Τεύχος 503

i

ι i

n

Π Α ΙΔ ΙΚ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ ^

φ

1 1 1 1

a

V - δ ια β ά ζ ω \

\ \

■1 ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ \

503 \

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010 ^

€6 «

\ -______ L -

'

(Φ

•

JjL J k

V-

✓ ^ / 1

I '•

^ A

V

—

JOSE SARAMAGO Στο μυαλό εν ό ς αντιρρησία συνείδησης

- - A

' - H

-------------------------- 1

ISSN

110b-136301

m u 46>

|9 vziioghssoio1 1

Σ την Αλεξάνδρεια των αρχών του εικοστού αιώνα μια οικογένεια Ελλήνων

Έ ν α τα ξίδι στις Κυκλάδες και στο φως, που συμφιλιώ νει τη ζωή

καπνοβιομηχάνων ζει το θαύμα του

με το θάνατο, ένα μυθιστόρημα

κοσμοπολιτισμού πλαισιωμένη από

για τον έρωτα και τη λογοτεχνία,

έναν πολυφυλετικό θίασο χαρακτήρων.

για τη φιλοσοφία και τα απωθημένα

Μ ια ιστορία πενήντα χρόνων,

της ψυχής μας...

στην οποία ο πόλεμος και το εμπόριο, η πολιτική και ο έρωτας, η αποικιοκρατία και ο εθνικισμός συγκρούονται με απρόβλεπτες συνέπειες.

18 η ΧΙΛΙΑΔΑ

4η

ΕΚΔΟΣΗ

ίημητρης Γ.ςτεφανακης

βαβίζοντας τοκάλοκαί

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚ ΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 210.36.50.000 web site: http://www.patakis.gr · e-mail: info@patakis.gr · sales@patakis.gr

Η γνώμη μου

Δεν είναι μόνον τα παιδιά μας Ζούμε τη ν εποχή του παιδιού. Ό λες μας οι φροντίδες στρέφονται γύρω από αυτό. Εκατοντάδες εκδηλώσεις γίνονται κάθε εβδομάδα για τα παιδιά, σ ε βιβλιοπωλεία, σχολεία, νηπιαγωγεία, πολιτιστικά κέντρα, κ.ά. Τα φροντιστήρια, οι ξένες γλώ σσες, τα σπορ θα δοθούν σ το παιδί ακόμα και από το υστέρημα. Τα παιδικά βιβλία είναι η μόνη σταθερά τη ς αγοράς, οι γονείς μπορεί να μην έχουν δύο βιβλία σ το σπίτι, αλλά θα αγοράσουν συχνά βιβλία για τα παιδιά τους. Δύο ερωτήματα προς απάντηση: Τ ο πρώτο: Ποια είναι η σχέση τη ς π οσότητας με την ποιότητα και από τι καθορίζεται αυτή η ποιότητα; Ό,τι διαβάζει το παιδί είναι καλό; Ό,τι του προσφέρουμε τ ο βοηθάει και σ ε τι; Κάθε γονιός δίνει, συνήθως, μόνος του τη ν απάντηση, χωρίς να ξέρει αν αυτή είναι η σωστή. Το δεύτερο: Σύμφωνα με τις στατιστικές, υπάρχει ένα 9% του γενικού πληθυσμού που είναι μετανάστες. Τα παιδιά αυτών είναι αντικείμενο τη ς γενικής κοινωνικής φροντίδας από τους επίσημους και τους ανε­ πίσημους θεσμούς; Ο ταν ένας χώ ρος παίρνει μια πρωτοβουλία για μια παιδική εκδήλωση, φροντίζει να είναι τέτοιας μορφής και να έχει λάβει τέτοια μέτρα ώ σ τε ένα ξενόγλω σσο παιδάκι να κληθεί και να μπορεί να συμμετάσχει σ ε αυτή; Υπάρχει εκδοτική μέριμνα γι’ αυτά τα παιδιά; Και ποιος πρέπει να αναλάβει ένα τέτο ιο κόστος; Ξέρω ότι το περιοδικό μας είναι το τελευταίο που μπορεί να έχει απαν­ τή σεις σ ε αυτά τα ερωτήματα. Θέλει να πιστεύει ότι θ έτοντας τις ερ ω ­ τήσεις κάποιοι θα αναζητήσουν τις απαντήσεις. Καλή χρονιά!

Γιάννης Ν. Μ πασκόζος

στήλες: 01. Η γνώμη μου Γιάννης Ν. Μπασκόζος | 06. Σχόλια 110. Από μήνα σε μήνα Όλγα Σελλά |

14. Courier | 16. Θερμιδωριανά οξύτονα Α λέξης Ζήρας | 18. Ζενερίκ Γιώρ20. Ως αναγνώστης Κώστας Μποτόπουλος | 22. Για τα παιδιά

γος-Ίκαρος Μπαμπασάκης 1

24. Χωρίς προϋπηρεσία Γιώργος = ενάριος | 120. Ο περιοδεύων Σπύρος Κακουριώτης | 122. Comics Λήδα Τσενέ 1124. Του δρόμου... #46 Ωμέγ@ Μαρίζα Ντεκάστρο |

ευπώλητα 107 συνέντευξη: 26. Carole Frechette: «Αυτό που επιβιώνει μετά την απώλεια». Συνέν­ τευξη στον Λεύτερη Καλοσπύρο

φάκελος: 55. Σύγχρονες τάσεις στο παιδικό βιβλίο Μαρίζα Ντεκάστρο | 60. Βιβλιοπαρουσιάσεις παιδικών βιβλίων

ο ταξιδευτής: 114. Λίστες και συλλογές απένατι στο θάνατο. Ελένη Καρρά | 115. Ιταλία: περισσότερα βιβλία. Maurizio De Rosa | 116. Ρωσία: το ρωσικό Booker. Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

29 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ - 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2010 | HELEXPO | ΑΘΗΝΑ

ΕΚΘΕΣΗ ΔΙΚΟΥ & ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Τ ΙΜ Ω Μ Ε Ν Η ΧΩ ΡΑ Γ Α Λ Λ ΙΑ

/BbY

Α Ν Ο ΙΚ Τ Η Σ Τ Ο Κ Ο ΙΝ Ο : 0 9 .0 0 - 2 0 .0 0

Έ?ο""

''I—Η 'Ϊ^ΘΗίΜΕΡΪΝΗ'~"ΕΡΕΫίΝ

w w w .c h ild re n sb o o k fa i |'' ΟΡΡΓΐϊΐ^ιιτί'''' Γ«ϊηπ|'ϊϊ^'''' ~*ίϊίΪ3Ϊ'

δ : περιεχόμενα ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ISSN: 1106-1383 ΚΩΔΙΚΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ 1141 ΤΕΥΧΟΣ 503 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010 Ιδρυτής Περικλής Αθανασόπουλος Ιδιοκτήτης Γ. Γαβαλάς & ΣΙΑ Ε.Ε. Εκδότης Γεώργιος Γαλάντης-Γαβαλάς Διευθυντής Γιάννης Ν. Μπασκόζος Τακτικοί συνεργάτες Αλέξης Ζήρας Σπόρος Κακουριώτης Ελένη Καρρά Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης Κώστας Μποτόπουλος Γιώργος Ξενάριος Όλγα Σελλά Ανταποκριτές Christopher Lees (Μπέρμινγκχαμ) Έλενα Παλλαντζά (Φρανκφούρτη) Maurizio De Rosa (Μπολώνια) Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης (Μόσχα) Κριτικογραψία Θοδωρής Πέρσης

αφιέρωμα: 70. Jose Saramago: Στο μυαλό ενός αντιρρησία συνείδησης. Επιμέλεια: Μαρία Ξυλούρη | 72.

Jose Saramago: Ο άθεος προφήτης. Μαρία Ξυλούρη |

78. Η δεύτερη γέννηση του συγγραφέα. Μαρία =υλούρη | 82. Διορθώνοντας την ιστορία. Μαρία =υλούρη | 85. Το σκοτεινό μέλλον της ανθρωπότητας. Μαρία Ξυλούρη |

90. Ο μισητός λατρεμένος Σαραμάγκου. Μαρία =υλούρη | 94. Αυτός με το μούσι είναι ο Θεός, ο άλλος είναι ο Διά­ βολος. Χάρολντ Μπλουμ

βιβλιοθήκες: 117. Biblioteca Espana γιά «πολίτες με αξίες» Νάσος Χριστογιαννόπουλος

βιβλιοκριτική 30 βιβλιοπαρουσίαση 48 κριτικογραψία: 103 Θοδωρής Πέρσης

Υπεύθυνη ΔημοοΙων Σχέσεων Κωνσταντίνα Πολυχρονοπούλου Διαφημίσεις, Παραγωγή, Διανομή Α. Δ. Οικονομόπουλος & ΣΙΑ Ο.Ε. Συνδρομές Μιχάλης Βαλάσογλου ϊ.

® ο> °< ό μ

Design director Χρήστος Σ. Τζοβάρας design9@hol.gr

γράφουν και μιλούν: Μαρία Αποστόλου | Μιχάλης Βαλάσογλου | Γιάννης Δούκας | Αλέξης Ζήρας | Σπύρος Κακουριώτης | Λευτέρης Καλοσπύ-

dtp Σοφία Μιχάλα msdesign@otenet.gr

ρος | Δήμητρα Καραμολέγκου | Ελένη Καρρά | Γιώργος-Ίκα-

Εκτύπωση Sky printing A. Ε.

Χάρολντ Μπλουμ | Κώστας Μποτόπουλος | Γιάννης Νέδας 1

ΔΙΑΝΟΜΗ ΑΡΓΟΣ (περίπτερα) ΕΡΜΗΣ (βιβλιοπωλεία)

Χρίστος Παπαγεωργίου | Γιάννης Σ. Παπαδάτος | Γιώργος Ν.

ΔΙΑΒΑΖΩ Χαριλάου Τρικούπη 38, ΑΘΗΝΑ, 106 80 Τηλ.: 210 33 88 008-9, Fax: 210 33 88 006 e-mail: diavazo@otenet.gr

ρος Μπαμπασάκης | Alex Basko | Γιάννης Ν. Μπασκόζος

Μαρίζα Ντεκάστρο | Γιώργος Ξενάριος | Μαρία Ξυλούρη |

Περαντωνάκης | Θοδωρής Πέρσης | Ζ ο ζέ Σαραμάγκου | Ό λγα Σελλά | Μάνος Στεφανίδης | Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης | Λήδα Τσενέ | Carole Frechette | Νάσος Χριστογιαννόπουλος | Ωμεγ@

εκδόσεις της Ε Σ Τ Ι Α Σ •ΧΡΟΝΙΑ ΒΙΒΛΙΑ

05

w w w . h e s t ia . g r · w w w . e s t ia b o o k s t o r e . g r

ΝΕΕΣ ΣΥΜ ΠΛ Η ΡΩ Μ Ε Ν ΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗ Σ. ΛΕΛΤΑ Για την Πατρίδα Νέα συμπληρωμένη έκδοση Επίμετρο: Τόνια Κιουσοπούλου Χρονολόγιο: Αλ. Π. Ζάννας Σχήμα: 14x20,5, 188 σελίδες ISBN 978-960-05-1436-0

Τρελαντώνης Νέα συμπληρωμένη έκδοση Επίμετρο: Αλκή Ζέη Χρονολόγιο: Αλ. Π. Ζάννας Σχήμα: 14x20,5, 304 σελίδες ISBN 978-960-05-1435-3 ΣΥΝΤΟΜΑ ΘΑ ΕΚΔΟΘΟΥΝ:

Η ζω ή του Χριστού Νέα συμπληρωμένη έκδοση Επίμετρο: Τερέζα Πεσμαζόγλου Χρονολόγιο: Αλ. Π. Ζάννας

Τα μυστικά του βάλτου Νέα συμπληρωμένη έκδοση Επίμετρο: Απόστολος Αοξιόδης Χρονολόγιο: Αλ. Π. Ζάννας

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΜΑΡΙΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ Λωξάντρα Νέα μονοτονική έκδοση Με κείμενα των: Μαρίας Καραβία, Πέτρου Μόρκαρη και Λευκής Μολφέση Σχήμα: 12x20,5, 232 σελίδες ISBN 978-960-05-1451-3

ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ Η πριγκιπίσα Ιζαμπώ Νέα μονοτονική έκδοση Με ένα προσωπικό κείμενο του Δημήτρη Α. Τερζάκη Σχήμα: 12x20,5, 488 σελίδες ISBN 978-960-05-1453-7

σχόλια

Στατιστικές

40 χρόνια... φούρναρης Έ κλεισε 40 χρόνια ο εκδοτικός οίκος Καστανιώτπ και το γιόρτασε σεμνά, ανά­ μεσα στους συγγραφείς του. Είχα την εντύπωση ότι έκλεινε 41 χρόνια, αλλά ο Θανάσης Καστανιώτης με διαβεβαίωσε ότι τα 40 χρόνια μετράνε από το πρώτο ελληνικό βιβλίο που εξέδω σε, που ήταν μία ανθολογία ποίησης του Α ντρέα Αγγελάκη. Ο ίδιος εμφανίστηκε πολύ αισιόδο­ ξος για το βιβλίο, λέγοντας ότι υπάρχουν ενθαρρυντικά μηνύματα από το εξω τε ­ ρικό - οι πωλήσεις τω ν βιβλιοπωλείων στις Η.Π.Α. αυξήθηκαν μέχρι το ν περα­ σμένο Σεπτέμβριο κατά 7%, σ τη Γαλλία 8% και 2,7% σ τη Βρετανία. Οι εκδόσεις Καστανιώτη, μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, έτρεχαν με αύξηση κοντά στο 8%. Το 2010, με τη ν ευκαιρία της επετείου, ο Ο. Καστανιώτης ανακοίνωσε ότι θα αναπτύ­ ξουν μια μεγάλη καμπάνια για το βιβλίο, την ανάγνωση, τ ο ν πολιτισμό. Να τα χιλιάσουν!

Ο εκδοτικός οίκος Καστανιώτη τα 40 αυτά χρόνια έχει κυκλοφορήσει μία ολόκληρη βιβλιοθήκη από 5.144 τίτλους. Ανάμεσά τους πολλούς κλασικούς αλλά και αρκε­ τούς από τις νεότερες λογοτεχνικές γενιές. Φέτος κυκλοφόρησε 179 τίτλους. Μ.

Για την κρίση Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης (υπεύθυνος ξένω ν εκδόσεων του Καστανιώτη) είπε και έκανε εντύπωση: «Παρότι κάποιες επιπτώσεις τις νιώσαμε κι εμείς σ το πετσί μας, μερικές φορές ακόμα και έντονα, αποφασίσαμε να κοιτάξουμε τη ν κρίση ίσια στα μάτια και να αντισταθούμε. Ά λ ­ λω στε, για να λέμε την αλήθεια, στη φε­ τινή έκθεση της Φρανκφούρτης είδα κι άλλους πολλούς οίκους να αντιδρούν με το ν ίδιο επιθετικό κατά της κρίσης τρόπο. Κι ήταν μια έκθεση εναντίον κάθε μεμψιμοιρίας». Ελπίζω το 2010 να το ν επιβεβαι­ ώσει. Π ώς το έλεγε ο Σαββόπουλος; «Τ ο χειμ ώνα το ύ το άμα το ν πηδήξαμε, για άλλα δέκα χρόνια άντε καθαρίσαμε...» Μ.

Η νέα κριτική επιτροπή των Λογοτεχνικών Βραβείων Δ ια β ά ζω Η κριτική επιτροπή τω ν Λογοτεχνικών Βραβείων Διαβάζω ανασυστάθηκε και έχει ω ς εξής: • Αλέξης Ζήρας: Κριτικός λογοτεχνίας •

Χριστίνα Ντουνιά: Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

•

Λίζυ Τσιριμώκου: Καθηγήτρια Θεωρίας τη ς Λογοτεχνίας και Συγκριτικής Γραμματολο­ γίας ΑΠΟ

• • • •

Κ ώστας Καρακώτιας: Κριτικός λογοτεχνίας Κατερίνα Κωστίου: Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φιλολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Ευριπίδης Γαραντούδης: Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ Μανώλης Πιμπλής: δημοσιογράφος

Παιδευουσιτέκνα

Τους έβαλε δύσκολα

Με το ν τίτλο Παιδεύουσι τέκνα κυκλοφό­

Δύσκολο φαίνεται το θέμα του επόμενου διαγωνισμού σ τη σειρά «H o te l» που επιμε­ λείται ο Μ ισέλ Φάις και στηρίζουν οι εκδό­ σεις Πατάκη. Οι διαγωνιζόμενοι καλούνται να γράψουν διήγημα εμπνευσμένο από

ρησε τ ο νέο e-περιοδικό για παιδιά από τέσσ ερ ις φίλες. Η Ξένη Δ. Μπαλωτή, η Ά ννα Ρέμπελου, η Τζίνα Πανδρούλα και η Νένα Γεωργιάδου (τρεις μαμάδες και μία νονό) αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να κυκλοφορήσουν ένα περιοδικό για όσους ενδιαφέρονται για τα παιδιά -

το ν Οιδίποδα. Σ το μεταξύ, σ το ν προηγού­ μενο διαγωνισμό με θέμα Ζοο πρώτευσε η Ν ατάσσα Μπλάτσιου.

ίσως το διαβάζουν και τα ίδια τα παιδιά. Τ ο περιοδικό κυκλοφορεί προς το παρόν πιλοτικά μέσω e-mail (ζη τή στε τ ο και μέσω του περιοδικού μας) και είναι αρκετά «π ρ ο χ ώ » για το είδος του. Περιέχει άρθρα, μικρές έρευνες, χρηστικές πληροφορίες, κείμενα παιδιών, ζητήματα εκπαιδευτικά, ψυχολογικά, κ.ά.

ΛΟΡΕΝΣΝΤΑΡΕΛ Λ Ο Ρ Ε Ν Σ ΝΤΑΡΕΛ

Α λ ε ξ α ν δ ρ ιν ό κ ο υ α ρ τέτο μυθιστόρημα

(Α λ ε ξ α ν δ ρ ιν ό

αριστούργημα

Το

Τ Κ ο υ α ρ ιέ ιο

του

Λόρεν5

Ντάρελ με πρωταγωνίστρια την

ερωτική

και

παρηκασμένη

Αλεξάνδρεια για πρώτη φορά οε

νέα μετράφραση

και σε

έναν τόμο.

ΜΟΛΙ Σ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΠΟΛΕΙ

110 (!) o.gr

ί σχόλια

της περιοχής, ελληνόπουλα μαζί με ταϊλανδεζάκια, ινδάκια, αλβανάκια, κ.ά. για μια χριστουγεννιάτικη γιορτή που έγινε ένα Σάββατο του Δεκέμβρη με τη βοήθεια

Βραβείο Αναγνωστών

τη ς Βάσως Ψαράκη και άλλων πολλών που αγαπούν τα παιδιά και τα βιβλία.

Με λιγότερες γκρίνιες δόθηκε και φέτος το Βραβείο Α ναγνω σ τώ ν σ το ν Γιάννη Καλποΰζο για το Ιμαρέτ (Μεταίχμιο) -

Ή ταν μια εκδήλωση - πιλότος που φώ τισε την γκριζάδα της περιοχής. Ο Μάριος, ψυχή της εκδήλωσης, πήρε κουράγιο και προγραμματίζει κι άλλες τέτοιες. Α ν βρε­ θείτε προς την Πλατεία Βάθη, ρίξτε μια ματιά σ την Αίθουσα Μουσών. Όλο και κάτι καλό μπορεί να συμβαίνει...

ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, είναι και ποιητής, όπως και στιχουργός. Η συμμε­ τοχή του κοινού ήταν πολλαπλάσια από τις άλλες χρονιές, πράγμα που εξασφαλί­ ζει τη σχετική γνησιότητα της ψήφου. Το Βραβείο κέρδισε πολλά και από τη συμμε­ τοχή στην ψηφοφορία τω ν Λεσχώ ν Ανά­ γνωσης. Υπολογίζεται ότι 3.000 μέλη λεσχών και 3.000 άλλοι α ναγνώστες ήταν το σύνολο όλων όσοι έλαβαν μέρος στην ψηφοφορία. Καλό θα ήταν να δίνονται ακριβή στοιχεία, η διαφάνεια έτσι κι αλ­ λιώς προασπίζει το ν θεσμό. Καλή πορεία (δεύτερη - γιατί η πρώτη έγινε ήδη και ήταν επιτυχημένη) σ το Ιμαρέτ.

Καίω στην Πλατεία Βάθη Ο χώρος γέμισε παιδιά αλλοδαπά. Στην Αίθουσα Μουσών, ένα μικρό, γαλλικού τύπου, καφέ με πιάνο, στη στοά του Εθνι­ κού Ωδείου (Μάγερ 18), βρέθηκαν παιδιά

Το Πολύεδρο συνεχίζει Μακρόπνοο πρόγραμμα για όλο το 2010 έχει καταρτίσει ο Κώστας Κοπέλας, το οποίο θα λάβει χώρα σ το πατρινό βιβλιο­ πωλείο Πολύεδρο. Τ ο ξεχωρίζω γιατί περι­ λαμβάνει πολλές εκδηλώσεις σε ξεχασμένους πεζογράφους, κριτικούς και ποιητές, όπως το ν Γιώργο Κοτζιούλα, το ν Π έτρο Πικρό, το ν Γιώργο Βαφόπουλο, το ν Νίκο Κοκάντζη, το ν Σπύρο Τσακνιά, το ν Γιωσέφ Ελιγιά, το ν Αριστοτέλη Νικολα'ίδη, κ.ά. Περιλαμβάνει, επίσης, και μια ολό­ κληρη σειρά αναφορών στους πεζογράφους του 19ου αιώνα. Α ναζητή στε τα φυλλάδιά του για να ενημερωθείτε.

Νέα βιβλιοφιλική κοινότητα Κι άλλη βιβλιοφιλική κοινότητα στο Διαδίκτυο. Είναι το CaptainBook.gr, με απόψεις, ενημερώσεις, προτάσεις, βιογραφικά συγγραφέων, αφιερώματα, συνεντεύξεις, κ.ά. Επίσης, διαθέτει ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο. Οπως λέει, βοηθάει και τους νέους να εκδώσουν το έργο τους... Τι σημαίνει αυτό: εν­ δεικτικά, βιβλίο 200 σελίδων σε 300 αντίτυπα κοστίζει 3,90€/τεμάχιο...

Πρώτη ή π α της Google

Κινιττοποίηοηγια τα πνευματικά δικαιώματα

Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου, κυ­ ρίως σ το ν εκδοτικό κόσμο της Ευρώπης. Γαλλικό δικαστήριο καταδίκασε σ ε πρό­ στιμο 300.000 ευρώ τη ν Google ύστερα από αίτηση του εκδοτικού οίκου La Martiniere για παράνομη ψηφιοποίηση υλικού.

Σ το μεταξύ, σ την Αθήνα, εκπρόσωποι 14 οργανισμών συλλογικής διαχείρισης πνευ­ ματικών και συγγενικών δικαιωμάτων, σ ε κοινή συνέντευξή τους, ζήτησαν από την πολιτεία: 1. «Νόμιμο Internet», δηλαδή να έχουν οι χρήστες του Internet πρόσβαση στα πνευματικά έργα χωρίς να παραβιά­ ζουν τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώ­ ματα τω ν δημιουργών και π αραγωγών

Τα συνδικάτα τω ν γάλλων εκδοτών και συγγραφέων χαιρέτησαν αυτήν τη ν από­ φαση, ενώ ο δικηγόρος της Google δή­ λω σε ότι θα εφεσιβάλει τη ν απόφαση, αν και όπως είπε, πρέπει να είναι πιο π ροσε­ κτικοί, ειδικά με τους Γάλλους και τη ν αυ­ ξημένη ευαισθησία τους στο πολιτισμικό

τους. 2. Να δημιουργήσει το κράτος ένα αναβαθμισμένο, διευρυμένο και εκσυγ­ χρονισμένο, σ ε σχέση με το υφιστάμενο, νομικό πλαίσιο. 3. Να εισαχθεί το μάθημα τη ς πνευματικής ιδιοκτησίας σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, για την ενημέ­

τους προϊόν. Ό πως φαίνεται, και οι Άγγλοι θα ακολουθήσουν την ίδια προσφυγή στα δικαστήρια.

ρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση τω ν μαθητών, που ήδη από πολύ νεαρή ηλικία είναι χρήστες του Internet.

ΙΑΡΛΜΠΩΝΤΛΑΙΡ Τα ά ν θ η του κ α κ ο ύ Τα απαγορευμένα ποιήματα Τα

Απαγορευμένο Ποιήματα

του σε

Σαρλ Μπωντλαίρ

έμμετρη μετάφραση

του

Ερρίκου Σοφρά

του

σπουδαίου

ζω γράφου

και με

Ολλανδού

Πατ Αντρέα.

ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΩΛΕΙ

εικόνεε

δ:από μήνα σε μήνα ΤΗΣ ΟΛΓΑΣ ΣΕΛΛΑ

Τ ο κ α τα φ έρ α μ ε κι αυτό! Κ α β α τζά ρ α μ ε ή δη τ η ν π ρ ώ τη δ εκ α ετία το υ 21ου αιώνα!!! Μ π ερ δεμ ένοι, α γχω μ ένοι, μ εγαλύ τερ οι, π ά ν τω ς τ α κ α τα φ έρ α μ ε. Έ χ ου μ ε μ π ρ ο σ τά μας π ολλά ν έ α στοιχή μ α τα , π ο λλές παλιές εκ κ ρ εμ ό τη τες , και... πρ οχω ρ άμ ε! Σ τ ο χ ώ ρ ο το υ βιβλίου, π ά ντω ς , θα εξα κ ο λ ο υ θ ή σ ει να μας απ ασχολεί τ ο κείμ ενο. Είτε είναι τυ π ω μ έ νο σ ε χαρ τί είτε τ ο δια β ά ζου μ ε σ τη ν ο θ ό ν η τ η ς μηχανής α ν ά γ ν ω σ η ς τ ο υ ν έο υ e-book. Είναι τ ο ν έ ο ερ γα λείο, τ ο ν έ ο γ κ ά τζε τ, τ ο ν έ ο μήχανημα, που ά λλους γ ο η τεύ ει και ά λλους μπερδεύει. Η γ ν ω σ τ ή διαδικασία για ο τιδ ή π ο τε κ αινού ργιο έρ χετα ι. Θ α τ ο συνη θίσ ου μ ε; Έ χ ου μ ε καιρό μ π ρ οσ τά μας. Π ά ντω ς , τ ο e-book θα έρθει... Καλή Χ ρ ο νιά σ ε όλους!

30 Νοεμβρίου Ή τα ν ήδη αργά το βράδυ, η ύλη τω ν εφημερίδων είχε ήδη κλείσει, αλλά το μήνυμα που έφτα σε αρχικά από τη μεταφράστρια Γκάγκα Ρόσιτς επέβαλε ν’ αλλάξουν πολλά: «Π έθανε ο Μίλοραντ Πάβιτς» έλεγε το sms και δεν ήταν μία απλή διεκηεραιωτική είδηση. Ή τα ν ήδη 80 ε τώ ν και ο πιο πολυμεταφρασμένος σύγχρονος σέρβος συγγραφέας. Ο Μίλοραντ Πάβιτς είχε πολλούς φίλους και πολλούς αναγνώστες και στην Ελλάδα. Έγινε δημοφιλής με το Λεξικό τωνΧαζάρω ν, και ακολούθησαν κι άλλα βιβλία του και πολλές επισκέψεις του στη χώρα μας. Η τελευταία ήταν το ν Φεβρουάριο του 2007, σ το Μέγαρο Μουσικής, όπου το ν παρουσίασε ο Ηλίας

Μαγκλίνης. Του άρεσε να λέει ότι «μ ετά το 1984 έγινε ο πιο πολυδιαβασμένος συγγραφέας του πιο μισητού έθνους στον κόσμο». Του άρεσε να γράφει βιβλία ιδιότροπα, που έμοιαζαν είτε με λεξικά είτε με σταυρόλεξα είτε με ταρώ, και στις σελίδες του έμπλεκε σύμβολα, μυστήρια, την ιστορία και τη ν παράδοση της χώρας του, τη ν ορθοδοξία και τη σοφία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος. Ή τα ν πολλές φορές υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ, και σίγουρα ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του καιρού μας.

3 Δεκεμβρίου Τους νέους εκδοτικούς οίκους τους χαιρετίζουμε, ιδιαίτερα μάλιστα όταν προέρχονται από

την περιφέρεια. Οι εκδόσεις «Α λκ ίνοος» έχουν έδρα την Κέρκυρα και για πρώτο τους βιβλίο διάλεξαν -τ ι άλλο;- μία φωτοαναστατική έκδοση τω ν Ευρισκομένων του Διονύσιου Σολωμού. Έ να δίτομο έργο εικονογραφημένο από 75 έργα 24 εικαστικών καλλιτεχνών. Ο δημοσιογράφος Χ ρήστος Κορφιάτης είναι πίσω από αυτή την προσπάθεια, που υπόσχεται κι άλλους τίτλους. Καλορίζικοι!

8 Δεκεμβρίου Η μία μετά τη ν άλλη, οι ξένες μεγάλες εφημερίδες, όχι της Ελλάδας, αλλά του πλανήτη, άρχισαν να προτείνουν το ίδιο βιβλίο ω ς ένα από τα σημαντικότερα της χρονιάς: το Logicom ix, τω ν Απόστολου Δοξιάδη και Χρίστου

Παπαδημητρίου, τ ο ελληνικό γκράφικ νόβελ ανεβαίνει μία μία τις θέσεις στις λίστες τω ν ευπώλητων στις μεγάλες εφημερίδες (όπως, για παράδειγμα, στους N ew York Times) και βρίσκεται στην 1η θέση. Ό σ ο για τις κριτικές είναι εξαιρετικά διθυραμβικές: «Τ ο Logicom ix καταλήγει ω ς μια εκπληκτική σύνθεση μεταξύ λογικής και πάθους, μεταξύ αυτού που μπορεί να αποδειχθεί και αυτού που υπάρχει πέρα από τη λογική απόδειξη. Πανέμορφη εικονογράφηση, εξαιρετικά

έξυπνο και γραμμένο με σαφήνεια, με στυλ και με τεράστια διανοητική ειλικρίνεια», λένε οι ξένοι κριτικοί. Η σύμπλευση μαθηματικών και λογοτεχνίας με το ευφυές σκίτσο κερδίζει παντού φίλους!

8 Δεκεμβρίου Και ο νικητής είναι... ο Γιάννης Καλπούζος με το βιβλίο Ιμαρέτ, Σ τ η σκιά το υ ρολογιού, εκδόσεις Μεταίχμιο. Είναι ο συγγραφέας που κατέκτησε για το 2009 το Βραβείο Αναγνω στώ ν, που

διοργάνωσαν οι Λέσχες Ανάγνωσης στην Ελλάδα και στη ν Κύπρο υπό τη ν αιγίδα του ΕΚΕΒΙ. Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, με φ όντο την τουρκοκρατούμενη Ά ρ τα του 1854, με θέμα τη συνύπαρξη φυλών και εθ νοτήτω ν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι Λέσχες Ανάγνωσης έδω σα ν μία διαφορετική δυναμική φ έτος σ το θεσμό του Βραβείου Α ναγνω στώ ν, διαδικασία στην οποία οι συμμετέχοντες διπλασιάστηκαν: ψήφισαν τελικά περίπου 3.500

JOHN GRIBBIN Μ ια β ιο γ ρ α φ ία του lO p n av T o s Πρόλογοί: Γιώργοί Γραμματικάκηί

Η βιογραφία του μεγαλύτερου ηράγματοε που υπάρχει: του ίδιου του σύμπαντοε. Από τη μεγάλη έκρηξη πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια μέχρι

τελευταίεε συζητήσειε σκοτεινή ύλη και τη θεωρία των πάντων.

tis

για τη

Ξεφυλλίστε online τα νέα μπεστ σέλερ μας στο www.

■metaixmio.gr

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

ΣΕ

ΟΛΑ

ΤΑ

Μ ε τ α ιχ Μ ίο www.metaixmio.gr

( !) ^

δ :από μήνα σε μήνα

αναγνώστες και περίπου άλλα τό σα μέλη από τις 230 Λέσχες Ανάγνωσης. Και του χρόνου, με περισσότερες διευκρινίσεις για όσους ήρθαν δεύτεροι, τρίτοι, κ.ο.κ.!

η Δεκεμβρίου Είναι η μέρα που μία ά γνωστη ποιήτρια από τη Ρουμανία, η Χέρτα Μίλερ, γερμανικής καταγωγής, που κατάφερε να φύγει από την πατρίδα της όσο το καθεστώ ς Τσαουσέσκου φίμωνε τη φω νή της, θα παραλάβει το μεγαλύτερο λογοτεχνικό βραβείο στον κόσμο: τ ο Νόμηελ Λογοτεχνίας 2009. Έ να βραβείο που συνδέεται άμεσα με τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση του κ αθεστώ τος του υπαρκτού σοσιαλισμού που ακολούθησε. Πάντως, η Χέρτα Μίλερ, όταν της δίνεται η ευκαιρία, αναφέρεται πάντα σε όσους φίλους της χάθηκαν στη Ρουμανία εκείνα τα χρόνια, μία εποχή που τη ν περιγράφει ως περίοδο «καθημερινού τρόμου», που «δ εν ήξερες το πρωί αν το βράδυ θα ςούσες».

15 Δεκεμβρίου Ή τα ν η πρώτη λαμπρή τελετή ενός νέου θεσμού και φιλοξενήθηκε στο Παρίσι, σ το Θόλο του Ινστιτούτου της Γαλλίας, τη ς Βουλής τω ν Σοφώ ν. Εκεί, το Ίδρυμα Ωνάση απένειμε τα Διεθνή Βραβεία

το υ Ιδρύματος στο Δίκαιο και σ τα Γράμματα σε κορυφαίες π ροσωπικότητες. Οι βραβευθέντες είναι: σ το Δίκαιο ο λόρδος Μηίνγκαμ, προσωπικότητα της νομικής επιστήμης στη Βρετανία και σ τα Γράμματα δύο σπουδαίοι επιστήμονες στο χώρο της αρχαιολογίας, ο Σερ Τςον Μηόρντμαν (βρετανός ιστορικός που μελέτησε εξαντλητικά το ν ελληνικό κόσμο) και ο Γάλλος Ζαν Υβ Αμηρέρ (ιστορικός που αναδεικνύει από τα βάθη γης και θάλασσας τη διαχρονία της Αλεξάνδρειας).

20 Δεκεμβρίου Συνδέεται και με το χώρο του βιβλίου ο Γιάννης Μόραλης, αφού έργα του κοσμούν, ω ς προμετωπίδες, μερικές από τις σημαντικότερες ελληνικές εκδόσεις του 20ού αιώνα. Μερικές από αυτές τιμήθηκαν με Νόμηελ Λογοτεχνίας. Ο Γιάννης Μόραλης ηέθανε σε ηλικία 93 ετώ ν και μπορεί να ήταν κυρίως εικαστικός καλλιτέχνης, αλλά ήταν, οπωσδήποτε και η ρωτίστως, ένας άνθρωπος τω ν γραμμάτων. Από αυτούς που σπανίζουν πια ανάμεσά μας, από αυτούς που τό σ ο ανάγκη έχουμε γύρω μας.

21 Δεκεμβρίου Έφυγε από τη ζω ή ο Χ ρήστος Δ. Λαμηράκης. Εηρόκειτο για το ν τελευταίο ίσως

παραδοσιακό εκδότη ( Τα Νέα, Το Βήμα) ο οποίος πρωτοστάτη σε σ τη δημιουργία πολλών εντύπων. Διακρίθηκε για τη ν υψηλή καλλιέργειά του και τους αγώνες του για να αφήσει κάτι ουσιαστικό σ τον πολιτισμό τη ς χώρας. Στην Ελλάδα κληροδοτεί το Μέγαρο Μουσικής και το Ίδρυμα Λαμηράκη, δύο θεσμούς που υπηρετούν το ν πολιτισμό και την παιδεία.

23 Δεκεμβρίου Ανακοινώθηκαν τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας με εμφανώς καλύτερες επιλογές από τις υπόλοιπες χρονιές. Μέγα Βραβείο για το σύνολο του έργου του πήρε ο Νάνος Βαλαωρίτης. Τ ο Βραβείο Μ υθιστορήματος πήγε σ τον Γ ιάννη Ατζακά {Θ ολός βυθός, Άγρα), τ ο Βραβείο Μαρτυρίας σ την Αλεξάνδρα Ιωαννίδου ( Υ πόθεση Γκράνιν, Καστανιώτης), τ ο Βραβείο Ποίησης στο ν Λευτέρη Πούλιο {Η κρυφή συλλογή, Κέδρος), το Βραβείο Διηγήματος εξ ημισείας στο ν Αργύρη Χιόνη (7 ο ο ρ ιζόν τιο ύψος, Κίχλη) και σ το ν Τόλη Νικηφόρου (Ο δ ρόμ ος για τη ν ουρανούπολη, Νεφέλη), και τέλος το Βραβείο Δοκιμίου στο ν Χ ρήστο Ρουμελιωτάκη {Α σκ ήσεις αυτογνωσίας, Gutenberg). 1

)ΛΟΓΙΑ

Ε Ξ ΕΛΙΚ ΤΙΚΗ Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Δ ΙΑ Β ΙΟ Υ Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η

Charles Wmar - Patricia K Kerig

Ε Ξ Ε Λ Ι Κ Τ Ι Κ Η Ψ Υ Χ Ο Π Α Θ Ο Λ Ο Γ ΙΑ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ! ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG

Β ΙΒ Λ ΙΟ Π Ω Λ Ε ΙΟ

Διδότου 37,10680 ΑΘΗΝΑ · 210-36.42.003 · info@dardanosnet.gr · www.dardanosnet.gr

Καινούργια χρονιά και η αλληλογραφία πληθαίνει. Είμαστε πολλοί όσοι ανησυχούμε κι αυτό είναι παρήγορο. ζωή ©. Σπυροπούλου, είναι αλήθεια πως το να μιλήσεις και σήμερα για τον εμφύλιο είναι σαν να περ­ πατάς στην κόψη του ξυραφιού. Κατά τη γνώμη μου, περισσεύουν οι έτοι­ μες απόψεις και παρακάμπτεται η νηφαλιότητα. Έτσι, πολλές φορές, ο λαϊκισμός είναι εκατέρωθεν αναπόφευκτος. Το κείμενό σας έχει ωραίες σκέψεις αλλά είναι μεγάλο και μάλλον θα έπρεπε να το στείλετε σε αυτούς

Νίκο Θ. Βλάχε, έλαβα το βίβλίαράκι σας για το χωριό σας, την Εξάνθια Λευκάδας. Εκτός από το ότι αυτές οι προσπάθειες είναι συγκινητικές, είναι και ενός άλλου τύπου ιστορία που καταγράφεται σε τοπικό επίπεδο, ένα χαλικάκι ανάμεσα στα τόσ α άλλα του εθνικού ψηφιδωτού, ηάννη Μουγοπου θέλετε να απαντήσετε ευθέως.

'

γιάννη, Βόλος, πραγματικά εξαιρετικό το βιβλιαράκι για το ελληνικό τρα­ γούδι. Κώστα Ευαγγελάτε, καλώς όρισες στην Αθήνα, αναμένω τα ημερολόγιά σου όπως πάντα. Μαρία Κούλη, ευχαριστώ για τη συλλογή σας που είχατε την καλοσύνη να μας στείλετε. Διαβάζουμε πάντα προσε­ κτικά τους συνδρομητές μας. Θεόδωρε Αντωνιάδπ, Σουηδία, πολύ ωραία η κάρτα σας. Χαίρομαι που έσ τω κι από μακριά μπορούμε κάπου να βοηθήσουμε. Διαβίβασα στη συνεργάτιδά μας το αί­ τημά σας και θα λάβετε σύντομα απάντηση με τα στοιχεία που ζητήσατε. Λευτέρη Παπαλεοντίου, Κύπρος, ευχαριστώ για τις ευχές, πολύ ωραία όπως πάντα τα Μικροφιλολογικά Τετράδια, μην παραλείπεις να μου

Θ. Μ. Πολίτη, Αγρίνιο, ευχαριστούμε για την όμορφη πραγματικά δημοσίευσή σας σ το τοπικό φύλλο σχε­ τικά με το πανηγυρικό 500ό τεύχος μας και το αφιέρωμα στον Τίτο Πατρίκιο. Σύνδεσμε Φιλολόγων Λέσβου, ευχαριστούμε για την πλη­

τα στέλνεις, έχω γίνει φαν.

ροφόρηση σχετικά με το συνέδριό σας που αφορούσε τη θέση της λογοτε­ χνίας στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πάντα επιτυχίες.

Υγιαίνω, το αυτό επιθυμώ και δι’ υμάς.

Ο αναγνώστης

Όσο πολύτιμο είυαι ο λόγοε υα μεταδίδεται...

... άλλο τόσο είυαι και υα προστατεύεται η δημιουργία του.

Τ ώ ρ α η α δ ειο δ ό τη σ η για νό μ ιμη αναπ αρ αγω γή είν α ι εύ κο λ η ό σ ο έν α κλικ. Το πρόγραμμα “Ασπίδα” του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου, διαχειρίζεται τα πνευματικά δικαιώματα για να τα αποδώσει εκεί που ανήκουν, στους δημιουργούς τους.

Σ.Π. Δ.Α

Συλλογική Παραχώρηση Δικαιωμάτων Αναηαραγωγήε

δίθερμιδω ριανά οξύτονα

Το νέο ασύμμετρο πολιτισμικό μας περιβάλλον και τα νέα Δεκεμβριανά ετώ ν ελληνική πολιτιστική έκρηξη και που εξακολουθεί να ευαισθητοποιεί κρι­ τικά ένα ικανό μέρος τη ς διαστρωμ άτω­ σης τη ς κοινωνίας τω ν πόλεων. Με την ευκαιρία, ας μη λησμονούμε ότι η αυ­ θόρμητη εν πολλοίς αντίδραση του πολύ νεανικού μας πληθυσμού, δηλαδή τω ν μαθητών του γυμνασίου και του λυκείου, το ν Δεκέμβριο του 2008, ακόμα και αν τη συνοδέυσαν οι γ νω στές πράξεις βίας και καταστροφής που μοιραία ήταν αλληλένδετες με τις διαμαρτυρίες για το ν φόνο του νεαρού μαθητή, δεν ήταν κομματικά

ι οικονομικές κρίσεις, που ολοένα και π ερισσότερο είναι πλέον αλυ­ σιδωτές, χωρίς να είναι καθόλου αποσυνδεδεμένες από την έντονη κοινω­ νική απορρύθμιση η οποία κυριαρχεί σε όλο το ν πλανήτη την τελευταία εικοσαε­ τία (σπρωγμένη από το ίδιο το παγκοσμιοποιημένο σύστημα δημόσιας και ιδιωτικής ζω ή ς) παραδόξως δεν επηρέα­ σαν σ το βαθμό που περίμεναν όλοι την πολιτισμική μας «βιομηχανία». Μπορεί οι

Ο

δ

τάσεις της αγοράς να προοιωνίζονταν σκοτεινές εδώ και τρία περίπου χρόνια, μπορεί, όντως, η ανεργία να έχει διογκω­ θεί και το πραγματικό εισόδημα να έχει συρρικνωθεί, όμως φαίνεται ότι τα μεσο­ αστικά στρώματα, αυτά που κυρίως ανταποκρίνονται στην εκδοτική και καλλι­ τεχνική παραγωγή, εξακολουθούν να στηρίζουν αυτό που ονομάστηκε προ

καθοδηγημένη. Μπορεί να επιχειρήθηκε το αναμενόμενο «καπέλωμα» εκ τω ν υσ τέρ ω ν -όπω ς, αναλόγως, έγινε και αρ­ κετά χρόνια πριν, με τα γεγονότα του Πο­ λυτεχνείου, το 1973- ω σ τό σο , έ σ τω και στιγμιαία, όπως συμβαίνει σ τα γεγονότα που έχουν βαθύτερη πολιτική σημασία, τα «ηθικά» αντανακλαστικά τω ν νεαρών πρέπει να παραδεχτούμε ότι λειτούργη­ σαν καίρια. Εκαναν αυτό που θα περίμενε κανείς να κάνουν εκείνοι που είναι ακόμα αδέσμευτοι και δεν σέρνονται από τις αλυσίδες τω ν δικών μας συμβάσεων, τω ν υπολογισμών και τω ν επιφυλάξεων. Αλλά για να γίνει αυτό, για να μαζευτούν τό τε, σ το ο γκώδες συλλαλητήριο, όχι ω ς πολιτικές ομάδες και ομαδούλες αλλά ω ς σύνολο, νομίζω ότι προηγήθηκε μια πε­ ρίοδος αρνητικής ηθικής τους διάπλασης, η οποία μάλλον πέρασε δίπλα, χωρίς να αγγιχτεί από τη σχολική εκπαίδευση, τη γνώ ση που παρέχεται και τα εκπαιδευτικά μας συστήματα. Δ εν λέω ότι η «αρνητική

ηθική διάπλαση» τω ν νέων, η ασφυξία και η αηδία τους από τη διάλυση τω ν πάντων,

χουν σ ’ αυτήν τη ν καινούργια αντίληψη τω ν δημόσιων και τω ν ιδιωτικών μας με

προήλθε από τη λογοτεχνία που διαβά­ ζουν, τη μουσική που ακοήν ή από την ει­ κονική ηλεκτρονική πραγματικότητα σ την οποία καταφεύγουν. Εν μέρει όμως

την α στραφτερή φρεσκάδα ενός νέου λό­ γου. Αλλά σ ε μια εποχή μεγάλων ανακα­ τα τά ξεω ν έτσι συμβαίνει. Και επιπλέον η

οφείλεται και εκεί. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η σημαντική επέκταση τη ς ανάγνω­ σης (και εδώ συμπεριλαμβάνω αρκετά από τα ενδιαφέροντα περιοδικά και τις πρόσφατης εσοδείας εφημερίδες free press που γεννήθηκαν μέσα από αυτό το κριτικό πνεύμα), δημιούργησε στις τ ε ­ λευταίες γενιές ένα νέο πολιτισμικό περι­ βάλλον. Μπορεί το life style και η κάποια χιουμοριστική ελαφρότητα να συνυπάρ­

αισιόδοξη πλευρά του αρνητικού, κριτι­ κού πνεύματος έχει τουλάχιστον κερδίσει τούτο: ότι τείνει να αποκαθηλωθεί, σε μια ευρεία κοινωνική βάση, η αντίληψη του παραδοσιακού, προβατοειδούς χρηστού πολίτη. Τείνει να αποκαθηλωθεί από το βάθρο τη ς ψεύτικης και επιτήδειας πολι­ τικής εξιδανίκευσης, εκεί όπου το ν κρά­ τησαν και το ν κρατούν ώ ς τη στιγμή αυτή όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνητικές και αν­ τιπολιτευτικές εξουσίες. 1

Κ

άποιος που παρακολουθούσα πή­ γε σ τη ν εξοχή για περίπατο, Κυ­ ριακή απόγευμα, αλλά χάθηκε.

Αναγκάστηκα να το υ δείξω το δ ρόμ ο τη ς επιστροφ ής. Ντάσιελ Χάμμετ

γνώ σμ ατος από τη ν ανυποληψία στην ανυπόκριτη αποδοχή συνετέλεσαν κά­ ποιοι κάπως υπόγειοι παράγοντες, ό σον αφορά τη δική μου γενιά τουλάχιστον: η

Ξέρουμε ότι, εκτός από το ν Borges φυ­ σικά, το αστυνομικό αφήγημα βρήκε πολλούς και ε νίοτε απρόσμενους υπερα­

ταινία Α μ ερικανός φ ίλος του W im Wen­ ders, η οποία ω ς γνω στό ν είναι βασι­

σπιστές. Συνεχίζει να βρίσκει. Το λίαν εν­ διαφέρον, στα τέλη του 20ού και στις αρ­ χές του 21ου αιώνα, δ εν είναι τό σ ο οι πο­

σμένη σ το Ripley’s Game (1974) τη ς Pa­ tricia Highsmith, το τρίτο μυθιστόρημα τη ς πενταλογίας με π ρωταγωνιστή το ν

λυάριθμοι συνήγοροι του είδους, ούτε οι θιασώτες του, όσο εκείνοι που αναλαμ­ βάνουν, στην αρχή εν είδει ανάπαυλας από άλλες εργασίες, εν συνεχεία όμως με

Τομ Ρίπλεϋ (βλ. Το παιχνίδι το υ Ρίπλεϋ, μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Αγρα)·

μεθοδικό πάθος και παθιασμένη μεθοδικότητα, να γίνουν λειτουργοί του. Αρχι­ τέκτονες, στοχαστές, θεωρητικοί, μετα­ φραστές, ακτιβιστές, γίνονται, με ολοένα και πιο δυναμική επιτυχία, συγγραφείς αστυνομικών αφηγημάτων. Κι ακόμα, το

δ

Αγρα, Πόλις, Ερατώ, Μεταίχμιο κ.ά.) Μια ολιγόλεκτη (όπως θα έλεγε ο Νίκος Καρούζος) ανασκόπηση θα έδειχνε ότι για το πέρασμα του αστυνομικού ανα­

εμπλουτίζουν ενθέτοντας νέα, όχι και τό σ ο απροσδόκητα πάντως, στοιχεία, και φαίνεται ότι κερδίζουν ένα διπλό σ τοί­ χημα: να στρέφουν εκ νέου σ το είδος τους παλιούς και, συνάμα, να ελκύουν ένα σημαντικό, τό σ ο αριθμητικά όσο και ποιοτικά, κοινό ηιτσιρικάδων. Εξ ου και η ανάληψη τη ς έκδοσης αστυνομικών όχι από οίκους ειδικευμένους σ τα λεγάμενα βιβλία περιπτέρου (από όπου και η περι­ λάλητη ετικέτα ΒΙΠΕΡ) αλλά από οίκους που υπερασπίζονται με ευπρόσδεκτο φα­ νατισμό τη ν ποιότητα, τ ό σ ο ω ς προς την επιλογή τίτλω ν ό σο και ω ς προς την τυ­ πογραφική επεξεργασία (στη χώρα μας:

τα εγκώμια που επεφύλασσαν σ το έργο τη ς Highsmith, και άλλων συγγραφέων το υ είδους, οι αποτελούντες μια ωραία παρέα στα μέσα τη ς δεκαετίας του 1970, με κέντρο τη ν Κυψέλη, και ιδίως το ν μα­ καρίτη φίλο μας Χ ρή στο Βακαλόπουλο' σκόρπιες, αλλά κρίσιμες για μας, αναφο­ ρές σ ε ήρωες αστυνομικών ή και σ ε εγ­ κληματικές μορφές εν γένει μέσα σ ε ποι­ ήματα αγαπημένων μας δημιουργών, όπως ο Τάσος Δ ενέγρη ς- η μετάφραση έργω ν του Raymond Chandler από μια εμβληματική μορφή του διευρυμένου κύ­ κλου μας, ήτοι από το ν Νίκο Μπαλή (ένα γεγονός που έπεσε σαν κεραυνός και προκάλεσε θυελλώδεις συζητήσεις, οι οποίες εντέλει ευνόησαν τη δεξίωση του είδους από ολοένα και περισσότερους συμπατριώτες μας)- η έκδοση του ξα­ κουστού δοκιμίου «Η απλή τέχνη του φ ό­ νο υ » του Raymond Chandler από την Ερατώ (εν συνεχεία το δοκίμιο κυκλοφό­ ρησε τό σ ο από την Άγρα, στον τόμο Ανα-

τω ν πρώτω ν χρόνων της Μεταπολίτευ­ σης σχεδόν τίποτα δεν μας φαινόταν αλλόκοτο) συσχέτιση του αστυνομικού αφηγήματος, ιδίως τη ς noir εκδοχής του, με τη λογοτεχνία, και το ν τρόπο ζωής, τω ν πρωταγω νιστών τη ς γενιάς beat, αρχικά, και λίγο μετέπειτα, με το ν βίο και την περιπέτεια του Guy Debord και τω ν φίλων του τό σ ο σ τη Λετριστική όσο και στην Καταστασιακή Διεθνή. Α ς εγκωμιάσω, παρεμπιπτόντως, το ν εικαστικό Κ ω νσ τα ντίνο Ταλιώτη, ο οποίος, σ το πλαίσιο τω ν Rooms 2009 (μια δεκαετία συμπληρώθηκε από τό τε που ξεκίνησε η ωραία ιδέα), σ το St.George Lycabettus, συνδύασε ανεπίληπτα και γοητευτικά τη λογοτεχνία, το ν κι­ νηματογράφο, τη μουσική και τις καλές τέχνες προσφ έροντάς μας ένα noir αστυνομικό δωμάτιο: το Δωμάτιο 517, όπου θαρρείς ότι αίφνης βρίσκεσαι δί­ πλα σ το ν Μπόγκι και τη ν Μπακόλ, και ή θα σου έρθει καμιά σφαίρα ασημένια με το όνομά σου χαραγμένο πάνω της ή θα «ομορφύνει τη μοίρα σ ου », όπως θα έλεγε ο Καρούζος, μια αλλόκοσμη, αλλά και απολύτως χθόνια, κοκκινο­ μάλλα. «Π ροσεγγίζω τις στιγμές κρίσης που έχει το νουάρ, σ το οποίο' βέβαια επικρατεί η φω τεινή και η σκοτεινή πλευρά της μητρόπολης», λέει ο Κ ων­ σταντίνος Ταλιώτης. Καλό μήνα, καλή χρονιά, και πλούσιο αναγνωστικά το 2010! ■ Πλατεία Παπαδιαμάντη, 9/ΧΙΙ/09

λογοτεχνία που θα διαβάζουμε [και] αύ

τομία του αστυνομικού μυθιστορήμ α­ τος, 1986 και 2009, όσ ο και από το Λυ­ χνάρι, 2006 -α μφότερα θα τα παρου­ σιάσουμε προσεχώς στη στήλη)1τέλος, η κάπως αλλόκοτη (αλλά στη ν Αθήνα

ως αναγνώστης ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ

Τ

ούτες τις μέρες δεν έκλεισε μόνο ένα έ τος αλλά και μια δεκαετία, η πρώτη ενός άλλου, αλλά ήδη όχι τό σ ο νέου, αιώνα. Οι δεκαετίες είναι στρογγυλές, προσφέρονται για απολογι­ σμούς, οι αιώνες ακόμα στρογγυλότεροι, προκαλούν για συγκρίσεις και ανακαλύ­ ψεις. Η πρώτη, λοιπόν, δεκαετία, του

και τα βιβλία του -11 μυθιστορήματα (στα ελληνικά κυκλοφορούν οι «Αγριοι ντετέ-

21ου αιώνα σφραγίστηκε στη ν παγκό­ σμια λογοτεχνική σκηνή από το όνομα ενός σπάνιου αστεριού που δεν υπάρχει

συμπληρούμενα, με απίθανα θέματα και πρόσωπα αλλά προσβάσιμα σ το ν ανα­ γνώ στη μέσα από τη ν ψευδοαστυνομική

πια, ενός συγγραφέα που πριν δέκα χρό­ νια δεν το ν ή ξερε κανείς και σήμερα όλοι έχουν ακούσει. Η περιγραφή και ιδίως το όποιο ισχνό μυστήριό τη ς δεν μπορεί να αφορά κανέναν άλλον από το Χιλιανό

πλοκή, τη λαϊκότητα, το χιούμορ. Είναι πάντως αμφίβολο αν ο Μπολάνιο ήταν, για την ανθρωπότητα, ο σημερινός μετά θάνατον Μπολάνιο, αν οι κληρονόμοι του δ εν είχαν παραβεί ω ς ύστερ οι Μ αξ Μ προντ τις εντολές του και δεν είχαν εκδώσει, σ ε ένα τόμο, το πιθανότατα ημι­ τελές και σίγουρα υπερχιλίων σελίδων μυ­

Ρομπέρτο Μπολάνιο. Η ςωή και ο συγγραφικός τρόπ ος του Μπολάνιο προσφέρονται ισόποσα για να το ν κάνει, όπως τ ο ν έκανε, η εποχή μας

δ

κτιβ», «Τ ο μακρινό α στέρι», «Η τελευταία νύχτα στη Χιλή»), 4 συλλογές διηγημάτων («Τη λεφ ω νή μ α τα», «Π ο υτά νες φόνισσ ες»), 5 ποιητικές συλλογές- προσφέρονται εξίσου σ το μύθο: μυστηριώδη, πο­ λυδαίδαλα, αυτοαναφορικά και αλληλο-

θιστόρημα «2666». Τ ο βιβλίο αυτό ήταν

αυτό που καλύτερα ξέρει να κάνει: σε

που έδεσε τη ςωή, τ ο θάνατο και το έργο

καλά ελληνικά, «κα λτ». Η Λατινική Αμε­ ρική με τους απόηχους της γραφικότητας και τη ς αιώνιας επανάστασης, η συμπόρευση και ο αγώνας με το ν Αλιέντε, η εξορία σ το Μεξικό και τη Βαρκελώνη, ο

του Χιλιανού σ ε μια αδιάσπαστη ενότητα και έκανε τους κριτικούς όλου του κό­ σμου να υποκλιθούν. Για τ ο «Τάιμ» ήταν το βιβλίο της δεκαετίας -αλλά είπαμε,

αλήτικος, πλάνης και σ ε μόνιμο φλερτ με την παρανομία τρόπ ος ζω ή ς (αν ο Μπο­ λάνιο ήθελε πράγματι να γίνει, όποιος είχε πει ο ίδιος, π ερισσότερο ντετέκτιβ παρά συγγραφέας, μάλλον ήταν για να βλέπει από μέσα παρά για να λύνει τα μυστήρια), η ανεξιχνίαστη αρρώστια και ο πρόωρος θάνατος (το 2003, σ ε ηλικία 50 ετώ ν) αποτελούν γερά χαρτιά για να φτιαχτεί ένας «καταραμένος συγγραφέας». Αλλά

εμείς δεν θα πέσουμε σ ε τέτο ιες παγίδες. Α ς πω απλώς ότι η αγγλική του μετά­ φραση κλείνει για μένα με δέος και ρίγος μια χρονιά που είχε ούτως ή άλλως μπό­ λικα και από τα δύο στοιχεία. Ιστορία, όπως όλα τα «μυθιστορήματα» του Μπολάνιο, πολλών, παράλληλων και με κρυφά νήματα συνδεόμενων ιστοριών, το «26 6 6» δεν είναι εύκολο ούτε εύκολα υπερβάσιμο βιβλίο. Π ερισσότερο ακόμα κι από τους «Αγριους ντετέκτιβ» (φετινό

δ ώρο τω ν εκδόσεων Καστανιώτη) είναι ένα μάγκνουμ όπους φτιαγμένο από ένα

δρόμο τα παρασύρει όλα, αυτά που θ έ­ λει να πει και αυτά που έχει ήδη πει, τη γοητεία τη ς αφήγησης και τη ν ηδονή τη ς πούρας λογοτεχνίας. Πρόκειται για π έντε διαφορετικά βιβλία σ τη συσκευασία (τελικά) του ενός, με έναν π αντεηόπτη αφηγητή που κάποια στιγμή καταλαβαίνουμε ότι είναι ο Αρτούρο Μπολάνο (πρωταγωνιστής τω ν «Α γρ ίω ν ντετέκτιβ» και άλτερ έγκο κα­ ταλάβατε ασφαλώς ηοιού). Τα μυστήρια πολλά: σ το ν τίτλο, σ το «μήνυμα», στη σειρά τω ν κεφαλαίων - βιβλίων (ο συγ­ γραφέας δεν είχε αφήσει οδηγίες), στις αναφορές σ ε πραγματικά γεγονότα και προηγούμενες δημιουργίες του Μηολάνιο. Η λεπτομερής αφήγηση εκατοντά­ δω ν φ όνω ν νέω ν γυναικών επί 300 σ ε ­ λίδες, σ το τέτα ρ το και κεντρικό ω ς προς τη θέση του και τη συγκρότηση τη ς πλοκής κεφάλαιο-βιβλίο, έχει κάτι το επικό αλλά και συχνά αβάσταχτο. Πρέπει να ομολογήσω ότι έπιασα συχνά το ν εαυτό μου να αναρωτιέται αν αυτό είναι μεγάλη λογοτεχνία ή μεγάλο μαρ­ τύριο. Τη ζυγαριά προς τη ν πρώτη εκ­ δοχή έκλιναν θραύσματα ριγμένα με γενναιοδωρία σ ε όλο το σώμα του πο­ ταμού, ιδίως σ το πρώτο, το τρίτο και το πέμπτο μέρος. Στις όχθες του βγαίνεις τό σ ο εξαντλημένος αλλά και αναβαητισ μένος που ίσω ς δεν έχεις πια όρεξη να δ ώσεις απάντηση στο ερώτημα που τ έ ­ θηκε το καλοκαίρι από τις στήλες μιας εφημερίδας, αν δηλαδή κινδυνεύουμε και στην Ελλάδα -ιδίως, θα έλεγα, όταν εμφανιστεί το «2 6 6 6 »- να «ζήσουμ ε τη ν μπολανιο-μανία». 1

www.toposDooks.gr

μυαλό σ ε φοβερή υπερδιέγερση που τρέχει να προλάβει τη ν προαναγγελθείσα πτώση του σώματος και σ το

$ για τα παιδιά ΤΗΣ ΜΑΡΙΖΑΣ ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ

Ο θεός είχε άλλες δουλειές! Πασκάλ Πικ Εξηγώντας στα παιδιά τη θεωρία της εξέλιξης Μετάφραση: Αριστέα Κομνηνέλλη Μεταίχμιο, 2009 σελ. 128 €8

ρόμαστε στην παρουσία της θρησκείας, που είναι έντονη σ ε πολλά παιδικά μυθι­ στορήματα ελλήνων σ υγγραφέων με συ­ νεχείς λεκτικές αναφορές και με τη θρη­ σκευτικότητα να καλλιεργείται και να μεταφέρεται προς τις μικρές ηλικίες. Ακόμα

A s f ir ψ

£ :

* !

m g L ·- 4 λ *

Τ Τ’ υρία, η μαμά μου μου είπε ότι / / 1 ^ δεν είμαστε μαϊμούδες. Ο ' ' X Χ - θ ε ό ς έπλασε το ν άνθρωπο!», μαθητής/τρια Γ’ Δημοτικού σ το μάθημα για το ν προϊστορικό άνθρωπο.

