαγμένος από τσόφλια αυγών, ο φανταστικός κόσμος της Τηλεόρασης, η παρηγορητική ζεστασιά της Ντουλάπας κάτω από τα κρεμασμένα ρούχα, εκεί όπου η Μαμά τον ασφαλίζει το Βράδια, για την περίπτωση που ο ΣαταΝίκ τούς εηισκεφθεί. Το Δωμάτιο είναι σπίτι για τον Τζακ, για τη Μαμά όμως δεν είναι παρά η φυλακή όπου είναι κλεισμένη από τα δεκαεννιά της' εφτά χρόνια τώρα.

Τρεις φίλοι -ένας ηλικιωμένος δανδής, ένας τηλεοπτικός φιλόσοφος, ένας πρώην σε όλα και νυν σε τίποτα- ελίσσονται στις κακοτοπιές της ςωής. Τρεις φίλοι, τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, συνυπάρχουν και προσπαθούν να δώσουν νόημα στην καθημερινότητα, μάλλον πεπεισμένοι ότι δεν μπορούν να επέμβουν στην πορεία των γεγονότων. Μια τεθλασμένη τζαζ που τρελάθηκε, η Ιστορία. Τι συμβαίνει σ’ αυτό το μυθιστόρημα; Σχεδόν τίποτα. Όπως και στην πραγματική ζωή. Ωστόσο, όλα παίζονται, άλα είναι ανοιχτό, όσο υπάρχουν άνθρωποι, και μάλιστα άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να βουρκώνουν, να δακρύζουν, να κλαίνε.

0 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΙΜΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ BOOKER 2002

ΥΠΟΨΗΦΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ BOOKER 2010

Γιαν Μαρτέλ ΡΓ* #

Βεατρίκη |& Βιργίλιος

0 Χένρι, διάσημος συγγραφέας, λαμβάνει μια επιστολή που του κινεί την περιέργεια. Είναι από έναν αναγνώστη που ζητά επίμονα τη θοήθειά του. Τον επισκέπτεται και ανακαλύπτει ότι είναι ένας ικανότατος ταριχευτής και συγγραφέας ενός θεατρικού έργου με πρωταγωνιστές τον Βιργίλιο, μια μαϊμού, και τη Βεατρίκη, ένα γάιδαρο.

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Για α ναγνώστε ς με απαιτ ήσει ς

ΒΡΑΒΕΙΟ BOOKER 2010

ΣηςΕκδόσειςΨΥΧΟΓΙΟΣ,τηντελευταίοσελίδατηγράφετεπόντοεσείς, σταwww.piichoglos.gr. Όταν κλείνει έναΒιβλία, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τουςαναγνώστεςμαςμέσααηότοblogs,τακοινωνικόδίκτυακαι τις εκδηλώσειςμας. Στείλτε τις κριτικές σαςκαι λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάνστηλέσχηΑναγνωστών μαςμεe-mail στοinloiapsichogios.gr Ακαλέστε χωρίςχρέωσηστο80011-646666.

δ :τη ς χολής και της σχόλης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΛΟΓΑΡΑ

Σ τα π ιο ψ η λά ράφια τ η ς βιβλιο θή κης ίναι n mo αδικημένη κατηγορία των βιβλίων, αφού σπάνια μιλάει κανείς γι’ αυτά. Ακόμα και οι βιβλιοπαρουσιάσεις ή οι κριτικές ελάχιστα ασχο­ λούνται με το είδος τους, ενώ οι όποιες εξαιρέσεις -κάτι τρικούβερτοι καβγάδες ανάμεσα σε γλωσσολόγους, κατά την πρώτη έκδοση- απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Ύστερα άχνα. Συνήθως τα βιβλία αυτής της συνομοτα­ ξίας -για τα ποικίλα λεξικά μιλώ- βρί­ σκονται καταχωνιασμένα σε κατάκλειστα ντουλάπια, εξοστρακισμένα στα τελευ­ ταία ράφια της βιβλιοθήκης, ώστε το μάτι σου να μην τα φτάνει. Ή, στριμωγμένα δί­ πλα σε τόμους παλιών εγκυκλοπαιδειών που ποτέ δεν τις ανοίγεις πια (του Δρανδάκη, φέρ’ ειπείν, πρώην «Πυρσού») και πλάι στους ακόμα ογκωδέστερους τό­ μους του Duran και της Ιστορίας του πο­ λιτισμού του. Τα κάθε είδους λεξικά, προπάντων της παλιάς κοπής, τ’ αγορασμένα με περισσές φιλοδοξίες κάποτε για τους νεαρούς βλα­ στούς της οικογένειας, τώρα αφημένα στα αζήτητα, τα τρώει η σκόνη. Οι περισσότεροι γνωρίζουν μόνο τα ορ­ θογραφικά και ερμηνευτικά: Του Μπαμπινιώτη, του Τεγόπουλου-Φυτράκη ή του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη. Εσχάτως έγι­ ναν της μόδας και τα ετυμολογικά1 μετά την φούντωσή του εθνικού φρονήματος και το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τις ρί­ ζες, μπήκαν στο προσκήνιο κι αυτά. Ομως ένα πλήθος άλλα λεξικά, τα επιμέρους ή θεματικά λεγάμενα, πρέπει να ψά­ ξεις πολύ για να τα βρεις. Ακόμα και στα ράφια των βιβλιοπωλείων χρειάζεται ν’

Ε

6

ανασκαλέψεις στοίβες, να παραμερίσεις ένα σωρό βιβλία για να τα εντοπίσεις. Ούτε σε πρώτη θέα βρίσκονται ούτε στις βιτρίνες θα τα δεις ποτέ. Πολλές φορές δεν γνωρίζεις πως υπάρχουν καν. Αν εί­ σαι τυχερός και πέσεις πάνω τους, έχει καλώς. Κι όμως, όποιος τα ’χει ανάγκη, ξέρει πόσο χρήσιμα εργαλεία είναι. Ήδη μετρώ στα ράφια καμιά τριανταπενταριά: Το Λ ε­ ξικό της σύγχρονης σκέψης (με θεωρίες, κινήματα κι ορολογίες που τις ακούς και δεν ξέρεις τι σημαίνουν), της Νεοελληνι­ κής λογοτεχνίας του Πατάκη, αλλά και του Cuddon από το Μεταίχμιο (με όρους λογοτεχνικούς και θεωρία της λογοτε­ χνίας), το Λεξικό της πιάτσας, της Ντάγκλας, των -ισμών (από τον αβανγκαρντι­ σμό μέχρι τον ωφελιμισμό), το Ταμείο της Καινής Διαθήκης- κι ακόμα το Λεξικό των επιθέτων του Δαγκίτση (ποια επίθετα κουμπώνουν χέρι-γάντι μ’ ένα ουσια­ στικό) κι άλλα, κι άλλα πολλά. Αλλά, σί­ γουρα, θα υπάρχουν κι ένα σωρό ακόμα που τα αγνοώ. Αν η συμβολή όλων αυτών στην πνευμα­ τική ανάπτυξη ενός λαού είναι σημαντική, το Αντιλεξικό της νεοελληνικής του Βοσταντζόγλου πρέπει να θεωρείται και κάτι παραπάνω: θησαυρός πολύτιμος, σκέπη και καταφυγή1η μόνη διέξοδος όταν φτά­ νει στα όρια το μυαλό σου και κολλάει ο νους. Όταν αναζητάς τη λέξη -που το ξέ­ ρεις πως υπάρχει, αλλά δεν σου φανερώ­ νεται- τότε παρουσιάζεται ο Βοσταντζόγλου σαν τον από μηχανής. Πολλές φορές σταυροκοπιέμαι αυθορμήτως και μουρμουρίζοντας ευγνωμονώ

ΝΕΑ GRAPHIC NOVELS ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ANUBIS αυτόν τον άνθρωπο σάμπως ένα πρό­ σωπο αγαππμένο και συγγενικό που φεύγοντας μου άφπσε ανεκτίμπτπ κλπρονομιά. Ακόμα κι αν γυρεύεις ψύλλους στ’ άχυρα, εκεί μέσα θα τους βρεις. Διάθεσπ να ’χεις μόνο για να ψάχνεις. Να βυθίζεσαι στον αστείρευτα δεξα­ μενή -τι λέω; στο πέλαγος- των λέξεων, μέχρις ότου πεις, με άφατα ικανοποίπσπ, «αυτό γυρεύω». Ανάμεσα σε άπει­ ρες καταγραμμένες εκδοχές, συνώ­ νυμα, αντώνυμα και συναφή, «αυτό εί­ ναι» λες. Ο Βοσταντςόγλου σου δίνει απεριόρι­ στα δυνατότατα επιλογών και ως εκ τούτου καλλιεργεί στο έπακρο το γλωσ­ σικό κριτήριο. Τόσο που να πιστεύεις ότι συμβάλλει ενεργά κι αυτός στο τε­ λικό αποτέλεσμα τπς γραφής. Και είναι αλήθεια. Αν τα άλλα λεξικά διευκρινίζουν τις απο­ ρίες σου εκ των υστέρων, αυτό εδώ αποτελεί ένα GPS των λέξεων, έναν πλοπγό κανονικό. Που σε οδπγεί στα δύσκολα, σε βγάζει από τα αδιέξοδα, ενίοτε και από το τέλμα, προσφέροντάς σου με γενναιοδωρία περισσή μιαν ιδέα ή το έναυσμα να πας πιο κάτω. Με αφορμή το δικό του λεξικό γίνεται π σπμερινή αναφορά στα βιβλία αυτού του είδους. Γιατί πρέπει να θυμάται πού και πού κανείς όσους με ασφάλεια τον έβαλαν στο δρόμο- αυτούς που τον φυ­ λάνε από τις κακοτοπιές. Που του συμ­ παραστέκονται δίχως τσιγκουνιές και, κρατώντας τον από το χέρι, του δεί­ χνουν τα περάσματα. Δίπλα στα τόσα ευπώλπτα κι άλλους τό­ σους σταρ, ας ακούγεται καμιά καλή κουβέντα και για τους αφανείς εκείνους, που ξεχασμένοι εγκαταβιούν στα πίσωπίσω ράφια τπς βιβλιοθήκπς. ■

Αλίσια

Με όπλο ins το χιούμορ και την αισιοδοξία, η Αλίσια δίνει τη μεγαλύτερη μάχη ms ζωή5 τη5.

Evas navioxupos πολεμιστής αντιμετωπίζει το μεγαλύτερο εχθρό του: το πάθος του για μία πανέμορφη γυναίκα!

® ^ ··1 www.anubis.gr Κεντρική Διάθεση: ΣουΛτάνη 17, Αθήνα, τηή.: 2103801487

δ:ζενερίκ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ-ΙΚΑΡΟΥ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗ

Ξόρκι σ το θά να το

Σιγά μην πέθανε. Κόβει βόλτες στο Μα­ ρούσι, μεθοκοπάει στην Πάτρα, γλυκοκοιτάζει ορθοβυζάτες κοπελίτσες στα Εξάρχεια, μασουλάει ακανέ στις Σέρρες. Και βλέπει καουμπόικα με τον Λη Μάρβιν στη Νεραντζιώτισσα. Ο Μπουκόφσκι. [Γ.Ι.Μ., Λιασυρμός]

6

Ξόρκι στο θάνατο. Όλη η τέχνη αυτό εί­ ναι, αυτό να είναι, ξόρκι στο θάνατο. Η επέτειος του Μπουκόφσκι, και ο αδόκητος χαμός του Νίκου Αλεξίου, τόσο ση­ μαντικού εικαστικού καλλιτέχνη, κι ύστερα η απώλεια του πρωτοπόρου Βλάση Κανιάρη, και μετά να φεύγει ο Μα­ νώλης Ρασούλης. Και ο όλεθρος στην Ια­ πωνία. Βούτυρο στο ψωμί των τρελαμέ­ νων αποκαλυψιακών. Και ολοένα και ξανά και πάλι να σφυροκοπάει μελωδικά το μυαλό ο ανοξείδωτος αίνος/οίνος της ποίησης του Dylan Thomas, «Κι ο θάνα­ τος δεν θα ’χει πια εξουσία», «And Death shall have no Dominion» -άντε να τον πι­ στέψεις πια, κι όμως δεν παύεις να τον πι­ στεύεις. Αλλιώς, χάθηκες. Ξόρκι στο θάνατο. Όλη η τέχνη, κάθε τέ­ χνη. Η βία να μαίνεται, ναι, αλλά η τέχνη να ξορκίζει, μέσα από την καλλιτεχνική

επεξεργασία, την ίδια την ουσία της βίας: τον φόβο και τον τρόμο. Ο William Τ.

Vollmann, με το πολυσέλιδο μυθιστόρημα/ποίημα, με το ογκώδες μυθιστόρημα/πραγματεία, με την Κεντρική Ευ­ ρώπη (μτφ. Αλέξης Καλοφωλιάς, Κέ­ δρος) ξορκίζει κι αυτός το θάνατο, τον απωθεί, τον πολιορκεί, τον περικυκλώνει, τον υπερφαλαγγίζει. Ένα μυθιστόρημα/ποταμός, ναι, αλλά και ένα καται­ γιστικό σύνολο επιτακτικών τηλεγραφη­ μάτων, 800 σελίδες αντιμαχίας ανάμεσα στον Πόλεμο και στην Τέχνη, ανάμεσα στη Βία και στην Αρση της Ασχήμιας, ανάμεσα στο Κακό που αναίσθητο σα­ ρώνει ό,τι βρει και στο Καλό που αντι­ στέκεται με νύχια και με δόντια, με τα χρώματα και με τους στυλογράφους, με την σμίλη και με τις νότες. Άθλος εσθλός του Vollmann (παλιοσειρά μας, γεννημέ­ νος το 1959, γαλουχημένος σίγουρα με Norman Mailer και William S. Burroughs, ενώ το Φάντασμα του Thomas Pynchon μοιάζει να είναι ευπρόσδεκτο σε κάθε σε­ λίδα της Κεντρικής Ευρώπης). Αθλος εσθλός και του μεταφραστή, του Καλοφωλιά. Μαζί την Ελευθερία του άλλου τέως τρομερού παιδιού και νυν τρομερού μεσήλικα (και συνομήλικου) Jonathan Franzen (μτφ. Ρένα Χάτχουτ, Ωκεανίδα) θα είναι, το δίχως άλλο, τα μυθιστορή­ ματα που θα κονταροχτυπηθούν στις συ­ ζητήσεις των booklovers τούτη την άνοιξη. Αμφότερα δουλεύουν με δοξάρι και με νυστέρι. Αμφότερα θέλουν, και πε­ τυχαίνουν, να αρθρώσουν λόγο δριμύ, και πάντα διαυγή, ώστε να διαυγάσουν, όπως έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, τις οδυ-

νηρές/αλλόκοτες/παλαβές πραγματι­ κότητες στις οποίες ζοΰμε. Και λέω πραγματικότητες, στον πληθυντικό, γιατί η πραγματικότητα, όπως και η αλή­ θεια, πρέπει να λέγεται πληθυντικός, επέμενε ο Νίκος Καρούςος: υπάρχουν αλήθειες, υπάρχουν πραγματικότητες. Ξόρκι στο θάνατο. Λάμψεις από μέ­ ταλλο, στην όντως μεταλλική ενίοτε γλώσσα του Vollmann. Λάμψεις λέ­ ξεων, σπινθήρες αλλεπάλληλοι ποίησης ακριβής -εννοώ και πολύτιμης και με­ γάλης ακρίβειας. Ο Σοστακόβιτς πάντα παρών. Ενάντιος, διά της Τέχνης του, στου Θανάτου και της Εξουσίας τα κο­ ράκια. Ερωτικός. Ελισσόμενος ενίοτε. Πάντοτε πείσμων. Πάντοτε αβρός. «Εί­ ναι αλήθεια, χλόμιαζε όταν έπινε βότκα. Χλόμιαζε ακόμη περισσότερο όταν έπινε το μέλλον» (σ. 722), ενώ «ο πόθος του και η ερωτική του αγωνία υψώνον­ ταν σαν τον καπνό από το μισοσβησμένο τσιγάρο στο τασάκι πίσω τους» (σ. 283), καθώς ακόμα και μια επίθεση βομβαρδιστικών που σπέρνουν θάνατο γίνεται αφορμή για ένα σχόλιο σαν αυτό: «Γνωρίζατε ότι κάτω από ιδανικές συνθήκες οι βόμβες μπορούν να εκφράσουν και τους οχτώ βαθμούς της διατονικής κλίμακας καθώς πέφτουν σφυρίζοντας; Μερικές φορές ακόμη και η πλήρης χρωματική κλίμακα, πώς να το πω, τέλος πάντων, με αποσπά από το φόβο» (σ. 229). Ξόρκι στο θάνατο. Ο πυρακτωμένος (έμπειρος και έμπυρος) λόγος του Voll­ mann. Ξόρκι στο θάνατο, η διεισδυτική οξύνοια του Franzen. Ξόρκι στο θάνατο, όλοι εμείς που πασχίζουμε να μην σιω­ πούμε, που με τα λόγια και τις πράξεις επιχειρούμε το ξόρκι στο θάνατο! 1 Μαρούσι, 14 Μαρτίου 2011

SfcS

Ένα μαγευτικό ταξίδι στη χώρα του φανταστικού από τον αγαπημένο συγγραφέα

G uy Gavriel Kay

πρώτο βιβλίο ins καλύτερης o a f cpavraoias των τελευταίων ετών.

www.anubis.gr Κτντρική Λκιθεοη: ΣοιΛτάνη 17, Αθήνα, in.V: 2103S014S,

ως αναγνώστης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ

ον έναν τον είπανε «Τολστόι» (φαντάζομαι λόγω έκτασης), τον άλλο «Μπόρχες» (σίγουρα λόγω εθνικότητας). Τέτοιου είδους συγκρίσεις κάθε άλλο παρά πρωτότυπες είναι -πριν από λίγα χρόνια εμείς εδώ σπεϋσαμε να βαφτίσουμε «Καραγάτση» κάποιον τότε νέο, σήμερα καθιερωμένο συγγραφέα. Θα μου επιτραπεί, και για τις τρεις περι­ πτώσεις: καμία σχέση. Το ενδιαφέρον δυο πρόσφατων πολυσυζητημένων συγ­ γραφέων -και βιβλίων- δεν έχει να κάνει με το ποιον μας θυμίζουν αλλά με το πόσο και με τι τρόπο αντανακλούν την εποχή τους (μας). Ο Τζόναθαν Φράνζεν έγινε σταρ με δύο βιβλία: τις άνισες Διορθώσεις και την ακα­ τάτακτη Ελευθερία. Ανήκω σε εκείνους για τους οποίους το σταριλίκι ενός συγ­ γραφέα και η εμφάνιση στο εξώφυλλο του Τάιμ (για να μη μιλήσω καθόλου για την «υιοθέτηση» από την Όηρα Γουίνφρι) είναι λόγοι δυσπιστίας περισσότερο παρά θαυμασμού. Όμως πρέπει να το παρα­ δεχθώ: ο Φράνζεν είναι ιδιαίτερος συγ­ γραφέας και η Ελευθερία πολύ ιδιαίτερο βιβλίο. Δεν στερείται μειονεκτημάτων: έχει φτιαχτεί βάσει σχεδίου και, για να πείσει, ξεδιπλώνεται και θερμαίνεται αργά, διηγείται και μαζί συμβολίζει, δεν διακρίνεται για αυθορμητισμό και φρε­ σκάδα. Βρίσκω, επίσης, ότι η επικέν­ τρωση στην αγία αμερικανική οικογένεια και η υπόρρητη ηλην σαφής περαιτέρω καθαγίασή της όχι μόνο δεν συνιστούν πρωτότυπα ευρήματα αλλά είναι μάλλον

Τ

Τζόναθαν Φράνζεν Ελευθερία Ωκεανίδα

Πέδρο Μαϊράλ Η χρονιά της ερήμου Πόλις

ενοχλητικά κλεισίματα ματιού στην αμε­ ρικανική μοναδικότητα και στο «μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα». Από την άλλη, τα -επίσης ιδιαζόντως αμερικα­ νικά- χαρακτηριστικά της απλωσιάς στο θέμα και στο χειρισμό, του δυναμισμού και της τόλμης στο σμίξιμο «μεγάλων» θεμάτων («συντηρητισμός» και «προοδευτισμός», άτομο και σύνολο, προστα­ σία περιβάλλοντος και οικονομικά συμ­ φέροντα) και «μικρών» ιδιωτικών στιγ­ μών (που έχουν κυρίως να κάνουν με την αγάπη στις διάφορες μορφές της, από τις οποίες τη μερίδα του λέοντος έχει ασφα­ λώς η ερωτική ζήλεια), της διόλου ασύ­ δοτης ελευθερίας στην έκφραση, βρί­ σκουν στο μυθιστόρημα αυτό μια πολύ υψηλή αντήχηση. Μια σημερινή, ουσια­ στικά αγαπημένη αλλά χαλαρά συνδεδεμένη αμερικανική οικογένεια περνά από τη φάση της ρομαντικής αφέλειας (ζωή στα περίχωρα, φιλελεύθερες ιδέες χωρίς δοκιμασία στην πράξη, πλήρης συμμε­ τοχή στο «αμερικανικό όνειρο») στη φάση της ενηλικίωσης/προσγείωσης (ζωή στην πρωτεύουσα, εσωτερικές δια­ σπάσεις, γεύση του χρήματος, δοκιμασία κι εγκατάλειψη ιδεών). Τα επεισόδια είναι πολλά, η κίνηση μέσα στο χώρο και το χρόνο διαρκής (ρούφηξα τις εφηβικές εμ­ πειρίες της μπασκετμηολίστριας Πάτι), τα αφηγηματικά επίπεδα αρκούντως μετα­ μοντέρνα (αφήγηση και αφήγηση μέσα στην αφήγηση, ζουμ και μακρινά πλάνα), το ενδιαφέρον διαρκές, η συγκίνηση όχι πάντα -αν και, σε ένα τέτοιο προγραμ­

ε

κ

δ

ό

σ

ε

ι

ς

• ε π ίκεντρ ο σ το ε π ίκ ε ν τ ρ ο τ η ς γ ν ώ σ η ς ...

ματικά «πολιτικό» μυθιστόρημα, ο ανα­ γνώστης τελικά κρατά στην ψυχή του μια παθιασμένη όσο και καταδικα­ σμένη ερωτική ιστορία. Πολύ διαφορετικό -λογοτεχνικά, κατά την ταπεινή μου γνώμη, πιο ενδιαφέ­ ρον- αλλά πάντως με παρόμοιο τρόπο «σύγχρονο» είναι το μικρό αργεντίνικο διαμάντι που λέγεται Η χρονιά της ερή­ μου. Ο ακόμα νεότερος του Φράνςεν Πέδρο Μαϊράλ κάνει ένα αβάσταχτα αιχμηρό σχόλιο πάνω στην κρίση -αβά­ σταχτα, ιδίως για τον έλληνα αναγνώ­ στη, γιατί του θυμίζει όχι μόνο τη δική μας κατάσταση αλλά και την έλλειψη λογοτεχνικής έμπνευσης από αυτήν. Η ιστορία δεν είναι αλληγορική, γιατί είναι εντελώς ρεαλιστική μέσα στην απιθανότητά της (αν με κάποιον έπρεπε σώνει και καλά να παρομοιάσουμε τον Μαϊράλ της Ερήμου, αυτός θα ήταν ο Σαραμάγκου της Πέτρινης σχεδίας και της Τύφλωσης -χωρίς τις ατέλειωτες προτάσεις). Σε συνέχεια μιας απροσ­ διόριστης εξωτερικής απειλής, το Μπουένος Άιρες βάλλεται, απομονώ­ νεται, πέφτει στην ανέχεια και μετα­ μορφώνεται, ενώ η ζωή της ηρωίδας εί­ ναι στην αρχή άμυνα, μετά τρέξιμο, ύστερα βούρκος και τέλος μια μονα­ χική νίκη. Εικόνες α λα Ιερώνυμος Μπος (εξού και το εξώφυλλο), κατα­ πληκτικές πινελιές φαντασίας (οι γέροι που έβλεπαν πολλή τηλεόραση πεθαί­ νουν με το πάτημα του τηλεκοντρόλ σε νοσοκομεία δίχως φάρμακα), τόνος συγκρατημένος αλλά που σου κόβει το αίμα κι ένας ερωτισμός κεντρικός κι εδώ αλλά πιο υπόκωφος και γι’ αυτό ίσως ακόμα πιο συγκινητικός. Μέσα από τα μάτια πραγματικών συγγρα­ φέων η λέξη «αποκάλυψη» -που δεν απέχει πολύ από το να περιγράφει την εποχή μας- κατακτά το διπλό της νόημα. ■

ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΜΕΙΝΕ ΑΚΑΤΟΙΚΗΤΟ Ιστορικές μαρτυρίες για τον Εμφύλιο

ΒΑΣΙΛΙΚΗ Π. ΜΕΣΘΑΝΕΟΣ Η ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΣΤΗ ΜΕΤΕΜΦΥΛΙΑΚΗ ΕΛΛΑΔΑ1949-1963 Αθήνα: Κιάφας 5 - ΤΚ10678 · τηλ.: 210 3811077 · Fax: 210 3811086 Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων9 - ΤΚ54621 · τηλ.: 2310256146 · Fax: 2310 256148 ww w .epikentro.gr · e -m ail:books@ epikentro.gr

δ ;για τα παιδιά ΤΗΣ ΜΑΡΙΖΑΣ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

Τι θα

Alemagna Τι θα πει «παιδί»; Μετάφραση: Elsa Damien Γιώργος Κουραβέλος

ε πείσμα του ανελέητου ανταγωνισμού, οι μικροί εκδότες παιδικών βιβλίων κάνουν σχεδόν πάντοτε τη διαφορά, καθώς προσπαθούν να ανοίξουν χώρο προτείνοντας ποιοτικές εκδόσεις εκτός κατανα­ λωτικών συρμών. Ένας τέτοιος εκδοτικό οίκος, με έδρα την Καλαμάτα, είναι το Κόκκινο. Ο κατάλογός του είναι προς το παρόν μικρός, αλλά πολλά υποσχόμενος. Στο πνεύμα λοιπόν των γενεθλίων του Χανς Κρίστιαν Άν­ τερσεν τον Απρίλιο, και μήνα του παιδικού βιβλίου, θα διαβάσουμε, πίσω από τις γραμμές, ένα χαριτωμένο βι­ βλίο που εκδόθηκε τελευταία από το Κόκκινο για να δούμε τι λέει στα παιδιά και τι στους μεγάλους η ιταλίδα συγγραφέας και εικονογράφος Beatrice Alemagna, προ­ σπαθώντας να φέρει κοντά τις δύο ηλικίες. Οι εικόνες των παιδικών προσώπων και τα σύντομα κεί­ μενα οδηγούν τις σκέψεις μας για το τι θα πει «παιδί».

Σ

2 Παιδικά πρόσωπα που φανερώνουν έκ­ πληξη όταν αντιλαμβάνονται ότι είναι της φύσης τους να μεγαλώνουν χωρίς να το κα­ ταλαβαίνουν... και υπονοούν ότι δεν έχουν νόημα οι κουβέντες του τύπου: «Όταν με­ γαλώσεις θα...» (Εικόνα 1) Τα παιδιά σκέφτονται έτσι κι αλλιώς πώς θα είναι όταν γίνουν μεγάλοι και θα μπορούν να αποφασίζουν για τον εαυτό τους. Ας μην τα φοβίζουμε με αόριστες ευθύνες και υπο­ χρεώσεις και ας τα αφήνουμε να χαρούν την πιο ξέγνοιαστη περίοδο της ζωής. (Εικόνα 2) Τα παιδιά έχουν σκέψη πρωτότυπη, φαντα­ σία αχαλίνωτη. Μας ξαφνιάζουν, λέμε δεξιά και αριστερά καθετί εξαιρετικό που διατυ­ πώνουν, αλλά... αυτό δεν σημαίνει ότι πα­ ραβλέπουμε τις καθημερινές προσπάθειές τους να αρθρώσουν λόγο. (Εικόνα 3)

• Τα παιδιά έχουν παραξενιές. Όλες έχουν εξήγηση. Για παράδειγμα, η ανάγνωση κάθε βράδυ του ίδιου παραμυθιού μπο­ ρεί να σηματοδοτεί την τελετουργία που τα ετοιμάζει για τον ύπνο ή τα παράταιρα ρούχα που θέλουν να φορέσουν ίσως δηλώνουν την πρώτη απόπειρα για να αποκτήσουν δική τους ταυτότητα. (Ει­ κόνα 4) • Η κατανόηση και η τρυφερότητα είναι το Α και το Ω ακόμα και όταν μας εξουθε­ νώνουν. (Εικόνα 5) • Ας τους επιτρέψουμε να ανακαλύψουν ότι και οι μεγάλοι έχουν αδυναμίες και μπορεί να βάλουν τα κλάματα. Ας ανοί­ ξουμε χαραμάδες στην εικόνα της ενή­ λικης παντοδυναμίας! (Εικόνα 6) • Τα παιδιά είναι ευαίσθητα και δεν μπο­ ρείς να τους κρυφτείς. Τα παιδιά είναι σαν τα σφουγγάρια! Ρουφάνε τα πάντα: τα νεύρα, τις κακές σκέψεις, τους φό­ βους των άΛΛων. (Εικόνα 7) • Ο κόσμος που τα περιβάλλει δεν είναι φτιαγμένος στα μέτρα τους. Όμως πρέ­ πει να μάθουν να ζούνε σε αυτόν. Ας μι­ λάμε για τους κινδύνους χωρίς να τα τρο­ μοκρατούμε. (Εικόνα 8) • Υπάρχουν παιδιά κάθε λογάς, κάθε χρώ­ ματος και σχήματος, ασυνήθιστα, κοντά, στρουμπουλά, αμίλητα, με γυαλιά, σε καροτσάκια μ ε ρόδες, με σιδεράκια στα δόντια, δύσκολα, αντιπαθητικά... Να τα μάθουμε να αποδέχονται το διαφορετικό και να σέβονται την ανθρώπινη ποικιλία. Είναι και αυτά εφόδια που θα τα βοηθή­ σουν να επιβιώσουν στην κοινωνία... (Εικόνα 9) Δεν αρκούν τα βιβλία για να δοθούν κα­ τευθύνσεις διαπαιδαγώγησης και στάσεων προς τη ζωή. Μπορούν να δώσουν ιδέες. ■

Συμπληρώνουμε: Μπεατρίτσε Μαζίνι 707 καλοί λόγοι για να είσαι παιδί, Κέδρος UNESCO Μια ζωή σαν τη δική μου, Πατάκης Carl Ηοποτέ Το μανιφέστο της χαρούμενης παιδικής ηλικίας, Αερόστατο Δημήτρης Γαλανής Τα παιδιά είναι...;, Ηλίβατον___________

δ :χωρίς προϋπηρεσία ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΞΕΝΑΡΙΟ

Μάρτυ Ασπρου

Κόπιτσες ι ήρωες που παρελαύνουν στις Κόπιτσες είναι όλοι πλα­ σμένοι από ένα μεικτό πλην νόμιμο υλικό: πραγματικότητα και φαντασία, ανάγκη και επινόηση συν­ θέτουν την ταυτότητά τους. Πατών­ τας με το ένα πόδι στην Εθνική Οδό, σε παλιά ρουμελιώτικα χώματα ή σε αστικά, αθηναϊκά πεζοδρόμια, με το άλλο εκτινάσσονται, με σχεδόν ιμπρε­ σιονιστικά άλματα, στη σφαίρα του επινοημένου και του ονειρικού. Με όχημα το όνειρο, η συγγραφέας μετα­ βαίνει -σε όλα σχεδόν τα σύντομα διηγήματά της- από τη σφαίρα μιας συχνά σκληρής πραγματικότητας σ’ εκείνην της παραμορφωμένης εικό­ νας, του μεγεθυμένου ειδώλου. Απλοί και καθημερινοί στην αφετηρία τους, οι ήρωες της Μ. Λάμπρου εξαϋλώνον­ ται στον τερματισμό. Ο κυριότερος τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας πετυχαίνει το αποτέλε­ σμα αυτό είναι ο τρόπος με τον οποίο τελειώνει τα διηγήματά της: ρητό, υπόρρητο ή άρρητο μα πάντα υπαινι­ κτικό, το τέλος των διηγημάτων παραιτείται από τη ρεαλιστικού τύπου κάθαρση, για να δώσει τη λύση με τρόπο σιωπηλό είτε αποστασιοποιημένο. Η συγγραφέας δείχνει να ενδιαφέρεται περισσότερο για το ψυχικό αποτύπωμα (και την έκπληξη) που θα καταλείψουν οι λέξεις του τέλους στον αναγνώστη παρά καθ’ εαυτή η κάθαρση του δράματος.

Ο

Οσελότος,2θΐο σελ. 152,

€12

Το πραγματολογικό υλικό των διηγη­ μάτων της η Μ. Λάμπρου το αντλεί από την άμεση εμπειρία και, πιθανό­ τατα, ένα κομμάτι του, από το προ­ σωπικό βίωμα. Από το αποκλεισμέ­ νο στους χιονισμένους δρόμους του νομού Κιλκίς φορτηγό του πατέρα μέχρι τον ιδιοκτήτη ακινήτων στο μανάβικο του Κολωνακίου και από κει ώς τις ακρογιαλιές της Ίου, η συγ­ γραφέας -πλην ολίγων εξαιρέσεων, όπως στην «Έρκυνα» ή στις «Κόπι­ τσες»- παραλαμβάνει ένα υλικό από την πραγματικότητα για να το μετα­ τρέψει μέσα από μια σύντομη διαδι­ κασία διήθησης σε υλικό της έντε­ χνης, φαντασιώδους αφήγησης (ως προς αυτό, μας θυμίζει την επιτυχη­ μένη συλλογή διηγημάτων, εκδομέ­ νη πριν από δύο χρόνια, της Μαρίας Κουγιουμτζή). Εν κατακλείδι λοιπόν -και μολονότι σε ορισμένα από τα διηγήματα οι χει­ ρισμοί της συγγραφέως οδηγούν σε μια υπέρ το δέον αποσιώπηση, η οποία, σε συνδυασμό με μια υπερ­ βολικά απλή αφηγηματολογική σκευή, τα κάνει να φαίνονται κάπως απλοϊκά- μπορεί κανείς να δει σ’ αυτό το πρώτο βιβλίο της Μάρτυς Λάμπρου μία συλλογή κειμένων γραμμένων με συγκεκριμένο αφηγη­ ματικό σχέδιο, αίσθηση του μέτρου και ταλέντο, το οποίο θα κληθεί αρ­ γότερα να επιβεβαιώσει. ■

ΟΥΜΠΕΡΤΟ ΕΚΟ το Κ Ο ΙΜ Η Τ Η Ρ ΙΟ τ η ς ΠΡΑΓΑΣ Τ ο Ν Ε Ο μυθιστόρημα του Ο Υ Μ Π Ε Ρ Τ Ο Ε Κ Ο από τις Εκδόσεις Ψ Υ Χ Ο Γ ΙΟ Σ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Ία

αναγνώστες με

απαιτήσεις

δ : βιβλιοκριτική

'EPYO μεγάλο και ουσίας

ΑλέξηςΖήρας

δ 34

|| _______ δ Μ

Γιώργος Κεχαγιόγλου Λεύτερης Παπαλεοντίου Ιστορία της νεότερης κυπριακής λογοτεχνίας Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου, 2010 σελ. 960, € 25

Η

ιστορία αυτή καλύπτει για πρώτη φορά ένα ευρύτατο χρονικό φάσμα, από τον ύστε­ ρο μεσαίωνα, τον 12ο αιώνα, έως τις μέρες μας, καθώς στο καταληκτικό ένατο κεφάλαιο, γραμμένο από τον Παπαλεοντίου, γίνεται συνοπτική ανα­ φορά στους ποιητές και πεςογράφους που παρουσιάστηκαν στα κυπριακά γράμματα μετά το 1990. Δηλαδή, κατά παρέκκλιση από τα ειωθότα της ελλη­ νικής ιστοριογραφίας, η οποία συνή­ θως δεν προχωρά πέρα από ένα ορι­ σμένο χρονικό σημείο, εδώ, έχουμε μια κάποια διασάλευση των ορίων τους. Οι δύο συγγραφείς ανέλαβαν να καλύψουν δυο μεγάλα, άνισα και ανό­ μοια, ως προς τα ειδικά τους χαρα­ κτηριστικά, μέρη. Ο μεν Γ. Κεχαγιόγλου αρχίζει την ιστοριογραφική του αφήγηση από την εποχή των Κομνηνών και τη φτάνει στο 1821, με άλλα λόγια ξεκινά περίπου από το χρονικό σημείο που εγκαινιάζει και ο Μάριο Βίττι τη δική του αφήγηση, στην Ιστο­ ρία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (2003), πιάνοντας το νήμα της βυζαν­ τινής παράδοσης και παρακολουθών­ τας την εξέλιξή της στα χρόνια του Με­ σαίωνα. Νομίζω σωστά, αφού ειδικά για τη φυσιογνωμία της κοινωνίας της νήσου αλλά και την ταυτότητα των γραμμάτων της, το Βυζάντιο έπαιξε ένα σημαίνοντα ρόλο. Ας αναφέ­ ρουμε, λόγου χάριν, ότι η ενεργός ανά­ μειξη της Εκκλησίας στη δημόσια και στην καθαυτό πολιτική ζωή της Κύ­

πρου δεν οφείλει λίγα σ’ αυτήν την πα­ ράδοση. Αλλά, βέβαια, η σχετικά με­ γάλη χρονική περίοδος που καλύπτε­ ται από τον Κεχαγιόγλου θα μπορούσα να πω ότι, αν και δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στον μέσο αναγνώστη, είναι πάντως κατασταλαγμένη. Υπάρχουν ο Νεόφυτος ο Έγκλειστος, ο Λεόντιος Μαχαιράς και ο Γεώργιος Βουστρώνιος, τα επηρεασμένα από τον Πετράρχη ερωτικά τραγούδια. Με άλλα λόγια, η περίοδος δεν έχει κατεξοχήν μυστικές όψεις, οι περισσότερες είναι γνωστές και διασταυρωμένες από αρ­ χειακές έρευνες, αλλά βέβαια η δευτε­ ρογενής εξέταση και ερμηνεία των πη­ γών παραμένει ανοιχτή σε αρκετά ζη­ τήματα, όπως λ.χ. στην πολιτική της Γαλλίας, της Βενετίας και ειδικά της παπικής Εκκλησίας. Ο Παπαλεοντίου, από τη μεριά του, έχει να καταγράψει και να περιγράψει ένα αρκετά μικρότερο τμήμα της πα­ ρουσίας των κυπριακών γραμμάτων, όταν πλέον αρχίζει να αποκτά η το­ πική λογοτεχνία το ιδιοσύστατο σχή­ μα της: ένα διάστημα περίπου εκατόν ενενήντα ετών. Σύντομο μεν αλλά σε σημαντικό βαθμό αστάθμητο και αναξιολόγητο, καθώς μόνο η περίοδος 1821-1900 είναι σ’ ένα βαθμό ελεγ­ μένη, και τούτο εκ του αποτελέσμα­ τος, από το γεγονός δηλαδή ότι ση­ μαίνοντα έργα δεν φαίνεται να παράχθηκαν, ιδίως στα χρόνια της οθω­ μανικής διοίκησης. Ούτε και οι ιδέες ή οι αισθητικές και άλλες τάσεις του

19ου αιώνα συσσωματώθηκαν κά­ που. Από τον λήγοντα δέκατο ένατο και έπειτα έχουμε τις περιπτώσεις του γενάρχη Βασίλη Μιχαηλίδη και έπειτα του Δημητρίου Λιπέρτη. Ωστόσο, η απουσία επωνύμων δημιουργών δεν αναιρεί την έντονη παρουσία, σε όλη την εποχή της οθωμανικής κυριαρ­ χίας, της ιδιωματικής λογοτεχνικής παράδοσης: τους ποιητάρηδες, τους λαϊκούς αφηγητές και τους παραμυ­ θάδες, μια παράδοση που για λόγους εθνοτικής και κοινωνικής συσπείρωσπς κρατήθηκε πολύ περισσότερο ζωντανή και δραστική από ό,τι η ελλαδική, αντίστοιχπ, παράδοση της δημώδους ποίησης, του τραγουδιού και της συλλογικής, ανώνυμης λαϊκής δημιουργίας. Κρατώ εν συντομία δυο επισημάνσεις, αναφορικά με τον χωρισμό της Ιστο­ ρίας της νεότερης κυπριακής λογοτε­ χνίας σε συναφή αλλά και χωριστά πε­ δία έρευνας, καθώς είναι αναμφίβολο ότι ο τρόπος εστιασμού και μελέτης των πραγματολογικών δεδομένων των γραμμάτων της νήσου από τους μελετητές αλλού συγκλίνει κι αλλού αποκλίνει. Πέρα από το προηγούμενο

του Βίττι, που σπμειώσαμε προηγου­ μένως, νομίζω ότι ο Κεχαγιόγλου στο λεπτοδουλεμένο ιστοριογραφικό του αφήγημα, πυκνοϋφασμένο με καίριες συγκριτολογικές παρατηρήσεις, αντ­ λημένες από τη λογοτεχνία του μείζονος ελληνισμού, είχε ως οδηγητική του παρέα τις απόψεις του Κ. Θ. Δημαρά, αν όχι της Ιστορίαςτου, η οποία ουσιαστικά αρχίζει τον 18ο αιώνα, οπωσδήποτε τις απόψεις που ανά­ πτυξε περισσότερο στη συναγωγή μελετών Νεοελληνικός Διαφωτισμός (1977). Η περιήγπση σ’ ένα πεδίο που το γνωρίζει καλά όσο λίγοι, έμμεσα μάς εισάγει στην πεποίθησή του ότι υπάρχει μια πολιτισμική συνοχή στον ελλπνισμό της Ανατολικής Μεσογείου -της Κύπρου συμπεριλαμβανομένπς. Η άλλη επισήμανση, που αφορά τη λογοτεχνία του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, αναφέρεται στη θαρρα­ λέα απόφαση του Παπαλεοντίου, όπως ήδπ είπαμε, να βάλει στη θέση του γραμματολόγου τον λογοτεχνικό κριτικό, παίρνοντας έτσι το ρίσκο να αξιολογήσει έργα, κυριολεκτικά «επί του πιεστηρίου», συμηορευόμενος δηλαδή με αυτά.* ■

* Συνοπτική μορφή της παρουσίασης της INK/1, στις 9 Μαρτίου 2θπ, στο ΕθνικόΊδρυμα Ερευνών.

δ : βιβλιοκριτική

Η διπλή απαγωγή της αθω ότητας

ΓΊώργος Ν. Περαντωνάκης

Αμάντα Μιχαλοπούλου Πώς να κρυφτείς Καστανιώτης, 2010 σελ. 368, € 17

ιατί απήγαγαν τον Στέφανο όταν ήταν μικρό παιδί; Πώς χρεώθηκε μια εγκυμοσύνη για την οποία δεν ήταν υπεύθυνος; Τι ανα­ ζητούσε ψάχνοντας πόρτα-πόρτα τους δεκάδες Σουλτς του Βερολίνου; Είναι η Γερμανία εξίσου φιλόστοργη πατρίδα όπως η Ελλάδα; Πώς χάνει ένας άνθρωπος δύο φορές τον εαυτό του; Όλα αυτά τα ερωτήματα δεν αποτε­ λούν ψηφίδες σε ένα αχανές έργο που συναραδιάζει σκηνές και πρόσωπα για να μην τα ενώσει ποτέ, αλλά είναι δο­ μικοί άξονες με τους οποίους η συγ­ γραφέας στήνει δεξιοτεχνικά την πλοκή της, ώστε όλα αυτά να υπηρε­ τούν μια θεμελιώδη δομή. Ακόμα και η εναλλαγή εστιάσεων, δεν είναι ένα απλό εφέ, ένα μεταμοντερνιστικό πυ­ ροτέχνημα για να μη φανεί το μυθι­ στόρημα παρωχημένο, αλλά αποτελεί τη βάση για να αναδειχθούν οι ποικί­ λες οπτικές γωνίες με τις οποίες μπλέ­ κεται και ξεμπλέκεται μια ζωή. Ο Στέφανος είναι δάσκαλος που ερ­ γάστηκε για ένα διάστημα στο Βερο­ λίνο αλλά τώρα, μετά τη λήξη της από­ σπασής του, επιλέγει πλέον συνειδητά να μη γυρίσει πίσω στην Ελλάδα αλλά να μείνει εκεί ψάχνοντας το ζεύγος Σουλτς, που τον είχε απαγάγει όταν ήταν παιδί. Όταν ο ανιψιός του Μίλτος έρχεται για επίσκεψη μαζί με την κο­ πέλα του Φοίβη, η μικρή τον ερω­

Γ

τεύεται, κι όταν αργότερα μένει έγ­ κυος από το αγόρι της, αποφασίζει να κάνει έκτρωση, ενώ όλοι πιστεύουν προς στιγμήν ότι πατέρας του αγέν­ νητου βρέφους είναι ο Στέφανος. Οι συνεχείς ανατροπές σε συνδυασμό με την προαναφερθείσα πολυφωνία ειρ­ μών και σκέψεων γεμίζουν τον ανα­ γνώστη με την περιέργεια να διασχίσει τον λαβύρινθο της γραφής, με τη βοή­ θεια ωστόσο των αφηγητών, που δεν αφήνουν μισοσκότεινα σημεία- εξαί­ ρεση, μοναδική όσο και σκόπιμη, εί­ ναι το μυστήριο της απαγωγής που μέ­ νει για πολύ εκκρεμές. Η ψυχολογία του πρωταγωνιστή απορρέει από τις πράξεις και λιγότερο από τις σκέψεις του. Πρόκειται για την ψυχολογία ενός διπλά εκπατρισμένου, ενός διπλά αποοικογενοποιημένου αν­ θρώπου που έχασε τους γονείς του και την Ελλάδα, όταν ήταν τεσσάρων ετών, μεγάλωσε σαν Γερμανός για επτά χρόνια σε μια οικογένεια που ήθελε να αντικαταστήσει τον χαμένο γιο της και ξαναέχασε τον -γερμανό αυτή τη φορά- εαυτό του όταν απο­ καλύφθηκε η απαγωγή, συνελήφθησαν οι απαγωγείς-γονείς και αυτός επέστρεψε (για πόσο;) στη μεσογει­ ακή πατρίδα του. Οι παιδικές αναμνή­ σεις είναι εντέλει λιγότερο ισχυρές, αλλά οι υποσυνείδητοι δεσμοί με τη Γερμανία δεν μπορούν εύκολα να κο­ πούν, με συνέπεια να ξαναγυρνά εκεί

σε μια «ψυχογενή φυγή». ξάρτησή του από προσωπικά βαρίδια, Από αυτόν τον διχασμένο ψυχισμό αλλά και τον προσανατολισμό του σε προκύπτουν οι έρωτές του με μεγα­ μια πιο ιδιωτική θέαση της ζωής. λύτερες (σε ένα είδος αναζήτησης της Το έργο κρίνεται στιβαρό και καλομητρικής φιγούρας;), η προσπάθειά σχεδιασμένο. Μα η λύση δίνεται μέσω του να καλύψει πατρικά τον ανιψιό ενός από μηχανής θεού, αφού ο Στέ­ του Μίλτο και την κοπέλα του Φοίβη, φανος ανακαλύπτει το παρελθόν του η ανήσυχη φύση του που τον οδηγεί τυχαία στα χαρτιά που του άφησε ο να γυρίσει τελικά στη Γερμανία και να πεθαμένος πλέον πατέρας του. Ναι, μείνει εκεί, όπως το ένστικτό του του αλλά όλα τα άλλα κομμάτια τού μυυπαγορεύει, αλλά και η διάθεσή του θοπλαστικού ψηφιδωτού τίθενται σε να ξαναβρεί τους γερμανούς «γονείς» αγαστή αρμονία και προχωράνε χωρίς του. Το ταξίδι στο Μαρόκο, καθ’ υπό­ κοιλιά ώς το τέλος. Μα αντανακλά την δειξη της -εγκυμονούσας το παιδί επτάχρονη παραμονή της ίδιας της του- συντρόφου του Σεσίλια, είναι η συγγραφέως στο Βερολίνο. Ωστόσο, αναζήτηση (αν το δούμε από ψυχα­ όποιος σταθεί εμφατικά στο όποιο αυναλυτική σκοπιά) του ανεπούλωτου τοβιογραφικό στοιχείο θα αδικήσει το τραύματος, το οποίο τον κρατά συνε­ σύνολο που θέτει διαχρονικά ερωτή­ χώς σε εσωτερική ανησυχία και ανα­ ματα και πλάθει έναν αυτοτελή κό­ σμο, χωρίς να χρειάζεται να στηριχτεί στάτωση. Το βιβλίο στοχεύει ακριβώς σ’ αυτήν σε κάτι προϋπάρχον για να ορθωθεί. τη μετέωρη ιδιοσυγκρασία ενός αν­ Μα φαίνεται απλό και συμβατικό. Αν­ θρώπου που διχάζεται ανάμεσα σε τίθετα, είναι πολύ βαθύ και δουλεμένο δύο εαυτούς, καθένας από τους οποί­ έτσι ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να ους έχει ριζώσει τόσο στο συνειδητό κινείται στα ποικίλα χρονικά και σηόσο και στο υποσυνείδητό του. Η μασιολογικά επίπεδα, χωρίς η ανά­ προσπάθεια του Στέφανου να συμφι­ γνωση να καρκινοβατεί, αλλά ούτε και λιώσει τα δύο μισά του περνά μέσα να βαλτώνει. Η Αμάντα ξαναβρήκε από διαπροσωπικές μάχες, την απε­ την καλή Μιχαλοπούλου. ■

δ : βιβλιοκριτική

Δ εν γεμίζει

το κενά..

