Τεύχος 382

Οιαβάζω

Μ Η Ν Ι Α Ι Α ΕΠΙ ΘΕΩΡΗΣΗ

^

ΤΟΥ Β Ι Β Λ Ι Ο Υ

ΤΕΥΧΟΣ 382 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1998 ΔΡΧ. 1S00

ηIHΓΗΠ1Β Τζακ Λόνιοϊ: γυναίκα Οιασκεθάζει HΡ6 Ρ0

0 δ ιύ ο ρ ο κύριοι; Xavq Ηρίοιιαν Ήνιεραεν

Ποια είμαι; Η Κιάρα Τζόκι, δηλαδή εγώ , είναι μια κοπέλα είκοσ ι ετώ ν. Από τα εξω τερ ικά μου χαρα­ κτηριστικά μ ' αρέσ ουν αρκετά η μύτη και το στόμα, κι από τα εσ ω τερικά μ ' αρέσ ουν - πάντα αρκετά - η καρδιά μου και οι σκέψεπ μου. Η εξυπνάδα ανή­ κει στα ζητήματα που δ εν θ έ­ λ ω να π ραγματεύομαι. Έχω κά­ νει και εφτά χρόνια χορό, λίγο κλασικό και λ ίγ ο μοντέρνο.

Πώς βλέπω το μέλλον του κόσμου; Ελπ ίζω στα καλά πράγματα και φ οβάμαι τα κακά. Π άντα ^ είμαι ήρεμη, για τί και τα δύο θα υπάρχουν ούτω$ ή άλλω$.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ t f PERUGIA

T IN A Ζ Ω Γ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Λόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559, 3803193, Fax: 3821158

Ποια είναι τα μελλοντικά μου σχέδια; npos το παρόν, τα σχέδιά μου είνα ι να μην έχω σχέδια! Αυτό που ξέρ ω είνα ι ότι έχ ω γρά ψ ει ένα β ιβ λίο και ότι τώ ρα μαθαίνω κιθάρα, κα λύτερα να μη σ χ ε δ ιά ζ ε ι τίποτα. Μ ικρή ήθελα να α ν ο ίξω πιτσαρία με τη φ ίλ η μου τη Σαρίτα. Ύ στερα έγραψ α ένα βιβλίο. Α ν τιθ έτω ν π ολλο ί που γράφουν καταλήγουν να α νο ίξο υ ν π ιτσαρία!

H JLH o ΕΠΙΚΑΙΡΙΚΑ 3 Best Seller Φεβρουάριου 4 Επετηρίδα Φεβρουάριου 7 Bpgxuvoacpiec 9 Σηυειώοειο oto περιθώριο Επιμέλεια: Λ. Κουλελής 10 Λβύκωυα Ο αυτοχρωμικός Άθως 11 Ρεπορτάζ I. Παπασπυρίδου: 10χρόνια του Κέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης 14 Το ξένο βιβλίο Επιμέλεια: Η. Μαγκλίνης 17 Λιλιπούτβια Απαντά ο Δ. Μιχαλόηουλος 18 Σαλόνι Ευ­

γένιος ΤριΒιζάς: Τα88 ντολμαδάκια 2 2 ΠαοουοΙαοη Μείζον Ελληνικό Λεξικό ΜΟΛΙΖ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ 24 Συνεργάστηκανοι: Γιώργος Δανιήλ, ΛΙλυ Εξαρχοηούλου, Ηλιος Μαγκλίνης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Νίκος ΜολυΒιάτης, Σωτήρης Ντάλης, Χρίστος Παπαγεωργίου, Γιάννης Παηαδάτος,ΑλέξηςΣταμάτης,ΔημήτρηςΤσατσούλης ΒΙΒΛΙΟ &ΜΜΕ 38 Πρεμιέρα Παύλου Μάτεσι: Προς Ελευσίνα Επιμέλεια: Μ. Ράις 40 Εξώστηο Μέσα στον Τιτα­ νικό Γράφει ο Γ. Δεληολάνης ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 4 8 Συνέντευξη του Απόστολου Σαχίνη στον

Μισέλ Φάις 57 Απόστολος Σαχίνηο: Βιο-εονονοατοικό ΣηυεΙωυα Γράφει ο Π.Δ. Μαστροδημήτρης ΚΡΙΤΙΚΕΣ 62 Σε πρώτο πρόσωπο Ιωάννα Καρυστιάνη 63 Ελληνική Πβζογοοφίο Η Μικρά Αγγλία Γράφει ο Κ. Καλημέρης 6 6 Στοχασμοί Μάρκος Αυρήλιος: επιλογή από τα ‘Εις εαυτόν' Γράφει ο Β. Καραλάς 70 Σε ποώτο πρόσωπο Δημήτρης Τσατσούλης 3

τοο Σημειολογικές προσεγγίσεις του θεατρικού φαινομένου Γράφει ο Β. Αθ| 7 4 Μελέτη Alberto Manguel: Ηιστορία της ανάγνωσης Γράφει ο Σ. Τσα Φία Διονύσης Χαριτόπουλος: Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων Γράφει ο Τ, Παπηάς 1 82 Ξένο διήνηυα Τζακ Λόντον: Μια γυναίκα διασκεδάζει 8 6 Φιλολονικά xc Γεώργιος Φέξης: Εκείνοι που φεύγουν 8 8 Άοθοο Ο διάσημος κύ Άντερσεν Γράφει ο Σ. Αλεξόηουλος ΑΕΑΤΙΑ 93 ΒιΒλιονοαωικό

Τα 88 ντοίΐμαδάκια

ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ 112 Έοευνα: Ο Αιώναο που (ρεύνει. γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών 140 Σταυρόλεξο 141 Αλληλογραφία

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η

m

Ξ Ε Ν Η

ΠΑΤΑΚΗ Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

Τζούλια ΚρίοτεΒα

Ζυλιέλ? Γκρνν

Ε μμονές

ίο τραγούδι του Νότου

Α ιο θη ο ια ο μ ό ς

Με τ ις Εμμονές, η Κρίστεβα γρά­ φει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Η Στέφανι Ντελακούρ, παρισινή δημοσιογράφος, αναγκάζεται να μετατραπεί σε ντετέκτιβ και να συνεργαστεί με τον επιθεωρητή Νόρθροπ Ρίλσκυ. Οι δυο τους έρχονται αντιμέτωποι με το μυστήριο και συναντούν τους άντρες και τις γυναίκες της Σάντα Μπάρμπαρα αλλά και του Παρισιού. Τις γυναίκες, κυρίως, που η ανάκριση αναδεικνύει τις εμμονές τους και τη διαλείπουσα διαύγειά τους. Κι ανακαλύπτουν, από την άλλη πλευρά τη ς αγωνίας και του ε­ γκλήματος, μια νέα εμμονή, το πάθος για τη ζωή, για ό,τι εύ­ θραυστο και αβέβαιο κλείνει μέ­ σα της.

Ο αμερικάνικος Νότος... Στη Σαβάννα και το Τσάρλεστον τρια­ ντάφυλλα ανθίζουν μες στα Χριστούγεννα.,.Κι όμως εκεί, τώρα π ια, ο ήλιος δύει κατακόκκινος στα πεδία των μαχών ενώ τη νύ­ χτα ξεσπούν τρομαχτικές καται­ γίδες. Παρ’ όλη την εποχή της και τον εμφύλιο πόλεμο που μαίνεται, η Ελίζαμπεθ είναι μια γυναίκα ανε­ ξάρτητη, που προσμένει τον έρω­ τα όπως οι γυ να ίκες όλων τω ν εποχών. Έχει χηρέψει δύο, ίσως και τρεις φορές, κι ωστόσο ονει­ ρεύεται ακόμη την επιτυχία, την αρμονία αισθήσεων και σ υναι­ σθημάτων. Στα μάτια των νεα­ ρών, εκπροσωπεί την αιώνια γυ ­ ναίκα. Γύρω της, ο πόλεμος γίνε­ ται ολοένα και πιο ανελέητος.

«Ό ταν ο ήλιος έπεφτε στο Γάγγη, άναβε ένα μακρινό φως, στην τελευ­ ταία άκρη της λιμνοθάλασσας, που έδινε το στίγμα του Κ άνγκα Σαγκάρ. Η Τζούλια εξακολουθούσε να κοιτά­ ζει σταθερά κείνο το φως που γινό­ ταν όλο και πιο λαμπερό, ώσπου το έχανε, καθώς έσμιγε με τα πρώτα νυχτερινά αστέρια. Έμενε εκεί και περίμενε, όχι γιατί πρόσμενε να έρ­ θει κάποιος, μα μόνο γιατί ήξερε πως έπρεπε να περιμένει, αβέβαιη αν τ ’ ό­ νειρό της ήταν τόσο κοντά που να μην μπορεί να της φύγει πια, ή αν ήταν κιόλας πίσω της, φευγάτο μα­ κριά με το τελευταίο ρεύμα του πο­ ταμού». Βιβλίο συναρπαστικό, που ξεπερνά τα όρια του μυθιστορήματος, σε ένα πλέγμα καταστάσεων και ιδεών, σ' ένα απαράμιλλα εξωτικό κλίμα.

|ΠΑΤΑΚΗ

Ν ιίξ ι,

Στέφανο Τζέκκι

SENTPIKH ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 38.31.078, FAX: 36.28.950 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: 1. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΪ 122, 563 34, ΤΗΛ.: (031) 70.63.54-5- Web site: http://www.conceptum.gr/patakis

15/12/1997 έως 14/1/1998 Τα εμπορικότερα Βιβλία του μήνα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραχώρησαν 30 Βιβλιοπώλες απ' όλη την Ελλάδα, δηλώνοντας ο καθένας τους τέσσερα Βιβλία που ίίχ α ν τις περισσότερες πωλήσεις.

Αλεβιζόπουλος-Αργοστόλι. ΑπρόΒλεπτο-Ηλιούπολη. Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. Λιάμειρος-Χαλκίδα. Ειρμδς-Δράμα. Ελευθερουδόκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ευσταθίου-Καρδίτσα. Ιανός·θεσσ. Καραβίας-Ρουσσδπουλος-ΑΘ.ΚεντρίΘεοο. Κρομμύδας-Χίος. Λέσχηίου Βιβλίου-Αθ. Libro-ΑΘ. Λοξίας-θεσσ. Μεθενίιης-Πάτρα. ΜπουγιούκοςΝαύπλιο.Όμηρος-Βόλος. Παράμειρος-Χολαργός. Πειραϊκή Φολιά-Πειραιάς. Πλέθρον-Αθ. Πολιτεία-ΑΘ. ΣύγχρονηΕποχή-ΑΘ. Το δέντρο-Ρόδος. ΤοηαραθύριΚαλαμάκι. Φωτδδενιρο-Ηράκλειο.

Επιλεκτική καταγραφή σημαντικών, cviotc αξιοπερίεργων γεγονότων από τον κόσμο της λογοτεχνίας και της τέχνης

επιμέλεια: ΗΑΙΑΖ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

στην Ελλάδα... πό συγκοπή καρδιάς ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου (χρ. γενν. 3 Φε­ βρουάριου 1877) μέσα σε τραμ, καθώς πήγαινε σε συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών.

2 Φεβρουάριου 1972: Το βιβλιο­ πωλείο Quartier Latin αφιερώνει βραδιά γνωριμίας για το κοινό με τον πεζογράφο Μάριο Χάκκα (1931-1972) και τον ποιητή Ντίνο Χριστιανόπουλο (1931). Πέντε μήνες αργότερα, στις 5 Ιουλίου, ο Μ. Χάκκας πεθαίνει χτυπημένος από τον καρκίνο.

3 Φεβρουάριου 1849: 0 ποιητής Διονύσιος Σολωμός (1798-1857) παρασημοφορείται με το Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών του Σωτήρος από τον Όθωνα.

4 Φεβρουάριου 1961: Ιδρύεται το Κρατικό Θέατρο Βο­ ρείου Ελλάδας.

6 Φεβρουάριου 1977:0 Στρατής Τσίρκας (1911-1980) υπογράφει μήνυμα αλληλεγγύης στους Τσέχους του «Χάρτη 77».

7 Φεβρουάριου 1965: Πεθαίνει ο Κύπριος λογοτέχνης και πολιτικός Λουκής Ακρίτας.

8 Φεβρουάριου 1980: Πεθαίνει ο τραγουδιστής Νίκος Ξυλούρης.

9 ΦεΒοουαοίου 1857: Θάνατος του Διονυσίου Σολω­ μού. Κατά άλλους πέθανε στις 21 του ίδιου μήνα. Ορί­ ζεται δημόσιο πένθος και κηδεύεται με τιμές.

10 Φεβρουάριου 1975: Πεθαίνει ο ποιητής Νίκος Καββαδίας (χρ.γενν. 1910).

12 Φεβρουάριου 1922: Δημοσιεύεται το «Δημοκρατικό Μανιφέστο» του Αλέξανδρου Παπαναστασίου (18761936).

14 Φεβρουάριου 1884: Γεννιέται στον Πύργο της Βουλγαρίας ο Κώστας Βάρναλης (χρ. θαν. 1974).

16 Φεβρουάριου 1818: Ανεβαίνει σε ελληνικό θέατρο της Οδησσού η τραγωδία «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή.

16 Φεβρουάριου 1985: Πεθαίνει ο πεζογράφος και ποιητής Γιώργος Ιωάννου (χρ. γενν. 1927) μετά α­ πό εγχείρηση προστάτη.

18 Φεβρουάριου 1883: Γεννιέται στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Νίκος Καζαντζάκης (χρ. θαν. 1957).

18 Φεβρουάριου 1896: Γεννιέται στην Αθήνα ο μεγάλος αρχιμουσι­ κός Δημητρης Μητρόπουλος (χρ. θαν. i960).

18 & 19 Φεβρουάριου 1978: Ο Δήμος Χαλκιδέων οργανώνει

Τον HkBpouopio του I860 κυκλοφορεί π «Πάπισσα Ιωάννα» ίου Εμμανουήλ ΡοΤδη (1836-1904). Τον Φεβρουάριο του W H εκδίδεται η πρώτη ποιηπκή συλλογή του Κώστα Καρυωτάκη (1896-1928) Τον Φεβρουάριο tou 1934 δημοσιεύεται σε μια πρώτη μορφή το μυθιστόρημα «Νούμερο 31328» του Ηλία Βενέζη (1904-1973) στην εφημερίδα «Καμπάνα», που εκδίδει στη Μυτιλήνη ο Στράτης Μυριβήλης. Τον Φεβρουάριο το» 1938 τυπώνεται το συλλογικό τεύχος «Υπερ(ρ)εαλισμός Α’»από τον ΓκοΒόστη. Σε αυτό ο Ανδρέας Ειηειρίκος (1901-1975) μεταφράζει ποιήματα του Αντρέ Μπρετόν, ενώ ο Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985) ποιήματα του Τριστάν Τζαρά. Τον iM po iw pw του 1981 ο πεζογράφος Δημήτρης Χατζής (1913-1981) αρρωσταίναι ατό καρκίνο των Βρόγχων. Ο τότε υπουργός Παιδείας Σπ. Δοξιάδης εγκρίνει τη μετάβασή του για νοσηλεία, ημηπκά, στο Λονδίνο. Πέντε μήνες αργότερα ο Δ. Χατζής πεθαίνει (20 Ιουλίου).

0-

επετηρίδα

προς τιμήν του Γιάννη Σκαρίμπα (1893-1984) εορτα­ στικό διήμερο. Ο Δήμαρχος του απονέμει το Χρυσό Σταυρό της πόλης.

20 Φεβρουάριου 1960: Πεθαίνει ο ηθοποιός Βασίλης Λογοθετίδης.

23 Φεβρουάριου 1821:0 Δ. Σολωμός συνυπογράφει μαζί με άλλους φιλελεύθερους Ζακυνθίους αίτηση για μεταρρύθμιση του αντιδραστικού συντάγματος του 1817.

23 Φεβρουάριου 1973: Πεθαίνει η ηθοποιός Κατίνα Παξινού (χρ. γενν. 1900).

(1797-1864) αρχίζει να γράφει τα περίφημα «Απομνη­ μονεύματα» στο Άργος.

26 Φεβρουάριου 1911: Στην ειδική «Στήλη Συνεργα­ σίας Συνδρομητών» της «Διάπλασης των Παίδων» ο Τέλλος Άγρας (1899-1944) δημοσιεύει το πρώτο του ποίημα, «Ο βράχος».

27 Φεβρουάριου 1943: Πεθαίνει στις τρεις τα ξημερώ­ ματα ο Κωστής Παλαμάς (χρ. γενν. 1859) και η κηδεία του παίρνει χαρακτήρα αντιστασιακό.

26 Φεβρουάριου 1829:0 Στρατηγός Μακρυγιάννης

λόγιο, ημέρα γέννησης του Γιώργου Σεφέρη (χρ· θαν.

1971) στη Σμύρνη.

2 Φεβρουάριου 1882: Γεννιέται στο Ράθγκαρ της Ιρλανδίας ο Τζέιμς Τζόις (χρ. θαν. 1942). Την ίδια ακρι­ βώς ημερομηνία το 1922 εκδίδεται ο «Οδυσσέας».

σουρρεαλιστικού κινήματος, ποιη­ τής Αντρέ Μπρετόν (χρ. θαν.

1966).

6 Φεβρουάριου 1914: Ο Άγγλος συγγραφέας Τόμος Χάρντι (1840-1927) παντρεύεται τη Φλόρενς Ντάγκντεϊλ. Είναι η περίοδος που η έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πο­ λέμου τού προκαλεί αγανάκτηση και κατάθλιψη. Γρά­ φει μερικά αντιπολεμικά ποιήματα.

19 Φεβοουαοίου 1951: Πεθαίνει από πνευμονική υπεραιμία ο Αντρέ Ζιντ (χρ. γενν. 1869). Όταν κάποτε ρωτήθηκε ποιος είναι κατά τη γνώμη του ο μεγαλύτερος Γάλ­ λος ποιητής, αποκρίθηκε: «Ο Ου­ γκιό, δυστυχώς».

7 Φεβρουάριου 1812: Γεννιέται στο Λάνπορτ της Αγγλίας ο Τσαρλς Ντίκενς (χρ. θαν. 1870).

10 Φεβρουάριου 1898: Γεννιέται στο Άουγκσμπουργκ της Βαυαρίας ο Μπέρτολντ Μπρεχτ (χρ. θαν. 1950).

12 Φεβοουαοίου 1957: Ο Ζορζ Μπατάιγ (1897-1962) εκφωνεί τη διάλεξη: «Ο ερωτισμός και η σαγήνη του θανάτου».

14 Φεβοουαοίου 1826: Ο Έντγκορ Άλαν Πόε (1809-1849) εισάγεται στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια όπου διακρίνεται για τις επιδόσεις του. Πίνει όμως πολύ και δημιουργεί χρέη χαρτοπαίζο­ ντας. Ο πατριός του αρνείται να πληρώνει τα έξοδά του, τον φέρ­ νει πίσω στο Ρίτσμοντ και τον υπο­ χρεώνει να δουλέψει στις επιχει­ ρήσεις του.

18 Φεβοουαοίου 1896: Γεννιέται στο Τενσεμπρέ της Γαλλίας η ηγετική μορφή του

21 Φεβοουαοίου 1917: Ο Πολ Ελιάρ (1895-1952) παντρεύεται την Γκαλά, μετέπειτα σύζυγο του Σαλβαντόρ Νταλί (1904-1989) 22 Φεβοουαοίου 1901:0 Λέον Τολστόι (1828-1910) αφορίζεται από την Ιερά Σύνοδο και δέχεται χιλιάδες εκ­ δηλώσεις και γράμματα συμπαράστασης.

25 Φεβοουαοίου 1841: Γεννιέται ο ζωγράφος Αύγου­ στος Ρενουάρ (χρ. θαν. 1919).

27 Φεβρουάριου 1902: Γεννιέται στο Σαλίνας της Καλκρόρνια ο μυθιστοριογράφος Τζον Στάινμπεκ (χρ. θαν. 1968).

28 Φεβρουάριου 1916: Πεθαίνει από αποπληξία ο Χένρι Τζέιμς (χρ. γενν. 1843). Ο Αμερικανός συγ­ γραφέας είχε πολιτογραφηθεί Βρετανός έναν μόλις χρόνο πριν από το θάνατό του. Σε γράμμα του είχε δηλώσει: «Θα μπορούσα να πάω στην Αμερική για να πεθάνω... αλλά ποτέ μα ποτέ για να ζήσω».

Τον Φεβρουάριο του 1927 δημοσιεύεται το «Είναι και χρόνος» του Μάριτν Χάιντεγκερ (1889-1976) στην επετηρίδα για τηφιλοσοφία και τη φαινομενολογική έρευνα που διευθύνει ο ΈνιμουντΧούσερλ (1859-1938). Ηδημοσίευση του «Είναι και χρόνος» συμβάλλει στον εκθρονισμό του νεοκαντιανισμού, που κυριαρχούσε τότε στην Ευρώπη, και καθιερώνει τηφαινομενολογία ως τοπλέ ον πρωτόηχιο φιλοσοφικό κίνημα του καιρού. Τον Φεβρουάριο του 1944 έως τον Φεβρουάριο του 1945 ο Τζορτζ'Οργουβλ (1903-1950) ολοκληρώνει τη «Φάρμα των ζώων», η συγγραφή της οποίας τον είχε απασχολήσει όλο το 1937.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΞΑΝΑ Έ ν α φωτογραφικό οδοιπορικό στην ταραγμένη Ελλάδα του ’44: Η ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΟΙ ΣΦΑΓΕΣ ΣΤΟ ΔΙΣΤΟΜΟ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΛΙΒΑΔΙΑ ΣΤΟ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΑΘΗΝΑ, ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ ’44 ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ Ο ΤΣΩΡΤΣΙΛ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Οι συγκλονιστικές, ανέκδοτες φωτογραφίες του Ουκρανού ανταποκριτή του LIFE

Dmitri Kessel σε νέα, καλαίσθητη, ανανεωμένη έκδοση.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΛΜ Μ ΟΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 43, ΑΘΗΝΑ 106 80 ΤΗΛ,: 3633 083,3632 669, FAX: 3636 415

Π ερί c π ε π ο ιθ ή σ ε ω ν Ο Βύρων Λεοντάρης είναι πράγ­ ματι μια εξέχουσα ποιητική πα­ ρουσία στα γράμματά μας και πει­ στικό τεκμήριο συνιστά το γεγο­ νός ότι η ποιητική του συλλογή Εν γη αλμυρά (Έρασμος) απέσπασε το Βραβείο Ποίησης 1996 ομοφώνως από την Επιτροπή Κριτικών του διαβάζω, αλλά και το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την ίδια χρονιά. Τέτοιες «συμπτώσεις» φιλολογικού γούστου από έ­ ναν νεοσύστατο θεσμό και από έναν κρατικό φορέα επισημοποιούν και συν-δηλώνουν την αδιαμφισβήτη­ τη ποιητική αξία του Βύρωνα Λεοντάρη. Όμως. Η κατά κόσμον στάση του ποιητή μάς υπενθυμίζει το πανθομολογουμένως δυσάρεστο, ότι δεν ζούμε σ’ έ­ ναν κόσμο αγγελικά πλασμένο. Το πιο απογοητευτικό όμως είναι ότι τείνουν να εκλείψουν και οι εξαιρέσεις, οι οποίες, συνήθως, επι­ βεβαιώνουν τον κανόνα περί του κόσμου ετούτου. Τα ανωτέρω προκύπτουν από το οξύμωρο της στά­ σης του ποιητή Β. Λεοντάρη έναντι των δύο διαδοχι­ κών βραβεύσεων. Το μεν Βραβείο του διαβάζω αρνήθηκε, το δε κρατικό αποδέχθηκε με ακαλαίσθητες για πνευματικό άνθρωπο δηλώσεις. Προς το περιοδικό διαβάζω, όταν του ανακοινώθηκε η βράβευσή του, έστειλε την παρακάτω επιστολή, την οποία δημοσιεύουμε εκ νέου, διότι πιστεύουμε ό­ τι το να ξεχνά κανείς τόσο εύκολα και τόσο γρήγορα ισοδυναμεί, τουλάχιστον, με ασυνέπεια· ασυνέπεια λόγων και πράξεων ή ύποπτη υστεροβουλία. Η επιστολή του Β. Λεοντάρη αυτολεξεί: Προς το περιοδικό διαβάζω Αγαπητοί φίλοι Μόλις πληροφορήθηκα ότι επίκειται η απονομή «λογοτεχνικού βραβείου 1996» του περιοδικού σας και σε μένα. Σας δηλώνω ότι ειλικρινά ευχα­ ριστώ την Επιτροπή Κριτικών και το περιοδικό σας για την τιμή που μου κάνουν, όμως για λό­ γους καθαρά προσωπικών πεποιθήσεών μου δεν θα δεχτώ το βραβείο. Με θερμούς χαιρετισμούς Βύρων Λεοντάρης

Και οι δηλώσεις του αντιστοίχως στην τελετή απονο­ μής των Κρατικών Βραβείων: 1 1 Ταιριάζει να βραβεύεται η ποίηση που παρηγορεί I την ανθρωπότητα. Ευχαριστώ τη μεγαλοσύνη της I I επιτροπής για τη βράβευση αυτή. Όταν λάβαμε, τότε, την επιστολή του ποιητή, εγκω­ μιάσαμε στην εκδήλωση απονομής των βραβείων του διαβάζω τη στάση του. Διότι πιστέψαμε ότι η άρνη­ ση των «εγκοσμίων» είναι σύμφυτη με τη στάση ζωής του. Πόσο όμως διαψευστήκαμε διαβάζοντας στις εφημε­ ρίδες τη δήλωσή του περί της μεγαλοσύνης της επι­ τροπής όταν αποδέχθηκε το Κρατικό Βραβείο. Δεν ταιριάζουν σ’ έναν ποιητή του ύφους και του ύ­ ψους του Β. Λεοντάρη τέτοιες πομπώδεις και μεγα­ λόστομες εκφράσεις. Η επιτροπή όφειλε να τον βρα­ βεύσει, όπως βεβαίως έπραξε και η επιτροπή Κριτι­ κών του διαβάζω. Μόνο που στην περίπτωση του διαβάζω, κ. Λεοντάρη, την ευχαριστήσατε ευγενώς, ενώ στην περίπτωση των κρατικών βραβείων της α­ ποδώσατε ιδιότητα που, ίσως, και να μη διαθέτει. Ως εκ τούτων οι απορίες διαδέχονται η μια την άλλη! Κύριε Λεοντάρη, όταν στην επιστολή σας προς το διαβάζω δηλώσατε την άρνησή σας να αποδεχθείτε το βραβείο για λόγους καθαρά προσωπικών πεποι­ θήσεων τι πράγματι εννοούσατε; Ότι - υποθέσεις κάνουμε - η επιτροπή του διαβάζω δεν διαθέτει το απαιτούμενο κύρος και τη μεγαλοσύ­ νη, που εσείς προσωπικά επιθυμείτε να διαθέτει μια επιτροπή, προκειμένου να αποδεχτείτε το βραβείο; Ότι ο νεοσύστατος θεσμός του διαβάζω δεν πληροί τις προϋποθέσεις που εσείς θα θέλατε; Και επιτέ­ λους ποιες είναι αυτές; Ή - ας μας επιτραπεί να κάνουμε κι εμείς υστερό­ βουλες σκέψεις· εξάλλου η στάση σας μάς τις υπα­ γορεύει - περιμένατε το Κρατικό Βραβείο κι η απο­ δοχή του βραβείου του διαβάζω θα αποτελούσε τροχοπέδη για την κρατική σας βράβευση; Οι καθαρά προσωπικές πεποιθήσεις, όπως αναφέρα­ τε στην επιστολή σας προς το διαβάζω, δεν μπορεί, κ. Λεοντάρη, να είναι τόσων πολλών αποχρώσεων και να επιδέχονται πολλαπλές ερμηνείες. Ως ποιητής, ο οποίος υπερασπίζεστε μέσω του έρ­ γου σας την καθαρότητα, θεωρούμε ότι οφείλετε να την υπερασπίζεστε και με τις δηλώσεις σας και με τις κατά κόσμον επιλογές σας.

Ο λ ιγ ω ρ ία ή ο λ ί σ θ η μ α ; Το ότι το διαβάζω δεν κλήθηκε στην τελετή της απονομής των Κρατικών Βραβείων - πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια - θέλουμε να πιστεύουμε ότι οφείλεται στην ολιγωρία των ιθυνόντων και όχι σε εσκεμμένο ολίσθημα.

βραχυγραφίες---------------------------- ------------------------------------------------------------ί

Π ωλούνται ε μ π ε ιρ ίε ς

Ο Κ α σ τ ο ρ ιά δ η ς κ α ι ο ι " φ ίλ ο ι" του

Ευτυχώς εμείς Έ φυγε στις 26 Δ ε­ κεμβρίου του ‘97 έ­ νας ανήσυχος στο­ χαστής, ο φ ιλ ό σ ο ­ φος Κορνήλιος Κα­ στοριάδης σε ηλικία 75 ετών. Έ νας ακόμη μεγά­ λος Έλληνας που έζησε στη Γαλλία, πήρε τη γαλλική υπηκοότητα κι αγκαλιάστηκε από τους Γάλλους ως συμπο­ λίτης τους. Εδώ στην Ελλάδα μετά το θάνατό του, οι ά ­ σπονδοι εχθροί του - όχι οι επί της ουσίας επι­ κριτές του - κρυμμένοι όσο ζούσε, βρήκαν ευ­ καιρία να ξεσπαθώσουν εναντίον του. Πόσο θράσος κρύβουν κάποιες δηλώσεις όταν γίνονται κατόπιν εορτής! Και πόση ανεντιμότητα, όταν γράφονται ασήμα­ ντα έως ακατάληπτα κείμενα για το έργο του. Δρυός πεσούσης, έλεγαν οι αρχαίοι, πας ανήρ ξυλεύεται.

Ε ν ι α ία τ ιμ ή τ ο υ Β ι β λ ίο υ Επιτέλους ψηφίστηκε στη Βουλή το ν ο μ ο ­ σχέδιο του υπουργεί­ ου Πολιτισμού για την ενιαία τιμή του βιβλί­ ου. Τουτέστιν ουδείς βιβλιοπώλης από τούδε και στο εξής δεν θα μπορεί να πουλάει βιβλία με μεγαλύτερη έκπτωση από το 10%. Την τιμή δε των βιβλίων θα έχει καθορίσει ο εκδότης σύμφω­ να με τα κελεύσματα της ελεύθερης οικονομίας. Ποιους θα πλήξει το νομοσχέδιο; Πρώτα απ’ όλα τα βιβλιοπωλεία που μπορούν να πωλούν βιβλία με έκπτωση έως και 40% επί της α­ ναγραφόμενης τιμής. Μα εκείνοι, οι ελάχιστοι - θα αναρωτηθεί κάποιος - ήταν ο κίνδυνος για την ομαλή λειτουργία της

©■

δεν θα προλά­ βουμε να τα ζήσουμε, αλλά σίγουρα θα τα ζήσουν τα παι­ διά και τα εγγόνια μας. Αυ­ τό επισημαίνει άρθρο που δη­ μοσιεύτηκε στα ΝΕΑ με τίτλο «Τι μας περιμένει το 2050...». Η εικονική πραγματικότητα θα μοιάζει με τα σημερινά καταστήματα βίντεο. Εκεί θα

Ι

μπορεί κανείς να αγοράζει μια βασική ε­ μπειρία, την οποία θα ζει για μια ή περισσό­

τερες μέρες. Μετά την Ντόλι, ο πρώτος κλωνοποιημένος άν­ θρωπος κι αύριο ποιος ξέρει τι! Μάλλον έχουμε αρχίσει να ζούμε σε μια εποχή όπου η πραγματικότητα και η αχαλίνωτη φ α­

ντασία είναι πλέον ταυτισμένες.

αγοράς του βιβλίου; Πάντως ένα είναι βέβαιο: ότι αυτοί οι ελάχιστοι βιβλιοπώλες ήταν η αφορμή, αν όχι κι η αιτία, να αυξηθεί τα τελευταία χρόνια δυσανάλογα η τιμή του βιβλίου. Οι υψηλές πωλήσεις προσπορίζουν μεγάλα κέρδη και η μεγάλη οικονομική επιφάνεια των μετρημένων στα δάκτυ­ λα του ενός χεριού βιβλιοπωλών αποτελούσε μέγα δέλεαρ για τους μικρούς και μεσαίους εκδό­ τες. Οι μεγάλες παραγγελίες των βιβλιοπωλών και η μετρητοίς, τις περισσότερες φορές, εξό­ φλησή τους έκανε κάποιους εκδότες να αυξάνουν την τιμή των βιβλίων τους τόσο, ώστε το περιθώ­ ριο κέρδους να παραμένει το ίδιο. Και οι ανυπο­ ψίαστοι αγοραστές να θεωρούν εαυτούς προνο­ μιούχους που αγοράζουν στα συγκεκριμένα βι­ βλιοπωλεία βιβλία με μεγάλη έκπτωση. Έως ότου ο νόμος γίνει πράξη, ας είμαστε επιφυ­ λακτικοί. Η εφαρμογή του θα δείξει αν οι υπερα­ σπιστές ή οι πολέμιοι της ενιαίας τιμής του βιβλί­ ου είχαν το δίκαιο με το μέρος τους.

βραχυγραφίες

επιμέλεια: ΛΑΜΠΡΟΙ ΚΟΥΛΕΛΗΙ

To αίνιγμα της ζωής Φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας χά­ νουμε την ικανότητα ν’ απορούμε και να θαυμάζουμε τον κό­ σμο. Κι αυτό δεν είναι διόλου ασήμαντο - αντίθετα, είναι κάτι που οι φιλόσοφοι προσπαθούν να ξυπνήσουν και πάλι μέσα μας. Γιατί κάπου μέσα μας, κάτι μας λέει ότι η ζωή είναι ένα μεγά­ λο αίνιγμα. Και το αίνιγμα αυτό το ζήσαμε, πολύ πριν μάθουμε να το σκεφτόμαστε. Για να εξηγηθώ καλύτερα: παρόλο που τα φιλοσοφικά ερωτήμα­ τα ενδιαφέρουν και αφορούν όλους τους ανθρώπους, δε γίνονται όλοι οι άνθρωποι φιλόσοφοι. Οι περισσότεροι φυλακίζονται (via διάφορους λόγους) τόσο βαθιά μέσα στην καθημερινότητα, που θάβουν μια για πάντα την έκπληξή τους για το φαινόμενο της ζωής. (Είναι αυτοί που τρυπώνουν βαθιά μέσα στο δέρμα του λαγού, βολεύονται και μένουν εκεί ώσπου να πεθάνουν). Για τα παιδιά, όμως, ο κόσμος - κ ι όλα όσα κλείνει μέσα του είναι κάτι καινούριο, που προκαλεί το θαυυασυό και την έκ­ πληξη. Οι μεγάλοι δεν τον βλέπουν έτσι. Οι περισσότεροι μεγά­ λοι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο σαν κάτι εντελώς κανονικό και συνηθισμένο. Και στο σημείο αυτό ακριβώς, οι φιλόσοφοι αποτελούν μια α­ ξιοθαύμαστη μειοψηφία. 0 φιλόσοφος δεν κατάφερε ποτέ να σταθεί απέναντι στον κόσμο χωρίς απορία και θαυμασμό. Δεν κατάφερε ποτέ να συνηθίσει τον κόσμο. Για έναν ή για μία φι­ λόσοφο, ο κόσμος εξακολουθεί να είναι κάτι ακατανόητο, κάτι μυστηριώδες κ ι αινιγματικό. Οι φιλόσοφοι, λοιπόν, και τα μ ι­ κρά παιδιά έχουν κάτι κοινό. Με άλλα λόγια, ο φιλόσοφος μένει, για όλη του τη ζωή, παιδί και συνεχίζει, όσο ζει, να θαυμάζει και ν’ απορεί με τον κόσμο, όπως κ ι ένα παιδί.

Το καινούριο είνα ι μπροστά στα μ ά τια μ α ς . Μ εγ αλώ σ αμ ε και η συνήθεια έ γ ιν ε παραπέτασμα που το 'κρύψε. Αν αφ ήοου μ ε λίγο ε λ εύ θερ ο το π αιδί που πάντα ζ ε ι μ έσ α μ α ς ... Η σκέψ η μ α ς d a σπάσει τ ις αγκυ λώ σ εις της συνήθειας. Κ αι η ζω ή μ α ς d a ζα ναγίνει ανοιχτή στο καινούριο: Ολα όσα δ ε ν μπ ορέσαμε να εξηγήσουμε, όλα όσα δ ε ν μ π ορέσαμε να νιώ θουμε, όλα όσα δεν μπ ορέσαμε να δημιουργήσουμε. Ω ς τώρα...

(Γιοστέιν Γκάαρντερ, Ο κόσμος της Σοφίας, Νέα Σύνορα-Α.Α. Λιβάνη, 1994. Σελίδα 30)

σ η μ ε ιώ σ ε ις στο π ε ρ ιθ ώ ρ ι

■0

Ο Αυτοχρωμικός Άθως Οι πρωίες έγχρωμες φωτογραφίες του αιώνα 1913 & 1918 Δίγλωση έκδοση Αθήνα, Ολκός, 1997. Σελ. 206

Φωτογραφκς υψηλής αισθητικής Η ιδέα της φωτογραφικής απεικόνισης του Αγίου Όρους στις αρχές του αιώνα ήταν του Γάλλου τραπεζίτη Αμπέρ Καν. Προς τούτο επιστράτευσε δύο ταλαντούχους φωτογράφους, τον Στεφάν Πασσέ και τον Λουί φερνά Κυβίλ, οι οποίοι σε δύο διαδοχικές αποστολές στον Άθω, το 1913 και το 1918, συγκέντρωσαν 121 αυτόχρωμες φωτογραφίες. Φωτογραφίες στις οποίες αποτυπώνονται τα κτίσματα, οι τοιχογραφίες, οι μοναχοί και τα θρησκευτικά κειμήλια του Αθω στις αρχές του αιώνα. Οι αυτόχρωμες διαφάνειες, δείγμα υψηλής αισθητικής, συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μια πολυτελή δίγλωσση (ελληνική και γαλλική) έκδοση. «Ο Αυτοχρωμικός Άθως» συνιστά μοναδικό και πολύτιμο μελέτημα για την πιο φωτογραφημένη χερσόνησο: το Αγιον Όρος ΏΦ

λεύκω μα

10 χρόνια του Κέντρου Λογοτβχνικής Μοτάφρασης Ιωάννας Παπασπυρίδου

έκα χρόνια πέρασαν από την ημέρα που τέσ­ σερις άνθρωποι των γραμμάτων, ο Τίτος Πατρί­ κιος, ο Φίλιππος Δρακονταειδής, ο Πέτρος Παπαδόπουλος και ο αείμνηστος Παύλος Ζάννας, με τη συνεργασία του τότε μορφωτικού ακο­ λούθου της γαλλικής πρεσβείας Ζαν-Πιερ Αρμανγκό και της Κατρίν Βελισσάρη ίδρυσαν το Κέντρο Λογοτε­ χνικής Μετάφρασης που λειτουργεί στο Γαλλικό Ινστι­ τούτο Αθηνών και επεκτείνει διαρκώς τις δραστηριότητές του. Δέκα χρόνια γόνιμου ελληνογαλλικού διαλό­ γου μέσα από βιβλία που δεν είχαν μεταφραστεί ποτέ στο παρελθόν, βιβλία κλασικών και σύγχρονων Γάλλων συγγραφέων, αλλά και αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας, σύντομα αλλά και πολύτομα, όπως το πε­ ρίφημο έργο του Μαρσέλ Προυστ Αναζητώντας τον χα­

Ο

μένο χρόνο που θα κοσμήσει σύντομα τις προθήκες των βιβλιοπωλείων.