6

Τ ο θέμα αφορά τη θεωρία τη ς εξέλιξης, αυτήν τη ν ανατρεπτική θεώρηση του κό­ σμου που διδάσκονται εξ απαλών ονύχων τα παιδιά σ το σχολείο. Η συζήτηση δεν λέει να κοπάσει κι ας έχουν περάσει 200 χρόνια από τη γέννησή Δαρβίνου και 150 από τη ν πρώτη έκδοση του βιβλίου Η κα­ ταγωγή τω ν ειδών, που έφερε την επα­ νάσταση σ το ν τρόπο που βλέπουμε τη φύση, το ν ίδιο μας το ν εαυτό, αλλά και τη ν έννοια τη ς ζω ής. Είναι γνω σ τό ότι μέχρι να παγιωθεί, η δαρβινική θεωρία συνάντησε αντιδράσεις από τη ν επίσημη Εκκλησία, η οποία θιγό­ τα ν από την αμφισβήτηση του πυρήνα τη ς δικής της θεωρίας. Στη χώρα μας, το θέμα δεν πήρε διαστάσεις, όπως τελευ­ ταία στις ΗΠΑ. Ω σ τό σ ο οι συντηρητικές απόψεις και η θρησκοληψία έχουν πολλά πλοκάμια και με το ν τρόπο τους εξακο­ λουθούν υπόγεια να επηρεάζουν. Αναφ ε­

κι αν λοιπόν δεν γίνεται λόγος για τη συγ­ κεκριμένη θεωρία, δημιουργείται το πλαί­ σιο για την αμφισβήτησή της. Α ς δούμε τους τρόπους που επέλεξαν οι συγγραφείς τω ν βιβλίων που παρουσιά­ ζουμε για να πείσουν νέους α ναγνώστες ότι ο θεός δεν έχει καμιά σχέση με τη φύση και τις λειτουργίες της. Τ ο πρώτο βιβλίο, για εφήβους, είναι βι­ βλίο γνώ σεων. Θα μπορούσε να είναι ένα δοκίμιο γραμμένο με κατανοητό τρόπο, ώ σ τε να διαφωτίσει τα θέματα που άπτονται τη ς θεωρίας τη ς εξέλιξης. Ο παλαι­ οανθρωπολόγος Πασκάλ Πικ δούλεψε αλλιώς και έγραψε, όπως και άλλοι γνω ­ στοί διανοούμενοι (π.χ. Μαρκ Φερό, Ρεζί Ντεμπρέ) ένα βιβλίο σ το οποίο ο ανα­ γνώ στη ς έχει τη ν αίσθηση ότι συμμετέχει σε μια ανοιχτή συζήτηση όπου όλα τί­ θενται υπό αμφισβήτηση, ανταλλάσσον­ ται και στοιχειοθετούνται επιχειρήματα. Στο βιβλίο του εκλαϊκεύει τη ν επιστημο­ νική θεωρία εξη γώντας με απλά λόγια πώς χτίστηκε, ενώ παράλληλα γράφει ένα εξαιρετικά πολιτικό κείμενο, γιατί επιμέ­ νει και αναλύει τα γιατί τω ν αντιδράσεων, υποστηρίζοντας, εν κατακλείδι, ότι η επι­ στήμη έχει τη δύναμη να απομυθοποιήσει το ν κόσμο, ότι είναι μια άσκηση διανοη­ τικής ελευθερίας, ανακάλυψης και συζή­ τη σης η οποία παραμερίζει τα σ τερ εό ­ τυπα και το σκοταδισμό. Σ το Ένα ζουζούνι παραπάνω, για τα μι­

κοντά σ τα παιδιά. Αυτή π ιδέα κρύβε­ ται πίσω από το ν ευρπματικό τίτλο, ο οποίος παραπέμπει σ το πάθος του Κά­ ρολου για τις συλλογές, μια αγαππμένπ παιδική δραστηριότητα. Με αφορμή λοιπόν τη δραστηριότητα «συλλογή», π συγγραφέας χτίζει τις έννοιες «παρατήρπσπ» και «ταξινόμπση», απαραίτπτε ς για τη ν επιστπμονική έρευνα. Ο Δαρβίνος-παιδί γίνεται συνομήλικος με τους αναγνώστες που μπορούν πλέον να οικειοποιπθούν το ν ήρωα του βι­ βλίου τους. Παράλλπλα, διπγούμενπ τις περιπέτειες τπς ενήλικπς ζω ή ς του, πα­ ρουσιάζει μια συναρπαστική προσωπικότητα, έναν άνθρωπο που ξέφυγε από τις συνήθειες της εποχής του κι άνοιξε δρόμους. Έ ναν σοβαρό τυχο­ διώκτη που δεν δίστασε να αφήσει τπν πρεμία τη ς αγγλικής εξοχής και να πε­ ριπλανυθεί σε μακρινές θάλασσες και νπσιά σπρωγμένος από το πάθος του για τη ν έρευνα. Α ν έχουν κάτι να απο­ κομίσουν τα παιδιά από τπν ανάγνωσπ του βιβλίου, εκτός από τα απλοποιημένα στοιχεία της θεωρίας της εξέλιξης, είναι π επιμονή και π σταθερότητα στις ιδέες, παρά τις όποιες πολεμικές ξεσήκωσαν. Η εικονογράφπσπ είναι επίσπς υψπλού επιπέδου και τονίζει σπμεία τη ς βιογραφίας που μπορεί να ξαφ­ νιάζουν τα σπμερινά παιδιά. Περισσότερα βιβλία ιίατον Δαρβινο: Li Jun Yin, ΚάρολοςΔαρβίνος, Πατάκης Ρ. Sis, Το δένδρο της ζωής, Κάτοπτρο L. Camlin, Εξέλιξη, Ερευνητές A. J. Wood- C.Twist, Ο Κάρολος Δαρβίνος και η περιπέτεια του Μπιγκλ, Πατάκης Jacqueline Fortay, Καλειδοσκόπιο της γνώσης: Μεγάλοι επιστήμονες, Ερευνητές J. Β. Pouy-A. Blanchard, Το βιβλίο των ανεπίδεκτων, των ατίθασων και των άλλων ιδιοφυών, Ελληνικά Γράμματα

ΒιΒλιοπωλειο-Κενιρική διάθεση: Γενναδίου 6, Αθήνα, χηλ ■210 3221580

κρότερα παιδιά, η Κάθριν Λέσκι δίνει βάρος σ την παιδική πλικία του επιστή­ μονα, γνω σ τό επίσπς εύρπμα για να έρ­ θουν οι μεγάλες προσω πικότπ τες

δ :χωρίς προϋπηρεσία ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΞΕΝΑΡΙΟ

wind αφορούν όψεις τη ς αφηγηματι­

Μ αρία Ξυλούρη

κής τεχνικής τη ς συγγραφέως. Ο ονειρικός -μεταιχμιακός ανάμεσα σε πραγματικότητα και φαντασία- τρ ό ­ πος με το ν οποίο διχάζονται πρό­ σωπα, όπως, π.χ., η Φανή- ο τρόπ ος

Rewind Καλέντης, 2 0 09

νεότατη (γ. 1983) Μαρία Ξυ­

Η

λούρη, με το Rewind της, μας προτείνει ένα μυθιστόρημα όπου διαπλέκονται στοιχεία οικογε­ νειακής ιστορίας και ερωτικών σχέ­ σεω ν, χωρίς να λείπει το αστυνομικοφανές αίνιγμα. Ω σ τό σ ο η χαρα­

με το ν οποίο υπάρχει και λειτουργεί το επινοημένο, φασματικό πρόσωπο τη ς συγκατοίκου, τρόπ ος και αυτός ονειρικός και αβέβαιος- και, τέλος, οι συνεχείς εναλλαγές οπτικής γωνίας και αφηγηματικής εστίασης πείθουν ότι η συγγραφέας έχει ενστερνιστεί πλήρως τα θησαυρίσματα του μοντέρνου-μεταμοντέρνου μυθιστορή­ ματος και τα ξεδιπλώνει με το ν δικό της, εύσχημο τρόπο. (Πάντως, επειδή πολλά έχουν δει τα μάτια μου, τη ρώ κάποιες επιφυλάξεις ω ς προς την

κτηριστικότερη παράμετρος του βι­ βλίου είναι η διαρκής, αμείλικτη εν­ δοσκόπηση τω ν ηρώων, είτε μέσω ενός πρωτοπρόσωπου εσωτερικού μονολόγου είτε μέσω εξοντω τικ ώ ν διαλόγων ανάμεσά τους είτε, τέλος, μέσω της ανέλιξης τη ς δράσης του μυθιστορήματος.

Σ το αντίβαρο τω ν πλεονεκτημάτων στέκονται η σχεδόν ολοκληρωτική

Με αφορμή και αιτία το ν θάνατο της μάνας του και τη συμβίωση του πα­

έλλειψη εικονοποιίας και ο κάπως επίπεδος, χωρίς εξάρσεις λόγος του

τέρα του με τη μητριά του, η οποία,

Rewind (καθώς και ο ατυχής, κοινό­ τοπος τίτλος του), μολονότι ο τελευ­

λόγω εγκεφαλικού, είναι ζωντανήνεκρή, ο Π έτρος ξετυλίγει το νήμα

ολοσχερή αυθεντικότητα της όλης συλλήψεως.)

εκπλήσσοντα για τη ν ηλικία της, κα­

ταίος διανθίζεται συχνά-πυκνά με εύ­ σ τοχ ες παρατηρήσεις, που η γλω σ ­ σική τους εκφορά και η φιλοσοφική το υς διάσταση πρέπει επίσης να πιστω θούν σ την 26χρονη συγγραφέα. Εν κατακλείδι: το Rewind είναι ένα

τορθώ νει να ψυχογραφήσει σ ε με­ γάλο βάθος τους ήρωές της, να τους υποβάλει σ τη διαρκή βάσανο μιας

με πραγματικό του θέμα τη ν Ιτγάπη, που συνοψίζει, και αυτό, μερικά από

τη ς οικογενειακής ιστορίας -κυρίως το νήμα τη ς σχέσης του με το ν πα­ τέρα, το φ οβερό «πατρικό κ έντρο». Η νεαρή συγγραφέας, κατά τρόπο

συνεχούς προσωπικής ενδοσκόπη­

εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα,

τα χαρακτηριστικά της νεότερης γρα­ φής: απουσία υφολογικών απαιτή­

σης. Συντιθέμενο από πολλές επιμέρους αυτο-αφηγήσεις, το Rewind, καταφέρνει να τις συντήξει σ ε μια ενιαία αφήγησπ, με πολλές χρονικές παλινδρομήσεις και αφπγπματικές αναστροφές.

σεω ν, ένα πανταχού παρόν αγγλόγλω σσ ο σύμπαν -α ν και εδώ εμμέ­ σ ω ς μόνο ο ρ α τό - αλλά και δημιουρ­ γική αναχώνευση αφηγηματικών τ ε ­ χνικών, που, εδώ, οδήγησαν σ ε ένα

Τα μεγάλα πλεονεκτήματα του Re­

παραπάνω από αίσιο αποτέλεσμα. ■

Ο ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ ΣΤΙ Σ ΕΚΔΟΣΕΙ Σ Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΉΣ ΑΓΝΩΣΤΗΣ ΝΗΣΟΥ €11,00 Η ΠΕΤΡΙΝΗ ΣΧΕΔΙΑ €17,00 Η ΣΠΗΛΙΑ €14,00 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΉΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ €16,00 Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ €15,00 ΤΟ ΚΑΤΑ ΙΗΣΟΥΝ ΕΥΑΓΤΈΛ10Ν €15,00 ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ €12,00 ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα - Τηλ.: 21 0-3 3 0 .1 2 .0 8 Fax: 2 1 0 -3 82 .25 .3 0 ΕΚΘΕΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Σόλωνοε 131, 106 77 Αθήνα -T n fl.: 21 0-3 3 0 .1 2 .0 8 (εσωτ.187)

δ : συνέντευξη ΣΤΟΝ ΛΕΥΤΕΡΗ ΚΑΛΟΣΠΥΡΟ

Η ιστορία μιας γυναίκας του σύγχρονου δυτικού κόσμου που χάνει το κολιέ της κατά τη διάρκεια της επίσκεψής της στη Βηρυτό και η περι­ πλάνησή της στο ρημαγμένο από τον πόλεμο τοπίο της πόλης, έδωσε την ευκαιρία στην πολυβραβευμένη καναδέςα θεατρική συγγραφέα Carole Frechette να γράψει ένα χαμηλόφωνο, διακριτικό έργο για τη διαλεκτική σχέση απώλειας και ζωής. Το Κολιέ τη ς Ελένης δεν είναι ένα ακόμα καταγγελτικό έργο για την υλιστική αφασία του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου, αλλά μια γλυκόπικρη ελεγεία για τις μικρές και τις μεγάλες απώλειες της καθημερινότητας, για όλα αυτά που διασώζονται μετά από μια καταστροφή και για τα οποία αξίζει κανείς να συνεχίζει να ζει. Η συγγραφέας επισκέφτηκε την Αθήνα στο πλαίσιο της επίση­ μης πρεμιέρας του έργου της από το θεατράκι του «Τρένου στο Ρουφ» και δέχτηκε να μας συναντήσει λίγο μετά τη διάλεξη που έδωσε στις φοιτήτριες του Τμήματος Γαλλικής Φιλολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Τι σ ας ώ θη σ ε εξα ρ χή ς να α ρ ­ χίσ ετε να γ ρ ά φ ετε θεα τρ ικά έργα; Τα πρώτα χρόνια τη ς κ α ριέρας σ ας ξ εκ ιν ή σ α τε σαν ηθοποιός και σ κ η ν ο θέτρια σ ε μια θεα τρ ική κο­ λ εκ τίβ α που α ν έβ α ζ ε έρ γα μ ε θ έ ­ ματα που π ερ ισ τρ έφ ο νταν γύρω από τα δικ α ιώ μ ατα τω ν γυναικών. Πώς έγ ιν ε το πέρασμα από την ηθοποιία και τη σ κη νο θεσ ία στη συγγραφή; Ναι, ξεκίνησα σαν ηθοποιός. Από μι­ κρή ήθελα να γίνω ηθοποιός κι έτσι ξεκίνησα μαθήματα σ τη ν Εθνική Σχολή Θεάτρου του Καναδά. Ό τα ν αποφοίτησα ήταν ακόμη η δεκαετία του 7 0, με την ατμόσφαιρα και τις ιδέες τη ς εποχής να κυριαρχούν παν­ τού. Εκείνα τα χρόνια λοιπόν συμμε­ τείχα σε μια θεατρική κολεκτίβα, μια ομάδα ανθρώπων που μας συνέδεε το κοινό όραμα να αλλάξουμε την κοινωνία, το ν κόσμο ολόκληρο. Σε αυτήν τη ν ομάδα κάναμε όλοι τα πάντα: συμμετείχαμε από κοινού στπ διαδικασία συγγραφής, σκπνοθετούσαμε όλοι μαζί, παίζαμε όλοι μαζί. Ταυτόχρονα συμμετείχα ενεργά σ το φεμινιστικό κίνπμα της εποχής. Ή ταν μια πολύ σπμαντική στιγμή στπ ζω ή μου, αφού ανακάλυψα πως αυτό που είμαι προέρχεται εν μέρει από τ ο γε­ γονός ότι είμαι γυναίκα, αναθρεμ­ μένη δηλαδή κατά έναν συγκεκρι­ μένο τρόπο. Τα χρόνια που ήμουν σε αυτήν τπ φεμινιστική θεατρική ομάδα που είχε τπ ν ονομασία Theatre de Cuisine, κατάλαβα πως είχα μια άνεσπ στπ συγγραφή διαλό­ γων, ενώ παράλλπλα μου άρεσε πολύ π συγγραφή ω ς διαδικασία, αφού

μου επέτρεπε να απομακρύνομαι από τα μέλη τη ς ομάδας και να βρίσκω λίγο χρόνο για το ν εαυτό μου. Οταν ά λλαξαν πάλι οι εποχές και το Theatre de Cuisine διαλύθηκε, κατά­ λαβα πως από δ ω και σ το εξής θα ήμουν μόνη μου και έτσι αφοσιώθηκα πλήρως στη συγγραφή. Υπήρξαν κάποιοι σ υγ κεκ ρ ιμ έ­ νοι θ ε α τρ ικ ο ί σ υγ γρ α φ είς ή σ υγ­ κ εκρ ιμ ένα θ εα τρ ικά έρ γα που σας επ ηρέασ αν τα πρώτα χρόνια της κ α ρ ιέρ α ς σας; Στα χρόνια του Theatre de Cuisine η μεγαλύτερη επιρροή για μένα ήταν ο Μπρεχτ. Γενικά μας είχε εππρεάσει π στάσπ του απέναντι σ το θέατρο, η οπτική που είχε γι' αυτό, σύμφωνα με τη ν οποία τ ο θέατρο όφειλε να υπη­ ρετεί την κοινωνία. Επίσης αγαπώ το ν Τσέχοφ, με συγκινεί πολύ και θυ­ μάμαι πως μια από τις π ρώτες έντο ­ νες συναισθηματικές εμπειρίες μου σ το θέατρο ήταν όταν είδα για πρώτπ φορά τις Τ ρεις αδερφές. Πέρα από τπν έλξη που νιώθω για τπ μελαγχολική φύση του, θαυμάζω τη ν ικανό­ τητά του να είναι εκλεπτυσμένος και τπν ίδια στιγμή σκλπρός και ακριβό­ λογος. Το Κ ο λιέ τη ς Ε λένης γρ άφ τη κ ε πριν τα γεγονότα της 11ης Σ ε ­ πτεμβρίου 2 0 01 , όμω ς πρωτοπαρο υ σ ιάσ τη κε μόλις το ν Απρίλιο του 2 0 0 2 . Α ναρ ω τιέμα ι αν στο μ ετα ξύ α ισ θα νθή κ α τε την α νάγκη να κ ά νετε α λ λα γ ές στο έργο. Όχι. Έγραψα το έργο μετά την επί­ σκεψή μου σ τη Βηρυτό, σ το πλαίσιο

δ : συνέντευξη

ενός προγράμματος που συμμετείχα μαςί με άλλους θεατρικούς συγγρα­ φείς. Αυ τό συνέβπ το 2000, που όταν μια περίοδος ελπίδας για το ν λαό του Λιβάνου. Υπήρχε διάχυτπ π πίστα

τα σ τώ εξίσου τη λιβανέζα γυναίκα του έργου μου να έχει τη ν ίδια σχέση

πως ήμασταν κοντά σ την επίτευξη ει-

με το κολιέ που έχει και η Ελένη μαζί

ρήνης. Λίγο αφότου φύγαμε από τπ

του. Δ εν θα μου προξενούσε καμιά έκπληξη. Αυ τό που είδα με τα μάτια μου στους δρόμους του Λιβάνου είναι

χώρα, οι ισραπλινές δυνάμεις εγκατέλειψαν το ν Νότιο Λίβανο, κι έτσι πιστέψαμε πως αυτό σπματοδοτούσε τα ν αρχή του τέλους του πολέμου. Ο λαός του Λιβάνου τπρούσε ω σ τό σ ο επιφυλακτική στάσπ. Ζούσαν διαρ­ κώς με το φόβο τπς επιστροφής τπς βίας, ήταν δύσκολο γι’ αυτούς να πι­ στέψ ουν πως ο πόλεμος είχε τελει­ ώσει. Για να απαντήσω στπν ερώτπσή σου, όχι, δεν αισθάνθπκα τπν ανάγκπ να κάνω αλλαγές μετά τα γε­ γονότα τπς 11πς Σεπτεμβρίου. Και τώ ρ α που μπορώ να δ ω το έργο από τπν απόστασπ τω ν δέκα χρόνων που έχουν μεσολαβήσει, δεν νομίζω πως έχει χάσει κάτι από τπν αρχική του

δ

στεύ ω πως όλα εξαρτώ νται από τις συνθήκες, τις συμπτώσεις και τις συγκρούσεις. Θα μπορούσα να φαν­

ατμόσφαιρα. Εξακολουθεί να έχει απήχπσπ σ το λαό του Λιβάνου.

28

ότι, παρότι ο πόλεμος διάρκεσε 14 χρόνια, ακόμη και κατά τη διάρκεια τω ν ετώ ν αυτών οι άνθρωποι δεν στα­ μάτησαν να ζουν, να ερωτεύονται, να χάνουν τα κολιέ τους, να αισθάνονται λυπημένοι. Φυσικά και δεν είναι το ίδιο να χάνεις το γιο σου με το να χά­ νεις ένα κολιέ. Όμως δεν θα έλεγα π ως οι δυτικοί έχουν πιο ιδιαίτερη σχέση με τα αντικείμενά τους απ’ ό,τι οι Λιβανέζοι. Α ν πάει κανείς σ το Λί­ βανο, θα διαπιστώσει και μόνος του πως οι άνθρωποι έχουν επίσης μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με τα αντικεί­ μενα που τους περιβάλλουν. Υπάρχει έν α ς στίχος από ένα ποίημα του Χάρη Β λαβιανού που λ έει: « Ό ,τι χάνετα ι δ ιασ ώ ζεται μέσ α μ ας ως αυτό που χάν ετα ι».

Σ ε έν α μεγά λο β αθμ ό , οι ά ν ­ θρωποι του σ ύγχρονου δ υτικού κόσμου αν αγν ω ρ ίζο υν το ν εα υ τό τους μέσα από τα α ντικείμ ενα που κατέχουν. Π οια είν αι η σχέση των

Έχω την αίσ θη σ η πως σε αυ τό το στίχο συμπυκνώ νεται το νόημα του έρ γο υ σας.

Λιβα νέζω ν, τω ν Α ράβ ω ν γε ν ικ ό ­ τ ερ α , με τα α ν τικείμ εν α που το υς περιβάλλουν;

το έργο. Είναι γεγονός πως ακόμη κι αν χάνεις κάτι, υπάρχει κάτι από αυτό

Είναι αλήθεια πως η Ελένη του έργου μου έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το κολιέ της. Ω στό σο , δεν ήταν πρό­ θ εσή μου να γράψ ω ένα έργο για να δείξω πως οι δυτικοί άνθρωποι είναι πιο υλιστές από τους Λιβανέζους. Πι­

Ναι, ο στίχος αυτός ταιριάζει πολύ με

που εξακολουθεί να επιβιώνει μέσα σου. Α υ τό συμβαίνει όταν χάνουμε τους ανθρώπους που αγαπάμε: επι­ βιώνουν μέσα μας. Λέει κάποια στιγμή η Ελένη πως, χάνοντας το κο­ λιέ της, έχασε τό σ ες πολλές ωραίες

Ανατολή Αθανασιάδου (αριστερά) Τατιάνα Λύγαρη (δεξιά) από την παράσταση «Το κολιέ της Ελένης», στο Τρένο στο Ρουφ

μέρες, το συναίσθημα πως ο κόσμος της ανήκει, πως είναι νέα και μπορεί να αλλάξει το ν κόσμο. Η Ελένη δεν έχασε απλά ένα κολιέ από τη ν κο­ σμηματοθήκη της. Έ χασε κάτι πολύ μεγαλύτερο, έχασε τη ν ίδια τη νεό ­ τητά της, τη δυνατότητα να αισθάνε­ ται ικανοποιημένη με το ν κόσμο. Η Ελένη είναι πολύ κοντά σ ε μένα και δ εν τη ν κρίνω. Απλά τη ν το π ο θ ετώ σ ε μια κατάσταση και την βά ζω να αντιδρά φυσιολογικά, όντας απλά ο εαυτός της. Δ εν προσπαθεί να γίνει κάποια άλλη, είναι απλά αυτή που εί­ ναι. Μ έσα όμως από τη ν εμπειρία της απώλειας το υ κολιέ τη ς μαθαίνει να είναι πιο δεκτική, να νοιάζεται περισ­ σότερο για τις απώλειες τω ν άλλων. Και για να συμβεί αυτό είναι αναγκαία η διαμεσολάβηση της αίσθησης της απώλειας που βιώνει χάνοντας το κο­ λιέ της. Πώς φ α ν τά ζ εσ τε τη ζωή της Ελένη ς μετά το έργο; Π ισ τεύ ετε πως ό τα ν επ ισ τρέφ ει στη χώρα τη ς θα γίνει δ ια φ ο ρ ετικ ό ς ά ν ­ θρωπος; Θ α α λ λ ά ξει ο τρόπος σ κέψ η ς της; Καλή ερώτηση. Δεν ξέρ ω αν θα αλ­ λάξει τρόπο ζωής. Κάποιες φ ορές οι άνθρωποι με ρω τάνε αν είναι α ρκετό να γράφεις ένα έργο για μια συγκε­

κριμένη κατάσταση. Πιστεύουν ότι ένα έργο δεν αρκεί για να αλλάξει κάτι, ένας άνθρωπος πρέπει να κάνει πολλά περισσότερα από αυτό. Είναι αλήθεια πως όταν ήμουν στο Λίβανο σκεφτόμουν πως όταν θα επέστρεφα σπίτι θα γυρνούσα σ το συνηθισμένο τρόπο ζω ή ς μου και πως σταδιακά θα ξεχνούσα τη ν κατάσταση σ το Λί­ βανο, διότι πολύ απλά θα με απα­ σχολούσαν πια τα δικά μου προβλή­ ματα, πράγμα φυσιολογικό, έτσι είναι η ζω ή μας άλλωστε. Δ εν ξέρω, λοι­ πόν, αν η Ελένη ενδιαφερθεί περισ­ σ ότερ ο για το Παλαιστινιακό ή συμμετάσχει σ ε κάποια αντιπολεμική ορ­ γάνωση ή κάτι αντίστοιχο. Η αλήθεια είναι πως δεν το πιστεύω. Ίσ ω ς όμως γίνει πιο ευσυνείδητη, ίσως αρχίσει να παρακολουθεί με μεγαλύτερο εν­ διαφέρον τα διεθνή νέα. 'Οσον αφορά το ν εαυτό μου, αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να συνεχίσω να γράφω για το ν κόσμο σύμφωνα με τη δική μου αντίληψη τω ν πραγμάτων. Ξέρω πως αυτό δ εν είναι αρκετό, όμως πι­ στεύ ω ακράδαντα πως ένα έργο και οι λέξεις που υπάρχουν σ ε αυτό μπο­ ρούν να επηρεάσουν έ σ τω και λίγο το ν τρόπο σκέψης εκείνων που θα το παρακολουθήσουν. Σ α ς ευχαρισ τώ . Β

Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην κυρία Ζωή Δελήμπαση, υπεύθυνη του Γραφείου Τύπου Πολιστικών και Δημόσιων Υποθέσεων της πρεσβείας του Καναδά, για την πολύτιμη αρωγή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης.

δ : βιβλιοκριτική

Άνθρωποι στα όρια

Αλέξης Ζήρας

να μέρος τη ς κριτικής χαρα­ κ τήρ ισε τα διηγήματα το υ Ά γ ριο υ β ελού δ ου τη ς Μαρίας Κουγιουμτζή σαν ιστορίες νοσηρές. Τίποτε πιο βιαστικό και λαθεμένο. Δ εν ξέρ ω αν η μαυρίλα που φωλιά­

Ε

ζει στις ανθρώπινες ψυχές, ο δηγώ ν­ τας πολλές φ ορές σε πράξεις που εί­ ναι ακατανόητες ή εξω φ ρενικές για τους φιλήσυχους και τους βολεμέ­ νους, σημαίνει νο σ η ρ ότη τα . Και πάντως η αξία τη ς λογοτεχνίας και η

-< > ο

Μαρία Κουγιουμτζή Άγριο βελούδο Καστανιώτης, 2008 σελ. 208, € 12,54

δύναμή τη ς δεν νομίζω ότι εξαρτώ νται από τη ν προσκόλλησή τους σ τη νοοτροπία και σ τις αξίες του μι­ κροαστικού μέσου όρου. Η Κουγιουμτζή έφ τιαξε ένα βιβλίο εξαιρε­ τικό, απάντηση σ τα υδαρή ογκώδη μυθιστορήματα τα οποία σέρνουν το χορό τ ω ν ευπώλητων. Εγραψε μια δέσμη ιστοριώ ν πάθους, όπου γυναίκες, ά ντρες αλλά και πλάσματα υβριδικού φύλου, ό πως σ το διήγημα που έδω σ ε το ν τίτλο Ά γ ρ ιο β ελού δ ο στη ν όλη συλλογή, κατατρώ γονται από μια εσω τερικ ή απελπισία. Α ι­ σθάνονται να σέρνονται από μια ανίατη ανάγκη να πλησιάσουν και να γευτούν το ασύλληπτο τη ς ομορ­ φιάς, να κρατήσουν το δικό τους όνειρο, τη φ α ντα σίω ση ή τη ν αυτα­ πάτη που θα τους βοηθήσει ν ’ αντέξουν τη σκληρότητα τη ς καθημερι­ νής ζω ή ς και τη ν ψυχρότητα της μο­ ναξιάς ή, αλλιώς, θα τους ανοίξει

την πόρτα, διευκολύνοντας την έξο ­ δο («Τ ο φόρεμ α»). Το ότι όλες σχεδόν οι ιστορίες της Κουγιουμτζή κοχλιώνονται και μας ανοίγουν σε έναν κόσμο λαϊκό, σ ε πε­ ριπτώσεις ανθρώπων που έζησαν και ζουν πιο άμεσα τα πάθη τους, σ ε πα­ λαιικά σπίτια, σε αυλές και συνοικι­ σμούς μιας άλλης εποχής, είτε σε φθαρμένα διαμερίσματα σ το κέντρο της πόλης, σ ε μπαρ και κέντρα δια­ σκέδασης που είναι ποτισμένα με τη μυρωδιά τω ν σωμάτων, δεν σημαίνει πως δεν αισθάνονται αυτά τα πρό­ σωπα, βαθιά μέσα τους, ότι η αναπη­ ρία του χρόνου, το αδικαίωτο της ζωής, παίρνει τη μορφή της δικής τους αναπηρίας, του δικού τους αδιε­ ξόδου. Δ εν μπορώ να μπω στη λογική τού αν η συγγραφέας τα έζη σε όλα αυτά ή όχι. Δ εν μ’ ενδιαφέρει και δεν χρειάζεται να ενδιαφέρει και το ν ανα­ γνώστη, γιατί οι ιστορίες της είναι εμφανώς επινοημένες για κάτι που βρί­ σκεται πέρα από τις περιγραφές τω ν χώ ρω ν και τω ν συνηθειών. Συναν­ τούμε σ ’ αυτές πρόσωπα που η Κουγιουμτζή δεν τα επινόησε για να μας περιγράψει μέσα από το βλέμμα τους ή μέσα από το βλέμμα του αθέατου αφηγητή τα ήθη μιας εποχής και ενός κόσμου εξαθλιωμένου. Ούτε βέβαια για να δηλώσει άμεσα ή έμμεσα τη δική της παρουσία. Α ν προσέξουμε, οι άνθρωποι που ζουν σ τα πεζά της,

σ ε μεγάλο βαθμό, ζουν με το ορμέμφυτό τους. Δ εν είναι λόγιοι, δεν έχουν την ικανότητα να εκλογικεύσουν τα ό σα βιώνουν. Αλλά με το έν­ στικτό τους, μ’ έναν τρόπο αρχέγονο, ακόμα και ζω ώδη , αισθάνονται την πίεση τη ς αδικίας και αντιδρούν όπως μπορούν, βίαια ή αυτοκαταστροφικά, για να ηρεμήσουν πρώταπρώτα μέσα τους. Από αυτή την πλευρά είναι εύλογος ο χαρακτηρισμός τω ν διηγημάτων του Ά γριο υ β ελούδου ω ς νατουραλιστικών, αρκεί να γνωρίζουμε τι ση­ μαίνει αυτό. Α ν οι καταστάσεις που συναντούμε έχουν μια τα υτότητα που ξενίζει ορισμένους, αυτή είναι η υπερβολή. Αλλά η υπερβολή του αστυνομικού που χτυπάει έ ω ς θανά­ του σ το «Π ες να ι» δεν βρίσκεται μέσα στα ενδεχόμενα; Σε ποιο ση­ μείο η βία είναι κατανοητή και σε ποιο ακατανόητη; Να προσέξουμε ότι τα πρόσωπα του βιβλίου βγαίνουν από τα συμβατά τους όρια, για ένα διάστημα ζουν σ ’ ένα κ ρεσέντο πά­ θους, υστερίας, φόβου, πανικού, ερωτικής λύσσας, και η συγγραφέας αυτό ακριβώς τ ο διάστημα ενδιαφέρεται να αναδείξει. Οι ιστορίες δίνουν την ευκαιρία στη ν επινόησή τη ς να σταθεί και να εστιαστεί σ τις κορυ­ φαίες στιγμές στις οποίες μια ύπαρξη ξεπερνάει τα μετρημένα τη ς όρια και ανυψώνεται σε κάτι το αγγελικό ή το διαβολικό. Γι’ αυτό και συχνά σ τα εί­ κοσι επτά διηγήματα του βιβλίου συγχέονται η λογική με τη ν παρά­ νοια, ο ρυθμισμένος με το ν άρρυθμο χρόνο, η απογείωση του παραμυθιού με τη γείωση της πιο κοινότοπης πε­ ριγραφής, που περιέχει ω σ τό σ ο μια μορφή παράδοξου και ανοίκειου. Αλ­ λω στε η Κουγιουμτζή σ το π ρώτο της πεζό, το «Ά γρ ιο βελούδο», βάζει μια νεαρή, βουτηγμένη ώ ς το λαιμό στην

αγριότητα, να πει: «Ε γώ ζούσα χωρίς όρια κι αυτό το σβήσιμο τω ν ορίων αν μ’ οδηγούσε σ το ν γκρεμό, δεν ήταν ο γκρεμός που [...] ένοιαζε, αλλά η έξαρσή μου, το τέντωμ α του εαυτού μου πριν απ’ το ν γκρεμό». Ό λος αυτός ο γεμάτος ένταση και πά­ θος, σωτήριο ή καταστροφικό, κό­ σμος της Μαρίας Κουγιουμτζή απο­ δίδεται εξαιρετικά με τη ν αφηγημα­ τική της τεχνική. Ά λλοτε πιο κοντά σ ε μια ρεαλιστική προφάνεια που αποδεικνύεται αφόρητη, άλλοτε πιο κοντά σ τη συνειρμική γραφή που ακολουθεί και καθρεφτίζει το ν συγ­ κεχυμένο εσω τερικό χρόνο τω ν προ­ σώπων, η σύνταξη και η γλώ σσα της έχουν σχέση με τη ν ποιητική μετα­ φορά. Αλλά το σπουδαίο σ ’ αυτές τις ιστορίες τη ς είναι το ότι -α ν και αδύ­ ν α το - μοιάζουν προσωπικά βιωμένες, περασμένες από μια στωική συγκατάβαση. Κάτι που οφείλεται σ το δικό της μηχανισμό της υφοποί­ ησης. Σ το δικό τη ς γλωσσικό παί­ δεμα. Μ’ αυτήν τη γλωσσική της αρετή απλώνει τη στοργή, τη ν τρυ­ φερότητα, το ν θρήνο και τη συγκί­ νηση σ το ν κόσμο της. Και αυτά μέ­ νουν ω ς συναισθηματικές απογεύσεις σ το ν αναγνώστη, ακόμα και ύστερα από τις πιο βίαιες, τις πιο αβάσταχτα σκληρές περιγραφές. Με τη συγκατάβαση, τη ν ανεκτικότητα, σ το Ά γ ρ ιο βελούδο μπορεί και μετα­ μορφώνεται ο πόνος, μπορούν και γλυκαίνουν όλα τα μαρτύρια, οι ζόφοι και τα βάσανα τω ν έρημων ψυχών τη ς Μαρίας Κουγιουμτζή. ■

δ : βιβλιοκριτική

Παρωδία σ ιο φανταστικό

Γιώργος =ενάριος

ο υλικό, αφηγηματικό και πραγματολογικό, του Π. Μάτεσι σ το Graffito, μια παρωδία-σάτιρα, ακουμπά και με τα δυο του πόδια στο φανταστικό. Ο Μάτεσις, συγγραφέας δύο σημαντι­ κών μυθιστορημάτων τη ς δεκαετίας

Τ

του ’90, της Μ ητέρας του σκύλου και του Παλαιού τω ν ημερών, έχει μια με­ γάλη γλωσσική-υφολογική ευχέρεια στη σύνθεση τέτοιου είδους κειμένων, επικουρούμενος από μια σχεδόν φυ­ σική αίσθηση του γκροτέσκου. Άλλω­ στε αυτό το τελευταίο είναι παρόν σ ε όλα του τα βιβλία, καθιστώντας τον τον κύριο εκπρόσωπο του είδους. Όμως η ευχέρεια αυτή είναι αρκετή; Στην παρωδία - σ ε κάθε παρωδίαυπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί παρώδησης. Η γνώση του αφηγητή (και η

Παύλος Μάτεσις G raffito Καστανιώτης, 2009 σελ. 168, € 12

αποκάλυψή της μέσα σ το κείμενο) αλλά και, μέσω της αυτοσυνειδησίας της αφήγησης, η γνώση της παρωδίας ότι παρωδεί μας οδηγούν, όπως είναι φυσικό, σ ’ έναν δεύτερο βαθμό παρώδησης. Συχνά τό τε το παρωδούμε­ νο γεγονός, διά του ex contrario συλ­

«σοβ α ρό»

σκέλος τη ς παρωδίας

απουσιάζει εντελώς, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ο ορίζοντας αναφο­ ράς που καθιστά ενεργή και δραστι­ κή την παρώδηση. Η επιλογή του συγγραφέα να θεμελιώσει εξ ολοκλή­ ρου την αφήγησή του σ το μη πραγμα­ τικό στερεί από το βιβλίο την «πει­ στικότητα» -προσοχή: όχι την αλη­ θοφάνεια- της παρώδησής του. Κατά τα λοιπά, ο Μάτεσις, κατά προ­ σφιλή του συνήθεια, επιστρατεύει το παραδοξολογικό, το υπερβολικό, το αναληθοφανές. Από την αρχική σύλ­ ληψη του θανατικού που πέφτει στη Βουλή μέχρι την πληθυσμιακή αποψί­ λω ση της πρωτεύουσας, όλα κινού­ νται σ τον μεταιχμιακό, αβέβαιο χώρο του φανταστικού. Παράλληλα, κι αυ­ τό είναι το ισχυρό του σημείο, το υπο­ στηρίζει με μια χαρίεσσα και δραστι­ κή γλώσσα, που κύριο χαρακτηριστι­ κό της είναι μια «παραποίηση», μια ήπια μετακύλιση της σημασίας ορι­ σμένων λέξεων, πράγμα που επιτείνει την ειρωνική χροιά και προσδίδει αυ­ ξημένο κύρος σ το ν γκροτέσκο χαρα­ κτήρα του κειμένου.

λογισμού, ξαναβρίσκει την προτεραία του σοβαρότητα - ή την κυριολεξία. Ετσι, επιστρέφουμε σ το «σο βα ρό »

Όμως το τελικό πρόσημο αυτής τής,

σκέλος της παρωδίας, με άλλα λόγια

είναι αρνητικό, καθώς, σ ε αντίθεση

στην παρωδία που όχι μόνο γνωρίζει

κυρίως με τη Μ ητέρα του σκύλου, δεν

ότι παρωδεί αλλά και επιστρέφει στη «σοβαρή», κυριολεκτική πηγή της. Στην περίπτωση του Graffito αυτό το

κατορθώνει να υποστηριχθεί από μια ευσταθή και αυτάρκη ποιητική της ανατροπής. 1

κυρίως παραδοξολογικής, αφήγησης

«Κάτσε προσοχή, ρε»

Ε

χουν ιδεολογία οι βασανιστές; Γενικότερα, έχουν προσωπι­ κές πεποιθήσεις και συγκρο­ τημένη δέσμη ιδεών όσοι υποστηρί­

κού ή αντκρρονούντα που στελνόταν εκεί για να ομολογήσει. Η πορεία τη ς ζω ή ς του, αν σκεφτεί κανείς μάλιστα ότι ξεκίνησε να δου­

ζουν ένα ολοκληρωτικό κ αθεστώ ς; Λόγου χάρη, όλοι αυτοί που υπηρέ­ τη σα ν το ν ναζιστικό σ τρα τό, ακόμα κι από α νώ τερες θέσεις, είχαν επί­ γνω ση τη ς φασιστικής ιδεολογίας και συμφωνούσαν με τις απόψεις τη ς περί αρίας φυλής και περί αντι­ σημιτισμού; Τ ο βιβλίο του Θ οδωρή Ραχιώτη με­ λετάει το ζήτημα εστιάζο ντα ς στα

λεύει οικοδόμος δίπλα σ ε θείο κομ­ μουνιστή, δείχνει ότι η ανάδειξή του σ ε όργανο της δικτατορίας δεν οφεί­ λεται σ ε ιδεολογικές πεποιθήσεις αλλά σ τη θέλησή του για δύναμη και πειθαρχία μέσα σ το ρεύμα μιας προ­ παγανδιστικής μηχανής παραγωγής ανθρώπινων τερά τω ν. Αφ ού μπήκε

όργανα τη ς χούντας τω ν συνταγμα­ ταρχών, που βρέθηκαν τη ν επταετία

και να σκληραγω γηθεί μέσα σ ε απάνθρωπες συνθήκες. Η ζω ώ δ η ς αυτή ανάγκη να επίζήσει έκανε και το ν ίδιο σκληρό, το ν έβαλε σ το τριπάκι να ανέβει σ την ιεραρχία και να δείξει τα κότσια του, το ν έκανε βα­ σιλικότερο του βασιλέως σ ε κάθε επεισόδιο ανδρικής επιβολής και επίδειξης στρατιω τικής δύναμης. Έ να ολόκληρο επομένως σύστημα στηρίζεται όχι τό σ ο σ ε μια αρραγή ιδεολογική πλατφόρμα, ό σο κι αν σταδιακά ο Παπάνθιμος ενστερνίζε­ ται πάνω σ τη μανία του απέναντι σ του ς αιχμαλώτους τη ν αντικομμουνιστική ρητορική. Δ εν έχει ση­ μασία ποιος βασανίζει, ούτε ποιος βασανίζεται, δεν έχει σημασία ποια ιδεολογία υπερισχύει ή ποια έχει δί­ κιο, αλλά πώς ένας απλός άνθρω­ πος, μεροκαματιάρης και σ ε γενικές

σ το ΕΑΤ ω ς ΕΣΑτζήδες, βασανιστές μιας αυταρχικής εξουσίας που είχε βάλει σ τόχ ο τη ς τη ν εξυγίανση τη ς Ελλάδας από το ν «κομμουνιστικόν κίνδυνον». Ετσι, ο συγγραφέας στή ­ νει την υπόθεσή του σ ε ένα π ρώτο επίπεδο το 2004, όταν ο Λάμπρος Παπάνθιμος, γηραιός πλέον μετανά­ σ της σ τη Γερμανία, αποφασίζει να επιστρέφει στην πατρίδα. Η ζω ή του δίνεται αναδρομικά, καθώς ο π ρω­ τα γω νισ τής από απλό χωριατόπαιδο και οικοδόμος στο ν Πύργο και σ την Αθήνα εξελίσσεται, λόγω αναστή­ ματος, μυϊκής δύναμης και σωματι­ κών αντοχών, σ ε λοχία το υ ΕΑΤ/ ΕΣΑ, σκληρό καρύδι στις ανακρίσεις κρατουμένων και π ωρωμένο βασα­ νιστή κάθε ιδεολόγου α ντιστασια­

Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

σ το σ τρα τό, ήταν επιβεβλημένο να επιβιώσει στη σκληρή προετοιμασία

Θοδωρής Κ. Ραχιώτης Βασανιστές Καστανιώτης, 2009 σελ. 355, € 20

δ:βιβλιοκριτική

γραμμές α μόρφωτος, μετατρέπεται σ ε γρανάζι το υ κ α θ εστώ το ς, το οποίο ζει με τέτο ιες εμβαπτίσεις. Εντέλει τα πάντα είναι θέμα ρόλων: ο ά νθρωπος που θα μπορούσε να είναι ιδεολόγος κομμουνιστής, αναθρεμ­

φορά ανθρώπου προς άνθρωπο, το αίμα, ο πόνος, η σκληρή σουβλιά σε κάθε χτύπημα που ξεσηκώνει τα αν­ θρωπιστικά μας αισθήματα. Δ εν μι­ λάμε για το ν ηρωισμό τω ν θυμάτων, αφού η οπτική γωνία τω ν πραγμά­

μένος με την ιδέα τη ς διεκδίκησης τω ν εργασιακών του δικαιωμάτων, ο ίδιος μετατρέπεται μέσω του σ τρα ­ τού σ ε όργανο ισχύος και εξουσια­ στικής καταπίεσης. Ο κοινωνικός ιστός εκπαιδεύει με το ν ένα ή το ν άλλο τρόπ ο τα μέλη του, όχι επειδή τα τελευταία είναι συνειδητοί φορείς τω ν ιδεών τους αλλά επειδή οι συν­

τω ν δίνεται από τη σκοπιά τω ν ΕΣΑτζήδω ν, αλλά γι’ αυτήν ακριβώς την ηδονή τη ς πειθαρχίας, τη ς επίδειξης

θήκες ζω ή ς τούς οδήγησαν σ το να λειτουργήσουν με το ν δείνα τρόπο, για να επιβιώσουν μέσα σ ε ένα πλαί­ σιο σ το οποίο το άτομο είτε επιβάλ­ λεται είτε εξοντώ νεται.

Ο άνθρωπος που θα μπορούσε να είναι ιδεολόγος κομμουνιστής, αναθρεμμένος με την ιδέα της διεκδίκησης των εργασιακών του δικαιωμάτων, ο ίδιος μετατρέπεται μέσω του στρατού σε όργανο ισχύος και εξουσιαστικής καταπίεσης

Τ ο πολύ θετικό στοιχείο σ τη γραφή του Ραχιώτη είναι η παραστατικότη τά της, που ζω ντα νεύ ει κάθε σκηνή μπροστά σ τα μάτια το υ ανα­ γνώ στη . Ιδιαίτερα όσα διαδραματί­ ζονται μέσα σ το σ τρα τόπ εδο ή σ τα κρατητήρια του ΕΑΤ/ΕΣΑ αποδί­ δονται ωμά και σοκαριστικά, με τρόπ ο δηλαδή που κάνει το ν ανα­ γνώ στη να νιώσει σ το πετσί το υ τα βασανιστήρια και τους τρόπους ανά­ κρισης. Η φαντασία σ τους τρόπους πίεσης, η χαρά τ ω ν βασανιστών, η σαδιστική βία που αντικατοπτρίζει αυτούσια την απάνθρωπη συμπερι­

δύναμης, της επιβολής, που σαν παι­ χνίδι έχει ω ς δέκτη τη ς έναν άλλο άνθρωπο. Η επάνοδος σ το αφηγηματικό πα­ ρόν, τριάντα χρόνια μετά, βρίσκει τό σ ο το ν Παπάνθιμο όσο και το ν φίλο του Χαιρέτα, επιλοχία του σ το ΕΑΤ/ΕΣΑ, να αναρωτιούνται αν ή ξε­ ραν τι έκαναν. Η δική τους απάν­ τη ση δείχνει πως τό τε εν μέρει θαμ­ πώθηκαν από την εξουσία που εί­ χαν, αλλά συνάμα, κάπου βαθιά μέσα τους, είχαν συνειδητοποιήσει το ρόλο τους ω ς φυσικών αυτουρ­ γώ ν τω ν εγκλημάτων της χούντας, χωρίς φυσικά να διανοηθούν να αντιδράσουν. Ο Θ οδωρής Ραχιώτης είναι 45 ετώ ν και αυτό είναι το π ρώτο το υ βιβλίο. Α ν αναλογιστεί κανείς ότι δεν έζη σε παρά ω ς μικρό παιδί αυτήν τη ν πε­ ρίοδο, δεν βίωσε ούτε κατ’ ελάχισ το ν τη ν ατμόσφαιρα και τη ν όποια απειλή τη ς χούντας, τό τε πρέπει να κερδίσει συγχαρητήρια, γιατί κατάφ ερε να μελετήσει την εποχή και να αναπλάσει πολύ α ληθοφ ανώς το κλίμα του ζόφ ου μέσα σ τα κρατη­ τήρια της Βασιλίσσης Σοφίας. Για το ν αναγνώστη που έχει ακουστά όλα αυτά, το βιβλίο είναι ένας μι­ κρός άθλος. 1

Γκύντερ Γκρας από τις εκδόσεις Οδυσσέας

Γ κύ ν τερ Γ κρας

μόλις κυκλοφόρησε

Ιστορίες σκοτεινού θαλάμου

Ιστορίες σκοτεινού θαλάμου 0 Γκύντερ Γκρας με αφορμή τα ογδοηκοστά του γενέθλια καλεί τα οκτώ παιδιά του. Με τις οικογενειακές φωτογραφίες ως μέσο, αφυπνίζει μνήμες και προκαλεί αντιδράσεις. Τα παιδιά εξομολογούνται απογοητεύσεις, ζηλοτυπίες και συναισθήματα παραμέλησης από έναν πατέρα που συχνά ήταν απών εξαιτίας της συγγραφικής ενασχόλησης, και όχι μόνο. Ο Γκρας εκθέτει την προσωπική του ζωή και αποστασιοποιείται από την εικόνα του πολιτικού διαδηλωτή και του αμφισβητία συγγραφέα. Με απαράμιλλη συγγραφική ικανότητα δαμάζει τον χρόνο και παρουσιάζει ένα αυτοβιογραφικό έργο με τον μόνο τρόπο που ξέρει: αφηγούμενος υπέροχα ιστορίες. Ο γερμανικός Τύπος χαρακτήρισε το βιβλίο ως το πιο ώριμο δημιούργημα του νομπελίστα συγγραφέα.

ISBN 978-960-210-547-4 · πανόδετο · σελ. 223 · τιμή 15,00€

Κυκλοφορούν επίσης Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι · Το τενεκεδένιο ταμπούρλο · Ο αιώνας μου Σαν τον κάβουρα · Ένα ευρύ πεδίο · Δυσοίωνα κοάσματα · Ο Μπουτ, το ψάρι

εκδόσεις οδυσσέας

info@odisseas.gr

ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 , Π 4 7^ ΑΘΗΝΑ · Τηλ. 210 36 25 575 210 36 24 326 · Fax 210 36 48 030

δ : βιβλιοκριτική

Αγεωμέτρητος μηδείςεισπ ω

Μιχάλης Βαλάσογλου

θεσσαλονικεύς δικηγόρος και συγγραφέας πλάθει μια ιστορία που η ανάπτυξή της μοιράζεται ανάμεσα στην κλασική

Ο

Αθήνα και στη μεσοπολεμική Γερμα­ νία, με τα γεγονότα της μιας εποχής να τροφοδοτούν, τρόπον τινά, την άλλη. Αυτό μπορεί να μην ακοϋγεται τό σο δύσκολο όσο το να λύσεις το δήλιο πρόβλημα μόνο με κανόνα και δια­

Μπάρτελ βαν Βέρντεν, με άξονα το ν

τού του χρονικού ταξιδιού. Γοητευτι­

οποίο δομούνται μείζονες και ελάσ-

κές αναλογίες εμφανίζονται ανάμεσα σ τα δύο μέρη, όπως η αναζήτηση της ελπίδας στην αυθεντία, η δροσιά του

έρευνα. Ο συγγραφέας μάς χαρίζει στιγμιότυπα από τη διετία 1929-31,

Κέδρος, 2009 σελ. 392, € 16,50

τηρία από τα δεινά του λοιμού, που πλήττει το νησί τους. Ο Γρηγοράκης αποπειράται να ανασυστήσει λογοτε­ χνικά πτυχές του βίου τω ν αρχαίων Ελλήνων, αντλώντας το υλικό του από

του Πλάτωνα, υπό ένα πρωτότυπο και ιδαιτέρως προσωπικό πρίσμα, θα μπο­ ρούσε να αποτελεί την κορύφωση αυ­

φιλόλογος Ούρλιχ Βιλαμόβης, ο βα­ σικός α ρωγός το υ Βέρντεν στη ν

Γιάννης Γρηγοράκης Ο διαβήτης του Πλάτωνα

σωπεία Δηλίων εναποθέτει σ τον Πλά­ τωνα τις ελπίδες της για τη λύση του πυθικού χρησμού και, ούτως, τη σ ω ­

βήτη, αλλά σίγουρα απαιτεί μόχθο και ικανότητα, στοιχεία που ο Γιάννης Γρηγοράκης αποδεικνύει ότι διαθέτει. Πρωταγωνιστής είναι ο νεαρός, ιδιο­ φυής και φιλοπερίεργος μαθηματικός

σ ονες χαρακτήρες, όπως ο σπουδαίος

-< ξ ο

πνοή της, κλασική Αθήνα του 380378 π.Χ. Μια αποφασισμένη αντιπρο­

την κρισιμότερη ίσως περίοδο του Μεσοπολέμου, ενό σω ο φέρελπις μα­ θηματικός και ο γηραιός διανοητής προσπαθούν να λύσουν το γρίφο. Φοι­ τη τές επιχειρηματολογούν παθια­ σμένα περί πολιτικής και κοινωνίας, ζευγάρια ερωτεύονται με φ όντο μνη­ μεία του πολέμου, αριστεριστές δια­ δηλωτές συγκρούονται με την έφιππη αστυνομία, ώσπου όλα να καλυφθούν απ’ τις εφιαλτικές ιαχές τω ν νεολαίων μελανοχιτώνων. Παρόμοιο είναι το σχήμα στην, οδεύουσα προς την εκ-

ιστορικά ντοκουμέντα, και διάσημες φιλοσοφικές θεωρίες. Η παρουσίαση

νεαρού ερευνητικού πνεύματος, ο προστατευμένος «εσ ω τερικ ός» χώ­ ρος αντιστικτικά προς το ν ταραχώδη εξωτερικό, η σαφής παράλληλη τρ ο ­ χιά τω ν αναζητήσεων. Σε αμφότερες τις εποχές παρελαύνουν, διατρέχοντας τις γραμμές, προσωπικότητες, θεωρίες, μαθηματικοί τύποι και θεω­ ρήματα, ενίοτε με τέτοια λεπτομέρεια, που το αποτέλεσμα μοιάζει να χάνει π ροσωρινά τ ο λογοτεχνικό του άρωμα. Ο πίνακας ονομάτων και γε­ γονότω ν που παρέχεται σ το τέλος του βιβλίου φαντάζει μάλλον απαραίτητος για την κατανόηση τω ν όσω ν διαδρα­ ματίζονται στις σελίδες του. ■

Κουλτούρα και ναρκωτικά

Τ

ο Τζάνκι, η κλασική αφήγηση του Γουίλιαμ Μπάροουζ για τα

πρώτα χρόνια του εθισμού του σ τα ναρκωτικά, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, καθώς ο μύθος γύρω από τη ζω ή του συγγραφέα και της παρέας τω ν Μπητ παραμένει συνυφασμένος με το λογοτεχνικό τους έργο. Α ν και το βιβλίο είναι σ ε με­ γάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, ο συγ­ γραφέας δεν δημιουγεί μία κοινή αφήγηση για τους Μπητ (α λα Κέρουακ), ενώ το σημαντικότερο γεγο­ νός αυτής τη ς περιόδου, ο θάνατος της γυναίκας του, Τ ζό αν Βόλλμερ, δεν εμφανίζεται σ το βιβλίο. Τ ο 1944 ο Μ πάροουζ ζει μαζί με τον Τζακ Κέρουακ και τις μετέπειτα συ­ ζύγους τους στη Νέα Υόρκη. Αυτή την περίοδο εθίζεται στα ναρκωτικά, γνωρίζει τους υπόλοιπους Μπητ και καταλήγει φυγάς σ το Μεξικό για να αποφύγει μπλεξίματα με το νόμο για ναρκωτικά. Εκεί αρχίζει τη συγγραφή του Τζάνκι. Ο Μ πάροουζ αρχίζει να θεωρεί το ν εαυτό το υ συγγραφέα αφού πυροβολεί θανάσιμα τη σύζυγό του, κατά τη διάρκεια αναπαράστα­ σης της διάσημης σκηνής του Γουλιέλμου Τέλλου. Ο Τζακ Κέρουακ, ο οποίος έχει ήδη εκδώσει το π ρώτο του βιβλίο, προωθεί το Τζάνκι, όπως και ο Αλλεν Γκίνσμπεργκ, ο οποίος αναλαμβάνει το ν διπλό ρόλο επιμε­ λητή και μάνατζερ του κειμένου. Το

βιβλίο θα λογοκριθεί και θα συγχω­ νευτεί με κομμάτια του Queer πριν εκδοθεί τελικά το 1953. Το 1977 επα­ νεκδίδεται χωρίς λογοκριτικές πα­ ρεμβάσεις, αφού Το γυμνό γεύμα το ν έχει ήδη κάνει διάσημο -και δια­ βόητο. Τα κλασικά βιβλία αξιολογούνται κα­ θημερινά από τους αναγνώστες τους και η μετάφραση της επετειακής έκ­

Alex Basko

δοσης του Τζάνκι για τα 50 έτη τη ς πρώτης έκδοσης παρουσιάζει ούτως ή άλλως ενδιαφέρον σε διάφορα επί­ πεδα: Καταγράφει την υποκουλτούρα τω ν ναρκωτικών σ τη Νέα Υόρκη τω ν μέσων του αιώνα μέσα από την ιστο­ ρία ενός εθισμένου, με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Είναι εκ τω ν π ρώ τω ν μυθιστορημάτων τη ς γενιάς τω ν Μπητ και τ ο πρώτο του Μπάρο­ ουζ, πριν αποκτήσουν καθοριστικό ρόλο σ το έργο του στοιχεία, όπως ο ιός ή η ανάμειξη σπαραγμάτων. Το Τζάνκι μπορεί να διαβαστεί έω ς και για τη ν ιστορία τη ς πορείας του χει­ ρ ογράφ ου προς τη ν τελική του μορφή, όπως διαφαίνεται από το ν πρόλογο και τις σημειώσεις. Όμως, όπω ς κάθε κλασικό κείμενο, δι­ καιούται επίσης να διαβαστεί και να κριθεί από το ν αναγνώστη για τις λο­ γοτεχνικές του ιδιότητες - σ ε συ­ νάρτηση με τα προαναφερθέντα. ■

Ουίλιαμ Σ. Μπάροουζ Τζάνκι Μετάφραση: Γιώργος Μπέτσος Τόπος, 20 09 σελ. 347, € 18,90

διβιβλιοκριτική

Το θεώρημα της ζω ής

Λεύτερης Καλοσπύρος

να θεώρημα που δεν βασίζεται

σθημάτων ενοχής και αυτοοικτιρμού.