Ελισάβετ Σπανπδάκη

Μ

Γιώργος Ρούβαλης Αναζητώντας τη Σαλώμη Στοχαστής, 2010 σελ. 224, € 14,90

ιηγήματα για τον έρωτα, για τις χαμένες ευκαιρίες, τα πρόσωπα που χάραξαν την πορεία της ζωής μας, ακόμα κι αν δεν συμμετείχαν ποτέ σ’ αυτήν... Ο Γιώργος Ρούβαλης χαρτογραφεί την ανθρώπινη ψυχή σε βάθος, με λε­ πτομέρεια. Εξαντλεί τα όριά της και μαθαίνει τις ικανότητάς της. Γυναίκες και άντρες, όλοι δείχνουν να κινούνται γύρω από ένα σκοπό. Να γεμίσουν το κενό που αισθάνον­ ται μέσα τους. Ο καθένας με τον τρόπο του. Ιστορίες που δεν είναι διόλου απίθανο να είναι και αληθι­ νές. Κάτι παρόμοιο θα έχουμε ακού­ σει ή θα έχουμε ζήσει. Το θέμα είναι ότι όταν αυτές συγκεντρωθούν σ’ έναν τόμο, αποκτούν άλλη ισχύ. Η συμβολή του συγγραφέα είναι και η ειδοποιός διαφορά. Είναι ο τρόπος που τις έπλασε, τις διέταξε στη σειρά και τις πρόσφερε στον ανα­ γνώστη. Κοινός παρονομαστής η μοναξιά. Η μοναξιά τους διατρέχει το κάθε διή­ γημα και ενώ νομίζεις ότι είναι η απόρροια των πράξεών ή των συν­ θηκών, στην πραγματικότητα είναι αυτή που φωνάζει. Είναι αυτή που μιλά στην κάθε ιστορία, εκτοπίζον­ τας τον ήρωα, παραβλέποντας την πλοκή και την εξέλιξη, που παίρνει τα ηνία και ορίζει την πορεία. Κι ο

Δ

κάθε ήρωας νιώθει τη μοναξιά δια­ φορετική, ανάλογα με τις ανάγκες του και τις φιλοδοξίες του. Αλλά αυτό δεν την ελαφραίνει, ούτε την κάνει λιγότερο σημαντική ή σημαίνουσα. Η μοναξιά δεν παύει να τους κατατρώει, να γεμίζει αυτή το κενό που προσπαθούν να καλύψουν και να τους βάζει στη θέση του αφη­ γητή. Ο Γιώργος Ρούβαλης παρουσιάζει ένα διαφορετικό πρόσωπο. Ένα πρόσωπο που θέλει να φέρει τον αναγνώστη κοντά του. Μέσα από τις ιστορίες του ακολουθεί κι εκεί­ νος τη δική του πορεία, ανακαλύ­ πτει ίσως τις δικές του αλήθειες. Και η γραφή του αναπτύσσεται κι αυτή, εξελίσσεται μέσα από τις ιστορίες του και καταφέρνει να γίνει διεισδυτική και να ταυτιστεί με τη σκέψη του αναγνώστη. Με σαρ­ καστικό χιούμορ και διάχυτο συ­ ναίσθημα συνεχίζει να «σκιτσάρει» τους ήρωές του από ιστορία σε ιστορία, χωρίς όμως να είναι αυτό που τον ενδιαφέρει πρωτίστως, αλλά η πορεία των συναισθημάτων, η ανάπτυξη ή η καταπίεση που ασκούν. Είναι σαφές ότι οδηγεί στην μοναξιά- δεν τίθεται θέμα επι­ λογής. Αλλά είναι το ταξίδι που με­ τράει... Μια συλλογή για τη μοναξιά και τον άνθρωπό της. 1

['ΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΑΦΥΛΛΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

e -s h o p : w w w .d a r d a n o s n e t.g r

G U TEN B ER G

Διδότου 37, 10680 Αθήνα, ΤΗΛ-FAX.: 210-36.45.639

www.dardanosnet.gr

δ : βιβλιοκριτική

Α κτινογραφ ία του 7 0

Χρίστος Παπαγεωργίου

>

ο Μ

Βασίλης Κουνέλης Νοματαίος Ωκεανίδα, 2011 σελ. 328, € 14

ίναι κοινός τόπος ν’ αναφέρει κανείς πως μέσα στη δεκαετία του 7 0 αναπτύχθηκε, όσο σε καμιά άλλη περίοδο, τόσο η τέχνη όπου σε όλους τους τομείς παρου­ σίασε αριστουργηματικά έργα- όσο και οι ιδεολογίες που έστρεψαν και ώθησαν πολλούς νέους και φοιτητές στις αριστερές αρχές και στην αντί­ ληψη της συντροφικότητας. Μετά τη χούντα και το Πολυτεχνείο, μετά τη γκρίζα πραγματικότητα, που διαδέ­ χτηκε ένας ήλιος που δεν είχε λύση σε ό,τι ο ελληνικός λαός απαιτούσε σε ολάκερη την επταετία με τους αγώνες του, μετά τη σύνδεση του Εμ­ φυλίου με τις εκτοπίσεις και τη δι­ κτατορία μέσα σε είκοσι μονάχα έτη, η μεταπολίτευση απέδειξε πως η ιδε­ ολογική πάλη συνεχίζεται· πως παρά τις προσφορές σε όλα τα επίπεδα της Δεξιάς προς τους προοδευτικούς, τί­ ποτα δεν καταλάγιασε- πως τέλος ο νέος εχθρός ακούει τώρα πια στο όνομα της διάδοχης κατάστασης, η οποία πρέπει να συντρίβει. Μια πρώτη και σημαντική νίκη πέτυχε το λαϊκό ένστικτο στις εκλογές του ’81, όπου το ΠΑΣΟΚ θριαμβεύει. Η ουσία όμως είναι πως ο ήρωας του Κουνέλη παραμένει έφηβος, μας αποχαιρετά αναγνωστικά γύρω στο 78, αφού έχει διανύσει μιαν απόσταση περίπου ενός χρόνου, γεμάτου από συγκινή­ σεις, επεισόδια, γεγονότα, εμπειρίες

Ε

κομματικές, επαφές, γενικώς, κοινω­ νικότητας και ανταρσίας. Ενός ατό­ μου δηλαδή που προσπαθεί να γνω­ ρίσει όσο το δυνατόν περισσότερα για τη ζωή, καταρχάς, και στη συνέ­ χεια για όλες της τις εκφάνσεις, όπως ο έρωτας, η φιλία, η συγγένεια, η διαπλαστική μάχη, ο επαγγελματι­ κός προσανατολισμός και η εργασία. Ο πρωτοεμφανιζόμενος Βασίλης Κουνέλης, ο οποίος παρακολούθησε μαθήματα δημιουργικής γραφής με δάσκαλο το μεγάλο συγγραφέα Στρατή Χαβιαρά, κάνει ό,τι όλοι όσοι για ξεκίνημα επινοούν: προσωπικά βιώματα, ατομικά συμβάντα, ερωτική εκκίνηση, επίθεση στο κατεστημένο της εκπαίδευσης, οικογενειακές ανα­ φλέξεις, φιλίες και ανακάλυψη της καλύτερης συντροφιάς για τον άν­ θρωπο, που είναι το βιβλίο. Όλα αυτά, λοιπόν, μαζί με την πεζογραφική συνείδηση που ως ταλέντο ενυ­ πάρχει, παρέα με ό,τι φανταστικό έρ­ χεται να δέσει στην όλη υπόθεση, έχουν σαν αποτέλεσμα ένα ολοκλη­ ρωμένο μυθιστόρημα, σπινθηροβόλο, έξυπνο, νεανικό, αισθητικό, σε λογική έκταση και με συνολική χιου­ μοριστική και χαρισματική σε πολλές στιγμές ατμόσφαιρα, η οποία συνεπικουρείται από ένα ελαφρό γλωσ­ σικό βηματισμό και ένα ύφος που κυ­ ριολεκτικούς αφοπλίζει. Προς επίρρωση δε των όσων συζητάμε είναι το

πρωτοπρόσωπο της αφήγησης, το οποίο δεν αφήνει περιθώρια να μη σκεφτεί κανείς πως, ούτως ή άλλως, ο συγγραφέας στηρίζεται στα δικά του εφηβικά χρόνια και στη συνέχεια αναπτύσσει τις όποιες του μυθιστο­ ρηματικές δυνατότητες, ικανότητες και συνιστώσες. Ο Βασίλης Κουνέλης θα γράψει, πέρα από τον δεδομένο ποιοτικό Νομα­ ταίο, ακόμη καλύτερα στο μέλλον, γιατί έκανε κτήμα του ό,τι διδάχτηκε: Ελαφρότητα και νεανικότητα, μια που ο ρόλος το απαιτεί. Ένας έφη­ βος που διαχειρίζεται την κατάσταση μόνος του και όχι ένας ενήλικας που γράφει για λογαριασμό του. Μια ευ­ φάνταστη αναπαράσταση της Μετα­ πολίτευσης, την οποία, όσοι έζησαν, συμφωνούν με τη ρεαλιστική ματιά του. Τέλος, μια δρομολογημένη πεζογραφική προσπάθεια που στόχο έχει να κρατήσει το ενδιαφέρον υψηλά και όταν πρέπει να μιλήσει με βαθύτερη προσαρμογή και σε ιδέες αλλά και σε καλά φυλαγμένες αν­ θρώπινες στιγμές. Η συγκεκριμένη εποχή, η οποία ενίοτε ταλαντεύεται

Ν Ε Ο Ι

προς το παρελθόν, όπου ένας αντιή­ ρωας διαλέγεται για να παίζει το ρόλο του θείου, του αυτόπτη μάρτυρα και του ανθρώπου που πολέμησε για αξίες και ιδανικά, γίνεται στα χέρια του Κουνέλη ένα καλοζυμωμένο υλικό, με το οποίο πλάθει χαρακτή­ ρες, κινήματα, κόμματα και υπερβα­ τικές επαναστάσεις. Έμεινα στο βιβλίο του Κουνέλη για πολλούς λόγους, τους οποίους εξέ­ θεσα αλλά επιπλέον για έναν ακόμη: Ο Νοματαίος -τη συγκεκριμένη λέξη τη συναντάμε συνήθως στον πλη­ θυντικό, μάλλον σε συνάξεις και με σκωπτικό χαρακτήρα- είναι αυτό που δείχνει, χωρίς ν’ αναζητά καμία άλλη θέση- δεν παριστάνει τίποτα πε­ ρισσότερο απ’ τη γλυκιά και πικρή δομική του ύπαρξη. Επειδή δε, από κριτική διαστροφή, παρακολουθώ τα πρώτα κείμενα νέων, νεότερων ή και μεγαλύτερων στην ηλικία δημιουρ­ γών και στη συνέχεια προβλέπω τη χροιά της πορείας τους στα γράμ­ ματα, είμαι πεπεισμένος πως ο Κου­ νέλης πάτησε με επιτυχία το καθορι­ σμένο σκαλοπάτι. ■

Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ

Π Ο Ι Η Τ Ε Σ

Α νεςτης Μελιδωνης ·* Π αναγιώτης Α ρβανίτης ·> Μαρία Κατςο πουλου ·> Λ ένα Καλεργη · * Α γγέλα Γαβριλη · * Σ ταύρος Στα μπογλης · * Λ ένα Σαμαρα ·> Βασίλης Ν ουλας · * Χ αρικλεια Π α ν ο υ τςο π ο υ λο υ Β ασίλης Παυλίδης ·> Λ άμπρος Γκοτςοπουλος ·> Χ ρη ­ στός Κουκης · * Θ όδωρός Παπαϊωαννου ·> Μαρικα Συμεωνιδου ■> Α θήνα Ι ωσήφ ·> Β ικτωρία Καπλανη ·*■ Γιώργος Τ ςιρωνης ·* Λ εωνί­ δας Γαλαζης ·> Βασιλική Β ρετου ·* Δ ημητρης Μαρουλης ·> Ρ ο ­ δόλφος Μπορρης ·> Ν ικόλαός Λ υκομητρος ·* Β αγγέλης Λ ουλαδακης ·* Ματθαίος Ζ ευγωλης ·* Καλλιόπη Π απαλεωνιδα · * Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

Γ

Α

Β

Ρ

Ι

Η

Λ

Ι

Δ

Η

Σ

Μαυρομιχάλη 18, Αθήνα 10680, τηλ. 210 3636514, www.gavrielidesbooks.gr

δ:βιβλιοκριτική

Ν έος άνδρας, μόνος, ψάχνει

ια συλλογή διηγημάτων που καλύτερα διαβάζεται αντί­ στροφα, από το πρώτο προς το τελευταίο, καθώς τα δυο τελευταία διηγήματα, το «Γύρω από το τραπέζι» και το «Άνθρωποι και κτήνη», είναι τα μοναδικά γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο και ίσως γι’ αυτό σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένα από το μεγάλο πρόβλημα αυτού του βιβλίου που εί­ ναι η αναντιστοιχία του αντικειμένου των διηγημάτων με τη γλώσσα που χρησιμοποιείται. Η πρόζα, ιδίως στα πρώτα διηγήματα, είναι κατάσπαρτη από «λόγιες» ή έστω μη καθημερινές λέξεις, που φαίνονται τόσο επιλε­ κτικά τοποθετημένες στη θέση τους και είναι τόσο πολυάριθμες, που πα­ ρεμποδίζουν τη φυσική ροή της διή­ γησης σε τέτοιο βαθμό που, σε ορι­ σμένα σημεία, δίνεται η εντύπωση πως η ιστορία είναι π αφορμή για την αναγκαιότητα της έκθεσης των λέ­ ξεων αυτών και όχι πως οι λέξεις απο­ τελούν απλά τα δομικά υλικά για την απαραίτητη ανέγερση ενός λογοτε­ χνικού οικοδομήματος. Αν και σε πρώτη ματιά διαφορετικά μεταξύ τους, τα διηγήματα περιστρέ­ φονται γύρω από τον κοινό άξονα της θεματολογίας ενός περίεργου, «απροσάρμοστου» νεαρού μεσήλικα που, χωρίς να είναι ο ίδιος χαρακτή­ ρας, αποπνέει με συνέπεια μια παρό­ μοια φυσιογνωμία να πρωταγωνιστεί σε όλα τα διηγήματα. Στο «Τεφτέρι

Μ

8

Σπύρος Γιανναράς Ζωή χαρισάμενη Πόλις, 2011 σελ. 158, € 13

και το μαχαίρι» είναι ένας ηλεκτρονι­ κός Δον Ζουάν που παραθέτει τα ερωτικά του επιτεύγματα στο μπλογκ και ο ανταγωνιστής-μιμητής του, που αντί για την ηδονή της εκδίκησης βιώνει ένα εσωτερικό κενό, στο αρ­ κετά συμπαθητικό «Ζωή χαρισά­ μενη» ένας υπερφίαλος ιερωμένος, στο «Βίος και πολιτεία του Ανδρέα Τιθόν» ένας παρ’ ολίγον αυτόχειρας που καταλήγει δολοφόνος επειδή δεν μπορεί να αυτοκτονήσει και αυτόχειρας όταν του ζητάνε να δολο­ φονήσει κ.λπ. Παρά την υπερφόρτωση όμως των κειμένων με «κομψευόμενες» λέξεις και κάτω από το μοτίβο της ίδιας ιστορίας σε άλλα διηγήματα, τα ψήγ­ ματα της καλής λογοτεχνίας κείτονται άθικτα. Η ροή του λόγου είναι στρωτή παρά την παρακώλυση από τις βαρύγδουπες λέξεις, οι παρομοι­ ώσεις είναι εύστοχες, ευφάνταστες και με χιούμορ, διακρίνεται μια τάση προς ανίχνευση του παλμού της αστι­ κής ζωής, τα λογοπαίγνια και ορι­ σμένες ατάκες είναι απολαυστικά. Δυνητικά ένας από τους καλούς έλληνες συγγραφείς, αρκεί να απαλλα­ γεί από την κυριολεξία της «λογοτε­ χνίας» ως τέχνης του λόγου και να αφεθεί στην ισορροπία μιας περισ­ σότερο ελεύθερης έκφρασης που θα υπηρετεί και δεν θα χαλιναγωγεί τα άκρως ενδιαφέροντα πράγματα που έχει να μας πει. 1

Ν ΙΚ Ο Σ Κ . Α Λ ΙΒ ΙΖ Α Τ Ο Σ

ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜ Α ΚΑΙ Ο Ι ΕΧΘ ΡΟ Ι ΤΟ Υ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

1800-2010

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην αμφίσημη λειτουρ­ γία του Συντάγμα­ τος στη νεότερη Ελλάδα. Πρόκειται για μια συναρπα­ στική πτυχή της νε­ ότερης ιστορίας μας. Ειδικά για την περίοδο της Μετα­ πολίτευσης, ο συγ­ γραφέας προσπα­ θεί να εξηγήσει πώς φθάσαμε στο χεί­ λος του γκρεμού το 2010, αν και, όπως τουλάχιστον πανθο μολο γείται, οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί λειτούργη­ σαν όλο αυτό το διάστημα στη χώρα μας τόσο «άψογα».

δ : βιβλιοκριτική

«Σκοπός του ανθρώπου είναι να ζει, όχι να υπάρχει»

Λεύτερης Καλοσπύρος

ο

Jack London Όταν ο Θεός γελά Μετάφραση: Χριστιάνα Σμυρνιώτη Θεώνη Ταμπάκη Φαρφουλάς, 2010 σελ. 189, € 12,11

πάρχει ένα δίστιχο ποίημα, μέθυσος και μπον βιβέρ, είναι ένας γραμμένο από τον σπουδαίο από εκείνους τους συγγραφείς που αμερικανό ποιητή Ρόμπερτ βουτάνε χωρίς φόβο στα σκοτεινά Φροστ, στο οποίο ορκίζονται εν νερά του Μυστηρίου. Στη συγκεκρι­ αγνοία τους όλοι οι συγγραφείς, μέ­ μένη συλλογή διηγημάτων του που τριοι και ταλαντούχοι, σύγχρονοι και εκδόθηκε πριν από έναν αιώνα, ανά­ κλασικοί: «Υποθέσεις κάνουμε χο­ μεσα στα άλλα, παρακολουθούμε τη ρεύοντας τριγύρω, αλλά στο κέντρο χαρακωμένη από ξυραφένιες μπαγα­ βρίσκεται και ξέρει το Μυστήριο». Οι ποντιές και αιχμηρούς εκβιασμούς περισσότεροι συγγραφείς αναλώνον­ προσπάθεια ενός τύπου να πείσει τον ται σε αμήχανους τελετουργικούς αλκοολικό αδερφό του να εισαχθεί χορούς γύρω από το Μυστήριο, δια­ σε κλινική αποτοξίνωσης- βιώνουμε, τυπώνοντας υποθέσεις χωρίς αντί­ σαν να ήταν δική μας, τη βιομηχανική κρισμα, αδιαφορώντας για εκείνο κόλαση που περνάει ένας νεαρότα­ που κρύβεται πίσω από το Μυστήριο. τος προλετάριος που εργάζεται σε Αυτοί είναι οι συγγραφείς που συνή­ εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας θως ζουν έναν ατάραχο μακάριο βίο από τόσο μικρή ηλικία που κάθε σπα­ γεμάτο αναγνώριση και εμπορικά σμός στο τσακισμένο κορμί του είναι οφέλη: τα βιβλία τους κάνουν ν+1 εκ­ και μια απόδειξη της βιολογικής δόσεις- σπανίως τα βλέμματα που ύβρεως που διαπράττει μια κοινωνία συγκεντρώνουν πάνω τους στους παραδομένη στη μηχανιστική απλη­ αστικούς περιπάτους τους είναι ει­ στία της- διαβάζουμε την ιστορία του ρωνικά. Υπάρχουν όμως και ορισμέ­ δαιμονικά τρελού κάπταιν Νταν Κάνοι συγγραφείς που πασχίζουν να λεν, που μέσα στο παραλήρημά του μπουκάρουν κατευθείαν στην καρδιά δεν διστάζει να σκοτώσει προκειμέτου Μυστηρίου: είναι όλοι αυτοί που νου το πλοίο του να ακολουθήσει αναγνωρίζουν την αξία της μυθοπλα­ απαρέγκλιτα την πορεία προς δυσμάς στικής αλήθειας- που είναι έντιμοι που ο ίδιος έχει χαράξει στο σαλε­ απέναντι στους αναγνώστες και κυ­ μένο μυαλό του. Κοινοί παρονομα­ ρίως στον εαυτό τους- που αγαπι­ στές των ιστοριών της συλλογής, που ούνται από τους πολλούς και λησμο- ανήκουν στο είδος του διηγήματος που οι Αμερικανοί χαρακτηρίζουν νούνται από τους πάντες. Ο Τζακ Λόντον, φυσιοκράτης και φυ­ «ποντικοπαγίδα», είναι η ακρίβεια, η σιολάτρης, σοσιαλιστής στις πολιτι­ λεπτότητα και η οικονομία που επι­ κές του πεποιθήσεις και ατομιστής δεικνύει ο Λόντον στην ψυχολογική στις κοινωνικές του συναναστροφές, σκιαγράφηση των ηρώων του. ■

Υ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Μαίρη Κόντζονλου Οι μεσημβρινοί της ζωής Στους ήλιους του έρωτα Λιβάνης, 2010, σελ. 682, € 18,20

ROBIN S.SHARMA

° Μ ΟΝΑΧΟΣ που ΠΟΥΛΗΣΕ ■mriiiJiA iiJ 'Λ* Μ ια σαγηνευτική ιστορία που διδάσκει και συναρπάζει. Ένα πραγματικό μάθημα ζωής.

Μαίρη Κόντζογλου δεν είναι πρωτοεμφανιςόμενη στο εκδο­ τικό στερέωμα. Έχει στο ενερ­ γητικό της δυο μυθιστορήματα και το πα­ ρόν εγχείρημα αποτελεί το τρίτο. Ανα­ γνωρίζοντας ότι κάθε άνθρωπος μέσα του κουβαλάει τις ζωές και τις ιστορίες των προγόνων του, ξεκίνησε μια εξερεύ­ νηση για να ανακαλύψει το στίγμα των δυο γιαγιάδων της μέσα στην οικογενει­ ακή της ιστορία. Οι δυο αυτές γυναίκες μεγάλωσαν στις αρχές του προηγούμε­ νου αιώνα, εν μέσω πολέμων και κατα­ στροφών. Η πρώτη έζησε σε ορεινό χω­ ριό της Πίνδου, μέσα σε μια οικογένεια αρχοντική, η οποία όμως σημαδεύτηκε από το θάνατο. Οταν έγινε έφηβη, ασφυκτιώντας από τους κοινωνικούς και ηθι­ κούς περιορισμούς, αποφασίζει να μετα­ ναστεύσει στην Αμερική, για να κυνηγή­ σει το όνειρό της. Η δεύτερη γυναίκα με­ γάλωσε μέσα στη φτώχεια και τη στέ­ ρηση της προσφυγιάς στην Πόλη και τη Μυτιλήνη. Έγινε μάρτυρας της Μικρα­ σιατικής Καταστροφής, ενώ στωικά πα­ ρακολουθεί τα όνειρά της να γκρεμίζον­ ται. Η συγγραφέας έζησε τις δυο αυτές γυναίκες, παρακολουθώντας τις έντονες διαφορές τους: δυναμική και ηγετική η μια, καλόβολη και ανοιχτόκαρδη η άλλη. Οι πορείες τους φαντάζουν παράλληλες, όπως οι μεσημβρινοί, όμως οι ιστορίες τους φαίνονται αλληλένδετες κάτω από τους κοινούς ήλιους του έρωτα. Τούτο το βιβλίο είναι το πρώτο της τριλογίας των Μεσημβρινών της ζωής. [Δ. κ.]

Η

Paulo Coelho

Παγκόσμιο best seller 4.000.000 αντίτυπα Μεταφρασμένο σε περισσότερες από 70 γλώσσες

(alls) dtoimisp©) Εκδόσεις Δ ιόπ τρα

CEbp^ w w w .d io p tra .g r

Αγ. Παρασκευής 40, Περιστέρι, Τηλ.; 210 3302828

30 χρόνια Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ... ...30 χρόνια ΜΑΖΙ

δ : βιβλιοκριτική

To Booker αυτοσυστήνεται

Έλσα Καραγιαννοπούλου

Χάουαρντ Τζέικομπσον Η περίπτωση Φίνκλερ Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Ψυχογιός, 2011 σελ. 448, € 17,70

να βιβλίο-περίπτωση σε κάθε περίπτωση, όπως πιθανότατα θα έλεγε και ο ίδιος ο Τζέι­ κομπσον, δεδομένης της προσφι­ λούς του τάσης προς τα λογοπαί­ γνια. Ένα βιβλίο που στέκεται αυ­ τόνομο και έχει δικό του χαρα­ κτήρα. Φινκλερικό. Ο συγγραφέας δεν «σκηνοθετεί» μεγαλειώδεις έρωτες ή φαντασμαγορικές κατα­ στάσεις, αλλά ακονίζει γερά την πένα του και παίρνει θέση μάχης με τον δικό του τρόπο: το χιούμορ. Ποιος καλύτερος σύμμαχος από το χιούμορ όταν εκφράζεσαι μέσα από τον γραπτό λόγο; Λονδίνο. Χωρίς συστάσεις. Αλλω­ στε δεν είναι και πρωταγωνιστικός ο ρόλος του. Εβραίοι στο Λονδίνο. Εδώ αρχίζουν τα πράγματα κι αλ­ λάζουν. Εδώ μπαίνει το νερό στ’ αυ­ λάκι. Εδώ καταλαβαίνεις ότι είναι το ψωμί όλης της ιστορίας. Ποιας ιστο­ ρίας; Δεν έχει σημασία. Σημασία έχει η χαρτογράφηση των προσω­ πικοτήτων και το σκάλισμα λίγολίγο μέχρι να πιάσουμε κόκαλο. Ο Φίνκλερ είναι Εβραίος. Και ο Λίμπορ, ο πρώην δάσκαλός του, είναι Εβραίος. Ο μόνος στην παρέα που δεν είναι Εβραίος είναι ο Τρέσλοβ, φίλος και συμμαθητής του, και αι­ σθάνεται σχετικά αδικημένος. Σαν μια σύγχρονη drama queen που με­ γαλοποιεί το κάθε τι, το ότι δεν εί­

Ε

ναι Φινκλέρος -ένας έξυπνος αστεϊ­ σμός από μέρους του συγγραφέατον κάνει να βάλει κάτω από το μι­ κροσκόπιο όλη του τη ζωή και να δει πώς όλα συνδυάζονται με τη μη εβραϊκότητα. Κι όμως, ο Φίνκλερ δεν είναι ο πρωταγωνιστής. Ο Φίν­ κλερ είναι η αιτία, η αφορμή, ο στό­ χος, η σκέψη και το μέτρο σύγκρι­ σης του Τρέσλοβ. Χαρακτηριστική η γραφή του Τζέι­ κομπσον, που μπορεί να αλλάξει από το ευτράπελο στο σοβαρό, ενώ η ικανότητά του με απλές προ­ τάσεις κι έννοιες να σε συγκινήσει απροσδόκητα. Κάτι επίσης φρέσκο και αναζωογονητικό είναι ότι μοι­ άζει σαν παιχνίδι. Από πρόταση σε πρόταση ψάχνεις να βρεις το κόλπο, το υπονοούμενο, γεγονός που καθιστά την μετάφραση ακόμα πιο δύσκολη. Απόδειξη ότι σ’ αυτήν την έκδοση ο Γιώργος-Ίκαρος Μπα­ μπασάκης έκανε κάτι πολύ παρα­ πάνω από να μεταφράσει. Η Περίπτωση Φίνκλερ είναι από τα μυθιστορήματα που μόνο αν τα διαβάσεις μπορείς να καταλάβεις τι είναι αυτό που το ξεχώρισε να πά­ ρει το Βραβείο Booker για το 2010. Αρκετοί λόγοι λοιπόν μαζεύονται για να δικαιώσουν την επιτροπή για την επιλογή της. Ειδικά όταν πέ­ φτουν σε τέτοια Περίπτωση... ■

ΥΠΟΚΟΣΜΟΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΔΕΛΗΜΗΤΡΟΥ Έ να α λλη γορικό παραμύθι ξετυλίγεται : φανταστικού? κόσμου?, του? Υ ποκόσμου?, προσπαθώ ντα? με χιού μ ορ να φωτίσει πτυχέ? ? σύγχρ ονη ? εποχή?, όπω? η μετανάστευση και ο ρατσισμό?. Μια σατιρική ιστορία φαντασία?, με ήρωε? ανθρώ π ου?, κλώνου?, αυτόματα, τέρατα, ημίθεου? και άλλα πλάσματα τη? ελληνική? μυθολογία?.

Κυκλοφορούν σε όλα τα βιβλιοπωλεία ό

ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

ώ ν

ΙΙΧΑΛΗΣ ΣΠΕΓΓΟΣ

Μ ΙΧ Α Λ Η Κ ν *

>>$ΡΧΙΧ)Σ;; *!

■ Κ Γ ι

Υ πάρχουν εκατοντάδε? δισεκατομμύρια άστρα, to γα λαξία μα?. Υ π ά ρ χουν, α? π ούμε, άλλοι εκατό ισεκατομμύρια γαλαξίε?. Η συμπαντική θέση του αλαξία μα? αλλά και του πλανήτη μα? δε φαίνεται 3 έχει κάτι το μ ονα δικ ό. Α ν εσύ μπορεί? να μου ποκλείσει? την πιθανότητα να μην είμαστε μ όνοι μα?, f<0 θα χα ρώ να μην ξανα σχοληθώ ». <ι α? πούμε ότι κάποτε λα μ βά νου μ ε σήμα, >τε τι γίνεται;» Τ ο ξανασκέφτηκε, συνειδητοπ οίη σε

™ ΙΌ Σ Τ Ο ΙΧ Η Μ Α ΤΩΝ

ΑΝΘΡΩΠΩΝ

ιν ατέλεια τη? απάντησή? τη? και διόρθω σε: \ ν κάποτε λά β ου μ ε σήμα, τότε η Γη θα συνεχίσει a γυ ρίζει, το σύμ πα ν όμω? δε θα μπορεί να περιμένει >υ? ανθρώ π ου? να κερ δ ίσου ν το στοίχημα».

Ε Κ Δ Ο Τ ΙΚ Ο Σ Ο Ρ Γ Α Ν ΙΣ Μ Ο Σ Λ ΙΒ Α Ν Η

w w w .liv a n is.g r

δ : βιβλιοκριτική

Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί

Γιάννης Ν. Μπασκόζος

Μετάφραση: Ιωάννα Καρατζαφέρη Μεταίχμιο, 2011 σελ. 352,16,60 ευρώ

χει θεωρηθεί παρεξηγημένο αυτό το μυθιστόρημα του Ουίλιαμ Φόκνερ, κυρίως γιατί στην εποχή του ειπώθηκε ότι γράφτηκε για κερδοσκοπικούς λόγους. Ακόμα κι έτσι να έγινε, δεν παύει να αναγνωρί­ ζει κάποιος σε αυτό την κοφτερή πένα του Φόκνερ. Το Ιερό είναι μια πινακο­ θήκη βρώμικων, βίαιων και κακών αν­ θρώπων που ζουν στις νότιες πολι­ τείες της Αμερικής, την εποχή της πο­ τοαπαγόρευσης. Η όλη ιστορία μοι­ άζει άλλοτε με παρωδία και άλλοτε με τραγωδία. Οι περισσότεροι ήρωες συμπεριφέρονται σαν ζώα, οδηγούμε­ νοι από τα ένστικτά τους, αγνοώντας τους νόμους της ανθρώπινης συμβίω­ σης. Ο κόσμος τους είναι απίστευτα σκληρός και οι ήρωες σκυλεύουν οποιαδήποτε αξία στέκεται εμπόδιο στο ορμέμφυτό τους. Η ζωή αυτών των αχρείων όσο βρώμικη μοιάζει στον ρεαλισμό της τόσο τραγική είναι σε μας που τη διαβάζουμε μέσα από την πένα του Φόκνερ. Η όλη ιστορία στρέφεται γύρω από τον βιασμό της φοιτήτριας Τεμπλ από έναν περιθωριακό κακοποιό, τον Πάπαϊ. Ο νεαρός αλκοολικός ο Γκόουαν Στίβενς θα βγει ραντεβού με την φοιτήτρια Τεμπλ και θα καταλή­ ξουν στο αγροτόσπιτο του γκάνγκστερ Λι Γκούτγουιν, φωλιά κακο­ ποιών και λαθρεμπόρων οινοπνεύμα­ τος. Εκεί θα συναντήσουν τον Πάπαϊ και τον Τόμι. Ο τελευταίος θα προ­

Ε

σπαθήσει να σώσει την Τεμπλ από τη βιαιότητα του Γκούτγουιν και θα πυροβοληθεί από τον Πάπαϊ. Ο Γκούτγουιν συλλαμβάνεται για τον φόνο του Τόμι, ενώ ο Πάπαϊ βιάζει με ένα κα­ λαμπόκι την Τεμπλ και κατόπιν την μεταφέρει σε μια κρυψώνα στο Μέμφις. Ο δικηγόρος Χόρας Μπένμποου αναλαμβάνει την υπεράσπιση του Γκούτγουιν, τον οποίον η Τεμπλ κα­ ταγγέλλει ως δολοφόνο του Τόμι, κα­ λύπτοντας για έναν ανεξήγητο λόγο τον Πάπαϊ. Στη δίκη του ο Γκούντγουιν, πιστεύοντας, παράλογα, ότι θα δικαιωθεί, επιμένει να λέει ότι είναι αθώος χωρίς να καταγγέλλει για τη δολοφονία του Τόμι τον Πάπαϊ. Μετά από διαδικασία οκτώ λεπτών ο Γκούτγουιν θα καταδικαστεί σε θάνατο. Το πλήθος θα τον βγάλει από την φυ­ λακή, θα τον ανασκολοπίσει και θα του βάλει φωτιά, ενώ θα απειλήσει να κάνει το ίδιο και στον δικηγόρο που τον υπερασπίστηκε, τον Χόρας Μπένμποου. Το τέλος θα βρει την Τεμπλ στο Παρίσι, τον Μπένμποου ηττημένο να επιστρέφει στη γυναίκα του και τους ανθρώπους του Νότου να ζουν μέσα στα σκουπίδια. Μια απει­ κόνιση του ερέβους της ψυχής, όπου η ανθρώπινη ζωή μεταπίπτει από τη χυδαία έκφρασή της στην τραγωδία και από εκεί στην παρωδία. Μια δια­ δικασία που την τρέφει η νατουραλιστική, κατ’ άλλους ρεαλιστική ή μοντερνιστική γραφή του Φόκνερ. ■

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΘ. ΜΠΑΑΤΑΣ ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Δ ύσκολες ιστορίες

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΩΣ ΤΟ 1821 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, 1821-2004

Ρούλα Τζεμπρεάλ Μιράλ, ο δρόμος με τα λουλούδια Μετάφραση: Θεοδώρα Δαρβίρη Ψυχογιός, 2011, σελ. 342, € 16,60

Η

Ρούλα Τζεμπρεάλ είναι δημοσιο­ γράφος παλαιστινιακής καταγω­ γής που ςει και εργάζεται στην Ιταλία. Τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε στο ορφανοτροφείο - οικοτροφείο Νταρελ-Τιφλ στην Ανατολική Ιερουσαλήμ. Το βιβλίο της, βασισμένο σε αληθινές ιστο­ ρίες, ξεκινά ακριβώς από το ορφανο­ τροφείο αυτό. Παρακολουθεί την ιστορία της ιδρύτριάς του, της Χιντ Χουσεϊνί. Μέσα στην αγκαλιά αυτής της γυναίκας μεγάλωσε και η Μιράλ, αλλά και πλήθος άλλων κοριτσιών, που δίπλα της έβρι­ σκαν λίγη ανθρωπιά μέσα στον παραλογισμό των συγκρούσεων μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Μιράλ ονομάζε­ ται ένα λουλούδι της ερήμου που εμφα­ νίζεται μετά τη βροχή και ευωδιάζει έν­ τονα, όταν υπάρχει ήλιος. Έτσι και οι πρωταγωνίστριες της Τζεμπρεάλ: γεννή­ θηκαν μέσα στον πόνο και στα δάκρυα, αλλά άνθισαν κάτω από το φως της αγά­ πης μιας ξεχωριστής γυναίκας. [Δ. κ.]

Σχ. 8ο, σελ. 323, 26 εικόνες εντός κειμένου,

Στα δυο βιβλία παρουσιάζεται συνοπτικά όλη η ελληνική απορία βασισμένη στα σημαντικότερα γεγονότα εκτεθει­ μένα κατά έτη και, όπου ήταν δυνατόν, πατά μήνες και ημέρες. Τα γεγονότα ακολουθούν τη χρονολογική διαδοχή τους χωρίς να χωρίζονται σε πολιτικά, πολεμικά ή διπλω­ ματικά, ενώ εμπλουτίζονται και με άλλα, π.χ. με τη γέννηση ή τον θάνατο σημαντικών προσώπων, με την οικοδόμηση σπουδαίων ναών, ακόμη και με την εκδήλωση ακραίων φυ­ σικών φαινομένων, σεισμών, πυρκαγιών ή επιδημιών.

Φ Από to 1960 Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Δ. Ν. Π Α Π Α ΔΗ Μ Α Προσφορά στον Πολιτισμό και στην Παιδεία Ιιυιοκράτους 8 · Αθήνα Τ.Κ. 10679 · Τηλ.: 210.36.27.318 www.papadimasbooks.gr · info@papadimasbooks.gr

δ : βιβλιοκριτική

Στον μυοτικό κόσμο τω ν καλλιγράφων

Αλεξάνδρα Σαμοθράκη

ο

Rafik Schami

Μ

Το μυστικό του καλλιγράφου

Μετάφραση: Ιάκωβος Κοπερτί

Λιβάνης, 2010 σελ. 540, € 17,70

υμίζοντας έντονα το Με λένε Κόκκινο του Ορχάν Παμούκ, που έμπαζε τον αναγνώστη στον κρυφό κόσμο των μικρογράφων του σουλτάνου στην Κωνσταν­ τινούπολη, το Μυστικό του καλλι­ γράφου μας επιτρέπει να δούμε πίσω από τη βιτρίνα της συντεχνίας των καλλιγράφων της Δαμασκού. Όπως και στο Με λένε Κόκκινο, τον άξονα για τη διήγηση αποτελεί μια μετ’ εμποδίων ερωτική ιστορία, που όμως δεν είναι παρά η αφορμή για ένα μαγευτικό ταξίδι στην Ανατολή, κάπου ανάμεσα στο πώς τη φαντα­ ζόμαστε μέσα από τα παραμύθια της Χαλιμάς και το πώς στ’ αλήθεια ήταν κατά την εποχή της διήγησης. Οι δυο ερωτευμένοι, η νεαρή γυ­ ναίκα και ο έξυπνος παραγιός του περίεργου καλλιγράφου, αρχικά φαίνεται να είναι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας -ακόμη όμως και αφού αυτοί καταφέρνουν να κλεφτούν με αφορμή τις ερωτικές επιστολές που ο καλλιγράφος έγραφε εν αγνοία προς την ίδια του τη γυναίκα, τη Νούρα, για λογαριασμό ενός γυναικά πελάτη του, η διήγηση συνε­ χίζεται και μάλιστα με νέα εστίαση στον εγκαταλελειμμένο σύζυγοκαλλιγράφο και τον πελάτη του επίδοξο εραστή της Νούρα. Με τη μετατόπιση της προσοχής στον καλλιγράφο, που δεν είναι τυχαίος,

Θ

αλλά ο καλύτερος της Δαμασκού, παρουσιάζεται και, έως ένα βαθμό, δικαιολογείται ο ψυχρός και ανάπο­ δος χαρακτήρας του που οδήγησε τη Νούρα μακριά του, καθώς στο μυαλό του, όπως και στην καρδιά αυτού του βιβλίου, βασίλευε η τέχνη της καλλιγραφίας. Σκοπός της ζωής του καλλιγράφου είναι να εξυψώσει την τέχνη του και να ανανεώσει το αραβικό αλφάβητο και είναι τόσο δοσμένος στο σκοπό αυτό που όχι μόνο παραμελεί τις επίγειες απολαύσεις αλλά και αγνοεί τις απειλές των φανατικά θρη­ σκευόμενων ισλαμιστών που επιμέ­ νουν στην ιερότητα της γλώσσας του Κορανίου και στην πάση θυσία διατήρησή της ως έχει. Με πρότυπο τον Ιμπν Μούκλα, το μεγαλύτερο καλλιγράφο όλων των εποχών, κοπιάζει να θέσει τα θεμέ­ λια για την αναθεώρηση του αλφα­ βήτου, αλλά σύντομα ανακαλύπτει πως το μόνο που έχει καταφέρει εί­ ναι να πριονίζει τα θεμέλια της δικής του ασφάλειας και κοινωνικής απο­ δοχής. Χωρίς ποτέ να γίνεται στ’ αλήθεια συμπαθής στον αναγνώστη, κατα­ φέρνει τουλάχιστον να κερδίσει με­ ρικώς το θαυμασμό για την προσή­ λωσή του στην τέχνη της καλλιγρα­ φίας, που στην πραγματικότητα είναι η πρωταγωνίστρια του βιβλίου. ■

Οι Εκδόσεις Παπαζήση προτείνουν...

[ft] Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Π Α Ζ Η Σ Η

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 2103838020,2103822496, Fax: 2103809150 E-mail: papazisi@otenet.gr

δ : βιβλιοκριτική

Ό,τι γρ ά φ εις γίνεται

Ελένη Κεχαγιάγλου

Ευτυχία Παναγιώτου

Μαύρη Μωραλίνα Κέδρος, 2010 σελ. 72, € 9,59

Η

Ευτυχία Παναγιώτου (γεννη­ μένη το 1980, στη Λευκω­ σία) εξέδωσε την πρώτη ποι­ ητική της συλλογή το 2007, υπό τον τίτλο Μέγας κηπουρός (εκδόσεις «Κοινωνία των (δε)κάτων»). Στο πρώτο ποίημα εκείνης της συλλογής, οι στίχοι «μου αρέσει να κοιτώ τις σκέψεις μου σαν χάνονται [...] ξανα­ βρίσκονται στο στόμα άλλων» απο­ κάλυπταν ότι η ποίηση προσλαμβά­ νεται ως μια πράξη επικοινωνίας και συνενοχής. Τρία χρόνια μετά, εκδίδει τη Μαύρη Μωραλίνα, μια ποιητική σύνθεση, μία ποιητική αφήγηση, σε επτά ενότητες, οι τίτλοι των οποίων δημιουργούν ένα άλλο, κρυφό, ποί­ ημα: «Κοιτάξτε τη Μωραλίνα· έχει κόψει τα μαλλιά της / κλαίει με το πάθος της κυρίας Μοντιλιάνι / κοι­ τάει απ’ το καθρεφτάκι της τ’ ωραίο πρόσωπο μιας Αλλης που χάθηκε Οκτώβριο μήνα [αναφορά στην Ανν Σέξτον: αυτοκτόνησε στις 4.10.1973] [...]». Το μότο ενός ποιήματος («Ο πόνος μάς μωραίνει», Μωρίς Μπλανσό) αποκαλύπτει την ετυμολογική προ­ έλευση της επινοημένης Μωραλίνας: «μωρός», από πόνο, με την κατάληξη του ονόματος της να παραπέμπει παιγνιωδώς στις «Παλάβρες της κυραΡοδαλίνας» της Βακαλό, της οποίας στίχοι επιλέγονται ως το ένα από τα δύο μότο του βιβλίου. Η Μωραλίνα

είναι μια μαύρη γυναίκα στη λευκή Αφρική, μια γυναίκα σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, όπου «γλώσσεςμάσκες» μιλάνε για «πολιτισμό-μεμέτρο» και κυριαρχεί το δόγμα «σου ρουφάω το αίμα με-το-σταγονόμετρο». Είναι, όμως, αποφασισμένη: «την ενοχή που το φύλο της χάρισε με ηδονή θα ξηλώνει». Ο στίχος αυ­ τός, σε συνδυασμό με το δεύτερο, ανυπόγραφο μότο του βιβλίου («Κά­ ποτε θα τέλειωναν οι φοβέρες της αγάπης [...]»), δηλώνει την πρόθεση της «Μωραλίνας» να τοποθετηθεί απέναντι στον εαυτό της, ανεξάρτητη από τον Αλλον- να βγάλει στην αγορά την ενοχή και να αναμετρηθεί μαζί της, διότι, αλλιώς, «στοιχειά και λείψανα / διασκεδάζουν / το ποίημα, το ποίημα όταν / δεν έρχεται». Η Παναγιώτου, με το δεύτερο ποι­ ητικό της βιβλίο -στο σταυροδρόμι όπου η γυναικεία γραφή, η οποία τη συνδέει με την ποίηση της Τςένης Μαστοράκη, η.χ. (διόλου τυχαία, της αφιερώνεται το επιλογικό ποίημα), συναντιέται με μια ποίηση όπου μνήμη και γραφή επιχειρούν να αποσυναρμολογηθεί ο «ευλογημένος Χά­ ρος»- μας εισάγει πλέον στο ποιη­ τικό της σύμηαν, όχι μόνο με τις ευ­ θείες αναφορές της (Βακαλό, Σέξτον, Μαστοράκη, Αμαλία Τσακνιά, της οποίας στίχοι επίσης γίνονται μότο ενός ποιήματος) αλλά και χάρη στην

είσοδο στο ποίημα σπουδαίων δημι­ Σε έναν κατακερματισμένο κόσμο, ουργών με τη θηλυκή τους υπό­ ωστόσο, όπου η γνώση είναι μεν σταση: «κλαίει η κυρία Μοντιλιάνι», εξουσία, αλλά και στον οποίο «πλη­ «η Μαρκ Ρόθκο βάφει έναν πίνακα θαίνουν οι εγγράμματοι κανίβαλοι», η μπλε», «το κορίτσι μου τ’ ανύπαρκτο Μωραλίνα εξέρχεται εντέλει από το Ρεμπώ», «στα δυο μου χέρια κρατώ γκέτο, το ποίημα εγκαταλείπεται την καρδιά της και λέγεται Μπόρχες». («κείνη που γράφει έχει ήδη υποκλιΑν προσθέσουμε το «Γεύμα γυμνό» θεί»), ο έρωτας τώρα ανάγεται σε (το οποίο παραπέμπει ευθέως στον «ακτή της ουτοπίας» -εφόσον «αρ­ Μπάροουζ), την «Κλαιόμενη Κυρία» σενική και θηλυκή αγάπη» ξεπερά(αναφορά στην «Γυναίκα που κλαίει» σουν το «Σύνδρομο της Ιερουσα­ του Πικάσο) και την «ανθρωπογεω­ λήμ». γραφία της Francesca Woodman, Η Μαύρη Μωραλίνα -που πρωτοΑμερικανίδας φωτογράφου που αυ- ηρόσωπα δηλώνει «εγώ όμως ζω / τοχειριάστηκε στα 22 της» (φωτο­ χορεύω χάος / με λένε Μωραλίνα, κι γραφία της οποίας κοσμεί το εξώ­ όμως αυτή δεν είμ’ εγώ» (συνομιλών­ φυλλο) έχουμε ένα σύνολο από λο­ τας με τη Βακαλό: «Εγώ είμαι η Ρογοτεχνικές, εικαστικές, αλλά και μου­ δαλίνα / αλλά η Ροδαλίνα δεν είναι σικές αναφορές (με την αγία Καικιλία, εγώ»)- αίρει εντέλει τις διακρίσεις, προστάτιδα της μουσικής, να δίνει το και σε έναν κόσμο εχθρικό όπου «όλοι θα ’ναι εναντίον όλων, όλοι θα όνομά της σε ποίημα). Σε αυτό το ποιητικό σύμπαν κυριαρ­ επαναστατούν εναντίον της επανά­ χεί η λακανική προτεραιότητα του ση­ στασης», έχοντας πλέον συμφιλιωθεί μαίνοντος στη γλώσσα («Κι όμως θυ­ με τον αγαπημένο Αλλον («ισορρο­ μάμαι· λάτρευες τις λέξεις. / για κεί­ πούμε στο κενό όταν είμαστε δύο»), νες τις άψυχες θα πέθαινες» ή: «ό,τι οδηγεί τον αναγνώστη στον «νέο κό­ συνέβηκε ήτανε λέξεις»), ενώ υπάρχει σμο των κατόπτρων»: «όλοι ίδιοι εί­ η συναίσθηση πως η ερμηνεία του χά­ μαστε -ίσοι και νεκροί- μπρος στην ους δεν είναι εφικτή: «κάτι αδύνατο αιώνια γραφειοκρατία». να ειπωθεί / ειλικρινά / ανθρώπινο εν­ Κάπως έτσι, η Παναγιώτου προχωρά τελώς», κάτι που, ενδεχομένως, οδη­ από το ατομικό στο συλλογικό, και με γεί στην τρέλα, λέξη η οποία επανέρ­ τη Μαύρη Μωραλίνα πραγματοποιεί χεται συχνά στη Μαύρη Μωραλίνα. Η ένα άλμα σε σχέση με την πρώτη ποι­ Παναγιώτου εκτιμά: «παιχνίδι επικίν­ ητική συλλογή της: αν στον «μέγα κη­ δυνο το παιχνίδι της γραφής», και η πουρό» συστήθηκε ως «πολλά υπο­ γλώσσα της, σαν για να ξορκίσει τον σχόμενη νέα ποιήτρια», τώρα εμφα­ κίνδυνο, αφήνεται κάθε τόσο σε νίζει συγκροτημένη ποιητική προσω­ γλωσσικά παιχνίδια, άλλοτε με αδιό­ πικότητα, η οποία αποφαίνεται «αν εί­ ρατο χιούμορ («Μαναστατώνης», συ- ναι να χανόμαστε, ας χανόμαστε στήνεται στ’ αγγλικά / «Μαναστα- μαζί», καθώς «όταν γράφεις κάτι γί­ τώνη», αποκρίνομαι στα γαλλικά), άλ­ νεται». ■ λοτε ανακαλώντας, θαρρείς, στίχους λαϊκών τραγουδιών (π.χ.: «η μνήμη Η Ελένη Κεχαγιόγλου έχει χέρια και τα χέρια / βαστούν μα­ είναι φιλόλογος, χαίρια» ή: «με λέξεις, / σφάλματα δί­ επιμελήτρια εκδόσεων. χως συγχώρεση»).