Και η προσπάθεια συνεχίζεται, εφόσον το Κέντρο είναι εργαστήρι και συνάμα φυτώριο νέων μεταφραστών, οι οποίοι αναζητούν μια θέση στον κόσμο του βιβλίου με­ τά από δύο χρόνια σπουδών. Για τις δραστηριότητες του Κέντρου και τα μελλοντικά του σχέδια δέχθηκε να μας μιλήσει η δραστήρια διευθύντριά του Κατρίν Βελισσάρη. Ύστερα από μια σύντομη αναφορά στο παράδειγμα του Τολέδου, όπου χάρη στον φιλελευθερισμό των α­

ράβων πριγκίπων της Ισπανίας του όγδοου αιώνα με­ ταφράστηκαν πολλά κείμενα από τα αραβικά στα ισπα­ νικά και από τα ισπανικά στα λατινικά, η Κατρίν Βελισσάρη τονίζει την ανάγκη δημιουργίας πριν 10 χρόνια ε­ νός χώρου, όπου το μεταφραστικό έργο θα γινόταν με μεράκι υπό το βλέμμα δασκάλων με το ίδιο πάθος. Ταυτόχρονα υπήρχε και η ανάγκη δημιουργίας μιας Σχολής Μετάφρασης «Όπου οι δάσκαλοι, δηλαδή οι καταξιωμένοι μεταφραστές θα μετέδιδαν τις γνώσεις τους, την εμπειρία για να ενθαρρύνουν εκκολαπτόμενα ταλέντα ή ακόμα και για να τα ανακαλύψουν». Πράγματι, στο Κέντρο διδάσκουν σημαντικοί μεταφρα­ στές. Εκτός από τα ιδρυτικά μέλη, με εξαίρεση τον Παύλο Ζάννα που χάθηκε πρόωρα, μεταλαμπαδεύουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους οι Χρήστος Λάζος, Βαγγέλης Μπιτσώρης, Ανδρέας Στάικος, Πωλ Ροσετό, Τάκης Πούλος, Στρατής Πασχάλης, Οντέτ Βαρόν, αλ­ λά και οι ποιητές Έκτωρ Κακναβάτος και Θανάσης Χατζόπουλος. Υπάρχει όμως και το γαλλικό εργαστήρι (που ασχολείται με τη μετάφραση από τα ελληνικά στα γαλλικά) με τη Χρύσα Προκοπάκη, τον γνωστό ελληνι­ στή Ζακ Μπουσάρ, την Μπλανς Μολφεσίς, την Κατρίν Κορεσίς, την Φαμπιέν Βοζέν και τη Λίνα Λυχναρά. Η διευθύντρια του Κέντρου μάς μιλά εκτενώς για τις σπουδές που οδηγούν στην απόκτηση του διπλώματος μετά από μετάφραση ενός ολοκληρωμένου έργου.

«Στη διάρκεια των σπουδών, οι μεταφραστές έρχονται αντιμέτω­ ποι με την πρακτική της μετάφρα­ σης και με τη γραφή», τονίζει ενώ, ταυτόχρονα, μας ενημερώνει σχε­ τικά με την ισοτιμία που υφίσταται με το Εθνικό Ινστιτούτο Ανατολι­ κών Γλωσσών και Πολιτισμών του Παρισιού. Συγκεκριμένα, οι από­ φοιτοι του Κέντρου μπορούν να φοιτήσουν στο τέταρτο έτος και αντίστροφα οι Γάλλοι φοιτητές έ­ χουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Κέ­ ντρο Λογοτεχνικής Μετάφρασης. «Οι δύο καλύτεροι φοιτητές της χρονιάς παίρνουν μια υποτροφία που τους επιτρέπει να μεταβούν στην πόλη Αρλ της νότιας Γαλλίας (όπου βρίσκεται το Κολέγιο Λογοτεχνικής Μετάφρασης) και να ασχοληθούν με τη μετάφραση μέσα σε ένα ιδανικό περιβάλλον, και βέβαια στη χώρα όπου ομιλείται και γράφεται η γλώσσα που μεταφράζουν». Η κυρία Βελισσάρη δεν παραλεί­ πει να μας πληροφορήσει ότι το Κέντρο αποτελεί και τόπο διαμο­ νής ξένων μεταφραστών. «ΓΓ αυ­ τό άλλωστε επιχορηγείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόμοι­ οι τόποι διαμονής μεταφραστών υπάρχουν στο Στράλεν της Γερμανίας, στην Αρλ της Γαλλίας, κοντά στη Νάπολη, στη Σαραγόσα της Ισπα­ νίας. Είναι επίσης κέντρο πληροφοριών με μια βιβλιο­ θήκη μεταφρασμένου βιβλίου και μια σημαντική βιβλιο­ γραφική δραστηριότητα που οδήγησε πρόσφατα στην έκδοση δυο οδηγών με τίτλο La Grece en frangais και Από τα γαλλικά στα ελληνικά. Το βιβλιογραφικό αυτό εγχείρημα, που είδε το φως χάρη στο συνεργάτη του Κέντρου Πέτρο Παπαδόπουλο, αποτελεί “την πρώτη ακτινογράφηση των ήδη μεταφρασμένων έργων” και δι­ ευκολύνει τη μεταφραστική διαδικασία». Η διευθύντρια Κατρίν Βελισσάρη μας υπενθυμίζει τις επισκέψεις σημαντικών προσω πικοτήτω ν από τη Γαλλία, κάτι που εντάσσεται στις δραστηριότητες του Κέντρου. Άνθρωποι όπως ο Ιονέσκο, η Ναταλί Σαρότ, ο Μισέλ Τουρνιέ,ο Μισέλ Μπιτόρ, η Φραν-

-----------------------

σουάζ Σαγκάν, ο Σιο ράν αλλά και ο ιστορικός Ντιμπί, ο φιλό­ σοφος Ντεριντά, η ψυχαναλύτρια Ντολτό και πολλοί άλλοι α­ νέβηκαν στο βάθρο του αμφιθε­ άτρου της οδού Σίνα και γο ή­ τευσαν το αθηναϊκό κοινό. Ανά­ λογες εκδηλώσεις με σκοπό την προώθηση της ελληνικής λογο­ τεχνίας έγιναν και στη Γαλλία υ­ π ό τον τίτλο Les B elles Etrangeres (Οι Ωραίες Ξένες) με πρωτοβουλία του Κέντρου Λο­ γοτεχνικής Μετάφρασης. Της ζητήσαμε επίσης να μας μι­ λήσει και για τα περιοδικά του Κέντρου. «Πρόκειται, κατ’ αρχάς, για το δίγλωσσο Δελτίο του Κέ­ ντρου Λογοτεχνικής Μετάφρα­ σης που λειτουργεί ενημερωτικά όσον αφ ο ρά την ελληνική και γαλλική λογοτεχνική δημιουργία. Από το Φεβρουάριο του 1997, το Κέντρο εκδίδει μια νέα επιθεώρη­ ση, το Zoom, με κριτικές παρου­ σιάσεις των πρόσφατων γαλλι­ κών έργων». Υπάρχει τέλος το γνωστό πλέον στο αναγνωστικό κοινό περιοδικό Μετάφραση, μια ετήσια έκδοση που αναφέρεται «στη μετάφραση, στα μεταφρα­ σμένα έργα και στο λόγο περ ί μεταφράσεως. Δημιουργήθηκε και διευθύνεται από αποφοίτους του Κέντρου». Παράλληλη εκδοτική δραστηριότητα του Κέντρου εί­ ναι «η σειρά Θέατρο, η πιο πρόσφατη, με δεκαπέντε κιόλας τίτλους στο ενεργητικό της. Χάρη σ’ αυτή, το ελληνικό κοινό μπόρεσε να απολαύσει στη σκηνή γαλλικά έργα αμετάφραστα μέχρι σήμερα, όπως το Τρίο σε μι μπεμόλ του Ερίκ Ρομέρ, τον Ταρτούφο με­ ταφρασμένο αριστουργηματικά από τον Ανδρέα Στάικο, τον Αγώνα νέγρου και σκύλων του Κολτές, την Ανταλλαγή του Κλοντέλ. Υπάρχει όμως και η σει­ ρά των κλασικών έργων, όπως η μετάφραση του Γαργαντούα και του Πανταγκρυέλ, των περίφημων έργων του Ραμπελέ, από τον Φίλιππο Δρακονταειδή, καθώς επίσης και του πολύτομου έργου του Προυστ Αναζη­ τώντας τον χαμένο χρόνο που επιμελείται ο Τάκης Πούλος».

______________________________ ρεπο ρτάζ

Η κυρία Βελισσάρη αφήνει τελευ­ ταία τη συνεργασία με τις εκδό­ σεις Actes-Sud. Μας εξηγεί τον λόγο για τον οποίο επελέγη ο εκ­ δοτικός αυτός οίκος: «Δείχνει ιδι­ αίτερο ενδιαφέρον για την ελληνι­

κόμα Ο Παλαιός των ημερών του Παύλου Μάτεσι, που μεταφράζε­ ται για πρώτη φορά στα γαλλικά, διηγήματα του Βιζυηνού και του Ροΐδη και πολλά βιβλία από τη σειρά Θέατρο.

κή λογοτεχνία, έχει μια ευρεία διανομή στα βιβλιοπωλεία και κά­ νει μια πολύ προσεγμένη δουλειά από αισθητικής πλευράς. Χάρη στη συνεργασία του Κέντρου και των συγκεκριμένων εκδόσεων γί­

«Επί δέκα χρόνια εργαστήκαμε α­ θόρυβα και τώρα το εκδοτικό μας έργο είναι πλέον γνωστό. Μάλι­ στα τον περασμένο Σεπτέμβριο συμμετείχαμε για δεύτερη φορά

νονται γνωστά έργα της ελληνι­ κής λογοτεχνίας στο γαλλικό ανα­ γνωστικό κοινό. Άλλωστε δεν εί­ ναι παρά μόνον η αρχή: θα ακο­ λουθήσει η έκδοση των Απάντων του Καβάφη σε μετάφραση Dominique Grandmont και σε συ­ νεργασία με τον οίκο Gallimard, καθώς και η κυκλοφορία από τις εκδόσεις Seuil του έργου της Ζυράννας Ζατέλη Και με το φως του λύκου επανέρχονται, του οποίου η έκδοση θα καθυστερήσει λόγω προβλημάτων που συναντήθηκαν στη διαδικασία της πρώτης μετά­ φρασης». Η δραστήρια διευθύντρια του Κέ­ ντρου μάς μιλά με ενθουσιασμό για τα μελλοντικά της σχέδια. Για την εβδομάδα ελληνικού θεάτρου στη Γαλλία, παλιό όνειρο που δεν υλοποιήθηκε ακόμη λόγω-της έλλειψης μεταφραστών από τα ελληνικά προς τα γαλλικά: «Αυτή τη στιγμή, έ­ χουμε εκδώσει σε γαλλική μετάφραση μόνο δύο έργα: Ο Δρόμος περνάει από μέσα του Ιάκωβου Καμπανέλλη και Το Μικρό δαχτυλάκι της Ολυμπιάδος του Ανδρέα Στάικου. Μεταφράζονται επίσης το Μπλουζ και διαμά­ ντια της Λούλας Αναγνωστάκη, το Τάβλι και οι Δάφνες και Πικροδάφνες του Κεχαΐδη και η Κοινή Λογική του Μανιώτη. Αλλά με τόσο λίγα έργα δεν μπορούμε να

οργανώσουμε μια πραγματική “εβδομάδα”». Αναφέρεται και στα βιβλία που θα εκδοθούν προσεχώς από το Κέντρο. Όπως η συνέχεια της γνωστής σε ό­ λους μας Λωξάντρας, που τιτλοφορείται Διακοπές στον Καύκασο, αλλά και η μετάφραση στα ελληνικά του βι­ βλίου του Ανδρέα Στάικου Επικίνδυνες μαγειρικές σχέ­ σεις, νεύμα στις Επικίνδυνες σχέσεις του Λακλό. Κι α­

ρεπορτάζ

στην Έκθεση Βιβλίου στο Πεδίο του Άρεως», μας λέει. Και στο σημείο αυτό μας ζητά να γράψουμε δυο λόγια για το τυπο­ γραφείο του Γαλλικού Ινστιτού­ του, το μοναδικό ίσως με στοιχεία από μέταλλο. Το χαρτί που τυπώ­ νεται με αυτή την παραδοσιακή μέθοδο δημιουργεί μιαν άλλη αί­ σθηση οπτική, απτική, αλλά και ως προς την οσμή του. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το βιβλίο είναι ένα κάλεσμα προς όλες τις αισθήσεις μας. Η Κατρίν Βελισσάρη δεν παραλεί­ πει να εκφράσει την ευγνωμοσύ­ νη της προς όλους τους φορείς που συνετέλεσαν στη γόνιμη λει­ τουργία του Κέντρου. Εκτός από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, κο­ ρυφαίο πολιτιστικό ίδρυμα συνυφασμένο πλέον με την κουλτούρα μας, το Κέντρο επι­ χορηγείται από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και από το αντίστοιχο γαλλικό, καθώς επίσης και από το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών. Τα τελευταία χρόνια η Κομισιόν προσφέρει και αυτή τη βοήθειά της. «Είναι άραγε οι “Ωραίες ξένες” η λύση για την απομό­ νωση που γεννήθηκε από τις εθνικιστικές τάσεις των τελευταίων ετών;», ρωτάμε την Κατρίν Βελισσάρη στο τέλος της δίωρης συνέντευξης που μας παρεχώρησε. «Η μετάφραση συνέβαλε στη σφυρηλάτηση της ευ­ ρωπαϊκής κουλτούρας, μας απαντά. Είναι ένας ου­ σιώδης, προνομιούχος τρόπος επικοινωνίας. Έτσι μπορούμε καλύτερα να καταλάβουμε, να δεχτούμε και να αγαπήσουμε τον απέναντι' μας. Και όπου η πο­ λιτική αποτυγχάνει μερικές φορές, η λογοτεχνία επι­ τυγχάνει - πάντοτε». □

cmpcXcia: ΗΑΙΑΧ ΜΑΓΚΛΙΝΗΖ

Τα Β ιβ λ ία της χ ρ ο ν ιά ς Συνηθίζεται στα τέλη κάθε χρόνου να αφιερώνουν οι εφημερίδες αρκετές σελίδες στο ποια ήταν τα καλύτερα βιβλία που διάβασαν γνωστοί συγγραφείς κατά τη διάρκεια του χρόνου. Τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών παρουσιάζουν συχνά πυκνά ενδιαφέρον. Παράδειγμα: ο βραβευμένος με το Βραβείο Booker για το 1996, Γκράχαμ Σουίφτ θεωρεί πως το καλύτερο βιβλίο που διάβασε μέσα στο 1997 ήταν το «The Undertaking Life Studies from the dismal trade» του Αμερικανού ποιητή και ιδιοκτήτη γραφείου τελετών Τόμας Λιντς. Ένα βιβλίο στο οποίο ο συγ­ γραφέας αναφέρεται στα του επαγγέλματος του. Ανθρώπινο, τρυφερό, διδακτικό και πάνω απ’ όλα συναρπαστικό, γράφει για το συγκεκριμένο βιβλίο ο Γκ. Σουίφτ. Ένας άλλος πολύ σημαντικός συγγραφέας «ψηφίζει» το «Ευρύ πεδίο» του Γερμα­ νού Γκίντερ Γκρας που στη χώρα μας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Οδυσσέας», ενώ η Ντόρις Λέσινγκ επιλέγει την «Ιστορία της ανάγνωσης» του Αλμπέρτο Μανγκουέλ που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Ν. Σύνορα».

Το μ π α λ κ ό ν ι του Κ ά φ κ α Μπορεί ο Φραντς Κάφκα να έζησε όλη του τη ζωή στην Πράγα, αλλά πέθανε στη Βιέννη και συγκεκριμέ­ να σε ένα ήσυχο προάστιο, το Κίρλινγκ. Εκεί βρισκό­ ταν το σανατόριο όπου ο Φ. Κάφκα βαριά άρρωστος από φυματίωση, πέρασε την τελευταία περίοδο της ζωής του διορθώνοντας τα τελευταία τυπογραφικά δοκίμια του διηγήματος «Ο βιρτουόζος της πείνας». Το μπαλκόνι, στο οποίο ξάπλωνε και ξεκουραζόταν, έ­ χει σήμερα γίνει εκατοντάδες κομμάτια... τα οποία πωλούνται γύρω στις πεντακόσιες δραχμές το καθένα (!). Η πρωτοβουλία γι’ αυτή την κίνηση ανήκει στην Αυ­ στριακή Εταιρεία “Φραντς Κάφκα” που με τα χρήματα της πώλησης των θραυσμάτων του μπαλκονιού φιλο­ δοξεί να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη για τους θαυμα­ στές και τους ερευνητές του έργου του Φ. Κάφκα. Η εν λόγω εταιρεία παρουσίαζε σοβαρότατα οικονομι­ κά προβλήματα, καθώς το Υπουργείο Πολιτισμού της Αυστρίας ενισχύει οικονομικά την Τσεχική Εταιρεία “Φραντς Κάφκα” και ελάχιστα αυτή της Αυστρίας. Οι ι­

θύνοντες της Αυστριακής Εταιρείας μάλιστα σκοπεύ­ ουν να κατασκευάσουν σοκολατάκια «Φραντς Κάφκα», τα οποία θα έχουν το σχήμα κατσαρίδας (!), κάτι που παραπέμπει φυσικά στην πασίγνωστη νουβέλα «Η με­ ταμόρφωση». Ίσως τελικά είχε δίκιο όταν στο τέλος της ζωής του ο Φ. Κάφκα παρακαλούσε τον επιστήθιο φίλο του Μαξ Μπροντ να κάψει όλα του τα γραπτά...

Η Ν τόρις Λ έ σ ιν γ κ θ υ μ ά τ α ι

Γ f

-

*

i

r

1

y 1

Ώ 4-

Έχει λεχθεί ότι ένα λογοτεχνικό βιβλίο μπορεί να πει πολλά περισσότερα για έναν τό­ πο και μια εποχή απ’ ό,τι όλα τα βιβλία ιστορίας και κοινωνιολογίας μαζί. Αυτό φαίνε­ ται πως ισχύει για το τελευταίο βιβλίο της Ντόρις Λέσινγκ, το αυτοβιογραφικό «Walking in the Shade» (εκδ. Harper Collins, σελ. 395). Προσωπικές καταθέσεις, αυτοβιογραφικές σημειώσεις, μνήμες και εικόνες από τη μεταπολεμική και σύγχρονη Βρε­ τανία, οι οποίες αποτυπώνουν με ζωντάνια το στίγμα μιας εποχής, μιας χώρας και, φυσικά, φέρουν την προσωπική σφραγίδα της σπουδαίας αυτής συγγραφέως.

ξ έ ν ο Β ιβ λ ίο

Η τεχνολογία και οι ποιητές Είναι μάλλον γνωστό ότι οι ποιητές, συνήθως, δεν είναι πρακτικοί άνθρωποι και ότι η σχέση τους με τη σύγχρο­ νη τεχνολογία και τα ηλεκτρονικά μηχανήματα δεν είναι καθόλου καλή. Ο Γερμανός ποιητής και κοινωνιολόγος Χανς Μάνιους Εντσεσμπέργκερ φαίνεται πως έρχεται να διαψεύσει αυ­ τήν την άποψη. Αν μη τι άλλο, το απαντητικό μήνυμα που έχει στον προσωπικό του αυτόματο τηλεφωνητή

φανερώνει ευελιξία ως προς τον τρόπο χειρισμού του μηχανήματος, και αίσθηση του χιούμορ: το μήνυμα του Εντσεσμπέργκερ είναι ηχογραφημένο εξ ολοκλήρου στα λατινικά: «Eccum responsorium automaticum tres novem octo septem octo. Nihil convenire hoc tempore non potest. Si nuntium deponere putes-loquere». Μήπως περιμένει τηλεφώνημα από τον Πάπα; αναρρωτήθηκαν κάποιοι...

Ο Ν ό ρ μ α ν M a ii|A c p ξ α ν ά ατο π ρ ο σ κ ή ν ιο

ρ Μετά τη μάλλον αντιδραστική ερμηνεία που μας έδωσε με την «Ιστορία του Όσβαλντ» ο διάσημος ανά τον κόσμο Αμερικανός συγγραφέας Νόρμαν Μαίηλερ ε­ πανέρχεται με το μυθιστόρημα «Το Ευαγγέλιο σύμφωνα με τον Υιό» (εκδ. Abacus, σελ. 242). Ακολουθώντας μια αφήγηση σε α’ πρόσωπο, ο πολυσχιδής Μαίηλερ γράφει κάτι σαν τα «απομνημονεύματα» ή την «αυτοβιογραφία» του Χριστού δίνοντας έμφαση στη δυαδική υπόστασή του και την εσωτερική του σύγκρουση, όπως είχε κάνει πο­ λύ πριν από αυτόν ο Νίκος Καζαντζάκης στον «Τελευταίο πειρασμό».

m

'

<**

^

ϋ

·

Ο λ ή θ α ρ γ ο ς τ ω ν α ρ ισ τ ε ρ ώ ν δ ια ν ο ο υ μ έ ν ω ν Οι Βρετανοί αριστεροί (είδος προς εξαφάνιση) παραπονιούνται ότι κάποτε ο λόγος των αριστερών συγγραφέων, στοχαστών, διανοούμενων γενικότερα, είχε τη δύναμη να «ταράζει τα νερά» και να «πλάθει» συνειδήσεις. Πού είναι, αναρρωτιούνται, ο Τζορτζ Όργουελ, ο Ρέιμοντ Ουίλιαμς, ο Ρίτσαρντ Χόγκαρτ κ.ά., των οποίων τα κείμε­ να έκαναν τομές σε φλέγοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα; Το πρόβλημα όμως είναι μάλλον παγκόσμιο. Η Αριστερά, ως «διαρκής ευαισθησία» (σύμφωνα με το δικό μας Γιώργο Ιωάννου), φαίνεται να έχει πέσει σε λήθαργο. Πότε άραγε θα αφυπνισθεί;

Κ α τ ' ιδ ία ν pc τ ο ν Μ π ά ρ ο ο υ ζ «Ιδιωτικές συζητήσεις με μια σύγχρονη ιδιοφυία» (Private Conversations with a Modern Genius, εκδ. Fourth Estate, σελ. 264) είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βίκτορ Μπόκρις, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Αμερική και στη Μεγάλη Βρετανία. Πρόκειται για μια συλλογή από συ­ ζητήσεις που είχε ο τελευταίος με τον Ουίλιαμ Σ. Μπάροουζ, που πέθανε στις 2 Αυγούστου 1997. Συζητήσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών της ζωής του Ο. Μπάροουζ, πολλές φορές μάλιστα κάτω από αντίξοες συνθήκες, αφού ο πάντα απρόβλεπτος Αμε­ ρικανός συγγραφέας εκνευριζόταν συχνά και τραβούσε εύκολα πιστόλι απειλώντας τον Μπόκρις, ενώ σε μια άλλη περίπτωση του επιτέθηκε με δακρυγόνο. Χαρακτηριστικά είναι πάντως τα σημεία στα οποία ο Ο. Μπάροουζ μιλάει για το θάνατο: όταν ένας φοιτητής τον ρώτησε ποια είναι η άποψή του για τη μετά θάνατο ζωή, ο συγγραφέας του «Γυμνού γεύματος» απάντησε με την εξής ερώτηση: «Πώς είσαι τόσο βέβαιος ό­ τι εσύ δεν είσαι ήδη νεκρός;».

ξ έ ν ο Β ιΒ λ ίι

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3806305,3821813, fax 3838173 Βιβλιοπωλείο στη Στοά του Βιβλίου: Πεσμαζόγλου 5 / Σταδίου 44,105 64 Αθήνα, τηλ. 3311719

ΤΖΕΗΜΣ ΤΖΟΥΣ Σ τή β εν ο Ή ρω ας

Σωσμένο από τη φωτιά στην οποία το έριξε ο Τζόυς σε μια στιγμή κρίσης, το χειρόγραφο Στήβεν ο Ήρωας είναι μια πρώιμη γραφή του μυθιστορήματος, που έμελλε να εκδοθεί αργότερα ως Το πορτραίτο του καλλιτέχνη. Καθώς περιλαμβάνει πρόσωπα, γεγονότα και στοχα­ σμούς που δεν υπάρχουν σ’ εκείνο, έχει αναγνωριστεί από τους κρι­ τικούς ως ξεχωριστό έργο, σημαδιακό για την εξέλιξη του συγγραφέα που, περισσότερο ίσως από κάθε άλλον, σφράγισε με τις πρωτοπο­ ριακές αναζητήσεις του τον 20ό αιώνα.

ΕΒΕΑΥΝ ΓΟΥΩ Π ρ ό σ τ υ χ α Κ ο ρ μ ιά

«Πιστεύω ότι τα μυθιστορήματα του Εβελυν Γουώ είναι το μό­ νο πράγμα που γράφτηκε στην Αγγλία άξιο να συγκριθεί με το έργο του Φιτζέραλντ και του Χεμινγουέη ...Νομίζω ότι θα αντέξουν στο χρόνο και ότι ο Γουώ... θα μνημονεύεται ως η μοναδική πρώτης γραμμής κωμική ιδιοφυία που εμφανίστηκε στην Αγγλία μετά τον Μπέρναρντ Σω». Έντμουντ Γουίλσον

ΣΥΡΙΑ ΚΟΝΟΛΥ Η στέρνα

Σ’ αυτό το ανάλαφρο και συνάμα καίριο μυθιστόρημα παρακο­ λουθούμε τον απόφοιτο κάποιου αυστηρού κολλεγίου της Οξφόρδης, τύπο λιγάκι επηρμένο και με συγγραφικές ανησυχίες, να αφήνει τη μουντή λονδρέζικη βολή του για να περάσει το καλοκαίρι σ’ ένα χωριουδάκι της Κυανής Ακτής, λουσμένο στο φως και κατειλημμένο από καλλιτέχνες, συγγραφείς και κάθε λσγής μποέμ και τυχοδιώκτες: στην αρχή μελετά την παράξενη μικροκοινωνία τάχα αφ’ υψηλού, ως παρα­ τηρητής ενός κλειστού υδρόβιου πληθυσμού, μιας Στέρνας. Αυταπατάται όμως, μιας και πολύ γρήγορα βουτάει ασυγκράτητος μέσα στα στά­ σιμα νερά, τραβηγμένος από τη μελαγχολική σαγήνη των κατοίκων της, από την ασύδοτη ελευθερία και την ανερμάτιστη λαγνεία τους.

Άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν oc καίρια «ρωτήματα μ< αφορμή την έκβοοη ινος Βιβλίου

D H ID H T P H IΠΙΙΧΗΛΟ ΠΟ Μ ΛΟ Σ

ΕΡ.: Ποια civai η « ά λλη διάσταση» - το χρησιμοποιείτε και ως υπότιτλο - του Εθνικού Διχασμού: κατά πόοο συμβάλλει στη σωστή ερμηνεία του ιστορικού αυτού γιγ ονότος; Κατ' επέκταση αυτή η «ά λλη διάσταση» αποτελεί κλειδί για την κατανόηση των σύγχρονων πολιτικώ ν και διεθνών ζητημάτων; ΑΠ.: Η άλλη διάσταση είναι π θρησκευτική, η οποία πα­ ραμένει Βασική όσον αφορά την κατανόηση του συ­ νόλου ουσιαστικώς των κοινωνικών φαινομένων. Πράγματι, πέρα από τη συμβατική διάκριση των θρη­ σκειών (Χριστιανισμός, Ισλάμ, δοξασίες της Αρχαιότη­ τας κ.λπ.), είναι δυνατόν να διαμορφωθεί και άλλη, ε­ κείνη δηλαδή κριτήριο της οποίας είναι η αντίληψη του θανάτου· δεδομένου μάλιστα ότι ο θάνατος αποτελεί τη μόνη Βεβαιότητα στη ζωή, μπορεί κανείς να υποστη­ ρίξει πως η διάκριση αυτή προσεγγίζει περισσότερο την αλήθεια. Έχοντας, λοιπόν, κατά νουν το κριτήριο αυτό, μπορεί κανείς να χωρίσει τα θρησκεύματα σε όσα αναγνωρί­

λιλιπούτεια

ζουν πως υπάρχει ζωή πέραν του τάφου και σε όσα σιωπηρώς ή μη - αδιαφορούν γι' αυτήν την προοπτι­ κή. Στην πρώτη «κατηγορία» συγκαταλέγονται το Ισλάμ, η Χριστιανική Ορθοδοξία και - υπό ορισμένες προϋποθέσεις - ο Ρωμαιοκαθολικισμός· στη δεύτερη σύμφωνα με ό,τι τουλάχιστον είναι ευρύτερα γνωστό ο πυρήνας της εβραϊκής θρησκείας, στην ουσία ο καλβινιστικός κλάδος του Προτεσταντισμού (που ακό­ μη κυριαρχεί στις ΗΠΑ) και Βασικές μορφές του Βουδι­ σμού. Και βέβαια, οι σχετικές αντιλήψεις έχουν βαρύτα­ τες πολιτικές επιπτώσεις: από το ενδιαφέρον για τη ζωή μετά θάνατον απορρέει αντίληψη αλήθειας αντι­ κειμενικής, απόρριψη της αρχής της πλειοψηφίας και κοινωνία ιεραρχημένη· από την αντίθετη προέρχονται εκχρηματισμένες, δημοκρατικές κοινωνίες όπου κυ­ ριαρχεί η αντίληψη της ισότητας. Ενδεικτική περίπτωση σύγκρουσης των δύο «συστημά­ των» μπορεί να θεωρηθεί ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Πέρα από τη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας σύρραξη, η Βρετανία και οι ΗΠΑ προσπαθούσαν - υπογείως, συ­ νήθως - να βοηθήσουν τη Βουλγαρία, που αποτελεί, παρά την ορθόδοξη πρόσοψή της, την αρχική κοιτίδα του Προτεσταντισμού - και να υπονομεύσουν τη Ρω­ σία, με την ακόμη ιεραρχημένη κοινωνία. Στη δίνη των αντίθετων τάσεων μπλέχτηκε και η Ελλάδα, λόγω της σημασίας της πρόσφατα ενσωματωμένης Θεσσαλονί­ κης και του Ναυτικού της.Έτσι ο εν πολλοίς καλλιεργη­ μένος Διχασμός είναι και απόπειρα άρσης των θετι­ κών για τη χώρα μας αποτελεσμάτων των δύο Βαλκα­ νικών πολέμων. Δεδομένου μάλιστα ότι η απόπειρα αυτή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο διαιωνίζεται έως τις μέρες μας ουσιαστικώς και εντάσσεται σε ευρύτατο κύκλο ζυμώσεων παγκόσμιας σημασίας, η μελέτη της θρησκευτικής της αφετηρίας παραμένει Βασική προϋ­ πόθεση κατανόησης του διεθνούς φάσματος των πο­ λιτικών εξελίξεων. □

-W

Τ α 8 8 ν τ ο λ μ α δ ά κ ια Μήνα, Μ έντης, 1997. Ιε \. 162

Ευγένιοί Tpipizoc: “Bipilio ποϋίι υγιεινό” Διαβάζω: Ποια είναι η ιδέα πάνω στην οποία βασίζεται η πρωτότυπη δομή του βιβλίου, δηλαδή το να διαβάζεται ξανά και ξανά και κάθε φορά να προκύπτει μια διαφορετική ιστορία; Με τρόπο τέτοιο μάλιστα που να μπορεί ο αναγνώστης όχι απλά να διαβάζει το βιβλίο, αλλά να δίνει τις δικές του λύσεις, να συμμετέχει δηλαδή σαν συν-συγγραφέας; Ευγένιος Τριβιζάς: Το βιβλίο απαρτίζεται από 160 ενότη­ τες με τις οποίες ο αναγνώστης μπορεί να συνθέσει πολλές διαφορετικές ιστορίες- τα επιμέρους τεχνικά και δομικά στοιχεία, τα οποία συνθέτουν αυτό το βιβλίο (εναλλακτικές συνέχειες, διαφορετικά φινάλε, δραστη­ ριότητες, δημιουργική συμμετοχή του αναγνώστη στην εξέλιξη και ολοκλήρωση του μύθου και την εικονογρά­ φηση), δεν είναι πρωτοφανή. Εάν υπάρχει κάποια πρω­ τοτυπία, αυτή έγκειται στο συνδυασμό των τεσσάρων αυτών στοιχείων στο ίδιο βιβλίο, μαζί βέβαια με μια διασκεδαστική σειρά περιπετειών. Στόχος μου ήταν να δώσω τη δυνατότητα στον αναγνώ­ στη να απολαύσει το παιχνίδι των εναλλακτικών εκδο­ χών μιας περιπέτειας, και μάλιστα «έκτου ασφαλούς», επειδή πάντα έχει τη δυνατότητα να επιστρέφει στην αρχή και να δίνει διαφορετική συνέχεια ή τέλος στην ιστορία. Σε μια από τις ενότητες του βιβλίου για παρά­ δειγμα, η Έμμα, η ηρωίδα του έργου, η οποία έχει ντυ­ θεί τις αποκριές πριγκίπισσα (ο αναγνώστης θα μπορού­ σε να την έχει ντύσει ελεφαντάκι ή νοσοκόμα ή κάτι άλλο), χάνεται σε ένα δάσος όπου συναντάει έναν πρί­

γκιπα και έναν ξυλοκόπο. Την ερωτεύονται αμφότεροι και τη ζητούν σε γάμο. Ο αναγνώστης πρέπει να αποφα­ σ ίσει ποιον από τους δύο θα επιλέξει. Αν η Έ μμα παντρευτεί τον πρίγκιπα, αποδεικνύεται ότι ο πρίγκιπας ήταν στην πραγματικότητα ξυλοκόπος, ο οποίος είχε φορέσει αποκριάτικο κοστούμι πρίγκιπα. Το αντίθετο συμβαίνει εάν αποφασίσει να παντρευτεί τον ξυλοκόπο: αποδεικνύεται ότι ο ξυλοκόπος είναι πρίγκιπας, ο οποίος είχε μασκαρευτεί σε ξυλοκόπο. Το επόμενο δίλημμα είναι αν πρέπει να μείνει με τον ψευτοπρίγκιπα/ξυλοκόπο ή να τον αφήσει. Αν μείνει, ο ξυλοκόπος βρίσκει ένα θησαυρό στην κουφάλα ενός δέντρου που ετοιμάζεται να κόψει (το κάθε παιδί επιλέγει τι θησαυρό προτιμά). Αν τον αφή­ σει, συναντάει στο δάσος μια αρκούδα, η οποία μπορεί να είναι είτε πεινασμένη, είτε χορτάτη... Έτσι ο αναγνώ­ στης μαθαίνει ότι η κάθε επιλογή έχει και τις συνέπειές της, οι οποίες δεν είναι πάντα οι αναμενόμενες. Το βιβλίο σας παραπέμπει στη δομή που έχει ένα παραμύθι σε CD-ROM μορφή. Όταν σχεδιάζατε το βιβλίο είχατε κάτι τέτοιο κατά νου;

Όχι. Αφορμή για να ασχοληθώ με αυτόν τον τρόπο γρα­ φής ήταν μια πρόσκληση από τον εκδότη μου να γράψω μια σειρά βιβλίων με τίτλο «Διακοπές στο νησί των πυροτεχνημάτων», τα οποία έπρεπε να περιλαμβάνουν κάποιες ασκήσεις γραμματικής, αριθμητικής κ,λπ. Διαβάζοντας παρόμοια βιβλία μού έκανε εντύπωση η έλλειψη κινήτρων για τον αναγνώστη. Για ποιο λόγο,

αναρωτήθηκα, να ασχολείται ένα παιδί στις διακοπές του με ασκήσεις, εκτός αν έχει κάποια ιδιαίτερη έφεση, ή αν το ανα­ γκάσουν να το κάνει με το ζόρι; Σκέφτηκα όμως ότι θα μπορού­ σε να εκμεταλλευτεί κανείς τη φυσική περιέργεια του παιδιού, να το παρασύρει σε ένα φαντα­ στικό κόσμο ως ένα σημείο και μετά για να μπορεί το παιδί να βρει τη συνέχεια της ιστορίας, να πρέπει να λύνει μια άσκηση δοσμένη με διασκεδαστικό τρόπο. Αυτή την τεχνική τη δοκίμασα στη σειρά «Διακοπές στο νησί των πυροτεχνημάτων» και απο­ τελεί ένα από τα στοιχεία που συνθέτουν τη δομή του βιβλίου στα «88 ντολμαδάκια».

να διαβάσουν τέτοια βιβλία με τον συνηθισ μένο τρόπο και εκνευρίζονται φοβερά όταν το επιχειρούν. Γιατί διαλέξατε αυτό τον τίτλο;

Αρχικά σκεφτόμουν να του δώσω τον τίτλο «Τα 44 ντολμα­ δάκια», αλλά μετά αποφάσισα ότι θα ήταν πιο χορταστικός αν τα έκανα 88. Με την ευκαιρία, συνιστώ τίτλους παρόμοιους με τον τίτλο του βιβλίου μου σε συγγραφείς, οι οποίοι επιθυ­ μούν να προωθήσουν βιβλία που είναι δύσκολο να πουλη­ θούν. Α π’ ό,τι κατάλαβα, το βιβλίο μου το αγοράζουν κατά λάθος πολλές νοικοκυρές, οι οποίες νομίζουν ότι περι­ λαμβάνει συνταγές για ντολμαδάκια και περιμένουν να βρούνε 88 θαυμαστούς τρόπους για να τα μαγειρεύουν Π όσο δύ σ κολο ήταν να τυλιχτούν τα 88 (παρεμφερείς τίτλοι που πιθανόν να αγγίξουν ευαίσθη­ ντολμαδάκια; Αντιμετωπίσατε δυσκολίες που τες γαστριμαργικές χορδές και να διέφ εραν από εκείνες αυξήσουν τις «κατά λάθος» πωλήΤο βιβλίο μου το που συναντά ένας συγ­ σεις είναι: «44 σουτζουκάκια», «66 γραφέας όταν γράφει αγοράζουν κατά λάθος πάστα φλώρες» κ.λπ.). ένα βιβλίο με συμβατική πολλές ν ο ικο κυρ ές, οι Υπάρχει κίνδυνος να δομή και αφηγηματική οποίος νομίζουν ότι βαρυστομαχιάσουν οι νεαροί τεχνική; ποριλαμβάνοι σ υνταγές αναγνώστες; Το «τύλιγμα» ήταν και χρονοβόρο για ντολμαδάκια και Κανένας απολύτως. Μπορεί το και εκνευριστικό. Όταν γράφει nepi μ έν ο υ ν να βρούνο βιβλίο να είναι μεγάλο, αλλά είναι κανείς με αυτόν τον τρόπο, αισθά­ 88 θαυμαστούς τρόπους πολύ υγιεινό. Οι ενότητες, οι οποί­ νεται σαν ζογκλέρ που πρέπει να για να τα μαγβιρούουν, ες συγκροτούν τις ιστορίες, είναι κρατά ταυτόχρονα στον αέρα μικρές και εύπεπτες. Μπορεί μάλι­ δεκάδες μπαλάκια ή μάλλον στα, αν είναι κανείς τυχερός, να μαγειρέψει ένα παρα­ δεκάδες μελάτα αυγά. μύθι μόνο με πέντε-έξι ενότητες. Το βιβλίο είναι κατάλ­ Αν αυτού του είδους το βιβλίο είναι πρόβλημα για το ληλο επίσης για γεύματα με πολλούς καλεσμένους. Σε συγγραφέα, είναι εφιάλτης για τον διορθωτή και όχι τέτοιες περιπτώσεις μπορεί ένας τους να διαβάζει το μόνον. Θυμάμαι ότι όταν ο εκδότης μου κύριο ς βιβλίο και οι υπόλοιποι να επιλέγουν εναλλάξ τις συνέ­ Καλένιης έδωσε το βιβλίο μου σε έναν αναγνώστη να το χειες τις οποίες επιθυμούν. Μαθαίνω ότι κάτι τέτοιο κρίνει, ο άνθρωπος ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα προ­ γίνεται σε σχολεία και εντός αυτοκινήτων κατά τη διάρ­ σπαθώντας να βγάλει άκρη. Για να εκδικηθεί τον εκδό­ κεια μακρινών ταξιδιών. τη, έγραψε την έκθεσή του με τον ίδιο τρόπο που ήταν Μερικοί αναγνώστες βέβαια εκδηλώνουν καμιά φορά γραμμένο το βιβλίο: «Αν θέλετε να ξέρετε τι μου αρέσει ανησυχητικά συμπτώματα καλπάζουσας βουλιμίας και στο βιβλίο του Τριβιζά, διαβάστε τη σελίδα που για να θέλουν σώνει και καλά να βρουν τι ακριβώς συμβαίνει τη βρείτε πρέπει να κάνετε “αυτό”, αν θέλετε να ξέρετε σε όλες τις πιθανές περιπτώσεις και να εξερευνήσουν τι δεν μου αρέσει, διαβάστε τη συνέχεια σε μια άλλη εξαντλητικά όλες τις εναλλακτικές δυνατότητες, αλλά σελίδα που για να τη βρείτε πρέπει να κάνετε “εκείνο”». αυτό δεν το συνιστώ. Αν μπει κανείς στον πειρασμό να Για τους παραπάνω λόγους συνιστώ ανεπιφύλακτα κάνει κάτι τέτοιο, τον προειδοποιώ ότι ενδέχεται να αυτό τον τρόπο γραφής σε όσους συγγραφείς επιθυ­ μεταμορφωθεί σε ντολμαδάκι. □ μούν να εκδικηθούν κριτικούς, οι οποίοι είναι αδύνατον

σαλόνι

W

ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΤΡΙΒΙΖΑ Στη σειρά:

Τα Πολύκλωνα Παραμύθια

ι . Τ Α

Ο Γ Δ Ο Ν Τ Α

Ο Χ Τ Ω

Ν Τ Ο Α Μ Α Δ Α Κ Ι Α Ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Ρ ά νια Β α ρ β ά κη

ΕΝΑ ΜΑΓΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΧΙΛΙΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΚΡΥΜΜΕΝΑ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Ένα παράξενο και σπάνιο βιβλίο που το διαβάζεις ξανά και ξανά και κάθε φορά σου λέει μια άλλη ιστορία

Πόσα ντολμαδάκια πρέπει να μαγειρέψει ο μάγειρας της Ντολμανδίας για τους δώδεκα αστρο­ νόμους; Τι σχεδιάζουν οι μυστικοί πράκτορες από τον πλανήτη των δεινοσαύρων; Ποιος καραδο­ κεί πίσω από την πόρτα του σπιτιού με την κόκκινη κληματαριά στην οδό Κοψοχολιάς; Θα ξεφύγει η Έμμα από τους δυο γιγάντιους σκώρους που την κυνηγάνε; Θα βρει τη χαμένη φλογέρα και το πήλινο αηδονάκι; Από σένα εξαρτάται! Εσύ αποφασίζεις σε όλα τα κρίσιμα σημεία πώς συνεχίζεται και πώς τε­ λειώνει αυτό το μαγικό βιβλίο που μπορείς να το διαβάζεις ξανά και ξανά χιλιάδες φορές και κάθε φορά που το διαβάζεις μπορεί να σου λέει και μια άλλη ιστορία.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΚΑΑΕΝΤΗΣ

ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ 5 · ΤΗΛ.: 36 0 1 551 ·

106 79 ΑΘΗΝΑ FAX:

36 23 553

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ»

■

ΣΟΛΩΝΟΣ 60 - ΑΘ Η Ν Α ΣΤΟ Α ΤΟΥ Β ΙΒΛ ΙΟ Υ - ΑΘ Η Ν Α ΠΛΑΤΩΝΟΣ 17 - Θ ΕΣΣΑΛΟ ΝΙΚΗ Κ. ΠΑΛΑΙΟ ΛΟ ΓΟ Υ 14 - ΛΕΥΚΩ ΣΙΑ

1

Μ Ε ΙΖ Ο Ν

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ <></*·ηναψι·«> KMMvtVTue» ΙτιψαΛογααι Ι('Μ»νι^«ν \ r n Urutr \ ι >κύικοΛι Ι μυ

Ύ

ταν το 1988 κυκλοφόρησε το Ειρηνικό Λεξικό - έκτοτε έχει κάνει αλλεπάλληλες εηανεκδόσεις - ε­ παινέθηκε απ' όλους για την πληρότητα, σε σχέση με τον όγκο του, και τη σύγχρονη αντίληψή του.

