Τεύχος 508

Τοποδόσφαιρο sera άθλημα, στο οποίο μέρος όνο ομάδες a παίχτες ηκάθεμία με δύο ομ '

*

χορτάρι με κάθε μία ak πλευρέςτον Σκοπός τον οι παίχτες ra την μπάΧα στο αντί, χωρίς ra χρησιμοποιήσουν τα χέρια τους. % /1/

ποδόσφαιροκαι

ΑΘΗΝΑ

ΝΙΚΟΣ

ΚΑΚΟΥΡΗ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Με τα χέρια σταυρω μένα...

Από το καλάθι των αχρήστων

Η φωνή της μητέρας μου με ξεσηκώνει. Με προτρέπει να κάνω κάτι. Κατά τη μητέρα μου, με το διάβασμα δεν κάνω κάτι, ενώ ο άνθρωπος δεν πρέπει να σταματά ποτέ να κάνει κάτι. Αργότερα θα καταλάβω πως εννοεί κάτι μ ε τα χέρια μου.

Ο φιλμικός και ο πραγματικός χρόνος συγχέονται σ’ αυτό το συναρπαστικό αφήγημα, εξού και το βλέμμα του σκηνοθέτη μεταμορφώνει τη ζωή σε μυθοπλασία, την αυτοπαρατήρηση σε ειρωνεία, το άδηλο σε παιχνίδι.

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Ο Υ Ν Α Π Ο Τ ΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π Α Τ Α Κ Η ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr · e-mail: info@patakis.gr · sales@patakis.gr

δ Η γνώμη μου

Η διαδικασία των βραβείων, όπως και η τελετή, ήταν μια πολύ χρήσιμο εμ­ πειρία για όλους μας. Απέδειξε ότι τα βραβεία διαθέτουν συμβολικό κύρος που κάθε άλλο παρά τυπικό είναι. Οι συςπτήσεις, οι αντιρρήσεις, τα σχόλια γύρω από αυτά μάς δείχνουν ότι ακόμα κι αν υπάρχουν διαφορές τα Λογοτε­ χνικά Βραβεία Διαβάζω αποτελούν ένα σπμαντικό γεγονός στη μικρή λογο­ τεχνική μας κοινότητα. Πρόσφατα στπ βεράντα καλής συγγραφέως που γιόρταζε τα γενέθλιά της π λογοτεχνική συντροφιά αναλώθπκε σε σχόλια και κρίσεις για τις απολύσεις στο ΕΚΕΒΙ, τπν κρίσπ στο βιβλίο, τη στάσπ των συγγραφέων στα πρόσφατα γεγονότα, για να καταλήξει στις πικρίες από τις βραβεύσεις, στις έριδες μεταξύ συγγραφέων, όπως και στην αμφιλεγόμενο στάση κάποιων από αυτούς όταν αναλαμβάνουν δπμόσια πόστα. Θυμόσοφος παλιότερος και βραβευμένος συγγραφέας, εξ Ηπείρου ορμώμενος, μας θύμισε πως ό,τι και να λέμε, αυτή είναι π λογοτεχνική μας κοινότατα, πολύ μικρή, πολύ αδύναμπ, μπ έχουσα σχέση με τα μεγάλα σκάνδαλα διαφθοράς που ταλανίζουν την πολιτική ζωή της χώρας. Τις διαμάχες μας τις χαρακτήρισε παιδικές. Όπως τα παιδιά τσα­ κώνονται για το ποιος έβαλε το γκολ στην αλάνα, ποιος έχει το καλύτερο αυ­ τοκινητάκι ή την πιο όμορφη κούκλα, έτσι κι οι έλληνες συγγραφείς τσακώνονται για μικρά και πολλές φορές ανούσια και ίσως όχι τόσο χαριτω­ μένα πράγματα. Όμως δεν παύουν να είναι παιδικά αθώοι, μπροστά στα όργια διαφθοράς, κομπίνας και σπατάλης ορισμένων πολιτικών, στελεχών του δη­ μοσίου και κάποιων επιχειρηματιών που διαβάζουμε κάθε μέρα στον τύπο. Γι’ αυτό και τους αγαπάμε όλους. Γιάννης Ν. Μπασκόζος

στήλες: 01. Η γνώμη μου Γιάννης Ν. Μ πασκόζος | 0 6 ■ Σχόλια 112,· Courier I 32. Θερμιδωριανά οξύτονα Α λ έξη ς Ζ ή ρας | 3 4 . Ζενερίκ Γιώ ργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης |

3 6 ■ Ως αναγνώστης Κώστας Μποτόπουλος | 38 . Για τα παιδιά Μ αρίζα Ν τεκάσ τρο | 4 0 . Χωρίς προϋπηρεσία Γιώργος = ενάριος | 122. Comics Λή δ α Τσ ενέ 1124 ■ Ο περιοδεύων Σπύρος Κακουριώτης

λογοτεχνικά βραβεία Διαβάζω 2 0 1 0 14 σ υνέντευξη: 4 2 . Τζον Μπάνβιλ: Οι φωνές των παιδιών είναι οι φωνές των θεών. Σ υ­ νέντευξη στον A lex Basko

αφ ιέρω μα: 85. Ποδόσφαιρο και λογοτεχνία. Επιμέλεια: Λεύτερη ς Καλοσπύρος | 89. Ποδόσφαιρο και λογοτεχνία «Όπιο των λαών» ή λαϊκή τέχνη;. Γιάννης Η. Παππάς | 9 0 . Από τη μεριά του οπαδού. Άγις Α θανασ ιάδης | 9 4 . Οπαδός - φίλαθλος - λογοτεχνία - πραγματι­ κότητα: βίοι παράλληλοι / βίοι απόμακροι. Στέλιος Μπασμπαγιάννης | 97. Τα «λιανοτρά­ γουδα» της κερκίδας. Γιάννης Δ ούκας | 103. Ποδόσφαιρο και ιδέες. Λεύτερη ς Καλοσπύρος

Νέα βιβλία από τις εκδόσεις

2008·

GUTENBERG - Τ Υ Π Ω Θ Η Τ Ω

e-shop: www.dardanosnet.gr Διδότου 37,10680 ΑΘΗΝΑ - 210 - 36.42.003 - info@dardanosnet.gr

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ

δ : περιεχόμενα ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ S08 ΙΟΥΝΙΟΣ 2010 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί συνεργάτες Αλέξης Ζήρας Σπόρος Κακουριώτης Ελένη Καρρά Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Κώστας Μποτόπουλος Μαρίζα Ντεκάστρο Γιώργος Ξενάριος Όλγα Σελλά Ανταποκριτές Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φραγκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα)

ο ταξιδευτής: 114. Globish, το παγκοσμιοποιημένο τέκνο της αγγλικής γλώσσας. Ελένη Καρρά | 115. Ιταλία: Μέτρα για το βιβλίο. Maurizio d e Rosa | 116. Ρωσία: Βρα­ βεία. Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

βιβλιοθήκες: 118. Τα «χωριά του βιβλίου» πληθύνονται. Νάσος Χριστογιαννόπουλος

βιβλιοκριτική 4 8 βιβλιοπαρουσίαση 81 κριτικογραφία: 108 Θοδωρής Πέρσης

Κριτικογραφία Θοδωρής Πέρσης Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. Οικονομόπουλος & ΣΙΑ Ο.Ε. anoikon1@otenet.gr Συνδρομές Μιχάλης Βαλάσογλου Design director Χρήστος Σ. Τζοβάρας design9@hol.gr

γράφ ουν και μιλούν: Άγις Αθανασιάδης | Μαρία Αποστόλου | Alex Basko | Γιώργος Βέης | Α ρετή Γκανίδου |Γιάννης Δ ούκας | Α λέξη ς Ζήρας | Σπύρος Κακουριώτης | Λεύτερης Καλοσηύρος | Δήμητρα Καραμολέγκου | Ελένη Καρρά | Αντιγόνη Κατσαδήμα | Θ ανά­

dtp Σοφία Μιχάλα msdesign@otenet.gr

σης Μήνας | Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης | Τζον Μπάνβιλ

Εκτύπωση Sky printing A. Ε.

Μποτόπουλος | Μαρίζα Ντεκάστρο | Maurizio De Rosa | Γιώρ­

ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία) ΔΙΑΒΑΖΩ Χαριλάου Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ. 106 80 Τηλ.: 210 33 88 008-9, Fax: 210 33 88 006 e-mail: diavazo@otenet.gr

I Γιάννης Ν. Μπασκόζος | Στέλιος Μπασμπαγιάννης | Κώστας

γος Ξενάριος | Χρίστος Παπαγεωργίου | Γιάννης Σ. Παπαδάτος | Γιάννης Η. Παππάς | Γιώργος Ν. Περαντωνάκης | Θοδωρής Π έρσης Ι'Ολγα Σελλά | Γιώργος Σιακαντάρης | Δη­ μήτρης Β. Τριανταφυλλίδης | Λήδα Τσενέ | Τασούλα Τσιλιμένη I Νάσος Χριστογιαννόπουλος

εδώ

Q5*p0Vi*!

Η ΜΑΝΑ

Κε^ώνου^ε

σεις

τηΕ Σ Τ Ι Α Σ

Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Ο Σ Ο Ι Κ Ο Σ : Ε Υ Ρ Ι Π Ι Δ Ο Υ 8 4 , Τ Η Λ . : 2 1 0 32 1 3 9 0 7 , w w w . h e s t i a . g r ΓΕΝΙ ΚΟ ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΩΛΕΙ Ο: ΣΟΛΩΝΟΣ 60, ΤΗΛ. : 210 3615077, w w w . e s t i a b o o k s t o r e . g r

ί σχόλια ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΥ

Αναστολήδραττηριστήτων

Η κρίση χτυπάει και το βιβλίο Απολύσεις, παραιτήσεις και συρρίκνωση δραστηριοτήτων ήταν τα νέα από το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Το Δ.Σ. του ΕΚΕΒΙ αποφάσισε να περικόψει κάποιες δραστη­ ριότητες, μετά την περικοπή της κρατι­ κής επιχορήγησης κατά 35%. Αποφάσισε την απόλυση εννέα εργαζομένων στο ΕΚΕΒΙ. Παράλληλα αποφασίστηκε μείωση μισθών των 31 εργαζομένων που διατή­ ρησαν τη θέση τους. Δεν ήταν μια εύκολη απόφαση. Εννέα άτομα, ενταγμένα από χρόνια στην ομάδα της διευθύντριας Κατρίν Βελισσάρη, θα βρεθούν να ψάχνουν από την αρχή εργασία σε μια πολύ σκληρή περίοδο.

Οι δραστηριότητες που αναστέλλονται είναι: η συμμετοχή σε εκθέσεις βιβλίου στο εξωτερικό, τα ετήσια βραβεία σενα­ ρίου βασισμένου σε λογοτεχνικό έργο (ήταν χρηματικά), η συμμετοχή στο Φε­ στιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου τα τελευταία χρόνια το ΕΚΕΒΙ διατη­ ρούσε περίπτερο και οργάνωνε τις εκδη­ λώσεις «Λογοτεχνία και ινηματογράφος». Επίσης, τα επετειακά αφιερώματα σε με­ γάλους έλληνες συγγραφείς θα υποστηρί­ ζονται πλέον μόνο όταν υπάρχει σχετική χορηγία, ενώ αναστέλλεται η ετήσια επι­ χορήγηση (100.000 ευρώ) του ΕΚΕΒΙ προς το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης Λογοτεχνίας και Επιστημών του Ανθρώ­ που (ΕΚΕΜΕΛ) που στόχο έχει την ανά­ δειξη μεταφραστών.

Q εργαζόμενα Το σωματείο των εργαζομένων στο ΕΚΕΒΙ σε ανακοίνωσή του κατήγγειλε «την από­ λυση εννέα συναδέλφων μας, η οποία ανακοινώθηκε αιφνιδιαστικά με πρό-

Νέο Κουρείο «Η ζωή άλλαζε, έγερνε ανεπαίσθητα, σαν σκιά όταν πιάνει να βραδιάζει». Με αυτήν την υπέ­ ροχη φράση σκιαγραφούσε στη νουβέλα του Το κουρείο (1979) ο Μένης Κουμανταρέας την αλλαγή του κοινωνικού σκηνικού προς τα περίφημα ’80s. Πώς άραγε θα την σχολιάζαμε σή­ μερα; Το Κουρείο κυκλοφορεί σε ξανακοιταγμένη έκδοση από τον Κέδρο και είναι μια ευκαι­ ρία για τους καλούς αναγνώστες να ξαναδούν μια εποχή για την οποία γνωρίζουμε ακριβώς πώς άλλαξε και τι επέφερε. Από την άλλη, να (ξανα)γνωρίσουν τον ήρωά του, τον Μενέλη, κάτι σαν τον Μερσώ του Καμύ, έρμαιο στον χαοτικό κόσμο.

σχήμα τη μείωση του προϋπολογισμού του ΕΚΕΒΙ και την "κατάργηση του αντι­ κειμένου" τους, χωρίς πειστικές εξηγή­ σεις για τα κριτήρια αυτής της επιλογής». «Θεωρούμε, συνεχίζει το σωματείο, ότι η αποψίλωση του ΕΚΕΒΙ από το έμψυχο δυ­ ναμικό του υπονομεύει ουσιαστικά το ρόλο του στο χώρο του βιβλίου, τη στιγμή που υπάρχουν σημαντικά περιθώ­ ρια εξοικονόμησης πόρων με τον εξορθολογισμό των δαπανών του».

Συμβουλίου το ωμό δίλημμα: είτε απο­ λύετε υπαλλήλους και συνεχίζετε κάποιες από τις δραστηριότητές σας, άρα έχετε λόγο ύπαρξης, είτε δεν απολύετε κανέναν και αναστέλλετε τις δραστηριότητές σας, οπότε δεν έχετε λόγο ύπαρξπς». Ο Π. Τα­ τσόπουλος δήλωσε ότι παραιτείται γιατί δεν θέλει να είναι το άλλοθι στον πολιτική περικοπών του ΥΠΠΟ.

Παραπηση αντιπροέδρου

Με τπ σειρά του το ΥΠΠΟ, σχολιάζοντας τπν διίλωσπ του Π. Τατσόπουλου, του επεσήμανε ότι «είχε ασμένως αποδεχθεί την πρό­ ταση που του έγινε τον Μάρτιο να αναλάβει χρέη αντιπροέδρου στο νέο Δ.Σ. του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, εν γνώσει του γεγονότος ότι π δημοσιονομική κρίση επηρεάζει αναπό­ φευκτα την κρατική χρηματοδότηση προς όλους τους εποπτευόμενους φορείς». Το

Η αντιδήλωση υπουργείου

Στη συνέχεια, ο αντιπρόεδρος του ΕΚΕΒΙ Πέτρος Τατσόπουλος, αφού ψήφισε τα μέτρα (!), παραιτήθηκε, λέγοντας ότι: «Το υπουργείο αποφάσισε την περικοπή της χρηματοδότησης του ΕΚΕΒΙ κατά 35% με­ ταθέτοντας στις πλάτες του Διοικητικού

www.inetaixinio.qr

θα αναοωτηθείς τι α π * όλα αυτά που θα διαβάσεις είναι αλήθεια. Αναοωτήσου καλύτερα πόσα αννοείς.

C]

ΜεταιχΜίο

§ σχόλια

ΥΠΠΟ διευκρινίζει από τη μεριά του ότι «ου­ δέποτε ζήτησε από το Δ.Σ. οποιουδήποτε εποπτευόμενου οργανισμού να προβεί σε απολύσεις, όπως ισχυρίζεται ο κ. Τατσόπουλος ότι διεμηνύθη στο Δ.Σ. του ΕΚΕΒΙ. Το μόνο που διευκρινίζεται παγίως σε κάθε νέο Δ.Σ. όταν αναλαμβάνει καθήκοντα είναι ότι θα πρέπει να κινηθεί αυστηρά μέσα στο πλαίσιο του προϋπολογισμού του (...) Σε ό,τι αφορά στην αναφορά του κ. Τατσόπουλου σε περικοπή της χρηματοδότησης του ΕΚΕΒΙ, διευκρινίζουμε ότι όπως σε όλους τους εποπτευόμενους οργανισμούς έτσι και στο ΕΚΕΒΙ έγιναν οι αναγκαίες περικοπές στον προϋπολογισμό, ούτως ώστε να διατη­ ρηθούν και να ενισχυθούν οι υπόλοιπες δρα­ στηριότητες που άπτονται του χώρου του βι­ βλίου». Στην πρώτη, βιαστική απάντηση του υπουρ­ γείου αναφερόταν ότι ουδέποτε έγιναν περι­ κοπές, αλλά στη συνέχεια με διόρθωση πα­ ραδέχτηκε ότι έγιναν περικοπές.

Ή θα γίνα μ ε το ΕΚΕΜΕΛ; Ερωτηματικά υπήρξαν σχετικά με τη δε­ οντολογία της απόφασης περί περικοπής της χρηματοδότησης κατά 100.000 ευρώ του ΕΚΕΜΕΛ. Το γεγονός αυτό ξεσήκωσε

κύμα διαμαρτυρίας από τον κόσμο των συγγραφέων, που απέστειλαν επιστολή προς τον υπουργό Πολιτισμού. Τα χρή­ ματα δεν ήταν πολλά, αλλά αμφισβητή­ θηκε και η χρησιμότητά του. Υπέρ του ΕΚΕΜΕΛ και κατά της περικοπής της ενί­ σχυσής του ψήφισαν στο Δ.Σ. του ΕΚΕΒΙ η εκπρόσωπος των συγγραφέων Κ. Σωτηριάδη, το πρώην στέλεχος του ΥΠΠΟ κ. Μαίρη Μιχαηλίδη (!), ο εκπρόσωπος των μεταφραστών Β. Μπιτσαξής και η εκ­ πρόσωπος των εκδοτών κ. Ουρανία Ραγιά.

ΕΚΕΜΕΆ2 Σκέφτομαι ότι η επιμόρφωση των μετα­ φραστών είναι χρήσιμη, όποιος γνωρίζει μια ξένη γλώσσα δεν είναι αυτόχρημα με­ ταφραστής. Χρειάζεται, λοιπόν, μια ανα­ βάθμιση του ΕΚΕΜΕΛ, ένας συντονισμός με το ΕΚΕΒΙ, μια πιθανή συστέγαση, μια βοήθεια, πιθανόν, από τα μορφωτικά τμήματα των πρεσβειών. Δεν με πείθει η επιχειρηματολογία Τατσόπουλου «κό­ ψαμε χρήματα από το ΕΚΕΜΕΛ για να μην απολύσουμε κι άλλους εργαζόμε­ νους». Ιδέες οικονομικές θα υπάρχουν, αρκεί να υπάρξει και θέληση.

Προς κάτι άλλο... Τα παζάρια βιβλίων στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου και μετά στο Γκάζι και όπου αλλού στην Αθήνα φαίνεται να τελειώνουν. Στην έκθεση βιβλίου στο Ζάππειο οι περισσότεροι μεγάλοι εκ­ δότες αποφάσισαν να μην πάνε. Τα έξοδα είναι πολλά, τα οφέλη λίγα. Για έναν ανεξήγητο λόγο ορισμένοι συνδικαλιστές φαίνεται να υποστηρίζουν ακόμα τέτοιου είδους εκδηλώσειςπανηγύρια. Αντίθετα, οι πολλοί εκδότες θα ήθελαν ένα μεγάλο φεστιβάλ βιβλίου σε στεγα­ σμένο χώρο στην Αθήνα, με εκδηλώσεις και προσφορές. Μήπως ήρθε η ώρα, τώρα που η Θεσσαλονίκη φαντάζει πολύ ακριβή για εποχή κρίσης, να διοργανωθεί μια μεγάλη έκθεση βι­ βλίου στην Αθήνα, στεγασμένη, φροντισμένη και ποιοτικά αναβαθμισμένη;

Συμπέραομα Η κρίση δεν θα άφηνε το χώρο του βι­ βλίου απέξω. Οι εννέα του ΕΚΕΒΙ είναι οι πρώτοι που την πληρώνουν. Ήδη την έχει πληρώσει η αγορά, που βρίσκεται σε στε­ νωπό, καθώς έχει «στεγνώσει» από ρευ­ στό. Οι εκδότες κυνηγάνε τους βιβλιοπώλες κι αυτοί τους αγοραστές. Οι προμηθευτές χαρτιού πιέζουν και απαι­ τούν από τους εκδότες διασφάλιση της αμοιβής τους. Οι εκδότες κάνουν περικο­ πές (αποθήκες, πωλητές κ.ά.). Τα μεγάλα ανοίγματα των αλυσίδων βιβλιοπωλείων την καλή εποχή φαίνεται να μην κλείνουν εύκολα. Και επιπλέον οι αγοραστές ανα­ γνώστες ελαττώνουν τις αγορές τους. Σε αρκετά βιβλιοπωλεία του κέντρου η μεί­ ωση του τζίρου είναι πάνω από 25%. Όλοι φοβούνται τον Σεπτέμβριο - Οκτώβριο, οπότε και φυσιολογικά η αγοραστική κί­

νηση μειώνεται (πλην σχολικών) αλλά και τα μέτρα θα έχουν καταβάλει οικονομικά τους πολίτες. Οι περικοπές στο ΕΚΕΒΙ ήταν ένα ακόμα γεγονός που τροφοδό­ τησε την κακή ψυχολογία της αγοράς.

'Οταν ο αναγνώστης ψάχνει Η Δεσποινίδα του Ίβο Άντριτς, όταν πρωτοκυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, δεν μπόρεσε να εξαντλήσει ούτε μια έκδοση. Αντίθετα, με το που βγήκε στα περίπτερα στη σειρά «Τα Νόμπελ Λο­ γοτεχνίας» κατάφερε να εξαντλήσει 7 εκ­ δόσεις. Πώς σας φαίνεται; Μία άγνωστη δεσποινίδα έσπασε τα ρεκόρ, αλλά σε αυτό βοήθησε φυσικά και η φτηνή τιμή των 5,90 ευρώ, όπως και η πολύ προσεγ­ μένη έκδοση. Ο δρόμος που άνοιξε το Βήμα με τους κλασικούς στο περίπτερο είχε καλούς μιμητές.

Τυχοδιώκτης ίι πρωτοπόρος οτκολόνος: Αάτοης της Ελλάδας II αοχατοκάπηλος; Ναζί i θύμα της Ιστορίας: Καθένας με τον θεό του και ο Αλωόνς με τους δαίυονες.

C ΜεταιχΜίο

σχόλια

Στην Ελευσίνα μ α φορά

Προσοχή στην ποιότητα Το παράδειγμα της Δεσποινίδας του Άντριτς μας λέει ότι το περίπτερο μπορεί να προσφέρει μια υπεραξία, αλλά θέλει και μια προσοχή. Γιατί παίζει ρόλο τι ποι­ ότητα πουλάς στο περίπτερο. Μπν ξε­ χνάμε ότι σήμερα στα κεντρικά περί­ πτερα μπορείς να βρεις από συλλογές με κατσαρίδες και σιδερένια έντομα έως βιογραφίες του Χίτλερ.

Δήθεν βιογραφίες

δ 10

Είπα βιογραφίες του Χίτλερ και θέλω να σας επιστήσω την προσοχή στις δεκάδες περιοδικές εκδόσεις απατηλού ιστορικού περιεχομένου στα περίπτερα, όπου με το πρόσχπμα ιστορικών μονογραφιών έχουν βγάλει στο μεϊντάνι όλο τον φασιστικό συρφετό: Μουσολίνι, Χίτλερ, Παπαδόπουλος (ο δικός μας!) κι άλλες εξέχουσες φυσιογνωμίες σε ψευδοϊστορικές μελέ­ τες. Μπ μασάτε!

Ο Ηλίας Μοναχολιάς ήταν χρόνια στέλε­ χος πλπροφορικής. Κάποια στιγμή απηύδησε και «μετακόμισε» στον χώρο των εκδοτών. Εκανε μια σωστή κίνπση, ίδρυσε έναν ειδικευμένο εκδοτικό οίκο, τον «Κυκεών tales». Οντας Ελευσινιώτης, εξέδωσε βιβλία σχετικά. Μεταξύ των πρώτων του τίτλων είναι τα: Δοκίμια για τα Ελευσίνια μυστήρια του Γ. Ε. Μυλωνά, Ο δρόμος για την Ελευσίνα: Αποκαλύ­ πτοντας το μυστικό των Μυστηρίων των Γκόρντον Γουόσον, Άλμπερτ Χόφμαν, Καρλ Ρακ και Τα μυστικά της αρχαίας Ελευσίνας: Τα ιερά μανιτάρια της θεάς του Κ. Ρακ. Το πιο ωραίο είναι ότι ο εκδο­ τικός οίκος στεγάζεται σε ένα κουλτουρέ καφέ απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο τπς Ελευσίνας.

Μικρή ενημέρωση Η στιίλπ «Από μήνα σε μήνα» της Όλγας Σελλά θα επανέλθει από τον επόμενο μήνα. Η μικρή διακοπή δπμοσίευσή τπς οφειλόταν σε προσωπικούς λόγους. Επίσπς, λόγω ύλπς, τα ευπώλπτα του τεύχους Ιουνίου, πάντα με τη φροντίδα του Μιχάλπ Βαλάσογλου, θα δπμοσιευτούν τον επόμενο μήνα και θα συμπεριλαμβάνουν και το μήνα Μάιο.

Τα αστυνομικά κερδίζουν Ο China Mieville’s, συγγραφέας του εί­ δους weird fiction, είναι ο νικητής του Βραβείου Άρθρουρ Κλαρκ για το βιβλίο The City & The City (Pan) και αναμένεται να αποτελέσει μοχλό προώθησης για το επόμενο βιβλίο του, Kraken (Macmillan) που κυκλοφόρησε στις 7 Μαΐου στο Λον­ δίνο.

ΤαOrange Και για να μείνουμε στο Λονδίνο, ανακοι­ νώθηκε η βραχεία λίστα για το βραβείο Orange. Μια λίστα μικτή, με πρωτοεμφανιζόμενους αλλά και καθιερωμένους, όπως η Hilary Mantel (βραβείο Booker). Η λίστα των έξι επικρατέστερων μυθιστορη­ μάτων που προέρχονται τόσο από μι­ κρούς ανεξάρτητους οίκους όσο και από γνωστούς είναι: The Very Thought o f You της Rosie Alison (Alma Books), The La­

cuna της Barbara Kingsolver (Faber), Black Water Rising της Attica Locke (Ser­ pent’s Tail), Wolf Hall της Hilary Mantel (Fourth Estate), A Gate at the Stairs της Lome Moore (Faber), The White Woman on the Green Bicycle της Monique Roffey (S&S). To βραβείο, που αηοτελείται από 30.000 λίρες, θα ανακοινωθεί στις 9 Ιου­ νίου.

Νέες κυκλοφορίες Ο Τζόναθαν Κόου κυκλοφορεί το νέο του μυθιστόρημα με τίτλο Η τρομερή ιδιωτικότητα του Μάξγουελ Σιμ για την τρέλα στο νέο κόσμο της τεχνολογίας, ενώ ο Κάρλος Ρουίθ Θαφόν μόλις κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο Ο πρίγκιπας της ομί­ χλης, συνέχεια των δύο προηγούμενων βιβλίων του.

Αγαπητοί φίλοι επιστολογράφοι, σας χαιρετώ. Ελαβα επιστολές για τα βραβεία, αλλά αυτά θα τα πούμε αλλού. Συνεχίζω να λαμ­ βάνω βιβλία με επεξηγηματικές επιστολές, πολλές από τις οποίες με βοηθάνε να καταλάβω τις επιδιώξεις του συγγραφέα. Θέλω να σας πω ότι δεν είναι εύκολο να κρίνονται πάντα όλα τα βιβλία που έρχονται στο περιοδικό. Δυστυχώς. Αγαπητοί «Βιβλιόφιλοι της Έδεσ­ σας», έλαβα τα Κείμενα μ ε διηγήματα που βραβεύτηκαν στον Α' Λογοτε­ χνικό Διαγωνισμό και σας ευχαριστώ πολύ. Κάποια από αυτά, ειδικά των νεότερων, μου άρεσαν πολύ. Θηβαίε Απόστολε, Αθήνα, έλαβα τα βι­

βλία και το ευγενικό σου γράμμα, σε βεβαιώ ότι ο τρόπος σου δεν είναι αδόκιμος και σου εύχομαι καλή επιτυχία και στα επόμενα. Το αν θα αξιολογηθούν τα κείμενά σου από τους συνεργάτες μας, θα εξαρτπθεί από αυτούς αλλά και εν μέρει από το πλήθος των βι­ βλίων που λαμβάνουν. Τςανετάκο Στέφανε, καταλαβαίνω γιατί επέλεξες αυτή τη δομή για το αφήγημά σου (Τα μάτια της Τςένης Καρέζη, εκδόσεις Σοκόλη - Κουλεδάκη), ένα αφήγημα που έχει ως αντικείμενο πόθου την Τζένη Καρέςη και μέσα από αυτήν μια δοκιμασία για τον ίδιο τον εαυτό σου. Ευρηματικό, αξιοσημείωτο, με πολύ καλή χρήση της γλώσσας. Στασίνο-

πούλου Δήμητρα, Γλυφάδα, πραγματικά εξαίρετο το λεύκωμα (ιδίοις αναλώμασι) για την Ινδία και η δική σας προσπάθεια να αποτίσετε φόρο τιμής στο πνεύμα και τους ανθρώπους της. Το χάρηκα. Νησιώτη Κώστα, τα διηγήματά σας Το επιτύμβιο (εκδόσεις Ιδεό­ γραμμα) έχουν πραγματικά ένα διασκεδαστικό χαρακτήρα, χωρίς να τους λείπει η δεύτερη ματιά και η καλή λογοτεχνική απόδοση. Μπατσίκανή Νίκο, έλαβα το βιβλιαράκι σας κι ευχαριστώ. Δεληγιάννη Δία, γι’ αυτό που προτείνεις χρειάζεται να επικοινωνήσουμε τηλεφωνικά.

Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δι’ υμάς.

Ο αναγνώστης

Βιβλία ηου αλλάζουν τον τρόπο σκέψης και τη ζωή μας Τιμή: 18,90€

καθηγητρια θρησκειολογίας απαντά στο ερώτημα αυτό υπό το φως των νέων αποκαλύψεων.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΧΑΛΚΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Πώς Ρωμαίοι αυτοκράτορες, Βυζαντινοί ιεράρχες, πολιτικοί και άλλα καθάρματα της ιστορίας έφτιαξαν τον κόσμο στα μέτρα τους.

ΕΝΑΛΙΟΣ

Σόλωνος 136, Αθήνα - Τηλ. 210 3829339 · www.enalios.gr

δ βραβεία διαβάζω 2010

Τα βραβεία του Διαβάζω

και η τελετή

Οι βραβευμένοι με τους εκπροσώπους του περιοδικού (από αριστερά): Γ. Γαλάντης, Β. Παπαθεοδώρου, Χρ. Μπουλώτης, Κ. Παπαδάκη, Β. Γκουρογιάννης, Γ. Ν. Μπασκόζος, Φ. Στεφανίδη.

ια δέκατη τέταρτη χρονιά το πε­ κρής αξίας αντικείμενο, φτάσαμε στο ριοδικό Διαβάζω οργάνωσε την σήμερα όπου μοιάζει τίποτα να μην τελετή απονομής των Λογοτεχνικών έχει αλλάξει. Δεν υπάρχουν “ορά­ Βραβείων «Διαβάζω». Το κλίμα στο ματα” και “ιδέες” στο όνομα των Μουσείο Μπενάκη ήταν βαρύ, καθώς οποίων καίγονται βιβλία, βιβλιοπω­ είχε προηγηθεί η δολοφονία τριών λεία και άνθρωποι». Δίνοντας το αθώων στη διάρκεια μιας μεγάλης στίγμα της τελετής, είπε ότι «σήμερα αντικυβερνητικής διαδήλωσης εναν­ δεν τιμούμε μόνον τους βραβευμέ­ τίον των περιοριστικών μέτρων που νους αλλά όλους εκείνους τους έλεπιβλήθηκαν στη χώρα από την Ε.Ε. ληνες συγγραφείς που έχουν το κου­ και το ΔΝΤ. Ο διευθυντής του περιο­ ράγιο να συνεχίζουν να γράφουν, να δικού Γ. Ν. Μπασκόζος, στην ομιλία εμπνέονται, να ξανασκέφτονται την του, απέτισε φόρο τιμής στα τρία θύ­ πραγματικότητά μας, όσο ανάποδη ματα, σημειώνοντας ότι «χρόνια μετά και σκληρή κι αν είναι». Ευχαρί­ τις εποχές του Ντίκενς, του Μπαλ- στησε τους χορηγούς της εκδήλω­ ζάκ, του Ντοστογιέφσκι, του Στάιν- σης λέγοντας ότι χωρίς αυτούς δεν μπεκ, όταν οι κοινωνικές συνθήκες θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η καθιστούσαν την ανθρώπινη ζωή μι­ τελετή των βραβείων.

Γ

Τη σημασία της ενίσχυσης των βρα­ βείων «Διαβάζω» τόνισαν με σύντο­ μες ομιλίες ο κ. Αρης Πετρόπουλος εκ μέρους του μεγάλου χορηγού ΟΣΔΕΑ, ο κ. Σωτήρης Κωνσταντίνου εκ μέρους της Grant Thornton και ο κ. Νίκος Κυριαζής εκ μέρους του Ιδρύ­ ματος Κώστας Κυριαζής.

Απονομές και δηλώσεις Παρουσιάστρια της βραδιάς ήταν η δημοσιογράφος Βίκυ Φλέσσα, ενώ στην τελετή πρωταγωνιστούσε ο γά­ τος Μίσα, σε ένα χαριτωμένο βιντε- Ο εκδότης Γ. Γαλάντης απονέμει το Βραβείο προσφοράς άκι της Φραντζέσκας Ντόγκα που στην κ. Μαρίνα (Μάνια) Καραϊτίδη προανάγγελλε τις λίστες των υποψη­ φίων σε κάθε κατηγορία. Η Βίκυ Φλέσσα άνοιξε το χορό των βρα­ βείων καλώντας τον εκδότη του Δια­ βάζω Γιώργο Γαλάντη να δώσει το Βραβείο προσφοράς στο βιβλίο στην κυρία Μάνια Καραϊτίδη, των εκδό­ σεων Εστία. Η κυρία Μάνια δήλωσε ότι με το Διαβάζω την συνδέουν από χρόνια σχέσεις αγάπης και εκτίμη­ σης. Το βραβείο απονεμήθηκε για τέ­ ταρτη χρονιά στη μνήμη του Περικλή Αθανασόπουλου, ιδρυτή του περιο­ δικού. Στπ συνέχεια, στο βήμα κλήθηκε η διευθύντρια του ΕΚΕΒΙ κ. Κατρίν Βε- Η Κική Δημουλά απονέμει το Βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου στην λισσάρη, να απονείμει το βραβείο Κάλλια Παπαδάκη παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου στανιώτης). Εμφανώς συγκινπμένος, στον συγγραφέα Χρήστο Μπουλώτη ο πολυβραβευμένος Β. Παπαθεοδώ­ και την εικονογράφο Φωτεινή Στε- ρου είπε ότι θεωρεί τιμή του να είναι φανίδη για το βιβλίο τους Η σκυλίσια συνυποψήφιος με πολύ σπουδαίους ζωή του γάτου Τζον Αφεντούλη (Ελ­ συγγραφείς από το χώρο της λογο­ ληνικά Γράμματα). Σημειωτέον, και οι τεχνίας για παιδιά. δύο έχουν βραβευτεί αρκετές φορές Το βραβείο ποίπσπς απονεμήθπκε από το περιοδικό. Ακολούθησε η κα- στον Χάρη Βλαβιανό για τη συλλογή θηγήτρια Πανεπιστημίου Διαμάντη του Διακοπές στην πραγματικότητα Αναγνωστοπούλου, η οποία απένειμε (Πατάκης). Ο κ. Βλαβιανός απού­ στον Βασίλπ Παπαθεοδώρου το βρα­ σιαζε στη Γερμανία, το βραβείο πήρε βείο λογοτεχνίας για μεγάλα παιδιά από τα χέρια του Πέτρου Μάρκαρη η για το βιβλίο του Στη διαπασών (Κα- εκδότριά του κ. Αννα Πατάκη. Ο

δ: βραβεία διαβάζω 2010

Ο Γ. Ν. Μηασκόζος με την Αννα Πατάκη

δ 16

II

Ο Β. Παπαθεοδώρου

ίδιος δήλωσε αργότερα στο Βήμα: «Χαίρομαι πολύ που η επιτροπή ενός περιοδικού που επί 30 και πλέον χρό­ νια υπηρετεί τόσο πιστά και ουσια­ στικά το βιβλίο διάλεξε να βραβεύσει την ποιητική μου συλλογή ανάμεσα σε άλλα έργα άξιων ομοτέχνων». Το σχόλιο του κ. Μάρκαρη ήταν βιτριολικό: «Συγχαίρω, είπε, τον διαβολικό νου που σκέφτηκε να βάλει έναν αστυνομικό συγγραφέα να απονέμει βραβείο ποίησης». Το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα κέρδισε η Κάλλια Παπαδάκη, για τη συλλογή διηγημάτων της Ο ήχος του ακάλυπτου: Εξι κοι­ νόχρηστες ιστορίες (Πόλις). Την απο­ νομή έκανε η Κική Δημουλά, που απευθυνόμενη στη νεαρή συγγραφέα της είπε: «Η βράβευση μπορεί να έχει δύο ειδών επιδράσεις: την μεθυστική ή την μεθυσμένη. Φρόντισε να ακο­ λουθήσεις τον πρώτο δρόμο». Το βραβείο δοκιμίου ήταν να παραλάβει από τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο ο Γιάννης Κιουρτσάκης, για το Ένας χωρικός στη Νέα Υόρκη (Ίνδικτος), αλλά ο ίδιος δεν το αποδέ­

Ο Β. Γκουρογιάννης

χτηκε, επικαλούμενος «αμηχανία» μπροστά στα πρόσφατα γεγονότα. Ο Μένης Κουμανταρέας, πριν δώσει το βραβείο διηγήματος στον απάντα στην Πάρο Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, για το βιβλίο του Ο θησαυρός των Αηδονιών και άλλα διηγήματα (Γαβριηλίδης), σχολίασε: «Δεν συμ­ φωνώ με όσους δεν αποδέχονται το βραβείο “Διαβάζω”. Ούτε Γαλλική Ακαδημία είμαστε ούτε εκείνοι είναι ο Σαρτρ ή η Σιμόν ντε Μποβουάρ». Τελευταίο βραβείο αυτό του μυθι­ στορήματος, απονεμήθηκε από τον Κώστα Μουρσελά στον Βασίλη Γκουρογιάννη για το μυθιστόρημά του Κόκκινο στην πράσινη γραμμή (Με­ ταίχμιο). Ο συγγραφέας αφιέρωσε το βραβείο του στην Κύπρο, «ελπίζον­ τας να αμβλύνουμε έτσι τις ενοχές μας για τα δεινά που της προκαλέσαμε». Το βραβείο ήταν μια γλυπτή σύνθεση του εικαστικού Θανάση Διαμαντόπουλου και το επικοινωνιακό υλικό μια αφιλοκερδής προσφορά του art designer Χρήστου Τζοβάρα. 1

Big decisions follow you around.

Ot στιγμές που συνοδεύουν κάθε σας δύσκολη απόφαση είναι μοναδικές και απαιτούν διαύγεια και προσήλωση. Εμείς στην Grant T hornton είμαστε δίπλα σας, με ευθύνη για τον πολιτισμό, τις τέχνες και τα γράμματα.

Ο www.grant-thornton.gr

Grant Thornton A u d it · T ax · A d v iso ry

δ :βραβεία διαβάζω 2010

Βραβείο Μυθιστορήματος

Βραβείο Διηγήματος - Νουβέλας Η λίας X. Παπαδημητρακόπ ουλος

Ο θησαυρός των Αηδονιώ ν και άλλα διηγήματα εκδόσεις Γαβριηλίδης

Βραβείο Ποίησης Χά ρη ς Β λαβ ιανό ς

Δια κοπές στην πραγματικό­ τητα: Ποιήματα, σχεδιάσματα, μ ετα γ ρ α φ ές εκδόσεις Πατάκη

Βραβείο Λογοτεχνικού Δοκιμίου - Μελέτης

Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα

Βραβείο Παιδικού Εικονογραφημένου Βιβλίου Χρ ή σ το ς Μ πουλώτης (κείμενο)

Η σκυλίσια ζωή του γάτου Τζον Α φ εντούλη εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Φ ω τειν ή Σ τ ε φ α ν ίδ η (εικονογράφηση)

Βραβείο Λογοτεχνικού Βιβλίου για μεγάλα παιδιά

δ: βραβεία διαβάζω 2010

Β ραβείο Προσφοράς στο Βιβλίο

Μαρίνα Καραϊτίδη Μαρίνα Καραϊτίδη γεννήθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1928. Είναι κόρη του Κωνσταντίνου Σαραντόπουλου και της Ευτυχίας ΚολλάρουΣαραντοποΰλου. Ολοκληρώνει τις εγ­ κύκλιες σπουδές της στο Αρσάκειο Ψυχικού και, παράλληλα, μελετά σε βάθος τη γαλλική και την αγγλική γλώσσα και λογοτεχνία από τις απαρ­ χές τους μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Μετά την αποφοίτησή της από το σχο­ λείο εγγράφεται στη Σχολή Νοσοκό­ μων του Ερυθρού Σταυρού και απο­ φοιτά ως διπλωματούχος εθελόντρια αδελφή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυ­ ρού. Στα δύσκολα χρόνια του Εμφυ­ λίου εργάζεται στο 403 Στρατιωτικό Νοσοκομείο (κοντά στο σημερινό κτί­ ριο της Μονής Πετράκη). Το 1950 παν­ τρεύεται τον Λεωνίδα Καραϊτίδη, χει­ ρουργό ωτορινολαρυγγολόγο, γεννη­ μένο στη Σωζόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας, με τον οποίο αποκτά δύο παιδιά, τον Γιάννη και την Εύα. Κατά τη δεκαετία του 1960 και μέχρι το 1972 εργάζεται εθελοντικά στη βι­ βλιοθήκη της ΧΕΝ Αθηνών, ως μέλος του Δ.Σ. (σε συνεργασία με τη Λιλή Θεοτοκά-Αλιβιζάτου, την Ίλντα Καραγεώργη και τη Λουίζα Σιστοβάρη). Το 1972, μετά το θάνατο του πατέρα της Κωνσταντίνου Σαραντόπουλου, ανα­ λαμβάνει τον εκδοτικό οίκο και το βι­ βλιοπωλείο της Εστίας. Αποδεικνύοντας τη στέρεη παιδεία της, και με το συνακόλουθο πνεύμα της ανιδιοτε­ λούς προσφοράς, δίνει νέα ώθηση στο τετραμηνιαίο και μοναδικό τότε βι­ βλιογραφικό δελτίο (τα Νέα Βιβλία, υπό την καθοδήγηση του Κυριάκου

Η

Η κ. Μαρίνα Καραϊτίδη

Ντελόηουλου). Η Μαρίνα Καραϊτίδη εγκαινιάζει επίσης νέες σειρές ελληνι­ κής και ξένης λογοτεχνίας με τα πλέον έγκριτα ονόματα και με σπάνια ευαι­ σθησία ως προς τα γλωσσικά και τα μεταφραστικά ζητήματα, αλλά και ως προς τους επαγγελματικούς κώδικες δεοντολογίας. Για την παντοειδή συνεισφορά της βραβεύτηκε κατ’ επανάληψη: Από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας με το Παράσημο του Τάγματος της Αξίας, από την Πανελλήνια Ομοσπον­ δία Εκδοτών Βιβλιοπωλών, από τη Διε­ θνή Εκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης για την τακτική παρουσία της στην έκθεση από το 1974 και εξής, δις από τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Φιλεκπαι­ δευτικής Εταιρείας ως εκλεκτή από­ φοιτος του Αρσάκειου κ.λπ. Οι αγαπημένες της ασχολίες σήμερα είναι η ανάγνωση ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας και ιστορίας, το θέατρο και ο κινηματογράφος, τα ταξίδια, η φύση και η κηπουρική. Η Μαρίνα Καραϊτίδη παραμένει μέχρι σήμερα αναγνώστρια κειμένων ελληνικής και ξέ­ νης πεζογραφίας, τα οποία υποβάλ­ λονται προς έκδοση στην Εστία από έλληνες και ξένους συγγραφείς ή εκ­ δότες. Εξακολουθεί να υποδέχεται καθημερινά φίλους, συγγραφείς, δη­ μοσιογράφους και πολιτικούς στο γραφείο της στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, Σόλωνος 60. Στο περίφημο και φιλόξενο αυτό γραφείο της «κυ­ ρίας Μάνιας» έχει αναφερθεί διεξο­ δικά σε παλαιότερο άρθρο της και η παρισινή εφημερίδα Le Monde. ■

D eep relationships are Γ 3.Γ Θ

www.eneap.com.gr

Απολαύστε υπεύθυνα

ghfi 8 · 8

S

4 ί-Ρ ~ -

J iiiilli

Ο ι ν ο π ο ι ί α Α ρ β α ν ιτ ιδ η

-M et\ol

C h ard o n n ay Φρέσκο, χυμώδες, με άκρως ελκυστικό όγκο

C ab ern et - M erlot Φρουτώδες, μαλακό, με ευχάριστη πολυπλοκότητα

Τα κρασιά της Οινοποιίας Αρβανιτιδη παράγονται στον Ασκό Θεσσαλονίκης. Στους ιδιόκτητους αμπελώνες που βρίσκονται στην ανατολική πλαγιά του όρους Βερτίσκου, σε υψόμετρο 500 μέτρων, εφαρμόζεται βιολογική καλλιέργεια.

Ασκός, 570 16 Θεσσαλονίκη | τηλ. 23950 61626, fax 23950 61646 www.arvanitidis-winery.gr e-mail: info@arvanitidis-winery.gr

Γνώμες

για τα βραβεία Δ ημ οσιεύουμε την επιστολή του Γ. Κιουρτσάκη με την οποία δ εν αποδέχεται το βραβείο δοκιμίου και την επιστολή του Ν. Δ ήμου σχετικά με τα βραβεία. Α ναδη μοσιεύουμε επίσης άρ θ ρ ο της Μ ικέλας Χ αρτουλάρπ από τα Νέα

Δήλωση του Hawn Κιουρτσάκη ίχα χαρεί ειλικρινά το βραβείο του Διαβάζω την πρώτη χρονιά που απονεμήθηκε. Και θα ήταν υπο­ κριτικό αν έλεγα πως δεν το χαίρομαι και σήμερα. Όπως θα ήταν άδικο να μην ευχαριστήσω την επιτροπή, που μόχθησε να διαβάσει τόσα βιβλία και ξεχώρισε, στην κατηγορία του δοκι­ μίου, το μικρό μου στοχαστικό αφή­ γημα. Όμως, ετούτη τη στιγμή που η

Ε

συλλογική ζωή μας γνωρίζει μια κα­ τρακύλα δίχως προηγούμενο στην οποία έχουμε συμβάλει όλοι -αυτή η κρίση είμαστε εμείς- αναρωτιέμαι: εί­ ναι άραγε τυχαίο ότι η έξαρση του ναρκισσισμού, της αυτοπροβολής, των προσωπικών ανταγωνισμών, των πελατειακών σχέσεων και των μι­ κρόψυχων καβγάδων, που μαστί­ ζουν και το λογοτεχνικό μας σινάφι

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΙΟΙΟΤΗ ΓΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΪΝΧΑΟΥΕΡ Αρχαιολόγος

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΕΛΛΑΑΑ-ΡΩΜΗ Σχ. 20x27, δεμένο, σελ. 840 με 132 εικόνες, 109 χάρτες, 197 σχεδιαγράμματα, 68 σχέδια

Η γεωγραφική εικόνα του μεσογειακού χώρου από τη δημιουργία των πόλεων ως την ενοποίηση του χώρου στο πλαίσιο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας: το γεωγραφικό πλαίσιο, η δημογραφία, η οικιστική, η οικονομία, η οργάνωση του αστικού χώρου, η μορ­ φή και η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων. Έ να πρωτότυπο έργο που συμβάλλει στην καλύτε­ ρη κατανόηση του αρχαίου κόσμου. Από το 1960 ΕΚΔΟΣΕΙΣ Δ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό και την Παιδεία Ιπποκράτονς 8 · Αθήνα Τ.Κ. 10679 · Τηλ.: 21036.27318 · www.papadimasbooks.gr · papadimas@atp.gr

δ: βραβεία διαβάζω 2010 εις βάρος κάθε έννοιας πνευματικής ζωής, συμπίπτει μ’ έναν πλπθωρισμό πανηγυρικών εκδηλώσεων για το βι­ βλίο, συμπεριλαμβανομένων των βραβείων; Κι αν φαίνομαι υπερβολι­ κός, τουλάχιστον ας αναρωτηθούμε όλοι: πόσο οι βραβεύσεις των τελευ­ ταίων χρόνων μάς έχουν βοηθήσει, έστω ατομικά, «να σηκωθούμε λίγο

ψηλότερα»; Πόσο έχουν βοηθήσει τη λογοτεχνική δημιουργία και το μοίρασμά της με τον αναγνώστη; Αυτές οι πικρές απορίες με εμποδίζουν να δεχτώ με ήρεμη συνείδηση το βρα­ βείο. Γιάννης Κιουρτσάκης 10 Μαΐου 2010

Επιστολή του Νίκου Δήμου Αγαπητό Διαβάζω, Χάρηκα που στην απάντηση του Αλέξη Ζήρα (προς Γιάννη Ξανθούλη, για τα Βραβεία του Διαβάζω) είδα ανάμεσα σε άλλα ονόματα μη υπο­ ψήφιων και το δικό μου. Και χάρηκα διότι αυτό αποδεικνύει ότι ο πρό­ εδρος της κριτικής επιτροπής (και εν­ δεχομένως μερικά μέλη της) γνωρί­ ζουν ότι υπάρχω, γράφω και δημοσι­ εύω -πράγμα για το οποίο μέχρι τώρα δεν είχα ένδειξη. Και αυτό δεν αφορά μόνο αυτήν την επιτροπή αλλά και όλες τις άλλες βράβευσης βιβλίων, από το 1953 που κυκλοφό­ ρησα την πρώτη μου ποιητική συλ­ λογή. Το να αναφερθείς, έστω και ως «αποκλεισθείς και της υποψηφιότη­ τας», είναι σημαντικό. Τώρα ως προς την ουσία του θέμα­ τος: ο Γιάννης Ξανθούλης θα έπρεπε να γνωρίζει τη λογική των στερεοτύ­ πων. Έτσι στους λόγιους κύκλους κυκλοφορεί ως τέως επιθεωρησιογράφος, νυν ευθυμογράφος, δημο­ σιογράφος και ραδιοφωνικός παρα­ γωγός (που γράφει και κάτι «ευπώλητα» βιβλία). Αντίστοιχα κι εγώ ως τέως διαφημιστής και νυν χρονογρά­ φος. Είμαι βέβαιος ότι κανένα από τα μέλη της επιτροπής δεν άνοιξε το περσινό μου βιβλίο (Ποιήματα 1950-

2005) όπως και επί δεκαετίες κανένα μέλος κριτικής επιτροπής δεν έδωσε σε βιβλίο μου μία ευκαιρία. Μερικοί άνθρωποι είναι αποκλεισμένοι a priori. Κι εγώ στην Εταιρεία Συγγραφέων αργά και «πλαγίως» μπήκα. Όταν με είχε προτείνει ο Ελύτης ως ιδρυτικό μέλος, απορρίφθηκα. Πριν 35 χρόνια, στη Δυστυχία του να είσαι Έλληνας (βιβλίο μηδέποτε βραβευθέν παρά μόνο με 30 ανατυπώ­ σεις -110.000 αντίτυπα και συνεχίζει) έγραφα και για τπ δυστυχία να είσαι έλληνας συγγραφέας. Παραθέτω δύο αφορισμούς: «163: Χίλιες φορές καλύτερη η ωμή εμπορικότητα με την οποία γίνεται η προώθηση των πνευματικών αξιών στη Δύση -παρά η γλοιώδης κολα­ κεία, η χαμέρπεια και ο φαβοριτι­ σμός που χαρακτηρίζουν την πνευ­ ματική μας ζωή». «164: (Οσα μέλη της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων έφτασαν ήδη σε αυτό το σημείο του βιβλίου δικαιούνται έπαινο για την ευ­ συνειδησία και την εργατικότητά τους)». Όπως βλέπετε, ήδη τότε γνώριζα. Φιλικά, Νίκος Δήμου

Το θρίλερ των «Διαβάζω» ή πώς να αποφύγετε τα μαγειρέματα ο μήνυμα ήταν ηχηρό. Ζυράννα τον κόσμο του βιβλίου. Όταν θεσπί­ Ζατέλη, Έρση Σωτηροπούλου, στηκαν, το 1995, τα «Διαβάζω» ανέ­ Σώτη Τριαντάφυλλου, Σωτήρης Δη- βασαν τον πήχυ των αξιολογήσεων. μητρίου, Μάριος Μέσκος και πολλά Και ξαναζωντάνεψαν τον προβλημα­ άλλα «ονόματα» της υψηλής λογοτε­ τισμό γύρω από τα λογοτεχνικά βρα­ χνικής αγοράς έμειναν έξω από τις τε­ βεία γενικότερα, τόσο ώστε να ανα­ λικές υποψηφιότητες (τις λεγάμενες βαθμιστούν τα βραβεία της Ακαδη­ «μικρές λίστες» με δέκα συγγραφείς μίας και του υπουργείου Πολιτισμού ανά κατηγορία) των φετινών Λογοτε­ (Κρατικά), αλλά και να γεννηθούν νέα χνικών Βραβείων του περιοδικού Δια­ εναλλακτικά βραβεία, εκείνα των πε­ βάζω, τα οποία θα απονεμηθούν τη ριοδικών (δε)κατα και Να ένα μήλο. Δευτέρα (Μουσείο Μπενάκη, Πει­ Επιπλέον, εκδημοκράτισαν τον θε­ ραιώς, 7 μ.μ.). Με αυτόν τον τρόπο, η σμό, αφού εισήγαγαν το βραβείο καινούργια κριτική επιτροπή (Γαραν- πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα (μέ­ τούδης, Ζήρας, Καρακώτιας, Κω- χρι 45 χρόνων) που άνοιξε τη βεντά­ στίου, Ντουνιά, Πιμπλής, Τσιριμώ- λια των υποψηφίων. Σήμερα έχουν κου) υπογράμμισε ότι λειτουργεί ανε­ ένα προφίλ, όχι τόσο ακαδημαϊκό ξάρτητη από το χρηματιστήριο αξιών όπως των Κρατικών (απονομή στις του σιναφιού και ότι παίρνει το ρίσκο 17/5), ούτε τόσο μεταμοντέρνο όπως της άποψής της. Κάτι που μας υπεν­ των (δε)κάτων (απονομή τον Ιούνιο), θυμίζει ότι καμία αξιολόγηση δεν είναι αλλά μεικτό και αποδεκτό από το σιαθώα, αφού για την τέχνη δεν υπάρ­ νάφι όσο και από την αγορά. Τα «Δια­ χουν (ευτυχώς) αντικειμενικά κριτή­ βάζω» δεν είναι τόσο mainstream ρια. Από αυτό το δεδομένο ξεκινών­ ώστε μόνον να επιβραβεύουν ανα­ τας, το ειδικό βάρος των λογοτεχνι­ γνωρισμένες φωνές, ούτε τόσο πρω­ κών διακρίσεων κρίνεται όχι από τη τοποριακά ώστε μόνο να προτείνουν δήθεν αντικειμενικότητά τους αλλά «διαφορετικές» φωνές, αλλά ακολου­ από το προφίλ τους. Εδώ είναι που τα θούν μια μέση οδό, έδωσαν λ.χ. από βραβεία του Διαβάζω ξεχωρίζουν, όχι κοινού το βραβείο διηγήματος στον επειδή είναι πιο πρωτότυπα ή τολ­ δημοφιλή Κουμανταρέα και στον χα­ μηρά (αυτό παραμένει ζητούμενο στα μηλόφωνο Χιόνη. Επίσης, τα «Δια­ ελληνικά πράγματα) αλλά επειδή εξι­ βάζω» μπορούν να «κόψουν» έναν σορροπούν τις κυρίαρχες λογοτεχνι­ σταρ ή να τον τιμήσουν επανειλημ­ κές τάσεις και φιλοσοφίες βράβευ­ μένα, επειδή αξιολογούν βιβλία και όχι σης, με έναν τρόπο που έχει αντί­ συγγραφείς. Και, τέλος, τα «Διαβάζω» κτυπο σε μια ευρύτατη μερίδα συνει­ δίνουν βάρος στη λογοτεχνικότητα δητών αναγνωστών. Έτσι διαμορφώ­ των κειμένων, στις υφολογικές δη­ νουν αξίες και αρχές και γίνονται φο­ λαδή προτάσεις, εξίσου με τις θεματι­ ρείς μιας πολιτισμικής πολιτικής. Γι’ κές, οπότε αποκλείουν από την αυτό και το ενδιαφέρον τους ξεπερνά κούρσα κάποια είδη μυθοπλασίας,

Τ

ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ ΤΑ ΝΕΑ, 8.5.2010

δ:βραβεία διαβάζω 2010 όπως η επιστημονική φαντασία, τα αστυνομικά ή τα ροζ μυθιστορήματα, εφόσον αυτά βασίζονται κυρίως στην πλοκή. Από εκεί και πέρα, το «υλικό» της κάθε χρονιάς είναι αυτό που τους προσδίδει παραπάνω ή όχι λάμψη, βά­ ζοντας σε δοκιμασία τα κριτήριά τους. Γι’ αυτό και η φετινή βράβευση με τους Γαλανάκη, Γκουρογιάννη, Δημητρακάκη, Κώτσια, Χωμενίδη, Νόλλα, Σκαμπαρδώνη, Αποστολίδη, Παπαθεοδώρου, Βαρβέρη, Βλαβιανό, Μπουκάλα, Παπαδάκη κ.ά. στην αρέ­ να, προμηνϋεται... θρίλερ. Το ερώτημα που επανέρχεται, φυ­ σικά, σε κάθε διαδικασία βράβευσης είναι πώς μπορούν να αποφευχθούν τα μαγειρέματα, οι συμβιβασμοί, οι συμψηφισμοί ανάμεσα σε παρέες ή ρεύματα, οι ψυχολογικές πιέσεις προς τους κριτές όταν ψηφίζουν φανερά, η παρεμβολή εξωκαλλιτεχνικών κριτη­ ρίων στις αξιολογήσεις τους ή τα φάουλ από ελλιπή εποητεία της σύγχρο­ νης παραγωγής. Η μάστιγα της επε­ τηρίδας που κυνηγά λ.χ. τα Κρατικά Βραβεία είχε το φαιδρό αποτέλεσμα να βραβευτούν η μυθιστοριογράφος Ρέα Γαλανάκη για τα διηγήματά της και ο μετρ του παράδοξου Ε. X. Γονατάς για τις μεταφράσεις του. Όλα αυτά προσπάθησε να γιατρέψει ο Γιάννης Μπασκόζος, διευθυντής του Διαβάζω και ψυχή της ανανέωσης των βραβείων του από το 2007. Έτσι εισήγαγε τη μυστική ψηφοφορία, τη βαθμολόγηση των βιβλίων με άριστα το 12 ενώπιον συμβολαιογράφου και, τέλος, τη δημοσίευση (ανώνυμα) των επιλογών τού κάθε κριτή. Ωστόσο, η σύνθεση των επιτροπών καταλήγει συχνά να είναι πιο σημαντική από τα κριτήρια ή τη διαδικασία επιλογής, όπως φάνηκε λ.χ. στα Κρατικά όταν το ίδιο βραβείο δόθηκε το 2007 στον Γιώργο Λεονάρδο και το 2008 στον

Γιάννη Ατζακά. Από αυτήν την άποψη ίσως η επιτροπή των φετινών «Δια­ βάζω» να είναι η πιο ενδιαφέρουσα στην ιστορία τους, γιατί είναι η λιγό­ τερο προβλέψιμη και η πιο εξοικειω­ μένη με τα σύγχρονα λογοτεχνικά ζη­ τήματα. Γι’ αυτό και ο Μπασκόζος καλώς το­ νίζει ότι το «κάθε βραβείο είναι το ση­ μείο σύγκλισης επτά υποκειμενικών απόψεων».