σε αξιωματικές προκείμενες δεν

Αξίωμα Ιο: Ενας άνθρωπος με παρα­

μπορεί ποτέ να είναι θεώρημα. Τ ο θεώρημα παράγεται από ένα σύ­

μορφωμένο πρόσωπο αναγκάζεται να

νολο αξιωμάτων, επιβεβαιώνεται μέσω αυτών, αποκτάει γόητρο λόγω του

θρωποι αποφεύγουν να αναπτύξουν

Ε

Ελληνικά Γράμματα, 2009 σελ. 204, € 14

σχέσεις με εκείνους που σ το πρό­

αναντίρρητου κύρους που διαθέτουν

σωπό τους αντανακλάται η ζοφ ερή

οι βλοσυροί δυνάστες του. Η εδραίω ση ενός θεωρήματος είναι η αποθέ­

εκδοχή του αναπόδραστου τέλους τω ν πρώτων. -> Θεώρημα: Κανείς δεν

ω ση της παραγωγικής λογικής σκέ­

επιθυμεί να διατηρεί σχέσεις με έναν

ψης, το ισχυρότερο επιχείρημα ενάν­ τια σ τον εμπειρισμό, η αφελής και συ­

άνθρωπο με παραμορφωμένη όψη. Είναι όμως σ τ’ αλήθεια έτσι;

νάμα αλαζονική προσπάθεια τω ν μα­

Ο ταν ο Α ντόνι συναντάει τυχαία το ν

θηματικών να κοιτάξουν αφ’ υψηλού την φιλοσοφία, κατ’ επέκταση τη ζωή.

από τις ελάχιστες εξόδους του στη

Τα θεωρήματα τη ς ζω ή ς του Αντόνι,

Γένοβα, και εκείνος του εκδηλώνει

του ήρωα-αφηγητή του παράξενου

τη ν επιθυμία να γυρίσει ταινία τη ν

αυτού μυθιστορήματος, φαίνεται να

ιστορία του, τα θεωρήματα που όρι­ ζα ν για δεκαπέντε χρόνια τη ζω ή του

εξάγονται φυσιολογικά από ένα σύ­

Αντόνι Κάζας Ρος Το θεώρημα του Αλμοδόβαρ Μετάφραση: Σοφία Διονυσοπούλου

ζει σαν ερημίτης. Αξίωμα 2ο: Οι άν­

ίδιο το ν Π έδρο Αλμοδόβαρ σ ε μια

νολο ακλόνητων αξιωμάτων. Αξίωμα

αρχίζουν να κλονίζονται τ ο ένα μετά

Ιο: Έ να θανατηφόρο ατύχημα επηρε­ άζει τις ζω έ ς εκείνων που επιβιώνουν από αυτό με τρόπο που υπερβαίνει τη ν πεπερασμένη φαντασία τους.

το άλλο. Ο έρω τα ς σ το πρόσωπο της Λίζας, ενός νεαρού τρανσεξουαλικού με το ν οποίο έρχεται σε επαφή μέσω του Αλμοδόβαρ, ανατρέπει τα υπε­

Αξίωμα 2ο: Εκείνος που φέρει τη ν ευ­

ροπτικά αξιώματα που αναχαίτιζαν

θύνη για την απώλεια ενός ή περισ­

τις προσπάθειές του να επιστρέψει

σότερω ν ατόμων είναι καταδικασμέ­

σ τη φυσιολογική ροή τη ς ζωής. Το

νος να ζει για το υπόλοιπο της ζω ή ς του με το άχθος της απώλειάς τους.

Θ εώρημα το υ Α λμ οδόβα ρ ορίζεται και ω ς η «λαμπρή αποκάλυψη εκεί­

Θεώρημα: Ο μοναδικός επιζών του

νου το υ κρυμμένου μας εαυτού που

αυτοκινητιστικού ατυχήματος που προκάλεσε το θάνατο της ερωμένης του, για το οποίο φέρει την ακέραια

μένος από τα βαρίδια που του φ ο ρ­ τώ ν ο υ ν οι χρεοκοπημένες «α λ ή ­

ευθύνη, είναι καταδικασμένος να βου­ λιάζει αργά σ ε μια κινούμενη άμμο αι­

ορμάει προς το ά γνω σ το », αλαφρω-

θ ε ιε ς » τη ς μαθηματικοποιημένης πραγματικότητας. 1

Υπόγεια μελαγχολία

Ε

να ς από το υ ς σημ αντικότε­ ρους ποιητές τη ς γενιάς του 7 0 ο Γιάννης Πατίλης, είναι σίγουρο πως, σ το μέχρι σήμερα πέ­ ρασμά του, έγινε αποδεκ τός για δύο π ροφανείς π αραμέτρους που χαρακτηρίζουν τη δημιουργία του,

μέση οδό, που αναχωρεί από πραγ­ ματική καθημερινότητα για να καταλήξει σ ε ποιητική και εικονική παρέμβαση. Επίσης, η δημιουργική ειλικρίνεια η οποία άπτεται τη ς ζω ή ς, τη ς κοινωνικής συμβίωσης, τω ν αιώ νιω ν ερω τη μ ά τω ν -φ ιλ ο σ ο ­

και αυτές είναι το μέτρο που τη ν διέπει αλλά και η υπόγεια μελαγχο­ λία που εκπέμπει. Η δραματοποιημένη ποιητική αντανάκλαση, σ ε συνδυασμό με μια γλω σσική και εκ­ φραστική πορεία που δεν ανοίγεται στα άκρα αλλά επιμένει να παίζει το παιχνίδι τη ς λεπτής ισορροπίας, κά­ νουν τη ν Α κ τή Κ αλλιμασιώ τη έργο σ τη ρ ιγμ έν ο σ ε σ τέ ρ ε ε ς βάσεις, έργο προερχόμενο από υγιείς πνευ­

φικών και ά λλω ν - το υ κρυμμένου καλά ερωτισμού, τ ω ν λοιπών συνι­ σ τω σ ώ ν που έρχονται σ το φ ω ς ή κληροδοτήθηκαν από το υ ς παλιότερους, παίρνει χαρακτήρα δρομο­ λογημένης συσπ είρω σης, με ο τιδή ­ π οτε που εκφ ραστικά κινείται μέσα σ το πλαίσιο μιας ομολογουμ ένω ς κλειστής και απαραβίαστης θύρας. Ο Πατίλης σ ε καμιά περίπ τωση δεν θα ξαφ νιάσει ο ύτε θεματολογικά ούτε από άποψη δομ ή ς- το αντί­ θετο, το π ο θ ετεί τις ποιητικές πέ­

ματικές και ψυχικές διεργασίες. Η ανατομία του όλου εγχειρήματος μας οδηγεί σ το συμπέρασμα πως η ουδ ετερό τη τα που συναισθηματικά εξυφαίνεται, και απέναντι σ τη ν ποί­ η ση και απέναντι σ του ς αναγνώ ­ στες, φτάνει μέχρι τη ρίζα μιας αδυ­ σώπ ητη ς ρήξης, με ό,τι το ακραίο μπορεί να φ α ντα στεί κανείς, έτσι ώ σ τε η επικράτηση τω ν τολμη ρώ ν βημάτων να σ τρ έφ ετα ι προς το σώμα και όχι π ρος το άυλο. Ακόμη και οι πολιτικές νύξεις, που σ τόχ ο έχουν μια πιο δυναμική και μεγάλη α πορρόφ ηση στίχων, που επιμέ­ νουν να αιμορραγούν, οδηγεί σ τη ν άποψη πως ο Πατίλης σ υναντά τη

τρ ε ς τη μία π άνω στη ν άλλη, ού τω ς ώ σ τε το οικοδόμημα που προκύ­ πτει είναι από κείνα που, ίσω ς κάτι το υ λείπει, τίποτα όμω ς δ εν π ερισ­ σεύει. Επιπλέον και το φ αντασμ α­ γορικό και το εκκωφ αντικό μήνυμα που διατρέχει τ ο σ ύνολο το υ έργου το υ ποιητή γίνεται αφορμή για μια συνετή, εμπ εριστατω μένη και χα­ μηλόφωνη επεξεργασία, χωρίς κε­ νούς εντυπ ωσιασμ ούς και παράλ­ ληλα για μη θέαση τη ς ποίησης από κ α τά στα ση τέτο ια που να χρειάζε­ ται ερμηνεία και συντριπτική απο­ κωδικοποίηση. ■

Χρίστος Παπαγεωργίου

Γιάννης Πατίλης Ακτή Καλλιμασιώτη και άλλα ποιήματα Ύψιλον. 2009 σελ. 63, € 9

δ : βιβλιοκριτική

Η φιλοσοφία στη ζωή μας

Δημπτρης Β. Τριανταφυλλίδης

ρωτήματα όπως: πού βρίσκε­ ται, άραγε, η αλήθεια; Στις επι­ στήμες, στη θρησκεία ή στις τέχνες; Στην ανθρώπινη λογική ή σ το ν θείο λόγο; Είναι μία και μονα­

Ε

δική ή έχει πολλές πλευρές; Υπάρχει πράγματι ή αποτελεί ψευδαίσθηση; Κι αν είναι μύθος, ποια ανάγκη καλύπτει;

Η αλήθεια ω ς κόκκινο νήμα διατρέχει τό σο την ιστορία της ανθρώπινης προ­

σ τη φύση τη φωνή της αλήθειες και το ν Χιουμ, με απίστευτη ψυχραιμία, να κατεδαφίζει τις καλύτερα θεμε­ λιωμένες αλήθειες.

λοσόφους ήταν κάτι που έπρεπε να βιώσουν και να το γνωρίσουν, σ ε αν­

Ψυχογιός, 2009 σελ. 373, € 6,60

φωτισμού, με το ν Βολταίρο να επινοεί το υς α γώνες του διανοούμενου για την αλήθεια, το ν Ν τιντερό να προ­

Στην ενότητα «Αλήθειες προς βίωση» η αφήγηση εντοπίζεται σ το γεγονός ότι η αλήθεια για τους αρχαίους φι­

Ροζέ - Πολ Ντρουά Το βιβλίο της φιλοσοφίας Μετάφραση: Γιώργος Παρλάρογλου

και του Λάιμπνιτς. Στη συνέχεια, η φιλοσοφική περιπλά­ νηση συνεχίζεται στην εποχή του Δια­

Είναι μερικά μόνο σ τα οποία ο συγ­ γραφέας προσπαθεί να δώσει απλές μα και πειστικές απαντήσεις, μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου.

σπάθειας κατανόησης και ορισμού της, δηλαδή την ιστορία της φιλοσο­ φίας, όσο και τις σελίδες αυτού του χω­ ρισμένου σε πέντε ενότητες βιβλίου.

> ο

γο τω ν ανθρώπων και σ το λόγο του Θεού και πρωταρχικό ρόλο διαδρα­ ματίζουν οι φιλοσοφικές απόψεις του Καρτέσιου, του Πασκάλ, του Σπινόζα

τίθεση με την ενότητα «Εσωτερικές αλήθειες», όπου ο άνθρωπος ανακα­ λύπτει ότι η αλήθεια είναι προς ανα­ ζήτηση, επίσης, μόνο που αυτή τη φορά οι προσπάθειες θα πρέπει να στραφούν εντός μας, όπου η περι­ πλάνηση ξεκινάει από το ν ιερό Αυ­ γουστίνο και μέσω του Μακιαβέλι κα­ ταλήγει σ τον Μονταίν. Σ το τρίτο μέρος, «Ανθρώπινες αλή­ θειες, θεϊκές αλήθειες», ο φιλόσοφος αναζητεί αυτό που είναι κοινό σ το λό­

σπαθεί να καταστήσει την αλήθεια γοητευτική, το ν Ρουσώ να βρίσκει

Τέλος, σ το πέμπτο μέρος, «Μ οντέρ­ νες αλήθειες, ασταθείς αλήθειες», ο Καντ προσπαθεί να προβεί σ το διαμοιρασμό τω ν αληθειών για να αποκαταστήσει την ειρήνη, ο Χέγκελ βρίσκει την αλήθεια σ την εξέλιξη της ιστορίας, ο Τοκβίλ διερωτάται για την αλήθεια της δημοκρατίας, ο Μαρξ πι­ στεύει ότι ανακαλύπτει τα κρυφά σχέδια τω ν πολιτικών αληθειών και ο Ν ίτσε καταβάλλει κάθε δυνατή προ­ σπάθεια για να ξεμπερδεύει οριστικά με την αλήθεια. Στην πραγματικότητα όμως το ταξίδι συνεχίζεται και μαζί με αυτό και οι απαντήσεις για το θεμελιώδες φιλο­ σοφικό ερώτημα. 1

στο επίκεντρο της γνώσης...

επίκεντρο

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΥΡΚΟΣ

Πάρος Παπασαρανχόπουλος (επιμ.) Κ Ι Είκοσι δραματικά χρόνια (1989-2009) μέσα από δώδεκα εκ βαθέων συνεντεύξεις του Λεωνίδα Κύρκου > ...Είμαστε πολλοί αυτοί που οφείλουμε πολλά στον Λεωνίδα Κύρκο. Τα καλύτερό μας χρόνια... > ...Τολμήστε. Έχετε ήδη καθυστερήσει. Οι ιδέες της ανανεωτικής Αριστερός είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρες από ποτέ... Λεωνίδας Κύρκος ^επίκεντρο Αθήνα: Κιάφας 5 - Τ Κ 10678 · τηλ.: 210 3811077 j Θεσσαλονίκη: Καμβουνίων 9 - ΤΚ 54621 ·τηλ.: 2310 256146 books@epikentto.gr •ww.epikentro.gr

δ : βιβλιοκριτική

Προσοχή! Κίνδυνος

Μόνος Στεφανίδης

Χ

ωρίς τη λογική τη ς θεωρίας υπερισχύει το παράλογο του

τρομ οκρατικού ακτιβισμού (κι η Α ριστερά βλέπει σ τους αστυ­ φύλακες το ν ταξικό εχθρό της). Τ ο δράμα του τόπου διχάζεται ανά­ μεσα σ το ν κλαυσίγελο και τη φαρ­ σοκωμωδία έω ς δακρύων. Αφ ού τα πάντα μπορούν να συμβούν και για τα πάντα μπορούν να ισχύσουν ισό­ τιμα οι πλέον αντικρουόμενες ερμη­ νείες.

Φώτης Τερζάκης Κρίση και ιδεολογίες στην αυγή του 21ου αιώνα Πολιτικά κείμενα IV Futura, 2009 σελ. 207, € 15,68

Ο διάλογος, όταν δεν εκδημεί, υπο­ βιβάζεται σ το επίπεδο τη ς δημοσιο­ γραφικής σπέκουλας ή τη ς κομματό φ ρ ον ος ρητορείας και η θεωρία απλώς δεν υπάρχει, επειδή δεν έχει τίποτε να στηρίξει. Μ’ άλλα λόγια, η πολιτική και η κοινωνική μας κρίση μπλα, μπλα, οφείλεται απλούστατα σ το ότι κανείς δεν παράγει σ το ν τόπο αυτό σοβαρά θεωρία -μ ε τα πανεπιστήμια στη ν πρωτοκαθεδρίαόπω ς επίσης δεν παράγουμε κορδό­ νια, τσ α τσ ά ρ ες ή γομολάστιχες. Κι είναι άκρως παρήγορο όταν οι ελά­ χιστοι μη μηδίσαντες επιμένουν σε βιβλία όπως το πρόσφ ατο Κ ρίση και ιδεολογίες σ τη ν αυγή το υ 21ου αι­ ώνα του Φ ώ τη Τερζάκη. Βιβλίο που αναμετριέται ισότιμα με διανοητές όπως ο Georg Simmel, ο Paolo Vim o (Η γραμματική το υ πλήθους, 2003), ο Christopher Lash ή ο Slavoj Zizek (Ιράκ, η δανεική χύτρα, 2004). Και

που συνεχίζει τη ν παράδοση διανο η τώ ν όπως ο Κοσμάς Ψυχοπαίδης και ο Τάκης Κονδύλης (ιδιαίτερα στη σ υ νεχ ώ ς επίκαιρη Παρακμή το υ α στικ ού π ολιτισμ ο ύ, μελέτη που π ρω το έγρα ψ ε σ τα γερμανικά το 1991). Ο Τερζάκης είναι ένας σ το ­ χαστής που αναφέρεται σ τις διε­ θνείς πολιτικές εξελίξεις προκρίνον­ τας αντί τη ς αισθητικοποίησης του πολιτικού «τη ν οποία ο Benjamin διορατικά απέδιδε σ τη φασιστική δεξιά... αντίστροφ α στη ν (επανα)πολιτικοποίηση του ηθικού» (σελ. 12). Τ ο βιβλίο αποτελείται από 12 κεφά­ λαια - αυτοτελή δοκίμια, τα οποία απλώνονται από τη νέα φιλοσοφική δεξιά έ ω ς το ν Levinas και τη σ τρα ­ τηγική του ύστερου σιωνισμού και από τη δολοφονία τη ς φύσης έω ς τις μεταμορφώσεις τη ς εργασίας υπό τις σύγχρονες προοπτικές. Επανα­ λαμβάνω, οι προσεγγίσεις το υ συγ­ γραφέα στηρίζονται σε μιαν αδήριτη διαλεκτική μέθοδο, δεν υποκύπτουν σ τη γοητεία τη ς δυτικής μεταφυσι­ κής, κι ούτε πείθονται από τα επι­ χειρήματα τη ς ύστερης καπιταλιστι­ κής διαχείρισης, είτε ονομάζεται σο ­ σιαλδημοκρατία είτε σκέτα μαζική αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ο Τερζάκης στοχάζεται εξ ονόματος τω ν 2/3 τη ς ανθρω πότητας που χει­ μάζεται και στοχάζεται καλά. Πα­ ράλληλα κρίνει και επικρίνει ιδέες,

πρόσωπα και κείμενα με τα οποία

ομνύει σ τη ν α νω τερό τη τα και τη ν

διαφωνεί, είτε υπογράφονται από

αλήθεια (sic) τη ς ελληνικής μυθολο­

το ν Lacan είτε από το ν Θάνο Λίποβατς, κ αταγγέλλοντας λ.χ. τα κοινά

γίας και τη ν αδιαπραγμάτευτη ελλη­ νικότητα τη ς έννοιας δημοκρατία. Ω ς επιστολιμαίο παράρτημα του βι­

ιουδαιοχριστιανικά θεμέλια τω ν θ ε­ ω ρ ιώ ν το υ ς (σελ. 47). Και αργότερα, σ ε σχέση με το ν Levinas: «...Για οιο νδ ήπ ο τε υλικοϊστορικά σκεπτόμενο παρατηρητή, ο ρατσισμός είναι μια οφ θα λμ οφ ανής επιβ λά στη ση τη ς αποικιοκρατικής ιδεολογίας τω ν ευρωπαϊκών κεφαλαιοκρατικών δυ­ νάμεων, ό σο τουλάχιστον ο ολο­ κληρωτισμός... είναι οργανική τά ση το υ τεχνοκαπιταλισμού, καθώ ς η υπ ερ συ σ σώ ρευ ση κεφαλαίου και ισχύος τείνει σ τη ν αυξανόμενη συγ­

βλίου, κυριολεκτικά επί του π ιεστη­ ρίου, ο Τερζά κη ς παραθέτει ένα σπαραχτικά επίκαιρό το υ κείμενο σχετικά με τις αιτίες και τις αποσιωποιημένες αλήθειες ή α ντιφάσεις τη ς ε ξέ γ ε ρ σ η ς το υ Δεκεμβρίου: «...Ακόμη και εκείνοι που έγιναν αναίτια θύματα τη ς α νεξέλεγκτης τροχιάς τω ν γεγο νό τω ν, μικροκαταστηματάρχες, έμποροι, καθημερινοί άνθρωποι συχνά ένα βήμα πριν από

χώ νευ ση πολιτικής και ο ικ ο νο ­ μίας...». Το 8ο κεφάλαιο το υ βιβλίου

τα όρια τη ς απελπισίας... όλοι αυτοί οι μικροαστοί “νοικοκυραίοι” της λαϊκίστικης ρη τορική ς τ ω ν κρα-

φέρει το ν αποκαλυπτικό τίτλο «Η

το ύ ντω ν έδειξαν για π ρώτη φορά

απαλλοτρίωση τη ς φύσης και οι ευ­

στη ν Ελλάδα μιαν εντυπωσιακή αμ­ φιθυμία: μιαν απροθυμία δηλαδή να συνταχθούν απερίφραστα με τις δυ­

θύνες τη ς αρχιτεκτονικής», ε νώ το 12ο και τελευταίο ασχολείται με τη ν επανεφεύρεση του Καστοριάδη από το υ ς ελληνοκεντρικούς επιγόνους του και με τα ιδεολογήματα του

νάμεις το υ κράτους και τη ς κατα­

ύστατου post mortem βιβλίου το υ Η

υπάρχοντος κράτους με το υ ς μηχα­

ελληνική ιδ ια ιτερότητα (2007). Πρό­ κειται για το ν «καστοριαδισμό ω ς ιδεολογία», τη ν τελευταία εγχώρια

νισμούς τη ς αυξανόμενης κοινωνι­

μόδα μας, που και το ν Καστοριάδη αδικεί και τη σκέψη το υ βυθίζει σ ε προφανείς αντιφάσεις. Σημειώνει ο συγγραφέας: «...Για να το πω ό σο πιο σύντομα μπορώ, ο Καστοριάδης δεν έχει μάτια για τη ν τρομ ερή ετερογένεια το υ πρώιμου ελληνικού πολιτισμού και τη ν εκρηκτική ασυμβα τότητα ορισμ ένω ν από τα σ τοι­

στολής. Διότι προφα νώς άρχισαν να βλέπουν καθαρά τη συνεργία του

κής ανισότητας οι οποίοι τους συν­ τρίβουν...» (σελ. 196). Τα επίχειρα π λέον τη ς « π ρ ο ό δ ο υ » από το ν εκτραχηλισμό το υ καπιταλιστικού μοντέλου και τη φενάκη τη ς αντι­ π ροσω πευτική ς δημ οκρατίας τα βλέπουμε. Τ ο τοπίο είναι τό σ ο βε­ βαρημένο από τις κάμερες επιτήρη­ σης ώ σ τε δ εν αντέχει ένα γλυπτό. Θα ήταν παράταιρο. Σ το κράτος του ωραίου η τέχνη, ότα ν δεν διακοσμεί,

χεία που το ν συνέθεσαν... Ο Κ ασ το ­ ριάδης δίνει τη ν εντύπ ωση ότι λύνει

είναι επικίνδυνη. Ό π ω ς εξάλλου και

τέτο ια ανοιχτά προβλήματα με τη μέθοδο του γόρδιου δεσμού επειδή βιάζεται να κατασκευάσει ένα “ελ­ ληνικό” μοντέλο τω ν ίδιων του τω ν ιδ ε ώ ν ...» (σελ. 183-4). Δηλαδή

λουν εκα τοντά δες άνευρα μυθιστο­ ρήματα, να κι ένα επικίνδυνο, ένα δύσκολο, δηλαδή έντιμο, βιβλίο... 1

η θεωρία. Σ ’ έναν τό π ο όπου θάλ­

δ : βιβλιοκριτική

Ρήξη ή συνέχεια;

Σπύρος Κακουρκότης

αράντα χρόνια μετά την επιβολή της, η δικτατορία της 21ης Απριλίου κατέχει μάλ­ λον περιθωριακή θέση σ τις μελέτες για τη σύγχρονη ιστορία της Ελλά­ δας. Πέρα από τα ποικίλα απομνημο­ νεύματα ό σω ν έπαιξαν πρωταγωνι­ στικό ρόλο σ τα γεγονότα τη ς επταετίας, είναι μετρημένες σ τα δάχτυλα οι

Σ

επιστημονικές μονογραφίες για την περίοδο αυτή, μολονότι τό σ ο το αρ­ χειακό υλικό είναι εξαιρετικά πλούσιο ό σο και τα ίδια τα ιστορικά υποκεί­ μενα βρίσκονται, ακόμη, εν ζωή. Ετσι, η μελέτη του Σωτήρη Βαλντέν για την εξωτερική πολιτική του καθε­ σ τώ το ς τη ς χούντας απέναντι στις χώρες τη ς Ανατολικής Ευρώπης (αλ­ λά και τω ν χω ρώ ν αυτών απέναντι

Σωτήρης Βαλντέν Π αράταιροι εταίροι Ελληνική δικτατορία, κομμουνιστικά καθεστώτα και Βαλκάνια 1967-1974 Πόλις, 2009 σελ. 794, € 38

σ τη δικτατορία) αποτελεί μια πολύτι­ μη συμβολή στην επιστημονική κα­ ταγραφή και αποτίμηση αυτής της ανώμαλης περιόδου. Τα δύο βασικά ερωτήματα που θέτει με τπν εργασία του ο συγγραφέας αφορούν, πρώτον, την εκτίμηση του πραγματικού επιπέδου τω ν σχέσεων αυτών, μιας και, όπως σ ε πολλά άλλα ζητήματα τη ς ιστορικής μας πορείας, σ το θέμα αυτό έχουν δοθεί αρκετά εύκολα πολλές «ασπρόμαυρες» απα­ ντήσεις· δεύτερον, κατά πόσον π πο­ λιτική τπς χούντας αποτελεί ρήξπ ή, σε μεγάλο βαθμό, συνέχεια της εξω ­ τερικής πολιτικής που είχαν διαμορ­

φώ σει οι προπγούμενες, δημοκρατι­ κές, κυβερνήσεις. Καθώς οι σχέσεις αυτές είναι εν πρώτοις οικονομικές (οι αγορές της Ανα­ τολικής Ευρώπης και τω ν Βαλκανίων αποτελούν διέξοδο για το πλεόνασμα τω ν ελληνικών αγροτικών προϊόν­ των), μέρος της μελέτης αφιερώνεται σ ε αυτές. Σε αντίθεση όμως με προη­ γούμενα έργα του συγγραφέα, εδώ δεν είναι η οικονομία που κρατά την πρώτη θέση. Άλλω στε, όπως δείχνει ο Σ. Βαλντέν, η ανάπτυξη τω ν σχέ­ σ εω ν με τις κομμουνιστικές χώρες (που περνούν από τπν ψυχρότητα στην αναθέρμανση και τούμπαλιν) δεν καθορίζεται τό σ ο από κάποιον «οικονομικό ορθολογισμό» όσο από το ευρύτερο πλαίσιο που διαμορφώ­ νει ο ψυχρός πόλεμος και οι υφεσιακές εξάρσεις τπς περιόδου, αλλά και οι ανάγκες τη ς χούντας να σπάσει τη διεθνή απομόνωση σ την οποία είχε βρεθεί στην Ευρώπη. Εκμεταλλευόμενος ένα εξαιρετικά πλούσιο υλικό από το αρχείο του Υπουργείου Ε ξω τερικ ών (για τπν πρόσβασή του σ το οποίο θα το ν ζή ­ λευαν οι περισσότεροι συνάδελφοί του, πολιτικοί επιστήμονες και ιστο­ ρικοί...), αλλά και τεκμήρια από αρ­ χεία βαλκανικών και ανατολικών χω­ ρών, συνθέτει μια λεπτομερή μελέτη για την εξωτερική πολιτική τπς δικτα­ τορίας, που κάποτε φτάνει μέχρι το

μικροεπίπεδο (πρεσβείες και διευθύν­ σεις του υπουργείου). Ταυτόχρονα, ερευνά διεξοδικό τις σχέ­ σεις με κάθε βαλκανικό χώρα, σχέσεις που επιβαρύνονται τό σ ο από τις υπο­ χρεώσεις τπς χώρας ω ς μέλους του δυτικού συνασπισμού ό σο και από εθνικές αντιπαλότπτες που ανάγονται σ τις αρχές του 20ού αιώνα (Μακεδο­ νικό). Σε αυτό το, πλέον ενδιαφέρον, μέρος τπς μελέτπς ο συγγραφέας δια­ κρίνει πολύ περισσότερες συνέχειες με τπν προδικτατορικό πολιτική, κα­ θ ώ ς π διαπλοκή όλων αυτών τω ν πα­ ραγόντω ν (ψυχρός πόλεμος, προπα­

ματα) διαμορφώνει ένα παζλ που, μετά τπν πτώσπ τπς δικτατορίας, θα οδπγήσει στπ συγκρότπσπ τω ν α ξόνω ν που θα καθορίζουν για καιρό τπν εξω ­ τερική πολιτική του δπμοκρατικού κα­ θ ε σ τώ το ς που προέκυψε από την τουρκική πολεμική απειλή και τπν κα­ τοχή τη ς Κύπρου. Οι Π αράταιροι ετα ίρο ι αποτελούν αναμφίβολα μια συμβολή που θα λει­ τουργήσει ω ς έργο αναφοράς για όσους επιθυμούν να μελετήσουν τό σ ο τη μεταπολεμική εξωτερική πολιτική ό σ ο και τη ν περίοδο τη ς επταετίας γε­ νικότερα. 1

γανδιστικές ανάγκες και εθνικά ςητή-

ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ

tX "

APWiOlHtl

Σειρά Ιστορία. Μετάφραση: Δ. Γ. Γεωργοβασίλης και Μ. Pfreimter. Νέα έκδοση βελτιωμένη με επιμέλεια Χαρ. Α. Μπόλια. Σχ.8ο, σελ 358,120 εικόνες και σχέδια, παραπομπές, κατάλογος συντομσγραφιών και αρχαίων κειμέ­ νων, παραπομπές εικόνων, γλωσσάριο, οχήματα αγγείων.

Στο βιβλίο αυτό η συγγραφέας παρέχει πληροφορίες σχετι­ κά με το γάμο και το συζυγικό βίο των Αρχαίων Αθηναίων. Αναπτύσσει το φαινόμενο της παιδεραστίας και ακολούθως δείχνει, επάνω σε ποιες κοινωνικές βάσεις στήριζαν οι Αθη­ ναίοι τις αντιλήψεις τους, yigjov έρωτα και τη σεξουαλική

j Σειρά Ιστορία.

ι Μετάφραση: Δημοσθ. Γ. Γεωργοβασίλης ιι Μ. Pfreimter. j Νέα έκδοση βελτιωμένη με επιμέλεια Βί3| Χαρ. Α. Μπάλτα.

1 Σχ. 8ο. σελ.336, με 121 εικόνες κι δια - σημειώσεις και ονοματολόγιο. Στα δέκα κεφάλαιατου έργου ο Χορστ Μπλανκ με τρόπο πολύ ελκυστικό ανασυνθέτει την ιστορία του βιβλίου. Η γραφή του ελληνικού και του λατινικού αλφαβήτου, ο τρόπος και τα μέσα με τα οποία έγραφαν οι Αρχαίοι, τα σχήματα που έπαιρναν τα βιβλία ως ρόλοι και κώδικες; η εικονογράψή<$| tip βιβλίων, το κύκλωμα διάδοσης και βοριάς

Α π ό to 1960

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Δ. Ν. ΠΑΠΑΛΗΜ Προσφορά σ τον Π ο λ ιτισ μ ό V σ τη ν Π α ιδ εία _^jjy|

δ : βιβλιοκριτική

Ο σκηνοθέτης και η εποχή του

ΔημιτιρηςΒ. Τριανταφυλλίδης

Μ

ε τη ν πολυσχιδή, τα λαν­ τούχα και γοητευτική προ­

χικός δημιουργός, ο οποίος, παρά τις α ντιξοότατες τπς εποχής του, κα­

σωπικότητα του Μιχάλη Κακογιάννη καταπιάνεται σ το νέο του βιβλίο ο συγγραφέας και δημοσιο­ γράφος Χρήστος Σιάφκος.

τό ρ θ ω σ ε να χτίσει μόνος του μια καριέρα ζηλευτή, η οποία του έδω σε τη

Ο Μιχάλης Κακογιάννης είναι από τους ελάχιστους, μα και συνάμα ο π ρώ τος έλληνας σκηνοθέτης που

υποκύψει στις σειρήνες του Χόλιγουντ. Παράλληλα, κατάφερε να κα­ θιερώσει τη ν Ελλάδα σ το διεθνή καλ­ λιτεχνικό στίβο, έχοντας ω ς μονα­

κ ατόρθω σε να βγάλει την Ελλάδα έ ξω από τα σύνορά της. Και το έκανε όχι ακολουθώντας το ν εύκολο δρόμο

Ψυχογιός, 20 09 σελ. 297, € 19,90

δικά εργαλεία τ ο τα λέντο και το παροιμιώδες πείσμα του.

αλλά το ν δύσκολο, μεταφέροντας σ τη μεγάλη οθόνη το ν Καζαντζάκη και το ν Ευριπίδη.

Ο Χ ρήστος Σιάφκος, με σεβασμό στην προσωπικότητα του μεγάλου αυ­ τού καλλιτέχνη, μεταφέρει μέσα από

Στην βιογραφία του μεγάλου αυτού Ελληνα, ο Χρή στος Σιάφκος αφηγείται με γλώ σσα γλαφυρή, σχεδόν κι­

τις σελίδες του βιβλίου όχι μόνο τη

νηματογραφική, αυτόν το ν άθλο και την περιπέτεια του Μιχάλπ Κακογιάννη σ το ν κόσμο του κινηματο­ γράφου και του θεάτρου. Αφηγείται Χρήστος Σιάφκος Μιχάλης Κακογιάννης: Σε πρώτο πλάνο

δυνατότητα να διατηρήσει τη ν προ­ σωπική του ανεξαρτησία και να μην

περιστατικά από τπν περιπετειώδπ ζω ή του σκηνοθέτη, τις συναντήσεις του με τους ισχυρούς τη ς τέχνης, της πολιτικής και τπς κοινωνικής ζωής. Μέσα από τις σελίδες τπς βιογραφίας του Μιχάλη Κακογιάννη ο αναγνώ­ σ της βλέπει τους Κένεντι, τπν Μαρία Κόλλας, το ν θρυλικό Ωνάσπ, τους σταρ του διεθνούς κινπματογράφου, αλλά και όλους εκείνους τους ηθο­ ποιούς που λάτρεψε το κοινό. Ο Μιχάλης Κακογιάννης είναι ένας σπουδαίος σκηνοθέτης, ένας μονα­

βιογραφία του αλλά και την ιστορία ολόκληρης της μεταπολεμικής καλλι­ τεχνικής ζωής. Δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει περιστατικά και λεπτομέρειες από την περίοδο αυτή, τους π ρωταγωνιστές τπς, αλλά και τους απλούς ανθρώπους, σκια­ γραφώντας το ν καμβά τπς ιστορίας βιογραφίας του Μιχάλπ Κακογιάννπ. Χειρίζόμενος με μαεστρία του υλικό που έχει σ τα χέρια του ο συγγρα­ φέας, κατορθώνει να αναβιώσει μέσα από τις αφηγήσεις του Μιχάλη Κακογιάννη όλη εκείνη τη ν προσπάθεια που έκανε η χώρα να αναλάβει τις δυ­ νάμεις τη ς μετά την οδυνηρή περι­ πέτεια του εμφυλίου πολέμου, να γευτεί τις χαρές τπς ζωής, να δει το μέλλον με αισιοδοξία. 1

Νέες κυκλοφορίες από τις Εκδόσεις Παπαζήση

Ο Νέος Εκλογικός Νόμος. Προβλήματα & Διλήμματα

Δοκίμια Κλασσικής Μουσικής Παιδείας

Αλιώρι. Το κονάκι των Χοίρων

ΘΑΝΑΣΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΑΛΕΞΙΟΣ Γ.Κ. ΣΑΒΒΙΔΗΣ

Είναι άραγε τα γραφόμενα κοντά στις μύ­ χιες επιθυμίες, όσων δεν ικανοποιούνται με την απόδοση δικαιοσύνης ή με τη βρώμικη πλευρά των δομών της κοινωνίας μας; Όχι, δεν μπορεί να είναι, αντιδρά ο συγγραφέας. Ένα βιβλίο όπου ο μύθος εμπλέκει την ουτοπία με την πραγματικότητα μέσα από τις ζωές υπαρκτών και μη προσώπων.

Ένα εκλογικό σύστημα που λειτουργεί επι­ τυχημένα σε μια χώρα σαν τη Γερμανία μπορεί να αφομοιωθεί από μια διαφορετι­ κή κοινωνία, «διάσημη» για την ικανότητά της να ευτελίζει και να διαστρεβλώνει κάθε θεσμό; Σε ερωτήματα όπως αυτό δίνει απαντήσεις ο καθ. θ. Διαμαντόπουλος.

Μία συλλογή 32 δοκιμίων, όπου εξετάζο­ νται διάφορες πτυχές της έντεχνης μουσι­ κής πραγματικότητας στην Ελλάδα του σή­ μερα, με αναφορές στη σχετική δισκογρα­ φία και βιντεογραφία, έχοντας σκοπό να κέντρισα ειδικότερα το ενδιαφέρον των αναγνωστών για την κλασσική μουσική.

ΑΝΤΩΝΗΣΚΑΚΑΡΑΣ

Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Η Κοινωνιολογία της “Καθημερινότητας”

Η Αξιοπρέπεια του Ανθρώπου

ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

Προβλήματα, καταστάσεις και εικόνες της καθημερινής ζωής (η πόλη, η οικολογία, ο καταναλωτισμός, οι παραδόσεις, η σχέση με τους μετανάστες, η καλλιτεχνική δη­ μιουργία κ,λ,π.) εξετάζονται στα είκοσι έξι δοκίμια του βιβλίου σε γλώσσα κατανοητή, με σκοπό να εξυπηρετήσουν τα άτομα και τους πολίτες.

Ένα «οδοιπορικό» τόσο στο επικοινωνιακό πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας, όσο και στην «αφήγηση» της σύγχρονης καθημερι­ νής ζωής. Μια πρώτη προσέγγιση στο πλαίσιο της ελληνικής επιστημονικής βιβλιογραφίας για την «καθημερινότητα» που μας περιβάλλει.

DAVID BARTON

□ □ Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Π Α Π Α Ζ Η Σ Η

Ανταγωνιστικότητα και Τεχνολογία στην Ελλάδα Τ. ΠΑΝΝΙΤΣΗΣ, Σ. ΖΩΓΡΑΦΑΚΗΣ, I. ΚΑΣΤΕΛΛΗ, Δ. ΜΑΥΡΗ Η έκδοση αυτή επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ παραγωγικού συστήματος και τεχνολογίας στην ελληνική οικονομία, και κυρίως στη σχέση μεταξύ τεχνολογίας και ανταγωνιστικότητας της ελληνικής παραγωγής.

Νικηταρά 2 & Εμμ. Μπενάκη, 106 78 Αθήνα

Τηλ.: 210-3838020,210-3822496, Fax; 210-3809150 ♦ sii ϊ : www.papazisi.gr ♦ email: papazisi@otenet.gr

δ:βιβλιοπαρουσίαση ΠΟΙΗΣΗ Πρόδρομος X. Μάρκογλου Κ είμ ενα μικρός πνοής Κέδρος, 2009 σ. 208, €16

Τ

α Κείμενα μικρός πνοής του Πρόδρομου X. Μάρκογλου

αποτελούν κείμενα μιας μεγάλης διαδρομής. Στο πρώτο μέρος («Η φρεναπάτη του ποιητή») ο Μάρκογλου, με ποιήματα λακωνικά και ολιγόστιχα, κινείται από το πικρό κοι­ νωνικό σχόλιο στη μνήμη του ερω­ τικού και στο μαγικό ρεαλισμό της οικιακής καθημερινότητας. Ο ποι­ ητής ξεκινά να «δαμάσει το σκοτά­ δι», καταλήγει όμως στη βαθιά επί­ γνωση ότι η ποίηση γίνεται «αίσθη­ μα / του ανέφικτου / γνώση της απελπισίας» και «μάταιος μονόλογος g5 αο | μ

/ στη σιωπή». Στο δεύτερο μέρος, ομότιτλο του βιβλίου, ο συγγραφέ­ ας συγχωνεύει ιδανικά τον ιστορικό χρόνο με τον υποκειμενικό. Διατρέχει την ελληνική ιστορία, από το μεσοπόλεμο έως σήμερα, βιώνοντάς την ως τραγωδία προσωπικής κλί­ μακας. Η μνήμη -λογοτεχνική, πο­ λιτική, ιδιωτική- χαρτογραφείται με ύφος ποιητικά λιτό, νηφάλια ιστο­ ρικό ή αποσπασματικά ονειρικό. Μια ζωή, μια εποχή συναντούν την οριακής ευαισθησίας προσωπο­ γραφία τους. [Γ. Δ.]

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Τζων Φώουλς Έ ν α καπρίτσιο Μετάφραση: Φαίδων Ταμβακάκης Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2009 σ. 531, € 23

Α

ρχαία κελτικά ιεροτελεστικά,

μαύρη μαγεία, λατρεία του Σα­ τανά, μια μηχανή που θυμίζει επι­ στημονική φαντασία, μαζί με μα­ θηματικά, αστρολογία, όλα μαζί σε ένα παράξενο μυθιστόρημα, το έβδομο και τελευταίο του συγγρα­ φέα, που κυκλοφόρησε το 1985. Η εποχή είναι ενδιάμεση, Απρίλιος 1736. Παραμονή Πρωτοχρονιάς πέντε έφιπποι ταξιδιώτες, διαφορε­ τικών τάξεων ο καθένας, κατευθύνονται σε ένα ξενοδοχείο της βο­ ρειοδυτικής Αγγλίας. Ό ένας ταξι­ διώτης δολοφονείται και οι υπόλοι­ ποι εξαφανίζονται. Ο δικηγόρος Αίυσκοφ αναλαμβάνει την έρευνα για λογαριασμό ενός πλούσιου αριστο­ κράτη. Ο Φώουλς ανακατεύει πολ­ λά παραφυσικά και μεταφυσικά στοιχεία, από αυτά που κάνουν κά­ ποιους συγγραφείς μπεστσελερίστες. Αλλά εδώ η συνταγή είναι δια­ φορετική. Ο συγγραφέας δίνει μια καλειδοσκοπική ματιά του κόσμου, πολυεπίπεδη και πολυσημική. [Γ. Ν.]

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Κάρσον ΜακΚάλερς Α ντα ύ γειες σ ε χρυσά μάτια Μετάφραση: Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου Μεταίχμιο, 2009 σ. 178, € 15

Η

Κάρσον ΜακΚάλερς είναι με­ γάλη συγγραφέας, κοντά στην

παράδοση τω ν μεγάλων Αμερικα­ νών του Νότου, όπως ο Τενεσί Ουίλιαμς. Από τις πρώτες και ελάχιστες φορές που η αμερικανική λογοτεχνία επιχειρούσε να θίξει ανοιχτά το ζή­ τημα της ομοφυλοφιλίας, το βιβλίο της ΜακΚάλερς αντιμετωπίστηκε αρχικά με επιφύλαξη από την κριτι­ κή, στην συνέχεια, όμως, βρήκε αρκετούς ένθερμους υποστηρικτές. Ανάμεσά τους και ο σκηνοθέτης Τζον Χιούστον, που το 1967 το με­ τέφερε στην οθόνη με λαμπερό καστ: Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Μάρλον Μπράντο. Πρόκειται για μια ιστορία αμαρτωλών πόθων, απαγορευμέ­ νων ερώτων και φλογερών παθών που πυρπολούν το μικρόκοσμο μιας πειθαρχημένης στρατιωτικής βά­ σης του αμερικανικού Νότου, μέσα από την ιστορία ενός μεσήλικα λοχία που προσπαθεί να καταπιέσει την ομοφυλοφιλία του πίσω από έναν αποτυχημένο γάμο, μέχρι τη στιγμή που η εμφάνιση ενός ελκυστικού στρατιώτη πυροδοτεί καινούργια και καταστροφικά πάθη. [Γ. Ν. Μ.]

ΙΣΤΟΡΙΑ Γράμμος: Σ τα β ήματα του Δ Σ Ε Ιστορικός - ταξιδιωτικός οδηγός Σύγχρονη Εποχή, 2009 σ. 191, € 2 3

Ανακαλύπτονταδ τα μυθηκα του πλανήτη μαδ

Ανακαλύψτε ns εντυπώ­ σιακέδ λειτουργίε$ του

ΝΕΑ σειρά παιδα­ γωγικών βιβλίων

Χ

ωρίς υπερβολές, ο παρόν ιστορι-

Απευθύνεται κυρίως σε παιδιά, αλλά και σε ανα­ γνώστες όλων των ηλι­ κιών, με ιδιαίτερο προ­ σανατολισμό σε θέματα της σύγχρονης επιστή­ μης και τεχνολογίας.

κός-ταξιδιωτικός οδηγός για το Γράμμο, το θέατρο των σφοδρότε­ ρων μαχών του 1948-49, είναι ένα από τα σημαντικότερα βοηθήματα για τους μελετητές του ελληνικού εμφυλίου και ιδιαίτερα της στρατιωτικής του πτυχής: τοπωνύμια σήμερα ξεχασμένα, που μόνο στους στρατιωτικούς χάρτες της εποχής καταγράφονται, κορυφές, χώ­ ροι όπου διαδραματίστηκαν οι μάχες, όλα αυτά τα «ρεάλια» ταυτίζονται, χάρη στη βοήθεια σύγχρονων φωτο­ γραφιών αλλά και σχεδιαγραμμάτων, χαρτών κ.λπ., με τις σημερινές τοπο­ θεσίες, σε μια οροσειρά ιδιαίτερα εκτε­ ταμένη, όπου οι ανταγωνιστικές μνήμες του εμφυλίου συνεχίζουν να «μάχονται» ακόμη και σήμερα, στα ποικίλα μνημεία που υψώνονται στην περιοχή. Ταυτό­ χρονα, είναι και ένας οδηγός περιήγη­ σης σε μια απομακρυσμένη γωνιά της Ελλάδας, απίστευτης ομορφιάς, που η τραγική της ιστορία της επέτρεψε να διασωθεί οικολογικά. Ας ευχηθούμε μόνο το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την περιοχή να μην προσελκύσει πίσω του και «ενδιαφερομένους» για άλλου τύπου «αξιοποίηση»...

[Σ. κ.]

Ακολουθώνταδ τα βήματά tous

Σχήμα 21x29cm, 224 σελίδες το βιβλίο, Τιμή: 18,80€

Ηη ^ μ ο ν παιδεία

ΤΩΝ ΖΩΩΝ

;f ' Λ ' :

i

Η Ερώχημον παιδεία' ΤΩΝ ·

ΕΦΕΥΡΕΣΕΩΝ

Το μεγαλύτερο, το μικρό- Οι απαντήσεΐδ για ns τερο, το γρηγορότερο μεγάλεδ εφευρέσεΐδ Για παραγγελίες: τηλ.: 2310640755-6, 2310277113 w w w .m a llia r is .g r info@malliaris.gr Δημ. Γούναρη 39, 546 22 Θεσσαλονίκη

δ:βιβλιοπαρουσίαση ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Irene Nemirovsky Σκυλιά και λύκοι Μετάφραση:Έφη Κορόμηλά Κέλευθος, 2009 α 264, €16,50

Andrew Nicoll Ο καλός δήμαρχος Μετάφραση: Φωτεινή Πίηη Διόπτρα, 2009 σ. 480, €18

γ γ ανακάλυψη της Νεμιρόφσκι

· » m ε την πάντα γοητευτική Χ ν Α .κ α ι σχεδόν μυθική μάντζο, που α φαν του είδους θα διαπιστώσουν μορφή του Τσένγκις Χαν, του ότι πληροί παραπάνω από ικανοποιητικά τις μογγόλου ηγέτη, καταπιάνεται προσδοκώμενες «προδιαγραφές». Ο συγγρα­ στο μυθιστόρημά του ο Κον φέας μηδενίζει το κοντέρ της εστίασης κι ακο­ Ίγκουλντεν, συγγραφέας της

JL JLcrmv Ελλάδα ήταν μία ευ­ χάριστη έκπληξη. Πρόκειται για το τρίτο βιβλίο της που κυκλοφορεί. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι εδώ έχουμε πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία της εβραίας συγγραφέως που θανατώθηκε στο Άουσβιτς στα τριάντα εννέα της χρόνια, αλλά πρόλαβε ν’ αφήσει πίσω της λογοτεχνικά κοσμήμα­ τα Η ηρωίδα είναι μια γυναίκα που πίσω από όλες τις πράξεις τπς κρύβεται το μητρικό ένστικτο, κάτι που ούτε η ίδια συνειδητο­ ποιεί. Μέχρι που π επερχόμενη μη­

Κον Ίγκουλντεν Ο λ ύκος τη ς σ τέπας Μετάφραση: Ιφιγένεια Σταροπούλου Ενάλιος, 2009 σ. 536, € 19

-τέω ς ξυλοκόπος και αρθρογράφοςAndrew Nicoll γράφει ένα κλασικό ρο­

Ο

λουθεί, στο ρελαντί, πορεία σε μια κωμόπολη της οποίας οι κάτοικοι βιώνουν τις μεταβολές της τύχης στον υπερθετικό βαθμό. Το ρόλο του αφηγητή αναλαμβάνει η τερατόμορφη Βαλπουρνία, η καρδιογνώστρια προστάτιδα αγία της πόλης, ο λάκκος όπου όλοι ουρλιάζουν τα μυστικά τους. Ο δε κεντρικός ήρωας, η σχε­ δόν αρχετυπική Αγάθη, μεταλλάσσεται από λά­ γνα ερωμένη σε στοργική μητέρα ακαριαία. Στον πλαστικό παράδεισο της Ν τοττα όνειρα

τρότητα θα καταλύσει τη ζωή της και θα γίνει εφαλτήριο για ανα­ τροπές που θα επηρεάσουν ακό­ μα και τους ανεκπλήρωτους έρω­ τές της. Ένα βιβλίο καθρέφτης της εποχής του μεσοπολέμου και της ανθρωπογεωγραφίας του που ζωγραφίζει με αέρινη, γήινη και ταυτόχρονα πύρινη ευαισθησία την πορεία μιας γυναίκας που η

μοιραία οδηγεί σε αδιέξοδο. Τελικά η αγία Βαληουρνία εισακούει τις δεήσεις των απεγνω­ σμένων πιστών της, παραιτείται από τη σαδιστική της αποχή και περνά στη δράση. Εχον­ τας στο πλευρό της έναν αλλόκοτο θίασο, που κατοικεί για χρόνια κάτω απ’ το δέρμα της πό­

ζωή της έχει διαρκή σκαμπανε­ βάσματα, λάμψεις και σκοτάδια. Ένα διαμάντι της κλασικής λο­ γοτεχνίας. [Μ. Α.]

λης, προσφέρει μια αναπάντεχη εναλλακτική και ζητά ως αντάλλαγμα την άνευ όρων πα­ ράδοση του παλιού εαυτού. Η τελική επιλογή [Μ. Β.] είναι στα χέρια των πρώων.

ευδοκιμούν και η πραγματικότητα τρέχει ξο­ πίσω τους, μέχρι που κάποιος συνειδητοποιεί ότι, αν προορισμός είναι η πραγμάτωση και όχι η φαντασίωση, η ατραπός της αυθυποβολής

γνωστής τετραλογίας Αυτοκράτωρ. Ο Τεμουτζίν, ο δεύ­ τερος γιος του χάνου της φυ­ λής των Λύκων, ήταν μόλις έν­ τεκα ετών όταν ο πατέρας του δολοφονήθηκε και η οικογένειά του διώχτηκε από τη φυλή και αφέθηκε στην ερη­ μιά της αδυσώπητης στέπας δίχως τροφή και καταφύγιο για να πεθάνει. Ο Τεμουτζίν όμως επέζησε και, μέσα από τπ σκληρή και αδυσώπητη ζωή μέσα σε πολεμοχαρείς φυλές, έμαθε να αντιμετωπίζει κάθε κίνδυνο με απαράμιλλο θάρρος και απίστευτη σκλη­ ρότητα που θα έμενε στην ιστορία ως η μάστιγα του Θεού και που ακόμη και σή­ μερα εξακολουθεί να εμπνέει τόσο τους λογοτέχνες όσο και καλλιτέχνες από όλα τα πε­ δία της τέχνης. [Δ. Β. Τ.]

εκδόσεις ποιότητας ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Άννα Λυδάκη Μ έσ α από τη ν κ άμερα Κινηματογράφος και κοινωνική πραγματικότητα Ελληνικά Γράμματα, 2009 σ. 299, € 20

Δ

εν υπάρχουν πολλά βιβλία σαν αυτό. Πρόκειται για μια πολιτιστι­

an

μαλλιαρής παιδεία

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Ένα βιβλίο για επαγγελματίες chef και όσους ασχολούνται με την μαγειρική.

Το βιβλίο καλύπτει διάφορα θέματα της μαγειρικής τέ­ χνης και απευθύ­ νεται στον εκπαι­ δευτικό, στον σπουδαστή και σε όσους ασχολούνται τη μαγειρική.

chef C ’JUnary

κή μελέτη στηριγμένη στο πολιτιστικό προϊόν που λέγεται καλλιτεχνικό φιλμ. Ανήκει στις μελέτες για τον σύγχρονο πολιτισμό που τόσο μας λείπουν. Η συγ­ γραφέας διερευνά το πώς μέσα από το φιλμ (ντοκιμαντέρ ή fiction), ω ς πολιτι­ σμικό προϊόν, μαρτυρία και ντοκου­ μέντο, διερευνάται η κοινωνική πραγ­ ματικότητα, τα ήθη, οι συμπεριφορές, οι αξίες ζωής, οι στάσεις έναντι των δια­ φορετικών τάσεων κάθε εποχής. Το σώμα της διερεύνησης αποτελούν οι ται­ νίες Το δέντρο που πληγώναμε του Δ. Αβδελιώδη, Αγέλαστος πέτρα του Φ. Κουτσάφτη, Ο δρόμος προς τη Δύση του Κυριάκου Κατςουράκη και Η νοσταλνόςτης Ελένης Αλεξανδράκη. Και οι τέσσερις ταινίες στηρίζονται σε αφη­ γήσεις ζωής, στην προσπάθεια του πα­ ρόντος να ανασκευάσει το παρελθόν και να αναζητήσει εκείνα τα θεμέλια του πα­ λιού που στηρίζουν το καινούργιο. Στο πλαίσιο αυτών τω ν αναζητήσεων ο ψαγμένος αναγνώστης θα ανακαλύψει πολλές παράπλευρες ιστορίες και θεω­ ρίες του σινεμά και της κοινωνικής επι­

Οι τεχνικές, όπως περιγράφονται οτο βιβλίο, έχουν όλες δοκιμαστεί στις κουζίνες του Culinary Institute. To Culinary Institute είναι ένα από ία πιο καταξιωμένα κολέγια μαγειρι­ κής τέχνης στις ΗΠΑ, με περισσότερους από 3.000 σπουδαστές-chef. Για παραγγελίες: τηλ.: 2310640755-6, 2310277113 w w w .m a llia r is .g r info@mailiaris.gr Δημ. Γούναρη 39, 546 22 Θεσσαλονίκη

στήμης. [Γ. Ν. Μ.]