ότι σ' ένα λεξικό 1.500 σελίδων καταγράφονται και ερ­ μηνεύονται λέξεις της κριτικής και θεωρίας της λογοτε­ χνίας π.χ. διακειμενικότητα, εγκιβωτισμός, πρόσληψη κ.ά.

Στα χνάρια εκείνου του λεξικού συγκροτήθηκε ένα νέο λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας, το Μείζον Ελληνικό Λεξικό (Μ.Ε.Λ.). Σε τι μοιάζει και σε τι διαφέρει από τον γεννήτορά του;

Στο λημματολόγιο επίσης περιλαμβάνονται λέξεις που έχουν παρεισφρήσει στην ελληνική και χρησιμοηοιούνται.ευρέως. Αν χρησιμοποιείται παράλληλα και ελληνι­ κή λέξη, τότε καταχωρίζεται η ξένη αλλά γίνεται παρα­ πομπή στην αντίστοιχη ελληνική. Π.χ. ίματζ βλ. εικόνα, τάιμινγκ βλ. χρονισμός κ,τ.λ. Στο ερμήνευμα τέλος των ξένων λέξεων δίνεται, αν υπάρχει, αντίστοιχος ελληνι­ κός όρος, π.χ. ίντερνετ=διαδίκτυο.

Καταρχάς στηρίχθηκε στην ίδια φιλοσοφία χωρίς να με­ ταβληθεί η δομή σύνταξης των λημμάτων και προστέ­ θηκαν χιλιάδες νέα λήμματα, συμπληρώθηκαν τα υπάρ­ χοντα, αναθεωρήθηκαν και εμπλουτίστηκαν τα ερμη­ νεύματα, η ετυμολογία, τα συνώνυμα και τα αντίθετα, το τμήμα των κυρίων ονομάτων και προστέθηκαν νέα τμήματα. Για να πληροί τους όρους ενός σύγχρονου, ολοκληρω­ μένου βοηθήματος για την κατανόηση και τη σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας, το ΜΕΛ περιέλαβε και νέους όρους της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως κλωνοποίηση και τηλεκοντρόλ. Οι λέξεις φονταμενταλισμός, τακτικισμός, τηλεκάρτα, η­ λεκτρονικό χρήμα, τηλεϊατρική, παπαράτσι και λέξεις α­ πό το χώρο της πολιτικής, της οικονομίας, του αθλητι­ σμού και των επικοινωνιών βρίσκουν επιτέλους τη θέση τους στο νέο λεξικό. Σημαντικό θεωρούμε το γεγονός

Αξίζει να σημειωθεί ότι λέξεις, όπως ντεφιλέ, φρικάρω, καραφλιάζω, φλιπάρω, ντέρμπι, σικέ, γιουχάρω, σινιέ, ινστρούχτορας, σουρουκλεμές, κάζο, μπεν μαρί, κοψο­ μεσιάζω κ.ά., έχουν ενταχθεί στο λεξικό ως λέξεις, οι ο­ ποίες χρησιμοποιούνται από πολλές ομάδες ανθρώπων κι έχουν καθιερωθεί. Το τμήμα των κυρίων ονομάτων αποτελείται από σχε­ δόν 10.000 λήμματα με ονόματα προσώπων, υπαρκτών ή μυθικών, λαών και φυλών, ιδρυμάτων και μνημείων, ενώ σε άλλο τμήμα του ΜΕΛ περιέχονται ξένες λέξεις και φράσεις που συναντώνται συχνά στον προφορικό και γραπτό λόγο όπως sui generis, de facto, on line, cherchez la femme...

Σε ξεχωριστά τμήματα καταγράφονται τα ελληνικά και ξένα αρκτικόλεξα όπως CIA, CD-ROM και στις τελευταίες σελίδες του ΜΕΛ δίνονται οι βασικοί κανόνες της Γραμ­ ματικής του Μ. Τριανταφυλλίδη. Εν ολίγοις, το ΜΕΛ είναι ένα σύγχρονο λεξικό που κατα­ γράφει μέσω των λέξεων τις αλλαγές της κοινωνίας και αποτυπώνει τη ζωντανή γλωσσική μας πραγματικότητα παρότι στο τεστ εγκυρότητας και πληρότητας, ηου επι­ χειρήσαμε, στο όντως πλουσιότατο σε όγκο τμήμα των κυρίων ονομάτων, παρατηρήσαμε ενδεικτικά τα εξής: 1) Στους νομπελίστες θα έπρεπε να σημειώνεται και η χρονολογία βράβευσής τους.

2) Ενώ αναφέρονται σχεδόν όλοι οι ζώντες Έλληνες συγγραφείς - μέχρι και ο Χρήστος Χωμενίδης -, δεν έχει καταχωρηθεί π.χ. η Σώτη Τριαντάφυλλου.

ψάρι - κρασί - θαλασσινά

3) Στους σκηνοθέτες δεν αναφέρονται ο Νίκος Περάκης και ο Κώστας Κουτσομύτης.

Α Ν Ο ΙΧ Τ Ο Σ Κ Α Ι Τ Α Μ ΟΖΗΜΟΡΙΑ

K A O e Τ βΤ Α Ρ Τ Η ΚΑΙ ΣΑΒΒΑΤΟ

4) Ενώ στους κριτικούς της λογοτεχνίας καταγράφεται ο Αλέξης Ζήρας, απουσιάζει όμως ο Αλέξανδρος Αργυρί­ ου.

A e iT O Y P r e i κ α ι ω ς μ π α ρ

Το Μείζον Ελληνικό Λεξικό κυκλοφορεί και σε CD-ROM που δίνεται δωρεάν μαζί με το βιβλίο.

Τσακάλωφ 36α, Κολωνάκι, τηλ.: 36.14.695

Η.Π.

Γεράσιμου Τσάκαλου Η ΑΘΛΙΑ ΟΙΚΕΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (Μυθιστόρημα) Ένα τολμηρό μυθιστόρημα για την αγάπη, τον έρωτα, την αθωότητα. Ένα μυθιστόρημα γεμάτο ανατροπές.

Για τα ΒιΒλία του Γεράσιμου Τσάκαλου έγραφαν: Στρατής Τσίρκας: Ο Γ. Τ. είναι ένας συγγραφέας ευρωπαϊκού επιπέδου. Έλλη Αλεξίου: Μόνο ένας Τσέχοφ ή ένας Γκόρκι θαμπορούσε να γράψει αυτό το αριστούργημα του Γ. Τ. το Κάποτε στο χωριό Γκαζλίνγκα. Γιάννης Εανθοήλης: Τα βιβλία του έχουν τη δική τουςδύναμη, ανήκουν σε άνθρωπο που ξέρει να καταθέτει ψυχή. Κώστας Ταχτσής: Ο Γ. Τ. έπρεπε να είχε καθιερωθεί από καιρό. Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ: ΟΓ.Τ. είναι ένα διαβολεμένο ταλέντο.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΠΤΗ Ζαλόγγου 1 1-106 78 Αθήνα Τηλ. 330.12.08 Fax: 382.25.30

^ίΜ Α λ ^ Μ Ι Α Μ ί

μ ίΜ 1 επιμέλεια: ΗΡΑΚΑΗΖ ΠΑΠΑΛΕΞΗΧ

B a fflC G C G a a a n B a r a a n x i f l Τ ο Φ ύ λ λ ο , T o Π η γ ά δ ι, Τ ' Α γ γ έ λ ια σ μ α ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Μήνα, Νέα Σύνορα/Α.Α. Αφανής, 1997. Σελ. 343

Επανέκδοση καιεπανεπικαιροποίηση του πλέον ώ­ ριμου και πολυδιαβασμένου βιβλίου του Β.Β. με την ευκαιρία της μεταφοράς του και στην τηλεόραση με τη μορφή τριών τηλεται­ νιών και τηλεσειράς 10 επεισοδίων (σκην. Δ. Παναγιωτάκου, σενάριο Δέσποινας Τομαζάνη). Αν στην εποχή του το βιβλίο λειτούργησε περισσότερο συμβολικά, η σύγχρονη ανάγνωσή του το επανατοποθετεί μεταξύ των λογοτεχνικών ειδών, αλλά και του αναγνωρίζει νέ­ ες πολύπλευρες αρετές. «Το Φύλλο», πέρα από την πρώτη αλληγορική του διάσταση πάνω στον έρωτα, α­ ποτελεί έξοχο δείγμα φανταστικής λογοτεχνίας αλλά και τομή στην έννοια της φιλίας. Με «Το Πηγάδι», ο έ­ ρωτας συνεχίζει να αποτελεί κινητήριο μοχλό δράσης, αλλά και αυτό το κείμενο ολισθαίνει στο χώρο του φα­ νταστικού: από τι θα πεθάνει τελικά ο νέος άνδρας; Το πηγάδι πράγματι καταπίνει ζωές; «Το Αγγέλιασμα» εκ­ κινεί με δεδομένο το χώρο του φανταστικού, τη μετά θάνατον ζωή στα τάγματα των αγγέλων. Περιγραφές αλληγορικές της οργάνωσής τους εναλλάσσονται με

----------------------

σκηνές βαθιά ερωτικές, που πιστοποιούν το παιγνίδι μεταξύ πραγματικού και ανοίκειου. Γη, νερό κι αέρας: τα τρία στοιχεία που διέπουν τις τρεις αυτές νουβέλες και συναντώνται «στη σκληρή πέτρα της μνήμης» του συγγραφέα τους, προτείνοντας την υπέρβαση της συ­ νήθους διάστασης των αντιληψιακών μας ικανοτήτων. «Το Φύλλο, Το Πηγάδι, Τ’ Αγγέλιασμα», όπως και τα «Θύματα ειρήνης» θα αποτελούν σταθμούς στην προ­ σωπική μυθολογία του συγγραφέα τους. Δημήτρης Τσατσούλης « Γ ι α τ ί; » Τάνια Ιακωβιδου Μυθιστόρημα Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ.175

Η πολύπλευρη δημιουρ­ γός Τάνια Ιακωβίδου, στο πρώτο της μυθιστόρημα, ρωτά, θέτοντας απορίες κοινές και άλλες σπουδαιό­ τερες, και απαντά, άλλοτε ρητορικά και άλλοτε με συσσωρευμένη γνώση για όλες τις φάσεις που διέρχε­ ται ένας άνθρωπος, στην προσπάθειά του να μείνει α­ λώβητος και μακριά από κάθε είδους ανελεύθερη θέ­ ση, χωρίς πάντα να τα καταφέρνει. Η έξυπνη ιδέα να χρησιμοποιεί τα γράμματα της αλφαβήτου προκειμένου να σηματοδοτήσει τις κυριότερες στιγμές, κατά τις οποίες το άτομο δέχεται αυταρχικές ή συντηρητιμόλις κυκλοφόρησι

κές επιθέσεις από λογής-λογής καιεσπιμένα, δίνει στο έργο ένα χρώμα, που έχει να κάνει με την αξία των λέ­ ξεων, της γλώσσας, της έκφρασης, στις μελλοντικές και πιο ώριμες επιλογές. Έτσι το ποιητικό και φιλοσο­ φικό υπόβαθρο, που το έργο κατέχει, απομακρύνει την πεζογραφική του διάσταση απ’ τη δυναμική ανάπτυξη σκηνών και επεισοδίων δραματικών ή άλλων, μ’ ένα τρόπο όμως, που ούτε ενοχλεί ούτε δυσαρεστεί.

X. Παπαγεωργίου

Η κ ιβ ω τ ό ς τ η ς Π ^ α γ ί α ς ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΜΠΕΡΙΔΗΣ Νουβέλα Μήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 90

Τ ό ν ο ι νοσταλγίας περα­ σμένων δεκαετιών με α­ φορμή τη συνάντηση του ήρ ω α/αφ ηγη τή με τρεις κοπέλες που του ζητούν

Ή κιβωτός τής Μ α γ ία ς

στο Πάρκο χρήματα για ά­ γνωστο σκοπό. Αναδρομή στη δική του παιδική ηλι­ κία, τα δύσκολα χρόνια της μεταπολεμικής Ελλάδας με ένα διαφορετικό ήθος των παιδιών, άλλες αγω­ νίες, χωρίς και να εντοπίζονται τα τότε θετικά. Αφορ­ μή απλώς για περιγραφή, μέσω του λόγου της μητέ­ ρας, του τοκετού της και γέννησης του ήρωα και των πρώτων παιδικών του χρόνων στη Δράμα, στη συνέχεια η πρώτη του ερωτική και άκρως εξιδανικευμένη εμπειρία σε «σπίτι» με μια πόρνη, τέλος, ο πρώτος πραγματικός έρωτας στο πρόσωπο μιας κο­ πέλας σ’ ένα πάρτι, μιας νεράιδας που τον επιλέγει μεταξύ των άλλων υποψήφιων αγοριών αλλά που, φευ!, δεν ήταν παρά ένα όνειρο. Και όλα αυτά, με διάχυτο ρομαντισμό και καλολογικά στοιχεία μιας γραφής που παραπέμπει μάλλον σε παρωχημένη α­ ντίληψη λογοτεχνικότητας, εγκιβωτισμένα, ως βιβλίο σε βιβλίο, με τίτλο «Γυναίκες... στο άλσος της ψυχής μου» που διαβάζει μια όμορφη σαραντάρα με τη δια­ βεβαίωση του συγγραφέα ότι στο βιβλίο του υπάρ­ χει η δική ης εικόνα, η εικόνα των ονείρων του. Πρό­ κειται σίγουρα για το όνειρο του ερωτευμένου εφή­ βου με την κοπέλα του πάρτι. Μια καλή ιδέα από τον γνωστό ηθοποιό Δημ. Καμπερίδη, που δεν καταφέρ­ νει ωστόσο να απογειωθεί από άποψη τεχνικής ούτε να αποφύγει τις παγίδες της χαλαρής αφήγησης. Δ. Τσατσούλης

μόλις κυκλοφόρησαι

Ο έ φ η β ο ς p c τ ' α θ ά ν α τ α μ ά τ ια Τ ο τ υ χ € ρ ό τ η ς Θ ά λ ε ια ς Αγγελος από ζάχαρη 1. ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΑΑΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Μήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 272 2. ΘΕΤΗ ΧΟΡΤΙΑΤΗ Μήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 160 3. ΕΙΡΗΝΗ ΒΟΓΙΑΠ.ΗΧΑΡΑΛΑΜΠΗ Μήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 184 Π ρ ό κ ε ιτ α ι για τρία έργα της νεοελληνικής λογοτε­ χ νίας , τα οπ ο ία , αν τα δούμε ξεχωριστά από το χρόνο στον οποίο διαδραματίζονται οι υποθέσεις τους, αποτελούν ρεαλιστικές ιστορίες, ανθρώπινης ψυχολογικής καθημερινότητας. Στο πρώτο βιβλίο ο Δημόνικος, ένας από τους πλου­ σιότερους άρχοντες της αρχαίας Αθήνας, καταφεύ­ γει στο μαντείο των Δελφών για να μάθει τη φύση της αρρώστιας που μαραζώνει την όμορφη κόρη του, Δάφνη. Στο ταξίδι τούς συνοδεύει κι ένας σκλά­ βος, ο ωραίος και γενναίος Νίκανδρος. Στους Δελ­ φούς συναντούν και τον ένδοξο ηνίοχο Μεγακλή, ο οποίος έρχεται σταλμένος λες από τους θεούς, για να επαληθευτεί ο χρησμός της Πυθίας «η μια πληγή θα γιατρέψει την άλλη!». Στην κορύφωση αυτής της ερωτικής ιστορίας οι πρωταγωνιστές συνθέτουν ένα «θίασο» αρχαίας τραγωδίας, όπου ο καθένας συνα­ ντάει τη μοίρα του, όπως την έχουν ορίσει γι’ αυτόν οι θεοί. Η δεύτερη ιστορία είναι εκείνη της Θάλειας, η οποία παλεύει στο μεταίχμιο δύο εποχών: στην πρώτη επο­ χή όπου το δίδυμο αγάς-ραγιάς, με αγά τον άντρα και ραγιά τη γυναίκα, είχε φέρει την υποκρισία στις ανθρώπινες σχέσεις, και στη δεύτερη εποχή, τη με­ ταβιομηχανική, που δημιούργησε άλλους τύπους αν­ θρώπων, τους αφανείς ισχυρούς, τα τηλεκατευθυνό­ μενα κοπάδια πανομοιότυπων ανθρώπων. Όμως κα­ μιά φορά, ένα απωλολός πρόβατο ξεφεύγει από το κοπάδι και βρίσκει το κουράγιο ν’ αγωνιστεί μόνο του, αξιοποιώντας τα καλά στοιχεία που κάθε άν­ θρωπος έχει μέσα του, γεννώντας έτσι νέες ελπίδες. Η τρίτη είναι μια ιστορία στην οποία η ζωή της μά­ νας στοιχειώνει τη ζωή της κόρης. Μια ιστορία που απλώνεται ανάμεσα στο χθες και το σήμερα και ε­ κτυλίσσεται σε μια περίοδο σαράντα ολόκληρων ε­ τών, όπως τη ζουν η καλομαθημένη Χλόη, η μητέρα

της η Θάλεια και η θεία Άννα. Οι τρεις γυναίκες είναι άρρηκτα δεμένες με ένα μυστικό που έχει σχέση με την απουσία του πατέρα Έκτορα, ένα μυστικό που θα φέρει τη Χλόη στο χείλος της καταστροφής και

ξωτερικής εστίασης με αποτέλεσμα τη συναισθηματι­ κή αποφόρτιση και την αποφυγή συγκινησιακής ευ­ κολίας: οι λέξεις περιγράφουν, καταγράφουν, σχε­ δόν απρόσωπες, καθιστώντας τη σπανιότητα του κα-

της τρέλας, για να τη σώσει τελικά ο έρωτας του 'Αγγέλου.

λολογισμού τους πραγματικά σημαίνουσα. Η Πολιτοπούλου συνεχίζει, μακριά από εύκολες πορείες, την ιδιάζουσα κατάθεση γραφής της, δημιουργώντας τη δική της μυθολογία.

Είναι τρία καλογραμμένα βιβλία, τα οποία κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη ως το τέλος, ενώ μάλιστα τον κάνουν να αγωνιά, να συμπάσχει σε πολλές πτυχές τους.

Δ.Τσατσούλης

Κ.Δ. Μαλαφάντης

Ο ι ερ α σ τές δ ίπ λ α

Μ £ γ ά λ ε ς π ρ ο σ δ ο κ ίε ς

ΜΑΡΛΕΝΑ Π0ΛΙΤ0Π0ΥΛ0Υ Μήνα, Νέα Σύνορα/Α.Α. Λιβάνη, 1997. Σελ. 124

ΚΑΡΟΛΟΣ ΝΤΙΚΕΝΣ Μτφρ.-επίμετρο: Αρτέμιέ, Σταμποιιλοπούλου Αθήνα, Πόλκ;, 1997. Σελ. 752

Μ ια σ υ γ γ ρ α φ έ α ς , ανα­ ζητώντας την έμπνευση, θα εγκαταλείψει την οικογένειά της προσωρινά και θα εγκατασταθεί σ’ ένα ξε­ νοδοχείο. Από μια οπή του δωματίου της θα γνωρίσει τις ερωτικές περιπτύξεις ενός ζευγαριού που δεν συναντάται παρά μόνον σ ’ αυτό το χώρο. Όταν η γυναίκα θα εγκαταλείψει τον άνδρα, η συγγραφέας θα πάρει τη θέση της. Είναι ό­ μως πράγματι έτσι; Και σε τούτο το τρίτο της βιβλίο, η Μαρλένα Πολιτοπούλου συνεχίζει την επώδυνη εξόρυξη των μικρών πραγμάτων που, ακολουθώντας τους τροπισ μούς της γραφής, γίνονται τεράστια. Γραφή που υφολογικά παραπέμπει στην αφαιρετική διαπραγμάτευση της θεματικής που ακολούθησε στο έργο της η Μαργκερίτ Ντυράς, αποτελεί σταθερό γνώρισμα της Πολιτοπούλου, όπως και η τριγωνική σχέση που υφέρπει στα έργα της. Με κυρίαρχο κι εδώ μΌτίβο την αναζή­ τηση της ταυτότητας της γυναίκας μέσα από το αντικαθρέφτισμα του εγώ στον Άλλο, μέσω της ίδιας της διαδικασίας της γραφής ως πορείας αυτογνωσίας. Η ύπαρξη μιας εγκιβωτισμένης ιστορίας, που έρχεται φαινομενικά ως επεξηγητική, λειτουργεί κι εδώ, ό­ πως και στον «Ήχο της Σαύρας», ως διεύρυνση του ορίζοντα πρόσληψης των πραγμάτων, συναντώντας έτσι την τεχνική του Γονατά. Αφήγηση που διέπεται από μιαν έντονη οπτικότητα, ωσάν να δίνεται μέσα α­ πό έναν κινηματογραφικό φακό αδιάφορο να ψυχο­ γραφήσει τα πρόσωπα, αφηγηματική τεχνική της ε­

Ένας από τους μεγαλύτε­ ρους Ά γγλους σ υγγραφείς-«παραμυθάδες», ο Κάρολος Ντίκενς απεικό­ νισε έξοχα μέσα από τα βιβλία του τη Βικτωριανή Αγγλία σε όλο της το με­ γαλείο, αλλά και σε όλη της την αθλιότητα. Το μυθι­ στόρημα «Μεγάλες προσδοκίες» είναι ένα από τα πλέον φημισμένα του βιβλία, ένα κλασικό αριστούρ­ γημα, χαρακτηριστικό δείγμα καταγραφής των πα­ ραδόξων που ίσχυαν (και που εν μέρει ισχύουν ακό­ μα) στην αγγλική κοινωνία του προηγούμενου αιώνα. Η συγκεκριμένη έκδοση είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, καθώς πέρα από τις σημειώσεις, το επίμετρο και τη φροντισμένη μετάφραση της Α. Σταμπουλοπούλου, παρατίθενται αποσπάσματα από επιστολές, σχόλια, άρθρα κ,λπ. που αφορούν στο μυθιστόρημα αυτό, α­ πό προσωπικότητες όπως οι R.L. Stevenson, T.S. Eliot, Ν. Frye, G. Orwell, V. Woolf, F. Engels κ.ά. Μια πολύ καλή ευκαιρία να ανακαλύψουμε από την αρχή το μεγαλείο ενός πολύπλευρου συγγραφέα, ό­ πως είναι ο Ντίκενς. Η. Μαγκλίνης

μόλις κυκλοφόρηααν

Γυμνή μ η α μ φ ϊΐβ η

Πώς να δ ιη γ η θ α η μια ιστορία

ΣΤΙΒΕΝ ΠΕ ΪΚ Ο Μ Π Ι Μτφρ.: Μαρία Α^ελίδου Μήνα, Ψυχογιός, 1997. Σελ. 250

ΜΑΡΚ ΤΟΥΑΙΝ Μτφρ.·. Μαργαρίτα Ζαχαριάίοα Μήνα, Πατάκης (Τα μικρά κλασι­ κά), 1997. Ιελ. 46

Ένα αγόρι μεγαλώνει στην Αγγλία της δεκαετίας του ‘60 και η καθημερινή του ζωή είναι απλώς η αφορμή για μια σειρά από σκέψεις γύρω από την ανάπτυξη της μεταπολεμικής Ευρώ­ πης. Ξεκινώντας από την παράξενη εσωτερική ζωή της οικογένειας του ήρωά του, ο συγγραφέας, δια μέσου του πρωτοπρόσωπου αφηγητή/ήρωα και της παλαιός αλληλογραφίας (4748) μεταξύ της Γερμανίδας μητέρας του και του - επί­ σης Γερμανού - φίλου της, σχολιάζει εύγλωττα δυο φαινομενικά διαφορετικές εποχές. Η εκκεντρικότητα της μητέρας φαντάζει περίεργη στο αγγλικό τοπίο της πρώτης μεταπολεμικής καταναλωτικής περιόδου, αλλά γίνεται κατανοητή μέσα από τις αναφορές στο ναζιστικό παρελθόν της. Ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με δύο κλειστά συστήματα: το σύστημα της χαλαρότητας στην ευαγή αγγλική κοινωνία, που μόλις ξεπερνά τις συνέπειες του πολέμου, και το σύστημα της τραυματι­ κής γερμανικής πειθαρχίας και κυριαρχίας επί του πα­ ρελθόντος. Ο κόσμος του συνίσταται από τους ήχους της τζαζ μουσικής και των απιστιών του πατέρα του, την ανερχόμενη ροκ σκηνή, τον «παραλογισμό» του σχολείου, τις ιδιοσυγκρασιακές απόψεις της μητέρας του και ενός πλήθους ασθενικών συγγενών - που συμ­ βολίζουν το γενικότερο αρρωστημένο περιβάλλον -, τη γερμανική εργατικότητα, το εγγλέζικο χιούμορ και την πορεία του πρωταθλήματος. Η κρίση έρχεται τη στιγμή που η μητέρα του ήρωα αρρωσταίνει σοβαρά. Τότε και τα δύο συστήματα, όπως και ο παρελθών και ο παρών χρόνος, φυλακίζονται στο χώρο του νοσοκομείου αφή­ νοντας ένα εξωτερικό χάος πάνω στο οποίο ο ήρωας προσπαθεί αναρχικά να κυριαρχήσει. Η μητέρα γίνεται καλά, αλλά η πορεία ενηλικίωσης του ήρωα και της με­ ταπολεμικής Ευρώπης δεν είναι πια αντιστρεπτή. Οι παραδοξότητες και το χιούμορ κάνουν ευανάγνωστη, μια πρωτότυπη αλλά κυρίως διεισδυτική και επώδυνη ματιά στη δεκαετία του ‘60. Πολυεπίπεδο το βιβλίο του Τζέικομπι συχνά ακροβατεί ανάμεσα στο κοινότοπο και το παράλογο, δίχως να καταφέρνει πάντα να κρατήσει τις αγαστές ισορροπίες. Λ. Εξαρχοπούλου

μόλις κυκλοφόρηι

Ζ τ ο σ ύ ν τ ο μ ο ομώνυμο κείμενο, ο Τουαίν διηγείται μάλλον προφορικά - παρότι πρόκειται για δημοσιευμένο κείμενο - τον χαρακτηριστι­ κά αμερικάνικο τρόπο αφή­ γησης μιας χιουμοριστικής ιστορίας, που προσεγγίζει αυτό που σήμερα γνωρί­ ζουμε ως stand up comedy. Ωστόσο κάνει κάποιες γε­ νικεύσεις, όπως ότι «η χιουμοριστική ιστορία είναι κατεξοχήν αμερικάνικο είδος, η κωμική εγγλέζικο και η πνευματώδης γαλλικό», που σήμερα πολλοί θεωρητι­ κοί του είδους θα αμφισβητούσαν. Πέρα από τις δύο παραδειγματικές ιστορίες που ακολουθούν το πρωτο­ γενές κείμενο, «Η κυρία Μακ Ουίλιαμς και ο κεραυ­ νός» και «Η καριέρα μου ως γραμματέα γερουσιαστή» αποτελούν μάλλον προϊόν του σατιρικού, καυστικού πνεύματος του δημιουργού τους και, παρότι δεν χρήζουν ιδιαίτερης λογοτεχνικότητας, αντανακλούν σε κάποιο βαθμό την ιδιαίτερη εκείνη διάνοια που τον έ­ κανε διάσημο. Λ. Εξαρχοπούλου Β ο α τ ρ ίκ η ΝΑΘΑΝΙΕΛ ΧΩΘΟΡΝ Μτφρ.\ Κλεοπάτρα Λυμπέρη Μήνα, Νεφέλη, 1997. Ιελ. 61

Στη ούντομη αυτή νουβέ­ λα ο Χώθορν επιχειρεί να αναλύσει το νόημα της α­ γάπης. Ο Τζοβάνι, νεαρός φοιτητής στο Πανεπιστή­ μιο της Πάδοβας, νοικιάζει μια σοφίτα που βλέπει σ’ έ­ ναν πα νέμορφ ο κήπο. Ο καθηγητής του τού εφιστά την προσοχή ότι ο κήπος αυτός μοιάζει μαγευτικός αλλά είναι γεμάτος με δηλη­ τηριώδη φυτά, πειραματικά κατασκευάσματα του (α­ ντίπαλου) καθηγητή Ραπατσίνι. Ο νεαρός, παρά τις προειδοποιήσεις, δεν μπορεί να αντισταθεί στον κήπο και το μεγάλο του δέλεαρ που είναι η κόρη του Ραπα­ τσίνι. Η αγγελική αυτή μορφή συνονόματη της Δαντι-

SSJ

κής Βεατρίκης, θα οδηγήσει το νεαρό μέσα στα τοπία της «Θείας Κωμωδίας», τον Παράδεισο (της αγάπης), το Καθαρτήριο (της αμφιβολίας και αμφιταλάντευσης) και την Κόλαση (της προδοσίας). Μόνο που η προδο­ σία εδώ θα στοιχίσει στο νεαρό τη ζωή της ίδιας της αγαπημένης του, μιας κοπέλας που γνωρίζει «το ύψος και τον ηρωισμό της αγάπης» που ο Τζοβάνι δεν έχει κατορθώσει να συλλάβει. Ο Χώθορν επιλέγει το θέμα της ρομαντικής αγάπης, το συμβολισμό του κήπου και το ιταλικό σκηνικό για να τιμήσει τον μεγάλο Ιταλό ποι­ ητή. Λ. Εξαρχοπούλου

Ε σ ω τ ε ρ ικ ό α ν έ μ ο υ ΑΝΤΩΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΤΗΣ Μήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 46 Η π ο ίη σ η του Αντώνη Ελευθεριώτη λειτουργεί με εικόνες σύντομες, με μι­ κρές προτάσεις που φυγα­ δεύονται μέσα από κλειστά δωμάτια, ενώ ακτίδες φω­ τός εισ χω ρ ούν στις σ χι­ σμές του ποιητικού χώρου για να διαρρήξουν το έγκλειστο που απειλεί από πα­ ντού, έως και μέσα στο ίδιο το κείμενο («... στην πίσω σελίδα ακούγονται βήματα...»). Πολύ ενδιαφέρουσα η ενότητα «Μυθολογία του δέντρου», όπου το υποκείμε­ νο διακλαδίζεται σε ώρες λυπητερές, ώρες μεταιχμί­ ου, στο όριο εκείνο που το θρόισμα γίνεται θραύση και η φυλλορροή προσγειώνει τους στίχους νωπούς στο έδαφος. Οι όγκοι του παρελθόντος ρίχνουν μια ι­ σχυρή σκιά («... η θεόρατη οπή του χτες...») καθώς ο έ­ ρωτας έχει αφήσει καταλυτικές τις αμυχές του («... στους τοίχους μόνο λακκούβες του γέλιου της...»). Στους στίχους, και είναι αρκετοί, που ο ποιητής επι­ τυγχάνει τη λειτουργική οικονομία, το όλον απογειώ­ νεται και η ποίηση απλώνεται θαρραλέα με ομόκε­ ντρους κύκλους στο χαρτί. Α. Σταμάτης

Μ

Ιδ ίο ις σ ώ μ α σ ι / Χ ω ρ ί α , α ' ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤ10Π0Υ Α0Σ Μήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 97 Η π ο ίη σ η του Θ ανάση Χατζόπουλου χαρακτηρί­ ζεται από μια καταλυτική εικονοποιία που αποδίδει στα πρ άγματα το υπ αρ ­ ξιακό τους βάρος. Μέσα από τη μυθολογία του ύ­ πνου, αλλά και στο υδρό­ βιο, αμνιακό τοπίο, που τόσο ερεθίζει τους ποιητές, το σώμα διαφεύγει από την περιοριστική του διά­ σταση, από το γήινο του φορτίο, θεραπεύεται από την δύσπνοια των φύλλων του και συναλλάσσεται σαν ίσο προς ίσο με δυνάμεις φυσικές αλλά και αισθαντικές. Ένας αντίλαλος από τις εσωτερικές δο­ νήσεις έρχεται να ταράξει την επιφανειακή συνέχεια του χρόνου, να εμπλακεί στην ταλάντευσή του, στο σημείο που οι στιγμές εκκρεμούν. Στην ακαριαία με­ ταφυσική που είναι ένα ποίημα, ο Χατζόπουλος ανα­ ζητά τη στιγμή, πασχίζοντας να κρυσταλλώσει το σημείο μηδέν του μυστηρίου πίσω από την οχυρω­ ματική των λέξεων. Μια διαρκής πολιορκία ενός μυ­ στηριώδους πύργου με την προσδοκία της έλευσης της στιγμής εκείνης όταν η πόρτα θα ανοίξει από μό­ νη της. Και τότε ο χρόνος δεν θα κυλάει πια· θα αναβλύζει. Όπως ένα ποίημα. Α. Σταμάτης Κ α τ ά σ τ η μ α Ν ε ω τ ε ρ ισ μ ώ ν ΓΙΩΡΓΟΣ χΡΟΝΑΣ Μήνα, Οδός/7σνός, 1997. Σελ. 54 Τα π ο ιή μ α τ α του Γιώρ­ γου Χρονά κυκλοφορούν σ ’ ένα εν πολλοίς ρ εαλι­ στικό σκηνικό, σε ένα α­ στικό τοπίο εξάρθρωμένο, από τις χαραμάδες του ο­ π ο ίο υ διαχέεται ένας έ ­ ντονος ερωτισ μός, μόνο βάλσαμο στο χαίον τραύμα του fin de siecle. Στάσεις στην επαρχιακή Ελλάδα, σε σοκάκια της μητρόπο­ λης, στην Ομόνοια και τη Ραφήνα, σε καφετέριες, ντισκοτέκ, αλλά και σ’ ένα παρακμιακό Βερολίνο που καταρρέει. Πρόσωπα ιστορικά, καλλιτέχνες και πολι­ τικοί αλλά και ανώνυμοι άγγελοι που εκπέμπουν έ-

μόλις κυκλοφόρηι

ναν πρωτογενή (άρα και αληθινό) ερωτισμό. Ακόμα, μνήμες παιδικές με το φορτίο της ύπαρξης να βα­ ραίνει και η επίμονη αναζήτηση της ομορφιάς, μιας ομορφιάς που διαρκώς διαφεύγει, με ό,τι μπορεί αυ­ τό να σημαίνει για έναν ποιητή στους σημερινούς καιρούς. Α. Σταμάτης a

m

Ε υ ρ ε τ ή ρ ια π ε ρ ιο δ ι κ ώ ν Λ ό γ ο υ κ α ι Τ έ χ ν η ς -4 Η Ε υτέρπη (1 8 4 7 -1 8 5 5 ) ΚΟΙΤΗΣ ΔΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΛΙΤΣΑ ΧΑΤ10Π0ΥΛ0Υ Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1997. Σελ. 396 Η Ευτέρπη είναι το πρώ­ το σημαντικό π ερ ιο δικό που εκδίδεται (1847) στο νεοσύστατο ελληνικό κρά­ τος, εικονογραφημένο, με ποικίλη και πρωτότυπη ύ­ λη. Συνεργάστηκαν πολλοί από τους πιο αξιόλογους λογίους και λογοτέχνες, ό­ πως οι Α.Ρ. Ραγκαβής, Κ. Πωπ, Ν. Δραγούμης, Γ. Ζα­ λοκώστας, I. Καρασούτσας, Μ. Π απαδόπουλοςΒρεττός, I. Κιγάλλας κ.ά. Το περιοδικό είναι ιδιαίτε­ ρα σημαντικό για την ιστορία της νεοελληνικής λο­ γοτεχνίας, καθώς δημοσιεύει πολυάριθμα διηγήματα και μυθιστορήματα, πρωτότυπα και μεταφρασμένα. Τα ευρετήρια του περιοδικού, που συνέταξαν ο Κ. Δανόπουλος και η Λ. Χατζοπούλου υπό την εποπτεία και την καθοδήγηση του καθ. Χ.Λ. Καράογλου, απο­ τελούν για τον ερευνητή ένα πολύτιμο εργαλείο, δε­ δομένου ότι η ευρετηρίαση είναι πλήρης και συστη­ ματική και, εκτός από το κατατοπιστικό προλογικό σημείωμα, περιλαμβάνει χρηστικούς πίνακες, όπως περιεχόμενα κατά τεύχη, κατά συνεργάτες, ευρετή­ ριο προσώπων, έργων, εντύπων, θεμάτων, λογοτε­ χνικών έργων και εικόνων. Κ.Δ. Μαλαφάντης

μόλις κυκλοφόρηι

Π ώ ς ε φ θ α α α μ ε ν σ τ η ν 2 1 η Α π ρ ιλ ίο υ 1 9 6 7 1 9 4 0 - 1 9 4 4 Ε θ ν ικ ή Α ν τ ίσ τ α σ η ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ Λθηνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1997. Σελ. 316 Ζ τον π ρ ό λ ο γ ο του βιβλί­ ου ο Γεώ ργιος Ράλλης γράφει για τον Π. Κανελλόπουλο: «ήταν υπόδειγ­ μα π ο λιτικο ύ για τί ήταν γενναίος, χωρίς ίχνος ε­ γωκεντρισμού, πρόθυμος πάντοτε να θυσιάσει το προσωπικό του συμφέρον υπέρ του γενικού καλού». Νομίζουμε ότι αυτή η φράση περιγράφει πλήρως την προσωπικότητα του μεγάλου Έλληνα αστού πο­ λιτικού. Πρωταγωνίστησε σχεδόν σ’ όλες τις κρίσι­ μες φάσεις της ελληνικής ιστορίας από το 1940 μέ­ χρι το 1974 και συχνά συγκρούστηκε βιαίως με τους αντιπάλους του, είτε αυτοί προέρχονταν από την Αριστερά, είτε από το Κέντρο. Δεν απέφυγε τα λάθη - μόνον οι νεκρ οί δεν κάνουν λ ά θ η ,ό π ω ς προσφυώς γράφει ο ίδιος -, αλλά τα πολιτικά πάθη ήταν πολύ οξυμένα και κάποιες εξαλλοσύνες ακόμη και από νηφάλιους ανθρώπους, δικαιολογούνταν. Το με­ γάλο προσόν όμως του ιστορικού δοκιμίου του Π. Κανελλόπουλου είναι οι ισχυρές δόσεις αυτοκριτι­ κής. Ο συγγραφέας-πολιτικός δε διστάζει να ομολο­ γήσει τα σφάλματά του και να ζητήσει συγγνώμη. Όταν στο μυαλό σου έχεις την άκομψη απόπειρα αυτοαγιοποίησης του Κ. Καραμανλή μέσω των π ερ ι­ βόητων αρχείων του, ο λόγος του Π. Κανελλόπου­ λου λειτουργεί λυτρωτικά. Εξαιρετικά καλογραμμέ­ νο βιβλίο με πλούσιο υλικό για τις δεκαετίες του ‘40 και του ‘60. Ο Π. Κανελλόπουλος αποδεικνύεται έ­ νας τίμιος ιστορικός και ένας συναρπαστικός αφηγητής. Τ. Παππάς

£0

Ό τα ν τα cBAcna απ' έξω

Ο Β ια σ μ ό ς τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς Δ η μ ο κ ρ α τ ία ς

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΙΟΣ Μήνα, Κασταν/ώτης, 1997. Σελ. 358

Ο α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς π α ρ ά γ ω ν 1 9 4 7 - 1 9 6 7 ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ Μήνα, Εοτίο, 1997. Σελ. 192

Θα μπορ ούσ ε να είναι έ­ να εξαιρετικό βιβλίο. Δυ­ στυχώς όμως δεν είναι. 0 σ υγγ ραφ έας του, γ νω ­ στός δημοσιογράφος, είχε να α ναμ ετρη θεί με ένα πλούσιο υλικό (γνωστό και άγνωστο), αλλά έχασε τη μάχη. Λειτούργησε διεκπεραιωτικά. Απλώς παρέθε­ σε τα έγγραφα και το περιεχόμενο των συνεντεύξε­ ων και πέραν αυτών ουδέν. Απουσιάζει η προσωπική ματιά, η κριτική προσέγγιση. Απέτυχε να τιθασεύσει τα στοιχεία, ίσως γιατί δεν μπορούσε, ίσως γιατί δεν ήθελε. Φορτώνοντας το βιβλίο με υλικό, νόμισε ότι στέκεται με τιμιότητα απέναντι στα γεγονότα και τα πρόσωπα. Το ζητούμενο όμως από τέτοιου τύπου εργασίες δεν είναι η σχολαστική παρουσίαση, αλλά η ερμηνεία, η ανάλυση και τελικώς η εξαγωγή συ­ μπερασμάτων. Το επιχείρημα ότι τα συμπεράσματα είναι υπόθεση των αναγνωστών δεν μπορεί να πεί­ σει, γιατί ο μη εξοικειωμένος αναγνώστης χάνεται μέσα σ’ ένα κυκεώνα αναφορών, ονομάτων και περί­ πλοκων καταστάσεων με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να ξεχωρίσει το σημαντικό από το ασήμαντο, το ουσιώδες από την ανούσια λεπτομέρεια. Το πα­ ρόν πόνημα ενδεχομένως να φανεί χρήσιμο στους ι­ στορικούς, οι οποίοι καλούνται να το «αποκαθάρουν» από τις περιττολογίες και να φωτίσουν κάποι­ ες πλευρές του που ο συγγραφέας δεν κατάφερε να αναδείξει. Τ. Παππάς

Ο Γιώργος Ρω μαίος έχει βιώσει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα/Ένωση και την ενοποιητική διαδικασία όσο ε­ λάχιστοι Έλληνες πολιτικοί αλλά και αναλυτές. Ευρω­ βουλευτής από το 1984 και Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊ­ κού Κοινοβουλίου από το 1987 ως το 1993, έζησε «από μέσα» τις μεγάλες αλλαγές στον ευρωπαϊκό χώρο. Όπως σημειώνει ο ίδιος, εκείνη την περίοδο ήταν σημα­ ντικά τα ερεθίσματα κι αποφάσισε - την πρώτη αγάπη άλλωστε Κανείς δεν την ξεχνά - αρθρογραφώντας στο Βήμα και στα Νέα, να καταγράψει και να αναλύσει τα γε­ γονότα της περιόδου εκείνης.