Η Τόνι και ο Γιάννης Το 1987 η Τόνι Μόρισον και η Αγα­ πημένη της έχασαν το αμερικανικό Εθνικό Βραβείο Μυθιστορήματος από τον Λάρι Χάινεμαν και την Ιστορία του Πάκο. Στη συνέχεια, έχασαν και το μεγάλο βραβείο των κριτικών, οπότε 48 φίλοι της υπέγραψαν μια διαμαρ­ τυρία για την περιθωριοποίηση των μαύρων φωνών. Λίγους μήνες αργό­ τερα, η Μόρισον κέρδισε το Πούλιτζερ και, πέντε χρόνια μετά, το Νομπέλ· το ίδιο βραβείο που όταν εγκαι­ νιάστηκε το 1901 δόθηκε στον Σιλί Πριντόμ αντί στον Τολστόι... Κι όμως, τέτοια φάουλ, που φαίνονται να υπο­ νομεύουν τα εκάστοτε βραβεία, κα­ ταξιώνουν εντέλει τη συμβολική δύ­ ναμη της τέχνης. Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι όσο άστοχα μπορεί να είναι τα βραβεία τόσο άστοχοι μπο­ ρεί να είναι και οι συγγραφείς που τα διεκδικούν (ο Γιάννης Ξανθούλης λ.χ„ που διαμαρτυρήθηκε επειδή δεν προκρίθηκε στις λίστες του Διαβάζω, ούτε είναι ο μόνος που έμεινε απέξω ούτε ο καλύτερος). Έχουμε, με άλλα λόγια, πολλά βραβεία -και μακάρι να βελτιωθούν όλα τους, λέει ο Μπα­ σκόζος- έχουμε διαγωνισμούς, αλλά ο ουσιαστικός κριτικός διάλογος γύρω από τα βιβλία, αυτός που δίνει το μέτρο των πραγμάτων, λείπει. ■

Μ ΕΓΑΛΟ Σ ΧΟ ΡΗ ΓΟ Σ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Χ Ο Ρ Η ΓΟ Ι

Q

φ

GrantThornton

M fi·

B VI

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ

ΜΗΤΡΑΚΟΥ

rtwim Ο ιν ο π ο ιί α Α ρ β α ν ιτ ιδ η

Χ Ο Ρ Η ΓΟ Ι Ε Π ΙΚ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ Σ

ΤΑ ΝΕΑ β

_

Ε

Ε

Μ

103?,. ΔΕΥΤΕΡΟ

α8ήν#

,3, «SSJSSXM SaSS

(ίΰ-gr

ΦΙΛΟΙ

\ζ,λλη νικ ά \ α ρ .ρ .α τ α .

>e κ δ ό σ e ι

επ ίκ εντρ ο a

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΠΑΤΑΚΗ

www.patakis.gr

ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

Λ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΩΚΕΑΝΙΔΑ

ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ

gl A N O S

6:θερμιδωριανά οξύτονα ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ

'Οταν η λογοτεχνία εφάπτεται της πολιτικής

ς ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι δεν είμαι εναντίον της λογοτε­ χνίας που έχει θέσεις. Και εννοώ μ’ αυτό τη λογοτεχνία που δεν κρύβει το πολιτικό της στίγμα και το υπερασπίζεται έμμεσα, με το δικό της τρόπο, μ ε τη δική της πραγματικότητα, χωρίς ασφαλώς να ακολουθεί κατά πόδας τη μηχανιστική λογική μιας οποιοσδήποτε πολιτικής ή άλλης θεωρίας. Από τα μυθιστορήματα ή γενικώς τα λογοτεχνικά έργα που τους τε­ λευταίους μήνες δημιούργησαν αντιδρά­ σεις σε ορισμένους ακραίους ακτιβιστικούς κύκλους, με αποτέλεσμα την πρό­ κληση επεισοδίων κατά την παρουσίασή τους, μόνο ένα μπορεί να μας ενδιαφέρει εδώ, Το κόκκινο στην Πράσινη γραμμή του Βασίλη Γκουρογιάννη, ένα ενδιαφέ­ ρον μυθιστόρημα που πριν από λίγες μέ­ ρες πήρε -μπορώ να πω επάξια- το βρα­ βείο του Διαβάζω. Είναι το μόνο που εν­ διαφέρει γιατί προκάλεσε πολιτικές αντι­ δράσεις αυτό το ίδιο και όχι τόσο ο συγ­ γραφέας του, τόσο εδώ όσο και στην Κύ­ προ, καθώς το θέμα του είναι η παρουσία των ελλαδιτών στρατιωτικών στη μάχη της Λευκωσίας το καλοκαίρι του 74. Ενα από ζητήματα που προέκυψαν με το βι­ βλίο αυτό είναι και η αναψηλάφιση των στερεοτύπων που υπήρχαν και ώς ένα βαθμό εξακολουθούν να υπάρχουν σχε­ τικά με την τηρούμενη εθνική γραμμή: το αν και κατά πόσο η παρουσία της ΕΛΔΥΚ ανήκει στις ηρωικές μας σελίδες, και το

Α

δ

αν και κατά πόσο υπήρξαν στην Κύπρο τουρκικές και μόνο ωμότητες. Αναμφί­ βολα, η ιστορία δεν γράφεται από τη λο­ γοτεχνία, αφού δεν υπάρχει γεγονός υπαρκτό που η λογοτεχνία δεν το ανασύνθεσε με το δικό της τρόπο, και επο­ μένως το αλλοίωσε. Και, μ’ αυτή την έν­ νοια, είναι τουλάχιστον παράλογο να υποκαθιστούμε τις πραγματικές ιστορι­ κές διαστάσεις των όσων συνέβησαν εκείνο το μοιραίο καλοκαίρι της εισβολής με τα όσα περιλαμβάνονται σε ένα μυθι­ στόρημα! Αναμφίβολα, η ιστορία δεν γράφεται από τη λογοτεχνία, αφού δεν υπάρχει γεγονός υπαρκτό που η λογοτεχνία δεν το ανασύνθεσε με το δικό της τρόπο, και επομένως το αλλοίωσε

Όμως, έχουμε αναφερθεί και άλλη φορά, με την ευκαιρία της κινηματογραφικής ταινίας του Παντελή Βούλγαρη Ψυχή βα­ θιά, σ’ αυτήν την κρίσιμη σύγχυση που εί­ ναι ριζωμένη σε πολλά άτομα, ενίοτε και της Αριστερός, ότι η λογοτεχνία θέλει σώνει και καλά να αποτελέσει τον αληθειακό καθρέφτη της πραγματικότητας! Κάτι που, απ’ όσο θυμάμαι, το ισχυρίστη­ κε (αλίμονο, λαθεμένα) και ο Λένιν για το έργο του Τολστόι. Το πράγμα στην περί­ πτωση του βιβλίου του Γκουρογιάννη πε-

εκδόσεις ποιότητας

[*31ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΚΟίδεία ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΙΤΑ ριπλέχθηκε από τη στιγμή που γύρω από αυτό, αλλά όχι γι’ αυτό, ξέσπασε τους προηγούμενους μήνες μια έντο­ νη διαμάχη, απολύτως πολιτικού χα­ ρακτήρα. Με αντίπαλα στρατόπεδα τους δογματικούς εθνικόφρονες και τους επίσης δογματικούς -για να μην πω ακόμα πιο δογματικούς- νεο-ιστορικούς και άλλους, της επαναπροσέγ­ γισης της Ελλάδας και της Κύπρου με την Τουρκία, έναντι παντός τιμήματος. Φανατικοί της Ένωσης, της γραμμής της ΕΟΚΑ Β', οπαδοί ενός ανεπίστρεπτου εθνικισμού, απέναντι στη γραμ­ μή Διάκου, Ρεπούση, Δραγώνα κ.λπ., που τη στιγμή ετούτη αποτελεί αδελ­ φό καθεστώς τής κατά τα φαινόμενα αδιέξοδης πλέον στρατηγικής του κυ­ πριακού ΑΚΕΛ. Φοβάμαι λοιπόν ότι σ’ αυτή τη διαμάχη, από ένα σημείο και πέρα, αναμείχθηκε προσωπικά και ο ίδιος ο συγγραφέας του Κόκκινου στην Πράσινη γραμμή, με θέσεις πο­ λιτικές οι οποίες όμως δεν υπάρχουν ως τέτοιες στο συγκεκριμένο μυθι­ στόρημά του. Γιατί, ενδεχομένως, κά­ τι που είναι εύλογο, μπορεί να διαφο­ ροποιήθηκαν κάποιες απόψεις του από την εποχή που έγραφε το βιβλίο του. Έτσι, σε δημόσιες τοποθετήσεις του για τα κυπριακά, χρησιμοποιημέ­ νες εντέχνως από κυβερνητικά έντυπα (λ.χ. η πιο πρόσφατη στα Νέα, 15.5.10), εμφανίζεται, σε μια στιγμή ιδιαίτερα ευαίσθητη λόγω της οικονο­ μικής κρίσης και της παρεπόμενης πο­ λιτικής οξύτητας, ως θιασώτης της συλλογικής μας, ελλαδικής και κυ­ πριακής, αυτομαστίγωσης. Κάτι που όντως δεν ξέρω αν αποδίδει την αλή­ θεια του μυθιστορήματος του ή τη δι­ κή του, προσωπική, αλήθεια. ■

παραδοσια­ κές και σύγχρο­ νες nixes βήμα · βήμα 80

ΚΙΚΗ ΕΜΜΑΝ0ΥΗΛΙΔ0Υ

Τα αγνά υλικά, η άριστη ποιό­ τητά τους και η φρεσκάδα τους είναι όλα αυτά που συντελούν σε ένα τέλειο γευ­ στικό αποτέλεσμα. Με φύλλο σπιτικό, με φύλλο κρούστας ή σφολιάτας, με γέμιση αλμυρή ή γλυκιά, καλοψημένη και τραγανή, είναι σίγουρα ένας γευστικός πειρασμός! Σχ: 17x24cm, Σελ: 224, Τιμή: 18,90€

ΣΟΚΟΛΑΤΑ

Εύκολες και γευ­ στικές συνταγές βήμα προς βήμα Σοκολάτα! Εδώ και αιώνες οι άν­ θρωποι σε όλο τον κόσμο είναι μαγεμένοι από την απόλαυση που τους προσφέρει η προκλητική γεύση της. Αυτό το βιβλίο περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία μοναδικών συνταγών. Πλούσια σοκολατένια κέικ, γλυκίσματα και μπισκό­ τα σοκολάτας, ζεστά ή κρύα επιδόρπια και ονειρεμένα σοκολατένια ροφήματα. Σχ.: 16x20,5cm, Μ : 256, Τιμή: 15,75€ w w w . m a lii a r is . g r Δημ. Γούναρη 39,546 22 Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2310277113, fax: 2310264856, info@malliaris.gr Παραγγελίες: τηλ.: 2310640755-6, fax: 2310640757

δ:ζενερίκ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ-ΙΚΑΡΟΥ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗ

Μύχιας μάχης μηχανη να γλεντάει και να πενθεί, να γελάει και να κλαίει. Ο Ζορμπάς του Καςαντζάκη από τη μια, ο Επιτάφιος του Ρίτσου από την άλλη, σ’ έναν διαλεκτικό τσάμικο, με ντα­ ούλια, με γκάιντες, με βιολιά ή μονάχα με αγριοφωνάρες και βραχνά βλέμματα. Αλ­ λά τότε, ακόμα και οι πένητες, ή μάλλον πιο πολύ αυτοί, ήξεραν να διαβάζουν γιατί το διάβασμα, πέρα από απόλαυση ή

Η προσφυγή στους ποιητές, τους άοπλους νομοθέτες του κόσμου ετούτου, είναι κάτι παραπάνω, πολύ παραπάνω, από απλώς ευκταία

Ελεάννα Μαρτίνου, LECRISANSVOIX, 30 cm χ 20 cm, μικτή τεχνική, 2008

Η ικανότητα των ανθρώπων να ξεχνούν ό,τι δεν θέλουν να γνωρίζουν, η ευκολία να αποστρέφουν το βλέμμα από αυτό που βρίσκεται μπροστά τους [...] Πανικό­ βλητοι, οι άνθρωποι αποφασίζουν καταρχάς να συνεχίσουν το δρόμο τους, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.

W. G. Sebald, Η φυσική ιστορ ία της καταστροφής

Ανπμπόρια για πένθος, ιδού το φάντασμα που πλανιέται πάνω από την Ελλάδα, πά­ νω από τη χώρα που ήξερε πάνω απ’ όλα

άγρα γνώσεων, είναι πήξιμο μυαλού, είναι ψίχα ψυχής, είναι εξοικείωση με το φθαρ­ τό, μελέτη θανάτου και υπέρβαση της απώλειας και του χαμού. 'Οσοι ξέρουν τα κείμενα, ξέρουν να γελάνε και να κλαίνε, ξέρουν να πενθούν και να γλεντάνε. Είναι σκανδαλώδες το γεγονός ότι το 48% των Ελλήνων δεν διαβάζουν ούτε ένα βι­ βλίο το χρόνο, που σημαίνει ότι έχουν πλέον πάρει διαζύγιο από την δεξίωση της πραγματικότητας. Όπως θα έλεγε και ο Χάρης Βλαβιανός, κάνουν Διακοπές στην πραγματικότητα (δες και το βρα­ βευμένο από το Διαβάζω ποιητικό του μανιφέστο με αυτόν τον τίτλο, Πατάκης). Αλλά όχι διακοπές ανακουφιστικές, δια­ κοπές αναζωογονητικές, παρά διακοπές αναγκαστικές, και μάλιστα οι ίδιοι είναι αυτοί που ανάγκασαν εαυτούς, οι ίδιοι αυταναγκάστηκαν να μην μπορούν πλέον

εκδόσεις ποιότητας

a n

μ α λ λ ια ρ ή ς

παιδεία Η ΒΙΒΛΟΣ

να αντιληφθούν μέσα τους τι διαδρα­ ματίζεται εκεί έξω. Οι ιδιότητες της ζωής μοιάζουν λησμο­ νημένες, το ίδιο και αυτές του θανάτου. Ο άνθρωπος έτσι διολισθαίνει στο απάνθρωπο, στη no man’s land της άγονης άγνοιας και της «γραμματικής της μη ζωής», όπως έλεγε ο George Steiner. Ορθώς παρατηρούσε ο Jacques Derrida: «Το να ζεις, εξ ορισμού, δεν μαθαίνεται. Ούτε από τον ίδιο τον εαυ­ τό σου, ούτε από τη ζωή μέσω της ζωής. Μονάχα από τον άλλον και μέσω του θανάτου» (Φαντάσματα του Μαρξ, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Εκκρε­ μές). Και τι είναι ο άλλος εάν όχι το cor­ pus των κειμένων του (σελίδες, νότες, χρώματα); Και πώς μαθαίνεις μέσω του θανάτου, εάν ο θάνατος δεν γίνεται κεί­ μενο; Ανημπόρια για πένθος, ενώ έχει προηγηθεί η ανημπόρια για διάβασμα. Ανημπόρια για γλέντι, ενώ έχει προηγηθεί η καρατόμηση της λεπταισθησίας, έχει ξεχαρβαλωθεί το έσω σύστη­ μα, έχει πάψει πια ο άνθρωπος να είναι μύχιας μάχης μηχανή, δεν έχει δηλαδή τρόπο να υποδεχτεί, να αναλύσει, να αφομοιώσει και να υπερβεί δημιουργι­ κά το όποιο συμβάν, είτε από τη μεριά της χαράς προέρχεται είτε από εκείνη του ολέθρου. Η επιστροφή στο βιβλίο δεν είναι πο­ λυτέλεια, είναι βαθιά ανθρώπινη, κοι­ νωνική ανάγκη. Η προσφυγή στους ποιητές, τους άοπλους νομοθέτες του κόσμου ετούτου, είναι κάτι παραπάνω, πολύ παραπάνω, από απλώς ευκταία. Η Κική Δημουλά, μέσα από το Μετα­ φερθήκαμε παραπλεύρως (Ίκαρος), έχει το λόγο: «Ο ουρανός απόψε / κα­ τέβηκε δυο τρία σκαλιά πιο κάτω / από τον εαυτό του». ■ Πλατεία Παπαδιαμάντη, 12/0 5/2010

Η ΒΙΒ Λ Ο Σ Τ Ο Υ

chef

CULINARY

BY THE

INSTITUTE

TOY CHEF Το βιβλίο καλύ­ πτει διάφορα θέ­ ματα της μαγειρικής τέχνης και α π ευθύνετα ι στον εκπαιδευτι­ κό, στον σπου­ δαστή και σε όσους ασχολού­

νται με τη μαγειρική. Οι τεχνικές, όπως περιγράφονται στο βι­ βλίο, έχουν όλες δοκιμαστεί στις κουζίνες του Culinary Institute το οποίο είναι ένα από τα πιο καταξιωμένα κολέγια μαγειρικής τέ­ χνης στις ΗΠΑ, με περισσότερους από 3.000 σπουδαστές-chef. Σχ: 22x29cm, Μ : 1.208, Τιμή: 94,50 €

Θεσσαλονί­ κη: το σταυ­ ροδρόμι των γεύσεων NINA ΙΩΑΝΝΙΔ0Υ

Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η : μια πόλη, ένα διε­ θνές λιμάνι, σταυ­ ρ ο δ ρ ό μ ι πολιτι­ σμών από την αρ­ χή της ιστορίας της ως σήμερα. Σημείο συνάντησης ανθρώπων, αλλά και γεύσεων. Σας καλούμε, λοιπόν, μέσα από τις σ ελίδες αυ­ τού του βιβλίου, για ένα «ταξίδι» στις γεύσεις της Θεσσαλονίκης και για μια γνωριμία με τη μαγειρι­ κή της, που είναι γνωστή όχι μόνο σ' όλη την Ελλά­ δα, αλλά και στο εξωτερικό. Σχ: 21x29cm, Μ : 200, Τιμή: 15,70€ w w w . m a lli a r is . g r Δημ. Γούναρη 39,546 22 Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2310277113, fax: 2310264856, info@malliaris.gr Παραγγελίες: τηλ: 2310640755-6, fax: 2310640757

δ :ως αναγνώστης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ

Αίσθηση

Σοφία Νικολαίδου

α ’θελα να ’ξέρα πότε καταλαβαί­ νει ένας συγγραφέας τη στιγμή αν λέγεται στιγμή ή μονάδα μέ­ τρησης του εσωτερικού χρόνου- που του βγήκε ένα βιβλίο του. Δε λέω «πέτυχε», γιατί ποτέ κάτι που έγραφες δεν σου βγαί­ νει όπως το είχες ονειρευτεί: το κάθε βι­ βλίο, ιδίως το λογοτεχνικό βιβλίο, αποκτά γρήγορα μια δική του ζωή και πάει εκείνο όπου θέλει, αδιαφορώντας για τις αρχικές προθέσεις και τις φιλοδοξίες εκείνου που το συνέλαβε και το εκτελεί. Όμως μια αί­ σθηση του συγγραφέα σε σχέση με το δη­ μιούργημά του πάντα υπάρχει και συχνά τροφοδοτεί το ίδιο το έργο: ο συγγραφέας νιώθει αν αυτό που βγαίνει από μέσα του έχει καταφέρει να σταθεί στα πόδια του και αν μπορεί -γιατί για πιθανότητες μόνο μι­ λάμε- να αγγίξει τον αυριανό αναγνώστη. Πότε η αίσθηση γίνεται γνώση και μετά βε­ βαιότητα; Στο γύρισμα μιας φράσης, στο

Θ

6

36

ξαναδιάβασμα ενός κομματιού, στα μάτια ενός αγαπημένου προσώπου, μετά την έκ­ δοση του βιβλίου, με τις πρώτες αντιδρά­ σεις ή κριτικές; Και τι προκαλεί αυτή η αί­ σθηση στο δημιουργό; Χαρά, ξαλάφρωμα, μελαγχολία; Διάθεση κοινωνικοποίησης ή απόσυρσης; Εξω ή μέσα χαμόγελο; Κάποιο τέτοιο χαμόγελο θα πρέπει πάντως να φωτίζει εδώ και μερικούς μήνες το πρό­ σωπο της Σοφίας Νικολαίδου -ίσως και εκείνων που τη βλέπουν. Γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το τελευταίο της μυθιστό­ ρημα, το Απόψε δεν έχουμε φίλους, της βγήκε -όπως δεν υπάρχει αμφιβολία και ότι ξέρει ότι της βγήκε. Χάρις στην ανε­ παίσθητη αλχημεία της γραφής, αυτό το βι­ βλίο έχει όλα τα χαρακτηριστικά της -μπιτ και μποπ, στουρμ ουντ ντρανγκ, πανεπι­ στήμιο και πεζοδρόμιο- κι ωστόσο τα ξε­ περνά. Είναι ολοκληρωμένο μέσα στις ατέλειές του. Λέει την ιστορία του και μας αφήνει χώρο να την πούμε κι εμείς. Δια­ βάζεται με χαμόγελο και με πόνο. Είναι απολύτως προσωπικό, απολύτως ελληνι­ κό, απολύτως συγκεκριμένο και συγχρό­ νως δημιουργεί -με απλά υλικά, αποφεύγοντας την εκζήτηση που κυνηγά τη συγ­ γραφέα σε άλλα γραπτά της- μια αίσθηση -να τη πάλι η λέξη- κοινότητας. Παρέας (έτσι εξηγώ ίσως τον τίτλο, που, κατά τα άλλα, δεν είναι από τις πιο εύστοχες επι­ λογές του συγγραφικού ενστίκτου). Είναι ένα μυθιστόρημα έρευνας (ιστορικής, κοινωνιολογικής, πολιτικής), αλλά κυρίως ενστίκτου. Αποπνέει μια αγωνία και μια έγνοια για τη δημόσια Ελλάδα -σπάνια πράγματα, τον καιρό της απόλυτης πολιτι­

· επίκεντρο σ τ ο ε π ίκ ε ν τ ρ ο τ η ς γ ν ώ σ η ς ...

κής μας έκπτωσης. Έχει ως επίκεντρο, ίσως περισσότερο ως πρόσχημα, τη σύγ­ χρονη ελληνική ιστορία και ειδικότερα ένα σκοτεινό και θαμμένο στο συλλογικό ασυνείδητο -αλλά τόσο χαρακτηριστικόεπεισόδιό της: την Κατοχή και το δωσιλογισμό. Κατά τα πρώτα χρόνια της ανό­ δου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, μερικές χιλιετηρίδες πίσω, ένας περίεργος, μονή­ ρης και μαζί φιλόδοξος φοιτητής εκπονεί, υπό την επίβλεψη ενός περίεργου, γοη­ τευτικού και μαζί καιροσκόηου καθηγη­ τή, μια διδακτορική διατριβή για όσους συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Η ζωή του πανεπιστημίου με τις ίντριγκές της (που προφανώς η συγγραφέας γνω­ ρίζει απέξω κι ανακατωτά, αλλά τις αντι­ μετωπίζει με μειδίαμα και όχι με σηκω­ μένο φρύδι), η ζωή της πόλης, της Θεσ­ σαλονίκης (ακόμα πιο βιωμένη, ακόμα πιο απομυθοποιημένη), η ζωή της κατο­ χικής και της πρωτοπασοκικής Ελλάδας, κυρίως η ζωή πραγματικών ανθρώπων, με σάρκα και οστά (κυρίως σάρκα, αλλά και κάποια οστά στα νεκροτομεία της συλλογικής λήθης), συμπλέκονται και στριφογυρίζουν. Φλας μπακ, ιστορικά και οικογενειακά επεισόδια, στοιχεία κάμ­ πους νόβελ α λα γκρέκα, αναδίφηση αρ­ χείων και ψυχών. Ένας ανεμοστρόβιλος που, με κάποιον τρόπο, δημιουργεί τάξη και όχι αταξία. Και μια πολιτική, με την πιο συγγραφική έννοια του όρου, συνεί­ δηση: δεν υπάρχουν καλοί και κακοί, η ιστορία ενός λαού είναι η ιστορία όχι των πολιτικών του αλλά των παθών του (γι’ αυτό έχει, νομίζω, άδικο ο Κούρτοβικ στη μόνη ένστασή του: οι δωσίλογοι δεν εμ­ φανίζονται ως είτε φασίστες είτε ρεμάλια του υποκόσμου, αλλά, όπως ο γέρος κα­ θηγητής, αυτά και μαζί άνθρωποι). Τη μέρα των φετινών βραβείων του Δια­ βάζω είμαι έτοιμος να στοιχηματίσω για το ποιος θα κερδίσει του χρόνου. Κι ας μη μου βγει. 1

δ:για τα παιδιά ΤΗΣ ΜΑΡΙΖΑΣ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

Η περιέργεια σε υπερδιέγερση

Χρήστος Μπουλώτης

γραφή που χτίζει το έργο της πάνω οτο παιχνίδισμα των λέξεων και των νοημάτων, καθώς και η εμφάνιση του παραλόγου στα ελληνικά βιβλία για μι­ κρά παιδιά, ξεκίνησε με τον Ευγένιο Τριβιζά πριν από μερικές δεκαετίες. Έκτοτε, ο Τριβιζάς απέκτησε πολλούς μιμητές, με φτωχά τις περισσότερες φορές αποτελέ­ σματα, πρόχειρα και τυποποιημένα, δήθεν χιουμοριστικά κι έξυπνα και εντέλει άνευ ου­ σίας, λογοτεχνικής, παιδαγωγικής ή άλλης. Παρόλα αυτά, φάνηκε ότι δεν επρόκειτο για κάποιο παροδικό στυλ, αλλά ότι έχει σχέση με το πώς αντιλαμβάνονται οι συγγραφείς την παιδικότητα. Επίσης φαίνεται να συνδέ­ εται με το προσδοκώμενο επίπεδο πρόσλη­ ψης, το οποίο υποθέτουν οι δημιουργοί ότι διαθέτουν οι αναγνώστες τους. Τι σημαίνει παιδικότητα; Είναι η αμφισβήτη­ ση του ρεαλισμού στην αναπαράσταση της πραγματικότητας; Είναι η αναζήτηση στον εσωτερικό κόσμο στοιχείων για την επιμή­ κυνση του χρόνου προσαρμογής σ’ αυτήν την πραγματικότητα; Ή απλά η παιδικότητα οριοθετείται από τη νοητική και τη συναι­ σθηματική ηλικία του υποκειμένου της; Θα μπορούσε να είναι η έκφραση μιας σειράς

Η

δ

αλυσιδωτών αντιδράσεων που προξενούνται από την αχαλίνωτη περιέργεια της παιδικής ηλικίας, την κυριαρχία των ονείρων και το εφήμερο της φαντασίας; Η παιδικότητα έχει άμεση σχέση με τις αντιλήψεις που διαμορ­ φώνουν οι κοινωνίες μέσα στο χρόνο για την έννοια παιδί και την κατάσταση που το ορί­ ζει. Διαθέτει λοιπόν όλα τα παραπάνω και οδηγεί τους συγγραφείς στην αναζήτηση τρόπων για να πλησιάσουν αυτήν την ιδιαι­ τερότητα του αναγνωστικού τους κοινού. Ο Χρήστος Μπουλώτης έχει συγγένειες με τον Τριβιζά, θα ήταν όμως βιαστικό να τον εντάξουμε στους μιμητές του. Ακολουθεί τη δική του πορεία, έχει ευκολίες κι αναμφίβο­ λα επαναλαμβάνεται καμιά φορά. Η πρώτη ύλη για τη δημιουργία των ιστοριών του, όπως στο βιβλίο Ιστορίες για περίεργα παι­ διά, είναι συνηθισμένες καταστάσεις, γνω­ στές ιδέες και αντικείμενα που ξεφεύγουν από την κοινά αποδεκτή φύση τους. Όλα τα συστατικά των ιστοριών του συγγραφέα με­ τασχηματίζουν την κανονικότητά τους, μεταπλάθονται και συνδυάζονται μεταξύ τους αποκτώντας νέο νόημα. Ο Μπουλώτης καθώς γράφει έχει μπροστά του έναν εννοούμενο αναγνώστη: ένα παιδί που καταρχήν διαθέτει έμφυτη περιέργεια. Και η περιέργεια είναι η κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία μικρών ιστοριών. Στο γρά­ ψιμό του ο Μπουλώτης έχει, σαν τον Ιανό, διπλή μορφή: είναι παιδί κι ενήλικος μαζί. Παιδί που ονειρεύται ιστορίες λιτές, σύντο­ μες και υπερβολικές, με στόχο να μας γοη­ τέψει, όπως κάνουν τα μικρά παιδιά όταν ασκούνται στη δημιουργική γραφή ή διη­ γούνται παίζοντας με τις λέξεις στα νηπια­ γωγεία. Έτσι διαβάζουμε για τον Αλέκο που ψάχνει να βρει τι κρύβεται πίσω από τον ου­ ρανό, τον Μάρκο που αναζητά παραμύθια στο φλιτζάνι του τσαγιού, τα αδέλφια που

θέλουν να μάθουν πώς λειτουργούν τα ρολόγια, τον Λεωνίδα που ψάχνει να βρει τι κρύβει ένας πίνακας. Και ο Μπουλώτης ως μεγάλος; Είναι αυ­ στηρός και τιμωρεί χωρίς έλεος, όπως τι­ μωρούνται οι κακοί στα παραμύθια: το αυ­ τί της Μαρίας έγινε αυτάρα, ο Μήτσος θα υποφέρει αιώνια πράσινος από την κατα­ νάλωση μουρόφυλων, ο Γιαννάκης δεν θα μπορεί να σταθεί από το βάρος των καρπουζίών που του βγαίνουν απ’τ’ αυτιά. Μό­ νη ακτίνα ατιμώρητης διαβολιάς τα «Επι­ κίνδυνα παιχνιδόλεξα» της Ιωάννας, με το ανακάτεμα των συλλαβών στα ονόματα των δρόμων, αναφορά στο παιχνίδι του ίδι­ ου του συγγραφέα. «Η δημιουργικότητα είναι συνώνυμο της “αποκλίνουσας σκέψης”, που είναι ικανή να σπάει συνεχώς τα σχήματα της εμπει­ ρίας. Είναι δημιουργικός ένας νους που δουλεύει συνεχώς, που κάνει πάντα ερω­ τήσεις, που ανακαλύπτει προβλήματα εκεί όπου οι άλλοι βρίσκουν ικανοποιητικές απαντήσεις, που νιώθει άνετα σε ρευστές καταστάσεις, όπου οι άλλοι μυρίζονται μό­ νο κινδύνους, που είναι ικανός για αυτόνο­ μες και ανεξάρτητες κρίσεις, που αρνείται το κωδικοποιημένο, που χειρίζεται έννοιες και αντικείμενα χωρίς να εμποδίζεται από κομφορμισμούς». Αυτό το χωρίο από τη Γραμματική της φαντασίας του Τζ. Ροντάρι, (σ. 204, Μεταίχμιο, 2001) λες και γρά­ φτηκε για τον Μπουλώτη. Αυτό να περιμένουμε από τους συγγραφείς των παιδικών βιβλίων; ■ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΠΟΥΛΩΤΗ: Το στρατιω τάκι που ήθελε να γίνει αρχιτέ­ κτονας και ποιητής, Ελληνικά Γράμματα Τα γενέθλια της γιαγιάς, Σύγχρονοι Ορίζντες Τα 24 παράλογα της αλφαβήτας, Σύγχρονοι Ορίζοντες Όνειρο από σοκολάτα, Μεταίχμιο Τα π ολύτιμα σκουπίδια του κυρίου No, Ελληνικά Γράμματα Η σκυλίσια ζωή του γάτου Τζον Αφεντούλη (εικονογράφηση: Φωτεινή Στεφανίδη), Ελ­ ληνικά Γράμματα.

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΡΟ ΤΑ ΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΙΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Α Κ Ρ ΙΤ Α Σ ΝΙΚΗ Μ ΕΑΣΟΔΥΑ Κωνσταντίνας Μούτσιου

Ο Ηλίας και η Σοφία της ιστο­ ρίας μας έφεραν μόνο μια φο­ ρά εξάρες και άλλες τέσσερις ασόδυα. Για τους γνώστες του μπαρμπουτιού, αυτό θα σήμαινε καθολική ήττα. Τι περίεργο! Δε βγήκαν χαμέ­ νοι. Το πιο περίεργο, όμως, εί­ ναι πως δεν έπιασαν ποτέ στα χέρια τους ζάρια. Μια ιστορία για τις ζαριές που θα καθορίσουν το πέρασμά μας στον κόσμο. Ζαριές που κάνουν το παιχνίδι «να τρέχει»... Ζαριές που μας κάνουν «τζο­ γαδόρους» της μοίρας μας. Στο παιχνίδι της ζωής, ισχύουν άραγε οι κανόνες του καφενείου; ΧΑΜΕΝΟΙ ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ Βασιλικής Ράλλη

I *

i

Μέσα σε τρεις δεκαετίες, η οικογένεια Πέτρογλου πλήττε­ ται δύο φορές: αποδεκατίζεται από τους Τούρκους τα χρόνια της εξόντωσης των Ποντίων, ενώ ο αλληλοσκοτωμός που ακολούθησε την εθνική αντί­ σταση βρίσκει τα μέλη της να έχουν ενταχθεί σε αντίπαλα

στρατόπεδα. Ένα συγκινητικό κείμενο για την περιπέτεια του ελληνισμού στον εμφύλιο πόλεμο. Π. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΚΡΙΤΑΣ Α.Ε.

•Τηλ.: 210-5245 500,210-5242 010,210-9314 968, fax:210-9404950 «Στο κέντρο της Αθήνας: Στοά του Βιβλίου, Πεσμαζόγλου 5,105 64, τηλ.: 210-3247 678 • Στη Θεσσαλονίκη: Αγίας Σοφίας 40,546 22, τηλ.: 2310-241613 • E-mail: akritas@pkbooks.gr · www.akritas.net.gr

διχωρίς προϋπηρεσία ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΞΕΝΑΡΙΟ

ΘοδωρήςΚαραγεωργίου

e-Drugs Κέδρος, 2010

δώ και αρκετό καιρό, πράγμα φυσικό, έχουν πληθύνει οι λο­ γοτεχνικές αφηγήσεις που αφορμώνται, εμπνέονται ή στο­ χεύουν στο Διαδίκτυο. Πυλώνας της μεταμοντέρνας συγκρότησης του εαυτού, το τελευταίο προσφέρεται όχι μόνο για τον πραγματολογικό εξοπλισμό των λογοτεχνικών κειμέ­ νων αλλά και για τη λογοτεχνική ιστόρηση καθεαυτήν. Τέτοια περίπτωση αποτελεί και η συλλογή διηγημάτων του Θ. Καραγεωργίου υπό τον -σχεδόν υποχρεω­ τικά αγγλόγλωσσο- τίτλο e-Drugs. Εννέα ιστορίες, που δεν σχετίζονται μεταξύ τους και οι οποίες διαδραμα­ τίζονται σε διάφορα μέρη του κό­ σμου, συνθέτουν τη συλλογή, τρο­ φοδοτημένες όλες από τον γοητευ­ τικό πλην γεμάτο παγίδες κόσμο του Ίντερνετ. Είτε πρόκειται για έναν εμ­ φανίσιμο νεαρό, που αποστολή του είναι να μαυλίζει νεαρές γυναίκες, στη Μαδρίτη είτε για έναν Άγγλο που σχε­ τίζεται με μια Ισλανδή είτε, ακόμη, για έναν τριανταδυάχρονο Ελληνα, ο κοινός παρονομαστής είναι η ηλε­ κτρονική δικτύωση και ο μεγάκοσμος του Διαδικτύου. Ίσως αυτού του εί­ δους την παγκοσμιοποίηση να είχε κατά νου ο νεαρός συγγραφέας, όταν σκόρπιζε στους τέσσερις ανέμους τους ήρωες και τις ιστορίες του. Ωστόσο ο Καραγεωργίου δεν πετυ­

Ε

σ. 174 €12

χαίνει το στόχο του: θέλοντας -μ ε­ ταξύ άλλων- να καταπιαστεί με το σχετικά νέο φαινόμενο του εθισμού από τη δικτυακή πληκτρολόγηση, δείχνει με το δάχτυλο τις βλαβερές συνέπειές της. Σε προσχηματικά συνειλημμένες ιστορίες, με ήρωες πρό­ σωπα που κινούνται μόνο και μόνο για να καταδείξουν τις αλήθειες που ο συγγραφέας έχει προαποφασίσει να μας δείξει, τα περιθώρια για λο­ γοτεχνικές επιτεύξεις δεν είναι πολλά. Παράλληλα, η γλώσσα που χρησιμοποιεί, χωρίς να βαρύνεται με γλωσσοπάθειες και κακοχρησίες, εί­ ναι μια γλώσσα επίπεδη και ομοι­ όμορφη, συμβατή ίσως με εκείνη των υπολογιστών, ασύμβατη ωστό­ σο με τις εξάρσεις και καταβυθίσεις που προαπαιτεί η λογοτεχνική συγ­ κίνηση. Τι μένει; Ο ευφάνταστος πυρήνας με­ ρικών από τις ιστορίες της συλλογής και η ουδετερόφιλη αφηγηματική τα­ κτική που ακολουθούν αφηγητές και συγγραφέας. Ακόμη, μερικά από τα κείμενα του βιβλίου διαθέτουν ένα στοιχείο ανατροπής, πάντα ευπρόσδεκτο στη διηγηματογραφία. Όμως αυτά δεν είναι αρκετά να συστήσουν ώριμη λογοτεχνική αφήγηση, ούτε να γεννήσουν γνήσια διανοητική συγκίνηση, όπως δεν είναι αρκετό να περιγράφεις το Διαδίκτυο για να ει­ σχωρήσεις στον τρόμο του. Β

ΧΡΗΣΤΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Κάτι θα γίνει, θα δεις Δ ε κ ά ξι ισ το ρ ίες από τα Κα­ μ ίν ια , τη Ν ίκ α ια , τη Δ ρ α π ε­ τσ ώ να . Α π ό τ ο ν ν τ ό κ ο τ ω ν Κ ρ ητικώ ν, από το ο υ ζ ερ ί «Υπάρχω», από το φ ο υ γ ά ρ ο τη ς

ΔΕΗ

σ το

Κ ερ α τσ ίνι.

Ισ το ρ ίες γ ια τρ ά π εζες που π αίρνουν σ π ίτια , για σ π ίτια που π αίρνο υν φ ω τιά , για ό ν ειρ α που γ ίν ο ν τα ι σ τά ­ χ τη . Για το σ κ ο τά δ ι που ζει σ τη διπ λανή πόρτα. Κάτι θα γ ίν ει όμ ω ς, θα δ εις . Γ ια τί ε κ ε ί όπου μ εγ α λ ώ ν ει ο φ ό ­ βος μ εγ α λ ώ ν ει κι εκ ε ίν ο π ουσ ώ ζει α π ό το ν φ ό β ο .

Π Ο Λ ΙΣ

δισυνέντευξη ΣΤΟΝ ALEX BASKO

Ο ιρλανδός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα για να δώσει μια διάλεξη στο Μέγαρο με τίτλο «Πρόσωπα του καλοκαιριού». Με αυτή την ευκαιρία θέλησε να μας μιλήσει για τις συγγραφικές εμμονές του και τη σκληρή πραγματικότητα.

δ

42

Κύριε Μπάνβιλ, ως συγγρα­ φέα, σας αναφέρουν συνεχώς πράγματα που έχετε πει και έχε­ τε γράψει. Πώς νιώθετε όντας υποχρεωμένος να κουβαλάτε συνεχώς το παρελθόν σας;

Όταν εισήλθα στα εκδοτικά, οι δη­ μοσιογράφοι έπρεπε να ψάξουν στα αρχεία των εφημερίδων αν ήθελαν να μάθουν τι είχα πει. Όμως ,μέσω του Διαδικτύου, τα πάντα εί­ ναι καταγεγραμμένα και διαθέσιμα. Είναι τρομακτικό επειδή αντιφά­ σκω συνεχώς, αφού πιστεύω κάτι τη μία ημέρα και αλλάζω γνώμη την επόμενη, όπως όλοι κάνουμε. Αυτό είναι καλό για έναν συγγραφέα μυ­

θοπλασίας -ούτως ή άλλως είναι όλα ψέματα. Όμως είναι τρομακτι­ κό όταν σου λένε κάτι που είχες πει πριν από επτά χρόνια και δεν το θυ­ μάσαι. Δεν θυμάμαι ούτε τα βιβλία μου πλέον. Μου είχαν δείξει μία λευ­ κή κόλλα με ανώνυμο κείμενο και ρώτησαν τη γνώμη μου. Μου φαινό­ ταν οικείο, γιατί όπως αποδείχθηκε το είχα γράψει. Υποθέτω θα το έχε­ τε παρατηρήσει και με άλλους συγ­ γραφείς, οι συνεντεύξεις είναι πά­ ντα για περασμένα έργα και εγώ δεν ενδιαφέρομαι γι’ αυτά. Με ενδιαφέ­ ρει μόνο το επόμενο έργο μου και δεν μπορώ να μιλήσω γι’ αυτό γιατί δεν το γνωρίζω ακόμη.

Γράφετε αστυνομικά μυθι­ στορήματα με ψευδώνυμο. Ποια νομίζετε ότι είναι η διαφο­ ρά μεταξύ της λεγάμενης gen­ re fiction (αστυνομικά, φαντα­ σίας, τρόμου) και της λογοτε­ χνικής μυθοπλασίας;

Μπορώ να μιλήσω μόνο για τον εαυτό μου, αλλά για εμένα είναι δυο διαφορετικοί τρόποι γραφής. Ο Μπέντςαμιν Μπλακ γράφει πολύ γρήγορα και το κείμενό του ρέει. Μπορώ να γράψω ένα βιβλίο του Μπλακ σε περίπου τρεις μήνες. Άλ­ λοι συγγραφείς γίνονται έξω φρενών όταν το λέω αυτό, αλλά δεν το θεωρώ προσβολή. Ο Σιμενόν έγρα­ φε τα βιβλία του σε δύο εβδομάδες και συμπεριλαμβάνονται στην κα­ λύτερη λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Νομίζω ότι λέγονται σκληρά μυθι­ στορήματα, romans durs1δεν είναι ακριβώς αστυνομικά αλλά είναι κα­ ταπληκτικά και φυσικά είναι έργα του Σιμενόν: πολύ γοργά και με πο­ λύ μικρό λεξιλόγιο. Νομίζω είχε το ίδιο λεξιλόγιο με τον Ρακίνα, 600 λέ­ ξεις, και σίγουρα θα έφριττε αν ένας αναγνώστης του χρειαζόταν λεξικό για να διαβάσει κάποιο από τα βι­ βλία του. Αντίθετα, ο Μπάνβιλ... Εί­ ναι λοιπόν δύο διαφορετικοί τρόποι γραφής και υποθέτω ότι κάποιος συγγραφέας σαν τον Τρόλοπ θα έγραφε επίσης διαφορετικά. Θα γράφατε ποτέ ένα βιβλίο του Μπέντζαμιν Μπλακ με τον τρόπο του Τζον Μπάνβιλ;

Όχι, νομίζω ότι προσελκύουν ένα

διαφορετικό κοινό. Πάντως, όταν περιοδεύω μου φέρνουν να υπο­ γράψω βιβλία και των δύο, οπότε δεν είμαι σίγουρος. Όμως ένα βι­ βλίο του Μπάνβιλ απαιτεί χρόνια για να γραφεί. Γράφω πολύ-πολύ αργά και κρίνω κάθε λέξη. Δεν θα μπο­ ρούσα να το κάνω αυτό με τον Μπέντζαμιν Μπλακ1δεν θα γραφό­ ταν ποτέ. Και θα είχα δύο βασανι­ σμένους ανθρώπους να τυραννιούνται γράφοντας. Πάντως υπάρχουν συγγρα­ φείς που γράφουν και λογοτε­ χνικά και ελαφρότερα βιβλία, όπως ο Γράχαμ Γκρην.

Βρίσκω τα ελαφρά βιβλία του Γκρην, αυτά που τα αποκαλούσε «διασκεδάσεις» του, δυσκολοδιάβαστα, αλλά βρίσκω τα σοβαρά του μυθιστορήματα πολύ διασκεδαστικά και πολύ αστεία. Η πρόθεση δια­ φέρει από το αποτέλεσμα. Εσείς, όταν ταξιδεύετε, εργάζεσθε;

Μπορώ να γράψω δημοσιογραφικά κείμενα ή να εργασθώ λίγο ως Μπέντζαμιν Μπλακ. Ο Μπάνβιλ πρέπει να καθίσει στο δικό του γρα­ φείο, κοιτώντας τον τοίχο του. Πρέ­ πει να είμαι στο οικείο μου περιβάλ­ λον για να γράψω. Ο Μπάνβιλ μπο­ ρεί να καθίσει στο γραφείο του για τρεις ώρες χωρίς να γράψει ούτε μια λέξη μέχρι να συγκεντρωθεί αρ­ κετά και να καταδυθεί αρκετά βαθιά στον εαυτό του για να γράψει μια λέξη. Ετσι δημιουργείται πάντα η τέ-

δ:συνέντευξη

Τζον Μπάνβιλ Άπ ειροι κόσμοι Καστανιώτης, 2010 σελ. 252, € 14

δ

44

II

ο

χνη. Θα ήθελα να μπορούσα να ξεπετάξω κάτι στα γρήγορα. Ο Πικάσο υποκρινόταν πως μπορούσε να το κάνει, αλλά εγώ δεν μπορώ να δουλέψω έτσι. Όχι πως νομίζω ότι οι συγγραφείς πρέπει να σηκώνον­ ται στις τρεις το πρωί και να δου­ λεύουν όταν οι άλλοι κοιμούνται δεν θα μπορούσα ποτέ να το κάνω αυτό. Μου αρέσει να έχω τους ήχους της ζωής τριγύρω μου. Δου­ λεύω σε ένα μικρό διαμέρισμα στο κέντρο του Δουβλίνου και υπάρχει μια υπέροχη αυλή από πίσω. Στις πολυκατοικίες μένουν μετανάστες και τα παιδιά τους παίζουν στην αυ­ λή από τις 2.30 έως τις 5.00, είναι πολύ ωραίο. Παίζουν όλα αυτά τα παλιομοδίτικα παιχνίδια με μπάλα, κυνηγητό κ.λπ. και ακούω συνεχώς τις φωνές τους και αναρωτιέμαι, επειδή τα τελευταία τέσσερα χρόνια έγραφα τους Άπειρους κόσμους, όπου υπάρχει ένας σαφώς πιο γλυ­ κός τόνος, αν οι φωνές τους με επη­ ρέασαν ασυνείδητα. Δεν είναι μια ωραία σκέψη; Επειδή φυσικά αυτές οι φωνές ίσως να ήταν οι φωνές των θεών. Στα βιβλία σας υπάρχουν στοιχεία της ελληνικής μυθολο­ γίας, αλλά η κλασική εκπαίδευ­ ση βρίσκεται σε μαρασμό. Εί­ στε υπέρμαχος της κλασικής παιδείας και, εάν ναι, την θεω­ ρείτε πολυτέλεια ή ανάγκη;

Πιστεύω ότι είναι αναγκαία και είναι καταστροφή ότι χάνουμε την κλασι­ κή παιδεία και τις μεγάλες μυθολο­ γίες του κόσμου, ειδικά την ελλη­

νική, η οποία εξιστορεί ολοκληρω­ μένα τον κόσμο και διαδραματίζε­ ται εντός του με έναν τεράστιο αριθμό θεών, ημίθεων και ηρώων. Εκτός από υπέροχες ιστορίες, όπως διείδε κι ο Φρόυντ, περιέχουν τους βαθύτερούς μας φόβους, τις βαθύτερές μας ελπίδες και τους βαθύτε­ ρούς μας πόθους. Και με τι αντικα­ θίστανται; Θεωρώ τα χρόνια μεταξύ του 1936 και του 1952 την χρυσή εποχή του Χόλλυγουντ. Δημιουρ­ γούσαν μια μυθολογία σχεδόν το ίδιο καλή με την ελληνική. Φυσικά έχουμε ακόμη τους θεούς μαζί μας. Αν δείτε πώς ασχολούνται τα περιο­ δικά με τις πιο ασήμαντες πράξεις του Μπραντ Πιτ ή της Τζένιφερ Λόπεζ, αυτοί οι άνθρωποι είναι οι θεοί μας. Θυμάμαι, έγραφα ένα κομμάτι για τον Τζιάνι Βερσάτσε αφού είχε δολοφονηθεί και έμενα σπίτι του για περίπου τρεις μέρες. Είχα τα κλειδιά για την είσοδο, στα σκαλο­ πάτια της οποίας είχε δολοφονηθεί και βρίσκονταν συνεχώς 20 άνθρω­ ποι βγάζοντας φωτογραφίες. Μου έλεγαν: «Ε φίλε, ποιος είσαι;» «Κάνενας» «Α, εντάξει». Ήμουν ο κανέ­ νας που είχε τα κλειδιά για τον Όλυ­ μπο. Αλλά ναι, ζούμε σε μια περίερ­ γη κοσμική εποχή όπου έχουμε φονταμενταλισμό θρησκευτικό αλλά και αθεϊστικό και κανείς δεν είναι σωστός. Δεν υπάρχει κάποιος λό­ γος να μην θεωρείς τη θρησκεία σαν ποίηση, είναι σίγουρα ποίηση για τον απλό κόσμο. Μεγάλωσα στην Ιρλανδία όπου οι περισσότε­ ροι άνθρωποι, που θεωρούσαν τον εαυτό τους πιστό καθολικό ήταν

στην πραγματικότητα ειδωλολάτρες. Δεν τους ένοιαζε ο Θεός, απέτειναν όλες τις προσευχές τους στους ελάσσονες θεούς: στην Πα­ ναγία και στους αγίους. Η επόμενη ερώτηση είναι κά­ πως πιο σκοτεινή. Η θνητότητα είναι ένα θέμα στο οποίο επα­ νέρχεστε συνεχώς. Πιστεύετε ότι οι ιστορίες βοηθούν τον άν­ θρωπο να αντιμετωπίσει τη θνητότητά του;

Θα απαντήσω πρώτα στο τελευταίο σκέλος. Δεν σκοπεύω να βοηθήσω τους άλλους καθ’ οποιονδήποτε τρόπο. Γράφω αποκλειστικά για τον εαυτό μου, αλλά κατά μία υπέροχη σύμπτωση τα κείμενα που γράφω για τον εαυτό μου έχουν νόημα και για άλλους ανθρώπους. Επίσης, όταν τελειώνω ένα βιβλίο δεν ανή­ κει πλέον σε μένα, γίνεται κτήμα του καθενός. Οι εκδοχές των Άπει­ ρων κόσμων είναι όσες οι αναγνώ­ στες του βιβλίου. Όσο για τη θνητό­

τητα, νομίζω ότι ο Σπινόζα είχε πει πως ο σοφός άνθρωπος δεν σκέ­ φτεται τίποτα λιγότερο από τον θά­ νατο, όλες οι σκέψεις του είναι για τη ζωή. Οι Άπειροι κόσμοι μιλούν για τη ζωή και πιστεύω ότι ο θάνα­ τος και η συνείδηση του αναπόφευ­ κτου θανάτου μάς παρέχει τη δημι­ ουργικότητα αλλά και τα όρια της ζωής μας. Ζούμε επειδή θα πεθάνουμε. Έγραψα κάποτε ένα θεατρι­ κό για τη συνάντηση μεταξύ του Πάουλ Τσέλαν και του Μάρτιν Χάιντεγκερ, όπου κανείς δεν γνωρίζει τι συνέβη. Βάζω τον Τσέλαν να ρω­ τάει τον Χάιντεγκερ γιατί δόθηκε στους Ναζί και αυτός απαντάει «επειδή ήταν οι μόνοι που έχουν αληθινά αίσθηση του θανάτου». Λέει ότι ο θάνατος είναι η μαμή που ζητά το παιδί για να του δώσει ζωή, ακριβώς επειδή είναι ο θάνατος. Όπως είπατε, είναι μια σκοτεινή ερώτηση. Σας ευχαριστώ πολύ. ■

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Γιώργος Πολυράκης ΑΩΡΟΘΕΑΝΤΕ ΡΟΠ ΠΑΘΟΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ

Γιώτα Φώτου ΤΟΔΑΚΡΥ ΤΟΥ ΚΡΙΝΟΥ

Ελένη Δαφνίδη ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΜΕ ΣΤΙΣ ΔΩΔΕΚΑ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΛΥΡΑΚΗΣ

\ jjjj I ·ν-

Γεωργία Δεμίρη ΠΕΣ ΤΟ ΨΕΜΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΕΜΙΡΗ

ΔΩΡΟΘΕΑ ΝΤΕ ΡΟΠ

ΙΜβο? και υπερηφίνεια

5

Στην Αθήνα του μεσοπολέμου, η Λετονό βαρόνη Δωροθέα ντε Ροπ ςει στο πλευρό ενός άντρα που ερωτεύτηκε βαθιά, όπως μια γυναίκα ερωτεύεται μόνο μία φορά. Διακινδυνεύει ακόμα και τη ςωή της, καθώς έχει μπλεχτεί στα δίχτυα της τουρκικής κατασκοπείας. Στο πλάι της, πολύτιμη φίλη και συμηαραστάτρια η Κολέτ, η Ελληνογαλλίδα δασκάλα των γαλλικών στην ανιψιό της οικογένειας Σερέτη, ζει τον δικό της έρωτα με τον γοητευτικό Αλέξανδρο, χωρίς να υποψιάζεται ότι και η ίδια έχει πέσει θύμα ενός σατανικού σχεδίου...