δ : βι βλιοπαρουσίαση ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ - ΙΣΤΟΡΙΑ

ΚΟΙΝΟΝΙΟΛΟΓΙΑ

George Johnson Αλαίν Ντε Μποττόν Τα δ έκα πιο ό μ ο ρ φ α Οι χαρ ές και τα δ εινά πειράματα της εργασ ίας Μετάφραση: ΓΊώργος Μπαρουξής Μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης Μεταίχμιο, 2009 σ. 241, € 15 Πατάκης, 2009 σ. 380, € 16

George Johnson έγραψε ένα από τα πιο υποκειμενικά βι­ βλία που έχουν δημοσιευτεί για επιστημονικό θέμα Ποια κριτήρια αρκούν για να χαρακτηρισθεϊ ένα πείραμα... «όμορφο»; Είναι άρα­ γε επαρκή κριτήρια η «ομορφιά του σχεδιασμού και της εκτέλε­ σης, και η καθαρότητα των γραμ­

Ο

μών της σκέψης», που προτείνει ο συγγραφέας; Και αν δεχτούμε πως είναι έτσι, για ποιο λόγο είναι πιο όμορφο το πείραμα του Robert Millikan με τον εκτοξευτή ----'

σταγόνων λαδιού που του επέτρεψε να μετρήσει το φορτίο

μ5 3§ |

των ηλεκτρονίων και όχι η συσκευή του Cavendish με το ζυγό στρέψης που τον βοήθησε να μετρήσει τη μάζα και την πυκνότη­ τα της Γης, αφού και τα δύο πλη­

μ

ρούν τα παραπάνω κριτήρια; Πάν­ τως, όποιες ενστάσεις κι αν προ­ βάλλει κανείς, ακόμη κι αν τα δέκα πειράματα που επιλέχθηκαν δεν είναι τα πιο όμορφα, είναι σί­ γουρα ανάμεσα στα πιο ενδιαφέ­ ροντα που εκτελέστηκαν στην ιστορία της επιστήμης. [Λ . Κ.]

ετά τον έρωτα, τον Προυστ, τα ταξίδια και το άγχος του κοινωνικού στάτους, ο Αλαίν Ντε Μποττόν ασχολείται στο νέο του βι­ βλίο με την εργασία. Το βιβλίο χω­ ρίζεται σε δέκα κεφάλαια, καθένα

Μ

από τα οποία ασχολείται με ένα δια­ φορετικό επάγγελμα, από την παρα­ σκευή μπισκότων μέχρι τη ζωγρα­ φική, την πυραυλική επιστήμη και την αλιεία. Ο συγγραφέας εκφράζει τη φι­ λοδοξία του να δημιουργήσει το αν­ τίστοιχο των πανοραμάτων τω ν πό­

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Nicholas Fearn Φ ιλο σ ο φ ία Οι πιο πρόσφατες απαντήσεις στα αρχαιότερα ερωτήματα Μετάφραση: Σεβυ Σπυριδογιαννάκη Μεταίχμιο, 2009 σ. 270, € 18

ν μέρει, ο λόγος των παλιότερων αποτυχιών της φιλοσο­ φίας είναι ο ίδιος με τον λόγο για τον οποίο απέτυχαν οι πρώτες ιπτάμενες μηχανές κι οι πρώτες προσπάθειες θε­ ραπείας ασθενειών: δεν ήταν διαθέ­ σιμα τα μέσα». Η ιστορία της φιλο­ σοφίας είναι συνήθως η τέχνη του να αποκλείεις το μέλλον από οποιαδήποτε αναφορά στο παρόν. Όσο πιο πολυ­ καιρισμένη και δυσερμήνευτη είναι μια φιλοσοφική θεωρία τόσο περισσότε­ ρο κύρος διαθέτει και τόσο περισσό­

λεων του δέκατου όγδοου αιώνα, που δείχνουν εργαζόμενους από άκρο σε άκρο, και παραθέτει πλήθος λεπτο­ μερειών σε κάθε κεφάλαιο. Όμως το μεγάλο προτέρημα του Ντε Μποττόν είναι η αφηγηματική του ικανότητα,

τεροι μελετητές σκίζουν τα πτυχία τους στην προσπάθεια να γράψουν κάτι εύληπτο και ισάξια πνευματώδες. Ο Nicholas Fearn επιχείρησε το απο­ νενοημένο: συνέθεσε μια ευέλικτη

επικουρούμενη από το φιλοπερίεργο του. Ορισμένα από τα θέματα με τα οποία ασχολείται είναι το χάσμα με­ ταξύ της παραγωγικής διαδικασίας και της εικόνας που έχουν οι κατα­ ναλωτές για το τελικό προϊόν, η απο­ ξένωση του εργαζόμενου από την πα­ ραγωγική διαδικασία της πλειονότη­

αποφεύγοντας την εύκολη λύση της στατικής αφήγησης των μακραίωνων συγκρούσεων ανάμεσα στα πολυά­

τας των προϊόντων που χρησιμοποιεί, η σχέση εργασίας και ταυτότητας κ.ά.

[A . Β.]

«ιστορία της σύγχρονης φιλοσοφίας»,

ριθμα στρατόπεδα και τους ορκισμέ­ νους εχθρούς, εστιάζοντας στις πιο πρόσφατες αντιλήψεις και τάσεις, όπως αυτές διατυπώθηκαν και ενορ­ χηστρώθηκαν αντίστοιχα από μείζονες στοχαστές του δεύτερου μισού του ει­ κοστού αιώνα, σαν τους Ρωλς, Ρόρτι, Νόζικ, Ντεριντά, Φουκώ, κ.ά. [Λ. Κ.]

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Πέτρος Παπασαραντόπουλος (επ.) Λ εω νίδ α ς Κύρκος: Εκ β α θ έω ν Εκδόσεις Επίκεντρο, 2009 σ. 438, € 22

Τ

η διαδρομή μιας εικοσαετίας,

που το ξεκίνημά της ταυτίζεται με το αποκορύφωμα της πολιτικής

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ - ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ Ιγκόρκαι ΓκρίσκαΜπσγκντάνοφ Π ριν από τη ν μεγάλη έκ ρ η ξη Μετάφραση: Δέσποινα Παπαθανασοπούλου Ενάλιος, 2009 α 340, €17

Ίγκορ Μπσγκντάνοφ, διδάκτωρ Θεωρητικής Φυ­

ΔΙΑΦΟΡΑ A u rin e C re m ieu Ό λ ο ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι και ίσοι! Εικονογράφηση: Muzo Μετάφραση: Βασιλική Τσίγκανου Κονιδάρης, 2009 σ. 112, € 12

τις 10 Δεκεμβρίου 1948 τα κράτημέλη των Ηνωμένων Εθνών ψήφισαν

Ο

Σ

σικής, και ο Γκρίσκα Μηογκντάνοφ, διδάκτωρ Μαθημα­

την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιω­ μάτων του Ανθρώπου. Η Ο ΔΔΑ αηοτε-

τικών στο Πανεπιστήμιο της Βουργουνδίας, ασχολούνται στο νέο τους βιβλίο με ερω­ τήματα όπως: τι συνέβη στο Σύμπαν πριν από την μεγάλη έκρηξη; Πώς έμοιαζε το διά­ στημα και ο χρόνος πριν αρχί­

λείται από δύο μέρη: α) το προοίμιο, που περιγράφει τους λόγους για τους οποίους συνετάγη, εμμένοντας στο ότι τα δικαιώ­ ματα του ανθρώπου συνιστούν το θεμέ­ λιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο, και β) 30 άρθρα που απαριθμούν τα δικαιώματα. Η Δια­

σουν όλα; Τι υπάρχει πριν από το τείχος του Πλανκ; Και μέσα από μια συναρπαστική μυθι­ στορηματική αφήγηση, που

κήρυξη δεν έχει εξαναγκαστικό χαρα­ κτήρα. Η σημασία της έγκειται περισσό­ τερο στο ηθικό βάρος της. Σε μια εποχή

πολίτευσπ, εκτιμά ω ς το μεγαλύτε­ ρο του πολιτικό λάθος την παρα­ πομπή του Α. Παπανδρέου και κα­

μπορεί να την παρακολουθήσει ο κάθε αναγνώστης, δίνουν τη δική τους εκπληκτική απάν­ τηση στο μεγάλο αυτό αίνιγμα, πλησιάζοντας σε απόσταση, σχεδόν, αναπνοής το ακίνητο

προστασίας, του σεβασμού είναι αμφί­ βολες και καμία δεν είναι πλέον αυτο­ νόητη, επιβάλλεται να αναθεωρήσουμε τον τρόπο ζωής μας και τις προσωπικές μας αρχές, ηροκειμένου να απαντήσου­ με στο ερώτημα: Είμαστε όλοι ελεύθεροι

κινούν του Αριστοτέλη, την πρωταρχική μονάδα, το εόν

και ίσοι; Κι αν όχι, τι κάνουμε γι’ αυτό; Μία

ταθέτει τις απόψεις του τόσο για τα πολιτικά πρόσωπα που βρέθηκαν στο τιμόνι της χώρας όλα αυτά τα χρόνια όσο και για κείνους που ανέλαβαν την ηγεσία του ΣΥΝ (Κωνσταντόπουλος, Αλαβάνος, Τσίπρας). [Σ. Κ.]

του Παρμενίδη, αλλά και όλες τις άλλες μορφές που έχει κατά καιρό αποδώσει ο άν­ θρωπος σε αυτό που έχουμε συνηθίσει να αποκαλούμε «Θεό». [Δ. Β. Τ.]

καριέρας του Λεωνίδα Κϋρκου (τη σύγκλιση με το ΚΚΕ και τη δημι­ ουργία του ενιαίου ΣΥΝ) και ταυτό­ χρονα την καταβαράθρωση τω ν σοσιαλιστικών καθεστώ των της Ανατολικής Ευρώπης, καλύπτουν οι δώδεκα «εκ βαθέων» συνεντεύ­ ξεις που παραχώρησε το ιστορικό στέλεχος της Αριστερός στον συγ­ γραφέα -όλες, πλην της τελευταίας, κατά τη διάρκεια τω ν ομότιτλων εκπομπών του στο «Ράδιο Παρατπρητής» τπς Θεσσαλονίκπς. Σε αυτήν, ο Λ. Κύρκος προχωρά σε μια αποτίμπσπ τπς πορείας τπς χώ­ ρας και του πολιτικού τπς συστή­ ματος στα 35 χρόνια από τπ μετα-

που οι βασικές αξίες της ασφάλειας, της

πρωτότυπη και καλαίσθητη έκδοση, με χι­ ουμοριστική εικονογράφηση, που δίνει την ευκαιρία σε όλους μας να σκεφτούμε όλα αυτά που θεωρούμε τόσο δεδο­ μένα στη ζωή μας. Από την πώληση κάθε αντιτύπου θα διατίθεται 1 ευρώ για τους σκοπούς και το έργο της Διεθνούς Αμνηστίας. [Μ. Α.]

δ:βιβλιοπαρουσίαση ΚΟΜΙΚ Σάιμον Τόφιλντ Η γά τα του Σάιμο ν Εικονογράφηση: Σάιμον Τόφιλντ Τόπος, 2009 σ. 240, € 10,71

Η

γάτο του Σάιμον, χειμώνα κα­ λοκαίρι, τη μέρα και τη νύχτα,

με καλό ή άσχημο καιρό, μέσα κι έξω από το σπίτι, μονίμως στήνει ίντριγ­ κες για να εξασφαλίσει εγκαίρως είτε το καθημερινό φαγητό της είτε κάποια έκτακτη λιχουδιά, μπερ­ δεύοντας το αφεντικό της αλλά και όλα τα ζωάκια γύρω από τον μικρόκοσμο του σπιτιού του Σάιμον σε ατέ­ λειωτες σπαρταριστές περιπέτειες. Αυτή η γάτα είναι εφευρετική, παμ­ πόνηρη, ζηλιάρα, τρυφερή, παιχνι­ διάρα, απρόβλεπτη και εμπνέει αυ----^ ο§ | μ

θόρμητο γέλιο. Δεν πρόκειται για έναν ανθρώπινο ήρωα μέσα από τη γάτα, αλλά για ήρωα-γάτα, του οποίου αναδεικνύει με ιδιαίτερη ευφύί'α όλα τα χαρακτηριστικά της αιλουροειδούς καταγωγής του, σχεδιάζοντάς τα ως την ακραία υπερ­ βολή. Η γάτα του Σάιμον (Simon’s Cat) απέσπασε το 2008 το βραβείο «Καλύτερης Κωμωδίας» του British Animation Awards και το «Bloc­ kbuster Award» του YouTube. [Γ. Ν.]

ΜΕΛΕΤΗ

ΔΟΚΙΜΙΟ

Ντάριν Μακ Μάχον Ευτυχία - Μ ια ισ τορία... Μετάφραση: Νατάσσα Χασιώτη Ενάλιος, 2009 σ, 512, € 20

Διονύσης Κ. Μαγκλιβέρας Η αξιοπρέπεια του ανθρώ που Στοχασμοί σε θέματα των καιρών μας Παπαζήσης, 2009 σ. 186, € 10

σύγχρονος δυτικός άνθρωπος, μακριά από κάθε μοι­ ρολατρία και καρτερικότητα, θε­ ωρεί πλέον την ευτυχία όχι μόνο το σκοπό της ζωής του αλλά και δικαίωμά του. Καθώς κάτι τέ­ τοιο δεν ήταν πάντοτε αληθές, η προέλευση της αξίωσης αυτής αποτελεί ένα πραγματικά ενδια­ φέρον αντικείμενο έρευνας και μελέτης. Ο Ντάριν Μακ Μάχον, διδάκτωρ του Γέιλ, επιχειρεί με το παρόν βιβλίο να παρουσιάσει την εξέλιξη του ιδανικού της ευ­ τυχίας έχοντας πάντα κατά νου τη θέση του Φρόυντ ότι ο τρόπος που ο καθένας μας αντιλαμβά­ νεται την ευτυχία είναι υποκει­

συγγραφέας είναι ένας στοχα­ στής που έρχεται από παλιά. Το «παλιά» δεν σημαίνει μόνον ότι στα δοκίμιά του εδώ και χρόνια στοχάζε­ ται πάνω στον άνθρωπο, αλλά και ότι ο ίδιος τροφοδοτεί τις παροντικές σκέψεις του εδραιωμένος στα θεμέλια των κλασικών της φιλοσοφίας. Το

μενικός. Παρόλο τον περιορι­ σμό αυτό, παρουσιάζονται οι κοι­ νωνικά αποδεκτές εκδοχές της προσωπικής ευτυχίας καθόλη την ιστορία του λεγάμενου δυτι­ κού πολιτισμού, όπου η χαρά και η καλοτυχία είναι ο στόχος, καθιστώντας όμως έτσι, κατά συνέπεια, το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας μια αποτυχία. [Δ. Μ.]

Ο

θέμα της αξιοπρέπειας δεν νομίζω να το έχει κάποιος άλλος αντιμετωπίσει ως υλικό σκέψης. Ο Δ. Μαγκλιβέρας στα είκοσι έξι δοκίμια του βιβλίου εξε­ τάζει την αξιοπρέπεια στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής και σε συσχετισμό με τα προβλήματα που παρουσιά­ ζονται εκεί (επικοινωνία, ρατσισμός, δι­ καιώματα, ελευθερίες, κατανάλωση κ.ά.). Ο ίδιος πιστεύει πως η αξιοπρέ­ πεια δεν παρουσιάζεται μόνον στο κοι­ νωνικό προσωπείο και στον εσωτερι­ κό κόσμο του ανθρώπου αλλά και στο εγώ του σώματος, όπως στα γηρατειά ή τις διάφορες αναπηρίες που ταπει­ νώνουν τα άτομα. Παρουσιάζεται επί­ σης σε πολλές εκφάνσεις της αν­ θρώπινης συμπεριφοράς, όπως σωστά το αποτυπώνουν τα λεξικά: «ήθος πρέπον, ευγενές, υπερήφανον». Μια μελέτη για τον άνθρωπο με Α κεφα­ λαίο. [Γ. Ν. Μ.]

ΣΥΓΧΡΟΝ Γ-ΈΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΠΑΙΔΙ %

ΚΟΒΙΒΛΙΟ

δ:φ ά κελος

Τάσεις στο παιδικό βιβλίο ο παιδικό βιβλίο είναι ένας ολόκληρος κ ό­ σμος, με τις ιδιομορφίες του, τα ήθη και τα έθιμά του, τους καλλιτέχνες και τους τεχνί­ τες του, τους θεωρητικούς του, ένας κόσμ ος ζω ηρός και πολύπλευρος, γιατί έχει να κάνει μ’ ένα εξαιρετικά ζω ντανό αντικείμενο κι ένα ευαί­ σθητο κοινό που του αξίζει τ ο καλύτερο. Είναι ένας κ όσμ ος που συμμετέχει σ το πολιτιστικό γί­ γνεσθαι, καλλιεργεί τη σκέψη και την αισθητική και διαμορφώνει στάσεις για τη ζωή.

Τ

Αγαπητοί αναγνώ στες του Διαβάζω, ας τον γνω ­ ρίσουμε...

Στην έρευνα που πραγματοποίησε το

δ

56 °1

ΐ

Εθνικό Κ έντρο Βιβλίου για το έτος 2008, καταγράφεται ότι το παιδικό βιβλίο παραμένει ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς τη ς εκδοτικής παραγωγής στη χώρα μας, με π οσο­ σ τό παιδικών βιβλίων επί της συνολι­ κής παραγωγής 21,5%. Την πρώτη θέση έχουν τα βιβλία για παιδιά προσχολικής ηλικίας, με π οσ ο στό 55,5% του συνόλου, ενώ ακολουθούν τα παιδικά βιβλία δραστηριοτήτων (17%) και τα βιβλία παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας (15,8%). Ό σ ο ν αφορά τις εκδοτικές επιχειρή­ σεις, θα λέγαμε, με μια πρώτη ματιά, ότι λίγες ασχολούνται αποκλειστικά με το παιδικό βιβλίο (Ερευνητές, Κα­ λειδοσκόπιο, Άμμος, Λ έξη Κλειδί). Αντίστοιχα, όλοι οι μεγάλοι εκδότες

έχουν παιδικές και νεανικές σειρές, οργανωμένες θεματικά και ηλικιακά, ώ σ τε τα βιβλία που περιλαμβάνουν να είναι αναγνωρίσιμα και να διευκο­ λύνονται σ την επιλογή τους οι αγο­ ραστές (οι ενήλικοι για τις μικρές ηλι­ κίες) και οι αναγνώστες. Οι εκδότες προωθούν εντατικά τις παιδικές σειρές σχεδιάζοντας δημι­ ουργικές δραστηριότητες για τους α ναγνώστες, εκδίδοντας εφημεριδούλες, ο ργανώνοντας fan club, δια­ γωνισμούς, παρουσιάσεις βιβλίων και φροντίζοντα ς για την επαφή τω ν παιδιών με τους δημιουργούς τω ν βι­ βλίων (συγγραφείς, εικονογράφους). Στο ν κύκλο τη ς προώθησης συμμε­ τέχουν και τα βιβλιοπωλεία, τα οποία μέσω τω ν εκδηλώσεω ν χτίζουν το κοινό τους, καθώς και το ΕΚΕΒΙ, το

οποίο οργανώνει επίσης προγράμ­ ματα για τα παιδιά. Η εισαγωγή της Παιδικής Λ ο γο τε­ χνίας σ τα Παιδαγωγικά Τμήματα Δη­ μοτικής Εκπαίδευσης τω ν πανεπι­ στημίων και η προσδοκία ότι ο δά­ σκαλος δεν θα είναι απλά αναγνώ­ σ της αλλά γνώ στη ς του παιδικού βι­ βλίου δυνάμωσε τ ο ρόλο τω ν εκπαι­ δευτικών στη ν προώθηση της φιλαναγνωσίας σ το σχολείο. Οι συγγραφείς βιβλίων για παιδιά εί­ ναι σ τη ν πλειονότητά τους γυναίκες, αρκετές δε εκπαιδευτικοί διαφόρων βαθμιδών, οι οποίες ασκούν παράλ­ ληλα με το κύριο επάγγελμά τους τη συγγραφή παιδικών βιβλίων.

λογία ό σο και σ τη μορφή τω ν βι­ βλίων. Μεγάλη ανταπόκριση βρήκαν σ το αναγνωστικό κοινό τα βιβλία με νεράιδες και ηριγκίπισσες, οι οδηγοί καλής συμπεριφοράς, τα μυθιστορή­ ματα που έχουν μεταφερθεί σ το ν κι­

Πολλοί συγγραφείς είναι και μετα­ φραστές έργω ν παιδικής λογοτεχνίας

νηματογράφο, οι διασκευές έργω ν κλασικής λογοτεχνίας με νέες εικο­

(Κ. Σίνου, X. Γιαννακοπούλου, Β. Ηλιόπουλος, Μ. Αγγελίδου, Φ. Μανδηλαράς, Μ. Καρακώστα...), ενώ αρ­ κετοί περνούν από τη λογοτεχνία για ενηλίκους σ το χώρο του παιδικού βι­ βλίου (Π. Τατσόπουλος, Α. Μιχαλο-

νογραφήσεις, το φανταστικό μυθι­ στόρημα, τα βιβλία με θέμα τα συ­ ναισθήματα, οι πολύ επιτυχημένες σ ειρές «π ρ ώ τη ς α νά γνω σ η ς», οι οποίες οργανώνονται σε επίπεδα βα­ σισμένα στη ν αναγνωστική ικανό­

πούλου, Σ. Τριανταφύλλου, Π. Χα-

τη τα τω ν παιδιών τω ν π ρώ τω ν τά ­

τζόπουλος...)

ξεω ν του δημοτικού, τα βιβλιοπαιχνίδια, τα ηχητικά βιβλία, τα λογοτε­ χνικά και τα βιβλία γνώ σ εω ν με κι­ νούμενη εικονογράφηση. Αυτά τα τε ­ λευταία είναι σ ε μεγάλο π οσ οστό με­ ταφρασμένα. Ειδικότερα για τα βι­

Δυναμικός είναι ο τομέας τη ς εικο­ νογράφησης. Τα ελληνικά εικονο­ γραφημένα βιβλία έχουν εξαιρετική αισθητική και οι έλληνες εικονογράφοι βραβεύονται διεθνώς (Β. Ψαράκη, Ν. Ανδρικόπουλος, Φ. Στεφανίδη, Β. Παπατσαρούχας...) Κατα­ γράφουμε ακόμα μια τάση σ το χώρο: τη συνεργασία ξένω ν εικονογράφων με έλληνες εκδότες και συγγραφείς (Β. Σβετλίν, Ο. Τσάους, Μ. Weinstein, Φ. Κοζάνη...) Οι έλληνες εκδότες παρακολουθούν τις διεθνείς τά σεις τό σ ο στη θεματο­

βλία γνώ σεω ν επισημαίνουμε ότι το εικονογραφικό υλικό που διαθέτουν ανεβάζει ψηλά το κ όσ το ς της παρα­ γωγής τους. Για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο αγοράζονται σ ε σειρές από διεθνείς εκδοτικούς κολοσσούς. Στη χώρα μας, επειδή τα δικαιώματα τω ν φω τογρα φιών είναι υπερβολικά ακριβά, ειδικότερα σ τα βιβλία που

αφορούν τέχνες, ιστορία και αρχαι­ ολογία, οι εκδότες, για να ξεπεράσουν το σκόπελο, αντικαθιστούν τα

σ τα λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά

πρωτότυπα φωτογραφικά υλικά με πιστή εικονογραφική τους απόδοσπ.

βάνεται από πολλούς ω ς μια π ροσω ­ πική, απολαυστική δραστηριότητα αλλά ω ς μια επιπλέον ευκαιρία για προσφορά περισσότερων γνώ σεω ν και τπ διαμόρφωσπ κοινωνικών στά ­ σεων.

Η θεματολογία τω ν ελλήνων συγ­ γραφέων επίσπς δεν διαφοροποιείται από τπ διεθνή και εκτός ελάχιστων ε ξαιρέσεω ν τα περισσότερα βιβλία έχουν ω ς αφετπρία, α νεξα ρτή τως κατπγορίας, τπν ελλπνική πραγματι­ κότητα. Τ ο εύρος τω ν ενδιαφερόν­ τω ν τω ν ελλήνων συγγραφέων περι­ λαμβάνει βιβλία για κάθε πλικία, από τπ ν προσχολική μέχρι και τπν εφπβεία και όλα τα είδπ: βιβλία με θέμα το περιβάλλον, ιστορικά και κοινω­ νικά μυθιστορήματα, αστυνομικά,

υποβόσκει διδακτισμός, πράγμα που δείχνει ότι η ανάγνωσπ δεν εκλαμ­

Ο διδακτισμός είναι ά λλοτε παραινε­ τικός, καθώς, σχολιάζοντας κοινωνι­ κές καταστάσεις, συμπεριφορές και ανθρώπινους τύπους, προτείνει ή απορρίπτει κοινωνικά μοντέλα, κι άλ­ λοτε έχει σαφή εκπαιδευτικό στόχο, όταν αντλεί θέματα κουλτούρας και παιδείας εκ παραδόσεως ελλπνικά,

πόλεων, ελάχιστα βιβλία παιδικής

για παράδειγμα αναφορές σ ε ιστο­ ρικά γεγονότα, τα ήθπ και τα έθιμα, τπν ορθοδοξία, τις αξίες του ελληνικού λαού...

ποίπσπς. Σ το εφπβικό μυθιστόρπμα

Παλαιότερα υπέφεραν από διδακτι-

εντάσσονται τα μυθιστορήματα που αναφέρονται σ τις σχέσεις μεταξύ νέω ν σ το σχολείο και στπν οικογέ­ νεια, σ τα ψυχολογικά και κοινωνικά

σμό τα ιστορικά μυθιστορήματα, τα

οδπγούς διαβίωσπς, βιβλία δραστη­ ριοτήτω ν και κατασκευών, οδπγούς

ζπτήματα, σ ε παραβατικές συμπερι­ φορές, στο σ εξ κ.ά. Ω στό σο , παρόλο που ολοένα και περισσότεροι συγ­ γραφείς γράφουν για εφήβους, τα πε­ ρισσότερα από τα εφπβικά μυθιστο­ ρήματα εξακολουθούν να είναι μετα­ φρασμένα.

οποία συνδέονταν σ τενά με τις επι­ διώξεις του έθνους (Π. Δέλτα...) Σή­ μερα ο διδακτισμός εμφανίζεται σε βιβλία που παρουσιάζουν σύγχρονα κοινωνικά ζπτήματα (προστασία του περιβάλλοντος, ξενοφοβία, ρατσι­ σμός, σχολική βία, αποδοχή του δια­ φορετικού...)

Τα παιδιά-υπερήρωες

Ο διδακτισμός

Στην πλειονότητά τους τα παιδικά βι­

Είναι γενικά γνω στό ότι στη ν Ελλάδα π παιδική και π νεανική λογοτεχνία

μικά παιδιά στπν ηλικία τω ν αναγνω­ σ τώ ν τους. Οι συγγραφείς, ξεκινών­

εξυππρετούσε, και συνεχίζει να εξυ­

τα ς από τη ν αρχή που υποστηρίζει

πηρετεί, διδακτικούς στόχους, έμμε­ σους ή άμεσους. Σε μεγάλο π οσοστό

ότι οφείλουμε να δίνουμε αρμοδιό­ τη τες σ τα παιδιά, ώ σ τε μακροπρόθε-

βλία έχουν ω ς πρωταγω νιστές δυνα­

σμα να γίνουν συνειδητοί άνθρωποι,

καινοτομία είναι ότι εμφανίστηκαν, σ ’

καταλήγουν σ ε μια υπεραπλούστευση τη ς πραγματικότητας. Τα παιδιά-υπερήρωες λύνουν μυστήρια, συνειδητοποιούν δύσκολες καταστά­

αντίθεση με ό,τι συνηθιζόταν, βοη­ θήματα για όλες τις τά ξεις του δημο­ τικού σχολείου. Τα νέα σχολικά βι­ βλία α ναστάτωσαν εκπαιδευτικούς

σεις, δρουν αποφασιστικά για το

και γονείς και άνοιξαν ένα νέο πεδίο δραστηριότητας για τους εκδότες.

καλό της κοινωνίας, προστατεύουν το υ ς αδύναμους, είναι υπεύθυνα, έχουν αρχές και πάει λέγοντα ς. Ω στό σο , τα παιδιά ξέρουν ή, τουλά­ χιστον, διαισθάνονται τα όριά τους. Άλλο λοιπόν είναι η ενθάρρυνση και η προτροπή στη ν ανάπτυξη κοινωνι­ κών πρωτοβουλιών από τα ίδια τα παιδιά κι άλλο η καλλιέργεια της ιδέας ότι είναι παντοδύναμα και μπο­ ρούν να επέμβουν καθοριστικά στη λύση κοινωνικών προβλημάτων. Από τέτοιου τύπου συμπτώματα υποφέ­ ρουν συνήθως τα βιβλία με θέμα την προστασία του περιβάλλοντος. Τέλος, τα τελευταία χρόνια, με την αλλαγή τω ν σχολικών βιβλίων, πα­ ρατηρήθηκε μια αύξηση σ τις εκδό­ σεις «βοηθη μά των» για κάθε αντι­ κείμενο τη ς σχολικής ύλης, με στόχο να διευκολύνουν τους μαθητές όλων τω ν βαθμιδών σ τη μελέτη τους. Η

Ω στό σο , ό σ ο περισσότερο παγιώ­ νονται τα σχολικά βιβλία τό σ ο πέφτει και η κυκλοφορία τ ω ν βοηθημάτων Κάτι ακόμα: Σημειώνουμε τη σφοδρή επιθυμία συγγραφέων, εικονογράφ ω ν και εκδ ο τώ ν να θεσπιστούν στήλες κριτικής και συχνότερες ανα­ φορές σ τα παιδικά βιβλία σ τα έντυπα ευρείας κυκλοφορίας. ■

Ηλ εκ τρο ν ικ ά περιο δικά ΠΑΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ: Διαδρομές στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, http:/Aeimena.ece.uth.gr Bookbook, www.bookbook.gr Παπάκι στη μπανιέρα, www.papakistimpaniera.gr

3 : φάκελος ΠΑΙΔΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

ΠΑΙΔΙΚΟ Κική Δημητριάδου Η Αρήτη τη ς ρο δ ιάς Εικονογράφηση: Νικόλας Ανδρικόπουλος A. Α. Λιβάνης, 2009, ο. 30, € 10

Ε

ίναι αλήθεια ότι παραμύθια με

Βαγγέλης Ηλιόπουλος Οικολογήματα: Τραγούδια για το πε­ ριβάλλον και την οικολογία (cd-rom) Μελοποίηση: Κωστάς Θωμα'ίδης Σύνθεση - Εικονογράφηση: Φραντζέσκα Κοζάντι Πατάκης, 2009, C 15,50

Ο

μουσικός Κώστας Θωμαίδης

βασιλιάδες δε γράφονται πολλά στις μέρες μας. Αν και, όπως λέμε, οι καιροί έχουν γυρίσματα, το είδος τους πια είναι μόνο για παραμύθια! Ο βασιλιάς όμως του παραμυθιού

μελοποίησε τους στίχους από τα τραγούδια που υπάρχουν στη σει­ ρά των βιβλίων με τίτλο «ΟΙΚΟλογήματα» που έγραψε ο γνωστός συγγραφέας παιδικών βιβλίων Βαγ­

μας είναι συμπαθητικός και μάλλον μοναχικός. Από τη στιγμή δε που βρήκε ένα κοριτσάκι να κοιμάται κάτω από μια ροδιά, στον κήπο του, έγινε περισσότερο ευαίσθη­ τος. Μάλιστα σταμάτησε και τον πό­

γέλης Ηλιόπουλος. Πρόκειται για 15

λεμο. Εβλεπε το μικρό κορίτσι ακό­ μη και στον ύπνο του. Κι όταν αυτό έφυγε, πώς αλλιώς, για να μεγαλώ­ σει, κατάλαβε πως δε θα ’πρεπε να

πιδιών, τα θέματα της αειφόρου ανάπτυξης. Ο Κώστας θωμα'ίδης

λυπάται. Ένα παραμύθι που ακο­ λουθεί όλους τους «κανόνες» των κλασικών παραμυθιών. Συντομία, γρήγορες εναλλαγές στις εικόνες, συμβολισμούς, μαγεία και όνειρο. Γλώσσα λιτή και συνάμα ποιητική. Η «ανοιχτότητά» του προκαλεί τα παι­ διά να το συνεχίσουν. Η εικονο­ γράφηση του Νικόλα Ανδρικόπουλου αποτελεί μια άλλη χρωματική ποίηση συναισθημάτων. (Για ακρο­ ατές - αναγνώστες από 4-5 ετών) [Γ. Σ. Π.]

ΠΑΙΔΙΚΟ Σοφία Μαντουβάλου Μια φορά ήταν... η Κολοτούμπα, που μπέρδευε τα γέλια με τα κλάματα Εικονογράφηση: Νίκος Μαρουλάκης Καστανιώτης, 2009, σ. 48, € 14

τραγούδια που περνούν μηνύματα σχετικά με τα προβλήματα του πλα­ νήτη, όπως τη μόλυνση του περι­ βάλλοντος, το φαινόμενο του θερ­ μοκηπίου, τη διαχείριση τω ν σκου-

προσπάθησε να κάνει τα τραγούδια εύληπτα, στηριςόμενος σε ωραίες έντεχνες, κατά βάση, μελωδίες και σε πολλούς και διαφορετικούς ρυθ­ μούς (λάτιν, ροκ, ραπ κ.λπ.), έτσι

"

δρόμος των ματιών είναι ο ·· πιο γρήγορος για να φτάνεις

στην ψυχή... Στις δύσκολες ώρες οι φίλοι που σε αγαπούν είναι σαν τα σωσίβια... Να θυμάσαι πως όλοι νιώθουν κάπως έτσι για πρώτη φορά. Εγώ πιστεύω σ’ εσένα, είμαι σίγουρος ότι θα τα καταφέρεις... Αλήθεια, πώς τα κατάφερες, Κολο­ τούμπα, και ξεπέρασες την ντροπή σου; Θαύμασα το θάρρος σου. Δε φαινόσουν καθόλου φοβισμένη... Συγχαρητήρια και σ’ εσένα και στη φίλη σου. Οπως βλέπεις, υπάρχουν καλύτερες λύσεις από το θυμό...» Ενα απάνθισμα ρήσεων από ένα βι­ βλίο που συνεισφέρει στην καλ­

ώστε να ανταποκρίνονται στα ακού­ σματα των παιδιών και να διατη­

λιέργεια της συναισθηματικής νοη­ μοσύνης του μικρού αναγνώστη μέσα από ζωντανούς διαλόγους και εικόνες οικείες και σχεδόν καθημε­

ρείται η αναγκαία ποικιλία. Τα τρα­ γούδια προσφέρονται για οργανω­ μένες παρεμβάσεις σε παρέες παι­ διών ή και μέσα στο σχολείο. Τα

ρινές. Πρόκειται για την τρίτη (;), μετά από κάμποσο χρόνια, περιπέ­ τεια της Κολοτούμπας, για πολλούς μιας καθ’ όλα αναγνωρίσιμης ηρωί-

τραγούδια τραγούδησαν η Ανα­ στασία Δουλφή, η Άννα Λινάρδου, η Ηλέκτρα Γεννατά, ο συνθέτης και ο μικρός Δημήτρης Χατζής (Για ακροατές 5-11 ετών) [Γ. Ν. Μ.]

δας. Τα χαρούμενα χρωματικά σκί­ τσα του Μαρουλάκη, με τη σειρά τους, συμβάλλουν σε μια τέτοια διαπίστωση. (Για αναγνώστες από 8 ετών) [Γ. Σ. Π.]

ΠΑΙΔΙΚΟ Βιβή Ματσούκα Είσαι για έν α σ τοιχηματάκι; Εικονογράφηση: Νεκτάριος Χασσάνδρας Ηλίας I. Μπαρτζουλιάνος, 2009 σ.36, €13,50

Η

χώρα τω ν Κυκλώπων και η χώρα τω ν Νάνων ήταν δια­

φορετικές. Οι μεν Κύκλωπες ήταν

ΠΑΙΔΙΚΟ Αλεξάνδρα Μητσιάλη Θ έλ ω ν α σ ας πω τη ν α λ ή θ ε ια Εικονογράφηση: Ραφαέλλα Τσάτσι Πατάκης, 2009 σ. 32, € 3,90

Ν

α και μια μικρή ιστορία με

διαπολιτισμικό περιεχόμενο, η οποία δεν κάνει το «λάθος» να δώ­ σει στον ήρωά της κάποιο χάρισμα

ΠΑΙΔΙΚΟ Ναννίνα Σακκά-Νικολακοπούλου Η Γιόλα μ ε τ ο μπαλόνι Εικονογράφηση: Διατσέντα Παρίση A. Α. Λιβάνης, 2009 σ.70, €10

Γιόλα, ένα κορίτσι της φαντασίας ή ο άλλος εαυτός της αφηγήτριας, μαθαίνει στη «μικρή» αλλά και

Η

ακατάστατοι, αλλά καλόκαρδοι, φυσιολάτρες και γλεντζέδες και θεράπευαν τη μουσική. Οι δε Νά­

ώστε να γίνει αποδεκτός από τους άλλους! Εδώ ο μικρός και ευγενικός

αληθινά, να αγαπάει, να χαίρεται την αυγή τω ν πραγμάτων, να γεύεται τη

νοι ήταν επιστήμονες, αλλά κομ­

Εμιγκλέ είναι βιοπαλαιστής της

μάτι μίζεροι. Ήρθαν στα πρόθυρα πολέμου για ασήμαντη αφορμή! Κι

ζωής. Πουλάει χαρτομάντιλα. Στο σχολείο προσπαθεί, αλλά η βοήθεια που του προσφέρουν δεν είναι απο­

ζωή, να έχει αυτογνωσία και κυρίως να θυμάται. Η θύμηση άλλωστε δεν είναι

χώς, μια πραγματικότητα. Στο σύγ­

η αληθινή μας πατρίδα; Δηλαδή, η μη­ τέρα, η μικρή αδερφή, ο παππούς, τα χαμένα καράβια, οι φωτιές του Α'ι-Γιαννιού, οι δρόμοι που οδηγούνε στα σύν­

χρονο σχολείο υπάρχουν πενιχροί

νεφα και στα όνειρα αλλά και στους

αποφάσισαν να λύσουν τις δια­ φορές τους μέσα από ευγενή αγω­

τελεσματική. Κι είναι τούτο, δυστυ­

νίσματα, όπως: μουσική, τραγού­ δι, τοξοβολία, μαθηματικά και τέ­ τοια... Ήρθαν ισοπαλία και βέβαια στο τέλος αποφάσισαν να ζή-

υποστηρικτικοί μηχανισμοί και βέ­ βαια έλλειμμα στην επιμόρφωση

σουν εν ειρήνη και ομονοία. Είναι

όσων εμπλέκονται στην παιδευτική

συνηθισμένο πια σε βιβλία για μι­

διαδικασία, με αποτέλεσμα την

κρούς αναγνώστες το μοτίβο των

πλημμελή λειτουργία του. Έτσι,

δύο χωρών όπου οι κάτοικοί τους βρίσκονται σε κάποια αντιπαλό­ τητα και στο τέλος, μετά από κά­ ποιον αγώνα, μονιάζουν. Πάντως πρόκειται για ένα χιουμοριστικό

λοιπόν, στην ιστορία μας, ο μικρός Εμιγκλέ υπολειπόταν τω ν άλλων παιδιών και δεν ήταν δε και αποδε­

παραμύθι με διακείμενα από την αρχαιότητα και την κλασική λο­ γοτεχνία που διαβάζεται ευχάρι­ στα. (Γ/α αναγνώστες από 8 ετών) [Γ. Σ. Π.]

στη «μεγάλη» πια αφηγήτρια να ζει

κτός. Όταν όμως κάποια μέρα χρει­ άστηκε υπεράσπιση στο σχολείο, αυτή βρέθηκε στο πρόσωπο μιας συμμαθήτριάς του, της Δάφνης. Μια απλή ιστορία που αντανακλά κα­ θημερινές εικόνες, απαραίτητη για τη βιβλιοθήκη κάθε σχολείου. (Για αναγνώστες από 6 ετών) [Γ. Σ. π.]

αγώνες. Ενα ποιητικό βιβλίο του οποί­ ου οι εικόνες απογειώνονται μέσα από μια ρεαλιστική σύνθεση σπα­ ραγμάτων μιας νεότητας που κατα­ κυρώνει τη ζωή και αχρηστεύει το θά­ νατο, όπως θα έλεγε ο Ελύτης. Η συγ­ γραφέας χρόνια τώρα, σε όλο της το έργο, μέσα από σελίδες μνήμης, με­ τεικάσματα ενός δύσκολου πλην ιδα­ νικού κόσμου, μέσα από τοπία και προσωπογραφίες απλών ανθρώπων που σημάδεψαν ολόκληρες εποχές και πατρίδες του ονείρου, ανασυνθέτει την πραγματικότητα της φθοράς, δίνοντάς της αυτό που λείπει: αισιοδοξία και γενέθλιο όραμα. (Για αναγνώστες από 11 ετών, έφηβους και ενήλικες) [Γ. Σ. π.]

§ ; φάκελος ΠΑΙΔΙΚΟ

ΠΑΙΔΙΚΟ

ΠΑΙΔΙΚΟ

Βάσω Ψαράκη (Κείμενο - Εικονογράφηση) Σ το κάσ τρ ο τ ης Σο υμο υτού η Τουρουπίτα μ αγειρ εύ ει μαζί μ ε τα παιδιά Πατάκης, 2009, σ. 72, € 15,90

Janah Cain Α υ τό που ν ιώ θω Εικονογράφηση: Janah Cain Απόδοση: Αντώνης Παπαθεοδούλου - Πόπη Κύρδη Παπαδόπουλος, 2009, σ. 32, € 10

Chen Jiang Hong Το μ αγικό άλογο το υ Χ α νΓ κ α ν Μετάφραση: Κατερίνα Φράγκου Αερόστατο, 2009, σ. 38, € 14,40

γνωστή σε όλους και όλες πια, πάνσοφη μάγισσα Σου­ μουτού, ξαναχτυπά! Ή μάλλον ξαναμαγειρεύει διά ...στόματος και

Τ

α τελευταία χρόνια εκδίδονται άπειρα βιβλία με θέμα τους τη συναισθηματική νοημοσύνη. Από

Ε

τις έρευνες του Gardner και το θε­ ωρητικό βιβλίο του Goleman για τη

τολή και τα οποία βασίζονται σε μύ­ θους. Στο βάθος τους υπάρχουν από

συναισθηματική (και τελευταία για την κοινωνική) νοημοσύνη, βιβλία

τη μια πλευρά εικόνες που αποτυ­ πώνουν ένα έλλειμμα αγάπης κι

Η

διά χειρός της μάγισσας Τουρουπίτας. Και όχι μόνο βότανα αλλά φα­ γητά. Η Τουρουπίτα, μάγισσα της κουζίνας, δημιουργώντας ευχάρι­ στα περιστατικά, καλεί τα παιδιά να

που εντάσσονται σε αυτές τις πε­ ριοχές έχουν γίνει, και όχι άδικα, της

μαγειρέψουν με υγιεινές, απλές όσο και παράξενες αλλά νόστιμες συν­ ταγές, με πρώτη ύλη τα λαχανικά, τα ζυμαρικά, τα φρούτα, το μέλι και

μόδας. Το βιβλίο μας αναφέρεται στο συναισθηματικό κόσμο του παιδιού, ενθαρρύνει δε το παιδί ώστε να αναπτύξει το αυτοσυναί­ σθημά του, με στόχο την αποδοχή

άλλα θαυμαστά υλικά της φύσης. Κι ο Σπύρος, ο λαγός, πάντα στο τέλος κάθε συνταγής προσθέτει με ...ανά­ ποδο τρόπο κάτι παραπάνω. Πρό­

του εαυτού του. Η εικονογράφησή

κειται για το πλέον ζωντανό βιβλίο με συνταγές μαγειρικής, που είναι βέβαιο ότι θα το αγαπήσουν τα παι­ διά. Το βιβλίο είναι δυνατόν να αποτελέσει χρήσιμο βοήθημα στους εκπαιδευτικούς του σημερινού σχο­ λείου για μια αποτελεσματική αγω­

συναισθήματα φόβου, απογοήτευ­ σης, χαράς, λύπης, θυμού, ευγνω­

γή υγείας και στο πλαίσιο της λεγά­ μενης ευέλικτης ζώνης. (Για ανα­ γνώστες από 8 ετών) [Γ. Σ. Π.]

σελίδων που κάθε φορά αναφέρονται αυτά. Απλό, εύχρηστο, αι­ σθητικά άρτιο, άρα χρήσιμο εργα­ λείο για όλους. (Για ακροατές -ανα­ γνώστες από 3-4 ετών) [Γ. Σ. Π.]

του, που έχει τον πρώτο λόγο, είναι εντυπωσιακή και εκφραστική. Τα

μοσύνης, απελπισίας, ντροπής, βα­ ρεμάρας, ενθουσιασμού, ζήλιας και περηφάνιας αποτυπώνονται στα πρόσωπα των διάφορων παιδιών κι είναι σε αρμονία με τα χρώματα των

ίναι σχεδόν πάντα αναμενόμενα

τα ξεκάθαρα μηνύματα αρκετών ιστοριών που έρχονται από την Ανα­

από την άλλη αυτές οι εικόνες συμ­ πληρώνονται με ένα αίσθημα μάλλον ολιγωρούσας έκφρασης μετάνοιας. Ο Χαν Γκαν ήταν ξακουστός ζω ­ γράφος, που ζούσε στην αρχαία Κίνα και ζωγράφιζε κυρίως άλογα. Κι από δω αρχίζει το φανταστικό μέρος του βιβλίου: ένας πολεμιστής ζήτη­ σε από το ζωγράφο να του ζωγρα­ φίσει ένα ...ζωντανό άλογο, για να το πάρει στις μάχες που έκανε. Κι έγι­ νε ακριβώς έτσι! Μα ο πολεμιστής ήταν άπληστος. Διψούσε για νίκες. Και το άλογο δακρύζοντας δραπέ­ τευσε, καταφεύγοντας σε πίνακα αλόγων του δημιουργού του. Μια σκληρή, αντιπολεμική όσο και γοη­ τευτική ιστορία, της οποίας η εικο­ νογράφηση έγινε με χρώματα πάνω σε μετάξι, ακριβώς με την τεχνική του ίδιου του ζωγράφου. (Για ανα­ γνώστες από 10 ετών) [Γ. Σ. Π.]

ΠΑΙΔΙΚΟ-ΕΦΗΒΙΚΟ

ΠΑΙΔΙΚΟ

ΠΑΙΔΙΚΟ

Λιούις Κάρρολ

Φιλίπ Λεσερμέιερ

Ντέμηι Λιόρι

Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων

Τα γενέθλια

Θα σε κρατάω εγώ σφιχτά στην αγκαλιά μου

Εικονογράφηση: Ρόμπερτ Ίνγκπεν Μετάφραση: Μάρα Μοίρα Πατάκης, 2009, σ. 191, € 17,50

Εικονογράφηση: Ιζαμπέλ Σατελάρ Μετάφραση: Βάσω Βασιλού Μεταίχμιο, 2009, σ. 32, € 11

ε νέα μετάφραση, για μικρούς και μεγάλους, το κλασικό αριστούρ­ γημα του Λιούις Κάρρολ σε ειδική καλ­

Σ

α γενέθλια είναι για τα μικρά παιδιά μια αληθινή μέρα ευ­ τυχίας. Η συγκεκριμένη ιστορία

λιτεχνική έκδοση με εικόνες του Ρόμ­ περτ Ίνγκπεν. Ο κεντρικός χαρακτήρας του έργου, η Αλίκη, μετά την πτώση της στη κουνελότρυπα, κινείται σε έναν κό­ σμο όπου καθιερωμένες αντιλήψεις

η οποία αναφέρεται στην ανυ­ πομονησία ενός μικρού που πε­ ριμένει τους φίλους του προκειμένου να γιορτάσουν μαζί τα γενέθλιά του, κρύβει εκπλήξεις.

της καθημερινότητας ανατρέπονται, ενώ κοινωνικοί θεσμοί και πρακτικές γί­

Κι όχι μόνο σχετικές με το πε­ ριεχόμενο αλλά και με τη μορφή του κειμένου. Η αφήγησή του εί­

νονται στόχοι χλευασμού. Έχουν γρά­ ψει οι πάντες γι’ αυτό το έργο, όπου η συνήθης ερμηνεία αναγνωρίζει την Αλίκη ως εκπρόσωπο της καταπιεσμέ­ νης παιδικής ηλικίας κατά τη βικτωριανή εποχή. Η φανταστική εξιστόρηση του Κάρολ λειτουργεί, εν μέρει, με στόχο την κριτική της βικτωριανής κοινωνίας και των αγγλοσαξωνικών νοοτροπιών, εκφράζοντας παράλληλα τη φιλοσοφία της λογοτεχνίας του, εξετάζοντας πώς επηρεάζεται η ταυτότητα του ανθρώπου όταν παύουν να υφίστανται οι παγιωμένοι κανόνες που την καθορίζουν. Με­ ταξύ τω ν πολυάριθμων γρίφων που περιγράφονται στο έργο, το πρόβλημα της ταυτότητας αποτελεί για την Αλίκη ένα από τα κεντρικά ερωτήματα. (Για μι­ κρούς και μεγάλους αναγνώστες) [Α. Μ.]

Τ

ναι πολύπλευρη. Πρωτοπρόσωπη αρχικά, όπου ο μικρός στέλ­ νει σημείωμα στους φίλους του και γράμμα στους γονείς του, πολυεστιακή στη συνέχεια, όπου ο κάθε καλεσμένος αναφέρεται σε εικόνες από περασμένα γε­ νέθλια, και τριτοπρόσωπη όπου ο αφηγητής εικονογραφεί τον ερ­ χομό των φίλων του μικρού εορτάζοντα. Η εικονογράφηση θεάται από τον αναγνώστη από διά­ φορες οπτικές γωνίες και ως τέ­ τοια δεν περνάει απαρατήρητη, αφού επιπλέον συμπληρώνει σε αρκετά σημεία το κείμενο. (Για αναγνώστες από 8 ετών) [Γ. Σ. Π.]

Εικονογράφηση: Ντέμηι Λιόρι Μετάφραση: Φίλιππος Μανδηλαράς Πατάκης, 2009, σ. 28, € 9,90

α θυμάστε την πολύ γνωστή ιστορία Θα σ ’ αγαπώ ό, τι κι αν γίνει, της ίδιας συγγραφέως και εικονογράφου, όπου ένα αλεπουδάκι, ο Μικρός, ήθελε συνεχώς να επι­

Θ

βεβαιώνει την αγάπη της μάνας του. Κι εκείνη με έναν απολύτως οικολογικό-συμπαντικό τρόπο το δια­ βεβαίωνε ότι πάντα θα το αγαπάει. Μάλιστα φαίνεται να το έπεισε δείχνοντάς του το φως τω ν αστεριών. Σε αυτό το βιβλίο έχουμε, κατά κάποιον τρόπο, τη συνέχεια της ιστορίας, όπου η μητέρα βάζει το Μι­ κρό να κοιμηθεί κι η ίδια το συν­ τροφεύει στα όνειρά του, συνάμα διαβεβαιώνοντας όλους τους ανα­ γνώστες ότι πάνω και πέρα από όλους τους καιρούς και τις δυσκο­ λίες θα τον προστατεύει. Ενα ποι­ ητικό εικονοβιβλίο, βέβαια με υπε­ ροχή της εικόνας, η οποία κατακυ­ ρώνει απολύτως και συνάμα οικουμενικοποιεί τον ελάχιστο κειμενικό λόγο. (Για ακροατές - αναγνώστες από 4 ετών) [Γ. Σ. Π.]

Ik φάκελος ΠΑΙΔΙΚΟ

ΠΑΙΔΙΚΟ

ΠΑΙΔΙΚΟ

Το βιβλίο που πετάει

Cristophe Le Manse Ο Τομ βλέπει έναν εφιάλτη

Daniel Napp Ο κύριος Μπρουμ οδηγεί τρένο

Μετάφραση: Μαρίζα Ντεκάστρο Εικονογράφηση: Ρεμπέκα Ντοτρεμέρ Μεταίχμιο, 2009, ο. 32, € 12

Εικονογράφηση: Marie-Aline Bawin Μετάφραση: Ράνια Ζωίδη Παπαδόπουλος, 2009, σ. 32, € 7,50

Εικονογράφηση: Daniel Napp Μετάφραση: Ευαγγελία Γεωργούλα Αερόστατο, 2009, σ. 30, € 12,50

να μικρό βιβλίο με τη συνέργεια του αέρα «έφυγε» στενοχωρη­ μένο από τη σάκα της μικρής Μα-

Τομ είναι ήρωας μιας σειράς μικρών ιστοριών σχετικών με τα προβλήματα που παρουσιάζον­ ται στα παιδιά στα πρώτα χρόνια της

Πιέρ Λορί

Ε

ριάνας κι ως «λαμπερό» αντικείμε­ νο που ήταν το άρπαξε μια κίσσα και το πήγε στη φωλιά της. Εκεί, παρέα με τα πουλιά, τους γνώρισε την ιστορία του, δηλαδή το γνωστό μύθο του Ίκαρου. Εκείνα, θαμπω­ μένα από τις εικόνες του, πέταξαν μαζί του ψηλά ή μάλλον έμαθαν να πετάνε μαζί με το βιβλίο και σαν άλ­ λοι Ίκαροι γνώρισαν ένα αερόστατο. Στη συνέχεια, πάλι ο αέρας οδήγη­ σε το αερόστατο στο σχολείο της μι­ κρής, στα χέρια της. Οι εξαίσιες χρω­ ματιστές συνθέσεις του βιβλίου και η απλή όμως αλληγορική ιστορία του διαπνέονται από μια ανείπωτη ελευθερία, ακριβώς όπως είναι και η ανάγνωση η οποία, προκειμένου να πραγματωθεί, «ελευθερώνεται» από τα χέρια του αναγνώστη κι αφού αφηγηθεί την «ιστορία» της στον κόσμο, αποκομίζοντας και­ νούργιες εμπειρίες, επιστρέφει στον αναγνώστη για να συνεχίσει το τα­ ξίδι της. (Για αναγνώστες από 8 ετών) [Γ. Σ. Π.]

Ο

ζωής τους. Προβλήματα που είναι σύμφυτα με τα στάδια ανάπτυξής τους και με την κατάλληλη χρήση

Ι^ ν ω σ τ ό ς ο κύριος Μπρουμ από

JL παλιά! Και νότος πάλι, παιχνι­ διάρης και αποφασιστικός, να καλεί τους μικρούς να διασκεδάσουν μαζί του. Δηλαδή να οδηγήσουν ένα τρέ­ νο, να ...κατέβουν με το ποδήλατο

από τους γονείς ή τους δασκάλους τους μπορούν να τα ξεπεράσουν

για να αλλάξουν τις ράγες ώστε το τρένο να μην περάσει από τη χαλα­ σμένη γέφυρα, αλλά να πέσει σε

ομαλά. Παρόμοια βιβλία εκδίδονται κατά κόρον, φαίνεται όμως ότι είναι απαραίτητα γιατί κυρίως οι γονείς τα επιζητούν ασμένως. Ο Τομ, λοι­

ένα... κοτέτσι!. Πρέπει όμως και να βοηθήσουν τον ιδιοκτήτη του κο­ τετσιού, ώστε να αποκαταστήσει τις ζημιές... Το ταξίδι του βιβλίου με

πόν, είναι ένα λαγουδάκι που άλλο­ τε κάνει σκανταλιές και τιμωρείται (βιβλίο Ο Τομ είναι τιμωρία) και άλ­

το... τρένο τελειώνει με ένα λαβύ­

λοτε (στο παρουσιαζόμενο βιβλίο) βλέπει εφιάλτες στον ύπνο του με αφορμή την ανάγνωση ενός παρα­ μυθιού. Η σειρά είναι προσεγμένη, με μικρό κείμενο, συμπαθητική υπόθεση και καλή εικονογράφη­ ση. (Για ακροατές - αναγνώστες από 3-4 ετών) [Γ. Σ. Π.]

ρινθο ο οποίος οδηγεί, πού αλλού; στο κοτέτσι και σε άλλους λαβύριν­ θους στο Διαδίκτυο, στην ιστοσελί­ δα του συγγραφέα. Η εικονογρά­ φηση κυριαρχεί και είναι εντυπω­ σιακή με χαρούμενα χρώματα, δη­ λωτικά των συναισθημάτων κατά την ανάγνωση ή την ακρόαση και την ταυτόχρονη θέαση από τους μι­ κρούς ...βιβλιοφάγους. (Για ακροα­ τές - αναγνώστες από 4 ετών) [Γ. Σ. Π.]

T

ΠΑΙΔΙΚΟ

^*

Άντι Στάντον

Ο μπαρμπα-Λιγδιάρης, κακός, σκληρός, βρομιάρης! Εικονογράφηση: Ντέιβιντ Τάζιμαν Μετάφραση: Αναστασία Σακελλαρίου Μίνωας, 2009, σ. 192, € 8

^

«δπτι

’

% -,

XapoS

Ελάτε στο «Σπ ίτι της χαράς». Σ τ ο νέο παιδικό στέκι της Αθήνας θ α παρακολουθήσετε εκδηλώσεις, θ α βρείτε παιδικά βιβλία jk κ ια παραμυθένια αλλά μπορεί και X V Απραγματική πόλη αποτελεί το γε­ ωγραφικό χώρο των δρώμενων. Ο Λι-

όλων τω ν εκδοτικών οίκων και θ α επιλέγετε ξύλινα

γδιάρης είναι ακριβώς αυτό που εννο­ εί η λέξη. Επιπλέον είναι ο κακός της πό­ λης, που παραμένει αμετανόητος ώς το τέλος. Προκειμένου δε να γλιτώσει από μια νεράιδα της ...καθαριότητας που τον κυνηγάει με το ...τηγάνι, αποφασίζει να δηλητηριάσει έναν αγαπησιάρικο στους κατοίκους σκύλο που του αναστατώνει τον κήπο. Ένα κορίτσι όμως κι ένα αγό­ ρι, μαζί με έναν περίεργα αγαθό άν­ θρωπο, θα σώσουν το σκύλο. Μια ιστο­ ρία αληθινά απολαυστική και ενδιαφέ­ ρουσα για τον τρόπο που παρουσιάζε­ ται. Ο συγγραφέας, με κύριο υφολογικό στοιχείο ένα χιούμορ λεκτικό και καταστασιακό, δηλώνει αρκετές φορές την παρουσία του προκειμένου να προ­ αναγγείλει γεγονότα τα οποία ολοένα στη συνέχεια επιτείνουν την αγωνία, πα­ ρωθώντας συνάμα τον αναγνώστη να γί­ νει δημιουργικά συμμέτοχος κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης. (Για ανα­ γνώστες από 8 ετών) [Γ. Σ. Π.]