Την αρθρογραφία αυτή διέκοψε τον Οκτώβριο του 1993, όταν ανέλαβε Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Στις 358 σελίδες αυτού του βιβλίου του Γιώργου Ρωμαί­ ου, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να εξοικειωθεί με την ατμόσφαιρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, των Συμβουλίων κορυφής, της ΔΑΣΕ, του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ και με νέα οπτική να ξαναδιαβάσει τα συνταρακτι­ κά γεγονότα των τελευταίων χρόνων. Επίσης, συνειδητοποιεί βαθύτερα τον τρόπο με τον ο­ ποίο στήνονται τα μεγάλα διπλωματικά «παιχνίδια» ανά­ μεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και του ευρύτερου γεωπολιτικού της χώρου. Η «Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία» του Γιώργου Ρωμαίου είναι συγκροτημένη, λεπτομερειακή, θεμελιωμένη και σαφής, σημειώνει πολύ εύστοχα στον πρόλογό του ο ευρωβου­ λευτής και καθηγητής Δημήτρης Τσάτσος και μας προ­ τρέπει να ξαναδιαβάσουμε τα κείμενα περί Ευρώπης του Γιώργου Ρωμαίου. Τα κείμενα του Γιώργου Ρωμαίου «διδάσκουν ότι ο κριτι­ κός λόγος είναι λόγος με αιτιώδη σκέψη, που οφείλει να μην επιδεικνύει, να μην περιορίζεται στο να υποδεικνύει και πάντως - σεβόμενος τον αποδέκτη - πάντοτε να αποδεικνύει. Αυτοί είναι και οι όροι εντιμότητας του κριτικού λόγου. Τα κείμενα του Γιώργου Ρωμαίου ανήκουν σης ε­ λάχιστες εξαιρέσεις σεβασμού της έννοιας της πολιτικής κριτικής και πληρούν, όσο λίγα, τους όρους εντιμότητας του πολιτικού λόγου», καταλήγει ο Δ. Τσάτσος. Σ. Ντάλης

μ ό λις κ υ κ λ ο φ ό ρ η ι

Α ς μ · λ ή σ ο υ μ € γ ια π ο λ ιτ ικ ή ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΣΑΒΑΤΕΡ Μήνα, ΓΚΚηνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 249

Ος μιλήσουμε γιο πολιτική

Y n o S c iy p o απλής - όχι απλοϊκής ή απλουστευτικής - γρ αφ ής από έναν σημαντικό διανοούμενο που πιστεύει ακραδάντως ότι η φιλοσοφική και πολι­ τική σκέψη μπ ορούν να μεταδοθούν με κατανοητό και συνάμα γλαφυρό τρόπο και να γίνουν κτήμα των νέων, αλλά και γενικότερα εκείνων των ανθρώπων που δεν διατηρούν στενή και διαρκή σχέση με το βι­ βλίο. Μιλώντας στο γιο του ο Σαβατέρ, ταυτοχρόνως επικοινωνεί μ’ όλους αυτούς τους αδρανοποιημένους πολίτες που θεωρούν την πολιτική πεδίο σκανδάλων και διαφθοράς, τη φιλοσοφία έργο των «ειδικών», την οικολογία χώρο δράσης των ακτιβιστών, το ρατσισμό και τον εθνικισμό φαινόμενα που δεν τους αφορούν. Κλείνει τον γοητευτικό μονόλογό του με την ακόλου­ θη προτροπή-συμβουλή προς τον γιο του Αμαδόρ: «my boy, my golden boy έφτασε επιτέλους η ώρα να κουνηθείς κι εσύ λιγάκι». Τ. Παππάς

Α θ η ν α ϊ κ ά Π α ρ α μ ύ θ ια Μ APIΑΝΝΑ ΓΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΑΟΥ Μήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1997. Σελ.

176

« Α ρ χ ή του παραμυθιού, καλησπέρα της αφεντιάς σας» είναι η στερεότυπη φράση με την οποία αρχί­ ζουν τα παλιά αυτά παρα­ μύθια, που δημοσιεύτηκαν τον περασμένο αιώνα στο Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας και εκδόθηκαν σε ξεχωριστό βιβλίο το 1912. Πρόκειται για τα αθηναϊκά εκείνα παραμύθια, με τα οποία η μητέρα του διάσημου αθηναιογράφου Δ. Γρ.

μόλις κυκλοφόριμ

Καμπούρογλου, γεννημένη στην Αθήνα επί τουρκο­ κρατίας, γαλούχησε τον μονάκριβο γιο της με το πνεύμα της φιλοπατρίας, αντλώντας τα νάματα της λαοσοφίας. Τα παραμύθια αυτά αποτελούν ταυτόχρονα μοναδι­ κά λογοτεχνικά και γλωσσικά μνημεία των Αθηνών και όταν πρωτοδημοσιεύτηκαν, επαινέθηκαν από τον πατέρα της Λαογραφίας Ν.Γ. Πολίτη. Για την ερμη­ νεία των παρωχημένων λέξεων υπάρχει γλωσσάριο στο τέλος του βιβλίου. Κ.Δ. Μαλαφάντης Α ν θ ο λ ο γ ία γ ν ο μ ι κ ό ν κ α ι « ιιγ ρ α μ μ α τ ικ ώ ν φ ρ ά σ ε ω ν ΗΑΙΑΣ Ν. ΜΙΧΑΛΟΣ Από την αρχαιότητα ως την εποχή //ας Μήνα, ΚαΧέντης, 1997. Σελ. 200

Τα γ ν ω μ ικ ά , πεζά ή έμ­ μετρα, που μπορούν εύκο­ λα ν ’ απομνημονευθούν, είναι σύντομες φράσεις, οι οποίες μας συμβουλεύ­ ουν πώς να ενεργούμε σε κάθε περίσταση της ζωής. Συνοψίζουν και διδάσκουν, με συντομία και σαφή­ νεια, ηθικές αντιλήψεις, γνώσεις και δοξασίες ενός λαού και εκφράζουν πρακτικές αλήθειες, που αποτε­ λούν κατασταλάγματα μακρόχρονης ανθρώπινης πείρας και πρακτικής (φιλο)σοφίας. Η ανθολόγηση του Η. Μιχάλου είναι μια πολύ καλή και ωφέλιμη συλλογή 1.200 γνωμικών, εμπλουτισμέ­ νη με ένα πλήθος επιλεγμένων επιγραμματικών φρά­ σεων επιφανών Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, χα­ ρακτηριστικών για τη δραστικότητα λόγου, η οποία επαληθεύτηκε και τις κατέστησε αδιαμφισβήτητες. Το βιβλίο, αν και πολυσέλιδο, είναι εύχρηστο: για δι­ ευκόλυνση του αναγνώστη, υπάρχουν στο τέλος του δύο αλφαβητικά ευρετήρια, προσώπων - θεμάτων, με τη βοήθεια των οποίων μπορεί κανείς να αναζητή­ σει αντίστοιχα θεματικά γνωμικά διαφόρων προσω­ πικοτήτων. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Φ ρ ά σ η ς του λ α ϊκ ο ύ λ ό γ ο υ ΣΩΚΡΑΤΗΣ Λ. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Τόμος I (Α-Γ) Μήνα, Ελληνικό Γράμματα, 1997. Σϊλ. 296

Η π α ρ ο υ σ ία των «ιδιωτι­ σμών» στη γλώσσα μας εί­ ναι εξαιρετικά έντονη και η χρήση τους ευρύτατα δια­ δεδομένη. Είναι εκφράσεις που χρη σ ιμο πο ιο ύνται στον προφορικό λαϊκό λό­ γο και έχουν πάρει ιδιαίτε­ ρη σημασία. Πρόκειται για μορφές με γλωσσική ζω­ ντάνια και αμεσότητα, που απλώνονται σε όλο το φά­ σμα της λαϊκής προφορικής εκφραστικότητας: λέξεις, φράσεις, ήχοι, που αποτελούν την ουσία της γλώσσας και δεν συνιστούν ιδιαίτερο σώμα μέσα σ’ αυτήν. Στον τόμο δίνονται δείγματα ήχων ή λεξικών συνειρ­ μών, εκφράσεων και φράσεων από την προφορική γλώσσα, απεικονίζοντας τη ζωντανή γλωσσική πραγ­ ματικότητα. Στον πρώτο τόμο περιέχονται οι εκφρά­ σεις από το Α έως το Γ, καταταγμένες αλφαβητικά με βάση την κεντρική σημασία τους. Η εργασία του Σ.Λ. Σκαρτσή είναι μια εργώδης προ­ σπάθεια με πολλαπλή αξία, καθώς συμβάλλει στη συνειδητοποίηση του αναγνώστη για το ποια και πόσο πλούσια είναι η προφορική μας γλώσσα, καθώς ακόμη και πόσο «ξύλινος» μπορεί να φαίνεται απέναντι της ο γραπτός λόγος. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Γ ε ω ρ γ ία κ α ι π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν Ν.Σ. ΜΑΡΓΑΡΗΣ κ.α. Αβήνα, ΦιΧιππάτης, 1997. Σελ. 142

Ο πρωτογενής τομέας ή­ ταν και παραμένει σημαντι­ κός για την ελληνική οικο­ νομία, η οποία παρά τα πα­ χιά λόγια των εκάστοτε κυ­ βερνήσεων δεν μπόρεσε να αναπτύξει μια σύγχρονη βιομηχανία. Όσο για τον

τριτογενή τομέα, αν εξαιρέσουμε τη ναυτιλία και τον τουρισμό, μαύρη μαυρίλα... Στη γεωργία, λοιπόν, την τελευταία δεκαετία αντί να συζητηθεί ο τρόπος τυπο­ ποίησης των προϊόντων, ο εκσυγχρονισμός των συνε­ ταιρισμών και του τραπεζικού συστήματος, η διάρθρω­ ση των καλλιεργειών, οι αναδασμοί, η διαχείριση των νερών και τόσα άλλα ζωτικά ζητήματα, έχει αναπτυχθεί μια δαιμονολογία για τα αγροχημικά. Αυτά, φυσικά, πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο και την επίβλεψη γεωπόνων, αλλά είναι τόσο αναγκαία, όσο τα φάρμακα στα μικρά παιδιά που αρρωσταίνουν, όπως εύστοχα ε­ πισημαίνει ο επιμελητής της έκδοσης Ν. Μάργαρης. Δεκαεφτά κείμενα εξαίρετων επιστημόνων καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων της ελληνικής γεωργίας. Μακάρι η παρούσα έκδοση να ’φτάνε στο γραφείο του κ. Υπουργού Γεωργίας και των συνεργατών του. Ν. Μολυβιάτης Ά ν θ ρ ω π ο ς κ α ι φ υ σ ικ ό π ο ρ ιΒ ά λ λ ο ν ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΥΛΑΚΟΥ Αθ/jra, Δελφίνι, 1997. Σελ. 178

K c ip c v a μιας δεκαετίας για το περιβάλλον συγκέ­ ντρωσε η δημοσιογράφος Δ. Παυλάκου και τα παρου­ σίασε σ ’ έναν καλαίσθητο τόμο. Από το 1987-1997 η συγγραφέας συνεργάζεται με την εφημερίδα Αυγή και τα περιοδικά Νέα Οικολο­ γία, Φύση και Οικολογία, Μανδραγόρας και Εξώπολις, όπου καταθέτει τις από­ ψεις και κυρίως τις ευαισθησίες της. Πολύ συχνά τα κείμενά της ξεφεύγουν από τον ξύλινο λόγο των ταμπλόιντ και δίνουν τη φρεσκάδα και την ομορφιά που σήμερα απουσιάζει από τα έντυπα. Το κείμενο λ.χ. που

τιτλοφορείται «Το αυθαίρετο» θα έπρεπε να διδάσκεται ως δείγμα δημοσιογραφικού λόγου στις διάφορες πα­ νεπιστημιακές (και μη) σχολές για τα ΜΜΕ. Το ίδιο θα λέγαμε και για το «Κοινωνία κολλητών ή κοινωνία πολι­ τών». Ένα βιβλίο ενδιαφέρον και επίκαιρο, τουλάχιστον όσο θα συνεχίζεται η απαράδεκτη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τη φύση. Ν. Μολυβιάτης

μόλις κυκλοφόρησαν

Ο ι κ ο ν ο μ ικ ά τ ο υ π « ρ ιΒ ά λ λ ο ν τ ο ς κ α ι τ ω ν φ υ σ ικ ό ν π ό ρ ω ν ΤΟΜ TIETENBERG Τόμος I Μήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 446

ΟΙΚΟ ΝΟ Μ ΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Η T cpdoT ia καταστροφή που έχει επέλθει στο περι­ βάλλον τις τελευταίες δε­ καετίες σ ’ ολόκληρο τον πλανήτη έχει αναγκάσει α­ κόμα και τους πιο φανατι­ κούς υποστηρικτές της «ε­ λεύθερης» οικονομίας να παραδεχτούν ότι κάτι πρέπει να γίνει. Αυτό το «κάτι», φυσικά, εξαρτάται πάντα από την ύπαρξη ή όχι πράσι­ νων (κι όχι μόνο) κινημάτων, τις πιέσεις που ασκούν (ή δεν ασκούν) τα ΜΜΕ μέσω της κοινής γνώμης που ε­ πηρεάζουν κ.τ.λ. Δεν πάνε πολλά χρόνια που τα πρά­ σινα οικονομικά κάνουν την εμφάνισή τους αρχικά στα πανεπιστήμια - σε θεωρητικό επίπεδο - και δειλά-δειλά αρχίζουν να τα προσεγγίζουν πολιτικοί, τραπεζίτες και διεθνείς οργανισμοί. Ο δρόμος για την εφαρμογή τους σε μεγάλη έκταση είναι ακόμα μακρύς. Όμως η αρχή έχει γίνει. Από αυτή την άποψη η κυκλοφορία του εν λόγω έργου είναι κάτι παραπάνω από καλοδε­ χούμενη. Ελπίζουμε σύντομα να κυκλοφορήσει κι ο δεύτερος τόμος, οπότε θα έχουμε την ευκαιρία να α­ ναφερθούμε αναλυτικότερα στο σημαντικό αυτό επι­ στημονικό πεδίο. Ν. Μολυβιάτης

ΖΩΗΣ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Μήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996, Σελ. 216

Δ ιά φ ο ρ α κείμενα (άρθρα, δοκίμια, χρονογραφήματα κ,ά.) τα οποία κατά καιρούς έχουν δημοσιευτεί σε έντυ­ πα ή έχουν ανακοινωθεί σε συνέδρια ή άλλες εκδηλώ­ σεις που αφορούν την εκ­ παίδευση, περιέχει αυτό το βιβλίο. Για τη γλώσσα και τα βιβλία του Δημοτικού σχο­

μόλις κυκλοφόριμ

λείου, το θέατρο και τον πολιτισμό στα σχολεία, το περι­ βάλλον, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, το ρόλο των δύο φύλων, το ρόλο του δασκάλου και τον διαρκή αγώ­ να του από διάφορες θέσεις. Είναι μια κατάθεση ψυχής της συγγραφέως-εκπαιδευτικού. Έκδηλα αποτυπώνεται στα κείμενα ένας λόγος α­ κέραιος και μεστός, που ξεκινάει είτε από τη γνώση των πραγμάτων της εκπαίδευσης σε πολλούς τομείς της παιδευτικής κυρίως διαδικασίας είτε από τη συναισθη­ ματική φόρτιση στιγμών σχετικών με τον αγώνα, την α­ γωνία του δασκάλου και του έργου που επιτελεί. Ένα ο­ δοιπορικό της εκπαίδευσης των τελευταίων δεκαετιών θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τελικά αυτό το βιβλίο. Μέσα από την πραγματικότητα, τη διαμαρτυρία και τη φαντασία πηγάζει ένα πάθος και μια αγωνία για την εκ­ παίδευση και το μέλλον της που ενσταλάζουν πόθους, ελπίδες, προσμονές και δύναμη σε μια χρονίζουσα ιδεο­ λογία, η οποία είναι αναγκαίο πια να αρχίσει να μετασχη­ ματίζεται προς το καλύτερο. Γ. Παπαδάτος

Τ έ χ ν η κ α ι τ ε χ ν ικ ή τ ο υ π α ρ α μ υ θ ιο ύ Β.Δ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Μήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 261

« Ο α '8 ε λ α να ’μουν βα­ σιλιάς στα παραμύθια της για γιάς, ο νικητής και ο γενναίος...». Στίχοι από μια μπ αλάντα ενός ροκ συγκροτήματος της δεκα­ ετίας του εβδομήντα που με νοσ ταλγ ικότη τα μας θυμίζει τα χρόνια της αθωότητας που κανένας μας δεν ξεχνά. Ο συγγραφέας μας βέβαια ούτε μπαλά­ ντες γράφει ούτε απευθύνεται σε ροκάδες ή εξεγερμένους αντικομφορμιστές νέους. Πανεπιστημιακός δάσκαλος είναι και γράφει για τους μαθητές του, αλ­ λά και σε «υποψιασμένους» γονείς. Αναλύει όλα όσα έχουν σχέση με το λαϊκό και έντεχνο παραμύθι, τη μυσταγωγία του παραμυθιού στο σπίτι και την τεχνι­ κή αφήγησης στο σχολείο. Ένα εξαίρετο βιβλίο που είναι αφιερωμένο στους «μελισσοκόμους» των παρα­ μυθιών. Ν. Μολυβιάτης

-----------------------------

O BflSJGXs) Η Κεράτσα μου

1. Ο Φ ιά κ α ς 2 . Ο Δ ο υ ξ τη ς Β λ α κ ε ία ς

ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΟΡΡΕΣ Μήνα, Το Ροδακιό, 1997. Σελ. 281

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ Μ ΙΣΙΠ Η Μήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 143

Δ ύο θ ε α τ ρ ικ ά έργα από τα πέντε, που αποδίδονται στο συγγραφέα και εκ των οποίων του ενός (Ο Εκδι­ κούμενος Υπηρέτης) εξα­ κολουθεί να αμφισβητείται η πατρότητα, περιλαμβά­ νονται στο βιβλίο αυτό της Νεοελληνικής Θεατρικής Βιβλιοθήκης από τη «Δωδώνη», σειρά που επιμελεί­ ται ο Θ. Γραμματάς. Ο Φιάκας κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην κωμωδιογραφία του 19ου αι., ενώ παραστασιακά τη γνωριμία του με το κοινό οφείλει στις μέρες μας από το ανέβασμα του «Αμφιθεάτρου», το 1981, σε σκηνοθεσία Σπόρου Ευαγγελάτου, στον ο­ ποίο οφείλουμε και μια αξιόλογη ιστορική και φιλο­ λογική έρευνα για το έργο και τον συγγραφέα του. Ο Μισιτζής γεννήθηκε γύρω στα 1826 και πέθανε το 1911 στο Βαθύ της Σάμου, χώρος που κατά τον 19ο αι. γνωρίζει ενδιαφέρουσα εκδοτική δραστηριότητα και δραματουργικές εκδηλώσεις. Ο Μισιτζής έζησε στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη και για ένα διάστημα στη Φιλιππούπολη όπου και εκδίδεται «Ο Δουξ της Βλακείας», το 1881. Πρόκειται για φαρσο­ κωμωδία προορισμένη για σχολικές παραστάσεις, εξ’ ου και τα επτά βασικά πρόσωπα είναι μαθητές Λυκείου. Ο «Φιάκας», που όπως μαρτυρεί η επιμελήτρια του έργου Άννα Ταμπάκη, είναι λέξη τουρκικής προέλευσης και σημαίνει τον καυχησιάρη, τον επιδειξία, πρωτοπαρουσιάστηκε επί σκηνής το 1871 με τίτλο «Ο Απατεών» στην Πόλη. Στη συνέχεια παρα­ στάθηκε από διαφόρους θιάσους στην Πόλη και αλ­ λού, ενώ στην Αθήνα ανεβαίνει το 1884 από τον «Μέ­ νανδρο» του Διον. Ταβουλάρη. Το ηθικοπλαστικό, ως προς τις νεάνιδες της εποχής, πνεύμα του, τον κατέστησε και λαϊκό ανάγνωσμα, ενώ θεματικά πα­ ραπέμπει στις «Κερατσίτσες» (όπως αποδόθηκαν α­ πό τον Λάκωνα οι Precieuses ridicules του Μολιέρου), όπως και στην «Κόρη του Παντοπώλου» του Αγγέλου Βλάχου.

« Κ ε ρ ά τ σ α » , στα σιφνέικα, μας πλη ρ οφ ο ρεί στο προλογικό του σημείωμα ο σ υ γ γ ρ α φ έ α ς ,λ έ ν ε τη θεία. Τα ευθυμογραφήμα­ τα, με ηρωίδα τούτη την από μητρός θεία του Κορρέ, τη Θεια-Κατέ, άρχισαν να πρωτοδημοσιεύονται πριν από 50 χρόνια στα Σιφναϊκά Νέα. Κείμενα ως επί το πλείστον σύντομα, σκαμπρόζικα, ευτράπελα, μέσα από τα οποία και με αφορμή τις δραστηριότητες της Κεράτσας, περνούν

πλήθος από μικρά και μεγάλα πρ ο βλήμ ατα του νησιού, ήθη και έθιμα, συμβάντα: η Θεια-Κατέ αποδεικνύεται αρχετυπικός χαρακτήρας που σχολιάζει τις εξελίξεις, τον εκσυγχρονισμό, τις δραστηριότη­ τες που λαμβάνουν χώρα στη Σίφνο καθ’ οδόν προς την τουριστικοποίηση, αλλά και τα εν Αθήναις τεκταινόμενα μια και η θεία θα ταξιδέψει, μετά από μεγάλες αμφιταλαντεύσεις, και στην πρωτεύουσα λαμβάνοντας μέρος και καυτηριάζοντας με τον δικό της τρόπο και τις εκεί εξελίξεις (απολαυστική όταν παρευρίσκεται σε συνάντηση φεμινιστριών). Η «Κε­ ράτσα» θα μπορούσε άνετα να αποτελέσει τον κορ­ μό μιας επιτυχημένης τηλεοπτικής σειράς αντίστοι­ χης με τη «Μαντάμ Σουσού» και να γράψει ιστορία ως τηλεοπτικός ή και ραδιοφωνικός χαρακτήρας. Ας σημειωθεί ότι ο Μανόλης Κορρές, πέρα από την επιλογή των επί μισό αιώ να γραφόμενων ευθυμο­ γραφημάτων του, στο παρόν βιβλίο έχει εμφιλοχωρήσει, όπως μαρτυρεί ο ίδιος, και κείμενα που βρήκε γραμμένα από την ίδια τη θεία του. Εδώ, όμως, το ευθυμογράφημα γίνεται πια πικρό, δίνοντας την άλ­ λη όψη των πραγμάτων... Η έκδοση, όπως πάντα στο «Ροδακιό», ιδιαίτερα προσεγμένη κοσμείται από στο­ λίδια της Πιερρέττας Λορεντζάτου και σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου. Δ. Τσατσούλης

Δ. Τσατσούλης

_ μόλις κυκλοφόρησα'

amsm Λ ε ξ ικ ό Μ α θ η μ α τ ι κ ώ ν

Μτφρ./Επεξεργασία: Γ.Ν. Παντελίδη^Δ.Χ. Κραββαρίτηι; Μήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 822

I

Λεξικό Μ αθηματικώ ν

Τα Μ α θ η μ α τ ικ ά , σε α ντίθεση με άλλες νεότε ρες επιστήμες, δεν υπό κεινται σε διαρκή «γήραν ση». Το Πυθαγόρειο θεώ ρήμα ισχύει και σήμερα ό­ πως και στην αρχαιότητα. Παρ’ όλα αυτά και τα Μα­ θηματικά υφίστανται μεταβολές ανάλογα με την εξέ­ λιξη της έρευνας και των εφαρμογών. Οι υπολογι­ στές σήμερα έχουν επισκιάσει πολλές εφαρμογές της επιστήμης, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλοί τομείς, οι οποίοι συμπιέστηκαν στο χρήσιμο αυτό λε­ ξικό, που αποτελεί μετάφραση του αντίστοιχου του γερμανικού οίκου Duden. Πρόκειται για ένα κατα­ νοητό και εύχρηστο βιβλίο αναφοράς για όλους ε­ κείνους που επαγγελματικά ή λόγω σπουδών έχουν να κάνουν υπολογισμούς με Μαθηματικά, από τον καθηγητή και τον οικονομολόγο, ως το φοιτητή και το μαθητή.

3________

Α. Σταμάτης

Ξάνθη Μ α τ ιά σ τ ο v O c c τ η ς π ό λ η ς μ έ σ α α π ό φ ω τ ο γ ρ α φ ία ς ΘΩΜΑΣ Π. ΕΞΑΡΧΟΥ Ξάνθη, Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης, 1997

M cto από προσπάθειες δύο ετών το Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θρά­ κης, με συντονιστή και ε­ πιμελητή τον Θωμά Εξάρχου, απ οτύ πω σ ε σ ’ ένα φωτογραφικό λεύκωμα τη σύγχρονη ιστορία της πό­ λης της Ξάνθης. Για να γίν ει πράξη το εγχείρημα απαιτήθηκε η σύμπραξη και η συμβολή σε φωτογρα­

μόλις κυκλοφόρησι

φικό υλικό 76 συλλεκτών φωτογραφιών. Στην έκδοση το οπτικό μέρος παίζει τον πρωτεύουντα ρόλο και η γραπτή τεκμηρίωση του φωτογραφι­ κού αυτού θησαυρού δίνει πρόσθετες, κατατοπιστι­ κές πληροφορίες. Έτσι ο «αναγνώστης» μέσα από το ξεφύλλισμα των ασπρόμαυρων φωτογραφιών α­ τενίζει την κεντρική πλατεία της Ξάνθης, την πλατεία Ελευθερίας, τις οδούς Ανδρέου Δημητρίου και Χατζησταύρου, Μιχαήλ Καραολή και Σμύρνης, την οδό Παναγή Τσαλδάρη, τη Βενιζέλου, την πλατεία Αντίκα, το κολυμβητήριο, την παλιά πόλη, τη Μητρόπολη και τις Μονές, την Ξάνθη της κατοχής και τις μετα­ πολεμικής περιόδου. Ό,τι δηλ. πέρασε, άγγιξε, χρω­ μάτισε κι άλλαξε την πολύπαθη πόλη στο διάστημα ενός περίπου αιώνα. Γ. Δανιήλ Α ν α τ ο μ ί α γ ια Κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς ΓΙΕΝΕ ΜΠΑΡΤίίί Μτφρ.: Αλεξάνδρα Φιάδα Αθήνα, Κίνητρο, 1996. Σελ. 335

« Μ α θ ή μ α τ α » ανατο­ μίας δεν χρειάζονται μό­ νον οι γιατροί αλλά και οι καλλιτέχνες. Ό πως είναι γνωστό, το ανθρώπινο σώ­ μα ασκούσε πάντα ιδιαίτε­ ρη γοητεία στους καλλιτέ­ χνες. Οι δε προσπάθειες απεικόνισής του απαιτούν κάποιους κώδικες τεχνι­ κής, νόμους και κανόνες που οφείλει ο καλλιτέχνης να ακολουθήσει. Το συγκεκριμένο λεύκωμα αφορά ακριβώς στα «μυστικά» της απεικόνισης του ανθρώ­ πινου σώματος. Στο εν λόγω έργο, ο Γ. Μπαρτσάι ασχολείται με το υγιές σώμα του ενήλικου ανθρώπου. Τα κείμενα βα­ σίζονται σε παραδόσεις και διαλέξεις του συγγρα­ φέα στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βουδαπέ­ στης. Όπως γράφει και ο ίδιος ο συγγραφέας, οι πη­ γές του ήταν μελετητές και καλλιτέχνες όπως οι Μόλιερ, Ρισέ, Κόλμαν, Μιχάλκοβιτς, Σέκεϊγ, κ.ά. Μια προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση. Η. Μαγκλίνης

■ ss

a a m

r a a

* B » « r a m

Φ ίλ ο ι φ ί λ ο ι κ α ρ δ ιο φ ίλ ο · Η Μ ά γ ια ΣΟΦΙΑ 1ΑΡΑΜΠ0ΥΚΑ Μήνα, Πατόκης, 1997. Σελ. 152

Τα προβλήματα σχέσεων των παιδιών μεταξύ τους και με τους γονείς και γενικά με τον κόσμο των μεγάλων εί­ ναι το θέμα αυτού του νεα­ νικού μυθιστορήματος. Δύο κορίτσια συναντιούνται στο σχολείο και γίνονται οι καλύτερες φίλες. Είναι στην αρχή της εφηβείας. Ερω­ τεύονται ήρωες της λογοτεχνίας, τους δασκάλους τους και, χωρίς να καταλάβουν πώς, το θέατρο, που γίνεται τελικά το κέντρο της ζωής τους. Μαθαίνουν έτσι τις δια­ δικασίες της παράστασης και, γεμάτες όρεξη, συλλαμ­ βάνουν ιδέες για ένα μικρό θεατράκι, αφού μάλιστα γοητεύονται και από το σκηνοθέτη του. Με την ανέλπι­ στη συμπαράσταση του σπουδαίου σκηνοθέτη και δα­ σκάλου του Θεάτρου Τέχνης θα ωριμάσει μέσα τους η αγάπη για το θέατρο. Η Σ. Ζαραμπούκα, με φυσικό τρόπο οδηγεί τους ανα­ γνώστες, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της, να δια­ κρίνουν και να ανακαλύψουν τον εαυτό τους και να βρουν απαντήσεις στις απορίες και τα ερωτήματά τους. Γενικά, πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον νεανικό μυθι­ στόρημα, το οποίο εικονογραφεί η ίδια η συγγραφέας. (Από 12 ετών και άνω) Κ.Δ. Μαλαφάντης Ο Λ ό φ ο ς pc τους κ ο ρ υ δ α λ λ ο ύ ς

Τέτοια στοιχεία ακριβώς έχει μεταφέρει σ’ αυτό το μυθιστόρημά του. Με θαυμαστή πληρότητα και αφη­ γηματική δεινότητα αναπλάθει μνήμες, αποτυπώνει πιστά το πλαίσιο, κοινωνικό και συναισθηματικό, μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί, που στοιχεία της όμως υπάρχουν και σήμερα, ίσως όχι ως καθη­ μερινό βίωμα, αλλά ως γενέθλιο παρελθόν κι ως «ι­ δεολογία» που εμπνέει και ίσως πάντα θα μας ακο­ λουθεί. Ίσως ως αντίβαρο απέναντι στα όσα γύρω μας συμβαίνουν και κυρίως απέναντι στην παγκο­ σμιοποίηση που συντελείται ερήμην μας. Τα χάνια, οι πραματευτάδες, τα πανηγύρια κι οι γραφικές φι­ γούρες των ανθρώπων του μόχθου, που ανάγλυφα αποτυπώνονται στο μυθιστόρημα, σίγουρα έχουν μεταλλαχθεί, μα η ανάμνησή τους πρέπει να υπάρ­ χει. Κι είναι αυτό ακριβώς το σημαντικό που κομίζει το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Να φέρνει, ως δια­ χρονική εικόνα στο μικρό αναγνώστη, απολεσθέντες, για τους μεγάλους, παράδεισους, κι ως παρα­ μύθι, να συντηρεί τη μνήμη και να του δίνει εκείνες τις βάσεις της παράδοσης και τις αισθήσεις που μέ­ νουν πάνω και πέρα από τον αμείλικτο χρόνο. Ο κόσμος, λοιπόν, του Νίκου Κανάκη, έστω «παρω­ χημένος», μα φιλικός, συνεργατικός, άκρως οικολο­ γικός, διαπολιτισμικός, είναι νέος και ζωντανός. Κι είναι αυτή ακριβώς η παιδική ηλικία η οποία τον ζω­ ντανεύει στο μυθιστόρημα. Ο μικρός Αλεξάκος, που είναι η γέφυρα για να μάθει ο μικρός αναγνώστης τον κόσμο των προπαππούδων του πια. Έναν κόσμο φιλικότερο, συνεργατικότερο, οικολογικότερο με τον Άνθρωπο παραγωγό του πολιτισμού. Να γιατί τούτο το πολύ σημαντικό για τη νεότερη παιδική λο­ γοτεχνία μυθιστόρημα είναι εντελώς σύγχρονο όσον αφορά την ιδεολογία του ως αποτέλεσμα ενός μέ­ τρου σύγκρισης του παλιού με τον σημερινό ανάλ­ γητο κόσμο μας! (Για παιδιά από 9 ετών και για μεγάλους) Γ. Παπαδάτος

Ο Ν ίκος Κ ανάκης είναι έ­ νας δόκιμος ποιητής για παιδιά. Η ποίησή του ευγενι­ κή, λυρική και δωρική, πολ­ λές φορές φέρνει μουσικές νότες κι εικόνες της ελληνι­ κής φύσης. Οι στίχοι του α­ ναπλάθουν μια παιδική ηλι­ κία που οι ιδιαιτερότητές της ριζωμένες στην παράδοση είναι διαχρονικές.

λ

Ια ,

. μόλις κυκλοφόρησαν

Κ ω ν σ τ α ν τ ίν ο ς Κ α ν ά ρ η ς ΜΑΡΙΑ Ε. ΣΚΙΑΔΑΡΕΣΗ Μήνα, Αμμος, 1997. Σελ. 64

Εδώ, μάλλον έχουμε να κά­ νουμε με ένα βιβλίο ξεχωρι­ στό, ζωντανό, εικαστικό αρι­ στούργημα. Ο Κανάρης, ή­ δη πρωθυπουργός, κάνει μια ενδιαφέρουσα συζήτη­ ση με Ρώσους αξιωματι­ κούς που περνώντας από την Ελλάδα εξέφρασαν την επιθυμία να τον δουν. Πέρα από την αμεσότητα του διαλόγου, τις πληροφορίες που μεταδίδονται, μέσα από τα κατορθώματα του ίδιου του Κανάρη για τους αγώνες των Ελλήνων στη θάλασσα, ο αναγνώστης μπορεί να βρει σε ξεχωριστά κείμενα του βιβλίου στοιχεία για τη ζωή του πυρπολητή, για τα πυρ­ πολικά, περιγραφές άλλων για την προσωπικότητά του, αποσπάσματα ποιημάτων και γλωσσάρι, κυρίως της ναυτικής ορολογίας. Επίσης, το βιβλίο είναι γεμάτο από έγχρωμες εικόνες και φωτογραφίες της εποχής, που προέρχονται από παλιές εκδόσεις, από το ιστορικό, το Ναυτικό Μουσείο και από ιδιωτικές συλλογές. Στ’ αλήθεια υπάρχει καλύτερος τρόπος ουσιαστικής με­ τάδοσης της ιστορικής γνώσης, καλλιέργειας της δημι­ ουργικότητας, συντήρησης και προοδευτικής εξέλιξης της ιστορικής μνήμης; Είναι ένα βιβλίο γραμμένο από τη Μαρία Σκιαδαρέση, η οποία είναι μια σημαντική νέα παρουσία στα νεοελληνι­ κά γράμματα (μυθιστ.: «Άτροπος ή Η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας Δαπόντε», Εκδ. Πατάκη, 1996). (Για παιδιά από 10-15 ετών) Γ. Παπαδάτος Ε γ ώ κ α ι η μ ο υ σ ικ ή ΑΛΕΚΑ ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ Έικον: ΝίναΠαππά Μήνα, Ποταμός, 1996. Σελ. 98

Γραμμένο με επιστημονική ακρίβεια από τη μουσικοκριτικό Αλέκα Συμεωνίδου και εικονογραφημένο από τη ζωγράφο Νίνα Παππά το βι­ βλίο «Εγώ και η μουσική» α­ πευθύνεται κυρίως σε παι­ διά των πρώτων τάξεων του δημοτικού, αλλά και σε μεγαλύτερους αναγνώστες, οι ο­

μόλις κυκλοφόριμ

ποίοι μπορούν να τσεκάρουν τις γνώσεις τους, να θυμη­ θούν ένα μουσικό όρο ή ακόμα να βρουν πληροφορίες για τον αγαπημένο τους συνθέτη. Το κείμενο που αναφέρεται στις πρώτες εντυπώσεις και παρατηρήσεις ενός μικρού παιδιού από το Μέγαρο Μουσικής, τη Λυρική Σκηνή, τα ωδεία, την παρέα του, που παίζει χάλκινα πνευστά, γίνεται η εισαγωγή στις οι­ κογένειες των οργάνων και τη λειτουργία τους, στην ι­ στορία και τα είδη της μουσικής και στους μεγάλους συνθέτες. Το πρωτότυπο αυτό παιδικό βιβλίο καταφέρνει και ξε­ φεύγει από τα τετριμμένα. Γ. Δανιήλ

Η π ί π α τ η ς μ ά γ ισ σ α ς κ α ι ά λ λ ε ς φ α ν τ α σ τ ικ έ ς ισ τ ο ρ ίε ς TZJANNI PONTAPI Έικον:. Ν. Μαρουλάκης Μτφρ.: Λ. Τσχμσζίδου Μήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 126

Ο Ροντάρι αναμφίβολα εί­ ναι ο μεγαλύτερος σύγχρο­ νος παραμυθάς. Με το έρ­ γο του δεν έχει απλά επη­ ρεάσει συγγραφείς και εκ­ παιδευτικούς ανά τον κό­ σμο, αλλά θα λέγαμε τη μορφή και το περιεχόμενο μεγάλου μέρους της λογο­ τεχνίας για παιδιά σε διεθνές επίπεδο. Ο Ροντάρι σε ό­ λα του τα βιβλία - κι έχουν μεταφραστεί αρκετά στην ελληνική γλώσσα - χρησιμοποιεί το απλό χιούμορ, τη σάτιρα, την ειρωνεία ως κύρια υφολογικά στοιχεία, τα οποία σε σχέση με το φαντασιακό περιεχόμενο - διακείμενά του παίρνει είτε από μοτίβα της παράδοσης είτε από εικόνες της καθημερινότητας - δημιουργούν ευχάριστα κι απολαυστικά στιγμιότυπα για την απλή διασκέδαση αλλά και τον προβληματισμό κάθε ηλι­ κίας. Πρόκειται για το ζητούμενο δισυπόστατο μιας ουσιαστικής ανάγνωσης που λίγοι συγγραφείς το επι­ τυγχάνουν. Σ’ αυτό το βιβλίο, λοιπόν, μας μιλάει για την ομόνοια και την αδελφοσύνη, τη φιλία, την αλλη­ λεγγύη και την αξία της πραγματικής ζωής, επικρίνει τον καταναλωτικό τρόπο ζωής και την φανταστική, αλ­ λά πιθανή οργουελιανή κοινωνία του μέλλοντος, αναφερόμενος στη δύναμη της εξουσίας, στις αναδιπλώ­ σεις της και συνάμα στην αμφισβήτησή της. (Για παιδιά από 11 ετών) Γ. Παπαδάτος

Βιβλίο και Θέατρο

ιπιμέλϊΐα: ΜΥΡΤΟ ΡΑΤΖ

Παύλος Μάχεσις: Προς Ε λευσίνα

λούν τη ρίζα της ζωής: το θάνατο, την αγάπη, τη μη­ τρότητα και όλον τον πυκνό ιστό της ίδιας της ζωής. Το «Προς Ελευσίνα» είναι ακριβώς αυτό που εννοεί ο τίτλος του: μια πορεία. Μια πορεία που παίρνει τη βαθιά οκληρή σημασία της μύησης. 0 κάθε ήρωας θα συντρίβει ή θα επιζήσει έχοντας το μέγα κέρδος της γνώσης. Το έργο αρνείται ρεαλισμούς, ψυχολογισμούς και χαρακτηρολογία, οδεύοντας μόνο του μέσα από αρχετυπικά πρόσωπα, αρχετυπικές σχέ­ σεις, δημιουργώντας έτσι την ποιητική του διάστα­ ση και φυσιογνωμία. Οι συγκρούσεις συμβαίνουν σε χρόνο και τόπο πριν από την ιστορία, πέρα από πλαίσια νόμου, ηθικής και κοινωνικής συγκρότησης. Κι όμως το έργο παραμένει απόλυτα σύγχρονο και

ίναι ένα έργο ουσιαστικής και βαθιάς κατάφασης οιη ζωή. Όχι μια επιφανειακή αισιοδοξία, μια κα­ τάφαση που αναδύεται λειτουργικά μέσα από την κατασκευή και την πορεία του θεατρικού γίγνεσθαι.