δ:βιβλιοκριτική

Η μνήμιη βασικός τροφ οδστης της ποίησης

Γιάννης Η. Παππάς

Δημήτρης Κανελλόπουλος Κλίνη σπόρου, καλή Οροπέδιο, 2010 σελ. 57, € 9,30

Η

ποιητική συλλογή του Δημήτρη Κανελλόπουλου (Νεμούτα Φολόης Ηλείας, 1954) εί­ ναι η τέταρτή του. Το 1986 εξέδωσε την πρώτη με τίτλο Ομίχλη πέτρινη. Το 1996 τη συλλογή Σκυθικές ερη­ μιές και το 2005 εξέδωσε την τρίτη ποιητική του συλλογή με τον τίτλο Σιγή ασυρμάτου. Από τους τίτλους των πρώτων συλ­ λογών αντιλαμβανόμαστε ότι ο ποι­ ητής κινείται σε τόπους όπου τα κυ­ ρίαρχα στοιχεία είναι η ομίχλη, η σκληρότητα, τα αδικαίωτα όνειρα και οι θυσίες, η χρεοκοπία των ιδεο­ λογιών, η ερημιά και τελικά η σιωπή. Το παρελθόν σκληρό, πέτρινο, αιμάτινο, καθορίζει το παρόν και κουβα­ λάει παιδικές μνήμες, ονόματα, αγά­ πες, όνειρα. Στην συλλογή Κλίνη σπόρου, καλή, πέρα από την θετικότητα του τίτλου, ο Κανελλόπουλος συνεχίζει την κα­ ταβύθιση στο παρελθόν και στην γε­ νεαλογική του γεωγραφία και προ­ σωπογραφία. Τα πρόσωπα έρχονται από μακριά, για να μας θυμίζουν την αέναη πορεία του κόσμου και της ζωής. Είναι ο Λιάπης, ο γερο-Αναγνώστης, ο Γιαννάκος, ο Διονύσης, ο Δημητράκης, και πρόσωπα που έπαι­ ξαν σημαντικό ρόλο στην ζωή του ποιητή. «Μια βουερή γενιά που βγαίνει αθό­ ρυβα / μέσα απ’ τη σκόνη του πα­ λιού καιρού / και περπατάει στο σύ-

θαμπο / των παιδικών μου χρόνων» γράφει και ο ποιητής στο ποίημα «Γενάρχαι καθ’ οδόν». Ετσι ξεκινά και η προσωπική του μυθολογία, ως ο Δη­ μητράκης, ο γιος του αντάρτη: «Ποιος είσαι μάτι; Δεν βοηθάνε πια τα μάτια μου... / - Ο Δημητράκης τρανή του Γιώρη ο Δημητράκης... / Α, του Αντάρτη, ο Δημητράκης... / Σιωπή!» («Στιγμή του 1962»). Μ’ αυ­ τήν την αναφορά το ποιητικό υπο­ κείμενο κουβαλάει στην πλάτη του όλη την ιστορία, τις διώξεις και τις τα­ λαιπωρίες που υπέστησαν όσοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είχαν κά­ ποια εμπλοκή στα τραγικά γεγονότα του εμφυλίου πολέμου. Δύο είναι τα ονόματα που παρουσιά­ ζονται με μεγάλη συχνότητα στα ποιήματα του Κανελλόπουλου. Δύο πρόσωπα ιερά και καθοριστικά, η Μάνα και ο Πατέρας. Η μάνα επα­ νέρχεται 12 περίπου φορές μέσα στα ποιήματα και άλλες τόσες ο πατέρας. Ο ποιητής περιπλανιέται στους τό­ πους της παιδικής ηλικίας, στους τό­ πους της προσωπικής του Εδέμ, πα­ ρέα με τον νεκρό πια πατέρα, ο οποίος μέσα στην ομίχλη του ονείρου μαθαίνει στο παιδί τα κατατόπια και τον επαναφέρει σε τόπους και τοπία της παιδικής ηλικίας. «Τον λεν Διονύση μάνα· έτσι μου λέει, / έρχεται νύχτα και με παίρνει. /Να ιδείς πόσο ανάλαφρο γίνεται το κορμάκι μου / καθώς με πιάνει απ’ το χέρι και πε-

τάμε. / Κι όλο γελάει, σαν πατέρας / και με λέει παιδάκι μου, / Μονάχα αυ­ τά με λέει / και με κοιτάει / και γελάει αθόρυβα. / [...) / / [...] κι όταν αρχίζουν οι ίσκιοι να διαλύονται / κι από τις χα­ ραμάδες μπαίνει ντροπαλό το φως, / βλέπω το πρόσωπο του να χλωμιάζει, / τα μάτια του πηγάδια σκοτεινά. / Γρήγορα κάτω, μου λέει και διαλύεται» («Τον λεν Διονύση»). Η συγκίνηση που διαπερνά σαν ρίγος όλη τη συλλογή είναι ισορροπημένη και ελεγχόμενη. Μιλώντας για πράγμα­ τα που σε συγκλονίζουν και σε έχουν καθορίσει, πολλές φορές είναι υπαρ­ κτός ο κίνδυνος να περιπέσεις σε έναν άκρατο συναισθηματισμό και μελο­ δραματισμό, με αποτέλεσμα να χάνεται η ουσία της ποίησης. Ο ποιητής, διανύοντας την πέμπτη δεκαετία της ζωής του, παρουσιάζεται πιο ώριμος, ελέγχει τα εκφραστικά του μέσα με μια γλώσσα στιβαρή, δραστική και χυμώδη, δίνοντάς μας μ’ αυτόν τον τρόπο ωραία και δυνατά ποιήματα. Ο Κανελλόπουλος, όπως όλοι οι ποιη­ τές, έχει τις δικές του εμμονές. Η παι­ δική ηλικία, ο γενέθλιος τόπος, τα αγα­ πημένα πρόσωπα είναι κάποιες απ’ αυ­ τές. Η μνήμη, βασικός τροφοδότης της ποίησης, γυρίζει πάντα σε αυτούς τους τόπους και σ’ αυτά τα πρόσωπα, γιατί αυτά είναι που σηματοδοτούν και δί­ νουν νόημα στην ύπαρξη και αποτε­ λούν την παρηγοριά μέσα στο απρό­ σωπο και αφιλόξενο περιβάλλον της πόλης. Ο Κανελλόπουλος, αν και από μικρός ζει στη μεγάλη πολιτεία, πάντα η διαφυγή του είναι τα παιδικά του χρό­ νια, εκεί, στο δασωμένο οροπέδιο της ορεινής Ηλείας, όπου πιστεύω θα ήθε­ λε κάποτε να αναπαυθεί για να κλείσει και να ξαναρχίσει έτσι και ο κύκλος της σποράς, ο αέναος κύκλος της δημι­ ουργίας. *

δ:βιβλιοκριτική

Α ντίσταση στη λήθη

Γιάννης Δούκας

>

ο Μ

Γιώργος X. Θεοχάρης Από μνήμης Μελάνι, 2010 σελ. 68, € 9,10

έταρτη ποιητική συλλογή για πράγματα και να τα αφουγκράζεται, τον Γιώργο X. Θεοχάρη (γ. διαχειρίζεται καταρχάς το προσωπικό 1951), που κατέθεσε πρό­ παρελθόν. σφατα και την ιστορική του έρευνα για Στοχαστικός, με πολυδιάστατη ευαι­ το Ολοκαύτωμα του Διστόμου (Σύγ­ σθησία, ανασύρει ονειρικές και μνημονικές εικόνες, ώστε να μιλήσει για χρονη Εκφραση, 2010). Δεν πρόκειται για την πρώτη επί­ την ασθένεια, τον θάνατο και την απώλεια, για το βίωμα της οδύνης, σκεψή του στην επικράτεια της μνή­ μης. Είχε πραγματευτεί την «ευεργε­ ακόμη και όταν εκείνο τρέφει τον αδη­ τική τυραννία» της, όπως ο ίδιος το φάγο «Μινώταυρο της τέχνης». διατυπώνει, και στην προηγούμενη Κυτταρικά εγγεγραμμένη και η επι­ συλλογή του, με τον εύγλωττο τίτλο κοινωνία του με την ελληνική ποίηση στη διαχρονία της, το χέρι απλωμένο Ενθύμιον (Καστανιώτη, 2004). Το βιβλίο συναποτελούν δύο ενότη­ στους συνοδοιπόρους του (ιδιαίτερα τες: τα «μνημόσυνα» και τα «μνησι- στον «αδερφό» του Γιώργο Μαρκόδωρήματα». Η ποιητική λειτουργία πουλο), με το διακείμενό του βαθύ και της μνήμης προσδιορίζεται εξαρχής: ουσιώδες (όπως στο εξαιρετικό «Ο «βότσαλα μνήμης ρίχνουμε / στον Τάσος Λειβαδίτης στον ύπνο μας συ­ σιωπηλό βυθό / του χρόνου». Επί μα- νεχίζει να λέει».) ταίω; Οχι. Είναι μια ταπεινή, αλλά και «Ό,τι είδα θυμάμαι / ή μήπως μεταλ­ γενναία και αποφασισμένη αντίσταση λάσσονται / τα όνειρα σε μνήμη;», αναρωτιέται. Στη γεωγραφία της πε­ στη λήθη. Αριστοτεχνικός ο συνδυασμός των ριπλάνησης και της αποδημίας, στο μορφών. Κάθε ποίημα βρίσκει τον προσκύνημα του τόπου και της Ιστο­ τρόπο του με μια φυσικότητα που ρίας, στη μικροκλίμακα του σπαραγ­ όμως δεν αποκρύπτει το, συνυφα- μού: «Τον θύτη ως θύμα, / και το σμένο με την υπεύθυνη γραφή, υπό­ θύμα ως θύτη, / θυμάμαι». Πώς αλ­ στρωμα της επίπονης επεξεργασίας. λιώς; Κατά κύριο λόγο πεζόμορφος, με Ποιήματα ως δοκιμή στη μνήμη, «ενέ­ ύφος όμως ποιητικών ιδιοτήτων, αντ­ χυρα με τα οποία δανειζόμαστε ψιχία λεί από τον ποταμό της δημοτικής πα­ αιωνιότητας»- σαν να μην είναι μόνο ράδοσης και αξιοποιεί στο έπακρο τη ποιητής, ο Γιώργος X. Θεοχάρης, σαν δύναμη των απλών καθημερινών ει­ να φορά τη στολή του μεταλλωρύχου κόνων. Με την περιγραφική οξυδέρ­ και να διανοίγει υπόγειες σήραγγες, κεια του ανθρώπου που δεν έπαψε για να εξορύξει από μέσα τους πολύ­ ποτέ να σκύβει σεβαστικά πάνω στα τιμη ποιητική ύλη. ■

Τ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Λ όγος περί ηθικής

Βασίλειος Ε. Μόκκας Τα μη ηθικά αγαθά στον Πλάτωνα

ντικείμενο στοχασμού αυτού του βιβλίου είναι η διάγνωση της αξίας ή της απαξίας των μη ηθικών πραγμάτων, καθώς επίσης και η σύνδεσή τους ή μη με τις θεμελιώδεις ηθικές έν­ νοιες, το αγαθό, το δίκαιο, την αρετή, αλλά και με την ευδαιμονία και την ηδονή. Ο συγγραφέας επικεντρώνεται στην αποσαφήνιση των απόψεων του Πλάτωνα και καταγράφει τα συμπεράσματά του σε ορισμένα από τα μείζονα θέματα της πλατωνικής ηθικής, όπως: αν μπορεί να θεωρηθεί η αρετή επαρκής για την απόκτηση της ευ­ δαιμονίας, ποιον ρόλο παίζουν τα μη ηθικά πράγματα στην ευδαι­ μονία, ποια είναι η σχέση τους με την ηθική αρετή και τα βασικά ηθικά ερωτήματα, ποια θέση καταλαμβάνουν στην κλίμακα των αξιών. Ενδιαφέρουσα φιλοσοφική πραγματεία με άκρως επίκαιρο χα­ ρακτήρα. [Δ. Β. τ.]

Παπαζήσης, 2008 σελ. 288, € 16

Α

Υπηρεσίες Προστιθέμενης Αξίας ^ Ρ Υπηρεσίες Αποδελτίωσης Εντύπων, Internet, Τηλεόρασης, Ραδιόφωνου και Διεθνών Μέσων

Η αποδελτίωση αποκτά ποιοτική και ποσοτική αξία με υπηρεσίες ανάλυσης

S V

www.clipnews.gr

Ι& Ί · ΑποδελτίωσηΕντύπων

Αποδελτίωση Internet

1 V

Μ

ΑποδελτίωσηTV&RADIO

if c

‘ν '

ΑποδελτίωσηΔιεθνώνΜέσων Υπηρεσίεςπροστιθέμενηςαξίας

ΑΘΗΝΑ: Φρύνης 7, Παγκράτι,Τ.Κ. 116 34-Τηλ. Κέντρο: 210 70.111.43, Fax: 210 70.111.47 · sales@clipnews.gr ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Μοναστηρίου 90,Τ.Κ. 546 27-Τηλ. Κέντρο: 2310 50.15.75, Fax: 2310 50.15.73 · info@clipnews.gr

- )

δ : βιβλιοκριτική

Ξαναδιαβάζοντας τον Μ ακρυγιάννη

Γ. Ν. Μπασκόζος

Απομνημονεύματα Τόμοι 3 Επιμέλεια: Αλέξης Πολίτης Εστία, 2011 σελ. 1.014 , € 72,70

Η

Εστία κυκλοφόρησε τα Απο­ μνημονεύματα του Μακρυγιάννη με τον πρόλογο του Βλαχογιάννη σε επιμέλεια Αλέξη Πολίτη, πραγματοποιώντας σε μια μί­ ζερη εποχή μια παρέμβαση. Πολλοί θεωρούν ότι το έργο ανήκει στα «τελειωμένα» από άποψη εκτίμησης έργα, άλλοι όμως πιστεύουν ότι το εμβληματικό αυτό έργο δεν έχει κλείσει τους λογαριασμούς του με τη ιστορία της λογοτεχνίας. Τα Απομνη­ μονεύματα εκδόθηκαν το 1907 σε δύο τόμους από τον Γιάννη Βλαχογιάννη και στην αρχή πέρασαν απα­ ρατήρητα από τους δημοτικιστές. Ο Παλαμάς, μόνον, που είχε οσφρανθεί και πολλούς άλλους, παρά τον συντηρητισμό του, χαρακτήρισε το 1922 το έργο αυτό «κειμήλιο της δημοτικής γλώσσας» αλλά «χωρίς καμία καλλιτεχνική αξία». Πολύ αρ­ γότερα ο Σεφέρης θα πει ότι «ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας ελληνικής λο­ γοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος, γιατί έχουμε τον Παπαδιαμάντη». Θα τον συγκρίνει με τον Σολωμό ως «δά­ σκαλο της γλώσσας», για να καταλήξει: «αν εξαιρέσω την ερειπωμένη Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού, δεν ξέρω άλλο κείμενο στα νέα μας γράμματα που να διδάσκει τόσα πολλά όσο το κείμενο του Μακρυγιάννη».

Για πολλούς το κείμενο του Μακρυγιάννη αντανακλά κάτι λαϊκό και αυ­ θόρμητο, ας πούμε κάτι σαν το δη­ μοτικό τραγούδι ή τις λαϊκές ζωγρα­ φιές του Θεόφιλου. Αντίθετα, ο Γιώρ­ γος Θεοτοκάς πίστευε ότι μπορεί κατά βάση να είναι ένας «λαϊκός στην έκφραση, στο γούστο, στη θε­ ώρηση του κόσμου, είναι όμως κάμ­ ποσο κεφάλια ψηλότερος από το πλήθος, πολύ έντονα ατομικός, στο έργο του όσο και στη ζωή του, και τρικυμισμένος από ευγενικά πάθη και αγωνίες». Πίστευε ακράδαντα ότι ο Μακρυγιάννης είναι ένας «περί­ πλοκος συγγραφέας». Ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος έγραφε για τον Μακρυγιάννη ότι «είναι ειλικρινής αλλά όχι αντικειμενικός, αυθόρμητος αλλά όχι πάντοτε αξιόπιστος, ακέ­ ραιος αλλά όχι ανεπηρέαστος. Υπάρ­ χει παρρησία και αρετή, αλλά συχνά όχι φερεγγυότητα. Δίνει παραστατικά την ατμόσφαιρα αλλά όχι το ακριβές περίγραμμα, προσφέρει μια εκδοχή του γεγονότος, με τη δική του όρα­ ση, αλλά όχι το αυθεντικό γεγονός. Ούτε το βάθος ούτε τις προεκτάσεις. Μερικές φορές, ό,τι απομένει είναι ο αντικατοπτρισμός, ο απόηχος. Ο Μακρυγιάννης γράφει μαχόμενος και δημηγορώντας». Από αυτά και μόνον τα αποσπάσματα διαφαίνεται πόσο υλικό μελέτης υπάρχει ακόμα γι’ αυτό το έργο. ■

Παύλος Λάμπρος

Η ΑΝΤΖΕΛΑ ΟΔΙΑΒΟΛΟΣ ΚΙ ΕΓΩ Διηγήματα Η εικονογράφηση ίου βιβλίου έγινε από την ζωγράφο και ποιήτρια Μυρχώ Βρανά

Μερικοί από τους ήρωες αυτών εδώ των διηγημάτων αναρωτήθηκαν πώς είναι δυνατόν πι ένας οποιοσδήποτε νους, ανθρώπου ή ζώου, ή ακόμα και εξωγήινου, να μπορεί να συλλάβει, να κάνει μια οποιαδήποτε σκέψη, αφού ο εγκέφαλος που υποτίθεται πως επεξεργάζεται τους διαφόρους ερεθισμούς από τους οποίους προκαλούνται οι σκέψεις, αποτελείται αυτός ο εγκέφαλος από μόρια, τα μόρια από πυρηνικά άτομα και τα τελευταία από διάφορα μικροσωματίδια που το καθένα απέχει από το αμέσως επόμενό του χιλιάδες ή εκατομμύρια φορές τη διάμετρό του, ο χώρος δηλαδή μεταξύ των πυρηνικών ατόμων ή και σωματιδίων είναι κενός από σωματίδια, όπως ακριβώς και η δομή οποιουδήποτε μικροσωματιδίου, που αποτελείται από άλλα σωματίδια που απέχουν πάρα πολύ μεταξύ τους. Το ίδιο συμβαίνει και όταν δεχόμαστε σωματίδια από μια ορισμένη ακτινοβολία (π.χ. τα φωτόνια, ηλεκτρόνια κλπ. που, ερχόμενα από 'να αμάξι, μας πληροφορούν πως αυτό το αμάξι είναι λ.χ. μπλε), οπότε κενό (: αυτό των σωματιδίων από το χρώμα του αμαξιού) πάνω σε κενό (: αυτό των εγκεφαλικών μας κτητόρων) πώς να επιδράσει και πού; Το ίδιο συμβαίνει και με την κίνηση και τον χρόνο, που δεν μπορούμε να πάμε πουθενά και σε κανένα χρόνο επειδή πάντα είμαστε υποχρεωμένοι να διανύουμε, πρώτα απ' όλα, τη μικρότερη απόσταση, χωρική ή χρονική, οπότε πάντοτε μηδενικές χρονοχωρικές αποστάσεις θα διανύουμε, μένοντας ουσιαστικά στην ίδια θέση, εκτός και εάν αυτή τη χρονοχωρική στιγμή, που ισούται με το μηδέν, την πολλαπλασιάσουμε με το Άπειρο, οπότε αυτό το γινόμενο μας δίνει κάτι διαφορετικότερο του μηδενός.Όμως αυτό το Άπειρο ο άνθρωπος ρ δεν μπορεί να το «χειριστεί», γιατί πάντοτε μετρήσιμες αποστάσεις είναι υποχρεωμένος να διανύει, εκτός και εάν «δανεισθεί» μεσ' απ' την ίδια την ψυχή αυτού του συστελλόμενου, πλέον, Σύμπαντος, που στο μέγιστο βαθμό της συστολής του ταυτίζεται με το Μηδέν, ένα Μηδέν όμως που μέσα του διαθέτει άπειρη δομή, απειρική συχνότητα, απ' όπου παίρνουν και τα διάφορα ζωντανά για να μπορούν να εκτελούν χρονοχωρικές κινήσεις. Γιατί μετά τη φάση του διαστελλόμενου Σύμπαντος, που τώρα διανύουμε, θα επακολουθήσει η συστολή του μέχρι το Απόλυτο Μηδέν του, οπότε μέσα σ' αυτό το λεγόμενο zero point παρατηρούνται οι κβαντικές κυμάνσεις μηδενικού εύρους, έχουμε να κάνουμε δηλαδή μ' ένα Μηδέν που πάλλει απ' το Άπειρο της συχνότητάς του. Ναι, αλλά τότε, μέσα σ' αυτό το άκρον άωτον της συστολής του Σύμπαντος, κατοικοεδρεύει ένας διαφορετικότερος από τα παραπάνω Νους, Αυτός ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ που μας ονειρεύεται, γιατί μονάχα αν από κατιτί Ανδρέου Μεταξά 28, Αθήνα, 10681 δικό Του, όπως είναι αυτό το όνειρό Του, πάρουμε Τηλ.: 210 38 25 485, fax: 210 38 41 171, εμείς στοιχείο Του, μπορούμε να ξεπεράσουμε email: dodonibooks@otenet.gr τη μηδενική χρονοχωρική οντότητα.

δ : βιβλιοκριτική

Δ ιορθώ σεις παλαιών μύθω ν

Γιάννης Δούκας

Πόλις, 2011 σελ. 268, € 16

γδοο κριτικό βιβλίο του Νό­ σου Βαγενά (γ. 1945), ο Κι­ νούμενος στόχος περιέχει κείμενα κατά κύριο λόγο δημοσιευ­ μένα στον τύπο. Συγκεντρωμένα εδώ, όπως σημειώνει ο ίδιος, «για να μην μείνουν αδέσποτα», «θα μπορούσαν να διαβαστούν και ως συμβολή στη μελέτη της νεοελληνικής παρανάγνωσης». Με λόγο οξυδερκή και τεκμηριωμένο, ο Βαγενάς αξιοποιεί επαγωγικά την αρ­ χική φύση της επιφυλλίδας και του επικαιρικού ερεθίσματος. Έτσι, λ.χ., ένας πίνακας του Μποτιτσέλι γίνεται αφορ­ μή να συζητηθεί το έργο του Μιχαήλ Μάρουλλου, έλληνα λατινόφωνου ποι­ ητή του 15ου αιώνα, και μέσω αυτού να επισημανθούν οι απαρχές της νε­ οελληνικής λογοτεχνίας μέσα σε διαπολιτισμικές συνθήκες. Καλύπτοντας τον χρονικό ορίζοντα του αντικειμένου του, ασχολείται κυ­ ρίως με τις παγιωμένες εκείνες από­ ψεις και προκαταλήψεις, τα λάθη που αναπαράχθηκαν επί μακράν έως ότου απέκτησαν το κύρος της κοινής αντί­ ληψης. Θάρρος της γνώμης, πολεμική, αλλά και προσκλητήριο αφανών. Κείμενα, όπως αυτό για τον Εμμα­ νουήλ Στάη, πρόδρομο της νεωτερικής κριτικής, αποκαλύπτουν, θα λέ­ γαμε, το «σχέδιο» του Βαγενά ότι δηλαδή, αν μη τι άλλο, εμπεριέχουν θέσεις περί λογοτεχνικής ιστορίας, κα­ θώς και αρχές ποιητικής, και λειτουρ­

Ο

γούν έως και σπονδυλωτά, υποδηλώ­ νοντας, με τη μεθοδικότητά τους, την παρουσία ενός συνεκτικού θεωρητι­ κού συστήματος. Κεντρική είναι η θέση των οκτώ κει­ μένων που συνδέονται με τον Γιώργο Σεφέρη. Αναδεικνύεται καταρχάς το desideratum να μελετηθεί συστημα­ τικά η θεωρία του για την ποίηση, ενώ εξετάζονται και άλλα θέματα, όπως η διακειμενικότητά του και μέσω αυτής η πολύπλοκη φύση του συγγραφέααναγνώστη, οι όροι πρωτοπορίας και παράδοσης στο έργο του, καθώς και κριτικές προσεγγίσεις σε αυτό. Αντίστοιχης σημασίας είναι και τα κεί­ μενά του για τον Καβάφη. Εδώ ανα­ λύεται, αφενός, η ποιητική ιδιοτυπία του, αφετέρου, η παρανάγνωση του έργου του, ιδίως ως προς το θέμα της ελληνικότητας, ενώ εξαιρετικό ενδια­ φέρον παρουσιάζει και η ανάλυση των ομοιοτήτων του με τον Παλαμά. Είναι φορές που η φιλολογική προ­ σέγγιση στη λογοτεχνία μού θυμίζει τον πίνακα του Ρέμπραντ Μάθημα ανατομίας του δρος Τουλπ, ενώ δεν θα έπρεπε ποτέ να ξεχνούμε ότι είναι ζωντανό το σώμα που εξετάζουμε. Κι εδώ, ο Νάσος Βαγενάς, με μια γραφή αναθεωρητικού χαρακτήρα, διαλέγε­ ται με τη λογοτεχνική παράδοση, χω­ ρίς να χάνει την εγκρατή ηδύτητα της έκφρασής του, τη σταθερή συνάφειά του με την «σήμερον ως αύριον και ως χθες». ■

ΜΕΛΕΤΗ

Ερωτήματα για το κράτος πρόνοιας

Κώστας Δίκαιος (επ.) Ιστορία κοινωνικής πολιτικής Gutenberg, 2011 σελ. 531, € 38

υλλογή άρθρων μέσα από τα οποία παρουσιάζεται η εξελι­ κτική πορεία των μορφών της κοινωνικής πολιτικής, από την πρωτόλεια αρωγή και ρύθμιση κατά τους αρχαίους χρόνους έως την παρακμή του κράτους πρόνοιας στα τέλη του 20ού αιώνα. Η προσοχή των επιστημόνων - ερευνητών διατρέχει όλη τη διαδρομή από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, ενώ τίθενται μια σειρά ερω­ τήματα σχετικά με την έννοια της κοινωνικής πολιτικής μέσα στην ιστορία και, παράλληλα, επιχειρείται η διασύνδεση της ιστορικής εξέ­ λιξης της κοινωνικής πολιτικής με τις πολιτικές θεωρίες της νεωτερικότητας. Χρήσιμο βιβλίο σε μια εποχή όπου οι θεμελιώδεις έννοιες του κράτους πρόνοιας τίθενται εν αμφιβόλω και οδεύουν προς κα­ τάργηση.

Σ

[Δ. Β. Τ.]

δ : βιβλιοκριτική

Ο Ό σ καρ Ο υάιλντ

ντετέκπβ

Φίλιππος Φιλίππου

δ

Τζάιλς Μπράντρεθ Ο Όσκαρ Ουάιλντ και οι δολοφόνοι στο μισοσκόταδο Μετάφραση: Μάρω Φιλίππου Κέδρος, 2010 σελ. 384, € 18,20

συγγραφέας, που γεννήθηκε κι εκείνων που έπονται, αφού διαί ο 1948, υπήρξε μέλος του πράττονται κι άλλες δολοφονίες, σχε­ Συντηρητικού κόμματος της τικές με την πρώτη. Η ιστορία αρχί­ Βρετανίας, διετέλεσε βουλευτής και ζει με μια αφήγηση σε πρώτο πρό­ συμμετείχε στην κυβέρνηση του σωπο, που υποτίθεται πως είναι από­ Τςον Μέιτςορ. Έγραψε βιβλία για το σπασμα από τα απομνημονεύματα βασιλικό ζεύγος Φιλίππου και Ελισά­ του Ρόμηερτ Σέραρντ, με έτος συγ­ βετ, καθώς και το πριγκιπικό ζεύγος γραφής το 1939, παραμονές του Β’ Καρόλου και Καμίλας. Η απόφασή Παγκόσμιου Πολέμου, και χώρο τη του να γράψει αστυνομικό μυθιστό­ Γαλλία. Ο αφηγητής δηλώνει φίλος ρημα προφανέστατα υπακούει στην του Ουάιλντ, με τον οποίο γνωρίστη­ εσωτερική ανάγκη σχεδόν κάθε βρε- καν στο Παρίσι το 1883, κι επίσης τανού συγγραφέα να βαδίσει στα εξομολογείται πως διαθέτει στοιχεία χνάρια του Άρθουρ Κάναν Ντόιλ. Το για τη δολοφονία. Ο Ουάιλντ παίζει παρόν μυθιστόρημα, που αρχίζει με το ρόλο του ντετέκτιβ και φτάνει σε μότο μια φράση του Μαξ Μηίρμαν συμπεράσματα στα οποία δεν κατά«Πόσο συναρπαστική ζωή βιώνει ο φεραν να φτάσουν οι αστυνομικοί. Όσκαρ -πόσο γεμάτη από εξαιρετικά Στην ιστορία παίρνουν μέρος ως γεγονότα. Τι τύχη για τους βιογρά­ ήρωες όχι μόνο φανταστικά πρό­ φους του επόμενου αιώνα», αποτελεί σωπα μα και υπαρκτά, όπως η Κόνφόρο τιμής στον Όσκαρ Ουάιλντ, στανς, π σύζυγος του Ουάιλντ, αλλά ποιητή, μυθιστοριογράφο, θεατρικό και ο Άρθουρ Κάναν Ντόιλ. Εκτός συγγραφέα που άφησε τα ίχνη του από τπ δράσπ και τπν έρευνα, στο στην αγγλοσαξωνική φιλολογία. Η μυθιστόρημα διαχέονται οι απόψεις υπόθεση ακολουθεί τα κλασικά πρό­ του Ουάιλντ για τπ ζωή και τον τυπα: ένα δεκαεξάχρονο αγόρι, ο έρωτα. Διαβάζουμε: «Ο άνθρωπος Μπίλι Γουντ, βρίσκεται νεκρό μέσα πρέπει να είναι πάντα ερωτευμένος». σε ένα δωμάτιο υπό το φως των κε­ Ακόμα: «Η αγάπη είναι τα πάντα και ριών, σε κάποιον από τους πίσω δρό­ οι αμαρτίες της σάρκας είναι το τί­ μους του Ουεστμίνστερ, στο Λον­ ποτα». Πρόκειται για ένα καλογραμ­ δίνο. Ο Ουάιλντ, έχοντας εμπεδώσει μένο αστυνομικό αφήγπμα βικτωρια­ τις ανιχνευτικές μεθόδους του Σέρ- νού μυστηρίου με πολλές αναφορές λοκ Χολμς, του θρυλικού ήρωα του στπ λογοτεχνία της εποχής, μα και Κάναν Ντόιλ, προσπαθεί να διαλευ- στα έργα του Σαίξπηρ. 1 κάνει τον θάνατο του αγοριού, αλλά

Ο

δ:βιβλιοκριτική

Οι καημένοι οι κατάσκοποι

Ξένη Δ. Μηαλωτή

>

ο

Ε. Howard Hunt

Μ Ο αμερικανός κατάσκοπος Αποκαλυπτικά στοιχεία και ντοκουμέντα για τη δράση της CIA σε όλο τον κόσμο: Μαρτυρία Μετάφραση:

Ρένα Χατχούτ Modern Times, 20Π σελ. 464, € 24,90

ρυσή συμβουλή κάθε καλού αναγνώστη είναι να μην δια­ βάζει ποτέ το τέλος του βι­ βλίου πριν... έρθει η ώρα του, γιατί χάνει την απόλαυση της αγωνίας και της απορίας. Ε! με τον Αμερικανό κατάσκοπο ισχύει ακριβώς το αντί­ θετο. Αν δεν διαβάσεις τις απόψεις που έχει για τη σύγχρονη CIA, τις προοπτικές που της «ανοίγει» και τις πρακτικές που αποδέχεται να εφαρ­ μόζει, τότε ο αναγνώστης δεν πρό­ κειται να αντέξει την ανάγνωση από την αρχή έως το τέλος. Όχι γιατί το βιβλίο δεν είναι ενδιαφέρον. Αντί­ θετα μάλιστα. Αλλωστε ο X. Χαντ (1918-2007) δεν ήταν ένας τυχαίος «αμερικανός κατάσκοπος». Ήταν ο «κατάσκοπος» που βρισκόταν πίσω από αρκετές πολυσυζητημένες υπο­ θέσεις από το 1950 έως τη δεκαετία του 1970, με σημαντικότερες την απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων και την άμεση εμπλοκή του έως τε­ λικά την καταδίκη του σε φυλάκιση για την υπόθεση του Γουότεργκεϊτ... πριν πάρει μαζί του, υποχρεώνοντάς τον σε παραίτηση, και τον ίδιο τον πρόεδρο Νίξον! Αυτό που ενδεχο­ μένως θα απέτρεπε την ανάγνωση του βιβλίου, αν δεν διαβάσει ο ανα­ γνώστης πρώτα το τελευταίο κεφά­ λαιο, είναι η σταθερή γραμμή του «κατασκόπου» να μας πείσει πως εί­ ναι λίγο αφελής, λίγο οραματιστής,

Χ

λίγο σωτήρας, λίγο αγγελικά πλα­ σμένος, αλλά και λίγο... κυνικός. Εκείνες οι υπέροχες σελίδες όπου μας περιγράφει πώς με ένα ποτη­ ράκι κονιάκ σ’ ένα χαϊλάτο αμερικα­ νικό κλαμπ της Ουρουγουάης κατάφερε να κάνει πράκτορες των ΗΠΑ τόσο τον αρχηγό της Αστυνομίας της Ουρουγουάης όσο και τον ίδιο τον πρόεδρο της χώρας είναι τόσο απολαυστικές όσο και το ερώτημα εάν ήταν μόνο σ’ αυτήν τη χώρα που είχαν τόσο θεαματικές επιδόσεις. Το κεφάλαιο όπου δίνει «τα ρέστα του» δεν είναι το αναμενόμενο, η υπό­ θεση Γουότεργκεϊτ, αλλά οι θεωρίες «συνωμοσίας» σχετικά με τη δολο­ φονία του προέδρου Κένεντυ. Και σ’ αυτήν την υπόθεση, ο άμεσα εμπλε­ κόμενος, έως του σημείου να θεω­ ρηθεί ύποπτος, X. Χαντ, ενώ εμφα­ νίζεται ως «δεν ξέρω, δεν είδα», τε­ λικά σφάζει με το μπαμπάκι ακόμη και τον αντιπρόεδρο Τζόνσον, τόσο πολύ που τελικά ο αναγνώστης διερωτάται «...μπας και;»! Πάγια, άλ­ λωστε, η τακτική του συγγραφέα. Ανοίγει θέματα όχι για να λύσει ιστο­ ρικές απορίες αλλά για να κάνει ένα ιστορικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών με ανωτέρους του και άμεσα εμπλε­ κόμενους στις υποθέσεις του συ­ νεργάτες. Και όλα με τόσο τακτ που μπορείς ακόμη και να πεις: τι τρα­ βάνε οι καημένοι οι κατάσκοποι... 1

δ : βι βλιοπαρουσίαση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Μαίρη Μανδάλη

Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου

Λορήν Γκροφ

Λιακάδες και θύελλες Διόπτρα, 2011 α 424, € 17

Η Ευρυδίκη με το τσιγάρο στο μπαλκόνι Γαβριηλίδης, 2010 ο. 123, €10,65

Τα τέρατα του Τέμπλετον Μετάφραση: Άδωνις Σαμψών Ενάλιος, 2011 ο. 508, €19,50

αφηγήτρια της ιστορίας, μια σύγχρονη γυναίκα, ανοίγοντας ένα παλιό κουτί γεμάτο οικογενειακά κειμήλια ανακαλύπτει το ημερολό­ γιο της προγιαγιάς της, από τις αρ­ χές του προηγούμενου αιώνα. Μέσα από αυτό ξεδιπλώνεται η οικογε­ νειακή της ιστορία, διάσπαρτη με τα αντικείμενα που βρίσκονται στο κουτί. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τον Νικόλα, ένα λαϊκό παιδί από τη Νάξο, να αγωνίζεται να δημιουργή­ σει και να πλουτίσει στην πρω­ τεύουσα, αλλά και την αμερικανοθρεμμένη Τςούλια που, ερχόμενη στην Ελλάδα για να τιμήσει τον εκλιπόντα πατέρα της, τον ερω­ τεύεται και χαράσσει μαζί του μια κοινή πορεία. Μέσα από λιακάδες και θύελλες, η οικογένεια θα έρθει ακόμη πιο κοντά χάρη στους δε­ σμούς αγάπης, μέχρι να τους διαρρήξει βίαια ο θάνατος. Το παρόν βι­ βλίο αφηγείται την ιστορία που προ­ ηγείται του πρώτου βιβλίου της Μαίρης Μανδάλη, Αλήθειες κρυμ­ μένες, σημάδια ανεξίτηλα.

πολυβραβευμένη και αγαπη­ μένη ποιήτρια και συγγραφέ­ ας, Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου εκδίδει μια νέα σειρά από διηγήμα­ τα, τέσσερα εκ των οποίων αποτε­ λούν αναδημοσιεύσεις. Από τα εί­ κοσι συν έξι διηγήματα που συγ­ κεντρώνονται στο βιβλίο αυτό, κα­ νένα δεν διαθέτει χρονικό δείκτη κα­ ταγραφής. Η γνωστή διηγηματογράφος γράφει γλυκά, ειλικρινά και ευαίσθητα, με στυλ που θυμίζει κάτι απ’τα παλιά. Ευκολοδιάβαστο και λυτρωτικό πολλές φορές, το βι­ βλίο αυτό σε ταξιδεύει, κι αν και αυτό δεν γίνεται πάντα με ευχάριστο τρόπο, εξακολουθεί να παραμένει ένας σοβαρός λόγος για να ξεχυθείς στις σελίδες του.

ο πρώτο μυθιστόρημα μιας νεαρής συγγραφέως, της εικοσιοκτάχρονης Λορήν Γκροφ, το οποίο αμέσως την καθιέρωσε ως μια από τις σημαντικές νέες λογοτεχνι­ κές φωνές της χώρας της. Η ηρωίδα του έργου, Βιλελμίνα, μετά από μια καταστροφική ερωτική σχέση με τον καθηγητή της επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα της. Εκεί, η μητέ­ ρα της, μια πρώην χίπισσα που τώρα έχει στραφεί προς τη θρη­ σκεία, της αποκαλύπτει πως ο πα­ τέρας της δεν ήταν κάποιος περα­ στικός αλλά ένας συντοπίτης τους. Η Βιλελμίνα αποφασίζει να ανακα­ λύψει την ταυτότητα του πατέρα της και έτσι μπλέκεται σε μια σειρά πε­ ριπέτειες, οι οποίες κρατούν αμείω­ το το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέ­ χρι την τελευταία σελίδα.

Η

[Δ. κ.]

Η

[Μ. Κ.]

Τ

[Δ. Β. Τ.]

δ : βιβλιοπαρουσίαση ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η. Diels - W. Kranz

Βασιλική Π. Μεσθανέως

Ludwig Duncker

Οι προσωκρατικοί - Οι μαρτυρίες και τα αποσπάσματα, Τόμοι Α+Β+Γ Μετάφραση: Β. Κύρκος -

Η αντιπολίτευση στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, 1949-1963 Επίκεντρο, 2011 σ. 520, € 28,00

Θεωρία του δημοτικού σχολείου Επιμέλεια: Χρήστος Γκόβαρης -

ην ευρύτερη επισκόπηση του πολιτικού συστήματος της μετεμφυλιακης Ελλάδας, που ευφυώς έχει αποκληθεί «καχεκτική δημο­ κρατία», και της λειτουργίας του κοι­ νοβουλευτισμού αφορά η ανά χείρας μελέτη. Η συγγραφέας επιλέγει να το κάνει αυτό μελετώντας το ρόλο της αντιπολίτευσης σε ένα κα­ θεστώς που βγαίνει από έναν επώδυνο εμφύλιο πόλεμο, με απόλυτα νωπές τις συνέπειές του, γεγονός που από μόνο του εγείρει ερωτή­ ματα για τον βαθμό στον οποίο μπορεί, μέσα σε αυτό το στενό πλαίσιο, η αντιπολίτευση να παίξει το θεσμικό ρόλο της. Έτσι, μέσα από την πραγματολογική ανάγνωση της εκάστοτε αντιπολίτευσης κατά την περίοδο 1949-1963, επιχειρεί μια συνεκτική ερμηνεία της πολιτικής ιστορίας της περιόδου, χρησιμο­ ποιώντας ως εννοιολογικά εργα­ λεία τον «περιορισμένο κοινοβου­ λευτισμό» και το δίπολο (θεσμικό) πολιτικό σύστημα και (εξωθεσμικό και θεσμικό) πολιτικό καθεστώς.

δημοτική εκπαίδευση υπήρξε πάντοτε το επίκεντρο της παι­ δαγωγικής επιστήμης και για το λόγο αυτό υπάρχει μια ανεξάντλητη βιβλιογραφία πάνω στη θεωρία της. Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να είναι κάτι πέρα από αυτήν. Ο Ludwig Dunker, διδάκτωρ Κοινωνικών Επι­ στημών και Φιλοσοφίας, καθιστά σα­ φές ότι η μελέτη του εγχειρήματος του προϋποθέτει την ύπαρξη ενός βασικού γνωστικού υπόβαθρου σχε­ τικά με τη θεωρία του δημοτικού σχολείου. Τα θέματα που παρου­ σιάζονται είναι εξειδικευμένα, πη­ γάζουν από τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα, ενώ συχνά υπερπηδούν τα όρια της δημοτικής εκπαίδευσης και αγγί­ ζουν θεωρίες άλλων ανθρωπιστι­ κών επιστημών. Η ελληνική έκδοση δεν αποτελεί πιστή μετάφραση της γερμανικής, καθώς τμήματα που αφορούσαν αμιγώς τη γερμανική εκ­ παίδευση έχουν αφαιρεθεί, ενώ η θε­ ωρία παρουσιάζεται με τρόπο που την καθιστά εφαρμόσιμη τόσο στην Ελλάδα όσο και σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινότητα.

Δ. Γεωργοβασίλης Παπαδήμας, 2010

Γιώργος Πυργιωτάκης Επίκεντρο, 2011, σ. 421, € 22

σ. 946 + 804 + 813, € 207,66

ροσωκρατικοί θεωρούνται οι φιλόσοφοι που έζησαν από τον 7ο αιώνα π.Χ. μέχρι και την επο­ χή του Σωκράτη, αφού ορισμένοι υπήρξαν σύγχρονοί του. Είναι οι πρώτοι που διατύπωσαν συγκεκρι­ μένες φιλοσοφικές θεωρίες, εγκαταλείποντας την αυθεντία της πα­ ράδοσης. Τα ερωτήματα που θέτουν αφορούν κυρίως την κοσμογονία, ως απάντηση στο ερώτημα για τη γέ­ νεση του κόσμου, την κοσμολογία, ως απάνπτση στο ερώτημα για την υφή και τη λειτουργία του κόσμου και τη γνωσιολογία, ως απάντηση στο ερώτημα ποιες είναι οι δυνατό­ τητες και τα όρια της ανθρώπινης σκέψης. Το έργο τους σώθηκε μέσα από αποσπάσματα και η έκδοση των Diels - Kranz εξακολουθεί να είναι ακόμη και σήμερα το εγκυρότερο βι­ βλίο αναφοράς σε ό,τι αφορά τον αυθεντικό λόγο των προσωκρατικών φιλοσόφων και τις μαρτυρίες που διέσωσε η δοξογραφική, κυρίως, πα­ ράδοση για τη ςωή, τη διδασκαλία και το έργο τους.

Π

[Γ. Ν.]

Τ

[Σ.Κ.]

Η

[Δ. Κ.]

ΑΥΤΟΒΕΛΤΙΩΣΗ Malcolm Gladwell

Άνθρωποι που ξεχωρίζουν: Τα συστατικά της επιτυχίας Μετάφραση: Δάφνη Βιορρέ Κλειδάριθμος, 2010 σ. 336, € 22

ΠΑΙΔΙΚΟ Πέτρος Χατζόπουλος

Έγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές Εικονογράφηση: Δέσποινα Καραπάνου Πατάκης, 2011, σ. 141, € 5,90

το ανά χείρας βιβλίο ο ο Εγκλημα στο Τούνδρα Εξπρές, συγγραφέας προσπαθεί που υπογράφει ο Πέτρος Χατζό­ να διαγνώσει το κοινό που έχουν πουλος (γνωστός και με το ψευδώνυμο Αύ­ οι Μπητλς με τον Μπιλ Γκέιτς, γουστος Κορτώ), είναι ένα βιβλίο για παι­ αναλύει την πρωτοφανή επιτυ­ διά, αλλά και για όλους όσοι νιώθουν ακό­ χία των Ασιατών στα μαθημα­ μη παιδιά. Πρωταγωνιστής ο Κορνήλιος τικά, διερευνά τα κρυμμένα πλε­ Κρικ, ο διασημότερος σκίουρος ντετέκτιβ ονεκτήματα των μεγάλων πρω­ στον κόσμο, που μαζί με τη βοηθό του, την ταθλητών, αποκαλύπτει τον Μάγδα την πυγολαμπίδα, μπλέκουν σε νέες λόγο για τον οποίο κορυφαίοι δι­ περιπέτειες. Αυτήν τη φορά ο Κορνήλιος κηγόροι της Νέας Υόρκης έχουν Κρικ κάνει ένα ταξίδι αναψυχής με το τρέ­ πανομοιότυπα βιογραφικά, νο Τούνδρα Εξπρές, που έχει προορισμό απαντά στο γιατί δεν έχουμε το χιονοδρομικό κέντρο του Ξεπαγιάζοβο. ακούσει ποτέ τίποτα για τον Αυτό το τρένο είναι για λίγους και εκλε­ εξυπνότερο άνθρωπο του κό­ κτούς. Ανάμεσα σε αυτούς τους εκλεκτούς σμου και όλα αυτά με βάση γε­ είναι φυσικά ο λόρδος Μπέντζαμιν Πούγονότα που αφορούν τη γενιά, σινγκτον, ο μυστηριώδης γάτος ιδιοκτήτης την οικογένεια, την κουλτούρα του, αλλά και κάποια ζωάκια που φαίνεται και την κοινωνική τάξη. Ο συγ­ να έχουν ανοικτούς λογαριασμούς μαζί γραφέας ισχυρίζεται πως οι του, καθώς και επώνυμα ζωάκια που κρύ­ ζωές των ανθρώπων που ξεχω­ βουν ένοχα μυστικά. Καθώς το τρένο ρίζουν από το πλήθος ακολου­ διασχίζει την παγωμένη Πατουσιβηρία, ένα θούν μια παράδοξη και ανα­ έγκλημα θα φέρει τα πάνω κάτω και ο Κορ­ πάντεχη λογική. Στην προσπά- νήλιος Κρικ αναλαμβάνει να ξεδιαλύνει το θειά του να περιγράφει αυτή τη μυστήριο. Μία ιστορία ευφάνταστη, γραμ­ λογική με απλό τρόπο, προ­ μένη με τα κλασικά υλικά του αστυνομικού σφέρει ένα συναρπαστικό και ρι­ μυθιστορήματος, απολαυστική για τους μι­ ζοσπαστικό αφήγημα της αξιο­ κρούς αλλά και τους μεγάλους αναγνώ­ ποίησης των ανθρώπινων δυ­ στες. (Για αναγνώστες από 8 ετών και πάνω) [A. Ν.] νατοτήτων. [Δ. Β. Τ.]

Σ

Τ

ΠΑΙΔΙΚΟ Τρεις Μορόνι Πόσο μ’ αρέσει... το σχολείο Πόσο μ’ αρέσει... ο εαυτός μου Πόσο μ’ αρέσει... το παιχνίδι Μεταίχμιο, 2011

ρευνητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι αισιόδοξα άνθρωποι είναι πιο δημιουργικοί, πιο γενναιόδωροι, πιο ανεκτικοί, πιο επιτυχημένοι και πιο ανοιχτοί σε νέες ιδέες απ’ό,τι α απαιαόδοξα. Εί­ ναι επίσης πιο ευτυχείς, πιο υγιείς και αναπτύσσουν πιο ικανοποιητικές σχέσεις. Η σειρά Πόσο μ’αρέσει πα­ ρουσιάζει απλά παραδείγματα γιατο πώς μπορούν οι γονείς να μεταδώ­ σουν και να μάθουν στα παιδιά τους έναν θετικό τρόπο σκέψης μέσα από απλές καθημερινές καταστάσεις. Στο σχολείο τα παιδιά αποκτούν νέους φίλους και μαθαίνουν κάθε μέρα κάτι καινούργιο. Με το παιχνί­ δι διασκεδάζουν, γελάνε, δημιουρ­ γούν. Ενώ, μαθαίνοντας να αγαπάνε τον εαυτό τους, μαθαίνουν να αγα­ πάνε και τους άλλους. Τα βιβλία της σειράς δείχνουν πως όταν οι γονείς περνάνε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά προτρέποντάς τα να ανακαλύψουν τις θετικές πλευρές του παιχνιδιού, του σχολείου και του εαυτού τους, στην ουσία τα βοηθάνε να είναι ευ­ τυχισμένα αναπτύσσοντας παράλ­ ληλα την προσαρμοστικότητα και την αυτοπεποίθησή τους. [A. Ν.]

Ε

ίγοι συγγραφείς της πρώ­ ξεπερνά κατά πολύ το ογκώδες λογοτε­ της και δεύτερης μεταπο­ χνικό του έργο, καθώς εμφιλοχώρησε λεμικής γενιάς είχαν την στην ποίηση, τον κινηματογράφο, τη δη­ τύχη να (ξανα)διαβαστούν απόμοσιογραφία, ένα ευρύ την τηλεόραση, αλλά και και διαρκώς μεταβαλλόμενο αναγνωστικό στους «ιδεολογικούς μηχανισμούς του κοινό, κυρίως όμως να συνδέσουν τη ζωή κράτους», για να θυμηθούμε τον Αλτουσέρ. και το έργο τους με σημαντικές εξελίξεις στην πολιτική ζωή του τόπου. Ο Βασίλης Με τον Βασίλη Βασιλικό συμβαίνει το Βασιλικός ξεχωρίζει δικαιωματικά, εντασ­ εξής «παράδοξο»: έχει κανείς την αί­ σόμενος στους «σύγχρονους κλασικούς» σθηση ότι, ξαναδιαβάζοντας τον «Αφη­ της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά και γητή» του Βάλτερ Μπένγιαμιν («Σκέψεις στους λίγους έλληνες συγγραφείς που ξεπάνω στο έργο του Νικολάι Λεσκώφ», πέρασαν τα στενά γεωγραφικά και γλωσ­ 1936), φέρνει στο νου του τον αφηγητή σικά όρια. Παράλληλα με τη συγγραφική αλλά και τον μυθιστοριογράφο Βασιλικό, του ιδιότητα, ο Βασίλης Βασιλικός εμφά­ σε μια σειρά επιβεβαιώσεων και παραλλα­ νισε μία πολυσχιδή δραστηριότητα που γών των 19 θέσεων για τον μεγάλο ρώσο

Λ

:ψ @ ίυ !ΰ,·'ν

ο

σε σκίτσο του Αλέκου Φασιανού. Διακρίνονται οι: Δ. Σαββόπουλος, I. Ράμφος, Α. Φασιανός και άλλοι.

συγγραφέα. «Το να παρουσιάσουμε κά­ ποιον όπως ο Λεσκώφ ως αφηγητή δεν σημαίνει ότι τον φέρνουμε πιο κοντά μας, σημαίνει μάλλον ότι μεγαλώνουμε την απόστασή μας από αυτόν», σημειώνει ο Μπένγιαμιν, κι αυτή η διαπίστωση ισχύει κάλλιστα και για τον Βασίλη Βασιλικό. Ως εκ τούτου, τα κείμενα που συγκεντρώ­ νονται εδώ είναι η έμπρακτη απόδειξη μιας απόπειρας να αποσπαστεί «μέρος του όλου της επικράτειας» από τη ζωή και το έργο του συγγραφέα, ταυτόχρονα όμως αποτελούν και ένα «πορτρέτο του συγγραφέα», φιλοτεχνημένο από την εμ­ πειρία της ανάγνωσης, αλλά και της φι­ λίας.