Τοσίτσα 1Α' · 106 82 Αθήνα ■ info@konidaris.gr ιηλ.: 210 8 846570-2-4 · fax : 210 8846571

δ : φάκελος ΕΦΗΒΙΚΟ Λίνα Λυχναρά

ΕΦΗΒΙΚΟ Χρηστός Μπουλώτης

ΕΦΗΒΙΚΟ Λίτσα Ψαραύτη

Έγκλημα στο Λευκό Βουνό

Ιστορίες για περίεργα παιδιά

Η μαμά κάνει απεργία

Κέδρος, 2009 σ. 152, € 9

Εικονογράφηση: Βασίλης Παπατσαρούχας Ελληνικά Γράμματα, 2009, σ. 38, €15

Εικονογράφηση: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, 2009 σ. 70, € 6 ,6 0

ίναι γνωστό κατά πού πέφτει το CERN και το πείραμα που, εάν πετύχει, θα εξηγήσουν, λέει, την γέ­ νεση του σύμπαντος. Η συγγραφέας,

Ε

εκμεταλλευόμενη το γεγονός, εκτυ­ λίσσει την πλοκή της στη Γενεύη με κεντρικά πρόσωπα μια γυναίκα επι­ στήμονα με το γιο της. Η γυναίκα, που εργάζεται στο κέντρο πυρηνικών δοκιμών, πρόκειται να ανακοινώσει τα αποτελέσματα μιας σπουδαίας ανακάλυψης. Ξαφνικά όμως πέφτει θύμα απαγωγής και γίνεται το κέντρο ενός μυστηρίου στο οποίο συμβαί----- νουν ανέλπιστα πράγματα. Πίσω δ από όλα κρύβεται ο γιος ενός Ελληsj— να, πάμπλουτου εμπόρου έργων τέ3ο

χνης. Αστυνομικό μυθιστόρημα από

| °

τα λίγα που υπάρχουν στην ελληνική παιδική λογοτεχνία. Η συγγραφέας ξέρει να στήνει τα πρόσωπά της. Η πλοκή κλιμακώνεται προοδευτικά, με κύρια στοιχεία το σασπένς, τις εκ­ πλήξεις, τις ανατροπές. Ο ομοδιηγητικός αφηγητής, που είναι ο γιος της επιστήμονος, αφηγείται με ενάργεια και δίχως μελοδραματισμούς τα γεγονότα. Πολύ καλός ο χειρισμός της γλώσσας. (Για αναγνώστες από 12 ετών) [Γ. Σ. Π.]

Χ. Μ. στο νέο του βιβλίο δημι­

Ο

ούργησε δώδεκα μικρές ιστο­ ρίες με χιουμοριστικές υπερρεαλι­ στικές εικόνες, όπου το υπερβολικό και το ονερκό αποτυπώνονται με μια σίγουρη απλότητα. Κι η εικονογρά­ φηση μέσα από μια πανδαισία χρω­ μάτων απεικονίζει με εκφραστικό τρόπο, με φαντασία και ανάλογες προεκτάσεις το λεκτικό κείμενο. Ετσι, μια μικρή που το αυτί της έγι­ νε ...χωνί πρέπει να τρώει ακόμη και ξινόπικρες ...ακρίδες για να επανέλθει, ένας μικρός έκοψε τον ...έβδο­ μο ουρανό και φάνηκαν περίεργα πράγματα, μια γιαγιά ψάρευε ...πα­ ραμύθια από ένα φλιτζάνι, ένας άλ­ λος μικρός έτρωγε φύλλα μουριάς για να κάνει από το σάλιο του ...μετάξι και άλλα περίεργα πράγματα! Α, κι ένας άλλος μικρός τραγουδούσε σαν ...ψάρι και λιγάκι έλειψε να τον φάνε οι γάτες! Βέβαια είχε αρχίσει να βγάζει και λέπια... Όμως τι κρύβει ο πίνακας της κυρίας Ασημίνας δεν θα σας το πω. Το λέει και το δείχνει το βιβλίο, το οποίο για τη δική μας πραγ­ ματικότητα είναι πρωτότυπο και απολαυστικό για όλες τις ηλικίες. (Για αναγνώστες από 7 ετών) [Γ. Σ. Π.]

γνώριμη εικόνα σε ένα σύγ­ χρονο σπίτι με οικογένεια, παι­ διά ...σκυλιά, υποχρεώσεις και όπου όλα δυστυχώς τα διεκπεραιώνει ο ένας εκ των συζύγων, συνήθως η μη­

Η

τέρα. Ετσι και στο σπίτι της ιστορίας μας. Αλλά εδώ η μητέρα αποφάσι­ σε να κατέβει σε απεργία! Τότε όλοι κατάλαβαν κι άρχισαν να διορθώ­ νουν τη συμπεριφορά τους σε ένα πλαίσιο συνεισφοράς και ενδιαφέ­ ροντος για το οικογενειακό σύνολο. Απλή ιστορία, δοσμένη με αφαιρετικότητα και χουμοριστική διάθεση. Πίσω από τα φαινομενικά στιγμιό­ τυπά της κρύβεται η βαθιά γνώση της συγγραφέως η σχετική με τη σύγχρονη οικογενειακή και κοινω­ νική πραγματικότητα. Ένα βιβλίο που θα το χαρούν περισσότερο οι απανταχού καταπιεσμένες μαμάδες αλλά και οι άντρες ...αρχηγοί της οι­ κογένειας. Και βέβαια οι μικροί ανα­ γνώστες που θα διαπιστώσουν ότι η δουλειά στο σπίτι είναι τόσο ση­ μαντική όπως επίσης σημαντική και η αναλογούσα συνεισφορά όλων. (Για αναγνώστες από 9 ετών) [Γ. Σ. π.]

ΕΦΗΒΙΚΟ Rick Riordan

Ο Πέρσι Τζάκσον και η κλοπή της αστραπής Μετάφραση: Αναστασία Λαμπροπούλου Πάπυρος, 2009, α 449, € 18

Ρικ Ριόρνταν ανακαλύπτει ένα νέο Χάρι Πότερ. Και δημιουρ­ γεί με αυτόν το μπεστ σέλερ της

Ο

νέας εποχής. Ο ήρωάς του, Πέρσι, είναι ένα δωδεκάχρονο αγόρι που πάσχει από σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και δυσλεξία, αδυνατεί να στεριώσει σε ένα σχολείο, ενώ στο σπίτι έχει να αντιμετωπίσει έναν

ΕΦΗΒΙΚΟ Tomas Tuma - Oldrich Ruzicka

ΕΦΗΒΙΚΟ Jacqueline Fortey

Βαρυτόνιο

Μεγάλοι επιστήμονες

Απόδοση: Αλέκος Κα'ίρης Ερευνητές, 2009 σ. 68, € 22

Έρευνα εικόνων: Louise Thomas Απόδοση: Αιμιλία Τσαγκαράτου Ερευνητές, 2009, σ. 72, € 13,50

Τ

ο απόλυτο βιβλίο γνώσεων για

τους μικρούς αναγνώστες-εξερευνητές!! Εντυπωσιακά και ...πα­ λαιικά καλαίσθητο, με προσεγμένες

εικόνες και με ενσωματωμένες μι­ κρές και μεγάλες εκπλήξεις! Δηλα­ δή φακέλους με χαρτιά που περιέ­ χουν σκίτσα και σημειώσεις, μικρά

ικρό και εύχρηστο βιβλίο, το οποίο περιέχει πληροφορίες για ανθρώπους που διαμόρφωσαν

Μ

την πορεία του πολιτισμού. Οι πλη­ ροφορίες αναφέρονται στη ζωή τους, στην εποχή που έδρασαν, στις ανακαλύψεις τους, στη σπουδαιότητα αυτών τω ν ανακαλύψεων για την επιστήμη και την καθημερι­

ναι τυχαίος, αλλά ανακαλύπτει ότι πατέρας του είναι ένας από τους 12 Ολύμπιους θεούς, που έχουν πια με­

φυλλάδια με εικόνες και χάρτες, φύλλα που ανοίγουν δείχνοντας τις γήινες ζώνες κι έναν χάρτη του με­ γάλου ταξιδιού τριών παιδιών με το Βαρυτόνιο, μια ιπτάμενη μηχανή

τακομίσει στον 600ό όροφο του Em­

του μυστηριωδώς χαμένου εφευ­

νή ζωή των ανθρώπων, ανάμεσα σε εντυπωσιακές εικόνες. Ο κατάλογος τω ν επιστημόνων ξεκινά από τον Αριστοτέλη και τον Αρχιμήδη και συνεχίζεται στον Μπέικον και στο

pire State Building. Είναι δηλαδή ημί­ θεος... και ο μόνος που μπορεί να μο. Πρόκειται για το εκδοτικό φαι­ νόμενο της χρονιάς. Η σειρά με τις περιπέτειες του Πέρσι Τζάκσον εκτείνεται σε πέντε βιβλία Όταν πριν

ρέτη παππού τους. Το μαγικό ταξί­ δι τους, εν έτει ...1931, που κράτη­ σε κοντά τέσσερις μήνες, περιελάμβανε γνωριμίες και «σταθμούς» όπως: γαλλικές ακτές, αφρικανική έρημος, Αίγυπτος, πυραμίδες, Κιλι­ μάντζαρο, σαβάνα, θαλάσσιοι βυθοί,

Γαλιλαίο, στο Νεύτωνα και στο Δαρβίνο, στον Εντισον, στον Παστέρ, στην Κιουρί, στον Αϊνστάιν, στον Χόκινγκ και φτάνει σε λιγότερο γνω­ στούς, όπως στην Χότζκιν, στον Χενγκ, σ τον Μπανκς, στο Λάβλοκ, στον Φάινμαν και σε άλλους. Το βι­

από τρία χρόνια εκδόθηκε το πρώ­ το βιβλίο, έγινε αμέσως best seller. Σήμερα μετράει 70.000.000 αντί­

Ινδονησία, πρωτόγονες φυλές, Αυ­ στραλία, Νότια Αμερική, Αμαζό­ νιος, τροπικά δάση, Καραϊβική. Και

τυπα στις ΗΠΑ και μια ταινία βασι­

βέβαια, στο τέλος βρέθηκε κι ο παπ­ πούς τους που ζούσε σαν άλλος Ροβινσώνας! (Για αναγνώστες από 10

βλίο τελειώνει με προβληματισμούς για το μέλλον της επιστήμης, τα ορό­ σημα της επιστήμης και με ένα χρή­ σιμο γλωσσάρι. Οι αναγνώστες θα

κακό πατριό. Όμως ο Πέρσι δεν εί­

αποτρέψει τον Γ Παγκόσμιο Πόλε­

σμένη στο πρώτο βιβλίο, που θα δούμε στην Ελλάδα τον Φεβρουά­ ριο, με πρωταγωνιστές την θύμα θέρμαν και τον Πιρς Μπρόσναν. (Για έφηβους και ενήλικες) [Γ. Ν.]

ετών)

βρουν και μια μεγάλη αφίσα με τους επιστήμονες και τις ανακαλύ­ ψεις. (Για αναγνώστες από 10 ετών)

[Γ. Σ. Π.] [Γ. Σ. Π.]

δ:ψ άκελος ΠΑΙΔΙΚΟ Χρίστος Καλουντζόγλου

ΕΦΗΒΙΚΟ

ΕΦΗΒΙΚΟ

Τσαρλς Όγκντεν Έντγκαρ και Έλεν: Νοντς Λιμπς Εικονογράφηση: Ρικ Κάρτον Μετάφραση: Κατερίνα Αθανασίου Ελληνικά Γράμματα, 2009 σ. 211, € 9,90

Μετάφραση: Κατερίνα Αθανασίου Ελληνικά Γράμματα, 2009 σ. 424, € 16,90

/ Α λλο ένα βιβλίο που σκοπό έχει /Π ίνα αφυπνίσει την οικολογική συνείδηση των μικρών αναγνωστών και να τα φέρει σε επαφή με όλα τα φυτά και τα ζώα που ζουν δίπλα μας, αλλά δεν τα γνωρίζουμε. Ο Φρι, ο ήρωας του βιβλίου, είναι ένα μικρό

ία ιστορία σε συνέχειες, με ήρωες τα γνωστά δίδυμα Έντγκαρ και Έλεν. Έξι θεότρελοι γρίφοι αποτελούν τις επόμενες προ­ κλήσεις για τα δωδεκάχρονα δίδυ­ μα, στο έκτο βιβλίο της ομώνυμης εφηβικής σειράς. Ο πόλεμος με

με αυτό το βιβλίο με ήρωα τον Σεμπάστιαν Νταρκ, έναν έφηβο ξωτικάνθρωπο με την παρέα του, τη βουβαλόπη Μαξ που μιλάει, και τον μικροσκοπικό αλλά παντοδύναμο πολεμιστή Κορνήλιο, οι οποίοι θα πε­

πουλάκι που ζει στη ρεματιά. Όταν γνωρίζει την Έρη, γίνονται φίλοι και μαζί επιχειρούν να αντιμετωπίσουν

τους Νάιτλεϊ άρχισε και ο Έντγκαρ με την Έλεν χάνουν γρήγορα έδα­ φος. Και τότε η προσοχή όλων

ράσουν την πιο δύσκολη δοκιμασία και θα δώσουν την πιο θανατηφόρα

το μισητό «σιδερένιο θηρίο», που δεν είναι άλλο από τον εκσκαφέα που απειλεί να καταστρέφει τη ρε­ ματιά και κατά συνέπεια το σπίτι τους.

αποσπάται από το στοιχειωμένο χέρι της μοίρας: Ο Αύγουστος Νοντ διεξάγει ένα κυνήγι θησαυρού μέσα από τον τάφο του! Το κυνήγι ξεκινά και τα δίδυμα θα πρέπει να λύσουν τους γρίφους και να ανακαλύψουν τα χαμένα χρυσά άκρα του Νοντ πριν οι Νάιτλεϊ θάψουν για πάντα το

μο για την κατάκτηση της Χαμένης Πόλης. Βαθιά μέσα στην απομα­ κρυσμένη καρδιά της ζούγκλας, ο

Το σιδερένιο θηρίο (βιβλίο και παιχνίδι με 40 κάρτες) Εικονογράφηση: Λίζα Ηλιού Κέδρος, 2009 α 44, €19

Ένα πρωτότυπο και διασκεδαστικό βιβλίο - παιχνίδι γνώσεων, που φέρ­ νει τα παιδιά σε επαφή με το φυσι­ κό περιβάλλον, ευαισθητοποιεί τη συνείδησή τους σε σχέση με την ανάγκη προστασίας του από τους καθημερινούς κινδύνους και εντέλει τους καλλιεργεί το σεβασμό απέ­ ναντι του. (Για αναγνώστες από 6 έτος 10 ετών) [Μ. Α.]

Μ

παρελθόν και μαζί του και το αχτύπητο δίδυμο. Η σειρά ξεκίνησε να κυκλοφορεί στα ελληνικά πριν από δύο χρόνια με δύο τίτλους, Σπάνια ζώα και Τουριστοπαγίδα και συνε­ χίστηκε πέρσι με τα Κάτω από την πόλη και Το κατοικίδιο εκδικείται. (Για έφηβους αναγνώστες) [Μ. Α.]

Φίλιπ Κάβενεϊ

Σεμπάστιαν Νταρκ, ο πρίγκιπας των εξερευνητών

ια τριλογία ολοκληρώνεται

Μ

μάχη με τους Νυχτόβιους στο δρό­

Σεμπάστιαν με τους αχώριστους φίλους του αναζητούν μία θρυλική χαμένη πόλη. Στο δρόμο τους συ­ ναντάνε τους Τζίλιθ, μία φυλή πο­ λεμιστών που έχει εμπλακεί σε μια θανατηφόρα πάλη με τους βάρβα­ ρους και ορκισμένους εχθρούς της, τους άγριους Γκόγκραθ. Η άφιξη του ήρωα στο χωριό των Τζίλιθ είναι, όμως, ήδη γραμμένη σε μία αρχαία προφητεία, η οποία λέει ότι ο Αρ­ χοντας των Ξωτικών και οι δύο φί­ λοι του θα σώσουν για πάντα τη. φυλή από την κατάρα των Γκόγκραθ και θα φτάσουν στη Χαμένη Πόλη. (Για έφηβους αναγνώστες) [Μ. Α.]

Σβετλίν, Ειδικό Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού Βιβλίου

Από π] σειρά «Τα Κλασικά»

MO.OHSV'fl

Μ α ρ ία ΑγγΕλίδου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π Α Π Α Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Σ w w w .p ic tu re b o o k s .g r > Σε

ό λα τα β ι β λ ι ο π ω λ ε ί α

Sami

.

Στο μυαλό ενός ά Α θ ε ο ς σ ε ένα έθνος καθολικών. Κομμουνιστής, ακ όμ α και σε μια αντικομμουνιστική εποχή. Απαισιόδοξος, που πιστεύει πως αν ο κ όσμ ος τελικά αλλάξει, θ ’ αλλάξει από τον πεσιμισμό και όχι από τους αισιόδοξους. Αγκάθι σ τα πλευρά τπς εξουσίας ή, ίσως, ένας άνθρω πος που είναι πολύ γέρος για ν ’ αλλάξει μυαλό. Έ να ς συγγραφέας με ελάχιστα επίσπμπ μόρφ ω σα, που άρχισε ν ’ ανθίζει όταν ήταν ήδπ κοντά 60 χρόνων, εξερευνώντας τις αλλαγές στπν πορτογαλική ταυτότπτα και, σ ε λιγότερο από ένα τέταρτο του αιώνα, έφ τασε να πάρει το Ν όμπ ελ Λ ογοτεχνίας και να γίνει ένας π αράξενος γερο-σοφ ός προφήτας του μέλλοντος τπς ανθρωπότπτας.

Επιμέλεια αφιερώματος: Μαρία ΞυλοΟρη Γράφουν οι: Μαρία ΞυλοΟρη, Χάρολντ Μπλουμ

δ:αφιέρω μα

Jose Saramago: Ο άθεος προφήτης Μαρία =υλούρη

α ήθελα να με βλέπετε σα ν κάποιον που με τον καιρό εξελίχθηκε σε συγ­ γραφέα, έναν συγγραφέα με τη σειρά του που, με τη βοήθεια τό σ ο της γνώ σης όσ ο και της επιδεξιότητας που απέκτησε, κατέληξε να επιστρέφει στην ίδια τη γη τη χούφτα τα κ ου­ κούτσια που μάζεψε στη ζωή, με την ιδέα ότι η νέα σοδειά μπορεί να προκόψει μόνο μέσω της ανανέω σης τω ν διαφορετικών γενεών και των εμπειριών τους, όπως και της ζωντανής σύγ­ κρουσης μεταξύ τω ν έργων του χθες και των έργων του σήμερα. Είναι από τ ο ίδιο δέντρο που έριξε τα φύλλα του απ’ όπου φυτρώνουν οι και­ νούργιες φ ύτρες.»

Θ

Ζοζέ Σαραμάγκου1

δ 72 °|

°ι

Η ιστορία του αυτοδίδακτου νομπελίστα

ρωτούσες κάποιον για το μέλλον του παιδιού, το πιθανότερο είναι ότι θα σου έλεγε πως θα ζήσει σχεδόν

Θα τ ο ν έλεγαν Ζοζέ ντε Σούσα, από ένα λάθος, όμως, του μεθυσμένου υπαλλήλου του ληξιαρχείου, κατα­ γράφτηκε με το παρατσούκλι του πα­

αγράμματος και δουλεύοντας μερο­ δούλι μεροφάι μια ζωή, όπως η οικογένειά του.

τέρα του, που σημαίνει αγριοράπανο. Η οικογένεια ανακάλυψε το παιχνίδι του ληξίαρχου σχετικά αργά, όταν ο Ζοζέ έπρεπε να γραφτεί σ το σχολείο. Επειδή τ ο διαφορετικό επώνυμο του γιου δημιούργησε καχυποψία, ο πα­ τέρας αναγκάστηκε να το υιοθετήσει και ο ίδιος -για να γίνει, όπως δή­ λω σε αργότερα ο συγγραφέας, « ο πρώτος πατέρας σ την ιστορία που πήρε το όνομά του από το ν γιο »2. Αν

Και για τι είδους οικογένεια μιλάμε; Μια οικογένεια ακτημόνων χωρικών σ το χωριό Αζινιάγκα της Πορτογα­ λίας, με μόνο εισόδημα τα γουρούνια που έτρεφα ν. Τις κρύες νύχτες, έπαιρναν τα πιο αδύναμα γουρουνάκια μαζί τους σ το κρεβάτι για να τα κρατήσουν ζωντανά. Κάποια πιο ευ­ χάριστα βράδια, ο παππούς του Ζοζέ (« ο πιο σ οφ ό ς άνθρωπος που γνώ ­ ρισα», θα πει γι’ αυτόν πολλά χρόνια αργότερα, σ την ομιλία του για το

Νόμπελ, ο Σαραμάγκου) λέει σ το ν εγγονό του ιστορίες κ άτω από μια συ­ κιά. Ενα περιβάλλον φαινομενικά καθό­ λου προνομιακό: απλοί, αγράμματοι άνθρωποι, που δεν διάβαζαν βέβαια ποίπσπ, αλλά κατάφερναν να τπ ζουν στη ν καθπμερινότπτά τους. Ο Σαρα­ μάγκου επαναλαμβάνει συχνά πως ο

μίνγκες. Ευτυχώς για το ν συγγραφέα, το πρόγραμμα τω ν μαθπμάτων περι­ λαμβάνει ένα μάθημα λογοτεχνίας· θα γνωρίσει, έτσι, τη ν ποίηση από τα σχολικά ανθολόγια, μια και δικά του βιβλία (κι αυτά με λεφτά δανεικά από ένα φίλο) θα αποκτήσει σ τα δεκαεν­ νιά του. Ο Σαραμάγκου ισχυρίζεται ότι ακόμα θυμάται ποιήματα απ’ αυτά

παππούς του, όταν κατάλαβε πως ο θάνατος ήταν κοντά, αποχαιρέτισε τα δέντρα του αγκαλιάζοντάς τα έναένα· πως π αγράμματη, βασανισμένα

τα ανθολόγια4.

γιαγιά του λυπόταν ν’ αφήσει την

συνέχισε στις δημόσιες βιβλιοθήκες, διαβάζοντας μόνος του, με μόνο ο δηγό την περιέργειά του και τη θέ­

ομορφιά τπς ζωής. Η καταγωγή του το ν διαμόρφωσε και διαρκώς ανα­

Τελειώνοντας την τεχνική σχολή, ο Σαραμάγκου δούλεψε σ ε συνεργείο αυτοκινήτων. Τη μόρφωσή του τη

τρέχει σ ’ αυτήν: « Α ν ο παππούς μου ήταν ένας πλούσιος γαιοκτήμονας

ληση για μάθηση. Τ ο πρώτο του βι­ βλίο θα το εκδώσει σ τα είκοσι πέντε

και όχι ένας αγράμματος χοιροτρό-

του, το 1947, τη χρονιά της γέννησης

φος, δεν θα ήμουν αυτός που είμαι

τη ς μοναχοκόρης του, της Βιολάντε (ο Σαραμάγκου είναι παντρεμένος

σήμερα. Ακόμα κι αν μπορούσα να διαλέξω τπν καταγωγή μου -μ ε όλο

από το 1944 με την Ίλντα Ρέις). Είναι

το κρύο του χειμώνα, τπν κάψα του καλοκαιριού, και τη ν πείνα, μερικές φ ο ρ ές - δεν θα άλλαζα τίπ ο τα »3, λέει. Ο πατέρας, θέλοντας να ξεφύγει από

το Terra do Pecado (Γη τη ς αμαρτίας - ο τίτλος που είχε δώσει ο ίδιος ο Σα­ ραμάγκου σ το μυθιστόρημα ήταν «Η χήρα»). Εγραψε άλλο ένα μυθιστό­ ρημα που δεν εκδόθηκε π οτέ και, προσπαθώντας να γράψει ένα τρίτο,

τπ μιζέρια το υ χωριού, γίνεται αστυ­ νομικός για το κ αθεστώ ς του Σαλαζάρ, δουλειά που δεν απαιτεί μόρφω­ σα, και π οικογένεια μετακομίζει στη Λισαβόνα. Η οικονομική τους κατά-

συνειδπτοποίησε ότι δεν είχε τι να πει και εγκατέλειψε την προσπάθεια. Στα τέλη τη ς δεκαετίας του ’50 ο Σα­

σταση, όμως, δεν βελτιώνεται σπ-

ραμάγκου έπιασε δουλειά σ ε έναν εκ­

μαντικά. Καταφέρνουν να μείνουν σ ε

δοτικό οίκο (Estudios Cor), επιστρέ-

σπίτι που δεν το μοιράζονται με άλ­ λες οικογένειες όταν ο Σαραμάγκου είναι πια δεκατριών. Ο μικρός Ζοζέ φαίνεται να παίρνει τα γράμματα, όμως αυτό δεν έχει πολλή σπμασία: μετά από δύο χρόνια σ το γυμνάσιο, για βιοποριστικούς λόγους πηγαίνει σ την Τεχνική Σχολή Α φ ό νσ ο Ντο-

φοντας έτσι, αν και όχι σα συγγρα­ φέας, σ το ν κόσμο τω ν γραμμάτων. Απ ’ α υτό τ ο π όστο μπόρεσε να συγ­ χρωτιστεί με σημαντικούς Π ορτογά­ λους συγγραφείς τη ς εποχής. Πα­ ράλληλα, ασχολήθηκε με μεταφρά­ σεις: μετέφρασε Πουλαντζά, Κολέτ, Τολστόι κ.ά.

δ : αφιέρωμα

Η δεύτερη αρχή του δημιουργού Επιστρέφει σ τα γράμματα σαν δημι­ ουργός το 1966, με τη ν ποιητική συλ­ λογή Os Poemas Posslveis (Πιθανά ποιήματα), ενώ για ένα σύντομο διά­ στημα ασχολείται και με την κριτική λογοτεχνίας. Το 1969 γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος (με τη ν πολιτική πάντως είχε αρχίσει να ασχολείται από πολύ νωρίτερα· ένας λόγος τ ω ν περιπλανήσεων του σ τον επαγγελματικό στίβο ήταν ότι απο­ λυόταν για πολιτικούς λόγους). Ενα χρόνο αργότερα παίρνει διαζύγιο από τη Ρέις· στη συνέχεια θα σχετιστεί με τη συγγραφέα Ιζαμπέλ ντα Ντομπρέγκα, σχέση που θα διαλυθεί το 1986. Εκδίδει άλλη μία ποιητική συλ­ λογή, με τίτλο Provavelmente Alegria (Μ άλλον χαρά). Τ ο 1971 κυκλοφορεί και ένα βιβλίο με άρθρα του, το Deste Mundo e do O utro (Α π ό αυτόν το ν κόσμ ο και το ν άλλο). Στα τέλη της

δ

74

ίδιας χρονιάς ο Σαραμάγκου διακό­ πτει τη συνεργασία με το ν Estudios Cor και αναλαμβάνει διευθυντής του πολιτιστικού τμήματος τη ς βραδινής εφημερίδας Diano de Lisboa. To 1973 εκδίδεται άλλη μια συλλογή άρ­ θρω ν του, με τίτλο A Bagagem do Viajante (Ο ι απ οσκευές το υ ταξιδιώτη). Αυτά τα βιβλία σίγουρα προδίδουν μια διάθεση του Σαραμάγκου να δη­ μιουργήσει, όμως η σ τροφ ή σ τη μυ­ θοπλασία δεν διακρίνεται ακόμα. Αυ τό που θα στρέψει το ν Σαραμάγ­ κου ξανά σ το μυθιστόρημα είναι η Επανάσταση τω ν Γαριφάλων. Εγινε διευθυντής τη ς πρωινής Diario de

Noticias, μιας πρώην φασιστικής εφημερίδας που πλέον είχε περάσει στο ν έλεγχο τω ν κομμουνιστών, και έκανε, έτσι, αρκετούς εχθρούς με­ ταξύ τω ν διανοούμενων της εποχής. Απολύθηκε σύντομα, όταν οι ισορ­ ροπίες ανατράπηκαν και πάλι (οδη­ γώ ντα ς τελικά τη χώρα σ ε μια σ τρ ο ­ φή προς τη ν οικονομία της αγοράς). «Η απόλυσή μου ήταν η καλύτερη τύχη της ζω ή ς μου. Με έκανε να σ τα ­ ματήσω και να σκεφτώ . Ή τα ν η γέν­ νησή μου σαν συγγραφέας»5, θα δη­ λώσει αργότερα. Π ρώτος δημιουργι­ κός καρπός τη ς εποχής αυτής, το Ο A n o de 1993 (Τ ο έ τ ο ς 1993), ένα με­ γάλο ποίημα του 1975 σ το οποίο η κριτική εντοπίζει στοιχεία που θα αναπτυχθούν σ το κυρίως μυθιστο­ ρηματικό έργο του Σαραμάγκου ιδίως το φουτουριστικό - δυστοπικό στοιχείο τω ν μ ετα γενέσ τερω ν βι­ βλίων του6. Τ ο 1977 εκδίδεται τ ο Manual de Pintura e Caligrafia (Ε γχειρίδιο ζω γρα­ φικής και καλλιγραφίας), βιβλίο που, σύμφωνα με το ν υπότιτλό του (Εηsaio de Romance), μπορεί να διαβα­ στεί και σαν πρόβα μυθιστορήματος ή μυθιστόρημα-δοκίμιο7: η επιστρο­ φή του συγγραφέα σ το μυθιστόρημα μετά από ένα ασυνήθιστα μεγάλο διάλειμμα 30 χρόνων από το ντεμπούτο του ή, σ ω στότερα , η εκ νέου ανακάλυψη του μυθιστορήματος από το ν Σαραμάγκου. Στα χρόνια που ακολουθούν γεννιούνται διάφορα κείμενα: η συλλογή διηγημάτων Obje c to Quase (Σ χεδό ν αντικείμενο) το 1978 και τα θεατρικά έργα La N oite (Η νύχτα) και Que Farei co m este

Livro? (Τι να κάνω μ ε αυτό τ ο βι­ βλίο;). Τ ο 1980 εκδίδεται ένα ακόμα μυθιστόρημα, το Levantado do Chao (Α π ό τη γη). Στα έργα αυτά, σ τη με­ γάλη τους πλειονότητα αμετάφραστα στα ελληνικά8, είναι η αρχή τη ς δη­ μιουργίας του ιδιαίτερου λογοτεχνι­ κού σύμπαντος του συγγραφέα. Έ να χρόνο αργότερα, κυκλοφορεί και το Viagem a Portugal (Ταξίδι σ τη ν Π ορ­ τογαλία), ένας στοχασμός για τη χώρα και τη ν ιστορία τη ς μεταμφιε­ σμένος σ ε ταξιδιωτικό οδηγό. Η πρώτη του μεγάλη επιτυχία είναι Το χρονικό το υ μ οναστη ριού (M e­ m orial do Convento), μυθιστόρημα που κυκλοφορεί το 1982. Ακολουθεί Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις (O A n o da M orte de Ricardo Reis), βι­ βλίο που θεωρείται από τα καλύτερό του, το 1984, και Η πέτρινη σχεδία (Α Jangada de Pedra) τ ο 1986. Την ίδια χρονιά γνωρίζεται με την τριάντα χρόνια μικρότερη το υ Ισπανίδα δη­ μοσιογράφο Πιλάρ Ν τελ Ρίο, την οποία παντρεύεται δύο χρόνια αργό­ τερα.

Ο π ρώτος μεγάλος αφηγηματικός κύ­ κλος του Σαραμάγκου, που αναφέρεται κυρίως σ την πορτογαλική ιστο­ ρία και τις μεταβολές της πορτογαλι­ κής ταυτότητας με βάση τη ν πιο πρό­ σφατη ιστορία τη ς χώρας, κλείνει με τα βιβλία Η ισ τορία τη ς πολιορκίας τη ς Λισαβόνας (Historia do Cerco de Lisboa, 1989) και το Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον (Ο Evangelho Segundo Jesus Cristo, 1991), βιβλίο που επαναφηγείται τη ζω ή του Ιησού εξανθρωπίζοντάς το ν και συνιστά μια το ­ μή σ το έργο του. Η καθολική κοινό­ τη τα το θεωρεί βλάσφημο και η συν­ τηρητική πορτογαλική κυβέρνηση εμποδίζει τη συμμετοχή του βιβλίου σ το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λ ο γ ο τε ­ χνίας, επικαλούμενη το προσβλητικό προς τους καθολικούς περιεχόμενό του. Η κίνηση αυτή τη ς κυβέρνησης έχει σαν αποτέλεσμα τη συμβολική αυτοεξορία του Σαραμάγκου σ το νησάκι Λ α νθ α ρό τε τ ω ν Καναρίων9, όπου ζει μέχρι σήμερα, και είναι ένας απ’ τους λόγους που σ τα επόμενα βι­ βλία του είναι συνήθως δύσκολο να

δ:αφιέρω μα

Βιβλία to y Zoze Σα ρα μ α γκ ο υ στα ελληνικά : •Τ ο χρονικό του μοναστηριού, μετάφραση: Κώστας Σκορδύλης, Άννυ Σπυράκου, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1990 • Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις, μετάφραση: Άννυ Σπυράκου, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, igg3 Τα παρακάτω βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά: • Όλα τα ονόματα, iggg • Η σπηλιά, 2003 • Ιστορία της πολιορκίας της Λισαβόνας, 2004 • Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου, 2006 • Περί θανάτου, 2007 • Περί τυφλότητος, 2008 • Μικρές αναμνήσεις, 2008 • Η πέτρινη σχεδία, 2008 • Ο άνθρωπος αντίγραφο, 2θθ8 • Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον, 2oog • Η ιστορία της άγνωστης νήσου, 20og • Περί φωτίσεως, 20og •Τ ο ταξίδι του ελέφαντα. 2oog

εντοπιστεί συγκεκριμένος τόπος και

2005) που είναι κι αυτά (ειδικά το

χρόνος (πρόσφατη εξαίρεση Το τα­ ξίδι του ελέφαντα). Ο Σαραμαγκου πλέον παίζει ένα ρόλο παγκόσμιας συνείδησης. Είναι χαρακτηριστικό το

Π ερί φ ω τίσεω ς) συνδεδεμένα με το Π ερί τυ φ λότητος σ ε μια ακόμα άτυπη τριλογία, και το αυτοβιογραφικό τ ο ­

ότι τ ο πρώτο του μυθιστόρημα μετά τη ν κόντρα αυτή, το Π ερί τυ φ λ ότη ­ το ς (Ensaio sobre a Cegueira, 1995) διαδραματίζεται σ ε μια ανώνυμη, τ ε ­ λείως απροσδιόριστη πόλη· ακόμα και οι ή ρωές του παραμένουν ανώνυ­ μοι. Είναι η χρονιά που κερδίζει το βραβείο Καμόες. Το 1997 εκδίδεται το βιβλίο Όλα τα ονόματα ( Todos os Nomes). Ενα χρό­ νο αργότερα ανακοινώνεται ότι το Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι δικό του: δεν έχουν συμπληρωθεί ούτε είκοσι πέντε χρόνια από την απόφαση του Σαραμάγκου να ασχοληθεί και πάλι με τη μυθοπλασία, ούτε είκοσι χρό­ νια από την έκδοση του πρώτου πρα­ γματικά σπουδαίου μυθιστορήματος του (Τ ο χρονικό το υ μοναστηριού). Ο Σαραμάγκου εκμεταλλεύεται τη διε­ θνή απήχηση που του χαρίζει το βρα­ βείο για να υποστηρίξει ευρέως τις πολιτικές του απόψεις, με τοποθετή­ σεις που συχνά προκαλούν. Δύο χρό­

μίδιο Μ ικρές αναμνήσεις (As Pequenas Memorias, 2006), η μοναδική, σύμφωνα με το ν συγγραφέα, αυτο­ βιογραφία του που θα διαβάσουμε (καλύπτει τα πρώτα χρόνια τη ς ζω ή ς του, μέχρι τη ν εφηβεία) και το A Viagem do Elefante (Ταξίδι το υ ελέ­ φαντα) το 2008, που κυκλοφόρησε σ τα ελληνικά το ν Ο κτώβριο του 2009. Τ ο 2008 κυκλοφόρησε και η κινημα­ τογραφική μεταφορά το υ Π ερί τυ ­ φ λότητος, σ ε σκηνοθεσία του Φερνάντο Μ εϊρέγες (σκηνοθέτη της Π ό­ λ η ς το υ Θ εού και του Επίμονου κη­ π ουρού), με π ρω τα γω νισ τές το ν Μαρκ Ράφαλο, τη ν Τζούλιαν Μουρ και το ν Ν το ν Μακέλαρ. Η ταινία, στη ν οποία ο Σαραμάγκου συμφώ­ νησε με μεγάλη δυσκολία και αφού οι σ υ ντελεστές το ν διαβεβαίωσαν ότι θα διατηρούσαν την ανωνυμία της πόλης και τω ν ηρώων, δίχασε τους κριτικούς και από πολλούς κρίθηκε κατώ τερη του βιβλίου. Κάποια χρό­

νια αργότερα, με το μυθιστόρημα Η σπηλιά (A Cavema), ολοκληρώνει την τριλογία που ξεκίνησε με το Π ερί τυφ λότητος.

νια πριν, η κινηματογραφική μετα­ φορά της Π έτρινης σχεδίας (2002) είχε περάσει σχεδόν απαρατήρητη.

Τ ο επόμενο βιβλίο, Ο άνθρωπος αν­ τίγρα φ ο (Ο H om em Duplicado, 2002), αποτελεί την εκδοχή του Σα­ ραμάγκου σ το θέμα του doppelganger, του σωσία. Ακολουθούν τα

ραμάγκου εκδίδει ετησίω ς ένα είδος ημερολογίου πολιτικών και κοινωνι­

μυθιστορήματα Π ερί φ ω τίσεω ς (En­ saio sobre a Lucidez, 2004), και Π ερί θανάτου (As Intermitendas da Morte,

Παράλληλα, ήδη από το 1993, ο Σα­

κών θεμάτων, με το ν γενικό τίτλο Τε­ τράδια το υ Λ ανθαρότε. Έ νας τόμος αυτών τω ν ημερολογίων προκάλεσε και τη ν πιο π ρόσφατη προστριβή με επίκεντρο το ν συγγραφέα, καθώς ο ιταλικός εκδοτικός οίκος Einaudi,

που εδώ και χρόνια εξέδιδε τα βιβλία του Σαραμάγκου σ τα ιταλικά, αρνήθηκε να το ν εκδώσει, καθώς ο Σα­ ραμάγκου ασκεί σκληρή κριτική σ τον Μπερλουσκόνι -π ου τυχαίνει να είναι ο ιδιοκτήτης το υ οίκου- και το ν χαρακτηρίζει εγκληματία. Τελικά η ιταλική μετάφραση θα κυκλοφορή­ σει από άλλον εκδότη, ενώ φυσικά ο Σαραμάγκου αρνείται να πάρει πίσω το ν χαρακτηρισμό και συνεχίζει την *i

επίθεση, μέσα και από το μπλογκ που διατηρεί.10 Επιπλέον, αρνητικές δη­ λώσεις του Σαραμάγκου για τη Βίβλο, που έγιναν το ν Οκτώβριο, με αφορμή τη ν έκδοση του πιο πρόσφατου μυ­ θιστορήματος του, Cain, (σ το οποίο ο συγγραφέας επιστρέφει στη βι­ βλική αφήγηση, για να δώσει τη δική του εκδοχή τη ς ιστορίας του Κάιν) προκάλεσαν την οργή τη ς καθολικής εκκλησίας.

1

1 Ο συγγραφέας σε ομιλία του το 19992 Eberstadt, 2007. Επιπλέον, ο πατέρας δήλωσε σαν ημερομηνία γέννησης του Ζοζέ Σαραμάγκου την ι8η Νοεμβρίου του 1922, αντί της ιθης, καθώς δούλευε μακριά απ' το χωριό και δεν μπόρεσε να επιστρέφει εντός της προθεσμίας των 30 ημερών για να κάνει τη δήλωση· δηλώνοντας μεταγενέστερη ημερομηνία, η οικογένεια απέφυγε το πρόστιμο. Όλα αυτά ο Σαραμάγκου τα επαναλαμβάνει σε αρκετές συνεντεύξεις και ομιλίες.

8 Eberstadt, 2007.

4 Για τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα, βλ., για παράδειγμα, την αυτοβιογραφία του για το Νόμπελ (nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/i998/saramago-autobio.htm l), αλλά και το αυτοβιογραφικό βιβλίο Μικρές αναμνήσεις.

5 Eberstadt, 2007.

6 Costa, 2001. Να σημειωθεί ότι ο Σαραμάγκου την ίδια περίπου περίοδο εξέδωσε και δύο συλλογές με πολιτικά άρθρα (/Is Opinioes que ο DL teve, 1974, OsApontamentos, 1976). i Klobucka, 2001.

8 Εξαίρεση αποτελούν τα διηγήματα της συλλογής Σχεδόν αντικείμενο, που κυ­ κλοφόρησαν το 2001, στον ίδιο τόμο με τη νουβέλα Η ιστορία της άγνωστης νήσου (Ο Conto da llha Desconhecida, 1997).

8 Τον ίδιο περίπου καιρό ο Σαραμάγκου συνεργάζεται με τον ιταλό συνθέτη της όπερας Άζιο Κόργκι.Ένα έργο του, το In Nomine Dei, δίνει το λιμπρέτο για την όπερα Divara. Ο Κόργκι είχε εξάλλου γράψει τη μουσική για την όπερα ΒΙίmunda, βασισμένη στο Χρονικό του μοναστηριού, που είχε ανέβει το iggo στο Μιλάνο. Η ενασχόληση του Σαραμάγκου με την όπερα δεν σταματά εδώ: το 2005 θα δώσει τη δική του εκδοχή του Ντον Τζιοβάνι (Don Giovanni ou ο Disso­ lute Absolvido).

10 caderno.josesaramago.org.____________________________________________

δ:αφιέρω μα

Η δεύτερη γέννηση του συγγραφέα το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 7 0 , σε ασυνήθιστα μεγάλη για ουσιαστικά πρωτοεμφανίζόμενο συγγραφέα ηλικία, ο Σ αραμάγκου διαμορφώνει το ολότελα δικό του στυλ, με το οποίο θα αφηγηθεί τις σημαντικότατες ιστορίες που θα ακολουθήσουν και αργότερα θα του χαρίσουν το Νόμπελ. Σ τα πρώιμα αυτά έργα παρακολουθεί κανείς τη γέννηση του λογοτεχνικού σύμπαντός του.

I©? JoseSaram ago

Σ

78 ο> °3

Τ ο ξεχασμένο π ρώτο μυθιστόρημα του Σαραμάγκου, το Terra do Pecado, ήταν ένα κείμενο σε απομόνωση από τη λογοτεχνία της εποχής του: αντλούσε π ερισσότερο από το μυθι­ στόρημα του προηγούμενου αιώνα, παρά από αυτό του 20ού1. Επιστρέφοντας στη μυθοπλασία, ο Σαραμάγ­ κου αναλαμβάνει να διορθώσει αυτόν το ν αναχρονισμό, και ήδη από τα πρώτα έργα του είναι σ ε διάλογο με τη λογοτεχνία της εποχής του, τό σ ο τη ν πορτογαλική ό σο και την ευρω­ παϊκή. Ο Σαραμάγκου, εξαρχής πολι­ τικός συγγραφέας2 -ά λλω σ τε ήταν οι πολιτικές εξελίξεις αυτές που το ν έστρεψ αν ξανά σ το μυθιστόρημακάνει μια πρώτη εξερεύνηση θεμά­ τω ν που θα αναπτύξει με μεγαλύτερη σιγουριά σ τη συνέχεια και διαηλάθει τη ν τυπολογία τω ν ηρώ ω ν του.

Ο ιήρωες Οι ή ρωες του Σαραμάγκου, ή ρωες που, όπως λέει ο ίδιος, κατέληξαν οι

δάσκαλοί του, καθώς διαμορφώνοντά ς τους διαμόρφωσε το ν εαυτό του (είναι χαρακτηριστικό ότι στην ομιλία του για το Νόμπελ επέλεξε να ανα­ πτύξει ακριβώς το θέμα τη ς μαθη­ τείας του πλάι στους ή ρωές του), μοι­ ά ζουν μια σταθερή εξέλιξη τω ν δύο η ρώω ν του δεύτερου βιβλίου του, του Manual de Pintura e Caligrafia, που τους γνωρίζουμε μόνο με τα αρ­ χικά τω ν ονομάτων τους: Η. ο άντρας και Μ. η γυναίκα. Ο Η., κινούμενος από την απάθεια στη συμμετοχή, από την αναισθησία σ την αγάπη κι από το λήθαργο σ τη δραστηριότητα, είναι ο πρώτος από διάφορους μεσήλικες ήρωες που θα πολλαηλασιαστούν σ το σύμπαν του Σαραμάγκου καθώς αυτός θα ωριμάζει λογοτεχνικά. Τον ξαναβρίσκουμε στην Ιστορία τη ς π ο­ λιορκίας τη ς Λισαβόνας, σ το πρό­ σωπ ο του Ράϊμούντο Σίλβα, του επι­ μελητή, και σ το ν κύριο Ζοζέ σ το βι­ βλίο Όλα τα ονόματα. Ό πως στοιχεία τη ς Μ., της γυναίκας που ουσιαστικά βρίσκεται στη ν αφετηρία της αλλα-

γής του ήρωα, απαντούν και σ ε επό­ μενες πρωίδες το υ Σαραμάγκου3. Ήδη, οι ή ρωές του βρίσκονται διαρ­ κώς σ ε κίνπσπ4, με τπ βασικά τους διάδρομό να τους οδπγεί από τπν ανωνυμία σ τπν ανακάλυψα του εαυ­ τού. Σ το Levantado do Chao αξιοποιεί για τπ δπμιουργία τω ν πρώων του στοιχεία από την επαληθεύσιμη πραγματικότητα και, σ το τρίτο του πια βιβλίο, που είναι και το πρώτο πραγματικά σημαντικό του μυθιστό­ ρημα, το Χρονικό του μοναστηριού, αξιοηοιεί και ιστορικά στοιχεία για να φτιάξει το πορτρέτο τη ς Μπλιμούντα και του Μπαλτάζαρ. Πλέον, εξάλλου, ο Σαραμάγκου συγκλίνει με το ν προ­ σανατολισμό πολλών λατινοαμερικάνικων μυθιστορημάτων του 20ού αιώνα, ειδικά της δουλειάς του Αλέχο Καρπεντιέρ, και όχι μόνο παρουσιά­ ζει ολοκληρωμένους ή ρω ες αλλά τους εντάσσει σ ε μια πλήρως δια­ μορφωμένη λογοτεχνική γλώ σσα 5. Ετσι, μέσα στη δεκαετία του ’80 είναι πλέον (και) λογοτεχνικά ώριμος και

παρουσιάζει εξαιρετικά έργα, που το ν κάνουν μια υπολογίσιμη και διακριτή φωνή. Τ ο πρώτο, ίσως, ξεχωριστό στοιχείο που παρατηρεί κανείς διαβάζοντας το ν Σαραμάγκου είναι η ιδιορρυθμία της στίξης του: στις σχοινοτενείς μουσικές προτάσεις του συγγραφέα το ν ρυθμό δίνουν τα κόμματα και οι τελείες. Τα άλλα σημεία στίξης απου­ σιάζουν, δημιουργώντας μια ροή της οποίας η παρακολούθηση, ειδικά σ την αρχή, είναι εξαιρετικά απαιτη­ τική, μπορεί όμως να σ ε βάλει σ το ρυθμό της, να επιβάλει το βάδισμα τη ς ανάγνωσης: μια πλημμύρα πρό­ ζα ς στην οποία η αφηγηματική πα­ ρατήρηση, οι σκέψεις τω ν ατόμων και ο διάλογος δεν ξεχωρίζουν6, κα­ θ ώ ς ο Σαραμάγκου επιμένει να μην διαχωρίζει τα διαλογικά μέρη του βι­ βλίου με παύλες ή εισαγωγικά. Ο διά­ λογος εντάσσεται σ το κείμενο, η εναλλαγή τω ν ομιλητών διακρίνεται μόνο με ένα αρχικό κεφαλαίο και κόμματα. Σε συνδυασμό με την

δ:αφιέρω μα

ρεκβάσεις για να εκφράσει τις δικές του απορίες, πότε αφελείς και πότε σύνθετες. Ο κριτικός Τζέιμς Γουντ κάνει λόγο για έναν κατεργάρη Πορ­ τογάλο χωριάτη10 που άλλοτε κου­ τσομπολεύει και άλλοτε μιλά σα θε­ ωρητικός της λογοτεχνίας, διερωτώμενος για τη λειτουργία της γλώ σσας και τω ν λέξεων. Από βιβλίο σε βιβλίο, ο αφηγητής μένει απαράλλαχτος· σύμφωνα με το ν συγγραφέα, είναι

!osIJose Saramago

πάντα ο ίδιος ο Σαραμάγκου11, μια παρουσία που διαπερνά το χώρο και το χρόνο και μιλά με αποστασιοποιημένο ενδιαφέρον12.

80

ομοιογένεια του ύφους τω ν ομιλη­ τώ ν, αυτό το στοιχείο δίνει διαρκώς τη ν εντύπωση ότι δεν παρακολου­ θούμε τη ν ίδια τη συζήτηση, αλλά το πώς μας μεταφέρεται η συζήτηση από το ν αφηγητή, ή ακόμα ότι δια­ βάζουμε έναν α τέλειωτο εσωτερικό μονόλογο7. Το χαρακτηριστικό αυτό στυλ είναι σήμα κατατεθέν του συγ­ γραφέα.

Ο αφηγητής Στην αφηγηματική φω νή του Σαραμάγκου η πρωτοτυπία και η κοινοτο­ πία διαδέχονται η μία τη ν άλλη με ευ­ κολία, οι πιο φρέσκες εικόνες είναι δίπλα-δίπλα σ τα κλισέ8. 0 γεμάτος χι­ ούμορ αφηγητής συχνά παριστάνει ότι πιθανολογεί για την εξέλιξη της ιστορίας και τις σκέψεις τω ν ηρώων, παρά ότι μας τις παρουσιάζει με βε­ βαιότητα· συχνά διαφωνεί με τα συμ­ περάσματα τω ν ηρώων, ενώ δεν δι­ στάζει να μας υποδείξει τη ν ίδια του την αναξιοπιστία9. Ά λλοτε κάνει πα­

Ο αφηγητής, έτσι, γίνεται μέρος του συνδετικού ιστού τω ν βιβλίων, εντείνοντας την αλληλοσυσχέτισή τους, την εσωτερική τους συνοχή13, στοι­ χείο εμφανές και στις διαρκείς ανα­ φορές του ενός βιβλίου σ το άλλο. Ο Σαραμάγκου γράφει με την ειρωνεία του παρατηρητή που έχει πλήρη γνώ ση του αντικειμένου τη ς παρατή­ ρησης (πληρέστερη απ’ ό,τι ο ανα­ γνώ στης): αυτό εξηγεί γιατί τα μυθιστορήματά του είναι λυρικά και τρ ο ­ μακτικά μαζί -λυρικά όταν αποκαλύ­ πτουν τα θαύματα του ανθρώπινου πνεύματος και τρομακτικά όταν βά­ ζουν σ το μικροσκόπιο τη σκληρό­ τητα με τη ν οποία ακόμα και τα θύ­ ματα μετατρέπονται σ ε θύτες, χαρα­ κτηριστικό κοινό του Σαραμάγκου με έναν άλλον νομπελίστα, το ν Γουίλιαμ Γκόλντινγκ14.

Η γνωστική αποστασιοποίηση Σ το έργο του Σαραμάγκου είναι δια-

κριτό άλλο ένα στοιχείο, που το ν φέρνει κοντά σ τη ν επιστημονική φαντασία (όπως εξάλλου και ο δυ­ στοπικός χαρακτήρας τη ς μυθοπλα­ σίας του) και σ το ν Μπρεχτ: είναι η γνωστική αποστασιοποίηση, το παραξένισμα. Σύμφωνα με τη ν ανάλυση του Ντάρκο Σοΰβιν1 35 για τη ν αποστασιο­ 0 1 8 7 6 5 *4 2 ποίηση σ την επιστημονική φαντασία, τα αναγνωρίσιμα στοιχεία τη ς πραγ­ ματικότητας του συγγραφέα και του α ναγνώστη παραμορφώνονται, έτσι ώ σ τε το οικείο να δείχνει ανοίκειοαυτή η διαδικασία επιτυγχάνει μια απόσταση στη ν παρατήρηση, που μας επιτρέπει να δούμε τ ο παρόν με μια φρέσκια ματιά, κάτι που ο ρεαλι­ σμός, π ροσανατολισμένος κυρίως σ την αναπαράσταση, δεν μπορεί να ηετύχει· έτσι, ένα μπρεχτικό εργαλείο για το ν σοσιαλιστικό ρεαλισμό μετατρέηεται, στην οπτική του Σούβιν, σε ερμηνευτική αρχή ενός λογοτεχνικού είδους16. Αυ τό το στοιχείο, που συν­ δέει τα έργα του Σαραμάγκου με τα έργα του X. Τζ. Γουέλς, του Χάξλεϊ και του Όργουελ, υπάρχει ακόμα και σ την πρώιμη δουλειά του: στο Ο Α η ο de 1993, για παράδειγμα, η αποστα­ σιοποίηση επιτυγχάνεται με τη χρήση στοιχείων που δεν υπάρχουν σ τη ν πραγματικότητα το υ 1975, οπότε και ηρωτοκυκλοφόρησε το βι­ βλίο, είναι όμως εξελίξεις αναγνωρί­ σιμων στοιχείων. Ακόμα και σ τον ά γνωστο χρόνο και τόπο του Π ερί τυφ λότητος, ο α ναγνώστης θα ανα­ γνωρίσει στοιχεία του παρόντος. Επι­ πλέον, ο Σαραμάγκου συχνά επιτείνει την ένταση του παραξενίσματος μει­

ώ νοντας σ το ελάχιστο τα στοιχεία τη ς πλοκής, κατορθώ νοντας έτσι να κάνει τις λεπτομέρειες να μην περ­ νούν απαρατήρητες. Ο Σαραμάγκου αφαιρεί σχέσεις και αξίες, για να δει καλύτερα τι υπάρχει σ την καρδιά της εμπειρίας17. Η λογοτεχνία του Σαραμάγκου θέτει πάντα το ίδιο ερώτημα: «τι θα γινό­ τα ν αν...» Με αυτήν τη ν έννοια τα μυθιστορήματά του είναι σαν πειρά­ ματα που ελέγχουν εκδοχές τη ς αν­ θρώπινης συνθήκης. Από τα πρώτα μυθιστορήματά του μέχρι τα πιο πρό­ σφ α τα, από το ν π ροσδιορισμένο χώρο και χρόνο μέχρι την απροσδιο­ ριστία του χώρου και το υ χρόνου, ο Σαραμάγκου εξετάζει την ίδια τη ν ου­ σία τη ς ανθρωπιάς μας: το πώς, μέσα από τη φρίκη για την οποία εί­ ναι ικανή η ανθρωπότητα, μπορούμε, ίσως, να οικοδομήσουμε διαφορετι­ κές σχέσεις και να εξασφαλίσουμε ένα διαφορετικό μέλλον. 1 Costa, 2001.

Kunkel, 2001.

Costa, 2οοι.

Monteiro, 2001.

Costa, 2001.

Eberstadt, 2007.

Eberstadt, 2007.

Kunkel, 2001.

Sabine, 2001.

Eberstadt, 2007.

Monteiro, 2001.

Krabbenhoft, 2001.

Costa, 2001.

Krabbenhoft, 2001.

BX.Suvin, D. (1979)· Metamorphoses o f Science Fiction, New Haven: Yale UP. 16 Krabbenhoft, 2001.

17 Krabbenhoft, 2001.__________ 1 2 J 4 5 6 7 8 8 10 " 12 13 14 '5

δ:αφ ιέρω μα

Διορθώνοντας την ιστορία Μαρία Ξυλούρη

αίνεται πα ράδο ξο ένας μαρξιστής να γρά­ φει μ υθιστορήματα που αμφισβητούν την υλιστική ανάγνω ση της ιστορίας1. Α ντί­ στοιχες ιστορικές αναζητήσεις, όμως, απαντούν σ το έργο πολλών σύγχρονων Πορτογάλων λογο­ τεχνών και προκύπτουν από την πραγματικό­ τητα που θέτει π π ρόσφ ατη ιστορία της χώρας.

Φ

Μ έσα σ τη δεκαετία του 70, η Πορ­ τογαλία βγαίνει από μια μακρά δι­ κτατορία· η ρητορική του σαλαςαρικού Νέου Κράτους π εριστρεφόταν γύρω από τη ν ιδέα τη ς τελευταίας ευ­ ρωπαϊκής αυτοκρατορίας, και η αποι­ κιοκρατία ήταν κεντρικό στοιχείο της π ορτογαλικής αντίληψης για το έθνος2. Στα μέσα τη ς δεκαετίας του 7 0, με τη ν Επανάσταση τω ν Γαριφά­

χνικό όσ ο και το ιστορικό κείμενο εί­ ναι αμφισβητήσιμες κατασκευές που επιδέχονται διορθώσεις, με την ιστο­ ρική αλήθεια να είναι έννοια αβέβαιη και ιδεολογικά διαχειρίσιμη. Ο Σαρα­ μάγκου ακολουθεί τη ν τροχιά του με­ ταμοντέρνου ιστορικού μυθιστορή­ ματος που δεν αποδέχεται ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ αλήθειας και επι­ νόησης, παρόντος και παρελθόντος

λω ν (και όλους τους δρόμους που ανοίγει αυτή, πολλοί από τους οποί­ ους σύντομα σβήνουν απ’ τ ο χάρτη)

και, ω ς μυθοπλασία, αφοσιώνεται

η χώρα χάνει τις αποικίες της, και αν­

Η λογοτεχνική επανεκτίμηση τη ς

τίστοιχα η «πορτογαλικότητα» χάνει

πορτογαλικής ιστορίας αναγνωρίζει ότι αυτή γράφεται σ ε σ τενή σχέση με τη ν εξουσία. Αναλύει αυτή τη σχέση και εξετά ζει ιδεολογικά και επιστη­

το περιεχόμενό τη ς και πρέπει να νοηματοδοτηθεί εκ νέου: από αυτο­ κρατορία καταλήγει μια φτωχή περι­ φερειακή χώρα, μέλος τη ς ευρωπαϊ­ κής ολοκλήρωσης από τ ο 1986. Τ ο έργο του Σαραμάγκου αποτελεί μια συμβολή, έναν στοχασμό σ ’ αυ­ τήν ακριβώς την απόπειρα να χαρτο­ γραφηθεί η νέα πορτογαλική τα υτό­ τητα: μια ανάγκη να επανεκτιμηθεί η θέση της χώρας και η ιστορία της σ το παρελθόν για να διαβαστεί το παρόν. Η μυθοπλασία του Σαραμάγκου βρί­ σκεται σ ε διάλογο με τη ν ιστορία, με τη ν επίγνωση ότι τό σ ο το λογοτε­

και σ το ν ίδιο τη ς το ν εαυτό, σ τη διερεύνηση τω ν συμβάσεών τη ς3.