Ε

Οι ήρωες δοκιμάζονται ως την ακραία τους αντοχή α­ πέναντι στα μεγάλα και τρομερά γεγονότα που αποτε­

απευθύνεται στον σύγχρονο άνθρωπο, τον άνθρω­ πο, ακριβώς, που έχει λησμονήσει - περιπλανώμενος μέσα σε καταναλωτικά απορρίμματα - τη μνήμη και την ουσία της σχέσης με τους άλλους. Η γραμμική και επική αφήγηση που ακολουθεί ο Μάτεσις στο έργο του, ζητούσε μια παρόμοια θεατρική φόρμα. Επίσης τα σύμβολά του που καταγράφουν ή σηματοδοτούν εικαστικά την πορεία του Ελληνι-

π ρ ε μ ιέ ρ α

σμού (βυζαντινοί θόλοι και εικόνες, ελληνιστικό πορτρέτο, επιτύμβιες στήλες κ.λπ.), οδηγούσαν σε μια τελετουργική διάθεση και τη φόρμα ενός μυστη­ ρίου. Έτσι έδωσα το «Προς Ελευσίνα». Σαν ένα μυ­ στήριο, σαν ένα ψηφιδωτό που παρακολουθούμε τα δρώμενά του βήμα-βήμα. Δόθηκε μεγάλη σημασία στην κίνηση και στη στάση, τόσο που η παράσταση να μοιάζει με μια διακριτική χορογραφία. Οι ήρωες του Μάτεσι είναι άνθρωποι χοϊκοί, αρχετυπικοί, ο­ δεύουν από το σκοτάδι της ύπαρξης στην ανακάλυ­ ψη του ουρανού και της γνώσης. Στην Ανάσταση. Κάθε ανάσταοη προϋποθέτει μια κάθοδο στον Άδη και το αντίθετο. Υπάρχει μια γοητευτική δύναμη οτη λιτότητα και στη σιωπή των ηρώω ν του «Προς Ελευσίνα», έτσι που κάθε λέξη τους και κάθε τους κίνηση να αποκτά τη βαρύτητα μιας σημασίας. Το γεγονός πως το έργο του Μάτεσι είναι εμπνευ­ σμένο από το μυθιστόρημα του Φώκνερ «Καθώς Ψυ­ χορραγώ», με βοήθησε να αναζητήσω τις σκηνικές διαθέσεις και εκδοχές του πεζογραφήματος και να κάνω ενδιαφέροντες συνδυασμούς. 0 τραγικός Φώ­ κνερ και η σύγχρονη τραγωδία που έγραψε ο Μάτεσις συμπορεύονται για μεγάλο διάστημα, αλλά απο­ κλίνουν στο τέλος. Πίσω από τους ήρωες του μεγά­ λου Αμερικανού συγγραφέα, κλείνουν με βρόντο οι πύλες του Άδη, ενώ στον Μάτεσι, η Κόρη παίρνει το χάρισμα της Ανάστασης και επιστρέφει με το δώρο της συνειδητής ζωής. ΓΙΩΡΓΟΖ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΖ

- Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ---------------------Σκηνοθεσία: Γιώργος Μιχαηλίδης Σκηνικό-Κοσιούμια: Αγνή Ντούτση Επιλογή Μουσικής: Γιώργος Μιχαηλίδης Χορογραφίες: Βαγγβλιώ Ιερωνυμάκη Ζωγραφική Σκηνικού: Τάσος Παπαδόπουλος Βοηθός Σκηνοθέιη: Ηλίας Σκούφης Βοηθοί σκηνογράφου: Ειρήνη Νικολάου, Αλεξάνδρα Χωριανοηούλου Παίζουν οι ηθοποιοί με τη σειρά που εμφανίζονται: Ηλίας Σκούφης, Μαριέττα ΣγουρδαΙου, Ντίνα Μιχαηλίδη, Μπέλλα Μηεδούση, Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Νίκος Καραγέωργος, Μηνάς Χατζησάββας, Μουζαφέρ Ζιφλά.

πρεμιέρα

-3 ©

Μέσα στον Τιτανικό αμία ταινία ία τελευταία χρόνια δεν έχει συζητηθεί όπως ο Τιτανικός του Τζιμ Κάμερον. Παράξενο; Κά­ θε άλλο. 0 Τιτανικός δεν διεκδικεί κάποιον τίτλο αρι­

Κ

στουργήματος δίπλα σε ταινίες όπως το Underground του Κουστουρίτσα (για να χρησιμοποιήσουμε ένα κορυ­ φαίο - και βραβευμένο στις Κάννες - παράδειγμα)· στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρεται καν για τίτλους, αν και προβάλλει σαν φαβορί των φετινών Όσκαρ. Από την άλλη μεριά, όμως, ο Τιτανικός είναι μια ιδανική στιγμή του Χόλιγουντ στο τέλος του αιώνα, μια ταινία που ταυ­ τόχρονα χρησιμοποιεί την αιχμή της κινηματογραφικής τεχνολογίας και που, σε μερικές δεκαετίες, θα διατηρεί το χρώμα του κΤΙασικού έργου; σε ελεύθερη αναλογία, κάτι σαν το Όσα Παίρνει ο Άνεμος της δεκαετίας του '90. Μεγάλα λόγια; Ίσως· σίγουρα, όμως, και μεγάλη ταινία, αρχίζοντας από το ίδιο της το θέμα. Το ναυάγιο του Τι­ τανικού έχει αποικήσει - στο βαθμό που του αναλογεί το προσυνειδητό του εικοστού αιώνα. Το σκάφος στην εποχή του υπήρξε το μεγαλύτερο κινούμενο αντικείμε­ νο που είχε κατασκευαστεί ως τότε· ένας πλωτός «Πύρ­ γος της Βαβέλ», όπως τελικά αποδείχθηκε: οι κατασκευ­ αστές του το θεωρούσαν αβύθιστο, κι η καταστροφή του... θηρίου στο παρθενικό του ταξίδι μεταφέρει κάτι από τον χαρακτήρα μιας θείας δίκης ενάντια στην αν­ θρώπινη αλαζονεία. Οι 2.223 επιβάτες του Τιτανικού συ­ ναντήθηκαν με τη μοίρα τη νύχτα της 15ης Απριλίου

του 1912: περισσότεροι από 1.500 επιβάτες χάθηκαν στα παγωμένα νερά, αφού το σκάφος «σύρθηκε» σε έ­ να πελώριο παγόβουνο και κόπηκε τελικά στα δύο. 0 Κάμερον θέλησε να αναστήσει την αρχετυπική αυτή τραγωδία με έναν μεγαλειώδη κινηματογραφικό τρόπο, έναν τρόπο ο οποίος ήταν οπωσδήποτε ανέφικτος για τις υπόλοιπες έξι ταινίες που είχαν στο παρελθόν πραγ­ ματευτεί το ναυάγιο. To A Night to Remember (1958), πάντως, έδωσε το... ήμισυ της αρχικής έμπνευσης στον Κάμερον· το άλλο μισό τον επισκέφτηκε το 1987, όταν ένα ντοκιμαντέρ του National Geographic έδωσε στον κόσμο τις πρώτες κινούμενες εικόνες του ναυαγίου (θυ­ μίζουμε ότι ο Τιτανικός βρέθηκε μόλις το 1985). Τα υπερβολικά μεγέθη του οράματος του τελειομανή Κάμερον εκτόξευσαν το κόστος της ταινίας στα 200 ε­ κατομμύρια δολάρια, αναδεικνύοντάς την ακριβότερη παραγωγή όλων των εποχών. Τι έκανε ο Κάμερον; Και τι δεν έκανε: το Σεπτέμβριο του '95 κινηματογράφησε ο ί­ διος το ναυάγιο μέσα από ειδικά βαθυσκάφη, για να χρησιμοποιήσει αργότερα τα πλάνα στην ταινία· κατα­ σκεύασε μια πελώρια ρέπλικα του καραβιού (εννέα δέ­ κατα του πραγματικού Τιτανικού) και μια... ακόμη μεγα­ λύτερη δεξαμενή θαλασσινού νερού (κάλυπτε από μό­ νη της έξι εκτάρια γης) για να τη βυθίσει- «τυράννησε» συνεργείο και ηθοποιούς, όπως εξάλλου το συνηθίζει, με μακριά, κοπιώδη κι ανελέητα περφεξιονιοτικά γυρί­ σματα- ανέθεσε περισσότερα από 500 ψηφιακά εφέ

(άλλος ένας αριθ­ μός ρεκόρ για ται­ νία) σε 18 διαφο­ ρετικά εργαστή­ ρια· παραιτήθηκε από κάθε αρχική αμοιβή του για να προσθέσει τα χρή­ ματα στον κυκλώ­ πειο προϋπολογι­ σμό του φιλμ· ο­ δήγησε την ταινία σε πολλαπλές α­ ναβολές της αμε­ ρικάνικης πρεμιέ­ ρας της (αναμενόταν στις 2 Ιουλίου, τελικό «βγήκε» στις 19 Δεκεμβρίου) για να την τελειοποιήσει- παρέδω­ σε τέλος, μια τελική κόπια διάρκειας τριών ωρών και δε­ κατεσσάρων λεπτών, «δημιουργημένη» από σχεδόν 300 ώρες κινηματογραφημένου υλικού! Η Fox και η Paramount, οι δύο ισχυρές εταιρείες που χρηματοδότησαν τον Τιτανικό, βρίσκονταν στην... ομηρία του Κάμερον. Αγύριστο κεφάλι και τελειομανής, έ­ κανε το φιλμ που εκείνος ήθελε φέρνοντας τους χρη­ ματοδότες του στο χείλος του πανικού - και λίγο παρα­ πέρα. Η Fox, αναδρομικά τυχερή, υπήρξε ο αρχικός «πά­ τρωνας» της ταινίας· ξεπούλησε τη διανομή της ταινίας στις ΗΠΑ στην Paramount (κρατώντας τη διεθνή για τον εαυτό της), καθώς το κόστος του Τιτανικού - η αρχική υ­ πόσχεση του Κάμερον ήταν ότι το φιλμ θα χρειαζόταν λιγότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια - ξέφευγε από κάθε έλεγχο. Όπως γίνεται φανερό, ο Τιτανικός αντιπροσώπευε ένα πελώριο ρίσκο, έστω κι αν τον υπέγραφε ένας σκηνοθέ­ της μεγάλων εμπορικών επιτυχιών (Εξολοθρευτής 1 και 2, Αληθινά Ψέματα...) όπως ο Κάμερον. Η πορεία της ταινίας στα αμερικάνικα ταμεία, ομολογουμένως εκπλη­ κτική (160 εκατομμ. δολάρια σε 17 ημέρες, νούμερα που σημαίνουν ότι το φιλμ μπορεί να περάσει τα 300!), δείχνει πως ο σκηνοθέτης κέρδισε το πανάκριβο στοίχη­ μά του. Τι μπορεί όμως να ειπωθεί για την ίδια την ται­ νία; Απέναντι σου στην οθόνη, ο Τιτανικός ξεδιπλώνει, με σκηνοθετική δεξιοτεχνία, ένα στέρεο σενάριο (με ρομα­ ντικές, πειθαρχημένα μελοδραματικές, «κοινωνικές» και περιπετειώδεις πτυχές) και τεχνική πληρότητα ένα φιλμ-χολιγουντιανό όνειρο. Όπως συμβαίνει με το καλό

Χόλιγουντ, απαιτεί­ ται μια αθωότητα στη ματιά για την καλύτερη πρόσβα­ ση στο εντυπωσια­ κό θέαμα και στον έντονο συναισθη­ ματισμό του Τιτανι­ κού. Το συγκριτικά αφιλόδοξο καστ δεν κρύβει ότι πραγματικός πρω­ ταγωνιστής της ταινίας... είναι ο Κά­ μερον: οι νεαροί ερμηνευτές Λεονάρντο Ντι Κάηριο και Κέιτ Γουίνσλετ παίζουν τον τυχοδιώκτη-ζωγράφο και την αριστοκράτισσα... σε κατάσταση ασφυξίας που συναντιούνται και ε­ ρωτεύονται, ενώ τους πλαισιώνουν ο Μπίλι Ζέιν, η Κάθι Μπέιτς και ο Ντέιβιντ Γουόρνερ. Προφανώς ο σκηνοθέ­ της προτίμησε να «ρίξει» τα χρήματα στην εικόνα κι όχι σε ακριβοπληρωμένους σταρ - και πολύ καλά έκανε. 0 Κάμερον χρησιμοποιείτο φορμά του ρομαντισμού σε έ­ να «ντεκόρ» ταινίας καταστροφής, θέλγοντας το εφηβι­ κό όσο και το πιο ώριμο, το αντρικό όσο και το γυναικείο κοινό. Το πραγματικό θέαμα του Τιτανικού, πάντως, δεν θα μπορούσε παρά να βρίσκεται στη βύθιση του καραβιού. Πράγματι, η βύθιση καλύπτει τη μισή διάρκεια της ταινίας, κι αποτελεί - αναπόφευκτα - το πιο συναρ­ παστικό κομμάτι της. Το «γιατί» δεν βρίσκεται (μόνο) στα θαυμάσια εφέ, αλλά (και) στους εντυπωσιακούς τρό­ πους με τους οποίους ο Κάμερον κινηματογραφεί το ναυάγιο, τονίζοντας την αίσθηση των μεγεθών του σκά­ φους, του κρύου, του πανικού...· τα καρέ του πλάθουν μια αφηγηματική γλώσσα που παρασύρει. 0 Τιτανικός έρχεται φροντισμένος στην παραμικρή του λεπτομέ­ ρεια, παράγοντας ένα ακαταμάχητο σύνολο· ο Κάμερον σκηνοθετεί για χάρη της ταινίας κι όχι του («ταλαντού­ χου» ή «επαγγελματία») εαυτού του, κάτι όχι τόσο αυτο­ νόητο όπως, ίσως, μοιάζει για πολλούς. Η σύνθεση των στοιχείων της αναπαραστατικής αληθοφάνειας με τα

φανταστικά εφέ αντανακλά, μέσα στην αναλογική τε­ λειότητά της, τον παράξενο δημιουργικό πυρετό του Κάμερον και το πάθος του γι' αυτό το φιλμ. Δεν θέλησε να φτιάξει μια καλή ταινία, αλλά μια ταινία όσο καλύτε­ ρη γίνεται. Η διαφορά ανάμεσα στους δύο όρους θα κά­ νει τον Τιτανικό ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη χολιγουντιανή ιστορία. □

4VD

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Όπως «Ο ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ», δεν είναι «ακόμη μία ταινία» για τη μεγαλύτερη θαλάσσια τραγωδία του 20ου αιώνα, «Ο Ι ΨΑΛΜΟΙ ΣΤ Ο ΤΕΛΟΣ Τ Ο Υ ΤΑΞΙΔΙΟΥ»

το διάσημο πλέον μυθιστόρημα του 32χρονου Νορβηγού συγγραφέα ΕΡΙΚ ΦΟΣΝΕΣ ΧΑΝΣΕΝ δεν είναι «ακόμη ένα βιβλίο» για το μοιραίο υπερωκεάνιο, αλλά η ΑΛΗΘΙΝΗ και ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ ιστορία των επτά μουσικών της ορχήστρας του πλοίου που μέχρι την τελευταία στιγμή δίνουν την ψυχή τους, πριν τα παγωμένα νερά —, κλείσουν πάνω απ’ το πληγωμένο σκαρί του. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΑΕ · ΜΑΥΡΟΜΙΧΜΗ 1,106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ: 36 02 535,3618 654,36 36 011, FAX: 01-36 40 683

εκδόσεις

Μ fjsi ω Νίκος Κάρου ζος Θρίαμβος Χρόνου

Μανώλης Παπαδολαμπάκης H Φυλή της Σάντα Μπάρμπαρα

Σάκης Παπαδημητρίου Μικροπορσβιάσεις

Γιώργος Βασιλείου

Νικόλαος Ντάβας

16 Ανακλάσεις/16 Variations

Τα Μαύρα Τετράδια (1)

Γκέρτρουνχ Στάιν

Ανδρόνικος Κομνηνός

Ο Κόσμος είναι στρογγυλός

H ερωτική ιστορία του Καλλίμαχου και της Χρυσορρόης

— Μ

ΑΠΟΠΕΙΡΑ: ΝΑΥΑΡ1ΝΟΥ 18-20, 106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 6450519 / FAX 3603376

ΜΟΛΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΑΝ Ο Πολ Τζόνσον, με πρακτικά παραδείγματα από την πολύχρονη διδασκαλία του, μας ξεναγεί στον απέραντο κόσμο του βιβλίου και μας μαθαίνει (συχνά με χαρτί και ψαλίδι μόνο) πώς θα φτιάξουμε το πολύ προσωπικό μας βιβλίο. Για παιδαγωγούς και όχι μόνο.

Ο ντρεϊ Σ ουλμαν

Το κλουβί

Ε κδόσεις Ο δυςςεας

Π

Π ο λ Τζόνσον

Φτιάχνω γο

β ίκ ο

μου ΡιβλΓο

πρακυικόί o6rjy«5s της τέχνης του βιβλίου για ν' αγαπήσει το παιδί την ανάγνωση

Μ

Ε κδό σεις

Σε μια επικίνδυνη αποστολή στο Β. Καναδά μια φωτογράφος ζει από κοντά τις πολικές αρκούδες.

Ο έρωτας ενός Πακιστανού και μιας ανικανοποίητης καθηγήτριας στο πολυφυλετικό σημερινό Λονδίνο.

Οι προσδοκίες ενός τσέχου σκηνοθέτη πριν και μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Μια παρέα νεαρών προσπαθεί να λύσει το μυστήριο ενός φόνου κι ενός σάκου με ανεπίδοτα γράμματα. Η βάση για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά.

Ο δυςςεας

\ α ν ιφ Ινιουρεισι

BLACK ALBUM

Δυο γυναίκες και ένας άντρας με πολλά πρόσωπα. Έ λξη που χωρίζει. Γαλάζιος φάκελος με μυστικά για τοξικά απόβλητα. Ένας ντετέκτιβ παρακολουθεί τρίγωνα θανάτου ενώ πεθαίνει.

... και για όσους δεν ίο διάβασαν ακόμα, τώρα η τέταρτη έκδοση.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ ΥΣΣΕΑ Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326,36.25.575 - FAX 36.48.030

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

τη συνέντευξη πήρε ο ΜΙΖΕΛ ΦΑΊ'Ζ

Ο Α πόσ τολος Ζ α χ ίν η ς ε ίχε τη φ ή μ η του δ ύ σ κ ο λ ο υ α ν θ ρ ώ π ο υ . Ζ υ χ ν ά η δη μό σ ια ε ι­ κ ό ν α του α δ ικ ο ύ σ ε το ίδ ιο το έρ γο του. Ο ι μελέτες του Το ισ τ ο ρ ικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α ( θ ' κ ρ α τ ικ ό βρ α β είο δ ο κ ιμ ίο υ , 19 58 ) κ α ι Ιυ μ β ο λ ή σ τ η ν ισ τ ο ρ ία της « Π α ν δ ώ ρ α ς » κ α ι τ ω ν π α λ ιώ ν π £ ρ ιο δ ικ ώ ν (β ρ α β ε ίο της Ο μάδας του « 1 2 )» ) θεω ρ ο ύν τ α ι έργα α ­

ν α φ ο ρ ά ς . Επίσης, γ εγο νός α δ ια μ φ ισ β ή τ η τ ο ε ίν α ι ότι προ σπ άθ ησ ε ν α ασ κ ή σ ε ι τ ην τέχ νη της κ ρ ιτ ικ ή ς με σοβαρότητα κ α ι γ ν ώ σ η - σε εποχές που ο κ α ν ό ν α ς αυτοσ χέ­ δ ια ζ ε . Α κ ό μ η , το έργο του στο Ίδ ρ υ μ α Ο υ ρ ά ν η υπήρ ξε σ η μ α ν τ ικ ό - κ α ι ε λ πίζουμ ε ν α το σ υνεχ ίσ ει κ α ι ν α το ο λ ο κ λ η ρ ώ σ ε ι ο δ ιά δο χ ός του Τάσος Α θ α ν α σ ιά δ η ς - κ α ­ θώ ς προσπάθησε ν α συγκρ οτήσ ει μ ια π λ ή ρ η β ιβ λ ιο θ ή κ η ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή ς γρ α μμ α τ ε ί­ ας μέσα από την κ ρ ιτ ικ ή πα ρο υσ ίασ η β α σ ικ ώ ν έ ρ γ ω ν . Α υ σ τυ χ ώ ς το ίδ ιο δ ε ν μπ ορ ο ύμ ε ν α πούμε γ ια τις επ ιλ ο γ έ ς του. Ζτη ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή π ε ζ ο γ ρ α φ ία , που ήτ α ν ο οικ ε ίος χ ώ ρ ο ς του, ε ιδ ικ ά στις μετα πο λεμικές γε ν ιέ ς , υπε­ ρ α σ πίσ τη κε περιπτώ σ εις α π ο κ λ ε ισ τ ικ ά με ιδ ε ο λ ο γ ικ ά κ ρ ιτ ή ρ ια ή επέδειξε με ρ ο λ η­ πτικές πρ ο τιμή σ εις γ ια πρ ό σ ω πα που η λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή πρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α τα έ χ ε ι ήδη β ά λει στο περ ιθ ώ ρ ιο. Αυτός ο μ ο ν ό λ ο γ ο ς του π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ο ύ , α κ α δ η μ α ϊκ ο ύ κ α ι μελετητή της ν ε ο ε λ ­ λ η ν ικ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς η χ ο γ ρ α φ ή θ η κ ε σε δυ ο σ υ ν α ν τ ή σ ε ις (6 /1 0 - 6 /1 1 /1 9 9 2 ) στο σ πίτι του, γ ια λ ο γ α ρ ια σ μ ό της Ζτέγης Κ α λ ώ ν Τ ε χ ν ώ ν κ α ι Γ ρ α μ μ ά τ ω ν . Μ α γ ν η τ ο ­ φ ω ν η μ έ ν α απ οσπάσματα της « σ υ ν ο μ ιλ ία ς » μας δεν σ υ μ π ε ρ ιλ ή φ θ η σ α ν στις Φ ω νές της Γραφής ( ψ η φ ια κ ή αποτύ πω σ η 3 2 σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν που μ ιλ ο ύ ν γ ια τη ζ ω ή κ α ι το

έργο του, ε κδ . «L Y R A » ) διότι δ ε ν το δέχ τη κε ο ίδ ιος. Ο ανα γ νώ σ τη ς ίσως θεω ρήσ ει ξ ερή κ α ι μ ο νότο νη την α φ η γ η μ α τ ικ ή σ κ ο π ιά του Ζαχ ίν η * ίσω ς θεω ρήσ ει ότι ο α υ τοβ ιο γρ α φ ού μενο ς κ ρ ατάει γ ια τον εαυτό του τ ην ψ ί­ χ α τ ω ν ε μ π ε ιρ ιώ ν του κ α ι μα ς π α ρ ο υ σ ιά ζ ε ι μ ό ν ο το κ έ λ υ φ ό ς τους. Το μ ό ν ο που μπ ορ ώ ν α π ω , σεβόμενος τη μ ν ή μ η του ά ρ α το δ ικ α ίω μ ά του ν α δ ια φ ω ν ή σ ε ι με τα γ ρ α φ ό μ ενά μο υ, ε ίν α ι ότι ο Ζ α χ ίν η ς υπήρ ξε λ α λίσ τα το ς γ ια πρ ό σω πα κ α ι πρ ά γ μ α ­ τα της λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή ς ζ ω ή ς μ α ς, που γ ν ώ ρ ισ ε στη μ α κ ρ ό χ ρ ο ν η δ ια δ ρ ο μ ή του , σ υ­ χ ν ά μά λισ τα με α ρ ν η τ ικ ή χ ρ ο ιά . Ο πρ ο σεκτικός α ν α γν ώ σ τ η ς ίσω ς μπορέσει ν α κ α ­ τα λά β ει π ίσ ω απ ό τις γρ αμμ ές τούτης της ανέ κ δ οτ η ς μα ρτυ ρίας τις έ λ ξ ε ις κ α ι τις απ ω θή σ εις του, τις βαθύτερες σ κέψ εις του, τον ψ υ χ ισ μ ό του εντέλει.

συνέντευξη

Μια αθνική λογοταχνία δαν iα ποκομμένη lva e από τις λογοτθχνίβς τω ν προη γμένω ν χω ρώ ν ■ ε ν ν ή θ η κ α στην Α θήνα το 1918, το Δεκέμβριο, σε μια ειδυλλιακή Αθήνα. Πέρασα όλα τα παιδικά μου χρόνια, και τα εφηβικά, στην Αθήνα την προπολεμική, τη μεσοπολεμική καλύτερα, που ήταν πολύ όμορφη να ζει κανείς. Έχω κρα­ τήσει πολύ ωραίες αναμνήσεις από ένα κήπ ο ο ικογενειακό, στης γιαγιάς μου το σπίτι, το ο­ ποίο ήταν στο κέντρο της Αθή­ νας, Αχαρνών 78, και καταλάμ­ βανε γύρω στο ένα στρέμμα. Από την παιδική μου ηλικία είχα αρχίσει να διαβάζω αρκετά. Τα παιδικά βιβλία της εποχής εκεί­ νης: Ιούλιο Βερν και άλλα πολλά, της Δέλτα, του Δραγούμη. Είχα σχηματίσει μιαν αφελή εντύπωση, μικρός όταν ήμουν, δέκα χρόνων περίπου, ότι είχα διαβάσει όλα τα βιβλία που είχαν τότε εκδοθεί. Κατόπιν είχα την τύχη να φοιτήσω εις το Βαρβάκειο, που ήταν το καλύτερο γυμνάσιο της εποχής. Είχε κλασικό τμήμα και πρακτικό. Εγώ σπούδασα στο κλασικό τμήμα. Από την τρίτη γυμνασίου, γύρω στα 1932, είχαμε δημιουργήσει σε κάθε τάξη από μια βι­ βλιοθήκη. Κι εγώ φρόντισα, πολύ νέος τότε, να εκλε­ γώ βιβλιοθηκάριος έτσι ώστε να έχω άμεση πρόσβα­ ση στη βιβλιοθήκη. Κι εκεί θυμάμαι είχα διαβάσει όλο

συνέντευξη

τον Σαίξπηρ από μεταφράσεις Δ αμιρά, αν θυμά μαι καλά, και πολλά άλλα βιβλία, που ήταν βέ­ βαια γραμμένα στην καθαρεύου­ σα. Στην πέμπτη ή έκτη γυμνασίου τυπώσαμε ένα μαθητικό περιοδι­ κό με τον τίτλο: «Μαθητική ζωή». Ήμουνα στη συντακτική επιτρο­ πή και είχα δώσει διάφορες συ­ νεργασίες. Εκεί μάλιστα είχα δη­ μ ο σ ιεύσ ει και τις πρ ώ τες μου κριτικές. Θυμάμαι ήταν για θεα­ τρ ικ ά έρ γα του Τ ερζάκη στο Εθνικό Θέατρο. Μετά επέλεξα να δώ σω εξετά­ σεις εις την Νομική Σχολή διότι ήταν, κατά κάποιο τρόπο, οικογενειακή παράδοση, α­ φού ο αδελφός της μητέρας δικηγορούσε και επρόκειτο να εργασθώ εκεί. Επιπλέον, μπαίνοντας στο πα­ νεπιστήμιο, είδα καθηγητές που με τράβηξαν προς δύο κλάδους: προς την Κοινωνιολογία και προς την Φιλοσοφία του Δικαίου. Σκόπευα, μετά τη λήξη των σπουδών μου, να μεταβώ στη Γερμανία, διότι εκεί ή­ ταν η βάση της επιστήμης των επιστημών αυτών. Και βέβαια, τότε είχα φροντίσει να μάθω και γερμανικά κατά κάποιο τρόπο, για να είμαι προετοιμασμένος γι’ αυτές τις ανώτερες σπουδές. Δυστυχώς όμως, κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, πριν πάρω το πτυχίο

------------------------------------------------------------- <357

μου, ξέσπασε ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος. Θυμάμαι ένα χαρακτηριστικό ε­ πεισόδιο. Έ δινα τότε, στις 15 Νοεμβρίου, εξετάσεις γραπτές εις το αστικό δίκαιο και συγκε­ ντρωθήκαμε σε μια από τις αί­ θουσες του κεντρικού πανεπι­ στημίου που ήταν κεραμοσκέπαστη. Φυσικά χωρίς καμία α­ ντιαεροπορική προστασία. Ο Πράτσικας, ο καθηγητής μας, μόλις μας έδωσε τα θέματα σήμανε συναγερμός, και μας είπε:

ήταν μια εχθρική χώρα. Τότε έγι­ νε μια μεταστροφή ενενήντα μοι­ ρών και άρχισα να μαθαίνω αγ­ γλικά. Την περίοδο της Κατοχής, μην έχοντας τη δυνατότητα να δικηγορήσω, διότι δεν υπήρχαν δουλειές ούτε για τους καθιερω­ μένους δικηγόρους, στράφηκα προς τη λογοτεχνία και άρχισα να διαβάζω συστηματικά. Την ε­ ποχή εκείνη, λοιπόν, δημοσιεύθηκαν και τα πρώτα μου άρθρα στην εφημερίδα «Πορεία». Τότε δημοσίευσαν τις κριτικές μου για τον Τερζάκη, τον Καστανάκη, για τ ον Κόντογλου και, μάλισ τα, στην πρώτη σελίδα ως επιφυλλί­ δες. Μετά άρχισα να συνεργάζο­

«Όσοι θέλουν να φύγουν, όσοι θέλουν να μείνουν». Ήμασταν καμιά εκατοστή άτομα στην αί­ θουσα. Ήταν μάλιστα δύσκολο μαι και με την «Νέα Εστία». Ακολουθούσα μια μέθοδο που θα το θέμα των εξετάσεων. Εγώ α­ Με τα χρόνια που πέρασαν, μετά την συμβούλευα κα ι για άλλους ποφάσισα να μείνω, μαζί με κα­ νεότερους συναδέλφους. Διά βαζα το ’45, ασχολήθηκα συστηματικά μιά δεκαριά άλλους, γιατί ήθε­ το β ιβ λίο, κατέγραφα τις με την κριτική. Ήμουν τακτικός λα να ξεμπερδέψω. Έτσι, ανά­ εντυπώσεις μου κα ι μετά διάβαζα συνεργάτης σε εφημερίδες, αλ­ μεσα σε αντιαεροπορικό συνα­ τι έλεγαν για το β ιβ λίο αυτό οι λά κάποτε δ ιαπίστω σα, γύ ρω γερμό και αντιαεροπορικές βο­ γνωστοί κρ ιτικοί, δημοσιογράφοι στα 1950, ότι αυτή η ενασχόλη­ λές, έδω σα τις πρώτες εξετά­ της εποχής εκείνης, και ση δεν οδηγούσε πουθενά. Του­ σεις για τα νομικά. διασταύρωνα τις απόψεις μου εκ λάχιστον για την Ελλάδα. Διότι Η σχέση μου με τη λογοτεχνία των υστέρων. Βλέποντας πού έχω το επάγγελμα του λογοτεχνικού ήταν σταθερά στενή από τα γυ­ δίκιο, πού έχω άδικο, ποιες από τις κριτικού, αν μπορεί να θεωρηθεί μνασιακά μου χρόνια, όπως εί­ κρίσεις μου ήταν σωστές κ α ι ποιες επάγγελμα, δεν είχε ούτε κύρος, πα προηγουμένως. Στα τελευ­ δεν ήταν ούτε απήχηση, κυρίως ούτε απο­ ταία γυμνασιακά χρόνια μάλι­ λαβές. Δεν μπορούσες να κερδί­ στα άρχισα να κρατάω ένα ημε­ σεις τα προς το ζην. Και αποφά­ ρολόγιο των διαβασμάτων μου, σισα να κατοχυρώσω τις σπουδές μου στη φιλολο­ το οποίο αποκάλεσα αργότερα «τετράδια κριτικής». γία . Και έτσι, κατάφερα και πήγα στην Αγγλία το Ό σα βιβλία με ενδιέφεραν, κατέγραφα τις εντυπώ­ 1953, όπου εργαζόμουν στο ελληνικό τμήμα του σεις μου γ ι’ αυτά, τις κριτικές παρατηρήσεις μου1και BBC. Μέσα σε τέσσερα χρόνια πήρα το Master of αυτά με οδήγησαν αργότερα ώστε να ασχοληθώ συ­ Arts και το διδακτορικό πτυχίο στη νεοελληνική φιλο­ στηματικότερα με λογοτεχνική κριτική. Ακολουθούσα λογία. μια μέθοδο που θα την συμβούλευα και για άλλους Το 1957 επέστρεψα ως διδάκτωρ της φιλολογίας νεότερους συναδέλφους. Διάβαζα το βιβλίο, κατέ­ στην Ελλάδα. Αυτό με βοήθησε αποφασιστικά αργό­ γραφα τις εντυπώσεις μου και μετά διάβαζα τι έλε­ τερα στην πανεπιστημιακή μου σταδιοδρομία. Προγαν για το βιβλίο αυτό οι γνωστοί κριτικοί, δημοσιο­ κειμένου να αναχωρήσω για ανώτερες σπουδές στην γράφοι της εποχής εκείνης, και διασταύρωνα τις α­ Αγγλία, συνεννοήθηκα με τον καθηγητή Ρόμιλυ Τζένπόψεις μου εκ των υστέρων. Βλέποντας πού έχω δί­ κινς, του King’s College του Πανεπιστημίου του Λον­ κιο, πού έχω άδικο, ποιες από τις κρίσεις μου ήταν δίνου, τον οποίο γνώριζα δι’ αλληλογραφίας, γιατί σωστές και ποιες δεν ήταν. του είχα στείλει τα προηγούμενα βιβλία μου και μου Μετά το πτυχίο συνέβη μια δραματική, ας την πούμε είχε απαντήσει με γράμματα επαινετικά. Του πρότειέτσι, αλλαγή στις κατευθύνσεις της ζωής μου. Διαπί­ να ως θέμα της διδακτορικής μου διατριβής την ιστο­ στωσα ότι δεν μπορούσα να συνεχίσω τις σπουδές ρία του νεοελληνικού μυθιστορήματος, η οποία και μου στη Γερμανία, γιατί είχε ξεσπάσει ο πόλεμος και

£}■©---------------------------------------------------------------------------------------- συνέντευξη

τότε, αλλά δυστυχώς και τώρα, δεν υπήρχε. Υπήρχε, κατά τη γνώμη μου, ένα κενό, το οποίο προσπάθησα με τη διατριβή αυτή, και με τις περιορισμένες τότε φιλολογικές μου γνώσεις, γιατί βέβαια ήμουν αυτοδίδακτος, να το καλύψω. Την εργασία μου αυτή την είχα συλλάβει μόνος μου. Είχα συλλάβει ένα σχήμα εξελικτικό της ελληνικής λογοτεχνίας, το είχα χωρίσει σε περιόδους που κά­ λυπταν έναν χρονικό ορίζοντα· ώς το 1930 βέβαια' τότε ήταν ακόμη ζωντανοί οι εκπρόσωποι της γενιάς και έγραφαν και συνέχιζαν το έργο τους, και δεν εί­ χαν διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη τελεσίδικη προ­ σωπικότητα. Χώ ρισα αυτά τα 100 χρόνια, από το 1830 μέχρι το 1930, σε τρεις περιόδους με βάση το κυρίαρχο μυθιστορηματικό είδος τής κάθε περιόδου. Το πρώτο ήταν το ιστορικό μυθιστόρημα (χοντρικά: 1830-1880), το δεύτερο ήταν το ηθογραφικό μυθι­ στόρημα (τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα) και το τελευταίο τμήμα ήταν το αστικό μυθιστόρημα (των αρχών του 20ού αιώνα). Και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο που ακούγεται σχηματικό ή αυθαίρετο, ξεχώρισα

I. ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ

ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΤΟΥ Μ0ΡΕ0Σ

Μια συναρπαστική ιστορία που πλέκεται γύρω από έναν κεντρικό άξονα, τον έρωτα του Γοδεφρείδου και της Αντέλας, μέσα σ’ ένα σκηνικό φτιαγμένο από τα ήθη και τα έθιμα του φραγκοκρατούμενου Μόριά...