Ευχαριστούμε το περιοδικό Δ ι α β ά ζ ω και τον διευθυντή του Γιάννη Μπασκόζο για τη συνεργασία, το Αρχείο Βοβολίνη (Αρ­ χείο Βασίλη Βασιλικού) και τους συνεργά­ τες του, τη διευθύντρια Γεωργία Μ. Πανσεληνά και τον Μιχάλη Σόβολο για τη βοήθεια και τα κείμενά τους, και όλους όσοι συνέβαλαν με τα άρθρα τους σ ’ αυτό το εγχείρημα. Επιμέλεια: Κώστας Θ. Καλφόπουλος - Αριστοτέλης Σαΐνης Γράφουν οι: Αλέκος Φασιανός, Μένης Κουμανταρέας, Χριστόφορος Λισντάκης, Άρης Μαραγκόπουλος, Δημπτρης Τζιόβας, Θανάσης Αγαθός, Δημπτρης Ροζάκης, Νατάσα Χατζιδάκι, Ελένη Τορόση, Χρηστός Α Χωμενίδης, Τάκης Παπαγιαννίδης, Κοσμάς I. Χαρπαντίδης, Γεσθημανή Καρστζαφέρη, Γεωργία Μ. Πανσεληνά - Μιχάλης Σόβόλος

δ:αφιέρω μα

ο

I

* Βασίλης Βασιλικός

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΠΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟ

Βασίλης Βασιλικός Σημασία δεν έχει η γραφή αλλά το μοντάζ Έ χ ει γ ρ ά ψ ε ι π ά ν ω α π ό ε κ α τ ό β ιβ λ ία , έ χ ε ι α σ χ ο λ η θ ε ί μ ε τ π ν τ η λ ε ­ ό ρ α σ η , έ χ ε ι ζ ή σ ε ι π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ ό , έ χ ε ι γ ν ω ρ ίσ ε ι σ π ο υ δ α ίο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς , ό ν τ α ς κ α ι ο ίδ ιο ς μ ια ε μ β λ η μ α τ ικ π π ρ ο ­ σ ω π ικ ό τ η τ α τ η ς π α τ ρ ίδ α ς τ ο υ . Ο ι π ρ ο σ ω π ικ έ ς κ α ι λ ο γ ο τ ε χ ν ικ έ ς τ ο υ δ ια δ ρ ο μ έ ς ή τ α ν π ε ρ ίπ λ ο κ ε ς κ α ι δ η μ ιο υ ρ γ ικ έ ς . Τ ις π τ υ χ έ ς α υ τ ώ ν τ ω ν δ ια δ ρ ο μ ώ ν α ν α λ ύ ε ι μ ιλ ώ ν τ α ς σ τ η σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η π ο υ α κ ο λ ο υ θ ε ί. Τι κίνητρο έχει ένα παιδί που ξεκινάει τα πρώτα του βήματα στην Καβάλα, μέσα στην Κατοχή και τον Εμφύλιο, να αρχίσει να γράφει;

Με έχουν ρωτήσει πολλές φορές «πώς έγινα συγγραφέας». Είναι μια

ερώτπσπ που δεν μπορείς να την απαντήσεις. Για να γράψει κάποιος πρέπει να έχει ένα έλλειμμα ή ένα τραύμα που προσπαθεί να το αντιμε­ τωπίσει διά της γραφής. Για μένα ήταν η Κατοχή. Μικρό παιδί είχαμε φύγει με την οικογένειά μου από την

Καβάλα και πήγαμε στη Θεσσαλο­ νίκη γιατί φοβόμασταν τους Βουλγά­ ρους -που είχαν βλέψεις για την πόλη της Καβάλας- ότι θα «καθάρι­ ζαν» τους «προύχοντες», βλέπετε, ο πατέρας μου ήταν βουλευτής του Βενιζέλου. Στη Θεσσαλονίκη είδα τους πρώτους νεκρούς από την πείνα, έβλεπα τις μπόμπες να πέφτουν, πράγματα που δεν φανταζόμουν. Όμως όλα αυτά δεν δικαιολογούν να γίνεις συγγραφέας. Άλλοι περάσανε χειρότερα... Τότε...

Βρήκα ένα εύρημα για να απαντώ στην ερώτηση πώς έγινα συγγρα­ φέας. Εκείνη την εποχή μου έπεφταν τα μαλλιά. Από την Καβάλα με πήγαν στη Δράμα, που υπήρχε ακτινολο­ γικό, όπου και με ακτινοβόλησαν. Τα μαλλιά σταμάτησαν να πέφτουν και εγώ επιστρέφοντας στην πόλη μου κλείνομαι στο δωμάτιο κι αρχίζω να διαβάζω. Εξηγώ λοιπόν σε όσους με ρωτάνε ότι μάλλον οι ακτινοβολίες φαίνεται ότι κατέστρεψαν κάποια εγ­ κεφαλικά μου κύτταρα και ως εκ τού­ του έγινα συγγραφέας. Αυτό ήταν το έλλειμμά μου. Η αλήθεια είναι ότι από τα 13-14 μου χρόνια εγκαταλείπω την μπάλα και το μπάσκετ, γίνομαι πιο εσωστρεφής και αρχίζω να διαβάζω. Τι διαβάζετε τότε, ποιοι συγ­ γραφείς σας ενθουσίαζαν;

Ξεκίνησα με τον Ντισραέλι του Αντρέ Μωρουά, αλλά νομίζω ότι περισσό­ τερο με επηρέασαν οι καθηγητές μου στο Κολέγιο Ανατόλια, στη Θεσσα­ λονίκη, οι περισσότεροι αριστεροί

που δεν μπορούσαν να διοριστούν στο δημόσιο. Σκεφτείτε, κάναμε τον Μάκβεθ του Σαίξπηρ στα αγγλικά τον ήξερα απέξω. Ο φιλόλογός μου, Νίκος Παπαχατζής, ξόδεψε έναν ολόκληρο χρόνο πάνω σε μια φράση του Παπαδιαμάντη: «Εκ δεισιδαίμονος φόβου...» και άλλη μια φράση του Καρκαβίτσα: «Ο πατέρας μου, μύρο το κύμα που τον σκέπασε». Αλλοι καθηγητές μας δίδαξαν Κάφκα, ’Ελιοτ ...Έτσι στράφηκα και προς την ελληνική λογοτεχνία. Στην πέμ­ πτη γυμνασίου γράφω μια πολύ καλή μελέτη για τον Σεφέρη και τις επι­ δράσεις του από τη γαλλική και αγ­ γλική ποίηση. Ο ποιητής που με στιγμάτισε ήταν ο Καρυωτάκης, αλλά και ο Ρίτσος ...Ο φίλος μου Φαίδων Ιωαννίδης με μύησε στη λογοτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης, συνάντησα τους συνομηλίκους μου Ντίνο Χριστιανόπουλο, Αλέξη Ασλάνογλου κ.ά. Ώσπου έβγαλα το πρώτο μου βι­ βλίο, Η διήγηση του Ιάσονα, με χρή­ ματα του πατέρα μου, σε 500 αντίτυπα. Ο πατέρας σας τι έλεγε για την απόφασή σας να γίνετε συγγρα­ φέας;

Ο πατέρας μου δεν ήθελε να γίνω συγγραφέας. «Βρες μου έναν που έζησε από την τέχνη του», με προκάλεσε. Έψαξα στην εγκυκλοπαίδεια και βρήκα δύο: τον Καζαντζάκη και τον Βουτυρά. Οταν του το είπα, μου λέει: «Ο μεν Καζαντζάκης σπούδασε νομικά, ο δε Βουτυράς πέθανε στην ψάθα. Ποιο από τα δύο θέλεις;». Έτσι γράφτηκα στα νομικά.

δ :α φ ιέρ ω μ α

Το πρώτο σας βιβλίο, Η δ ιή ­ τ ο υ Ιά σ ο ν α , είχε κάποια

γησ η

SβοI Βασίλης Βασιλικός

απήχηση;

Είχε γράφει μια πολύ καλή κριτική ο Τίμος Μαλάνος. Μου δίνουν μάλιστα και το «Βραβείο των 12» και μου το παίρνουν στην ίδια συνεδρίαση, τα έχει γράψει αναλυτικά αυτά ο Μιχάλης Στασινόπουλος στη Νέα Εστία του 1953. Είχα 4 ψήφους εξαρχής, ενώ οι άλλοι πέντε ήταν διασκορπι­ σμένοι σε μεμονωμένους συγγρα­ φείς, μέχρι που με απανωτές ψηφο­ φορίες κατέληξαν όλοι οι άλλοι στη Γαλάτεια Σαράντη κι εγώ έμεινα στους αρχικούς τέσσερις. Λέχθηκε ότι δεν με εμπιστεύτηκαν, πίστευαν ότι το όνομα «Βασιλικός» μπορεί να είναι ψευδώνυμο και να κρύβεται κά­ ποιος γνωστός από πίσω.

δίνανε. Μου είχε πέσει, θυμάμαι, η απόβαση στην Νορμανδία. Αλλά έκανα ένα τεχνικό λάθος και η ταινία γράφτηκε ανάποδα. Αποτέλεσμα: η επιτροπή το θεώρησε πολύ σουρεα­ λιστικό και μου έδωσε πτυχίο με άρι­ στα. Μου προτείνανε πολλές δουλειές, αλλά δεν θέλησα να κα­ θίσω. Ήταν το δίλημμα της γενιάς μου, «εικόνα ή λόγος». Προτίμησα τον λόγο. Επέστρεψα, λοιπόν, στην Ελλάδα και ζούσα κάνοντας τον βοηθό σκηνοθέτη σε ξένες παραγω­ γές. Το 1962 παίρνω το «Βραβείο των 12» και γίνομαι γνωστός. Τότε με εν­ τόπισε ο Γιώργος Σαββίδης και μου άνοιξε τις σελίδες του Ταχυδρόμου. Πώς αποφασίζετε να γράψετε το 1966 ένα doc fiction όπως το Ζ;

Εκείνη την εποχή γνώρισα τον Μίμη Δεσποτίδη. Με συμπαθούσε και με καθοδηγούσε. Μου έδινε τα θέματα τα οποία μετά επεξεργαζόμουν και τα Το δεύτερο βιβλίο μου, Θύματα ειρή­ έγραφα στον Ταχυδρόμο. Αυτός μου νης, το έβγαλα σε έναν τυπογράφο έδωσε το θέμα για τον Λαμπράκη. με τη βοήθεια του Αντώνη Σαμα- Μου είχε φέρει το ανακριτικό υλικό, ράκη, αλλά επειδή δεν είχαμε χρή­ πώς το βρήκε δεν ξέρω. Το διαβάζω, ματα να τον εξοφλήσουμε το πολτο­ αλλά δεν καταφέρνω να το γράψω. ποίησε. Το τρίτο βιβλίο το έβγαλα με Μάλιστα το 1965 έβγαλα ένα βιβλίο χρήματα που μου έδωσε ο Μένης εξηγώντας γιατί δεν μπορούσα να Κουμανταρέας. Δεν ήταν εύκολα τα γράψω το Ζ: Η απολογία του Ζ. Μια πράγματα τότε, έπρεπε να φύγω. φίλη μου σουηδέζα μού φέρνει το Εν Είχα πάρει μια υποτροφία από τον φυχρώ του Καπότε. Το διαβάζω, εν­ Ροταριανό Όμιλο για να σπουδάσω θουσιάζομαι και μου έρχεται στο τηλεόραση στο Γέιλ. Επειδή ήταν πο­ μυαλό αμέσως η πρώτη φράση του Ζ: λύ θεωρητική σχολή, μετακόμισα «Ο στρατηγός κοίταξε την ώρα, την στη Νέα Υόρκη, σε μια σχολή πιο ώρα που ο κύριος ομιλητής της βρα­ πρακτική. Από κει αποφοίτησα. Στην διάς, ο υφυπουργός Γεωργίας, τελεί­ τελική εξέταση έπρεπε μέσα σε τρεις ωνε κάπως έτσι το λόγο του για τα ώρες να μοντάρεις ένα θέμα που σου μέτρα καταπολέμησης του περονόΠώς αποφασίσατε να πάτε στην Αμερική, αφού ήδη είχατε καλά σημάδια στην Ελλάδα;

σπορου». Κάθισα και το έγραψα σε 15 μέρες. Πρέπει να σας πω ότι δεν έχω γράψει βιβλίο χωρίς να υπάρχει το ανάλογο ξένο που με ενέπνευσε. Π.χ. Η διήγηση του Ιάσονα εμπνέεται από τον Θησέα του Αντρέ Ζιντ. Η Πα­ νούκλα του Αλμπέρ Καμύ είναι π έμ­ πνευσή μου για το Θύματα ειρήνης. Η τριλογία ήταν αποτέλεσμα τπς επιρροής κατά σειρά των Κάφκα, Ιονέσκο και των μπήτνικς (για το Αγγέλιασμα). Μεταξύ 1971-74 έχετε μια πλη­ θωρική παραγωγή, γράφετε έναν ποταμό βιβλίων...

Ναι, έγραψα 11 βιβλία σε 11 μήνες. Το Ζ δημοσιευόταν στον Ταχυδρόμο σε συνέχειες, που κάποια στιγμή σταμά­ τησαν γιατί δεν έλαβα τα υπεσχημένα χρήματα. Κατάλαβα, τότε, ότι δεν μπορώ να ζήσω από τα γραπτά μου στην Ελλάδα και έφυγα. Με βρίσκει η δικτατορία στο εξωτερικό. Άρχισα να γράφω ποιήματα στην αρχή και μετά πεζά. Όταν ήμουν στο Βερολίνο ή τη Ρώμη με έπιαναν οι μοναξιές και έγραφα σαν τρελός, αντίθετα, το Πα­ ρίσι με παράσερνε με τη ζωή του και τις παρέες και δεν έγραψα τίποτα. Πώς είδατε την μεταπολί­ τευση; Γιατί, ενώ γυρνάτε στην Ελλάδα, δεν κάθεστε αλλά φεύ­ γετε και πάλι στο εξωτερικό;

Νομίζω γιατί στη φαντασία μου η με­ ταπολίτευση ήταν κάπως αλλιώς. Περιπλανώμενος βρέθηκα τελικά στην Αμερική, όπου κάθισα τρία χρόνια, είχα βέβαια και τα χρήματα από τα δι­ καιώματα της ταινίας Ζ, αλλά πληρω­

νόμουν για ό,τι έγραφα. Το 1981 γυρ­ νάω στην Αθήνα και σε μια συνέ­ ντευξη στον Δημήτρη Γκιώνη λέω ότι θα ψηφίσω ΠΑΣΟΚ, αν και δεν ανή­ κα σε αυτό το χώρο. Μου την πέφτει ο Ανδρέας να κατέβω ως βουλευτής, αλλά εγώ δεν θέλω. Είχα και τις τραυ­ ματικές εμπειρίες από τον πατέρα μου που κατέβαινε ως υποψήφιος και θυμάμαι τι τράβαγε. Τέλος πάντων, ο Ανδρέας μου προτείνει να πάρω το υπουργείο Πολιτισμού, εγώ δεν ήξε­ ρα καν ότι υπάρχει τέτοιο υπουργείο. Αρνήθηκα κι έτσι ανέλαβα την τηλε­ όραση. Έφυγα μετά από τρία χρόνια, γιατί δεν ήθελαν να αποδεχτούν την ιδιωτική. Εγώ την είχα σπουδάσει, την είχα δει και έξω, ήξερα ότι νομο­ τελειακά θα έλθει και στη χώρα μας.

Με τον συγγραφέα Χούλιο Κορτάσαρ και το έμβλημα του βιβλίου και της ταινίας Ζ (Παρίσι 1972-73)

Έχουν γράψει ότι είστε πολιτι­ κός λογοτέχνης...

Δεν το αποδέχομαι. Ούτε στρατευμένος είμαι, εκτός από την περίοδο που ήμουν στο στρατό. Δεν έχω γράψει ποτέ κάτι τέτοιο, είμαι μάλλον ερωτι­ κός συγγραφέας. Ίσως μου κόλλη­ σαν αυτόν τον χαρακτηρισμό, σαν στάμπα, για το Ζ. Στα γυρίσματα της ταινίας του Δ. Μαυρίκιου Στο δρόμο του Λαμόρε (1979). όπου πρωταγωνιστεί ως ποιητής Λορέντζος Αμορέττος

Βεβαίως π ιδιωτική τηλεόραση είναι «δεύτερη» για τα πολιτιστικά. Είναι καλή για ειδήσεις. Αυτή σταμάτησε τον πόλεμο στο Βιετνάμ, την ώρα που σκοτωνόταν ο γιός, η μητέρα του το έβλεπε στην τηλεόραση. Γιατί όμως δεν αποδεχτήκατε το Κρατικό Βραβείο το 1980;

Μα με βραβεύανε για έναν θάνατο, το Τελευταίο αντίο, ήταν και η Δεξιά στα τελευταία της και δεν ήθελα να τη νομιμοποιήσω. Ακολούθησαν και άλλοι που δεν παρέλαβαν το βρα­ βείο, όπως ο Νόσος Βαγενάς. Γιατί επιλέξατε όλα τα βιβλία σας να στηρίζονται στα προσω­ πικά σας βιώματα;

Έζησα σε μια περίοδο όπου η λογοτεχνία-ντοκουμέντο ήταν μια νέα τάση που υπηρετούσαν μεγάλα ονό­ ματα, όπως η Μαργκερίτ Ντυράς, ο σκηνοθέτης Αλεξάντερ Κλούγκε, ο Πέτερ Βάις κ.ά. Έχω γράψει κάποια, λίγα βιβλία, που δεν είναι βιωματικά, αλλά νομίζω ότι ουσιαστικά είμαι βιωματικός συγγραφέας. Αν υπάρχει μια αξία στα βιβλία μου είναι όσο κα­ ταφέρνω το προσωπικό μου βίωμα να το μεταπλάσω σε κάτι καθολικό.

Έχουν γράψει επίσης ότι η πο­ σότητα των βιβλίων που εκδώσατε όλα αυτά τα χρόνια αποβαί­ νει κάποιες φορές σε βάρος της ποιότητας.

Αυτό είναι εν μέρει αλήθεια. Ανήκω στην κατηγορία των συγγραφέων που δεν περιμένουν να ωριμάσει μέσα τους ένα θέμα. Θέλω να το γράψω την ώρα που είναι ακόμα «ζεστό» και αμέσως μετά να το δη­ μοσιεύσω για να απαλλαγώ από αυτό. Έτσι έχω γράψει πολλά βιβλία με ελαττώματα. Βέβαια, γι’ αυτό και τα ξαναδιαβάζω και τα επανεκδίδω. Το μοντέλο μου είναι ίσως ο Μπαλζάκ, κι αυτός έγραφε και ξανάγραφε τα βιβλία του. Πολλά βιβλία τα έχω αναθεωρήσει τρεις φορές ...και ξέ­ ρετε πού έχω καταλήξει; Πού;

Στην πρώτη γραφή! Αλλά το σπου­ δαιότερο στοιχείο στα έργα μου νο­ μίζω ότι είναι το μοντάζ. Πιστεύω ότι το τελικό αποτέλεσμα καθορίζεται όχι από το γράψιμο αλλά από το μο­ ντάζ. Σας ευχαριστώ πολύ.

Ανάμνηση γραφής

για τον Βασίλη Βασιλικό Βασίλης ήλθε από τη Θεσσαλο­ νίκη και γνωριστήκαμε στη δε­ καετία του ’60 στην πλατεία Κολωνακίου. Είχα διαβάσει την Τριλογία του, η οποία με ενθουσίασε, γιατί ήταν για μένα μια καινούργια γραφή, ένας καινούργιος τρόπος έκφρασης. Κατανοητός και συγχρόνως πραγμα­ τικός. Κάναμε παρέα και αισθανό­ μουνα ότι είμαστε από την ίδια ύλη. Αμέσως ο Βασιλικός καθιερώθηκε και αργότερα έγραψε το Ζ, που ηρωτοδημοσιεύτηκε στον Ταχυδρόμο και διαβάστηκε απ’ όλον τον κόσμο. Το Ζ ήταν πολύ πρωτοποριακό, γιατί η διήγηση-ντοκουμέντο περιέγραφε γλαφυρά τη δολοφονία του Λαμπράκη. Η ιστορία αυτή, που ήταν πραγματική, γράφτηκε από τον Βα­ σιλικό σαν ιστορία που δεν ήξερες ποιο ήταν το πραγματικό και ποιο το φανταστικό. Για μένα ήταν κάτι σπουδαίο και με είχε συνεπάρει ο τρόπος της γραφής του.

Ο

/b u r *

ί <srur' ^

Αργότερα συναντηθήκαμε πάλι στο Παρίσι, σ’ όλη αυτή τη διάρκεια της δικτατορίας. Κι εκεί έζησα μαζί του την πράξη του τη συγγραφική, που εν τω μεταξύ έγινε διάσημος με το γύ­ ρισμα σε φιλμ του βιβλίου του Ζ από τον σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά. Η επι­ τυχία ήταν καθολική. Όλοι μιλούσαν για τον Βασιλικό και το όνομά του έγινε συνώνυμο με τον αγώνα για την ελευθερία της Ελλάδας. Είχα και την ευτυχία να εικονογρα­ φήσω περίπου είκοσι βιβλία του. Στο καφενείο «Άγιος Κλαύδιος» του Παρισιού που μαζευόμαστε, ο Βασι­ λικός έπαιρνε συνεντεύξεις από τους έλληνες μετανάστες και αντιστασια­ κούς. Βλέπω ότι έχω επηρεαστεί από τον Βασίλη, γιατί αυτό που γράφω γι’ αυτόν τον φίλο μου είναι μια πραγ­ ματική ιστορία φιλίας, δημιουργικό­ τητας και αλήθειας. Σε χαιρετώ με θαυμασμό και αγάπη, Βασίλη.

23.11.2010

(tp b i

^(/

' *’4'

i & f j Ϋ ^Λ Λ Τ υι Ιήη-'

fASWSW γ γ ν Ί

ία », '

/U ( -

f$ a * r) ί? ,.

Χειρόγραφο σημείωμα του ζωγράφου Α. Φασιανού προς τον Βασίλη Βασιλικό

Αλέκος Φασιανός

δ :α φ ιέρ ω μ α

Βασιλικές

γάτες Μένης Κουμανταρέας

αμιά φορά τα χάνει κανείς μπρος στη βιβλιογραφία του Β. Βασιλικού και κολυμπώντας κινδυνεύει να πνιγεί μέσα σ’ αυτήν. Δεν ξέρει αν ένα καινούργιο βιβλίο του που κυκλοφορεί είναι πραγματικά νέο ή ανακαίνιση κάποιου παλιού. Ο Β. Βα­ σιλικός, εκτός από ικανός αφηγητής, είναι και επιδέξιος ταχυδακτυλουργός. Ακόμα και για μένα, που τον ξέρω από τα νεανικά μας χρόνια (έχουμε δια­ φορά κανα-δυο ετών), η διαδρομή του είναι σπαρμένη με εκπλήξεις. Συγγραφέας του βορειοελλαδίτικου τοπίου αλλά και συγγραφέας που το τοπίο γίνεται ξαφνικά ξένο, ή αμερι­ κανικό. Όμως όπου κι αν εστιάζει την δράση, η σκέψη του είναι πλατιά και σφαιρική. Το μόνο που δεν μπορεί κανείς να του προσάψει είναι ο τοπι­ κισμός. Η ιθαγένειά του, χωρίς ποτέ να πάψει να είναι ελληνική, γίνεται πολλές φορές παγκόσμια. Οι γάτες της Rue d’Hauteville, που εκδόθηκαν πριν λίγο καιρό, είναι ένα βι­ βλίο γραμμένο μεν στο Παρίσι, αλλά που παρουσιάζει τον συγγραφέα του μετέωρο ανάμεσα στη Γαλλία και στην Ελλάδα. Αναφέρεται στην πε­ ρίοδο που ο συγγραφέας, εγκατεστη­ μένος στον ομώνυμο δρόμο, μέσα σ’ ένα άδειο σπίτι με δύο γάτες, πακε­ τάρει τα πράγματά του, έτοιμος να εγκαταλείψει την παρισινή του περίοδο και να επαναπατρισθεί. Οι Γάτες είναι ένα βιβλίο που δεν υπα­ κούει σε καμιά κατάταξη. Ημερολό­ γιο; Αυτοβιογραφία; Δοκίμιο; Νου­ βέλα; Είναι κάτι απ’ όλα αυτά αλλά και τίποτα που να το προσδιορίζει. Αντι­ κατοπτρίζει τον ανήσυχο χαρακτήρα

Κ

του Βασιλικού και την ικανότητά του να μυθοποιεί την καθημερινή ζωή. Μια ζωή μέσα από την οποία περνάνε τα πάντα, συγγραφείς, σκηνοθέτες, εκδότες, ηθοποιοί, πολιτικοί, σαν εκ­ δοχές ηρώων ενός μυθιστορήματος που στη βάση του παραμένει ντοκυμανταίρ, ένα αγαπημένο είδος του συγγραφέα και στο οποίο έχει διαπρέψει στη λογοτεχνία. Του προσά­ πτουν ότι εγκατέλειψε το στέρεο έδα­ φος της μυθοπλασίας, την χαρισμα­ τική Τριλογία (Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ αγγέλιασμα) και στράφηκε σε δη­ μοσιογραφικές κατευθύνσεις. Ο Β. Βασιλικός, φύση ανήσυχη, δεν κάθισε φρόνιμα στ’ αυγά του όπως μερικοί άλλοι ομότεχνοί του. Βγαίνοντας έξω από τα ελλαδικά όρια πειραματίστηκε σε πολλά είδη, άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε με λιγότερη. Είναι φυσικό, αν σκεφθεί κανείς τον όγκο των βιβλίων του και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτά γράφτηκαν. Ανάμεσα σε δύο κόσμους, την Ελλάδα και το εξω­ τερικό. Ανάμεσα σε δύο γυναίκες, την Μιμή και την Βάσω. Ανάμεσα στον κόσμο της δράσης και της περισυλ­ λογής. Ανάμεσα στο να είσαι ανα­ πληρωτής γενικός διευθυντής της ΕΡΤ και να μονάζεις. Γράφει σ’ ένα σημείο: «Κι έτσι όποτε βρίσκομαι μόνος μου μονάζω, κι αυτό μου αρέσει, το χρειάζομαι, δεν μείναν πια και ατέλειωτα περιθώρια για να καταλάβεις ποιος είσαι, τι έκανες, τι θέλησες από τη ζωή, τι βρήκες». Αυτό προσπαθεί να κάνει σ’ετούτο το βιβλίο ο Βασιλικός. Προσπαθεί να δει ποιος είναι: το ποιος έχει υπάρξει, και το ποιος θα είναι μελλοντικά.

Κι επειδή ανέφερα την ΕΡΤ, αξέχαστη θα μου μείνει η μέρα εκείνη του ’81 όπου, ανεβαίνοντας στα γραφεία της κρατικής τηλεόρασης, βρήκα τον Βα­ σίλη με τα πόδια ανεβασμένα στο γραφείο του, καθ’ ομοίωση αμερικανοϋ διανοούμενου, να μου λέει: «Μένη, τώρα είμαστε εμείς η εξου­ σία». Και είχε δίκιο, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ βρεθήκαμε ξαφνικά στους σκοτεινούς διαδρόμους που δεν εί­ χαμε πατήσει ποτέ, εκείνος διευθυν­ τής, κι εγώ μέλος του Δ. Σ. της Λυρι­ κής Σκηνής. Οι Γάτες περιέχουν και τους δύο κό­ σμους του Βασιλικού, τον εξωτερικό στον οποίον αυτοαναλώνεται και τον εσωτερικό στον οποίο αυτοαναλύεται. Βλέπει με καθαρό μάτι τα πράγ­ ματα που τον έλκουν τόσο εκτός Ελ­ λάδας όσο και μέσα σ’ αυτήν. «Όλο και περισσότερο το Παρίσι αυτό, της μοναξιάς, μου θυμίζει το Παρίσι της αυτοεξορίας. Γκρίζο, αδιάφορο», γράφει σε κάποια στιγμή. Πρόκειται για το πορτρέτο ενός συγγραφέα που μεριμνά για τη δουλειά του, και που συγχρόνως φροντίζει για την κόρη του, τις γάτες του και τις κουρ­ τίνες του σπιτιού που άλλοτε πέφτουν μακριές κι άλλοτε κοντές. Γράφει για τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Τηλέμαχο Χυτήρη, ανάμεσα από τα τάπερ για την Σαπφώ και τον Βα­ λέριο -τα ονόματα των γατιών του. Και να ’σου που ανάμεσα στα οικιακά και στα εσώψυχα, ξεπετάγονται ο Νταλί, ο Λόρκα, ο Μπουνιουέλ, το Ζ, ο Γαβράς και ο Φελίνι. Οι κρίσεις του αφθονούν και τα αποφθέγματα πε­

ρισσεύουν. Για την τηλεόραση γράφει: «Τελικά η μικρή οθόνη είναι για τους ανάπηρους, τους μοναχικούς, αυτούς που δεν έχουν τη δυνατότητα να παν στο σινεμά. Και για τις ειδή­ σεις. Εκεί, ναι. Τίποτα δεν τις φτάνει». Πράγματι, προσθέτω κι εγώ, η ζων­ τάνια και η ωμότητά τους είναι απα­ ράμιλλες. Καμία φορά και η χυδαι­ ότητα της παρουσίασής τους. Στο γράψιμο του Β. Βασιλικού η ευ­ τέλεια παραμονεύει κάθε τόσο, αλλά σώζεται με τον «από μηχανής θεό», που είναι το πληθωρικό αλλά ακατα­ μάχητο ταλέντο του. Ακόμα κι όταν μας ζαλίζει τ’ αυτιά με τον σύζυγο της Χαρούλας Αλεξίου (και τελευταίο άν­ τρα στη ζωή της Έλλης Λαμπέτη, προσθέτω εγώ), η πιστότητα στη φι­ λία που δείχνει μας εντυπωσιάζει. Αλλά είναι οι φίλοι μια συνομοταξία ανθρώπων που ο καθένας εκλαμβά­ νει προσωπικά και υποκειμενικά. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να ενοχλούμεθα από τον καταιγισμό των ονομάτων που συχνά περιλαμβάνονται όχι μόνο στις Γάτες αλλά και σε άλλα βιβλία του Βασιλικού. Δείχνουν, αν μη τι άλλο, την πληθώρα των γνωριμιών

Με τη μητέρα του στη Θεσσαλονίκη (1952)

!©»I Βασίλης Βασιλικός

Με την Α. Βουγιουκλάκη, στηνΓκαλερί Ζουμπουλάκη 0979)

78

II

αλλά και το πόσο λίγη θέση πιάνουν στη ζωή των ανθρώπων, τελικά. Αυτό όμως που υπερβαίνει τα προσωπικά και μένει πάνω απ’ όλα είναι η ανα­ παράσταση και μαρτυρία μιας επο­ χής, που σ’ αυτά ο Βασιλικός είναι αξεπέραστος. Μέσα από τις παρισινές γάτες του

περνάει μια αγωνία για τη γραφή και την ύπαρξη, μια αηδία πολλές φορές, αλλά και μια φιλοσοφία ενός ανθρώ­ που που διάλεξε να είναι πλάνης και τώρα αποςητά πίσω την πατρίδα του. Μια πατρίδα που του την έκλεψαν και για την οποία, όσα κι αν μεσολάβη­ σαν, πονάει και την θέλει πίσω. Πέρα από κάθε αξιολόγηση, τούτες οι Γάτες είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί ακόμα κι αν δεν είσαι γατόφιλος, ή βασιλικόφιλος. Είναι ένα ωραίο κι απολαυστικό βιβλίο κι ας μην νομισθεί ότι τον χαϊδεύω μέσα από το πρίσμα μιας φιλίας που, με όλες τις διαφορές μας και παρόλες αυτές, κρατά εδώ και μισόν αιώνα περίπου.

Στο παρά πέντε Β. Βασιλικός είναι μία από τις τα βιβλία του στοίχειωσαν τα φοιτη­ πιο ιδιάςουσες περιπτώσεις τικά μου χρόνια. των νεοελληνικών γραμμά­ Γράφει το εμβληματικό Ζ που έχει διε­ των. Εμφανίζεται στην πεζογραφία με θνή απήχηση. Παρακολουθεί και συμ­ τρία διηγήματα που εγγράφονται ως μετέχει ενεργά στην αντίσταση κατά τομή. Ξεκινά από τη λεγάμενη σχολή της δικτατορίας. Μετά τη Μεταπολί­ της Θεσσαλονίκης, καταφέρνει να τευση εκδίδει αξιόλογα έργα με κα­ σπάσει το κέλυφος της ενδοστρέ- ταιγιστικό ρυθμό, που το αναγνω­ φειάς της και να δημιουργήσει μια στικό κοινό δεν προλαβαίνει να αφο­ προσωπική γραφή φέρνοντας ένα νέο μοιώσει. ρίγος στην πεζογραφία. Ένα από τα κορυφαία έργα του, ο Μπολιάζει τα καινούργια λογοτεχνικά Γλαύκος Θρασάκης, συνοψίζει το προ­ ρεύματα της Ευρώπης και της Αμερι­ σωπικό και συγγραφικό του credo. κής στην ελληνική πραγματικότητα, Ακολουθούν σιωπές και αναλαμπές. την οποία οσφραίνεται και καταγρά­ Αλλά υπάρχει ένα τεράστιο συγγρα­ φει εν τη γενέσει της. φικό corpus, διαχρονικό, με χειμαρ­ Η παθολογία των ηρώων του κόβει ρώδη γραφή, πηγαία έμπνευση χωρίς την ανάσα των αναγνωστών, ιδιαίτερα καμιά οσμή εργαστηρίου. Ένα έργο των νέων, και πολλές φορές οδηγεί που περιμένει να το ανακαλύψουν εκ στην ταύτιση. Σε προσωπικό επίπεδο νέου.

Ο

Κροτάλισμα έρχεται αντιμέτωπος με το απόκοσμο κροτάλισμα μιας καθ’ όλα αυθεντικής γραφής. Πιο συγκεκριμένα: η εν πολλοίς παι­ γνιώδης γραφή του Βασιλικού περιέ­ χει υπογείως ένα «διδακτικό» χαρα­ κτήρα. Διδάσκει έναν τρόπο θέασης του κόσμου όπου η ελαφρότητα των πραγμάτων έχει πρωταγωνιστικό ρόλο -ή όπου όλα είναι τόσο σοβαρά ώστε τίποτε δεν (μπορεί να) είναι αρ­ κετά σοβαρό, ενώ το δηκτικό, υπο­ Β. Βασιλικός, Foco d'amor, δόριο χιούμορ υπογραμμίζει τη μεΤόπος, 2010, α 115 λαγχολική ματαιότητα της ζωής. Αυτό το χαρακτηριστικό, σε συνδυα­ Έχω γράψει σχετικά πρόσφατα για σμό με μια αδρή, λιτή γλώσσα που τον Βασίλη Βασιλικό ότι η μυθική Τρι­ κατάφερε, εδώ και πάνω από πε­ λογία δεν είναι το μοναδικό του αρι­ νήντα χρόνια, να παραμένει ακμαία στούργημα. Διότι πολλοί αρέσκονται και ανθεκτική ως προς το αναγνωρί­ να σταματούν εκεί μια ολόκληρη σιμο ύφος, τη σύνταξη και την ποιζωή τέχνης του λόγου -και να στα­ ητικότητά της, καθιστά τη γραφή του ματούν εκεί με αυτόν τον κομψό μοναδική περίπτωση στην ελληνική τρόπο: ορίζοντας την Τριλογία ως γραμματεία. αριστούργημα και όλα τα υπόλοιπα Θα το διατυπώσω διαφορετικά: η έργα του Βασιλικού ως ελάσσονα. γραφή του Βασιλικού δεν παριστάνει Ειδικά τα τελευταία χρόνια, που ο Βα­ κάτι, δεν ενδιαφέρεται να παραστήσιλικός επανέκαμψε από την Ευρώπη και επανεκδίδονται τα παλαιό βιβλία του, ακούω πολύ συχνά εύκολες κρί­ σεις αυτού του είδους, κρίσεις αν­ θρώπων που παριστάνουν ότι ξέρουν τον Βασιλικό ενώ, κατά τα φαινό­ μενα, μάλλον δεν τον έχουν διαβάσει. Το εύρος όμως της δουλειάς του Βα­ σιλικού δεν μειώνει τη δοκιμασμένη ποιότητά του. Το αντίθετο: στο πέ­ λαγος των εκατοντάδων σελίδων που έχει γράψει ο Βασιλικός, ο αναγνώ­ στης, ο σύγχρονος αναγνώστης, ακόμα κι όταν το θέμα είναι ανεπί­ καιρο, λησμονημένο ή τετριμμένο, Το κροτάλισμα του πολυβόλου και της γραφομηχανής αντηχεί στα βαθιά ρουμάνια και στα μικρά δωμάτια. Τα πουλιά τρομάζουν, οι λαγοί στους κρυψώνες τους κι οι άνθρωποι που ςούνε χωρίς μονωτικό στ’ αυτιά. Το κροτάλισμα του πολυβόλου και της γραφομηχανής μόνο ο πολυβολητής κι αυτός που γράφει δεν τ’ ακούνε.

Άρης Μαραγκόπουλος

Με την Κλ. Καρντινάλε, συμμετέχοντας στην ταινία του Μ. Μπολονίνι Libera, amore mio (1975)

δ:α φ ιέρ ω μ α

ο Βασίλης Βασιλικός στο δωμάτιο που έζησε ο Προυστ.

Θρασάκη. Συγκρίνετε την πρώτη πα­ ράγραφο με άλλες, αγαπητές σας, αν­ τίστοιχες σελίδες άλλων συγγρα­ φέων. Δείτε πώς, με αυτοσχέδιο δια­ φορετικό ύφος, πειστικότητα και την κατάλληλη «σκηνική ατμόσφαιρα» κάθε φορά, καταστρώνει τις προσ­ δοκίες του αναγνώστη γι’ αυτό που θα (ή δεν θα...) επακολουθήσει. Δείτε, δηλαδή διαβάστε, το ξάφνι­ σει κάτι. Η γραφή του είναι. Έχει σμα, τη γρήγορη, περίπου κινηματο­ Πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα, γραφική, στον καταιγισμό της αρχή, ύφος, έκταση, περιεχόμενο. Περιέχει τη σχεδόν βίαιη διείσδυση στην ου­ την ελληνική πραγματικότητα των τε­ σία του αφηγούμενου θέματος, την λευταίων πενήντα χρόνων σαν ένα εν κοφτερή ανατομία του πεζού συμ­ προόδω χρονικό σατιρικού συγγρα­ βάντος, την απρόβλεπτη οπτική γω­ φέα του Βυζαντίου. Το ένα μετά το νία που κάνει ακόμα και το τίποτε άλλο, τα βιβλία του Βασιλικού συγ­ μιας (κατ’ επίφαση) δημοσιογραφι­ κροτούν ένα τέτοιο μεταβυζαντινό κής περιγραφής να είναι κάτι. Δείτε, χρονικό μιας θλιβερής χώρας, μιας κυρίως, δηλαδή διαβάστε, το περίτε­ θλιβερής ιστορίας, μιας θλιβερής αν­ χνο στυλ με το οποίο γίνονται όλα θρωπολογίας που ο αναγνώστης, κα­ αυτά. Τη συντακτική μαστοριά της θοδηγημένος από τον συγγραφέα, δομής που εμφανίζεται χαλαρή ενώ την αντιμετωπίζει μόνον ως φάρσα. είναι στέρεα, την ποιητικότητα που Σε ένα τέτοιο απέραντο «Χρονικό» δεν βοά αλλά διαχέεται ως εύρυθμη υπάρχουν και αδυναμίες. Υπάρχουν τονικότητα κατά την ανάγνωση... και κενά. Υπάρχουν και κακογραμ­ Με δυο λόγια, ξαναδιαβάστε τον Βα­ μένες σελίδες. Υπάρχουν τα πάντα. σιλικό. Είναι σύγχρονος συγγραφέας, Είναι φυσικό. Αλλά δεν ακυρώνουν ακόμα κι όταν διαβάζεις ένα βιβλίο την αξία του συνολικού έργου. του που έχει γραφεί πριν σαράντα Όλα αυτά δεν θα είχαν κανένα χρόνια. Έχει να πει πολλά. Σ’ αυτούς νόημα, κανένα απολύτως νόημα, αν τους μεταμοντέρνους καιρούς -που η γραφή του τα διέψευδε. Αν η δεν κροταλίζει η γραφομηχανή αλλά γραφή του «έλεγε» άλλα. Αν το κυ­ κροταλίζει το πολυβόλο. Εξηγούσα ρίαρχο ήταν η κακογραφία. Αλλά η στον πρόλογο της Τριλογίας, πριν γραφή του Βασιλικού «λέει» πολύ πε­ λίγα χρόνια, ότι «το έργο του Βασιλι­ ρισσότερα. Προσέξτε, για παρά­ κού γράφτηκε χθες με τα προβλή­ δειγμα, την πρώτη παράγραφο στα ματα του σήμερα». Ιδού ένας ακόμα περισσότερα βιβλία του, από την Τρι­ λόγος που, κατά την ταπεινή μου λογία και τη Μυθολογία της Αμερικής γνώμη, παραμένει προκλητικά αξια­ έως το Foco d’amor και τον Γλαύκο νάγνωστο.

Το Φύλλο του Β. Βασιλικού:

Αλληγορία, ταυτότητα και σεξουαλικότητα* έτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την έκδοση της τρι­ λογίας του Βασίλη Βασιλικού Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ αγγέλιασμα (1961), και μετά από μισό αιώνα δεν φαίνεται να έχει χάσει την αλληγορική επινοητικότητα, την παιγνιώδη παρωδιακότητα και το ξεχωριστό της ύφος· αρετές για τις οποίες επαινέ­ θηκε και τιμήθηκε, όταν πρωτοκυκλοφόρησε, με το Βραβείο των Δώ­ δεκα, το σημαντικότερο βραβείο εκείνης της εποχής. Εδώ θα επικεν­ τρωθώ μόνο στο πρώτο μέρος της τριλογίας, θέλοντας να αναδείξω την πολυσημία του κειμένου, τον πολυ­ σχιδή αφηγηματικό του ιστό και τις διαφορετικές αναγνώσεις που επιδέ­ χεται, και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ίδιος ο Βασιλικός επισημαίνει ότι οι τρεις νουβέλες μπορούν να διαβα­ στούν ξεχωριστά. Το Φύλλο είναι ένα μυθιστόρημα που νομίζω ότι δεν χά­ νει την επικαιρότητά του και αξίζει να ξαναδιαβαστεί, γιατί μπορεί να βρει ανταπόκριση και από νέους με προ­ σωπικά αδιέξοδα ή ροπές ανυπακοής αλλά και από μεγαλύτερους με οικο­ λογικές και κοινωνικές ανησυχίες. Αναρωτιέμαι, πράγματι, πώς και όλα αυτά τα χρόνια δεν το ανακάλυψαν οι νέοι ως cult fiction καθώς, αν γρα­ φόταν σήμερα, στη θέση του φύλλου θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν ένας υπολογιστής. Στο Φύλλο ο Βασιλικός συνθέτει δύο θέματα: τη σύγκρουση φύσης και πο­ λιτισμού και την αναζήτηση ταυτό­ τητας εκ μέρους του πρωταγωνιστή. Τα δύο θέματα υποδηλώνονται με υπαινικτικό τρόπο και από τον τίτλο

που παραπέμπει στη φύση (φύλλο) αλλά και στο γένος και τη σεξουαλι­ κότητα (φύλο). Το μυθιστόρημα επί­ σης αηοτυπώνει την κοινωνική απο­ γοήτευση, τη μοναξιά, ακόμη και τον φόβο, ενώ η πολυκατοικία λειτουργεί ως μεταφορά ολόκληρης της κοινω­ νίας που υπονομεύεται εκ των ένδον, προσθέτοντας έτσι μια άλλη διά­ σταση στην πολυεπίπεδη και έντεχνα δομημένη αφήγηση. Η αφήγηση ανοίγει με βιβλικούς τό­ νους και την παρωδία της δημιουρ­ γίας του κόσμου με τις αναφορές στην κατασκευή της πολυκατοικίας και τον ρόλο του Κυρίου, τον οποίο αναλαμβάνει ο μηχανικός («Και είπε ο Κύριος: να έρθει πρώτα ο εκσκα­ φέας»). Οι αρχικές και τελικές σελί­ δες του μυθιστορήματος, που λει­ τουργούν εν είδει αφηγηματικού πλαισίου, μας καλούν να διαβάσουμε το κείμενο ως σύγκρουση φύσης και πολιτισμού, καθώς αναφέρονται στη ραγδαία ανοικοδόμηση και την κα­ τασκευή πολυκατοικιών στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και των αρχών αυτής του 1960. Αντιδιαστέλλοντας τον φτωχότερο αλλά, φαινομενικά τουλάχιστον, πιο χα­ ρούμενο παλιό κόσμο στον μοντέρνο και δυστυχισμένο νέο κόσμο, μας προτείνουν έμμεσα να διαβάσουμε το μυθιστόρημα με βάση την αντί­ θεση φτώχειας και νεωτερισμού. Στο τέλος του μυθιστορήματος η κοι­ νωνική αντίθεση των δύο κόσμων παραχωρεί τη θέση της σε μια εικόνα που αντιπροσωπεύει την ήττα της φύσης και του παλιού τρόπου ζωής, με τα τερατώδη κτίρια να υποδηλώ-

Δημήτρης Τζιόβας

!©»I Βασίλης Βασιλικός

δ:α φ ιέρ ω μ α

82

ο|

νουν ότι ο πολιτισμός, που συνδέεται με την τεχνολογία, την ανοικοδό­ μηση και την αστικοποίηση, έχει κατακλύσει τα πάντα, καταστρέφοντας παλιούς και πιο «φυσικούς» τρόπους ζωής. Το φυτό, από την άλλη πλευρά, μπορεί να ιδωθεί ως μεταφορά για τη φύση και η αφύσικη ανάπτυξή του ως η εκδίκησή της. Αν και οι πρώτες σελίδες του μυθι­ στορήματος του Βασιλικού είναι δυ­ νατό να διαβαστούν ως μετάβαση από τη φύση στον πολιτισμό, ένα εί­ δος rite of passage, μπορούν επίσης να διαβαστούν με ψυχαναλυτικούς όρους ως μια προσπάθεια του πρω­ ταγωνιστή να εισέλθει στη συμβο­ λική τάξη από το χάος του φαντασιακού. Καθώς γράφει στον φίλο του Κώστα, ςει στο μεταίχμιο δύο κόσμων και προσπαθεί να ορίσει τη θέση του και την ταυτότητά του. Ο πρωταγωνιστής σταδιακά αποξενώ­ νεται από τον κόσμο, καθώς η δράση εξελίσσεται και το γεγονός ότι δεν μπορεί να ενταχθεί του προκαλεί αναστάτωση. Αρχικά, αν και δεν θέλει να έχει πάρε-δώσε με την υπόλοιπη κοινωνία, αποκτά μια στοιχειώδη κοινωνική εμπειρία πη­ γαίνοντας περιπάτους στην πόλη το βράδυ ή βλέποντας την πόλη από το μπαλκόνι του με κάποια αίσθηση ευχαρίστησης και επιθυμίας να ανή­ κει στην άλλη πλευρά της πόλης, δηλαδή σε μια διαφορετική κοινω­ νία από αυτή στην οποία νομίζει ότι ανήκει. Φοβάται όμως ότι δεν είναι ενταγμένος σε καμιά κοινωνία και είναι αποφασισμένος να ξεπεράσει αυτό το πρόβλημα δημιουργώντας

έναν δικό του μικρόκοσμο που να του προσφέρει ασφάλεια και προ­ στασία: «Το μόνο που ξέρω ότι θέλω προς το παρόν είναι να φτιάξω μέσα στη δική μου κάμαρα έναν κό­ σμο δικό μου» (σ. 30). Πράγματι, εί­ ναι ευτυχισμένος να έχει ένα δικό του δωμάτιο που λειτουργεί ως ερω­ τικό υποκατάστατο και του δίνει την ευκαιρία να αναπτύξει ανάλογες φα­ ντασιώσεις («βρέθηκε μέσα σε μια κάμαρα παρθένα, αμόλευτη, άσπι­ λη, όπου κανένας άλλος πριν από Αυτόν δεν είχε κατοικήσει μέσα εκεί», σ. 28). Με το να προσπαθεί να ανακτήσει το δικό του χώρο, επιχει­ ρεί ταυτόχρονα και να ορίσει την ταυτότητά του. Μέσα από τις τριτοπρόσωπες περι­ γραφές των πράξεων και της συμπε­ ριφοράς του ή τις περιστασιακές δι­ εισδύσεις στις σκέψεις και τους μο­ νολόγους του, ο αναγνώστης αποκτά πρόσβαση στον κόσμο του πρωτα­ γωνιστή, ο οποίος προσφέρεται ιδιαί­ τερα για μια ενδιαφέρουσα και σύν­ θετη ανάλυση από ψυχαναλυτική άποψη. Αν και ο πρωταγωνιστής έχει όνομα, Λάζαρος ή Λάζος, αναφέρεται σε όλη την αφήγηση ως «Αυ­ τός». Το αρχικό κεφαλαίο υπονοεί ότι η λέξη συνιστά υποκατάστατο για το πραγματικό του όνομα, το οποίο αναφέρεται 4 ή 5 φορές και αποκλει­ στικά στις σχέσεις του με άλλους, και αφού έχει ήδη παρουσιαστεί ως Αυ­ τός. Για παράδειγμα, το πραγματικό του όνομα δίνεται για πρώτη φορά στο τέλος του γράμματός του προς τον φίλο του Κώστα στο Μόναχο, όπου υπογράφει Λάζος και αργό-

τέρα, στη διάρκεια μιας συνομιλίας, όταν οι προσκεκλημμένοι των γο­ νέων του ρωτούν για τον Λάζαρο. Για τον αφηγητή, και κατ’ επέκταση τον αναγνώστη, θα παραμείνει πάντα Αυ­ τός1 με άλλα λόγια ουσιαστικά δεν έχει όνομα. Τα ονόματα χρησιμοποι­ ούνται για διαφοροποίηση, για να ξε­ χωρίζουν τους ανθρώπους και να προσδίδουν ταυτότητα σε ένα άτομο. Εάν το να έχεις όνομα σημαίνει να διαθέτεις ταυτότητα, τούτο συνεπά­ γεται ότι αν δεν έχεις το πρώτο δεν διαθέτεις τη δεύτερη. Όπως έχει γίνει ήδη σαφές, ο Λάζα­ ρος αντιπαθεί το κοινωνικό πλαίσιο από το οποίο περιστοιχίζεται, συμπε­ ριλαμβανομένων και των συγκατοίκων του στην πολυκατοικία και ακό­ μη και των δικών των γονέων, καθώς προσπαθεί να τους αποφύγει όσο το δυνατό περισσότερο. Η αντιπάθειά του προς τους άλλους εκδηλώνεται στην εχθρική του συμπεριφορά προς τις υπηρέτριες και τον ηλεκτρολόγο (το μόνο παράπτωμα των οποίων εί­ ναι ότι θορυβούν πολύ ή ρωτούν για το φυτό αντίστοιχα), ενώ η παιδική του συμπεριφορά να προκαλέσει τους προσκαλεσμένους των γονέων του πετώντας «εντελώς ξεκάρφωτα» και επανειλημμένα ότι οι υπηρέτριες της πολυκατοικίας είναι όλες «πόρ­ νες» αφήνει την αίσθηση καταπιε­ σμένης πικρίας που εκδηλώνεται με ανώριμο τρόπο. Το αίσθημα του μη ανήκειν τον κάνει να συμπαθεί μόνο μια αρμένικη οικογένεια, οι οποίοι, καθώς εξηγεί στο φυτό του, είναι: «Οι μόνοι που συμπαθώ σε τούτο το σπί­ τι. Ίσως επειδή είναι κι αυτοί εξόρι­

στοι, όπως εγώ» (σ. 53). Ο πρωταγωνιστής επιχειρεί μια σειρά από προβολές και ταυτίσεις, ενώ περιστασιακά υποφέρει από ένα αί­ σθημα πολιορκίας στις μάταιες προσπάθειές του να συμφιλιωθεί με τον έξω κόσμο. Η δυσφορία του προς τον κοινωνικό περίγυρο τον κάνει να αποτραβιέται όλο και περισσότερο, απορρίπτοντας τους πάντες και τα πάντα (πρώτα την πόλη, μετά τις υπη­ ρέτριες και τους άλλους ενοίκους, τους φίλους του και τελικά τους γο­ νείς του), μέχρι που του απομένει το πολύτιμο φυτό του. Και όταν και αυτό καταστρέφεται χωρίς να έχει βρει κάποια διέξοδο, δεν έχει άλλη λύση παρά να εγκαταλείψει την κοι-

Ο συγγραφέας σε νεαρή ηλικία

δ :α φ ιέρ ω μ α

§!