μολογικά τη ν κληρονομιά του έθνους: κληρονομιά ιστορική -κ α τα ­ γραφή τω ν ιστορικών γε γο νό τω ν ανθρώπινη -μ ε ιστορικές φιγούρες να μετατρέπονται σ ε λογοτεχνικούς ή ρ ω ες- γλωσσολογική -φ έρνοντα ς σ το π ροσκήνιο μια λαϊκή φωνή, αγνοημένη από την ισ τορία- λογοτε­ χνική -μ έ σ ω τη ς επικοινωνίας τω ν κειμένων με Πορτογάλους συγγρα­ φείς, όπως ο Καμόες και ο Γκαρέτ, με αποκορύφωμα το ν Πεσόα και τους

ετερώνυμους το υ - και ηθικοπολιτική -ελέγχοντα ς τις αντιφάσεις τη ς πολι­ τικής εξουσίας4. Αυ τό το κριτικό ξαναδιάβασμα του παρελθόντος, όμως, είναι κυρίως για να διερευνηθεί το παρόν της χώρας, γι’ αυτό και στην αφήγηση κεντρικός ρόλος δίνεται σ την οπτική γωνία του Αλλου: δεν πρόκειται για μια απλή επανάληψη της μαθημένης ιστορίας αλλά για ένα πείραγμά της, μια εξε­ ρεύνηση τω ν πορειών που θα μπο­ ρούσε να είχε ακολουθήσει, αλλά και τω ν εναλλακτικών α ναγνώσεώ ν της. Στην Πέτρινη σχεδία, μια απάντηση σ το ναυτικό έπος του Καμόες, ο Σαραμάγκου «αναθεωρεί το μέλλον»5 και διερευνά τη δυνατότητα ενός εναλλακτικού μέλλοντος όχι μόνο της Πορτογαλίας αλλά και της Ιβηρικής χερσονήσου συνολικά: η σχεδία του τίτλου είναι ακριβώς η χερσόνη­ σος, που αποκολλάται από την Ευ­ ρώπη και ταξιδεύει σ τον Ατλαντικό Ωκεανό. Η σχεδία αποπλέει προς την ουτοπία: «τη ν πολιτισμική συνάντηση τω ν λαών της χερσονήσου με τους λαούς της άλλης πλευράς του Ατλαν­ τικού, αψηφώντας το ν ασφυκτικό ρόλο τω ν Η Π Α »6. Δεν είναι απλώς μια απλουστευτική αλληγορία τη ς δια­ φωνίας του συγγραφέα στην ένταξη τη ς χώρας του στην Ε.Ε.: είναι και μια εξερεύνηση τω ν εναλλακτικών δρό­ μων που μπορεί να ακολουθήσει η Πορτογαλία7. Είναι μια ανανέωση: η Ιβηρική δεν ταξιδεύει σε αναζήτηση αποικιών, αλλά για να γνωρίσει, με ίσους όρους, άλλους πολιτισμούς και η αναγέννηση σηματοδοτείται από τις ταυτόχρονες εγκυμοσύνες όλων τω ν

γυναικών τη ς χερσονήσου σ το τέλος του μυθιστορήματος, σ ε αντιπαρά­ θεση με τη γερασμένη Ευρώπη που έχει μείνει ακίνητη8. Αντίστοιχα, στη ν Ιστορία τη ς π ο­ λιορκίας τη ς Λισαβόνας, ο Σαραμάγκου «αναθεωρεί το π αρελθόν»9 της Πορτογαλίας, με κεντρικό ερώτημα το τι θα γινόταν αν η χώρα παρέμενε σ τα χέρια τω ν Αράβ ω ν10: ο Σαραμάγκου περιγράφει μια εκδοχή της ιστορίας τη ς πολιορκίας της Λισαβό­ νας αντιθετική της επίσημης, ξεκι­ νώ ντα ς από την υπόθεση ότι οι Σταυ­ ροφόροι δεν βοήθησαν σ τη μάχη εναντίον τω ν Μαυριτανών το 1147. Αυτήν τη ν άρνηση τη ν προσθέτει ο ήρωάς του, ο Ράίμούντο Σίλβα, διορ­ θώνοντας ένα βιβλίο ιστορίας. Υπάρ­ χει μια τριπλή εκδοχή τω ν ιστορικών δεδομένων σ το μυθιστόρημα: το ίδιο το γεγονός, η πολιορκία, απρόσιτο για μας, αφού βρίσκεται εκτός της αφήγησης· η ιστορία της πολιορκίας όπως γράφτηκε από το ν συγκεκρι­ μένο ιστορικό που διορθώνει ο Ραϊμούντο Σίλβα σ το μυθιστόρημα, από την οποία διαθέτουμε μόνο τη ν πρό­ ταση στην οποία προστίθεται το δεν, δημιουργώντας μια άλλη εκδοχή, όχι μόνο του γεγονότος αλλά και ολό­ κληρης τη ς πορτογαλικής ιστορίας· και, τέλος, η εναλλακτική ιστορία, με σημείο εκκίνησης αυτό το δεν, η αφήγηση όμως τη ς οποίας θα μπο­ ρέσει να ξεδιπλωθεί μόνο όταν ο Σίλβα ερωτευθεί την Μαρία Σάρα11. 0

δ:αφιέρω μα

Σαραμάγκου στήνει το μυθιστόρημά του πάνω σ ε μια κλασική αφήγηση του Εσα ντε Κεϊρός, εξαιρετικά ση­ μαντική για τη συγκρότηση της πορ­ τογαλικής εθνικής ταυτότητας, φτιά­ χνοντας έναν διακειμενικό λαβύ­ ρινθο12 (το θέμα του Λαβυρίνθου χρησιμοποιείται και σ τη Χ ρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις, κι η ανα­ φορά σ το επινοημένο μυθιστόρημα

να ηροκύψει κάτι διαφορετικό. Μας είναι αναγκαίο να εξετάσουμε την πολλαπλότητα τω ν δυνατών αφηγή­

ρίας γίνεται και σ το Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον.

σεω ν, αν θέλουμε πράγματι να αντι-

στορήματος να συνδυάζει ιστορικά στοιχεία με στοιχεία τη ς λογοτεχνίας του φανταστικού, όπως ο Βόνεγκατ

s

8> °3

σίας· η εθνική ταυτότητα που ηαράγεται από αυτήν την αφήγηση είναι κι αυτή λέξεις, λέξεις που μπορούν να μπουν σ ε άλλη σειρά ή και να διαγραφούν, να αντικατασταθούν, για

του Μηόρχες το εντείνει). Αντίστοιχη χρήση (και παρωδία) τω ν πηγών για τη συγγραφή μιας εναλλακτικής ιστο­

Σ το Χ ρονικό το υ μ οναστη ριού και τη Χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις, ο Σαραμάγκου ακολουθεί τη ν τάση του μεταμοντέρνου ιστορικού μυθι­

84

αντιλαμβανόμαστε ω ς ιστορία, είναι απλώς μια διαδρομή που εηιλέχθηκε ή κατασκευάστηκε ανάμεσα σε πολ­ λές πιθανές διαδρομές. Το ιστορικό κείμενο είναι μια αφήγηση της εξου­

σ το Σφ α γείο αριθμός 5, φέρνοντας δύο κόσμους σ ε αλληλεπίδραση: φυ­ σικό και υπερφυσικό, λογικό και πα­ ράλογο. Η επίσημη ιστορία δεν πα­ ρακάμπτεται, όμως το πόσο εμπει­ ρική είναι η πραγματικότητα και ασταθής είναι η αναπαράστασή της αναδεικνύεται από τη σύγκριση τω ν δύο κόσμων και τη μετακίνηση τω ν ηρώω ν σ ε αυτούς13. Η παρουσία του ετερώνυμου του Πεσόα, του Ρικάρ­ ντο Ρέις, που έχει επιζήσει του δημι­ ουργού του, αλλά και του φαντάσμα­ το ς του Πεσόα, είναι ενδεικτική της μετακίνησης ανάμεσα σ ε δύο τάξεις, σ ε δύο κόσμους. Α ν κάτι πρέπει να κρατήσει ο ανα­ γνώ στη ς του Σαραμάγκου από όλα αυτά, είναι ότι η ιστορία, αυτό που

ληφθούμε ποιοι είμαστε, πώς φ τά ­ σαμε ώ ς εδώ και ποια θα είναι η επόμενή μας διαδρομή- πολύ περισσό­ τερο, μας είναι αναγκαίο να εξετά ­ σουμε τη ν πολλαπλότητα τω ν αφη­ γήσεων, για να μπορέσουμε να κα­ ταλάβουμε ότι πιθανόν να υπάρχουν και άλλες δυνατές διαδρομές για το μέλλον. 1

Sabine, 2001.

Sousa, 2000.

Martins, 2001.

Martins, 2001. Ο συγγραφέας, στην ομιλία του για το Νόμπελ. Ο συγγραφέας, στην ομιλία του για το Νόμπελ.

Sabine. 2001, Silva. 2001.

Silva, 2001. Ο συγγραφέας, στην ομιλία του για το Νόμπελ. Στον ιστορικό κύκλο μπορεί από το πρώιμο έργο του συγγραφέα να περιληφθεί και το Levantado do Chao, δείγμα ιστοριογραφικής μεταμυθοπλασίας (Martins, 2001).

Martins, 2001.

Sousa, 2000.

Martins, 2001.____________________

Το σκοτεινό μέλλον της ανθρωπότητας ετά την αυτοεξορία του σ τα Κανάρια, που οριστικοποιεί το χ ά σμ α μεταξύ του συγγραφέα και της χώρας του, τα βιβλία του Σαραμάγκου παίρνουν έναν πιο παγκόσμιο χαρακτήρα: δεν είναι πια εστιασμένα κυρίως στην Π ορτογαλία αλλά σ την ανθρω πότητα συνολικά. Α π ό τον προσδιορισμένο χώ ρο και χρόνο της Χ ρ ο νιά ς π ου π έθανε ο Ρ ικά ρντο Ρ έις π της Π έτρ ιν η ς σχεδίας, περνάμε στο απροσδιόριστο παρόν τω ν ανώ νυμων πόλεων και τω ν ανώ νυμων ηρώ ω ν του Π ερ ί τυ φ λ ό τη το ς και του Π ερ ί φ ω τίσ εω ς. Α κ ό μ α και ο κύριος Ζοςέ σ τ ο Όλα τα ονόμ α τα έχει ένα από τα πιο συνηθισμένα πορτογαλικά ονόμ ατα και δεν μαθαίνουμε το επώνυμό του1, ενώ είναι περικυκλωμένος από τις στρατιές τω ν ανω νύμων του ληξιαρχείου.

Μ

« Έ χ ω β ρει το ν κρίκο μ ετα ξύ του ζώ ου και το υ π ολιτισμένου ανθρώ­ που: εμείς είμαστε. Η γλώσσα πεθαί­ νει σχεδ όν κάθε μέρα, η κουλτούρα πεθαίνει κάθε μέρα. Μ π ο ρεί να δια­ φ ω νείτε μ ε μια τό σ ο απαισιόδοξη άποφη. Αλλά αν υπάρχει τρ ό π ο ς ο κ όσμ ος ν’ αλλάξει π ρ ο ς τ ο καλύτερο, μ όνο ο πεσιμισμ ός θα το ν αλλάξει · οι αισιόδοξοι π ο τέ δ εν θ ’ αλλάξουν το ν κ όσμ ο π ρ ο ς το καλύτερο». Ζοζέ Σαραμάγκου2 Αυτή η αλλαγή, η απροσδιοριστία του χώρου3, του χρόνου, τω ν προ­

σώπων, μπορεί να ιδωθεί και σαν ένας τρόπ ος να επιτευχθεί αποστασιοποίηση4, και τα έργα που προκύ­ πτουν έχουν τό σ ο παγκόσμια απεύθυνση, που κάνουν το ν Σαραμάγκου το ν πιο απαραίτπτο πολιτικό συγγρα­ φέα του 21ου αιώνα5. Α ν ο ιστορικός αφπγπματικός κύκλος του Σαραμάγκου κατάφερνε να βοη­ θήσει ακόμα και μη Πορτογάλους α ναγνώ στες να δουν διαφορετικά τπν ιστορία, να αμφισβητήσουν και να σκεφτούν πάνω στις πιθανές εναλ­ λακτικές διαδρομές μιας χώρας, τα βιβλία που γράφτηκαν από το 1995

Μαρία =υλοΟρη

δίαφ ιέρώ μα

και μετά, θ έτοντας πάντα το ερ ώ ­ τημα «τι θα γινόταν αν...», εξετά ζουν την ανθρωπότητα συνολικά. Ενα κεν­ τρικό ερώτημα είναι αν μπορεί π αν­ θρωπότητα να ξεπεράσει τη ν εκπλη­

δ

86

το υ γιατρού δεν κολλάει τη ν α σθέ­ νεια. Μήπως, τότε, είναι μια ηθική τι­ μωρία; Κάποιοι ήρωες μοιάζουν αρ­ χικά να είναι ηθικά κολάσιμοι (ο κλέ­

κτική της ικανότητα για καταστροφή· πώς μπορούμε να πιστέψουμε ότι οι

φτης, η πόρνη), όμως ο αφηγητής δεν τους καταλογίζει ευθύνες, δεν τους κρίνει. Και, εφ ό σο ν (σχεδόν)

συμ φ ορές το υ 20ού αιώνα είναι πράγματι πίσω μας; Μπορούν οι άν­ θρωποι να οικοδομήσουν διαφορετι­

όλοι τυφλώνονται τελικά, όλοι θα πρέπει να κριθούν. Ο αναγνώστης θα θυμηθεί εδώ τη ν Π έτρινη σχεδία,

κού τύπου σχέσεις ώ σ τε αυτές οι συμφορές να μην επαναληφθούν;

όπου και πάλι, τελειώ νοντας το βι­ βλίο, δεν έχει μάθει τι προκάλεσε την

Τ ο Π ερί τυφ λότητος, που εγκαινιάζει τη νέα, αλληγορική περίοδο του συγ­

αποκόλληση τη ς Ιβηρικής από την Ευρώπη: στην αφήγηση του Σαρα­

γραφέα, δίνει με... σαφ έστατη ασά­ φεια το στίγμα της: Α ν και το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί σαν σύνοψη τω ν

μάγκου αυτό που πρέπει να π ροσέ­ ξουμε είναι οι αλλαγές μεταξύ τω ν σ χέσεω ν τω ν ηρώ ω ν και όχι τό σ ο τα

φρικαλεοτήτων του 20ού αιώνα6, και ο Σαραμάγκου δεν αρνείται τις ανα­ φ ορές σ το Ολοκαύτωμα7, λειτουργεί και σαν μια σκοτεινή προφητεία για

περιστατικά που συμβαίνουν γύρω τους. Ο Σαραμάγκου δεν λέει τι είναι λάθος και πώς μπορεί να διορθωθεί, αλλά π ερισσότερο μας προειδοποιεί

τους τρόμους το υ μέλλοντος. Δημι­ ουργεί ένα εφιαλτικό όραμα τη ς αν­

για έναν κίνδυνο, το ν κίνδυνο να μη δούμε, να μην προσέξουμε10.

θρωπότητας σ ε ένα εύκολα α ναγνω­ ρίσιμο κοντινό μέλλον, όπου η κοι­ νω νία κάνει ένα βήμα πίσω σ τη βία και το θάνατο8.

Η όραση σημαίνει δύναμη και η τύ­

Η τύφλωση

που η κατοχή του είναι το κλειδί για τη ν ίδια την ανθρωπιά. Γι’ αυτό και η ελπίδα χάνεται όταν κανείς δεν έχει

Η πόλη όπου ξεσπά η ανεξήγητη επι­ δημία τη ς τύφ λωσης είναι ανώνυμη, θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε πόλη- ο α ναγνώστης δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίσει αυτό το κακό σαν κάτι που συμβαίνει αλλού, μακριά του, δεν μπορεί να εκλογικεύσει την επι­ δημία9 -πολύ περισσότερο που ποτέ δεν θα του δοθούν εξηγήσεις γι’ αυ­ τήν: φαίνεται να είναι μεταδοτική, αυτό όμως δεν εξηγεί πώς η γυναίκα

φλωση αδυναμία - η όραση όχι τό σ ο ένα φυσικό χαρακτηριστικό, ούτε βέβαια ένα πνευματικό χαρακτηρι­ στικό, αλλά π ερισσότερο ένα αγαθό

πια το αγαθό αυτό: ό σ ο οι καταπιεσ τές έβλεπαν, υπήρχε η ελπίδα ότι ίσως χρησιμοποιήσουν την όρασή τους για να βοηθήσουν. Ό τα ν όλοι τυφλώνονται, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ θύτη και θύματος11. Η επιδημία είναι άγρια γιατί εξαπλώ­ νεται π ατώντας σ τη δυσπιστία και την έλλειψη κατανόησης μεταξύ τω ν α νθρώπων12: τα θύματα αντιμετωηί-

ςονται σαν μιάσματα, σαν δημόσιος κίνδυνος που η κοινωνία προσπαθεί να κρατήσει μακριά της. Ό μω ς οι ίδιοι οι τυφλοί δεν είναι αθώοι: πολύ σύντομα, μέσα στην καραντίνα, μια ομάδα τυφ λών ελέγχει τις προμή­ θειες του φαγητού και εξουσιάζει όλους τους υπόλοιπους. Η ανωνυμία υποβιβάζει όλους τους ή ρω ες σ τη ν ίδια θέση, παγκοσμιοηοιεί τη ν ανθρώπινη συνθήκη ενώ αποπροσωποποιεί τη ν ανθρώπινη ζωή. Οι ή ρω ες είναι μονάδες σε ένα πλήθος, μια μάζα που αφήνεται να τυφ λωθεί και να χάσει κάθε α νθ ρω ­ πιά: το υ ς α ναγνωρίζουμε μονάχα από ιδιότητες - η γυναίκα του για­ τρού, ο κ λέφ της κ.λπ.: ό τα ν η κοι­ νωνική τά ξη διαταράσσεται, ο άν­ θρω πος που νομίζουμε ότι είμ αστε - η τα υτό τη τά μας, όπω ς προσδιορί­ ζετα ι από τ ο όνομά μας, τη δουλειά μας, τις σχέσεις μας- δεν έχει πια σημασία13. Ετσι, η τύφ λωση μπορεί να γίνει αν­ τιληπτή σαν μια υπόδειξη του πόσο

αλληλεξαρτώμενοι είμαστε, ακόμα κι αν νομίζουμε ότι η ύπαρξή μας είναι ανεξάρτητη, αυτόνομη- όπως στην Πανούκλα του Καμύ, η επιδημία αποδεικνύει ότι κανείς δεν ζει ξεχωριστά απ’ τους άλλους14. Η γυναίκα του για­ τρού, ο μόνος άνθρωπος που διατη­ ρεί τη ν όρασή του, αναλαμβάνοντας τη ν ηθική ευθύνη τη ς15, θα πάρει υπό τη ν π ροστασία τη ς τη ν ομάδα τω ν τυφ λώ ν που παρακολουθούμε σ το μυθιστόρημα, π ρο σπ αθ ώ ντα ς να τους βοηθήσει να διατηρήσουν την ανθρωπιά το υ ς σ ε μια εφιαλτική πραγματικότητα που μόνο εκείνη βλέπει. Αυ τή είναι μια εικονογρά­ φηση τη ς σχέσης ουτοπικού και δυστοπικού σ το ν Σαραμάγκου: Οι άν­ θρωποι, αναλαμβάνοντας τη ν ηθική ευθύνη, οικοδομώντας σχέσεις αλ­ ληλεγγύης, δημιουργούν μια μικρή ουτοπία στη ν καρδιά τη ς δυστοπίας: κ ατάσταση που μπορούμε να δούμε και σ τους ήρωες που περιπλανιούν­ ται στη ν Π έτρινη σχεδία, και στη με­ τα γενέσ τερη Σπηλιά.

δ:αφ ιέρω μα

Η φώτιση Κάποια χρόνια αργότερα, σ το Π ερί φ ω τίσεω ς, ο Σαραμάγκου επιστρέφει σ ε αυτήν τπν ίδια πόλπ. Η επιδπμία τπς τύφλωσπς είναι πια παρελθόν και π πόλπ βαδίζει προς τις δπμοτικές εκλογές, όμως και πάλι κάτι ανεξήγητο συμβαίνει. Μοιάζει κι αυτό με επιδπμία: οι πολίτες, δίχως συνεννόπσπ μεταξύ τους, ψπφίζουν μαζικά

Jose S a ra m a g o

λευκό. Ό τα ν οι εκλογές επαναλαμ­ βάνονται, το π οσ ο στό το υ λευκού γί­ νεται ακόμα εντυπωσιακότερο. Οι αρχές αποφασίζουν να εκδικηθούν τους πολίτες που τους γύρισαν την

δ

88 o|

νη ομάδα τυφ λών που, οδηγημένη από τη μόνη γυναίκα που έβλεπε το ν καιρό τη ς επιδημίας, κατόρθω σε να επιβιώσει χωρίς να χάσει τη ν ανθρω­ πιά της. Αυτή τη φορά, όμως, η ομάδα αυτή θα βρεθεί σ το επίκεντρο τη ς συνωμοσίας τω ν αρχών που δια­ πιστώνουν τη ν αρχή της δεύτερης επιδημίας - τη ς επιδημίας του λευ­ κ ού - στην ανωμαλία τη ς μη τύφ λω­ σης τη ς γυναίκας στην προηγούμενη επιδημία. Και η ουτοπία μιας πόλης χωρίς εξουσία, μιας πόλης κυβερνη­ μένης από τους ίδιους τους ανθρώ­ πους της, γρήγορα θα λήξει.

πλάτη εγκαταλείποντάς τους· θ εω ­ ρούν ότι γρήγορα θα επικρατήσει χάος και τό τε οι αποστάτες θα τους

Η ιερότητα της ζω ής και το αναπόφευκτο του θανάτου

παρακαλέσουν να επιστρέφουν. Κι

Ο Σαραμάγκου συνεχίζει να γράφει σ ε έναν κόσμο που μοιάζει ανίκανος ν’ αλλάξει προς το καλύτερο· αν ανα­ γνωρίζει κάτι, αυτό είναι σίγουρα η δυνατότητα του ανθρώπου να ταξι­

όμως, οι πολίτες κατορθώνουν να υπερασπιστούν την επιλογή τους. Η ζω ή κυλά κανονικά, οι ίδιοι οι κάτοι­ κοι φροντίζουν να διατηρήσουν την ομαλότητα, αποδεικνύοντας ότι δεν χρειάζονται κρατούντες. Ο Σαραμάγκου, βέβαια, είναι απαι­ σιόδοξος: πιστεύει σ το ν άνθρωπο, όμως ξέρει πολύ καλά ότι είναι ικα­ νός για το καλύτερο και το χειρό­ τερο, και φυσικά δεν έχει εμπιστο­ σύνη σ την εξουσία. Μ προστά σ την απαράδεκτη ανωμαλία μιας πόλης που ζει χωρίς κρατούντες, η εξουσία δεν μπορεί να μείνει άπραγη: θα πρέ­ πει να βρει έναν τρόπο να επιστρέφει στη ν πόλη, ό σο κι αν οι κάτοικοί τη ς βρίσκουν ότι δεν τους είναι καθόλου απαραίτητη.

δέψει σε ανακάλυψη του εαυτού του, να αλλάξει ο ίδιος, διαδικασία απα­ ραίτητη, αν θέλουμε να αλλάξει και όλος ο κόσμος. Α υ τό είναι ορατό ακόμα και σ το Όλα τα ονόματα, που φαινομενικά μόνο αφορούν μια ασή­ μαντη μονάδα, το ν κύριο Ζοζέ, που μέσα σ το ν απαρχαιωμένο και ιεραρ­ χικό οργανισμ ό το υ ληξιαρχείου όπου εργάζεται γίνεται μια λειτουργία περισσότερο παρά μια ύπαρξη και ξε­ κινά τη ν αναζήτηση τη ς ιστορίας μιας

Ο α ναγνώστης του Σαραμάγκου θα

ασήμαντης γυναίκας -α ναζή τηση για το ν πραγματικό άνθρωπο πίσω από τα βιογραφικά στοιχεία, μια αναζή­ τηση, τελικά, του εαυτού (αν σ το

ξανασυναντήσει την εκπληκτική εκεί­

Π ερί τυ φ λ ό τη το ς ο εφιάλτης είναι η

τά ξη που διαταράσσεται, σ το Όλα τα ονόματα ο εφιάλτης είναι η ίδια η τάξη που επικρατεί, και το ληξιαρχείο αποκτά μια οργουελιανή αύρα). Πε­ ρικυκλωμένος από τις εγγραφές τω ν ανωνύμων στο ληξιαρχείο, και αργό­

γύρω απ’ το θάνατο, το εμπόριο για τη ν ελπίδα τη ς αιώνιας ζω ής; Πέρα από μια επίθεση στη ν Εκκλη­ σία, το Π ερί θανάτου είναι κυρίως μια επίθεση στη ν αντίληψή μας για τη

τερα από τις αριθμημένες ταφόπλα­ κες του κοιμητηρίου όπου θα αναζη­ τήσει το ν τά φ ο τη ς γυναίκας, ο κύ­

τό σ ο πολύ το θάνατο -π ώ ς θα το ν καθυστερήσουμε ή πώς θα εξαγορά­ σουμε μια θέση σ το ν παράδεισο για να του ξεφύγουμε- θα έπρεπε να το ν δούμε σαν ένα κομμάτι του κύκλου

ριος Ζοςέ ανακαλύπτει ότι δεν έχει πλέον σημασία ποια ονόματα αντι­ στοιχούν σε ποιο σώμα. Σε αντίθεση με τη διδασκαλία της θρησκείας, ιερή είναι η ςωή και όχι ο θάνατος16. Κι αυ­ τό ς είναι ένας από τους λόγους που το Π ερί θανάτου είναι, παρά το ν τίτλο του, το πιο αισιόδοξο έργο αυτής της περιόδου. Σ το μυθιστόρημα, οι κά­ τοικοι μιας ολόκληρης χώρας ανακα­ λύπτουν ξαφνικά ότι κανένας τους δεν πεθαίνει. Κι αν, αρχικά, αγαλλιά­ ζουν γι’ αυτό, σ τη συνέχεια ανακα­ λύπτουν ότι τα πράγματα δεν είναι και τό σ ο ευχάριστα. Ποιος θα πλη­ ρώνει τους αιωνίως απέθαντους συν­ ταξιούχους; Τι θ’ απογίνουν οι ανίατα άρρωστοι, τα κομματιασμένα θύματα τω ν τροχαίων; Και τι θ’ απογίνει ο λό­ κληρη η βιομηχανία που έχει στηθεί

ζωή. Ίσ ω ς, αντί να σκεφτόμα στε

τη ς ζω ή ς και ν’ αναγνωρίσουμε ότι, τελικά, είναι η ζω ή -αυτή η λειψή που ζούμε τ ώ ρ α - που μετράει. ■1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 11 12 18 15 16

Frier, 2001.

Langer, 2002.

Kunkel, 2001.

Krabbenhoft, 2001.

Kunkel, 2001.

Kunkel, 2001.

Frier. 2001.

Krabbenhoft, 2001.

Krabbenhoft, 2001.

Frier, 2001.

Krabbenhoft, 2001.

Frier, 2001.

Krabbenhoft, 2001.

Kunkel, 2001.

Frier, 2001.

Frier, 2001.____

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου στην Ελλάδα με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη.

δ : αφιέρω μα

Ο μισητός λατρεμένος Σαραμάγκου Μαρία =υλούρη

ι πρόσφ ατες κόντρες με τον Μ περλουσκόνι και την Καθολική Εκκλησία δεν είναι οι πρώ τες σ το ενεργητικό του Σ αραμάγκου. Ω ς λογοτέχνης, ο Σαραμάγκου είναι αποδεκτός -νομπ ελίστας, ά λ λ ω σ τ ε - ως δημόσιο πρόσω π ο, όμως, είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενος. Κάτι που φαίνεται να μην τον νοιάζει και πολύ: ο Σαραμάγκου επιμένει να μη μασάει τα λόγια του και να υποστηρίζει σθ εν α ρά ό,τι ο ίδιος θεωρεί δίκαιο.

Ο

Α ν και έχει καθιερωθεί ω ς η σημαντι­ κότερη σύγχρονη φιγούρα τω ν πορ­ τογαλικών γραμμάτων, ο άνθρωπος που έφερε σ την Πορτογαλία το πο­ λυπόθητο πρώτο Νόμπελ Λ ο γο τε­ χνίας τη ς αντιμετωπίζεται με αμφιθυ­

ισπανικό δηλαδή έδαφος. Η κίνηση αυτή έχει διπλό αντίκτυπο. Καταρχάς, γίνεται εμφανής μια αλ­ λαγή σ το έργο το υ Σαραμάγκου: ο χώ ρος τ ω ν μυθιστορημάτων του, με εντυπωσιακή αφετηρία το επόμενο

μία στην πατρίδα του, από τη ν κοι­

βιβλίο του, Π ερί τυφ λότητος, παύει

νωνία της οποίας είναι μάλλον απο­

να είναι συγκεκριμένος και α ναγνω­

ξενωμένος. Ο γνωστότερος, όχι όμως

ρίσιμος και ο συγγραφέας αφήνει πίσω τα ζητήματα επαναδιαπραγμά­ τευσης και επαναπροσδιορισμού της πορτογαλικής ταυτότητα ς που το ν

και ο μοναδικός, λόγος αυτής της αποξένωσης είναι το Κατά Ιησούν Ευαγγέλιο. Δηλωμένος άθεος σ ε ένα έθνος καθολικών και ο ύτω ς ή άλλως σταθερά επικριτικός απέναντι σ το πορτογαλικό κράτος, ο Σαραμάγκου έγραψε μια ανατρεπτική αφήγηση της ζω ή ς του Ιησού -τη ν άγραφη αφήγηση που θα μπορούσε να είχε προηγηθεί τω ν Ευαγγελίων του Ματ­ θαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη1- που ηροκάλεσε τη ν αν­ τίδραση του Βατικανού αλλά και τω ν απλών πιστών και την αυτοεξορία του Σαραμάγκου σ το

Λ α νθα ρότε, σ ε

απασχόλησαν σ τα βιβλία τη ς δεκαε­ τίας του ’80 -τη ν ώρα που οι σύγ­ χρονοί του Πορτογάλοι λογοτέχνες εξακολουθούν να αναπτύσσουν αυ­ τή ν την προβληματική. (Φυσικά, ο Σαραμάγκου δεν έχει κλείσει ακόμα τους λογαριασμούς του με τη θρη­ σκεία, τη ν οποία θα συνεχίσει να επι­ κρίνει, και σ τις δημόσιες τοποθετή ­ σεις του αλλά και σ τη λογοτεχνία του: είναι χαρακτηριστικό το πώς δια­ χειρίζεται το εμπόριο που έχει στήσει

ο χριστιανισμός γύρω από το ν θά­ να το και τη ν αιώνια ζω ή σ το μεταγε­ νέσ τερ ο Π ερί θανάτου: ο θάνατος δεν συμβάλλει απλώς σ τη δύναμη τη ς Εκκλησίας, για το ν Σαραμάγκου είναι αυτός που τη συντηρεί: «Τ ο πρόβλημα είναι ότι η Εκκλησία χρει­ άζεται το ν θάνατο για να στηρίξει την

η ισπανική δημόσια ζω ή και συχνά αντιμετωπίζεται περίπου σαν απο­ πλανημένος φυγάς2 -ακόμα χειρό­ τερα που η σύζυγός του, η Πιλάρ ν τελ Ρίο, είναι Ισπανίδα. Η αμφιθυμία του πορτογαλικού κοι­ νού είναι τό σ ο βαθιά που ούτε το

δεν θα υπήρχε ανάσταση. Οι χρι­

Νόμπελ κατάφερε να τη ν αμβλύνει. Πλάι στη ν ευφορία και τη ν εθνική υπερηφάνεια που προκάλεσε η εί­ δηση ότι ο Π ορτογάλος είναι ο νομ­

στιανικές θρησκείες τρέφονται από το ν θάνατο», δήλωνε με αφορμή το μυθιστόρημα σ την εφημερίδα El Pais

πελίστας του 1998, ξέσπα σε και μια ιδιόρρυθμη αντιπαράθεση με τους Ισπανούς που διεκδικούσαν το ν Σα­

ίδια της τη ν ύπαρξη. Χωρίς το ν θά­ νατο, δεν θα υπήρχε Εκκλησία, γιατί

το 2005.)

ραμάγκου για το ν εαυτό τους: οι

Απ ό τη ν άλλη, και σ ε άμεση σχέση με τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος το υ Σαραμάγκου από τα καθαρά

ισπανικές εφημερίδες έκαναν λόγο για « τ ο δικό μας Νόμπελ», το ισπα­ νικό κοινό αντιμετώπιζε το ν συγγρα­

πορτογαλικά θέματα, η φυγή του σε ισπανικό έδαφος επιτείνει τη ν αίσθη­ ση ότι ο συγγραφέας έχει το βλέμμα περισσότερο στραμμένο στη ν Ισπα­

φέα σαν Ισπανό, η διεθνής συνέν­ τευξη τύπου έγινε σ τη Μαδρίτη, όπου έκανε μια σ τάσ η ο Σαραμάγκου επιστρέφ ο ντα ς σ το Λανθαρότε από την

νία, παρά στη ν πατρίδα του, μεγα­

Εκθεση Βιβλίου τη ς Φραγκφούρτης.

λώ νοντα ς έτσι ένα ήδη προϋπάρχον

Ο ίδιος ο Πορτογάλος πρόεδρος, ο Χόρχε Σαμπάιο, μετέβη με κυβερνη­

χάσμα, απόρροια, μεταξύ άλλων, του ιδιότυπου «ιβηρισμ ού» το υ Σαρα­ μάγκου, η λογοτεχνική αποτύπωση του οποίου υπάρχει στη ν Π έτρινη σχεδία■ μια αντίληψη που θέλει την Ισπανία και τη ν Πορτογαλία άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους και την αλληλεγγύη και τη συνεργασία τους απαραίτητη προϋπόθεση για το μέλ­ λον τη ς ιβηρικής χερσονήσου, και δεν κολακεύει ιδιαίτερα το ν π ορτο­ γαλικό εθνικισμό, καθώς έρχεται σε αντιπαράθεση με βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις τω ν Π ορτογάλων, ει­ δικά σ ε σχέση με τη ν Ισπανία, που βιώνεται σαν αντίπαλη. Ο Σαραμάγ­ κου κατηγορείται ότι το ν μονοπωλεί

τικό αεροπλάνο σ το Λανθαρότε λίγες μέρες μετά, και μετέφερε τ ο ν Σαρα­ μάγκου σ τη Λισαβόνα για να του απονεμηθεί η υψηλότερη εθνική διά­ κριση, που συνήθω ς απονέμεται σε αρχηγούς ξένω ν κ ρα τών3, σ ε μια προσπάθεια να επιβεβαιωθεί εκ νέου η πορτογαλική τα υτότητα το υ συγ­ γραφέα. Και ενώ το Νόμπελ, όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο, εκτό­ ξευσε τις πωλήσεις τω ν βιβλίων του, δεν το ν έκανε περισσότερο συμπα­ θή' αρκετοί συμπατριώτες του εξα ­ κολουθούν να το ν χαρακτηρίζουν ψυχρό και αλαζόνα4. Ίσ ω ς γιατί πίσω απ’ αυτήν τη ν αμφι-

δ:αφ ιέρω μα

θυμία υπάρχει κάτι ακόμα -και είναι

λούθησε το Νόμπελ, αναγνώριση

η πολιτική του Σαραμάγκου. Μια πο­ λιτική που υπάρχει τό σ ο σ το έργο του ό σ ο και σ τη δημόσια ζω ή του, φαίνεται όμως ότι δεν είναι το ίδιο

που εκμεταλλεύτηκε για να προωθή­ σει τις πολιτικές του απόψεις. Γνωρί­ ζο ντα ς ότι πλέον οι κινήσεις του θα δημοσιοποιούνταν ευρέως, ο Σαρα­ μάγκου έκανε πολλά ταξίδια και δεν

ανεκτή και στα δύο. Για πολύ κόσμο, σ ε μια εποχή που ο κομμουνισμός αντιμετωπίζεται σαν μίασμα και εξι­ σώνεται με το ν ναζισμό, μοιάζει εν­ τελώ ς παράδοξο ένας εμφανώς ευ­ φυής και ανθρωπιστής συγγραφέας να εξακολουθεί όχι απλώς να έχει κομμουνιστικές αναφορές αλλά και να είναι μέλος ενός σκληροπυρηνι­ κού κομμουνιστικού κόμματος. Στην

!®>| JoseSaramago

Πορτογαλία, αρκετοί δεν έχουν τις καλύτερες αναμνήσεις από την

92 S> So

εποχή που ο Σαραμάγκου ήταν διευ­ θυντής της εφημερίδας Diario de N otidas στο σύντομο διάλειμμα τη ς Επανάστασης τω ν Γαριφάλων. Ο Σα­ ραμάγκου εκείνης τη ς περιόδου, λένε, ήταν πολύ σκληρός με όσους εργαζόμενους της εφημερίδας δεν

έχασε ευκαιρία να δηλώσει την αντί­ θεσή του στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το Ισ­ ραήλ, καθώς και την υποστήριξή του σ ε μια σειρά από στόχους και αγώνες που ο ίδιος θεωρεί δίκαιους, είτε πρό­ κειται για τους εξεγερμένους της Τσιάπας είτε για τους Παλαιστίνιους6, αδιαφορώντας για το αν οι θέσεις του είναι δημοφιλείς και αποδεκτές. Χα­ ρακτηριστική είναι η δήλωση7 που συνυπέγραψε με το ν Ταρίκ Αλί, το ν Τ ζο ν Μπέργκερ, το ν Νόαμ Τσόμσκι, το ν Εντουάρντο Γκαλεάνο, το ν Χάρολντ Πίντερ, την Αραουντάτι Ρόι και το ν Χάουαρντ Ζιν το 2006, σ το ξέ ­ σπασμα του πολέμου σ το ν Λίβανο, παίρνοντας ανοιχτά το μέρος τω ν

ήταν μέλη του κόμματος, κάνοντας

Παλαιστίνιων και κ ατηγορώντας το

τη ζω ή τους δύσκολη, σ τάση που έστρ εψ ε αρκετούς διανοούμενους εναντίον του5.

Ισραήλ για τη ν πολιτική εξό ντω σή ς τους. Τ έσ σερα μόλις χρόνια πριν, είχε προκαλέσει διεθνές σκάνδαλο

Ο Σαραμάγκου, βέβαια, βρέθηκε από τη θέση εξουσίας στη ν εφημερίδα στην ανεργία, μια αλλαγή που, όπως

όταν απέδωσε, σ ε αρθρογραφία του στην El Pais, τα δεινά που υφίστανται

ο ίδιος λέει, στάθηκε καθοριστική γι’ αυτόν, αφού σηματοδότησε τη γέν­ νησή του ω ς συγγραφέα, παρατή­ ρηση που βρίσκει σύμφωνους πολ­ λούς μελετητές του έργου του. Όμως η αλλαγή αυτή δεν επηρέασε την ιδε­ ολογία του: ο Σαραμάγκου δεν μετά-

οι Παλαιστίνιοι από τους Ισραηλινούς στη ν ίδια τη φύση του ιουδαϊσμού, καθώς και όταν, σ ε μια επίσκεψή του σ τη Δυτική Όχθη, σύγκρινε τη ν κα­ τά στα ση στις παλαιστινιακές περιο­ χές με το Αουσβιτς. Ο κριτικός λο­ γοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ θεώρησε

νές και σ το ν τρόπ ο που αξιοποίησε

αυτήν τη σύγκριση μια ασυγχώρητη αποτυχία από την πλευρά του Σαρα­ μάγκου. Ο Μπλουμ θεωρεί ότι υπάρ­

τη ν παγκόσμια αναγνώριση που ακο­

χει μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ του

νιωσε, δεν αναθεώρησε. Κάτι εμφα­

λογοτέχνη και του πολιτικού Σαραμάγκου: «Μ ου προξενεί μεγάλη απο­ ρία το ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ωριμάσει πολιτικά. Να είσαι Πορτο­ γάλος σταλινικός σήμερα σημαίνει απλά ότι δεν ςεις σ το ν πραγματικό κ όσ μ ο »1 8.

6 *5 2 Ακόμα και η κινηματογραφική εκ­ δοχή του Π ερί τυ φ λ ό τη το ς προκάλεσε αντιδράσεις από βορειοαμερικάνικες ενώσεις τυφλών, που προ­ σπάθησαν να μποϊκοτάρουν τη ν ται­ νία και οργάνω σαν διαμαρτυρίες έ ξω από τα σινεμά, θεω ρώ ντα ς ότι πα­ ρουσιάζει με πολύ μελανά χρώματα τους τυφλούς, τους κάνει να μοιά­ ζουν ανίκανοι να λειτουργήσουν αυ­ τόνομα και τους εξισώ νει με τέρα τα διαμαρτυρίες που ανάγκασαν τους συντελεσ τές να βγάλουν ανακοινώ­ σεις για το α υτονόητο -ό τι η προσπάθειά τους δεν έχει στόχ ο να πα­ ρουσιάσει αρνητικά τους τυφλούς και ότι η επιδημία της τύφ λωσης έχει αλληγορική σημασία και σ ε καμία περίπτωση δεν μπορεί να α ντιμετω­ πιστεί σαν πραγματική τύφλωση. Ο ίδιος ο Σαραμάγκου ξεκαθάρισε τα πράγματα με το ν δικό του τρόπο: σ ε μια ραδιοφωνική συνέντευξή το υ για το ζήτημα, δήλωσε ότι « η βλακεία δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε τυ­ φλούς και μη τυφ λο ύ ς»9. Για κάποιους, ο Σαραμάγκου έχει

κου, αφού και οι δύο λειτουργούν με τις ίδιες αρχές το υ αμετανόητου κομμουνιστή, το υ πεισματάρη άθεου, του πεσιμιστή που εξακολου­ θεί να πιστεύει ότι ο κόσμος μπορεί ν’ αλλάξει (κι αν αλλάξει, δεν θα αλ­ λάξει από τους αισιόδοξους101 ), ότι η ανθρωπότητα είναι ικανή για το χει­ ρό τερο αλλά και για το καλύτερο. Η άποψη του Σαραμάγκου, τό σ ο ω ς συγγραφέα ό σ ο και ω ς δημόσιου προσώπου, μπορεί να συνοψιστεί ω ς εξής: συνδυάζει τη ν τοπική και την παγκόσμια οπτική- προβάλλει μια ει­ κόνα τη ς ανθρω πότητας (ή, έστω , ενό ς προοδευτικού τμήματός της) σαν μια ηθικά υπεύθυνη και προ­ οδευτικά σκεπτόμενη κοινότητα- και επιμένει, ίσω ς ουτοπικά, στη ν απλή αρχή τη ς δικαιοσύνης για όλους11. Μια πολιτική σκέψη που μπορεί να συνοψιστεί σ τη φράση «υλιστικός μεσσιανισμός».121

1 2 8 *

5 6 2

απλώς συνηθίσει να είναι ένα αγκάθι σ το πλευρό τη ς κυβέρνησης τη ς χώ ­ ρας του, και η αναγνώριση ήρθε όταν ήταν ήδη πολύ μεγάλος για ν’ αλλάξει μυαλά. Για άλλους, ο πολιτι­ κός Σαραμάγκου δεν έρχεται σ ε αν­ τίθεση με το ν λογοτέχνη Σαραμάγ­

8 9 '° 11 12

Monteiro, 2001.

Grossegesse, 2001.

Grossegesse, 2001. Βλέπε δηλώσεις Πορτογάλων αναγνωστών αλλά και γνωστών και συνεργατών του Σαραμάγκου, Eberstadt, 2007.

Eberstadt, 2007.

Klobucka, 2001, Eberstadt, 2007.

To πλήρες κείμενο της δήλωσης είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση www.chomsky.info/letters/ 200607i9.htm.

Eberstadt, 2007. www.cbc.ca/arts/film/story/ 2 0 0 8 / 1 0 / 0 4 /saramago-blindnessreaction.html.

Langer, 2002.

Klobucka, 2001.

Grossegesse, 2001.

δ:αφ ιέρω μα

Αυτός με το μούσι είναι ο Θεός, ο άλλος είναι ο Διάβολος Χάρολντ Μπλουμ

ια τον Χ άρολντ Μ πλουμ, ο Ζο ζέ Σαραμάγκου είναι ο σπουδαιότερος εν ζω ή ευρωπαίος λογοτέχνης, κι ο μόνος, ίσως, που θα μ πορούσε να σταθεί δίπλα σ το ν Φίλιπ Ροθ ως ισάξιός του. Σ τ ο κείμενο που ακολουθεί, ένα από τα πολλά γραπτά του Μ πλουμ για τον Σα ρ αμάγκου, ο σπουδαίος κριτικός αναπτύσσει τα πιο ενδιαφέροντα, κατά τπ γνώ μη του, στοιχεία του Κ ατά Ιη σ ο ύ ν Ευαγγελίου.

Γ

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου ε ξέ δ ω σ ε το Κατά Ιησού ν Ευαγγέλιον όταν κόν­ τευε τα εβδομήντα. Διστά ζω να το ξε­ χω ρίσω από τ ’ άλλα βιβλία του, όμως είναι ένα υπέροχο έργο, α νώτερο σε ευρηματικότητα από οποιοδήποτε άλλο για τη ζω ή το υ Ιησού, τω ν τε σ ­ σάρω ν ιερών Ευαγγελίων συμπερι­ λαμβανομένων. Ο Θ εός του Σαρα­ μάγκου μας σκανδαλίζει με τρόπους που υπερβαίνουν τα όρια τη ς δια­ νόησης, από τη στιγμή που ένας Θ εός που είναι ταυτόχρονα αλήθεια και χρόνος είναι η χειρότερη δυνατή είδηση. Ο διάβολος του Σαραμάγκου,

Με όλα αυτά, το βιβλίο θα μπορούσε να είναι τελείω ς εξοργιστικ ό, κι ω σ τό σ ο δεν είναι, και νομίζω μόνο ένας μισαλλόδοξος ή ηλίθιος θα το θεωρούσε βλάσφημο. Ο Θ εός του Σαραμάγκου μπορεί να είναι τα υτό­ χρονα πανούργος και μελιστάλαχτος, κι έχει τη δυνατότητα για άγριο χιού­ μορ. Κανείς δεν θα το ν αγαπήσει, όμως δεν προσδοκά τη ν αγάπη. Η λατρεία και η υπακοή είναι οι απαι­ τήσεις του και η ιερή βία είναι η αστείρευτη πηγή που το ν τρο φ οδ ο ­ τεί. Ο Μπαρούχ Σπινόζα επέμενε πως μας είναι απαραίτητο ν’ αγαπάμε το ν Θεό χωρίς να περιμένουμε αντα­ πόδοση τη ς αγάπης μας. Κανείς δεν

που -απολαυστικά- ονομάζεται Ποι­

θα μπορούσε ν’ αγαπήσει το ν Θεό

μένας, είναι η προσωποποίηση της ηπιότητας σ ε σύγκριση με το ν Θεό του Σαραμάγκου, που αρνείται την

του Σαραμάγκου, εκτός αν ήταν τό σ ο πολύ σαδομαζοχιστής ώ σ τε να μην μπορεί ν ’ αντισταθεί.

απόπειρα του Ποιμένα να συμφιλιω­ θούν και που δεν επιδεικνύει μήτε

Ο Θ εός μας λέει σ το Ευαγγέλιο ότι δεν είναι ευχαριστημένος με τη μικρή «εκλογική περιφέρεια» που του επι­ φυλάσσει ο εκλεκτός λαός του, οι

αγάπη μήτε συμπόνια για το ν Ιησού ή οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο.

Εβραίοι: «Επομένως, είσαι ευχαρι­ στημένος, είπε ο Ιησούς. Είμαι και δεν είμαι ή, μάλλον, θα ήμουν αν δεν

σούς, Ναι, πραγματικά, να κρίνεις δεν μπορείς, μπορείς όμως να με βοηθήσεις. Να βοηθήσω σ ε τι, Να δι­

υπήρχε αυτή η καρδιά μου η ανή­ συχη που κάθε μέρα μου λέει Μάλι­ στα κύριε, ωραίο πεπρωμένο κανόνι­ σες, μετά από τέσσ ερ ις χιλιάδες χρό­

ευρύνω τη ν επιρροή μου, να γίνω ο θεός κι άλλων ανθρώπων, Δ εν κατα­ λαβαίνω, Α ν παίξεις καλά το ρόλο σου, δηλαδή το ρόλο που σου επι­ φυλάσσει το σχέδιό μου, είμαι απο­ λύτως σίγουρος ότι σ ε λιγότερο από μισή ντουζίνα αιώνες, αν και θα χρει­ αστεί να παλέψουμε, εγώ κι εσύ, με πολλές α ντιξοότητες, θα γίνω από θεός τω ν Εβραίων θεός καθολικός, κατά τη ν ελληνική έκφραση, Και ποιος είναι ο ρόλος που μου επιφυ­ λάσσεις σ το σχέδιό σου, Ο ρόλος του

νια κόπων και φροντίδω ν οι θυσίες στους βωμούς, όσο άφθονες και ποι­ κίλες κι αν είναι, δεν αναιρούν το γε­ γονός ότι συνεχίζεις να είσαι ο θεός ενός λαού μια σταλιά που ζει σ ’ ένα κομματάκι του κόσμου που εσύ δη­ μιούργησες με ό,τι έχει πάνω του, πες μου κι εσύ, γιε μου, αν μπορώ να είμαι ευχαριστημένος μπροστά σ ’ αυτήν την ταπείνωση που δέχομαι μπροστά στα μάτια μου κάθε μέρα, Δεν δημιούργησα κανέναν κόσμο και δεν μπορώ να κρίνω, είπε ο Ιη­

μάρτυρα, γιε μου, του θύματος, που είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει για να διαδώσει κανείς μια ιδέα και να ανα­ ζωπυρώσει μια πίστη. Οι δύο λέξεις,

δ : αφιέρωμα

μάρτυρας και θύμα, βγήκαν από το στόμα του Θεού σαν να βούτηξε το στόμα του σ το μέλι και σ το γάλα, αλλά μια ξαφνική παγωμάρα έκανε το ν Ιησού να ανατριχιάσει, σαν να είχε κλείσει η καταχνιά πάνω του, την ίδια στιγμή που ο Διάβολος το ν κοι­ τούσε με μια αινιγματική έκφραση, επιστημονικού ενδιαφέροντος ανάμι­ κτου με ακούσια συμπόνια»2. Αυτά είναι τα κίνητρα του Θεού όταν θυματοποιεί το ν Ιησού, και συνακό­ λουθα όταν βασανίζει μέχρι θανάτου τα εκατομμύρια που θα πεθάνουν ω ς θυσίες σ το ν Ιησού, είτε το ν δέχονται είτε το ν αρνούνται. Οτι ο Θ εός είναι ο μεγαλύτερος κωμικός το μαθαί­ νουμε από το ν ψαλμό του για τους μάρτυρες: «μια λιτανεία, σ ε αλφαβη­ τική σειρά για να αποφύγει τις κακο­

δ

96 ο> °§

τοπιές τω ν π ροτερ αιοτήτω ν»3. Τ έσ ­ σερις σελίδες σ ε μήκος, ο κατάλογος της ιερής, καθαγιασμένης βίας έχει απολαύσεις όπως τη Μπλαντίνα της Λυών, που πήγε από τα κέρατα άγριου ταύρου, και το ν Ιανουάριο της Νάπολης, που το ν έριξαν σ τ’ άγρια θηρία, μετά σ το φούρνο, και τελικά το ν αποκεφάλισαν. Το γούστο του Θεού του Σαραμάγκου φέρνει σ το νου το 16ο κεφάλαιο της Ιστορία ς τη ς παρακμής και τη ς π τώ σ η ς τη ς Ρ ωμαϊκής Α υ το κ ρ α το ρ ία ς το υ Εδουάρδου Γίββωνα, με τη διαφορά ότι ο Γίββων, τη ρώντας τα προσχή­ ματα, αποφεύγει να περιγράφει με λεπτομέρειες τις πολλές ποικιλίες τω ν μαρτυρίων. Αλλά ο Γίββων προ­ λαβαίνει το ν Σαραμάγκου όταν πα­ ρατηρεί ότι οι χριστιανοί έχουν κάνει ο ένας σ το ν άλλον χειρότερες αγριό­

τη τες απ’ αυτές που τους έκαναν οι άπιστοι. Α ν και είναι αναγκαστικά ένας δευτερεύοντας χαρακτήρας σε σχέση με το ν Ιησού, ο Θ εός απαιτεί εξονυχι­ στική μελέτη πέραν τω ν άγρια κωμι­ κών πλευρών του. Κατά πρώτο λόγο, ο Θεός του Ευαγγελίου είναι χρόνος, και όχι αλήθεια, η άλλη ιδιότητα που διεκδικεί. Ο Σαραμάγκου, μαρξιστής (εκκεντρικός μαρξιστής) και όχι χρι­ στιανός, υπονομεύει το ν 'Ιερό Αυ­ γουστίνο: αν ο χρόνος είναι ο Θεός, τό τε δεν μπορεί να του συγχωρεθεί τίποτα, και ποιος θα ήθελε να το ν συγχωρέσει τέλος πάντων; Αλλά, και πάλι, ο Θ εός του Ευαγγελίου δεν ενδιαφέρεται σ το ελάχιστο για τη συγχώρεση: δεν συγχωρεί κανέναν, ούτε καν το ν Ιησού, κι αρνείται να συγχωρέσει το ν Ποιμένα, όταν του κάνει μια ειλικρινή προσφορά υπακοής. Η εξουσία είναι τ ο μόνο που το ν ενδια­ φέρει και η θυσία του Ιησού αξιοποιεί τη ν προοπτική τη ς ά φ εση ς τω ν αμαρτιών μας μόνο σαν διαφήμιση. Ο Θεός ξεκαθαρίζει ότι όλοι είμαστε ένοχοι κι ότι προτιμά αυτό να μείνει ω ς έχει. Ο Ιησούς δεν είναι εξιλέωση: η σταύρωσή του είναι απλώς το μέσο με το οποίο ο Θ εός παύει να είναι εβραϊκός και γίνεται καθολικός. Αυτή είναι μια έξοχη ειρωνεία κι ο Σαρα­ μάγκου κάνει υψηλή τέχνη, αν και προκαλεί μια σφοδρή επίθεση από τους καθολικούς. Από όλες τις ανα­ π αραστάσεις του Θεού, ψηφίζω αυ­ τή ν του Σαραμάγκου: είναι η πιο αστεία, μα κι η πιο ανατριχιαστική, με το ν τρόπο τω ν σαιξπηρικών «κα ­ κών».

II. Ο Ποιμένας, ή ο Διάβολος, είναι αρ­ κετά πιο συμπαθής απ’ ό,τι ο Θ εός σε όλο το μυθιστόρημα. Στους διαλό­ γους μεταξύ του Διάβολου και του νε­ ότερου Ιησού, ξεκάθαρα επικρατεί, έντιμα όμως -όχι όπως συμβαίνει στην κυριαρχία του Θεού επί του Ιη­ σού όταν πατέρας και γιος πρωτοσυναντιούνται στη ν έρημο. Ο Θεός απαιτεί ένα πρόβατο αγαπητό σ το ν Ιησού για θυσία και ο Ιησούς υποχω­ ρεί με μισή καρδιά. Ακούγοντάς το αυτό, ο Ποιμένας χάνει τη ν πίστη του σ το ν Ιησού: « Δ ε ν έμαθες τίποτα, φύγε». Κι έχει, μέχρι στιγμής, δίκιο: η εκπαίδευση το υ Ιησού στη φύση του

και του Θεού, μια αλήθεια που απο­ καρδιώνει τους μαθητές το υ Ιησού. Ό τα ν ο Θεός, ντυμένος σαν εύπορος Εβραίος, εμφανίζεται σ το ν Ιησού στη βάρκα, ο Σαραμάγκου φαντάζεται μια έξοχη επανείσοδο του Ποιμένα: ο

Θ εού θα ολοκληρωθεί μόνο σ το σταυρό. Γιατί λοιπόν υπάρχει ο Ποι­

Ιησούς τους βλέπει και τους δύο στη

μένας σ το βιβλίο; Προφανώς, μόνο σαν μάρτυρας. Ο Σαραμάγκου φαί­ νεται να μας πηγαίνει πίσω, σ το ν όχι έκπτωτο Σατανά του Βιβλίου του Ιώβ.

κειται για δίδυμες υπάρξεις· στις απο­

Κι ω σ τό σο , ο Σατανάς του Ιώβ ήταν ένας κατήγορος· ο Ποιμένας δεν εί­ ναι. Γιατί λοιπόν μένει τέσσ ερ α χρό­ νια πλάι του, μαθητευόμενος βο­ σκός, ο Ιησούς; Ο άγγελος, που έρ­ χεται καθυστερημένα να πει στη Μα­ ρία ότι ο Ιησούς είναι γιος του Θεού, λέει ότι ο Διάβολος αρνείται μόνο το ν εαυτό του, κάτι εντελώ ς αμφίσημο, που θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο Ποιμένας αρνείται να παίξει τ ο ρόλο που του α νέθεσε ο Θεός. Ο άγγελος της Μαρίας, αφού πει ότι ο Ποιμένας ήταν συμμαθητής του, προσθέτει ότι ευημερεί επειδή το απαιτεί η αρμονία του σύμπαντος. Υπάρχει, τότε, μια μυστική σχέση μεταξύ του Ποιμένα

βάρκα και συνειδητοποιεί ότι πρό­ ρίες του Ιησού για τη ν κοινή τους πα­ ρουσία, ο Θ εός θα απαντήσει πως ό,τι αφορά το ν Θ εό αφορά και το ν Διάβολο. Η έκφρασή του συνδυάζει επιστημο­ νικό ενδιαφέρον με ακούσια συμπό­ νια, μα βρίσκεται εδώ γιατί, όπως σ ω ­ σ τά εικάζει ο Ιησούς, η επέκταση τη ς επικράτειας του Θεού είναι επέκταση και τη ς επικράτειας του Διαβόλου. Κι όμως, ο καημένος ο Ποιμένας έχει κι αυτός τα μπερδέματά του: «Και εγώ ο ίδιος βλέπω κάποια πράγματα σ το μέλλον, αυτό όμως που δεν είσαι πάντα σ ε θέση να κάνεις εσύ είναι να διακρίνεις τη ν αλήθεια από το ψέμα σ ’ αυτά που νομίζω εγώ ότι βλέπω, δηλαδή, ο ίδιος τα ψέματά μου τα βλέπω αυτό που είναι, αλήθειες για μένα, δεν ξέρ ω όμως σ ε ποιο βαθμό

Το «Περί τυφλότητας» μεταφέρθηκε στην οθόνη από το σκηνοθέτη Φερνάντο Μεϊρέλες.