Βοστόνη, 1950. Η Μερόπη φτάνει στην άλλη άκρη του κόσμου, αποφασισμένη να μη μιλήσει ποτέ και σε κανέναν για το παρελθόν της.

0 έρωτας χτυπά την πόρτα της αλλά εκείνη αρνείται για χρόνια να τον δεχτεί. Τυλιγμένη σε ένα πέπλο μυστηρίου επιδίδεται στη δημιουργία κοσμημάτων και φτάνει στο απόγειο της επαγγελματικής επιτυχίας, αποκτώντας φήμη και ηλούτη. Τριάντα χρόνια αργότερα επιστρέφει στην Ελλάδα για να συναντήσει δυο παιδιά, και να εξοφλήσει ένα παλιό χρέος.

Ένα συγκλονιστικό ερωτικό, διπλωματικό και αστυνομικό θρίλερ στην Αθήνα του 1934.

Το δάκρυ του κρίνου θα παραμείνει ανεξίτηλο στη μνήμη μας.

Η Κατερίνα, αν κι έχει περάσει τα τριάντα, μοιράζεται το ίδιο σπίτι με τη μητέρα και την καταπιεστική γιαγιά της, οι οποίες ελέγχουν κάθε Βήμα της με σκοπό να την αποκαταστήσουν... Στη δουλειά της βρίσκεται στο στόχαστρο μιας αυστηρής και αδίστακτης διευθύντριας. Όσο για τα προσωπικά της, όλα κατέρρευσαν όταν την εγκατέλειψε ο αγαπημένος της. Όλα όμως θα αλλάξουν όταν θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί ένα μυστηριώδη άντρα, ο οποίος θα εξαφανιστεί το ίδιο απρόσμενα. θα καταφέρει, άραγε, να πάει σε αυτή τη συνάντηση, ή μήπως η ςωή έχει άλλα σχέδια γι ’αυτήν;

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Γι α α ν α γ ν ώ σ τ ε ς με α π α ι τ ή σ ε ι ς Ρ

h

ο

g

ί

Η Κάτια, άνεργη ηθοποιός, κάνει ό,τι δουλειά της προκύψει για να βγάζει τα προς το ζην. Ωστόσο η οικογένειά της νομίζει ότι είναι ανώτερο στέλεχος σε πολυεθνική, εξαιτίας των αθώων ψεμάτων στα οποία καταφεύγει για να μην τους στενοχωρήσει. Όσο για τα αισθηματικά της; Ούτε από εκεί Βλέπει φως, αφού ο αγαπημένος της τον τελευταίο καιρό τής κάνει νερά. Μεταξύ επεισοδιακών οντισιόν, του αγώνα της επιβίωσης και της ρουτίνας της καθημερινότητάς της, η Κάτια αρχίζει να Βλέπει τον κολλητό της με άλλο μάτι. Για να ξεηεράσει αυτή την έλξη, μπλέκει σε μια άλλη σχέση με απρόβλεπτες συνέπειες. Ένα βιβλίο για τις δυσκολίες στον άγριο κόσμο της σόουμπις, γραμμένο με χιούμορ και αισιοδοξία.

Σόφι Κινσέλα ΜΕ ΘΥΜΑΣΑΙ;

Η Λέξι ξυπνά σ’ ένα νοσοκομείο και είναι σίγουρη ότι βρίσκεται στο 2004., πως είναι 25 ετών και έχει στραβά δόντια και άθλια ερωτική ζωή. Προς μεγάλη της έκπληξη διαπιστώνει ότι το έτος είναι 2007 και η ίδια είναι 28 ετών, έχει ολόισια δόντια, δικό της διαμέρισμα και έναν πανέμορφο και πάμπλουτο... σύζυγο! Δεν μπορεί να πιστέψει την καλή της τύχη. Είναι σίγουρη ότι ο γάμος της είναι φανταστικός και προσπαθεί να γνωρίσει από την αρχή τον άντρα της με τη Βοήθεια ενός «εγχειριδίου γάμου» που έχει γράψει εκείνος για να τη Βοηθήσει. Αλλά καθώς μαθαίνει σταδιακό τον καινούργιο της εαυτό, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η ζωή της δεν είναι και τόσο τέλεια.

Ντάνιελ Γκλατάουερ ΕΡΩΤΑΣ Μ’ ΕΝΑ ΚΛΙΚ

Στην ηλεκτρονική θυρίδα του Λέο φτάνουν κατά λάθος τα e-mail της άγνωστης Έμι. Εκείνος της απαντάει από ευγένεια. Είναι θέμα χρόνου να συναντηθούν, κάτι όμως το οποίο οι ίδιο καθυστερούν διότι η ιδέα και μόνο τους αναστατώνει. Πόσο μάλλον όταν η Έμι έχει έναν ευτυχισμένο γάμο και ο Λέο προσπαθεί να χωνέψει μια αποτυχημένη σχέση. Άραγε, θα αντέξουν τα απεσταλμένα, εισερχόμενα και αποθηκευμένα αισθήματα αγάπης σε μια συνάντηση;

Το «τραγούδι» τους, το πιο περίπλοκο στη φύση, μπορεί να αποκαλύψει μυστικά για τον ζωικό κόσμο που δεν έχει φανταστεί ποτέ κανένας. Όταν μια φάλαινα εγκλωβίζεται στον ποταμό Σακραμέντο εκηέμποντας περίεργους ήχους, η Ελίζαμπεθ πρέπει να τους αποκωδικοποιήσει για να καταφέρει να τη σώσει. Καθώς η προσπάθειά της προσελκύει το ενδιαφέρον των διεθνών μέσων ενημέρωσης, κάποιες ισχυρές προσωπικότητες της παγκόσμιας βιομηχανίας εμφανίζονται στο προσκήνιο με σκοπό να την εμποδίσουν με κάθε τίμημα.

Μια διαδικτυακό ιστορία μοναξιάς και έρωτα, με πρωταγωνιστές ανθρώπους του σήμερα.

Σ ’ έναν κόσμο όπου οι οικολογικές προκλήσεις αναδεικνύονται ολοένα και πιο ισχυρές, το θρίλερ του Ντάγκλας Κάρλτον Έιμπραμς συγκλονίζει με τις αλήθειες που τολμά να πει.

Ένα σύγχρονο χιουμοριστικό μυθιστόρημα με την υπογραφή της Σόφι Κινσέλα.

7

Ντάγκλας ΚάρλτονΈψπραμς ΤΟΤΡΑΓΟΥΑΙ ΤΗΣ ΦΑΛΑΙΝΑΣ

€ Τ η η \/

Λόρεν Κέιτ ΑΓΓΕΛΟΙ (ΒΙΒΛΙ01)

Υπάρχει κάτι μυστηριώδες και ταυτόχρονα οικείο σχετικά με τον Ντάνιελ. Τραβάει την προσοχή της Λους από την πρώτη στιγμή που τον συναντά στο οικοτροφείο, ένα μέρος όπου τα κινητά τηλέφωνα είναι απαγορευμένα, οι υπόλοιποι μαθητές αποτυχημένοι, ενώ οι κάμερες ασφαλείας παρακολουθούν την κάθε τους κίνηση. Παρόλο που ο Ντάνιελ δε θέλει να έχει την παραμικρή σχέση με τη Λους, αυτή δεν μπορεί να ξεκολλήσει. Το βλέμμα του, το πρόσωπό του, τα πάντα επάνω του τη γοητεύουν. Είναι αποφασισμένη να μάθει τι κρύβει τόσο απεγνωσμένα ο Ντάνιελ.. ακόμη κι αν η αλήθεια τη σκοτώσει. θανάσιμα επικίνδυνο και βαθιά ρομαντικό, οι ΑΓΓΕΛΟΙ είναι η απόλυτη ιστορία αγάπης.

f» * 4 W f i i j & t o !

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ, ΚΕΡΔΙΣΤΕΑΛΗΘΙΝΑΤΑΞΙΔΙΑΣΕ: ΜΑΝΗ, ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ, ΣΠΕΤΣΕΣ, ΥΔΡΑ! Αναζητήστε δελτία συμμετοχής στα βιβλιοπωλεία ή στο www.psichogios.gr, στην ενότητα ΚΛΗΡΟΣΕΙΣ/ΔΙΑΓΠΝΙΣΜΟΙ.

δίβιβλιοκριτική

Ημερεύοντας την αγριότητα

Αλέ$τςΖήρας

Μαρία Κούρση

δ

48 8$

Διαβάστηκε σε ποιητική βραδιά, διοργανωμένη από την ΕΛΜΕ Καλλιθέας, Ν. Σμύρνης και Μοσχάτου, στο Σχολείο 2ης Ευκαιρίας Καλλιθέας, την Τετάρτη 3 Φεβρουάριου 2010.

ι ποιητές και οι ποιήτριες που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στη δεκαετία του ’80, κατά κάποιον τρόπο ήταν από την αρχή οι εσωστρεφείς, προσηλωμένοι στα ελάχιστα, συνάδελφοι των αμέσως προηγούμενων, της δεκαετίας του ’60 και του 70. Το βλέμμα τους, όπως και της Μαρίας Κούρση (1958), είναι στραμμένο και σχεδόν καθηλωμένο στις λεπτομέρειες που συνήθως μας διαφεύγουν, όταν παρατηρούμε από κοντά τις υποτίθεται μεγαλύτερες συν­ θέσεις που φαντάζεται η ποίηση για τις καθημερινές όψεις της ζωής. Στα Ποι­ ήματα (1981), αλλά κυρίως στο δεύ­ τερο βιβλίο της, την Κουκίδα διαστά­ σεων (1983), ήδη είναι διαμορφωμένη πλήρως η μινιμαλιστική της οπτική, με το ελάχιστο και το φαινομενικά επου­ σιώδες να γεμίζουν τη σχεδόν λευκή οθόνη της σελίδας της, καθώς τα ποιήματά της είναι κι αυτά μικρογραφίες του φευγαλέου. Λίγες λέξεις μαζεμέ­ νες, όμως προλαβαίνουν και ξεπηδούν από μέσα τους διαθέσεις μελαγχολικές και αυτοσαρκαστικές, που εντυπωσιά­ ζουν με την ενοχλητική τους αμεσό­ τητα. Σκέψεις και αναπολήσεις, κάθε άλλο παρά ρόδινες, περιγράφουν ευ­ σύνοπτα, με δυο λόγια, την πηχτή, ακί­ νητη ατμόσφαιρα ενός περιορισμένου χώρου. Στον οποίο ωστόσο επιστρέφει η μνήμη ξανά και ξανά, μιας και δεν έχει πού αλλού να πάει, δείχνοντας έτσι την εξοικείωση που απέκτησε από τις

Ο

πληγές της ζωής. Από το ότι, τέλος πάντων, αυτές οι πληγές τής ανήκουν, είναι δικές της. Η ποίηση της Κούρση, όπως και ορι­ σμένων άλλων της γενιάς της, μας μα­ θαίνει ότι τα μικρά πράγματα, οι μικρές πινελιές του «πίνακα», πολλές φορές σημαίνουν για τη ζωή περισσότερα από τα εκκωφαντικά και τα έντονα που συγκεντρώνονται συνήθως στο κέντρο του κάδρου. Και με τα επόμενα βιβλία της, λ.χ. το Νομίζουν ότι λείπω (2001) και το Έμεινα μέσα (2002), γράφει και ξαναγράφει για το ίδιο ουσιαστικά το­ πίο, σκάβει και ξανασκάβει στο ίδιο ορυχείο συναισθημάτων, λες και η ύπαρξη γι’αυτήν είναι ένα ακίνητο κέν­ τρο που μόνο νοερά μπορεί να του αλ­ λάξει θέση. Ουσιαστικά είναι πάντοτε εκεί. Πρόκειται για ένα τοπίο γνωστό, γιατί αυτό εμπιστεύεται τελικά η ύπαρξη και σ’ αυτό ξέρει να επιστρέ­ φει. Ένα σκοτεινό τοπίο αλλά παρα­ στημένο με μεγάλη καθαρότητα και ευκρίνεια, όπου οι γυναικείες ή οι αν­ δρικές, ανώνυμες μορφές μαθαίνουν να ζουν με εγκαρτέρηση. Και ακόμα, να προσέξουμε στα λιτά και ακαριαία αυτά ποιήματα, πόσο ωραία καταφέρ­ νει η Κούρση να συνοψίζει ερωτικά πάθη, φόβους, απογνώσεις, τρυφερό­ τητες. Άλλοτε με χιούμορ, άλλοτε με λεπτή ειρωνεία, δημιουργεί αποστά­ σεις ανάμεσα στην επιφάνεια και στο σκοτεινό βάθος των πραγμάτων, ημε­ ρεύοντας την αγριότητά τους. ■

Οι περιορισμοί της ανθρώπινης ταυτότητας

το τελευταίο του μυθιστό­ ρημα -μάλλον νουβέλα- ο Ανδρέας Μήτσου μας προτεί­ νει μία, τρόπον τινά, συμβολική αφήγηση-παραλλαγή πάνω στο θέμα του χρόνου και, επικουρικά, της ανθρώ­ πινης ταυτότητας: Σε μια παραλία της Ναυπάκτου ο Ολ­ λανδός καθηγητής Γκούσταφσον, κο­ λυμπώντας, συναντά τον έλληνα σω-

Σ

Από τη σειρά

σία του. Μετά από μια αλληλουχία γε­ γονότων, η οποία βασίζεται κυρίως σε μοτίβα από την αρχαία ελληνική τρα­ γωδία αλλά και από τη σκανδιναβική μυθολογία -από τη Σκανδιναβία έλκει την απώτερη καταγωγή του ο Ολλαν­ δός καθηγητής- καταλήγουμε σε μια ευλογοφανή ανατροπή, η οποία αλλά­ ζει τον ρου της αφήγησης, εκτρέποντάς την σε υπαρξιακό θρίλερ.

σ υ ν ά ψ ε ις

Γιώργος =ενάριος

τη ς εταιρ είας

“Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

> *ι VIRGINIA WOOLF Πώς«Ινοι να(foot άρρωστος

VIRGINIA WOOLF

Πώς είναι να είσαι άρρωστος

igfi

M arc J ean nero d

Ο άνθρωπος δίχως πρόσωπο

(jjp T a ^ iS e u c n q

Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862, e-mail: info@taxideftis.gr

δίβιβλιοκριτική

Ανδρέας Μήτσου Ο αγαπημένος των μελισσών Καστανιώτης, 2010 σελ. 168, € 10,50

δ 50

Ο Μήτσου υφαίνει την ιστορία του πάνω στον καμβά μιας νομιζόμενης ταυτοπροσωπίας, που την προκαλεί ο καημός του χρόνου που περνά: μόνο ένας τρόπος υπάρχει να ξεπεράσεις τον τρόμο του θανάτου: να τον επανεπινοήσεις. Με μια σειρά από πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, εκ των οποίων η κάθε μία υιοθετεί την οπτική γωνία του αφηγητή, και ετεροχρονισμούς, ο συγγραφέας μάς προτείνει να ακολουθήσουμε το νήμα ενός φόνου, ο οποίος έχει ως ου­ σιαστικό ελατήριο την επιθυμία για αι­ ώνια νεότητα. Παράλληλα, μέσ5 από ένα πλέγμα χωροχρονικών μεταθέ­ σεων, παρακολουθούμε την εξέλιξη των σχέσεων που ξεκίνησαν από τον αρχικό πυρήνα στην παραλία της Ναυπάκτου και φτάνουν ώς την εγγονή του Γκούσταφσον, την Μπριγκίτα. Στο τέλος ο συγγραφέας μας επιφυλάσ­ σει μια διπλή ανατροπή, αναμενόμενη μεν για τον συστηματικό αναγνώστη, η οποία όμως προσδίδει νόημα στα όσα έχουν προηγηθεί: αποκαλύπτεται, αφε­ νός, το πραγματικό νόημα της ταυτο­ προσωπίας -με υποκείμενο αυτήν τη φορά τον ίδιο, τον πραγματικό συγγρα­ φέα- και, αφετέρου, το πραγματικό γε­ γονός που πυροδότησε την όλη διαδι­ κασία στη συγγραφική συνείδηση. Στον Αγαπημένο των μελισσών \οιπόν ο συγγραφέας επιχειρεί να μετατρέψει το πραγματικό γεγονός (τη συνάντηση, για κάποιον συγκεκριμένο λόγο, μ’ έναν αστυνομικό και τον, εντεύθεν, σύντομο διάλογο), που αποτελεί την πραγματολογική αφετηρία της συγ­ γραφής του κειμένου, σε ψυχικό γεγο­ νός που λαμβάνει χώρα στη συνείδηση του συγγραφέα (ο τρόμος του προϊόν­ τος χρόνου) και να μεταμορφώσει αυτό το τελευταίο σε μυθοπλασία. Χρησιμο­ ποιώντας, όπως είπαμε, μοτίβα από την

αρχαία ελληνική τραγωδία (αλλά και, γενικότερα, προσφεύγοντας στη διαγραμματειακή υποστήριξη του κειμέ­ νου), επιχειρεί να συνθέσει μια σύντομη μυθιστορηματική αφήγηση για τον -με­ τρημένο- ανθρώπινο χρόνο και τα όριά του στο πλαίσιο της ανθρώπινης ζωής, αλλά και με τους περιορισμούς που θέτει η ανθρώπινη ταυτότητα. Τα καταφέρνει; Σε ό,τι αφορά το συν­ θετικό μέρος, σίγουρα ναι. Με επιδέξια τοποθετημένες διαδοχικές σκηνές και με καλή εποπτεία στο σύνολο της αφή­ γησης, ο συγγραφέας κατορθώνει, αφενός, να μην υποψιάσει παράκαιρα τον αναγνώστη για το τι μέλλει τελικά γενέσθαι, αλλά και να μην φανερώσει τις προθέσεις του σχεδόν μέχρι τέλους. Παράλληλα, με επαρκή τεχνική κατορ­ θώνει να ενσωματώσει το φαντασιακό στο πραγματικό, αφήνοντας το τελευ­ ταίο για μεγάλο διάστημα στο περιθώ­ ριο της κυρίως ροής της αφήγησης, επί­ τευγμα όχι αμελητέο. Εκεί που αποτυγχάνει ο Μήτσου είναι ο τρόπος με τον οποίο ενθέτει τον στο­ χασμό στο κείμενό του. Πέρα από το ότι ορισμένα τμήματα αυτού του στο­ χασμού έπρεπε να λείπουν εντελώς, κα­ θώς αναπαράγουν το προφανές, η πα­ ράθεση των υπολοίπων θα έπρεπε να έχει βρει έναν πειστικότερο λόγο ύπαρ­ ξης, ενδοκειμενικά μιλώντας. Παράλ­ ληλα, σε ορισμένα σημεία η γλωσσική εκφορά παραείναι απλουστευμένη, με αποτέλεσμα την ανάλαφρη ανάγνωση σοβαρών πραγμάτων και την παρανάγνωση. Παρόλα αυτά, η επίγευση που αφήνει το βιβλίο παραμένει θετική, σχεδόν γοητευτική, καθώς το παιχνίδισμα των καταστάσεων και ο εγκιβωτισμός του φαντασιακού στο πραγματικό -και αντιστρόφως- αποβαίνουν εύστοχα και αποτελεσματικά. ■

κλοφόρησε · μόλις κυκλοφόρησε · μόλις κυκλοφόρησε · μόλις κυκ'

ΟΙ r£MCU2D ΜΑΡΤΙΟΙ. DPA ϋϋ:01 - ΜΙΑ ΜΕΡΑ XDP1E ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Ιταλία. Σε όλη τη χώρα μικρές μαύρες αφίσες με σύνθημα ΕΞΩ ΟΙ ΞΕΝΟΙ καλούν τους μετανάστες σε απεργία στις 20 Μαρτίου. Άλλη μία απεργία σκέφτονται κάποιοι, άλλοι δεν σκέφτονται τίποτε. Όμως τι θα συμβεί πραγματικά αν όλοι οι μετανάστες φύγουν από τη χώρα; Πόσο θα επηρεαστεί η καθημερινότητα των υπολοίπων; Και η οικονομία της χώρας; Θα αντέξει; Τι θα γίνει αν απεργήσουν έστω και μία μέρα οικιακές βοηθοί, οικοδόμοι, αγρότες, νοσηλευτικό προσωπικό, συνοδοί ηλικιωμένων και ανάπηρων, εργάτες βιομηχανιών, πάστορες, πο­ δοσφαιριστές και μπασκετμπολίστες, βοσκοί, υπάλληλοι σε βενζινάδικα, σε καταστήματα και στην τροφοδοσία; Ο συγγραφέας-δημοσιογράφος σκι­ αγραφεί, βασισμένος σε πραγματικά στοιχεία, το χάος που θα επικρατήσει από την αρχή αυτής της ημέρας και παράλληλα αποτυπώνει την πραγμα­ τικότητα των μεταναστών και τη συμ­ βολή τους στη ροή της οικονομίας της χώρας. Ιστορίες μεταναστών, συνεντεύξεις, έρευνες, στατιστικές, γνώμες ξενοφοβικών και μη. Όλα μαζί συνθέτουν ένα κείμενο-ημερολόγιο με γρήγορο ρυθ­ μό, μεταξύ χρονογραφήματος, μυθι­ στορήματος και ρεπορτάζ. ΥΓ.Το βιβλίο αποτέλεσε κίνητρο για τη γενική απεργία μεταναστών που έγινε στην Ιταλία στις 20 Μαρτίου 20ΤΟ.

ISBN 978-960-210-571-9 σχήμα 14x21· σελ. 188 · τιμή: 10,00€

| ) εκδόσεις οδυσσέας

δ : βιβλιοκριτική

Από τους δρόμους τπς ιστορίας ...στα έδρανα της ιστοριογραφίας

Γκόρνος Ν. Περαντωνάκης

Σοφία Νικολα'ίδου Απόψε δ εν έχουμε φ ίλους Μεταίχμιο, 2010 σελ. 272, € 16

ιαννακάκη, Γιατρομανωλάκης, Δρακονταειδής, Κρητιώτης, Σταυρακοπούλου... η λί­ στα με τους έλληνες συγγραφείς που ασχολούνται τα τελευταία χρό­ νια με το πανεπιστημιακό μυθιστό­ ρημα γεμίζει, κι αυτό δείχνει είτε ότι οι πανεπιστημιακοί απέκτησαν λο­ γοτεχνική φωνή και θέλησαν να αφηγηθούν τις εμπειρίες τους ή ότι το πανεπιστήμιο αποκτά οντότητα ως μικρόκοσμος ή ως πεδίο διεργα­ σιών που επιδρούν και στην υπό­ λοιπη κοινωνία. Η Σοφία Νικολα'ίδου δεν είναι πρω­ τόπειρη σ’ αυτό. Διδάσκοντας η ίδια σε πανεπιστημιακά προγράμματα, είχε ξαναδοκιμάσει το είδος στο βι­ βλίο της Πλανήτης Πρέσπα (2002), όπου τα έδρανα και η έρευνα συ­ ναντούσαν το παρελθόν, το οποίο έπεφτε και πέφτει θύμα υποκειμενι­ κής χρήσης από τους μελετητές. Βασική αρχή της, που εμφανίζεται και στο νεοεκδοθέν της έργο, είναι ότι η επιστήμη δεν είναι αθώα, ούτε ουδέτερη, και κάθε προσέγγιση εί­ ναι και μια ερμηνεία, ιδεολογικά και πολιτικά πολλές φορές φορτισμένη. Αντίστοιχα, οι ερευνητές, καθηγη­ τές και φοιτητές, υποκύπτουν συ­ χνά στις πρακτικές του σιναφιού, λειτουργούν ως πολιτικά όντα που επιδιώκουν να είναι politically cor­

Γ

rect, άγονται και φέρονται από προ­ σωπικές φιλοδοξίες και ιδεολογικές εμμονές. Ειδικά τη δεκαετία του ’80, στην πρώτη σοσιαλιστική μεταπολιτευ­ τική περίοδο, θα ήταν ιεροσυλία να μιλήσει κανείς για δωσίλογους της Κατοχής, αν δεν τους συνάψει με τη δεξιά ιδεολογία. Κι όμως ο νεαρός Σουκιούρογλου αναλαμβάνει διδα­ κτορική εργασία στον στρυφνό αλλά και τολμηρό καθηγητή Αστε­ ριού (έναν έλληνα Κίνγκσφιλντ της τηλεοπτικής σειράς The Paper Chase που προβαλλόταν και στην Ελλάδα) με θέμα που καίει. Κι ακόμα χειρότερα καταλήγει σε συμ­ περάσματα καθόλου αρεστά στο καθηγητικό κατεστημένο, αλλά και σε όλη την κόστα των διανοούμε­ νων, για τους οποίους οι κακοί είναι πάντα οι άλλοι, κι όποιος δει αλλιώς τα πράγματα είναι εθνικιστής, φα­ σίστας, ακροδεξιάς... Η διδακτορική διατριβή είναι ο δούρειος ίππος με τον οποίο η Νικολαΐδου όχι μόνο βγάζει τα άπλυτα των καθηγητών στα φόρα (ποιος νοιά­ στηκε άραγε;) αλλά και συμβαδίζο­ ντας με τάσεις της σύγχρονης ιστο­ ριογραφίας αναθεωρεί τις παγιωμένες ιδέες για τις πολιτικές αντιθέσεις μέσα στην κατοχή. Οι παλιάνθρωποι και οι αριβίστες δεν έχουν ιδεολο-

για, αλλά χρησιμοποιούν την ιδεο­ λογία για να κερδίσουν οι ίδιοι, κοι­ νωνικά και οικονομικά. Άλλοι έχουν ιδεολογία και προσπαθούν να την εφαρμόσουν, συμμαχώντας ακόμα και με τον κατακτητή. Άλλοι, τέλος, που διέπονται από αγνές ηθικές αξίες, περιθωριοποιούνται και χά­ νουν σε υπόληψη και σε κοινωνική άνοδο. Το ίδιο συνέβαινε στην Κα­ τοχή, όπου πολεμοκάπηλοι πλούτι­ ζαν σε βάρος των άλλων, το ίδιο στη σοσιαλιστική οκταετία του Ανδρέα, το ίδιο και σήμερα όπου οι επιλογές δεν γίνονται, φυσικά, με αξιοκρατία, αλλά σε αρκετές των περιπτώσεων με τη στυγνή συνδιαλλαγή διδα­ σκόντων και διδασκομένων. Το βιβλίο συντίθεται με τη συνεχή εναλλαγή χρονικών επιπέδων, από το 1981 στο 1943 και από εκεί πάλι μπροστά στο 1985 και ούτω καθεξής. Με αυτόν τον τρόπο η συγγραφέας δείχνει ακόμα περισσότερο ότι ο ερευνητής δεν είναι απομονωμένος στο παρόν του, αλλά ζει -μέσω των πηγών, των μαρτύρων αλλά και των απόηχών του- το παρελθόν, το οποίο αφήνει τα σημάδια του στις επόμενες γενιές. Σ’ αυτό το βασικό δίπολο δη­ μιουργεί άλλα ζευγάρια, αντιθετικά ή παραπληρωματικά, δυο καθηγητές από τους οποίους ο ένας χάθηκε στον πόλεμο κι ο άλλος αναρριχήθηκε επιδέξια, δυο φοιτητές από τους οποίους ο ένας ακολούθησε ασυμβί­ βαστη πολιτική και εξοβελίστηκε από το πανεπιστήμιο κι ο άλλος, τυπικό παράδειγμα οσφυοκάμπτη συνδικα­ λιστή, κατάφερε να ενδυθεί την κα­ θηγητική τήβεννο.

Η Νικολαΐδου, τόσο με τα μότο που προτάσσει σε κάθε κεφάλαιό της όσο και με την ιδιόλεκτο γλωσσαμυντόρων καθηγητών, επισημαίνει ότι η γλώσσα ασκεί προπαγάνδα και λειτουργεί σαν δίκοπο μαχαίρι. Επι­ βάλλει την άποψη του ομιλούντος, ορίζει τα γεγονότα και συχνά τα προκαθορίζει κιόλας. Με αυτήν εκφέρεται ο λόγος του Εξάγγελου, γερμανόφιλου ιδεαλιστή καθηγητή, με αυτή γράφεται και η ιστοριογρα­ φία, η οποία (τις περισσότερες φο­ ρές διπλωματικά) κατευθύνει τα συμπεράσματά της με ιδεολογικά κριτήρια, με αυτήν ελίσσονται οι φι­ λόδοξοι φοιτητές για να κερδίσουν την εύνοια των καθηγητών και ό,τι αυτή μπορεί να επιφέρει. Το κείμενο της θεσσαλονικιάς πεζογράφου αντέχει σε πολλές ανα­ γνώσεις. Διαβάζεται ως πανεπιστη­ μιακό μυθιστόρημα διαχρονικής εμ­ βέλειας, μπορεί να ιδωθεί ως μετα­ μοντέρνα ιστοριογραφική μυθοπλα­ σία, περιέχει έντονες δόσεις πολιτι­ κής λογοτεχνίας που ξαναερμηνεύει την κατοχική πόλωση αλλά και τα μεταπολιτευτικά στερεότυπα. Πα­ ρόλο που η συγγραφέας διολίσθησε στην παγίδα τού να συμπεριλάβει όσο πιο πολλά στοιχεία μπορούσε στο έργο της (παγίδα στην οποία πέ­ φτουν συχνά οι λογοτέχνες που έχουν φιλοδοξίες), κατόρθωσε να γράψει ένα πολυεπίπεδο λογοτέ­ χνημα, ένα μωσαϊκό προσώπων, αντιστικτικά παρουσιασμένων, ένα παζλ από ήρωες, αντιήρωες και αρ­ νητικούς ήρωες, που χαρακτηρί­ ζουν τη μεταπολεμική Ελλάδα. ■

διβιβλιοκριτική

Με το χέρι στα χείλη

Χρίστος Παπαγεωργίου

Μιχάλης Γκανάς

Γυναικών Μικρές και πολύ μικρές ιστορίες Μελάνι, 2010 σελ. 98, € 11,55

δεύτερη προσπάθεια, μετά την Μητριά πατρίδα, ενός εκ των ηγητόρων της γενιάς του 70, του ποιητή Μιχάλη Γκανά, στον πεζό λόγο, είναι εξ ολοκλήρου αφιε­ ρωμένη στις γυναίκες, στο τι αυτές επιθυμούν, στο τι κουβαλάνε στις αποσκευές τους, στο τι ρόλο παίζουν στο αντρικό πεδίο, στο τι πράττουν, είτε κατ’ ιδίαν είτε στο κοινωνικό σύ­ νολο. Το πειραματικό της συλλογής και τα κατ’ ευφημισμόν διηγήματα, το ακραίο των γυναικείων αντιδράσεων και η από άποψη ψυχολογική ενδελε­ χής τους αποτίμηση, το πλαίσιο της δραματικής τους υφής και η προσα­ νατολισμένη ερωτική συμπεριφορά, η μη αναμενόμενη οριακή δομική τους παράμετρος και η μεταμοντέρνα γλωσσική τους εκφορά, κάνουν τις ιστορίες του Γκανά μικρά διαμάντια, κομμάτια με εκτυφλωτικό φως, πίνα­ κες ζωγραφικής με πανδαισία χρω­ μάτων, μουσικό πολυφωνικό έργο. Πράγματι, δουλεύοντας ο ποιητής και πεζογράφος με ελλειπτικό χαρακτήρα γραφής, με απώλεια ενδιάμεσων συνισταμένων, με μινιμαλιστική θεματολογική προσαρμογή και με αφαιρε­ τική προσήλωση όπου θα χρειάζον­ ταν σελίδες ανάλυσης, πετυχαίνει ένα εντελώς απλό έργο, προσωπικής και μόνον ψυχαγωγίας, καθαρά δηλαδή ατομικού σχεδιασμού. Με άλλα λόγια, τα συγκεκριμένα πεζά, που εκπο­ νούνται από έναν κατεξοχήν ποιητή, εμπεριέχουν την τραγικότητα, την

Η

αβεβαιότητα, τη συναρπαστικότητα, το υπαινικτικό, το κρυμμένο, το υπο­ ψιασμένο, το δραματικό, το ολοκλη­ ρωμένο, το πονεμένο που η πρωταρ­ χική τέχνη κατέχει, διαπλάθει και ανατέμνει, προκειμένου όχι μόνον να υπάρξει αλλά και να διαδοθεί. Ετσι ώστε, παρά το γεγονός ότι τηρούνται απαραβίαστα όλοι οι κανόνες της αφηγηματικής παράθεσης, όλοι οι κώδικες μιας ατόφιας πεζής εκτόνω­ σης, όλες οι συνιστώσες διηγηματογραφικών προθέσεων, στην ουσία έχουμε ποιητικών προδιαγραφών αποσπάσματα κι αυτό συμπεραίνεται από το ολιγοσέλιδο τους καταρχάς και, στη συνέχεια, από την αύρα τους, που όντως αιθέρια -αφού άλ­ λωστε τα θέματα αφορούν γυναικείες συμπεριφορές- κατακλύζει σαν ψι­ χάλα ολόκληρη την απόπειρα. Η κα­ θαρότητα, η αμεσότητα, η αριστο­ κρατικότητα και η αξιοπρέπεια της οποίας μάς φέρνει όλους πολύ κοντά της, σε σημείο κυριολεκτικής ταύτι­ σης υφολογικής, ατμοσφαιρικής και εκχώρησης ορισμένων επεισοδίων γυναικείας φύσης και ανάμιξης σε ό,τι πιο ώριμο αυτές περιέχουν. Τέλος, και με δεδομένη τη λεπτότητα που η γυ­ ναικεία κοψιά, θέση, οπτική, πλευρά, ματιά αντικρίζει τον κόσμο, η άποψη ενός δημιουργού της κλίμακας του Μιχάλη Γκανά δεν θα μπορούσε παρά να είναι μυθική και υμνητική, της όποιας της καθορισμένης σύσπασης και προβολής. ■

^ δ ό < ? ε ι$

Α ε

ρ

ό

σ

τ ^

Με σ εΡ ασ μό σ τ ο ραιδί

Μεγαλώνουμε μια γενιά από κου­ ρασμένα παιδιά - φορτωμένα με υποχρεώσεις και στόχους.

• Γιατί ο ελεύθερος χρόνος τους μοι­ άζει πλέον με άπιαστο όνειρο;

Carl Honore

Το μανιφέστο της χαρούμενης παιδικής ηλικίας

• Γιατί οι μέρες τους είναι γεμάτες από ατελείωτες υποχρεώσεις; • Είναι το κυνήγι των εφοδίων για τη μελλοντική επαγγελματική τους αποκατάσταση μονόδρομος; Εξετάζοντας τις τελευταίες επιστη­ μονικές έρευνες και παίρνοντας συ­ νεντεύξεις από ειδικούς και οικογέ­ νειες σε όλο τον κόσμο, ο Καρλ Ονορέ αποδεικνύει πως η ανατροφή των παιδιών μας δεν χρειάζεται να μοιά­

ΤΤώζ να ηροβτατ&ύσον|»ε. τα παιδιά |»αζ από τη νοοτροπία του υηερ-γον&σροΰ

ζει με αγώνα ταχύτητας. Γιατί οφείλουμε να κάνουμε κάτι κα­ λύτερο για τα παιδιά μας.

www.aeroStatobookS-gr Τοσίτοα 1Α'· 106 82 Αθήνα · τηλ.: 210 8846570-2-4 · fax: 210 8846571 ■ info@konidaris.gr

δ:βιβλιοκριτική

Από το τέλος προς την αρχή

Γίάννης Ν. Μπασκόζος

Κοσμάς Πολίτης Λεμονοδάσος Επίμετρο: Αγγέλα Καστρινάκη Ελληνικά Γράμματα 2010 σελ. 416, € 15

α Ελληνικά Γράμματα επέλεξαν να παρουσιάσουν στη σειρά «Πεςογραφικές επισημάνσεις» παλιότερα σπουδαία βιβλία, με σκοπό να προσφέρουν την απόλαυση του κειμέ­ νου μαζί με την απόλαυση της ερμηνείας του. Τη σειρά διευθύνει η πανεπιστημια­ κός Αγγέλα Καστρινάκη και, εκτός από το Λεμονοδάσος, κυκλοφορεί και Η άρ­ ρωστη πολιτεία της Γαλάτειας Καζαντζάκη με επίμετρο της Κέλης Δασκαλά. Η παρούσα έκδοση του Λεμονοδάσους στηρίζεται στην πρώτη έκδοση του 1930, που δεν κυκλοφορεί πια, καθώς ο Κ. Πολίτης στη δεύτερη και οριστική επέ­ φερε γλωσσικές αλλαγές, υπό τη επιρ­ ροή του δημοτικισμού, αλλά έκανε και κάποιες μικρές, ας πούμε ιδεολογικές, αλλοιώσεις. Το επίμετρο υπογράφει η Αγγέλα Καστρινάκη και προϋποθέτει το διάβασμα του μυθιστορήματος του Κο­ σμά Πολίτη, καθώς προχωράει σε μια εξαντλητική θεώρησή του. Θα λέγαμε ότι το κάνει «πενηνταράκια», ωθώντας τον αναγνώστη να ανακαλύψει ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις του συγγραφέα Εξάλ­ λου ο Κοσμάς Πολίτης, όντας οπαδός των θεωριών του γνωστικισμού, του θεοσοφισμού, του βουδισμού και άλλων, στη μόδα τότε, μεταφυσικών θεωριών, είναι άκρατος συμβολιστής. Μην ξε­ χνάμε ότι μιλάμε για την εποχή δύο μειζόνων μυστικιστικών γεγονότων: της Ασκητικήςτου Καζαντζάκη και της ανα­ βίωσης των Δελφικών Εορτών από τον Άγγελο Σικελιανό.

Τ

Η ιστορία είναι σε γενικές γραμμές γνω­ στή: ένας ανολοκλήρωτος και ανεκπλή­ ρωτος έρωτας μεταξύ του Παύλου και της Βίργκως, ο οποίος θα έχει τραγική κατάληξη. Μια Αισθηματική αγωγή με αρκετές διαφοροποιήσεις. Το επίμετρο, μετά από μια εισαγωγή, χω­ ρίζεται σε πέντε αναβαθμούς. Στον πρώτο αναφέρεται στη γενική οπτική του συγγραφέα και το μεταφυσικό υπόβα­ θρο του έργου. Στον δεύτερο αναφέρεται στον συμβολισμό των ονομάτων, κύ­ ριων και δευτερευόντων, αλλά και των συμβολικών αντικειμένων, χρωμάτων και ζώων, όπου ανακαλύπτουμε το εύρος του συμβολιστικού παιχνιδιού που στή­ νει ο Κ. Πολίτης. Στον τρίτο αναβαθμό αποκαλύπτεται η «αστρολογική» ερμη­ νεία του κειμένου, ο ρόλος της Σελήνης και του 'Ηλιου, αλλά και ο συμβολισμός των βουδιστικών γιν και γιανγκ στην πλοκή του μύθου. Στον τέταρτο ανα­ βαθμό ασχολείται με το υπόβαθρο της θεολογίας στο έργο, ενώ ο πέμπτος ανα­ βαθμός με την ποιητική του. Ενδιάμεσα υπάρχει ένα ιστορικό πολιτικό ιντερμέδιο, όπου το έργο τοποθετείται μέσα στο συμβολιστικό αισθητικό ρεύμα της επο­ χής. Στην πράξη η Α. Καστρινάκη καλεί τον αναγνώστη σε ένα παράξενο αντί­ στροφο παιχνίδι αναζήτησης του μυθο­ λογικού και μυθιστορηματικού κόσμου του Κοσμά Πολίτη. Στην ουσία μπορεί να αφαιρεί από το κείμενο την αθωότητά του, αλλά του προσδίδει βάθος και εμ­ βέλεια ■

Κοντά οτο μήλο και η γνώση

Αρετούσα, στο πολυτραγουδισμένο κρητικό ποίημα, έστειλε στον Ερωτόκριτο τρία μήλα ως ένδειξη της αγάπης της. Αυτήν την αγνή αγάπη που σε οδηγεί στον παράδεισο συμβολίζει το μήλο στο μυθιστόρημα του Μπάμπη Μαυρίδη, καθώς προσφέρεται από τον Αχιλλέα στην Άννα, ψυχές βαθιά ερωτευμένες από τα εφηβικά τους χρόνια. Η αγάπη τους πολέμησε τον εχθρικό οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο, αλλά η κού­ ραση και εντέλει ο εγωισμός τούς απομάκρυναν για λίγο, διάστημα όμως ικανό για να εισχωρήσει ένας τρίτος ανάμεσά τους και να γίνει σύ­ ζυγος της Άννας. Εκτοτε η Άννα, είτε από ενοχές είτε από την επιθυ­ μία της να ελέγχει όσο είναι δυνατόν τη ζωή του Αχιλλέα, του συστήνει κοπέλες, με τελευταία τη Βίκυ, απ’ όπου και αρχίζει η αφήγηση του συγγραφέα. Η ιστορία ταλαντεύεται μεταξύ του σήμερα και του χθες, παρουσιάζον­ τας γεγονότα και συναισθήματα στη ζωή των δυο πρωταγωνιστών που τους διαμόρφωσαν και τους καθόρι­ σαν. Στις σελίδες του βιβλίου παρε­ λαύνουν γονείς γεμάτοι αγάπη και κοινωνικές πεποιθήσεις, φίλοι φάροι και λιμάνια, εραστές περαστικοί και αξέχαστοι. Το κύριο όμως χαρακτη­ ριστικό των προσώπων είναι ότι πρό­ κειται για ανθρώπους τρωτούς, λογι­

Η

σμένους, ελλιπείς, για ανθρώπους μισούς. Ο αναγνώστης τούς παρακο­ λουθεί να αναζητούν, συχνά στα τυ­ φλά εξαιτίας της λαχτάρας τους για ολοκλήρωση, το άλλο τους μισό στις ιδέες, στην εξουσία, στον άλλον άνθρωπο. Τα ζευγάρια αγκαλιάζον­ ται, μα στην πραγματικότητα ζυγιά­ ζουν ο ένας τις αδυναμίες του άλλου, μαχόμενοι να αποκτήσουν εξουσία πάνω στον αντίπαλο - εραστή. Από τη μάχη αυτή ξεφεύγουν ο Αχιλλέας και η Άννα, που αρχικά μοιράζονται ένα μήλο, με την Άννα να δίνει στον Αχιλλέα το μεγαλύτερο κομμάτι σε απόδειξη της αγάπης της. Όμως το ακέραιο είναι καλύ­ τερο από το μισό, μια ολοκληρω­ μένη αγάπη είναι καλύτερη από την ανεκπλήρωτη. Και σε όλο το βιβλίο γινόμαστε μάρτυρες του αγώνα των δύο πρωταγωνιστών ενάντια στον εγωισμό τους, τον καθωσπρεπισμό και την ασφάλεια της σιγουριάς, μέ­ χρι και οι δύο να βρουν τη δύναμη να σπάσουν τα δεσμά τους και να πραγματοποιήσουν ένα άλμα πίστης πάνω από το γκρεμό του συμβιβα­ σμού ώς την αντίπερα όχθη της αγά­ πης. Και τότε θα γευθούν το μήλο ολόκληρο, τότε θα γνωρίσουν την πληρότητα. 1

Δήμητρα Καραμαλέγκου

Μπάμπης Μαυρίδης Μισό μήλο Επίκεντρο, 2010 σελ. 432, € 16

δ:βιβλιοκριτική

'Οταν το ενδεχόμενο προδίδετε»

Αντιγόνη Κατσαδήμα

τρόπος της γραφής της Να- Αντιγράφω, ενδεικτικά, από την Ανία τάσας Χατςιδάκι προδίδει το του μετανάστου: «Τρέχουμε σ’ ένα ενδεχόμενο να συμβεί. Εγ­ μεγάλο ύφασμα, είναι λίγο άνοιξη και κλείει και εγκαλεί την περιπέτεια του λίγο χθες, είμαι ζαλισμένη, τα χόρτα λόγου, μέσα στην εννοιακή τέχνη της μυρίζουν και ξεβάφουν στον ήλιο. γλώσσας. Η καταγραφή της ιστορι­ Τρέχουμε σ’ ένα μεγάλο πέτρινο μο­ κής και της χρονικής σχέσης του αν­ νοπάτι, ξαφνικά γίνεται τέλος του χει­ θρώπου με τη γλώσσα, όπως διαφαί- μώνα. Η Γκλέντα θέλει να βρει ένα νεται μέσα από τη νουβέλα Συνάν­ δρόμο που δεν υπάρχει και με ρωτά τησε την, το βράδυ, δίνει το μήνυμα συνεχώς, ύστερα τραβάει μία από τις ότι η γλώσσα αποκτά δομή και, πα­ βλεφαρίδες της και μου τη δίνει, επί­ ράλληλα, προσαρμόζεται στην πραγ­ σης αποκολλά τον δεξιό της μαστό ματικότητα. Το ποιητικό με το πολι­ και τον ρίχνει στο δρόμο, κάποιος με τικό στοιχείο τέμνονται και εναλλάσ­ μακριά μαλλιά τον πατάει και βγάζει σονται, ώστε να προδίδεται το ένα μια κραυγή ΤΡΟΜΟΥ». από το άλλο. Τρόπον τινά, μέσα από Η Νατάσα Χατζίδάκι έζησε στην Αγ­ αυτήν την προδοσία, η οποία μετα­ γλία για πέντε χρόνια και σπούδασε, φράζεται σε σώρευση διαφορετικών στο Λονδίνο, αγγλική λογοτεχνία. αποφάνσεων, η συγγραφέας και ποι- Στη νουβέλα, που κυκλοφόρησε για ήτρια Νατάσα Χατζίδάκι στήνει ένα πρώτη φορά το 1979, από τις εκδό­ γαϊτανάκι ειρωνείας, αυτοδιάθεσης σεις Εγνατία, οι επιρροές από τη ζωή και γλωσσικής αναδόμησης. Ο ανα­ της στην αγγλική πρωτεύουσα όχι γνώστης διεισδύει στο φάσμα εμπει­ μόνο είναι εμφανείς αλλά και συναλ­ ριών της ηρωίδας, η οποία μοιράζει λάσσονται με τις επιρροές από την τη ζωή της μεταξύ Αθήνας και Λον­ Αθήνα και την Ελλάδα. Ο τρόπος γρα­ δίνου, στις αρχές του 70, και, μέσα φής της, η οποία επιδέχεται πολλές από την αφηγηματική εφεύρεση-εξέ- αναγνώσεις, είναι μια πράξη συνένω­ γερση, νιώθει ελεύθερος αλλά και σης τόπων (χώρων) και ρυθμών (χρό­ απελευθερωμένος από το βάρος και νων): ένα κολάζ ή μια διασπορά, στην δικών του αναμνήσεων, καθότι οι εσωτερίκευση της οποίας προβαίνει αναμνήσεις δεν αντιμετωπίζονται, το πνεύμα, όταν ο άνθρωπος πρόκει­ πλέον, ως εγγραφές στη μνήμη αλλά ται να αναμετρηθεί με την αίσθηση ως ετεροχρονίες που συνιστούν συν­ της απώλειας, ανασυγκροτώντας τη θέσεις εικόνων. διαμελισμένη ταυτότητά του. ■

Ο

Ένα νέο βλέμμα στην ισπανόφωνη και πορτογαλόφωνη λογοτεχνία

ΠΑΠΥΡΟΣ L -C ttd S Antonio Lobo Antunes ΣΤΟΥ ΔΙΑΟΑΟΥ ΤΗ ΜΑΝΑ Sergi Pamies ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ Φ Α Ι ΛΕΜΟΝΙ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΞΙΝΙΣΕΙΣ ΤΑ ΜΟΥΤΡΑ ΣΟΥ; Jaume Cabre ΟΙ ΦΩΝΕΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΠΑΜΑΝΟ Alberto M endez ΤΑ ΤΥΦΛΑ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΑ Dam ian Tabarovsky ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ Edgardo Cozarinsky Ο ΜΟΛΔΑΒΟΣ ΣΩΜΑΤΕΜΠΟΡΟΣ Julio Cortazar ΑΞΟΑΟΤΛ και άλλα διηγήματα Enrique de Heriz ΨΕΜΑ Eduardo Galeano ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ Eduardo Mendoza ΤΟ Θ ΑΥΜΑΠΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΟΜΠΩΝΙΟΥ ΦΛΑΤΟΥ M anuel Vazquez Montalban ΓΚΑΛΙΝΤΕΘ. TO ΑΝΩΦΕΛΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Adolfo Garcia Ortega ΑΥΤΟΜΑΤΟ Alan Pauls TO ΠΑΡΕΛΘΟΝ Emilia Pardo Bazan Η ΓΟΡΓΟΝΑ

«/'ΟΡΓΟΝΑ

δ:βιβλιοκριτική

Οπισθοδρομικό ημερολόγιο

Τοσούλα Τσιλιμένη

οι σ ελίδες γ έμισαν Ημερολόγιο 2010 Εικονογράφηση: Μυρτώ Δεληβοριά Μεταίχμιο, 20 09 σελ. 47, € 15

Μαρίζα Ντεκάστρο είναι γνω­ στή τόσο για τα βιβλία της όσο και για την κριτική του παιδικού βιβλίου που δημοσιεύει στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Το βιβλίο της Τα χρόνια πέρασαν οι σελίδες γέμισαν δεν είναι ένα ημερο­ λόγιο από αυτά που είθισται να κυ­ κλοφορούν κάθε νέα χρονιά. Είναι ένα ενδιαφέρον και δροσερό ξάφ­ νιασμα, καθώς η συγγραφέας επιχει­ ρεί να σκιαγραφήσει τον τρόπο ζωής των εφήβων κορπσιών στις απαρχές του 20ού αιώνα. Η ιδιαηερότητά του έγκειται και στο γεγονός ότι δεν είναι ένα κλασικό ημερολόγιο σημει­ ώσεων και κάποιων πληροφοριών, αλλά ένα «γραμμένο» ημερολόγιο άλ­ λης εποχής, άλλου ατόμου που κα­ λείται ο αναγνώστης να διαβάσει ως ...βιβλίο. Έχοντας ως πηγή έμπνευσης ένα χει­ ρόγραφο κείμενο της προγιαγιάς της Ροζίνας και ακολουθώντας το προ­ σωπικό της ενδιαφέρον για την επο­ χή εκείνη, δημιουργεί την 14χρονη Μαρίκα, η οποία εκμυστηρεύεται τις σκέψεις της στο προσωπικό της ημε­ ρολόγιο που της χάρισε η μητέρα της. Ο αναγνώστης είναι σα να κρυ­ φοκοιτάζει τη ζωή της Μαρίκας, ξε­ κινώντας από την 31η Δεκεμβρίου του 1909 μέχρι το Δεκέμβριο του 1910, δηλαδή έναν αιώνα πριν. Η Μα­

Η

ρίκα παρουσιάζεται να επισκέπτεται το ημερολόγιό της όχι καθημερινά αλλά από μία έως τρεις φορές το μήνα. Μέσα από τις αναφορές και λε­ πτομερείς περιγραφές αναδεικνύεται με φωτογραφική ακρίβεια εκείνη η εποχή. Δίνονται πληροφορίες για ποι­ κίλες πλευρές της ζωής, όπως: πώς ήταν τα σπίτια και οι κήποι στα Πα­ τήσια όπου μένει η ίδια η ηρωίδα, πώς περνούσαν τις Αποκριές, οι δια­ δικασίες αρραβώνων, ο τρόπος ψυ­ χαγωγίας και η θέση του θεάτρου στη ζωή των Αθηναίων, η εκπαίδευ­ ση των κοριτσιών, αναφορές σε επώ­ νυμα καταστήματα της εποχής, οι έξοδοι για ψώνια κ.ά. Σελίδες στις οποίες αφουγκράζεται ο αναγνώστης τις φωνές των πλανόδιων, οσφραίνε­ ται το άρωμα από το γλυκό βύσσινο, μαθαίνει για τον γαλατά, τις καλοκαι­ ρινές διακοπές στην Κηφισιά ή στο Παλαιό Φάληρο, τον τρόπο εορτα­ σμού του Δεκαπενταύγουστου που ήταν ονομαστική γιορτή της έφηβης Μαρίκας, για το περιεχόμενο των βι­ βλίων που χάριζαν στα κορίτσια ώστε να τα προετοιμάσουν για το ρόλο τους στην οικογένεια ως οικοδέ­ σποινες και νοικοκυρές. Ανάμεσα σε όλα τα άλλα εκφράζονται οι προβλη­ ματισμοί και οι διαφορετικές απόψεις που επικρατούσαν για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, αναφέρεται η