νωνία και να μη γυρίσει ποτέ: «Γύρισε κι έριξε μια τελευταία ματιά στον κό­ σμο που άφηνε πίσω του [...] Όχι, δεν θα γυρνούσε ποτέ πίσω, ποτέ πια» (σ.

119). Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε σύν­ τομα το ρόλο του φυτού στην πλοκή. Μιλώντας στο φυτό και εκμυστη­ ρευόμενος τα αισθήματα, τις διαθέ­ σεις, τους φόβους και τις επιθυμίες του καθώς το παρακολουθεί να αλ­ λάζει, ο Λάζαρος προσδίδει στο φυτό ξεχωριστή οντότητα και τη δική του προσωπικότητα· ο νους του λειτουρ­ γεί περισσότερο με τον τρόπο που ένα παιδί δημιουργεί έναν φαντα­ στικό φίλο. Ίσως επειδή ο ίδιος στε­ ρείται ταυτότητας, προσπαθεί τόσο πολύ να δώσει ένα όνομα στο αντι­ κείμενο της επιθυμίας του, αλλά οι προσπάθειές του να ανακαλύψει ακριβώς για τι είδος φυτού πρόκειται είναι ατελέσφορες. Ό,τι μπορεί να συναγάγει είναι ότι το φυτό φαίνεται να έχει τα χαρακτηριστικά και της «αλλομπέτσας» (θηλυκό) και του «φυλλόδεντρου» (ουδέτερο). Το αμ­ φίρροπο γένος του φυτού αντιπρο­ σωπεύει κατά κάποιο τρόπο τη σε­ ξουαλική σύγχυση του Λάζαρου. Συ­ χνά βλέπει το φυτό ως κορίτσι/γυναίκα και το αποκαλεί «Αριάδνη», υποβάλλοντας με το όνομα ότι θα τον βοηθήσει να βγει από τον λαβύ­ ρινθο του εαυτού και των ταυτίσεων. Κάποια στιγμή, ο Λάζαρος βλέπει το φυτό ως τον ίδιο, αν και σύντομα αποδιώχνει τη σκέψη αυτή. Το φυτό και η τελική του πτώση μπορούν να ιδωθούν ως μεταφορά για την επιθυ­ μία και την καταπίεσή της. Έτσι το

φυτό συμβάλλει στην αμφίσημη αλληλενέργεια μεταξύ ταυτίσεων και σεξουαλικότητας που συντελείται στην αφήγηση. Παρά το γεγονός ότι το φυτό έχει γνωρίσματα διαφορετικών γενών, στο μεγαλύτερο μέρος του μυθιστο­ ρήματος αντιμετωπίζεται από τον Λάζαρο ως θηλυκό, δηλαδή ως μη­ τέρα αλλά και ως μητέρα-εραστής. Υπό κανονικές συνθήκες, και βάσει της σεξουαλικής διαφοράς, για έναν έφηβο με οιδιπόδειο σύμπλεγμα το θηλυκό υποκείμενο είναι ο χώρος φαντασίωσης, επιθυμίας αλλά και απειλής. Ωστόσο, εδώ το φυτό έχει διπλό γένος και δεν έχει γεννητικά όργανα, επομένως στερείται σεξουα­ λικότητας. Και ως τέτοιο είναι λιγό­ τερο απειλητικό για τον Λάζαρο, που ως εκ τούτου αισθάνεται να έχει τον έλεγχο. Η έλλειψη ταυτότητας του πρωταγω­ νιστή (εκτός από τις περιπτώσεις που του επιβάλλεται από τους άλλους) εί­ ναι μια ένδειξη ότι μέχρι τώρα έχει αποτύχει να φτάσει εκείνο το κρίσιμο σημείο διαμόρφώσης της ανθρώπι­ νης προσωπικότητας και είναι ακόμη προσκολημμένος στην προ-οιδιπόδεια φάση ή το στάδιο του καθρέφτη της ψυχολογικής ανάπτυξης. Το μυ­ θιστόρημα του Βασιλικού μπορεί να διαβαστεί από μια ψυχαναλυτική προοπτική, με τη διαφορά ότι η ψυ­ χανάλυση στην περίπτωση αυτή δεν εννοείται με όρους εφαρμογής αλλά ως ένα πλαίσιο για τη διερεύνηση του εγώ του πρωταγωνιστή και για την κατανόηση της πολυπρισματικότητας της αφήγησης.

V A SS IL IS

VASSiUKns

η BLADET BR0NNEN ENGELEN

Λαμβάνοντας όλα τα ανωτέρω υπό­ ψη, μπορεί να υποστηριχθεί ότι το μυθιστόρημα είναι δυνατόν να δια­ βαστεί με διαφορετικούς τρόπους. Καταρχάς ως αλληγορία για την αν­ τίθεση φύσης και πολιτισμού, κατά δεύτερο λόγο ως περιπέτεια ενός νέου που βρίσκεται σε διάσταση με το κοινωνικό του περιβάλλον και προσπαθεί να συμφιλιωθεί με τη σεξουαλικότητά του και, τέλος, ως αφήγηση ταυτότητας, εστιάζοντας στην παιδική ανωριμότητα του πρω­ ταγωνιστή και τη σχέση του με τους άλλους, ιδιαίτερα με τους γονείς του. Ο δύο τελευταίες αναγνώσεις μπορεί να ιδωθούν ως αλληλοεπικαλυπτόμενες, εστιάζοντας στη σεξουαλικό­ τητα και την ταυτότητα του κεντρι­ κού προσώπου. Και οι τρεις αναγνώ­ σεις μπορούν να αποδοθούν εν συν­ τομία με ψυχαναλυτικούς όρους ως μετάβαση από το χαοτικό φαντασιακό στη συμβολική τάξη, δηλαδή τον κόσμο της γλώσσας και του πο­ λιτισμού, στον οποίο τα υποκείμενα εισέρχονται καθώς διαμορφώνουν τις ταυτότητές τους. Ο Βασιλικός έντεχνα συνυφαίνει στην αφήγησή του ταυτοτικές ανη­ συχίες και υπαρξιακές αβεβαιότητες όσον αφορά την αστική πρόοδο και την ήττα της φύσης, ενώ νεανική αναρχικότητα και τάσεις φυγής συ­ ναιρούνται με στοιχεία αυτοβιογρα­ φίας. Ο συγγραφέας επίσης συμπλέκει το κοινωνικό με το προσωπικό, το ρεαλισμό με τη φαντασία, τη ραγδαία αστικοποίηση με τη σεξουαλική αμ­ φιθυμία, δίνοντάς μας ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και αξιανάγνωστα ακό­

μη ελληνικά μυθιστορήματα. Το Φύλ­ λο μπορεί και σήμερα να έχει απή­ χηση στις ευαισθησίες των νέων ανα­ γνωστών, που προσπαθούν να συμ­ φιλιώσουν την επαναστατικότητα με την αναζήτηση ταυτότητας. Ο σύγχρονος αναγνώστης αντιμετω­ πίζει το ζήτημα αν αυτό το κείμενο εί­ ναι περισσότερο ένα αφήγημα ταυ­ τότητας και ανακάλυψης της σε­ ξουαλικότητας, μια αλληγορία φύσης-πολιτισμού ή ένα μυθιστόρημα αντικοινωνικής συμπεριφοράς ή ακόμη και εξέγερσης. Αν και δεν θα ήταν φρόνιμο να απλοποιήσουμε την περιπλοκότητα του μυθιστορήματος ή να παραβλέψουμε το γεγονός ότι προσφέρεται για ανάλυση ακόμη και από την οπτική της οικολογικής κρι­ τικής, θα έλεγα ότι το θέμα της ταυ­ τότητας εμφανίζεται ως το πιο κυ­ ρίαρχο.

’ Μια εκτενέστερη εκδοχή αυτού του κειμένου στα αγγλικά με τίτλο «Allegori­ cal Readings and Metaphors of Iden­ tity: Sexuality, Society and Nature in Vassilis Vassilikos» To Φύλλο δημοσιεύεται στα πρακτικά του τέταρτου συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών. Οι παραπομπές στο Φύλλο γίνονται στην οριστική έκδοση της τριλογίας από τις εκδόσεις Τόπος (2007).

Ο Β. Βασιλικός μετη νορβηγική έκδοση της Τριλογίας ανά χείρας

Ο Δπμήτρπς Τζιόβας είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham.

δ:α φ ιέρ ω μ α

Ό ψ εις της ομογενειας στη Μ υθολογία του Β. Β.

|051 Βασίλης Βασιλικός

Θανάσης Αγαθός

W W Μυθολογία της Αμερικής, έκτο πεζογράφους της γενιάς του ’30, που ■ ■βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού αναζήτησαν στα ταξίδια τους στοι­ (μετά τα μυθιστορήματα Η διήγηση χεία της ελληνικής ταυτότητας. Το του Ιάσονα, 1953, και Θύματα ειρή­ κείμενο είναι διάσπαρτο από νοσταλνης, 1956 και την τριλογία Το φύλλο. γικές αναφορές στην Ελλάδα3, που Το πηγάδι. Τ αγγέλιασμα, 1961) κυ­ αντιπαρατίθενται στην ψυχρότητα κλοφορεί το 1964 από το «Βιβλιοπω- και στην αλλοτρίωση του τρόπου λείον της Εστίας», αφού έχει προ- ζωής των Αμερικανών ή στην αχρω­ ηγηθεί δημοσίευση αποσπασμάτων μία του αμερικανικού τοπίου, όπως: του στα περιοδικά Επιθεώρηση Τέ­ το ψάρεμα ανοιχτά από τον κάβο του χνης, Νέα Εστία, Θερμοπύλες και Τα­ Αγιαντώνη (σ. 304), η γιορτή του χυδρόμος. Αποτελεί το αποκρυστάλ­ Προφήτη Ηλία, ημέρα που γιορτάζει λωμα των εντυπώσεων του συγγρα­ ο παππούς του αφηγητή στην Κα­ φέα από το ταξίδι που είχε πραγμα­ βάλα (σ. 31), οι λουκουμάδες στη τοποιήσει στα τέλη της δεκαετίας του «Μυροβόλο άνοιξη» ή στο «Πράσινο ’50 στις ΗΠΑ, όπου σπούδασε σκη­ σαλόνι» (σ. 31), το σπιτικό παγωτό νοθεσία τηλεόρασης στη Νέα Υόρκη, της γιαγιάς (σ. 33), η λατρεία του Αι­ χάρη σε υποτροφίες του Διεθνούς γαίου (χωρίς το Αιγαίο, πώς θα μπο­ Ρόταρυ και του Ιδρύματος Φορντ. Αν ρούσα ποτέ να ταυτιστώ με τη θά­ και το βιβλίο έχει ως κύριο άξονα τον λασσα;, σ. 35), η ακρογιαλιά της Θά­ «Νέο Κόσμο» του 1960, δεν παύει να σου με τα άσπρα χαλίκια και το διά­ αποτελεί, σε σημαντικό βαθμό, και φανο κύμα (σ. 43), τα ελληνικά τρα­ ένα πεδίο προσωπικού σχολιασμού γούδια τύπου «γκαίο-Παγγαίο» (σ. του δημιουργού πάνω σε ποικίλες εκ­ 60), η θέα από τον Κοχλιό της Θά­ φάνσεις της ελληνικότητας, τις σου, όπου ο συγγραφέας έβγαινε με οποίες και θα επιχειρήσω να συνο­ τον παππού του για κυνήγι (σ. 97), τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα, όταν ψίσω στη συνέχεια1. Η Αμερική από την αρχή ώς το τέλος ο πατέρας του τον έπαιρνε στους αυτού του ιδιότυπου ταξιδιωτικού συγγενείς του στην Καβάλα και τον ημερολογίου δεν παύει να συσχετίζε­ έβαζε να παίζει στο βιολί την ται και να συγκρίνεται με την Ελλάδα «Άμαξα» (σ. 103), τα παιδικά παιχνί­ και ειδικότερα με τη γενέθλια γη του δια σαν το κρυφτό, τις χαλκομανίες συγγραφέα. Αν δεχτούμε την άποψη και τον Καραγκιόζη, που αντιδιατου Δημήτρη Τζιόβα ότι «το ταξίδι στέλλονται με τη «μονόπολη» που μπορεί να συνιστά ένα βολικό πρό­ γαλουχεί τα Αμερικανόπουλα (σ. σχημα για να εκφραστούν σκόρπιες 107). Επιβεβαιώνεται έτσι η άποψη σκέψεις ή ιδέες ενός ταξιδιώτη για ότι «η ταξιδιωτική λογοτεχνία γεννά τον τόπο του»2, κατανοούμε καλύ­ νοσταλγία για άλλες εποχές και τό­ τερα την τάση του Βασιλικού να ανα- πους, ακόμη και αν αναγνωρίζει ότι φέρεται συχνά-πυκνά στην Καβάλα τώρα μπορεί να έχουν “χάσει” τη ρο­ και στη Θάσο, τάση που θυμίζει τους μαντική τους αύρα»5.

Πέρα από το πλήθος των αναφορών στην Καβάλα και τη Θάσο, η Ελλάδα είναι πανταχού παρούσα στο κεί­ μενο, ακόμη και μέσα από τους πλέον απρόσμενους συνειρμούς. Ένα μυθικό σύμβολο της αμερικανι­ κής ιστορίας, το Άλαμο, παραβάλλε­ ται με τις Θερμοπύλες και το Χάνι της Γραβιάς (σσ. 20-21). Υπάρχουν, επί­ σης, αναφορές στην ελληνική αρχαι­ ότητα και λογοπαίγνια για την ελλη­ νική γλώσσα σε μια άκρως διασκεδαστική ενότητα για το μεγάλο κα­ ζίνο «Χάρολντς Κλαμπ» και τα παι­ χνίδια της τύχης: το κραπς, παιχνίδι με ζάρια, είχε επινοηθεί από τους αρ­ χαίους Έλληνες (σ. 31) και, σύμφωνα με το διαφημιστικό έντυπο του καζί­ νου, το παιχνίδι μπορεί να άλλαξε απ’ τις μέρες της Ακρόπολης κι ό,τι για τους Έλληνες είναι τώρα ελληνικό, για σας μπορεί νάναι χρυσάφι (σ. 31). Τα τραμ Charleroi στη Θεσσαλονίκη συνδέονται με την αθωότητα της παι­ δικής ηλικίας (σ. 52), το φως, η θά­ λασσα και ο έρωτας είναι τα βασικά στοιχεία που απαντούν στο ερώτημα «Τι με κρατάει Ρωμιό» (σ. 63). Η δια­ δικασία παραγωγής της κόκα-κόλα σε ένα εργοστάσιο περιγράφεται ως μια διαδικασία εντελώς μηχανιστική, με τον ρυθμικό βηματισμό των μπουκαλιών να θυμίζει στον αφηγητή την κατάταξή του στο Κέντρο Εκπαίδευ­ σης Νεοσυλλέκτων Κορίνθου (σ. 81). Ο ομογενής κύριος Πάππας, σκιαθίτης στην καταγωγή, μιλάει συνεχώς για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (σ.

64) και αποκηρύσσει την ιδέα της τέ­ λεσης της λειτουργίας στα αγγλικά, συνδέοντας την ελληνική γλώσσα με

την ορθοδοξία και προβάλλοντας την ιδέα ότι η γλώσσα της Εκκλησίας αποτελεί για τους έλληνες ομογενείς τον ομφάλιο λώρο με την πατρίδα (Για τους νέους μας, την τρίτη γενιά, μόνος σύνδεσμος με τη ζωντανή Ελ­ λάδα είναι η γλώσσα της εκκλησίας μας. Αν αλλάξει κι αυτή, τότε σβή­ σαμε..., σ. 64), ενώ, παράλληλα, η εγγονή του λατρεύει τον Νίκο Γούναρη (σ. 64) και η γυναίκα του φτιάχνει σπιτικό τοματοπελτέ (σ. 64). Μέσα από την οικογένεια του κυρίου Πάπ­ πας προβάλλονται μια σειρά από εκ­ δοχές ελληνικότητας, που αποκαλύ­ πτουν ένα κομμάτι της ομογένειας που παλεύει να διατηρήσει και να ανανεώσει τους δεσμούς της με την ελληνική παράδοση, σε αντίθεση με

Τα οργισμένα χρόνια

!» | Βασίλης Βασιλικός

δ:α φ ιέρ ω μ α

88 ο|

τον «θείο από το Σικάγο»6, τον θείο Παναγή, που έγινε Πητ (γιατί το Παναγής ήταν δύσκολο όνομα για τους Αμερικανούς, ο. 70), έκανε μεγάλη περιουσία ως αντιπρόσωπος ουίσκυ και σταμάτησε να γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο, γιατί στην Αμερική δεν γιορτάζονται οι ονομαστικές γιορτές αλλά τα γενέθλια (σ. 70), ή τον Τώνη, υπάλληλο του θείου Πα­ ναγή, ο οποίος έχει την ιδέα ότι όλοι οι συγγενείς του που έρχονται από την Ελλάδα πεινούν (σ. 74), δεν έχει κοινά θέματα για συζήτηση μαζί τους και δεν μπορεί να τους ενισχύσει οι­ κονομικά, γιατί έχει έξοδα για το ξε­ νοδοχείο του σκύλου του κατά τη διάρκεια των διακοπών (σ. 75). Ιδιαί­ τερη περίπτωση αποτελεί η Φατίμα, που έρχεται ως νύφη στις ΗΠΑ, ατυχεί στον γάμο της, επιστρέφει για λίγο στην Ελλάδα, αλλά απογοητεύε­ ται από το χαμηλό βιοτικό επίπεδο και εγκαθίσταται οριστικά στην Αμε­

ρική (σσ. 100-101): η Φατίμα αποδέ­ χεται την αλλοτρίωσή της από τον αμερικανικό τρόπο ζωής («Μες τα γουρούνια έγινα κ’εγώ γουρούνι», σ.

101) , αλλά ρωτάει διαρκώς τον συγ­ γραφέα για την Ελλάδα, την Αθήνα, τη διαπλάτυνση της λεωφόρου Κη­ φισίας, τους μονόδρομους στην πόλη και τους συγγενείς της (σ. 101), ενώ τα παιδιά της εμφανίζονται να μεγαλώνουν σε δύο αντιφατικούς κόσμους, αφού, κατ’ απαίτηση της μάνας τους, μιλούν μόνο ελληνικά στο σπίτι -στραπατσαρισμένα ελλη­ νικά (σ. 102)- αν και πηγαίνουν σε αμερικανικό σχολείο. Η ίδια η Φα­ τίμα δεν έμαθε ποτέ εγγλέζικα, εκτός από κείνα τα λίγα που της επιτρέ­ πουν να συνεννοείται με τον μπα­ κάλη (σ. 102) και χαρακτηρίζεται μια μάνα που ήρθε απ’ την Ελλάδα κ’ έμεινε Ελληνίδα ώς το κόκκαλο (σ.

102) . Μέσα από την ιστορία της Φα­ τίμα περνούν ποικίλα σχόλια για τη

διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα στην πατρίδα και την ομογένεια ή ανά­ μεσα στον ελληνικό και τον αμερι­ κανικό λαό: η στενά σχέση της με τον Γκας, που την επισκέπτεται συ­ χνά για να της κρατήσει συντροφιά θα ήταν κάτι συνηθισμένο στην πα­ τρίδα, αλλά πρωτάκουστο για τους ομογενείς (σ. 101), οι θεατρίνες στην Ελλάδα είναι τελευταίες, αλλά πρώ­ τες στην Αμερική (σ. 100), ενώ ο σύ­ ζυγος της Φατίμα είναι Αμερικάνος, δεν είναι σαν τους Έλληνες, δεν

1Το παρόν κείμενο αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης (αδημοσίευτης ακόμα) ερ­ γασίας μου με τίτλο «Η μυθολογία της Αμερικής: Ο Βασίλης Βασιλικός παρα­ τηρεί και σχολιάζει τον “Νέο Κόσμο" του ig6o».

2Δημήτρης Τζιόβας, «Ταξίδια και ιδέες», εφημ. Το Βήμα της Κυριακής, «Νέες Εποχές», 2ΐ Σεπτεμβρίου 2008.

3Πβ. και Αλέξανδρος Κοτζιάς, Μεταπο­ λεμικοί πεζογράφοι. Κριτικά κείμενα, Κέδρος, Αθήνα 1982, σ. 217 («η νοσταλ­ γία της ήπιας πατρικής γης, που οδυ­ νηρά διαγραφόταν αχνή στο "Πηγάδι" επανέρχεται εντονότερη για να βρει μια καταξίωση στη συνείδηση του συγγραφέα»), Βάσος Βαρίκας, «Συγ­ γραφείς και κείμενα. Δυο όψεις της Αμερικής. Αντρέα Καραντώνη. Θυμά­ μαι την Αμερική. Βασίλη Βασιλικού. Η μυθολογία της Αμερικής», εφημ. Το Βήμα, 3 Μάίου 1964. σ. 2 («Φαίνεται μάλιστα πως τόσο τον επηρέασε η απανθρωπιά του αμερικανικού τρόπου ζωής, ώστε να νοσταλγεί και να αντιπαραθέτει σ’ αυτήν, σαν είδος ιδεώ­ δους, τις μνήμες του από το πατρικό χώμα») και Πέτρος Χάρης, «Τα νέα βι­ βλία. Βασίλη Βασιλικού: "Η μυθολογία

αγαπά τα παιδιά του, την οικογένειά του (σ. 99). Οι πτυχές της ελληνικότητας που ξε­ διπλώνονται στη Μυθολογία της Αμε­ ρικής συνιστούν μέρος της γοητείας του πεζογραφήματος και αποκαλύ­ πτουν έναν γόνιμο προβληματισμό του νεαρού Βασίλη Βασιλικού σχε­ τικά με τις έννοιες της εθνικής ταυ­ τότητας και της ετερότητας, τη ση­ μασία του να είσαι Έλληνας μερικές δεκαετίες πριν από την κυριαρχία της παγκοσμιοποίησης.

της Αμερικής"», εφημ. Ελευθερία, 3 Μάίου 1964. σ. 2 («κι όλο νοσταλγεί, όλο την πατρίδα θυμάται, όλο στο νησί του και στη θάλασσά του επι­ στρέφει»). «Οι παραπομπές σε συγκεκριμένες σε­ λίδες του βιβλίου αντιστοιχούν στην έκδοση: Βασίλης Βασιλικός, Η μυθο­ λογία της Αμερικής, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1964· sPatrick Holland - Graham Huggan, Tourists with Typewriters. Critical Re­ flections on Contemporary Travel Writing, The University of Michigan Press, Michigan 2000, σ. 8.

6Ο χαρακτηρισμός «θείος από το Σι­ κάγο», που αποτελεί τίτλο μιας ενότη­ τας του βιβλίου, αποτελεί ευθεία παραπομπή στη δημοφιλέστατη κινη­ ματογραφική ταινία Η θεία από το Σι­ κάγο του Αλέκου Σακελλάριου, που συσχετίζεται με το αμερικανικό όνειρο, το οποίο άλλωστε εκφράζει ο θείος, ο οποίος δηλώνει κατηγορημα­ τικά στον ανιψιό-αφηγητή ότι η Αμε­ ρική είναι η χώρα της επαγγελίας (σ.

69).

Ο Θανάσης Αγάθος είναι λέκτορας Νεοελ­ ληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

δ ια φ ιέρ ω μ α

«Ποιος μιλά περί

Γλαύκου Θρασάκη;»*

Αριστοτέλης Σαίνης

“Απόσπασμα εισήγησης που διαβάστηκε στην παρουσίαση της νέας έκδοσης του Γλαύκου Θρασάκη (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) στο βιβλιοπωλείο Ιανός στις 9-6-2οο8

ν έπρεπε να συνοψίσω με δυο γραμμές τον Γλαύκο Θρασάκη θα έλεγα ότι πρόκειται για μια οριακή περίπτωση μυθοπλαστικής (αυτο)βιογραφίας, μια επίδειξη δεξιοτεχνίας, μια άσκηση επτακοσίων ολό­ κληρων σελίδων με όχημα έναν ανα­ ξιόπιστο αφηγητή, που επιμένει απλώς ενάντια στην ολοφάνερη αλή­ θεια: ότι Αυτός δεν είναι Αυτός αλλά ένας Άλλος. Ο Βασίλης Βασιλικός ση­ μειώνει στο οπισθόφυλλο του βι­ βλίου: «Αγαπώ αυτό το βιβλίο περισ­ σότερο αη’ όλα όσα έχω γράψει. Ο λόγος είναι απλός: είναι το μόνο μυ­ θιστόρημα που υιοθετώ απόλυτα σαν έκφραση του εγώ ως τρίτου... Θα το έλεγα βιομυθιστόρημα, αυτομυθιστόρημα ή και αντιβιογραφία...» Και αυτή η συγγραφική εκτίμηση εγγράφεται -ω ς συγγραφική πρόθεση πλέον- στο κείμενο, ανιχνεύεται εύ­ κολα σε κάθε σχεδόν σελίδα του και προβάλλεται από τον αφηγητή στο ίδιο το έργο του βιογραφούμενου. Γράφει ο Γλαύκος Θρασάκης κάπου στα άφαντα Άπαντά του: «Η ιστορία μου, η προσωπική με πλήττει αφάν­ ταστα [...] Αλλά αν μπω στο πετσί του άλλου, αν ταυτιστώ με τη μοίρα του, αν κοινωνήσω των μυστηρίων του, τότε μετέχω στη δημιουργία. Νιώθω ωραία, νόμιμα μεταμφιεσμένος. [...] Η πραγματικότητα είναι δεσμευτική και υποδεέστερη της φαντασίας. Αυτο-ξεπερασμός, λοιπόν, μέσα απ’ τον τρίτο, για να βρω μες στον Λα­ βύρινθο τον μίτο» (ο. 87). Αν κάτω από τις νεανικές απόπειρες του συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού (στη Διήγηση του Ιάσονα για παρά­

Α

δειγμα) ανιχνεύεται ο Ζιντ, αν πίσω από τη φημισμένη Τριλογία κρύβεται ο Κάφκα (ή και ο Ιονέσκο, θα πρό­ σθετα) και αν στο Ζ αναγνωρίζεται το πρότυπο του Τρούμαν Κάποτε, τότε στην αφετηρία του Γλαύκου Θρα­ σάκη βρίσκεται αρχικά ο Ηλίθιος της οικογένειας του Ζ. Π. Σαρτρ. Απο­ σπάσματα της μελέτης αυτής, αυ­ τούσια ή παραμορφωμένα, διασχί­ ζουν τις σελίδες του μυθιστορήμα­ τος. Η ογκώδης αυτή προσέγγιση του ύστερου Σαρτρ στο έργο του νεαρού Φλωμηέρ, ένας συνδυασμός υπαρξι­ σμού, ψυχανάλυσης και μαρξισμού, που συνοψίζει το ερμηνευτικό - φι­ λολογικό έργο του γάλλου φιλοσό­ φου (από τον Ζενέ, στον Μπωντλαίρ και στο προσχέδιο στον Μαλλαρμέ), φιγουράρει σε περίοπτη θέση στη βι­ βλιοθήκη του Βασίλη Βασιλικού. Κο­ σμείται δε από χειρόγραφη αφιέ­ ρωση του γάλλου φιλοσόφου στον συγγραφέα του Ζ... Το σαρτρικό εγώ ως δημιούργημα, ως δομικό αποτέλεσμα παραγόμενο από το βλέμμα του άλλου, συναντά τη λακανική ιδέα ενός «ρηγματωμέ­ νου, διχασμένου υποκειμένου». Η χαρακτηριστική στιγμή που ο Σάρτρ περιγράφει ως τη μόνη δυνατότητα του νεαρού Φλωμηέρ να ξαναβρεί τον εαυτό του, να ανασυγκροτήσει το εγώ του, να αναχθεί πάνω από την «εγγενή πληγή» των «χιλιάδων ζωών» του, είναι η στιγμή την οποία περνάει μπροστά από έναν καθρέπτη... Ο Βασίλης Βασιλικός μεταφρά­ ζει σχετικό απόσπασμα και παραθέ­ τει εντός του μυθιστορήματος: «Οι ψυχολόγοι αποκαλούν τη σχέση των

Με τον Γκύντερ Γκρας, στη Γερμανία (1971)

ανθρώπων με την αντανάκλασή τους διπλή αίσθηση: εάν ο αντίχειράς μου ακουμπήσει στον δείκτη μου, κανένα από τα δύο αυτά δάκτυλα δεν απο­ τελεί αντικείμενο του άλλου, μια που το καθένα από αυτά είναι ταυτό­ χρονα το προβάλλον και το προβαλ­ λόμενο, το παραπέμπον και το παραπεμπόμενο, το ενεργητικό του ενός και το παθητικό του άλλου». Και το κείμενο του Βασίλη Βασιλικού γε­ μίζει από καθρέπτες και κάτοπτρα, αντανακλάσεις και αντικατοπτρι­ σμούς, μάσκες, είδωλα, προσωπεία, σκιές σκιών και συνεχείς, διαρκείς μεταμορφώσεις... Γιατί, σε τελική ανάλυση, τι άλλο είναι η τέχνη της μυθοπλασίας; Αν το μότο του μυθιστορήματος, από τα Ονειροκριτικά του Αρτεμίδωρου, προειδοποιεί τον νεοεισερχόμενο, ανυποψίαστο αναγνώστη: «Πρωτεύς δε και Γλαύκος και Φόρκυς και οι περί τούτου δαίμονες δόλους και απάτας σημαίνουσι δια το ευμετάβολον της όψεως», τότε το αδέξιο σκα­ ρίφημα της σελίδας 680, που ο Βα­ σιλικός αντλεί από τον Διχασμένο εαυτό του επίσης υπαρξιστή ψυχα­ ναλυτή Ρόναλντ Λαινγκ, αποκαλύπτει την οπτική απάτη που ο συγγραφέας αποπειράται να μετατρέψει σε μυθι­

στορηματική. Δίπλα ο αφηγητής ση­ μειώνει: «Από το κενό του Θρασάκη παίρνω την απουσία του, για να φτιάξω, με το προφίλ του και το δικό μου προφίλ, ένα βάζο». Στο σχήμα αυτό υπάρχει ένα πράγμα στο χαρτί, που μπορούμε να δούμε είτε σαν ένα αγγείο είτε σαν δύο αντιμέτωπα πρό­ σωπα. Είναι αδύνατο να δει κανείς τα πρόσωπα και το αγγείο την ίδια στιγμή, ταυτόχρονα. Στον παρατη­ ρητή προσφέρονται απλά δύο δυνα­ τότητες: να διακρίνει είτε το αγγείο είτε δύο πανομοιότυπα πρόσωπα που το ένα κοιτάζει το άλλο σαν σε καθρέπτη. Έτσι, ένας ανώνυμος βιογράφοςερευνητής (αρκετά φειδωλός για τα δικά του στοιχεία, σε αντίθεση με τα προσωπικά στοιχεία των άλλων) ανα­ λαμβάνει να ανασυγκροτήσει τη ζωή και το έργο του αινιγματικού Γλαύ­ κου Θρασάκη, λογοτεχνικό ψευδώ­ νυμο του συγγραφέα Λάζαρου Λαζαρίδη (1933-1978), που έζησε για χρόνια εξόριστος στο εξωτερικό: Βέλγιο, Ιταλία, Αμερική, Γερμανία. Πρόκειται φυσικά για τον γνωστό ήρωα της Τριλογίας και των Φωτο­ γραφιών του Βασίλη Βασιλικού, που επανεμφανίζεται τώρα με συμπλη­ ρωμένο βιογραφικό και εμπλουτι-

δ:α φ ιέρ ω μ α

Με τον Μόνο Λόίζο (αριστερά) στη Ν. Υόρκη

Ο Αριστοτέλης Σαϊνης είναι φιλόλογος επιμελητής.

ζαρίδης και πού αρχίζει επιτέλους ο βιογράφος; «Ποιος μιλά», λοιπόν, «περί Γλαύκου Θρασάκη;» Και εδώ, υπαινίσσομαι, φυσικά, το ανάλογο ερώτημα που αν­ τηχεί από το πουθενά στην Αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ του Ναμηόκοφ, που μαζί με τη Χλωμή φω­ τιά του ίδιου συγγραφέα παρέχει κατά δήλωση του ίδιου του Βασιλι­ κού και κατά την εκτίμηση της κριτι­ σμένη εργογραφία, στοιχεία των κής το μορφικό-δομικό πρότυπο του οποίων ταυτίζονται και με το παρα­ μυθιστορήματος. πάνω με τον ίδιο τον συγγραφέα που Έτσι, προκύπτει αυτό το συνειδητά υπογράφει το εξώφυλλο του βιβλίου, «αλλοπρόσαλλο έργο» (σ. 218), το τον Βασίλη Βασιλικό. Ο επίσης αινιγ­ περίεργο αυτό κείμενο του οποίου ο ματικός βιογράφος, λοιπόν, θέτει βαθμός μυθοπλαστικότητας αυξά­ σκοπό της ζωής του («αφού», όπως νεται προοδευτικά, και «ο συγγρα­ σημειώνει, «η έρευνα δεν τελειώνει φέας» ή «ο ποιητής μας», όπως χα­ παρά με τον θάνατο του ερευνητή», ρακτηρίζεται ο βιογραφούμενος στα σ. 21) τη συγκέντρωση και τον ερ­ πρώτα μέρη του βιβλίου, γίνεται μηνευτικό σχολιασμό του δημοσιευ­ γρήγορα και μάλιστα στα κρισιμό­ μένου και ανέκδοτου έργου του συγ­ τερα σημεία «ο ήρωάς μας». Κρυγραφέα και αναζητά απεγνωσμένα πτικές αναφορές, παραπλανητικές στοιχεία για «μια ζωή που δαπανή- σημειώσεις και ψευδεπίγραφα βι­ θηκε στο περιθώριο της ζωής, και ει­ βλία υψώνουν συνεχή προσκόμματα δικότερα της Ιστορίας». Στο επίκεν­ στην ανάγνωση, ψευδώνυμοι συγ­ τρο της έρευνάς του ο περίεργος θά­ γραφείς και ανύπαρκτοι κριτικοί συ­ νατος του βιογραφούμενου... νωστίζονται δίπλα σε πραγματικά Αυτή η ψυχολογικά εξουθενωτική πρόσωπα, προφανείς αναχρονισμοί έρευνα, που θα οδηγήσει γρήγορα και αφηγηματικές ανακολουθίες δια­ τον βιογράφο στο κρεβάτι του ψυ­ σπούν διαρκώς την προσοχή του χαναλυτή, μετατοπίζει διαρκώς το αναγνώστη, αναγκάζοντάς τον σε αρχικό ερώτημα μιας τυπικής βιο­ συνεχή πισωγυρίσματα, νέες διαφο­ γραφίας: «Ποιος είναι ο Γλαύκος ρετικές εκδοχές για τα ίδια αυτά γε­ Θρασάκης;» Αν τον αφηγητή-βιο- γονότα προστίθενται αθροιστικά, γράφο ταλανίζει το ερώτημα «Πού δημιουργώντας έναν κυκεώνα σχέ­ αρχίζει ο Θρασάκης;» ή «Πού τελει­ σεων όπου τα όρια πλέον πραγματι­ ώνει ο Λαζαρίδης;» (σ. 203), ο ανα­ κότητας και μυθοπλασίας δεν καθί­ γνώστης δεν παύει να αναρωτιέται: στανται απλώς δυσδιάκριτα αλλά πού τελειώνουν οι Θρασάκης - Λα­ εξαφανίζονται. [...]

«Το εσωτερικό βάθος του γεγονότος»:

Μια σημείωση στοΖτου Βασίλη Βασιλικού

ο 1967 ο Σπόρος Κυριαςόπουλος μιλούσε για μια «κατάλυση της πνευματικής ενότητος» η οποία «εορτάζεται εις τον έντεχνον λόγον διά της αυτονομίας των υποτακτικών προτάσεων». Έφερε ως παράδειγμα τη Μυθολογία της Αμερικής: «Επάνω στην κορφή, μια βραχωτή ακυμάτιστη ευθεία ορίζει το βάθρο του ου­ ρανού, χωρίς ωστόσο να αποτελεί και τον ορίζοντά μας, και κάτω μια μαύρη κατακόρυφη ρωγμή, με σπλά­ χνα αθέατα, είναι πληγή βαθειά και αγιάτρευτη σαν τελεσίδικος χωρι­ σμός, γιατί όσο κι αν μοιάζει εξω­ πραγματικό, τόσο μαντεύεις ότι στο βάθος που δεν φαίνεται υπάρχει κρυμμένο ένα σπέρμα αλήθειας, ένας πόνος, οι βράχοι δεν κρύβουν το αίμα που έχυσαν άλλοτε...» (Εστία 11964, σ. 25-26). Η αυτονόμηση της υποτακτικής προτάσεως σημαίνει την αδυναμία από­ δοσης κατηγορημάτων στο υποκεί­ μενο. Οι περιγραφές ενός αντικειμέ­ νου δεν ιεραρχούνται μέσω της λογι­ κής υποταγής τους στην υπόσταση που τις φέρει, αλλά παρατίθενται κατά τον τρόπο που συμβαίνει να εμ­ φανίζονται στον παρατηρητή. Το «πνεύμα του τεχνικού κόσμου» «διαλύη την φυσικήν ταυτότητα του σχή­ ματος και του περιεχομένου»: έτσι η νεωτερική γλώσσα είναι κατάλληλη να αποκαλύπτει όχι πράξεις, αλλά μόνο «διαρρυθμίσεις» -«διαδικασίες χωρίς υποκείμενο», θα λέγαμε αλ­ λιώς- που διέηονται από κανόνες των οποίων η αναγκαιότητα προκύπτει εκτός της ανθρώπινης ευθύνης και βούλευσης. Ενώπιον αυτού του ον­

Τ

τολογικού μηδενισμού, η λογοτεχνία «θα πρέπει να υπερπηδήση τα φαι­ νόμενα και όχι απλώς να τα περιγράψη, εάν πρόκειται να παρουσιάση το ουσιώδες» (Ενώπιον της τεχνικής, Γρηγόρης, 1967, σ. 96-97). Αργότερα ο Β. Βασιλικός μιλούσε για το Ο ήλιος και ο θάνατος, έργο ενός ευρωπαίου συγγραφέα με θέμα τον Λαμπράκη: «Ήλιος ήταν ο Λαμπράκης, η θετική πλευρά της ζωής. Θά­ νατος ήταν οι σκοτεινές δυνάμεις που τον ξεπάστρεψαν». Και εξη­ γούσε τη διαφορά της προσέγγισης: «...ο κύριος αυτός πιάνει το θέμα εξωτερικά. Τουριστικά θα ’λεγα. Εγώ το πιάνω από μέσα, απ’ τις εσωτερι­ κές εκείνες διεργασίες των πραγμά­ των» (Η απολογία του Ζ, Κέδρος, Ί974, Εμπειρία, 2007, σ. 130). Το παράδοξο όμως είναι ότι, στην εκτέλεση αυτής της πρόθεσης, η αυ-

Δημπτρης Ροζάκης

Με το βιβλίο που τον έκανε διάσημο

!©»| Βασίλης Βασιλικός

δ:α φ ιέρ ω μ α

τονόμηση των υποτακτικών προτά­ σεων υππρετεί ακριβώς τπ σύλλπψπ αυτών των εσωτερικών διεργασιών που εξηγούν το γεγονός: Το «φαντα­ στικό ντοκυμανταίρ ενός εγκλήμα­ τος», όπως υποτιτλίςεται το Ζ (Θεμέ­ λιο, Ί966), κάνει κάτι παραπάνω από τπν απλή καταγραφή των γεγο­ νότων. Η μυθοπλασία προχωρά στο «καθόλου», δπλαδή στο ερώτπμα: σε τι είδους άνθρωπο ταιριάζει να πει ή να πράξει τέτοια πράγματα; Το εργα­ λείο αυτής τπς έρευνας είναι π φαν­ τασία. Ερευνα όμως δεν διεξάγεται όταν π απόφαση για το τι είναι π αν­ θρώπινη ουσία -και κατ’ επέκταση το τι κατπγορήματα πρέπει να τπς απο­ δοθούν- είναι προειλημμένη, κατά τον «εξωτερικό» τρόπο του «ήλιος εί­ ναι ο Λαμπράκης...» Πώς λοιπόν; Το γεγονός προς εξιχνίασπ έχει δύο όψεις: αφενός το έγκλπμα, στο οποίο οδηγεί νομοτελειακά π παρακρατική δράση -π οποία διέπεται από τους νόμους της ιστορικής αιτιότητας. Τα δέκα χιλιάρικα που ήθελε ο Γιάγκος για να αγοράσει το τρίκυκλο, το εμ­ φύλιο μίσος είναι κίνπτρα δράσης, για την περιγραφή των οποίων αρκεί μια «ψυχο-αφήγπσπ» στο τρίτο πρό­ σωπο. Και όταν μεταφέρονται τα λό­ για των ίδιων των δραστών από τις απολογίες τους, ο απλός πλάγιος λό­ γος οξύνει την απόσταση ανάμεσα στη συνείδηση των προσώπων για το τι κάνουν και της αληθινής περιγρα­ φής της δράσης τους: «Και για να διαπιστώσει κανείς πόσο καλός άν­ θρωπος ήταν και ότι δεν θέλει το κακό κανενός, όταν του πρότειναν να παραμείνει στη Μακρόνησο, εκτε-

λώντας χρέη βασανιστή ή διαφωτι­ στή ή ό,τι άλλο, αυτός ο Βάγγος [ο χειριστής του φονικού γκλομη] αρνήθηκε, γιατί δεν του πήγαινε να βλέ­ πει άλλους να υποφέρουν» (Ζ, Πλειάς, 1973, σ. 226). Όμως για τον αληθινό ψυχολογικό μηχανισμό έχει μιλήσει ο αφηγητής: για την περη­ φάνια του λούμπεν που γίνεται ο χαϊ­ δεμένος της αστυνομίας. Σε ποιον λοιπόν θα αποδοθεί η πράξη; Στο πρόσωπο ή σε μια δύναμη της ιστο­ ρίας; Η συμβατική γραφή έχει απο­ συνθέσει την «πνευματική ενότητα» των δρώντων. Θα την ανασυνθέσει ο ανακριτής προς χάριν της ανθρώπι­ νης δικαιοσύνης, αλλά η οντολογική εκκρεμότητα θα παραμείνει. Η άλλη διάσταση του γεγονότος είναι η συνειδητή θυσία του Ζ. Με βάση τις εξωκειμενικές μας προσδοκίες, μια τέτοια πράξη δεν μπορεί να διαπραχθεί από ένα τέτοιο πρόσωπο, από έναν αστό, που λογικά θα ήταν στο στρατόπεδο των «κροτοδεινοσαύρων». Όμως η νεωτερική γραφή ανασυγκροτεί την πνευματική ενό­ τητα του προσώπου που διέπραξε την εξαιρετική πράξη. Και έτσι το απί­ θανο καθίσταται ευλογοφανές. κατα­ λαβαίνουμε πώς από ένα τέτοιο πρό­ σωπο μπορεί να διαπραχθεί μια τέ­ τοια πράξη. Η ψυχο-αφήγηση έχει δώσει τη λο­ γική δυνατότητα της συνάρμοσης ενός ερωτικού υπερχειλίσματος και μιας ανθρωπιστικής στράτευσης: «Αγαπάς κι όλοι αγαπούν. Τρως και μόνο εσύ τρως και όχι ο διπλανός σου. Γι’ αυτό οργανώθηκε» (Ζ, σ. 55). Προοδευτικά, ο ελεύθερος πλάγιος

λόγος αντικαθιστά τις λογικές αρμό­ σεις με πραγματικούς ψυχικούς συ­ νειρμούς: «ποια νοσταλγία, ποια βό­ τσαλα νεκρά από ακρογιαλιές που δεν κολύμπησε μικρός στα πατρικά λημέρια, με το χωριό χωνεμένο στην πλαγιά, μικρή μασέλα απ’ όπου ξε­ δοντιάζονταν ένα ένα τα σπίτια, κι έμειναν τα σκιάχτρα κι οι φούρνοι στις άδειες αυλές όπου κανείς δεν φούρνιζε πια σταρένιο, χωριάτικο ψωμί...» Από τις εικόνες της κοινής εμπειρίας, ο εσωτερικός μονόλογος οδηγεί στο βιωματικό πυρήνα του προσώπου: «μικρό ποτάμι, παιδικό, λίκνο του πρώτου έρωτά μου, πώς μεγαλώσαμε χωρίς, χωρίς ποτέ ν’

απαντηθούμε...» (Ζ, σ. 90-91) -ωσότου, πριν απ’ την πράξη της θυσίας, σημάνει την αλληλοπεριχώρηση του ιδιωτικού και του δημόσιου: «Το χέρι σου μες στο δικό μου. Ένα μικρό­ φωνο που λειτουργεί με ρεύμα. Κι έπειτα θαμπώνεται το φως “κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο”. Μαύρη Ρωμιοσύνη» (Ζ, σ. 119). Δεν εμφανίζεται μια ουσία ως σύνολο ποι­ οτήτων που γνωρίζαμε από πριν αποκαλύπτεται ως αιφνιδιαστική συ­ νοχή ενός προσώπου εντεύθεν των αντικειμενικών του προσδιορισμών. Και η ποιητική δικαιοσύνη επιτάσσει να του αποδώσουμε την εξαιρετική πράξη...

Βασίλης Βασιλικός:

Μία, εκ νέου, συνάντηση

Λ ιάβασα τη Μεγάλη χίμαιρα του )χές της δεκαετίας του 1960, όπως ΟίΚαραγάτση ανεβασμένη σ’ έναν ιέχω ξαναπεί και ξαναγράψει. Αυτό να έγινε σ’ ένα «σκοτεινό» βράχο μια ανοιξιάτικη ημέρα που ο μπορεί \ δωμάτιο. Στο δρόμο. Σε κάποια αί­ ήλιος έκαιγε και τα κύματα έσπαζαν < θουσα διδασκαλίας ή στη Δημοτική εκεί όπου τα όρια του Μυρτώου Πε- ( λόγους φθίνουν στο Κρητικό και χά- IΒιβλιοθήκη Ρεθύμνου. Η ανάγνωση με άφησε παγωμένη. Αφωνη. Και γε­ νουν την ταυτότητά τους.

I ερωτηματικά. Ίσως οι Φωτο­ Ήταν μια ημερήσια εκδρομή Γυμνά- μάτη | γραφίες χαράκτηκαν τόσο μέσα μου, σίου. Τριγύρω μου το μαθητικό με­ ώς ένα σημείο άλλαξαν τον λίσσι επιδιδόταν σε παίγνια και σε επειδή ι τρόπο που «έβλεπα» τον κόσμο και παιδειές. (Οπως κι εγώ, αν και δεν το ' τις βασικές συμπεριφορές του αν­ ’ξέρα.) θρώπου. Δεν ξέρω τι με τάραξε τόσο. Δεν θυμάμαι πού διάβασα την Τριλο- I για (Φύλλο, Πηγάδι, Αγγέλιασμα), τις Το ερωτικό κρησφύγετο των ενηλί­ εραστών. Οι διάλογοι. Οι περι­ Φωτογραφίες, την Διήγηση του Ιά- κων ι Τα όσα προηγούνται. Ο πε­ σονα. Το πρώτο που διάβασα ήταν οι γραφές. ’ ρίγυρος. Η φωτεινή διαφήμιση στο Φωτογραφίες σ’ ένα απόσπασμά ι τους, στην Επιθεώρηση Τέχνης, αρ- ιαστικό νυχτερινό τοπίο. Ή ο αφηγη-

Ο Δημήτρης Ροζάκης είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας, διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

δ :α φ ιέρ ω μ α

I©5[ Βασίλης Βασιλικός

Με τον φιλόσοφο Γκ. Λούκατς (Βουδαπέστη 1971)

96

if

Η Νατάσσα Χατζιδάκι είναι συγγραφέας, ποιιίτρια.