δ:αφιέρω μα

οι αλήθειες τω ν άλλων είναι γι’ αυ­ τούς ψέματα»4. Ο Σαραμάγκου ξεκάθαρα εγκαλεί το ν Θεό, οι αλήθειες του οποίου εί­ ναι, πράγματι, τα ψέματά του. Η εξή ­ γηση το υ Θεού ότι η καθολική εκ­ κλησία θα θεμελιωθεί σ το ν Ιησού εί­ ναι αληθινή μόνο σ το βαθμό της ιστορικής φρικαλεότητάς της, κι ο ενθουσιασμός που το ν διακατέχει, καθώς παραθέτει μάρτυρες και συ νοψίζει την Ιερά Εξέταση, έχει ολο­ φάνερα σαδιστική χροιά. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι ο Θ εός (ένας καλός αυγουστινιανός πριν το ν Αυ­ γουστίνο) αποδοκιμάζει όλες τις αν­ θρώπινες χαρές ω ς ψεύτικες, αφού όλες τους εκπορεύονται από το προ­ πατορικό αμάρτημα, όπλα του δαί­ μονα για να βασανίζει τις ταλαίπωρες ζω έ ς τω ν ανθρώπων. Οταν ο Ιησούς ρω τά το ν Ποιμένα αν αυτό αληθεύει, η απόκριση του Διαβόλου είναι διαφωτιστική: «...περιορίστηκα να κρα­ τή σ ω για μένα αυτά που δεν θέλει ο Θεός, τη σάρκα, με τη χαρά και τη 98 8>

°8

λύπη της, τη νεότητα και τα γηρα­ τειά, τη φρεσκάδα και την αποσύν­ θεση, δεν είναι όμως αλήθεια ότι ο φόβος είναι δικό μου όπλο, δεν θυ­ μάμαι να είμαι εγώ αυτός που επι­ νόησε τη ν αμαρτία και τη ν τιμωρία, και τ ο φόβο που αυτές πάντα περιέ­ χουν»5. Ο Θ εός το ν διακόπτει ανυπόμονα: «σταμάτα... η αμαρτία και ο Διάβο­ λος είναι τα δυο ονόματα του ίδιου πράγματος»6. Ο Θεός περιγράφει τις σταυροφορίες -π ου θα γίνουν εναν­ τίον του Αλλάχ, ενός άλλου Θεού που δεν κατονομάζεται, και για τη δημι­

ουργία του οποίου διερωτάται ο Ποι­ μένας. «Τ ό τε όμως ποιος θα φτιάξει αυτόν το ν εχθρό θεό. Ο Ιησούς δεν ήξερε τι να απαντήσει, ο Θ εός ήταν σιωπηλός και σιωπηλός παρέμεινε, από την καταχνιά όμως ακούστηκε μια φω νή να λέει, Ίσ ω ς αυτός ο Θ εός κι αυτός που είναι να έρθει να μην εί­ ναι παρά ετερώνυμοι, Ποιου, τίνος πράγματος, ρώ τη σ ε περίεργη μια άλλη φωνή, Του ανθρώπου. Ο Ιη­ σούς, ο Θ εός και ο Διάβολος προσποιήθηκαν ότι δεν είχαν ακούσει τί­ ποτα, αμέσως όμως αλληλοκοιτάχτηκαν τρομαγμένοι, γιατί έτσι είναι ο κοινός φόβος, εύκολα ενώνει τις διαφορές μας»7. Μ όνο εδώ, σ το Ευαγγέλιο το υ Σαρα­ μάγκου, ακούμε μια φω νή πέραν αυ­ τή ς του Θεού. Τίνος είναι; Ποιος θα διακηρύξει αυτό που ο Θ εός δεν θέ­ λει να πει, ότι δηλαδή αυτός και ο Α λ­ λάχ είναι ένα; Με έναν Θεό τ ό σ ο κα­ τεργάρη και απωθητικό όσο του Σα­ ραμάγκου, τό σ ο εμείς όσο κι ο συγ­ γραφέας προσδοκούμε έναν Θεό πέρα απ’ το ν Θεό. Αλλά όποιος κι αν είναι αυτός ο Θεός, δεν ξαναμιλά σ ’ αυτό το μυθιστό­ ρημα. Πολύ επιδέξια, ο Σαραμάγκου μόλις εξω τερίκευσε αυτό που υπο­ νοεί σ ε όλο το βιβλίο: πρακτικά, ο Θ εός κι ο Ιησούς είναι εχθροί, κι ο Ποιμένας είναι ο απρόθυμος εχθρός και τω ν δύο. Γιατί αυτή η εχθρότητα; Αντιδρώ ντα ς στην περιγραφή τη ς Ιε­ ρός Εξέτασης από το ν Θεό, ο Ποιμέ­ νας παρατηρεί: «Χρειάζεται να είναι κανείς Θ εός για να του αρέσει τό σ ο το αίμα»8. Η μεγάλη στιγμή του Ποιμένα -και

Σκηνή από την ταινία «Περί τυφλότητας» ένα από τα αποσπάσματα-κλειδιά το υ βιβλίου- είναι π μάταιη απόπειρά το υ να συμφιλιωθεί με το ν Θεό: «Θ έλ ω σήμερα να κάνω καλή χρήση αυτής τη ς καρδιάς που έχω, δέχομαι και θέλω η εξουσία σου να εξαπλω­ θεί μέχρι τα πέρατα του κόσμου, χω­ ρίς να χρειαστεί να πεθάνει τό σ ο ς κό­ σμος, και μιας και ό,τι σ ε αρνείται και σ ε παρακούει, λες εσύ ότι είναι καρ­ πός του Κακού που είμαι εγώ και κυ­ βερνώ το ν κόσμο, η πρότασή μου εί­ ναι να με δεχτείς ξανά σ το ν παρά­ δεισό σου [...] αν δώσεις και σ ε μένα λίγη από κείνη τη συγχώρεση που

ώμους και φεύγει, αφού πάρει από το ν Ιησού τη ν παλιά μαύρη γαβάθα από τη Ναζαρέτ, μέσα στη ν οποία θα στάξει το αίμα του Ιησού σ τις τελευ­ ταίες λέξεις του βιβλίου. Με τη ν εξαί­ ρεση του ότι δεν μπορεί να σταυρω ­ θεί, αυτός ο έκπ τωτος άγγελος έχει πολύ π ερισσότερα κοινά με το ν Ιη­ σού του Σαραμάγκου απ’ ό,τι με το ν Θεό του. Είναι κι οι δύο θύματα του Θεού, υποφέρουν από τη ν τυραννία του χρόνου που ο Θ εός αποκαλεί αλήθεια. Ο Ποιμένας είναι παραιτη­ μένος, λιγότερο επαναστάτης σ το πνεύμα από το ν Ιησού, γιατί ξέρει

σ το μέλλον θα υπόσχεσαι με ευκολία

όσα είναι να μάθει κανείς. Ω ς ανα­

δεξιά κι αριστερά, τό τε θα τελειώσει σήμερα, εδώ, το Κακό, ο γιος σου δεν θα χρειαστεί να πεθάνει, για βα­

γνώ στες, είμαστε πιο κοντά σ το ν πα­ ράδοξο Διάβολο το υ Σαραμάγκου παρά σ το ν κακόβουλο είρωνα που

σίλειό σου θα έχεις όχι μονάχα τη γη τω ν Εβραίων αλλά το ν κόσμο ολό­

μας παρουσιάζει για Θεό.

κληρο, το ν γ νω σ τό κι αυτόν που θα ανακαλυφθεί, κι ακόμα περισσότερο από το ν κόσμο, το σύμπαν, το Καλό θα βασιλεύει π αντού»9. Ο ανθρώπινος Ποιμένας και ο απάν­ θρωπος Θεός δεν θα μπορούσαν να αντιπαραβληθούν καλύτερα. Ο Θεός ξεκαθαρίζει ότι θα προτιμούσε έναν ακόμα χειρότερο Διάβολο, αν αυτό ήταν εφικτό, και ότι, χωρίς το ν Διά­ βολο, ο Θεός δεν μπορεί να είναι Θεός. Ο Ποιμένας, με όλη τη ν πει­ στική ειλικρίνειά του, σηκώνει τους

III. Τ ο μεγαλείο του Ευαγγελίου είναι ο Ιησούς του Σαραμάγκου, πιο αξιο­ θαύμαστος από οποιαδήποτε άλλη εκδοχή το υ Ιησού σ τη λογοτεχνία του 20ού αιώνα, ο πιο ζε σ τό ς και αξέ­ χαστος ήρωας του μυθιστοριογράφου. Τ ο μυθιστόρημα αρχίζει και τελειώνει με τη σταύρωση, που στη ν αρχή πα­ ρουσιάζεται πολύ ειρωνικά, αλλά σ το

δ:αφ ιέρω μα

τέλο ς με ένα τρομερό πάθος: «Ο Ιη­ σούς πεθαίνει λίγο-λίγο, η ζω ή το ν εγ­ καταλείπει, όταν ξαφνικά ανοίγει ο ουρανός πάνω από το κεφάλι του, απ’ άκρη σ ’ άκρη, κι εμφανίζεται ο Θεός, με το ντύσιμο που είχε σ το καΐκι, και η φ ω νή του αντηχεί σ ’ όλη τη γη καθώς λέει, Εσύ είσαι ο Υιός μου ο αγαπητός, σ ε σένα έδω σα όλη μου την εύνοια. Τ ότε ο Ιησούς κατά­

δ ο>

°8

φ όνο του Ιησού και τα ποτάμια αίμα­ το ς που θα ακολουθήσουν. Η κυρίαρχη σχέση σ τη ζω ή του Ιη­ σού δεν είναι ούτε η σχέση με τους πατεράδες του, ούτε η σχέση με το Διάβολο, ούτε η σχέση με τη μητέρα

λαβε πως σύρθηκε σ την πλάνη όπως

του, αλλά η σχέση του με την πόρνη, τη Μαρία τη Μαγδαληνή. Από όλες τις χάρες του Ευαγγελίου, η αγάπη μεταξύ του Ιησού και της Μαγδαλη-

σέρνεται ο αμνός σ τη σφαγή, ότι η ζω ή του χαράχτηκε για να πεθάνει έτσι από τη ν αρχή τη ς αρχής, και,

νής είναι η μεγαλύτερη, και η συνάν­ τη ση και η ένω σή τους είναι, για μένα, το κορυφαίο κατόρθωμα του

όπως θυμήθηκε το ν ποταμό αίματος και το ν πόνο που θα γεννηθεί απ’ αυ­ τό ν και θα πλημμυρίσει τη γη, κραύ­ γασε προς το ν ανοιχτό ουρανό, όπου

Σαραμάγκου μέχρι τώρα. Η ερωτική αφύπνιση του Ιησού απηχεί το Ά σμ α Ασμάτων.

ο Θ εός χαμογελούσε, Άνθρωποι, συγχωρήστε τον, γιατί δεν ξέρει τι κάνει.

100

σει το ν Θεό του Σαραμάγκου για το ν

Ύ σ τερ α αργοπέθαινε μέσα σ ’ ένα όνειρο, ήταν, λέει, σ τη Ν αζαρέτ και άκουγε το ν πατέρα του να του λέει, σηκώνοντας τους ώμους, χαμογε­ λώ ντας κι αυτός, Ούτε εγώ μπορώ να σου κάνω όλες τις ερωτήσεις, ούτε εσύ να μου δώσεις όλες τις απαντή­ σεις. Του απέμενε ακόμα μια ρανίδα ζω ή ς όταν αισθάνθηκε ένα σφουγ­ γάρι βουτηγμένο σ ε νερό και ξίδι να του αγγίζει τα χείλια, και τό τε, κοιτά­ ζο ντα ς προς τα κάτω, πρόσεξε έναν άνθρωπο που απομακρυνόταν με έναν κουβά κι ένα καλάμι σ το ν ώμο. Δ εν η ρόφτασε να δει, αφημένη σ το έδαφος, τη μαύρη γαβάθα που μέσα τη ς έστα ζε το αίμα τ ο υ »10. Κ ανένας ο υ δ έτερο ς αναγνώστης, απαλλαγμένος από ιδεολογίες και δόγματα, δεν πρόκειται να συγχωρέ-

Η Μαγδαληνή αποδεικνύεται ο καλύ­ τερο ς δάσκαλος του Ιησού, ξεπερνώ ντα ς το ν Ιωσήφ, το ν Θεό, το ν Ποι­ μένα και τη μητέρα του, τη Μαρία. Του διδάσκει -κι αυτή είναι μάλλον η μεγαλύτερη ειρωνεία του βιβλίου— τη ν ελευθερία, ελευθερία που ο Θεός δεν επιτρέπει σ ε κανέναν άνθρωπο, και ειδικά όχι σ το ν γιο του. Εχω μόλις κλείσει τα εβδομήντα, και ρ ω τώ πιο επιτακτικά από πριν: Πού βρίσκεται η σοφία; Η σοφία του Ευαγγελίου του Σαραμάγκου είναι σκληρή: μπορούμε να βρεθούμε στο πλευρό του Ιησού μόνο συγχωρών­ τα ς το ν Θεό, αλλά δεν μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο Θ εός δεν ξέρει τι έχει κάνει. Βρίσκω το ν επίλογο του Ευαγγελίου όχι σ το Π ερί τυφλότητας, μια παραβολή σκοτεινότατη, αλλά στη γοητευτική Ιστορία τη ς άγνω­ σ τ η ς νήσου. Η Ιστορία τη ς άγνω στης νήσου ξεκινά μ’ έναν άντρα που ζητά απ’ το ν βασιλιά ένα καράβι για ν’ ανα-

ζητήσει τη ν ά γνωστη νήσο. Ό τα ν ο βασιλιάς του δίνει το καράβι, ο άν­ τρας πηγαίνει σ το λιμάνι και το ν ακο­ λουθεί η καθαρίστρια του βασιλιά, που θα είναι, μόνη της, τ ο πλήρωμα. Με μεγάλη αποφασιστικότητα, η κα­ θαρίστρια ορκίζεται ότι αυτή κι ο άν­ τρα ς είναι αρκετοί για να οδηγήσουν το καράβι στη ν ά γνωστη νήσο, δί­ νοντα ς κουράγιο σ το ν άντρα, που η θέλησή του δεν είναι δυνατή ό σ ο η δική της. Ξαπλώνουν σ ε διαφορετι­ κές κουκέτες, ό σο το πλοίο είναι ακόμα σ το λιμάνι, κι α υτός έχει εφιάλτες, μέχρι που βρίσκει τη σκιά τη ς δίπλα σ τη δική του: «Ξύπνησε αγ­ καλιασμένος με τη γυναίκα για την καθαριότητα, κι εκείνη μαζί του, τα σώματα μπερδεμένα, μπερδεμένες κι οι κουκέτες, αφού δεν ξέρουμε αν εί­ ναι αριστερόπρυμα ή δεξιόπρυμα. Ύ σ τερα , δεν είχε ο ήλιος ανατείλει καλά-καλά, ο άντρας κι η γυναίκα πή­ γαν και ζω γράφισαν στη ν πλώρη του καραβιού, από τη μία άκρη ώ ς την άλλη, με λευκά γράμματα, το όνομα που απέμενε να δώσουν στη ν καρα­ βέλα. Κατά τ ο μεσημέρι, με τη φου­ σκονεριά, η Ά γ νω σ τη Νήσος ρίχτηκε επιτέλους σ τη θάλασσα, σ ε αναζή­ τη ση του εαυτού τη ς » 11. Ο Σαραμάγκου δεν δίνει όνομα σε κανέναν. Α ς αποκαλέσουμε το ν άν­ τρα Ιησού Χ ριστό και ας δοκιμά­ σουμε να πούμε την καθαρίστρια Μα­ ρία Μαγδαληνή. Ο βασιλιάς, που υπάρχει μόνο για να του προσφέρουν δώρα, μας κάνει για Θεός. Αναμφί­ βολα, ο Σαραμάγκου θα κουνήσει το κεφάλι του, αλλά μια τό σ ο παρά­ τολμη αφηγηματική ιδιοφυία κάνει

παράτολμο και το ν κριτικό. Κανείς δεν θα σταυρωθεί σ ’ αυτήν τη ν άγνω­ σ τη νήσο, και οι εφιάλτες αυτού του Ιησού δεν θα βγουν αληθινοί. Η χα­ ρούμενη ιστορία του Σαραμάγκου εί­ ναι ένα παροδικό αντίδοτο σ το πιο τραγικό έργο του. Να φυλάγεστε από έναν Θεό που είναι ταυτόχρονα αλή­ θεια και χρόνος, μας προειδοποιεί ο Σαραμάγκου. Εγκαταλείψτε τον, για να πλεύσετε σ ε αναζήτηση του εαυ­ τού σας. 1

Το κείμενο είναι μια συντομευμένη, για λόγους χώρου, εκδοχή του The One With the Beard is Cod. the Other is the Devil, που δημοσιεύτηκε στο Portuguese Li­ terary & Cultural Studies την άνοιξη του 2 om. Σελ. 396-397 της ελληνικής έκδο­ σης του Κατά Ιησούν Ευαγγελίου, σε μετάφραση της Αθηνάς Ψύλλια. Σε όσες παραπομπές του Μπλουμ στο Ευαγγέλιο διατηρούνται εδώ, παραθέτουμε από την ίδια μετά­ φραση. Σελ. 409Σελ. 405 Σελ. 414Σελ. 4 ΐ 8 . Σελ. 419· Σελ. 420-421Σελ. 477 -4 7 8 . Σελ. 27 της ελληνικής έκδοσης

δ:αφιέρω μα

Βιβλιογραφία Bloom, Η. (2001). «T h e One with the Beard Is God, the Other Is the D evil», Portuguese Literary & Cultural Stu­ dies, 6,155-166.

Costa, H. (2001). Saramago’s Con­ struction o f Fictional Characters: From Terra do Peccado to Baltasar and Blimunda, Portuguese Literary & Cultural Studies, 6, 33-48.

Eberstadt, F. (2007). The Unexpected Fantasist, H ie New York Times, 26/8 (nytim es.com/2007/08/2 6/magazine/2 6saramago-t.html) Frier, D. (2001). Righting Wrongs, ReW riting Meaning and Reclaim ing the City in Saramago’s Blindness and All the Names, Portuguese Literary & Cultural Studies, 6,97-122.

Grossegesse, O. (2001). Journey to the Iberian God: A n ton io Machado Revisited b y Saramago, Portuguese Literary & Cultural Studies, 6, 167184. δ °1

°ι

Klobucka, A. (2001). Introduction: Saramago’s World, Portuguese Lite­ rary & Cultural Studies, 6, xi-xxi.

Krabbenhoft, K. (2001). Saramago, Cognitive Estrangement, and Origi­ nal Sin?, Portuguese Literary & Cul­ tural Studies, 6,123-136.

Kunkel, B. (2001). Societies o f Mutual Isolation, Dissent (dissentmagazine.org/article/?article=927) Langer, A. (2002). Jose Saramago: P rophet o f D oom . Pessimism is ou r only hope. The Gospel according to Jose Saramago, Book, 25.

Martins, A.A.d P. (2001). Jose Saram­ a go’s H istorical Fiction, From Terra do Peccado to Baltasar and Blimun­ da, Portuguese Literary & Cultural Studies, 6, 49-72.

Monteiro, G. (2001). Presentation o f Jose Saramago, Ceremony to Confer Doctor o f Humane Letters, Honoris Causa Upon Jose Saramago, October 22, 1999, University o f Massachu­ setts Dartmouth, Portuguese Literary & Cultural Studies, 6, xxiii-xxv.

Mora, M. (2005). La Religion se A limenta delaM uerte, El Pais, 12/11 (elpais.com/articulo/cultura/religion/al imenta/muerte/elpporcul/20051112 elpepicul_l/Tes).

Sabine, M.J.L. (2001). «O nce but no longer the p row o f Europe»: National Identity and Portuguese Destin y in Jose Saramago’s The Stone Raft, Por­ tuguese Literary & Cultural Studies, 6,185-203.

Saramago, J. (2001). Address at the Honoris Causa Ceremony, University o f Massachussets Dartmouth, Por­ tuguese Literary & Cultural Studies, 6, xxvii-xxx.

Silva, T. C. C. (2001). On the Labyrinth o f Text or, W riting as the Site o f Memory, Portuguese Literary & Cultural Studies, 6, 73-96.

Sousa, R.W. (2000). Jose Saramago «Revises», o r O ut o f Africa and Into Cyber-History, Discourse, 22.3, 7386 (muse.jhu.edu/joumals/discourse/v022/22.3sousa.pdf)

δ:κριτικογραφία ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ©ΟΔΩΡΗΣ ΠΕΡΣΗΣ

Δελτίο κριτικογραφίας ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Αβρααμίδου - Πλούμπη Βίβιαν: Η ψυχή του χρυσού (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 8.11.09) Ακαμάτης Παρασκευάς: Σαμπάνια με γύρο (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 15.11.09) Ακριβός Κώστας: Τελετές ενηλικίωσης (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 21.11.09) Αλεξίου Δημήτρης: Τέσσερις ώρες (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 7.11.09) Αλυγιζάκης Ιωσήφ: Κρυφά γοήτευσέ με (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επεν­ δυτή, 8.11.09) Βαλτινός Θανάσης: Κρασί και νύμφες (Ρ. Γεωργακοπούλου, Τα Νέα, 21.11.09) Γαλανάκη Ρέα: Φωτιές του Ιούδα, στά­ χτες του Οιδίποδα (Φ. Αμπατζοπούλου, Τα Νέα, 7.11.09, Ν. Μπακουνάκης, Το Βήμα, 22.11.09) Γκλαβάς Αλέξης: Πυρίμαχον σκεύος (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 13.11.09) Γρηγοριάδης Θεόδωρος: Δεύτερη γέννα (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 1.11.09, Μ. θεοδοσοπούλου, Ελευθερο­ τυπία, 20.11.09, Δ. Αθηνάκης, Αυγή, 22.11.09, Β. Χατζή βασιλείου, Ελευθερο­ τυπία, 22.11.09) Δάνδολος Στέφανος: Ο τελευταίος κύ­ κνος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 8.11.09, Σ. Λούκα, Βραδυνή, 22.11.09)

Δημητρακάκη Άντζελα: Μέσα σ' ένα κο­ ρίτσι σαν κι εσένα (Ε. Κοτζιά, Καθημε­ ρινή, 22.1109) Ευσταθιάδης Γιάννης: Πορσελάνη (Σ. Σταυρόπουλος, Ελευθεροτυπία, 20.11.09) Ζαρόκωστα Κατερίνα: Του έρωτα και της τύχης (Λ. Εξαρχοπούλου, Ελευθε­ ροτυπία, 20.11.09) Ζατέλη Ζυράννα: Το πάθος χιλιάδες φορές (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 1.11.09, Γ. Περαντωνάκης, Διαβάζω, 11/09) Ηλιοπούλόυ Βασιλική: Σμιθ (Δ. Αθηνά­ κης, Αυγή, 24.11.09, Ε. Κοτζιά, Καθημε­ ρινή, 29.11.09) Καπάνταη Ισμήνη: Με θέα τη ζωή (Γ. Παπασωτηρίου, Βραδυνή, 14.11.09) Κάσδαγλης Χριστόφορος: Σπληί (Φ. Φιλίππου, Διαβάζω, 11/09) Κολλιάκου Δήμητρα: Η αρρώστια των βουνών (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 29.11.09) Κουμανταρέας Μένης: Σ' ένα στρατό­ πεδο άκρη στην ερημιά (Γ. Ξενάριος, Διαβάζω, 11/09) Κουνενής Νίκος: Ο μύθος του Ηρακλή Σπίλου (Δ. Αθηνάκης, Αυγή, 10.11.09) Κουσαθανάς Παναγιώτης: Λοξές ιστο­ ρίες (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυ­ πία,Βλλ.ΟΒ) Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μαρία: Υγρό φεγγαρόφωτο (Κ. Εξάρχου, Ελευθερο­ τυπία, 6.11.09, Μ. Λιτσαρδάκη, Καθημε­ ρινή, 24.11.09) Μαγκλίνης Ηλίας: Η ανάκριση (Κ. Κορ­

νέτης, Τα Νέα, 21.11.09) Μάτεσις Παύλος: Graffito (Γ. Παπασω­ τηρίου, Βραδυνή, 28.11.09) Οικονόμου Δημήτρης: Η πόλη του ανα­ στέλλοντας ηλίου (Δ. Αθηνάκης, Αυγή, 10.11.09) Παπαγιάννης Γιάννης: Η ασθένεια της πεταλούδας (Ν. Κουνενής, Αυγή, 15.11.09,1. Κολοβού, Βραδυνή, 21.11.09) Παπαχρήστος Δημήτρης: Γ ουχανάν (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 7.11.09) Σωτηροπούλου Έρση: Εύα (Μ. Πιμπλής, Τα Νέα, 21.11.09) Ταχτσής Κώστας: Τα ρέστα (Δ. Παπανικολάου, Τα Νέα, 14.11.09) Τόμπρου Ιωάννα: Καμίκο (Μ. Μοίρα, Αυγή, 11.10.09) Τριανταφύλλου Χρήστος: Ο ορκωτός λογιστής (Κ. Βούλγαρης, Αυγή, 29.11.09) Φραγκιά Ιωάννα: Ο ράφτης του Ποσειδώνα (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 8.11.09) Χατζητάτσης Τάσος: Ακροτελεύτιοι εσπερινοί (Ε. Γαραντούδης, Τα Νέα, 7.11.09, Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 7.11.09, Τ. Οικονομίδη, Καθημερινή, 29.11.09) Χουζούρη Έλενα: Πατρίδα από βαμ­ βάκι (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 15.11.09) Χωμενίδης Χρήστος: Λόγια φτερά (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 15.11.09)

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Άγνωστος: Το τραγούδι των Νιμπελούνγκεν (Γ. Βαϊλάκης, Ημερήσια, 28.11.09)

Η ΒΙ ΒΛΙ ΟΠΑΡΑΓΩΓΗ Ν ο ε μ β ρ ί ο υ

2 0 0 9

από την 1η Ιανουάριου 2010, βρίσκεται στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση www.biblionet.gr και προσεχώς στη διεύθυνση www.diavazo.gr

Μι α

συνεργασία

του

ΔΙΑΒΑΖΩ

με

το

ΕΚΕΒΙ

δ:κριτικογραφία

Άτνουντ Μάργκαρετ: Ο τυφλός δολο­ φόνος (Α. Μαντόγλου, Ελευθεροτυπία, 20.11.09) Βιζίνσεϋ Στήβεν: Εγκώμιον ωρίμων γυ­ ναικών (Β. Πιτρύλη, Βραδυνή, 7.11.09) Γκρην Γκράχαμ: Το τέλος μιας σχέσης (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 8.11.09) Ευγενίδης Τζέφρι: Της αγάπης μου ο σπουργίτης πέταξε (A. Basko, Διαβάζω, 11/09) Κανταρέ Ισμαήλ: Ιστορίες τρέλας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 1.11.09) Καρέρ Εμανυέλ: Ένα ρωσικό μυθιστό­ ρημα (Τ. Γουδέλης, Αυγή, 8.11.09) Κέλλερ Γκότφρηντ: Τα ρούχα κάνουν τον άνθρωπο (Μ. Θεοδοσοπούλου, Η Εποχή, 29.11.09) Κουέτο Αλόνσο: Η γαλάζια ώρα (Σ. Σκαλίδη, Βραδυνή, 21.11.09) Λάρσον Στι γκ: Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά (Α. Μωρονιάννη, Διαβάζω, 11/09) Μόρισον Τόνι: Έλεος (Ν. Μακρή, Καθη­ μερινή, 22.11.09) Μουρακάμι Χαρούκι: Μετά τον σεισμό (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22.11.09) Μπάρυ Σεμπάστιαν: Η μυστική γραφή (Ε. Παναγιώτου, Αυγή, 17.11.09) Μπολάνιο Ρομπέρτο: Τηλεφωνήματα (Μ. Καραγιάννης, Αυγή, 15.11.09) Μπολάνιο Ρομπέρτο: Ο/ άγριοι ντετέκτιβ (Μ. Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 21.11.09) U Ντάρελ Λόρενς: Αλεξανδρινό κουαρ. Ο „ τέτο (Κ. Σχινά, Lifo, 19.11.09) 104 μΝτίκενς Τσαρλς: Ο ζοφερός οίκος (Ε. | | Γκίκα. Έθνος, 1.11.09) £ Ράνκιν Ίαν: Με τις πόρτες ανοιχτές (Φ.

2 Φιλίππου, Το Βήμα, 8.11.09, Σ. Σκαλίδη, μ Βραδυνή, 14.11.09, Π. Μάρκαρης, Τα Νέα, 21.11.09, Δ. Μήνας,Δ/α/ίίσζω, 11/09) Σαπιέντσά Γκολιάρντα: Η τέχνη της χα­ ράς (Τ. Δημητρούλια, Καθημερινή, 15.11.09) Σαραμάνκου Ζοζέ: Το ταξίδι του ελέ­ φαντα (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 22.11.09) Σίνκλερ Απτόν: Η ζούγκλα (Γ. Ασδρα­ χάς, Εξπρές, 22.11.09) Σουίφτ Γκράχαμ: Αύριο (Γ: Βαϊλάκης, Ημερησία, 21.11.09) Στρουγκάτσκι Αρκάντι - Στρουγκάτσκι Μπορίς: Πικνίκ δίπλα στο δρόμο (Ε. Γκίκα, Εθνος, 15.11.09)

Τσαβαρία Ντανιέλ: Γα τα μάτια σου (Ν. Κουρμούλης, Αυγή, 17.11.09) Τσάντλερ Ρέημοντ: Αντίο γλυκιά μου (X. Σπυροπούλου, Καθημερινή, 24.11.09) Φώουλς Τζων: Ένα καπρίτσιο (Γ. Βαϊλάκης, Ημερησία, 7.11.09) Χενταγιάτ Σαντέκ: Η τυφλή κουκουβά­ για (Σ. Λούκα, Βραδυνή, 15.11.09, Σ. Γιανναράς, Καθημερινή, 28.11.09) Abate Francesco - Carlotto Massimo: Σου έχω εμπιστοσύνη (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 7.11.09) Bachi Salim: Σκοτώστε τους όλους! (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Cave Nick: Ο θάνατος του Μπάνι Μανρό (Γ. Σωτηροπούλου, Αγγελιοφό­ ρος, 29.11.09, Λ. Καλοσπύρος, Διαβάζω, 11/09) Foer Jonathan Safran: Εξαιρετικά δυ­ νατά και απίστευτα κοντά (Μ. Ξυλούρη, Διαβάζω, 11/09) Hage Rawi: Το παιχνίδι του ντε Νίρο (Θ. Γρηγοριάδης, Athens Voice, 19.11.09) Ishiguro Kazuo: Νυχτερινά (Μ. Δρουκοπούλου, Lifo, 12.11.09, Ε. Καρκίτη, Αγ­ γελιοφόρος, 15.11.09) Khalifa Sahar: Πύρινη άνοιξη (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 14.11.09) Leavitt David: Ο υπάλληλος από την Ιν­ δία (Σ. Νικολαίδου, Τα Νέα, 7.11.09) Poe Edgar Allan: Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου (Α. Στεργιόπουλος, Ελευθεροτυπία, 20.11.09) Ravey Yves: Μπάμπι Μπαρ (Τ. Δημη­ τρούλια, Καθημερινή, 8.11.09) Roth Philip: Αγανάκτηση (Θ. Γρηγοριά­ δης, Τα Νέα, 21.11.09) Saviano Roberto: Το αντίθετο του θα­ νάτου (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 22.11.09) Siger Jeffrey: Μυστήριο στην Αθήνα (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 29.11.09) Smith Joseph: Ο λύκος (Σ. Νικολαίδου, Τα Νέα, 28.11.09) Tabucchi Antonio: Ο χρόνος γερνάει γρήγορα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 8.11.09) Wallace Melanie: Χειμώνας (Λ. Πανταλέων. Ελευθεροτυπία,13.11.09) Westlake Donald: Αντιός, ΣεχραζάντίΚ. Σχινά, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Wolff Tobias: Ο κλέφτης τους στρατο­

πέδου (Λ. Καλοσπύρος, Διαβάζω, 11/09) Woolf Virginia: Πώς είναι να είσαι άρ­ ρωστος (Γ. Βαϊλάκης, Ημερησία, 14.11.09) Π Ο ΙΗ ΣΗ Βαρβέρης Γιάννης: Ο άνθρωπος μόνος (X. Σπυροπούλου, Ελευθεροτυπία, 6.11.09) Κάλβος Ανδρέας: Ωδαί (Γ. Μπλάνας, Αυγή, 1.11.09, Μ. Πασχάλης, Καθημερινή, 24.11.09) Κοσμόπουλος ΔημήΤρης: Το μαυρο­ πούλι στην «Ανάσταση του Ανδρέα Ταρκόφσκι» (Γ. Κοντός, Ελευθεροτυπία, 13.11.09) Μπρουνιάς Γιώργος: Τέντα στον αέρα (Α. Σουλονιάννη, Καθημερινή, 10.11.09) Νερούδα Πάμπλο: Ερωτικά ποιήματα (Μ. Φάις, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Πρέκας Αντώνης: ...Ως αιδώ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29.11.09) Στίγκας Γιάννης: Ισόπαλο τραύμα (Γ. Δούκας, Διαβάζω, 11/09) Τζατζιμάκη Ελένη: Η μαγεία της άνω­ σης (Κ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 22.11.09) Χατζηδάκι Νατάσα: Άδηλος αναπνοή (Γ. Μπλάνας, Αυγή, 15.11.09) Maimberg Bertil: Ταξιδεύοντας διαφο­ ρετικά (Γ. Μπλάνας, Αυγή, 29.11.09) ΔΟΚΙΜΙΑ Λορεντζάτος Ζήσιμος: Collectanea (Β. Ραπτόπουλος, Καθημερινή, 29.11.09) Σαμαρά Ζωή: Το βλέμμα του συγγρα­ φέα (Ν. Κοκκινάκη, Ελευθεροτυπία, 13.11.09) Berdyaev Nikolay: Οι δαίμονες της Ρω­ σικής επανάστασης (Τ. ©εοδωρόπουλος, Τα Νέα, 14.11.09) Poulet Bernard: Το τέλος των εφημερί­ δων και το μέλλον της ενημέρωσης (Π. Μανδραβέλης, Lifo, 19.11.09) Salmon Christian: Storytelling (Λ. Σκουζάκης, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Stanzel Franz: Θεωρία της αφήγησης (Σ. Τσούπρου, Αυγή, 8.11.09)

ΙΣΤΟΡΙΑ Αβδούλος Σταύρος: Νίκος Ζαχαριάδης (Δ. Παλαιολογόπουλος, Αυγή, 15.11.09) Βαρών - Βασάρ Οντέτ: Η ενηλικίωση

μιας γενιάς (Η. Μαγκλίνης, Καθημερινή, 14.11.09, Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 11/09) Γλύκατζη - Αρβελέρ Ελένη-.Γιατί το Βυ­ ζάντιο (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 22.11.09) Γρηγοριάδης Σόλων: Ιστορία της σύγ­ χρονης Ελλάδας 1941-7974 (Δ. Μου­ σμούτης, Ελευθεροτυπία, 13.11.09) Δαλιάνης Μενέλαος: Η εθνική αντί­ σταση της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 1.11.09) Έλλις Αθανάσιος - Ιγνατίου Μιχάλης: Ίμια (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 7.11.09) Μάγερ Χέρμαν Φρανκ: Αιματοβαμμένο εντελβάις (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννη­ σος, 1.11.09) Μακρής - Στάικος Πέτρος (μετ. επιμ. σημ.): Βρετανική πολιτική και αντιστα­ σιακά κινήματα στην Ελλάδα. Η απόρ­ ρητη έκθεση του ταγματάρχη David Wallace 1943 (Γ. Μαλούχος, Το Βήμα, 22.11.09, X. Φλάισερ - Η. Νικολακόπουλος, Τα Νέα, 28.11.09) Περάκης Μάνος: Το τέλος της οθωμα­ νικής Κρήτης (Α. Λυμπεράτος, Αυγή, 15.11.09) Στεφανοπούλου Αλεξάνδρα: 13Δεκεμ­ βρίου 1967 (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 29.11.09) Χατσεριάν Καραμπέτ: Στη Σμύρνη το 1922 (Μ. Σκιαδαρέση, Διαβάζω, 11/09) Χέιστινγκς Μαξ: Νέμεσις (Γ. Ασδραχάς,

β ι β λ ί α

Εξπρές, 29.11.09) Dere Ahmet: Οι Κούρδοι (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 8.11.09) Irving David: Αποκαλύψεις του Β' Παγ­ κοσμίου πολέμου (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Irving David: Ο πόλεμος του Χίτλερ (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 11/09) Markides Diana: Κύπρος 1957-1963 (Ρ. Δούρου, Αυγή, 29.11.09) Rogerson Sidney\ Στα χαρακώματα του Λ Παγκοσμίου πολέμου (Δ. Μουσμού­ της, Ιστορία, 11/09) Sheftall Μ. G.: Καμικάζι (Φ. Οικονομίδης, Ελευθεροτυπία, 6.11.09)

Καρανιάν Αντρέας: Η αληθής ιστορία (Κ. Ματσούκας-Τ. Γκέκας, Ελευθεροτυ­ πία, 13.11.09) Κλαρκ Τζέραλντ: Καπότε (Ε. Μπέλλα, Βραδυνή, 14.11.09, Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 15.11.09) Κούνδουρος Νίκος: Ονειρεύτηκα πως πέθανα (Γ. Βέλτσος, Ελευθεροτυπία, 20.11.09) Κύρκος Λεωνίδας: Στιγμές III (Γ. Μα­ λούχος, Το Βήμα, 29.11.09) Λαπαθιώτης Ναπολέων: Η ζωή μου (Μ. Θεοδοσοπούλου, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Μάιλς Μπάρρυ: Ουίλιαμ Μπάροουζ (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 1.11.09)

Σιάφκος Χρήστος: Μιχάλης Κακογιάννης (Κ. Κουνινιώτη, Πελοπόννησος, 29.11.09) Τριανταφύλλου Σώτη: Ο χρόνος πάλι (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 28.11.09, Ν. Μπακουνάκης, Το Βήμα, 29.11.09) Forestier Francois: Αριστοτέλης Ωνά­ σης (Π. Τατσόπουλος, Τα Νέα, 7.11.09, Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 29.11.09) Tompson David: Rosebud, η ζωή του Ορσον Γουέλς (Γ. Ζουμπουλάκης, Το Βήμα, 1.11.09)

ΜΕΛΕΤΕΣ Γκέφου-Μαδιανού Δήμητρα (επιμ.): Όψεις ανθρωπολογικής έρευνας (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 11/09) Ελληνική Αρχιτεκτονική Εταιρεία (επιμ.: Ελένη Φεσσά - Εμμανουήλ): Αρχιτέτου 20ού αιώνα (X. Κακατσάκη, Ελευ­ θεροτυπία, 27.11.09) Ζιούτος Γεώρνιος: Το διεθνές εργατικό κίνημα στον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα (Α. Ρήνος, Αυγή, 22.11.09) Κοροβίνης Ευάγγελος: Η νεοελληνική φαυλοκρατία (Β. Μαγκλάρας, Καθημε­ ρινή, 15.11.09) Λε Γκοψ Ζακ: Το φαντασιακό στον Με­ σαίωνα (Δ. Μουσμούτης, Ιστορία, 11/09) Μπαστέα Ελένη: Αθήνα 1834 -1896. Νεοκλασική πολεοδομία και ελληνική εθνική συνείδηση (X. Κακατσάκη, Ελευ­ θεροτυπία, 27.11.09) Ντε Ρομιγύ Ζακλίν: Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός (Δ. Μουσμού-

ε κ δ ό σ ε ι ς

τα Ο κ τ ω β ρ ι α ν ά Ο α ν τ ιπ ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ Διαβάζω σ τη ν Κ ύπ ρ ο Π ωλήσεις τευ χ ώ ν και συνδρομές γ ια το Δ ια β ά ζω κα Θ έκλα ΚΓττου

Ομήρου 3κ Λευκωσία 1097, Κύπρος · τηλ.: 22 672801

δ:κριτικογραφία

της, Ιστορία, 11/09) Παπανγελής Θεόδωρος: Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους (Σ. Καργάκος, Ελευθεροτυπία, 6.11.09) Πολίτου-Μαρμαρινού Ελένη - Ντενίση Σοφία (εισ. επιμ.): Το διήγημα στην ελ­ ληνική και στις ξένες λογοτεχνίες (Σ. Καργάκος - Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 20.11.09) Σταματόπουλος Δημήτρης: Το Βυζάντιο μετά το έθνος (Α. Διάλλα, Αυγή, 22.11.09) Σβορώνος Νίκος: Η σημασία της ίδρυ­ σης του Αγίου Όρους για την ανάπτυξη του ελλαδικού χώρου (Θ. Φωσκαρίνης, Ελευθεροτυπία, 6.11.09) Σφοίνη Αλεξάνδρα (επιμ.): Ιστορία των εννοιών (Σ. Ροζάνης, Αυγή, 8.11.09) Bell Julian: Καθρέφτης του κόσμου (Μ. Στεφανίδης, Διαβάζω, 11/ 09) Boas Franz: Η σκέψη του πρωτόγονου ανθρώπου και η πρόοδος του πολιτι­ σμού (Φ. Τερζάκης, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Κάσδαγλης Χριστόφορος: Η Αριστερά και ο κακός λύκος (X. Παπαδόπουλος, Αυγή, 15.11.09) Roy Arundhati: Η σκοτεινή πλευρά της Δημοκρατίας (Μ. Μοδινός, Τα Νέα, 28.11.09) Tariq ΑΙί: Οι πειρατές της Καραίβικής ------ άξονες ελπίδας (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, H 1.11.09, Μ. Αθανασοπούλου, Lifo, 1 0 6 12·1109) £ 2 μ

Κατσαρή Χαρά: Κάντε με πριγκίπισσα, Χωρεάνθη Ελένη: Αρωμα μαστίχας, Μπουραζοπούλου Ιωάννα: Το ταξίδι των τρολ, Πίνη Εύη: Περικλής και κλασική Αθήνα, Λάιτ Τζον: Το λουλούδι, Rodriguez Beatrice: Η αρπαγή της κότας (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 20.11.09) Παππά Έλλη: Μικρογραφίες (Σ. Μπόρα, Αυγή, 15.11.09) Πρωτοψάλτου Χρυσάνθη: Η καμηλο­ πάρδαλη με τις εφτά ουρές (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 14.11.09)

Μαρωνίτης Δ. Ν. (μετ.-επιλ.): Ομήρου

Ιλιάς (Α.

17.11.09)

Ρεγκάκος,

Καθημερινή,

Greenwood-Robinson Maggie: Ωφέλι­ μες και βλαβερές τροφές (Μ. Τσελέντη, Ο Κόσμος του Επενδυτή, 21.11.09)

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Δελλής Ιωάννης: Εισαγωγή στη φιλο­ σοφία (Δ. Τριανταφυλλίδης, Διαβάζω, 11/09) Δόικος Παναγιώτης: Ο «θάνατος του Θεού» και ο μεταφυσικός άνθρωπος (Δ. Λαμπρέλλης, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Fearn Nicholas: Φιλοσοφία (Ε. Καρκίτη, Αγγελιοφόρος, 29.11.09) Spinoza Baruch: Ηθική (Β. Μουρδουκούτας, Καθημερινή, 1.11.09)

Μπάουμαν Ζίγκμουντ: Ρευστοί καιροί (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 8.11.09) Mann Michael: Ο/ πηγές της κοινωνικής εξουσίας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 13.11.09) Zinn Howard: Διακηρύξεις ανεξαρτη­ σίας (Γ. Σιακαντάρης, Τα Νέα, 7.11.09)

Μπλερ Λίντα: Antistress (Φ. Πανταζής, Αδέσμευτος Τύπος, 15.11.09)

Δοξιάδης Απόστολος - Παπαδημητρίου Χρίστος: Logicomix (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 15.11.09)

Χριστιανόπουλος Ντίνος: Ανθολογία τραγουδιών του Βασίλη Τσιτσάνη με κριτικό υπόμνημα (Γ. Ασδραχάς, Εξ­ πρές, 8.11.09)

ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ Μέντη Δώρα (εισ.-ανθολ.): Η Αθήνα από τον 19ο στον 21ο αιώνα (Ν. Μακρή, Καθημερινή, 15.11.09) Συλλογικό: Ο Μωρίς της «Τέχνης» και της τέχνης. Μνήμη Μωρίς Σαλτιέλ (Γ. Κορδομενίδης, Καθημερινή, 15.11.09)

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ Μπερ Ελέν: Ημερολόγιο 1942-1944 (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 15.11.09, Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 21.11.09) Malreaux Andre: Σημειωματάριο από την ΕΣΣΔ 1934 (Τ. Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 28.11.09, Ο. Σελλά, Καθημερινή, 28.11.09) Steinbeck John: Ρωσικό ημερολόγιο (Τ. Θεοδωρόπουλος, Τα Νέα, 28.11.09)

ΛΕΥΚΩΜΑ Άντον Τζον: Αρκαδικά (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 8.11.09) Ιακωβίδης Γιάννης - Δερμάτης Γιώρνος - Μαραγκόπουλος Άρης: Το χρώμα του χρόνου. Λαύριο (Ζ. Σαλίμπα, Αυγή, 29.11.09) Ταλιάνης Δημήτρης - Θεοδωρίδης Πό­ νος: Επαγγέλματα που άντεξαν στον χρόνο (Γ. Ασδραχάς, Εξπρές, 15.11.09) Φακίδη Μαρία - Μηναίδη Ντόρα: Παζά­ ρια (Τ. Βασιλειάδου, Ημερήσια, 14.11.09)

ΘΕΑΤΡΟ Ανδρεάδης Γιάγκος: Από, τον Αισχύλο στον Μηρεχτ (Λ. Πολενάκης, Αυγή, 15.11.09) Κιτσοπούλου Λένα: Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α (Λ. Πανταλέων, Ελευθεροτυπία, 27.11.09) Πετράκου Κυριακή - Μουσμούτης Διονύσης: Ο Σταθάτειος δραματικός δια­ γωνισμός της Εταιρείας Ελλήνων Θεα­ τρικών Συγγραφέων (Σ. Τσούπρου, Ελευθεροτυπία, 6.11.09)

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Ντελέζ Ζυλ: Κινηματογράφος I, Η ει­ κόνα - κίνηση (Β. Ζωγράφου-Πόνσε, Αυγή, 22.11.09) Συλλογικό: Ντοκιμαντέρ (Α. Δημοπούλου, Ελευθεροτυπία, 6.11.09) Lynch David: Κυνηγώντας το μεγάλο ψάρι (Σ. Νικολα'ίδου, Τα Νέα, 14.11.09) McCabe Janet: Κινηματογράφος και φεμινισμός (Α. Δημοπούλου, Ελευθε­ ροτυπία, 6.11.09) Paganelli Grazia: Σημάδια ζωής. Ο Β. Χέρταογκ και ο κινηματογράφος (Π. Κάνιος, Τα Νέα, 21.11.09) Virilio Paul: Πόλεμος και κινηματογράφος (Α. Αρτινός, Ελευθεροτυπία, 13.11.09) ■

δ:ευπώλητα ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΑΛΑΣΟΓΛΟΥ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Ελληνική λογοτεχνία Α/Α ΤΊΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Όλα σου τα 'μαθα μα ξέχασα μια λέξη 2 Ο χρόνος πάλι 3 Η εκδίκηση της Σιλάνας 4 Το χρονικό μιας μοιχείας 5 Για την αγάπη των άλλων 6 Σ' ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά 7 Οι κόρες της λησμονιάς Έρωτας σαν βροχή 9 Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα ΊΟ Μαγγελάνος 1

§§ϋ

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Δημήτρης Μπουραντάς Σώτη Τριανταφύλλου Γιάννης Ξανθούλης Μάρω Βαμβουνάκη Ιουστίνη Φραγκούλη Μένης Κουμανταρέας Θοδωρής Παπαθεοδώρου Λένα Μαντά Ρέα Γαλανάκη Γιώργος Λεονάρδος

Πατάκης Πατάκης Ελληνικά Γράμματα

Όλα σου τα 'μαθα μα ξέχασα μια λέξη Ο χρόνος πάλι m 3 Η εκδίκηση της Σιλάνας Το χρονικό μιας μοιχείας 5 Για την αγάπη των άλλων M S Μαγγελάνος 7 Σ' ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά S' Οι κόρες της λησμονιάς 9 Μεταξύ σφύρας και Αλιάκμονος ΤΟ Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα

Δημήτρης Μπουραντάς Σώτη Τριανταφύλλου Γιάννης Ξανθούλης Μάρω Βαμβουνάκη Ιουστίνη Φραγκούλη Γιώργος Λεονάρδος Μένης Κουμανταρέας Θοδωρής Παπαθεοδώρου Γιώργος Σκαμπαρδώνης Ρέα Γαλανάκη

Ελληνική λογοτεχνία Όλα σου τα 'μαθα μα ξέχασα μια λέξη Ο χρόνος πάλι 2 Η εκδίκηση της Σιλάνας 3 4 Έρωτας σαν βροχή 5 Η δεξιά τσέπη του ράσου Το πάθος χιλιάδες φορές 6 7 Λύτρωση Λόγια φτερά m 9 Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα ΊΟ Σ' ένα στρατόπεδο άκρη στην ερημιά 1

ΎΛίβήνπς’ m m m

Αλυσίδες βιβλιοπωλείων

Ελληνική λογοτεχνία 1

Ψοχογιός .. Β Η Β Μ Ψυχογιός Κέδρος Ψυχογιός ,;·· Ψυχογιός H H H Καστανιώτης

Πατάκης .| Πατάκης |£ 9 Η Π Η 9 Ι Ελληνικά Γράμματα Ψυχογιός Ψυχογιός Κέδρος -'ί'ΨρΧΡΫιβς^ 11m Ελληνικά Γράμματα

Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία Δημήτρης Μπουραντάς Σώτη Τριανταφύλλου Γιάννης Ξανθούλης Λένα Μαντά Γιάννης Μακριδάκης Ζυράννα Ζατέλη Γιώργος Πολυράκης Χρηστός Χωμενίδης Ρέα Γαλανάκη Μένης Κουμανταρέας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ι. Λύτρωση, Γιώργος Πολυράκης, (Ψυχο­ γιός) - Μεταξύ σφύρας και Αλιάκμονος, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, (Ελληνικά Γράμματα) - Αυτή η σκάλα δεν κατεβαί­ νει, Μάριο Βαμβουνάκη, (Ψυχογιός) - Αν ήταν όλα αλλιώς, Αλκυόνη Παπαδάκη,

Πατάκης Πατάκης Ελληνικά Γράμματα Εστία Καστανιώτης Ψυχογιός ΐ ι Καστανιώτης 1 *Τύ■

■ ■

(Καλέντης) - Το πάθος χιλιάδες φορές, Ζυράννα Ζατέλη, (Καστανιώτης) - Σκό­ τωσε ό, τι αγαπάς, Αλέξης Σταμάτης, (Καστανιώτης) - Όλα πάνε ρολόι (ή σχε­ δόν), Στυλιάνα Γκαλινίκη, (Μελάνι) - Η δεξιά τσέπη του ράσου, Γιάννης Μακριδάκης, (Εστία) - Λόγια φτερά. Χρηστός

δ:ευπώλητα ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

=ένπ λογοτεχνία

Γενικός πίνακας

Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2

3 4 5 6

7 8

9 ΊΟ

Το χαμένο σύμβολο Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά Το κορίτσι με το τατουάζ Στην καρδιά των μουσώνων Χαραυγή Το παιχνίδι του αγγέλου Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ' έμαθαν να ζω Μετά το σεισμό Το βιβλιοπωλείο των σκιών Ο αναρχικός τραπεζίτης

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Νταν Μπράουν Στιγκ Λάρσον Στιγκ Λάρσον Τζούλια Γκρέγκσον Στέφανι Μέγιερ Κάρλος Ρουίθ Θαφόν

Λιβάνης Ψυχογιός Ψυχογιός Διόπτρα Πλατύπους

Opera

Χαρούκι Μουρακάμι Μίκκελ Μπρίγκεργκορ Φερνάντο Πεσσόα

Πατάκης Εξάντας

=ένπ λογοτεχνία 1 2

3 1 5 6

7

8

9 ΊΟ

Αλυσίδες βιβλιοπωλείων

Το χαμένο σύμβολο Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά Το κορίτσι με το τατουάζ Στην καρδιά των μουσώνων Χαραυγή Να σου πω μια ιστορία-Διηγήσεις που μ’ έμαθαν να ζω Το παιχνίδι του αγγέλου Μετά το σεισμό Ο αναρχικός τραπεζίτης Το χρυσόψαρο

Νταν Μπράουν Στιγκ Λάρσον Στιγκ Λάρσον Τζούλια Γκρέγκσον Στέφανι Μέγιερ

Λιβάνης Ψυχογιός Ψυχογιός ΔίδιΤΤρΐΓ. \ Πλατύπους

Χόρχε Μπουκάι

Opera

Κάρλος Ρουίθ Θαφόν Χαρούκι Μουρακάμι Φερνάντο Πεσσόα Ζαν Μαρί Λε Κλεζ.ό

Ψυχογιός Ωκεανίδα Εξάντας Πατάκης

=ένπ λογοτεχνία 1

■ 3 4 5 6

7 8

9 ΊΟ

w m m m m m m m

Χόρχε Μπουκάι

. '.· >?■

Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία

Το χαμένο σύμβολο Χαραυγή Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά Το κορίτσι με το τατουάζ Το εμβατήριο του Ραντένσκυ Το αντίθετο του θανάτου Το βιβλιοπωλείο των σκιών Με τις πόρτες ανοιχτές Ο θάνατος του Μπάνι Μανρό Ανθρωποι και ποντίκια

2.

3.

Νταν Μπράουν Στέφανι Μέγιερ Στιγκ Λάρσον Στιγκ Λάρσον Τζόζεφ Ροθ Ρομπέρτο Σαβιάνο Μίκκελ Μπρίγκεργκορ Ίαν Ράνκιν Νικ Κέιβ Τζον Στάινμπεκ

Χωμενίδης, (Πατάκης) - Πατρίδα από βαμβάκι,ΈΚενα Χουζούρη, (Κέδρος). Η λίστα των βιβλιοπωλείων από τα οποία αντλούνται τα στοιχεία είναι «ανοιχτή». Τα στοιχεία για τα «Ευπώλητα Οκτωβρίου-Νοεμβρίου 2009» προέρχονται από ι6 βιβλιοπωλεία που έδωσαν ακριβή

Λιβάνης Πλατύπους Ψυχογιός Ψυχογιός Αγρα Πατάκης Πατάκης Μεταίχμιο Τόπος Οιωνός

αριθμό πωληθέντων αντιτύπων.

4- Δημοσιεύονται σε κάθε κατηγορία τα ίο πρώτα σε πωλήσεις.

5- Συνολικά δόθηκαν από τα βιβλιοπωλεία 63 τίτλοι για την ελληνική πεζογραφία, 65 για την ξένη, 8ο για την ποίηση, 83 για τα δοκίμια, 86 για την παιδική &. εφη-

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Ποίηση

Γενικός πίνακας

Α/Α ΊΤΓΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2

3 4 5 6

7 8

9 10

Ερωτικά ποιήματα Το Μονόγραμμα Αμοργός Οσποδάρος χρόνος Η σονάτα του σεληνόφωτος Ένα μπουκέτο ψαροκόκκαλα Η αιώνια κουτσουλιά Σπορά στον άνεμο Μεταφερθήκαμε παραηλεύρως Διακοπές στην πραγματικότητα

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Πάμπλο Νερούδα Οδυσσέας Ελύτης Νίκος Γκάτσος Γιώργος Κιουρτίδης Γιάννης Ρίτσος Ελισάβετ Μ. Κορνέτη Ελισάβετ Μ. Κορνέτη Νανά Κουντούρη Κική Δημουλά Χάρης Βλαβιανός

Πατάκης 'ίκαρός Πατάκης Ίαμβος Κέδρος Γαβριηλίδης | | Γαβριηλίδης Οιωνός Ίκαρος Πατάκης

Αλυσίδες βιβλιοπωλείων

Ποίηση 1 2

3 4 5 6

7 8

9 10

Ερωτικά ποιήματα Οσποδάρος χρόνος Το Μονόγραμμα Ένα μπουκέτο ψαροκόκκαλα Η αιώνια κουτσουλιά Η σονάτα του σεληνόφωτος Αμοργός Ποιήματα Η μεγάλη εποχή Μικρά ποιήματα

Πάμπλο Νερούδα Γιώργος Κιουρτίδης Οδυσσέας Ελύτης Ελισάβετ Μ. Κορνέτη Ελισάβετ Μ. Κορνέτη Γιάννης Ρίτσος Νίκος Γκάτσος Ντίνος Χριστιανόπουλος Νάντια Βαλαβάνη Ντίνος Χριστιανόπουλος

Ερωτικά ποιήματα Το Μονόγραμμα 2 3 Αμοργός Σπορά στον άνεμο 5 Η σονάτα του σεληνόφωτος |S jj 8 Διακοπές στην πραγματικότητα 7 Τα σονέτα 1

8 9

Ιανός

Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία

Ποίηση

10

Πατάκης Ίαμβος Ίκαρος Γαβριηλίδης Γαβριηλίδης Κέδρος Πατάκης Ιανός Ταξιδευτής

Απαντα-τόμος 1 Ποιήματα Υάκινθοι, βιολέτες και ηλιοτρόπια

6.

Πάμπλο Νερούδα Οδυσσέας Ελύτης Νίκος Γκάτσος Νανά Κουντούρη Γιάννης Ρίτσος Χάρης Βλαβιανός Θεοτόκης Διον. Σολωμός (επιμ. Λίνος Πολίτης) Γιώργος Σεφέρης Τάσος Λειβαδίτης

βική λογοτεχνία και 8ι για τα διάφορα. Στην κατηγορία Δοκίμια περιλαμβάνον­ ται: λογοτεχνικά δοκίμια, μελέτες, (κοι­ νωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ιστορικό βιβλίο).