ίδρυση του πρώτου Παρθεναγωγείου Βόλου, η πρωτοποριακή Εφημερίς των Κυριών, η στέρηση της πανεπι­ στημιακής μόρφωσης και οι περιορι­ σμένες δυνατότητες επαγγελματικής επιλογής των κοριτσιών. Σε ειδικές και γενικές διαπιστώσεις οδηγείται ο αναγνώστης με την ανάγνωση του ημερολογίου της Ντεκάστρο, όπως η δύναμη των οικογενειακών δεσμών της εποχής, η σπουδαιότητα του να είναι κανείς «διαπλασσόπουλο», όπως η Μαρίκα κ.ά. Το ημερολόγιο κλείνει η συγγραφέας με την καταχώρηση που φέρνει την ημερομηνία 31 Δεκεμβρίου 2009, στην οποία εξιστορεί το πώς της ηρο-

Από τη σειρά

έκυψε αυτό το βιβλίο και στο πώς συγκεντρώθηκε το υλικό του. Άλλη μια προσεγμένη δουλειά της Ντεκάστρο, η οποία εκτός των άλ­ λων με το ημερολόγιο αυτό αποκα­ λύπτει τη σημασία της ημερολογια­ κής γραφής ως έκφραση και ως συγ­ γραφή. Ίσως ηροκαλέσει το ενδια­ φέρον των αναγνωστών για να ανακαλύψουν τη γοητεία της γραφής σε ημερολόγιο έστω και με ...ηλεκτρο­ νική μορφή. Οι υπέροχες ζωγραφιστές σελίδες που υπογράφει η Μυρτώ Δεληβοριά αναδεικνύουν το χρώμα και το ύφος του κειμένου και δημιουργούν ένα κλίμα άκρως εικαστικό. ■

σ ύ να ψ εις της εταιρείας

“Κοινός Τόπος Ψυχιατρικής, Νευροεπιστημών και Επιστημών του Ανθρώπου”

Θανάσης Τ ζαβάρας

Ταξίδι αιιύ ια Κύθηρα

Ταξίδι από τα Κύθηρα ένας

κοινός Τ Ο Π Ο ς για τη νόσο, το

θάνατο,

τις δυσλειτουργίες του νοσηλευτικού σ υσ τήμα τος και την ψ υχοσω ματική προβληματική

13

Δ ια ν ο μ ή

Φ

Τ α ζ ιδ θ υ ιιή ς

Τηλ.: 210-3628852, Fax: 210-3628862, e-mail: info@taxideftis.gr

δ : βιβλιοκριτική

Όχι πια «σαν το σκύλο μ ε τα ., γάτο»

Πάννης Σ. Παπαδάτος

Χρήστος Μπουλώτης Η σκυλίσια ζωή του γάτου Τζον Α φ εντούλη Εικονογράφηση: Φ ω τεινή Σ τεφ ανίδη Ελληνικά Γράμματα, 2 0 09 σελ. 32, € 16,58

γάτα ως αρχετυπικό σύμβολο έχει συνδεθεί με θεότητες, προλήψεις και δεισιδαιμονίες, με αρνητικές και θετικές ιδιότητες, τη γυναικεία φύση, την υπεροψία... Στην απέναντι όχθη κι ο σκύλος υποδηλώ­ νει την υπακοή, τη δουλικότητα αλλά και την αυτοθυσία. Στην ελληνική παι­ δική λογοτεχνία πολλοί συγγραφείς χρησιμοποιούν τις παραπάνω ιδιότη­ τες με τη γάτα και το σκύλο είτε ως βοηθούς των ανθρώπων είτε ως κρι­ τές των πράξεών τους. Ο συγγραφέας στις πρόσφατες ιστορίες του με γάτους, ιδίως στην εσχάτως βραβευθείσα, «ξεφεύγοντας» από τα προαναφερθέντα, τοποθετεί τους ήρωές του ως εάν ήταν άνθρωποι. Οι γάτες κι οι σκύλοι είναι το πρόσχημα Λοιπόν, ο με­ γιστάνας γάτος Τζον Αφεντούλης (ξεπε­ σμένος «αφέντης» πια) γύρισε πάμπτωχος από την Αμερική μετά το γνωστό με­ γάλο οικονομικό κραχ (!) κι έπιασε φιλία με ένα αδέσποτο μοναχικό λυκόσκυλο, τον Ουίσκι. Και η ιστορία μιας ιδανικής φιλίας, απαλλαγμένης από τα κατά και­ ρούς στερεότυπά της, αρχίζει. Οι δυο φί­ λοι αναλώνονται βοηθώντας τους άλ­ λους μ’ έναν τρόπο άδολο, ανιδιοτελή και πολλαπλώς οραματικό. Δημιουρ­ γούν παιχνίδια για να διασκεδάσουν μι­ κρούς και μεγάλους, χιονόσκυλους και χιονόγατους ακόμη και να κελάιδούν τους μαθαίνουν. Κατά διαστήματα, ταξί­ δευαν με το αυτοσχέδιο χάρτινο καράβι

Η

του Ουίσκι στον εκθαμβωτικό ουρανό του, ανάμεσα σε ονειρεμένους πλανήτες ποιητών και βιβλίων. Ακριβώς έτσι έφυ­ γαν μια μέρα -είχε γεράσει πια ο Τζον, αρρώστησε ξαφνικά- και δεν ξαναγύρισαν, ταξιδεύοντας συμβολικά στη φαν­ τασία των αναγνωστών. Ο Μπουλώτης αφηγείται μια πολυεπίπεδη ιστορία. Οι χαρακτήρες του ζώα, δηλαδή άνθρωποι, γίνονται πρότυπα που δεν «θέλουν» να διδάξουν αλλά, εμ­ φορούμενοι από μια ενσυναίσθηση, μετατρέπονται σε ιδανικούς παραχα­ ράκτες μιας κίβδηλης εποχής, μπορεί και της σημερινής ατομοκρατούμενης. Το καράβι στον ουρανό, διακείμενο στοιχείο της αρχαίας γραμματείας (Λουκιανός), μια εικόνα μαγικού ρεαλι­ σμού, «θιασώτης» του άλλωστε ο συγ­ γραφέας, νομίζω ότι λειτουργεί πλέον από την πλευρά της ανθρώπινης ματιάς ως όνειρο φυγής από την κοινωνία της παρακμής και συνάμα εσωτερικής επανάκαμψης σε μια αναγκαία κοινωνία αλτρουισμού, βαθιάς συναδέλφωσης και οραμάτων. Απλός, μεστός, διαπολιτισμικός, διακειμενικός, τρυφερός και ποιητικός ο λόγος, αφήνει εικόνες ανεί­ πωτης αγάπης κι ένα κενό για τον αν­ θρωπισμό που μας λείπει. Η εμπνευ­ σμένη εικονογράφηση της Στεφανίδη, μ’ εκείνες τις συγκρατημένα χαρούμε­ νες έως μελαγχολικές πλην διαπερα­ στικές ματιές των δύο φίλων, συμπλέει με την ατμόσφαιρα του λόγου. 1

Το νέο Βιετνάμ / Ιράκ ω ςθρίλερ

Μινέτ Γουόλτερς είναι γνω­ στή στο ελληνικό αναγνω­ στικό κοινό από πολλά βιβλία της, δύο από τα τελευταία ήταν Η κατάρα της αλεπούς και Διαταραγμένες ψυχές (και τα δύο από τις εκδόσεις Πόλις). Η Σκιά του χαμαιλέοντα είναι ένα ψυχολογικό θρίλερ με απόηχους από τον Δόκτορα Τζέκιλ και Μίστερ Χάινττου Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον. Το πλαίσιο του βιβλίου είναι ο πόλε­ μος στο Ιράκ και οι επιπτώσεις του σε έναν ήρωα αυτού του πολέμου, όπως και κατ’ επέκταση οι επιπτώσεις στη βρετανική κοινωνία. Ιστορία που θυ­ μίζει επίσης πολλά επιτυχημένα στάρι γύρω από το Βιετνάμ και τις επιδράσεις στην ψυχολογία όσων Αμερικανών πολέμησαν εκεί. Ο κεν­ τρικός ήρωας, υπολοχαγός Τσαρλς Ακλαντ, μεταφέρεται από το Ιράκ με σοβαρές κρανιακές κακώσεις και βρίσκεται αντιμέτωπος όχι μόνο με τη μόνιμη παραμόρφωση του προ­ σώπου του αλλά και με την αλλαγή τού μέχρι πρόσφατα ήπιου χαρα­ κτήρα του. Βασανίζεται από ημικρα­ νίες, καταφεύγει σε έναν ψυχίατρο που δεν τον εμπιστεύεται, δεν μπορεί να ισορροπήσει τις σχέσεις του με τους άλλους και κυρίως με τις γυναί­ κες, προς τις οποίες παρουσιάζει επι­ θετικές τάσεις. Αναγκάζεται να απο­ μονωθεί από τον κόσμο και ειδικά από γνωστούς και φίλους. Μετά από

Η

ένα επεισόδιο σε μια παμπ θα προκαλέσει την προσοχή της αστυνο­ μίας, που θα τον υποπτευθεί για κατά συρροή δολοφονίες ομοφυλοφίλων στην περιοχή. Ο Ακλαντ θα έρθει αν­ τιμέτωπος με τη σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητάς του και θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα πραγματικά προ­ βλήματα που κρύβονται πίσω από την απομόνωσή του. Τα ερωτήματα πολλά: μπορεί να ελέγξει τον άλλο του εαυτό; Μπορεί να έχει σχέσεις με τις γυναίκες; Γιατί τις αποστρέφεται; Σκοτεινό μυθιστόρημα, με πολλές δόσεις σασπένς και ενδιαφέροντα ψυχολογικά στοιχεία. Η Μινέτ Γουόλ­ τερς θεωρείται μια από τις μεγάλες κυρίες της βρετανικής αστυνομικής λογοτεχνίας και η πλέον δημοφιλής συγγραφέας του είδους σήμερα στην Αγγλία. Εχει τιμηθεί με το βρετανικό βραβείο CWA John Creasy, το αμε­ ρικανικό Edgar Allan Poe Award για το καλύτερο αστυνομικό μυθιστό­ ρημα που δημοσιεύτηκε στην Αμε­ ρική, καθώς και με δύο βραβεία CWA Gold Daggers για το καλύτερο αστυ­ νομικό μυθιστόρημα. Σχεδόν 25 εκα­ τομμύρια αντίτυπα των βιβλίων της έχουν πωληθεί παγκοσμίως, ενώ τα δικαιώματά τους έχουν εκχωρηθεί σε περισσότερες από 40 χώρες και έχουν μεταφραστεί σε 36 γλώσσες. Το παρόν είναι το δέκατο τέταρτο βι­ βλίο της. ■

Μαρία Αποστόλου

Μινέτ Γουόλτερς Η σκιά του χαμαιλέοντα Μετάφραση: Έ φη Τσιρώνη Ψυχογιός, 2010 σελ. 516, € 19,90

δ : βιβλιοκριτική

Αναζητώντας ταυτότητα

Μαρία Αποστόλου

μ

Dragan Velikic Ρωσικό Π αράθυρο Μετάφραση: Μ αρία Κεσίνη Κονιδάρης, 2010 σελ. 528, € 19,90

Μ

ε το Ρωσικό παράθυρο του σέρβου συγγραφέα Ντρόγ­ καν Βέλικιτς γνωρίζουμε για πρώτη φορά έναν πολυβραβεμένο νέο συγγραφέα από τη γείτονα χώρα και μάλιστα μέσα από τη μετάφραση της Μαρίας Κεσίνη, απευθείας από το σέρβικο πρωτότυπο. Ο ήρωας του Ντρόγκαν Βέλικιτς, Ρούντι, θα μπορούσε να πει για τη ζωή του: «Είμαι τουρίστας στην ίδια μου τη ζωή». Ο Ρούντι είναι ένας άντρας που ζει αδιάφορα στο Βελιγράδι, έχοντας την επίγνωση πως περνά τα καλύτερό του χρόνια σπαταλώντας τα χωρίς έρωτα. Λόγω προσωπικών προβλη­ μάτων, αποφασίζει να φύγει για λίγο στη Βουδαπέστη. Τότε όμως ξεσπά ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία και η αυ­ τοεξορία του μοιάζει αναπόφευκτη: αντί ν’ αφήνει πλέον τον χρόνο να κυλά, ξεκινά το ταξίδι της ζωής του, κάνοντας μια περιπλάνηση στην Κεν­ τρική Ευρώπη. Μέσα από την προσωπική του αφή­ γηση, γεμάτη βιώματα, αναμνήσεις, όνειρα κι επιθυμίες, ο Ρούντι ξεδι­ πλώνει το πορτρέτο της ζωής του αυτής που ζει αλλά και αυτής που λα­ χταρά να ζήσει. Πρόσωπα και εικόνες που πέρασαν από τη ζωή του ξεπηδούν σε κάθε στάση, στις πόλεις που επισκέπτεται· ενδιάμεσοι σταθμοί, οι γυναίκες που σημάδεψαν τη σκέψη του. Το Ρωσικό παράθυρο είναι μια σπον­

δυλωτή αφήγηση με εκφραστική δύ­ ναμη που, σαν το τρένο, σταματάει σε όλους τους σταθμούς της ζωής ενός άντρα ο οποίος αναζητά τον έρωτα και την εσωτερική του ταυτό­ τητα -ώ ς τη στιγμή που βρίσκει τη δύναμη ν’ ακολουθήσει τον δρόμο του. «Κι εσύ θέλεις να ταξιδέψεις πάνω στις ράγες μου. Φτιάξε τη δική σου σιδηροτροχιά. Θυμήσου, η μο­ ναδική βιογραφία είναι η αυτοβιο­ γραφία...» Ο συγγραφέας Ντρόγκαν Βέλικιτς εί­ ναι, μάλλον, το εντελώς αντίθετο του ήρωά του. Είναι πολύ δραστήριος, καθώς, γεννημένος στο Βελιγράδι το 1953, σπούδασε Συγκριτική Λογοτε­ χνία στο Πανεπιστήμιο του Βελιγρα­ διού και από το 1994 έως το 1999 ήταν συντάκτης των εκδόσεων του Radio Β92 και αρθρογράφος. Το 2005 διετέλεσε πρέσβης της Δημο­ κρατίας της Σερβίας στην Αυστρία. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και περιλαμβάνονται σε σερβικές και ξέ­ νες ανθολογίες μυθιστορημάτων. Ο Βέλικιτς συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαιότερων σύγχρονων συγγρα­ φέων της Κεντρικής Ευρώπης. Για το Ρωσικό παράθυρο τιμήθηκε το 2007 με το βραβείο Mesa-Selimovic και το 2008 με το Mitteleuropa. Για το ίδιο έργο το 2008 έλαβε επίσης το βρα­ βείο ΝΙΝ, τη σπουδαιότερη λογοτε­ χνική διάκριση στη Σερβία. ■

e-boakshop.gr ^

' ID χ ρ ό ν ια εμ π ειρ ία ατα η λ ε κ τ ρ ο ν ικ ό ΒιΒΠία!

e-baakshap.gr Ε Β Ε Ε Β Β

--------- a rm

Ευγενία

20.000 ΜΕΛΗ!

■hnoKshSB

e-BOOKS ΓΙΑ e-READERS ΚΑΙΥΠΟΛΟΠΠΕ!—

SSSSSEB.

www.e-bookshop.gr .......... )

Λοχαγού Δεύούοη 1 Si Λ. Μεσογείων 304, Χολαργό§ 155 52. α ΤπγΙ. : 21D 5516Β88

D IC I C 0 N

Ζ,

δ : βιβλιοκριτική

Θάνατος και ενοχή

ΔημιίτρηςΒ.

Τριανταψυλλίδης

Sandro Veronesi Ή ρεμο χάος Μετάφραση: Λητώ Σείζάνη Πάπυρος, 2010 σελ. 259, € 19

Σάντρο Βερονέζι γεννήθηκε στο Πράτο της Τοσκάνης το 1959 και σπούδασε αρ­ χιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας. Στα ιταλικά γράμματα εμφανίστηκε το 1984 με την ποι­ ητική συλλογή II resto del cielo και το 1988 εξέδωσε το πρώτο του μυ­ θιστόρημα. Ακολούθησαν άλλα τρία μυθιστορήματα, πειραματικής γραφής, με θέμα κυρίως την οικο­ γένεια. Το 2000, το έργο του La forza del passato τιμήθηκε με τα βραβεία Viareggio και Campiello, ενώ το 2005 το Ήρεμο χάος του χάρισε την αναγνώριση κοινού και κριτικής διεθνώς. Στο Ήρεμο χάος ο συγγραφέας εμβαθύνει με χιούμορ και τρυφερό­ τητα στην ανδρική ψυχολογία, ανα­ λύει το ρόλο του χήρου πατέρα, τη συνθήκη του άντρα που μένει ξαφ­ νικά μόνος του. Μέσα από κωμικο­ τραγικές καταστάσεις και με στα­ θερό σημείο αναφοράς το παγκάκι ενός πάρκου, ο ήρωας αναζητά την ουτοπία μέσα στην πραγματικό­ τητα. Μέσα από τις σελίδες του τρυ­ φερού αυτού μυθιστορήματος, ο αναγνώστης γνωρίζει τον κεντρικό του ήρωα, τον Πιέτρο, ο οποίος, την ώρα που προσπαθεί να σώσει μιαν άγνωστη γυναίκα που πνίγεται στη θάλασσα, η σύντροφός του Λάρα,

Ο

πεθαίνει αβοήθητη μπροστά στα μάτια της δεκάχρονης κόρης του Κλάουντια. Η οικογενειακή γαλήνη του Πιέτρο ανατρέπεται, η επιτυχη­ μένη επαγγελματική του καριέρα απειλείται από μια επερχόμενη συγ­ χώνευση, κι εκείνος βυθίζεται σε ένα παράδοξο «πένθος»: περνάει τους επόμενους τρεις μήνες της ζωής του μπροστά από το σχολείο της μικρής Κλάουντια, περιμένοντάς τη να σχολάσει. Ανάμεσα στο θάνατο και την ενοχή, ο Πιέτρο πε­ ριμένει τη στιγμή που θα πονέσει για τη γυναίκα του, τη στιγμή που θα παρηγορήσει την κόρη του για τον ξαφνικό θάνατο της μητέρας της. Αλλά τελικά κανένας δεν μιλάει γι’ αυτό, κανένας δεν κλαίει, όλα εί­ ναι ένα ήρεμο χάος. Αντί να σοκάρει με την πλοκή του, το μυθιστόρημα γαληνεύει τον ανα­ γνώστη. Του δείχνει ότι δεν είναι μόνος του μέσα σ’ αυτό το «ήρεμο χάος» που περιβάλλει το σύγχρονο άνθρωπο. Κυρίως όμως δείχνει ότι η ουτοπία μέσα στην πραγματικό­ τητα που όλοι μας επιζητούμε είναι κάτι εφικτό, όποιο νόημα κι αν δί­ νει κανείς σ’ αυτή τη χιμαιρική επι­ δίωξη. Ίσως γιατί ο άνθρωπος είναι πλασμένος να κάνει τα αδύνατα δυ­ νατά και το όνειρο πραγματικό­ τητα. 1

Στην ιαπωνική οδό

Π

ρόκειται για δεκατέσσερις αφηγήσεις με αφορμή το ταξίδι της συγγραφέως στην Ιαπωνία, το φθινόπωρο του 1982. Ανήκουν στα τελευταία της γραπτά. Ως μέρος του κύκνειου άσματός της μαρτυρούν τόσο το μείζον ψυχικό σθένος της όσο και τον υψηλότατο δείκτη της πρόσληψης της ετερότη­ τας εν γένει, χωρίς προκαταλήψεις ή αγκυλώσεις. Ο τίτλος ανάγεται σε μια φράση ενός σημαίνοντος ήρωά της, του Ζήνωνα, από το κρίσιμο μυ­ θιστόρημά της LOeuvre au Noir, ή Η άβυσσος. Ήτοι: «Ποιος θα ’ταν τόσο ανόητος να πεθάνει χωρίς να ’χει κάνει έστω και μία φορά τον γύρο της φυλακής του;» (ιδέτε τη μετάφραση της Ιωάννας Χατζηνικολή στις ίδιες εκδόσεις). Αφού προηγουμένως αφήσουμε πίσω μας την αμερικανική ενδοχώρα και τον Ειρηνικό Ωκεανό και ό,τι κατ’ οικο­ νομίαν θα μπορούσε να αφορά τις δύο αυτές γεωπολιτικές συνισταμένες, διανύουμε μαζί της μια ιδιαί­ τερα γοητευτική απόσταση. Είναι αυτή που χωρίζει τον ιδιαίτερα γνω­ στό ποιητή της Χώρας του Ανατέλλοντος Ηλιου, του 17ου αιώνα, τον Ματσούο Μουνεφούσα, γνωστό­ τερο ως Μπάσο, έως τον Μισίμα, τον αυτοκτόνο παρ’ ολίγον νομπελί­ στα μυθιστοριογράφο του 20ού αι­

ώνα. Έχοντας μάλιστα κατά νου ότι «η συγκίνηση και η γνώση γεννι­ ούνται από αυτήν την υποταγή στο γεγονός», το ταξίδι μας δεν αργεί να αναβαθμισθεί συν τοις άλλοις σε μια αφήγηση-περιήγηση στο πολιτι­ σμικό παρελθόν της Ιαπωνίας. Χω­ ρίς να ακολουθεί κατ’ ανάγκην τις προκαθορισμένες οδούς των τουρι­ στών, η συγγραφέας αναζητεί αλλού την πολυπόθητη μέθεξη, την πνευ­ ματική ένωση δηλαδή με το δεδο­ μένο τοπίο. Έτσι μπορεί απερίσπα­ στη να αναζητήσει τις κεκρυμμένες αξίες πίσω από τις όψεις των φαι­ νομένων. Ο στοχαστικός τόνος επικυριαρχεί, ενώ οι ουμανιστικές της καταβολές συνδράμουν στην απο­ τελεσματικότερη ακτινογραφία του αισθητού. Η γραφή ετάζει δηλαδή και νεφρούς κατοίκων. Ο ημέτερος Λευκάδιος Χερν και ο Ισπανός Ερνέστο Φενολλόζα, που δραστηριο­ ποιήθηκε στη Βόρεια Αμερική, παρίστανται, μεταξύ άλλων, σ’ αυτό το γοητευτικό ξεφύλλισμα του παρελθόντος-διεσταλμένου παρόντος. Από κάθε άποψη είναι πολύτιμη για τον συστηματικό αναγνώστη των έργων της Γιουρσενάρ και η συνα­ φής διάλεξή της, που εδόθη στο Γαλλικό Ινστιτούτο του Τόκιο, στις 26 Οκτωβρίου 1982, με την οποία κλείνει το βιβλίο. ■

ΓΊώρνοςΒέης

Μαργαρίτα Γιουρσενάρ Ο γ ύρος τ ης φυλακής Μετάφραση: Ν ίκος Δομαζάκης Χατζηνικολή, 2 0 09 σελ. 232, € 19,20

δ:βιβλιοκριτική

Ιστορικός υλισμός

Θανάσης Μήνας

§3 __________ μ

Slavoj Zizek Βία, έ ξι λοξο ί στοχασμοί Μετάφραση: Ν εκτάριος Καλαϊτζής Scripta, 2010 σελ. 296, € 19

ξι δοκίμια που πραγματεύονται θηκε στη Νέα Ορλεάνη την επαύριον τις μορφές που παίρνει η βία του χτυπήματος του τυφώνα Καστις σύγχρονες παγκοσμιοποι- τρίνα. Στο αμέσως επόμενο κεφά­ ημένες κοινωνίες απαρτίζουν τούτπ λαιο σχετικά με τις «αντινομίες του τπν εργασία του σλοβένου στοχαστή ανεκτικού λόγου», ο Ζίζεκ εξετάζει -ίσως του κορυφαίου, ας μου επι- (με καντιανούς όρους) το εκατέρω­ θεν έλλειμμα ανεκτικότητας που πα­ τραπεί, εν ζωή μαρξιστή στοχαστή. Στο πρώτο, με τον τίτλο «SOS βία», ρατηρήθηκε ολοφάνερα με τα κρού­ ο Ζίζεκ ορίζει την υποκειμενική βία σματα βίας που προκάλεσε η δημο­ σε αντιδιαστολή με την αντικειμενική σίευση γελοιογραφιών του Μωάμεθ βία ή, αλλιώς, τπ συστπμική βία που στον δανέζικο τύπο. Το τελευταίο κε­ «γεννά εκείνα ακριβώς τα φαινόμενα φάλαιο του βιβλίου τοποθετεί τη τα οποία αποστρέφεται». Στο δεύ­ «θεϊκή βία» (όπως ορίστηκε αυτή τερο, με τον τίτλο «Φοβού τον πλη- από τον Μπένγιαμιν) στην υλιστική σίον σου ως εαυτόν», καταπιάνεται της βάση και αποκαλύπτει τη «χειμε τη συμβολική βία, αυτή που απο- ραφετική της διάσταση». τυπώνεται στη γλώσσα και υψώνει Όπως κι ο Μαρξ (που δε θα ’θελες να επιμέρους τείχη ανάμεσα στις διά­ σε πιάσει στο στόμα του), έτσι κι ο φορες εθνοτικές ομάδες, καταλή- Ζίζεκ ξέρει να χρησιμοποιεί αριστο­ γοντας στο συμπέρασμα ότι το «θε­ τεχνικά την ειρωνεία. Πραγματικό ζι­ μελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στην ζάνιο ο Σλοβένος, έχει στο στόχα­ κοινωνία του ύστερου καπιταλισμού στρό του κυρίως τους ψευδοπροείναι το δικαίωμα να μην μας παρε- οδευτικούς, τους ψευδοαριστερούς, νοχλούν». Εν συνεχεία αναλύει «τρεις αυτούς που σου λένε συνεχώς να τύπους βίας» μελετώντας ισάριθμα κάτσεις στ’ αυγά σου με το πρό­ πρόσφατα συμβάντα -σύμφωνα με σχημα της συναίνεσης ή και της κο­ τον ορισμό του Αλαίν Μπαντιού για σμιότητας. Ειδικά στο πρώτο κεφά­ το συμβάν, πρώτον, τις ταραχές που λαιο όπου τους φωτογραφίζει, ο Ζί­ ξέσπασαν στα παρισινά προάστια το ζεκ τους αποκαλεί φιλελεύθερους 2005, δεύτερον, τις τρομοκρατικές κομμουνιστές -νομίζω ότι το μετα­ επιθέσεις που υποκινήθηκαν από το μοντέρνοι φιλελεύθεροι θα ήταν πιο θρησκευτικό φονταμενταλισμό και, ορθό, όμως και πάλι η ειρωνεία του τρίτον, το χάος (δηλαδή τα αναρίθ­ Σλοβένου είναι που τσακίζει κό­ μητα poverty crimes) που εκδηλώ­ καλα. ■

Ε

Διάλογος για το e-book

τις 15 Μαρτίου του 2000, όταν ο Stephen King διάθεσε απο­ κλειστικά σε ηλεκτρονική μορ­ φή το βιβλίο του Riding the Bullet έναντι δυόμισι δολαρίων, πούλησε μέσα σε 24 ώρες πάνω από 400.000 αντίτυπα, δπμιούργπσε μπλακ άουτ στις πωλήσεις και παράλληλα έκανε όλο τον κόσμο του βιβλίου σε παγκό­ σμιο επίπεδο να ανοίξει ένα διάλογο για το μέλλον του ηλεκτρονικού βι­ βλίου. Σήμερα, κι ενώ έχουμε μπει στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, οι συζητήσεις για το μέλλον του ηλε­ κτρονικού βιβλίου φαίνεται ότι τώρα ανοίγουν ουσιαστικά. Οι συζητήσεις επιταχύνθηκαν από την προσπάθεια της Google να φτιάξει μια παγκόσμια ψηφιοποιημένη βιβλιοθήκη (Google Books) και την απάντηση της Ευρώπης με την Europeana, όπου στο τέλος του 2011 υπολογίζεται ότι θα έχει πάνω από 20 εκατομμύρια τεκμήρια (βιβλία, εικόνες, video, ηχητικά τεκμήρια, παρ­ τιτούρες κ.ά.). Το βιβλίο αυτό είναι η πρώτη ουσια­ στική καταγραφή πολλών και διαφο­ ρετικών απόψεων γύρω από το μέλλον του ηλεκτρονικού βιβλίου και τη σχέση του με το έντυπο βιβλίο. Αυτή η πολυφωνικότητα στις οπτικές με τις οποίες ο κάθε αρθρογράφος -ειδικοί οι περισσότεροι και άνθρωποι του βι­ βλίου- βλέπει το θέμα του ηλεκτρονι­ κού βιβλίου προσφέρει μια σπουδαία

Σ

βιβλιοαναφορά για όποιον θα ήθελε να προσεγγίσει το ζήτημα για πρώτη φορά. Σε γενικές γραμμές σε όλα τα κείμενα δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο. Οι περισσότεροι αρθρογράφοι στέ­ κονται κυρίως στα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου. Κι όσο αν κάποιοι υπερτονί­ ζουν, δικαιολογημένα κατά τη γνώμη μου, τη συναισθηματική πλευρά του έντυπου, αυτό δεν τους κάνει να μη βλέπουν ότι έχουμε μπει σε μια μεταγουτεμβέργεια εποχή που το ακριβές φάσμα της είναι δύσκολο να το προσ­ διορίσουμε. Οι αρθρογράφοι είναι πολλοί και εκλε­ κτοί, ανάμεσα τους οι: Γ. Δαρδανός, ο οποίος είναι και ο εμπνευστής αυτής της συλλογής, Τ. Γιαννίτσης, Γ. Μπαμπινιώτης, Κ. Βελισσάρη, Τ. Δημητρούλια, Ε. Γαραντούδης, Θ. Παπαγγελής, Θ. Λιανός, Β. Κρεμμυδάς, Κ. Ντελόπουλος, Ν. Δήμου, Δ. Αρμάος, Γ. Κεντρωτής, Γ. Βερνίκος, Ε. Αρσενίου κ.ά. Στον ίδιο τόμο περιλαμβάνονται και σχετικά κείμενα γνωστών αρθρογράφων, αναδημοσιευμένα από άλλα έν­ τυπα, όπως και η μετάφραση του κει­ μένου του γαλλικού νόμου για τα πνευ­ ματικά δικαιώματα. Φαντάζομαι ότι η συλλογή αυτή θα είναι το έναυσμα για πολλές άλλες δημόσιες συζητήσεις, αλλά και το κίνητρο για να ληφθούν τα πρώτα μέτρα από την πλευρά της πο­ λιτείας και των εκδοτών. 1

Γιάννης Ν. Μηασκόζος

Συλλογικό Σελίδες στην οθόνη ή σε χαρτί Το μέλλον της ανάγνωσης Gutenberg, 2010 σελ. 362, € 16,50

δ : βιβλιοκριτική

Χωρίς μετανάστες;

ΔημηττρηςΒ. Τριανταφυλλίδης

|3 μ

Vladimiro Polchi Έ ξω οι ξένοι, 20 Μαρτίου, ώρα 00:01: Μια μέρα χωρίς μετανάστες Μετάφραση: Λένα Ταχμαζίδου Οδυσσέας, 2010 σελ. 188, € 10,50

να σπάνιο βιβλίο, όχι για κανέναν άλλο λόγο παρά μόνο για το γεγονός ότι αποτέλεσε το κί­ νητρο για τη γενική απεργία μετανα­ στών που έγινε στην Ιταλία στις 20 Μαρτίου 2010.0 συγγραφέας και δη­ μοσιογράφος Vladimiro Polchi σκια­ γραφεί μέσα από τις σελίδες του συ­ ναρπαστικού αυτού βιβλίου το χάος που θα επικρατήσει από τη στιγμή που οι μετανάστες στην Ιταλία (και όχι μόνο) θα αποφασίσουν να εγκαταλείψουν τις χώρες υποδοχής τους. Προ­ βληματίζεται γύρω από ζητήματα όπως το τι θα συμβεί και το κατά πόσο θα επηρεαστεί η καθημερινό­ τητα των κατοίκων. Στην προσπάθειά του αυτή καταγράφει τις πιθανές εξε­ λίξεις που θα είχε το γεγονός της απεργίας, έστω και για μια μέρα, των οικιακών βοηθών, των οικοδόμων, των αγροτών, του νοσηλευτικού προ­ σωπικού, των συνοδών ηλικιωμένων και αναπήρων, των βιομηχανικών ερ­ γατών, των κληρικών, των ποδοσφαι­ ριστών, των βοσκών, των υπαλλήλων σε βενζινάδικα, καταστήματα και εται­ ρείες τροφοδοσίας. Είναι προφανές ότι η ένταξη των με­ ταναστών στις δομές της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας των χωρών της Δυτικής Ευρώπης, είτε νόμιμα είτε παράνομα, έχει δημιουργήσει δε­ σμούς εξάρτησης και, στο υποθετικό σενάριο που αναφέραμε πιο πάνω, η

Ε

πλέον πιθανή εξέλιξη θα ήταν να δημιουργηθεί ένα απίστευτο χάος. Ουσιαστικά ο συγγραφέας, μέσα από ιστορίες μεταναστών, συνεντεύξεις, έρευνες, στατιστικές, γνώμες ξενοφοβικών και μη, αποτυπώνει την πραγματικότητα των μεταναστών και τη συμβολή τους στη ροή της οικο­ νομίας της Ιταλίας, η οποία, άλλωστε, δεν διαφέρει και πολύ από τις αντί­ στοιχες συνθήκες που επικρατούν σε όλον τον ευρωπαϊκό Νότο. Το ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του εν λόγω βιβλίου είναι ότι, όπως δηλώνει και ο ίδιος ο συγγραφέας, πρόκειται για «ένα μυθιστόρημα, καρπό της φαντασίας του συγγραφέα. Μολυσμένο, ωστόσο, έντονα από τη δοκι­ μιογραφία. Για την τηλεοπτική αργκό, θα επρόκειτο για ένα ψευδο-ντοκιμαντέρ. Μια συνεχής εναλλαγή μυθο­ πλασίας και πραγματικότητας». Γλυκόπικρη είναι η γεύση που μένει στον αναγνώστη με την ολοκλήρωση της ανάγνωσης. Είναι ωστόσο ένα βι­ βλίο που σε κάνει να σκεφτείς, να προβληματιστείς και να αναθεωρή­ σεις πολλά από τα στερεότυπα που καλλιεργούνται σήμερα από τα ΜΜΕ, τα οποία φέρουν και μεγάλο μερίδιο της ευθύνης για τη δημιουργία ξενοφοβικών διαθέσεων σε μεγάλα τμή­ ματα του πληθυσμού στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης που λειτουργούν ως χώρες υποδοχής μεταναστών. ■

Ο Ζ Η Τ Η d L -S fU a

jfio L

Μερόπη Μάττα ΕΝΑ ΚΥΤΤΑΡΟΧΩΡΙΟ ΕΜΕΙΝΕ ΝΗΣΤΙΚΟ... Η μικρή Τάνια μεγαλώνει τρώγοντας ό,τι της αρέσει, δηλαδή πατατάκια, γλυκίσματα και λιχουδιές. Τι θα συμβεί λοιπόν όταν η Τάνια γίνει μικρή σαν ένα κύτταρο και ταξιδέψει μέσα στο ίδιο της το σώμα;

Γιώτα Κυριακή ΕΤΣΙ Μ ΙΛΩ ΓΙΑ ΣΕΝΑ Εμείς ορίζουμε τη μοίρα ή η μοίρα ορίζει εμάς; Και πόσο δύσκολο είναι να έρθει αντιμέτωπη μ'αυτήν ένα κορίτσι! 6 χρονών;

w

w

w

. z i t i . g

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ Δημοτικό | Γυμνάσιο | Λύκειο | ΕΠΑΛ (ΤΕΕ) | ΑΣΕΠ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ Τεχνικά | Θετικών και Θεωρητικών Επιστημών | ΑΕΙ-ΤΕΙ | ΙΕΚ Παιδικό Μυθιστόρημα | Λογοτεχνία | Μελέτες | Λευκώματα

μ α ν ο ύ ς . . .

Στο κατώφλι tou Γυμνασίου

Μερόπη Μάττα

Ειρήνη Ρούγγου

Σ'ΑΓΑΠΩ, ΜΗΝ Α ΛΛΑΞΕΙΣ ΠΟΤΕ!

0 πρίγκιπας Ευγένιος, από τη στιγμή που γεννιέται, είναι διαφορετικός και ο ερχομός του προκαλεί μεγάλη ταραχή στο βασίλειο της Ομορφοχώρας. Όμως το άγγιγμα και το δυνατό γέλιο του πρίγκιπα αλλάξουν τα πάντα στη χώρα αυτή...

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΓΙΚΗΣ ΝΕΡΟΚΟΛΟΚΥΘΑΣ Καυτή έρημος...ένας πόλεμος ξηρασία, πόνος και μια... μαγική νεροκολοκύθα. Ολοι ψάχνουν το πιο πολύτιμο αγαθό: το νερό!

Θανάσης ζένος Αναστ. Χατζηαστερίου ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Για απόφοιτους Δημοτικού Διακοπές και δημιουργική ενασχόληση με τη Γλώσσα και τα Μαθηματικά

...uou (λ&χάΑους

Έκτορας Ιωάννου

Σπάρος Γιακουμάκης

Δ. Στρενδόνη-Μέντζου

ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ... ΚΑΙ ΝΑ ΤΟ ΘΥΜΑΣΑΙ Αν ήξερες ότι ένα απλό κλικ στην οθόνη του υπολογιστή μπορεί να αλλάξει τη ζωή σου για πάντα, θα το τολμούσες;

ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ ΜΕ ΤΟ ΣΚΟΥΦΑΚΙ ΜΟΥ Μέσα στο θάλαμο των πρόωρων νεογνών η ευτυχία εναλλάσσεται συχνά με την αγωνία. Τι θα συμβε όταν τα νεογέννητα παλεύουν να μείνουν στη ζωή;

Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΗΜΕΡΑ Πτυχές της Αριστοτελικής Φυσικής φιλοσοφίας υπότο πρίσμα της σύγχρονης επιστήμης

r

Δ ε ί τ ε σ τ η ν ι σ τ ο σ ε λ ίδ α μ α ς α ν α λ υ τ ικ ά

όλες τ ις

ε κ δ ό σ ε ις

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Αρμενοπούλου 27,546 35 Θεσσαλονίκη ·Τηλ.: 2310-203.720 · e-mail: sales@ziti.gr ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΕΝΩΣΗ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΥΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Στοάτου Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5) -105 64 ΑΘΗΝΑ ·Τηλ,-Fax: 210-3211.097 ΑΠΟΘΗΚΗ ΑΘΗΝΩΝ - ΠΩΛΗΣΗ ΧΟΝΔΡΙΚΗ: Ασκληπιού60,114 71,Αθήνα-Τηλ.-Fax: 210-3816.650 · e-mail: athina@ziti.gr

ΤΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ Μ Α Σ ΘΑ ΤΑ ΒΡΕΙΤΕ ΣΕ Ο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

δίβιβλιοκριτική

Μεγάλες ιδέες ταπεινές επιδιώξεις

Γιώργος Σιακαντάρης

δ 72 ρ | Μ

James Burnham Οι μακιαβελιστές Υπέρμαχοι της ελευθερίας Μετάφραση: Αριάδνη Αλαβάνου Κέδρος, 2 0 09 σελ. 300, € 16

ι Μακιαβελιστές του James Burnham (εξαιρετική η μετά­ φραση της Αριάδνης Αλαβά­ νου) είναι ένα βιβλίο που εντάσσεται ως ίσης αξίας και σημασίας στις επε­ ξεργασίες εκείνου του ρεύματος που ξεκίνησε με τον Βέμπερ και κορυφώθηκε στο βιβλίο του Σουμπέτερ Καπι­ ταλισμός, Σοσιαλισμός και Δημοκρα­ τία (1942) και καταγράφηκε ως το ρεύμα του «ανταγωνιστικού ελιτι­ σμού». Ο ανταγωνιστικός ελιτισμός και το τεχνοκρατικό όραμά του, σύμ­ φωνα με την επιτυχή έκφραση του David Held, αποτελεί έναν ευρισκόμε­ νο σε απόγνωση φιλελευθερισμό. Οι τρεις αυτοί συγγραφείς, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, υποστήριξαν πως οι επαγγελίες για τη δημοκρατία ως έκ­ φραση του κοινού αγαθού και της θέ­ λησης του λαού αποτελούν μυθεύμα­ τα που στοχεύουν στην εξαπάτηση του λαού. Η δημοκρατία είναι μόνο μέ­ θοδος επιλογής των πολιτικών ηγετών και δεν έχει σχέση με τις υποσχέσεις για κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη. Το κοινό αγαθό που υποσχέθηκε ο Διαφωτισμός δεν υπάρχει πουθενά, ενώ η θέληση του λαού είναι μια κατα­ σκευή ειδικών γι’αυτό το σκοπό μηχα­ νισμών. Ο τίτλος αυτού του βιβλίου, θα μπο­ ρούσε κάλλιστα να είναι «η κατάρ­ ρευση των ουτοπιών». Ο James Bumham (1905-1987) γνωρίζει πολλά περί ουτοπίας, αφού προτού γίνει ο συγ­

Ο

γραφέας του πολύκροτου και πολυσυ­ ζητημένου Η επανάσταση των διευ­ θυντών, σύμφωνα με το οποίο ο καπι­ ταλισμός ξέφυγε από τα χέρια των ιδιοκτητών κεφαλαίου για να περάσει στα χέρια των διευθυντών του, ήταν σημαντικό στέλεχος του αμερικανικού τροτσκιστικού κινήματος. Η απογοή­ τευσή του από τον μαρξισμό όλων των παραλλαγών τον οδήγησε στην άποψη πως οι μεγάλες ιδέες κρύβουν ταπεινές επιδιώξεις. Για να καταδείξει τους περιορισμένους στόχους της πο­ λιτικής και της δημοκρατίας καταφεύ­ γει στις θεωρίες αυτών που θεωρεί απόγονους του Μακιαβέλι και υπέρμαχους της ελευθερίας. Θεωρεί πως η μόνη δυνατότητα για την ύπαρξη μιας επιστήμης πολιτικής περνά μέσα από το διαχωρισμό στό­ χων και γεγονότων ή πρακτικών και επιστημονικών στόχων. Παράδειγμα μη διαχωρισμού είναι η πραγματεία του Δάντη De Monarchia, στην οποία, πίσω από κούφιες λέξεις, κρύβονται ιδιοτελείς σκοποί. Υπόδειγμα αυτού του διαχωρισμού είναι τα έργα του Μα­ κιαβέλι, ο οποίος, αν και ποτέ δεν έκρυψε πως στόχος του ήταν πρωτίστως η ιταλική ενοποίηση, δεν σταμά­ τησε να θεωρεί πως η λογική της επι­ στημονικής έρευνας δεν πρέπει να πε­ ριορίζεται από τους πρακτικούς στό­ χους αλλά από τους στόχους της ίδιας της επιστήμης. Ο συγγραφέας, όπως και ο Μακιαβέλι, βλέπει την πολιτική

μόνο ως πάλη για την εξουσία και τίπο­ τα περισσότερο. Ο Μπάρναμ προτιμά τη δημοκρατία, αλλά γνωρίζει τα τρω­ τά της, γι’ αυτό και προβάλλει την ελευ­ θερία ως πρώτιστο ιδανικό, ανεξάρτητα από τις μορφές διακυβέρνησης. Για να υποστηρίξει την άποψή του για την προτεραιότητα της ελευθερίας ένα­ ντι της δημοκρατίας καταφεύγει πρώ­ τα στη θεωρία του Γκαετάνο Μάσκα (1858-1941) για την άρχουσα τάξη. Ο Μάσκα πιστεύει πως υπάρχουν μόνο δύο πολιτικές τάξεις, η κυβερνώσα και η κυβερνώμενη. Η ύπαρξη άρχουσας τάξης αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό της κάθε πολιτικής οργάνωσης. Επειδή οι μάζες δεν μπορούν να αυτοκυβερνηθούν, η οργανωμένη μειοψηφία κυ­ ριαρχεί πάντοτε στην ανοργάνωτη πλειοψηφία. Η πορεία μιας χώρας εξαρτάται από τη δυναμική της άρχου­ σας τάξης της. Ο αγώνας για υπεροχή αποτελεί πολιτική νομοτέλεια, εντός του οποίου η φιλελεύθερη και η απο­ λυταρχική αρχή εμφανίζονται μόνο ως τρόποι επιλογής της κυρίαρχης μειοψηφούσας άρχουσας τάξης. Ο δεύτερος στοχαστής είναι, όσο και να φαίνεται περίεργο από πρώτη άπο­ ψη, ο αναρχοσυνδικαλιστής Σορέλ (1847-1922). Ακόμη όμως πιο περίερ­ γο είναι πως ένας υποστηρικτής των γε­ γονότων όπως ο Μπάρναμ καταφεύγει σ’ έναν υποστηρικτή του ρόλου των μύ­ θων και της βίας στην ιστορία, όπως εί­ ναι ο Σορέλ. Στο μύθο του Σορέλ βλέ­ πει έναν οδηγό δράσης υπέρ της ελευ­ θερίας. Ένας μεγάλος μύθος κάνει ένα κίνημα σοβαρό και ηρωικό, ενώ ταυτοχρόνως η απόρριψη της βίας οδηγεί σε μεγαλύτερη βία. Αντιθέτως, η ανα­ γνώριση της αναγκαιότητας της βίας και της ταξικής πάλης αναστρέφει τον κοινωνικό εκφυλισμό. Ο τρίτος στοχαστής, ο πρώην σοσιαλ­ δημοκράτης Ρόμπερτ Μίχελς (1873-

1936), διατυπώνοντας τον Σιδηρού νό­ μο της ολιγαρχίας, υποστήριξε πως κά­ θε κοινωνία έχει την ανάγκη κάποιας οργάνωσης και κάθε οργάνωση έχει ανάγκη μιας ηγεσίας. Αυτή όμως η ηγε­ σία ποτέ δεν μπορεί να επιλεγεί με πραγματικά δημοκρατικό τρόπο. Τα οι­ κονομικά προνόμια της ηγεσίας, η πρό­ σβαση στα ΜΜΕ και ο μηχανισμός πει­ θαρχίας αποτελούν εγγενείς απολυταρ­ χικές τάσεις σε κάθε τύπο οργάνωσης. Ο δημοκρατικός πεσιμισμός ολοκλη­ ρώνεται με τον Παρέτο (1848-1923), ο οποίος θεωρεί πως όπου οι στόχοι εί­ ναι ασαφείς η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι μη λογική. Μια τέτοια σφαίρα εί­ ναι αυτή της πολιτικής. Στην πολιτική κυριαρχεί η μη έλλογη δράση, γιατί στο βαθμό που πάντοτε οι άνθρωποι επι­ διώκουν ένα σκοπό καταφεύγουν σε ενέργειες αντίθετες με αυτόν. Πάντως και για τον Παρέτο ο χαρακτήρας μιας κοινωνίας είναι ο χαρακτήρας της ελίτ της και η όποια αλλαγή της κοινωνίας καθορίζεται από την αλλαγή των ελίτ. Με τον Παρέτο ο Μπάρναμ ολοκληρώ­ νει τη σύνθεση της άποψής του για το ανέφικτο της δημοκρατίας και για την προώθηση του μόνου εφικτού στόχου που αποδέχεται, την ατομική ελευθερία γενικά και την ελευθερία της αντιπολί­ τευσης ως κριτήριο για την πρόοδο μιας κοινωνίας. Όλη αυτή η άποψη συγκρούεται ευ­ θέως με το διαφωτιστικό πρόταγμα, αλ­ λά από μη συντηρητικές θέσεις. Σήμε­ ρα πολλοί επιστρέφουν στις θέσεις του Μπάρναμ, έστω και χωρίς να το συνει­ δητοποιούν. Αν το βιβλίο διαβαστεί ως κριτική στις ελλείψεις της δημοκρατίας, μπορεί να θεωρηθεί ως πολύτιμο βοή­ θημα, αν διαβαστεί κυριολεκτικά -κάτι που δεν θεωρεί σωστή επιστημονική μέθοδο ο συγγραφέας- τότε αποτελεί ένα μνημείο άρνησης της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας. ■

δ : βιβλιοκριτική

Τόπος και ταυτότητα

Δημήτρης Β. Τρκτνταφυλλίδης

8

Robert Shannan Peckham Εθνικές ιστορίες, φυσικά κράτη Εθνικισμός και πολιτική του τόπου στην Ελλάδα Μετάφραση: Νίκος Παπαδάκης Μ αρτίνο Κόφφα Ενάλιος, 2010 σελ. 340, € 18

την ταραγμένη και γεμάτη αβεβαιότητες εποχή μας είναι αναγκαίος ο αναστοχασμός της ιστορικής διαδρομής της χώρας, κυρίως τώρα που, ελέω κρίσης, είμα­ στε υποχρεωμένοι όχι μόνο να ανα­ θεωρήσουμε το μοντέλο κοινωνικής συμβίωσης αλλά και να σχεδιάσουμε το μελλοντικό. Ο Robert Shannan Peckham επικεν­ τρώνει την προσοχή του στην ιστορία των συγκρούσεων στη Νοτιανατολική Ευρώπη τα τελευταία είκοσι χρόνια και στη στενή σχέση που υπάρχει μεταξύ γεωγραφικού τόπου και εθνικής ταυ­ τότητας. Κυρίως όμως ερευνά την συ­ νειδητή σύνδεση μεταξύ ταυτότητας και πατρίδας όπως αυτή εκδηλώθηκε κατά τον 19ο αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20ού, μια εποχή μεγάλων ανακα­ τατάξεων στη βαλκανική χερσόνησο. Μέσα από τα κεφάλαια του βιβλίου ο συγγραφέας καταδεικνύει πώς ο γεω­ γραφικός χώρος αυτής της ευαίσθη­ της περιοχής που φιλοξενεί διάφορες εθνότητες χρησιμοποιήθηκε και εξα­ κολουθεί να χρησιμοποιείται ως μο­ χλός πίεσης προκειμένου να επιτυγ­ χάνονται οι πολιτικοί σχεδιασμοί και να εξυπηρετούνται τα συμφέροντα σκιωδών ή φανερών δυνάμεων που έχουν, κατά καιρούς, το πάνω χέρι στα τεκταινόμενα της διεθνούς πολιτικής. Το πιο ενδιαφέρον όμως σημείο αυτής της μελέτης είναι το ζήτημα του εθνι­

Σ

κισμού σε συνδυασμό με την εθνική ταυτότητα και την εθνική συνείδηση, καθώς και ο εθνικισμός ως ιδεολογία. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ο συγγραφέας υποστηρίζει την ενδια­ φέρουσα ιδέα σχετικά με το ότι η Ελ­ λάδα αποτελεί ένα εξαιρετικά διαφωτιστικό παράδειγμα για το πώς συγ­ κροτούνται φαντασιακά τα έθνη και μάλιστα για το πώς κατασκευάζεται και υιοθετείται η εθνική ταυτότητα με την ιδεολογική συμβολή συγκεκριμέ­ νων πολιτισμικών αφηγήσεων. Έτσι, ο συγγραφέας μελετάει τα ιδιαίτερα πο­ λιτικά και πολιτισμικά πλαίσια βάσει των οποίων αναπτύχθηκαν ειδικές γε­ ωγραφικές, λαογραφικές, αρχαιολογι­ κές και λογοτεχνικές στρατηγικές. Πα­ ράλληλα, εστιάζει τον εθνικισμό της Νοτιανατολικής Ευρώπης ως ιδεολο­ γία ενσωμάτωσης εδαφών και, τέλος, προβάλλει τον ισχυρισμό ότι οι νέες πολιτισμικές μορφές που εμφανίστη­ καν περιείχαν ισχυρές δομές αντίστα­ σης και δεν καθορίστηκαν ποτέ πλή­ ρως από εκείνους τους θεσμούς που τις προσδιόριζαν ως εθνικές. Ο Robert Shannan Peckham είναι ιστο­ ρικός, καθηγητής στο Κολέγιο Σεντ Πίτερς της Οξφόρδης στον τομέα των Αιγαιακών Σπουδών. Υπήρξε συνεργάτης στο Κολέγιο Σεντ Κάθριν του Κέμπριτζ και λέκτορας στο πανεπιστήμιο Σύγ­ χρονων και Μεσαιωνικών Γλωσσών του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ.