τής, ο οποίος τη στιγμή που κατα­ φέρνεις να τον ταυτίσεις με τον ήρωα σου ξεφεύγει γελώντας και «χειρονομώντας» ειρωνικά. Αυτή η συνεχής και τόσο ελκυστική μεταμ­ φίεση. Έτσι ανακάλυψα μια άλλου εί­ δους λογοτεχνία. Μια οπτική του κό­ σμου που δεν ήταν Παπαδιαμάντης, Καςαντςάκης ή Βιςυηνός. Αν και είχε ομοιότητες -εσωτερικής υφής και ύφους- με τον πρώτο και τον τρίτο. Γιατί στα μετανεανικά του βιβλία ο Βασίλης Βασιλικός τείνει πιο πολύ προς τον δεύτερο και τους κλασι­ κούς. Τώρα, μετά από απόσταση, βλέπω και τις ομοιότητές του με τον Φώκνερ και τον Ντος Πόσος. Ακόμη και με τους Beat, ιδίως τον Μπάροους, όσον αφορά την πυκνότητα και την ευλύγιστη «αναλγησία-αλυγιστία» της γλώσσας. Λένε δεν ξαναγίνεσαι νέος. Ίσως να αληθεύει αυτό. Υπάρχουν όμως κά­ ποια κείμενα που, αν και γραμμένα από χέρι θνητό, παραμένουν για πάντα νέα. Και υπάρχουν βιβλία όπως και υπήρξαν- εκπάγλου καλ­ λονής, που γίνονται σιγά-σιγά πικρα­ μένες μεγαλοκοπέλες ή μικρόψυχες μέγαιρες, που σβήνουν και αφανί­

ζονται. Αφήνοντας στην καλύτερη περίπτωση κάποια ίχνη στις «ματιές» των συγχρόνων τους, για να εξανεμι­ στούν μαζί τους στο πέρασμα του χρόνου. Και υπάρχουν και κάποια βι­ βλία που ίστανται και ανθίστανται, μέσα σε αντίξοες «καιρικές» συνθή­ κες και άλλες. Ακατάβλητα και αυ­ στηρά μέσα στην καταρράκωση και την απαξίωση. Την απελπισία και την ευτέλεια κάθε είδους. Και μας κρα­ τούν κι εμάς εκεί. Όρθιους (αν και κά­ ποτε γονατισμένους) και νέους για πάντα μέσα στην ανθηρή τους νεό­ τητα. Και όσο κι αν αποφεύγουμε την κατά μέτωπο επανασύνδεσή μας μαζί τους. Για να μην συγκρίνουμε τον εαυτό μας του παρελθόντος με αυτόν του παρόντος. Η επανασύνδεση είναι συχνά αναπόφευκτη. Ίσως μέσω εν­ διάμεσων κειμένων και βιβλίων. Οπως στην περίπτωση του Βασίλη Βασιλικού, όπου ο συνδετικός κρίκος των δύο συγγραφικών του εποχών εί­ ναι το Ζ -δίπλα στο Εν φυχρώ του Τρούμαν Καπότε- που τον εκτό­ ξευσε στο ευρωπαϊκό συγγραφικό πάνθεον και τον ενέταξε στην ομάδα των εκλεκτών της παγκόσμιας λογο­ τεχνίας.

Ένας ευγενής μπήττνικ

στην ελλπνικπ λογοτεχνία

ον Βασίλη Βασιλικό τον πρωτογνώρισα όταν ήμουν ακόμη μα­ θήτρια Γυμνασίου. Πρέπει να ήταν το ’64. Μόλις είχαμε σχολάσει από το Γυμνάσιό μας, το Πρώτο της Πλάκας, στην Αδριανού, και περπατούσαμε, η αγαπημένη μου συμμαθήτρια κι εγώ, προς την Καραγεώργη Σερβίας. Στο επίκεντρο των συζητήσεών μας ήταν οι συναυλίες της Μικρής Ορχήστρας Αθηνών που δίνονταν κάθε Κυριακή πρωί στο θέατρο Κεντρικό. Για την εποχή και την ηλικία μας ήταν πολύ προχωρημένο να πηγαίνουμε σ’ αυ­ τές τις συναυλίες. Προχωρημένο ήταν και το ότι εκείνη την ημέρα εί­ χαμε αποφασίσει να βρούμε τον Τάκη Πανανίδη, τον φωτογράφο που είχε το εργαστήρι του εκεί κοντά. Μας είχε υποσχεθεί να μας δώσει φω­ τογραφίες του Μίκη Θεοδωράκη. «Μπορεί να έχει και καμιά του Βασίλη Βασιλικού», είπε ξαφνικά η συμμαθήτριά μου. «Ποιος είναι αυτός;» ρώ­ τησα. Μού μίλησε για τα διηγήματα της Τριλογίας. Τράβηξε από τη σάκα της το βιβλιαράκι και μου το έδωσε. «Ειδικά το Φύλλο», είπε, «είναι κατα­ πληκτικό! Είναι μια ιστορία για τον κε­ ραυνοβόλο έρωτα. Πιστεύεις στον κεραυνοβόλο έρωτα;» με ρώτησε. «Δεν ξέρω, ...μάλλον όχι», απάντησα εγώ, που εκείνη την εποχή είχα μόλις οργανωθεί στους Λαμηράκηδες και ήμουν μια «αυστηρή και σοβαρή» αριστερή. Τα διηγήματα της Τριλογίας με εν­ θουσίασαν και με επηρέασαν βαθιά. Μου έδειξαν δρόμους ελευθερίας τόσο στην έκφραση όσο και στη δη­ μιουργία εικόνων και συνειρμών.

Τ

Μέσα από το χιούμορ και το σουρε­ αλισμό τους με βοήθησαν να συνει­ δητοποιήσω τις δυνατότητες της δι­ κής μου απελευθέρωσης. Το βιβλίο απέπνεε έναν αέρα αντικομφορμισμού και διαφορετικότητας. Εγώ ψα­ χνόμουν, και μου κάνει εντύπωση σή­ μερα όταν σκέπτομαι πόσο μεγάλη διαδραστική επίδραση είχε η απλή ανάγνωση ενός διηγήματος στην προσπάθεια διαμόρφωσης μιας στά­ σης ζωής. Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1971, συ­ νάντησα τον Βασιλικό στο Μόναχο. Με είχε προειδοποιήσει για την επί­ σκεψή του ο Παύλος Μπακογιάννης, διευθυντής μου τότε και υπεύθυνος στο ελλπνικό πρόγραμμα τπς Βαυα­ ρικής Ραδιοφωνίας. Μου είπε πως θα πρέπει να βοπθήσω τον επισκέπτη, να τον συνοδεύσω, αν χρειαζόταν, στο Μόναχο, που δεν το γνώριζε. Την εποχή εκείνη εγώ σπούδαζα και έβγαζα κάποια χρήματα δουλεύοντας παράλλπλα ως βοπθός του Μπακογιάννη. Ο Βασίλπς Βασιλικός δεν ήταν πια ο συγγραφέας της Τριλογίας αλλά και του Ζ, που στο μεταξύ είχε γίνει κινηματογραφική ταινία με τε­ ράστια επιτυχία, ειδικά στη Γερμανία. Ήταν δηλαδή ήδη ένας φτασμένος συγγραφέας, γνωστός πλέον σε ολό­ κληρο την Ευρώπη. Όταν το ίδιο από­ γευμα μπήκε στα γραφεία της ελλη­ νικής εκπομπής με εντυπώσιασε. Ο άνθρωπος που είχε γράψει τα τρία διηγήματα που τόσο με είχαν επηρε­ άσει ήταν ένας πολίτης του κόσμου. Δεν μπορούσα να τον φανταστώ αλ­ λιώς: Ένας αντικομφορμιστής μπήτνικ (που τόσο τους θαύμαζα την

Ελένη Τορόση

!©* I Βασίλης Βασιλικός

δ:α φ ιέρ ω μ α

98

11

εποχή εκείνη). Δίπλα στον επαρχιώτη και δύσκαμπτο Μπακογιάννη ο Βασι­ λικός με το καπέλο, το ευγενικό χα­ μόγελο, τις μπότες και το μακρύ δερ­ μάτινο παλτό φάνταζε να έρχεται από έναν άλλο κόσμο, πλατύ και ελεύθερο. Τις ημέρες στο Μόναχο η Μιμή τον συνόδευε πάντα. Παρά την τεράστια κάπα της, κινείτο ανάλαφρα σαν σκιά του και ήταν σιωπηλή σαν Βούδας. Στο γραφείο γίνονταν συζη­ τήσεις συνήθως για πολιτική, για τις κινήσεις των συνταγματαρχών αλλά και των αντιστασιακών σε Παρίσι, Ρώμη και Λονδίνο. Μιλούσαν και για ένα ποίημα, «Λάκα-Σούλι» ο τίτλος του, που θα το έδινε ο Βασιλικός σε έναν συνάδελφο μουσικό για μελο­ ποίηση. Στη συνέχεια τους συνόδεψα στο ξενοδοχείο τους. Ήταν το Biederstein δίπλα στον Αγγλικό Κήπο του Μονάχου. Με κάλεσε να ανέβω στο δωμάτιό τους για να μου δώσει κάποια από τα βιβλία του. Όλα ήταν ανάκατα σ’ αυτό το δωμάτιο, όλα ριγ­ μένα στο πάτωμα σαν στα χίπικα κοι­ νόβια που ήξερα. Οι δυο τους ήταν για μένα τότε πλάσματα βγαλμένα από κάποιο παραμύθι, κάποια ιστο­ ρία επιστημονικής φαντασίας. Ήταν τόσο μεγάλος ο θαυμασμός μου που όλα τα έβλεπα υπέροχα και ήθελα να μπορώ κι εγώ να ζήσω έτσι ελεύ­ θερα, χωρίς να με ενδιαφέρει για το τι θα έλεγαν οι άλλοι. Η Μιμή εξα­ κολουθούσε να μη μιλάει, μπορεί όμως και να είπε κάτι σε μια γλώσσα που δεν κατάλαβα. «Δεν είναι Ελληνίδα, είναι Ινδιάνα της Αμερικής», μου εξήγησε ο Μπακογιάννης, και η εικόνα του παραμυθιού που είχα κά­

νει στο μυαλό μου συμπληρώθηκε. Ξαναήρθαν στο Μόναχο λίγους μή­ νες μετά. Ήταν Πάσχα. Μάλλον για να δει ο Βασίλης τις εξελίξεις στη με­ λοποίηση του «Λάκα-Σούλι» ή για να εισπράξει χρήματα από τα βιβλία που είχε αφήσει σε μένα και στον Άκη Τσοχατζόπουλο για να πουληθούν. Την εποχή εκείνη οι αντιστασιακοί τα έβγαζαν δύσκολα πέρα με τα πενιχρά οικονομικά τους. Ήταν κάτι μικρά βι­ βλιαράκια από τον εκδοτικό οίκο 8 % που ο Βασιλικός είχε ιδρύσει ήδη στην Ελλάδα πριν από το πραξικόπη­ μα των συνταγματαρχών. Κάποιοι από τους τίτλους: Το μαγνητόφωνο, 20:20', Φίφτυ-φίφτυ, Δολοκτονία, Πλανόδιος πλασιέ, Καφενείο Εμιγκρέκ, Το ψαροντούφεκο, Λάκα-Σούλι, και άλλα. Τα περισσότερα ήταν βι­ βλία ντοκουμέντα για την εποχή αλλά και παράλληλα αυτοβιογραφικά με τις παρατηρήσεις ενός Ελληνα του εξωτερικού, ενός εμιγκρέ. Σε όλα τα βιβλία του ενυπήρχε ο αντικομφορμισμός σαν ένας ιστός πλεγμένος στενά με τον κοσμοπολιτισμό. Και τα διάβαζα με απόλαυση, γιατί ποτέ δεν τους έλειπε το χιούμορ και η ειρω­ νεία. Ο Βασίλης μου ζήτησε να τον συνο­ δέψω σε κάποιες παράγκες μετανα­ στών, τα λεγάμενα χάιμ τότε, και σε μεταναστευτικές οικογένειες, για να συζητήσει μαζί τους. Είχε ένα μικρό μαγνητοφωνάκι και έκανε εγγραφές. Πολλές καταθέσεις τις βρήκα αργό­ τερα στα βιβλία του, αλλά και πολλές αναφορές σε γνωστούς αντιστασια­ κούς στη Γερμανία, στη Γαλλία και στην Αγγλία. Έκανε τις αναφορές

αυτές απλά, σχεδόν παρεμπιπτό­ ντως, κι αυτό μου άρεσε. Τότε οι απροκάλυπτοι αντιστασιακοί μετρι­ ούνταν στα δάκτυλα. Ο Βασίλης ήταν ένας από αυτούς. Ακόμη και στην Τριλογία της Αγάπης, που διάβασα αργότερα, αρχές της δεκαετίας του ’80, με την οποία ο Βασίλης πένθησε τη Μιμή, δεν ήταν μόνο οι αφηγήσεις από την προσωπική του ζωή που μου άρεσαν αλλά και η ειρωνική ματιά προς τον ίδιο τον εαυτό του. Τα τρία αυτά βιβλία με είχαν συνεηάρει. Εκείνη τη χρονιά, το Πάσχα του 1972 δηλαδή, ο Μπακογιάννης κάλεσε τον Βασίλη, τη Μιμή και κάποι­ ους συνεργάτες του να γιορτάσουμε μαζί την Ανάσταση στο «Μύκονος», στην Γκεόργκιενστρασσε. Για πολλά χρόνια περνούσα απέξω και θυμό­ μουν εκείνο το βράδυ της Ανάστα­ σης που ευχόμαστε να πέσει γρή­ γορα η χούντα των συνταγματαρχών. Είχε ηροηγηθεί η Ανάσταση στην ιστορική Σαλβάτορκιρχε, την ελλη­ νική εκκλησία του Μονάχου. Εκεί ήταν που μας εξέπληξε η Μιμή. Μό­ λις ο παπάς έψαλε το Χριστός Ανέστη βούτηξε τα χέρια της στις μεγά­ λες τσέπες της κάπας της και έβγαλε από μέσα κόκκινα αυγά! «Χριστός ανέστη!» μας είπε και μας τα μοίρασε για να τσουγκρίσουμε. Είχαμε μείνει άναυδοι. Ήταν ηαρήγορο και μας θέρμανε το έθιμο του τσουγκρίσματος των κόκκινων αυγών μέσα στις τότε δύσκολες στιγμές που περνά­ γαμε όλοι στην ξένη χώρα, με άγνω­ στη την προοπτική επανόδου στην πατρίδα. Τον Βασίλη τον ξανασυνάντησα το

Q ^ f y iX * · p fc i,

β ι ^ CVft

t l_ _

/\E Y T £ p o

'^3

.J Λ"

W ■ Poite Res.l>uie 110

T4R(S £ Α * /ί·ΐΑ ΐ* τ * ιο ρ · * Μ

h fo » * H riA t

^

1992 στο Ντόρτμουντ. Είχαν διοργανώσει «Ευρωπαϊκές Ημέρες Λογοτε­ χνίας της Νοτίου Ευρώπης», μια πολύ φιλόδοξη εκδήλωση του Δήμου του Ντόρτμουντ, της Εταιρείας Λογοτε­ χνίας και πλήθους άλλων γερμανικών πολιτιστικών ιδρυμάτων. Καλεσμένοι ήταν γνωστοί συγγραφείς από τον ευρωπαϊκό Νότο, όπως ο Βασίλης Βασιλικός, ο Λουίτζι Μαλέρμπα, η Ντάτσια Μαραΐνι, ο Ζοζέ Σαραμάγκο. Το ιδιαίτερο ήταν ότι τους επώνυ­ μους συγγραφείς από τις χώρες του Νότου, Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορ­ τογαλία, συνόδευαν και σχεδόν άση­ μοι συγγραφείς που ζούσαν και ερ­ γάζονταν στη Γερμανία και έγραφαν συνήθως στα γερμανικά, όπως ο ισπανικής καταγωγής ποιητής Χοσέ Ολιβέρ. Την Ελλάδα αντιπροσώ­ πευαν, εκτός από τον Βασιλικό, και οι συγγραφείς της Γερμανίας Άλεξ Σχινάς, Σωτήριος Κολοκυθάς, συγγρα­ φέας και κοινωνικός λειτουργός που

Πίσω όψη από καρτποστάλ, σταλμένη από τη Νορβηγία στον Β. Βασιλικό σε Poste Restante παρισινού ταχυδρομείου, με σφραγίδα της Ελληνικής Αντιδικτατορικής Επιτροπής Νορβηγίας (Αρχείο Βοβολίνη)

§091Βασίλης Βασιλικός

δ :α φ ιέρ ω μ α

έχει ήδη αποδημήσει εις Κύριον, και εγώ. Στο μεταξύ, είχα εηιμεληθεί διαπολιτισμικά βιβλία, έγραφα λογοτε­ χνικές ιστορίες για το γερμανικό ρα­ διόφωνο και είχα παρουσία σε διά­ φορες ανθολογίες. Ήμουν η Ελληνίδα που γράφει στη γερμανική γλώσσα, και ήμουν πολύ περήφανη γι’ αυτό. Είχαν κυκλοφορήσει τρία βι­ βλία μου στα γερμανικά για παιδιά και μεγάλους. Συναντηθήκαμε στο φουαγιέ του ξε­ νοδοχείου. Τον συναντούσα όχι πλέον ως βοηθός του Παύλου Μπακογιάννη αλλά ως δημοσιογράφος και συγγραφέας. Όμως αισθανόμουν ένα μικρό τίποτα δίπλα σ’ αυτά τα γνωστά ονόματα της λογοτεχνίας. Το τελειωτικό χτύπημα μου το έδωσε ο Βασιλικός, χωρίς να το ξέρει, με την ομιλία του, στην οποία έπλεξε ένα εγ­ κώμιο για την ελληνική γλώσσα. Δή­ λωσε ότι δεν καταλαβαίνει τους συγ­ γραφείς που την αποποιούνται και γράφουν σε μια άλλη, και ότι ποτέ δεν σκέφτηκε να γράψει στα γαλλικά ή τα αγγλικά. Τελείωσε με τη φράση ότι η ελληνική γλώσσα είναι πολύ μι­ κρή αλλά με τόσο μεγάλη ιστορία που θα πρέπει να την καλλιεργούμε και όχι να την εγκαταλείπουμε. Είχε κάνει δηλαδή σκόνη την αυτοπεποί­ θησή μου. Με απασχόλησαν πολύ τα όσα είχε πει στην ομιλία του για την ελληνική γλώσσα και δεν έφυγαν ποτέ από το μυαλό μου. Εγώ εκείνη την εποχή είχα την έπαρση της Ελληνίδας που γράφει τα βιβλία της στα γερμανικά. Ήθελα με πείσμα να τε­ λειοποιήσω τα γερμανικά μου. Τόσοι και τόσοι συγγραφείς το κάνουν.

Όμως η φράση του Βασιλικού έμεινε μέσα μου σαν πληγή. Μήπως έχει δί­ κιο; Να στραφώ στη γλώσσα μου; Τόσον αγώνα έκανα για τα γερμα­ νικά. Ήταν κάτι σαν άμυνα για μένα να τα μάθω καλά. Να μην μπορεί κα­ νείς να πει κάτι εναντίον μου δίχως να το καταλάβω. Και τώρα έρχεται αυτός και ανατρέπει όλα όσα εγώ πί­ στευα και για τα οποία δούλευα. «Η ελληνική γλώσσα είναι αυτό που κου­ βαλάμε πάντα μέσα μας και ουαί κι αλλοίμονο αν το χάσουμε». Πολύ αρ­ γότερα, σχεδόν δέκα χρόνια μετά, κατάλαβα πόσο σωστά ήταν τα όσα έλεγε εκείνο το βράδυ. Δεν μπορείς να ξεφύγεις ποτέ από την ελληνική γλώσσα. Απλώς «όταν ασχοληθείς εντατικά και με μια δεύτερη χάνεις πάρα πολύ χρόνο και δεν τελειοποι­ είσαι σε καμία», όπως έχει αναφέρει και η Τζούλια Κρίστεβα σε άρθρο της για τη λογοτεχνία των εμιγκρέδων. Αρχισα να γράφω και στα ελληνικά, να κάνω μεταφράσεις από τα γερμα­ νικά στα ελληνικά ως άσκηση και κυ­ κλοφόρησε και το πρώτο μου βιβλίο στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εξάν­ τας κι αργότερα από τον εκδοτικό οίκο Πατάκη. Πέρασαν τρία-τέσσερα χρόνια κι ο Βασίλης με κάλεσε στην τηλεοπτική του εκπομπή «Αξιόν εστί», με τη με­ σολάβηση του Δημοσθένη Κούρτοβικ, για την παρουσίαση ενός βιβλίου μου με ιστορίες για μικρούς και με­ γάλους. Ήταν πολύ φιλικός ο τρόπος του Βασίλη και πάλι μου είπε κάτι που θα με απασχολούσε πολύ στη συνέ­ χεια. Μου καρφώθηκε στη μνήμη, όπως εκείνο για τη γλώσσα, και το

κουβαλάω μέχρι σήμερα: Λίγο πριν από το γύρισμα της εκπομπής και αφού είχαμε συμφωνήσει για τη σειρά της παρουσίασης και των θε­ μάτων, ήρθε κοντά μου και μου είπε: «Μην ξεχνάς τις άκρες των χειλιών σου. Μην τις αφήνεις να παίρνουν την κατηφόρα. Να είναι πάντα τρα­ βηγμένες προς τα πάνω για να δεί­ χνεις ευχαριστημένη και καλοδιά­ θετη. Όταν οι άκρες των χειλιών ση­ κώνονται προς τα πάνω γεμίζει το πρόσωπο φως!» Μου έκανε μεγάλη εντύπωση αυτό που μου είπε. Το δοκιμάζω από τότε πολλές φορές και δεν γεμίζει μόνο το πρόσωπο φως αλλά και η ψυχή. Πολ­ λές φορές περπατάω στις πολύβουες πόλεις και προσέχω τις άκρες των χειλιών μου. Οταν είναι ανασηκωμέ­ νες τα βλέπω όλα πιο θετικά. Αλλά πιο θετικά με βλέπουν και οι άλλοι. Λίγα χρόνια αργότερα καλέσαμε τον Βασίλη στο Μόναχο μαζί με τον Δη­ μοσθένη Κούρτοβικ. Οργανώσαμε μια κοινή λογοτεχνική εκδήλωση σε μια αίθουσα του πολιτιστικού Μεγά­ ρου του Μονάχου. Ο Βασίλης διά­ βασε από το Κ. Έμεινε κάμποσες μέ­ ρες στο Μόναχο. Τα βράδια τη βγά­ ζαμε συνήθως στο συμπαθές μου στέκι, το «Καλυψώ», την κρητική ψα­ ροταβέρνα πολύ κοντά στο σπίτι μου. Ένα βράδυ έτυχε να είναι και ο έλληνας πρόξενος εκεί και ήθελε να μιλήσει με τον Βασίλη για το Κ και τα πολιτικά γεγονότα που αναφέρονταν στο βιβλίο. «Ευτυχώς που απέφυγα να πω έξω από τα δόντια τη γνώμη μου για την Ελένη Βλάχου», είπε ο Βασίλης, «λίγο αργότερα ο πρόξενός

σας μου αποκάλυψε ότι τυχαίνει να είναι ανεψιός της». Φιλοξενήθηκε σε ένα δωματιάκι πάνω από την ταβέρνα, δίπλα στο δωμάτιο του Μανώλη, του ιδιοκτήτη του «Καλυψώ» και στενού μου φίλου. Μιλάμε συχνά για τον Βασίλη. Μου λέει για τις βόλτες που έκαναν οι δυο τους στα νυχτερινά στέκια του Μο­ νάχου και ότι ο Βασίλης δεν έβρισκε τελειωμό, ήθελε όλη τη νύχτα να γυρ­ νάει και να συζητάει. «Άσε που δεν είμαι καν σίγουρος αν έβγαλε ποτέ το καπέλο και τις μπότες του όταν έπε­ φτε να κοιμηθεί!» Παρέμεινε ο μπήτνικ που γνώρισα στην Τριλογία. Η πρώτη επιρροή σε μένα. Η δεύτερη ήταν τα λόγια του για την ελληνική γλώσσα. Η τρίτη το πώς με ένα απλό τρυκ αφήνω να μπει περισσότερο φως στο πρόσωπο και στην ψυχή μου.

Έξω από το σπίτι του ζωγράφου Ν. Κεσσανλή (Παρίσι Ι97ΐ)

Η Ελένη Τορόση είναι συγγραφέας, δημοσιο­ γράφος της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας (BR).

δ :α φ ιέρ ω μ α

Απ’ τους αφηγητές

ο γλαφυρότερα;

:ο©>| Βασίλης Βασιλικός

Χρηστός Α. Χωμενίδης

II

άν ο Βασίλης Βασιλικός είχε πεθάνει ευθύς μετά Το φύλλο, Το πηγάδι και Τ αγγέλιασμα, αναγνώ­ στες και κριτικοί θα τον θρηνούσαν ακόμα ως τη χαμένη ελπίδα της ημέτερης λογοτεχνίας, σαν έναν έλληνα Αρθούρο Ρεμπώ. Εάν είχε δολοφο­ νηθεί από αρρώστια ή από πράκτο­ ρες της χούντας ύστερα από τον θρίαμβο του Ζ, θα είχε καταταχθεί στο εικονοστάσι των ηρώων της αν­ τίστασης, με άγαλμα στη γενέτειρα Θάσο και δρόμους στ’ όνομά του, στους πάλαι ποτέ αριστερούς δήμους Αττικής και Θεσσαλονίκης. Εάν είχε κλατάρει κατά τη θητεία του στην ΕΡΤ, θα είχε ταυτιστεί με την επαγ­ γελία της «Αλλαγής», που αλλιώς τη φαντασιώνονταν οι ευαίσθητες ψυ­ χές κι αλλιώς την πραγματοποίησε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ακόμα και το 2002 άμα είχε εκμετρήσει το ςην στο Παρίσι, διόλου δεν αποκλείεται να είχε περιβληθεί το φωτοστέφανο ή ακάνθινο στεφάνι του αρχηγού της «17 Νοέμβρη» -όπως το επεδίωκαν οι εν Αθήναις διαδοσίες και παραδημοσιογράφοι... Όμως ο Βασίλης Βασιλικός διανύει το εβδομηκοστό πέμπτο έτος του χαλ­ κέντερος και κοτσονάτος. Φορτωμέ­ νος γλυκά ή βιβλία, με το καπέλο στο κεφάλι και την πίπα σφιγμένη στη δε­ ξιά παλάμη του, εμφανίζεται καθημε­ ρινά σχεδόν στο καφενείο κάτω απ’ το γραφείο του. Χαιρετάει εγκάρδια γνωστούς και αγνώστους, παραγγέλ­ νει χυμό Ρωσίας -πορτοκαλάδα δη­ λαδή με ελάχιστη βότκα- κάθεται στο τραπέζι και πιάνει στον αέρα το νήμα της κουβέντας. Πρόκειται για

Ε

τον πλέον χαρισματικό αφηγητή που έχω συναντήσει. Αποκαλύπτει αθέα­ τες λεπτομέρειες της κάθε ιστορίας και τις φωτίζει από το πιο αναπάν­ τεχο πρίσμα. Είναι έμπλεος γλαφυρότητας, χιούμορ και αυτοσαρκα­ σμού. Θυμάται τα πάντα και έχει την οξυδέρκεια να συσχετίζει τα εκ πρώ­ της όψεως ασυσχέτιστα. Κάποιες φο­ ρές κατακρημνίζει έναν θρύλο με μια κεραμίδα: «Η θεατρική καριέρα του Π. έληξε άδοξα διότι απλούστατα έπασχε, ο καημένος, από συχνοουρία...» Αλλοτε αφορίζει: «Για να πε­ ράσει κανείς στην Ιστορία σαν μεγά­ λος ηγέτης, πρέπει να αφήσει πίσω του ένα επιβλητικό αρχιτεκτόνημα. Ακόμα και ο Μιτεράν το ήξερε αυτό και έχτισε την πυραμίδα του Λού­ βρου...» Συχνά αυτομαστιγώνεται: «Με το που κυκλοφόρησε το Κ στη Γαλλία, οι εκεί εκδότες μού άνοιξαν σαμπάνιες. Υπέθεταν ότι το επόμενο μυθιστόρημα με αρχικό για τίτλο απ’ την Ελλάδα θα γνώριζε την επιτυχία του Ζ... Από την επομένη κιόλας, οι βιβλιοπώλες άρχισαν να τους επι­ στρέφουν κασόνια με απούλητα αν­ τίτυπα. Μονάχα ο βασιλιάς Σιχανούκ το εξετίμησε τελικά όπως του άξιζε...» Γιατί λοιπόν -θα ρωτήσετε- ο Βασί­ λης Βασιλικός δεν χαίρει σήμερα της παγκόσμιας αίγλης ενός Μάριο Βάργκας Γιόσα; Ενός Αμος Οζ έστω; Σας έχω την απάντηση. Οι μεν ξένοι αντιλαμβάνονται -εδώ και πολλές δεκαετίες, ίσως και ανέ­ καθεν- την Ελλάδα σαν μία χώρα με ανεκδοτολογικό ενδιαφέρον: Πότε επειδή χορεύει συρτάκι, πότε επειδή

τη βατεύουν άξεστοι συνταγματάρ­ χες, πότε επειδή χρεοκοπεί... Αρκεί κανείς να διατρέξει τα δπμοσιεύματα του διεθνούς τύπου σχετικά με την πρόσφατη οικονομική κρίσπ για να καταλάβει πως οτιδήποτε προέρχεται απ’ τη χώρα μας πρέπει -φευ!- να εί­ ναι είτε γραφικό είτε σκανδαλοθηρικό για να τους προσελκύσει. Τι τύχπ να έχει λοιπόν ένας αστός συγ­ γραφέας των αποχρώσεων, ο οποίος μάλιστα δεν είναι Ελλπνογάλλος ή Ελλπνοαμερικάνος αλλά απλώς Ελλπνοέλληνας; Μα και στην ίδια την πατρίδα του ο Βασίλης Βασιλικός ατύχησε από τη μέρα που αρνήθηκε να παραστήσει το ιερό τέρας, το ανέγγιχτο μνημείο εποχής. Το γεγονός ότι όχι απλώς κυ­ κλοφορεί ανάμεσά μας αλλά και επι­ μένει -με τα γραπτά και με τα λόγια του- να θέτει το δάκτυλο επί τον τύ­ πον των ήλων, να ρίχνει αλάτι στην πληγή αντί να τη γλυκαίνει, τον καθι­ στά ανεπίτρεπτα ζωντανό για τα μέ­ τρα της κοινωνίας μας. Μιας κοινω­ νίας που -ειδικά τα τελευταία χρό­

νια- δείχνει εθισμένη στην παρηγο­ ριά και στην κολακεία... Ευτυχώς, scripta manent. Προσω­ πικά δεν έχω αμφιβολία ότι μυθιστο­ ρήματα όπως το Κ και ο Γλαύκος Θρασάκης, χρονικά σαν τους Εκτός των τειχών και τη Μυθολογία της Αμερικής και σάτιρες σαν Τα καμά­ κια θα εκτιμηθούν στο μέλλον όσο τους αξίζει. Πιστεύω δε ότι και ο ίδιος ο Βασίλης Βασιλικός έχει ανάλογη αυτοπεποίθηση. Γιατί μονάχα ένας χορτάτος άνθρωπος που ξέρει ότι ο χρόνος δουλεύει υπέρ του μπορεί να δείχνει τη δική του μεγαλοψυχία και γενναιοδωρία.

Φωτογραφία της Μ. Μερκούρη, σε ηλικία 12 ετών, με ιδιόχειρη αφιέρωση στον Β. Βασιλικό

νων. Στη Διήγηση του Ιάσονα, κυρίως στα Θύματα ειρήνης, καθρεφτιζόταν η καθημερινότητα που βιώναμε εμείς οι θεσσαλονικείς έφηβοι. Τι κι αν η δράση εξελισσόταν δέκα και πλέον χρόνια πριν, η βαριά ατμόσφαιρα της πόλης συνέχιζε να μας οδηγεί, όπως

Τάκης Παπαγιαννίδης

Ο Χριίστος Α. Χωμενίδης είναι συγγραφέας.

Με τον

Βασίλη Βασιλικό

Το καλοκαίρι του 2006 μου προτάθηκε να σκηνοθετήσω το «Άξιον εστί», την εκπομπή του Βασίλη Βασι­ λικού για το βιβλίο. Εξαρχής υπήρχε ισχυρό κίνητρο για να δεχτώ: θα γνώ­ ριζα τον συγγραφέα, έναν από τους εκμαυλιστές των νεανικών μας χρό­

δ:α φ ιέρ ω μ α

τους ήρωες του Βασιλικού, στην αδράνεια και την πτώση, να ορθώνει τα ίδια αδιέξοδα. Το φύλλο, Το πη­ γάδι και Τ αγγέλιασμα δικαίωνε στα ανήσυχα μυαλά μας τον συγγραφέα ως αισθητικό ανατροπέα μιας συντη­ ρητικής πεζογραφίας, ενώ στο Ζ βρί­ σκαμε τον συνοδοιπόρο στον ιδεο­ λογικό και πολιτικό αγώνα για ένα προοδευτικό μέλλον του τόπου. Στα­ ματώ εδώ γιατί με τον ερχομό της δι­ κτατορίας κλείνει ο κύκλος της εφη­ βείας μας και το κεφάλαιο Βασιλικός συνεχίζει να γράφεται εκτός Ελλά­ δας, μακριά από την καθημερινότητά μας. Τον Αύγουστο του 2006, λοιπόν, έγινε η πρώτη συνάντηση για την εκ­ πομπή του «Αξιόν εστί». Η αλήθεια είναι πως δεν είχα καλή γνώμη για την ποιότητα της εκπομπής και οι πρώτες συζητήσεις με τους αρμόδι­ ους οδηγούσαν μάλλον σε ναυάγιο μια ενδεχόμενη συνεργασία. Σε μια ιδιωτική επικοινωνία με τον Βασίλη του αποκάλυψα τους ενδοιασμούς και τις επιφυλάξεις που είχα. Με από­ λυτη εμπιστοσύνη, ακολούθησε κάθε επιλογή μου για την αναβάθμιση της εκπομπής. Αυτή ήταν η αρχή μιας καλής φιλίας που έδεσε μέσα στη στενότερη επαφή που συνήθως υπα­ γορεύουν οι συνθήκες των γυρισμά­ των. Συχνά είχαμε ευκαιρίες να συ­ ζητούμε για τη Θεσσαλονίκη, τόπο κοινών αναμνήσεων, σε μια δια­ δρομή όπου συναντούσαμε πρό­ σωπα με τα οποία είχαμε και οι δύο συνδεθεί, αλλά σε διαφορετικές πε­ ριόδους. Οι Γιώργηδες, Ιωάννου και Χειμωνάς, ο Παύλος Ζάννας και η

καλλιτεχνική εταιρεία «Τέχνη», το μι­ κρό ζαχαροπλαστείο «Πεταλούδα», στέκι των αθλητών του μπάσκετ, το παλιό γήπεδο του ΠΑΟΚ στο Συντριβάνι, άλλα σημαδιακά για την πόλη γεγονότα, επιθυμίες και απογοητεύ­ σεις που διαμόρφωσαν την προσω­ πική μας πορεία και τα λοιπά και τα λοιπά. Οι ημέρες των γυρισμάτων του «Αξιόν εστί», που ευτυχώς συνε­ χίζονται ακόμα, αποτελούν αφορμή και για τους δυο μας να φρεσκά­ ρουμε τις αναμνήσεις άλλα και να προβληματιζόμαστε πάνω στα γεγο­ νότα της σημερινής πραγματικότη­ τας. Εντύπωση μου προξενούσε τον πρώτο καιρό η άδολη χαρά του Βα­ σίλη όταν ξεχώριζε κάποιο έργο νέου, άγνωστου συγγραφέα και η ανυπόκριτη δημόσια έκφρασή της προς τον ενδιαφερόμενο. Πίστευα ότι πρόκειται για γενναιοδωρία, χάρι­ σμα σπάνιο στις μέρες μας. Αργό­ τερα κατάλαβα πως πρόκειται για κάτι βαθύτερο, που έχει να κάνει με τον σεβασμό και την αποδοχή του άλλου, την αναγνώριση του δικαιώ­ ματος στην έκφραση και την απο­ δοχή αυτού του δικαιώματος ως υπέρτατης αξίας. Αυτή η ουμανιστική αντίληψη έχει τις ρίζες της στην ανα­ γεννησιακή παιδεία του Βασίλη, στην ευρυμάθειά του αλλά και στις πολύ­ πλευρες βιωματικές εμπειρίες που απέκτησε ζώντας στα τέσσερα ση­ μεία του πλανήτη, ερχόμενος σε επαφή με διαφορετικές κουλτούρες και κορυφαίες προσωπικότητες. Μέσα από αυτήν τη διαδρομή δια­ μόρφωσε μια αντίληψη για τη ζωή αι-

σιόδοξα αγωνιστική, παραμερίζοντας όσα μίζερα, δυσάρεστα, στείρα αν­ ταγωνιστικά καθηλώνουν σε έναν αδιέξοδο επαρχιωτισμό. Έχω γίνει μάρτυρας της αυθόρμητης προθυ­ μίας του να μεσολαβήσει για τη λύση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ηεριστασιακοί συνεργάτες, ακόμα και άγνωστοι σε αυτόν. Η συνεχής όχληση παραγόντων και παραγοντί­ σκων πιθανόν να συντελεί στη δημι­ ουργία αρνητικών σχολίων σε μια κοινωνία όπου η κολακεία, η δουλικότητα και ο αμοραλισμός επιτρέ­ πονται μόνο για την προώθηση ατο­ μικών επιδιώξεων. Σε μια χώρα όπου η υπερτίμηση της προσωπικότητας καθενός στηρίζεται στην υποτίμηση των ανταγωνιστών του. Η παγκόσμια αναγνωρισιμότητα του Βασίλη δεν άλλαξε τις αξίες του. Δεν χρίστηκε «αστός» χάρη στη συγγρα­ φική του επιτυχία, κουβαλάει από τις

Ο Β. Βασιλικός με το καπέλο του -σήμα κατατεθέν της φυσιογνωμίας του

καταβολές του τις αξίες και το ήθος αυτής της τάξης, όταν στους κόλ­ πους της διαμορφώνονταν ακόμα αντιλήψεις κοινωνικής και πολιτικής ευαισθησίας. Προσωπικά του χρω­ στώ την αμέριστη συμπαράστασή του σε κάθε πρόβλημα που αντιμε­ τωπίζω και ελπίζω ότι του ανταπο­ δίδω τα ελάχιστα με την αγάπη μου.

26 Ιανουάριου 2011

Ο Τάκης Παπαγιαννίδης είναι σκηνοθέτης («Άξιον εστί», ΕΤ3).

Αποσυμπιέζοντας

την έμπνευση

Διαβάζοντας τα βιβλία του Βασιλικού, εδώ και χρόνια, ένα συμπέρασμα αποκόμισα, ως συγγραφέας πλέον. Ότι η αφλογιστία εμπρός στην άδεια σελίδα σημαίνει τεμπελιά και μόνο. Και επίσης ότι ο συγγραφέας, όταν δεν βρίσκει ήρωες, μπορεί να εκκι­ νήσει την αφήγηση από τον εαυτό του και τις περιηέτειές του. Όπως συ­ χνά έπραξε ο Βασιλικός.

Και το έπραξε, χωρίς κόμπλεξ ή άλ­ λες αμηχανίες, αποδεικνύοντας ότι η μνήμη δεν σώζεται από τη γραφή, αλλά η γραφή σώζει. Και μεταξύ άλ­ λων και τη μνήμη. «Αφού το έγραψα, σίγουρα το έζησα» είναι το επιμύθιο. Ο Βασιλικός, ως συγγραφέας, ποτέ δεν φοβήθηκε την άδεια σελίδα και με θάρρος ξετύλιξε τη διανοητική του (και όχι μόνο) περιπέτεια, γράφοντας

Κοσμάς I. Χαρπαντίδης

' I Βασίλης Βασιλικός

δ:α φ ιέρ ω μ α

δ 106

ο§

δεκάδες, τόσο ανόμοια στο περιεχό­ μενό τους, βιβλία, που όμως έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς. Τον συγγραφέα-πολίτη του κόσμου, που ψάχνει κι έχει αμολήσει όλες τις κρυ­ φές και φανερές κεραίες του για να ανακαλύψει τη γύρω του πραγματι­ κότητα και να την καταγράψει. Και τη γύρω του πραγματικότητα την ανα­ καλύπτει με όλες τις μεθόδους που του προσφέρει η εποχή του. Πολιτι­ κοποιημένος κι ανοιχτός σε ιδέες, τα­ ξιδεμένος και κοσμογυρισμένος, με γνώσεις ψυχανάλυσης και ιστορίας πολιτισμού, κινηματογραφιστής στο βιογραφικό, αλλά και κοινωνιολόγος, έδρεψε κάθε λογής καρπούς και κι­ νήθηκε με ευχέρεια από τον Ζιντ ώς τον Στέλιο Καςαντςίδη! Κατά τη διάρ­ κεια αυτής της περιπλάνησής του δεν μυθοποίησε τη γραφή και δεν προ­ σηλώθηκε στην αλχημεία της κάθε λέξης, αν και οι σελίδες του συχνά έχουν δεχθεί τη βάσανο της προσο­ χής κι έχουν διορθωθεί πολλές φο­ ρές. Άνισος; Ναι, μπορεί. Πώς εξάλ­ λου να μην είσαι με χειρόγραφα χι­ λιάδων σελίδων (κάποιων ακόμη ανέκδοτων, αλήθεια) κι ένα έργο εκ­ δομένο, που αριθμεί πάνω από 110 τόμους; Πατινάρει στις λέξεις χωρίς ενοχές, μπορεί και με λαστιχένια πέ­ διλα και γράφει για όσα θέλει να πει, αδιαφορώντας ενίοτε για συγγραφι­ κούς καθωσπρεπισμούς. «Από όσα μας συμβαίνουν φτιάχνουμε ιστορίες και τις διηγούμαστε» συμπεραίνει απλά, παρακινούμενος από το ένστι­ κτο της ζωής, που τον βγάζει στον κόσμο (κι αν δεν έζησε στην υφήλιο κι αν δεν όργωσε χώρες) για χάρη

της συναισθηματικής συνεύρεσης, της πολιτικής και κοινωνικής ένω­ σης, όπως θα συμπέραινε κι ο Φρόυντ. Κι όμως, αυτός ο εξωστρεφής συλ­ λέκτης εμπειριών, συχνά, πικρόχολα αμφισβητεί, πριν τους άλλους, τη γραφή του και γίνεται καυστικός με όσα μας παρέδωσε. Αρνητής του εαυτού του, σαν να ανατινάζει στον αέρα όλο το λαμπρό οικοδόμημα της μαμούθ-αφήγησης που μας παρέ­ δωσε, μας δίνει ένα ακόμη μάθημα αποδόμησης της ιερότητας της γρα­ φής, χρήσιμο για νέους, κυρίως όμως για φοβισμένους συγγραφείς, που κάμπτονται από το έργο των άλλων. Για το λόγο αυτό μέγιστα συγγρα­ φικά μαθήματα θεωρώ τα ημερολο­ γιακά του βιβλία, που αποτυπώνουν εν μέρει αυτοβιογραφικές σελίδες, ίσως με ό,τι χώρεσε, γιατί ο Βασιλι­ κός και η ζωή του δεν χωρούν σε με­ τρημένες σελίδες, και είναι το Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέ­ διλα (Λιβάνης, 1999) και Οι γάτες της rue d’Hauteville (Πατάκης, 2010). Και στα δύο βιβλία αυτά παρελαύνει η Καβάλα και η Θάσος. Και ο Βασιλι­ κός δεν τις ξεχνά, όσο κι αν είναι δυο μέρη που αγαπά, αλλά ποτέ δεν τον διευκόλυναν στο γράψιμο. Δύο πό­ λεις κατονομάζει ως πόλεις όπου έγραψε μανιωδώς: το Βερολίνο και τη Ρώμη, δύο πόλεις-νεκροταφεία. Στην Καβάλα επιστρέφει συχνά για να επισκεφθεί το εξοχικό του στη Θάσο και την βρίσκει πια πόλη κατε­ στραμμένη από την αξιοποίηση, να μη συμβαδίζει με την Καβάλα της παιδικής του ηλικίας, την οποία έχει

περιγράφει στα βιβλία του Σιλό, Το καλοκαίρι του Ερωτόκριτου, Λωτο­ φάγοι, ενώ αναφορές περιλαμβάνει και σε άλλα βιβλία του, όπως τον Γλαύκο Θρασάκη και τους Ρεμπέτες. Επειδή ο Βασιλικός αγαπά την Κα­ βάλα και τη Θάσο ασχολήθηκε και με τους συγγραφείς της και μίλησε πρώ­ τος το 1994 για τη λογοτεχνική σχο­ λή της Καβάλας, που μπορεί να αριθ­ μήσει περί τους δεκαοκτώ ή και εί­ κοσι ενεργούς εκπροσώπους και τους οποίους ο συγγραφέας δεν δί­ στασε να κατονομάσει δημόσια. Κά­ ποιους από αυτούς περιέλαβαν στο πρόσφατο βιβλίο τους (Παλίμψηστο Καβάλας), αρνούμενοι ωστόσο τον όρο «σχολή Καβάλας», οι πανεπιστη­ μιακοί Μαίρη Μικέ και Ευριπίδης Γαραντούδης, καταδεικνύοντας ωστό­ σο το εύρος των λογοτεχνικών φω­ νών της ιδιαίτερης πατρίδας του Βα­ σιλικού. Ίσως αν δεν υπήρχε ο Βασίλης Βασι-

Το πτυχίο του Β. Βασιλικού από τις σπουδές κινηματογράφου στην Αμερική (Ν. Υόρκη, ig 6o)

λικός, που πρωτοστάτησε στην ανά­ δειξη πολλών από εμάς, το εύρος των καβαλιώτικων φωνών να ήταν αι­ σθητά μικρότερο και σαφώς πιο συρρικνωμένο από αυτό που υπάρχει σή­ μερα και δημιουργεί εις πείσμα των χαλεπών συνθηκών. Και η συνει­ σφορά του αυτή ήταν πολλαπλή, αφού μέσα από το συγγραφικό του παράδειγμα αποσυμπίεσε την έμ­ πνευση και επιπλέον ενθάρρυνε, με ευγενείς χειρονομίες, την παρουσία μας στο χώρο.

Ο Κοσμάς Χαρπαντίδπς είναι συγγραφέας.

«Ήπειρος Θάσος»* WW Θάσος στο έργο του Βασιλικού Π θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποτελεί τόπο αφετηρίας, προορι­ σμού και άφιξης, με την επισήμανση ότι δεν υφίσταται κατ’ ανάγκην η φυ­ σική διαδοχή και η συνάρθρωση των τριών στοιχείων, εφόσον η λειτουρ­ γία τους δεν συντελείται σταθερά σε ένα πραγματικό και υπαρκτό επί-

πεδο, αλλά και σε ένα νοητικό. Στο βιβλίο του με τίτλο Καθ’οδόν, σε μια ευρηματική και χαριτωμένη οντολογική αφήγηση, αποτυπώνεται το εύ­ ρος της συναισθηματικής επιρροής που ασκεί το νησί επάνω του: «Οταν ο Θεός ήταν μικρό και απονήρευτο παιδάκι κι έπαιζε σαν όλα τα παιδά­ κια με τις λάσπες και τα χώματα, εκεί

Γεσθπμανή Καρατζαφέρη

'Έκφραση του Γ. Χειμώνα

Ί Βασίλης Βασιλικός

δ:α ψ ιέρ ω μ α

s

108

!>

που οι άλλοι φτιάχναν κούφιους φούρνους, που εύκολα γκρεμίζον­ ταν, σκύφτηκε πως θα ’τανε πιο σω­ στό να φτιάξει μια μπάλα από λάσπη που θα ’τανε, δίχως άλλο, πιο γερή απ’τους φούρνους. Είπε και το ’κάμε. Πήρε λάσπη, τη στρογγύλεψε όσο μπορούσε με τα χέρια του κι ύστερα την κύλησε στο άπειρο. Έτσι έγινε η Γη. Όμως την ώρα που προσπαθούσε να την κάνει στρογγυλή, ένα μικρό, ασήμαντο μόριο λάσπης ξεκόλλησε, γλίστρησε απ’ τα χέρια του και βούτηξε στη θάλασσα. Μ’ αυτό τον τρόπο γίνηκε η Θάσος». Η Θάσος ως τόπος αφετηρίας απο­ τελεί τόπο καταγωγής του δικηγόρου πατέρα του, Νικολάου Βασιλικού. Η οικογένεια επισκέπτεται το νησί, λόγω και της κοντινής απόστασης από Καβάλα και Θεσσαλονίκη, όπου κατά καιρούς διέμενε. Η πυκνότητα των επισκέψεων συνδέεται και με την ύπαρξη ιδιοκτησιακών δικαιωμά­ των. Έτσι, δημιουργείται, σταδιακά, ένα πολυσχιδές και πολυποίκιλο πρωτογενές υλικό, απαύγασμα της παραμονής τού συγγραφέα στο νησί, που αξιοποιείται και μεταπλάθεται μυθιστορηματικά. Στις Τρεις γυναί­ κες, φερ’ ειπείν, η ιστορία της Ρούλας, όσον αφορά τον τόπο και τα πρόσωπα, είναι εμπνευσμένη εξολοκλήρου από το νησί, χωρίς να απο­ τελεί τη μοναδική περίπτωση. Στα παλαιότερα έργα του αποτυπώνεται συχνά η οικογενειακή και η προσωπική ζωή, τα «ιδιωτικά» θέ­ ματα, που αναπτύσσονται ανάμεσα σε δύο πόλους, το σπίτι της γιαγιάς στον ορεινό Θεολόγο και το εξοχικό

στο «κτήμα», στον παραθαλάσσιο Ποτό, που αποτελούσε τόπο των θε­ ρινών διακοπών τους. Στη λογοτε­ χνική μεταστοιχείωση του κτήματος σταθμό αποτελεί το Πηγάδι: «Τούτη τη φορά ο κουβάς πάτωσε επιτέλους. Μονάχα που δεν ήταν νερό εκεί. Έριξε μέσα το φως του φακού κι είδε πως ήταν λάσπη, λάσπη πολτός. Πρόσεξε καλύτερα κι είδε χέλια να κολυμπούν μέσα εκεί και άφωνα βα­ τράχια να πηδούν... Είπε στη Μαλάμω να δει κι εκείνη το βυθό, όπου σταγόνα νερού δεν υπήρχε». Ο χώ­ ρος αυτός, ως πυρήνας συναισθημα­ τικών δεσμών και έμπνευσης, περιγράφεται επανειλημμένα από τον Β. Βασιλικό: «Το κτήμα μας είναι περί­ που 100 στρέμματα... Κοιτάζοντας απ’ το νερό την παραλία, βλέπω “βράχια φρουρούς και πεύκα ομπρέ­ λες”. Κοιτάζοντας απ’την παραλία το νερό, βλέπω το Άγιον Όρος, σαν ένα τεράστιο κώνο...» (Γλαύκος Θρασόκης). Το ενδιαφέρον του για τα «δημόσια», χωρίς όμως να επικαλύπτουν τον κύ­ ριο κορμό των ιστοριών του, σχετί­ ζεται με τη σκληρή καθημερινότητα, τη μετανάστευση, την έλλειψη ιατρι­ κής περίθαλψης, τις ανεπαρκείς θα­ λάσσιες συγκοινωνίες και γενικά την ανυπαρξία υποδομών: «Δεν έχω κα­ μιά σχέση μ’ αυτή την τεράστια απουσία των νέων ανθρώπων που μετανάστευσαν σύσσωμοι κι έμεινα εγώ, τουρίστας έπειτα από τόσα χρό­ νια...» (Εκτός των τειχών). Αργό­ τερα, εστιάζει στα πετρέλαια του Πρί­ νου, στην άναρχη οικιστική ανά­ πτυξη, την οικονομική έκρηξη, την

αλλοίωση της φυσιογνωμίας των κα­ τοίκων εξαιτίας του τουρισμού, τα προβλήματα των παραδοσιακών οι­ κισμών, τις προσωπικότητες που ανέδειξε το νησί και διάφορα άλλα θέματα, επιτυγχάνοντας, προϊόντος του χρόνου, τη συμπόρευση ανθρώ­ που και τόπου. Έργο ενδεικτικό αυ­ τής της κατηγορίας θεωρώ πως είναι οι Λωτοφάγοι. Όσο ο συγγραφέας αποστασιοποιεί­ ται από το νησί και δεν «επιστρέφει», η λογοτεχνική μετάπλαση πτυχών του κοινωνικού γίγνεσθαι συρρικνώ­ νεται. Η Θάσος, βέβαια, ως μυθιστο­ ρηματικός χώρος, δεν εξοβελίζεται από το έργο του, αλλά μεταπίπτει στην εσωτερικότητα του συγγρα­ φέα· εμφανίζεται με την προβολή και ανάδυση στοιχείων περισσότερο βιωματικών, που σχετίζονται με τον μικρόκοσμό του και επιφαίνονται με τη μορφή επιλεκτικών μνημονικών παραστάσεων, διυλισμένων στους αποστακτήρες της θύμησης, γιατί οι δεσμοί, πιθανόν, καθίστανται ουσια­ στικότεροι. Στο βιβλίο του Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα γρά­ φει: «Αν θέλω όμως, κάποια στιγμή, στον ταραγμένο βίο μου, να ηρε­ μήσω, κλείνω τα μάτια μου και ονει­ ρεύομαι το παλιό τοπίο: αμυγδαλιές, καϊσιές, αμπέλια και πεύκα, που φτά­ νουν μέχρι τη θάλασσα. Εγώ από απόσταση, κάτω από την προστα­ τευτική στέγη του σπιτιού παρατηρώ το καραβάκι που έρχεται... Δεν ακούγεται η μηχανή... Είναι η ώρα πέντε το απόγευμα. Ο ήλιος δεν τσουρου­ φλίζει, μα η θάλασσα ξύνει τα αση­ μένια λέπια της. Δε φυσά ή φυσά

Ο Βασίλης Βασιλικός σε χορευτική φιγούρα

πολύ λίγο. (Στη Θάσο τα μελτέμια εί­ ναι σπάνια.) Κι έτσι με την εικόνα αυτή γαληνεύω, ηρεμώ». Στην περι­ γραφή αυτή κυρίαρχο στοιχείο είναι το συναίσθημα και όχι η εικόνα, που είναι απλώς ο καμβάς. Στον Γλαύκο Θρασάκη, στις «Συνομιλίες με τον Ανδρέα Κάλβο», «απασφαλίζει» τον λογικό ειρμό αναφερόμενος στην «μετακομιδή των οστών του ίδιου του Θρασάκη... στην ωραία και μόνη Θάσο», κατ’ αναλογία με την αντί­ στοιχη φράση για τον Κάλβο «στην ωραία και μόνη Ζάκυνθο». Το νησί, λοιπόν, δίκην μούσας, τρο­ φοδοτεί δημιουργικά τη σκέψη τού Βασιλικού: «Ένα απ’ τα πιο τονωτικά μου όνειρα είναι να σκέφτομαι το νησί...» (Τροχαλίες). Εν κατακλείδι, οι προβολές της Θάσου στο έργο του Β. Βασιλικού, αποσπασματικές ή μη, συνθέτουν μία εξαιρετικά ενδιαφέ­ ρουσα πλευρά της οπτικής του συγ­ γραφέα και της συγγραφικής σκηνο­ θεσίας, που καθορίζονται, εν προκειμένω, από τη διάρκεια απουσίας ή παρουσίας του στον τόπο, το προεπιλεγμένο στίγμα του αφηγητή ή του ήρωα ενός υπό δημιουργία βι­ βλίου και της «συν τω χρόνω» ψυχοπνευματικής ωρίμασης του δημιουρ­ γού.