Πατάκης Ίκαρος Πατάκης .If;: Κέδρος Πατάκης Ωκεανίδα

H

U

Ίκαρος Ίκαρος

^^ΡΡίΜΗΗΗΗΗΙ

Στην κατηγορία Διάφορα περιλαμβάνον­ ται: λευκώματα, μαγειρική, ταξίδια, μαρτυρίες, τεχνικά κ.λπ. Τα βιβλιοπωλεία από τα οποία προέρ­ χονται τα στοιχεία είναι:

δ:ευπώλητα ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Δοκίμια

Γενικός πίνακας

Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1

2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ίμια: Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών Γιατί το Βυζάντιο Οι χαρές και τα δεινά της εργασίας Ε, Πρόεδρε Ο δρόμος της αυτοεξάρτησης Η τελευταία διάλεξη Η σοφία του Ρίλκε Το πολιτικό ζητούμενο στην Ελλάδα σήμερα Δεκατρείς Δεκεμβρίου 1967 Ιστορικός Άτλας

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Έλλις - Ιγνατίου

Λιβάνης

Ελένη Γλυκατζή Αρβελέρ Αλέν Ντε Μποττόν Μίμης Ανδρουλάκης Χόρχε Μπουκάι Ράντυ Πάους Ούρλιχ Μπάερ Χρήστος Γιανναράς Αλεξάνδρα Στεφανοπούλου Geoffrey Wawro

Δοκίμια 1

mm 3

IB i 5

MB 9

4$

|§ ϋ 3

4 5

|g || 7

tjg§j 9

to ·

ΐιϋΝΚββΗΗΗΗ Φερενίκη Ελευθερουδάκης

Έλλις - Ιγνατίου

Λιβάνης

Ελένη Γλυκατζή Αρβελέρ Αλέν Ντε Μποττόν Χόρχε Μπουκάι Μίμης Ανδρουλάκης Ράντυ Πάους Χρήστος Γιανναράς Τζέφρι Γουάρο Μπέρναρντ Τσούμι Urlich Baer

Ελληνικά Γράμματα Πατάκης

Δοκίμια 1

H

Αλυσίδες βιβλιοπωλείων

Ίμια: Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών Γιατί το Βυζάντιο Οι χαρές και τα δεινά της εργασίας Ο δρόμος της αυτοεξάρτησης Ε, Πρόεδρε Η τελευταία διάλεξη Το πολιτικό ζητούμενο στην Ελλάδα σήμερα Ιστορικός Ατλας New Acropolis Museum Η σοφία του Ρίλκε

jj/gj 7

Ελληνικά Γράμματα Πατάκης Καστανιώτης ’H Opera Λστάκης- | Πατάκης

Καστανιώτης

ig iP lM · · · · Ιανός Ελευθερουδάκης Rizzoli Publications

Πότύκης Η Β Η Η Η |

Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία

Ίμια: Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών Γιατί το Βυζάντιο Η σοφία του Ρίλκε Μιλώντας οτο γιο μου για την ηθική και την ελευθερία Οι χαρές και τα δεινά της εργασίας Στιγμές III Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων Νεοελληνική φαυλοκρατία Η κομμουνιστική υπόθεση

Έλλις - Ιγνατίου

Λιβάνης

Ελένη Γλυκατζή Αρβελέρ Ούρλιχ Μπάερ

Ελληνικά Γράμματα Πατάκης

Φερνάντο Σαβατέρ

Πατάκης

Αλέν Ντε Μποττόν Μίμης Ανδρουλάκης Λεωνίδας Κύρκος Σάιμον Κρίτσλεϊ Βαγγέλης Κοροβίνης Αλέν Μπαντίου

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ, Ιωάννινα, 26510 349Π ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα, 2ΐο 3615077 - ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΤΗ ΣΤΟΑ, Χα­ λάνδρι, 210 6800644 - ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ,

Πατάκης Καστανιώτης m Εστία ,ίίόΫάιξη.ς | ;ι ,§ Αρμός ί^φαΜφης

.

'W U S M

Αθήνα, 2ΐο 2618156 - ΙΑΝΟΣ, Αλυσίδα, 23ΐο 276447- ΝΕΣΤΩΡ, Κατερίνη, 23510 36024 - ΟΙΩΝΟΣ, Λαμία, 22310 67276 ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα, 2ΐο 3650000 -

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Παιδική & Εφηβική λογοτεχνία Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Γενικός πίνακας ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 3 Ο Μικρός Πρίγκιπας (με κινούμενες εικόνες) Ο Μικρός Πρίγκιπας Η βραχνή φωνή του ερωδιού Οι δραπέτες της σκακιέρας Ο μικρός Νικόλας Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα Τα τρία μικρά λυκάκια 17 Ιστορίες της Πρωτοχρονιάς

1 3

am 5

6 7

9 10

Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 3 Ο Μικρός Πρίγκιπας (με κινούμενες εικόνες) Η βραχνή φωνή του ερωδιού Ο Μικρός Πρίγκιπας Οι δραπέτες της σκακιέρας Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα Τα τρία μικρά λυκάκια 17 Ιστορίες της Πρωτοχρονιάς Τρίγωνα κάλαντα

Ο μικρός Νικόλας Β Η Ο Μικρός Πρίγκιπας 3 Ο ψεύτης παππούς Το ήμερολόγιο ενός σπασίκλα 5 Οι δραπέτες της σκακιέρας Τ ι ; ' Το ημερολόγιο ενός σπασίκλα 3 7 Ψίθυροι αγοριών 8 Μπρίσινγκρ 9 Μια μπάλλα ζωγραφιά Ο Μικρός Πρίγκιπας (με κινούμενες εικόνες)

gag

10

Πατάκης

^^ΑατάκηςΗΒΗΗΙ Καλέντης Σύγχρονοι Ορίζοντες

Κάρολ Λιούις

Πατάκης Ψυχογιός Μίνωας Ψυχογιός

Αλυσίδες βιβλιοπωλείων Τζεφ Κίνι Αντουάν Εξιπερί Λίαν Χερν Αντουάν Εξιπερί Ευγένιος Τριβιζάς

Ψυχογιός “ ίΐατΰκπς | - | Πατάκης

■ M I M N if l· · · Καλέντης

Κάρολ Λιούις

Πατάκης

Τζεφ Κίνι Ευγένιος Τριβιζάς Συλλογικό Συλλογικό

Ψυχογιός

Παιδική & Εφηβική λογοτεχνία 1

Ψυχογιός

Τζεφ Κίνι Ευγένιος Τριβιζάς Συλλογικό

Παιδική & Εφηβική λογοτεχνία 1

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Τζεφ Κίνι Αντουάν Εξιπερί Αντουάν Εξιπερί -Αίαν Χερν Ευγένιος Τριβιζάς Ρενέ Γκοσινί

Ψυχογιός

Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία Ρενέ Γκοσινί Αντουάν Εξιπερί Αλκή Ζέη Τζεφ Κίνι Ευγένιος Τριβιζάς Τζεφ Κίνι Βούλα Μάστορη Κρίστοφερ Παολίνι Μαρία Τσόγκα Αντουάν Εξιπερί

ΣΧΗΜΑ, Χανιά, 28ιο 56937 - ΠΑΠΥΡΟΣΑΙΓΕΑΙ, Χίος, 22710-21550 -ΣΥΝΕΤΑΙΡΙ­ ΣΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, Κοζάνη, 24610-26463 - ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ, Αλυ­ σίδα, 210-3323300 - ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, Αλυσίδα, 210-3258440 - ΜΕΘΕΝΠΉ,

Σύγχρονοι Ορίζοντες

■ P liM M M ···· Κέδρος

Καλέντης Πατάκης Πατάκης Πατάκης

Πάτρα, 2610-274147 -ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΒΙ­ ΒΛΙΟΥ, Πάτρα, 2610-223688 - ΤΟ ΦΩΤΟ­ ΔΕΝΤΡΟ, Ηράκλειο, 2810-341158 ΛΕΜΟΝΙ, Αθήνα, 210-3451910 - ΠΟΛΥΕ­ ΔΡΟ, Πάτρα, 2610-277342 - ΠΑΙΔΕΙΑ, Αλυσίδα, 2410-284304 - ΒΙΒΛΙΟΣΗΜΟ,

δ:ευπώλητα ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2009

Διάφορα

Γενικός πίνακας ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ

7

Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Νίκος Σιδέρης Απόστολος Δοξιάδης...

LOGICOM1X Καρλ Μπαρκς Στα ίχνη του μονόκερω Ρόντα Μπερν Το μυστικό Συλλογικό Τα γενέθλια των Αστερίξ και Οβελίξ Συλλογικό Guinness World Records 2010 Πάους Ράντι Η τελευταία διάλεξη

8

Gentleman. Ο οδηγός του ανδρικού στιλ

Μπέρναρντ Ρέτζελ

9

Γεωγραφία Παγκόσμιος Άτλας

Συλλογικό

10

Νέα Σελήνη, ο επίσημος κινηματογραφικός οδηγός

Βαζ Κόττα Μαρκ

1 2

3 4 5 6

6

7

Gentleman. Ο οδηγός του ανδρικού στιλ

8

Γεωγραφία Παγκόσμιος Άτλας

Συλλογικό

9

Ο εικονογραφημένος εύκολος τρόπος να κόψετε το κάπνισμα

Άλεν Καρ

10

Ημερολόγιο θετικής σκέψης 2010

3 4 5

Μπέρναρντ Ρέτζελ

2

3 4 5 6

7 8

9 10

Μεταίχμιο Ίκαρος Νέα Ακτίνα Λιβάνης Μαμούθ Comix Χρυσή Πέννα Ελευθερουδάκης/ Ullmann Ullmann Αιώρα Παπαδόπουλος

Ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία

Διάφορα 1

Ullmann Ελευθερουδάκης/ Ullmann Πλατύπους

Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Νίκος Σιδέρης Απόστολος Δοξιάδης...

LOGICOMIX Καρλ Μπαρκς Στα ίχνη του μονόκερω Ρόντα Μπερν Το μυστικό Συλλογικό Τα γενέθλια των Αστερίξ και Οβελίξ Συλλογικό Guinness World Records 2010

2

Πατάκης

Αλυσίδες βιβλιοπωλείων

Διάφορα 1

Μεταίχμιο Ίκαρος Νέα Ακτίνα Λιβάνης Μαμούθ Comix

Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο, γονείς θέλουν Νίκος Σιδέρης Απόστολος Δοξιάδης...

LOGICOMIX Ράντι Πάους Η τελευταία διάλεξη Καλή όρεξη Γκόρντον Ράμσεϊ Ο κήπος των συναισθημάτων Συλλογικό Η σούπα του Κάφκα Μαρκ Κρικ Το μυστικό Ρόντα Μπερν Το μέγα βιβλίο της τουαλέτας Πέτρος Ντελόπουλος Το βιβλίο της ολικής άγνοιας Λόιντ & Μίτσινσον Καφές με τον Πλάτωνα Ντόναλντ Μουρ Αθήνα. 210-7470050 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚ­ ΦΡΑΣΗ, Λιβαδειά. 22610-23136 - ΡΟΚΚΑΣ, Μεταμόρφωση, 2ΐο 2812946. g. Στον πίνακα «Αλυσίδες Βιβλιοπωλείων»

Μεταίχμιο Ίκαρος Πατάκης Πατάκης Δίπτυχο Μεταίχμιο Λιβάνης Άγκυρα Πατάκης Πατάκης

περιλαμβάνονται: ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΙΑΝΟΣ, ΠΑΠΑΣΟΤΗΡΙΟΥ. Στον πίνακα «Ανεξάρτητα Βιβλιοπωλεία» άλατα υπό-

RETROpOi-15 m

innnrav.m etropolis.gr Πανεπιστημίου 5 4 & Εμμ. Μπενάκη, 106 77, Αθήνα Τ: + 3 0 21 0 3801179, Fs + 3 0 210 3 8 4 5 5 1 5

MUSIC 1

FILMS

BOOKS GAMES TICKETS CLOTHES TOYS & COFFEEBAR

δ :βιβλία στον κόσμο

Λίστες και συλλογές απέναντι στο θάνατο... Π έρ σ ι, τ έ το ια εποχή περίπου, κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ σ ε σ τ η Γαλλία, 30 χρ όνια μ ετά τ ο θ ά να τό το υ , τ ο

Ημερολόγιοπένθους(Journal deDeuil) το υ Ρ ολάν

Μ παρτ. Μια π ρ οσ π ά θεια το υ γ ν ω σ τ ο ύ γά λλου σ π μ ειολόγου να «π ε ι» τπ ν απ ώ λεια και να μιλήσει για τ ο θ ά ν α το ε ν ό ς αγαπη μένου π ρ ο σ ώ π ο υ (τη ς μ η τέρ α ς του ).

Ελένη Καρρά

να διοργανώσει έναν κύκλο καλλιτε­

του αέναες σκακιστικές παρτίδες. Σημειολόγοι, γλωσσολόγοι, ανθρωπολόγοι προσπάθησαν, σ το ν αιώνα που πέρασε, να αποκωδικοποιήσουν

χνικών εκδηλώσεων σ το Λούβρο, με άξονα, όπως εξηγούσε σ ε συνέν­

τη ν πραγματικότητα και το ν πολιτι­ σμό, να διαβάσουν τα σημεία πίσω

τευξή του σ το γερμανικό περιοδικό D er Spiegel, τις λίστες. Λίστες, συλ­ λογές, εκθέσεις αποτελούν, λέει ο

από τους κώδικες. Ο θάνατος του Κ λωντ Λεβί Στρως, του πατέρα της ανθρωπολογίας, σ ε ηλικία 100 χρό­ νω ν, επανέφερε μια μεγάλη συζή­ τη ση γύρω από τη μεγάλη αυτή πο­ ρεία το υ ανθρώπινου πνεύματος,

ίγους μήνες μετά, κοντά στο τέ ­ λος του έτους, ο ιταλός σημειολόγος Ουμπέρτο Έ κο αναλάμβανε

Λ

Έκο, έναν άλλο τρόπο να μιλήσει κα­ νείς για το θάνατο ή, μάλλον, να οχυ­ ρωθεί απέναντι του, παράγοντας πο­ λιτισμό και βά ζο ντα ς όρια σ το άπειρο. Ενδιαμέσως, τους μήνες που μεσολάβησαν, οι λογοτεχνικοί κύ­ κλοι ασχολήθηκαν με το θέμα της

δ

114

χρονιάς, το περίφημο ανέκδοτο μυ­ θιστόρημα The Original o f Laura («Τ ο πρωτότυπο τη ς Λ ώ ρ α ς») του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, που κυκλοφό­ ρησε τελικά το φθινόπωρο και δί­ χασε, έκτοτε, τους κριτικούς. Τ ο χει­ ρόγραφο έφερε το ν υπότιτλο Dying is fun (σε ελεύθερη μετάφραση, «Έ χει πλάκα να πεθαίνεις») κι ήταν το τελευταίο σκαρίφημα μυθιστορή­ ματος που ύψ ω σε απέναντι σ ’ αυτόν το ν ...αστείο θάνατο ένας συγγρα­ φέας που ήξερε να το ν κυκλώνει υπο­ μονετικά, μεθοδικά, κ αρφιτσώνον­ τας πεταλούδες και στήνοντας μαζί

μέσα απ’ το σκοτάδι τω ν σημείων και τω ν πολιτισμών, προς το φ ω ς της ανέχειας και τη ν κατανόηση της ύπαρξης. Ξεκινώντας από το σημείο μηδέν τη ς γραφής, κατά Μπαρτ, και συλλέγοντας σημεία, λέξεις, σκέψεις, με στόχο είτε τη ν ερμηνεία είτε, αν­ τίθετα, την υπονόμευση τη ς τάξης και τη ν πυροδότηση του χάους, οι σύγχρονοι συγγραφείς άντλησαν από τις προαναφερθείσες επιστήμες για να ανοίξουν νέους δρόμους σ τη λο­ γοτεχνία. Ακόμα και σήμερα, όμως, ούτε η παντοδύναμη γλώσσα, ούτε η άπειρη πληροφόρηση με την οποία μπορούμε πλέον να ταΐζουμε το ν εγ­ κέφαλό μας, ούτε τα υλικά αγαθά που συσσωρεύουμε για να στήνουμε το άρτιο σκηνικό μας, μας έχουν

βοηθήσει να οχυρωθούμε περισσότερο απέναντι σ το σκοτάδι και το θάνατο απ’ όσο οι άνθρωποι του Μ εσαίωνα, που έφτιαχναν λίστες φυσικής ιστορίας και πάσχιζαν μέσω αυτών να κατανοήσουν το ν κόσμο που τους περιέβαλλε και το μυστήριο τη ς ζωής. ■

M a r ia A n g e ls A n g la d a Η π αγκ ο σμ ίω ς α ναγνω ρ ισ μ ένη Κ ατα λα νή σ υγγρα φέα ς μ ετα φ ρά ζετα ι για π ρ ώ τη φ ο ρ ά σ τη ν Ελλά δα

Maurizio De Rosa

Ιταλία περισσότερα βιβλία Αρχές του Δεκέμβρη διοργανώθηκε για όγδοη συνεχή χρονιά η αφιερωμένη στους μικρούς και μεσαίους εκδότες έκ­ θεση «Ρΐϋ libri, piu liberi» («Π ερισσ ό ­ τερα βιβλία, περισσότερη ελευθερία»), που έλαβε χώρα στο εκθεσιακό κέντρο EUR σ τη Ρώμη. Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα βαίνει προς το τέλος τη ς και

'M a r ia Angels A n g la d a

/ Το βιολί του ΆουσΒιτς

κεντρικό θέμα τη ς έκθεσης δεν μπο­ ρούσε παρά να είναι οι νέες τεχνολογίες και η εφαρμογή τους σ το χώρο του βι­ βλίου. Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία της ΑΙΕ (η αντίστοιχη ΠΟΕΒ τη ς Ιτα­ λίας), οι αναγνώστες εμπιστεύονται όλο και π ερισσότερο το Διαδίκτυο για την ενημέρωσή τους σχετικά με το βιβλίο. Πλέον, το 15% τω ν α ναγνωστών συμ­ βουλεύεται το Διαδίκτυο πριν αγοράσει κάποιο βιβλίο (το 2007 ήταν 11%) και όλο και λιγότερο ρόλο παίζουν οι βι­ βλιοκριτικές στις εφημερίδες και στα περιοδικά, αλλά και οι διαφημίσεις. Προκειμένου οι εκδοτικές επιχειρήσεις να προσεγγίσουν το νέο κοινό που ανα­ δύεται, και που τα επόμενα χρόνια θα καθορίζει πλέον τις εξελίξεις, οι υπεύ­

ΆουσΒιτς, 1944. Ο διοικητής του στρατοπέδου ζητά από τον Ντάνιελ, έναν Εβραίο κατασκευαστή εγχόρδων, να κατασκευάσει ένα Βιολί που να παράγει ιέλειο ήχο. Αυτή είναι η μοναδική του ευκαιρία για επιβίωση... Μια ιστορία για την αντίσταση και την αξιοπρέπειά ενός ανθρώπου, σ’ ένα έρ­ γο που αποτελεί ύμνο στη ζωή και

θυνοι της ΑΙΕ προτείνουν, φυσικά, την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού βιβλίου, κυ­ ρίως σ το ν τομέα του παιδικού βιβλίου και τω ν εγχειριδίων. Εξάλλου, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τη ς ΑΙΕ, το μέλλον θα

w w w .k on idaris.gr Ε κδόσεις Κ ο ν ιδ α ρ η mfo@kohidans.gr Τοσίτσα ιΑ ' Αθήνα · τηλ.: 2 ΐο 88465>qi-2-4

, ,

δ :βιβλία στον κόσμο

ανήκει στους αναγνώστες-κυβερνοναύτες, αλλά και σ τους εκδότες που, παράλληλα με το βιβλίο, θα παρά­ γουν ταυτόχρονα υλικό που θα μπο­ ρεί να παίζει σ ε διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες, όπως το Διαδίκτυο, το ηλεκτρονικό βιβλίο και η κινητή τη ­ λεφωνία, ενώ η ψηφιακοποίηση τω ν μεγάλων βιβλιοθηκών θα προσφέρει

Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης

Ρωσία το ρωσικό Booker Άρωμ α γυναίκας είχε φ έτο ς το πιο επίζηλο λογοτεχνικό βραβείο της Ρω­ σίας, το ρωσικό Booker, αφού απονεμήθηκε στην Γιλένα Τσίζοβα για το μυθιστόρημά τη ς Η εποχή τω ν γυ­ ναικών. Η συγγραφέας ήταν άλλες δυο φ ορές υποψήφια για το εν λόγω βραβείο - τ ο 2003 και το 2005. Το ρωσικό Booker συνοδεύεται από το π οσό τω ν 500.000 15.000 δολαρίων.

ρουβλίων ή

Στη βραχεία λίστα τω ν υποψηφίων

δ

1116

περαιτέρω ώθηση στη διακίνηση τω ν ιδεών σ ε ηλεκτρονική μορφή. Βέ­ βαια, προς το παρόν όλα αυτά βρί­ σκονται ακόμα σ ε νηπιακή φάση, σί­ γουρα όμως η επόμενη δεκαετία θα επιφέρει πολλές αλλαγές σ το χώρο του βιβλίου ό σο διευρύνονται οι αηοκαλούμενοι «καταναλωτές πολιτισμι­ κών προϊόντω ν». 1

οποία, απ’ ό,τι φαίνεται, εξακολουθεί να εμπνέει τους ρώσους συγγραφείς. Η κεντρική ηρωίδα του μυθιστορή­ ματος, η Αντωνίνα Μηεσπαλόβαγια, μετακομίζει στην Πετρούπολη για να εργαστεί σε ένα εργοστάσιο. Μετά από μια εφήμερη σχέση με έναν δανδή, μένει έγκυος και αποκτά ένα κοριτσάκι, την Σοφία. Λίγο μετά τη γέννα, η Αντωνίνα παθαίνει καρκίνο, αλλά οι συγκάτοικές της σ το κοινοβιακό διαμέρισμα όπου ζούσε την βοηθούν να αντιμετωπίσει τη ν αρ­ ρώ στια της, αναλαμβάνοντας τη φροντίδα της μικρής τη ς κόρης.

για το ρωσικό Booker φ έτο ς είχαν συμηεριληφθεί ο Αλεξάντρ Τερεχόφ με το έργο του Π έτρινη γέφυρα, η Γιλένα Κατισόνοκ με το μυθιστόρημα Μια φ ορά κι έναν καιρό ζο ύ σ ε ένας γέρος και μια γριά, ο Ρομάν Σέντσιν με το Γιελτισέγιε, ο Μπορίς Χαζάνοφ με το Χ θεσινή αιωνιότητα και ο Λεονίντ Γιουζεφόβιτς με το Γερανοί και

«Χαθήκαμε σ το δάσος και δεν αντι­ λαμβανόμαστε τι θα πει καλό και τι θα πει κακό, οι τρεις γριές όμως, οι ηρωίδες του μυθιστορήματος μου, εί­ χαν απόλυτη αίσθηση τη ς διαφοράς κι εμείς θα πρέπει να κάνουμε το

νάνοι. Οι υποψήφιοι αυτοί έλαβαν ω ς «βραβείο παρηγοριάς» από 50.000 ρούβλια ή 500 δολάρια.

Σημειώνουμε ότι κατά το παρελθόν με το ρωσικό Booker είχαν τιμηθεί

Η Εποχή τω ν γυναικών είναι ένα δύ­ σκολο και σκληρό μυθιστόρημα για τη σοβιετική πραγματικότητα, η

ίδιο» δήλωσε η συγγραφέας, αναφερόμενη στην κεντρική ιδέα του έργου της.

συγγραφείς όπως ο Μηουλάτ Ακουτζάβα, η Λιουντμίλα Ουλίτσκαγια, ο Α λεξάντρ Ιλιτσέφσκι, ο Βλαδίμηρος Μακάνιν, ο Μιχαήλ Μ ηούτοφ κ.ά. 1

δ:βιβλιοθήκες ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΣΟ ΧΡΙΣΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟ

Biblioteca Espana

για «πολίτες με αξίες» χάρτης είναι σαφής: για να επισκ εφτείς τη νεόδμ ητη

Ο

(2007) Biblioteca Espana στη ν κολομβιανή μεγαλούπολη τω ν δυόμισι εκατομμυρίων κατοίκων, το Μεντεγίν, πρέπει να πάρεις μετρά και να μετεπιβιβαστείς σ ε τελεφερίκ! Έ τσι ακριβώς! Σαν να ανέβαινες σε χιονοδρομική πίστα, τα βαγονέτα σε μεταφέρουν σ ε σημείο ψηλότερο από το κέντρο τη ς πόλης, που ήδη βρίσκεται σε 1.500 μέτρα υψόμετρο. Η πλαγιά του βουνού είναι απότομη και η π ρόσβαση με αυτοκίνητο στη

αναζη τώντας από ψηλά τροφ ή σ τα απορρίμματα. «Φ ανταζόμουν πως θα άκουγα περι­ γραφή βιβλιοθήκης». «Ακολουθεί. Αλλ’ οφείλω να την εν­ τά ξω σ το μοναδικό περιβάλλον της. Δ εν έχω συναντήσει τέτο ιο οικοδό­ μημα (ενδιαφέρον από πλευράς τό σ ο αρχιτεκτονικής ό σ ο και περιεχομέ­ νου) σ το μέσο τραγικά φτω χώ ν, μα συνάμα αισιόδοξα χαρούμενων συ­ νοικιών».

συνοικία Santo Domingo και σ τη βι­ βλιοθήκη είναι δυσχερής και χρονο-

«Τ ι το ιδιαίτερο παρουσιάζει αρχιτε­ κτονικά;» «Απ αρτίζεται από τρία ογκώδη κτί-

βόρα. Γι’ αυτό τέθηκε σ ε λειτουργία το τελεφερίκ.

σματα, σ ε σχήματα ακανόνιστα, που θυμίζουν βράχους. Ογκόλιθους, οι

Καθώς προχωρεί, διαπιστώνεις ότι

οποίοι έχουν πέσει μετά από σεισμό

«υπερίπταται» ιδιαίτερα φτω χώ ν κτισμάτων. Στα π ερισσότερα η πρό­ σβαση είναι δυνατή μόνο πεζή, λόγω

τους ονόμασαν "βράχους τη ς γνώ ­

τη ς ανωφέρειας. Οι σκεπές πολλών είναι τσίγκινες, με τούβλα που τις συγκρατούν από τις πνοές το υ ανέ­ μου. Αλλού υπάρχουν επίπεδες τα ­ ρά τσες να χρησιμεύουν για το στέγνωμα τω ν ρούχων. Στις αυλές, οι γυ­ ναίκες καταγίνονται με τις δουλειές του σπιτιού και τα παιδιά παίζουν με ό,τι βρουν. Παιδιά προσχολικής ηλι­ κίας, γιατί οι μαθητές ξεχωρίζουν με τις ομοιόμορφες στολ ές τους! Και κάτι που δεν είναι δυνατόν να διαφύγει τη ς προσοχής: τα πρόσωπα -περιλαμβανομένων τω ν συνεπιβατών στο βα γο νέτο- δίνουν τη ν εικόνα μιας ανέμελης ηρεμίας. Χαμογελούν αυθόρμητα, χαιρετούν ευγενικά και κοιτάζουν ένα γύπα που ισορροπεί,

ή έκρηξη ηφαιστείου. Οι κάτοικοι σης" και δίκαια περηφανεύονται, καΗ εκπληκτικής αισθητικής βιβλιοθήκη Espana του αρχιτέκτονα Τζιανκάρλο Μαντσάντι

Τοιχογραφία στην πόλη Μεντεγίν

θώς τους αγναντεϋουν από κάθε σχεδόν γωνιά της πόλης: σκοτει­ νούς, λόγω χρώματος, τη μέρα και λουσμένους σ το φ ω ς τω ν προβο­ λέων τη νύχτα. Συνδέονται εσ ω τε ­ ρικά μεταξύ τους και εκμεταλλεύον­ ται σ το έπακρο τα στοιχεία τη ς φύ­ σης: φω τίζονται είτε από πλαϊνά πα­ ράθυρα είτε, κυρίως, από τη ν οροφή, προσφεύγοντας ελάχιστα σ την ηλε­ κτρική ενέργεια, και αερίζονται με ένα σύστημα ανοικτών διαδρόμων κάτω από το δάπεδο, αποφεύγοντας το ν δαπανηρό, ανθυγιεινό κλιματι­ σμό. Αυτά ω ς προς την αρχιτεκτο­ νική ιδιορρυθμία». «Ανυπομονώ ν’ ακούσω τη ν ιδιορ­ ρυθμία σχετικά με τ ο περιεχόμενο». «Στό χο ς της βιβλιοθήκης δεν είναι απλώς να προσφέρει σ το κοινό τη δυνατότητα έρευνας και μελέτης, αλλά ν’ αποτελέσει μοχλό κοινωνικής και πολιτιστικής αναβάθμισης του πληθυσμού. Μαζί με άλλες πέντε βι­ βλιοθήκες, που βρίσκονται διάσπαρ­ τε ς σ ε διαφορετικά σημεία της πό­ λης, κατατείνει στη συγκέντρωση σε ένα και μόνο χώρο τω ν κέντρων εκ­ παίδευσης, μάθησης και ψυχαγω­ γίας. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει συλλογή χιλιάδων τόμω ν για ενήλι­ κες, με εκπαιδευτικά βιβλία απευθυ­ νόμενα σ ε κάθε μορφωτικό επίπεδο και έμφαση στην επαγγελματική ενη­ μέρωση για επίδοξους επιχειρημα­ τίες. Λειτουργεί αίθουσα διαδικτυα-

κής επιμόρφωσης για νέους ηλικίας έντεκα έω ς δεκαεπτά ετών. Για το ίδιο ηλικιακό φάσμα, υπάρχει ολό­ κληρη συλλογή τίτλω ν της παγκό­ σμιας λογοτεχνίας, τω ν ανθρωπιστι­ κών επιστημών, τη ς μουσικής, του αθλητισμού και τω ν τεχνών. Παράλ­ ληλα, έχει καταβληθεί μέριμνα για άτομα με δυσχέρεια όρασης, καθώς η βιβλιοθήκη είναι εμπλουτισμένη με συλλογή σ ε σύστημα Μπράιγ». «Ενδιαφέρουσα η κατανομή ανά­ μεσα σε ενήλικες και σε εφήβους». «Δ ε ν τελειώσαμε. Τα παιδιά ηλικίας τεσσ ά ρ ω ν έω ς δέκα ε τώ ν έχουν στη διάθεσή τους μια αίθουσα με μι­ κρούς,

εύχρηστους υπολογιστές,

ώ σ τε να μην αισθάνονται μειωμένα απέναντι στους μεγαλύτερους, ούτε πάλι να τους ενοχλούν. Α ς σημειωθεί ότι το λογισμικό αυτών τω ν υπολογι­ στώ ν αποκλείει την πρόσβαση σ ε βί­ αια ηλεκτρονικά παιχνίδια και σε άλλα ακατάλληλα πεδία. Αλλ’ υπάρ­ χει και παραδοσιακό αναγνωστικό υλικό για τις εν λόγω ηλικίες, με σκοπό να συντελέσει περαιτέρω στη μάθηση και σ την αγάπη για το ν έν­ τυπο λόγο. Προκειμένου, μάλιστα, να βοηθηθούν οι μικροί ερευνητές, τους παρέχεται η δυνατότητα να συνο­ δεύονται από συγγενικό ή φιλικό τους πρόσωπο. Ο ργανώνονται "ώρες παραμυθιού" και "ώρες δημιουργικής δραστηριότητας", με χρώματα ή με πλαστελίνη. Το χαρτί είναι, προφα­ νώς, ανακυκλώσιμο. Κατ’ αυτόν το ν τρόπο, μαθαίνουν τα παιδιά να συ­ νεργάζονται και κοινωνικοποιούνται, συνηθίζοντας σ τη συνύπαρξη και σ το σεβασμό τω ν άλλων. Διδάσκον­ ται την ομιλία αλλά και τη σιωπή, την προστασία του περιβάλλοντος και τη ν αγάπη σ τα κοινά αντικείμενα, εμ­ πεδώνουν κανόνες καλής συμπερι­ φοράς».

«Ο ι ενήλικες; Αυτοί θεωρείται πως δεν χρειάζονται εκπαίδευση; Με τη ν κυριο­ λεκτική έννοια του όρου;» «Και γι’ αυτούς υπάρχει πρόβλεψη. Πραγματοποιούνται σεμινάρια αστικής επιμόρφωσης, μνημοτεχνικής, ανάπτυ­ ξης της πρωτοβουλίας και τη ς οργα­ νω τικής ικανότητας, δημιουργούνται ομάδες εργασίας. Και όλα τα παραπάνω χωρίς καμία οικονομική συμμετοχή. Δωρεά ν!» «Εκδηλώνεται, άραγε, ενδιαφέρον σε μια φτωχική και καθυστερημένη συ­ νοικία;» «Φ τω χική ναι, καθυστερημένη όχι. Μπορεί παλιότερα ο Pablo Escobar να σ τρατολογούσε εδώ τα μέλη τη ς συμ­ μορίας του, αλλά τώ ρ α καταγράφονται περί τις τρεις χιλιάδες επισκέψεις στη βιβλιοθήκη κάθε μέρα, ο δανειστικός

τομέας κινείται περίφημα, οι αίθουσες είναι καθημερινά γεμάτες. Σημαντικό επίτευγμα, αν σκεφθεί κανείς ότι στην πόλη λειτουργούν συνολικά τριάντα έξι βιβλιοθήκες! Πρόκειται για ένα ζω ν ­ τανό οργανισμό που πάλλεται μαζί με τη ν καρδιά τω ν επισκεπτών και τους συνεπαίρνει με τις προτάσεις του: "εβδομάδα ενάντια στη βία κατά τω ν γυναικών”, "εβδομάδα φιλίας και αγκα­ λιάς", τέτοια ». «Ο πότε, λογικό είναι να υποθέσουμε ότι σ τη μακρινή Κολομβία δεν έχει εκλείψει η ελπίδα». «Λογικότατο. Το αποδεικνύει το χαμό­ γελο τω ν ανθρώπων, που θέλουν να εί­ ναι "πολίτες με αξίες", όπως υπογραμ­ μίζει το σύνθημα της Biblioteca Esp an a».·

Το χαρτί pas ανακυκλώνεται το όνομά pas ανανεώνεται! f

e

v^ 'Μετά ς^ό

58χρόνια

WMM

lOTOpias ^

στο χώρο ms Εμηορ|»-και ξ η εξ ερ γ α σ ία δ ^ρ το υ |· εταιρεία ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ # Ε Ω Ρ Γ Α Κ (Λ ^ ή Ο Σ μετονομά^μεν^σε A & G PAPER ΑΕΒΕ, 1 συνεχίζει την αίδδική πορεία-ms με νέο Ααγότυπά r τήν ίδια εϋ&ύνη piifSuS πΙΧάτφ ms, " Λ , τον ίδιο σεβασμό στςί αν%5ώπι^0υνάμικό τή| ^ ,

. |

δ:περιοδεύω ν ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

Σταματάει το χρόνο σε έναν ατέλειωτο Δεκέμβρη, χωρίς πένθος και γιορτή, κλεί­ νει τα μάτια όχι για να θυμηθεί εκείνους που αγκάλιασαν την παγωμένη άσφαλτο μα για να ξεχάσει -τ ο ν αμείλικτο καινούργιο χρόνο που το ν αφήνει πίσω του...

π ροσανατολισμοί Καλωσόρισμα σε μιαν άγνωστη και καινούργια χώρα -αυτό επιδιώκει να είναι το πρώτο τεύχος του Τετραμηνιαίου πε­ ριοδικού βιβλίων και ιδεών UTTERATERRA, μια δι " -ομή στη χώρα των γραμμάτων, που μέσα από τα κείμενα που φιλοξενεί επιδιώκει ένα στόχο ευθέως πολιτικό: «να ξανασυνδεθεί η συζήτηση για τα βιβλία με τη συζήτηση για τον Κόσμο», το βι­ βλίο «να ξαναγίνει φορέας ιδεών». Μια φροντισμένη προσπάθεια του Νίκου Βλαντή και των εκδόσεων Το Μαγικό Κουτί, που απευθύνεται στους συστηματικούς αναγνώστες και φιλοξενεί κείμενα για την πεζο­ γραφία («Πόλεις ιστοριών»); τη διεg

θνή κίνηση ιδεών («Κορυφογραμμές

120 των ιδεών») και την ποίηση («Ποιο £ , ητικές ακτές»), επιδιώκοντας να ® χαρτογραφήσει όχι τόσο έναν απο5 λεσθέντα παράδεισο των γραμμάτων Μ όσο καίρια για τη σημερινή συνθή­ κη ερωτήματα, σε μια συγκυρία «γενικότερης αμφισβήτησης της σημερινής τάξης πραγμάτων»... Με τις ευχές για «ευκρασία ανέμων» στους πλόες της σ’ αυτήν την (ακό­ μα και πάντα) terra incognita...

[LITTERATERRA, Σαρανταπήχου 21, 114 71, Αθήνα, τηλ.: 210-36.05.030, www.themagicbox.gr, info@ themagicbox.gr]

ζυ μ ώ σ εις «Ενα ζωντανό αλισβερίσι σκέψεων και ιδεών», που «ενάν­ παραδείγματα Τι σχέση έχει η ποί­ ηση με τη μαγειρική; Μήπως δεν χα­ ρακτηρίζουμε «ποίημα» ένα έξοχα παρασκευασμένο έδεσμα; Γιατί λοι­ πόν να μας φανεί παράξενο ένα πε­ ριοδικό που υποτιτλίζεται Ν έο ποι­ ητικό σκεύος και όχι μόνο να φέρει ως τίτλο την εμπορική ονομασία της γνωστότερης επίστρωσης κουζινικών ΤΕΦΛΟΝ; Περισσότερο από το ίδιο το καλλιτεχνικό γεγονός, το περιοδικό, που βρίσκεται κι αυτό στο 2ο τεύχος του (και διανέμεται στους ενδιαφερομένους δωρεάν), επιδιώκει, σύμφωνα με τη συντακτική του ομά­ δα, «να δώσουμε μια ελπίδα. Με το παράδειγμά μας. Με αυτό το μικρό περιοδικό-σκεύος που αυτοοργανώνεται...» Θέλοντας να αποτελέσει βήμα για νέες ανεξάρτητες φωνές, αλλά και να διερευνήσει την «ανό­ θευτη πολιτισμική δύναμη» που μπο­ ρεί να βρίσκεται εκτός του δυτικού Κανόνα, ανοίγει το καπάκι, δηλαδή τις σελίδες του, στη γιαπωνέζικη ποίηση ή την ποίηση των αυτοχθό­ νων της Αυστραλίας, ή ακόμη στο «μάδημα του ενδομήτριου» στον ποιητικό λόγο... [ΤΕΦΛΟΝ, http://teflon.wordpress.com, teflon08@gmail.com]

τια στον μικρόψυχο κομφορμισμό και την τυφλή βία επιλέγει την άρ­ νηση και τη δημιουργία, αρχέγονα συστατικά της εξέγερσης». Με αυτά τα λόγια (αυτο)παρουσιάζεται η ομά­ δα που συσπειρώνεται κάτω από τον «παράξενο» τίτλο Πανεπιστήμιον της Βαρβαρότητας, και έχει την ευ­ θύνη έκδοσης του περιοδικού ΝΥΚΤΕΓΕΡΣΙΑ, το οποίο βρίσκεται τώρα στο 2ο τεύχος του. Ήδη από όλο αυτό το λεκτικό «αλισβερίσι», οι προσανατολισμοί της έκδοσης είναι εμφανείς; «ο μοναδικός ορθολογικός και βαθιά ανθρωπιστικός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας», δηλαδή η «φουρτουνιασμένη μα ευλογημέ­ νη θάλασσα της αυτονομίας»... Αυ­ τούς υπηρετεί και η ύλη του περιο­ δικού, που σε αυτό το τεύχος πα­ ρουσιάζει έναν φάκελο αφιερωμένο στον σεξισμό, με κείμενα κλασικά (Έμμα Γκόλντμαν, Πωλ Λαφάργκ, Σιμόν ντε Μπωβουάρ) αλλά και σύγ­ χρονα, με προμετωπίδα του την αφιέρωση: «...στου κόσμου τις Κων­ σταντίνες»... [ΝΥΚΤΕΓΕΡΣΙΑ, Πανεπιστήμιον της Βαρβαρότητας, τηλ.: 6945802890, www.varvarotita.gr, varvarotita@yahoo.gr]

«Ακόμα και εάν δεν έχεις τίπ οτα, αξίζεις πολλά. Ο καθένας μας έχει μια θέση στον κόσμο».

Χαϊντεμαρίε Σβέρμερ

www.ododeiktes.gr

6:com ics ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΤΣΕΝΕ

Τρία που ξεχωρίζουν

Τ ο 2009 μας α π οχ α ιρ έτισ ε με τρ ε ις ιδιαίτερα ενδ ια φ έ ρ ο υ σ ε ς εκ δ ό σ εις. Η Jem m a Press, σ υ ν ε χ ίζο ν τα ς τ η ν π α ρ ά δ ο σ ή τ η ς σ τις π οιο τικ ές εκ δ ό σ εις, μας π ρ ό σ φ ε ρ ε τη ν καινού ργια δουλειά το υ Bryan T albot,

Gandville, η Σαν

ν ε ο σ ύ σ τ α τη εκ δ ο τικ ή Ink Press τη ς ο μ ά δα ς το υ Κ ορ μ ο ρ ά νο υ τ ο

σιδερένιοομοίωμαγαντιούαπόβελούδοτο υ Daniel C low es και οι Μαύρητρύπατο υ μεγάλου Charles Burns.

εκ δ ό σ εις Zoobus τη

καετίας του 7 0 όταν μια ασθένεια

Μαύρη τρύπα

γνω στή ω ς teen plague ή the bug προ­ σβάλλει τους εφήβους μέσω της σ ε­

Σενάριο - σχέδιο: Charles Burns

ξουαλικής επαφής. Εκδηλώνεται πα­ ραμορφώνοντας τα θύματά της, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο. Πρω­ ταγωνιστές της ιστορίας ο Keith και η

Μετάφραση: Κωστής Αλεξανδρόπουλος, Σπύρος Γιαννακόπουλος

Chris, έφηβοι που, ενώ αντιμετωπί­ ζουν τις επιπτώσεις τη ς περίεργης αυ­ τής ασθένειας, παράλληλα αντιμετω­ πίζουν και τις προκλήσεις τη ς εφη­

Zoobus, 20 09 σ. 372, € 20

βείας τους. Στη Μ αύρη τρύπα οι ήρωες δεν ψάχνουν να βρουν τα αίτια ή το αντίδοτο, ούτε θεραπεύονται ω ς

δ

122 °1 °!

πιτρέψτε μου να ξεκινήσω από το τελευταίο, μιας και το θε­

Ε

ω ρ ώ ένα από τα καλύτερα comics που έχω διαβάσει μέχρι σή­ μερα. Ο τίτλος μπορεί να είναι λίγο πα­ ραπλανητικός και να παραπέμπει πολ­ λούς από εσάς σε ιστορίες επιστημο­ νικής φαντασίας. Πιστέψτε με όμως, καμία σχέση δεν έχει με αυτό. Ο Charles Bums βρίσκει έναν εκπλη­ κτικό, κατά τη γνώμη μου και κατά τη γνώμη αρκετών δημιουργών και ανα­ γνω στώ ν comics, τρόπο να προσεγγί­ σει το δύσκολο αλλά ταυτόχρονα τό σ ο ελκυστικό θέμα τη ς εφηβείας. Η ιστορία εξελίσσεται στις αρχές της δε­

διά μαγείας. Αντίθετα, παλεύουν να βρουν το ν τρόπο να προσαρμοστούν και να ζήσουν κανονικά, όπως ακρι­ βώς κάνει ο κάθε έφηβος. Δίπλα σ το ευφυές σενάριο έρχεται να προστεθεί το δυνατό ασπρόμαυρο σχέδιο, σκο­ τεινό σχεδόν, που τονίζει με το ν κα­ λύτερο τρόπο την έκρηξη συναισθη­ μάτων και σκέψεων που απορρέουν από κάθε καρέ της ιστορίας. Ο Bums κατόρθωσε να χτίσει μια αλληγορική ιστορία, τό σ ο αριστοτεχνικά που συμ­ πυκνώνει άριστα όλους τους φόβους, τις σκέψεις, τις προσδοκίες, ακόμα και τις υπερβολές, όλων τω ν εφήβων του κόσμου.

Grandville

Σαν σιδερένιο ομοίωμα γαντιού από βελούδο

Σενάριο - σχέδιο: Bryan Talbot

Σενάριο - σχέδιο: Daniel Clowes

Jemma Press, 20 0 9 σ. 112, € 22

Μετάφραση: Χάρης Λαγκούσης Ink Press / Κορμοράνος σ. 142, € 17

Έ να από τα χαρακτηριστικά του συγ­ γραφικού στυλ το υ Dan Clowes είναι

Επηρεασμένος από το ν Jean Ignace Isidore Gerard (γνω σ τό ς με τ ο ψευ­

ο ρεαλισμός με τ ο ν οποίο προσεγγί­

δώνυμο J.J. Grandville) και το ν A l­

ζει τις ιστορίες του. Γί’ αυτό και ή ταν

bert Robida, γάλλους σκιτσογράφους

μεγάλη έκπληξη το γεγο νό ς ότι οι σ ε ­

το υ 18ου αιώνα, ο Bryan Talbot στη ν

λίδες του Σ α ν σιδερένιο ομοίω μα

τελευταία το υ δουλειά Grandville - η

γαντιού από β ελού δο ξεχειλίζουν από

οποία κυκλοφόρησε ταυτόχρονα σ ε

σουρεαλισμ ό, πολύ σουρεαλισμό.

Ευρώπη και Αμερική το ν περασμένο

«Α κ ο λο υ θώ ντα ς τα ίχνη τη ς εξα φ α ­

Ο κ τώ β ριο - δημιουργεί μια περιπέ­

νισμένης το υ γυναίκας, ο Κλέη Λά-

τεια σ ε steampunk ατμόσφαιρα με

ουντερμιλκ χάνεται όλο και πιο βαθιά

ή ρω ες ανθρωπόμορφα ζώ α . Ο επιθε­

σ ε έναν σ κοτεινό κ όσμο γεμάτο θε­

ωρ η τή ς Λεμπρόκ τη ς Scotland Yard,

ωρίες συνωμοσίας, φονικές αιρέσεις,

ένας α σβός που θυμίζει λίγο και Sh­

γενετικ ές ανωμαλίες, σαδομαζοχι-

erlock Holmes, φτάνει σ τη ν Grand­

στικά snuff films, αστυνομική βία, εξ-

ville ή αλλιώς τη ν πόλη του Παρισιού

τρεμιστικά φεμινιστικά κινήματα και

για να ερευνήσει ένα θάνατο. Π ίσω

αποτυχημένες μεταφυτεύσεις μαλ­

από αυτόν όμω ς κρύβεται μια ολό­

λιώ ν», λέει χαρακτηριστικά το δελτίο

κληρη συνωμοσία, σ τη ν οποία εμ­

τύπου για τη ν ελληνική έκδοση, πε-

πλέκονται πολλά και σημαντικά πρό­

ριγράφ οντας τη ν πλοκή και τα υ τό ­

σωπα. Η ιστορία είναι γρήγορη, έξυ­

χρονα πολύ εύστοχα όλη τη ν ατμό­

πνη, με εναλλαγές περιπέτειας και χι­

σφαιρα το υ βιβλίου. Ενα road trip

ούμορ, ε ν ώ ενδια φέρον έχουν τα ca­

σ το ν κόσμο που δημιουργεί ο Clowes

meos από διάσημους χαρακτήρες co­

με το χαρακτηριστικό το υ σχέδιο και

mics. Τ ο σχέδιο του Talbot είναι πάντα καλό, όπω ς ά λλω σ τε έχουμε συνηθίσει, με αρκετούς όμω ς πειρα­

το χαρακτηριστικό αφηγηματικό του τα λέντο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον πα­ ρουσιάζει το «ρυθμ ικό» layout το υ

ματισμούς σ το χρώμα, μέσω υπολο­

comic, καθώ ς και τ ο στοιχείο το υ

γιστή. T o Grandville είναι μια πολύ

ονείρου που διαπερνά τη ν ιστορία.

όμορφη και π ροσεγμ ένη έκδοση, η

Μοιάζει με έναν τρομακτικό εφιάλτη, με τη διαφορά όμω ς ότι δ εν θες να

σκεδάσει. 1

ξυπνήσει από αυτόν.

οποία αναμφισβήτητα θα σ ας δια­

Ζ Ω Γ Ρ Α Φ ΙΣ Τ Ε M E

Υ.Γ. (Από το ΜΑΓΑΖΙ) - ΚΑΛΑ, ΚΑΝΤΕ ΚΑΤΙ ΟΜΟΡΦΟ!

Του δρόμου... #46 ροφ ανώ ς, δ εν πρόκειται για

μην τ ο επέτρεπαν), αρκέστηκε σ το

σύνθημα, αλλά για έναν διάλογο

να γράψει μόνο το ΖΩΓΡΑΦΙΣΤΕ ΜΕ,

ανάμεσα σ το ν ιδιοκτήτη του κατα­

σαν ανοιχτή πρόσκληση σ το ν οποι-

Π δ

24

ο>

στήμ ατος και σ το ν ά γνω στο, α νώ ­ νυμο καλλιτέχνη του δρόμου που

Την άλλη μέρα το πρωί, ο καταστη­

αργά ή γρήγορα θα εντόπιζε τα και­ νούργια ρολά του. Π αρατηρώντας

ονδήποτε κανένα. ματάρχης είδε τη ν προτροπή, έ τσι κι αλλιώς θα ή ξερε ότι οι λευκές ημέρες

τους γραφικούς χαρακτήρες, μπο­ ρούμε βάσιμα να κάνουμε τη ν ακό­

και νύχτες τω ν ρολώ ν το υ ήταν με­ τρημένες, και έκανε μια ασυνήθιστη

λουθη υπόθεση:

κίνηση. Α νοιξε διάλογο με το ν όποιο

Με τ ο που μπήκαν τα νέα ρολά, κά­

ά γνω σ το καλλιτέχνη ή συνθηματο-

ποιος θα πέρασε, θα τα είδε να σ τέ ­

γράφ ο ακτιβιστή του δρόμου και, δι­

κουν εκεί ολοκαίνουργια, προκλη­

ευκρινίζοντας ότι η σ ύστα ση είναι

τικά άγραφα (το μαγαζί βρίσκεται στη ν καρδιά τ ω ν Εξαρχείων), θα πε­

«απ ό το μαγαζί», του έδω σ ε την άδεια (που έ τσι κι αλλιώς δεν θα του

τάρισε η ψυχούλα του, αλλά μη έχον­

τη ν ζητούσαν), ζη τώ ντα ς μόνο

τα ς μαζί το υ τα σχετικά υλικά (μπο­

του ζω γρα φίσουν κάτι όμορφο. Κι

ρεί και οι συνθήκες ασφαλείας να

απ’ ό,τι φαίνεται εισακούστηκε... 1

να

Λογοτεχνία για μικ^ί και

παιδιά

Λογοτεχνία ^ια

και

παιδιά

Ninos Παναγιωχόπουλοε

0 Ιπποπότηε και η Νεραϊγελάδα Εικονογράφηση: Βασίάηε Παπαισαρούχα ε

0 innonoins είναι έναε ιπποπόταμοε δια­ φ ορ ετικά από lous άλλουε καθώε φο­ ρά πανοπλία... 0 συγγραφέαε Νίκοε ΠαναγιωτόπουλοΒ θίγει το θέμα ins ταυτότηταε μέσα από μια ευρηματική όσο και διασκεδαστική ιστορία διασταυρώσεων διαφορετικών πλασμάτων.

Xpnoxos Mnouflcbtns

Ισχορίεε για περίεργα παιδιά Εικονογράφηση: Β ασίήηε Παπαισαρούχα ε

Δώδεκα αριστουργηματικέε ιστορίεε-υποδείγματα συνοπτικού λόγου. Η παραδοξότητα και το χιούμορ του Χρήστου Μπουλώτη και η δύναμη των εικόνων του Βα­ σίλη Παπατσαρούχα συνθέτουν έναν ύμνο στη φαντασία και otous γνήoious εκφραστέε ins: τα παιδιά.

Φωτεινή Φραγκούήη

Εφτά ορφανά μολύβια... εφτά ιστορίεε Εικονογρά φ ηση: Φωτεινή Στεφ α νίδη

Εφτά ιστορίεε θαυμαστέε και πολύχρωμε5, εφτά ορφανά και γενναία μολύβια που tis καταγράφουν για να περισώσουν πολύτιμεε στιγμέε και ακριβά μυστικά ms zcohs. *

ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΔΙΑΒΑΖΩ» 2009

’ammata.gr mYw.ellinikagranunata.gr www.ellinikagrammata.gr www.ellinikagrammat

Ευγένιοε Τριβιζάε

Το νανούρισμα ίου μικρού φακίρη Εικονογράφηση: Μεάίνα Δεσφινιώτου Τα βράδια στην ονειρεμένη Χώρα των Φακίρηδων είναι αλλιώτικα από όλα τα άλλα βράδια: εμπριμέ κόμπρεε βγαίνουν από χρωματιστά πιθάρια και λ ι­ κνίζονται νωχελικά στο φεγγαρόφωτο, αντίλαλοι από μαγευτικέε φλογέρεε ταξιδεύουν στουε αιθέρεε, σκαντζόχοιροι στήνουν χορό στουε κήπουε με τουε κάκτουε.,,Ένα τέτοιο ονειρεμένο βράδυ μια στοργική γιαγιά νανουρίζει ένα μικρό φακίρη με καμάρι και λογάκια τρυφερά.

ΕυγένιοεΤριβιζάε

Ευγένιοβ Τριβιζάε

ΕυγένιοεΤριβιζάε

Πανικόε στη χώρα ms γεωμεχρίαε

0 κύριθ5 Zaxapias και η κυρία Γλυκερία

Η Καιτούλα η κοκέτα η κοιούλα

Εικονογράφηση: Βασίάηε Παπαισαρούχαε

Εικονογράφηση:

Εικονογράφηση:

Ράνω Βαρβάκη

Στόφαν Γκεοργκίεφ

Ήταν κάποτε έναε μαθητήε που

Το πιο μελιστάλακτο παραμύθι

Η κοτούλα η Καιτούλα στολίζε­

απεχθανόταν τη Γεωμετρία και

όλων των εποχών!

ται και με τα κοκέτικα ρούχα

Ποτέ τόσο πολλέε λιχουδιέε δε

τηε ξεκινά για το πολυπόθητο

μισούσε αφάνταστα τα Μαθηματικά.Έ κανετον άρρωστο όταν είχε

χώρεσαν μέσα στην ίδια ιστορία!

ραντεβού τηε με τον Νούλη,

αριθμητική, έπαιζετελίτσεε ατού

Ένα βιβλίο γεμάτο καραμέλεε,

τον ωραίο πετεινούλη. Όταν

βιβλίου τα παραλληλόγραμμα,

κουλουράκια, αμυγδαλωτά, μπα-

όμωε μία μοιραία πνοή του

ονειρευόταν δάση ζωτικά και αντί

κλαβαδάκια και πεντανόστιμα

ανέμου τήε παίρνει το ομπρε­

να διαβάζει Μαθηματικά, ζωγρά­

παγωτά.

λίνο τηε, μία σειρά από απί-

φιζε καρδούλεε στηε Γεωμετρίαε τα περιθώρια. Ώσπου φτάνει η στιγμή που πληρώνει ακριβά τα κρίματά του...

στευτεε ατυχίεε, αναπάντεχεε καταστροφέε και σπαραξικάρ­ δ ιε αναποδιέε απειλεί την ευ­ τυχία τηε...

.elllnikagrammata.gr wmY.ellinikagrammata.gr www.ellinikagrammata.gr www.ellinil

Λογοτεχνία για ^ρ Β κα ι

Μ ικρ ές ιστορίες που ενισχύουν την αναγνυυστική ικανότητα των παιδιών και ταξιδεύουν τους μικρούς βιβλιόφιλους

Το στρατιωτάκι, που ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας και ποιητής Μια ιστορία για ίο πολυτιμότερο δικαίωμα: την ειρήνη.

0 Πον Ποντικούλης Η μεγάλη περιπέτεια του Πον ποντικούλη άρχισε με την εμφάνιση tns όμορφηε Χάμστερ στον τόπο των γκρίζων ποντικών. Μια περιπέτεια ηρωισμού και αγάπηε όπου οι απρόβλεπτεε καταστάσειε προκαλούν δάκρυα και γέλια.

Και οι μπαμπάδες ξέρουν παραμύθια Όταν έναε μπαμπάε αποφασίζει να μπει στην κουζίνα, πειραματίζεται με τα πιάτα... μαγειρεύονταε απίστευτεε ιστορίεε.

φανουρπ5 w

,

Λ

Φανούρης και ΒαλεντΙνα Τι γίνεται όταν δύο διαφορετικά πλάσματα, όπωε ο ποντικόε Φανούρπε και π γάτα Βαλεντίνο, συναντιούνται; Μπορεί άραγε να συμφιλιωθούν τα αντίθετα και να ζήσουν αρμονικά;

'ammata.gr www.ellinikagrammata.grwww.ellinikagrammata.gr www.ellinikagrammata

ν ε a U c s δια popes

ata.gr www.ellinikagrammata.gr wmv.ellinikagrammata.gr www.ellini

w w w .k e d ro s .g r.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

*

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ Από το

MIOg

Β

ΧΑΡΤΟΥΜ

£ Ναπολέων Λαπαθιώτης Η ΖΩΗ ΜΟΥ Φιλολογική επιμέλεια: Γιάννης Παπακώστας Το αυτοβιογραφικό έργο του εμβληματικού ποιητή του μεσοπολέμου.

Σάκης Σερέφας ΘΑ ΣΕ ΠΑΡΕΙ Ο ΔΡΟΜΟΣ

Γιώργος Βέης ΑΠΟ ΤΟ ΤΟΚΙΟ ΣΤΟ ΧΑΡΤΟΥΜ

Πρόδρομος X. Μάρκογλου ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΙΚΡΑΣ ΠΝΟΗΣ

Άνθρωποι που δεν το βάζουν κάτω και συνεχίζουν. Γιατί εί­ ναι άνθρωποι που τους πήρε ο δρόμος.

Ημερολογιακές καταγραφές και εντυπώσεις, μαρτυρίες και πε­ ριγραφές, ένα παλίμψηστο εικό­ νων και εμπειριών η αλήθεια και το αίνιγμα κάθε ταξιδιού.

Συλλογική έκδοση μικρών ποι­ ημάτων και πεζών. Κείμενα-σταθμοί στο πλούσιο λογοτεχνικό έργο του ποιητή και πεζογράφου Πρόδρομου X. Μάρκογλου.

Αγγελική Σμυρλή ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟΛΑΟ ΘΗΣΕΑ Κύπρος 1955-2004

Κώστας Καβανόζης ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΕΤΟΥΤΟΥ

Χρήστος Τερζίδης ...ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤΑ ΚΟΝΤΑ

Ένα μυθιστόρημα για το πέ­ ρασμα από την όχθη του ερ­ χομού μας ατον κόσμο ετούτο, στην όχθη την απέναντι, τη μόνη οικεία μας πια.

Ένα πολιτικο-κοινωνικό «ροκ» θρίλερ για το νεοσυντηρητισμό, το ρατσιομό και το σύγχρονο δουλεμπόριο, για τα όρια με­ ταξύ αγωνιστικής δράσης και τρομοκρατίας.

£ Σάκης Τότλης ΙΝΤΕΡΣΙΤΙ Μπορεί ένα λογοτεχνικό κεί­ μενο να διαπραγματευτεί, να προσπαθήοει να ερμηνεύοει και να κατανοήσει ανεξήγητες εμπειρίες; Και, τελικά, τι είναι η συγγραφή ενός λογοτεχνικού κειμένου;

ΒΙΒΛΙΑ

Μια ταραγμένη πεντηκονταετία. Ένας προαιώνιος πόθος μαται­ ώνεται δίχως να διακρίνεται κάτι ελπιδοφόρο στον ορίζοντα.

ΠΟΥ

ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