Α ν μου tc 8 ci το (ρώτημα γιατί ασχολήθηκα μ< τη μελέτη της λογοτεχνίας, τη λογοτεχνική έκανα, με ώθησε οε αυτή την μπω στο Βάθος των λογοτεχνικών έργων ώστε να τα κατανοήσω περισσότερο

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧ1ΝΗ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΜΝΗΣΑΡΕΤΗ

Η Φρύνη, με την ασύγκριτη ομορφιά θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινω νία της αρχαίας Αθήνας. Γίνεται διάσημη από τους έρωτές της και ε μπνέει τον Πραξιτέλη να δημιουργήσει Αφροδίτες και «Έρωτες»... ΊδρυμαΚώστακαί Ελένης Οΰράνη

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Ο

Α Γ Κ Υ Ρ Α

ΔΗΜ. ΑΠ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥΑ.Β.Ε.Ε. Λ.Κηφισού85,12241 Αιγάλεω, Τηλ.: 3478044-Fax:(01)3474732 ΚατάστημαΧονδρικής-ΛιανικήςΠώλησης: Πεσμαζόγλου5(ΣτοάΟρφέως) Τηλ.: 3213507

συνέντευξη

-4 ©

θυνση, η προσπάθεια να μπω στο βάθος των λογοτε­ χνικών έργων ώστε να τα κατανοήσω περισσότερο. Όταν ασχολήθηκα κατά κάποιο τρόπο επαγγελματι­ κά με τη λογοτεχνία, είχα την άποψη ότι ο κριτικός ο­ φείλει να αντιμετωπίζει με απόλυτο σκεπτικισμό τα βιογραφικά στοιχεία τού προς μελέτη συγγραφέα. Μάλιστα στον πρόλογο του βιβλίου μου Η σύγχρονη πεζογραφία αναφέρω ρητά ότι μ’ ενδιαφέρει απο­ κλειστικά το έργο του λογοτέχνη και η αξιολόγησή του. Και ότι δεν ενδιαφέρομαι καθόλου για τα ανεκδοτολογικά στοιχεία που περιβάλλουν τη ζωή του. Με την πάροδο του χρόνου, διαμόρφωσα μια πιο ου­ σιαστική και ενδεχομένως πιο νηφάλια άποψη για το έργο του κριτικού λογοτεχνίας. Βέβαια, εκείνο που προέχει είναι το λογοτεχνικό έργο και, γ ι’ αυτό, το πρώτο κριτήριο της λογοτεχνίας νομίζω πως πρέπει

Όταν επιλέγω να ασχοληθώ pc τον Καρκαβίτσα, σημαίνω ότι βρίσ κω τον Καρκαβίτσα σημαντικό. Κι αν 6cv τον Bcupouoa σημαντικό, θα ασχολιό μουν pc κάποιον άλλον. 'Αρα το αξιολογικό βτοιχω'ο cνυπάρχω ήδη στην α ιιλ ογή του θέματος

τους αντιπροσωπευτικούς συγγραφείς κάθε είδους. Αυτός ο διαχωρισμός ακολουθήθηκε από μεταγενέ­ στερους μελετητές, αλλά πρώτος που την εισήγαγε ήμουν εγώ μέσα από τη μελέτη της νεοελληνικής λο­ γοτεχνίας και του νεοελληνικού μυθιστορήματος. Για το βιβλίο αυτό, Γία το νεοελληνικό μυθιστόρημα , όταν εκδόθηκε το 1958 στην Αθήνα γράφτηκαν πολ­ λές κριτικές, όλες επαινετικές. Θυμάμαι κριτικές από τον Αλκή Θρύλο, τον Πέτρο Χάρη, τον Ανδρέα τον Καραντώνη, τον Χατζίνη. Ξεχωρίζω όμως του Κ.Θ. Δημαρά εις το «Βήμα», στις επιφυλλίδες του «Βήμα­ τος», εις την οποίαν επαινούσε τη μελέτη μου, γιατί, κατά τη γνώμη του, συνδύαζε με κάποια επιτυχία την ιστορία με την κριτική. Λάμβανε υπόψη, δηλαδή, τον ιστορικό παράγοντα, το ιστορικό στοιχείο, τοποθε­ τούσε τα έργα στην εποχή τους και παράλληλα προ­ χωρούσε προς την αξιολόγησή τους. Αν μου τεθεί το ερώτημα γιατί ασχολήθηκα με τη με­ λέτη της λογοτεχνίας, τη λογοτεχνική κριτική, θα α­ παντούσα ότι το έκανα, με ώθησε σε αυτή την κατεύ­

©Φ-

να είναι η μορφή του. Αυτό νομίζω είναι ένα πρώτο κριτήριο, το μορφικό κριτήριο, το οποίο βέβαια θεω­ ρώ και ως προϋπόθεση της ανάληψης του κριτικού έργου από τον κριτικό. Μπορεί, δηλαδή, να ασχολη­ θεί ως αναγνώστης, να περνά την ώρα του, αλλά δεν είναι αντικείμενο μελέτης και αξιολόγησης. Μετά από το κριτήριο αυτό νομίζω πως σήμερα έρχε­ ται το κριτήριο το ιστορικό. Δηλαδή, πρέπει να λάβει κανείς υπόψη όλα τα στοιχεία και της εποχής κατά την οποία γράφτηκε το έργο, και της ζωής και της ι­ διοσυγκρασίας του συγγραφέα. Ό λ’ αυτά τα στοι­ χεία αποτελούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθε­ τείται το έργο. Μορφικό, λοιπόν, κριτήριο, ιστορικό κριτήριο, το τελικό όμως κριτήριο για μένα είναι ο σκοπός του έργου. Πού αποβλέπει το λογοτεχνικό έργο. Κι αυτό το κριτήριο δεν μπορεί παρά να είναι η­ θικό με την ευρύτερη σημασία του όρου. Τι ήθελε να πει ο συγγραφέας, με ποιο τρόπο θέλησε μέσα από το έργο να μας ανοίξει νέους ορίζοντες πνευματι­ κούς και ηθικούς, αισθητικούς, ποιο είναι το ιδεώδες του. Χωρίς αυτά τα τρία στοιχεία-κριτήρια, μορφικό, ιστορικό και ηθικό, δεν νομίζω πως μπορεί μια κριτική αξιολόγηση να είναι σημαντική. Πρώτιστο βέβαια στοιχείο είναι το έργο. Και εδώ γί­ νεται μια παρανόηση διαχωρισμού της ιστορικής κρι­ τικής, της φιλολογικής κριτικής με τη λογοτεχνική κριτική. Λέμε πως η φιλολογική κριτική πρέπει να εί­ ναι αντικειμενική. Να μην προχωρά σε αξιολόγηση. Εδώ νομίζω ότι ελλοχεύει μια παρανόηση: η επιλογή του θέματος. Όταν επιλέγω να ασχοληθώ με τον Καρκαβίτσα, σημαίνει ότι βρίσκω τον Καρκαβίτσα ση­ μαντικό. Κι αν δεν τον θεωρούσα σημαντικό, θα α­ σχολιόμουν με κάποιον άλλον. Άρα το αξιολογικό στοιχείο ενυπάρχει ήδη στην επιλογή του θέματος.

αυνέντ<υξη

Τώρα, ως προς τη διαφορά, τον διαχωρισμό φιλολο­ γικής και λογοτεχνικής κριτικής, τον θεωρώ ανυπό­ στατο και επιβλαβή. Δεν μπορεί ο λογοτεχνικός κριτι­ κός να είναι αξιόλογος αν δεν έχει «φιλολογικό» υπό­ στρωμα. Δηλαδή αν δεν μελετήσει τα στοιχεία όλα γύρω από το έργο, αν δεν κάνει μια μελέτη γύρω από το έργο για να φτάσει στην αξιολόγησή του. Και από την άλλη πλευρά, ο φιλολογικός κριτικός, αν δεν έχει συνθετικά και κριτικά χαρίσματα για να μπορέσει να αξιολογήσει το έργο, δεν φτάνει στο τέλος - με τη δι­ πλή σημασία - του προορισμού του. Δεν μπορεί ο φι­ λόλογος να αφήνει την αξιολόγηση στους ανεύθυ­ νους δημοσιογράφους, στους λεγάμενους «ιμπρεσιονιστές» κριτικούς. Οι εφημερίδες στην εποχή μας δεν ασχολούνται συ­ στηματικά με το βιβλίο. Δεν υπάρχουν στήλες αυστη­ ρής λογοτεχνικής κριτικής. Εις το παρελθόν υπήρχαν πολλοί σημαντικοί' κατά τη διάρκεια του μεσοπολέ­ μου αλλά και αργότερα, τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, έγραφαν στις εφημερίδες οι σημαντικότεροι κριτικοί της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Για παράδειγ-

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΑΚΟΜΑ ΚΙ ΕΝΑ ΛΑΘΟΣ ΚΑΝ’ ΤΟ ΣΩΣΤΑ

Τι είναι τελικά ένας ερωτικός χωρισμός; Τι είναι για μας όταν τον ζούμε με πόνο άγριο; Και τι όταν τον αναπολούμε, χρόνια μετά; Αξίζει η πείρα την οδύνη της; Μια ερωτική ιστορία από την όχθη του άντρα που στέκει αμήχανος να αναρωτιέται για το σκοτεινό αίνιγμα της γυναικείας επιθυμίας.

ιοτορικό κριτήριο, το τελικό όμως κριτήριο για μένα civai ο σκοπός του έργου. Πού αποβλέπω το λογοτεχνικό έργο. Κι αυτό το κριτήριο δεν μπορεί παρά να εί\ ηβικό με την ευρύτερη σημασίι

ΠΟΠΗ ΓΑΪΤΑΝΟΥ ΟΤΑΝ ΕΣΒΗΣΑΝ ΤΑ ΦΩΤΑ

Η διαδρομή της πολυκύμαντης ζωής μιας κορυφαίας χορεύτριας που θα γνωρίσει μοναδικές στιγμές έρωτα, αλλά και στιγμές που θα τη φέρουν στα όρια της παραφροσύνης. Ωστόσο οι εξελίξεις είναι απρόσμενες...

ΕΚΔΟΣ ΕΙ Σ ^

Α Γ Κ Υ Ρ A

ΔΗΜ. ΑΠ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥΑ.Β.Ε.Ε. Λ. Κηφισού85,12241 Αιγάλεω, Τπλ.: 3478044- Fax: (01)3474732 ΚατάστημαΧονδρικής-ΛιανικήςΠώλησης: Πεσμαζάγλου5(ΣτοάΟρφέως) Τηλ.: 3213507________

συνέντευξη

-©Ή

Στην περίοδο την δική μας, τα μεταπολεμικά χρόνια, μα, ο Κλεών Παράσχος, ο Χουρμούζιος, ο Καραντώδημοσιεύθηκαν διάφορες ιστορίες της λογοτεχνίας, νης, ο Βαρίκας, ο Δημαράς, ο Χάρης, ο Άλκης Θρύ­ συζητιούνται όμως περισσότερο τρεις. Του Κ.Θ. Δηλος, ο Παναγιωτόπουλος. Όλοι αυτοί, οι οποίοι έδω­ μαρά, του Λίνου Πολίτη και του Μάριο Βίττι. Του τε­ σαν έργο σημαντικό ως κριτικοί, πέρασαν από τις ε­ λευταίου, βέβαια, είναι η χειρότε­ φ ημ ερ ίδες και ασ χολήθηκαν ρη, γραμμένη από έναν άνθρωπο συστηματικά με την κριτική του που δεν γνωρίζει καλά την ελλη­ βιβλίου. Και ένας αναγνώστης νική λογοτεχνία, και είναι βέβαια που δεν ήταν μέσα στο χώρο ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧΙΝΗ μεροληπτική και φατριαστική. της λογοτεχνίας μπορούσε δια­ Π Α Α Α ΙΟ Τ Ε Ρ Ο Ι Και δεν αναφέρομαι τόσο στις α­ βάζοντας μια κριτική του Χουρ-

Π ΕΖΟ ΓΡΑΦ ΟΙ

ναφορές του στους σύγχρονους αλλά στους παλαιότερους συγ­ γραφείς. Για τον Παλαμά έχει λί­ γες σελίδες που δεν εξετάζουν ουσιαστικά το έργο του, αλλά το παραγνωρίζουν, και για τον Καβάφη πολύ περισσότερες, ενώ είναι ποιητής ενός τόμου. Του Λίνου Πολίτη η «Ιστορία» εί­ ναι πολύ μέτρια, ένα βοήθημα για τους εντελώς αμύητους, και είν α ι επη ρ ε α σ μέ ν η απ ό την «Ιστορία» του Δημαρά. Μάλιστα, Ένας πεζογράφος, ένας που οι σελίδες που αναφέρονται στα αφ ηγάται μια ιοτορία ή συνθέτει τελευταία χρόνια, όπως το λέει ναγνώστη. ένα μυθιστόρημα Scv μπορεί, και ο ίδιος εις τον πρόλογό του, εμένα τουλάχιστον προσωπικά, να ε ίναι γρ αμμ ένες από άλλους. Υ πάρχει ένα θέμα, η ισ το ρία με ξεγελάσει ως προς την αξία του. Από τους νεότερους μελετητές, της νεοελληνικής λογοτεχνίαςΜπορώ να διαγνώσω, α ν διαβάσω από τη στιγμή που αναφέρονται δηλαδή κατά πό σ ον οι υπάρένα κείμενο, αν αυτό αξίζει ή αν σε ζώντες, και μάλιστα σε νέους χουσες είναι επαρκείς και κατά αυτό δεν αξίζει. Και υπάρχουν τα σ υγγραφείς, δεν μπορεί να υ­ πό σ ο είναι ανάγκη να γραφ εί σταθμικά, τα μετρήσιμα στοιχεία πά ρχ ει εντελώς αντικειμενική μια νεότερη ιστορία της νεοελ­ με τα οποία μπορώ εγώ κρίση. ληνικής λογοτεχνίας. Αν κάνου­ τουλάχιστον, α λ λ ά και άλλοι Η «Ιστορία» του Δημαρά είναι έ­ με μια ιστορική αναδρομή, θα κριτικοί, να δικαιολογήσουν αυτή να σπουδαίο έργο, που δεν ξέρω δούμε πως στο παρελθόν είχαν μου την εκτίμηση. Για την ποίηση αν θα μπορεί να γραφεί καλύτε­ γραφεί ορισμένες ιστορίες, ό­ νομ ίζω ότι δεν είναι έτσι. Δεν ρη στα νεοελληνικά γράμματα πως του Άριστου Καμπάνη, η ο­ υπάρχουν ασφαλή κριτήρια, κ ι αν ως το 1880. Καλύπτει τα χρόνια ποία ήταν γραμμένη από έναν υπάρχουν, δεν έχουν εμφανιστεί αυτά του Διαφωτισ μού και του μορφωμένο δημοσιογράφο που πρώιμου ρομαντισμού με μεγάλη είχε γράψει και δοκίμια και επι­ επάρκεια, γνώση και κριτική ικα­ φυλλίδες για λογοτέχνες. 'Ηταν νότητα. Μετά βέβαια, ιδίως οι σελίδες που αναφέροπροικισμένος με κριτικές ικανότητες, αλλά βέβαια η νται στην πεζογραφία υστερούν. Όταν για παράδειγ­ «Ιστορία» αυτή, αν και έκανε μερικές εκδόσεις, δεν ή­ ταν ικανοποιητική διότι δεν εξεπλήρωνε τις φιλολογι­ μα αφιερώνει μισή σελίδα στον Καρκαβίτσα ή έχει κές μεθόδους. Ήταν γραμμένη από έναν εμπειρικό αρνητική τοποθέτηση στον Παπαδιαμάντη. Κοντολο­ μελετητή. Λίγο αργότερα δημοσιεύθηκε του Άριστου γίς βλέπουμε ότι δεν εξετάζεται σωστά η ηθογραφι­ κή περίοδος της λογοτεχνίας μας που είναι μια από Καμπάνη η Σύντομη ιστορία της νεοελληνικής λογοτε­ τις πιο σημαντικές. Έ δωσε σπουδαία λογοτεχνικά χνίας, η οποία και αυτή είχε ενδιαφέρον, αν θυμάμαι κείμενα, μερικά από τα αριστουργήματα της πεζο­ καλά δημοσιεύθηκε το 1933, για την εποχή της εκάγραφίας μας όπως η Φόνισσα, ο Ζητιάνος, ο Πατούλυπτε ένα κενό.

μούζιου να καθοδηγηθεί στα διαβάσματά του. Βασιζόταν στη

γνώμη και στο κύρος, και στην υπογραφή του κριτικού. Σήμε­ ρα στις εφημερίδες γράφουν πολλοί, υπάρχουν πληροφορίες για τα λογοτεχνικά έργα, υπάρ­ χει άμετρη αξιολόγηση, αποκαλούνται όλοι μεγάλοι, και η κρι­ τική που γράφεται είναι φιλική, ας πούμε. Γράφουν δηλαδή πε­ ρισσότερο οι φίλοι για τους φί­ λους. Με αυτόν τον τρόπο ε­ πέρχεται μια σύγχυση στον α­

Θ&-

Μ

βυνέντευξη

χας, ο Πύργος του ακροπόταμου του Χατζόπουλου, όπως η Ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα του Θεστόκη. Έ ργα που εξετάζονται στην ιστορία αυτή πολύ σχηματικά. Βέβαια, η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν μπορεί να γραφεί από ένα πρόσωπο. Ούτε από δύο πρόσω πα. Και δυστυχώς είναι ορισμένοι που δεν μπορούν να το καταλάβουν, να το κατανοήσουν αυτό το πράγμα, και μάλιστα, προσφάτως, μέσα από τις σελίδες ενός λογοτεχνικού περιοδικού είχα δεχθεί ε­ γώ, και άλλοι συνάδελφοι, επικρίσεις διότι δεν έχω γράψει μια ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Να α­ σχοληθώ δηλαδή με έναν συνάδελφο, ο οποίος θα κάλυπτε την πλευρά της ποίησης, και εγώ την πεζο­ γραφία. Αυτό είναι ανέφικτο στην εποχή μας και γ ι’ αυτό οι Ιστορίες που ανέφερα προηγουμένως έχουν αυτές τις ελλείψεις. Διότι μια Ιστορία με φιλολογικές προϋποθέσεις γραμμένη και με ιστορική συνείδηση, λαμβάνοντας υπόψη την προοπτική του χρόνου, δεν

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧ1ΝΗ

ΕΙΡΗΝΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ-ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΠΟ ΖΑΧΑΡΗ

Ποιο μυστικό κρύβεται πίσ ω από την απουσία του πατέρα της Χλόης; Είναι ένα μυστικό που θα φέρει τη Χλόη στο χείλος της καταστροφής και της τρέλας, για να την σώσει τελικά ο έρωτας του Αγγέλου.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΤΟ Υ ΚΑ ΙΡΟ Υ ΜΑΣ

ΤΙΤΣΑ ΠΙΠΙΝΟΥ Οι εφημερίδες στην εποχή μας δεν ασχολούνται συστηματικά με το Βιβλίο. Δεν υπάρχουν στήλες αυστηρής λογοτεχνικής κριτικής. Εις το παρελθόν υπήρχαν πολλοί σημαντικοί* κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου α λ λ ά κα ι αργότερα, τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, έγραφαν στις εφημερίδες οι σημαντικότεροι κρ ιτικοί της νεοελληνικής λογοτεχνίας

συνέντευξη

ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΑΣΑΙ ΤΗ ΛΟΪΔΑ

Ένα ολόκληρο χειμώ να εκείνο το χρόνο ένας άντρας δεν κάνει άλλο από το να π ε ριμέν ει να π έ σ ε ι η νύχτα για να συναντήσει ένα κορίτσι. Η ερωτική ιστορία ενός άντρα κι ενός κοριτσιού της Λόίδας, πέρα από εποχές και τάξεις.

μπορεί να γραφεί ούτε από ένα πρόσωπο, ούτε από δύο, ούτε από τρία. Χρειάζεται ένα επιτε­ λείο φιλολόγω ν υπό την εποπτεία κάποιου, ή κάποιων ενδε­ χομένως, για να μπορέσει να υ­ πάρξει μια τέτοια Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Και πάλι όμως, δεν θα υπάρχει ενότητα ύφους και σκοπιάς, στον βαθμό που θα είναι γραμμένη από δια­ φόρους μελετητές. Έτσι, λοι­ πόν, η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι κάτι το ανέφι­ κτο και βεβαίως δεν θα ικανο­ ποιήσει εκείνους, τους ζώντες λογοτέχνες, οι οποίοι ζητούν επιμόνως να αποτυπωθεί η δική τους κατάθεση στο είδος που διακονούν. Μια νέα Ιστορία της λογοτεχνίας, όχι όπως εκείνη του Δ ημ αρά, πο υ σ ταματά ει στα 1930, ή του Π ολίτη που προχωράει πιο κάτω, θα συμπεριλάβει κι αυτούς, αυτό που θα προέκυπτε όμως δεν θα ήταν Ιστορία, θα ήταν κριτική της επικαιρικής λογοτεχνίας. Η Ιστορία αναφέρεται στον ιστορικό χρό­ νο και σε ό,τι έχει ο χρόνος αυ­ τός καταξιώσει.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧΙΝΗ

... Η Π Ε Ζ Ο Γ ΡΑ Φ ΙΑ ΤΟ Υ Α ΙΣΘ Η Τ ΙΣ Μ Ο Υ

.

Εν κατακλΐίδ ι, 8α πρέπει να πω ότι δεν είναι μόνο η συντηρητική λογοτεχνία, που λένε κα ι που θεωρείται σήμερα ως επιστήμη, η οποία μας οδήγησε στην πα ράλληλη μελέτη των ξένω ν έργων, α λ λ ά είναι μια ανάγκη που προϋπάρχει κα ι υπήρχε από παλιά, να γνωρίζεις τους ξένους λαούς διά μέσου της λογοτεχνίας τους, ως αναγνώστης. Και από την ά λλη πλευρά, α ν είσαι μελετητής, πρέπει να γνωρίζεις αυτή τη λογοτεχνία για να δεις τις επαφές κα ι τις επιδράσεις που άσκησε στη δική σου λογοτεχνία

Πολλοί με θεωρούν κριτικό, με­ λετητή της πεζογραφίας περισ­ σότερο και όχι της ποίησης. Αυ­ τό δεν είναι σωστό, διότι έχω α­ σχοληθεί και με την Κρητική ποίηση, έχω ασχοληθεί πολύ εκτεταμένα με το έργο του Παλαμά και έχω γράψει κατά καιρούς για όλους τους άξιους λόγου ποιητές. Αναφέρω ενδεικτικά: Εμπειρικό, Εγγονόπουλο, Ουράνη, Σεφέρη και άλλους, αλλά δεν έχω α­ σχοληθεί συστηματικά με αυτούς διότι νομίζω ότι τα κριτήρια με τα οποία κρίνεται η λεγάμενη, κακώς, μο­ ντέρνα ποίηση είναι αβέβαια και ασταθή. Δεν είμαι δηλαδή απολύτως βέβαιος προσω πικά αν αυτό το ποίημα του ποιητή του ελεύθερου στίχου που διαβά­ ζουμε είναι άξιο λόγου και γιατί. Γιατί ουσιαστικά έ­ χουν καταργηθεί εκεί τα κριτήρια, όπως βλέπω και α­ πό τους κριτικούς που γράφουν γι’ αυτούς. Μας μι­ λούν, π.χ. για το περιεχόμενο, ότι ο τάδε «μοντέρ­

© 4-

νος» ποιητής ασχολείται με την ερωτική απογοήτευση, με τα κοι­ νωνικά προβλήματα, ή είναι υπαρξιστής, ή υπερρεαλιστής, αλ­ λά δεν μας λένε για ποιους και, όσο γίνεται πιο συγκεκριμένους, λόγους αυτό το ποίημα ή αυτός ο ποιητής είναι άξιος λόγου. Αυ­ τό και εγώ δεν μπορώ να το πετύχω, δεν το έχω πετύχει ως τώ­ ρα, να βρω τα συγκεκριμένα επι­ χειρήματα γιατί ένας ποιητής εί­ ναι άξιος λόγου στη μοντέρνα ποίηση ή άλλος δεν είναι. Το ένα είναι το λυρ ικό στοιχείο , αλλά αυτό απουσιάζει σχεδόν από τη μεγάλη πλειονότητα της λεγάμε­ νης μοντέρνας ποίησης, ενώ α­ ντίθετα στην πεζογραφία βρίσκω μεγαλύτερη ασφάλεια. Ένας πεζογράφος, ένας που αφηγείται μια ιστορία ή συνθέτει ένα μυθι­ στόρημα δεν μπορεί, εμένα του­ λάχιστον προσωπικά, να με ξεγε­ λ ά σ ε ι ως π ρ ο ς την α ξ ία του. Μπορώ να διαγνώσω, αν διαβά­ σω ένα κείμενο, αν αυτό αξίζει ή αν αυτό δεν αξίζει. Και υπάρχουν τα σταθμικά, τα μετρήσιμα στοι­ χεία με τα οποία μπορώ εγώ του­ λάχιστον, αλλά και άλλοι κριτικοί, να δικαιολογήσουν αυτή μου την εκτίμηση. Για την ποίηση νομίζω ότι δεν είναι έτσι. Δεν υπάρχουν ασ φ αλή κριτήρια, κι αν υπάρ ­ χουν, δεν έχουν εμφανιστεί.

Στην πορεία θυμήθηκα και ορισμένα συμπληρωμα­ τικά στοιχεία σχετικά με την είσοδό μου στη λογο­ τεχνία και στην κριτική. Είχα δημοσιεύσει, όπως εί­ πα και πριν, ορισμένα κομμάτια μου στην «Πρωία» και έγραφα ιδιωτικώς, τα οποία μετέπειτα τα δημο­ σίευσα στα «Τετράδια κριτικής». Μερικά από αυτά τα κείμενα σκέφτηκα μέσα στην Κατοχή να τα δεί­ ξω στον Γιώργο Θεοτοκά, ο οποίος εργαζόταν στο δικηγορικό γραφείο του πατέρα του στην οδό Βαλαωρίτου και δεχόταν πότε πότε νέους λογοτένες. Τηλεφώνησα και πήγα και του τα έδειξα. Τα διάβα­ σε, τον ικανοποίησαν φαίνεται, και μετά από λίγες ημέρες στο βιβλιοπωλείο «Αετός», που ήταν οπήν

Γέντευξη

οδό Βουκουρεστίου, και ήταν εκδοτικός οίκος τότε, περνούσα α π ’ έξω, ήταν μέσα δ ιάφ ορ οι λογοτέ­ χνες, και ο Θεοτοκάς ανάμεσά τους, βγαίνει έξω και με φωνάζει να με συστήσει στον Ανδρέα Καραντώνη. Κι εκεί, στα τέλη του 1933, αν θυμάμαι κα­ λά, έγινε η γνωριμία με τον Καραντώνη, η οποία ε­ ξελίχθηκε μετά σε πολύ στενή και δημιουργική φι­ λία. Μπαίνω μέσα στον «Αετό» και μου λέει ο Καραντώνης ότι τώρα ξαναβγάζουμε τα «Νέα Γράμμα­ τα». Δ ιάβασε τις κριτικές μου στην «Πρωία» και στην «Νέα Εστία», εξετίμησε τα γραπτά μου και μου ζήτησε αν θέλω να συνεργαστώ με βιβλιοκρι­ σίες στα «Νέα Γ ράμματα» για το πρ ώ το τεύχος. Εγώ βέβαια, πολύ κολακεύτηκα τότε και θεώρησα ως θείο δώρο αυτή την ευκαιρία που μου δόθηκε. Την ίδ ια χρονική περ ίο δο ο Καραντώνης με προσκάλεσε σε μια ταβέρνα για να γνωρίσ ω και μερι­ κούς άλλους συνεργάτες του κύκλου των «Νέων Γραμμάτων». Θυμάμαι πήγαμε σε μια ταβέρνα στην Πλατεία Αμερικής. Εκεί γνώρισ α τον Νίκο Γκάτσο. Κουβεντιάσαμε, συμφωνήσαμε στα περισσότερα. Ο Καραντώνης ήταν μια ισ χυρή προσω πικότητα, μάλιστα τα τελευταία χρό νια ήταν επιεικής στα γραψίματά του, αν και στην προσω πική του κρίση ήταν πολύ αυστηρός όπως ήταν και πολύ αυστη­ ρός στη γραπτή του κρίση στα πρώτα χρόνια των «Νέων Γραμμάτων». Τότε ακριβώς, από τον Καρα­ ντώνη, γνώ ρ ισ α και τον Γιώ ργο τον Κατσίμπαλη. Ή ταν μια σπο υδ αία μορφή των γραμμάτων μας, διότι εκτός από βιβλιογράφος, βοηθούσε τους νέ­ ους. Μετά την είσοδό μου στη λογοτεχνία και τη γνωριμία που είχα με τον Θεοτοκά, τον Καραντώνη και τον Κα­ τσίμ παλη, γράφοντας για τους πεζογράφους αυ­ τούς, της δεκαετίας του ’30, και τους μεταπολεμι­ κούς, γνωρίστηκα με όλους: τον Κοσμά Πολίτη, τον Μυριβήλη, τον Τερζάκη, τον Θεοτοκά, τον Πετσάλη, τον Βενέζη, αλλά και με τους κριτικούς εκείνης της ε­ ποχής, τον Κλέωνα Παράσχο, τον Γιάννη Χατζίνη, τον Χουρμούζιο. Αμφιλεγόμενες και διασκεδαστικές ήταν οι σχέσεις μου με τον Καραγάτση, ο οποίος όταν έ­ γραψα μια κριτική γι’ αυτόν στα «Νέα Γράμματα» με κάλεσε σπίτι του κι εκεί γνώρισα τον Κόλια, τον Καββαδία τον ποιητή, εκεί με επαίνεσε ως πρωτοεμφανιζόμενο. Μετά είχα το ελάττωμα να είμαι, γράφοντας κριτικές για μια 20ετία στο «Έθνος», λίγο αυστηρός και αντικειμενικός. Είχα γράψει επιφυλακτικά, για ο­ ρισμένα ιστορικά μυθιστορήματα του Καραγάτση. 'Οταν έγραφα επιφυλακτικά μου έκοβε την καλημέρα. Όταν τον έβλεπα στο βιβλιοπωλείο του «Ίκαρου»

συνέντευξη

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΤΟΥ 666 Η «Αποκάλυψη του Ιωάννη» είναι ο οδοδείχτης ίου κόσμου σε μια νέα πραγματικότητα όπου σ’ αυτήν θα βασιλέψουν η αγάπη, η ειρήνη και η ελπίδα. Η προσωπική προσφορά του Γιώργου Μουστάκη είναι ότι τονίζει πως ο θ εό ς δεν καταστρέφει τον κόσμο, γιατί τον αγαπά, αλλά ότι ο άνθρωπος αυτοκαταστρέφεται.

ΕΚΔΟΣΕΙ Σ

Ο

Α Γ Κ Υ Ρ Α

ΔΗΜ. ΑΠ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥΑ.Β.Ε.Ε. Λ.Κηφισού85,12241 Αιγάλεω, Τηλ.: 3478044-Fax:(01)3474732 ΚατάστημαΧονδρικής-ΛιανικήςΠώλησης: Πεσμαζόγλου5(ΣτοάΟρφέως) Τηλ.: 3213507

μου μιλούσε με αυστηρό τρόπο, διακόπταμε τη σχέ­ ση μας. Έβγαζε ένα καλό, κατά τη γνώμη μου, βι­ βλίο, έγραφα μια καλή κριτική, επανασυνδέαμε τη φιλία μας και γινόταν συνεχώς αυτή η διαδικασία. Το 1962, αν θυμάμαι καλά, ενώ εγώ βέβαια συνέ­ χιζα να είμ αι λογοτεχνικός κριτικός της εφημερί­ δας Έθνος, μου ζητήθηκε από τον Άγγελο Τερζάκη, που τότε ήταν διευθυντής του περ ιο δ ικ ο ύ «Εποχές», να γράφω κριτικές λογοτεχνίας στο πε­ ριοδικό αυτό. Και συνέχισα ως την περίοδο που έ­ κλεισε το περ ιοδικό αυτό εξαιτίας της δικτατο­ ρίας. Επίσης, το 1960, όταν είχα ήδη πάρει το δι­ δακτορικό μου δίπλωμα, είχα κληθεί από τον Κ.Θ. Δημαρά, όταν είχε πρωτοδημιουργηθεί το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευ­ νών, να εργαστώ εκεί ως ερευνητής. Και πράγμα­ τι, διορίστηκα και εργάστηκα μια ολόκληρη π ε ­ νταετία, και καρπός των εργασιών μου αυτών, α­ νάμεσα σε άλλα, ήταν και το βιβλίο για την «Παν­ δώρα», «Συμβολή στην ιστορία της "Πανδώρας" και των παλιών περιοδικών». Ήταν μια κοπιώδης ερευνητική εργασία για την οποία χρειάστηκε να εργαστώ σε βιβλιοθήκες, στης Βουλής κυρίως και στη Γεννάδειο. Έχω ασχοληθεί και με την ξένη λογοτεχνία. Νομί­ ζω πως γνωρίζω καλά το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό μυθιστόρημα. Και το γνωρίζω όχι μόνο ως αναγνώστης, διότι έχω γράψει γι’ αυτό αρκετά μελετήματα, ούτε επειδή νιώ θω ιδιαίτερη ευφ ο­ ρία διαβάζοντας τον Λέοντα Τολστόι και τον Ντοστογιέφσκι, τους οποίους θεωρώ τους μεγαλύτε­ ρους πεζογράφους όλων των εποχών, αλλά ωθή­ θηκα να ασχοληθώ και ως υπεύθυνος μελετητής λόγω των βαθύτερων νοημάτων του έργου τους. Γιατί νομίζω πως μια εθνική λογοτεχνία δεν είναι ποτέ αποκομμένη από τις λογοτεχνίες των προη­ γουμένω ν πνευ μα τικά χω ρών. Ό ταν για π α ρ ά ­ δειγμα μίλησα για το ελληνικό ιστορικό μυθιστό­ ρημα του 19ου αιώ να ή και του 20ού, δεν μπ ο ­ ρ ού σ α να μη συνεξετάσ ω , και να μη δια βά σ ω προηγουμένως τα πιο σημαντικά ξένα ιστορικά μυθιστορήματα και τα μελετήματα που αναφέρονται σε αυτές τις περιόδους. Επίσης, όταν ασχο­ λήθηκα με τον αισθητισμό, με την 20ετή περίοδο της ακμής του αισθητισμού στην Ελλάδα, που ή ­ ταν από το 1895 περίπου μέχρι το 1910, δεν μπο­ ρούσα να μη μελετήσω όλους όσοι προηγήθηκαν από μας στην Ευρώπη, π.χ. Ουάιλντ και Ντ’Ανούντσιο κατά κύριο λόγο, οι οποίοι επηρέασαν πο λ­

λές φορές βαθύτατα τους νεοέλληνες δημιουρ­ γούς. Εν κατακλείδι, θα πρέπει να πω ότι δεν είναι μόνο η συντηρητική λογοτεχνία, που λένε και που θεωρείται σήμερα ως επιστήμη, η οποία μας οδή­ γησε στην παράλληλη μελέτη των ξένων έργων, αλλά είναι μια ανάγκη που προϋπάρχει και υπήρ­ χε από παλιά, να γνωρίζεις τους ξένους λαούς διά μέσου της λογοτεχνίας τους, ως αναγνώστης. Και από την άλλη πλευρά, αν ε ίσ αι μελετητής, πρ έπ ει να γνωρίζεις αυτή τη λογοτεχνία για να δεις τις επαφές και τις επιδράσεις που άσκησε στη δική σου λογοτεχνία. Τον τελευταίο καιρό είχα την τύχη να εκλεγώ α­ καδημαϊκός εις το Ίδρυμα Ουράνη, που είναι ένα ίδ ρυμα ιδιωτικού δικαίου υπό την εποπτεία της Ακαδημίας, ως κύριος εισηγητής, είχα την ευτυ­ χία να εκπληρώσω ένα όνειρο που το σχέδιαζα α­ πό παλιά, φ ιλολογικών εκδόσεων νεοελληνικών κειμένων. Και έτσι, με δική μου εισήγηση, και με δική μου γενική φ ιλολογική εποπτεία, εγκαινιά­ στηκε μια σειρά εκδόσεων νεοελληνικών έργων που εκδίδονται με φιλολογικό τρόπο, πάντα από φιλολόγους, πανεπιστημιακούς ή μη, και που μας παρουσιάζουν όχι μόνο τα γνωστά έργα της νεο­ ελληνικής λογοτεχνίας, αλλά και ορισμένα άγνω­ στα έργα, όπως για παράδειγμα, αναφέρω τρία έργα της σειράς - όχι άγνωστα βέβαια για τη φι­ λολογική έρευνα, αλλά άγνωστα για τους κοινούς αναγνώστες: «Το παλλικάριν» ενός ελληνομαθή ξένου ιερωμένου, του Ουίλσον. Ή, τους «Κρητι­ κούς γόμους» του Ζαμπέλη που είναι ένα έργο 500 σελίδων γραμμένο στην αρχαΐζουσα, και που τα έργα αυτά θα ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι αδύ­ νατο, να τα εκδώ σει εμπορικός εκδότης. Έ τσι, παράλληλα, έβγαλα του Παπαδιαμάντη, του Καρκαβίτσα και άλλων γνωστών λογοτεχνών, που και αυτά εκδίδονται φιλολογικά, γιατί ορισ μένα από αυτά δεν υπάρχουν και στο εμπόριο. Θα εκδώσει, θα συμπεριλάβει η σειρά αυτή και έργα συγγρα­ φέων που ούτε στο εμπόριο υπάρχουν, ούτε είναι γνωστά εις το ευρύ κοινό, και ούτε, κυρίω ς, έ­ χουν τύχει μιας φιλολογικής εκδόσεως. Έχουμε μέχρι τώρα εκδώσει 16 τόμους και είναι προγραμ­ ματισμένοι τουλάχιστον άλλοι δέκα, αλλά θα συ­ νεχιστεί μελλοντικά, και είναι μια φιλολογική εισα­ γωγή που εξετάζει όχι μόνον το εκδιδόμενο έργο αλλά όλη τη ζωή και το έργο του συγγραφ έα. Ελπίζω να συνεχιστεί αυτή η εργασία, και η μόνη δυσκολία είναι η εξεύρεση των φιλολογικών επι­ μελητών. □

συνέντευξη

(6 Oil. 1918-5 0!*. 1997)

iw rim i ■ aiei* A. Η ζω ή, οι onouStc. η «ιιοτη μο νική βράση και

Κολλέγιο του Λονδίνου. Το 1961 έλαβε πτυχίο της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών (Τμήμα Φιλολογικό).

σταδιοδρομία του

Κατά την περίοδο των σπουδών του στο Λονδίνο Ο Απόστολος Σαχίνης γεννήθηκε στην Αθήνα στις συνεργάστηκε στο ελληνικό τμήμα του Βρετανι­ 6 Δεκεμβρίου 1918. Καταγόταν από τη Σιάτισ τα κού Ραδιοσταθμού BBC (1954-1955). Υπήρξε τα­ της Δ υτικής Μ ακεδονίας. Το 1936 τε λ ε ίω σ ε το κτικός συνεργάτης στο Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθη­ κ λα σ ικό τ μ ή μ α του Λ υ κείο υ νών με ομιλίες για λογοτεχνικά της Β α ρ β α κ ε ίο υ Π ρ ο τύ π ο υ θέματα και συνέβαλε ως λογο­ Σχολής. Το 1941 πήρε το πτυ­ τεχνικός κριτικός στο έργο των ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΣΑΧΙΝΗ χ ίο της Ν ομικής Σχολής του φ ιλ ο λ ο γ ικ ώ ν π ε ρ ιο δ ικ ώ ν «Τα Πανεπιστημίου Αθηνών και το Νέα Γράμματα» και «Αγγλοελ1942 το π τυ χ ίο της Σ χ ολή ς ληνική Επιθεώρηση». Ως τακτι­ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ Π ο λ ιτ ικ ώ ν κα ι Ο ικ ο ν ο μ ικ ώ ν κός λογοτεχνικός κριτικός συ­ Επιστημών. Το 1955 έλαβε το ν ε ρ γ ά σ τ η κ ε ε π ί π ο λ λ ά έτη διδακτορικό πτυχίο Master of (1945-1967) και με την ημερή­ Arts (Μ.Α.) του Πανεπιστημίου σ ια α θ η ν α ϊκ ή ε φ η μ ε ρ ίδ α του Λονδίνου (King’s College) «Έθνος». Π α ρ ά λ λ η λ α σ υ ν ε ρ ­ - κατά το ίδ ιο έτος του απονεμήθηκε το βραβείο Burrows (για ελληνικές σπουδές) από το ίδ ιο ίδ ρυ μα - και το 1957 α ν α γ ο ρ ε ύ τ η κ ε D o c to r o f P h ilo so p h y (Ph.D.) στο ίδ ιο

σ υ ν € ν τ € ΐιξ η

γάζεται, με κριτικές, άρθρα και ε κτενέσ τερα μελετή μα τα και με τα π ε ρ ιο δ ικ ά «Νέα Εστία» και «Εποχές» (με το δεύτερο, σε όλη τη διά ρ κ ε ια της έ κ δ ο ­ σής του: 1963-1967), ενώ αρ-

-----------------

Α Π Ο Σ Τ Ο Λ Ο Υ ΣΑΧ ΙΝ Η

Η ΣΥΓΧΡΟΝ Η Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ Μ Α Σ

ενώ κατά τις τριετίες 1979-1981 και 1991-1993 ή­ ταν πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Υπουρ­ γείου Πολιτισμού για την απονομή των κρατικών λογοτεχνικών βραβείων. Εξάλλου, υπήρξε ιδρυτι­ κό μέλος της «Εθνικής Εταιρείας τω ν Ελλήνων Λογοτεχνών» και, για πολλά χρόνια, μέλος του δι­ οικητικού της συμβουλίου και αντιπρόεδρός της. Επίσης υπήρξε μέλος της διοικούσας επιτροπής του «Ιδρύματος Παλαμά» και, μετά το θάνατο του Κ. Τσάτσου (1987), πρόεδρός της.