Η Γεσθπμανή Καρατζαφέρη είναι φιλόλογος.

δ:α φ ιέρ ω μ α

Το αρχείο

του Βασίλη Βασιλικού

;©»[ Β α σ ίλ η ς Β α σ ιλικ ό ς

Γ. Μ. Πανσελπνά Μ.Σόβολος

ΠΟ g> - 1

Το τετράδιο κανόνων του μαθητή Βασίλη Ν. Βασιλικού, εν έτει 1946. 0 μαθητής Βασιλικός φαίνεται ιδιαίτερα επιμελής-συνάγεται από τις γραφές του, τη φροντισμένη καταγραφή των κανόνων, το γραφικό του χαρακτήρα. Ωστόσο, μία και μόνη σελίδα έχει ορθογραφικά λάθη, με πρώτη (αναπάντεχη) λέξη «συνγραφείς»! Ήταν το προοίμιο μίας διάσημης, πολυγραφότατης πένας...

Νοεμβρίου 2002. Απόγευμα με κρύο. Δύο μπαούλα, έξι βαλίτσες, ένα κιβώτιο... Τα μετρώ. Σύνολο εννιά τεράστια δέματα. Τα δέματα μιας ζωής σε μεταφορά... Ήταν π πρώτπ πράξπ σε αυτό που σήμερα ονομάζεται Αρχείο Βασίλπ Βασιλικού και φιλοξενείται στο Αρ­ χείο Βοβολίνπ. Η δεύτερο, και αυτή που βαθύτατα σπμαδεύει, το άνοιγμα. Ο Βασίλπς Βασιλικός ενώπιον τπς μνήμπς του. Σκυμμένος, σκεφτικός, συγκινπμένος, ανασύρει τα μπλεγμένα κατά­ λοιπα τπς ζωής. Παρακολουθούμε σιωππλοί τις εκφράσεις, το μονόλογό του... Κάπως έτσι γίνεται πάντα όταν έλθεις μπροστά στο παρελθόν σου που νόμιζες ότι το έχεις «κλείσει» μόνο στο μυαλό, στην ψυχή σου και λείπει το απτό, η «εφήμερη» γραπτή απόδειξη. Τα τεκμήρια ξεπηδούν (γράμματα, σημειωματάρια, φωτο­ γραφίες, σχεδιάσματα, βιβλία, παιδι­ κές ζωγραφιές, μαθητικά τετράδια) και μαζί τους ξεπηδούν οι αποτυπώ­ σεις μιας μακράς, ιδιαίτερης διαδρο­ μής: του Βασίλη Βασιλικού. Κι εμείς, τρία χρόνια μετά, το 2005, στα μεγάλα τραπέζια του 2 ου ορό­ φου της οδού Βλαχάβα (όπου στεγά­ ζεται το Αρχείο Βοβολίνπ) με το πο­ λύχρωμο υλικό ανακατεμένο. Τίποτε δεν μπορεί να αξιολογηθεί ως πιο ση­ μαντικό, ως επείγον. .Ένα γράμμα του παππού, στην Καβάλα, που μόλις έχει γυρίσει απ’ το κυνήγι. Ο Μόνος Χατζιδάκις δίπλα σε μια δικογραφία του Πολκ... Σημειώματα-μηνύματα που «προδίδουν» ένα ήρεμο ή ένα πολιτικά φορτισμένο απόγευμα σε

δωμάτιο στην Ιταλία. Ένας Γαβράς μετά τα γυρίσματα. Μια χειρόγραφη νουβέλα... Στην αρχή ο Βασιλικός έχει πει ότι θα έρχεται κάθε Δευτέρα για να συζη­ τάμε. Δεν ξέρει από αρχεία και το δη­ λώνει. Ειδολογικά έχει μπει το υλικό σε αντιόξινους φακέλους, οι οποίοι του παραδίδονται όταν το κασετοφωνάκι είναι ανοικτό και μόνον τότε. «Μία ώρα έχω στη διάθεσή μου γιατί πρέπει να γυρίσω στη Λυκαβηττού, στη Βάσω. Α, κοίτα να δεις, η Gisele Jeanperin. Σοβαρά μιλάς, υπάρχει αυτή η επιστολή; Έχουμε κι άλλες;» Σε 5 μήνες έχει διαβάσει 2.000 επι­ στολές και έχει δώσει δείγματα άριστου τεκμηριωτή της πορείας του, ως ανθρώπου. Του γράφουν προσωπι­ κότητες απ’ όλο σχεδόν τον κόσμο. Θυμάται τους πάντες και τα πάντα, ενώ βγαίνει και ξαναμπαίνει στο πνεύμα της επιστολής με εξαιρετική ταχύτητα. Βγαίνει για να δώσει το πο­ λιτικό, το ιδεολογικό, το κοινωνικό ή το προσωπικό πλαίσιο. Ελάχιστες φορές ζητά τη διακοπή της κατα­ γραφής. Άλλες φορές, διαβάζοντας, κάμπτεται και λυγίζει, κλείνει το φά­ κελο και αποχωρεί ή θέλει να αλλά­ ξουμε ενότητα. Αξιοσημείωτες, σε τέτοιες ειδικά στιγμές, οι αναφορές του στην κόρη του - δεκατριάχρονη τότε- Ευρυ­ δίκη, που μόλις πριν λίγο την έχει αφήσει στο προαύλιο του σχολείου της... Η διαπλοκή τού χθες με το σή­ μερα. Ίσως αυτό να είναι και το πε­ ρισσότερο ενδιαφέρον στην ιστορία της κατάθεσης ενός αρχείου... Μέσα σε τρία χρόνια, οι τρεις εμείς

έχουμε ταξιδέψει από το 1947 έως το ακροατές, θεατές, συζητητές, φίλοι...

2005. Οι συναντήσεις μας έχουν γί­ Η ανάλυση, η αρχειονομική επεξερ­ νει συχνότερες. Αναλύσαμε 15.000 γασία και η μελέτη πλέον των τεκμη­ χειρόγραφα -ακόμη και τα παρά­ ρίων, μια ζωντανή διαδικασία. Γεγο­ πλευρα συγγραφικά σχόλια- και νός που σπάνια στους χώρους που 3.000 φωτογραφίες. Μικρά ενθυμή­υπηρετούμε συμβαίνει: ο πρωταγωνι­ ματα και στοχασμοί παρουσιάζουν στής να είναι επί σκηνής, οι «θεατές» ανάλογο ενδιαφέρον. Το Ζ, όμως, με να τον συναντούν και να συνομιλούν. τα πραγματικά ονόματα, που μας κα­ Πράγματι, ήταν (και είναι) ένα συ­ τέθεσε, είναι από τα πιο πολύτιμα ναρπαστικό ταξίδι ζωής και για μας τεκμήρια ενός διεθνώς καταξιωμένου μία δυνατή αρχειακή (και όχι μόνο) έργου. Οπως και τα γυρίσματα του Ζ, εμπειρία. Αυτή ακριβώς και η δική με μια παρέα σε μπαλκόνι στο νησί μας κατάθεση στον μοναδικό Βασίλη της Θάσου. Προς το τέλος, μας εμπι­ Βασιλικό... στεύεται και το οπτικοακουστικό Η Γεωργία Μ. Πανσεληνά είναι υλικό από το «Άξιον εστί». Συγγρα­ ιστορικός - διευθύντρια του Αρχείου φείς γνωστοί και άγνωστοι στα νιάτα Βοβολίνη. Ο Μιχάλης Σόβολος είναι τους! Η μεταπολεμική λογοτεχνία, η αρχειονόμος, υπεύθυνος Τεκμηρίωσης ιστορία της... του Αρχείου Βασίλη Βασιλικού. Σε όλη αυτήν τη διαδρομή εμείς,

Χαρτοπετσέτα με τα ονόματα και τις υπογραφές των Μ. Λυμπεράκη, Μ. Vitti, K.Tsitseli, Μ. Κουμανταρέα, Γ. Βασιλειάδη, Κ. Ταζεδάκη, Α. Διαμαντόπουλου και Μ. Χατζιδάκι (λείπει η υπογραφή του Μ. Γκάτσου), 3110.1954, με αφορμή το θεατρικό έργο του Β. Βασιλικού για το ΕΙΡ, Ο Απόστολος Παύλος στη φυλακή των Φιλίππων

ιαφ ιερω μα

Αρχείο Βοβολίνη

Υπο-αρχείο Βασίλη Βασιλικού Γ. Μ. Πανσελπνά Μ.Σόβολος

Βαφτίζοντας μαζί με τον Στ. Καζαντζίδη, Θεσσαλονίκη 1979

Κατηγορίες που προέκυψαν κατά την επεξεργασία/ταξινόμηση του υλικού 1. Σπάνια αλληλογραφία εισερχό­ μενη και εξερχόμενη (2.000 επι­ στολές από σημαίνουσες προσω­ πικότητες και από όλον τον κό­ σμο). Ενδεικτικά: Μάριο Βίττι, Ρηνιώ Παπανικόλα, Μάνος Χατζίδάκις, Τάσος Αθανασιάδης, Μαργκερίτ Ντυράς, Μίκης Θεοδωράκης και πολλοί άλλοι...

• Εκδοτικοί οίκοι ευρωπαϊκών χωρών και φυσικά της Ελλάδας • Οικογενειακοί επιστολογράφοι • Στρατιωτική θητεία 2. Εργογραφία Β. Βασιλικού, που διαχωρίστηκε με βάση τα είδη του λόγου. Συγκεκριμένα σε: δο­ κίμια, ποίηση, μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, σενάρια και άλλα. Οι ακραίες χρονολογίες αυ­ τής της κατηγορίας ή αρχειακής σειράς είναι 1947 - σήμερα. Τα χειρόγραφα του Β. Βασιλικού,

τα δακτυλόγραφα, τα τυπογρα­ φικά δοκίμια, τα διορθωμένα φύλλα, αλλά και τα παράπλευρα σχόλια του μεταφραστή ή του ίδιου του συγγραφέα παρουσιά­ ζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Από τα πλέον σημαντικά, το Ζ με τα πραγματικά ονόματα! Αποκόμματα τύπου με αναφορές στο έργο ή τη ζωή του Βασίλη Βα­ σιλικού (ξεπερνούν τα 8.000 τεκ­ μήρια) και, φυσικά, η συλλογή αυτή ενημερώνεται συνεχώς από το Αρχείο Βοβολίνη. Φωτογραφίες του Β. Βασιλικού περίπου 3.000: με πορτρέτα, φω­ τογραφίες από τα παιδικά χρόνια στην Καβάλα, φωτογραφίες από τη ζωή στο νησί της Θάσου, φω­ τογραφίες της οικογένειας του Β.Β., φωτογραφίες από τα γυρί­ σματα του Ζ, όπως επίσης από τη νυχτερινή ζωή της Αθήνας με τα μουσικά στέκια, τους τραγουδι­ στές, τις παρέες, φωτογραφίες από τη ζωή του συγγραφέα στο εξωτερικό, ταξιδιωτικές, φωτο­ γραφίες διαλέξεων, βραβεύσεων κ.ά. Προσωπικά του Βασίλη Βασιλι­ κού: ενθυμήματα, στοχασμοί που δεν δημοσιεύθηκαν ποτέ, η σχο­ λική του ζωή και πολλά άλλα... Οπτικοακουστικά ντοκουμέντα Το αρχείο από τη θητεία του Β. Βασιλικού στην Unesco, που τα­ ξινομείται τώρα... Το πολύτιμο αρχείο του πατέρα του, Νίκου Βασιλικού, με την υπόθεση Πολκ, επιστολές του Γε­ ωργίου Παπανδρέου κ.ά.

Εργοβιογραψία 1934: 18 Νοεμβρίου: Γέννηση στην Καβάλα. Γονείς ο Νικόλαος Βασιλι­ κός, από το Θεολόγο της Θάσου και η Αικατερίνη Ζαφειριού από την Κα­ βάλα.

1939-1940: Λύκειο Καρυωτάκη στην Καβάλα.

1941-1945: Δημοτικό Βαλαγιάννη στη Θεσσαλονίκη, Γαλλική Σχολή Ντε Λασάλ.

1945-1947: Επιστροφή στην Καβάλα (ξανά στο Λύκειο Καρυωτάκη).

1947-1952: Αμερικάνικο Κολέγιο Ανατόλια, Θεσσαλονίκη.

1949: Πρώτη λογοτεχνική εμφάνιση με τη δημοσίευση ποιημάτων στην εφημερίδα Μακεδονία.

1952-1956: Φοιτητής στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ.

1953: Η διήγηση του Ιάσονα, ιδιωτική έκδοση.

1956: Θύματα ειρήνης, Αθήνα.

1957-1959: Στρατιωτική θητεία. ΣΕΑΠ Ηρακλείου, τρίμηνη θητεία σε τάγμα (Αμύνταιο), ΓΕΣ, Σχολή Ξένων Γλωσσών του ΓΕΣ.

1959-1961: ΗΠΑ, Νέα Υόρκη, Δρα­ ματική Σχολή του Yale, Σχολή τηλε­ σκηνοθεσίας της RCA για τηλεόραση (SRT, School of Radio and Televi­ sion).

1961-1967: Επιστροφή στην Ελλάδα μετά το γάμο του με τη Δήμητρα (Μιμή) Ατσιδάκου (Ατσίδη). Εργάζε­ ται περιστασιακά ως σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, βοηθός σκηνοθέτη σε κινηματογραφικές ταινίες, σεναριο­ γράφος, ηθοποιός, κειμενογράφος, δημοσιογράφος και φυσικά συγγρα­ φέας. Με την τελευταία του ιδιότητα καταφέρνει να μπει στον τηλεφωνικό

κατάλογο του ΟΤΕ. Εκδίδονται αυτοτελώς, ιδίοις αναλώμασιν, σε ξεχω­ ριστά τομίδια Το φύλλο, Το πηγάδι και Τ αγγέλιασμα.

1962: Έπαθλο Κώστα Ουράνη (Βρα­ βείο των 12) για την Τριλογία. Έναρ­ ξη συνεργασίας με το περιοδικό Τα­ χυδρόμος.

1963: Συγκεντρωτική έκδοση της Τριλογίας στην Εστία.

1964: Οι φωτογραφίες (Εστία). Η μυθολογία της Αμερικής (Εστία). Μετάφραση της Τριλογίας στα αγγλι­ κά από τον Edmund και τη Mary Kee- Σκι·τσο TOUβ . β . ley (Νέα Υόρκη, Knoph). από τον Γ. Ιωάννου

' jjoo IΒ α σ ίλ η ς Β α σ ιλικ ό ς

δ:α φ ιέρ ω μ α

1966: Εκτός των τειχών (Θεμέλιο), Ζ. Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλή­ ματος (Θεμέλιο).

1967 Φλεβάρης: Εγκαταλείπει την Ελλάδα, αδυνατώντας να ςήσει ως συγγραφέας. Τον πετυχαίνει το πρα­ ξικόπημα στο εξωτερικό, όπου και παρατείνει την παραμονή του, ως αυτοεξόριστος, αναπτύσσοντας έντο­ νη πολιτική δράση. Το Ζ στα γαλλικά (Gallimard). Ιδρύει τον εκδοτικό οίκο 8 V2, όπου τυπώνει κυρίως δικά του βιβλία, αλλά και βιβλία τρίτων: Merill James, Οι χίλιες και η 2η νύχτα και άλλα ποιήματα (μτφ.)

1968: Υποθήκες Παπ[αδόπουλου]Πατ[τακού]. Ανθολόγιο. Έκδοση των εν Παρισίοις Ελλήνων Σπουδαστών. Η Τριλογία στα γαλλικά (Gallimard), το Ζ στα αγγλικά (Νέα Υόρκη, Farrar, Strauss and Giroux).

1969: Μεταφορά του Ζ στον κινη­ ματογράφο σε σκηνοθεσία Κώστα Γαβρά, σενάριο Χόρχε Σεμπρούν και μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Η ταινία γίνεται γρήγορα σύμβολο στον αγώνα κατά της δικτατορίας.

1971: Η δολοκτονία, 20:20, Το μαγνητόφωνο, Ο πλανόδιος πλασιέ, Σε γνωρίζω από την κόψη, Το ψαροτούφεκο, Μετώκησεν εις άγνω­ στον διεύθυνσιν.

1972: Το μαγνητόφωνο 2, Φίτυ-φίφτυ, Καφενείον Εμιγκρέκ, Regis De­ bray, Μαθαίνοντας από τους Τουπαμάρος (μτφ.)

1974 Αύγουστος: Επιστροφή στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Οκτώ­ βριος: Αναχώρηση από την Ελλάδα. Γλαύκος Θρασάκης (Πλειάς), Η κά­ θοδος (Πλειάς), Λούνικ II (Πλειάς),

Μετώκησεν εις άγνωστον διεύθυνσιν (Ερμείας), Ο μονάρχης (Πλειάς), Το ημερολόγιο του Ζ (Κέδρος).

1975: Παρακολουθεί ως ελεύθερος ρεπόρτερ της Ελευθεροτυπίας τις δίκες των χουντικών. Εξακολουθεί να είναι μόνιμα εγκατεστημένος στο εξωτερικό. Γλαύκος Θρασάκης. Η επιστροφή (Πλειάς), Γλαύκος Θρα­ σάκης. Μπερλίνερ Ανσάμπλ (Πλειάς).

1976: Παραμονή ενός χρόνου στην Ελλάδα. Καθημερινή στήλη στην εφημερίδα Τα Νέα. Τέλη του χρόνου εκ νέου αναχώρηση για το εξω­ τερικό. Ο ιατροδικαστής (Ερμής), Τα σιλό (Λαδιάς).

1977: Ανεπίδοτη επιστολή στον Αλέξανδρο Παναγούλη (Καστανιώτης), Το νερό (Ελευθερουδάκης), Μια ιστορία αγάπης (Εστία), Τρο­ χαλίες (Λαδιάς).

1978 Αύγουστος: Θάνατος της Μιμής στη Ρώμη. Τα καμάκια (Κάκτος), Το λιμάνι της αγωνίας (Νέα Σύνορα Λιβάνης).

1978: Διεθνές Βραβείο Meditteraneo.

1978-1981: Νέα Υόρκη, διαλέξεις και περιοδείες σε όλη την Αμερική.

1979: Foco d ’amor (Κάκτος), Το τελευταίο αντίο (Φιλιππότης), Ο τρομερός μήνας Αύγουστος (Φιλιππότης), Τα απόκρυφα του Γλαύκου Θρασάκη (Κάκτος).

1980: Κρατικό Βραβείο για το Τελευταίο αντίο (δεν το αποδέχεται).

1981-1984: Μετά από προσωπική πρόσκληση του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου επιστρέφει από την Αμερική για να αναλάβει ανα­ πληρωτής γενικός διευθυντής, υπεύ­ θυνος προγράμματος, στην τότε ΕΡΤ.

1984: Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας.

1985: Παραίτηση από την ΕΡΤ και εκ νέου αναχώρηση για το εξωτερικό. Το ελικόπτερο.

1987: Γάμος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου. Το σφράτο.

1990-1993: Μέλος του Δ.Σ. των γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains).

1992: Γέννηση της κόρης του Ευ­ ρυδίκης. Κ (Πλειάς).

1993: Λύρα ελληνική (ανθολογία ποίησης), επανέκδοση το 1998.

1994: Επιστροφή στην Ελλάδα. Κατοικεί στη Αθήνα όπου και εκλέγεται πρώτος δημοτικός σύμ­ βουλος του συνδυασμού «Κίνηση Πολιτών».

1994-1998: Διευθύνει και παρου­ σιάζει την εκπομπή βιβλίου «Άξιον εστί» στην ΕΤ3 (1ος κύκλος).

1996-2004: Πρέσβης εκ προσωπικο­ τήτων της Ελλάδος στην UNESCO. Οικογενειακή εγκατάσταση στο Παρίσι. Με δική του εισήγηση καθιε­ ρώνεται ο εορτασμός της Παγκό­ σμιας Ημέρας Ποίησης (2001 και εξής).

1999: Η μνήμη επιστρέφει με λα­ στιχένια πέδιλα. Αυτοβιογραφία (Λιβάνης).

2001: Αρχίζει ο 2ος κύκλος του «Άξιον εστί», της μακροβιότερης εκπομπής για το βιβλίο στην ελλη­ νική τηλεόραση, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

2002: Επίτιμος διδάκτωρ της Φιλο­ σοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών.

2001-2005: Πρόεδρος της Εταιρείας

Επιστολή της Μ. Duras στον Β. Βασιλικό (1968), παραχωρώντας του δωρεάν το διαμέρισμά της στο Παρίσι

Συγγραφέων επί δύο συνεχείς θη­ τείες.

2006: 290 πρόσωπα (Ελληνικά Γράμματα), Τα ποιήματα, συγκε­ ντρωτική έκδοση (Ελληνικά Γράμ­ ματα).

2007: Poste Restante 1967-1974 (Ελληνικά Γράμματα), Τριλογία, ορι­ στική έκδοση (Τόπος) 2008: Γλαύκος Θρασάκης, οριστική έκδοση (Ελληνικά Γράμματα).

2009: Ανάμεσα στα χίλια βιβλία που πρότεινε στους αναγνώστες της η αγγλική εφημερίδα The Guardian («1000 novels everyone must read», 21/1/2009) περιλαμβάνονται δύο μόνο ελληνικά: Ο Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά του Καζαντζάκη και το Ζ του Βασιλικού.

2009: Τρεις γυναίκες (Αγκυρα), Οι γάτες της Rue d’Hauteville - Παρισινό ημερολόγιο (Πατάκης).

2010: Ο Μονάρχης (Μπαρτσουλιάνος), Καςαντζίδης (αναθ. έκδοση, ΚΨΜ), Foco d’amor (Τόπος), Το τε­ λευταίο αντίο (Διόπτρα).

δ:κριτικογραφ ία ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ©ΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ ΧΟΡΗΓΟΣ: CLIP NEWS www.clipnews.gr ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗΣ

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2011 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

___ § 116 g> ^2 ο Μ

Ακριβός Κώστας: Ποιος θυμάται τον Αλφόνς (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9.1.11) Γαλανή Γεωργία: Ο ήλιος δύο κόσμων (X. Δημακοπούλου, Εστία, 15.1.11) Γρηγοριάδης Θεόδωρος: Ο παλαιστής και ο δερβίσης (Δ. Αθηνάκης, Αυγή, 23.1.11) Δούκα Μάρω: Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ (Ε. Χουζούρη, Αυγή, 9.1.11) Θέμελης Νίκος: Η συμφωνία των ονεί­ ρων (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 10.1.11. Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 23.1.11) Καλούτσας Τάσος: Η ωραιότερη μέρα της (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυ­ πία, 22.1.11) Καπώνη Ελένη: Η Τζένη είναι δεδομένη (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 8.1.11) Καραγάτση Μαρίνα: Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι (X. Μεγαλυνός, Ελευθεροτυπία, 15.1.11) Καρυστιάνη Ιωάννα: Τα σακιά (Δ. Ρουμ­ πούλα, Έθνος, 3.1.11, Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 22.1.11, Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 1/11) Κιτσοπούλου Λένα: Μεγάλοι δρόμοι (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 29.1.11) Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία: Στον Παράδεισο θα σε ψάχνω μοναχή (I. Κολοβού, Βραδυνή, 17.1.11) Μαραγκού Νίκη: Γεζούλ (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 22.1.11) Μαυρουδής Ευάγγελος: Επιστροφή στη Σμύρνη -Ένωση και πρόοδος (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 23.1.11) Μιχαλοπούλου Αμάντα: Πώς να κρυ­ φτείς (Β. Χατζηβασιλείου, Το Βήμα, 23.1.11, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 31.1.11) Μουτσόπουλος Χαράλαμπος: Μικρές ιστορίες... μακράς πορείας (Γ. Μανιώτης, Τα Νέα, 29.1.11) Ναούμ Χρηστός: Γιαρντίμ (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 15.1.11) Ξανθούλης Γιάννης: Δεσποινίς Πελαγία (Γ. Μπέκος, Το Βήμα, 23.1.11) Πικρός Πέτρος: Θεοφανώ (Γ. Μπασκόζος, Το Βήμα, 30.1.11) Σκρουμπέλος Θανάσης: Μαύρος Μα-

κεδών (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 29.1.11) Σταθοπούλου Ελεωνόρα: Καλό αίμα, κακό αίμα (Ν. Κόυρμούλης, Αυγή, 18.1.11) Σωτηριάδου Κλαίτη: Μπονζάι (Α. Ζάρας, Διαβάζω, 1/11) Σωτηροπούλου Έρση: Η φάρσα (Α. Κατσαδήμα, Διαβάζω, 1/11) Φάις Μισέλ: Πορφυρά γέλια (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 30.1.11, Γ. Ξενάριος, Δια­ βάζω, 1/ 11) Χωμενίδης Χρηστός: Στη Δευτέρα Πα­ ρουσία ας μας βάλουν απουσία (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 16.1.11)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Γκοϊτισόλο Χουάν: Οικογένεια Καρλ Μαρξ (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 23.1.11, Σ. Νικολάίδου, Τα Νέα, 29.1.11, Α.Βιστωνίτης, Το Βήμα, 30.1.11, Κ. Σχινά, Καθημε­ ρινή, 30.1.11) Γουόλτερς Μινέτ: Η σκιά του χαμαιλέο­ ντα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23.1.11) Ελρόι Τζέημς: Το αίμα δεν σταματάει ποτέ (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 9.1.11, Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 15.1.11, Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 30.1.11) Λόρι Χίου: Μην πας ποτέ στην Καζαμπλάνκα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 9.1.11) Μαϊράλ Πέδρο: Η χρονιά της ερήμου (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 16.1.11) Μάνκελ Χένινγκ: Ένα βήμα πίσω (X. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Μαντανιπάρ Σαχριάρ: Λογοκρίνοντας μια ιρανική ερωτική ιστορία (Α. Σαμο­ θράκη, Διαβάζω, 1/11) Μαρκήσιος Ντε Σαντ: Ζυστίν (Γ. Βαϊλάκης. Ημερήσια, 22.1.11) Ματέρν Ζαν: Τα λουτρά του Κιράλυ (Γ. Μπασκόζος, Διαβάζω, 1/11) Μέλβιλ Χέρμαν: Τρεις απόκληροι (Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 29.1.11) Μονταλμπάν Μανουέλ Βάθκεθ: Τα χα­ ρούμενα αγόρια της Ατζαβάρα (Β. Μπέκας, Ελευθεροτυπία, 29.1.11) Μπάροουζ Ουίλιαμ: Γυμνό γεύμα (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 8.1.11) Οξάνεν Σόφι: Κάθαρση (Ε. Σπαντιδάκη, Διαβάζω, 1/11) Πεσόα Φερνάντο: Οδοιπόρος (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 23.1.11) Ράνκιν Ίαν: Σκοτεινή πλευρά (Θ. Μήνας, Διαβάζω, 1/11) Ρόμπινσον Μέριλιν: Γκίλιαντ, τόπος της μαρτυρίας (Λ. Καλοσπύρος, Διαβάζω, 1/11)

Συλλογικό: Γοτθικές ιστορίες (Ε. Γκίκα, Έθνος, 30.1.11) Φουέντες Κάρλος: Η ήσυχη συνείδηση (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 9.1.11, Γ. Νέδας, Διαβάζω, 1/11) Χουάσκο Μάρεκ: Εκείνοι που πυρπόλη­ σαν το ρύζι (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 4.1.11, Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 9.1.11) Bierce Ambrose: Λέσχη γονεοκτόνων (Γ. Μπέκος, Το Βήμα, 30.1.11) Caiman Neil: Οι γιοι της αράχνης (Μ. Πανώριος, Ελευθεροτυπία, 29.1.11) Coe Jonathan: Ο ιδιωτικός βίος του ΜάξουελΣιμ (Δ. Ρουμπούλα, Εθνος, 24.1.11) Guntekin Resat Nuri: Κισμέτ (Δ. Καραμολέγκου, Διαβάζω, 1/11) McCann Colum: Κι άσε τον κόσμο τον μεγάλο να γυρίζει (Λ. Πανταλέων, Ελευ­ θεροτυπία, 22.1.11) Orwell George: Ο/ άθλιοι του Παρισιού και του Λονδίνου (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 9.1.11, Σ. Νικολάίδου, Τα Νέα, 15.1.11, Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 16.1.11) Roth Joseph: Δεξιά κι αριστερά (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 16.1.11) Simenon Georges: Λίμπερτυ μπαρ (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 23.1.11) White Edmund: Hotel de dream (K. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Wroblewski David: Η ιστορία του Έντγκαρ Σωτέλ (Γ. Μπέκος, Το Βήμα 9.1.11)

ΠΟΙΗΣΗ Βαγενάς Νάσος: Στη νήσο των Μακάρων (Κ. Κεφαλέα, Καθημερινή, 18.1.11) Βέλτσος Γιώργος: Ανάποδα οδεύει ο δολοφόνος (Γ. Χαντζής, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Ζηλάκος Βασίλης: Η κούπα του τσαγιού (Γ. Στάμος, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Κοντός Γιάννης: Η στάθμη του σώματος (Ε. Χουζούρη, Καθημερινή, 18.1.11) Λιοντάκης Χριστόφορος: Στο τέρμα της πλάνης (Κ. Παπαγεωρνίου, Ελευθερο­ τυπία, 8.1.11) Μαρκόπουλος Γιώργος: Κρυφός κυνη­ γός (Γ. Κοντός, Ελευθεροτυπία, 29.1.11) Πατσέκο Χοσέ Εμίλιο: Εσχάτη προδοσία (Ν. Σιώτης, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Τακόπουλος Πάρις: Τα ποιητικά 20101950 (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 29.1.11) Χιόνης Αργύρης: Ό,τι περιγράφω με περιγράφει (Γ. Κουβαράς, Αυγή, 16.1.11)

ΔΟΚΙΜΙΑ Καραγιώργης Βάσος: Για τον ελληνισμό και τον πολιτισμό (Α. Δεληβορριάς, Κα­ θημερινή, 23.1.11) Μπέρχαρντ Τόμας: Τα βραβεία μου (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 16.1.11, Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 16.1.11) Ρικέρ Πωλ: Αγάπη και δικαιοσύνη (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Badiou Alain: Μικρό φορητό πάνθεον (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Taleb Nassim Nicholas: Ο μαύρος κύ­ κνος (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 23.1.11)

ΙΣΤΟΡΙΑ Αναστασιάδης Γιώργος: Το παλίμψηστο του αίματος (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 30.1.11) Γούναρης Βασίλης: Το Μακεδονικό ζή­ τημα από τον 79° έως τον 21° αιώνα (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 1/11) Καραμπελιάς Γιώργος: Κοραής και Γοηγόριος F (Δ. Μουσμούτης, Ελευθερο­ τυπία, 15.1.11) Λεονταρίτης Γιώργος: Βασιλεύς και Γεώργιος Παπαδόπουλος (X. Δημακοπούλου, Εστία, 15.1.11) Πάουντ Εζρα: Η Αμερική και οι αιτίες του Β' παγκοσμίου πολέμου (Θ. Φωσκαρίνης, Ελευθεροτυπία, 15.1.11) Πισιμίσης Βασίλης: Βούρλα - Τρούμπα (Β. Μπέκας, Ελευθεροτυπία, 15.1.11) Στεφανίδης I. - Γούναρης Β. - Καλύβας Σ. (επιμ.): Ανορθόδοξοι πόλεμοι (Γ. Αν­ τωνίου, Καθημερινή, 25.1.11) Χάου Σάμουελ Γκρίντλεϊ: Κρήτες πρό­ σφυγες και οι Αμερικανοί ευεργέτες τους (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 1/11) Bessel Richard: Γερμανία 1945 (Σ. Δορδανάς, Αυγή, 11.1.11) Ellis S. G. - Halfdanarson G. - Isaacs A. K. (επιμ.): Πολίτες στην Ευρώπη (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 1/11) Hobsbawm Eric: Ληστές (Δ. Δουλγερίδης. Τα Νέα, 29.1.11, Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 1/11) Richter Heinz: Η Εθνική Αντίσταση και οι συνέπειές της (Φ. Οικονομίδης, Ελευθε­ ροτυπία, 8.1.11) Van Greveld Martin: Πόλεμος. Από τη μάχη του Μάρνη έως το Ιράκ (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 15.1.11)

Αβδούλος Σταύρος: Νίκος Ζαχαριάδης, μύθος και πραγματικότητα (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Καρώνη Τούλα: Ζορζ Μπρααένς (Σ. Αραβανής, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Κλιφ Τόνυ: 1879-1917 Προς τον Οκτώβρη, Τρότσκι (Φ. Οικονομίδης, Ελευθε­ ροτυπία, 8.1.11) Κορδοπάτης Δημοσθένης: Τζόναθαν Σουίφτ (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 29.1.11)

Λέβινσον Ρίχαρντ: Σερ Μπαζίλ Ζαχάροφ (Γ. Μπασκόζος, Το Βήμα, 9.1.11) Μπουσαρντώ Υγκέτ: Σιμόν ντε Μποβουάρ (Λ. Κουζέλη, Το Βήμα, 23.1.11) Σακκάς Δημήτρης: Κωνσταντίνος Κα­ ραμανλής, το κράτος του της περιόδου 1955-1963 (Β. Κρεμμυδάς, Αυγή, 30.1.11) Σοπ Κλωντ: Η έπαυλις «Μόντε-Χρίστο» (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 23.1.11) Σπαθάρης Σωτήρης: Απόψε τρέξατε (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 8.1.11) Τοντ Ολιβιέ: Αλμπέρ Καμύ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16.1.11) Ackroyd Peter: Πόε, μια σύντομη ζωή (Τ. Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 29.1.11) Ackroyd Peter: Σαίξπηρ, η βιογραφία (I. Κολοβού, Βραδυνή, 31.1.11)

ΜΕΛΕΤΕΣ Αλισανδράτος Γιώργος: Μανόλης Τριανταφυλλίδης, σελίδες από τη ζωή και το έργο του (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 16.1.11, Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 30.1.11) Ανδρειωμένος Γιώργος: Η πνευματική ζωή υπό επιτήρηση, Το παράδειγμα του περιοδικού «Το Νέον Κράτος» (X. Δημακοπούλου, Εστία, 22.1.11) Ρηγοπούλου Πέπη - Ανδρεάδης Πάγ­ κος: Ζητήματα ιστορίας του πολιτισμού (I. Σούσης, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Σκαρτσής Σωκράτης (επιμ.): Μια σύγ­ χρονη ματιά στην ποιητική μας παρά­ δοση (Α. Ζήρας, Αυγή, 9.1.11) Σουλιώτης Γιάννης: Ο Άγιος Σεβαστια­ νός γυμνός σ’Ανατολή και Δύση (Φ. Θα­ λασσινός, Ελευθεροτυπία, 15.1.11) Συλλογικό: Νίκος Εγγονόπουλος, ο ζω­ γράφος, ο ποιητής (Φ. Θαλασσινός, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Συλλογικό: Οι δεσποινίδες της Αβινιόν του Pablo Picasso εκατό χρόνια μετά (Γ. Στάμος, Ελευθεροτυπία, 29.1.11) Τσιμπιρίδου Φωτεινή: Μειονοτικές και μεταναστευτικές εμπειρίες (Γ. Ασδρα­ χάς, Εξπρές, 30.1.11) Χαραλαμπίδης Κυριάκος: Ολισθηρός ιστός (Σ. Γουνελάς, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Clayer Nathalie: Ο/ απαρχές του αλβα­ νικού εθνικισμού (Δ. Μουσμούτης, Ιστο­ ρία, 1/ 11) Gregory Justina (επ.): Όψεις και θέματα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας (X. Δημακοπούλου, Εστία, 29.1.11)

ΜΑΡΤΥΡΙΑ Δημητρούκα Αγαθή: Πουλάμε τη ζωή χρεώνουμε τον θάνατο (Μ. θεοδοσο­ πούλου, Ελευθεροτυπία, 8.1.11, Φ. Φιλίπ­ που, Διαβάζω, 1/11) Θεοχάρης Γιώργος: Δίστομο 10 Ιουνίου 1944 (X. Δημακοπούλου, Εστία, 29.1.11) Μακριδάκης Γιάννης: Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι (Δ. Μανιάτης, Τα Νέα, 4.1.11)

Amery Jean: Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωσή (Ο. Βαρών-Βασάρ, Το Βήμα, 23.1.11)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Καστοριάδης Κορνήλιος: Φιλοσοφία και επιστήμη (Γ. Σιακαντάρης, Καθημερινή, 23.1.11) Λενουάρ Φρεντερίκ: Ο Χριστός φιλό­ σοφος (Λ. Κουζέλη, Το Βήμα, 9.1.11, Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 30.1.11) Diels Herman - Kranz Walther: Οι προσωκρατικοί (X. Δημακοπούλου, Εστία, 22.1.11) Leiter Brian: Νίτσε και ηθική, ένας οδη­ γός ανάγνωσης (Μ. Τοπάλη, Καθημε­ ρινή, 16.1.11) Todorov Tzretan: Ο φόβος των βαρβά­ ρων (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, 22.1.11)

ΠΟΛΓΠΚΗ Παπασαραντόπουλος Πέτρος: Πολιτικό τραβέρσο στην ύστερη Μεταπολίτευση (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 1/11) Ρόμπιν Κόρεϊ: Φόβος (Π.-Ι. Στανγκανέλλης, Αυγή, 23.1.11) Τσουκαλάς Κωνσταντίνος: Η επινόηση της ετερότητας (Η. Νικολακόπουλος, Τα Νέα, 15.1.11) Φιλιππής Δημήτρης: Προφασισμός, εκφασιαμός, ψευδοφασισμός (Δ. Μου­ σμούτης, Ελευθεροτυπίαλθλλλ) Eley Geoff: Σφυρηλατώντας τη δημο­ κρατία (Δ. Σωτηρόπουλος, Το Βήμα, 30.1.11) Taguieff Andre: Θεωρίες συνομωσίας (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 1/11)

ΑΡΧΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Όμηρος (μετ Δ. Μαρωνίτης): Ιλιάς Ρα­ ψωδίες Ν-Ω (Θ. Παπαγγελής, Τα Νέα, 15.1.11)

Γουίλσον Τζόναθαν: Αντιστρέφοντας την πυραμίδα (Λ. Σκουζάκης, Ελευθε­ ροτυπία, 8.1.11) Μπλιάτκας Κώστας: Λυπάμαι, χάσατε (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Νιτσιάκος Βασίλης: Στο σύνορο (X. Βείκου, Αυγή, 25.1.11) Συλλογικό: Ομαδική βία και άλλες πτυ­ χές της βίας στον αθλητισμό (Λ. Σκου­ ζάκης, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Bonnet Jacques: Βιβλιοθήκες γεμάτες φαντάσματα (Σ. Σακελλίων, Αυγή, 16.1.11)

ΠΑΙΔΙΚΟ ■ΕΦΗΒΙΚΟ Δαρλάση Αγγελική: Το δέντρο που είχε φτερά (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.1.11)

Κενένγκ Βιβιάν: Η ζωή των παιδιών στην αρχαία Ελλάδα (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Κρεμμυδάς Βασίλης: Ώρα καλή στην πρύμη σου κι αέρας στα πανιά σου (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 30.1.11) Κρητικού Μαρία: Νανουρίσματα (Ε. Σα­ ραντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Μπίνιου Αθηνά: Στο πανηγύρι των που­ λιών (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Νασρεντίν Χότζας: Ιστορίες και χωρατά από τη Μικρά Ασία και τον ελλαδικό χώρο (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 22.1.11) Τουαίν Μαρκ: Οι περιπέτειες του Τομ Σόγερ (Γ. Βα'ίλάκης, Ημερήσια, 15.1.11)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Θεοδωρόπουλος Τ. - Μανδραβέλης Π. Μάρκαρης Π. - Παπαβασιλείου Β.: Υπό το μηδέν (Δ. Μανιάτης, Τα Νέα, 11.1.11) Καζάκος Πόνος: Από τον ατελή εκσυγ­ χρονισμό στην κρίση (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 1/11) Κλάιν Ναόμι: Το δόγμα του σοκ (Κ. Καρπόζηλος, Τα Νέα, 22.1.11) Λαπαβίτσας Κ. κ.α.: Η Ευρωζώνη ανά­ μεσα στη λιτότητα και την αθέτηση πλη­ ρωμών (Γ. Νέδας, Διαβάζω, 1/11) Brown Gordon: Πέρα από το κραχ (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 29.1.11)

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Αυδής Μιχάλης: Το σινεμά του Τζιμ Τζάρμους (Α. Δημοπούλου, Ελευθερο­ τυπία, 22.1.11) Κούτρας Πάνος - Ευαγγελίδης Πανα­ γιώτης: Στρέλλα (Γ. Ζουμπουλάκης, Το Βήμα, 23.1.11) Σολδάτος Γιάννης: Η ιστορία του γυ­ μνού στον κινηματογράφο (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 22.1.11)

___ β Π8

ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Σταυρακάκης Μανόλης: Αμπελογραφία (Σ· Κουράκου, Καθημερινή, 23.1.11)

=*? ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ° ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Ξεφτέρη Ειρήνη: Συμβουλευτική για γυ­ ναίκες (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 22.1.11)

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Τόμας Ντύλαν: Ερωτικές επιστολές (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 16.1.11)

Χάμπερμας Γιούργκεν - Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ: Η διαλεκτική της εκκοσμίκευσης (Μ. Τσεβρένη, Καθημερινή, 23.1.11)

ΘΕΑΤΡΟ Βέλτσος Γιώργος: Θάλαμος (Β. Καλα­ μαράς, Ελευθεροτυπία, 8.1.11) Καγγελάρη Δηώ (επιμ.): Κάρολος Κουν (Λ. Αρκουμανέα, Το Βήμα, 16.1.11) Σειραγάκης Μανώλης: Το ελαφρό μου­ σικό θέατρο στη μεσοηολεμική Αθήνα (Γ. Σβώλος, Ελευθεροτυπία, 15.1.11)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΠΑΙΔΕΙΑ Κουρμπέτης Βασίλης - Χατζοπούλου Μαριάννα: Μπορώ και με τα μάτια μου (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 30.1.11)

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2011 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Βαλτινός Θανάσης: Κρασί και νύμφες (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) Βαλτινός Θανάσης: Ο τελευταίος Βαρλάμης (Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 02/11) Γρηγοριάδης Θεόδωρος: Ο παλαιστής και ο δερβίσης (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία,12.2.11) Δάμτσας Σπύρος: Σεβνταλίνκα (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 21.2.11) Δούκα Μάρω: Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ (Α. Πετρουλάκης, Καθημερινή, 1.2.11) Ευσταθιάδης Γιάννης: Καθρέφτης (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 27.2.11, Δ. Καραμολέγκου, Διαβάζω, 02/11) Κακλαμανάκη Ρούλα: Το ευάλωτο σώμα της Δικαιοσύνης (Ε. Χουζούρη, Καθη­ μερινή, 15.2.11) Κακουλίδης Γιάννης: Περί αλητείας (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 13.2.11) Καλούτσας Τάσος: Η ωραιότερη μέρα της (Μ. Καραγιάννης, Αυγή, 13.2.11) Καραβά Κανή:Ένσς αιώνας... μια στιγμή (Ε. Γκίκα, Έθνος, 6.2.11) Κουμανταρέας Μένης: Ξεχασμένη φρουρά (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 19.2.11, Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 19.2.11) Κρητιώτης Σταύρος - Ελευθερίου Ει­ ρήνη: Εικονικές αντιγραφές (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 27.2.11) Κυριακίδης Αχιλλέας: Κωμωδία (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 20.2.11) Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία: Υγρό φεγγαρόφωτο (Κ. Μπούρας, Ελευθε­ ροτυπία, 19.2.11) Μακριδάκης Γιάννης: Λαγού μαλλί (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 13.2.11) Μαραγκού Νίκη: Γεζούλ (Μ. Θεοδοσο­ πούλου, Ελευθεροτυπία, 5.2.11, Α. Σαμο­ θράκη, Διαβάζω, 02/11)

Μπουρναζάκης Κώστας (επιλ. παρουσ. επιμ.): Ανθολογία από το έργο του Παν­ τελή Πρεβελάκη (Π. Μαστροδημήτρης, Καθημερινή, 6.2.11) Ξανθούλης Γιάννης: Δεσποινίς Πελαγία (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 6.2.11, Ε. Γκίκα, Έθνος, 20.2.11) Οικονόμου Ντίνος: Το σπασμένο τα­ κούνι (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) Πανώριος Μάκης: Η σιωπή στο τέλος του δρόμου (Λ. Πανταλέων, Ελευθερο­ τυπία, 19.2.11, Α. Σαμοθράκη, Διαβάζω, 02/11) Παπαδημητρίου Αλεξάνδρα: Αλεξάν­ δρεια - Αθήνα (Κ. Μπούρας, Ελευθερο­ τυπία, 12.2.11) Σκληβανιώτης Γιάννης: Jazz (Σ. Αραβανής, Ελευθεροτυπία, 12.2.11) Σούμπερτ Μαρία: Η συμμορία της Τήλος (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 8.2.11) Στασινοπούλου Μαρία: Κυρία, με θυμά­ στε (X. Παπαγεωργίου, Διαβάζω, 02/11) Συλλογικό: Έρως 13 (Μ. Αποστόλου, Διαβάζω, 02/11) Τρουλλινού Νίκη: Ένα μολύβι στο κομο­ δίνο (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 13.2.11) Χατζημωυσιάδης Παναγιώτης: Αστοχία υλικού (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 12.2.11) Χειμωνάς Θανάσης: Δεν την αγαπάω πια (Β. Χατζηβασιλείου, Βήμα, 20.2.11) Χωμενίδης Χρήστος: Στη Δευτέρα Πα­ ρουσία ας μας βάλουν απουσία (Β. Χατζηβασιλείου, Βήμα, 6.2.11)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Γκόρκι Μαξίμ: Στα ξένα χέρια (Γ. Ασ­ δραχάς, Εξπρές, 6.2.11) Γκόρντιμερ Ναντίν: Ο συντηρητής (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 27.2.11) Γκρένβιλ Κέιτ: Ο ανθυπολοχαγός (Γ. Μπέκος, Βήμα, 20.2.11) Γουέλς Όρσον: Mr. Arkadin (Τ. Γουδέλης, Αυγή, 20.2.11) Γουόλτερς Μινέτ: Η σκιά του χαμαιλέ­ οντα (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) Καμιλλέρι Αντρέα: Το ματωμένο χω­ ράφι (Φ. Φιλίππου, Βήμα, 27.2.11) Κάρβερ Ρέιμοντ: Αρχάριοι (Ν. Μακρή, Καθημερινή, 20.2.11) Κιρεμιτσί Τουνά: Τρεις άνθρωποι στο δρόμο (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 6.2.11) Λιόσα Μάριο Βάργκας: Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες (Κ. Σχινά, Καθημε­ ρινή, 20.2.11) ΜακΓιούαν Ίαν: Solar (Ε. Γκίκα, Έθνος, 27.2.11) Μαρκήσιος Ντε Σαντ: Ζυστίν (Α. Γούναρης, Ελευθεροτυπία, 5.2.11) Μαχφούζ Ναγκίμπ: Ενώπιον του θρό­ νου (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 6.2.11)