Κυκλοφορούν απο τις εκδόσεις Κοντύλι

Ανδρέα Μεταξά 13-15 & Εμμ. Μπενάκη, Αθήνα T/F.+30 210 3608008 Ε. info@kondyli.gr www.kondyli.gr

'■<>?<·> ντς,:Κ

1 1

1

A V 1 Συγγραφέας: Ασήμης Αλεξίου ISBN: 978-960-99264-0-9__ Είδος: Λογοτεχνικά________ Έτος έκδοοης: 2010_______ Σελίδες: 240____________ Μέγεθος: 14 χ 20.5 cm ΤΙμή: 12.00 €____________

¥

Συγγραφέας: Αφροδίτη Παπαδογεωργοπούλου Είδος: Ψυχολογία / Ποιγνιοθεραπεία Έτος έκδοοης: 2010 Σελίδες: 162________ Μέγεθος: 12 χ 18.5 cm Τιμή: 12.00 €_______

Συγγραφείς: Ανδρέας-Βενέδικτος Βασιλείου, Ελένη Τοεβά______________________ ISBN: YH6 έκδοση__________________ Είδος: Γ λ ω σ σ ικ ά ________________ Έτος έκδοοης: 2010_________________ Μέγεθος: 14x21 cm________________ Επιστημονική επιμέλεια: Άννα Ιορδανίδου, Μαρίνα Πονταζάρο__________________ Τιμή: 14,00 €______________________

Συγγραφέας: Άννα Βοροάμου ISBN: 978-960-99264-1-6 _ Είδος: Λογοτεχνικά________ Έτος έκδοοης: 2010_______ Σελίδες: 226______ Μέγεθος: 14 χ 20.5 cm_____ Τιμή: 12.00 €____________

,1

δ : βιβλιοκριτική

Η τέχνη της αφήγησης

Τοσούλα Τσιλιμένη

Λίλη Λαμπρέλη Λόγος εύθραυστος κι αθάνατος Πατάκης, 2010 σελ. 205, € 11,96

Η

τέχνη της προφορικής αφή­ γησης ως μορφή παράστα­ σης και ψυχαγωγίας, καθιε­ ρωμένη στη χώρα μας τη δεκαετία του 1990, όλο και περισσότερο προ­ σελκύει το ενδιαφέρον του κοινού, των εκπαιδευτικών, των ειδικών επι­ στημόνων που τη μελετούν, αλλά και των μελλοντικών επίδοξων αφη­ γητών. Αποτέλεσμα αυτής της δρα­ στηριότητας είναι να δημοσιεύονται όλο και πιο συχνά άρθρα και να εκδίδονται ολοκληρωμένες μελέτες για την αφήγηση στη σύγχρονη εποχή. Μια από τις πρώτες συλλογι­ κές μελέτες ήταν το βιβλίο με τα πρακτικά ημερίδας του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου με τίτλο Η τέχνη της αφήγησης, σε επιμέλεια Κ. Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου. Η Κουλουμπή ήταν από τις πρώτες γενικά που έφεραν το ζήτημα της νεοαφήγησης στη χώρα μας. Ακο­ λούθησαν άλλες εκδόσεις, κυρίως με τη μορφή πρακτικών του εκάστοτε Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμηου, που καθιέρωσε από το 2003 το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με τις ει­ σηγήσεις πανεπιστημιακών δασκά­ λων (Μ. Μερακλή, Β. Δ. Αναγνωστόπολου, Ε. Αυδίκου, Μ. Αλεξιάδη, Δ. Δαμιανού, Μ. Καηλάνογλου, Χρ. Χατζητάκη, I. Καψωμένου κ.ά.) Το 2002 από το Εργαστήριο Λόγου και

Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσ­ σαλίας κυκλοφορεί επίσης το πρώτο βιβλίο-εισαγωγή στην τέχνη και τε­ χνική της αφήγησης με επιμέλεια της Τ. Τσιλιμένη και τίτλο Αφήγηση και εκπαίδευση. Στο ίδιο πνεύμα θα εκδοθεί και το βιβλίο του Στ. Πε­ λασγού Τα μυστικά του παραμυθά. Το βιβλίο της Λίλης Λαμπρέλη Λ ό­ γος εύθραυστος κι αθάνατος είναι το πρώτο μιας εν ενεργεία παραμυθούς που αφορά ζητήματα για την τέχνη της. Όπως η ίδια δηλώνει στο ηρολογικό σημείωμα, το υλικό του βιβλίου προέρχεται από σημειώσεις που συγκέντρωνε από πολύωρα ερ­ γαστήρια σπουδαίων παραμυθάδων της Ευρώπης, τα οποία παρακολου­ θούσε, και από σκέψεις που προέκυπταν ως αποτέλεσμα αυτών των συναντήσεων. Οι 205 σελίδες του ταξινομούνται σε τέσσερα μέρη: Το πρώτο μέρος απαντά στο ερώτημα «τι είναι παραμύθι», το δεύτερο ασχολείται με τον παραμυθά, το τρίτο δίνει απαντήσεις στο ερώ­ τημα εάν η αφήγηση ανήκει στο χώρο της τέχνης και στο τελευταίο μέρος η συγγραφέας του βιβλίου επιχειρεί μια προσωπική συμβολική προσέγγιση ενός παραμυθιού με τον τίτλο «Καημός» (την έχω ακού­ σει να το αφηγείται σε ένα από τα Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου που

ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

διοργάνωσα και το αποδίδει τόσο... αληθινά), που είναι αποσχίδα του τύ­ που ATU 710. Η Λαμπρέλη ισχυρίζεται ότι για να θεωρηθεί κάποιος παραμυθάς δεν φτάνει να διαθέτει κάποια τεχνική, ένα πλούσιο ρεπερτόριο ή θεωρητική γνώση, αλλά να καταφέρνει να προκαλέσει συγκίνηση σε αυτόν που άκουσε το παραμύθι του και να του προκαλέσει το ενδιαφέρον ώστε να επιθυμεί και ο ίδιος (ο ακροατής) να το αφηγηθεί, να το μεταδώσει σε κά­ ποιον άλλο. Η Λαμπρέλη, για να δώ­ σει τον ορισμό του παραμυθιού, δι­ ευκρινίζει τι δεν είναι παραμύθι για την ίδια και θεωρεί το είδος του μα­ γικού παραμυθιού ως «μια πορεία από το σκοτάδι προς το φως». Με γλώσσα απλή και βιωματική, ύφος προφορικού λόγου, η Λαμπρέλλη εξιστορεί την εμπειρία της και έρχεται να απαντήσει σε ερωτή­ ματα και προβληματισμούς που έχει κάθε αρχάριος αφηγητής. Το βιβλίο Λόγος εύθραυστος κι αθάνατος δεν είναι απλά ένα χρήσιμο εγχειρίδιο που έρχεται να προστεθεί στη βι­ βλιογραφία για την τέχνη της αφή­ γησης, για να βοηθήσει κάθε ενδια­ φερόμενο να εντρυφήσει στην τέχνη αυτή, αλλά κάτι πολύ περισσότερο, αφού αποτελεί κατάθεση ψυχής και πολύχρονης εμπειρίας της παραμυθούς. * Η Τοσούλα Τσιλιμένη είν α ι επ ίκουρ ος κα θηγή τρ ια του Π α νεπ ιστη μίο υ Θ εσ σαλίας

Φ Α Ν ΤΑ ΣΤΙΚ Ο Ι Δ ΙΑ ΛΟ ΓΟ Ι

Φ αντασ τικές σ υζητήσεις ιστορικώ ν προσώπων, όπως ο Βησσαρίων, ο Ελ Γκρέκο, ο Ρισελιέ, ο Ντεκάρτ, ο Ν τοστογιέφσκι, ο Πατριάρχης Αθηναγόρας, ο Μ πέρτραντ Ράσελ, κ.ά., οι οποίες γίνο ντα ι σε επτά πόλεις της Ευρώπης. Οι στόχοι του σ υγγρ αφ έα α φ ορούν την α νεκτικότητα, την καταδίκη της μισ αλλοδοξίας και τω ν πολέμων (ιδίω ς τω ν θρησκευτικώ ν), μια φ ιλοσ οφ ική αναζήτηση περί Θεού, την αναγνώ ριση της επιρροής του ελληνικού πολιτισμού στα ευρωπαϊκά δρώ μενα, τη ν αυτονομία της βούλησης, την ελευ θ ερ ία επιλογής.

V

εκδόσεις νέδα

Μ Ο Λ Ι Σ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: 210 38 39 020

Κ Υ Κ Λ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ε

δ : βιβλιοκριτική

Ιστοριογραφικές επαναπροσεγγίσεις

Σπύρος Κακουρκότης

Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (1946-1949) Αλεξάνδρεια, 2010 σελ. 197, € 15

Μ

ε στόχο την αποτύπωση της κατάστασης στην οποία βρί­ σκονται ποικίλα ερευνητικά πεδία της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας, από τις εκδόσεις Αλεξάν­ δρεια παρουσιάζεται μια νέα ιστοριο­ γραφική σειρά, υπό τον γενικό τίτλο «Θέματα Ιστορίας», με υπεύθυνο τον καθηγητή οικονομικής ιστορίας Κώ­ στα Κωστή. Εγκαινιάζοντας τη σειρά, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Νίκος Μαραντζίδης, παρουσιάζει μια «ακτινσ γραφία» του ΔΣΕ, του στρατού του ΚΚΕ, δίνοντας έμφαση σε πτυχές της οργά­ νωσης, της λειτουργίας και της δράσης του οι οποίες έχουν συχνά υποτιμηθεί από την μέχρι σήμερα βιβλιογραφία. Αφού παρουσιάσει την εξέλιξη της ιστορικής έρευνας γύρω από το θέμα, αλλά και τη διαμόρφωση της συλλογι­ κής μνήμης της Αριστερός για τον ΔΣΕ, στοιχεία τα οποία αλληλεπιδρούν, ο συγγραφέας εξετάζει το ζήτημα της βοήθειας, σε στρατιωτικό και άλλο υλικό, που παρείχαν τα κράτη του ανα­ τολικού μπλοκ στο ΚΚΕ. Τα νέα στοι­ χεία που παρουσιάζει εδώ ο Ν. Μαραν­ τζίδης είναι εντυπωσιακά, καθώς προ­ έρχονται από τεκμήρια που ο συγγρα­ φέας ερεύνησε στα έως πριν από δυο δεκαετίες απόρρητα τσεχοσλοβακικά, ουγγρικά και πολωνικά αρχεία -αλλά και από το μέρος του αρχείου του ΚΚΕ που κείται στα Αρχεία Σύγχρονης Κοι­ νωνικής Ιστορίας.

Στη συνέχεια, εξετάζονται ζητήματα όπως η δημογραφική σύνθεση και τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά των μαχητών, καθώς και οι εθνοτικές ομά­ δες (ιδίως οι Σλαβομακεδόνες) που βρέθηκαν στο αντάρτικο, οι βασικές πολιτικές και οργανωτικές αρχές του ΔΣΕ, το αξιόμαχο του στρατού και της οργάνωσής του σε σχέση με τους στό­ χους που έθετε, ο μηχανισμός απονο­ μής δικαιοσύνης που συνέστησε, οι πο­ λιτικές του «κράτους» που ο Δημοκρα­ τικός Στρατός οργάνωσε, κυρίως στο Εράμμο, ενώ δεν διστάζει να εξετάσει και θέματα που ακόμη παραμένουν τα­ μπού για την αριστερή αφήγηση, όπως, π.χ., η βίαιη στρατολόγηση αμά­ χων, η συμμετοχή παιδιών στις μάχες, οι σχέσεις των δύο φύλων ή η τύχη των αιχμαλώτων. Η μονογραφία ολοκλη­ ρώνεται, όπως και σε όλα τα βιβλία της σειράς, με βασική βιβλιογραφία και χρονολόγιο γεγονότων. Εχοντας υπερκεράσει τους στόχους της σειράς, που εστιάζεται στην κατα­ γραφή του καθεστώτος των γνώσεών μας για το εκάστοτε ζήτημα, ο Ν. Μα­ ραντζίδης καταθέτει σε πολλά θέματα πρωτότυπη ερευνητική εργασία, συν­ θέτοντας με αυτόν τον τρόπο ένα εγ­ χειρίδιο αναφοράς για όποιον θα ήθελε να ασχοληθεί με την ιστορία αυ­ τής της «ουτοπίας που έχασε τα λο­ γικά της», όπως χαρακτηρίζει τον ελ­ ληνικό κομμουνισμό των χρόνων εκεί­ νων. ■

Ανοιχτό εικονογρα φ ημ ένο βιβλίο σε ηλεκτρονική έκδοση h t t p ://w w w .o p e n illu s tr a te d b o o k -m e la -flo r o u .n e t

Ένας Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής είναι εδώ της Ζάννας Μελά-Φήώρου (κείμενο - εικονογράφηση) ISBN: 978-960-92058-5-6 Copyright © 2009 Ζάννα Μεήά-Φλώρου

Μείά-

0>pou

ΠΡΟΛΟΓΙΣΜΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΕΝΑΣ ΙΠΠΟΤΗΣ ΤΗΣ ΛΕΓΕΩΝΑΣ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ» ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ κ. ΖΑΝΝΑΣ ΜΕΛΑ-ΦΛΩΡΟΥ (Απόσπασμα) Περιηγήθηκα το βιβλίο της Ζάννας Μελά-Φλώρου με την ψυχική διάθεση που μου χάρισε ο ονειρικός κόσμος του ίδιου. Γιατί από την πρώτη του ακόμη σελίδα ως την τελευταία γίνεται φανερό πως η συγ­ γραφέας είναι μαθητευόμενη των παιδικών ονείρων και των αγνών μυθικών οραμάτων. Των οραμάτων εκείνων που εμπνέουν και φρονηματίζουν τις νεανικές, άπλαστες ακόμα ψυχές, που γυρεύουν αποκούμπι ζωής στο όνειρο και στο ιστόρημα που τρέφει με άρτο ζωής τη νεανική λυρική φρόνηση. Το καλό αυτό βιβλίο έχει τον ευφάνταστο τίτλο «Ένας ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής είναι εδώ», και ευρίσκεται από την άποψη της δίκαιης αξιολόγησης στο ίδιο ύψος της πνευματικότητας των σημαντικό­ τερων λαϊκών παραμυθάδων. Κι αυτό γιατί η πραγματικότητα της αληθινής ζωής εμπλέκεται με αληθο­ φάνεια με την άλλη πραγματικότητα του ονείρου, του μύθου και της καλής διάθεσης του αεικίνητου και δημιουργικού φασματικού κόσμου της φαντασίας. Το παράδειγμα του κλασικού παραμυθιού, με θαυμαστή τεχνική εμβολιάζεται στον κόσμο του σύγχρο­ νου παραμυθιού της τεχνολογίας, δίνοντάς μας ένα νέο σύνολο φανταστικής ζωής, που μπορεί να γίνε με λίγη θέληση ακόμα και πραγματική. Η συγγραφέας ξεκινάει από πραγματικές αφετηρίες, για να φτερουγίσει στις νέες πραγματικότητες που τεχνουργεί η φαντασία της, που και αυτή όμως έχει ως αφετηρία την πραγματικότητα. Έτσι βλέπουμε τον μαγικό πλανήτη των εξήμισι δισεκατομμυρίων κατοίκων να κατοικείται κι από άλλα όντα του ζωικού και του φυτικού κόσμου, και όλα μαζί τα όντα αυτά να συμπλέουν και να συμβαδίζουν προς την λυρική μοίρα τους μαζί με τον πειρατή Πιράνχα, τον Νάνο και τον Πιθηκάνθρωπο, τον θηριοδαμαστή, τον Πέτρινο και τον Ιππότη, θα πρέπει εδώ, ζώντας κι εγώ χαρούμενος και ελπιδοφόρος μέσα στη φανταστική-πραγματική κοινωνία, να μην λησμονήσω κι ένα άλλο κατόρθωμα της συγγραφέως κ. Ζάννας Μελά-Φλώρου. Και αυτό είναι η εξαίσια ζωγραφική απόδοση του περιεχομένου του παραμυθιού της. ...Μα όποιο από τα στοιχεία του κι αν προτάξουμε, (το διηγηματικό ή το καλλιτεχνικό), ένα είναι το Βέ­ βαιο: ότι η κ. Ζάννα Μελά-Φλώρου είναι συγγραφέας παιδικών αναγνωσμάτων, που εκπολιτίζουν τον άπλαστο ψυχικό κόσμο των παιδιών, που φρονηματίζουν την αγνή διάθεσή του και που το οδηγούν στο να συναντήσει το ίδιο τη μοίρα του με ευθυκρισία και αληθοφάνεια. Οι έπαινοι που αξίζουν στη συγγρα­ φέα είναι πολλοί και εύχομαι να συνεχίσει αυτή την ευγενική παιδαγωγική αποστολή με τρόπο εύληπτο, ελληνικό και χαριτωμένο. Θανάσης Παπαθανασόπουλος Συγγραφέας Μαρούσι, 17-4-2010

δ:βιβλιοκριτική

Χριστιανισμός και κοινωνία

ΔημπτρηςΒ Τριανταφυλλίδης

μ

Σταύρος Ζουμπουλάκης Χ ριστια νοί στο δημόσιο χώρο Πίστη ή πολιτιστική ταυτότητα; Εστία, 2010 σελ. 190, € 12

συλλογή άρθρων του Σταύ­ ρου Ζουμπουλάκη -γράφτη­ καν από το 2003 έως το 2009- έχει ως κεντρικό άξονα τον τρόπο παρουσίας και μαρτυρίας των χριστιανών στον δημόσιο χώρο των πλουραλιστικών κοινωνιών της επο­ χής μας. Ο συγγραφέας, είτε κατα­ πιάνεται με συγκεκριμένες περιπτώ­ σεις συγγραφέων και δημιουργών είτε ασχολείται με θεσμικά ζητήματα που αφορούν το αντικείμενο των στοχασμών του, προσπαθεί να ανιχνεύσει και να σκιαγραφήσει τι είναι εκείνο που κάνει όσους εξακολου­ θούν να θέλουν να ζήσουν τη ζωή τους σύμφωνα με την πίστη τους δί­ χως να θέλουν να το θεωρήσουν αυτό ως μια ιδιωτική υπόθεση, πράγμα που σε συλλογικό επίπεδο οδηγεί, σε αρ­ κετές περιπτώσεις, στη σύγκρουση ανάμεσα στην Εκκλησία και το κρά­ τος ή, εν γένει, ανάμεσα στο θρη­ σκευτικό και το πολιτικό στοιχείο. Το αντικείμενο της συγκεκριμένης αρθρογραφίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι «επικίνδυνο» και «καυτό», αφού η εποχή μας κάθε άλλο παρά χαρακτηρίζεται για τη νηφαλιότητά της. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τον συγγραφέα, ο οποίος με νηφαλιότητα, επιμονή και τεκμηριω­ μένα επιχειρήματα προσπαθεί και εντέλει καταφέρνει να διατυπώσει στο­

Η

χασμούς και απόψεις οι οποίες βοη­ θούν στην βαθύτερη κατανόηση του προβλήματος. Είναι μάλιστα χαρα­ κτηριστικό το εύρος των στοχασμών του αλλά και το βάθος των παρατηρήσεών του, που ο αναγνώστης εκ­ πλήσσεται ευχάριστα και υποχρεώνε­ ται να δει πολλά ζητήματα, όπως π.χ. το θέμα των θρησκευτικών ως βι­ βλικό μάθημα και οι μουσουλμάνοι μαθητές ή το ισλαμικό μαντίλι στο ουδετερόθρησκο σχολείο, με μια νέα, φρέσκια και μακριά από υστερικές κραυγές ματιά. Ο Σταύρος Ζουμπου­ λάκης όμως, πιστός στο στόχο του, δεν αποφεύγει θα θίξει και ζητήματα που άλλοι σύγχρονοι στοχαστές αφή­ νουν κατά μέρος, ίσως γιατί δεν θέ­ λουν να έρθουν σε αντίθεση με το ρεύμα. Έτσι, ζητήματα όπως το «Δεσποτικό πάθος», «Αρχιμανδριτισμός, θανάσιμη ασθένεια της Εκκλησίας» και «Εκκλησία: Συλλειτουργία επι­ σκόπου, κλήρου και λαού. Στ’ αλή­ θεια;» προβληματίζουν τον αναγνώ­ στη για μερικά από τα κορυφαία προ­ βλήματα που αντιμετωπίζει η καθ’ ημάς Εκκλησία. Η συλλογή αυτή του Σταύρου Ζουμπουλάκη προβληματί­ ζει τον αναγνώστη, τον ωθεί να σκεφτεί, αλλά κατ’ ουδένα τρόπο δεν τον χειραγωγεί. Και αυτή είναι ίσως η με­ γαλύτερη συμβολή της στον δημόσιο διάλογο. ■

δ:βιβλιοπαρουσίαση ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Βίλη Καννελλοηούλου

Άρτουρ Σνίτσλερ

Λυκ Μποσί

Το παιχνίδι με τα αξεσουάρ

Απελευθέρωση

Ο Φρόιντ στο Μανχάταν

Μελάνι, 2010 σ. 174, € 14

Μετάφραση: Μαρία Ρούσσου Τόπος, 2010 σ. 352, € 23,90

Μετάφραση: Γιάννης Καυκιάς Καλέντης, 2010 σ 452, €19

το βιβλίο ο αφηγητής - Φόβος περιγράφει τη ςωή των ενοίκων μιας πενταόροφης οικοδομής που κτίστηκε με αντιπαροχή στη θέση ενός παλιού δίπατου σπιτιού. Η πα­ ρατήρηση των ενοίκων γίνεται με εκ­ πληκτική οξυδέρκεια αλλά και με χι­ ούμορ και τρυφερότητα. Ο αφηγη­ τής - Φόβος αντιστικτικά με τα πρόσωπα - αφηγητές επιτρέπει την ανάπτυξη διαφορετικών οπτικών γωνιών και ύφους. Το εύρημα της καθόδου από το ρετιρέ -όροφο και κεφάλαιο- είναι εξαιρετικό και αι­ σθητικά και λειτουργικά και γίνεται μοναδικό με το ανατρεπτικό τέλος. Ο λόγος είναι καίριος, γοητευτικός έως ποιητικός. Ενώ το τοπίο είναι αστικό, το ύφος των ορεσίβιων αφηγητών διατηρείται ατόφιο, όπως και εκείνο των μικροαστών και της αστής. Δεν είναι ούτε εύκολο ούτε τεχνητό. Οι αφηγήσεις των ηρώων είναι σαν τα όργανα που ακολου­ θούν το πρώτο βιολί, την αφήγηση του Φόβου, τη μελωδία του. Το ύφος της Κανελλοπούλου είναι άκρως προσωπικό και θαυμάσιο.

Σνίτσλερ εξέφρασε με χαρα­ κτηριστικό τρόπο το πνεύμα της εποχής του, της Βιέννης του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Κατέκτησε μεγάλη αναγνώριση και μεταξύ των θαυμαστών του συγκαταλεγόταν ο Σίγκμουνχ Φρόιντ, ο οποίος, αναφερόμενος στην ιδιαίτερη σημασία τού υποσυνείδητου στον Σνίτσλερ, αναγνώρισε ότι τα όσα είχε φέρει ο ίδιος στο φως με κοπιώδη αναλυτική εργασία, ο συγγραφέας τα είχε ανα­ καλύψει αυτοενδοσκοπούμενος. Στην Απελεύθερωση κεντρικός ήρωας είναι ο βαρόνος Γκέοργκ φον Βέργκεντιν, ταλαντούχος μουσικός και λάτρης της καλής ζωής, ο οποίος δημιουργεί ερω­ τική σχέση με τη δασκάλα μουσικής Αννα Ρόζνερ. Η Άννα μένει έγκυος αλλά ο Γκέοργκ φοβάται να δεσμευτεί γιατί έτσι θα χάσει την ελευθερία του. Η σχέση τους φυλλοροεί μέσα σε ένα κρεσέντο έντονων συναισθημάτων και ψυχικών μεταπτώσεων, πολύ δια­ φορετικών για τον κάθε εραστή. Το μυ­ θιστόρημα αυτό (1908) είναι το πρώτο του Άρτουρ Σνίτσλερ και μάλλον έχει την πιθανή του έμπνευση στην ερωτι­ κή σχέση του συγγραφέα με την τρα­ γουδίστρια Marie Reinhard. [Γ. Ν.]

ρόκειται για το πρώτο μυθι­ στόρημα του Γάλλου Αυκ Μποσί, το οποίο κυκλοφόρησε πέρυσι στη Γαλλία και γνώρισε με­ γάλη εκδοτική επιτυχία. Το Σε­ πτέμβριο του 1909 ο 53χρονος Φρόιντ επισκέφθηκε την Αμερική, μαζί με τον Καρλ Γιουνγκ και τον Σάντορ Φερέντζι, και έμεινε για ένα μήνα, καλεσμένος του Στάνλεϊ Χολ από το Πανεπιστήμιο Κλαρκ της Μασαχουσέτης, προκειμένου να δώσει εκεί πέντε δια­ λέξεις για την ψυχανάλυση. Από αυτό το πραγματικό γεγονός ορμώμενος ο συγγραφέας στήνει μια ιστορία με σίριαλ κίλερς και σα­ σπένς. Ο Όγκαστ Κόρντα, πλού­ σιος και διάσημος αρχιτέκτονας και επιχειρηματίας στον τομέα των κατασκευών και της κτημα­ ταγοράς, βρίσκεται δολοφονη­ μένος στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη και η μόνη μάρτυρας του φόνου, η νεαρή κόρη του Γκρέις, δεν μπορεί να βοηθήσει την αστυ­ νομία γιατί πάσχει από αμνησία. Ο Φρόιντ θα την αναλάβει για να εξι­ χνιάσει και το φόνο.

Σ

[Α . Γ.]

Ο

Π

[Μ. Α.]

δ: βι βλιοπαρουσι αση ΠΟΙΗΣΗ Φοίβη Γιαννίση

Ομηρικά Κέδρος, 2009 σ. 84, € 16

νδιαφέρουσα προσπάθεια, η τέταρτη συλλογή της Φοίβης Γιαννίση (γ. 1964) διερευνά τη σχέ­ ση ανάμεσα στην ποιητική γραφή και την εκφώνησή της. Εντάσσεται έτσι στις αναζητήσεις της ποιήτριας, αλλά και στις ευρύτερες απόπειρες για διεύρυνση του ποιητικού πεδίου. Η έκδοση συνοδεύεται από CD, όπου ακούγονται ορισμένα από τα ποιήματα, ηχογραφημένα στο Πήλιο. Ο τίτλος της συλλογής παρα­ πέμπει στην προφορικότητά της· ομηρικής προέλευσης είναι και οι τίτ­ λοι των περισσότερων ποιημάτων, ο τοπωνύμια, χαρακτήρες ή δομικά Q2 μέρη των επών. Ενώ όμως διαβάgo ζουμε μια ποίηση ερωτική, ενσαρ° | κωμένη στα πράγματα και στις διαΜ στάσεις του καθημερινού, παρατη­ ρούμε ταυτόχρονα την εκζήτηση, την επιπολαιότητα και τη φλύαρη περιγραφικότητα που υπονομεύουν το τελικό αποτέλεσμα. Η σχέση της Γιαννίση με το αντικείμενό της δεν γίνεται ποτέ οργανική· μένει στην επιφάνεια, σαν καλοκαιρινό τσαλαβούτημα στις ακρογιαλιές της Μαγνησίας.

Ε

[Γ. Δ.]

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ

Γιάννης Η. Ιωάννου

Τζον Τσάντγουικ

Θεωρία της συνωμοσίας και κουλτούρα της διχοτόμησης

Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β'

Δοκίμιο για τον πολιτικό πολιτισμό της Κύπρου Παπαζήσης, 2009, σ. 250, € 16

Μετάφραση: Δημήτρης Κατσέλης Ενάλιος, 2010, σ. 219, € 14,90

εν υπάρχει αμφιβολία πως, χωρίς να είμαστε α μόνα, α Ελληνες ρέ­ πουμε προς τις «θεωρίες συνωμο­ σίας». Ηναι όχι μονάχα ένας τρόπος ερ­ μηνείας του πολύπλοκου κόσμου που μας περιβάλλει αλλά, επιπλέον, μια βο­ λική θέση που επιτρέπει την απόσειση των ευθυνών -των δικών μας ευθυνών. Ορθά λοιπόν ο καθηγητής Γαλλικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Κύπρου Γιάννης Ιωάννου αναδεικνύει αυτήν την πλευρά ως μια σημαντική πτυχή της πολιτικής κουλτούρας που διαμορφώθηκε στα 50 χρόνια ύπαρξης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μελετά­ ει τα ανορθολογικά στοιχεία που έχουν οδηγήσει, στην πολυκύμαντη ιστορία του Κυπριακού, στην παραγνώριση της εκάστοτε πολιτικής πραγματικό­ τητας και στη λήψη αποφάσεων που κάθε άλλο παρά ρεαλιστικές υπήρξαν. Στο επίκεντρο της ανάλυσής του βρί­ σκεται το λεγόμενο «απορριπτικό μέ­ τωπο», δηλαδή η πλευρά που, από το 1974 μέχρι και το δημοψήφισμα του 2004 και έως σήμερα, απορρίπτει την «με κάθε κόστος λύση» του Κυπριακού. Όμως μήπως και η άλλη πλευρά δεν τρέφει αυτό που οι Αγγλοσάξωνες αποκαλούν wishful thought;

ια απλή μα όχι απλοϊκή αφή­ γηση για όλους εκείνους που ενδιαφέρονται για τις γλώσσες του αρχαίου κόσμου και τις μυ­ στηριώδεις γραφές στις οποίες εί­ ναι κωδικοποιημένες, ανεξιχνία­ στες επί αιώνες και αποτελούν εδώ και πολλούς αιώνες ένα από τα πλέον περίπλοκα προβλήματα της αρχαιολογίας. Ο συγγραφέας Τζον Τσάντγουικ στο βιβλίο του αυτό, σελίδα τη σελίδα, παρουσιάζει το ιστορικό της προσπάθειας του Μάικλ Βέντρις να αποκρυπτογραφήσει την περίφημη Γραμμική Β', αποδεικνύοντας με τρόπο συγκι­ νητικό ότι είναι μια γραφή πέρα για πέρα ελληνική, σε πείσμα όλων εκείνων που υποστήριζαν το αντί­ θετο. Ο Τζον Τσάντγουικ (19201998) ήταν καθηγητής κλασικής φιλολογίας και συνεργάτης του Μάικλ Βέντρις στην αποκρυπτο­ γράφηση της Γραμμικής Β". Διετέλεσε επίσης μέλος της ομάδας σύνταξης του Κλασικού Λεξικού της Οξφόρδης και δίδαξε κλασική φιλολογία στο Κέμπριτζ.

Δ

[Σ. Κ.]

Μ

[Δ. Β. T.]

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Αφροδίτη Παπαδογεωργοπούλου

ΠΑΙΔΙΚΟ Φώτω Σκόρδα

Ο κλέφτης του Παραδείσου

Παιδιά - «πτυσσόμενα τηλεσκόπια»

Το πολύχρωμο αγόρι

Κοντύλι, 2010 σ. 162, € 12

Ελληνικά Γραμματα, 2010 σ. 88, € 6,50

παιγνιοθεραπεία είναι μια μορφή ψυχο­ θεραπείας για παιδιά που δεν είναι ευρέ­ ως γνωστή στη χώρα μας, αν και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Χρησιμοποιώντας το φυσι­ κό μέσο έκφρασης του παιδιού, το παιχνίδι, ο παιγνιοθεραπευτής τού προσφέρει ευκαιρίες εξωτερίκευσης των εσωτερικών συναισθη­ ματικών διεργασιών του. Η Αφροδίτη Παπαδογεωργοπούλου εστιάζει συγκεκριμένα στα παιδιά που έχουν κληθεί να αναλάβουν ρόλο ενήλικα στο οικογενειακό τους περιβάλλον ή, όπως θα το περιέγραφε η Αλίκητου Λιούις Κάρολ, στα παιδιά «πτυσσόμενα τηλεσκόπια». Το σύνδρομο της «νεκρής μητέρας» αναφέρεται στο γονέα και κυρίως τη μητέρα που είναι συ­ ναισθηματικά απούσα, μια απουσία που ηχεί εκκωφαντική εξαιτίας της φυσικής της πα­ ρουσίας. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει με την απουσία αυτή, είναι αναγκαίο να του παρέχε­ ται η δυνατότητα να εκφράσει το θυμό και τον πόνο που συσσωρεύεται, μια δυνατότητα που προσφέρει η παιγνιοθεραπεία, όπως φαίνεται στις αποκαλυπτικές παιγνιοθεραπευτικές συ­ νεδρίες παιδιών των οποίων οι γονείς παρα­ κολουθούν το πρόγραμμα απεξάρτησης «18 Ανω». Το βιβλίο αυτό εξοικειώνει τον ανα­ γνώστη με το «μαγικό χαλί» της παιγνιοθεραπείας και επιδεικνύει τη χρησιμότητά της στο μεγάλωμα ψυχικά και συναισθηματικά ισορ­ ροπημένων παιδιών.

μικρή Κλεμάνς δραπετεύει από τη ρουτίνα της καθημερινότητάς της όταν αποφα­ σίζει να ερευνήσει τη διαφορε­ τικότητα ενός μυστηριώδους νεοαφιχθέντα μαθητή στο σχο­ λείο της. Ο Σιμόν δεν μοιάζει με τα άλλα παιδιά, διότι, παραδόξως, φέρει πολύχρωμες κηλίδες σε όλο το μήκος και το πλάτος του κορμιού του. Όπως είναι φυ­ σικό, στις ηλικίες των νεαρών εφήβων το διαφορετικό είτε το απορρίπτουν είτε το θεοποιούν και, στην περίπτωση αυτή, ο Σι­ μόν έγινε η ατραξιόν του σχο­ λείου. Η περιπετειώδης Κλε­ μάνς δεν θα ησυχάσει μέχρι να ανακαλύψει το λόγο που η επι­ δερμίδα του συμμαθητή της έχει αυτές τις αποχρώσεις και, όταν το ανακαλύψει, θα επιχει­ ρήσει να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, αλλά η ζωή της θα αλλάξει για πάντα... Ο τα­ λαντούχος Μαρτέν Παζ δίνει ένα σοβαρό λόγο στους μι­ κρούς αναγνώστες να διαβά­ σουν λογοτεχνία, αγγίζοντας ένα ευαίσθητο θέμα.

[Δ . Κ.]

[Μ. Κυρ.]

Η

ΠΑΙΔΙΚΟ

Μαρτέν Παζ

Η

Μετάφραση: Χρήστος Γουσίδης Ακρίτας, 2010, σ. 80, € 8,50

ταν οι γονείς μαθαίνουν ότι το παιδί τους έχει ει­ δικές ανάγκες, περνάνε από στάδια πένθους, όπως το θυμό, τη λύπη, τη διαπραγμάτευση. Αν υπάρξει η σωστή υποστήρι­ ξη των γονέων, τότε εκείνοι θα μπορέσουν να φτάσουν στην αποδοχή, η οποία θα τους βοη­ θήσει να αγκαλιάσουν το παιδί τους και να του προσφέρουν την καλύτερη δυνατή στήριξη, αλλά και την άνευ όρων αγάπη τους. Το παρόν βιβλίο είναι αφιερωμένο στους γονείς παι­ διών με ιδιαιτερότητες και αφηγείται την ιστορία ενός αγοριού με αυτισμό, ερευνώντας τη σχέ­ ση του παιδιού με την οικογέ­ νεια, τους συμμαθητές και τους δασκάλους. Με έντονα στοιχεία θρησκευτικότητας, η συγγρα­ φέας παρουσιάζει τον αυτισμό και σαν γονέικό βίωμα, γεγονός που πιθανόν να καθιστά δύ­ σκολη την ταύτιση του παιδικού αναγνωστικού κοινού στο οποίο απευθύνεται με τους χαρακτή­ ρες του βιβλίου.

Ο

[Δ . Κ.]

δ: βι βλιοπαρουσίαση ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ Paul Freedman

Μπαχαρικά και μεσαιωνική φαντασία

Guilleragues

Θουκυδίδης

Ερωτικές επιστολές πορτογαλίδας μοναχής

Μετάφραση: Τάσος Κουκουλιός Δ. Ν. Παπαδήμας, 2010 σ. 402, € 24

Μετάφραση: Ντίνα Σιδέρη Κονιδάρης, 2010, σ. 299, € 22,10

μεσαίωνας υπήρξε εποχή σκοτεινή πνευματικά, όμως το αίσθημα της πε­ ριπέτειας και της εξερεύνησης ώθησε αμέτρητους θαλασσοπόρους να ταξιδέ­ ψουν ώς τα πέρατα της γης για να ανακαλύψουν νέους τόπους, πολιτισμούς, αλλά κυρίως αγαθά. Από τα πλέον σημαντικά εμ­ πορεύματα που έφεραν στις αυλές της Ευ­ ρώπης οι ταξιδευτές αυτοί ήταν τα μπα­ χαρικά. Η δημοφιλής πεποίθηση ότι τα μπαχαρικά ήταν πολύτιμα επειδή εμπόδι­ ζαν το σίτεμα του κρέατος φαίνεται να εί­ ναι αναληθής, σύμφωνα με την πολυετή έρευνα του Paul Freedman. Οι λόγοι φαί­ νεται πως ήταν άλλοι: τα μπαχαρικά είχαν g ιαματικές ιδιότητες, χρησιμοποιούνταν ως 8 4 θυμίαμα σε θρησκευτικές τελετές, αποτεο ο λούσαν τη βάση για αρώματα, αλλά κυρίως ° | ήταν ένα ακόμη μέσο να ξεχωρίζει ο Μ πλούτος από την ένδεια. Για άλλη μια φορά λοιπόν στην παγκόσμια ιστορία φαίνεται πως οικονομικοί παράγοντες οδήγησαν σε κατακτήσεις, αποικιοποίηση και εκμετάλ­ λευση, σε ένα διάστημα που ξεπέρασε τους πέντε αιώνες. Σε αυτό το προσεκτικά με­ λετημένο εγχείρημα ο συγγραφέας εξετάζει γεωγραφικούς, ιστορικούς και κοινωνιο­ λογικούς παράγοντες που επηρέασαν το εμπόριο των μπαχαρικών και τελικά άλ­ λαξαν την ιστορία τριών ηπείρων..

Ο

[Δ . Κ.]

ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ John Η. Finley

ΜΡλασικό έργο ενός μεγάλου 1 % πνεύματος, του John Η. Fin­ ley, το παρόν βιβλίο αποτελεί μια από την πληρέστερες μελέτες πάνω στη ζωή και το έργο του Θουκυδίδη και πολύτιμο βοήθημα για όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Το βιβλίο αυτό συν­ δυάζει τη βαθιά γνώση του θέμα­ τος με την απλότητα. Δεν επιβα­ ρύνει τον αναγνώστη με τα πο­ λυάριθμα τεχνικά προβλήματα, τα οποία αφήνει για τον ειδικό με­ λετητή, αλλά, αντιθέτως, ρίχνει το βάρος του στο πολιτικό και πνευ­ ματικό κλίμα της εποχής του Θου­ κυδίδη, φροντίζοντας να δείξει μέσα από ποιες συνθήκες ξεπήδησε αυτός ο μεγάλος στοχαστής και το υπέροχο έργο του. Στη συνέχεια παρακολουθεί το κείμε­ νο, τονίζοντας τα κύρια σημεία του σχεδίου του και τις καθοδηγητικές γραμμές της σκέψης του ιστορι­ κού και προβάλλοντας τα μέρη εκείνα όπου κορυφώνεται η δι­ εισδυτική ματιά του. [Δ . Β. Τ.]

Μετάφραση: Βάνα Χατζάκη Άγρα, 2010, σ. 80, € 9 ,5 0

λογοτεχνικό έργο Κ λασικό που γράφτηκε το 1668, αλλά μόλις το 1926 αποδόθηκε στον Γκιγιεράγκ. Οι πέντε επιστολές μονόλογος χωρίς απάντηση- σή­ μερα θεωρούνται ως πέντε πρά­ ξεις μιας τραγωδίας. Στην πρώτη, η Μαριάνα, ερωτευμένη κι εν­ θουσιώδης, ελπίζει ακόμη ότι θα ξαναδεί τον νεαρό εραστή της. Στη δεύιερη συνειδητοποιεί το μο­ νόπλευρο του έρωτά της, δεν έχει λάβει γράμμα για έξι μήνες και φοβάται έναν οριστικό χωρισμό. Στην τρίτη είναι συντετριμμένη, αν και το πάθος δεν την έχει εγκαταλείψει. Στην τέταρτη ο χωρι­ σμός φαίνεται ότι έχει επέλθει ορι­ στικά και με την πέμπτη σηματο­ δοτεί και την απόφασή της να γί­ νει κυρία των συναισθημάτων της. Το τελευταίο γράμμα είναι απάντηση στην επιστολή που λαμβάνει μετά από πολύ καιρό από τον αξιωματικό. Από γράμμα σε γράμμα η μοναχή κερδίζει βαθμιαία την αυτοκυριαρχία της, ώσπου να αποκτήσει τελικά την ικανότητα να απαρνηθεί τον έρω­ τά της. [Γ. Ν. Μ.]

Ποδόσφαιρο και λογοτεχνία Μια περιδιάβαση στο χώρο του ποδοσφαίρου όπως τον αντιλαμβάνεται η λογοτεχνία ή οι

δ:αφ ιέρω μα

Ποδόσφαιρο και λογοτεχνία «Ό πιο των λαώ ν» ή λαϊκή τέχνη; Πάννης Η. Παππάς

σχέση του ποδοσφαίρου με τη λογοτεχνία έχει βαθιές ρίζες. Αν ανατρέξουμε στα Ομηρικά έπη θα βρούμε τις πρώτες πληροφορίες για παιχνίδι με μπάλα στη λεκάνη της Μεσογείου. Η Ναυσικά και οι φίλες της, αφού λούστηκαν στην όχθη του ποταμού, πέταξαν τις μαντίλες τους και άρχι­ σαν να παίζουν με τη σφαίρα: «Και σα χαρήκανε θροφή, κι αυτή κι οι πα­ ρακόρες, βγάλαν τις μπόλιες κι έπαι­ ξαν τη σφαίρα ανάμεσό τους» (Οδύσ­ σεια Ζ’, 99-100, μετάφραση Αργ. Εφταλιώτης). Αλλά και στο Θ' της Οδύσσειας ο Οδυσσέας και οι Φαίακες έπαιζαν την πορφυρή σφαίρα, που την είχε φτιά­ ξει ο Πόλυβος, με τα χέρια τους πετώντας την ψηλά ίσαμε τα σύννεφα, καθώς οι άλλοι ολόγυρα χτυπούσαν παλαμάκια (Οδύσσεια Θ’, 372-4). Στα μετέπειτα χρόνια ο Σαίξπηρ σα­ φώς αντιπαθούσε ένα είδος ποδο­ σφαίρου που είχε εισαχθεί στην Αγ­ γλία από τη Νορμανδία (το σουλ) και έβαζε στο στόμα ηρώων του λόγια απέχθειας γι’ αυτό. Γενικά, όμως, μετά την Αναγέννηση, η υπόληψη της «στρογγυλής θεάς» μάλλον βρίσκεται σε καλό επίπεδο στη λογοτεχνική συνείδηση. Κάνοντας μια περιήγηση στους σύγ­ χρονους συγγραφείς θα σταθούμε στις απόψεις ορισμένων. Ο βρετανός ποιητής Κίπλινγκ, το 1902, στο Λον­ δίνο, δεν έπαιρνε στα σοβαρά αυτούς που αγωνίζονταν οι ψυχές τους με «βορβορώδεις βλάκες για τα γκολ». Ο Τζορτζ Οργουελ, επίσης, ήταν φα­ νατικά πολέμιος του είδους. Δεν

Η

έχανε ευκαιρία να δείχνει την περι­ φρόνησή του, σαν τον Σαίξπηρ, στη «στρογγυλή θεά», γιατί τη θεωρούσε μια υπόθεση που υποβάθμιζε το κύ­ ρος της βρετανικής ηθικής. Στην Ιταλία ο Ουμπέρτο Εκο, σε κεί­ μενό του στο Espresso, το 1978, με τίτλο «Το Μουντιάλ και η χλιδή του» (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Το δέν­ τρο, τχ. 135-136, φθινόπωρο 2004), εκδηλώνει μια αμφιθυμία για το κοι­ νωνικό πλαίσιο που φιλοξενεί το σπορ ή ακόμα και γι’ αυτό το τελευ­ ταίο ως γενικότερο «σημείο». «Το ποδόσφαιρο είναι δημοφιλές γιατί η ηλιθιότητα είναι δημοφιλής» φέρεται να έχει πει ο μεγάλος αργεντινός ποιητής Χόρχε Λούις Μπόρχες. Το 1978 όμως έδωσε μια διάλεξη για την αθανασία την ίδια ημέρα και την ίδια ώρα που η Αργεντινή έπαιζε τον πρώτο της αγώνα στο Παγκόσμιο Κύ­ πελλο του 1978. Ο Αλμπέρ Καμύ υποστήριζε ότι «έχοντας δοκιμάσει αμέτρητες εμ­ πειρίες, μπορώ να πω με σιγουριά ότι όσα ξέρω σχετικά με την ανθρώπινη ηθική τα οφείλω στο ποδόσφαιρο». Το ποδόσφαιρο είναι μια μεταφορά της ζωής, αποφάνθηκε ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ. Η ζωή είναι μια μεταφορά του ποδοσφαίρου, διορθώνει ο φιλόσο­ φος Σέρτζιο Τζιβόνε. Σίγουρα το πο­ δόσφαιρο και η λογοτεχνία πάνε μαζί, σε μια συμβίωση τώρα πια παγιωμένη. Σε ένα δοκίμιό του δημοσιευμένο στην εφημερίδα Uberazione με τον τίτλο «Η πολιτική φιλοσοφία της μπάλας», ο Darwin Pastorin (ιταλοβραζιλιάνος δημοσιογράφος και συγ-

γραφέας) γράφει μεταξύ άλλων: «[...] Για τον Τόμας Στερνς Ελιοτ “το πο­ δόσφαιρο είναι ένα βασικό στοιχείο του σύγχρονου πολιτισμού”. Για μένα, που έρχομαι από τπ Νότια Αμε­ ρική, από τπ Βραζιλία, π μπάλα αντι­ προσωπεύει μια ουτοπία, μια λύ­ τρωση, μια αντίσταση στην εξουσία. Αρκεί να διαβάσει κανείς τον Εντουάρντο Γκαλεάνο: ‘Όσο κι αν οι τεχνοκράτες προσπαθήσουν να το προγραμματίσουν μέχρι την παραμι­ κρή λεπτομέρεια, όσο κι αν οι ισχυ­ ροί προσπαθήσουν να το ελέγξουν, το ποδόσφαιρο θα συνεχίσει να είναι η τέχνη του απρόβλεπτου”. Και προ­ σθέτει ο Darwin Pastorin: «Από παιδί, υπερήφανος γιος βερονέςων μεταναστών, στη συνοικία Καμπούτσι του Σαο ΓΙάολο της Βραζιλίας, έπαιζα ποδόσφαιρο με τους συνομη­ λίκους μου, εβραίους, γιαπωνέζους και πολωνούς μιγάδες. Και εκείνη η μπάλα από κουρέλια και ελπίδα αντι­ προσώπευε τη δική μας κοινή γλώσσα. Τον δικό μας τρόπο να εί­ μαστε μαζί, για να ονειρευόμαστε. Το ποδόσφαιρο μπορεί να μεταφέρει τον άνθρωπο στο κέντρο του ποδο­ σφαίρου, αποφεύγοντας σχεδια­ γράμματα, στρατηγικές, μάρκετινγκ. Το ποδόσφαιρο των ακροβατών, των εξτρέμ ποιητών του πράσινου χορ­ ταριού. Το ποδόσφαιρο της ντρίμπλας, της μπάλας. Ο Αντριάνο Σόφρι [σ.σ.: συγγραφέας και δημοσιογράφος, ηγέτης της ακροαριστερής οργάνωσης Lotta Continua μέχρι τη διάλυσή της, το 1976] είπε ότι: “Εάν είχα το κατάλ­ ληλο υλικό, θα δοκίμαζα να γράψω

Νίκος Εγγονόπουλος

μια ιστορία του κόσμου με τη μορφή της μπάλας”. Νομίζω ότι αυτή η ιδέα της μπάλας είναι η πιο πολλά υπο­ σχόμενη μεταμοντέρνα ιδέα, για όλες τις στρατηγικές, συμπεριλαμβανομένης και της πολιτικής στρατηγικής». Το ποδόσφαιρο, λοιπόν, ως λογοτε­ χνικό και πολιτικό κίνημα, ως στιγμή άρνησης της κανονικότητας, της συμβατικότητας. Στο βιβλίο του Ποδόσφαιρο. Μια θρησκεία σε αναζήτηση θεού (εκδό­ σεις Μεταίχμιο) ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν λέει για τη σχέση ανά­ μεσα στο ποδόσφαιρο και τη λογο­ τεχνία: «Οι λατινοαμερικάνοι συγ­ γραφείς ήταν κυρίως αυτοί που προ­ σπάθησαν να μετατρέψουν το ποδό­ σφαιρο σε μια σύγχρονη επική μορφή. Και με τον ίδιο τρόπο που χώ­ ρες όπως η Βραζιλία και η Αργεντινή εξάγουν ποδοσφαιριστές σε όλον τον κόσμο, εξάγεται και το ποδο­ σφαιρικό έπος συγγραφέων όπως ο Εντουάρντο Γκαλεάνο και ο Οσβάλ-

δ:αφ ιέρω μα

ντο Σοριάνο. Αυτοί οι συγγραφείς ήξεραν να παρουσιάζουν το ποδό­ σφαιρο γι’ αυτό που στ’ αλήθεια είναι, δηλαδή μια μορφή λαϊκής τέχνης. Σ’ αυτούς τους συγγραφείς υπάρχει μια φυσικότητα, μια απλότητα που λείπει εντελώς από τους ευρωπαίους συγ­ γραφείς, οι οποίοι στην πλειονότητά τους γύρισαν την πλάτη στο ποδό­ σφαιρο ή το δαιμονοποίησαν με συ­ νοπτικές διαδικασίες σαν ένα σύγ­ χρονο όπιο των λαών». Υποστηρίζει ακόμη ο Μονταλμπάν: «Το ποδόσφαιρο μεταμορφώνεται σε μια λαϊκή θρησκεία, με ένα δικό της τελετουργικό, τα δικά της σύμβολα, τις δικές της εκκλησίες, τις δικές της αιρέσεις. Μέχρι τώρα το Παγκόσμιο κύπελλο στη Γαλλία το 1998 ήταν το πιο σημαντικό γεγονός σ’ αυτή τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης του ποδοσφαίρου, ένα άθλημα που μετασχηματίζεται σε πρόταση συλ­ λογικής αλλοτρίωσης σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία βασίζεται πάνω στην αντίθεση Βορρά - Νότου, ανά­ μεσα σε χώρες που εξάγουν ποδο­ σφαιριστές και σε άλλες που τους ει­ σάγουν. Αν και αυτό, ευτυχώς, έχει ένα πολύ θετικό αντιστάθμισμα στον πολυφυλετικό χαρακτήρα του σύγ­ χρονου ποδοσφαίρου. Το Παγκόσμιο κύπελλο στη Γαλλία σήμανε τη λήξη της εποχής που το ποδόσφαιρο ήταν θέαμα και την αρχή της εποχής που το ποδόσφαιρο αποτελεί θρησκεία για ένα μεγάλο μέρος του πολυεθνι­ κού καπιταλισμού» (από συνέντευξη του Μονταλμπάν στην ιταλική εφη­ μερίδα Awenire, στις 2 Αυγούστου 1998).

Μια άλλη, καλλιτεχνικά πολύπλευρη, προσωπικότητα, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχε αποθεώσει τον «παραβατικό» χαρακτήρα του ποδοσφαίρου, γρά­ φοντας ότι το άθλημα αυτό ήταν «ένας τρόπος να ξεφεύγει από τη νόρμα, να υπερβαίνει τους κανόνες και να αφήνεται στην απόλαυση». Παίκτης της Καζάρσα, της ομώνυμης ομάδας του χωριού της μητέρας του, αλλά και συμπαίκτης χαμινιών στα περίχωρα του Τορίνου και της Μπολώνιας, όπου έζησε πολλά χρόνια, σε κείμενά του περιγράφει με ζωντανά χρώματα αυτό το λαϊκό παιχνίδι. Η δαιμονοποίηση του ποδοσφαίρου ή η αντιμετώπισή του ως «όπιου των λαών» υπάρχει και στην αντίληψη πολλών ελλήνων διανοουμένων, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι το ποδό­ σφαιρο δεν έχει καμία σχέση με τη λογοτεχνία. Η προοδευτική διανόηση εξακολουθεί να παθαίνει σύγχυση απέναντι στο φαινόμενο του ποδο­ σφαίρου, όπως καταδείχθηκε μέσα από ορισμένα άρθρα και σχόλια τις ημέρες του Euro 2004. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα το αντιμετωπί­ ζουν περιφρονητικά, προβάλλοντας το χαμηλό πνευματικό επίπεδο των παικτών ή τη γλωσσική τους ανε­ πάρκεια. Ο Τάσος Γουδέλης στο κείμενό του με τίτλο «Λογοτεχνία και ποδόσφαιρο: ένα διαχρονικό φλερτ» («Βιβλιο­ θήκη», Ελευθεροτυπία, 09/06/2006) υποστηρίζει ότι «το ποδόσφαιρο, όπως και άλλα “μαζικά” ήθη, άργησε να βρει μια θέση στην ελληνική λο­ γοτεχνική θεματολογία. Οι συγγρα­

φείς, πριν από τπν ποιητική “γενιά του 7 0 ” και τους σύγχρονους πεζογράφους, ελάχιστα αναφέρονται στο συγκεκριμένο σπορ, αν και αυτό έχει τις πιο βαθιές συνάψεις με το νεοελ­ ληνικό ήθος. Όμως, επειδή τα πολι­ τισμικά μας αντανακλαστικά καθυ­ στερούν γενικά να συλλάβουν, και να αποτυπώσουν δπμιουργικά, βαθύ­ τερα φαινόμενα ζωής, το ποδό­ σφαιρο, ως ανάλογο έκφρασπ και εκ­ δήλωσα, έμεινε, παλαιότερα, περίπου στο περιθώριο». Ο διανοούμενος με τπν πιο στενή σχέσπ με το ποδόσφαιρο ήταν ο Μανώλης Αναγνωστάκπς, ο οποίος, σε μια συνέντευξή του το 1993, στον εκ­ πομπή του Πέτρου Κουναλάκπ στο Seven X, θα εξομολογηθεί τις τρεις αδυναμίες του, που συν τω χρόνω δεν αλλοιώθηκαν: «Αγάπη για το πο­ δόσφαιρο, αγάπη για τα παλιά περιο­ δικά, αγάπη για το τσιγάρο». Στη Θεσσαλονίκη, νέος σπουδαστής, ήταν βέβαια ΠΑΟΚτσής. Ερχόταν, όμως, στην Αθήνα για να επισκεφτεί τη μέλλουσα σύζυγό του. Περιμένοντάς την, παρακολουθούσε συχνά τα ματς του Απόλλωνα στη Ριζούπολη, αρχές της δεκαετίας του 1950. Ο μόνος έλληνας διανοούμενος που είχε ενεργητική συμμετοχή στο άθλημα ήταν ο ποιητής και καθηγη­ τής Νάσος Βαγενάς, ο οποίος έπαιξε στον Εθνικό Πειραιώς και, σε ηλικία 17 ετών, κλήθηκε, ως «χρυσή ελπίδα του ελληνικού ποδοσφαίρου», στην Εθνική Νέων. Ο Βαγενάς έγραψε επί­ σης ποιήματα για το ποδόσφαιρο, με πιο γνωστό αυτό με τον τίτλο «Οι πρόλογοι τέλος», από το οποίο πα­

ραθέτω ένα απόσπασμα: ο χρόνος παίξει άνετα στο δέρμα μου / όπως η Αρσεναλ σε βρεγμένο γήπεδο / σκοράροντας ασταμάτητα. Και το στήθος μου / γεμίζει χώμα συνεχώς. Ποιήματα με θέμα το ποδόσφαιρο έχουν γράψει επίσης, μεταξύ άλλων, οι: Νίκος Εγγονόπουλος, Νίκος Καρούςος, Αρης Δικταίος, από τους παλιότερους, και οι Γιώργος Μαρκόπουλος, Βασίλης Στεριάδης, Γιώργος Βέης, Χριστόφορος Λιοντάκης, Λευτέρης Πούλιος, Γιάννης Πατίλης, Ηλίας Γκρής κ.ά. από τους νεότε­ ρους. Στην πεζογραφία το πρώτο μυθι­ στόρημα με θέμα το ποδόσφαιρο το έγραψε ο Κώστας Χατζηαργύρης το 1957 (Ο δρόμος προς την δόξα) και ακολούθησαν οι: Μένης Κουμανταρέας (Η φανέλα με το 9) το 1986, Διονύσης Χαριτόπουλος (Τη νύχτα που έφυγε ο Μπούκοβι) το 1989, ο Δημήτρης Μίγγας (Στα ψέματα παίζαμε) το 2005. Πέρα από τα μυθιστορήματα αυτά, στο ποδόσφαιρο αναφέρονται πολλά διηγήματα συγγραφέων όπως ο Τόλης Καζαντζής, ο Βασίλης Γκουρογιάννης, ο Νίκος Χουλιαράς, ο Κώστας Ακριβός, ο Κώστας Λογαράς, ο Γεράσιμος Δενδρινός, ο Δημήτρης Πετσετίδης, ο Γιώργος Ρω­ μανός κ.ά. Το βιβλίο που κυκλοφόρησε πριν λί­ γες μέρες σε επιμέλεια δική μου με τον τίτλο Αρχίζει το ματς. Το ποδό­ σφαιρο στην λογοτεχνία (Μεταίχμιο), περιλαμβάνει, για πρώτη φορά σε έναν τόμο, τα καλύτερα ελληνικά και ξένα ποιήματα, διηγήματα και απο­ σπάσματα από μυθιστορήματα που

δ:αφ ιέρω μα

έχουν ως θέμα τους το ποδόσφαιρο ή που αναφέρονται εν μέρει σ’ αυτό. Το ποδόσφαιρο, όσο κι αν κατηγορείται για τη βία και την εμπορευμα­ τοποίησα του, αναπληρώνει τη χα­ μένη κοινωνικότητα και συλλογικότητα, την αλλοτρίωση και τη μοναξιά του σύγχρονου κόσμου. Είναι, όπως λέει και ο ισπανός συγγραφέας Χαβιέρ Μαρίας, «η εβδομαδιαία ανα­ βίωση της παιδικότητας».