γότερα κείμενά του φιλοξενούνται και στα περιο­ δικά «Νέα Πορεία» (Θεσσαλονίκης) και «Ευθύνη». Δεκάδες άρθρων του για νεοελληνικά λογοτεχνι­ κά έργα και για τους συγγραφείς τους δημοσιεύ­ τηκα ν και στα λ εξ ικά π α γ κ ό σ μ ια ς λογ οτεχνίας «D izio n a rio B o m b ia ni» κα ι « K in dle rs L ite ra tu r Lexikon». Πολλά από τα κείμενά του που τυπώθη­ καν στα παραπάνω έντυπα αποτέλεσαν τους π υ ­ ρήνες για τη σύνθεση εκτενέστερω ν άρ θρ ω ν ή κριτικών δοκιμίων και αργότερα ενσωματώθηκαν στην ύλη αυτοτελών βιβλίων του. Από το 1959 ως το 1966 ο Σαχίνης υπηρέτησε, ως ερευνητής, στο «Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών» του «Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών» υπό τη διεύ­ θυνση του Κ.Θ. Δημαρά, ενώ κατά τη διετία 19651967 δίδαξε νεοελλη νική λογοτεχνία στους μετεκπα ιδευ ομ ένου ς δ ιδασ κάλο υς στη σ ειρ ά των μαθημάτων του «Παιδαγωγικού Ινστιτούτου» του Υπουργείου Παιδείας). Το 1965 έγινε άμισθος και το 1969 εντεταλμένης υφηγητής Νεωτέρας Ελλη­ νικής Φ ιλολογίας στο Αρισ τοτέλειο με μιαν υπο­ δειγματική στο είδος της εργασία για το περιοδι­ κό «Πανδώρα». Το 1968 εκλέχτηκε έκτακτος κα­ θηγητής της Φιλοσοφικής Ιωαννίνων, θέση την ο ­ π ο ία τελικά δεν κατέλαβε, και το 1970 τακτικός καθηγητής της Νεωτέρας Ελληνικής Φ ιλολογίας στη Φ ιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλοίκης, όπου διορίστηκε με καθυστέρηση (ανέ­

Το 1984 ο Σαχίνης εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Α καδημίας Αθηνώ ν (στην Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών), όπου δραστηριοποιήθηκε στους ακόλουθους τομείς : Από το 1987 υπήρξε μέλος του Δ ιοικητικού Συμβουλίο υ του «Ιδρύμα­ τος Κώστα και Ελένης Ουράνη» και από το 1991 Γενικός Γραμματέας του, ενώ από το 1994 ήταν «Γραμματέας των Δ ημοσιευμάτων» της Ακαδ η­ μίας. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του μέσα στο «Ίδρυμα Ουράνη», ο Σαχίνης ίδρυσε την επι­ τυχημένη σειρά «Νεοελληνική Βιβλιοθήκη», της ο­ ποίας ο ίδιος είχε τη «Γενική φιλολογική εποπτεία». Από το 1988 και έως σήμερα η σειρ ά αυτή α­ ρ ιθμ εί 32 τόμους (εκδίδονται, με την ε π ιμέλεια διακεκριμένων φιλολόγων, ποιητικά, πεζογραφικά και κριτικά κείμενα σπο υδ αίω ν λογοτεχνών των δύο τελευτα ίω ν αιώ νω ν: Στεφ. Ξένου, Κάλβου, Γερ. Μαρκορά, Π απαδιαμάντη, Ραγκαβή, Π αλα­ μά, Γρ. Π αλαιολόγου, Σπ. Ζ αμπελίου, Κ. Χατζόπουλου, Χρηστομάνου, Μ αβίλη, Καλλιγά, Βιζυηνού, Ψυχάρη, Κονδυλάκη, Πορφύρα, Βλαχογιάννη, Κ. Ράμφου, Αλ. και Παν. Σούτσου, Καρκαβί-

ΤΕΤΡΑΔΙΑ Κ ρ ιτ ικ ή ς

λαβε καθήκοντα στις 20 Μαρτίου 1972) και όπου υπηρέτησε ως την εθελούσια έξοδό του (2 Μαΐου 1984). Νεοελληνική λογοτεχνία δίδαξε ο Σαχίνης και στη Δ ραματική Σχολή του Εθνικού θεάτρου,

m-

συνέντευξη

τσα, Νικ. Βωτυρά, Ιακ. Πιτζιπίου, Βηλαρά, Ροΐδη, Κ αμπύσ η) και αναμ ένε τ α ι η έ κδο σ η κ αι ά λλω ν προγραμματισμένων τόμων.

Β ' Τα κυρ ιό τίρ ο αυτοτίλή 6ημοσι<ύματά του κα ι οι S iaK p io tn που cXaBc για οριομένα από αυτά 0 Σαχίνης συνειδητοποίη σε εξαρχής την εξαιρε­ τική αναγκαιότη τα και σ η μ α σ ία της μεθ οδ ική ς σπουδής της νεοελληνικής πεζογραφ ίας και ως τον θάνατό του ασχολήθηκε με την ιστορία, τις α­ ναζητήσεις και τις τάσεις του νεοελληνικού πεζού λόγου, πλουτίζοντας την ελληνική βιβλιογραφ ία με σ υσ τη ματικές π ρ α γ ­ μα τείες γ ια τους σ η μ α ­ ντικ ό τ ε ρ ο υ ς ε κ π ρ ο σ ώ ­ π ο υ ς του τού 19ου κα ι του 20ού αιώ να. Π αράλ­ ληλα, η πο λύ καλή γνώ ­ ση, τουλάχιστον, δύο ευ­ ρωπαϊκών γλω σ σ ώ ν (αγ­

Α ναζη τήσ εις της μ ε σ ο π ο λ ε μ ικ ή ς π ε ζ ο γ ρ α φ ία ς

(1945). - Η πεζογραφία της Κατοχής (1948). - Η σύγχρονη πεζογραφία μας (1951). - Το ισ τορικό μυθιστόρημα (1957· Β’ Κρατικό βραβείο κριτικής-

δοκιμίου του Υπουργείου Παιδείας). - Το νεοελλη­ νικό μυθιστόρημα (1958). - Συμβολή στην ιστορία της «Π ανδ ώ ρ ας » κ α ι τω ν π α λ ιώ ν π ε ρ ιο δ ικ ώ ν (1964· Βραβείο της «Ομάδας των 12» για φιλολο­ γ ικ ή κ α ι κ ρ ιτ ικ ή μ ε λ έ τ η ). - Ν έ οι π ε ζ ο γ ρ ά φ ο ι (1965' Α ’ Κρατικό βραβείο κριτικής-δοκιμ ίου του Υπουργείου Παιδείας). - Πεζογράφοι του καιρ ού μας (1967). - To nouveau roman και το σύγχρονο μυθιστόρημα (1972). - Παλαιό τεροι πεζογράφ οι (1973· Βραβείο του «Ιδρύματος Κώστα και Ελέ­ νης Ουράνη» της Ακαδημίας Αθηνών για φ ιλολο­

γλικά, γαλλικά) του επέ­ τρεψ ε να μ ελετή σ ει και τη δυτική πεζογραφία (ι­ δ ίω ς τις τά σ εις του ξέ­ νου μυθιστορήματος), ε­ νώ το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν του για την ιστορία και τη θε­ ω ρία της κριτικής τον ο­ δ ή γ η σ ε σ ε α ξ ιό λ ο γ ε ς πρ ο σ εγ γίσ εις του κρ ιτι­ κού έργου Ελλήνων και ξένων λογοτεχνικών κριτι­

πο του schola r-critic, ο Σαχίνης συνδύασε τον α­ ξιολογικό στοχασμό με την ερευνητική γνώση και πρότεινε με την πολύτομη συγγραφική πράξη του μιαν ενια ία αντίλη ψ η της μελέτης της λ ο γ ο τ ε ­

γική και κριτική μελέτη). - Μ εσοπολεμικοί και με­ ταπολεμικοί πεζογράφοι (1979). - Γύρο στο Κρητι­ κό Θέατρο (1980’ και το 1995 με τον τίτλο: Μελέ­ τες για την Κρητική Λογοτεχνία). - Η πεζογραφία του αισθητισμού (19811Α ’ Κρατικό βραβείο κριτικής-δοκιμίου του Υπουργείου Πολιτισμού). - Π ρ ο ­ σεγγίσεις. Δοκίμια κριτικής (1989). - Το αφηγημα­ τικό έργο του Πετσάλη-Διομήδη (1992). - Θεωρία και άγνωστη ισ το ρία του μυ θιστο ρ ήμ ατος στην Ελλάδα, 1760-1870 (1992). - Ένας επικός ύμνος του Ελληνισμού. «Η Φλογέρα του Βασιλιά» του Παλαμά (1993). - Ο Παλαμάς και η κριτική (1994). Τετράδια κριτικής (τόμ. 1-9, 1978-1996), ένα «ημε­ ρολόγιο διαβασμάτων» του συγγραφέα, που γρα­ φόταν, κατά τη σχετική δήλωσή του, «χωρίς δια­

χνίας:

κοπή από τα μαθητικά χρόνια» του!

κών και θεωρητικών της λογοτεχνίας. Αλλά και ο ποιη τικός λόγος δεν τον άφησε αδιάφορο, όπως προ κύπ τει από τον πα ρακάτω κατάλογο έργων. Γ ενικότερα, όπ ω ς έχω υ π ο σ τ η ρ ίξε ι και αλλού, στα έρ γα του Σαχίνη δ ιακρίνει κανείς την τάση συνδυασμού της «φιλολογικής» και της «λογοτε­ χνικής» κριτικής, ή μάλλον την τάση να παραμερισθεί από μια πιο σύνθετη και ενιαία μέθοδο μελέ­ της η οπ ω σ δ ή π ο τ ε σ υμ β α τ ικ ή αυτή δ ιά κ ρ ισ η . Αξιοποιώντας ωφέλιμα το αγγλοσαξωνικό πρότυ­

συνέντευξη

□

■£©

ιζουμε το γεγονι

Για συνδροι 25.000 δρ

[κανονική τιμή 30.000 δρχ.)

έκπτωση 30% στις τιμές όλων των προηγούμ£νων κυχ ώ ν του διαβάζω (1976

Π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς ο τ α τ η λ έ φ ω ν α : 3 3 0 . 1 2 .3 9 - 3 3 0 .1 3 .1 5 , f a x : 3 3 0 .1 3 .1 5

Μ ιχ α λ η ς Π ίΤ Σ Ι Λ Ι Δ Η Σ

ετα τη Δ ιη γ ή μ α τ α Στα χρόνια του απόλυτου παραλογισμού, Ο ΦΑΡΟΣ απο­ τελεί σύμβολο ελπίδας αλλά και μοναξιάς, απομόνωσης. Η θελημένη απόδραση

μπροστά στη βία του διχασμού.

Ομως, για την Ελλάδα τα χρόνια αυτά δεν ήταν λίγα. Η υπέρτατη θυσία ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, και ο ηρωι­ σμός ενός, μέσα από τον οποίο αποζήτησε την εξιλέωσή του ένας ολόκληρος λαός που δεν αντιστάθηκε, σημά- ■ δεψ αν τις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ θυμίζει για πάντα, ως εκμαγείο Β συνείδησης, τη μορφή των πραγμά­ των που έφυγαν, α λλά δεν ξεχάστηκαν. Έπειτα, άρχισε η μεγάλη, ρα­ γδαία στροφή, ΤΟ ΒΑΛΣ ΤΩΝ ΧΑΜΕ­ Ν Ω Ν ΟΝΕΙΡΩΝ, ως αναζήτηση μιας α λή θ εια ς στις διαπροσωπικές σχέ­ σεις. Εκεί που, ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΡΟΧΗ, ήρθε η αναπότρεπτη απογοήτευση με συ­ νέπεια τη φυγή από την πραγματικό­ τητα, μία σχοινοβασία στα όρια της λο γική ς,

όπως

Ο

ΣΚΥΛΟΣ

ΠΟΥ

ΜΙΛΟΥΣΕ.

ΠΟΛΥΖΟΣ & Σ ΙΑ Ο.Ε.

Μ Α Ρ Ν Η Σ 5 - Α Θ Η Ν Α . Τ Η λ. 52 21 7 4 4 . 5 2 2 7 6 7 8

Ιωάννα Κορυσιιάνη γράφει για ιο ριρπιο ipc Πάλι στο νησί. Πάνε κάτι μέρες. Καιρός ανάποδος. Δευτέρα μεσημέρι στο άδειο «Αρχιπέλαγος», κατέβασα δυο πατσάδες και μισό κιλό κρασί, οδήγησα μέχρι τα πίσω Γυάλια και παρκάρισα στο υψωματάκι. Εννιά μποφόρ, πυκνό χιονόνερο, το καλοριφέρ στο φουλ, οι υαλοκαθαριστήρες στο γρήγορο και στο κασετόφωνο ο Διονυσίου. Έβλεπα το Αιγαίο καφέ από τα χώματα που κατέβαζαν τα ποτάμια. Λόγω καιρού ο Λουκίσσας 0α έχασε το μεροκάματο, σκά­ φτηκα, ας τον ψάξω, λοιπόν, να του διαβάσω σκόρπια για άντρες καλλιφωνότατους και κρημνοδίαιτους, αφιλάρεσκους και αρειμάνιους, ε, και μερικούς αλητάμπουρες.

0 Βαγγέλης Λουκίσσας ήταν ο πρώτος αναγνώστης και των χειρογράφων της ΜΙΚΡΑΣ ΑΓΓΛΙΑΣ, ένας μυθιστορη­ ματικός τύπος που τον εξαίρεσα συνειδητά από τους ήρωες του βιβλίου, τον άφησα να ξεγλιστρήσει από τα γραφτά, για να του διαβάζω κά0ε τόσο μια τριανταριά ή πενηνταριά σελίδες και να περιμένω την ετυμηγορία του. Κι αφού πλησίασα την ιστορία και τα πρόσωπα του βιβλί­ ου από τα διπλανά δωμάτια, τα απέναντι σπίτια, το κάτω πάτωμα, τα γράμματα προς άλλον παραλήπτη, τα διπλά κρεβάτια που χρησιμοποιούνταν ως μονά, τα ολιγοβάδιστα μονοπάτια, τις αναπάντητες ερωτήσεις, τις ανεπίδοτες αλήθειες, τον απόηχο των γεγονότων, τις εκμυστηρεύσεις κατόπιν εορτής, βρήκα κι έναν αναγνώστη-κριτή, κατ’ επάγ­ γελμα ασπριτζή, τζακά και χτίστη που κρύβει ότι διαθέτει πανεπιστημιακό πτυχίο.

© S-

Εγώ τουλάχιστον το πληροφορή0ηκα από σπόντα τον πέμπτο χρόνο της φιλίας μας. Μόλις αποφοίτησε από τη Βιομηχανική, γύρισε στην Ανδρο εργάτης. Δεν άντεχε την Α0ήνα την ώρα που σκοτεινιάζει, τον έπνιγε ένας λυγμός και χωνόταν στους κινηματογράφους. Του πήγαινα αποφάγια για τις πέντε μαύρες γάτες που ταίζει μιας και οι άλλοι τις διώχνουν ως γρουσούζες και για τον σκύλο του που τη βγάζει στα κεραμίδια παρέα με δεκάδες πετσικαρισμένες παντόφλες, μονές ψηλοτάκουνες γόβες και ξεσολιασμένα άρβυλα που ο μυθιστορηματικός αναγνώστης μου σβουρίζει στη στέγη για να 'χει το ζώο του παιχνίδια. Του διάβαζα ως αργά. Καμιά φορά ξεχνούσαμε ν' ανάψου­ με και το φως, ήξερα σχεδόν απέξω τις φράσεις μου, από το πολύ γράψε σβήσε. Σκισμένα χαρτιά, σελοτέιπ, ταγιέρ της χηρείας, βυσσινοχώραφα, έμμετρες ασκήσεις μελαγχολίας με συνοδεία κουρα­ μπιέ, ναρκοθέτηση Μασσών και ερώτων εξ αποστάσεως, πιέτες και ναυτικά μπαούλα, μυγοφτυσμένοι γεωφυσικοί χάρτες του Αιγαίου, που στέλνουν άντρες στους πέντε ωκεανούς, φθαρνά υλικά κι ένας κόσμος φθαρμένος, όπου ανιχνεύω, όσα 0έλω ν’ αντέξουν στο χρόνο. Μια Ελλάδα που δε φαίνεται, μια γλώσσα που δεν πριμο­ δοτείτε και κάτι τύποι σαν τον Λουκίσσα που δεν πλασσάρονται ως πρότυπα της εποχής.

κριτική

B/M\racmra ιη μ °μ ?α ©πα ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ Μ ικ ρ ά Α γ γ λ ία

Μήνα, Καστανιώτης, 1997.

Νησί ναυάγιο Κώατ<ΓΚαλημίρη

«Μικρά Αγγλία», υπερήφανος και λίγο ειρωνι­ νησί των ανδρογύναικων τόσους πολλούς κολόμκός χαρακτηρισμός της Άνδρου στις αρχές βους, αν δεν ήταν πραγματικά ένα νησί της φα­ του αιώνα, φιλοδοξεί να μας γνωρίσ ει τα κα­ ντασίας τους; Ο ούριος άνεμος στέλνει καράβια τορθώματα, πραγματικά ή φανταστικά, που η επο­ και πληρώματα εκεί που ο απόηχος του τραγουδι­ χή μας αγνο εί. Η ναυ τική δρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α του ού πε ρ ιγ ρ ά φ ε ι πολέμους, χαμούς, ναυάγια. Το νησ ιού έφ τασε στα μήκη και τα πλά τη του κό­ πραγματικό ναυάγιο είναι η Άνδρος και ο γυναικεί­ ος χορός της, που συμβιβασμένος με τη μοίρα, δί­ σμου, αφού νοικοκυραίοι σπουδαίοι όρμηξαν στις θάλασσες κατακτώντας «εξωτικές» αγορές. Η Κανει σήματα καπνού για τα όνειρα που φλέγονται και χάνονται στο χάρτη του ιστορικού γεωμέτρη. ρυστιάνη, δίνοντας με πολύ λεπτομερειακές πινε­ Η πένα της Καρυστιάνη σέβεται λατρευτικά το δολιές τον ιστορικό καμβά της νησιώτικης παράδο­ ξολόγιο και τα τυπολατρικά μιας βαθιάς, σοφής, σης, καιροφυλαχτεί, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα ένα νησ ί που ταξιδεύει στον ακατοίκητο χρόνο, απλής παράδοσης, και ξεδιπλώνοντας τον όμορ­ μια ξέρα μνήμης και φαντασίας που κλώθει ιστο­ φο αυτό ιστό, μας πα ρουσιάζει το μαύρο και το κόκκινο της τραγικής του ύφανσης. Έτσι, κατορ­ ρίες παράλληλες, τραγικές, τονίζοντας συνεχώς θώ νει να μας εναντιώ σει στην κοινω νική κατα­ το ερώτημα: γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ένα νησί της φαντασίας μας; Ή, πάλι, πώς θα γεννούσε το σκευή, παγιδεύει ευαισθησίες, αναδεικνύει μοιρο-

Η

κριτική

λατρικά τη ζωή σαν μια φάρσα στιγμών, τόπων και χειρονομιώ ν, στην οποία η ορθοδοξία της επιβίω­ σης αγιάζει τα μέσα. Σ’ αυτό το μυθιστορηματικό παιχνίδι, η συγγραφέας καταφέρνει να σώσει τους

Ο ναυτικός Σπύρος Μ αλταμπές και η Ό ρσα, ευ­ τυχώς, δεν θα συναντηθούν ποτέ. Η γυναίκα του ναυτικού θα ζει μαζί του τη μεγάλη παρεξήγηση αρσενικού-θηλυκού. Και θα την πληρώ νει. Αυτό

είναι έρωτας. Δεν θα συναντηθούν ποτέ. Ο «κύ­ κλος Μαλταμπέ» θα ’ν αι η χαμένη εμπ ειρ ία που θα γίνει γνώση και θάνατος. Ο ναυτικός, όσα λ ι­ μά νια και να γυ ρ ίσ ε ι, θα ρ ίχνει το σ πέρ μα του στο χώ μα , πρ ιν μπ ει στο σπίτι του, κι ας καλοτυχί­ ♦ ζουν οι αφ ελείς την άτυ­ χη Μ ό σ χ α ,τ η ν α δ ε λ φ ή Το πραγματικό ναυάγιο είναι η

χαρακτήρες της για τί η ένταξή τους αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τις ατέλειές τους. Ο ναυτικός-πρόσωπο, όταν βλέπει μια άλλη ήπ ει­ ρο, δεν κάνει γεωγραφία . Μετράει τα πάντα μέσ’ απ’ τα μάτια της Άνδρου.

Βλέπει πράγματι ο ναυτι­ κός την ήπειρο ή η ήπει­ ρος το ναυτικό; Γιατί αυ­ της Ό ρσας, που σκανδατή η διαδεδομένη γραφ ι­ Ανδρος και ο γυναικείος χορός της λ ω δ ώ ς π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε το κή, ψευτορομαντική, διαΣπύρο. Η Ό ρσα είναι επι­ νοουμενίστικη αντίληψη που, συμβιβασμένος με τη μοίρα, θυμία και επιθυμία σημαί­ του π ε ρ ιπ ε τ ε ιώ δ ο υ ς νει θάνατος στην κλειστή βλέμματος, φτιάχνει ένα δίνει σήματα καπνού για τα όνειρα πραγματικότητα της «Μι­ ψέμα μεγάλο. Ο ναυτικός κρ ός Αγγλίας». Ό σ ο δ ε ­ ανήκει στο χώρο της φα­ που φλέγονται και χάνονται μένο καράβι και αν φαίνε­ ντασίας και τω ν α π α ρ α ­ ται το σπίτι της νησιώτισβίαστων, των κεκλεισμέ♦ σας, καράβι δεν είναι, αλ­ ν ω ν θ υ ρ ώ ν. Δ εν ε ίν α ι λά σπίτι. Ο Σ πύρος την ήθελε, αλλά ξέρει πολύ πουθενά. Δεν πάει πουθενά. Δεν γυρίζει ποτέ! Μό­ καλά ότι η γυναίκα που θα πάρει, γυναίκα δεν θα νο πεθαμένους χρόνους κουβαλά από ένα νησ ί ’ναι. που ποτέ δεν υπήρξε, φέτες ζωής, διαλείμ ματα, Η Ιωάννα Καρυστιάνη μάς προσφέρει μια μη ρεα­ νησίδες σκέψης, που τον καταδικάζουν σ ’ ένα α­ λιστική αφήγηση, ένα ολοζώντανο κομμάτι γης. διέξοδο κοινωνικής ένταξης. Αυτό το χάος π ρ ο ­ Μπερδεύει τους χρόνους για να καταλήξει σ ’ ένα σ θαλασ σ ώ νεται με φ οβερή τάξη και π ε ιθ α ρ χ ία αγεωγράφητο νησί, τοπίο αιώ νιας παρεξήγησης στο καράβι. Με την πειθαρχία του ελεύθερου και α ρ σ ενικού -θ ηλυ κού , κυνη γο ύ-καλλιερ γητο ύ, ι­ την τάξη του αναρχικού, ο ναυτικός γίνεται ο πιο ελεύθερος-φ υλακισμένος, βρέχοντας τα όνειρα και τις επιθυμίες του στην απαρηγόρητη θάλασ­ σα, μακριά από όμορφες ακρογιαλιές και γραφικά χωριουδάκια. Αυτή τη θάλασσα, φόντο ενός πλατωνικού πάντα έρωτα, αντιμετωπίζει. Πόσο ασαφής και μοιραίος έρωτας; Πόσο άνιση και άδικη αναμέτρηση; Πόσο ανελέητη η μοίρα ενός ευσεβούς που ταξιδεύει μακριά απ’ το Θεό, με μοναδικό εργαλείο τις φα­ ντασιώσεις που γειτονεύουν με την τρέλα; Αυτός είναι ο λόγος που ο ναυτικός γνωρίζει ότι άλλο τα «σενάρια» κι άλλο η πραγματικότητα. Έρχεται απ’ το βασίλειο της ελευθερίας στο βασίλειο της ανά­ γκης, όπου ο χώ ρος ο μύχιος είναι μια κουκίδα στο χάρτη της φαντασίας και του έρωτά του, μια κουκέτα ζωής. Να γιατί, μόνο ν ’ αγαπήσει θέλει, άλλο δεν μπορεί. Η αγάπη θέλει χώρο και δεν έχει. Να γιατί η γυναί­ κα του, ταγμένη στην αγάπη, δεν θα μπορέσει κι αυτήν ποτέ.

0 0 -

στορικού και ψυχολογικού ανθρώπου. Η συγγρα­ φέας στο κ λείσ ιμ ο του αιώ να εμμένει, αρκετές φορές, σε εικόνες, ήχους καταστάσεις, που η χυ­ δαία αγοραία, τουριστική, εξωραϊστική ματιά του νεο-Έ λληνα αγνοεί. Θάλασσα και στεριά είναι δημόσιοι χώροι, πεδία οικονομικά, τραπέζια διαπραγματεύσεων. Δεν εί­ ναι κακή η Μίνα, η μάνα της Ό ρσας. Αυτή είναι η μάνα. Λογίσ τρια της οικονομικής ηθικής και της περιουσίας Σαλταφέρου. Και όλα, είναι τόσο σο­ φ ά και ευτελή, υγρά και πετρωμένα. Οι άνθρω ­ ποι, ψυχές δυνατές μα και βίδες, παξιμάδια, σ υ­ γκρούονται με τις εσωτερικές τους αντιφάσεις. Αν κάτι λυτρωτικό συμβεί, θα ’ναι ένοχος ο ανα­ γνώ σ της πο υ δεν θα το δ ια κ ρ ίν ε ι! Σ κοπ ός της συγγραφ έω ς είναι να μας δώ σει τους χαρακτή­ ρες πλήρεις , δηλαδή ατελείς. Τον ναυτικό πο λυ­ γαμικό αλλά και ερημίτη. Εργάτη, επενδυτή και μηδενιστή. Τον γυναικείο λόγο, σαν στεριανό λα­ βύρινθο, εκπρ ό σω πο του ψυχολογικού χρόνου,

κριτική

εγκλω βισμ ένο στην α σ υναρ τη σία ενός νησ ιούναυάγιου. Η Ό ρ σ α είναι επιθυ μία και θάνατος. Π ρόκληση

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ

στη μοίρα. Ρίξιμο του φράχτη. Μα ο ναυτικός για ένα φράχτη υποτίθεται πω ς ταξιδεύει. Εκεί τον ο­ δηγούν τα τρ αγού δια του. Σκληρά χρόνια. Αμε­ τακίνη τοι χ ώ ρ οι. Η πέτρ α «σκάει» και κάνει κύ­ κλους στη στεριά. Και οι κανόνες τόσο α π α ρ α ­ βίαστοι, που γίνονται τελικά εξωπραγματικοί. Στη «Μικρά Αγγλία» δεν υπάρχει love story. Ανάμεσα σε ποιους; Στους άντρες-ψάρια και τις γυναίκεςαγάλματα; Δεν υπάρχει, ευτυχώς, το κορίτσι του

ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ

Κουρδιστό Παιχνίδι: Ευρώπη Ποίηση

στρατιώτη. Ο ναυτικός μάχεται, στο όνομα όμως της επιβίωσης μιας εταιρικής κοινότητας. Η Σιω­ πή, ενοχή και εκλογίκευσ η πα ντρεύουν την πιο τρελή φ αντασ ίω σ η με τον πιο σ κληρ ό υ π ολο γι­ σμό. Η ζωή που κυλάει στις φλέβες του μυθιστο­ ρήματος της Καρυστιάνη, επισκιάζει τους χαρ α­ κτήρες. Μ όνο ένας, ο Ν ίκος Βατοκούζης, ο ά­ ντρας της Ό ρσας, δίνει ένα μεταβατικό πρ ό σ ω ­ πο , ένα π ρ ό σ ω π ο π ο υ θα μ π ο ρ ο ύ σ ε να ’ν α ι η σ υγγραφ έας αφ ού σ ’ ένα λευκό γάμ ο μαζί της, με περισ σ ή τρυφερότητα και κατανόηση τονίζει το δράμα του έργου, που είναι ίσως και το δράμα της συγγραφέως, η οποία αγωνιά να σμίξει τα α­ ντίθετα, και να προστα τεύσ ει τους χαρακτήρες της. Η Ιωάννα Καρυστιάνη με τα πρώτα της διηγήμα­ τα, «Η Κυρία Κατάκη», μας έδω σε μπ ου νιά στο στομάχι. Ό σο κι αν το μυθιστόρημά της πα ρο υ­ σιάζει ενδιαφέρον, η δύναμή της στη μικρή φόρ­ μα, μας λείπει. Ελπίζουμε να επιστρέφει κάποτε, μια και σήμερα το διήγημα κατέληξε να είναι το π ρ ο χώ λ της μυθιστοριογραφ ίας, αφού συγγρα­ φέας σημαίνει πια, κακώς, οπωσδήποτε μυθιστο-

Δ' Ποιος είναι ο τελετάρχης Ποιος είναι ο επινοήσας το σκότος Ποιος αποστρέφεται του φωτός Ποιος καταρρίπτει τον κόσμο;

ριογράφος. Ωστόσο, στη «Μ ικρά Αγγλία» φ αίνεται η στόφα και το πείσμα της. Ξέρει και χρησιμοποιεί το κυάλι για μικροσκόπιο και το αντίθετο. Δεν μας κάνει την τιμή να γλισ τρ ήσ ει εύκο λα στη «γυναικεία»

Ποιος μηχανεύεται πανικό Ποιος σπείρει τον φόβο και τον τρόμο Ποως έρχεται καταστρώσας το σχέδιο Too θανάτου και ποιος της ζωής;

γραφ ή. Στο σκάκι της πεζογραφ ίας, δεν γράφ ει ούτε σαν άντρας, ούτε σαν γυναίκα. Παίζει και τα λευκά και τα μαύρα με διαπερασ τικό σαρκασμό

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

και πειθαρχημένη ευαισθησία, που στοχεύει στη

Ζαλόγγου 11 - 106 78 Αθήνα Τηλ. 330.12.08 Fax. 382.25.30

μικρή και μεγάλη ιστορία με αριστοτεχνική απλό­ τητα.

□

κριτική

Βϋ®Σ3βsm@o ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ Ε π ιλ ο γ ή α π ό τ α "Ε ις « α υ τ ό ν "

Mripp.: ΝΜ. ίκουτερόπουλος Μήνα, Ιτιγμή, 1996. Ιε \. 119

Η ηθική βνός θξουσιαοτή Βρασίδα Καραλή

ι μπορεί να γνωρίζει ένας εξουσιαστής περί ηθι­ κής και ήθους; Οι εγκληματίες και οι παράνομοι έχουν κάτι σοβαρότερο και ουσιαστικότερο να μας πουν για την ανθρώπινη κατάσταση από τους δικαστές που τους καταδικάζουν και τους αστυνό­ μους που τους περιφρουρούν. Η εγκληματική πράξη είναι σημαντικότερη από την ποινικοποίησή της, γιατί αποκαλύπτει ανεξερεύνητες διαστάσεις της ανθρώ­ πινη ς κατάσ τασ ης και π ρ ο σ φ έ ρ ε ι ευρ ύ τερο υς χώρους στοχασμού. Η ανθρώπινη μοίρ α άλλωστε έχει σχηματιστεί πάνω σε μια σειρά πρωταρχικών εγκλημάτων όποιος επιχειρεί να τα αναλύσει, κατα­ λήγει απλώς στην αυτάρεσκη εξιδανίκευση των τετε­ λεσμένων. Κάθε ηθική θεωρία είναι ένα περίπ λοκο δίκτυο μηχανισμώ ν αμύνης- πίσ ω τους, κρύβεται πάντοτε το αίμα μιας θυσίας. Για τούτο το εγχειρίδιο του αυτοκράτορα Μάρκου

Αυρήλιου είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό, πα ρά το γεγονός ότι γράφτηκε τόσους αιώνες πριν και παρά το ότι το π ο λιτισ μ ικό σ χήμα που μέσα του ζούμε

θ θ -------------------------------------------------------------

κριτική

Τ

σήμερα έχει διαφορετικές αξίες και εκδηλώνεται με διαφορετικές πρακτικές. Είναι γραμμένο από έναν μονάρχη, προφανώς ικανό και ελαφρώς αδικημένο από τις π ε ρ ισ τάσ εις και την ιδιω τική του ζωή. Ο Αυρήλιος έπρεπε να πολεμάει καθόλη τη διάρκεια της βασιλείας του, ενώ η σκέψη του γύριζε κάπου αλλού - που δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε. Ίσως τελικά το εγχειρίδιο να αποτελεί μια απολογία, μια θεραπευτική κάθαρση μέσω της γλώσσας ενός οδυ­ νηρού υπαρξιακού διλήμματος. Είναι βέβαια μέσα στη φύση της εξουσίας να ηθικολογεί - αφού καμιά εξουσία δεν είναι άμοιρη αδικίας. Ηθική ετυμηγορία επιπλέον σημαίνει παρέμβαση εκ των άνω, και καθοσίω ση αυτής της παρέμβασης -

κάποιοι πρέπει να τιμωρηθούν, για να παραδειγματι­ στούν οι υπόλοιποι. Είναι δύσκολο να εξιχνιάσουμε την πρόθεση που επιδιώκει να ευεργετήσει από την πρ άξη που ασ υναίσθ ητα εξοντώνει. Πού ανήκει άραγε ο Μάρκος Αυρήλιος; Ο στωικός στοχασμός του δεν μπορεί παρά να είναι ύποπτος - κάθε στωι­ κός είναι άλλωστε ύποπτος φόνου. Κάθε στωικός παραιτείται από τις τύψεις του και αναχωρεί από τις πράξεις του1γίνεται κάποιο ς άλλος μέσα από μια

νείας κάθε ηθικής θεωρίας μπορεί να είναι μόνο η ατομική στάση και η ειδική εμπειρία. Πάνω σε αυτό το κριτήριο, έχουμε εδραιώσει όλο τον κόσμο του ηθικού στοχασμού κατά την εποχή της μεταμοντερνικότητας. Δεν μπορεί πλέον να διατυπω­ θεί μια καθολική ηθική, που να μην είναι καταπιεστική, περιοριστική κ α ιτελικώ ς ανεφάρμοστη. Η ειδ ική εμπειρία, δηλαδή η ειδικότηςτης κάθε εμπειρίας δίνει το μέτρο της υπαρξιακής αλήθειας κάθε εποχής. Δεν υπάρχει μία ηθική· υπάρχουν στάσεις που μπορούν να εκδηλωθούν με αμέτρητους τρόπους· ακόμα και με τη θεωρούμενη ανηθικότητα.

μέθοδο αυτολήθης. Ο στωικός κάτι κρύβει και απο­ φεύγει ή επιδιώκει να συσκοτίσει. Η στροφή ένδον, το ένδο ν σ κάπτε, είνα ι μια μετάθεση ευθύνης· τι μπο­ ♦ ρεί να υπάρχει μέσα, παρά Π ολλές φορές, ο άνθρω ­ μια αντιστοιχία αυτών που πος δημιουργεί το πρόσω­ Το βιβλίο του Μ. Αυρήλιου είναι πράττουμε έξω; πό του, καταχρώμενος τις αισθήσεις του· άλλοτε πάλι Οι αδικημένοι ειρωνεύονται προσωπικές σημειώσεις, ίσως εγκρατευόμενος και άλλο­ και σαρκάζουν οι αδικητές ηθικολογούν. Το γεγονός υπενθυμίσεις προς τον εαυτό του για τε ταξιδεύοντας ανάμεσά τους, όπω ς κάθε αγαθός και μόνο ότι ο Α υ ρ ήλιο ς όσα δεν μπόρεσε να πράξει περιηγητής που θα πρέπει είδε το ανθρώπινο πρόσω­ να ακολουθήσει εκείνο ή το πο πα ραμ ορ φ ω μ ένο από άλλο ρεύμα. Δεν υπάρχουν την υποκρισία και την κολα­ ηθικοί πυρήνες ή κώδικες κεία, αρκεί να μας δηλώσει συμπεριφοράς. Υπάρχει μόνο η ανάγκη του ανθρώ­ ότι η ηθική που προσδιόρισε για τους άλλους δεν που να αναπτύξει την οντολογική του εντολή, την αναφερόταν στη δική του εμπειρία. Πέρα από ζήτημα υπαρξιακή του εντελέχεια. Για τούτο και πρέπει να ηθικής είναι κυρίως ζήτημα καλαισθησίας να αποδέ­ γνωρίζει τη στάση κάθε δυνατότητας, να θεμελιώσει χεται κάποιος τον ψεύτικο έπαινο και την ταπεινωτική την εμπειρία του, σε όλα όσα του επιτρέπουν να συμ­ υποταγή των άλλων. Η ηθική ενός εξουσιαστή είναι μετέχει στο θέαμα της ζωής με αυ τοπεποίθηση, σύστημα εκπτώσεως από την αλήθεια. χωρίς ψυχοφθόρες τύψεις και αναστολές. Ο Αυρήλιος θυμίζει αναμφ ίβολα έντονα τον Ινδό

♦

αυτοκράτορα Ασόκα, τον ενθουσιώδη βουδιστή που επιχείρησε να μετατρέψει τη φιλανθρωπία του Βούδα σε νόμο της αυτοκρατορίας του. Ο Αυρήλιος όμως φαίνεται διατακτικός· δεν έβαλε ποτέ σε εφαρμογή τις ιδέες του. Το βιβλίο του επομένως είναι προσωπι­ κές σημειώσεις, ίσως υπενθυμίσεις προς τον εαυτό του γ ια όσ α δεν μπ όρ εσ ε να πρ ά ξε ι. Σε αυτό το χάσμα μεταξύ πράξεως και θεωρίας αναπτύσσεται ο στωικισμός του, μια ηθική της αναχώρησης και τελικώς του αγνωστικισμού. Η ίδ ια δ ιάσ ταση , που έχει α π α σ χ ο λ ή σ ε ι και τον Παύλο, προσφέρει μια ευρύτερη προοπτική για να διαβλέψουμε την επικαιρότητα του διλήμματος ως την εποχή μας. Ο στοχασμός περί ηθικής μέχρι σήμε­ ρα είναι και θα εξακολουθήσει να είναι είτε κυνικός είτε σκεπτικός είτε στωικός, όπως ακριβώς και στην ύστερη αρχαιότητα. Αφού χάθηκαν πλέον οι βεβαιό­ τητες του πλατωνικού ιδεαλισμού και της μεταφυσι­ κής αναγωγής, μόνο κριτήριο θεμελιώσεως και ερμη­

κριτική

Ο στωικισμός αποτελεί ως σήμερα την κυρίαρχη πνευματική στάση των πολιτισμένων ανθρώπων. Από ιστορική άποψη, δεν πιστεύουμε ότι είναι αποκλειστι­ κά ένα ελληνιστικό προϊόν, αλλά θα πρέπει να προέκυψε από την επαφή των Ελλήνων φ ιλοσόφ ων με τους βουδιστές καλόγηρους μετά τον πολιτισμικό συγκρητισ μό που δημιούργησε η εκστρατεία του Αλεξάνδρου. Ο Ζήνων, ο κτίστης της αιρέσεως, ήταν ένας στοχα­ στής με ανατολικές ρίζες που ουσιαστικά έδωσε μια εσωτερική στροφή στην ελληνική φιλοσοφία επεκτείνοντας την επικούρεια φιλοσοφία προς τα ενδότερα του ανθρώπινου προσώπου, πράγμα που δεν επιχεί­ ρησαν ούτε η σωκρατική σκέψη ούτε η αριστοτελική, πολιτική κατ’ ουσίαν, ηθική. Η στωική ηθική, όπως θα τη διατυπώσει ο Επίκτητος, θα γίνει και η χριστιανική ηθική των επομένων αιώνων, τόσο στην ασκητική έκφραση του μοναχισμού ότι και στην κοινωνική ηθική της χριστιανικής φιλανθρωπίας.