Μονρό Άλις: Πάρα πολλή ευτυχία (Ν. ΠΟΙΗΣΗ Λουκέρης Κ. - Πετράκη Κ. (επιμ.): Οι Μακρή, Καθημερινή, 6.2.11) δρόμοι των Ελλήνων (Θ. Βασιλείου, Κα­ Αθανασιάδου Αντιόπη - Γαβρίλη Αγ­ Μουρακάμι Χαρούκι: Νότια των συνό­ γέλα - Καλλέργη Λένα - Κοντογιώργης θημερινή, 20.2.11) ρων, δυτικά του ήλιου (Δ. Ρουμπούλα, Ματθαίος - Λειβαδίτη Ιουλία - Μηλιά Μοσχόπουλος Γεώργιος: Ιστορία της Έθνος, 28.2.11) Πέννυ - Μητσόλίδου Αγγελική: Ομάδα Κεφαλονιάς 1797-1940 (Θ. Πυλαρινός, Μπλίξεν Κάρεν: Πέρα από την Αφρική από ποίηση (Ν. Σιώτης, Ελευθεροτυπία, Καθημερινή, 13.2.11) (Γ. Μπέκος, Βήμα, 27.2.11) 5.2.11) Μπαλτάς Χαράλαμπος: Ιστορικές στιγ­ Ντομίνγκες Κάρλος Μαρία: Η τυφλή Βαγενάς Νόσος: Στη νήσο των Μακά- μές του ελληνισμού (Δ. Μουσμούτης, ακτή (Ε. Γκίκα, Έθνος, 13.2.11) ρων (Σ. Γουνελάς, Ελευθεροτυπία, Ιστορία, 02/11) Παππά Έλλη: Μαρτυρίες μιας διαδρομής Οκέρ Τζελίλ: Έγκλημα στο Χρηματιστή­ 19.2.11) ριο (Δ. Μανιάτης, Νέα, 15.2.11) Βαής Θόδωρος: Μικρού μήκους (Ζ. Σα­ (Κ. Καρακώτιας, Καθημερινή, 27.2.11) Περράκης Στέλιος: Φαντάσματα του Ουάιλντ Όσκαρ: Ο ψαράς και η ψυχή μαρά, Ελευθεροτυπία, 5.2.11) του - Ο νεαρός βασιλιάς (Κ. ΜατσούΕυαντινός Νικόλας: Μικρές αγγελίες Εμφυλίου (Φ. Θαλασσινός, Ελευθερο­ κας, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) και ειδήσεις (Θ. Τσαλαπάτης, Εποχή, τυπία, 19.2.11, Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 02/11) Πέρλμαν Έλιοτ: Μυστήριο σε επτά πρά­ 13.2.11) ξεις (Ν. Κοκκινάκη, Ελευθεροτυπία, 12.2.11) Ζέρβας Αντώνης: Μερικά μερικά (Ε. Στρ. Μακρυγιάννης Ιωάννης: Απομνη­ μονεύματα (Τ. Καγιαλής, Νέα, 19.2.11) Σινουέ Ζιλμπέρ: Ερεβάν (Γ. Μπέκος, Σταγκουράκη, Καθημερινή, 13.2.11) Βήμα, 6.2.11) Κοτίνη Θεώνη: Θεός ή αγάπη (Γ. Βέης, Τσιρώνης Θεοδόσης: Εκκλησία πολιτευομένη (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τολστόι Λέων: Άννα Καρένινα (Λ. Τσι- Αυγή, 13.2.11) Τύπος, 26.2.11) ριμώκου, Νέα, 12.2.11, Τ. Δημητρούλια, Λιοντάκης Χριστόφορος: Στο τέρμα της Χατζηβασιλείου Ευάνθης: Ελληνικός φι­ Καθημερινή, 13.2.11, Δ. Ρουμπούλα, πλάνης (Α. Ζήρας, Διαβάζω, 02/11) λελευθερισμός (Θ. Διαμαντόπουλος, Έθνος, 14.2.11) Πάουντ Έζρα: Χίου Σέλγουιν Μώμπερλυ Καθημερινή, 27.2.11, Δ. Μουσμούτης, Φράνζεν Τζόναθαν: Ελευθερία (Σ. Πα(Γ. Δούκας, Διαβάζω, 02/11) Ιστορία, 02/11) πασπύρου, Ελευθεροτυπία, 27.2.11) Ρίλκε Ράινερ Μαρία: Ανεκπλήρωτος Χιλ Τζόναθαν: Η ιστορία του χριστιανισμού Χαρμς Δανιήλ: Γαλάζιο τετράδιο (Γ. Ασ- έρωτας (Γ. Νέδας, Διαβάζω, 02/11) (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 02/11) δραχάς, Εξπρές, 20.2.11) Σκαρίμπας Γιάννης: Άπαντες στίχοι (Ν. Χουάσκο Μάρεκ: Εκείνοι που πυρπόλη­ Τριανταφυλλόπουλος, Καθημερινή, 1.2.11) Hobsbawm Eric: Ληστές (Δ. Παπανικολόπουλος, Αυγή, 13.2.11) σαν το ρύζι (Κ. Ματσούκας, Ελευθερο­ Σκούτας Νίκος: Ξι (Γ. Δούκας, Διαβάζω, Rayfild Donald: Οι δήμιοι του Στάλιν (.Κ. τυπία, 19.2.11) 02/11) Apollinaire Guillaume: Ο περιπατητής Τρακάκη Κατερίνα: Ζωή σε ηλεκτρομα- Μελισσόπουλος, Βραδυνή, 27.2.11, Α. Βι­ στωνίτης, Βήμα, 27.2.11) των δύο όχθεων (Λ. Κουζέλη, Βήμα, γνητικά πεδία (Γ. Ψάλτης, Ελευθεροτυ­ Runciman Steven: Η μεγάλη Εκκλησία εν 13.2.11) πία, 12.2.11) Attia Maurice: Παρίσι μπλουζ (Λ. Τσιρι- Χιόνης Αρνύρης: Ο, τι περιγράφω με αιχμαλωσία (X. Δημακοπούλου, Εστία, 12.2.11) μώκου, Νέα, 26.2.11) περιγράφει (Κ. Παπανεωργίου, Ελευ­ Van Greveld Martin: Πόλεμος. Από τη Bataille Georges: Το γαλάζιο του ουρα­ θεροτυπία, 12.2.11) μάχη του Μάρνη έως το Ιράκ (Δ. Μου­ νού (Δ. Καββαθάς, Βήμα, 13.2.11) Χουβαρδάς Ιγνάτης: Θερινό τετράδιο σμούτης, Ελευθεροτυπία, 12.2.11, Δ. Μο­ Burgess Anthony: Το κουρδιστό πορτο­ (Θ. Μαρκόπουλος, Αυγή, 27.2.11) υσμούτης, Ιστορία, 02/11) κάλι (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 20.2.11) Χρόνης Βαγγέλης: Ένα χωνάκι θλίψη Chandler Raymond: Νουάρ ιστορίες (Φ. (Θ. Νιάρχος, Ελευθεροτυπία, 5.2.11) Φιλίππου, Βήμα, 13.2.11, X. Σπυροπούλου. Ελευθεροτυπία, 26.2.11) ΔΟΚΙΜΙΑ Colet: Cheri - Η γάτα (I. Κολοβού, Βρα- Βαλερύ Πωλ: Το πρόβλημα των μου­ Βενιέρης Μάνος: Η μεγάλη θυσία - Πα­ δυνή, 14.2.11) σείων (Π. Παπαδόπουλος, Αυγή, 13.2.11) τριάρχης Γρηγόριος Ε' (Μ. Αποστόλου, De Quincey Thomas: Η μάσκα (Γ. Μπέ­ Μπέρχαρντ Τόμας: Τα βραβεία μου (Σ. Διαβάζω, 02/11) κος, Βήμα, 13.2.11) Λέβινσον Ρίχαρντ: Σερ Μπαζίλ ΖαχάΓιανναράς, Καθημερινή, 19.2.11) Hunt Howard: Ο αμερικανός κατάσκο­ Παναγιώτου Κώστας: Στυφοί λεμοναν­ ροφ (Τ. Γουδέλης, Αυγή, 20.2.11) πος (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 13.2.11, Μ. Τσεθοί (Τ. Σγουροπούλου, Βραδυνή, 14.2.11) Μπουσαρντώ Υγκέτ: Σιμόν ντε Μπολέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 26.2.11) βουάρ (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 19.2.11) Παπαδόπουλος Παναγιώτης: Το μου­ Levy Marc: Όσα δεν είπαμε ποτέ (Μ. σείο και οι χώροι τού εν δυνάμει (Λ. Κα- Χρονοπούλου-Πανταζή Χρύσα: Ρόζα Τσελέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 19.2.11) ζαντζάκη, Αυγή, 13.2.11) Ιμβριώτη (Μ. Πιμπλής, Νέα, 26.2.11) Lindgvist John: Άσε το κακό να μπει (Μ. Bataille Georges: Το καταραμένο από­ Ackroyd Peter: Πόε, μια σύντομη ζωή Πανώριος, Καθημερινή, 8.2.11) (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 6.2.11, Θ. θεμα (Δ. Καββαθάς, Βήμα, 13.2.11) Marsotto Aurora: Σχολή χορού (Μ. Τσε­ Mattel Jean Francois: Η εσωτερική βαρ­ Μήνας, Διαβάζω, 02/11) λέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 12.2.11) βαρότητα (Σ. Γουνελάς, Ελευθεροτυπία, Ackroyd Peter: Σαίξπηρ, η βιογραφία (X. Δημακοπούλου, Εστία, 5.2.11, Γ. ΣτάOrwell George: Οι άθλιοι του Παρισιού 19.2.11) μος, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) και του Λονδίνου (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 22.2.11) Rennison Nick: ΣέρλοκΧολμς (Γ. ΒαϊλάΙΣΤΟΡΙΑ κης, Ημερήσια, 12.2.11, Φ. Φιλίππου, Δια­ Salinger Jerome David: Εννέα ιστορίες Βόγλης Πολυμέρης: Η ελληνική κοινω­ βάζω, 02/ 11) (Σ. Νικολάίδου, Νέα, 19.2.11) νία στην Κατοχή 1941-1944 (Κ. ΚαρπόZinn Howard: Αυτοβιογραφία (Γ. ΜπαSedaris David: Σκίουρος και βερβερίζηλος, Νέα, 5.2.11, Σ. Κακουριώτης, σκόζος, Βήμα, 6.2.11) τσα (Λ. Κουζέλη, Βήμα, 13.2.11) Διαβάζω, 02/11) Shapiro Dani: Το κορίτσι με τη σαύρα (Μ. Καράβας Σπύρος: Μακάριοι οι κατέΤσελέντη, Κόσμος του Επενδυτή, 5.2.11) χοντες την γην (Α. Λυμπεράτος, Νέα, ΜΕΛΕΤΕΣ Yeldham Peter: Μακρινή ακτή (Δ. Κα- 12.2.11, Ζ. Σαλίμπα, Αυγή, 27.2.11, Α. Λυμ­ Γεωργοπούλου Ξένια: Ζητήματα φύλου ραμολέγκου, Διαβάζω, 02/11) περάτος, Εποχή, 27.2.11) στο θέατρο του Σαίξπηρ και της Ανα-

γέννησης (Γ. Στάμος, Ελευθεροτυπία, 19.2.11) Δούκα-Καμπίτογλου Αικατερίνη: Ανδρό-γυνες αναγνώσεις (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 5.2.11) Ζήρας Αλέξης: Όψεις της κυπριακής πεζογραφίας 1900-2000 (Ε. Φιλοκύπρου, Αυγή, 6.2.11) Ζωγραφίδης Γ. - Κοτζιά Π. - Μπάλλα X. (επιμ.): Θάνατοι φιλοσόφων στην αρ­ χαιότητα (Δ. Ιακώβ, Καθημερινή, 8.2.11) Παπακώστας Γιάννης: Διά τον σύνδε­ σμον του απανταχού Ελληνισμού (X. Δημακοπούλου, Εστία, 5.2.11) Σπυροπούλου Αλίκη: Μορφές κατοίκη­ σης στην Αθήνα κατά τα τέλη του 19ου αιώνα (Μ. Μοίρα, Αυγή, 6.2.11) Τσίχλης Βασίλειος: Μικρασιατική εκ­ στρατεία και αναγκαστικό δάνειο (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 13.2.11) Χριστόπουλος Δημήτρης (επιμ.): Το ανομολόγητο ζήτημα των μειονοτήτων στην ελληνική έννομη τάξη (Σ. Πεσμαζόγλου, Αυγή, 20.2.11) Keegan John: Το πρόσωπο της μάχης (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 5.2.11) Nicholson Reynold: Η έννοια του προ­ σώπου στον σουφισμό (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) Winckelmann Johann Joachim: Ιστορία της αρχαίας τέχνης (X. Αστεριού, Νέα, 26.2.11) Yates Frances: Ροδοσταυρικός διαφω­ τισμός (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 26.2.11)

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

_ Ο

Μασσαλάς Χρήστος: Ό,τι είπε ο χρόνος (Γ. Νέδας, Διαβάζω, 02/11) Πασχάλης Κώστας: Το όνειρο έμεινε ακατοίκητο (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 6.2.11) Τζαβάρας Θανάσης: Ταξίδι από τα Κύ­ θηρα (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 20.2.11) Benjamin Walter: Γ]α το χασίς (Α. Βιστωνίτης, Βήμα, 20.2.11)

12 ° §| Ο

Μεγαλοκονόμος Μάνος: Στρατηγικό βάθος, ζωτικός χώρος και γενοκτονίες (Ν. Κοκκινάκη, Ελευθεροτυπία, 12.2.11) Μηνάγιας Χρήστος: Η γεωπολιτική στρατηγική και η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 5.2.11) Μπίστης Νίκος: Προχωρώντας και ανα­ θεωρώντας (Α. Κατσαδήμα, Διαβάζω, 02/11) Συλλογικό: Η πολιτική βία είναι πάντοτε φασιστική (Φ. Θαλασσινός, Ελευθερο­ τυπία, 5.2.11) Cohn-Bendit Daniel: Τι να κάνουμε; (Τ. Νικολόπουλος, Αυγή, 13.2.11) Marks Stephan: Γ·ατί ακολούθησαν τον Χίτλερ; (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 13.2.11)

ΑΡΧΑΙΑ ΓΡΑΙΟΙΑΤΙΙΑ Πλάτων: Πρωταγόρας (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυπία, 19.2.11)

Αυδίκος Ευάγγελος: Από την προξενήτρα στο γραφείο συνοικεσίων (Γ. Μπα­ σκόζος, Βήμα, 27.2.11) θεοδωράκης Σταύρος: Οι άνθρωποί μου (Κ. Μπούρας, Ελευθεροτυπία, 26.2.11) Λεμπέσης Ευάγγελος: Η τεράστια κοι­ νωνική σημασία των βλακών στο σύγ­ χρονο βίο (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 12.2.11) Maalouf Amin: Η απορρύθμιση του κό­ σμου (Μ. Μοδινός, Νέα, 19.2.11) Sahlins Marshall: Η δυτική ψευδαίσθηση της ανθρώπινης φύσης (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 19.2.11)

ΠΟΛΓΠΚΗ Ελευθεράτος Διονύσης: Εξουσία, τι μπάλα παίζεις; (Δ. Κούρτοβικ, Νέα, 26.2.11)

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Κούτρας Πάνος - Ευαγγελίδης Πανα­ γιώτης: Στρέλλα (Κ. Ματσούκας, Ελευ­ θεροτυπία, 5.2.11)

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Γιάλομ Ίρβιν: Κάθε μέρα λίγο πιο κοντά (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 13.2.11) Σακελλαρόπουλος Παναγιώτης: Θεμέ­ λιο της Ψυχιατρικής ο συναισθηματικός δεσμός θεραπευτή-θεραπευόμενου (Τ. Σουμάκη, Καθημερινή, 6.2.11) Byrne Rhonda: Η δύναμη (Δ. Καραμολέγκου, Διαβάζω, 02/11)

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Αλεξίου Στυλιανός - Λορεντζάτος Ζήσιμος: Αλληλογραφία 1967-2003 (Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 15.2.11) Μικέ Μαίρη: Αλληλογραφία Νίκου Καββαδία - Μ. Καραγάτση (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 5.2.11) Ρίλκε Ράινερ Μαρία: Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή (Μ. Τοπάλη, Καθημερινή, 6.2.11)

Χάμπερμας Γιούργκεν - Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ: Η διαλεκτική της εκκοσμίκευσης (Γ. Μερτίκας, Αυγή, 27.2.11)

ΛΕΥΚΟΜΑ Αντωνίου Δαυίδ: Ιταλικά σχολεία στην Ελλάδα (X. Δημακοπούλου, Εστία, 12.2.11)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Καστοριάδης Κορνήλιος: Ακυβέρνητη κοινωνία (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυ­ πία, 26.2.11) Λενουάρ Φρεντερίκ: Ο Χριστός φιλό­ σοφος (Κ. Μπέης, Ελευθεροτυπία, 12.2.11) Macherey Pierre: Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ (Α. Καλόγνωμης, Καθημε­ ρινή, 22.2.11)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πιτ Ρίτσαρντ: Ανόσια Τριάδα (Γ. Νέδας, Διαβάζω, 02/11) Roche Marc: Η Τράπεζα (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 20.2.11)

Αντωνακάκη Σουζάνα: Κατώφλια (Μ. Χαρτουλάρη, Νέα, 22.2.11) Σταυρόπουλος Παναγιώτης: 100 χρό­ νια Νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός» 1910-2010 (Γ. Μπασκόζος, Βήμα, 6.2.11)

ΠΑΙΔΙΚΟ - ΕΦΗΒΙΚΟ Καρταλιά Κατερίνα: Ερωτευμένη πεταλουδίταα - Η χώρα των μπαλονιών (I. Κολοβού, Βραδυνή, 27.2.11) Μπουλώτης Χρήστος: Τα πολύτιμα σκουπίδια του κυρίου No (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 27.2.11) Σβορώτου Ελένη: Από το στάρι στο ψωμί (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 27.2.11) Σίνου Κίρα - Αθανασίου Έρικα: Στο σταυροδρόμι της ημισελήνου (Ν. Κυριαζής, Διαβάζω, 02/11) Brenifier Oscar: Το βιβλίο των μεγάλων φιλοσοφικών αντιθέσεων (Σ. Τσού­ πρου, Ελευθεροτυπία, 19.2.11)

ΜΟΥΣΙΚΗ Βολιότης-Καπετανάκης Ηλίας: Του κυ­ ρίου του η φωνή (Δ. Μανιάτης, Νέα, 1.2.11) Κώστιος Απόστολος: Δημήτρη Μητρόπουλου «Αυτοβιογραφικά» (Γ. Σβώλος, Ελευθεροτυπία, 19.2.11)

ΤΑΞΙΔΙ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Μπένετ Τζόε: Από πού έρχονται τα σώ­ βρακα (Λ. Κουζέλη, Βήμα, 20.2.11) 1

5πασχαλινό

AZAAR

Για την ενίσχυση της προσπάθειας σίτισης και περίθαλψης ορφανών παιδιών και απόρων

Κυριακή

Χσββσοο

16,17 Απριλίου 2 θ ί ί 10:00 ττμ - 10:00 μμ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Βουλγαροκτόνου 27α' & Χαριλάου Τρικούπη 134 3ος όροφος Πληροφορίες: 6932 961042

Αριστοτέλους 26 6ος όροφος Πληροφορίες: 6945 321423

Συλλογική

J)

ΠΟΡΕΙΑ ΑΓΑΠΗΣ

για μια νέα Συνειδητοττοίηση και Πραγμάτωση της Ενότητας των Ανθρώπων

δ:ευπώλητα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΑΛΑΣΟΓΛΟΥ

Φ ΕΒΡΟ Υ Α ΡΙΟ Σ 2011

Ελληνική λογοτεχνία Α /Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Γένικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Χρύσα Δημουλίδου Οι αγγελιοφόροι του πεπρωμένου Νίκος Θέμελης Η συμφωνία των ονείρων Ό ταν αγαπάς είναι για πάντα Μαρία Τζιρίτα Τα σακιά Ιωάννα Καρυστιάνη Ό λα σου τα 'μαθα, μα ξέχασα μια λέξη Δημήτρης Μπουραντάς Στη Δευτέρα Παρουσία ας μας βάλουν απουσία Χρηστός Χωμενίδης Σφαγείο Σαλονίκης ©άνος Δραγούμης Η αρχόντισσα της Σμύρνης Θάνος Κονδύλης Δεσποινίς Πελαγία Γιάννης Ξανθούλης Στους πέντε ανέμους Μαρίνα Πετροπούλου

=ένη λογοτεχνία Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1

Ο θόλος 2 Το νησί 3 Τα παιδιά του Στάλιν Σκέτη αναρχία 4 5 Να σου πω μια ιστορία 6 ( Το χειρόγραφο του Αριστοτέλη 7 Η αρχαία Βίβλος Μ Η Επαναστατημένες ζωές 9 Κάιν 10 The love book

2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ψυχογιός Μεταίχμιο Ψυχογιός Καστανιώτης Πατάκης Πατάκης Ψυχογιός Ψυχογιός Τόπος Λιβάνης

m

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Στήβεν Κινγκ Victoria Hislop Owen Matthews W oody Allen Χόρχε Μπουκάι Sharon Kaye Tom Egeland Τζένιφερ Ντόνελι Ζοζέ Σαραμάγκου Caroline Rovithi

Bell Διόπτρα Modern Times Bell Opera Λιβάνης Λιβάνης Ω κεανίδα Καστανιώτης Φ ερενίκη

Ποίηση

111 Mi

Γενικός πίνακας

Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Ερωτικά ποιήματα Το μονόγραμμα Επειδή σ' αγάπησα και σ’ αγαπώ ακόμα Τα εύρετρα Απόβροχο φθινοπώρου Στα μέσα σύνορα Ρήματα Ερωτικό μονόπρακτο για τη μειονότητα Με λένε θάνατο

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Πάμπλο Νερούδα Οδυσσέας Ελύτης Γιάννης Η. Παππάς (επιμ.) Κική Δημουλά Μαρία Μαρκέτου Γιάννης Δούκας Παντελής Μπουκάλας Γιώρνος Μελικής Στέλλα Βλαχογιάννη Κική Δημουλά

Πατάκης Ίκαρος Μεταίχμιο Ίκαρος Ζαχαρόπουλος Πόλις Αγρα Ιδιωτική Μετρονόμος Ίκαρος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρχονται τα στοι­ χεία «Ευπώλητα Φεβρουάριος 2θπ» είναι: ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 210 3615077 - ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610-223688 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ

1

MM ί ΐ :;·

Hi m

ΣΤΟΑ, Χαλάνδρι, 210-6800644 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ. Αθήνα, 210-2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 2310276447- ΛΟΓΟΠΑΙΓΝΙΟ, Κυπαρισσία, 27610-22420 ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ, Αλυσίδα. 2310-252888 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310-67276 - ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 2ΐο3650000 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυσίδα, 210-3323300

Φ ΕΒΡΟ Υ Α ΡΙΟ Σ 2 011

Γενικός πίνακας

Δοκίμια Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

1 2 3 4 5

6 7

8 9

10

Το δόγμα του σοκ Επί σκηνής χωρίς πρόβα Μια μεγάλη καρδιά γεμίζει με ελάχιστα Η παρηγοριά της φιλοσοφίας Η απαγορευμένη ιστορία της Ελλάδας Μια νέα εξω τερική πολιτική για την Ελλάδα Από την κοσμογονία στη γλωσσογονία Η οικονομία της κρίσης Λακάν Με τον Ανδρέα στην Ευρώπη

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Ναόμι Κλάιν Δημήτρης Μπουραντάς Μάρω Βαμβουνάκη Αλαίν Ν τε Μποττόν Συλλογικό Βασίλειος Μαρκεζίνης Γεώργιος Μπαμπινιώτης Nouriel Roubini Σλαβόι Ζίζεκ Θεόδωρος Πάγκαλος

Λιβάνης Πατάκης Ψυχογιός Πατάκης Αρχέτυπο Λιβάνης Καστανιώτης Πατάκης Πατάκης Πατάκης

Παιδική & Εφηβική λογοτεχνία Α /Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

1 2 3 5

6 mi 7

9

10

Μάικ ο Φασολάκης, Θα σε γαργαλήσω Ο Μικρός Πρίγκιπας Τα 39 στοιχεία. Βαθιά στα έγκατα της γης Ο Τριγωνοψαρούλης επιστρέφει 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα (με αναδυόμενες μορφές) Τα μυστικά της Patty: Ένα μαγικό λεύκωμα Διασκεδάζω και μαθαίνω Σπλις! Σπλας! Ο πρίγκηπας των νεφών

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Μαρί Κυριάκού Αντουάν ν τε Σαίντ Εξυπερύ Jude W atson

Λιβάνης Πατάκης Άγκυρα

Βαγγέλης Ηλιόπουλος

Πατάκης

Σαμ Ίτα (διασκ.)

Πατάκης

Συλλογικό Αριάδνη Μοσχονά Dawn Sirett Κριστόφ Γκαλφάρ

Μίνωας Μ εταίχμιο Πατάκης Καλέντης

Γενικός πίνακας

Διάφορα Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

1

Η τράπεζα, Πώς η Goldman Sachs κυβερνά τον κόσμο

*

CIA, Ο απόρρητος φ άκελος του Ανδρέα

3

Επικίνδυνα νερά, Μην ψαρώνεις 1821: Η γέννηση ενός έθνους - κράτους 1. Η προεπαναστατική Ελλάδα Κάθε μέρα λίγο πιο κοντά 1821: Η γέννηση ενός έθνους - κράτους 2. Η συγκρότηση εξουσίας στην επαναστατημένη Ελλάδα

4 5

6 7

9

10

Δηλώστε έξυπνα 2011 1821: Η γέννηση ενός έθνους - κράτους 4. Από τον Καποδίστρια στον Ό θωνα 1821: Η γέννηση ενός έθνους - κράτους 5. Ιδεολογικά ρεύματα

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Mark Roche Μάριος Ευρυβιάδης, Μιχάλης Ιγνατίου Αρκάς Ελένη Αγγελομάτη - Τσουγκαράκη Ίρ β ιν Γιάλομ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Μεταίχμιο Λιβάνης Λιβάνης Σκάι Αγρα

©άνος Μ. Βερέμης

Σκάι

Χρήστος Δ. Μελάς Σταύρος Θεοδωράκης

Σάκκουλας Ποταμός

Συλλογικό

Σκάι

Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης

Σκάι

δ:βιβλιοθήκες ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΣΟ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ

Σπάνια βιβλία: για ποιους; αθώς περιφέρομαι στα ταξίδια μου και περιδιαβάζω βιβλιο­ θήκες, είναι στιγμές που με κα­ τακλύζουν απορίες. Πόση αξία έχει πια ο κλασικός τύπος του βιβλίου, τώρα που έχουμε με καλπασμό περάσει στην ηλεκτρονική εποχή; Όλο και συ­ χνότερα βλέπουμε αναγνώστες που δεν φυλλομετρούν σελίδες, μα εγγίζουν και χαϊδεύουν οθόνες. Έπειτα, πόσοι είναι οι παραδοσιακοί εκείνοι βι­ βλιολάτρες, οι οποίοι θα αναζητήσουν τόμους σπάνιους και πολύτιμους ή ακόμη βιβλία απλώς παλιά και τριμ­ μένα από τη χρήση; Οι πληροφορίες που παρέχονται στο Διαδίκτυο είναι όχι μόνο ευχερώς προσβάσιμες αλλ’ επιπλέον κατά μέγιστο ποσοστό ακρι­ βείς. Και, ειδικότερα, πόσοι γνωρίζουν καν την ύπαρξη πολλών βιβλιοθηκών και τους ενδεχόμενους θησαυρούς τους; Συχνά ελλείπει και αυτή η ενη­ μερωτική καθοδήγηση του αναγνω­ στικού κοινού. Αν περιοριστούμε στο τελευταίο ερώ­ τημα, αφού τα προηγούμενα έχουν ήδη γίνει αλλού αντικείμενο έρευνας, θα διαπιστώσουμε ότι η άγνοια είναι ενίοτε κυριολεκτικά πλήρης. Παράδει­ γμα τρανταχτό; Η Φιλοσοφική Βιβλιο­ θήκη της Ακαδημίας Αθηνών. Ένα μι­ κρό διαμέρισμα στο ισόγειο κεντρικό­ τατου κτιρίου της πρωτεύουσας. Στην οδό Υψηλάντου αριθμός 9, στον πρώτο παράλληλο δρόμο της λεωφό­ ρου Βασιλίσσης Σοφίας, στο ύφος του Βυζαντινού Μουσείου και δίπλα στην πολύβουη πλατεία Κολωνακίου. Στο σχετικό διαδικτυακό λήμμα της Ακαδημίας εμφανίζεται με ολόκληρη την ονομασία της: Φιλοσοφική Βιβλιο­

Κ

Φιλοσοφική Βιβλιοθήκη Έλλης Λαμπρίδη

δ

124

03

θήκη Έλλης Λαμπρίδη, ένεκα του ότι οφείλει την ίδρυσή της και ένα μεγάλο μέρος του περιεχομένου της σε κλη­ ροδότημα της ελληνίδας φιλοσόφου με την αντιστασιακή δράση (18981970). Ο πατέρας της γερουσιαστής, με δημοσιογραφικούς αγώνες για την απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρί­ δας του, της Ηπείρου, η κόρη της νε­ κρή από τα πυρά του ναζιστικού εκτε­ λεστικού αποσπάσματος κι η ίδια μέ­ λος της εδρεύουσας στο Λονδίνο «Κί­ νησης για τη Δημοκρατία στην Ελ­ λάδα» και γι’ αυτό στερημένη ιθαγέ­ νειας και διαβατηρίου μέχρι το 1959. Τις πληροφορίες αυτές τις δίνει ευγενέστατα ο καλοσυνάτος Λίνος Μπενάκης, ιστορικός και επιστημονικός υπεύθυνος της βιβλιοθήκης, σχεδόν μοναχική παρουσία στον χώρο, κα­ θώς υποβοηθείται από ένα και μονα­ δικό συνεργάτη. Τις δίνει, ωστόσο, με ενθουσιασμό και πληρότητα, δείχνον­ τας με σεβασμό τόσο τις προθήκες με τα βιβλία όσο και τα ενθυμήματα και τις λίγες ασπρόμαυρες φωτογραφίες στους τοίχους: της Λαμπρίδη, του Καζαντζάκη, του Σικελιανού. Όταν, όμως, εκείνος απουσιάζει, τότε ο χώ­ ρος καλύπτεται από απόλυτη σιωπή. Γιατί ελάχιστοι είναι οι επισκέπτες που θα θελήσουν να συμβουλευθούν κά­ ποιον από τους περίπου τεσσερισήμισι χιλιάδες τόμους, συλλογή ζωής τής δωρήτριας, αλλά και δυο ακόμη ελλήνων φιλοσόφων: του Β. Τατάκη και του X. Γιερού. Και είναι κρίμα που οι επισκέπτες είναι ελάχιστοι, γιατί η βιβλιοθήκη περιλαμ­ βάνει όντως θησαυρούς. Δεν υπήρχε χρόνος αρκετός για μια εξονυχιστική

αναζήτηση, αρκετός παρόλα αυτά για σταχυολόγηση μερικών, όχι κατ’ ανάγ­ κην όλων αμιγώς φιλοσοφικών, που παρεμβάλλονται στα πολλά κείμενα των Kant, Hegel, Russell, Sartre, Wittgenstein και λοιπών εργατών της φιλοσοφίας.

-John Maynard Keynes, A Treatise of Probability, Λονδίνο, 1921, για να μην παραβλέπεται η σχέση μαθηματικών και φιλοσοφίας.

-The Life of Stratford Canning, Λον­ δίνο, 1933, για να υπογραμμιστεί το έργο του άγγλου διπλωμάτη, εξαδέλφου του «Γεωργίου Κάνιγγος», στη θέση του βρετανού πρέσβη στην Κων­ σταντινούπολη (1842-1858), την επο­ χή των επαναστατικών κινημάτων της Ευρώπης.

-Johann Pestalozzi, Ανάλεκτα, 1897, για την αξία της παιδαγωγικής.

— Virgile, Oeuvres Completes, Παρίσι, 1845, για τις ποιητικές μνήμες της ευ­ ρωπαϊκής κληρονομιάς.

-Karl Marx, Das Kapital, Βερολίνο, 1919, για την πολιτική επιρροή του στην παγκόσμια ιστορία.

-Arthur Schopenhauer, Parerga und Paralipomena, Φραγκφούρτη, 1850, με τίτλο να θυμίζει τις ελληνικές ρίζες της γλώσσας της φιλοσοφίας.

-Thomas Hobbes of Malmesbury, Leviathan or the Matter, Forme and Power o f a Common-Wealth Ecclesi­ astical and Civill, Λονδίνο, 1651. Στο τελευταίο αυτό βιβλίο δεν χρειάζε­ ται να προστεθεί κανένα σχόλιο. Και μόνο το ότι η χρονολογία έκδοσής του είναι το έτος 1651 θα αρκούσε για να θε­ ωρηθεί όχι απλώς αξιοπρόσεκτο αλλ’ ανεκτίμητο. Το εντυπωσιακό μέγεθος του, η προσεγμένη βιβλιοδεσία, η άριστη ποιότητα του χαρτιού κι η καλοδια­ τηρημένη γενική εμφάνιση τού προσ­ δίδουν, ωστόσο, πολύ μεγαλύτερο ει­ δικό βάρος. Η ευθύνη δε του αναγνώ­

στη, καθώς το κρατά στα χέρια και γυ­ ρίζει τις σελίδες, είναι αυξημένη: πρό­ κειται για τόμο, δίχως οποιαδήποτε αμ­ φιβολία, αναντικατάστατο. Η εν λόγω παρατήρηση καθόλου δεν μειώνει την αξία των υπολοίπων. Οι οι­ κονομικές σκέψεις του Μαρξ, οι φιλο­ σοφικές διαδρομές του Σοηενχάουερ, οι παιδαγωγικές κατευθύνσεις του Πεσταλότσι, ο ποιητικός οίστρος του Βιργιλίου, βρίσκονται όλα τυπωμένα μέσα σε πολύτιμες εκδόσεις. Πολύτιμες αλή­ θεια, αλλά προς χρήση τίνων; 'Οταν η ύπαρξή τους παραμένει άγνωστη; Στο σημείο αυτό, βέβαια, τίθεται αυτο­ μάτως ένα περαιτέρω ερώτημα: αν υπο­ τεθεί πως πραγματοποιούσε η Ακαδη­ μία Αθηνών μια ενημερωτική εκστρα­ τεία για να κοινολογηθεί η λειτουργία της Φιλοσοφικής Βιβλιοθήκης και να γνωστοποιηθεί ο πλούτος της, με ποιο τρόπο θα γινόταν η χρήση αυτών των «κειμηλίων» που διαθέτει; Με ποιες εγ­ γυήσεις, ώστε να διασφαλιστεί η ποι­ ότητά τους, να μην κινδυνεύσουν ούτε καν από αμελείς και απρόσεκτους χει­ ρισμούς των αναγνωστών; Στις «μεγάλες» βιβλιοθήκες, τα σπάνια έργα δεν είναι προσιτά στο ευρύ κοινό και τα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν οδηγήσει στην ουσιαστική απόσυρσή τους. Η πρόσβαση γίνεται ηλεκτρονικά. Σε μια «μικρή» βιβλιοθήκη, όμως; Με μηδαμινούς οικονομικούς πόρους; Πώς μπορεί να εξασφαλιστούν; Φτάνει η φροντίδα και η αγάπη του Λίνου Μπενάκη και του συνεργάτη του; ■

8:comics ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ

Ν έες εκδόσεις

Σύνδρομο # 4 Σχέδιο: Αλεξία Οθωναίου Σενάριο: Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου Comicdom Press

Το Σύνδρομο σίγουρα δεν αποτελεί μια συνηθισμένη σειρά comics. Μια σπον­ δυλωτή ιστορία βασισμένη σε μια εξαι­ ρετική ιδέα που ολοκληρώνεται σε τέσσερα τεύχη, καθένα σχεδιασμένο από έναν διαφορετικό δημιουργό. Τέσ­ σερα τεύχη λοιπόν, τέσσερις σχεδια­ στές, τέσσερις και οι ήρωες της ιστο­ ρίας που μας αποκαλύπτονται στα­ διακά. Τέσσερις νέοι που ανακαλύ­ πτουν ότι η πραγματικότητα των άλ­ λων διαφέρει τόσο πολύ από όσα τους υπαγορεύουν οι δικές τους αισθήσεις και παλεύουν να μοιραστούν την αλή­ θεια τους με έναν κόσμο που όλα τα νιώθει, τα βλέπει και τα ακούει διαφο­ ρετικά. Η ιστορία ολοκληρώνεται (;) στο τέταρτο τεύχος, που θα κυκλοφο­ ρήσει στο Comicdom Con Athens σε σχέδιο της Αλέξιος Οθωναίου. Για όσους αναζητούν μια fiction ιστορία με μεγάλες δόσεις ρεαλισμού το Σύν­ δρομο είναι αυτό που ψάχνουν.

Swan Songs #2 Σχέδιο - σενάριο: Μιχάλης Διαλυνάς Comicdom Press

Η σειρά Swan Songs (Κύκνεια Άσματα) αποτελείται από μακάβριες, αυτοτελείς ιστορίες, στοιχειωμένα παραμύθια από παράξενους κόσμους. Παραμύθια ενή­ λικα, που όμως δεν χάνουν την παιδικότητά τους. Το δεύτερο τεύχος της σειράς με τον τίτλο «Fleeting Feathers» μας μεταφέρει στον Μεσαίωνα, όπου παρακολουθούμε μια διαφορετική ιστορία αγάπης. Ενα κορίτσι φυλακι­ σμένο σε ένα κουτί, ένας νεαρός ταξι­ διώτης, στοιχειά του δάσους, ένας τρο­ μερός κακός, μαγεία και ξόρκια συν­ θέτουν την αλλόκοτη αυτή ιστορία. Ποιο θα είναι άραγε το τέλος; Ο Μιχά­ λης Διαλυνάς δημιουργεί και πάλι έναν φανταστικό κόσμο και ξεχωριστούς χαρακτήρες και μας προσκαλεί να τον ακολουθήσουμε. To Swan Songs #2 δεν μας τράβηξε την προσοχή μόνο για την ιδιαίτερη ιστορία του αλλά και για το πάντα εξαιρετικό σχέδιο του δη­ μιουργού που την πλαισιώνει με τον καλύτερο τρόπο.

X-Men: Τα κορίτσια το έσκασαν Σενάριο: Chris Claremont Σχέδιο: Milo Manara Μετάφραση: Νίκος Βρυώνης

Beatty Scott, Greenberger Robert, Jimenez Phil, Wallace Dan Η εγκυκλοπαίδεια της DC Comics Anubis Comics

Jemma Press

Το συγκεκριμένο comic είναι άξιο προσοχής για δύο λόγους: πρώτον, γιατί ο Milo Manara σχεδιάζει X-Men και, δεύτερον, γιατί έχουμε μια εξαιρε­ τική έκδοση από τη Jemma Press. Πραγματικά, το συγκεκριμένο comic απευθύνεται καθαρά σε όλους όσοι έχουν κάποιο κόλλπμα με το πολύ χα­ ρακτηριστικό σχέδιο του Manara και είχαν πάντα τπ «διαστροφή» να τον δουν να σχεδιάζει υπερηρωικούς χα­ ρακτήρες, καθώς από σεναριακής πλευράς είναι εντελώς αδιάφορο έως αποτυχπμένο, θα μπορούσε να πει κά­ ποιος. Πέντε από τις πιο γνωστές ηρωίδες των X-Men ζωγραφίζονται από το πενάκι του Manara πιο αισθπσιακές και ερωτικές από ποτέ (άλλω­ στε ο Manara διακρίνεται γι’ αυτό ακριβώς το στυλ). Η Jemma Press όμως για άλλη μια φορά μας προσφέ­ ρει μια πολύ καλή έκδοσπ με σκληρό εξώφυλλο, άριστο χαρτί και προσεγ­ μένη εκτύπωση, που αναδεικνύει τα χρώματα κάνοντας το ιδιαίτερο αυτό comic αρκετά ελκυστικό.

Μετά την έκδοση της Εγκυκλοπαί­ δειας της Marvel, η Anubis προχωρά στην έκδοση και της Εγκυκλοπαίδειας της DC. Ενας χορταστικός τόμος -ο απόλυτος οδηγός στην ιστορία μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες co­ mics- με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και ιδιαίτερα προσεγμένα επεξηγημα­ τικά κείμενα, που μας ξεναγεί στο σύμπαν της DC. Στις σελίδες του φι­ λοξενούνται τα origins και άλλες ιστο­ ρίες για αγαπημένους ήρωες, όπως ο Superman, ο Batman, η Wonder Woman, αλλά και villains, όπως ο Jo­ ker, ο Lex Luthor, ο Darkseid, όπως επίσης πληροφορίες για λιγότερο γνω­ στούς χαρακτήρες και σημαντικά γε­ γονότα που «σημάδεψαν» το DC uni­ verse. Ενας πολύ καλά επιμελημένος τόμος που αξίζει να βρίσκεται στη βι­ βλιοθήκη κάθε κομιξόφιλου που θέλει να μάθει περισσότερα για το σύμπαν της DC, αλλά και για όσους θέλουν να το γνωρίσουν καλύτερα ή να ξεσκονί­ σουν τις γνώσεις τους.·

διπεριοδεύων ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

«Σ’ αυτό το αστέρι δυσπιστώ - / Στο ωχρό πρόσωπό της δυσπιστώ - / Ας βιαστούμε! - μη χάνουμε καιρό! / Μακριά, μακριά ας φύγουμε, όσο έχουμε καιρό!»

«Ό,τι με τρομάζει σ’αυτόν με δυναμώνει». Με αυτήν την απο­ στροφή καταθέτει τη δική του συμβο­ λή ο Γιώργος Χρονάς στο πολυσέλιδο αφιέρωμα στον Εντγκαρ Άλλαν Πόε που φιλοξενεί στο παρόν 151ο τεύχος του το Εργοτάξιο εξαιρετικών αισθη­ μάτων ΟΔΌΣ. ΠΑΝΟΣ. Δύο εκτεταμέ­ να μελετήματα για τη ζωή και το έργο του «καταραμένου» αμερικανούποιητή, του λογοτέχνηΚ. Μωκλαίρ και του ιστο­ ρικού Ε. Λωβριέρ, που συμπληρώ­ νουν συνεισφορές ελλήνων μελετητών, καθώς και μεταφρασμένα ποιήματά του, χρονολόγιο και παρουσίαση των ελληνικώνεκδόσεων του έργου του, δε­ σπόζουν στις σελίδες του. Από την υπό­ λοιπη ύλη του καλού περιοδικού ξε­ χωρίζει η συζήτησητων Αρ. Γιαγιάννου, Κ. Πολιουδάκη και Δ. Σκαλίγκου με θέμα «Τι είναι τέχνη;», καθώς και δύο επιστολές του Πλίνιου προς τον Τάκιίο σε μετάφραση Γ. Δεδρινού, που συμ­ πληρώνουντις σελίδες του τεύχους αυ­ τού, με το οποίο συμπληρώνονται αι­ σίως τριάντα χρόνια παρουσίας του στα γράμματά μας. Και όπως γράφει ο Γ. Χρονάς, «ψυχή» του όλα αυτά τα χρό­ νια, «ένα περιοδικό σημαίνει μονα­ στήρι»... ωκεανός

[ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ, Διδότου 39, 106 80, Αθήνα, τηλ.: 210-36.16.782, chronas@otenet.gr, www.odospanos-cigaret.gr]

Ένας ποταμός Λόγου και Τέχνης από την Κρήτη φτάνει μέχρις εμάς με το όνομα ΚΕΔΡΕΟΣ, ένα νέο «ανεξάρτητο λογοτεχνικό βήμα» που «πηγάζει» από τα Χανιά, οι «εκ­ βολές» του όμως φιλοδοξούν να αρδεύουν το πανελλήνιο... Αυτό άλ­ λωστε δείχνουν και τα ονόματα των συνεργατών του παρθενικού αυτού τεύχους, που εκδίδεται από το Κέν­ τρο Παραστατικών Τεχνών της πό­ λης, στο οποίο συμμετέχουν με ποί­ ηση (ξεχωρίζουν τρία ανέκδοτα ποι­ ήματα του πρόσφατα χαμένου Γιώργη Μανουσάκη), διηγήματα, μελε­ τήματα (για το κρητικό θέατρο και την κρητική μουσική, αλλά και τον κι­ νηματογράφο και την αρχιτεκτονική). Η ύλη του νέου περιοδικού συμπλη­ ρώνεται από κριτικά κείμενα για το βιβλίο, τα εικαστικά και το θέατρο, καθώς και τη στήλη σχολίων με τον τίτλο «Παραποτάμια», με την οποία ολοκληρώνονται τα περιεχόμενά του. Αξίζει να μνημονευθούν ακόμη οι σελίδες του «εργαστηρίου λογο­ τεχνικής μετάφρασης», όπου δη­ μοσιεύονται ανέκδοτες γαλλικές με­ ταφράσεις ποιημάτων των Γ. Ρίτσου, Γ. Μανουσάκη και Βικτωρίας Θεοδώρου. Καλοτάξιδο! ποταμός

πηγή Αποτελεί μία από τις ελάχιστες, αλλά και τις παλαιότερες επιστημονικές επιθεωρήσεις που θεραπεύουν την αρχαιότερη τέχνη του Λόγου, η Περιοδική έκδοση για τη φιλοσοφική έρευνα και κριτική ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ. Στις σελίδες του πα­ ρόντος τόμου (27ος, τχ. 1-2), που κυκλοφορεί με τη φροντίδα των εκ­ δόσεων Εκκρεμές, φιλοξενούνται μελετήματα από όλο το χρονικό φά­ σμα του φιλοσοφικού λόγου, από το ζήτημα της φιλίας προς εαυτόν στον Αριστοτέλη (Σπ. Μπενετάτος) και την βυζαντινή φιλοσοφία («Από την ορθότητα των ονομάτων στην ορθότητα των δογμάτων», Ν. Σινιόσογλου), έως τον Καντ και το δικαίωμα στην ψήφο (Ιόλη Πατέλη), την ανακατασκευή πλευρών του έργου του Καντ από τον Χέγκελ (Σταυρούλα Τριανταφύλλου), αλλά και ζητήματα που θέτει το έργο φι­ λοσόφων του 20ού αιώνα, όπως ο Wittgenstein (Κ. Μάρκου) ή ο MacIntire (Αία Μελά), αλλά και το σύγ­ χρονο ζήτημα της ταυτότητας των αφηρημένων αντικειμένων (Δήμη­ τρα Χριστοδούλου). πηγή

[ΔΕΥΚΑΛΙΩΝ, Λεβίδου 29,145 62, Κηφισιά, pkalligas@phs.uoa.gr]

[ΚΕΔΡΙΣΟΣ, Ευ. Πρωτοπαπαδάκη 15, 731 31, Χανιά, τηλ.: 28213-00425, kedrisos@gmail.com]

ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΤΕΧΝΩΝ

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗ ΣΤΕΓΗ

ΙΔΡΥΜΑ ΩΝΑΣΗ

27-30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011

26-30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 2-8 & 10-13 ΜΑΪΟΥ 2011

Σκηνές από ένα γάμο

ΘΙΑΣΟΣ ΚΑΝΙΓΚΟΥΝΤΑ

Η ταινία-ορόσημο του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν σε μια πρωτοποριακή θεατρική διασκευή

Πόλη-κράτος Ένα καταιγιστικό κείμενο με αστείρευτο χιούμορ για την Αθήνα που όλοι ζ

Σκηνοθεσία: Ινο van Hove

Εισιτήρια: 210 9 00 5 800 και στο w w w .sgt.gr Λεωφόρος Συγγρού 107-109 (απέναντι από το Πάντειο Πανεπιστήμιο), Αθήνα 11745 | Hail: info@sgt.gr

BCAFfOCTOVWKHJ

! AN OS l*Public

2?

122.@12!

Η ·Η Η ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ το ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΒΑΘΥΣ ΚΑΙ ΛΥΠΗΜΕΝΟΣ ΟΠΩΣ ΕΣΥ ΑΠΕΡΑΝΤΑ ΑΔΕΙΟ ΣΠΙΤΙ Δεκαπέντε αλλόκοτες ιστορίες, γύρω από το δίπολο έρωτας και θάνατος, ανάμεσα στη μαύρη κωμωδία και στο δράμα. Με ήρωες σχεδόν πάντα ερωτευμένους, κάπο­ τε γονατισμένους από τις ενοχές και τις απώλειες, μερικές φορές ταπεινωμένους ή απλώς ευάλωτους, αλλά και αδελφοκτόνους, παιδεραστές, αιμομίκτες. Σε όλες τις ιστορίες εμφανίζεται, όταν δεν πρωταγωνιστεί, ένα ασήμαντο παραθαλάσσιο θέρε­ τρο ονόματι Λίμνη Αχαΐας, που θα μπορούσε να βρίσκεται σχεδόν παντού, και ταυ­ τόχρονα, πουθενά αλλού, εκτός από την Ελλάδα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ

ΑΠ' ΤΑ ΚΟΚΑΛΑ ΒΓΑΛΜΕΝΑ

ΑΠ' ΤΑ ΚΟ ΚΑΛΑ ΒΓΑΛΜΕΝ; Γ Ι 2 Ρ Γ 0 Σ ΔΕΝΔΡ1ΝΟΣ

Η οδύσσεια ενός νέου γιατρού σι a αφιλόξενο αρχιπέλαγος των δημόσιων νοσηλευτηρίων. «Το μυθιστόρημα του Γιώργου Δενδρινοΰ Απ' τα κόκαλα βγαλμένα είναι αξιοπρόσεκτο, διότι όντας ξεκαρδιστικό, αναλαμβάνει ταυτόχρονα να απεικονίσει αυτό που όλοι μας γνωρίζουμε, κι άλλοτε κάνουμε πως δεν το βλέπουμε, άλλοτε παριστάνουμε πως δεν μας πειράζει, άλλοτε πάλι γκρινιάζουμε κι άλλοτε βλαστημάμε: καταπιάνεται με την εξεικόνιση της νοσοκομειακής πραγματικότητας στον χώρο της δημόσιας υγείας», Ελισάβετ Κοτζιά, Καθημερινή, 15.06.08 Η ομώνυμη ταινία του Σωτήρη Γκορίταα θα προβάλλεται στους κινηματογράφους από 31 Μαρτίου 2011.

ΡΩΓΜΕΣ ΣΤΗ ΣΙΩΠΗ Τρυφερό, εξομολογητικό, αποκαλυπτικό, ένα μυθιστόρημα που ανιχνεύει σε βάθος τις απόκρυφες πτυχές της ανθρώπινης ψυχής. «[...] Γραμμένο σε σωστά ελληνικά, χωρίς λεκτικούς εντυπωσιασμούς, με σωστά μοιρασμένα τα μέρη της δράσης και λειτουργικά εφαρμοσμένη την τεχνική της, πιστεύουμε ότι αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της Ζέτας Κουντούρη». Νένα Κοκκινάκη, Ελευθεροτυπία, 6.11.10

ΕΚΔΟΣΕΙΣ# ΚΕΔΡΟΣ