Αγκαλιάζοντας όμως οι λαοί το πο­ δόσφαιρο, στο βάθος αγκαλιάζουν την ανατρεπτική, δημιουργική του πλευρά, και όχι την ίδια τη βία. Πίσω από τις «συγκρούσεις» του ποδο­ σφαίρου υπάρχει η ομορφιά της συλ­ λογικής προσπάθειας, η αληθινή επι­ κοινωνία των λαών. Κι όπως έλεγε ο Τσε Γκεβάρα, «το ποδόσφαιρο δεν είναι ένα ακόμη άθλημα, αλλά ένα όπλο της επανάστασης». ■

Α π ό τ η μ ε ρ ιά

του οπαδού Άγις Αθανασιάδης

πάρχει ένα καταπληκτικό κεφά­ λαιο στο βιβλίο του ουρουγουανού συγγραφέα Εντουάρντο Γκαλεάνο με τίτλο Τα χίλια πρόσωπα του ποδοσφαίρου (£7 futbol a sol y sombra), όπου ο γνωστός αργεντίνος συγγραφέας Οσβάλντο Σοριάνο αφηγείται μια επίσκεψή του στο σούπερμάρκετ Carrefour, το οποίο χτίστηκε εκεί που ήταν το παλιό γήπεδο της Σαν Λορέντσο. Ο Σοριάνο περπατάει ανάμεσα στα ράφια με τα προϊόντα μαζί με έναν παιδικό του ήρωα, παλιό ποδοσφαιριστή της ομάδας, όταν εκείνος θυμάται ότι σ’ εκείνο ακριβώς το σημείο του μαγαζιού έβαλε το πιο γρήγορο γκολ που μπήκε ποτέ... Δια­ βάζοντας το συγκεκριμένο κεφάλαιο σ’ αυτό το απολαυστικό βιβλίο που εί­ ναι γεμάτο από αναμνήσεις, περιστα­ τικά κυρίως του λατινοαμερικάνικου

Υ

ποδοσφαίρου, δεν μπορείς να μη με­ λαγχολήσεις και να μην αναρωτηθείς εάν το ποδόσφαιρο γι’ αυτούς που το αγαπάνε δεν είναι παρόμοιο με τη μαντλέν του Προυστ. Μια ανάμνηση των παιδικών τους χρόνων, στιγμές απόλαυσης, στιγμές ξεγνοιασιάς, στιγμές όπου ο άνθρωπος ξαναγίνε­ ται παιδί. Κι αν μια μαντλέν ήταν αρ­ κετή στον Προυστ για να τον βυθίσει στην παιδική του ηλικία, η θύμιση ενός αριστερού βολέ (πάντα αριστε­ ρού, διότι οι αριστεροπόδαροι ποδο­ σφαιριστές είναι οι μεγαλύτεροι αρ­ τίστες) είναι ικανή να προκαλέσει τέ­ τοια ποιητικά συναισθήματα, που όποιος δεν παρακολουθεί ή δεν του αρέσει το συγκεκριμένο άθλημα αδυ­ νατεί να κατανοήσει. Έχω διαβάσει υπέροχα βιβλία γραμ­ μένα για το ποδόσφαιρο. Κείμενα

θεωρητικά, όπως το προαναφερθέν βιβλίο του Γκαλεάνο, το διεισδυτικό και τόσο επαρκές Futebol του δη­ μοσιογράφου και ερευνητή του πο­ δοσφαίρου Αλεξ Μηέλος, που περι­ γράφει την περιπέτεια του βραζίλιάνικου ποδοσφαίρου ανατέμνοντας τον τρόπο ζωής αυτής της χώρας, το εξαιρετικό Πόλεμος του ποδο­ σφαίρου του Ρ. Καπισίνσκι. Έχω διαβάσει και μερικά ενδιαφέροντα ποιήματα που έχουν γραφτεί για το ποδόσφαιρο (και πολύ περισσότερα παντελώς ανούσια). Αλλά ελάχιστα μυθιστορήματα γύρω ή για το άθλημα αυτό με έχουν συγκινήσει, είναι μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού αυτά που βρίσκω πραγ­ ματικά ενδιαφέροντα. Δυστυχώς, δεν μου λένε τίποτα οι ιστορίες για λαϊκά παλικάρια που γίνονται διά­ σημα λόγω της ποδοσφαιρικής τους ικανότητας, με το «θεϊκό κορμί» που γδύνεται ιδρωμένο, ούτε η επί­ δειξη ψευτομαγκιάς, ενώ η αναπό­ φευκτη (μυθοπλαστικά) πτώση στα χρέη ή τα ναρκωτικά ή στον τζόγο μου προκαλεί απέραντη πλήξη. Μόνο από βρετανούς συγγραφείς έχω νιώσει πραγματική απόλαυση και την ρεαλιστική απεικόνιση του κόσμου του ποδοσφαίρου. Ίσως εί­ ναι θέμα παράδοσης, λαϊκής κουλ­ τούρας, άθλημα ριζωμένο στο συλ­ λογικό υποσυνείδητο -α ς μη λη­ σμονούμε ότι το ποδόσφαιρο για τον Βρετανό αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητάς του και τα γήπεδα όλων των κατηγοριών γεμίζουν κόσμο ανεξάρτητα της βαθμολογικής θέσης των ομάδων ή

του επιπέδου ποδοσφαίρου που παί­ ζουν. Ως φανατικός οπαδός κι εγώ και μεγαλωμένος σε ποδοσφαιρικές εξέ­ δρες από 3 χρόνων (που είναι και η πρώτη μου ποδοσφαιρική ανά­ μνηση), με συγκινούν περισσότερο τα μυθιστορήματα που είναι γραμ­ μένα από τη μεριά του οπαδού. Διότι όσο υπέροχη και συναρπαστική κι αν βρίσκω την εξαιρετική αναπαρά­ σταση των 40 ημερών του μεγαλο­ φυή μανιακού Μπράιαν Κλαφ, όπως την περιέγραψε τόσο λογοτεχνικά ο David Peace στο χρονικό με μυθι­ στορηματική υφή που έχει ως (ευ­ διάκριτο) τίτλο Καταραμένη ομάδα, κάπου νιώθω ότι δεν μ’ αγγίζει τόσο πολύ όσο τα δύο μυθιστορήματα που διάβασα εδώ και μερικά χρόνια και με τα οποία θα ασχοληθώ εκτενέ­ στερα. Το Εργοστάσιο ποδοσφαίρου (The football factory), του άγγλου συγ­ γραφέα John King (Οξύ, μετάφραση: Δ. Αγγελίδη, σ. 326), εκδόθηκε το 1996 και «έσκασε σαν βόμβα» στο λογοτεχνικό στερέωμα, γνωρίζοντας κριτική αλλά και εμπορική αποδοχή. Είναι ένα μυθιστόρημα όχι τόσο για αλλά κυρίως γύρω από το ποδό­ σφαιρο, όχι τόσο για τη λατρεία του οπαδού για την ομάδα του αλλά κυ­ ρίως για το φαινόμενο του χουλιγκα­ νισμού, εκεί όπου το ποδόσφαιρο αποτελεί απλώς το πρόσχημα και όχι την αιτία. Με επιρροές από Burgess (Κουρδιστό πορτοκάλι) αλλά και I. Welsh (Train­ spotting), το Εργοστάσιο ποδοσφαί­ ρου είναι ο μονόλογος ενός φανατι­

δ:αφ ιέρω μα

κού οπαδού της Τσέλσι, του Τομ Τζόνσον. Ενός καλοντυμένου σκλη­ ρά εργαζόμενου αστού, ο οποίος εμφανισιακά απέχει πολύ από τα πρό­ τυπα που οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους για τον συνηθισμένο χουλιγκάνο. Ο Τομ ζει για το Σάβ­ βατο, όχι για να δει το παιχνίδι όσο για να έρθει η ώρα που αυτός και η παρέα του θα πλακωθούν στο ξύλο με τους αντίπαλους οπαδούς, σε προκαθορισμένες περιοχές κοντά στο γήπεδο που θα γίνει ο αγώνας. Ξύλο και των γονέων, βία χωρίς σκοπό, απεριόριστη έκκριση αδρε­ ναλίνης, σε βαθμό που σοκάρει. Το μυθιστόρημα είναι ένας μονόλο­ γος του Τομ γεμάτος σεξιστικές ανα­ φορές, απέραντο ρατσισμό, μίσος για την εξουσία -η Βρετανία περιγράφεται ως το απόλυτο αστυνομικό κράτος, οι κάμερες υπάρχουν παντού και ελέγχουν τα πάντα. Η δράση εκτυλίσσεται σε «αυτόνομες ζώνες», όπου οι ομάδες των «οπαδών» προ­ σπαθούν να βρίσκονται πάντα ένα βήμα μπροστά από την αστυνομία. Οι σκηνές βίας είναι «χορογραφημένες», η γραφή του Κινγκ, κυνική και ρεαλιστική (σε σημείο εξάντλησης), εισχωρεί μέσα στο μυαλό του ανα­ γνώστη και ουσιαστικά το ανατινάζει. Το ποδόσφαιρο ως άθλημα δεν απα­ σχολεί ιδιαίτερα τους ήρωες του μυ­ θιστορήματος, μεγάλωσαν μ’ αυτό στις λαϊκές συνοικίες του Λονδίνου, δεν αναρωτιούνται, δεν τους ενδια­ φέρει η ποιότητα της ομάδας που υποστηρίζουν, απλώς θέλουν να ανή­ κουν κάπου. Στη βία της εξουσίας αν­ τιτάσσουν τη δίκιά τους βία, ξορκί­

ζοντας τον φόβο και την καταπίεση, την εργασιακή εκμετάλλευση και την αποξένωση των πόλεων. Το Λονδίνο είναι εφιαλτικό και απεικονίζει τον μεταμοντέρνο κόσμο. Πλούσιοι και φτωχοί, άσπροι και μαύροι, εδουαρδιανά κτίρια υψηλής αισθητικής δί­ πλα σε απρόσωπες μοντέρνες πολυ­ κατοικίες -κόσμος φοβισμένος, πρό­ βατα που τους καθοδηγεί η τηλεό­ ραση, ο τύπος, η εξουσία σε διάφο­ ρες μορφές. Η γλώσσα του Κινγκ, δυ­ ναμική και κυνική, δεν αφήνει τίποτα όρθιο, κάνοντας με τα κρεμμυδάκια δεκάδες κοινωνιολογικές αναλύσεις για το φαινόμενο της ποδοσφαιρικής βίας. Εντελώς διαφορετική είναι η προ­ σέγγιση στο άθλημα από τον ήρωα του αυτοβιογραφικού μυθιστορήμα­ τος Ο πυρετός της μπάλας (Fever Pitch), του 1992, από τον άνισο βρετανό συγγραφέα Nick Hornby (Ελλη­ νικά Γράμματα, μετάφραση: Β. Αδραχτά, σ. 389). Στο βιβλίο αυτό, που από πολλούς θεωρείται το καλύτερο λογοτεχνικό έργο που έχει γραφτεί για το ποδόσφαιρο, ο Χόρνμπυ περι­ γράφει τη ζωή του φανατικού, του παθιασμένου οπαδού μιας ομάδας (εν προκειμένω της Αρσεναλ -αλλά θα μπορούσε να αναφέρεται σε οποι­ αδήποτε ομάδα) και πώς αυτή η λα­ τρεία αντανακλάται στην καθημερινότητά του. Ο Πυρετός της μπάλας είναι το ευαγ­ γέλιο του οπαδού, του ανθρώπου που σε άσχετες στιγμές της ημέρας σκέ­ φτεται το προηγούμενο ή το επόμενο ματς της ομάδας του. Του τύπου που θα σπαταλήσει ένα υπέροχο από-

γεύμα ή ένα βράδυ για να δει έναν αγώνα χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον απλά για να βρεθεί στην αγαπημένη του θέση στο γήπεδο, για να δει την ομάδα -σ ε όποια βαθμολογική θέση κι αν βρίσκεται αυτή, σε οποιαδή­ ποτε κατηγορία κι αν αγωνίζεται, ό,τι είδους ποδόσφαιρο κι αν παίζει. Είναι το ευαγγέλιο του οπαδού-πελάτη, που οι διοικούντες την ομάδα ξέρουν ότι μπορούν να βασιστούν επάνω του, διότι εκείνος θα αγοράσει την καινούργια φανέλα, θα αγοράσει το εισιτήριο διάρκειας της επόμενης σεζόν, θα συνδράμει στο περιοδικό της ομάδας, ασχέτως εάν έχει κάνει με­ ταγραφές, έχει βγει στην Ευρώπη, έχει καλούς ή κακούς παίκτες. Είναι το ευαγγέλιο του οπαδού που ζει για το ματς του σαββατοκύριακου, που ζει με τις αναμνήσεις των αγώνων και των στιγμών που σημάδεψαν την παι­ δική και εφηβική του ηλικία, του αν­ θρώπου που, όπως λέει και ο συγ­ γραφέας, «για ανησυχητικά μεγάλα διαστήματα μιας κανονικής ημέρας, είναι ένας άνθρωπος με μειωμένη νοημοσύνη». Σε ένα καταπληκτικό κεφάλαιο, κά­ που στη μέση του αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος, ο Χόρνμηυ εξηγεί πώς καταπολέμησε την κατάθλιψη με το ποδόσφαιρο. Η κατάθλιψη που τον συνόδευε τα χρόνια της δεκαε­ τίας του ’80 και τον είχε φέρει στο κατώτερο επίπεδο αυτοσεβασμού, σε σημείο να μην μπορεί να βρει μια δουλειά της προκοπής, να μην μπο­ ρεί να γράψει ούτε μια γραμμή, θε­ ραπεύεται εν μία νυκτί (κυριολεκτικά) με αφορμή μια νίκη της Άρσεναλ επί

της Τότεναμ στον ημιτελικό του littlewoods Cup το 1987, με ένα γκολ στο τελευταίο λεπτό. Είναι η πιο χα­ ρακτηριστική (και αληθινή) εικόνα του πώς το ποδόσφαιρο μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή. Η τεράστια εμπορική επιτυχία του βι­ βλίου δημιούργησε έναν καινούργιο όρο στο μάρκετινγκ του ποδοσφαί­ ρου. Οι οπαδοί με τα χαρακτηριστικά αυτών όπως είναι ο συγγραφέας αποκαλούνται από τους θεωρητικούς του χώρου «Hombyists» και αποτε­ λούν την καλύτερη πελατειακή βάση των μεγάλων ποδοσφαιρικών εται­ ρειών, όπως αναφέρουν στην εξαι­ ρετική τους μελέτη για τα οικονομικά του ποδοσφαίρου (και όχι μόνο) οι S. Kuper και S. Szymanski, στο βιβλίο που κυκλοφόρησε πέρσι στην Βρε­ τανία με (τον ηροβοκατόρικο) τίτλο Why England lose and other curious football phenomena. ■

O Nik Χόρνμηυ έχει γράψει το ευαγγέλιο του οπαδού Ο πυρετός της μπάλας

δ:αφ ιέρω μα

Οπαδός - φίλαθλος - λογοτεχνία - πραγματικότητα βίοι π α ρ ά λ λ η λ ο ι/βίο ι απόμακροι Στέλιος Μπασμπαγιάννης

δ

94

ο ποδόσφαιρο στη δυτική κοι­ και περιγράφει ο διαβόητος Κάρλνωνία αποτέλεσε μια μορφή τον Λιτς της Γουέστχαμ στο ομώ­ διασκέδασης αρχικά, που γρήγορα νυμο βιβλίο του). Συναναστρέφεται εξελίχθηκε σε πεδίο έντονων αντι­ ψυχοπαθητικές προσωπικότητες παραθέσεων. Τα φαινόμενα των και άμυαλους νέους, ασπάζεται τον οπαδών/hooligans διαφοροποιούν­ χουλιγκανισμό ως τρόπο ζωής και ται από τον οπαδισμό των Νοτιοα- επιδίδεται στο άγριο σπορ των συγ­ μερικάνων, που τοποθετούν τους κρούσεων σώμα με σώμα, μόνο και μάγους της μπάλας κάπου μεταξύ μόνο για να αισθανθεί την αδρενα­ επαναστατικότητας και κοινωνικής λίνη να κυλάει σε όλο το σώμα του. διαφθοράς. Στην Ευρώπη τα πράγ­ Η απόρριψη των θεσμών εμπεριέχει ματα είναι διαφορετικά, οι σύλλογοι την αποδοχή της ανάγκης για επι­ ξεφεύγουν από τα απλά ταξικά κρι­ βίωση σε μια ταξική κοινωνία, που τήρια και το ποδόσφαιρο φτάνει φοβάται τις σκοτεινές γωνίες των ακόμη και στο σημείο να συνδέεται κεντρικών δρόμων αργά το βράδυ με εμφύλιους πολέμους (χαρακτηρι­ και τους ανθρώπους που, ελλείψει στικό το παράδειγμα του Αρκάν και παιδείας ή ενδιαφερόντων, προτι­ των οπαδών του Ερυθρού Αστέρα, μούν αντί του αθλητικού πνεύματος που αργότερα εξελίχθηκαν σε μια να υπερασπίζονται τα δικά τους από τις πιο δραστήριες παραστρα- «ιδεώδη» σε απομακρυσμένες αλά­ τιωτικές ομάδες του γιουγκοσλαβι­ νες. Ο παλιός στρατιώτης του Α' Παγκοσμίου, ο αποικιοκράτης Βρε­ κού εμφύλιου). Ο Τςον Κινγκ στο βιβλίο του Εργο­ τανός που πολέμησε στο Σουδάν στάσιο ποδοσφαίρου παρουσιάζει και την Ινδία, γυμνός από παρελθόν τον ήρωά του Τομ, έναν αποθηκά- και με θαμπό μέλλον, ξεφαντώνει ριο, μικροαστό, οπαδό της Τσέλσι, πίνοντας μπίρες και επιδιδόμενος σε δίχως αποσαφηνισμένες ταξικές ή γρήγορες συνευρέσεις προκειμένου κοινωνικές καταβολές. Ο Τομ επι­ να ξαναβρεί τον χαμένο ανδρισμό βεβαιώνει την άποψη ότι ο αληθινός του στην αναμέτρηση με τον αντί­ αγώνας διεξάγεται στην πραγματι­ παλο. Το χρώμα και η φυλή δεν κότητα εκτός των γηπέδων: δεν έχουν σημασία, σημασία έχει μόνο ενεργεί με απώτερο στόχο την εξόν­ το οπαδικό κασκόλ. τωση του αντιπάλου, αλλά κατευθύ- Ο Νικ Χόρνμπι στον Πυρετό της νεται με ορμή προς τη σύγκρουση μπάλας σκιαγραφεί έναν διαφορε­ σώμα με σώμα, με σκοπό να κάνει τικό ήρωα: μεσοαστός, παιδί χωρι­ επίδειξη αντρισμού και να επιβεβαι­ σμένων γονιών, μικροκαμωμένος ωθεί στα μάτια φίλων και εχθρών. αλλά και αυθάδης, ο συγγραφέας Δεν φαίνεται να τον απασχολεί τί­ αφηγείται τη ζωή του μέσα από τη ποτα και κανένας άλλος πλην του σύνδεση του βρετανικού τρόπου εχθρού από τον αντίπαλο στρατό ζωής με το ποδόσφαιρο. Περισσό­ (footsoldiers, όπως τους ονομάζει τερο φίλαθλος της Άρσεναλ παρά

Τ

«οπαδός» της με την αρνητική έν­ νοια, ζει κι αναπνέει για την ομάδα του, που έχει υποσκελίσει κάθε τι άλλο στην κλίμακα αξιών της κοι­ νωνικής του ζωής. Σε αντίθεση με τους ήρωες του Κινγκ, αλλά και τους φιλάθλους του Μηιλ Μηιούφορντ στο Among the Thugs, το οποίο βασίστηκε σε συστηματική έρευνα γύρω από τους χούλιγκαν των Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ και Γουέστχαμ, αλλά και της Εθνικής Αγγλίας τα χρόνια του Χέιζελ, ο πο­ δοσφαιρικός τρόπος ζωής στα όρια του φανατισμού αποτελεί για εκεί­ νον ένα όχημα για να εκφράσει την αγάπη του για την ομάδα. Το βιβλίο του Χόρνμηι, μαζί με εκείνα των Κινγκ και Μπιούφορντ, συνιστούν ένα άτυπο τρίπτυχο για τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται ο οπαδός, ανάλογα με το κοι­ νωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσε­ ται. Τα ωμά, ανελέητα βιβλία των Μπιούφορντ και Κινγκ είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα του στρατολογημένου οπαδού, που ερε­ θίζεται από τη σκέψη της οργανω­ μένης βίας στον απόηχο της ποδο­ σφαιρικής συνάντησης, που είναι ταυτόχρονα η αφετηρία για να εξωτερικεύσει την οργή που αισθάνεται από τη στιγμή που δεν υπάρχει ένας πόλεμος ή κάποιο άλλο πεδίο οριοθετημένης κοινωνικής σύγκρουσης για να μπορέσει να εκτονωθεί. Με μια τελική εκτίμηση, τα αγγλοσαξωνικά βιβλία, αν και ρέπουν προς την κοινωνιολογική ανάλυση, πα­ ρουσιάζουν ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο του ρομαντικού ή ελαφρά

φανατισμένου φιλάθλου και του μό­ νιμα εξαγριωμένου οπαδού. Ζωές που ξεκινάνε το μεσημέρι πριν τον αγώνα και λήγουν αργά το βράδυ, με ή χωρίς συγκρούσεις, βυθισμένοι στο αλκοόλ, την πίστη στην ομάδα και την αναμονή της επόμενης ανα­ μέτρησης. Τα ιδεώδη και οι αρχές χάνονται μπροστά στον κοινό σκοπό, τον ηθικό και σωματικό εξευτελισμό αλλά και την εξολόθρευση του αντι­ πάλου. Ο συγγραφέας που περιέγραψε τον μικρόκοσμο του έλληνα οπαδού, τις συνήθειές του στο γήπεδο, την καθημερινότητά του και γενικότερα την κουλτούρα του ηοδοσφαιρόφιλου, με τη ζωή στο προποτζίδικο και τις συζητήσεις με τους φίλους του γύρω από την ομάδα, είναι ο Μένης Κουμανταρέας, με το σημαν­ τικό βιβλίο του η Φανέλα μ ε το νού­ μερο εννιά. Αντίστοιχα ενδιαφέρου­ σες περιγραφές της ντόπιας κουλ­ τούρας του ποδοσφαίρου συναν­ τάμε στα βιβλία των Βασίλη Σαμπράκου, Δημήτρη Μίγγα και Αλέξη Σταμάτη. Γενικά, τα βιβλία των ελλήνων συγγραφέων είναι πιο κοντά

Ο Μένης Κουμανταρέας, φίλος του ποδοσφαίρου, έχει γράψει το Η φανέλα μ ε το 9

δ:αφ ιέρω μα

δ 96 1°

στον Χόρνμπι και παρουσιάζουν την οπτική και τις σκέψεις του έλληνα ποδοσφαιρόφιλου χωρίς να εντάσ­ σουν στην προβληματική τους τον έλληνα χούλιγκαν, παρά μόνο μέσα από πλάγιες αναφορές. Στον Πειραιά στρέφει το ενδιαφέ­ ρον του ο δηλωμένος φίλαθλος του Ολυμπιακού Αλέξης Σταμάτης. Ο συγγραφέας αντλεί το υλικό των διηγημάτων του από γεγονότα και καταστάσεις που συνδέονται με τη δημοφιλή ομάδα της πόλης, αρχής γενομένης από την περίοδο της Κα­ τοχής, για το πώς η ομάδα, εδώ ο Ολυμπιακός, ρυθμίζει ζωές και ανα­ τρέπει τις καθιερωμένες σχέσεις, αποτίνοντας φόρο τιμής στον κα­ θημερινό οπαδό. Έξυπνο το διή­ γημά του με ήρωα τον κολυμβητή του Παναθηναϊκού που είναι κρυφοΟλυμηιακός, όπως και εκείνο με την έμμεση αναφορά στον Φούνες του Μηόρχες, με τη διαφορά πως ο ήρωας του Σταμάτη θυμάται όλους τους ποδοσφαιριστές και τα αποτε­ λέσματα των αγώνων της ομάδας του -μια διαφορετική ανάγνωση της αλλοίωσης της προσωπικότη­ τας, όταν η προσωπική μνήμη αντι­ καθίσταται από τη συλλογική. Απο­ λαυστικό το διήγημα με τον ταξιτζή που συναντά τον συγγραφέα και επικοινωνούν μέσω του Ολυμπια­ κού. Ο Βασίλης Σαμηράκος στο πρώτο του μυθιστόρημα Σκίσε το manual διηγείται μια φανταστική ιστορία που θα μπορούσε να είναι αληθινή, με πρόσωπα που δεν έχουν πολλές διαφορές από εκείνα που λυμαίνον­

ται σήμερα το ελληνικό ποδό­ σφαιρο, υφαίνοντας το παρασκήνιο ανάλογα με τα συμφέροντα των ίδιων ή εκείνων που εξυπηρετούν. Η επιτυχία του κρύβεται στο ότι πετυ­ χαίνει να περιγράφει με αληθοφά­ νεια την εικόνα του σύγχρονου ελ­ ληνικού ποδοσφαίρου που έχει απομακρύνει από το γήπεδο τον μέσο έλληνα οπαδό. Σε μια διαφορετική προσέγγιση, στο μυθιστόρημα Στα ψέματα παί­ ζαμε! ο Δημήτρης Μίγγας πραγμα­ τεύεται την ιστορία μιας παρέας πέντε φίλων που ανταμώνουν κάθε τέσσερα χρόνια για να παρακολου­ θήσουν τον τελικό του παγκοσμίου ποδοσφαιρικού κυπέλλου. Το πο­ δόσφαιρο είναι η αφορμή για να βρεθούν όλοι μαζί και να μιλήσουν για την προσωπική ζωή τους, να μοιραστούν τις αγωνίες τους και να αναπολήσουν αναμνήσεις από το κοινό παρελθόν τους. Εννέα τελι­ κοί, εννιά συναντήσεις, εννέα κε­ φάλαια. Από το 1970 μέχρι το 2002, από τα φοιτητικά τους χρό­ νια στην ωριμότητα, από τη δικτα­ τορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, από τον εικοστό αιώνα στον εικο­ στό πρώτο, από τα όνειρα στην πραγματικότητα, από τον υπαρκτό σοσιαλισμό στην παγκοσμιοποί­ ηση, από τη Βραζιλία του Πελέ στη Βραζιλία του Ρονάλντο. Όπως λέει και ο συγγραφέας, «θα έλεγα πως το ποδόσφαιρο δεν είναι το βασικό θέμα αυτού του βιβλίου. Στο μυθι­ στόρημα Στα ψέματα παίζαμε! η πρόθεσή μου ήταν να αφηγηθώ την ιστορία μιας παρέας». ■

Τα «λιανοτράγουδα»

της κερκίδας Τι μορφές παίρνει η προφορική πα­ ράδοση στην εποχή της μαζικής δη­ μοκρατίας; Ο αποσπασματικός, κα­ τακερματισμένος λόγος τι νοήματα εμπεριέχει; Τι επιδιώκει να εκφράσει; Οι συνισταμένες που καθορίζουν τις ανθρώπινες συλλογικότητες μετα­ φράζονται σε γλωσσικά και παραγλωσσικά στοιχεία, που αποτελούν την εξωτερική εικόνα της κοινής ταυ­ τότητας. Χωρίς γλωσσικό κώδικα δεν υπάρχει επικοινωνία, αναγνώριση, έν­ ταξη στην ομάδα. Ο προφορικός λό­ γος, από τα ανέκδοτα μέχρι το ιδιό­ μορφο, ας πούμε, λεξιλόγιο των στρατιωτών, έχει πληθώρα συνδηλώ­ σεων: ταξικών, τοπικών, μορφωτι­ κών, ηλικιακών. Αυτές όλες οι συν­ δηλώσεις παράγουν το ευρύ πεδίο του προφορικού πολιτισμού μιας κοι­ νωνίας. Κατεξοχήν δείγμα για τη χρήση αυτή της γλώσσας, που συναντά ή επικοι­ νωνεί και με τη λογοτεχνική λειτουρ­ γία της, είναι το σύνθημα, στις ποικί­ λες εκδοχές του. Λέξη ετυμολογικά συγγενής με τη σύνθεση, αλλά και με τη συνθήκη, ορίζεται ως «η σύντομη, έμμετρη φράση με την οποία εκφρά­ ζει ένα πλήθος τις επιδιώξεις, τις επι­ θυμίες του ή την υποστήριξη ή απο­ δοκιμασία του προς κάποιον/κάτι», αλλά και ως «προσυμφωνημένη φράση, κίνηση, ήχος, κ.λπ„ με το οποίο αναγνωρίζονται μεταξύ τους τα μέλη μιας ομάδας»1. Εδώ θα μας απα­ σχολήσει η πρώτη έννοια, κατά τέ­ τοιον τρόπο όμως που να συνεπάγε­ ται και τη δεύτερη. Το σύνθημα, καθώς αρθρώνει τις

ανάγκες και τις διαθέσεις ενός συλ­ λογικού υποκειμένου, καλύπτει πολ­ λές πλευρές του κοινωνικού βίου: το πολιτικό σύνθημα, λόγου χάρη, είτε προφορικό -την ώρα της δράσης, της μαζικής διαδικασίας και της δια­ δήλωσης- είτε γραπτό, επιγεγραμμένο για την ακρίβεια, ως δημόσιο κείμενο στους τοίχους, τις μπλούζες, τους δρόμους, τις αφίσες. Και, βέ­ βαια, το ποδοσφαιρικό σύνθημα εκεί όπου ο λαϊκός λόγος αποκτά μια εξίσου πιεστική και άμεση χρηστικότητα, ενταγμένος στο μαζικότερο ίσως θέαμα της εποχής μας. Το ποδόσφαιρο, πολύ περισσότερο από άθλημα ή παιχνίδι, είναι ένα φαι­ νόμενο που υποκαθιστά, ενσωματώ­ νει και αναπαράγει πληθώρα περιο­ χών και δραστηριοτήτων. Ως παγκό­ σμιο τηλεοπτικό θέαμα, υπερβαίνει τα όρια του γηπέδου και διεισδύει στον πυρήνα της ιδιωτικής ζωής. Ταυτόχρονα επεκτείνεται, ως καθο­ ριστικός παράγοντας, στους τομείς των διεθνών σχέσεων και της οικο­ νομίας και εντάσσεται στον πολιτι­ σμό, με την ευρύτερη δυνατή έννοια του όρου. Πέρα από αυτά, που και γνωστά είναι και τα έχουν πραγματευτεί εις βάθος συγγραφείς όπως ο Εντουάρντο Γκαλεάνο και ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν2, εμείς εδώ θα προσεγγί­ σουμε το θέμα μέσα από τη συνάν­ τηση της λογοτεχνίας με το ποδό­ σφαιρο στα «λιανοτράγουδα της κερ­ κίδας». Κι εύλογα θα ρωτούσε κανείς: μα είναι τα συνθήματα λογοτεχνία; Η αλήθεια είναι ότι δεν ανταποκρίνονται στις προϋποθέσεις του έντεχνου

Γιάννης Δούκας

δ:αφ ιέρω μα

a

λόγου, καθώς πρόκειται για αυθόρ­ μητα, τις περισσότερες φορές, ανε­ πεξέργαστα ή σχεδόν ακατέργαστα δημιουργήματα. Παρόλα αυτά, η λο­ γοτεχνική λειτουργία της γλώσσας ενυπάρχει στο κείμενο του συνθήμα­ τος, στη διαδικασία της παραγωγής και της μετάδοσής του. Ποιος είναι ο δημιουργός τους, αν όχι ο λαϊκός εκείνος στιχοπλόκος, που παραμένει ανώνυμος, αλλά είναι γνωστός και επιφανής στην κοινότητα όπου ανή­ κει; Και το ίδιο το σύνθημα, κείμενο παράφορο, έμμετρο και εμμελές, εύ­ στροφο και ετοιμόλογο, που συντί­ θεται με αφορμή το γεγονός της πο­ δοσφαιρικής αναμέτρησης, αλλά συνδέεται και με ό,τι το περιβάλλει, που περνά από τη μαζική εκφώνηση στην προφορική διάδοση, με πολλές μάλιστα διασκευές και παραλλαγές, δεν είναι μήπως μια μορφή δημοτι­ κού τραγουδιού; Με αυτές τις σκέψεις κατά νουν, θα ασχοληθούμε με το ποδοσφαιρικό σύνθημα στην Ελλάδα σήμερα. Το θέμα είναι περίπλοκο, με πολλές προεκτάσεις: πολιτικές, κοινωνικές, ανθρωπολογικές, λαογραφικές. Για τις ανάγκες του κειμένου μας, θα πε­ ριοριστούμε στα επιμέρους μορφικά και νοηματικά στοιχεία και σε ό,τι μπορούμε να αναδείξουμε και να συναγάγουμε από αυτά. Τα συνθήματα που θα αναλύσουμε αντλήθηκαν από το Διαδίκτυο, από φόρα με συζητήσεις οπαδών3. Αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα μιας «επι­ τόπιας έρευνας» όχι μόνο στα ίδια τα κείμενα αλλά και στα σχόλια που

αυτά πυροδοτούν, στις αντιδικίες με­ ταξύ των οπαδών, στη γένεση του φαινομένου και στην ιδεολογία που το περιβάλλει και το συντηρεί. Θα εί­ χαμε, λόγου χάρη, να παρατηρή­ σουμε ότι τα συνθήματα διαφορετι­ κών ομάδων δεν παρουσιάζουν με­ ταξύ τους αποκλίσεις τόσο έντονες όσο θα περίμενε κανείς, αναπαρά­ γουν σε γενικές γραμμές τα ίδια μοτίβα και χρησιμοποιούν παρεμφερές λεξιλόγιο -εξαίρεση αποτελούν ίσως τα συνθήματα των οπαδών του ΠΑΟΚ· στην περίπτωσή τους, παρει­ σφρέουν άλλοι παράγοντες, τοπικοί, κυρίως, ιστορικοί και γεωπολιτικοί, που τους διαφοροποιούν. Αυτές οι όποιες αποκλίσεις πάντως δεν απου­ σιάζουν ακόμα και ανάμεσα στα συν­ θήματα του ίδιου συλλόγου, με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ταξικά, πολιτικά, ενδεχομένως και εθνικά, που παρουσιάζουν οι σύνδεσμοι των οργανωμένων οπαδών. Η ίδια η διαδικασία της σύνθεσης, που είναι, έξωθεν τουλάχιστον, ανώ­ νυμη και συλλογική, στην πράξη, όπως φαίνεται εξάλλου από τη συμ­ περιφορά και τις αντιδράσεις του κοι­ νού στο γήπεδο, καθοδηγείται από τους «αρχηγούς» της κερκίδας. Άν­ θρωποι που προέρχονται από τον στενό πυρήνα της κοινότητας -άλ­ λοτε γνωστοί μόνο με το ψευδώνυμό τους, στα όρια της νομιμότητας, άλ­ λοτε προβεβλημένοι τόσο ώστε να γίνονται και οι ίδιοι θέμα συνθημά­ των- τοποθετούνται στην κορυφή της εσωτερικής ιεραρχίας· δεν είναι απαραίτητα αυτοί που επινοούν, είναι όμως εκείνοι που επιλέγουν και επι­

βάλλουν τα συνθήματα της κάθε ομάδας. Το σύνθημα γίνεται κάτι πολύ ση­ μαντικότερο από απλό ηχητικό υπό­ στρωμα του αγώνα. Τηρούμενων των αναλογιών, φαίνεται να επέχει τη λει­ τουργία μαγικής επωδής, προτρεπτι­ κού ή αποτρεπτικού, δηλαδή, κειμέ­ νου, που επιδιώκει να ενισχύσει τους παίκτες της οικείας ομάδας και να εκ­ μηδενίσει τους αντιπάλους, να τους οδηγήσει στην ήττα. Το πρώτο ενικό εναλλάσσεται ελεύθερα με το πρώτο πληθυντικό, ένδειξη ότι το συλλογικό υποκείμενο αποτελεί μια ενιαία φαντασιακή οντότητα. Με τα ρήματα τραγουδ-ώ/-άμε και φωνάζ-ω/-ουμε που χρησιμοποιούνται, προσδιορίζε­ ται και η φύση του κειμένου στη συ­ νείδηση αυτών που το εκφωνούν. Ο στίχος, ομοιοκατάληκτος, ποικίλ­ λει ως προς τον αριθμό των συλλα­ βών του. Τα συνθήματα χρησιμοποι­ ούν τη μελωδία -αλλά και ολόκληρες φράσεις- πολλών και διάφορων τραγουδιών, από ετερόκλητα, συχνά, είδη. Ετσι, ενδεικτικά μόνο (τα παρα­ δείγματα είναι αμέτρητα), περνάμε από το εμβατήριο («Ο ναύτης του Αι­ γαίου», Λυκόρτα): [1] Εκεί ψηλά στη θύρα 13 Θα βάλουμε το ευρωπαϊκό 4 Πανάθα μου, πολύ σε αγαπάω Γαμώ τον Ολυμπιακό, στο λαϊκό τραγούδι («Ο μαθητής», Ζαμπέτα - Βασιλειάδη): [2] Ο πιο καλός ο Παοκτσής έχει σκοτώσει γαύρο

Και στη ζωή του έχει πιει ένα κα­ ράβι μαύρο Ο πιο καλός Αρειανός έχει σκο­ τώσει κότα Και μόλις βλέπει Παοκτσή του δί­ νει μια καπότα. Και από το ελαφρό τραγούδι («Εγώ θα σ’ αγαπώ», Μουζάκη - Κοφινιώτη): [3] Τι κι αν πονόω και αν υποφέρω Κι αν είμαι δέκα μέρες νηστικός θα ’ρ θω κοντά σου, θα τα κατα­ φέρω Για να φωνάξω «Ολυμπιακός» στο πολιτικό τραγούδι της μεταπολι­ τευτικής περιόδου («Ο δρόμος», Λοϊζου - Μητροπούλου): [4] Ο ΠΑΟΚ είχε τη δική του ιστορία Κάποιοι την έγραψαν στην Τούμπα με μπογιά Ήταν μια λέξη μοναχά, τρομο­ κρατία Κι οι μπάτσοι είπαν πως την έγραψαν παιδιά Ο κόσμος έμαθε αυτή την ιστο­ ρία Και η Αθήνα την έμαθε καλά Είδε στους δρόμους της τον τρόμο και τη βία Που την σκορπούσανε του ΠΑΟΚ τα παιδιά. Θα συναντήσουμε ακόμα τον Εθνικό Ύμνο, τα κάλαντα ή την παραδο­ σιακή «Σαμιώτισσα», ενώ ιδιαίτερη χρήση, χλευαστική, επιφυλάσσεται και στον ύμνο της αντίπαλης ομάδας.

δ:αφ ιέρω μα

Ως προς το νόημά τους τώρα: Κυ­ ρίαρχη θέση έχει η περιγραφή του δεσμού που αναπτύσσει ο οπαδός με την ομάδα του, ενός δεσμού με από­ λυτη, άνευ όρων, ερωτική σχεδόν, αφοσίωση:

a δ

100 Οζ

[11] ΠΑΟ, θρησκεία, θύρα 13 [12] Με πιάνει σχιζοφρένεια, βαράω επιληψία Οταν φωνάζω απ’ την Εφτά, γαμιέται η Δεκατρία5

[5] Οπου κι αν παίζεις, πάντα θα σ ’ [13] Είναι ένα χόρτο μαγικό ακολουθώ Δώστε μου λίγο για να πιω Για σένα μόνο τραγουδώ, ΤριΤον ΠΑΟ μου να ονειρευτώ φυλλάρα σ ’ αγαπώ Πανάθα μου, σε αγαπώ Σαν ηρωίνη, σαν σκληρό ναρκω­ [6] Αιώνια πιστός, δεν γίνεται αλ­ τικό λιώς Σαν το χασίς, το LSD Με σένα ΠΑΟ μαστουρώνει όλη [7] Είσαι η ζωή μου, η αναπνοή μου η γη Αυτή η αφοσίωση υπερβαίνει τις κοι­ νωνικές συμβάσεις, υηοκαθιστά και καταργεί τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις καθημερινές ανάγκες, είναι ρητο­ ρικά ισχυρότερη ακόμα και από τον θάνατο: [8] Το σπίτι μου το άφησα Την γκόμενα παράτησα Και ήρθα εδώ για να σου πω Θρύλε μου, πόσο σ ’ αγαπώ [9] Κι όταν θα φύγω απ’ τη ζωή Τ’ αδέρφια μου θα βρω εκεί Μαζί μ ’ αυτά θα τραγουδώ Για τον δικέφαλο αετό Είναι μια σχέση που παραλληλίζεται με ασθένεια, σωματική ή ψυχική, θρησκευτική λατρεία ή εθισμό: [10] Δεν είμαστε καλά, δεν έχουμε μυαλό Είμαστε άρρωστοι μ ε τον Ολυμ­ πιακό

Είναι όμως και μια σχέση στην οποία ο οπαδός θέτει τους όρους του και επιδιώκει ανταπόδοση: [14] ΓΓ αυτό θυμήσου Πως δύναμή σου Είναι μόνο οι οπαδοί σου Πώς προσωπογραφείται όμως ο οπαδός στην εξωγηπεδική ζωή του; Το προσωπείο που υιοθετεί ανήκει στον ηαραβατικό άνθρωπο. Περιφρονεί τα ιδανικά της «καθωσπρέ­ πει» ζωής:

[15]

Οι γονείς μου με ήθελαν καλό γιατρό Δικηγόρο, μπάτσο ή στρατιωτικό Θέλανε να πιάσω μια καλή δου­ λειά Αυτοκίνητο, ένα σπίτι και λεφτά Μα εμένα η ζωή μου είναι η Κυ­ ριακή

Μττύρες, μπάχαλα και μια καλή εκδρομή Αντιπαθεί την αστυνομία, γι’ αυτό συ­ χνά κατηγορεί τους αντιπάλους του ως συνεργάτες της ή έστω προνο­ μιακά ηροστατευόμενους από αυτήν: [16] Σκουλήκια, σκουλήκια, ρουφιάνοι Γιατί τραβάτε τέτοιο ζόρι με τα κράνη Αφού ανοίξατε και Super 3 6 Παράρτημα μες στην αστυνομία Θεωρεί τον εαυτό του κοινωνικά και πολιτικά αδικημένο, εξυμνεί την κουλτούρα των ναρκωτικών, την έκνομη δραστηριότητα, η οποία απο­ τελεί ταυτόχρονα και διαδικασία κοι­ νωνικοποίησής του, βάση ιδεολο­ γίας και ταυτότητας για τον περιθω­ ριακό έφηβο που «γνωρίζει τον κό­ σμο», βγαίνει από το καβούκι της οι­ κογένειας και της πόλης του μέσω της ομάδας.

[17] Δεν είμαι μάγκας, είμαι αλάνι Στα δώδεκά μου ήπια και ντου­ μάνι Στα δεκατρία στην Καλογρέζα Στο λεωφορείο δοκίμασα και πρέζα Στη Φιλαδέλφεια ήμουνα λιώμα Στο Χαριλάου έπεσα σε κώμα Και από τότε ό,τι κι αν γίνει Για μένα φταίει η πουτάνα η ηρωίνη [18] Για σένα έχω κάνει κρατητήριο Και σκότωσα για ένα εισιτήριο

Το σύνθημα είναι και μια ρητορική της μάχης, μια ηρωική αφήγηση κα­ τορθωμάτων και αιχμηρό σκώμμα, συνήθως με σεξουαλικές συνδηλώ­ σεις και επιθυμία ταπείνωσης του αν­ τιπάλου: [19] ΓΓ αυτό και σε φωνάζουνε λαγό Γιατί όπου σε βρω, σε κυνηγώ Βαζέλα πουσταρά, ρουφιάνε κέ­ ρατά Γαμιώντας σε πηγαίνει η εφτά [20] Πάρε μου μια πίπα πριν να φύγω Luis Figo, Luis Figo Βάση της οπαδικής ιδιότητας είναι η πίστη στην ανωτερότητα, πραγμα­ τική ή φαντασιακή, του συλλόγου έναντι των άλλων. Μια ανωτερότητα που στοιχειοθετείται με ιστορική αναδρομή στις επιτυχίες της ομάδας, με φορτισμένη συγκινησιακά επί­ κληση στους ήρωες και τους νε­ κρούς της κοινότητας και με μείωση των επιτυχιών της αντίπαλης ομάδας: [21] Εκεί που έχω ταξιδέψει εγώ Μαζί με τον Παναθηναϊκό Δεν το ’δατε ποτέ σας, ρε μαλάκες Στο πιο τρελό σας όνειρο [22] Θρύλε, για σένα πνιγήκαμε στο αίμα Οκτώ δευτέρου του ογδόντα ένα [23] Κούπα στο κέρμα, της χούντας τα παιδιά Γουέμπλεϊ σας πήγανε με τανκς και με πουστιά

δ:αφ ιέρω μα

Ο χώρος του συνθήματος αποδεικνύεται, δυστυχώς, πρόσφορος και για ανάπτυξη ιδεοληψιών και μισαλ­ λοδοξίας, σωβινισμού, σεξισμού και ρατσιστικής συμπεριφοράς, που πα­ ρεπιδημούν στο ποδόσφαιρο, συχνά φορώντας την ύπουλη μάσκα του αστεϊσμού, ενώ μέσω αυτού προβάλ­ λεται και επιβιώνει -αλλά και εκτονώ­ νεται- η τοπική αντιπαλότητα: [24] Είναι βαριά η πούτσα του τσολιά [25] Δεν θα γίνεις Ελληνας ποτέ, Α λ­ βανέ, Αλβανέ [26] Κάθε Εβραίος Αρειανός Είναι και πουτάνας γιος Γεννήθηκε ένα πρωί Μέσα στη συναγωγή [27] Δεν ξέρετε σουβλάκια να που­ λάτε Δεν έχετε μπουγάτσα με τυρί Δεν ξέρετε, σε λέω, να μιλάτε Γι’ αυτό και είστε Αλβανοί Θα ήμασταν όμως άδικοι, αν δεν ανα­ φέραμε ότι πολλές φορές τα συνθή­ ματα αρθρώνουν με αναπάντεχο χιού­ μορ τα νοήματά τους και ενσωματώ­ νουν ευρηματικά την επικαιρότητα.

[28] Μπαμπινιώτη ευχαριστώ Που έβγαλες το λεξικό Θα το φωνάζω δυνατά Μπουγάτσα με σκατά [29] Τσουνάμι, τσουνάμι, τσουνάμι Σήκω και γάμησε Αθήνα και Λι­ μάνι

Κάνε σεισμό μέσα στη Δεκατρία Και θα την κάνουμε εμείς Ινδο­ νησία [30]

Βρε Μπιν Αάντεν, τι να κάνω Που δεν ξέρω να οδηγώ αερο­ πλάνο

Αν και το σύνθημα δεν παύει να εκ­ φράζει την παθογένεια του ελληνι­ κού ποδοσφαίρου, που παραμένει τελματωμένο στη βία και στη μι­ κροπολιτική τού παραγοντισμού, ας σκεφτούμε ότι είναι ένα κείμενο που διατέμνει, ορίζοντίως και καθέτως, τα πληθυσμιακά στρώματα. Καθώς αλλάζει λοιπόν αυτός που το εκφωνεί, αλλάζει και το κατά πόσον είναι ενσυνείδητη η εκφορά του. Σε κάποιο βαθμό, δηλαδή, το σύνθημα δεν είναι κείμενο κυριολεκτικό, αλλά κείμενο που το υποδυόμαστε, και μάλιστα εν θερμώ. Επιπλέον, η μαζικότητα του φαινομένου συνε­ πάγεται και την ανομοιογένεια του κοινού- τα συνθήματα δεν εκφρά­ ζουν εξίσου όλους τους οπαδούς, ούτε βέβαια προβάλλονται σε όλους τους υηοστηρικτές της ομάδας τα χαρακτηριστικά του σκληρού πυ­ ρήνα των οργανωμένων. Επομένως; Ταυτισμένο με την ποδοσφαιρική εμπειρία, κείμενο και δια-κείμενο, το σύνθημα ξεπερνά ενδεχομένως και την ίδια τη φύση του. Και αν δεν αποτελεί κόμβο συνάντησης της λογοτεχνίας με το ποδόσφαιρο, εί­ ναι τουλάχιστον αναπόσπαστο μέ­ ρος του προφορικού λαϊκού πολιτι­ σμού, όπως διαμορφώνεται σή­ μερα. 1

1 Γ. Δ. Μηαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σ.λ. «σύνθημα».

2 Βλ. και το άρθρο του Λεύτερη Καλοσπύρου «Ποδόσφαιρο και ιδέες» στο παρόν αφιέρωμα.

1 Συγκεκριμένα τα: forum, olympiacos.org, w w w .gipedo.gr,w w w.opadoi.gr, www.greenrebels13.com, www.paokm ania.gr και w ww.red-dna.com .

«Αναφέρεται στην Ευρωλίγκα (μπάσκετ) που κατακτήθηκε από τον Πα­ ναθηναϊκό το 1996.

5 Θύρες των οργανωμένων οπαδών του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού αντίστοιχα.

6 Σύνδεσμος οργανωμένων οπαδών του Αρη Θεσσαλονίκης.

Ποδόσφαιρο και ιδέες Λ ττό την εποχή που το περίφημο • ■κείμενο με τίτλο «Άγιαξ για πάντα»1που έγραψε ο Μανώλης Αναγνωστάκης, για να αποτίσει ελάχιστο φόρο τιμής στη θρυλική ομάδα του Αγιαξ της δεκαετίας του 70, χρησι­ μοποιούνταν ως ένα είδος παρασυν­ θήματος ανάμεσα στους εγχώριους λόγιους που δίσταζαν να ομολογή­ σουν δημόσια το πάθος τους για ένα άθλημα που η καθεστηκυία τάξη των διανοούμενων της χώρας είχε στιγ­ ματίσει ως ευτελές πολιτισμικό προϊ­ όν, ανάξιο σχολιασμού, έως σήμερα που είναι μάλλον δύσκολο να εντοπί­ σει κανείς κάποιον σύγχρονο έλληνα λογοτέχνη που να μην μπορεί να ανταγωνιςττεί σε γνώσεις έναν μέσο αθλητικογράφο, έχει περάσει σί­ γουρα πολύς καιρός. Το ποδό­ σφαιρο, ή καλύτερα η παραδοχή της συμπάθειας ή ακόμη και της αγάπης που τρέφει ο συγγραφέας γι’ αυτό,

έχει πάψει προ πολλού να συνιστά ταμπού: οι συγγραφείς γράφουν μυ­ θιστορήματα ή δοκίμια με θέμα το ποδόσφαιρο, ή διανθίζουν τα μυθιστορήματά τους με έντονες σκηνές ή διακριτικές πινελιές, εμπνευσμένες από τον σουρεαλιστικά παράδοξα κό­ σμο του πολύπαθου ελληνικού ποδο­ σφαίρου (μόνο τυχαία δεν είναι, για παράδειγμα, η επιλογή του Δημο­ σθένη Κούρτοβικ να κλείσει το τε­ λευταίο μυθιστόρημά του Τι ζητούν οι βάρβαροι με την σκηνή της υπο­ δοχής του «μεσαία» Θοδωρή Ζαγοράκη από τους οπαδούς του Γ1Α0Κ) και ολοένα συχνότερα συμμετέχουν σε πάνελ αθλητικών εκπομπών -κυ­ ρίως σε όσες σχολιάζουν διοργανώ­ σεις όπως τα Μουντιάλ, κατά τη διάρκεια των οποίων η μαζική τηλεθέαση αγγίζει τα όρια της υστερίαςεκθέτοντας τις απόψεις τους με αξιο­ σημείωτη αυτοπεποίθηση. Το ποδό-

Λευτέρης Καλοσπύρος

δ:αφ ιέρω μα

δ 104

σφαιρο υπήρξε επί δεκαετίες ένα οι­ κουμενικό ταμπού και είναι ολοφά­ νερο πως κανείς από τους συγγρα­ φείς που αποπειράθηκαν τα τελευ­ ταία χρόνια να γράψουν βιβλίο για το θέμα δεν το έχει λησμονήσει στο ελάχιστο. Από τη στιγμή όμως που έπαψε να θεωρείται ταμπού, μελετή­ θηκε σε βάθος και συνδέθηκε με όλες τις δυνατές πολιτισμικές προκείμενες και διαστάσεις. Το ποδό­ σφαιρο είναι πόλεμος, είναι ποίηση, είναι θρησκεία, είναι πολιτική οικο­ νομία, είναι ιστορία -με την αναγκαία επισήμανση πως η δική του ιστορία μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχί­ σει να γράφεται. Ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν στη συλλογή με δοκίμιά του γύρω από το ποδόσφαιρο, που εκδόθηκε λίγα χρόνια μετά τον απροσδόκητο θά­ νατό του κάτω από τον τίτλο Ποδό­ σφαιρο: Μια θρησκεία σε αναζήτηση θεού (Μεταίχμιο, 2010), υποστηρίζει πως το ποδόσφαιρο σαν φαινόμενο γιγαντώθηκε στο βαθμό που γνωρί­ ζουμε επειδή επιλέχτηκε από τις δη­ μοκρατίες του εικοστού αιώνα ως π ευλογημένη «νέα αφήγηση» που θα αναπλήρωνε το κενό που προέκυψε μετά την κατάρρευση των «μεγάλων αφηγήσεων». Το ποδόσφαιρο, πε­ ρισσότερο στη μεταμοντέρνα Ευ­ ρώπη και λιγότερο στην παραδο­ σιακή Λατινική Αμερική, φιλοδό­ ξησε, και ώς έναν βαθμό κατάφερε να υποκαταστήσει, έστω προσωρινά, την καθιερωμένη θρησκεία και την πολιτική, αναπτύσσοντας κι εξαπλώ­ νοντας την επιρροή του σαν μια «προκάτ κοσμική θρησκεία», που

ωστόσο είναι προορισμένη να αυτοκαταστραφεί ευθύς μόλις η θρη­ σκεία και η πολιτική επανακτήσουν τη συμβολική ηγεμονία τους. Όσο μεταμοντέρνος όμως κι αν είναι ο επινοημένος χαρακτήρας της, η νέα αυτή θρησκεία, όπως και κάθε άλλη θρησκεία, έχει ανάγκη από τον δικό της θεό, έναν θεό κομμένο και ραμ­ μένο στα μέτρα της εκάστοτε επο­ χής, έναν θεό αψεγάδιαστο, σεβά­ σμιο, υπέρλαμπρο, πολιτικώς ορθό, σαν τον Πελέ ή τον Κρόιφ, έναν θεό έκπτωτο, βουτηγμένο στις καταχρή­ σεις και τα προσωπικά πάθη του, ή απλά απελπιστικά αδύναμο να ξεφύγει από την ντετερμινιστική κατα­ στροφή που του επεφύλασσε η τα­ πεινή καταγωγή του, σαν τον Μαραντόνα. Ο έτερος μεγάλος σύγχρονος συγ­ γραφέας, Ουρουγουανός Εντουάρντο Γκαλεάνο, στο βιβλίο του με τον εύστοχο τίτλο Τα χίλια πρό­ σωπα του ποδοσφαίρου (Ελληνικά Γράμματα, 1998), σε σύγκριση με το βιβλίο του Μονταλμπάν έχει μια πιο ρομαντική, σχεδόν παλιομοδίτικη προσέγγιση. Ο Γκαλεάνο άλλοτε πε­ ριγράφει με ποιητική διάθεση και μια υποδόρια μελαγχολία, που προσιδιά­ ζει σε βετεράνο ποδοσφαιριστή που αναπολεί με νοσταλγία τα περασμένα κατορθώματά του, ένα σπάνιο γκολ του Ντι Στέφανο, μια περίτεχνη ενέρ­ γεια του Γκαρίντσα, μια επική από­ κρουση του Λεβ Γιασίν, κι άλλοτε πα­ ραθέτει σπάνιες πληροφορίες για αφανείς ήρωες των Μουντιάλ ή προ­ σωπικότητες σαν τον Καμύ που λίγο έλειψε να γίνουν επαγγελματίες πο-

δοσφαιριστές. Το ποδόσφαιρο ως ποίηση και ως ιστορία απαλλαγμένη από σκοπό. Ο αμερικάνος δημοσιογράφος-συγγραφέας Τζο Μακ Γκίνις στα Δοκάρια του Καστέλ Ντι Σάνγκρο (Μεταίχμιο, 2006) αφηγείται την πραγματική ιστορία της ομώνυμης ομάδας ενός χωριού με πληθυσμό λίγο πάνω από τους 5.000 κατοίκους -σαν να λέμε ο Α.Ο. Καραβόμυλος- που σκαρφα­ λώνοντας υπομονετικά από τις εσχα­ τιές των ημι-επαγγελματικών κατη­ γοριών ώς τη Sene Β, τη δεύτερη κα­ τηγορία του ιταλικού πρωταθλήμα­ τος, έφτασε να διεκδικεί τη σεζόν 1996-97, έστω θεωρητικά, όπως απο­ δείχτηκε στη συνέχεια, την άνοδό της στην ελίτ του ιταλικού ποδο­ σφαίρου (και μιλάμε για μια εποχή στην οποία το ιταλικό πρωτάθλημα θεωρούνταν ακόμη το κορυφαίο στον κόσμο), μαζί με ομάδες όπως η Τζένοα, η Μπάρι, η Παλέρμο και η Λέτσε (οι τρεις πρώτες βρίσκονται όντως σήμερα στη Serie Α). Ο Ρίτσαρντ Καπισίνσκι, στο κείμενό του που έδωσε τον τίτλο στο βιβλίο του Ο πόλεμος του ποδοσφαίρου (Με­ ταίχμιο, 2009), αφηγείται έναν πραγ­ ματικό πόλεμο, διάρκειας μόλις 100 ωρών, ανάμεσα στην Ονδούρα και το Σαλβαδόρ, με αφορμή ένα, υπό άλ­ λες συνθήκες αδιάφορο, ποδοσφαι­ ρικό γεγονός: τους αγώνες μπαράζ που έδωσαν οι ποδοσφαιρικές ομά­ δες των δύο εθνών στο πλαίσιο της πρόκρισής τους στο Μουντιάλ του Μεξικού το 1970. Οι εκατέρωθεν επι­ θέσεις των εξαγριωμένων οπαδών στα ξενοδοχεία που είχαν καταλύσει

οι δύο εθνικές ομάδες πριν από τον πρώτο αγώνα που διεξήχθη στην Ον­ δούρα και τον επαναληπτικό στο Σαλβαδόρ, οδήγησαν το Σαλβαδόρ στην απόφαση να επιτεθεί από αέρος στη γειτονική χώρα, εκμεταλλευό­ μενο έτσι την ευκαιρία που έψαχνε να «λύσει» κάποιες πολιτικές διαφο­ ρές του μαζί της. Ο «πόλεμος του πο­ δοσφαίρου», όπως επικράτησε τε­ λικά να ονομάζεται η σύγκρουση των δύο κρατών, μπορεί να διαβαστεί τόσο σαν μια σουρεαλιστική φάρσα όσο και σαν ένα εύγλωττο παρά­ δειγμα της αδυναμίας του ποδοσφαί­ ρου ως κοσμικού γεγονότος να αντισταθεί στην ισοπεδωτική σφοδρότητα των ιστορικών συγκυριών. Έχοντας άγριες διαθέσεις, ο Κριστιάν Οτιέ, αρχισυντάκτης της L’ Opinion Independante της Τουλού­ ζης, σκιαγραφεί στο Ποδόσφαιρο: Ο χορός των εκατομμυρίων (Παρατη­ ρητής, 2002) μια ζοφερή εικόνα για το σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο ποδόσφαιρο. Ο Οτιέ, υπερεκτιμώντας ίσως τη δυναμική του ποδοσφαίρου, διατυπώνει την αμφιλεγόμενη άποψη πως λόγω της ανυπολόγιστης επιρ­ ροής που ασκεί στις λαϊκές μάζες εί-

Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο έχει γράψει ένα από τα πιο σημαντικά δοκίμια για το ποδόσφαιρο με τον εύστοχο τίτλο Τα χίλια πρόσωπα του ποδοσφαίρου.

δ:αφ ιέρω μα

δ 1 06

ναι το πιο πρόσφορο μέσο για τπν εξάπλωση του οικονομικού φιλελευ­ θερισμού. Για τον Οπέ π παθητικότητα με τπν οποία αποδέχονται οι οπαδοί τη διακίνηση των υπέρογκων ποσών στο ποδοσφαιρικό σταρ σύστεμ οδηγεί μοιραία στην εξίσου πα­ θητική αποδοχή των ιλιγγιωδών πο­ σών που διακινούνται από και προς τις πανίσχυρες ιδιωτικές επιχειρήσεις και, κατ’ επέκταση, στη συλλογική αδιαφορία απέναντι στους ιδεοτύ­ πους και τις πρακτικές του καπιταλι­ σμού. Σ το Ποδόσφαιρο και παγκο­ σμιοποίηση (Παπαζήσης, 2007), το βιβλίο του διευθυντή του Ινστιτούτου Διεθνών και Στρατηγικών Σχέσεων στο Παρίσι Πασκάλ Μπονιφάς, ο συγγραφέας ξεκινάει από την ίδια αφετηρία: «Το ποδόσφαιρο είναι το έσχατο στάδιο της παγκοσμιοποί­ ησης. Δεν υπάρχει σήμερα φαινό­ μενο πιο παγκόσμιο από αυτό». Σε αντίθεση όμως με τον a priori επικριτικό Οπέ, ο αφηγηματικά αλέγρος Μπονιφάς επιχειρεί να αναδείξει τις λησμονημένες θετικές πτυχές του φαινομένου, με τον ενοποιητικό του ρόλο σε χώρες που μαστίζονται από ποικίλα εσωτερικά προβλήματα και εκρηξιγενείς διασπαστικές τάσεις, όπως η Ισπανία, η Βραζιλία ή διάφο­ ρες χώρες της Αφρικής, να μην είναι ο λιγότερο σημαντικός. Είναι αξιοση­ μείωτο επίσης το γεγονός ότι ο Μπο­ νιφάς δεν επιρρίπτει τις ευθύνες για την ανεξέλεγκτη εμπορευματοποί­ ησα του ποδοσφαίρου στους λαϊκούς θιασώτες του, που ο Οτιέ υποδει­ κνύει ως «συνενόχους στο έγκλημα», αντίθετα, υποστηρίζει πως το να κα­

τηγορεί κανείς χωρίς περιστροφές τους φιλάθλους και να απορρίπτει συλλήβδην το ποδόσφαιρο εξαιτίας των δεινών που το ταλανίζουν είναι το ίδιο σχετικιστικό και επικίνδυνο με το «να απορρίπτουμε τη δημοκρατία επειδή κάποιοι πολίτες είναι επιρρε­ πείς στη διαφθορά». Αρκετοί έλληνες συγγραφείς που αποπειράθηκαν τις δυο τελευταίες δεκαετίες να προσεγγίσουν δοκιμιακά το φαινόμενο του ποδοσφαί­ ρου έστιασαν, όχι αδικαιολόγητα, στο ζήτημα της βίας που ταλανίζει τον εθνικό μας «βασιλιά των σπορ». Ο Δημήτρης Παπαγεωργίου στο ευ­ σύνοπτο Μια «άλλη» Κυριακή: «Τρέλα» και «αρρώστια» στα ελλη­ νικά γήπεδα (Επίκεντρο, 2007) περι­ γράφει με κλινική αποστασιοποίηση και κοινωνιολογική στόχευση την έκρηξη του φαινομένου της βίας στα ελληνικά γήπεδα, εξαρτώντας την με την ταυτόχρονη εμφάνιση ομόκεν­ τρων κοινωνικών φαινομένων και ιδιαιτεροτήτων, μέσα στους κόλπους των οποίων βρήκε πρόσφορο έδα­ φος να αναπτυχθεί. Η βία που ξεκι­ νάει από το ποδόσφαιρο και εξα­ πλώνεται στα άλλα αθλήματα είναι το θέμα που αναλύεται στον τόμο με τίτλο Οπαδική βία και άλλες πτυχές της βίας στον αθλητισμό (Νόβολι, 2010), στον οποίο έχουν συγκεντρω­ θεί τα κείμενα της ομάδας «θρη­ σκευόμενων κόκκινων επιστημό­ νων», ενός γκρουπ υποστηρικτών του Ολυμπιακού, που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τον καθηγητή Γιάννη Πανούση, τον συγγραφέα Θανάση Σκρουμπέλο και τους γνωστούς

αθλητικούς δημοσιογράφους Ηλία Μπαζίνα και Διονύση Ελευθεράτο. Εδώ η οπαδική βία εξετάζεται από όλες τις δυνατές επιστημονικές σκο­ πιές: την κοινωνιολογική, την ψυχα­ ναλυτική, τη φιλοσοφική, τη νομική, ακόμη και τη νευροβιολογική. Ο Ηλίας Καφάογλου στις Σημειώσεις από το ημίχρονο: Κείμενα για την κουλτούρα του ποδοσφαίρου (Ύψι­ λον, 2010) γράφει για το ποδόσφαιρο με τη ρομαντική, όσο και ευπροσή­ γορη, νευρώδη και οξυδερκή πένα ενός μερακλή λόγιου ποδοσφαιρόφιλου που δεν αισθάνεται την παραμι­ κρή ενοχή για την φανατική του ενα­ σχόληση με ένα πάλαι ποτέ στιγμα­ τισμένο άθλημα που παραδέχεται πως του έχει χαρίσει στιγμές σπάνιας ηδονής. Τέλος, ο Γιώργος Τζιας στο βιβλίο του Προσκύνημα στους ξεχασμέ­ νους ζάνες (εκδόσεις Η Αυγή) ανα­ πολεί τις εμπειρίες του από τον πο­ δοσφαιρικό κόσμο ως παράγων του ΚΚΕ στη μεταπολιτευτική εποχή. Με­ ταξύ άλλων αναφέρει πολλά για τις σχέσεις πολιτικών και ποδοσφαιρι­ κών ομάδων, για το πώς κάποια στιγμή προτάθηκε στο ΚΚΕ να αγο­ ράσει την ΑΕΛ, το πώς μεσολαβού­ σαν τα αδελφό αριστερά κόμματα στον χώρο των μεταγραφών ποδο­ σφαιριστών (υπόθεση Σαββίδη) κ.ά. Στοιχεία που γελάς ή που σε κάνουν να μελαγχολείς. Η σχέση του ορκισμένου φιλάθλου με το ποδόσφαιρο είναι άδολα ερω­ τική. Όπως γράφει και ο Μανώλης Αναγνωστάκης στο «Άγιαξ για πάντα»: «Υπάρχουν άνθρωποι μ’

έναν και μοναδικό έρωτα στη ζωή τους. Εχουν γνωρίσει πολλές γυναίκες, τις αγάπησαν, η γυναίκα δεν έπαψε ποτέ να τους συγκινεί, αλλά κάποτε γνώρισαν το μεγάλο, το μο­ ναδικό έρωτα -ύστερα, όλες οι άλλες τους φαίνονται... απλές οδοντόκρε­ μες. “Όμορφη ’σαι και καλή ’σαι, μα Πεντάμορφη δεν είσαι...”» ■

1 Πρωτοδημοσιεύτηκε στην Αυγή της Κυ­ ριακής στις 28 Οκτωβρίου 1984 και συμπεριλαμβάνεται μαζί με πλήθος διηγη­ μάτων, ποιημάτων και αποσπασμάτων από μυθιστορήματα ελλήνων και ξένων συγγραφέων με θέμα το ποδόσφαιρο στον τόμο Αρχίζει το ματς, Το ποδό­ σφαιρο στη λογοτεχνία (Μεταίχμιο,

2010), που επιμελήθηκε ο Γιάννης Η. Παππάς.

ο Μονταλμπάν έχει γράΨει πολλά κριτικά δοκίμια για το ποδοσψαιρο

δ:κριτικογραφία ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ

Μακριδάκης Γιάννης: Ήλιος μ ε δόντια (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 21.3.10) Μάτεσις Παύλος: Graffito (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 26.3.10, Μ. Θεο­ δοσοπούλου, Εποχή, 28.3.10) Μιχαηλίδης Μιχάλης: Πινακοθήκη τε­ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ράτων (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 2.3.10, Ε. Αντονάς Αριστείδης: Η τραγουδίστρια Κοτζιά, Καθημερινή, 73.10) και η πολυθρόνα (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ Μπέκας Βαγγέλης: Το 13ο υπόγειο (Ε. ρινή, 21.3.10, Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ Γκίκα, Έθνος, 28.3.10) θεροτυπία, 28.3.10) Νικολάίδου Σοφία: Απόψε δεν έχουμε Ασωνίτης Αλέξανδρος: Το μνημειώδες φίλους (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 13.3.10, σχέδιο του σερ Ουίνστον Τσόρτσιλ (X. Ο. Σελλά, Καθημερινή, 27.3.10, Λ. Κέζα, Παπαγεωργίου, Διαβάζω, 03/10) Το Βήμα, 28.3.10) Βρεττάκος Κώστας: Περαστικός από το Οικονόμου Λευκή: Ο έρωτας και η ψυχή Ρέικιαβικ (Λ. Τσιριμώκου, Τα Νέα, (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 13.3.10) 6.3.10) Γαλανάκη Ρέα: Φωτιές του Ιούδα στά­ Παπαδημητρακόπουλος Ηλίας: Ο θησαυ­ χτες του Οιδίποδα, (Π. Χατζημωυσιά- ρός των Αηδονιών (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ δης, Αυγή, 7.3.10) ρινή, 28.3.10, Α. Ζήρας, Διαβάζω, 03/10) Γκόλτσος Αντώνης (επιμ.): Το τελευταίο Ραπτόπουλος Βαγγέλης: Η επινόηση ταξίδι (Γ. Μπασκόζος, Διαβάζω, 03/10) της πραγματικότητας (Α. Ζήρας, Ελευ­ Δανέλλη Τιτίκα: Τέσσερα μπαστούνια θεροτυπία, 11.3.10) (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21.3.10) Σαμπράκος Βασίλης: Σκίσε το manual Δημητρίου Σωτήρης: Τα ζύγια του προ­ (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 6.3.10) σώπου (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθε­ Σκαλίδη Σταυρούλα: Κρέας από στα­ ροτυπία, 11.3.10, Κ. Καζάντη, Βραδυνή, φύλι (Σ. Λούκα, Βραδυνή, 7.3.10) 13.3.10, Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύ­ Σκαμπαρδώνης Γιώργος: Μεταξύ σφύπος, 21.3.10) ρας και Αλιάκμονος (Τ. Δημητρούλια, Ζατέλη Ζυράννα: Το πάθος χιλιάδες Καθημερινή, 14.3.10) φορές - Με το παράξενο όνομα ΡαΣτάμου Εύα: Μεσημβρινές συνευρέ­ μάνθις Ερέβους- Οι μαγικές βέργες σεις (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14.3.10) του αδερφού μου (Θ. Κοροβίνης, ΕλευΤζιάς Γιώργος: Προσκύνημα στους ξε­ χασμένους ζάνες (Τ. Βασιλειάδου, Ημε­ Ζαρκαδάκης Γιώργος: Οδηγός επιβίω­ ρήσια, 13.3.10) σης (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ Τότλης Σάκης: Ιντερσίτι (Δ. Κούρτοβικ, πία, 7.3.10) Τα Νέα, 13.3.10) Ζηκάκη Πέρσα: Ο/ κληρονόμοι της σιω­ πής (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, Φρανκούλη-Αργύρη Ιουστίνη: Για την αγάπη των άλλων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7.3.10) 14.3.10) Χρονάς Γιώργος: Η γυναίκα της Πάτρας Ζορμπά-Ραμμοπούλου Βησσαρία: Με (X. Μεγαλυνός, Ελευθεροτυπία, 26.3.10) την πορφύρα και τον χρωστήρα (Ν. Ψυχάρης Γιάννης: Η νίκη του πόνου και Κοκκινάκη, Ελευθεροτυπία, 5.3.10) της αγάπης (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευ­ Ηλιοπούλου Βασιλική: Σμιθ (Ε. Βλαστού, θεροτυπία,19.3.10) Athens Voice, 5.3.10) Καναβούρης Κώστας: Η Μήδεια δεν βλέπει εφιάλτες (Τ. Βασιλειάδου, Ημε­ ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ρήσια, 20.3.10) Αξιόνοφ Βασίλι: Οι ουρανοξύστες του Καπάνταη Ισμήνη: Με θέα τη ζωή (X. Στάλιν (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 28.3.10, Ποντίδα, Τα Νέα, 13.3.10) Κ. Σχινά, Καθημερινή, 28.3.10) Κιουρτσάκης Γιάννης: Ένας χωρικός Άτκινσον Κέιτ: Μια καλή πράξη (Α. στη Νέα Υόρκη (Κ. Ματσούκας, Ελευ­ Μαντόγλου, Διαβάζω, 03/10) θεροτυπία, 19.3.10) Ερνώ Αννί: Τα χρόνια (Ν. Βατόπουλος, Κορτώ Αύγουστος: Δεκαέξι (Μ. Χαρ- Καθημερινή, 13.3.10) τουλάρη, Τα Νέα, 13.3.10, Λ. Κέζα, Το Καμπρέρα Ινφάντε Γκιγιέρμο: Τρεις τα­ Βήμα, 14.3.10)

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 2010

λαίπωροι τίγρεις (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 20.3.10) Κέιβ Νικ: Ο θάνατος του Μπάνι Μανρό (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 21.3.10) Κούτσι Τζ. Μ.: Ημερολόγιο μιας κακής χρονιάς (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυ­ πία, 19.3.10) Λε Κλεζιό Ζαν Μαρί Γκυστάβ: Περιπλανώμενο αστέρι (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 14.3.10) Λοτζ Ντέιβιντ: Ανήκουστος βλάβη (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 20.3.10) Μακάνιν Βλαντιμίρ: Τρόμος (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 21.3.10) Μπανκς Ράσελ: American darling (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 19.3.10) Μπάροουζ Ουίλιαμ: Τζάνκι (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 13.3.10) Μπολάνιο Ρομπέρτο: Τηλεφωνήματα (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 19.3.10) Ντάρελ Λόρενς: Αλεξανδρινό κουαρ­ τέτο (Β. Χρόνη, Βραδυνή, 6.3.10, Τ. Γουδέλης, Αυγή, 21.3.10) Ντε Μοπασάν Γκι: Ιστορίες της μέρας και της νύχτας (Γ. Στάμος, Ελευθεροτυ­ πία, 19.3.10) Ντι Μωριέ Δάφνη: Μετά τα μεσάνυχτα (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 27.3.10) Ουέλλς Χέρμπερτ Τζορτζ.: Ο αόρατος (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 26.3.10) Παμούκ Ορχάν: Το μουσείο της αθωό­ τητας (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 73.10) Παπίνι Τζιοβάννι: Οι μάρτυρες του Θείου Πάθους (Τ. Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 20.3.10, Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 28.3.10) Σάπτον Λιάν: Η δημοπρασία (Λ. Καλοσπύρος, Διαβάζω, 03/10) Σάφαϊρ: Μονάκριβη (Α. Δημοπούλου, Ελευθεροτυπία, 11.3.10, Κ. Κατσουλάρης, Veto, 14.3.10) Σελίν: Συνομιλίες με τον καθηγητή Υ (Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 6.3.10, Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 20.3.10) Σμιθ Τζόζεφ: Ο λύκος (Σ. Λούκα, Βρα­ δυνή, 21.3.10) Τόμας Ντύλαν: Ερωτικές επιστολές (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 20.3.10) Φουέντες Κάρλος: Τα κρυστάλλινα σύ­ νορα (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 28.3.10) Φώουλς Τζων: Ένα καπρίτσιο (Σ. Γιαν­ ναράς, Καθημερινή, 20.3.10) Attia Maurice: Το μαύρο Αλγέρι (Ν.-Γ.

Κωνσταντινίδης, Ελευθεροτυπία, 11.3.10) Banks Ian: Εργοστάσιο σφηκών (Σ. ΝικολαΤδου, Τα Νέα, 20.3.10) Capus Alex: Η λίμνη (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 26.3.10) De Lillo Don: Άνθρωπος σε πτώση (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 7.3.10) Fo Dario: Ο έρωτας και η ειρωνεία (X. Ποντίδα, Τα Νέα, 6.3.10) Ford Richard: Η χώρα όπως είναι (Α. Βι­ στωνίτης, Το Βήμα, 21.3.10) James Henry: Το αυθεντικό (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 6.3.10) Lery Marc: Τα παιδιά της ελευθερίας (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 13.3.10) Maugham William Somerset: Η κόψη του ξυραφιού (X. Σπυροπούλου, Καθη­ μερινή, 9.3.10) Morrow-Lindbergh Anne: Δώρα του βυθού (I. Κολοβού, Βραδυνή, 6.3.10) Richler Mordecai: Ο Τζόσουα τότε και τώρα (Σ. Νικολαΐδου, Τα Νέα, 6.3.10)

ΠΟΙΗΣΗ Αθηνάκης Δημήτρης: Χωρίσεμεις (Ε. Παναγιώτου, Διαβάζω, 03/10) Αλεξάκης Ορέστης: Θίασος στην εξέ­ δρα - Το άλμπουμ των αποκομμάτων (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 5.3.10) Αντιόχου Γιάννης (ανθολ.): Η θηριώδης μούσα (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 21.3.10) Καμιένσκα Άννα: Ξαφνιάσματα (Ε. Παναγιώτου, Αυγή, 16.3.10) Κολαίτη Πατρίτσια: Σελέστεια (Γ. Αράγης, Διαβάζω, 03/10) Λόγιος Ηλίας: Ποιήματα (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 13.3.10) Νικολακόπουλος Σωτήρης: Ομιλούσα εικόνα (I. Κολοβού, Βραδυνή, 13.3.10) Παπαβασιλείου Ηρώ: Μητρόπολη (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 7.3.10) Παπαγεωρνίου Κώστας: Η λύπη των άλ­ λων (Γ. Βέης - Θ. Φωσκαρίνης, Ελευθε­ ροτυπία, 19.3.10, Γ. Δούκας, Διαβάζω, 03/10) Πατίλης Γιάννης: Ακτή Καλλιμασιώτη και άλλα ποιήματα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 14.3.10) Πιερής Μιχάλης: Μεταμορφώσεις πό­ λεων (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 7.3.10) Σέξτον Αν: Ερωτικά ποιήματα (Τ. Δημη­

τρούλια, Καθημερινή, 7.3.10, Γ. Ασδραχάς. Εξπρές, 14.3.10)

ΔΟΚΙΜΑ Βαλτινός Θανάσης: Κρασί και νύμφες (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 5.3.10) Γιανναδάκης Νίκος: Αποτυπώματα (Δ. Ιακώβ, Ελευθεροτυπία, 11.3.10) Μπαδογιαννάκις Γιάννης: Ο χρόνος (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 28.3.10) Σιδέρης Νίκος: Ο Φρόιντ κρυπτοκόκκινος; (Θ. Τζαβάρας, Καθημερινή, 30.3.10) Σφυρίδης Περικλής: Παραφυάδες II (Π. Γούτας, Ελευθεροτυπία, 5.3.10) Brenot Philippe: Εγκώμιο στον αυνανι­ σμό (Κ. Καλφόπουλος, Καθημερινή, 27.3.10)

ΙΣΤΟΡΙΑ Απλμπάουμ Αν: Γκούλαγκ (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 14.3.10) Βαλντέν Σωτήρης: Παράταιροι εταίροι (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/10) Βερέμης Θάνος (επιμ.): Ο Μεταξάς και η εποχή του (Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 03/10) Μαγκλιβέρας Κωνσταντίνος: Το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων για τις λεηλασίες κατά τη ναζιστική κατοχή της Ελλάδος. Η περίπτωση του νομισματι­ κού χρυσού των Εβραίων (Δ. Μου­ σμούτης, Ελευθεροτυπία, 19.3.10) Παναγιωτόπουλος Βασίλης - Δημητρόπουλος Δημήτρης - Μιχαηλάρης Πανα­ γιώτης (εκδ.-σχολ.-ευρετ.): Αρχείο Αλή Πασά (X. Δημακοπούλου, Εστία, 20.3.10) Παπαγεωρνίου Σπύρος: Από την ΕΟΚΑ στην ΕΟΚΑ Β' (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6.3.10) Σαλαβράκος Ιωάννης - Διονύσιος: Β' παγκόσμιος πόλεμος - Η γερμανική οι­ κονομία (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/10) Τζανακάρης Βασίλης: Στο όνομα της προσφυγιάς (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/10) Χόλλαντ Τομ: Millennium (Δ. Μουσμού­ της, Ιστορία 03/10) Beevor Anthony: D Day (Δ. Μουσμού­ της, Ιστορία, 03/10) Ferro Marc: Εξηγώντας την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και του κομ­

μουνισμού στην εγγονή μου (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 14.3.10) Gawrych George: Η Ημισέληνος και ο Αε­ τός (X. Δημακοπούλου, Εστία, 27.3.10) Mazower Mark: Η αυτοκρατορία του Χίτλερ (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 5.3.10) Overy Richard: 1939 Η αντίστροφη μ έ­ τρηση για τον πόλεμο (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/10) Yalom Marilyn: Ο καιρός των καταιγί­ δων (Ρ. Δούρου, Αυγή, 7.3.10)

Ιωνίδης Κωνσταντίνος: Η ιστορία ενός κυνηγού (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 7.3.10) Κρικζώνης Φώτης: Εγώ, ο μπάρμαν (Ζ. Λιάκα, Τα Νέα, 6.3.10) Λαπαθιώτης Ναπολέων: Η ζωή μου (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 14.3.10) Μπερμπέροβα Νίνα: Τσαϊκόβσκυ (Ν. Δοντάς, Καθημερινή, 20.3.10) Echenoz Jean: Δρόμος αντοχής (Τ. Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 6.3.10, Γ. Μα­ λούχος, Το Βήμα, 7.3.10) Equiano Olaudah: Το ενδιαφέρον αφή­ γημα της ζωής του Ολόντα Εκουιάνο (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 20.3.10) Masson Vincourt Marie Paul: Ο Παύλος Καλλιγάς,1814-1896, και η ίδρυση του ελ­ ληνικού κράτους (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 28.3.10)

ΜΕΛΕΤΕΣ Αγγελάτος Δημήτριος: Το έργο του Διο­ νυσίου Σολωμού και ο κόσμος των λογο­ τεχνικών ειδών (Σ. Καργάκος, Ελευθε­ ροτυπία, 11.3.10) Βελουδής Γιώργος: Ο Σολωμός των Ελ­ λήνων (.Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 16.3.10) Κορρέ - Ζωγράφου Κατερίνα: Άνθρω­ ποι και παραδοσιακά επαγγέλματα στο Αιγαίο III (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 14.3.10) Λυμπεράτος Ανδρέας: Οικονομία, πολι­ τική και εθνική ιδεολογία. Η διαμόρ­ φωση των εθνικών κομμάτων στη Φιλιππούπολη τον 19ο αιώνα (Π. Ματαλάς, Καθημερινή, 16.3.10) Μοντεσκιέ: Εκτιμήσεις για τα αίτια του μεγαλείου και της παρακμής των Ρω­ μαίων (Γ. Μερτίκας, Αυγή, 21.3.10) Μπενάς Τάκης: Από τον μαύρο σκλάβο μέχρι τον Ομπάμα (Α. Ρήνος, Αυγή, 21.3.10)

δ:κριτικογραφ ία

Ρεγκάκος Αντώνης: Επινοώντας το πα­ ρελθόν. Γέννηση και ακμή της ιστοριο­ γραφικής αφήγησης στην κλασική αρ­ χαιότητα (X. Δημακοπούλου, Εστία, 27.3.10, Γ. Δούκας, Διαβάζω, 03/10) Συλλογικό: Η κριτική για τον Πέτρο Χάρη (Π. Μαστροδημήτρης, Διαβάζω, 03/10) Carriere Jean Claude - Eco Umberto: Μην ελπίζετε να απαλλαγείτε από τα βι­ βλία (Ε. Καρκίτη, Αννελιοφόριος, 7.3.10) Haddock Bruce: Ιστορία της πολιτικής σκέψης από το 1789 μέχρι σήμερα (Γ. Σιακαντάρης, Τα Νέα, 6.3.10) Holmes Jeremy: Ο John Bowlby και η θεωρία του δεσμού (Θ. Καράβατος, Διαβάζω, 03/10) Le Goff Jacques - Truong Nicolas: Mia ιστορία του σώματος στον Μεσαίωνα (Γ. Παπαθεοδώρου, Τα Νέα, 6.3.10) Pollard Justin - Reid Howard: Αλεξάν­ δρεια (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 20.3.10) Powell Barry - Morris Ian: Εγχειρίδιο Ομηρικών σπουδών (X. Δημακοπούλου, Εστία, 13.3.10) Riboli Diana: Tunsuriban (Γ. Βέης, Δια­ βάζω. 03/10) Sacs Oliver: Βλέποντας φωνές (Μ. Αθανασοπούλου, Lifo, 11.3.10)

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

S

Κυριαζής Δημήτρης: Κυπαρισσία - Βρα­ χύλογο ιστορικό - Φυλακή Μαντά - Κρα­ τούμενοι αντιστασιακοί (Τ. Βερβενιώτη, Αυγή, 9.3.10)

πο

§|

σμός και άλλα κείμενα (Ν. Χρυσολω­ ράς, Καθημερινή, 21.3.10) Παπασαραντόπουλος Πέτρος (επιμ.): Λεωνίδας Κύρκος - Εκ βαθέων (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/10) ΑΝ Tarik: Οι πειρατές της Καραϊβικής (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, 26.3.10)

Συλλογικό: Αξιοποίηση της ιστορίας των Μαθηματικών στη διδασκαλία των Μαθηματικών (Θ. Βλάχος, Αυγή, 7.3.10)

ΠΑΙΔΙΚΟ - ΝΕΑΝΙΚΟ

ΛΕΥΚΩΜΑ

Curlee Lynn: Παράξενα πλάσματα της ελληνικής μυθολογίας (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 27.3.10)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ζιλσόν Ετιέν: Το Ον και η ουσία (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 19.3.10) Πρόκλος: Η ιερατική τέχνη - Οι ύμνοι (Σ. Ράγκος, Καθημερινή, 14.3.10) Σεβαστάκης Νικόλας: Φιλόξενος μηδε­ νισμός (Α. Κιουπκιολής, Αυγή, 7.3.10) Derrida Jacques: Πλάτωνος φαρμακεία (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυπία, 26.3.10) Glover Jonathan: Ηθική απόσταση (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 5.3.10)

Γενικά Αρχεία του Κράτους: Αρχιτεκτο­ νικά σχέδια (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 03/10)

Βογιατζής Στρατής: Εσωτερικός κό­ σμος - Μαστιχοχώρια (Μ. Βασιλειάδου, Καθημερινή, 21.3.10) Γκιουλέρ Αρά: Στην Πόλη (X. Δημακο­ πούλου, Εστία, 13.3.10) Καζανάκη - Λάππα Μαρία - Μαλλούχου - Tufano Φανή: Τα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδος (X. Δημακοπούλου, Εστία, 6.3.10) Ντα Βίντσι Λεονάρντο: Τα σημειωματά­ ρια (Κ. Μπούρας, Ελευθεροτυπία, 26.3.10) Στάινχαουερ Γιώργος: Ιστορική γεω­ γραφία του αρχαίου κόσμου (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 03/10)

ΜΟΥΣΙΚΗ Λαμπροπούλου Δήμητρα: Οικοδόμοι (Π. Βόνλης, Τα Νέα, 20.3.10) Ντε Μποβουάρ Σιμόν: Το δεύτερο φύλο (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 6.3.10) Παπαθεοδώρου Γιάννης: Ρομαντικά πε­ πρωμένα (Λ. Τσιριμώκου, Τα Νέα, 20.3.10)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

5 Αθανασοπούλου Εκάβη (επιμ.): ΕνωΜ μένη στην πολυμορφία (Σ. Λαδή, Αυγή, 21.3.10) Ιωάννου Γιάννης: Θεωρία της συνομωσίας και κουλτούρα της διχοτόμησης (Κ. Ζάνου, Τα Νέα, 13.3.10) Κοσμίδης Σωκράτης: Εκσυγχρονισμός και μεταρρύθμιση (Γ. Ασδραχάς, Εξ­ πρές, 21.3.10) Μαρξ Καρλ: Το Κεφάλαιο (Α. Βιστωνίτης - Μ. Παπανιαννίδου, Το Βήμα, 73.10) Παπακωνσταντίνου Πέτρος: Επιστροφή στο μέλλον (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 27.3.10, Ν. Χρυσολωράς, Καθημερινή, 28.3.10) Παπαναστασίου Αλέξανδρος: Ο εθνικι­

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΘΕΑΤΡΟ Ευριπίδης: Βάκχες (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυπία, 19.3.10) Σαμαρά Ζωή: Το βλέμμα του συγγρα­ φέα (Κ. Εξάρχου, Διαβάζω, 03/10) Orton Joe: Loot (Γ. Ζουμπουλάκης, Το Βήμα, 21.3.10) Rickman Alan - Viner Katharine: To όνομά μου είναι Rachel Corrie (Γ. Ασ­ δραχάς, Εξπρές, 28.3.10)

ΕΠΙΣΤΗΜΗ Ιεραπετριτάκης Γιώργος: Ιατρική εξου­ σία (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 7.3.10)

Βολιώτης - Καπετανάκης Ηλίας: Μάγ­ κες αλήστου εποχής, 24 ρεμπέτικα πορτρέτα (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 14.3.10) Δαλιανούδη Ρενάτα: Μάνος Χατζιδάκις και λαϊκή μουσική παράδοση (Δ. Μα­ νιάτης, Τα Νέα, 6.3.10) Παπασπήλιου Κώστας: Μάλιστα κύριε... Ζαμπέτα (Π. Σαββόπουλος, Ελευθερο­ τυπία, 19.3.10)

ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Ramsay Gordon: Καλή όρεξη (Λ. Σταφυλά, Τα Νέα, 6.3.10)

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Baer Ulrich: Η σοφία του Ρίλκε (Ν. Κοκκινάκη, Ελευθεροτυπία, 19.3.10)

ΤΑΞΙΔΙ Ντε Σαιντ Εξυπερύ Αντουάν: Γη των αν­ θρώπων (Β. Χρόνη, Βραδυνή, 13.3.10) Thubron Colin: Στη σκιά του δρόμου του μεταξιού (Β. Ζηλάκος, Ελευθερο­ τυπία, 26.3.10) ■

ΚΡΙΤΙΚΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2010 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αντονάς Αριστείδης: Η τραγουδίστρια και η πολυθρόνα (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 13.4.10) Ατζακάς Γιάννης: Κάτω από τις οπλές (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 17.4.10) Βουτυράς Δημοσθένης: Το καράβι του θανάτου και άλλες ιστορίες (Κ. Ακρι­ βός, Τα Νέα, 17.4.10, Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 18.4.10) Γαλανάκη Ρέα: Φωτιές του Ιούδα στά­ χτες του Οιδίποδα, (Α. Σουλογιάννη, Καθημερινή, 20.4.10, Γ. Ξενάριος, Δια­ βάζω, 04/10) Γκαλινίκη Στυλιάνα: Όλα πάνε ρολόι (ή σχεδόν) (Ε. Χουζούρη, Καθημερινή, 13.4.10) Γκανάς Μιχάλης: Γυναικών μικρές και πολύ μικρές ιστορίες (Λ. Τσιριμώκου, Τα Νέα, 30.4.10) Γκιμοσούλης Κωστής: Το φάντασμά της (Κ. Ακριβός, Τα Νέα, 10.4.10, Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Δαββέτας Δημοσθένης: Έρωτας δαίμο­ νας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 25.4.10) Δαββέτας Νίκος: Η εβραία νύφη (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 9.4.10) Δάνδολος Στέφανος: Ο τελευταίος κύ­ κνος (Γ.Περαντωνάκης, Ελευθεροτυ­ πία, 1.4.10) Διβάνη Λένα: Ένα πεινασμένο στόμα (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 25.4.10) Εμπειρικός Ανδρέας: Ζεμφύρα ή το μυ­ στικόν της Πασιφάης (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Ζαφειριού Λεύκιος: Οι συμμορίτες (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, 9.4.10) Θαλασσινός Φώτης: Αντάλια (Μ. Θεο­ δοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 29.4.10) Θεοδωρόπουλος Τάκης: Το ξυπόλητο σύννεφο (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 10.4.10) Κάνιος Παύλος: Και με κλειστά μάτια θα βλέπω (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυ­ πία, 3.4.10) Καλλιδώνης Λεωνίδας: Τα δείπνα της Εκάτης (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 10.4.10) Κατσουλάρης Κώστας: Ο άντρας που αγαπούσε τη γυναίκα μου (X. Ποντίδα, Τα Νέα, 30.4.10) Κιουρτσάκης Γιάννης: Ένας χωρικός στη Νέα Υόρκη (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 2.4.10)

Κονομάρα Λίλα: Η αναπαράσταση (Γ. Μπασκόζος, Διαβάζω, 04/10) Λυκεσάς Απόστολος: Το τσίρκο των ψύλ­ λων (Π. Χατζημωυσιάδης, Αυγή, 11.4.10) Μακριδάκης Γιάννης: Ήλιος μ ε δόντια (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25.4.10, Κ. Κατσουλάρης, Veto, 25.4.10) Μαμαλούκας Δημήτρης: Η μοναξιά της ασφάλτου (Γ. Βέης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Μάρκονλου Πρόδρομος: Κείμενα μι­ κρός πνοής (Κ. Παπανεωρνίου, Αυγή, 11.4.10) Μάτεσις Παύλος: Graffito (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 30.4.10) Ματζαρίδου Ευσταθία: Ένας κόμπος όλα (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Μήτσου Ανδρέας: Ο αγαπημένος των μελισσών (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 18.4.10) Μιχαηλίδης Μιχάλης: Πινακοθήκη τε­ ράτων (.Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθερο­ τυπία, 16.4.10) Μιχαηλίδης Τεύκρος: Αχμές ο γιος του φεγγαριού (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 10.4.10) Μουζουράκης Κώστας: Φίδια στο Σκόρ­ πιά (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 11.4.10) Μπρουντζάκης Ξενοφών: Από στήθους (Ν. Σιώτης, Ελευθεροτυπία, 29.4.10) Νικολάίδου Σοφία: Απόψε δεν έχουμε φίλους (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17.4.10, Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 18.4.10, Ν. Κουρ­ μούλης, Αυγή, 20.4.10) Οικονόμου Χρηστός: Κάτι θα γίνει, θα δεις (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 17.4.10) Παπαδημητρακόπουλος Ηλίας: Ο θη­ σαυρός των Αηδονιών (Λ. Ξανθόπουλος, Τα Νέα, 10.4.10) Παπαχρήστος Δημήτρης: Γ ουχανάν (Π. Μανταίος, Αυγή, 3.4.10) Ρουμελιωτάκης Χρίστος: Αποθήκες ύφα­ λων όπλων (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 25.4.10) Σκαλίδη Σταυρούλα: Κρέας από στα­ φύλι (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 10.4.10, Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 11.4.10) Σκαμπαρδώνης Γιώρνος: Μεταξύ σφύρας και Αλιάκμονος (Γ. Μπασκόζος, Διαβάζω, 04/10) Σταμάτης Αλέξης: Σκότωσε ό,τι αγαπάς (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 1.4.10, Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 3.4.10) Στάμου Εύα: Μεσημβρινές συνευρέ­ σεις (Α. Ζήρας, Αυγή, 25.4.10) Σταυράτης Αλέξης: Το ευαγγέλιο της Ιωάννας (Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 04/10)

Σωτηροπούλου Έρση: Εύα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 18.4.10) Τζιρίτα Μαρία: Αν δεν υπήρχε αύριο (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 18.4.10 Τότλης Σάκης: Ιντερσίτι (Ε. Κοτζιά, Κα­ θημερινή, 3.4.10) Χατζιδάκι Νατάσα: Συνάντησέ την το βράδυ (Ε. Αρσενίου, Αυγή, 3.4.10)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Γιαν Μα: Πεκίνο σε κώμα (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 24.4.10) Γκουτιέρες Πέδρο Χουάν: Ο βασιλιάς της Αβάνας (Σ. Σταυρόπουλος, Ελευ­ θεροτυπία, 9.4.10) Έκλιν Κιμ: Ο αγνοούμενος (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Εντσενσμπέρνκερ Χανς Μάγκνους: Χάμερσταίν ή περί ιδιορρυθμίας (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 25.4.10) Ζέμπαλντ Β. Γκ.: Οι δακτύλιοι του Κρό­ νου (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 3.4.10, Ε. Γκίκα, Έθνος, 11.4.10, Φ. Αμπατζοπύλου, Τα Νέα, 174.10) Θοράρινσον Αρνί: Ο καιρός της μάγισσας (X. Σιάφκος, Ελευθεροτυπία, 3.4.10, X. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 16.4.10) Καρίζι Ντονάτο: Ο υποβολέας (Κ. Λυμ­ πέρη, Ελευθεροτυπία, 16.4.10) Κιρίνο Νατσούο: Out (Σ. Λούκα, Βραδυνή, 3.4.10) Κροίσος: Οι εξομολογήσεις ενός διε­ φθαρμένου τραπεζίτη (Κ. Κατσουλά­ ρης, Veto, 11.4.10) Λε Κλεζιό Ζαν Μαρί Γκυστάβ: Περιπλανώμενο αστέρι (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 2.4.10) Μακάνιν Βλαντιμίρ: Τρόμος (Τ. Δημη­ τρούλια, Καθημερινή, 25.4.10) Μακ Κάλερς Κάρσον: Ανταύγειες σε χρυσά μάτια (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 23.4.10) Μαρτίνες Γκινέρμο: Ο αργός θάνατος της Λουσιάνα Μη. (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 18.4.10) Μιτσίνσκι Ταντέους: Ο αιδεσιμώτατος Φάουστ (λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 29.4.10) Μπολάνιο Ρομπέρτο: Τηλεφωνήματα (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Μποσί Λυκ: Ο Φρόιντστο Μανχάταν (Σ. Νικολάίδου, Τα Νέα, 2.4.10, Λ. Κουζέλη, Το Βήμα, 3.4.10) Νεμιρόφσκι Ιρέν: Σκυλιά και λύκοι (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 18.4.10) Νικάστρο Νικόλας Ε(έψιλον): Ο Ερατο­ σθένης και η αρχαία προσπάθεια για τη μέτρηση της υδρογείου (Κ. Μπούρας, Ελευθεροτυπία, 29.4.10)

δ:κριτικογραφία

Ντάρελ Λόρενς: Αλεξανδρινό κουαρ­ τέτο (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 24.4.10) Ντε Μπαλζάκ Ονορέ: Η αναζήτηση του απόλυτου (Ν. Βατόπουλος, Καθημε­ ρινή, 11.4.10) Ντιν Ρεμπέκα: Εχθροί της αγάπης (Κ. Λυμπέρη, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Ουέλλς Χέρμπερτ Τζορτζ.: Ο αόρατος (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 3.4.10. Σ. Νικολαϊδου, Τα Νέα, 10.4.10) Ρίλκε Ράινερ Μαρία: Ρέκβιεμ (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 30.4.10) Σελίν: Συνομιλίες με τον καθηγητή Υ (Ν. Κτιστόπουλος, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Σεπούλβεδα Λουίς: Το λυχνάρι του Αλαντίν (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Ταγκόρ Ραμπιντρανάθ: Το σπίτι και ο κό­ σμος (Σ. Τσούπρου, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Χενταγιάτ Σαντέκ: Η τυφλή κουκουβάγια (Β. Ζηλάκος, Ελευθεροτυπία, 16.4.10) Chirbes Rafael: Σκηνές κυνηγιού (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) De Lillo Don: Άνθρωπος σε πτώση (Σ. Παπασπύρου, Ελευθεροτυπία, 3.4.10) Doctorow Ε. L.: Η στρατιά (Θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 17.4.10, Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 25.4.10) Ferguson Kitty: Τίχο - Κέπλερ (Κ. Μπούρας, Ελευθεροτυπία, 9.4.10) Fo Dario: Ο έρωτας και η ειρωνεία (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Guilleragues: Ερωτικές επιστολές πορτογαλίδας μοναχής (Μ. Θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 25.4.10) Huston Nancy: Ίχνη ρήγματος (Α. Μαντόνλου, Ελευθεροτυπία, 9.4.10) Jones Sydney: Ο κενός καθρέφτης (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 17.4.10) Kadare Ismail: Το ατύχημα (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 10.4.10) Mendelsohn Daniel: Χαμένοι (Θ. Μήνας, Διαβάζω, 04/10) Richler Mordecai: Ο Τζόσουα τότε και τώρα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 3.4.10, Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυ­ πία, 23.4.10) Tabarovsky Damian: Ιατρική αυτοβιο­ γραφία (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 11.4.10, Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 27.4.10) Tsiolkas Christos: Νεκρή Ευρώπη (Ρ. Γεωρνακοπούλου, Τα Νέα, 30.4.10) White Edmund: Hotel de dream (P. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 17.4.10) Wiazemsky Anne: Κορίτσι (Σ. Νικολαϊδου, Τα Νέα, 24.4.10)

ΠΟΙΗΣΗ Βεντούρας Ιωσήφ: Κυκλώνιο (Ν. Βαλαωρίτης, Αυγή, 3.4.10) Μίλτων Τζων: Ο απολεσθείς παράδει­ σος (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 17.4.10) Πολυμένης Πέτρος: Ξεκρέμαστα πορ­ τρέτα (Ν. Μαυρέλος, Αυγή, 3.4.10)

ΔΟΚΙΜΙΑ Εμπειρικός Ανδρέας (Γ. Γιατρομανωλάκης επιμ.): Περί σουρρεαλισμού, η διά­ λεξη του 1935 (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Μααλούφ Αμίν: Η απορρύθμιση του κό­ σμου (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 11.4.10) Μαρωνίτης Δημήτρης: Τάκης Σινόπουλος - Μίλτος Σαχτούρης, Μελετήματα (Κ. Κωστίου, Τα Νέα, 10.4.10) Όργουελ Τζορτζ: Βιβλία εναντίον τσι­ γάρου (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 3.4.10) Συλλογικό: Η τέχνη της γραφής (Θ. Γρηγοριάδης, Τα Νέα, 30.4.10) Leonard Mark: Τι σκέφτεται η Κίνα; (Β. Πεσμαζόνλου, Τα Νέα, 10.4.10)

ΙΣΤΟΡΙΑ Αγτζίδης Βλάσης: Η εφημερίδα «Κόκ­ κινος Καπνάς» και ο ελληνισμός του Καυκάσου 1932-1937 (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 11.4.10) Βούλαρης Γ. - Νικολακόπουλος Η. - Ριζάς Σ. - Σακελλαρόπουλος Τ. - Στεφανίδης I.: Ελληνική πολιτική ιστορία 19502004 (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 04/10) Καμινιάτης Ιωάννης - Θεσσαλονίκης Ευστάθιος - Αναγνώστης Ιωάννης: Χρονικά των Αλώσεων της Θεσσαλονί­ κης (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 11.4.10) Λάμψα Καρίνα - Σιμπή Ιακώβ: Η ζωή απ’ την αρχή (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 17.4.10) Μαλκίδης Θεοφάνης: Ο Πόντιος πρό­ εδρος της ΕΔΑ Ιωάννης Πασαλίδης και το Κυπριακό ζήτημα στην δεκαετία του 1950 (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 18.4.10) Μανθούλης Ροβήρος: Η δίκη του Αλκι­ βιάδη (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 04/10) Νταλιάνη - Καραμπατζάκη Μαντώ: Παι­ διά στη δίνη του εμφυλίου πολέμου 1946-1949 Σημερινοί ενήλικες (Σ. Κακουριώτης, Διαβάζω, 04/10) Πανέλλα Κάρλο: Η ιστορία των ισλαμικών καθεστώτων 1914-2006 (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 3.4.10) Πανώτης Αριστείδης: Το Συνοδικόν της

εν Ελλάδι Εκκλησίας 1850-1922, Τόμος B‘ (Κ. Μπέης, Ελευθεροτυπία, 16.4.10) Παπαφλωράτος Ιωάννης: Η ελληνοϊταλική κρίση του 1923 (Α. Κωβαίος, Το Βήμα, 25.4.10) Τρίκκας Τάσος: ΕΔΑ 1951-67. Το νέο πρόσωπο της Αριστερός (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Χόλλαντ Τομ: Millennium (X. Δημακοπούλου, Εστία, 17.4.10) Χριστοδουλίδης Νίκος: Τα σχέδια λύσης του Κυπριακού 1948-1978 (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 04/10) Robson Stuart: Ο Α' Παγκόσμιος πόλε­ μος (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 04/10) Runciman Steven: Η μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία (Φ. Πανταζής, Αδέσμευ­ τος Τύπος, 3.4.10)

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Βεργόπουλος Κώστας: Οι αμετανόητοι (Π. Παπακωνσταντίνου, Καθημερινή, 25.4.10) Γουό Αλεξάντερ: Βιτγκενστάιν (Α. Βι­ στωνίτης, Το Βήμα, 11.4.10) Νικορέτζος Δημήτρης: Ο άγνωστος Ελύτης της Μυτιλήνης (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 10.4.10) Μούλιας Χρήστος: Παναγιώτης Κανελλόπουλος 1902-1986 (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 04/10) Μπράισονν Μπιλ: Σαίξπηρ (Ν. Βατόπου­ λος, Καθημερινή, 24.4.10) Jacobson Sid - Colon Ernie: Che, η βιο­ γραφία του (Η. Κανέλλης, Τα Νέα, 30.4.10)

ΜΕΛΕΤΕΣ Δαβίας Ορέστης: Θαύματα χλωρά (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 25.4.10) Δάλλας Γιάννης: Ολίγο θα τον ξαναγγίξω - Σολωμός και Κάλβος (Α. Ζήρας, Διαβάζω, 04/10) Έξαρχος Θεόδωρος: Έλληνες ηθοποιοί, τόμοι A'- Β' (Β. Ζωγράφου- Πόνσε, Αυγή, 11.4.10) Λαλιώτη Βασιλική - Παπαπαύλου Μα­ ρία: Γ ατί κυλά στο αίμα μας (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Μαραγκός Βασίλειος: Πα'ίαιος Χιλανδαρινός και Σωφρόνιος Βρατσής (Δ. Μου­ σμούτης, Ιστορία, 04/10) Μίσσιος Κώστας: Ο λεσβιακός Τύπος και οι δημιουργοί του (Π. Σκορδάς, Κα­ θημερινή, 27.4.10) Μουτσόπουλος Χαράλαμπος: Απόψεις

«Γα αυτιά που δεν ακούν» (Γ. Ευαγγελόπουλος, Καθημερινή, 25.4.10) Μπελογιάννης Νίκος: Σχέδιο για μια Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 24.4.10) Μπουρναζάκης Κώστας: Χρονογραφία Αγγέλου Σικελιανού 1884-1951 (Θ. Φωσκαρίνης, Ελευθεροτυπία, 29.4.10) Νιούμπεργκ Άντριου - Γουόλντμαν Μ. Ρ.: Γατίπιστεύουμε (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 3.4.10) Παπαγγελής Θεόδωρος: Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους (Μ. Στεφανίδης, Διαβάζω, 04/10) Ράμφος Στέλιος: Νίτσε για καλό γούστο (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 04/10) Σαλαβράκος Ιωάννης-Διονύσιος: Β' Παγκόσμιος πόλεμος - Γερμανική οικο­ νομία (X. Δημακοπούλου, Εστία, 17.4.10) Τσακαλάκης Θωμάς: Beckett's humotopia (I. Αθανασάτου, Αυγή, 25.4.10) Codino Fausto: Εισαγωγή στον Όμηρο (X. Δημακοπούλου, Εστία, 30.4.10) Elgood Robert: Τα όπλα της Ελλάδας (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 04/10) Ο’ Sullivan Emer: Συγκριτική παιδική λο­ γοτεχνία (Γ. Νέδας, Διαβάζω, 04/10) Powell Barry - Morris Ian: Εγχειρίδιο Ομηρικών σπουδών (Γ. Δούκας, Δια­ βάζω, 04/10)

ΜΑΡΤΥΡΙΑ Αθανασίου Θανάσης: Διαδρομές σε χρόνια σκοτεινά (Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 11.4.10) π ο λ ίτ η » Κοντιάδης =ενοφών: Ελλειμματική δη­ μοκρατία (Α. Φωτιάδου, Ελευθεροτυ­ πία, 9.4.10) Πολυβίου Πολύβιος: Μακάριος, τα τρία λάθη (Κ. Καντούνας, Τα Νέα, 24.4.10) Φαγιάντ Αλί: Εύθραυστα κράτη (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Claudel Paul: Η κρίση - Αμερική 19271932 (Τ. Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 30.4.10) Cohn-Bendit Daniel: Τι να κάνουμε; (Β. Βενιζέλος, Αυγή, 27.4.10)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Αναπολιτάνος Δ. (επιμ.): Στιγμές και διάρκειες (Β. Σακελλαρίου, Αυγή, 11.4.10) Λαμπρέλλης Δημήτρης: Η επίδραση του Νίτσε στην Ελλάδα (X. Δημακοπού­ λου, Εστία, 30.4.10) Ροζάνης Στέφανος: Προβλήματα ερμη­

νευτικής (Δ. Τζιωρτζόπουλος, Αυγή, 11.4.10) Τσε Λάο: Τάο Τε Τσινγκ (Κ. Ματσούκας, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Badiou Alain: Από το είναι στο συμβάν (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Heidegger Martin: Επιστολή για τον αν­ θρωπισμό (Δ. Μαρουδής, Ελευθεροτυ­ πία, 29.4.10)

Βαλλιανάτος Γρηνόρης: Ακατάλληλο (Κ. Ματσούκας, Ελευθεροτυπία, 23.4.10) Ντε Μποβουάρ Σιμόν: Το δεύτερο φύλο (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 16.4.10) Butler Judith: Η ψυχική ζωή της εξου­ σίας - Λογοδοτώντας για τον εαυτό (Γ. Σταυρακάκης, Τα Νέα, 30.4.10) Dransart Philippe: Η αρρώστια προ­ σπαθεί να μ ε γιατρέψει (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 25.4.10)

ΘΕΑΤΡΟ Μαστροσιμόνε Γουίλλιαμ: Ακρότητες (Λ. Πολενάκης, Ελευθεροτυπία, 9.4.10) Μπούρας Κωνσταντίνος: Διασκευάζον­ τας μ ετ' ευτελείας (Γ. Στάμος, Ελευθε­ ροτυπία, 1.4.10) Σταματογιαννάκη Κωνσταντίνα: Μίνως Βολανάκης, το προνόμιο της παρουσίας (X. Παρίδης, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Marivaux: Ο θρίαμβος του έρωτα (Γ. Στάμος, Ελευθεροτυπία, 1.4.10) Orton Joe: Loot (Γ. Στάμος, Ελευθερο­ τυπία, 1.4.10)

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μπελογιάννης Νίκος: Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα (Τ. Βασιλειάδου, Ημερή­ σια, 24.4.10)

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Dalai Farhad: Η ομαδική ανάλυση μετά τον S.H. Foulkes. Ας (ξανα)μιλήσουμε σοβαρά για την ομάδα (Δ. Αρμάος, Κα­ θημερινή, 25.4.10)

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Berr Helene: Ημερολόγιο 1942-1944 (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθεροτυπία, 1.4.10)

Νικόλαος Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής: Εκεί που δεν φαίνεται ο

Θεός (Ε. Γκίκα, Έθνος, 3.4.10) π. Λουδοβίκος Νικόλαος: Ψυχανάλυση και ορθόδοξη θεολογία (Δ. Μαυρουδής, Ελευθεροτυπία, 23.4.10)

ΛΕΥΚΩΜΑ Γκιουλέρ Αρά: Στην Πόλη (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 2.4.10) Παπασπύρου Ευθυμία: Ιστορικά προσω­ πεία (X. Δημακοπούλου, Εστία, 10.4.10 Χαραλαμπίδης Κυριάκος (επιλ.): Λευ­ κωσία (Μ. Θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 18.4.10)

ΜΟΥΣΙΚΗ Λιάβας Λάμπρος: Το ελληνικό τραγούδι από το 1821 έως τη δεκαετία του 1950 (Γ. Σβώλος, Ελευθεροτυπία, 9.4.10)

ΛΕΞΙΚΟ Guddon J. Α.: Λεξικό λογοτεχνικών όρων και θεωρίας λογοτεχνίας (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 11.4.10)

*—τ ι ι η Γεωρνιάδης Απόστολος: Κληρονομικό Δίκαιο (X. Δημακοπούλου, Εστία, 10.4.10)

ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ Ντι Πλεσί Γκρέι Φρανσίν: Ερωτικές επι­ στολές - Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι (I. Κο­ λοβού, Βραδυνή, 17.4.10) Τόμας Ντύλαν: Ερωτικές επιστολές (I. Κολοβού, Βραδυνή, 17.4.10) Χάιντεγκερ Γκέρτρουντ (επιλ. - σχολ.): Αγαπημένη μου ψυχούλα ! Γράμματα του Μάρτιν Χάιντεγκερ στη σύζυγό του Ελφρίντε (Ν. Μπακουνάκης, Το Βήμα, 3.4.10, Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 10.4.10, I. Κολοβού, Βραδυνή, 17.4.10) Adorno Theodor - Mann Thomas: Αλ­ ληλογραφία (Ν. Δοντάς, Καθημερινή, 24.4.10)

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Παπαδημητρίου Λυδία: Το ελληνικό κι­ νηματογραφικό μιούζικαλ (Α. Δημοπούλου, Ελευθεροτυπία, 16.4.10)

KOMDC Μπράντμπερι Ρέι - Χάμιλτον Τιμ: Fahrenheit 451 (Η. Κανέλλης, Τα Νέα, 17.4.10)

δ :βιβλία στον κόσμο

Globish, το παγκοσμιοποιημένο τέκνο της αγγλικής γλώσσας Μιλάτε π α γκοσ μικ ά (globish); Η π α γκ οσ μ ιο π ο ίη σ η , γρ ά φ ει ο Ρ όμ περ τ Μακ Κραμ (Robert McCrum) σ τ ο βιβλίο τ ου «Π αγκοσμικά: Π ώς η αγγλική γλ ώ σ σ α έγινε η πα γκ όσ μ ια γλώ σ σ α » ( Globish: How the English Language Became the World's Language, εκδ. V ikings) «είναι μια λ έξη π ο υ ά ρ χισ ε να χρησ ιμοπ οιείται για πρ ώ τη φ ο ρ ά με τη σ η μ ερ ινή τη ς σ η μ ασ ία σ τη δ ε κ α ε ­ τία του ’6 0 . Και η π α γκ οσ μ ιοπ οίη σ η τω ν αγγλικ ώ ν, και τη ς αγγλικ ής λ ο γ ο ­ τ εχνία ς, του νό μ ο υ , τ ου χ ρ ή μ α τ ο ς και τω ν αξιών, είναι η πολιτιστική επ α νά σ τ α σ η τη ς γεν ιά ς μου». Ελένη Καρρά

δ

114 29

έβαια, κανείς δεν ξέρει ποια θα είναι η εξέλιξη αυτής της επα­ νάστασης, που πηγάζει από την αγγλο-αμερικανική ηγεμονία και παραπέμπει στη χρήση των λατινι­ κών στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτο­ κρατορίας. Θα μπορούσε, υποστηρί­ ζει ο συγγραφέας, μετά την εξάπλωσή τους σε όλο τον κόσμο και σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, τα αγγλικά να αρχίσουν να αποσυντίθενται σε νέες, διαφορετικές μεταξύ τους γλώσσες. Οπως έγινε κάποτε και με τα λατινικά. Η άποψή του όμως, την οποία αναλύει εκτενώς στις 320 σε­ λίδες του τελευταίου του αυτού βι­ βλίου, είναι ότι αντί να αμβλύνεται, η ισχύς της α γ γ λ ικ ή ς γλ ώ σ σ α ς δείχνει, αν-, τιθέτως, να δυναμώνει. Α π ό δειξη αυτού είναι και η εμφά­ νιση μιας νέας «παγκοσμιοποι-

Β

ημένης» εκδοχής των αγγλικών, της globish (όπως την ονόμασε ο Γάλλος Ζαν-Πολ Νεριέρ). Πρόκειται για μια χρηστική γλώσσα, 1.500 περίπου λέ­ ξεων, η οποία χρησιμοποιείται ως επικοινωνιακό εργαλείο από μη αγ­ γλόφωνους διαφορετικών εθνικοτή­ των και η οποία καταγράφεται ήδη σε δυο γαλλικά εγχειρίδια, Decouvrez le Globish («Ανακαλύψτε τα Globish») και Parlez Globish («Μιλή­ στε Globish»). Μια νέα υπο-γλώσσα που έρχεται να υποστηρίξει την κυ­ ριαρχία των αγγλικών και η οποία, όπως γράφει με μπόλικη αγγλοσαξωνική υπερηφάνεια ο Μακ Κραμ, «όσο οι άνθρωποι του κόσμου θα επι­ θυμούν να εκφράζονται μέσα από ιδέες όπως η “ελευθερία”, η “ατομι­ κότητα” και η “πρωτοτυπία”, και όσο θα υπάρχουν γενιές μαθητών που εμπνέονται από τον Σαίξπηρ, τους Simpsons, την Διακήρυξη της Ανε­ ξαρτησίας και τη Βίβλο, τα Globish θα εξακολουθούν να αποτελούν το εργαλείο μέσω του οποίου θα επικοι­ νωνεί μια μορφωμένη μειοψηφία πο­ λιτών του κόσμου, σε αναζήτηση ενός καλύτερου κόσμου». ■

Ιταλία

Μέτρα για το βιβλίο ύελλα αντιδράσεων προκάλεσε στην Ιταλία το μέτρο της κυ­ βέρνησης, η οποία, στο πλαίσιο των περικοπών που απαιτούνται προκειμένου να διασωθούν τα δημόσια οι­ κονομικά από την κατάρρευση, προέβη στην κατάργηση των μει­ ωμένων ταχυδρομικών τελών για τις εκδοτικές επιχειρήσεις. «Αντί για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις η κυ­ βέρνηση τιμωρεί τον εκδοτικό κό­ σμο, ο οποίος διέρχεται ίσως τη χει­ ρότερη κρίση στη μακρά ιστορία του», δήλωσε ο πρόεδρος της FIEG

Θ

(της ιταλικής ΠΟΕΒ) Κάρλο Μαλινκόνικο. Εξάλλου ο Μαλινκόνικο πρότεινε τη θέσπιση ενός ειδικού φόρου για τους χρήστες του Διαδι­ κτύου -περίπου ένα ευρώ το μήνασύμφωνα με το γερμανικό μοντέλο, με στόχο τη δημιουργία ταμείου αρωγής των δοκιμαζόμενων εκδοτι­ κών επιχειρήσεων, που αντιμετωπί­ ζουν μια πρωτοφανή κρίση, με σο­ βαρές επιπτώσεις ακόμα και στην πολυφωνία και την ποιότητα του δη­ μοκρατικού βίου στην Ιταλία. Η κραυγή πόνου των εκδοτών, άλλω­ στε, συνοδεύεται από την κάθε άλ­ λο παρά ενθαρρυντική εικόνα που παρουσιάζει ο δείκτης αναγνωσιμό-

Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ Γ Α Ρ Δ ΙΚ Η Σ

Το Ποτάμι τον Χρόνου ποιητική συλλογή

ΦΑ1Ά1 A.t.

εκα°"ικη 1Η

.

,

νεα πρόταση στα εκδοτικά δρ ώ μ ενα

Λεωφόροε Κηφισίαε 38, Μαρούσι, 151 25 Τηλ.: 210 6196577, 6196259, 6196391, fa

Maurizio De Rosa

δ :βιβλία στον κόσμο τητας στη γειτονική χώρα: σύμφωνα με τα στοιχεία της εθνικής στατιστι­ κής υπηρεσίας, το 2009 οι Ιταλοί διάβασαν κατά μέσο όρο 3 βιβλία (ένα ανά τετράμηνο), ενώ οι τακτικοί αναγνώστες (τέτοιοι θεωρούνται όσοι διαβάζουν τουλάχιστον 15 βι­

Δημπτρης Β. Τριανταφυλλίδης

βλία το χρόνο) ανέρχονται στο 15%. Με δεδομένα όλα αυτά, η FIEG ζή­ τησε άμεση συνάντηση με την κυ­ βέρνηση και τη σύγκληση του συμ­ βουλίου των εκδοτικών φορέων και επιχειρήσεων. Θα γίνει άραγε η κρί­ ση ευκαιρία για το ιταλικό βιβλίο; ■

Ρωσία

Βραβεία νημείο στους πρωταγωνιστές ενός μεγάλου έρωτα, του Ιβάν Τουργκένιεφ και της Πωλίνας Βιαντρό, εγκαινίασαν, στη γαλλική πόλη Μπουζιβάλ, η Εταιρεία Φίλων του Ιβάν Τουργκένιεφ και η Διεθνής Ακα­ δημία του Καλού. Το μνημείο έφτια­ ξε ο γνωστός ρώσος γλύπτης Γκριγκόρι Ποτότσκι και τοποθετήθηκε στο μουσείο των φίλων του Ιβάν Τουργκένιεφ στη γαλλική αυτή πόλη. Το γλυπτό απεικονίζει έναν από τους φλογερούς έρωτες του 19ου αιώνα, μεταξύ του ρώσου συγγραφέα και της γαλλίδας μούσας του.

Μ

δ

116

Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του κομμουνισμού στη Σοβιετική Ένω­ ση, το Ρωσικό Κέντρο Κινηματο­ γράφου θα χρηματοδοτήσει ταινία η οποία θα αποτελεί την πρώτη από­ πειρα βιογράφησης του μεγάλου σκηνοθέτη Σεργκέι Παρατζάνοφ, γνωστού στο ελληνικό κοινό από την πανέμορφη ταινία του Στη σκιά των ξεχασμένων προγόνων. Δημοσιοποιήθηκαν οι νικητές για το «Ρωσικό Βραβείο» που απονέμεται

Σεργκέι Παρατζάνοφ

κάθε χρόνο σε συγγραφείς και ποι­ ητές οι οποίοι ζουν εκτός Ρωσίας αλ­ λά γράφουν στη ρωσική γλώσσα. Στην κατηγορία του μυθιστορήμα­ τος είναι το έργο Σπίτι στο οποίο... της ποιήτριας από την Αρμενία Μαριάμ Πετροσιάν, η πλοκή του οποί­ ου εκτυλίσσεται σε ένα ορφανοτρο­ φείο για ανάπηρα παιδιά. Στην κα­ τηγορία της ποίησης το βραβείο κέρδισε το βιβλίο Αληθινό όνομα, της ποιήτριας Μαρίας Τιματκόβα, που ζει στις ΗΠΑ. Στην κατηγορία διηγήματος επικράτησε ο Αλισέρ Νιγιάζοφ με τη συλλογή διηγημάτων Φαρχάντ και Σιρίν. Το βραβείο συ­ νοδευόταν από χρηματική αμοιβή ύψους 5.000 δολαρίων. 1

Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική

ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Pascal B oniface Εισαγωγή: Σωτήρης Ντάλης

Γιατί ότα ν α ρ χίζει ένας π οδοσ φαιρικός αγώ νας γινόμαστε δέκα χρονώ ν; Γιατί αυτή η σχέση που έχουμε με το ποδόσφαιρο που άρχισ ε σ αν σ χο λικό ξελόγια σμα αντέχει τόσο πολύ στο χρόνο; Γιατί η σχέση μας με τη μπάλα κατάφερε να επιβιώσει μέσα από συναισθήματα αδιαφ ορίας, λύπης και μίσους που νιώθαμε κατά καιρούς; Τι σημαίνει αυτό το οικουμενικό πάθος, για ένα παιχνίδι που για κάποιους άλλους είναι α νάξιο λόγου; Ο Πασκάλ Μ πονιφάς, είναι ένας από τους κορυφ αίους ευρωπαίους αναλυτές της διεθνούς πολιτικής και τα τελευταία χρ ό ν ια ασχολήθηκε με τη γεωστρατηγή σημασία του ποδοσφαίρου, ένα θέμα το οποίο δε συναντά κανείς πολύ σ υχνά στη διεθνή β ιβ λιογραφία.

B E Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Π Α Ζ Η Σ Η

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα Τηλ.: 210 3838020, 210 3822496, Fax: 210 3809150 site: www.papazisi.gr · email: papazisi@otenet.gr

διβιβλιοθήκες ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΣΟ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ

Τα «χω ριά του βιβλίου»

πληθύνονται

τα 1984 γεννήθηκε χωριό του βιβλίου στο Βέλγιο. Ήταν η χρονιά του φανταστικού και τρομακτικού Μεγάλου Αδελφού, κα­ θώς η «Νέα Ομιλία» (το «Newspeak») του οργουελιανού έργου είχε ξεκινή­ σει την πορεία για την ελάττωση του αριθμού των περιττών λέξεων, την εξαφάνιση της γλώσσας, την κατα­ στροφή των γραπτών κειμένων και την εξουθένωση του ανθρώπινου νου.

Σ

δ

118

Διαφημιστικό φυλλάδιο για το βελγικό Χωριό του Βιβλίου

Ευτυχώς, βρέθηκε τότε ένας δρα­ στήριος επιχειρηματίας και συνάμα ευαίσθητος λάτρης του τυπωμένου χαρτιού, που θέλησε, αντίθετα, να δώσει πνοή στον παραδοσιακό λόγο: οργάνωσε το Redu στις βελγικές Αρδέννες, προσφέροντας στο κοινό τη χαρά της ανάγνωσης μεταχειρισμέ­ νων, παλιών, καλών βιβλίων. Αργότερα έδειξε το πρόσωπό του ο μιμητισμός, άλλοτε ελάττωμα κι άλ­ λοτε ευεργετικός. Στους γείτονες του Βελγίου, στην Ολλανδία και στη Γαλ­ λία, έκαναν την εμφάνισή τους τα χωριά-αδελφάκια του Redu. Κοντά στα γερμανικά σύνορα το Bredevoort (www.bredevoort-boekenstad.nl), στη Λωρραίνη το Fontenoy-la-Joute (www. fontenoy-la-joute.com). «Εδώ λειτουργούσε το σχολείο», εξη­ γεί ένας από τους σημερινούς βι­ βλιοπώλες του Bredevoort. «Όμως ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε και αναγκαστικά το σχολείο μεταστεγά­ στηκε στα 1993. Δεν ήταν καλή η ιδέα να δημιουργήσουμε στη θέση του κάτι σχετικό με τη μόρφωση και την παιδεία;» Το δημιούργησαν. Το παλιό σχολείο έχει πια διαμορφωθεί σε μια σειρά βι­ βλιοπωλείων «δεύτερο χέρι», σε αί­ θουσα διδασκαλίας βιβλιοθηκονο­ μίας και ιταλικών (!), αφού η σύζυγος ενός βιβλιοπώλη είναι Ιταλίδα, και σε απλό αλλά ιδιαίτερα φιλόξενο καφε­ νείο για επείγουσες ανάγκες του στο­ μαχιού των επισκεπτών (ας σημει­ ωθεί ότι, πότε-πότε, κάποιος μουσι­ κός φέρνει εκεί την κιθάρα του και συνοδεύει απαλά τους βιβλιολάτρες).

Κάθε τρίτο Σάββατο του μήνα οργα­ νώνεται εξωτερική αγορά στο παλιό σχολικό προαύλιο, είτε με ήλιο είτε με βροχή, δεδομένων των ευμετάβλητων καιρικών συνθπκών στπν πε­ ριοχή, και φέρνουν την πραμάτεια τους άλλοι βιβλιοπώλες που κανο­ νικά δεν έχουν στέκι στο τέως σχο­ λείο (και δεν ιδρώνει το αυτί τους ούτε όταν π πφαιστειακή τέφρα κα­ λύπτει τον ολλανδικό εναέριο χώρο). Η συντριπτική πλειονότητα του εμ­ πορεύματος είναι βέβαια γραμμένη στη γλώσσα της χώρας, γεγονός που δημιουργεί ορισμένα προβλήματα σε μη αυτόχθονες. Ο χώρος, ωστόσο, ο οποίος είναι αφιερωμένος αποκλει­ στικά στην ολλανδική ποίηση, είναι ευρύς και πολυσύχναστος, οπότε το

συναγόμενο συμπέρασμα μοιάζει σε κάθε περίπτωση τιμητικό: ή οι Ολ­ λανδοί εκτιμούν πολύ το είδος αυτό της λογοτεχνίας ή οι αλλοδαποί ενδιαφέρονται για τα ολλανδικά περισ­ σότερο απ’ όσο νομίζεται γενικά. Υπάρχουν, όμως, και βιβλία «ξενό­ γλωσσα». Αρκετά στα γερμανικά, πάμπολλα στα αγγλικά. Στα υπαίθρια κιόσκια βρήκα αστυνομικά του Τσάντλερ δίπλα στη λογοτεχνία του Ντίκενς και θεατρικά του Σαίξπηρ αγ­ καλιά με μια αυτοβιογραφία του Μαραντόνα. Μα, εκεί που είχα διάθεση να χαζολογήσω στα έξω, έπιασε μια ανοιξιάτικη μπάρα που ανάγκασε τη νότια ιδιοσυγκρασία μου να χωθεί στο σκεπαστό. Οι υπόλοιποι προφα­ νώς δεν επηρεάζονταν από τους

δ:βιβλιοθήκες ρακτηρισμός ανήκει σε βιβλιοπώλη) να αντιγράψει το Βέλγιο. Και έφτιαξε στα 1996 το Fontenoy, «προκειμένου να δώσει νέα δυναμική στον αγρο­ τικό πληθυσμό, δημιουργώντας νέες θέσεις απασχόλησης, και να αναδείΑπόψεις από το Χωριό του Βιβλίου ξει την κτιριακή κληρονομιά μετά τη βιομηχανική παρακμή της περιφέ­ κρουνούς κι άφησαν ελεύθερο το ρειας», διατείνεται το κατατοπιστικό έδαφος για λεπτομερή περιήγηση φυλλάδιο. ενός αγγλόγλωσσου βιβλιοπωλείου, Ύστερα, λόγω της τοποθεσίας και πλουσιότατου κυρίως σε παλιές και της όλης οργάνωσης: κυριολεκτικά σπάνιες εκδόσεις. στη «μέση του πουθενά», δίνει την «Από Θεού άρξασθαι», και: εντύπωση φτωχού συγγενούς, καθώς Αγία Γραφή στην κελτική διάλεκτο, ούτε τα βιβλιοπωλεία είναι ελκυστικά εκδόσεως 1880, ευρώ 200. διατεταγμένα ούτε οι βιβλιοπώλες The Victoria Psalter, εικονογραφη­ τους μοιάζουν να ενδιαφέρονται για μένη έκδοση των Ψαλμών, 1862, τον αναγνώστη/πελάτη. Με τα χίλια ευρώ 950. ζόρια μάς ενημέρωσε ένας ότι πού­ Anglo-Saxon Poetry, 1828, ευρώ λησε «λεύκωμα με έγχρωμες γκρα500. βούρες πουλιών» των αρχών του The Myths o f Greece and Rome, 18ου αιώνα αντί χιλίων πεντακοσίων 1907, ευρώ 20 (μην το ψάξετε αν ευρώ! «Είμαι σίγουρος», πρόσθεσε ποτέ βρεθείτε εκεί, ήταν πολύ δελε­ υποτιμητικά, «πως ο Ολλανδός που αστική η προσφορά!) το πήρε θα το διαλύσει για να τις μοΣτις «ελληνικές» προθήκες βρίσκουν σχοπουλήσει μία-μία»! επιπλέον τη θέση τους οι Λυσίας, Όσο ευχάριστη είναι η μυρουδιά του Πίνδαρος, Ηρόδοτος, Αισχίνης, η παλιού χαρτιού, τόσο δυσάρεστη εί­ Οδύσσεια, οι έλληνες τραγικοί. ναι η απόλυτη ακαταστασία. Τι να «Μια που σας ενδιαφέρει η τραγω­ σου κάνουν οι κιτρινοκόκκινες ση­ δία», παρεισφρέει ο άγγλος βιβλιο­ μαίες που τοποθετούνται έξω απ’ τις πώλης με φτηνό λογοπαίγνιο, «κοι­ εισόδους, για να επισημάνουν ότι εί­ τάξτε αυτούς τους σπάνιους στρα­ ναι ανοικτά τα καταστήματα; Ή η ελ­ τιωτικούς χάρτες για την εισβολή των ληνοκεντρική, βολταιρική επωνυμία Ναζί στη Βρετανία και την Ιρλανδία! «Micromegas»; Ή οι ενδείξεις στην Τους θέλετε; Ή μήπως πρέπει να κεντρική πλατεία με τις πινακίδες και τους εντάξουμε στο χώρο της κωμω­ τις χιλιομετρικές αποστάσεις από δίας;» Δεν ρώτησα καν την τιμή και άλλα «χωριά του βιβλίου» ανά την συνέχισα την περιήγηση. Ο καιρός υφήλιο; έξω είχε γλυκάνει. Εφταιγε, μήπως, ο χειμωνιάτικος και­ Όσον αφορά το ιστορικό γαλλικό χω­ ρός μέσα στην άνοιξη που μου ριό του 12ου αιώνα, ο μιμητισμός που άφησε την πικρή, οιονεί καταδικαλέγαμε αφήνει περίεργη γεύση. στική, γεύση; Το ξεφύλλισμα του Πρώτον, λόγω του εμπνευστή του: τουριστικού φυλλαδίου δημιουργεί πρώην βουλευτής και υπουργός Γε­ άλλες εντυπώσεις, αγαθότερες. Επι­ ωργίας (!), θέλησε ψηφοθηρικά (ο χα­ βάλλεται μάλλον μια νέα επίσκεψη. ■

IH

δ

120 |$

"Η μεγαλύτερη αρρώστια του εικοστού αιώνα, ττου εμπλέκεται σε όλα μας τα προβλήματα και μας μαστίζει ατομικά και κοινωνικά,

w w w .ododeiktes.gr

$:com ics ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ

Αχνιστά

από το τυπογραφείο! α τελευταία χρόνια η παραγωγή των comics στην Ελλάδα αυξά­ νεται με γοργούς ρυθμούς. Κά­ θε χρόνο έχουμε τη χαρά να βλέπουμε ατα ράφια, τώρα πια και των μεγάλων βιβλιοπωλείων, νέες εκδόσεις ελλήνων δημιουργών, αλλά και μεταφράσεις αξιόλογων ξένων εκδόσεων. Κάποια από τα οποία θα σας παρουσιά­ σουμε σήμερα μέσα από αυτή τη στήλη. Πάμε λοιπόν:

Τ

Intra Muros Σενάριο: Τάσος Ζαφειριάδης Σχέδιο: Πέτρος Χριστούλιας Εκδόσεις: 9 - Ελευθεροτυπία

Box O ffice Poison Σενάριο/σχέδιο: Alex Robinson Μετάφραση: Μπέλλα Σπυροπούλου Εκδόσεις ΚΨΜ

Intra Muros «Η πόλη μου είναι βυθισμένη στην ομί­ χλη. Φεύγω για μεταπτυχιακό σε άλλη πόλη. Το σπίτι μου είναι ένα τεράστιο κύτταρο και το νοικιάζω. Φαγητό σε πα­ κέτο. Απαίσιες πλατείες. Εμπορικά κέ­ ντρα. Κεραίες και ηλιακοί θερμοσίφω­ νες. Ακάλυπτοι και φωταγωγοί. Αχτένι­ στες ταράτσες. Καφές και Διαδίκτυο. Αιρκοντίσιον που στάζουν. Εξαέρωση. Κρυμμένα μηνύματα. Φυγή στο φαντα­ στικό. Αϋπνία Ο κόσμος μεγαλώνει π εγώ μικραίνω ή απλώς νιώθω ότι πρέπει να μεγαλώσω απ’ την αρχή». Πόσοι από εσάς τα έχετε σκεφτεί αυτά; Πείτε την αλήθεια! Ο Τάσος Ζαφειριάδης και ο Πέτρος Χριστούλιας δημιουργούν εδώ και ένα χρόνο και κάτι για το περιο­ δικό «9» της Ελευθεροτυπίας μονοσέλι­ δες ιστοριούλες («Intra Muros»), οι οποίες πρόσφατα κυκλοφόρησαν και σε ένα όμορφο άλμπουμ. Εγκεφαλικό χιού­ μορ, σκηνικά από την καθημερινή ςωή στην πόλη, σκέψεις, συναισθήματα, με οδηγό έναν μικροσκοπικό χαρακτήρα, έναν μεταπτυχιακό φοιτητή που εγκατα­ στάθηκε στη μεγάλη πόλη και αισθάνε­ ται «μικρός» και μόνος. Ιδιαίτερες ιστο­

ρίες, έξυπνες ατάκες, ακόμα πιο έξυπνα ευρήματα (η σμίκρυνση του χαρακτήρα, οι εμβόλιμες ιστορίες Extra Muros, όπου ο πρωταγωνιστής σχολιάζει καταστάσεις εκτός των τειχών της πόλης και της καθημερινότητάς του), συνθέτουν έναν μικρόκοσμο τόσο οικείο. Η ανάγνωση όλων των ιστοριών μαζεμένων σου αφή­ νει ένα αίσθημα ζεστασιάς, ενώ πολύ ωραίο στοιχείο αποτελεί, στο τέλος του άλμπουμ, «ο ακάλυπτος, χώρος με εκ­ πλήξεις από πολλούς γείτονες στη συνοικία των κόμικς».

Box Office Poison Ο Alex Robinson είναι για μένα ένας από τους πιο ταλαντούχους δημιουρ­ γούς. Η ικανότητά του να σκαρώνει ιστορίες (βγαλμένες από τη ζωή, που θα έλεγε και η γιαγιά μου) και να τις αφηγείται είναι πράγματι μοναδική. Γι’ αυτό και χάρηκα πάρα πολύ όταν οι εκδόσεις ΚΨΜ αποφάσισαν να εκδώσουν το Box Office Poison, έναν χορταστικό τόμο, 608 σελίδων παρακαλώ, με τις παράλ­ ληλες ιστορίες καθημερινών ανθρώ­ πων, ανθρώπων οι οποίοι μας θυμίζουν τόσο συγγενείς και φίλους, αλλά και εμάς τους ίδιους, με ρεαλιστικούς δια­ λόγους και το τόσο χαρακτηριστικό, «στρογγυλό» σχέδιο του Robinson. Τρεις δημιουργοί comics, ένας καθηγη­ τής ιστορίας, μια δημοσιογράφος και ένας υπάλληλος βιβλιοπωλείου, μερικοί από τους ήρωες της ιστορίας, συζητούν για τις δυσκολίες και τα αδιέξοδα της ζωής, την αγάπη, τις ανθρώπινες σχέ­ σεις, το παρελθόν, το μέλλον. Μην σας τρομάξει ο όγκος του βιβλίου. Σας διαβεβαιώνω ότι οι απολαυστικοί

διάλογοι, η γλαφυρή αφήγηση, το χιού­ μορ, ακόμα και οι σιωπές, θα σας παρα­ σύρουν να διαβάσετε μονορούφι μια ιστορία στην οποία ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να είναι ο πρωταγωνιστής.

Bleeding Hearts Για όσους διαβάζουν comics, το όνομα του Σπύρου Δερβενιώτη είναι συνδεδεμένο με ένα πιο καρτουνίσηκο σχεδιαστικό στυλ, ενώ η πλειονότητα της δου­ λειάς του κινείται στη σφαίρα του χιου­ μοριστικού - σατιρικού. Γι’ αυτό όταν, πριν από δύο χρόνια, νομίζω, είδαμε για πρώτη φορά στο περιοδικό Γκραν Γκινιόλ (Jemma Press) τη δημιουργική του συνεργασία με την πολλά υποσχόμενη Αλέξια Οθωναίου, όλοι ξαφνιαστήκαμε. Το καλό ήταν πως ξαφνιαστήκαμε με θε­ τικό τρόπο... Πριν από ένα μήνα περίπου η Jemma Press αποφάσισε να «δέσει» τις 64 σελίδες που προέκυψαν από αυτή τη συνεργασία σε ένα πολύ όμορφο -αν και πολύ σκοτεινό- αλμπουμάκι, το οποίο φέρει και τον τίτλο της σειράς, Bleeding Hearts. Δεκατέσσερις ιστορίες «βγαλμένες από τα σπλάχνα της κόλασης», όπως αναφέρει πολύ χαρακτηριστικό και το δελτίο τύπου, μια ιδιαίτερη συλλογή με σκοτεινή ατμόσφαιρα, ενδιαφέρουσες πλοκές και ένα αρκετά απαιτητικό σχέδιο (κάποιες φορές είναι ίσως αρκετά πιο φορτωμένο απ’ ό,τι θα έπρεπε). Δεν θα έλεγα πώς όλες οι ιστορίες με ενθουσία­ σαν, αλλά σίγουρα το σύνολο είναι πολύ καλό, με κάποια σημεία πραγματικά να δημιουργούν έντονα συναισθήματα και ένα mo έντονο καρδιοχτύπι. Ιδιαίτερο εν­ διαφέρον παρουσιάζει η χημεία των δύο δημιουργών, καθώς εναλλάσσονται σε ρόλους σχεδιαστή και σεναριογράφου. Φαρενάιτ 451 Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ο Άλντους Χάξλεϊ, στο μυθιστόρημά του Θαυ­ μαστός καινούργιος κόσμος, οραμα­

τίζεται για πρώτη φορά ένα δυστοπικό μέλλον, μια υπόθεση που λίγα χρόνια αρ­ γότερα (1948) έρχεται να συμπληρώσει ο Τζορτζ Όργουελ με το 1984και που ολο­ κληρώνει ο Ρέι Μπράντμπερι το 1953 με το Φαρενάιτ 451. Ο ολοκληρωτισμός, ο έλεγχος των ανθρώπων από τα τηλεο­ πτικά μέσα και μια κατασταλτική πολι­ τική στο όνομα του «κοινού» καλού, συν­ θέτουν τα χαρακτηριστικά του εφιαλ­ τικού αυτού νέου κόσμου. Στο Φαρενάιτ 451 (η θερμοκρασία στην οποία καίγεται το χαρτί) ο συγγραφέας περιγράφει μια αποστειρωμένη και απολυταρχική κοι­ νωνία όπου τα βιβλία είναι απαγορευ­ μένα, η ελευθερία σκέψης είναι έγκλημα και οι άνθρωποι είναι δέσμιοι των τηλεο­ πτικών μέσων και της τεχνολογίας. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Γκάι Μόνταγκ, είναι ένας πυροσβέστης. Μόνο που εδώ η δουλειά των πυροσβεστών εί­ ναι να αναζητούν και να καίνε τα βιβλία, τα οποία θεωρούνται επικίνδυνα γιατί κά­ νουν τους ανθρώπους να σκέφτονται και να ονειρεύονται. Ο Μπράντμπερι συνερ­ γάζεται με τον Τιμ Χάμιλτον και μετα­ τρέπουν το πολύ δημοφιλές βιβλίο σε ένα graphic novel με αρκετές δυνατές στιγ­ μές. Όπως δηλώνει και ο συγγραφέας, «φαντάζομαι κάποιος να το δίνει σε ένα δεκάχρονο παιδί το οποίο στη συνέχεια ζητά να διαβάσει την πρωτότυπη νου­ βέλα. Και αυτό είναι το καλό που μπορεί να κάνουν τα graphic novels. Σε κάνουν να θέλεις να διαβάσεις κι άλλο». Η ελλη­ νική έκδοση είναι αντάξια της πρωτότυ­ πης, με μια καλή μετάφραση που αποδί­ δει σωστά το νόημα των κειμένων του Μπράντμπερι. Το μόνο μειονέκτημα είναι για μια ακόμη φορά (σε ελληνική μετά­ φραση) το lettering, το οποίο (ραίνεται πολύ έξω από την αισθητική του βιβλίου. Παρόλα αυτά, πρόκειται για ένα πολύ εν­ διαφέρον ανάγνωσμα, το οποίο παραμέ­ νει και σήμερα ιδιαίτερα επίκαιρο! 1

Bleeding Hearts Σενάριο/σχέδιο: Α λέξια Οθωναίου Σπάρος Δ ερβενιώ της Εκδόσεις Jem m a Press

Φ αρ ενά ιτ 451 Σενάριο: Ρέι Μπράντμπερι Σχέδιο: Τιμ Χάμιλτον Μετάφραση: Α λέξης Καλοφωλιάς Εκδόσεις Μ εταίχμιο

δ:περιοδεύων ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

«Άραγε είναι αληθές ότι η θυσία των απέβη επί ματαίω; Ουδείς δύναται να αποφανθεί μετά βεβαιότητος και ουδείς δύναται να προεξόφληση το μέλλον... Αλλά, ...αι προοπτικοί διαγράφονται σκο­ τεινοί»

αθλήματα Ανήκετε σε όσους πιστεύουν πως «Αθλητισμός + Πειραιάς = Ολυμ­ πιακός»; Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι, ασφα­ λώς. Ομως, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι Πειραιώτες, η πράξη αυτή επιδέχεται πολλές απαντήσεις και όχι μονάχα μία Κάτι τέτοιο πιστεύουν, π.χ., οι υπεύθυ­ νοι της ετήσιας επιστημονικής έκδοσης πειράικών θεμάτων ΑΦΙΕΡΩΜΑ, που στο 4ο τεύχος ανοίγει τις σελίδες της στον αθλητισμό και τους ιστορικούς συλ­ λόγους της πόλης. Περιοδική έκδοση της Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος», φιλοδοξεί να απστελέσει χώρο διαλόγου εκπαιδευτικών, γο­ νέων, αποφοίτων και μαθητών του σχο­ λείου, μέσα από την διεπιστημονική παρουσίαση θεμάτων που σχετίζονται, g άμεσα ή έμμεσα, «με την πόλη μας, τον 124 Πειραιά». Ετσι, στο παρόν τεύχος, πέραν ο § του Ολυμπιακού και της ιστορικής του ° 5 πορείας, που καταγράφεται μέσα από Μ αρχειακά τεκμήρια, μαρτυρίες και συ­ νεντεύξεις (του δημάρχου ΠειραιάΠ. Φασούλα, μεταξύ άλλων), παρουσιάζονται επίσης ο ιστορικός Εθνικός, ομάδα της Β’Εθνικής πλέον, αλλά με επίσημη έδρα το στάδιο Καραϊσκάκη, με τη θρυλική φωνή του, τον Γιάννη Μαντζουράνη («Εθνικάραααα!»), καθώς και δεκάδες άλλα σωματεία. [ΑΦΙΕΡΩΜΑ, X. Τρικούπη 36,18536, Πειραιάς, τηλ.: 210-45.11.954, fec@saintpaul.gr, www.saintpaul.gr]

ιστορ ίες Στο ιστορικό έτος 1968 και στην περίοδο που σηματοδοτήθηκε από το ξέσπασμά του είναι αφιε­ ρωμένο το 9ο τεύχος του περιοδικού HISTOREIN/KTOPEIN της (αγγλό­ φωνης) ετήσιας Review of the Past and Other Stories, που κυκλοφορεί χάρη στις φροντίδες των εκδόσεων Νεφέλη.Ένα ακόμη (καθυστερημέ­ νο) επετειακό αφιέρωμα; Όχι ακρι­ βώς, μιας και, πέραν της συγκυρίας της πρόσφατης τεσσαρακονταετηρίδος, το κεντρικό ερώτημα που δια­ τρέχει τον τόμο είναι η σχέση εκεί­ νης της εποχής με τη σημερινή, η σημασία, δηλαδή, της ιστορικοποίησής της. Πώς τακτοποιήσαμε στη συνείδησή μας την εξέγερση του Μάη; Τι απέγιναν τα μείζονα αι­ τήματα αλλαγών και οι ουτοπικές του προσδοκίες; Τα ερωτήματα που τίθενται από τους (έλληνες και ξέ­ νους) συνεργάτες του τεύχους πολ­ λά, καλύπτουν τομείς όπως τη δια­ νοητική ζωή, την κριτική θεωρία, την επιστήμη και την τέχνη, έτσι όπως διαμορφώθηκαν στη μετά-68 εποχή.

[HISTOREIN/IZTOPEIN, Ασκλη­ πιού 6,106 80, Αθήνα, τηλ.: 210.36.39.962, historein@ historein.gr, w w w .historein.gr]

μουσικές Με μια πολυσέλιδη συνέντευξη-ποταμό του διεθνούς φή­ μης πιανίστα Άρη Γαρουφαλή γιορ­ τάζει το γενέθλιο 47ο τεύχος του το περιοδικό ΑΠΟΠΛΟΥΣ, η Σαμια­ κών γραμμάτων και τεχνών περιή­ γηση, που συμπληρώνει φέτος είκοσι χρόνια «συνεχούς, σταθερής, έστω και μετ’εμποδίων, κυκλοφορίας». Η συντακτική του επιτροπή αποφάσι­ σε, λοιπόν, να εορτάσει την επέτειο με «μουσικές πανδαισίες», όπου τον πρώτο ρόλο έχει ο λόγος του διά­ σημου μουσικού, ό οποίος όχι μο­ νάχα έλκει την καταγωγή του από το νησί αλλά, επιπλέον, έχει παραχω­ ρήσει το προσωπικό του αρχείο στο Ιστορικό Αρχείο Σάμου. Μία από τις επισκέψεις του εκεί στάθηκε η αφορ­ μή για μια μεγάλη κουβέντα, όπου «ξεδιπλώνει το παρελθόν» του, τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια σε δύσκολους καιρούς (γεννήθηκε το 1942), το πολιτιστικό τοπίο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε, αλλά και τα πρώτα χρόνια της μουσικής του σταδιοδρομίας. Στις υπόλοιπες σε­ λίδες του τεύχους ο αναγνώστης θα βρει επίσης λογοτεχνικά και ιστορι­ κά θέματα σαμιακού (και όχι μόνο) ενδιαφέροντος. [ΑΠΟΠΛΟΥΣ, Τ.Θ. 69, 830 0 0, Σάμος, τηλ.: 22730-24220, 61327, 86004]

Βιβλία που αξίζει να διαβαστούν ε η Π Η Ν Ι Κ Η - Ξ6 Ν Η

- =ΟΘΟ ΘΜΟβΟΟ γράμματα.

0 ΙΣΜΑΗΛ ΚΑΝΤΑΡΕ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» Το ατύχημα Μια σαγηνευτική ερω τική ιστορία ή ένα αριστοτεχνικό ασ τυνομικό μυθιστόρημα; 0 Ισμαήλ Κανταρέ, πάντωε, φαί-

Γ

νεται σίγουροε για το εξή ε: «Κ α ­ μία σχέση πάθουε δεν επιβιώ νει χωρίε το φόβο τηε απ ώ λεια ε». Ο ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΛΒΑΝΙΚΑ: Tnflepaxos Kciranas

w

w

w

.

e

l

l

i

n

i

k

a

s

r

a

m

m

a

t

a

.

g

r

— (i>OC»OC»G&GGG-TS^-----------Κώσταε Μ ουρσελάε

Κλειστό λόγω μελαγχολίαε Μια σύγχρονη μικρή πόλη, norlrles ανθρώπινεε ισχορίεε, που σελίδα τη σελίδα «γράφουν» ίο μυθι­ στόρημα ins zcons. Οι ήρωεε του βιβλίου επιχειρούν να αποδράσουν· από το σπίτι tous, από την πλήξη tous, από κάθε λογήε μιζέρια, για να κλειστούν εντέλει, ανικανο­ ποίητοι, ματαιωμένοι, στον εαυτό tous: Ηήειστόν ήόγω μεήαγχοήιαε.

• ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Γιώργοε ΓΊλυκοφρύδηε

10 ώρεε δυτικά Η Αριάδνη, Ελληνοαμερικανίδα τρίτηε γενιάε, και ο Μωυσήε,Έλληναε Εβραίοε τηε θεσσαλονίκηε, θα βιώσουν την «άλλη ζω ή» του μεγάλου έρωτα. Αλλά η σχέση tous θα βρεθεί αντιμέτωπη με το παρελθόν· η Ιστορία έχει εγγράφει στο DN A tous ...

'Evas δωσίλογοε θα κληθεί να λογοδοτήσει. Μην τυχόν και ξεφύγει ο εφιάλτηε xcopis να πληρώσει το λογαριασμό...

• ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Kcootas Κατσουλάρηε

0 άντραε που αγαπούσε τη γυναίκα μου « 0 δρόμοε για την κόλαση των αντρών είναι στρωμένοε μ ε ήογικέε σκέψειε». Μια ιστορία για τη ζήλια, από την αντρική σκοπιά. Μια νουβέλα για το nebs η έμμονη ιδέα Tns amorias μπορεί να μεταμορφώσει έναν άνθρωπο...

• ΝΟΥΒΕΛΑ

3llinikagraTmnata.gr mvw.ellinikagraimnata.gr

,..gr -mvw.ellinikagraimnati

ΝταβίντΦενκινόδ Η έκπ ληξη Με χιούμορ και τρυφερότητα, το μυθιστόρημα αφηγείται μια γοητευτική ιστορία αγάπηε, που ξεκινά εντελώε απροσδόκητα και συνεχίζεται με εκπλήξειε. Με πολλέε εκπλήξειε! Διότι «το ρολόι του κορμιού μαε δεν λειτουργεί ορθολογιστικά».

• ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ · ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Γιώργοε Ξενάριοε

Αγάπηεγράμματα Γράμματα για τον έρωτα και την αγάπη στον 21ο αι.

35 σημαντικοί σύγχρονοι συγγραφείε (Μάργκαρετ Άτγουντ, Ντάγκλαε Κόπλαντ, Πάνοε Καρνέζηε, Μισέλ Φέιμπερ, Α. Λ. Κένεντι, Λέοναρντ Κοέν, Τζάνετ Ουίντερσον, Τζόναθαν Λέθεμ,Έντγκαρ Κέρετ, Γκαουτάμ Μαλκάνι, Ντάμουν Γκαλγκούτ, Άνταμ θορπ, Χισάμ Ματάρ, Όντρεϊ Νκρενέγκερ, Ούρσουλα Κ. Λε Γκεν, Χόρι Κούνζρου κ.ά.)( σε μια εμπνευσμένη ανθολογία.

• ΣΥΛΛΟΓΗ EPQTIKQN (ΚΑΙ ΑΛΛΟΝ) ΕΠΙΣΤΟΛΟΝ

Γιώργοδ Μανιώχηδ Μίξερ Άνθρωποι, κατοικίδια ζώα και ηήεκτρικέε συσκευέε παίρνουν το ήόγο και διηγούνται την ιστορία wus. Ιστορίεε στιε οποίεε εναλλάσσονται το κωμικό με το τραγικό, ο παραλογισμόε τηε καθημερινότηταε με τα σπουδαία ζητήματα τηε ζωήε, στο μίξερ τηε σύγχρονηε πραγματικότηταε.

• ΙΣΤΟΡΙΕΣ

,elHnikagraffifflata.gr mnv.elHnikagramffiata.gr wmv.elHnikagrammata.gr mnv.ellinikagramm

Ελένη Γλύκαιζη-Αρβελέρ Γιατί ίο Βυζάντιο Ένα μαχητικό κείμενο, που διδάσκει άμα και τέρπει τον αναγνώστη και αποκαθιστά μια ιστορική αδικία, τον εξοβεδισ μό του Βυζαντίου από την ευρωπαϊκή ιστορία, φωτίζονταε παράήήηήα ποήήαπήά τη συγκρότηση τns νεοεήήηνικήε εθνικήε συνείδησηε. Γι'αυτό και α ξίζει να διαβαστεί

Γ ια τ ί

απόόήουεμαε. Τιτίκα Δημητρούλια, Ηαθημερινή, 13/12/2009

το Βυζάντιο 26η χιήιάδα

Έ νψ ο υντ Κήλυ Φόνοε στον Θερμαϊκό ΥΠΟΘΕΣΗ

ποηκ

Μελέτη ίου γνωστού μεταφραστή νεοελληνική ε ποίησηε, μυθιστοριογράφου και δοκιμιογράφου, για την υπόθεση Πολκ, η οποία παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντοε καθώε εκκρεμεί η απόφαση τηε ελληνικήε δικαιοσύνηε. Η μελέτη βασίζεται στα μέχρι πρόσφατα απόρρητα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Δ ημοσθένηε Κούρτοβικ Η εξέΑ ιξη ins ανθρώπινηε σεξουοάικότηταε «Το μαγικό άγγιγμα που μεταμόρφωσε τον πίθηκο σε άνθρωπο είχε φύλο: ήταν θηλυκό... 0 άνθρωποε είναι το πιο παράξενο σεξουαλικό πλάσμα...». Μια σύγχρονη μελέτη, η οποία δίνει μια ερμηνεία των διαφόρων πτυχώντηε ανθρώπινηε σεξουαλικότηταε, τόσο των «φ υσιολογικών» όσο και των ανορθόδοξων, με έναν τρόπο που συναντά αναπά­ ντεχα την ποίηση!

ilUnikagraniTnata.gr mYW.ellinikagraminata.gr

In ik ag ram m ata. g r www. ellinikagramm ats

w w w . e l li n i k a g r a m m a t a . g r

Οι «Πεζογραφικέε Επίσημόνσείε», η νέα σειρά των εκδόσεων «ΕΟΟηνικά Γράμματα», είτε προτείνουνμια καινούργια ανάγνωση σημαντικών έργων τηε νεοεήήηνικήε όογοτεχνίαε, είτε φέρνουν στην επιφάνεια κείμενα που έωε σήμερα δεν έχουν επαρκώε προσεχθεί. Τα βιβλία τηε σ ειράε, την οποία δ ιευθύνει η Αγγέλα Καστρινάκη, συγγραφ έαε και Αναπληρώτρια καθηγήτρια στον τομέα Βυζαντινώ ν και Ν εο ελ λη ν ικ ώ ν Σπουδών in s Φ ιλο σ ο φ ικ ή ε Σχο λήε του Παν/μίου Κρήτηε, περιλαμβάνουν το ίδιοτο έργο, καθώ ε και ένα εκτενέε Επίμετρο, μια μελέτη που αναλύει το κείμενο, εντάσσοντάε το στην εποχή του και εξετάζονταε τη δυναμική του στο χρόνο.

Κ οσμάς

Γ α λ ά τε ια

Π ολίτης

Κα ζαντζάκη

Λεμονο δάσος

IΗ άρρωστη | πολιτεία

• ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Αγγέλα Καστρινάκη

• ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Κέλη Δασκαλί

Κ οσ μά ε Π ο λ ίτη ε

Γα λά τεια Κ α ζα ν τζ ά κ η

Το Λεμονοδάσοε, το πρώτο μυ θ ισ τό ρ η μ α του Κ ο­

Η Άρρωστη ποάιτεία είν α ι μια ν ο υ β έ λ α γ ια τη

σμά Π ολίτη που α μέσω ε τον καθ ιέρ ω σ ε, δ ια β ά ζ ε ­

Σ π ινα λόγκα, το ν η σ ί των λ επ ρ ώ ν , την οποία η

ται και ξα να δ ια β ά ζετα ι σαν μ ια γ ο η τευ τικ ή ερ ω τι­

Γαλάτεια Κ α ζα ν τζά κ η π ρ ω τοδ ημ ο σ ίευσ ε το

κ ή ιστορία, ανάμεσ α στον Π αύ λο, ένα ν εαρό Α θ η­ ναίο με επ ιτυχημ ένη σταδιοδρομία, κ αι τη Βίργκω, ένα κορ ίτσ ι από τον Πόρο που ε ν σ α ρ κ ώ ν ει τον απ όλυτο έρω τα. Π ρ ό κειτα ι γ ια δ ύο π ερή φ α νου ε ν έ ο υ ε , που όσο αγαπούν μ ε πάθοε, τόσο π α ιδ εύ ­ ουν ο έναε τον ά λ λ ο ν . Η ισ τορ ία δ ια δ ρ α μ α τίζε τα ι στη δ ε κ α ε τ ία του 1920, με άρ ω μα επ οχή ε, α λ λ ά με π ρ οβ λη μ α τισ μ ού ε πάντα ε π ίκ α ιρ ο υ ε. Η Αγγέλα Καστρινάκη ανα λύει βήμα προε βήμα το

1914, μ ε το ψ ευδ ώ νυ μο Π ετρούλα Ψ ηλορείτη. Ό μο ρφ η νεαρή γυναίκα, με τα πρώτα σημάδια τηε α ρ ρώ σ τια ε, ο δ η γ είτα ι ανα γκαστικά στο νησ ιω τικό γκέτο. ΗΆρρω στη ποδιτείααφ ηγείται τα έργα κ αι τιε η μ έρ εε των λεπρώ ν, και τα οδυνηρά διλ ή μματα των ξεχω ριστώ ν ηρώ ω ν τηε. Απελπισία α λ λ ά κ αι έρω ταε, δίψα γ ια ζω ή ταυτόχρονα με επ ιθυμία καταστροφήε. Στο Επίμετρό τηε, η Κ έλ η Δ α σ καλά π ρ οβ αίνει

περίπλοκο σ υ μ β ο λικό δίχτυ του έργου, φέρνονταε

στην εξέταση τηε μ υ θο λογίαε που αναπτύχθηκε

στην επιφ άνεια τα απόκρυφα νοήματά του, την

για τη μ υστηριώ δη αυτή ασθένεια, από τη Βίβλο

κ υ ρ ιο λ εκ τ ικ ή και μετα φ ο ρική του α λχ η μεία .

έω ε το Ν ησί τηε Βικτόρια Χίσλοπ.

ελληνική πεζογραφία ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κώστας Βάρναλης

Ο ΛΑΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΝΟΥΧΩΝ Ογδόντα εφτά χρόνια μετά την πρώτη τους έκδοση στην Αλε­ ξάνδρεια το 1923, Ο λαός των Μουνούχων, η Ιστορία του Αγίου Παχωμίου και Οι Φυλακές, τα τρία - λησμονημένα σχε­ δόν - αφηγήματα του Κώστα Βάρναλη που περιλαμβάνονται στην παρούσα συλλογή, παραμένουν πιο επίκαιρα από ποτέ. Σε έναν κόσμο «μ’ αλυσίδες στην του Βάρναλη αφυπνίζουν, συγκινούν επικαλούνται την

Έλενα Μαρούτσου

ΤΟ ΝΟΗΜΑ [...] Αυτή τη φορά, η συγγραφέας... διερευνά τον «τρελό» εαυτό και τον «τρελό» άλλο ή - καλύτερα - τον «άλλο» που βιώνεται ως απειλή. [...] Το έργο του Λιούις Κάρολ, που σκαλίζει τις σκοτεινές πτυχές της παιδι­ κότητας, τροφοδοτεί έξυπνα την πλοκή και συντονίζεται γοητευτικά με την πορεία της ηρωίδας-αφηγήτριας προς την ωριμότητα. Μια ωριμότητα που κερδίζεται μέσα από εμπειρίες ματαίωσης και απώλειας, και που αναδεικνύεται με τον ανάλαφρο αυτοσαρκασμό της Μαρούτσου. [...] Μικέλα Χαρτουλαρη ΤαΝέα, 30/4/2010

Ευάγγελος Μαυρουδής

Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΜΑΣ

♦ ΚΕΔΡΟΣ ww w.kedros.gr

Φως στην ψυχή δύο λαών. Από τη Μικρασία του χθες στην Ελλάδα του σήμερα. Μια εντυπωσιακή εποποιία. Το κουβάρι της μνήμης ξετυλίγεται λυτρωτικά αποκαλύπτοντας αλήθειες και μύθους, μίση και πάθη, πολιτικές διαμάχες και ίντριγκες, το διχασμένο παρελθόν δύο λαών.