^7

Ό λη σχεδόν η ηθική του Χρισ τιανισμού είναι ένα δάνειο από τον στωικισμό με την πρόσθεση της μετα­ φυσικής αναφοράς. Η αναφορά αυτή δεν λείπει από τον στωικισμό, αλλά έχει τη μορφή ενός τυχαίου παι­ χνιδιού και μιας αποθαρρυντικής συμπτωμαπκότητας που φαίνεται να έχει βαθιά επηρεάσει έναν επιστήμο­ να όπως ο Ζακ Μονό. Για τούτο και ο στωικισμός είναι η ηθική στάση της σύγχρονης επιστήμης και φιλοσοφίας του μεταμο­ ντέρνου, όπως θα μπορέσουμε να τη διαγνώσουμε στην εξελικτική νεοδαρβινική θεωρία του Stephen Jay Gould όσο και στη σχετικιστική θεωρία του Μισέλ Φουκό και των επιγόνων του. Έτσι, είναι μια πρόταση ζωής η μελέτη του κειμένου του Μάρκου Αυρήλιου, αυτού του περίεργου αυτοκράτορα που προχώρησε πέρα από τον Αδριανό για να εκφράσει μέσα από τα αδέξια ελληνικά του μερι­ κές από τις οξύτερες διαπιστώσεις ενός ατόμου σχε­ τικά με το ανθρώπινο φαινόμενο. Τα Εις εαυτόν του Αυρηλίου αποτελούν το σημαντικό­ τερο κείμενο του ελληνολατινικού βουδισμού, αν επι­ τρέπεται η έκφραση. Μέσα του θα μπορούσαμε να διαβλέψουμε την παραδοξότητα του Ζεν και την πρακτικότητα του Ταοϊσμού, ενωμένου με εκείνη την άφεση των κηρυγμάτων του Βούδα και της Επί του Όρους ομιλίας του Ιησού. Πρόκειται για κείμενο ισοστάσιο και ισότιμο, γραμμένο από έναν άνθρωπο που έζησε περιστοιχισμένος από την αίγλη και τη δύναμη της εξουσίας, που αναμφίβολα διεφθάρη από αυτή και παραδόθηκε στις καταχρήσεις της με όλη την αναίδεια που επιζητούν οι υπήκοοι από έναν απόλυτο μονάρχη, αλλά ο οποίος προφανώς διατήρησε μέσα του έναν σπερματικό λόγο οξυδέρκειας και πιθανότα­ τα ειρωνείας προς τον εαυτό του. Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν έχει δυστυχώς βρει ακόμα μια Μαργκερίτ Γιουρσενάρ που θα τον μετέφραζε σε μνημείο και τεκμήριο μιας εποχής. Μερικά αδύναμα μυθιστορήματα και βιογραφίες που γράφτηκαν γ ι’ αυτόν, όπω ς εκείνα απ ό τον Ρενάν και τον Μερεζκόφσκι, είναι μάλλον απαντήσεις σε ερωτήμα­ τα της εποχής τους και σε διλήμματα της δικής του συνείδησης ώστε με δυσκολία θα λέγαμε ότι μιλάνε για το έργο και την προσωπικότητά του. Η ηθική του φιλοσοφία βέβαια εδράζεται στο τραγικό παράδοξο της θέσης του· μπ ορ εί ένας κοσμικός ηγέτης να κατανοήσει τη θέση του ανθρώπου και τη σημασία της ζωής ή όλες αυτές οι προτάσεις είναι απλώς υπο­ κριτικές μεταθέσεις; Όταν ένας φιλόσοφ ος δηλώνει «φιλοσοφία μόνα θέλει, α η φύσις σου θέλει», τότε ενδεχομένως να

Q

&

υπάρχει ένα πρόβλημα- όχι για το τι είναι φύσις αλλά γιατί τη θέληση του ατόμου. Τι θέλει ο ίδιος και τι θα μπορούσε να θέλει. Μετά τον Μισέλ Φουκό μπορούμε, τουλάχιστον για το χώρο της ηθικής, να δούμε καθα­ ρότερα, για το τι μπορούμε να θέλουμε, για το τι μας επιτρέπεται να επιζητούμε από την ίδια τη διαμόρφω­ ση του προσώπου μας. Ο Αυρήλιος είναι ένα ηθικό παράδοξο- μπορούσε να θέλει τα πάντα, μπορούσε να έχει τα πάντα, αλλά δεν μπορούσε να ξεπεράσει ένα πρωτογενή φόβο, για την ασφάλεια της θέσης του. Η εξουσία δεν είναι μόνο παντού- η εξουσία καθορίζει αυτό που μας κάνει άτομα, αυτό που μας διακρίνει και μας διαφοροποιεί. Τελικώς, αυτό που είμαστε εμείς ίσως να μην είναι απόλυτα δικό μας. Ο Αυρήλιος είναι από αυτή την άποψη μια συγκινητι­ κή περίπτωση ενός ανθρώπου που εκδήλωνε την υπαρξιακή του ανασφάλεια με καταφάσεις και διαβε­ βαιώσεις. Η φύση των εξομολογήσεων αυτών είναι εξαιρετικά σημαντική- λειτουργούν διαρκώς ως ηθι­ κές προσταγές, ως κατηγορικές διαβεβαιώσεις, γραμμένες από κάποιον που ανάμεσα στα άλλα εξέ­ διδε διαταγές. Το ύφος του είναι μια μορφή σχολίου επί της ζωής του- ουσιαστικά μάλιστα δεν απεικονίζει τον χαρακτήρα του αλλά διαδηλώνει την απόσταση μεταξύ της θέσης και των συναισθημάτων του. Το ύφος του λόγου διαθλά την προσωπική του φοβία για να τη μετατρέψει σε πολιτική, και γιατί όχι πολιτειακή, νομολογία. Πίσω από έναν ηθικολόγο βρίσκεται πάντοτε ένας πεινασμένος άνθρωπος. Πεινασμένος για οτιδήποτε, για μια μορφή σαρκικής και πνευματικής ηθικής ικα­ νοποίησης που γνωρίζει ότι δεν θα του δοθεί ποτέ. Όταν ο Καβάφης έγραψε το ποίημα του «Σατραπεία», είχε ένα παρόμοιο ηθικό δίλημμα στο νου του. Ένας άνθρωπος της εξουσίας δεν μπορεί ποτέ να είναι σίγουρος γι’ αυτά που του λένε. Τελικώς δεν μπορεί να είναι βέβαιο ούτε γι’ αυτά που δηλώνει ο ίδιος. Η εξουσία μεταπλάθει τον ατομικό χαρακτήρα σε φερέφωνό της. Όταν ένας εξουσιαστής γράφει εγώ εννοεί η εξουσία, όταν μεταφέρεται στο εσύ τότε μιλάει στον εαυτό του. Όπως ο χριστιανισμός που όταν έγινε αυτοκρστορική θρησκεία έπαψε πλέον να αποτελεί το σκάνδαλο που οραματίστηκε ο Παύλος, έτσι και ο στωικισμός του Αυρηλίου' δεν μπορεί παρά να συγκαλύπτει μια άλλη ανάγκη της εξουσίας να διαιωνίσει τη στρατηγική της και να διαλύσει τις αντιδράσεις των υπηκόων της. Η ηθική θεωρία ή θα είναι κριτική και εξωθεσμική, ή θα αποτελεί μηχανισμό ελέγχου. Η θέση μας μεταλλάζει τη σημασία των λόγων μας- ο κριτικός φιλόσοφος

κριτική

γίνεται κριτής που γνωμολογεί, όταν η θεωρία του υιοθετηθεί από έναν οργανωμένο κρατικό μηχανισμό. Αναμφίβολα, ο στωικισμός του Αυρηλίου είναι η ηθική θεωρία της εποχής που διανύουμε. Ξέρουμε βέβαια ότι, όπω ς κάθε ηθική θεω ρία, δεν θα δ ώ σει ούτε λύσεις, ούτε παρηγοριά, ούτε θα κατευνάσει την οργή. Μπορεί όμως να προσφέρει «ηρωικές αλήθει­ ες», όπως τόσο καίρια δηλώνει αυτός ο δύσμοιρος άνθρωπος, ένα είδος ηρωικού μηδενισμού, θα λέγα­ με, π ο υ τόσ ο πο λύ γ ο ήτευ σε τη σκέψ η τω ν δύο τελευταίων αιώνων. Ηρωικού μηδενισμού που αποτέλεσε την κρυφή λατρεία πολλών ασύναπτων μεταξύ τους στοχαστών μετά την Αναγέννηση, όπως του Μονταίν, του Καρτέσιου, του Καντ, του Γκαίτε, του Mills, τρυ Σανταγιάνα, του William James, ακόμα και του Walter Benjamin, του Rorty, και ως ένα σημείο του Φουκό και του αυτοβιογραφούμενου Αλτουσέρ. Η τ ελευτα ία π α ρ ά γ ρ α φ ο ς της «Κ αταγωγής του Ανθρώπου» του Δαρβίνου δείχνει μια ανάλογη στάσηο στωικισμός είναι η ηθική κάθε εποχής που λατρεύει την επιστήμη και εκφράζει τη μοίρα της σε επιστημο­ νικούς όρους. Ο Μάρκος Αυρήλιος, με την αδιαφορία που γράφουν όσοι ανήκουν σε μια παράδοση, αλλά μεταγράφουν το λόγ ο τους σε μιαν άλλη , π ρ ο σ έ φ ε ρ ε στους Ευρωπαίους ένα κείμενο που εκφράζει όσα το Ταό Τε Κινγκ του Λάου Τσου, τα Ανάλεκτα του Κομφουκίου, η Μαγκαβάτ Γκίτα και η Λαβακατάρα Σούτρα εξέφρασαν για την ανατολική ανθρωπότητα. Ο Αυρήλιος δια­ τύπωσε το μήνυμά του λίγο πρ ιν από μια μεγάλη αλλαγή πνευματικού κοσμοειδώλου (πην ελληνοδυτική νοητική κοινότητα- γ ια τούτο και επέχει θέση διαπορθμευτική- η σημασία της ηθικής του σκέψης επαληθεύεται μόνο μέσα από τις αξίες της ηθικής που τον διαδέχτηκε. Αν και όχι ένα κείμενο μοναχικό, είναι αναμφίβολα ένας απ ομ ονω μ ένος πρ ο άγγελο ς, για τί ενώ δεν φανερώνει τη γοητευτική τραχύτητα των διατριβών του Επικτήτου, ούτε την κομψή μαγεία των επιστολών του Σενέκα, εμφανώς εγκαινιάζει το πεδίο των αυτο­ βιογραφιών, υπό την έννοια της απόλυτης εξατομίκευσης της εμπειρ ίας. Μετά από αυτό θα εμφ ανι­ στούν οι εξ ο μ ο λο γ ή σ εις κα ι τα S o lilo q u ia του Αυγουστίνου, οι Ιεροί Λόγοι του Αίλιου Αριστείδη, που θα οδηγήσουν, με τη σειρά τους, στις εξομολογήσεις των δοκιμίων του Μονταίν και στις ομολογίες του Ζαν Ζακ Ρουσό, α π ’ όπου βλάστησαν και τα υπόλοιπα έργα του είδους κατά τους τελευταίους αιώνες. Πρόκειται, λοιπόν, θα λέγαμε για κείμενο-μήτρα, η λογοτροπία του οποίου θέσπισε μια καινούρια δυνα­

κριτική

τότητα γραφής και μια διαφορετική εκφραστική τονι­ κότητα. Είναι ένα εκμαγείο λόγων, που παρήγαγε μια διαφορετική μορφολογία και διαμόρφωση της γλώσ­ σας, ικανή να αποτυπώσει ένα χάρτη του νοητικού κόσμου μιας ατομικής συνείδησης, οριοθετώντας την περιοχή των σημασιών του. Ο χάρτης τελικώς αυτός έχει μιαν ευρύτερη χρήση- ανήκει σε μια κοινότητα πρακτικών και σημασιών με την οποία ερωτοτροπεί ως σήμερα το κριτικό πνεύμα, αλλά δεν μπορεί να αποτινάξειτη σαγήνη της. Ο Ν.Μ. Σ κουτερόπουλος μας π ρ ο σέφ ερε αρκετά ενδιαφέροντα αποσπάσματα του έργου αφήνοντας πολλά σημαντικότερα εκτός ανθολογήσεως, εφόσον περιορίστηκε μόνο στα εδάφια που αφορούν το διά­ λογο του συγγραφέα με τον εαυτό του. Η μετάφραση είναι επαρκής και γενναία, ενώ η εισαγωγή θα έπρεπε ίσως να ενσωματώσει νέες προσεγγίσεις του ηθικού προβλήματος και να συμβάλει έτσι στην έξοδο αστού του παραληρηματικού κειμένου από τη στειρότητα των βιβλιοθηκών. Είναι μια σημαντική πρώτη κατάθε­ ση για ένα έργο, που θα πρέπει κάποτε να εξετασθεί συστηματικά ως προς τα τόσα αμφίσημα προβλήμα­ τα ηθικής θεωρίας και πρακτικής που διατυπώνει.

Σκίτσο crjs Z<5was Φ. Μελά- Φλώρου

■ & £>

Ο Οημήτρηϋ Τσατσούϋπς

ιο ου ΣημειοτΙονικέί προοεννίοειτ: ίου θεατρικού φαινομένου

γράφει γιατο

Σημειολογία: ένας όρος που είτε θεωρείται παρωχημένος είτε ακατανόητου αντικειμένου. Και στις δύο περιπτώσεις προκαλεί πανικό. Σημειολογία του θεάτρου: ο τρόμος του αγνώστου. Χρησιμοποιώντας ως δίκη μου πρόκληση τα παραπάνω, γνωστά αρνητικά στοιχεία, τιτλοφόρησα το θεωρητικό τούτο βιβλίο «Σημειολογικές προσεγγίσεις του θεατρικού φαινομένου» δοκιμάζοντας αντοχές. Και πιστεύοντας πως αν φάάσει στα χέρια του αναγνώστη, ως δια μαγείας, οι παρεξηγήσεις θα λυάούν. Κι αυτό, διότι προσπάθησα, δια­ φοροποιούμενος από προηγούμενες «σημειολογίες», να προσεγγίσω το θέατρο απτά, μέσα από την πρακτική του, τις τρέχουσες παραστάσεις για τις οποίες διαβάζουμε κρι­ τικά η δημοσιογραφικά δημοσιεύματα, τις παραστάσεις που βλέπουμε. Μέσα από φωνογραφίες που ενσωματώνω οργανικά στο κείμενο και οι οποίες προσπαθούν να σημασιοδοτησουν αναπαραστατικά τη θεωρία. Και, εν τέλει, να δείξω πως η «σημειολογία» δεν είναι άλλο από κάποια θεωρητικά εργαλεία που μας επιτρέπουν να βλέπουμε καλύ­ τερα το θέατρο, να κατανοούμε ακόμη κι αυτό που δεν μας κάλυψε ως άεατές, που διέφευγε του δικού μας ορίζοντα αναμονής, των προδιαγεγραμμένων προσδοκιών μας. Με άλλα λόγια, προτείνω να αφηνόμαστε στο παιχνίδι που διαδραματίζεται μπροστά μας, πάνω στη σκηνή, ανακαλύ­ πτοντας «σημεία» του που εντείνουν την απόλαυση που παίρνουμε από αυτό. Το βιβλίο επισημαίνει και εξηγεί τη λει­ τουργία αυτών των «σημείων», δανείζεται τα παραδείγματα της θεατρικής πρακτικής για να σχηματίσει θεωρία. Μέσα, ΖΖ®-------------------------------------------------------------

λοιπόν, από τα κεφάλαια και τα επιμέρους κείμενα που συν­ θέτουν το σώμα του βιβλίου, ο αναγνώστης μπορεί να γνωρίσει εναλλακτικές διόδους προσέγγισης της παράστα­ σης, που στηρίζονται σε μια συγκεκριμένη μεθοδολογία και αντικειμενικά κριτήρια, να ξεφύγει από τους άκρατους υπο­ κειμενισμούς που συνήάως στηρίζονται σε ελλιπείς γνώσεις γι’ αυτό που σημαίνει παράσταση, να μάάει να προσδίδει ισάξια σημασία σε επιμέρους συστήματα σημείων όπως ο φωτισμός, η μουσική, τα κοστούμια, ο χώρος, αλλά και η κινησιολογία ή οι φωνητικές αποχρώσεις του ηάοποιού. Κι ακόμη, να αναγνωρίσει ως πρώτιστο εργαλείο δραματολο­ γίας ανάλυσης του κειμένου, τις σημειωτικές κατακτήσεις. Τα σχεδόν μαθηματικά εκείνα σχήματα που αναδεικνύουν τη βαθύτερη ουσία του κειμένου. Και που, μετά, πάνω σ’ αυτά μπορούν να υφανάούν όσες άλλες ερμηνείες. Αλλά και να αναγνωρίζονται, πάνω στο πρώτο του υφάδι, τα άλλα κεί­ μενα που συνυπάρχουν μέσα σ’ αυτό: διακείμενα. θα πρέπει, κάποτε, να πάψουμε να φοβόμαστε όταν ακούμε πως η τέχνη αποτελεί σύστημα που αναλύεται επιστημο­ νικά: η μαγεία του έργου τέχνης δεν στερείται, τότε, αλλά εμπλουτίζεται από την απόλαυση που δίνει η γνώση. Η θεωρητική προσέγγιση του άεάτρου προσφέρει γνώση και η γνώση ενέχει πραγματική ηδονή. Κάπως έτσι προέκυψε τούτο το βιβλίο: ηδονο-γραφικά. Κι έτσι ας διαβαστεί.

. κριτική

® Β /Μ ? ® ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ

Ζ η μ ε ιο λ ο γ ικ έ ς Π ρ ο σ ε γ γ ίσ ε ις τ ο υ Θ ε α τ ρ ικ ο ύ Φ α ιν ο μ έ ν ο υ Θεωρία και Κριτική Ανάλυση της Σύγχρονης Θεατρικής Πρακτικής Μήνα, Δελφίνι, 1997. Σϊλ. 313

Ένα λβιτουργικό αγχβιρίδιο παραστασιολογίας

Π αρ α σ τα σ ιολο γία , δ η λαδ ή η επισ τ ημο ν ικ ή λόγο και εικόνα. Είναι, επομένως, φανερό πω ς το π ρ ο σ έ γ γ ισ η κ α ι α ν ά λ υ σ η τ ης θ ε α τ ρ ικ ή ς κενό αυτό μόνο ένας σ ημειολόγος θα μπορούσε π α ρ ά σ τα σ η ς ως σ κην ικ ής υλ ο π ο ίη σ η ς του να καλύψει, και αυτό επιχειρεί με επιτυχία ο καθη­ δραματικού κειμένου, έχει ένα πολύ μικρό μερίδιογητής της Σημειωτικής Δημήτρης Τσατσούλης. σ τις θ ε α τρ ικές μας σ π ο υ δ έ ς . Α υ τός ο τ ο μ έ α ςΤο βιβλίο του είναι δομημένο σε τρεις ενότητες έρευνας υπηρετείται από τη Σημειωτική του Θεά­ (Εισ αγωγή, Μέρος Πρώτο και Δεύτερο) που συν­ τρου πο υ αναλύει τα πο ικ ίλ α σ ημ εία μιας π α ρ ά ­ δέονται με μια σχέση σ υμπληρω ματικότητας ως στασης και τις μεταξύ τους σχέσεις, δηλαδή το προς τη στήριξη της βασικής θέσης του σ υγγρα­ Ο λικό Θ εατρικό Γεγονός πο υ συγκρ οτείται από φέα, που θα μπορούσε να συνοψισ τεί στο αίτημα

Η

κριτική

ντων και κατ’ επέκταση η λειτουργία του σημαίνο­ ντος ως π α ρ α γ ω γ ο ύ α υ τόνο μη ς σ η μ α σ ία ς . Το θέμα της αισθητηριακής ενέργειας που πηγάζει από τη σκηνή και απευθύνεται στην πλα τεία δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς και γ ι’ αυτό οι προτάσεις του Τσατσούλη είναι χρήσιμες αλλά και ενδιαφέ­ ρουσες, επειδή προσδίδουν νέες διαστάσεις στην κλασική «ποιητική» λειτουργία του επικοινωνιακού σχήματος. Στο π ρ ώ τ ο μ έ ρ ο ς («Από ♦ τη θ ε ω ρ ία στη σ κ η ν ικ ή πράξη», σσ. 85-177) εξε­ Το βιβλίο του Δ. Τσατσούλη τάζονται επιμέρ ου ς π ρ ο ­ β λ ή μ α τ α τ ης σ κ η ν ικ ή ς συμβάλλει στη σύγχρονη πρακτικής, όπως ο χώρος του θ ε ά τρο υ κα ι οι α ν α ­ θεατρολογία και ιδιαίτερα στον γ κ α ίο ι δ ια χ ω ρ ισ μ ο ί ή τα ό ρ ια του κ ο ιν ω ν ικ ο ύ και τομέα της παραστασιολογίας του θεα τρικού, πο υ α π ο ­ τ ε λού ν πα ρ ά γ ο ν τ ε ς πο υ ♦ κ α θ ο ρ ίζ ο υ ν τ ις σ χ έ σ ε ις ανάμεσα στην πλατεία και

μιας ανάλυσης του δραματικού κειμένου όχι απο­ μονω μένου, α λλά απ ό την άπ οψ η της σ κηνικής του αναπαράστασης. Στην εκτεταμένη Εισαγωγή (σσ. 13-81) δίνονται τα βασικά στοιχεία της σημει­ ωτικής προσέγγισης του θεάτρου με κάποιες ανα­ γ κα ίες κ ο ιν ω ν ιο λ ο γ ικ έ ς π ρ ο ε κ τ ά σ ε ις , εφ όσ ο ν αυτό είναι ενταγμένο σε ένα δεδομένο κοινωνικό σύστημα που το υπερκαθορίζει είτε ως δραματικό κ ε ίμ ε ν ο ε ίτε ω ς π α ρ ά ­ σταση.

Ο Τσατσούλης, ωστόσο, δεν ε π ιμ έ ν ε ι τό σ ο στην εξέταση του θεάτρου ως κοινωνικού θεσμού, όσο ως α ισ θ η τ ικ ο ύ γ ε γ ο ν ό ­ το ς π ο υ α ν τ α ν α κ λ ά το κ ο ιν ω ν ικ ό σ ύ σ τη μ α και τις μεταβολές του, μετατ ρ έ π ο ν τ α ς τα σ τ ο ιχ ε ία της πραγματικότητας σε α ισ θ η τ ικ ά σ η μ ε ία πο υ α π ο κ τ ο ύ ν π ά ν ω στη σκηνή μια νέα λειτουργικότητα: μπορεί, ως πα ρά­ δειγμα, να ανατρέπει τις συμβατικές χρήσεις των αντικειμένων, να αποκόπτει τα σημαίνοντα από τις πα ραδ εδεγ μένες σ ημ ασ ίες τους, να λειτο υρ γεί μεταφ ορικά ή μετωνυμικά. Με τον τρόπο αυτόν, το θέατρο εγκαθ ιδ ρύ ει νέους κώδικες επικοινω ­ νίας οι οποίοι, όμως, απαιτούν από τον θεατή τις κατάλλη λες γνώ σ εις γ ια την α π ο κ ω δ ικ ο π ο ίη σ ή τους. Στην κάλυψη αυτής της ανάγκης αποσκοπεί ένα ειδικό κεφάλαιο της Εισαγωγής.

Μέσα στο πλαίσιο της επισήμανσης των συστημά­ των σημείων που διέπουν κάθε θεατρικό δρ ώ μ ε­ νο, κα θ ώ ς κα ι τω ν μετα ξύ τ ου ς σ υ ν δ υ α σ μ ώ ν , μέσω των οπ οίω ν π α ράγ εται η σημ ασ ία, γίνεται α ναφ ο ρά στα οπ τικά και α κο υσ τικά σ ημ εία που θεω ρούνται ως οι κλασικές μορφές συστημάτων μ ε τ ά δ ο σ η ς του θ ε α τ ρ ικ ο ύ μ η ν ύ μ α τ ο ς . Π έρα , όμως, από αυτά, ακολουθώντας την πρακτική των σ ύγχρ ονω ν πα ρασ τάσ εω ν, εισ άγο νται και άλλα σ υ σ τ ή μ α τ α σ η μ ε ίω ν , ό π ω ς τ α α π τ ικ ά κ α ι τα ο σ φ ρ η τ ικ ά , π ο υ σ υ ν ή θ ω ς α π ο β λ έ π ο υ ν σ ε μια ενερ γητικότερ η ένταξη του θεατή στο θέα μα ή στην ενίσχυση του ψευδαισθητικού μηχανισμού του θεάτρου. Π ρο τείνεται επίσ ης η ανάγκη διε ρε ύ ν ησ η ς της αισθητηριακής πρόσληψης του θεατρικού δρώμε­ νου και η σχέση της με την υπ οδ οχή μη εκλογικευμ ένω ν/σ η μα σ ιο δο τημ έ ν ω ν α ρ χ ικά σ η μ α ιν ό ­

στη σκηνή. Εξετάζεται ο μηχανισμός ακύρω σης των πλ η ρ ο ­ φ ορ ιώ ν κατά τη θεατρική πα ράσ τασ η , ο οπ οίος αφορά τόσο ένα κλασικό ανέβασμα έργου όσο και μοντέρνες σ κηνο θετικές απ ό π ε ιρ ε ς . Ο μη χ α ν ι­ σμός αυτός αποτελεί μια εξειδικευμένη εφαρμογή των προβλημάτων επικοινωνίας που είναι γνωστά ως θ ό ρ υ β ο ι ή π λ ε ο ν α σ μ ο ί, ο ι ο π ο ίο ι όμ ω ς στο θέατρο πα ίρνο υν π ο ικίλες μορφ ές και π ρ ο εκτά­ σεις. Η π α ρ ο υ σ ία του γυμνού στο θέατρο εξετάζεται μέσα στο π λ α ίσ ιο μιας α π όπ ειρα ς διαχ ω ρισμ ού τω ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ιώ ν πο υ αυτό μ π ο ρ ε ί να ε πιτελεί, μέσ ω μιας σ ημ ε ιω τ ικ ή ς α ν ά λ υ σ η ς του γ υ μν ο ύ σώματος του ηθοποιού, η οποία λαμβάνει υπόψη ευ ρ ύ τ ε ρ α κ ο ιν ω ν ιο λ ο γ ικ ά κα ι α ν θ ρ ω π ο λ ο γ ικ ά δ ε δ ο μ έ ν α κ α θ ώ ς κ α ι τη λ ε ιτ ο υ ρ γ ία σ κ η ν ικ ώ ν συστημάτων σ ημείω ν (φωτισμός, μουσική, κινη­ σιολογία) πάνω στο γυμνό σώμα. Ε νδ ιαφ έρ ου σ α ε ίναι η ε φ αρ μο γή σε δρ αμ ατικό κ ε ίμ ε ν ο τ ης θ ε ω ρ ία ς τ ου Γ κ ρ ε μ ό ς κ α ι τω ν Μοντέλων Δ ράσης, που επιχειρείται παραδειγμα­ τ ικ ά στην τ ρ α γ ω δ ία του Ρακίνα «Α νδρομάχη», εντοπίζοντας τον τρόπο λειτουργίας των Δρωσών Δυνάμεων από σκηνή σε σκηνή. Αξίζει να παρατη­ ρήσουμε πως το Μοντέλο Δράσης επεκτείνεται με κοινωνικές π α ραμ έτρ ους πο υ π ρ ο έρχ ο νται από κοινωνιολογικές θεωρίες.

Σχετικά με τα κείμ ενα που απαρτίζουν το Πρώτο Μ έρος του βιβλίου διαπιστώ νουμ ε πω ς, πα ρό τι είναι θεωρητικά με άξονα τη σημειω τική πρ ο σέγ­

O R B IS L IT E R A F .

γιση, ο σκοπός που τελικά υπηρετούν είναι εκεί­ νος της σκηνικής αναπαράστασης του κειμένου:

M E L V IL L E

ξεκινούν από την παράσταση, για να καταλήξουν

Μόμπι-Ντικ

και πάλι σ ’ αυτήν μέσω μιας νέας πρότασης σχετι­ κά με την προσέγγιση του κειμένου. Συνέπεια του παραπάνω σκοπού αποτελεί το Δεύ­

STERNE

Τρίστραμ Σάντι

τερο Μέρος («Από το κείμενο στην παράσταση», σ σ. 1 8 1-3 01 ), στο ο π ο ίο δ ίν ο ν τ α ι α ν α λ ύ σ ε ις

F IE L D IN G

συγκεκριμένων πα ραστάσεω ν ή επιμέρους σ τοι­

Τομ Τζόουνς

χείω ν τους. Οι αναλύσεις αυτές δεν προτείνονται ως αξιολογικές κριτικές, αλλά θέλουν να λειτουρ­

BUTLER

γήσουν παραδειγματικά ως προς τις θεωρητικές

Η Κοινή Ανθρώπινη Μοίρα

π ρ ο τάσ εις που γίνο νται στην Εισαγωγή και στο Πρώτο Μέρος. Σ υ μ π ερ α σ μ α τικά , το β ιβ λ ίο του Δ. Τ σ ατσ ού λη συμβάλλει στη σύγχρονη θεατρολογία και ιδιαίτε­ ρα στον το μ έ α της π α ρ α σ τ α σ ιο λ ο γ ία ς . Με τη σημειωτική προσέγγιση παρέχονται νέα εργαλεία ανάλυσης του δραματικού κειμένου, ενώ πα ράλ­ λη λα αυτό δεν ξεχω ρίζετα ι απ ό τη σ κηνική του αναπαράσταση. Το κοινό γίνεται δεκτό ως ο βασι­ κός συντελεστής της επικοινωνιακής διαδικασίας. Επιχειρείται μια διεύρυνση του ορίζοντα αναμο­ νής του αναγνώ στη του β ιβ λίου ως θεατή θεά­ τρου, και με τον τρόπο αυτόν προσφ έρονται διέ­ ξ οδ οι για την κατανόηση τω ν πλέο ν σύγχρονω ν μορφών θεάτρου. Κάτω από το πρ ίσ μα της συνεξέτασης των θεατρικών σημείων ως ενιαίου όλου πο υ π α ρ ά γ ει τη σ η μ α σ ία , εξετάζεται ισ ό τ ιμ α η σ υμβολή σκηνοθετών, ηθοποιών, αλλά και φωτι­ στών, μουσικών, σκηνογράφων και άλλων συντε­ λεστών. Σημαντική, τέλος, είναι η σ υνεισφ ορά του φωτο­ γ ρ α φ ικ ο ύ υ λικο ύ π ο υ σ υ ν ο δ ε ύ ε ι το β ιβ λ ίο , το

HAW THORNE

Το Σπίτι με τα Εφτά Αετώματα LESAGE

Ζιλ Μπλας VERGA

Μαστρο-Ντον- Τζεζουάλντο

1998 G R IM M E L S H A U SEN

Σιμπλίκιος Σιμπλικίσιμος M ALO RY

Ο Θάνατος του Αρθούρου M E L V IL L E

Γουάιτ Τζάκετ Μάρντι

οποίο δεν εικονογραφεί αλλά συμπληρώνει το κεί­ μενο δείχνοντας τα σημεία ανάλυσης. Είναι κρίμα

BR O C H

π ο υ, α π ’ ό ,τι φ α ίνετα ι α π ό τις Ε υ χ α ρισ τ ίε ς (σ.

Βιργιλίου Θάνατος

302), κάποιο ι θίασοι δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να δώσουν το φωτογραφικό υλικό που τους ζητή­ θηκε από τον συγγραφέα, μια και η ένταξη φωτο­

Αριστουργήματα που δε χρειάζονται συστάσεις

γραφ ιών από τις παραστάσεις τους σε ένα βιβλίο παραστασιο λογίας είναι πολύ σημαντικότερη από την εφήμερη δημοσίευσή τους στον Τύπο κατά τις ημέρες της πρεμιέρας. □

G U T E N B E R G

GflBMBTflX] ALBERTO MANGOEL Η ισ τ ο ρ ία τ η ς α ν ά γ ν ω σ η ς Μτφρ.: Λύο Κολοβύρνας

Μήνα, Νέα Σύνορο, 1997. Σελ. 548

Η ιστορία της ανάγνωσης Ιπύρου Τσακνιά

J να περιοδικό που τιτλοφορείται διαβάζω θα ήταν Τ ' ασυγχώρητο αν παρέλειπε την παρουσίαση ενός L i βιβλίου με τίτλο Η ιστορία της ανάγνωσης. Εξίσου ασυγχώρητος, φυσικά, θα ήταν και ένας μορφινομανής της ανάγνωσης, όπως ο γράφων, αν παρέλειπε να το διαβάσει ή αμελούσε να το συστήσει. Αλλά δεν είναι μόνο ζήτημα τίτλου ή θέματος. Το βιβλίο του Αλμπέρτο Μανγκέλ είναι ένα από τα πιο αξιανάγνω­ στα βιβλία που διάβασα τα τελευταία χρόνια. Ένας θησαυρός πληροφ οριώ ν σχετικά με το βιβλίο, τον αναγνώστη - για την ακρίβεια, για την απίστευτη ποικι­ λία των αναγνωστών συγχρονικά και διαχρονικά - και για την πράξη ή τη διαδικασία της ανάγνωσης από ευρέσεως γραφής μέχρι ανακαλύψεως της ψηφιακής τεχνολογίας και της ηλεκτρονικής οθόνης. Μα πάνω απ’ όλα το βιβλίο του Μανγκέλ είναι αξιοσύστατο όχι μόνο για τον πλούτο των πληροφοριών που προσφέ­ ρει, αλλά - και κυρίως, αισθάνομαι τον πειρασμό να

'z m

-

προσθέσω - για τον τρόπο με τον οποίο οργανώνει αυτό το υλικό και για τη γοητευτική αφήγηση με την οποία το εκθέτει. Το βιβλίο του Μανγκέλ πείθει τον αναγνώστη του πως η ανάγνωση είναι μια από τις πιο συναρπαστικές περιπέτειες που μπορεί να προσφέρει αυτή η ζωή όντας το ίδ ιο ένα ισχυρό επιχείρημα. Θέλω να πω ότι μια σχολαστική πραγματεία περί βιβλί­ ου και αναγνώσεως ίσως να έφερνε το αντίθετο απο­ τέλεσμα, προκαλώντας αφόρητη πλήξη σε όποιον θα είχε την υπομονή - ή θα ήταν επαγγελματικά υποχρε­ ωμένος - να τη διαβάσει. Το Η ιστορία της ανάγνωσης δεν απευθύνεται σε καμιά ιδιαίτερη επαγγελματική κατηγορία - μολονότι αρκετές ειδικότητες θα αντλή­ σουν χρήσιμα γι’ αυτές στοιχεία από τις πλούσιες σε πληροφορια κό υλικό πεντακόσιες πενήντα σελίδες του. Το βιβλίο απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη - και ιδιαίτερα στους παθιασμένους αναγνώστες - με έναν τρόπο τερπνό, διασκεδαστικό, χαριτωμένο.

κριτική

Δεν γνωρίζω τι έχει σ πουδάσει ο γεννημένος στο το 1984 στο Τελ Μπρακτης Συρίας και φυλάσσονται Μ πουένος Άιρες, και Καναδός πο λίτη ς σ ήμερα, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βαγδάτης - μέσω των Alberto Manguel. Οι πληροφορίες που βρίσκω στη κυλίνδρων της αρχαιότητας, των φύλλων περγαμη­ φροντισμένη έκδοση του οίκου «Νέα Σύνορα» είναι νής ή παπύρου αργότερα, που κολλούνται μεταξύ ελάχιστες. Από το σύντομο βιογραφικό του μαθαίνω τους έτσι ώστε να διευκολύνεται ο αναγνώστης αλλά πω ς είναι διεθνώς αναγνωρισμένος μυθιστοριογράκαι η φύλαξη των παπύρων σε ράφια, ως τα περίτε­ φος, ανθολόγος, μεταφραστής και επιμελητής εκδό­ χνα διακοσμημένα μεσαιωνικά χειρόγραφα και τα σεων με σπάνιο ταλέντο και εξαιρετικό κριτικό πνεύ­ πρώτα δείγματα της τυπογραφίας, κι ως το σύγχρονο μα. Μ αθαίνω ακόμα πω ς βιβλίο, το οποίο, χάρη στην ♦ εκτός από την Αργεντινή τερ ά σ τ ια δ ιά δ ο σ η της 0 συγγραφέας έχει συγκεντρώσει εγγραμματοσύνης στους και τον Καναδά, έζησε στην Ιταλία, τη Γαλλία, την νεότερους χρόνους, καθώς άφθονες προσωπικές μαρτυρίες, Αγγλία και την Ταϊτή. Από και στην εξέλιξη της τεχνο­ αυτοαναφορές μέσα στο λογίας της σχετικής με την από όσες διέσωσε η γραφή, για να κείμενό του πληροφορού­ παραγωγή του βιβλίου, που μα ι πω ς ο πα τέρ α ς του χαρτογραφήσει τους δρόμους που το καθιστά οικονομικά προ­ ήταν διπλω μ άτης καριέσιτό σε ευρύτατα στρώμα­ ρας και πως ο ίδιος υπήρ­ τα των σύγχρονω ν κοινω­ ακολούθησε η ανάγνωση μέσα ξε για ένα διάστημα ανα­ νιών, διαδίδεται τρομακτικά γνώστης του Χόρχε Λουίς και γίνετα ι αναπόσπαστο στους αιώνες Μπόρχες, όταν ο μεγάλος μέρος της ζωής δισεκατομ­ ♦ σ υμ πα τρ ιώ τη ς του είχε μυρίων ανθρώπων. τυφλωθεί και δεν μπορούσε να διαβάσει μόνος του. Αλλά το βιβλίο του Μανγκέλ δεν είναι η ιστορία του Ίσως και να μη χρειάζονται περισσότερες πληροφο­ β ιβλίου· είναι η ισ το ρία της ανάγνω σης. Και μια ρίες. Από το βιβλίο του προκύπτει πως ανεξάρτητα τέτοια ιστορία, ρευστή και κάπως ασαφής από τη από την κοπιώδη έρευνα που θα πρέπει να διενήργηφύση της, δύσ κολα συνοψίζεται σε ένα σύντομο σε προκειμένου να γράψει την Ιστορία της ανάγνω­ άρθρο. Ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει άφθονες σης, ο συγγραφέας διαθέτει μια εντυπωσιακή κουλ­ τούρα, την οποία δύσκολα θα υποκαθιστούσε οιουδήποτε είδους φ ιλο λογική ενδελέχεια. Διαθέτει ακόμη ένα θερμό και τρυφερό πάθος για το βιβλίο και μια οξυδερκή ματιά γ ια το τι σ υμβαίνει μέσα στη συνείδηση του αναγνώστη όταν κρατάει ένα βιβλίο στα χέρια του και η ματιά του διατρέχει τις γραμμές με τα μαύρα στοιχεία πά νω στο λευκό χαρτί. Στο σημείο αυτό επιθυμώ να υπογραμμίσω πως από το πεδίο της έρευνάς του δεν απουσιάζει ούτε η φυσιο­ λογία ή η νευρογλωσσολογία της ανάγνωσης, η λει­ τουργία του ματιού, θέλω να πω, και του εγκεφάλου στον οποίο μεταβιβάζονται, μέσω του οπτικού νεύ­ ρου, τα γραπτά σημεία του λόγου για να σχηματίσουν τις έννοιες. Καμία πλευρά του ζητήματος που σχετίζεται με την ανάγνω ση δεν α π ο υ σ ιά ζε ι απ ό το β ιβλίο του Μανγκέλ. Και κατ’ αρχάς η ιστορία του μέσου που αποτελεί την προϋπόθεση της ανάγνωσης, από τις πήλινες πινακίδες πάνω στις οποίες χαράσσονται τα πρώτα από τα αρχαιότερα γνωστά δείγματα γραφής στον κόσμο - πινακίδες παραλληλογράμμου σχήμα­ τος, της τέταρτης χιλιετίας π.Χ., που ανακαλύφθηκαν

κ ρ ιτικ ή .

προσωπικές μαρτυρίες, από όσες διέσωσε η γραφή, για να χαρτογραφήσει τους δρόμους που ακολούθη­ σε η ανάγνωση μέσα στους αιώ νες. Αυτό που δεν συνειδητοποιεί εύκολα ο σημερινός αναγνώστης είναι πως στα πρώτα της βήματα η ανάγνωση κατά κανόνα συνοδευόταν από την εκφώνηση των λέξεων. Κι αυτό δεν γινόταν μόνο κατά τις δημόσιες αναγνώ­ σεις, πολύ διαδεδομένες σε εποχές εντεταμένου αναλφαβητισμού, αλλά και σε κατ’ ιδίαν αναγνώσεις, γιατί οι άνθρωποι πίστευαν πως η φωναχτή ανάγνω­ ση συμβάλλει στην απόλαυση του κειμένου, κάτι που και σήμερα νιώθουμε πότε-πότε, ιδίως όταν διαβά­ ζουμε πο ίη ση . Νωρίς, ωστόσο, στην ιστορία της ανθρωπότητας ανακαλύφθηκε και η σιωπηλή ανά­ γν ω σ η , τ όσ ο ως μια άλ λ η ς μο ρ φ ής α π ό λ α υ σ η , καθώς επιτρέπει τη συγκέντρωση και την αφοσίωση στο κείμενο, τη βαθιά εκείνη ε πικοινω νία με την απούσα και οιονεί παρούσα φωνή του συγγραφέα, όσο και διότι προς τη σιωπηλή ανάγνωση ωθούσαν εξωτερικές πιέσεις, με πρώτη και σημαντικότερη τη λογ οκρ ισ ία ή μάλλον το φόβο μήπω ς η φωνή του αναγνώστη φτάσει ως τα αυτιά του ιεροεξεταστή ή οπ οιοσ δή πο τ ε άλλη ς ε ξου σ ίας ! Από την άποψη

-ΖΖ©

αυτή, οι περιπέτειες της ανάγνωσης έχουν εξαιρετι­ κό ενδιαφέρον. Το μεγαλύτερο εντούτοις ενδιαφέρον, εκείνο στο οποίο εστιάζεται συχνά η προσοχή του συγγραφέα, το παρουσιάζει η προσωπική, η καθαρά εσωτερική περιπέτεια του αναγνώστη που κρστάει στα χέρια του ένα βιβλίο. Γιατί η ανάγνωση δεν είναι απλώς η ικανό­ τητα να εκφωνούμε τα γραπτά σημεία του λόγου, ούτε η οικείωσή μας με τις σημασίες των λέξεων που μας επιτρέπουν, υποτίθεται, να συγκροτούμε αυτό­ ματα το νόημα του κειμένου. Η μετάβαση από τα γρα­ πτά σ η μ ε ία πο υ βλέπ ου με πά ν ω στο χα ρ τ ί στη συγκρότηση της εικόνας ή του νοήματος στον εγκέ­ φαλό μας πόρρω απέχει από το να είναι μια παθητική διαδικασία. «Προκειμένου να συναγάγω νόημα από αυτό το σύστημα μαύρων και άσπρων συμβόλων», λέει ο Μανγκέλ, «πρέπει πρώτα να συλλάβω αυτό το σύστημα, στη συνέχεια να ανασυγκροτήσω τον κώδι­ κα των συμβόλων μέσω της αλυσίδας συνδεομένων νευρώνων του εγκεφάλου μου που θα τα επεξεργα­ στούν - μια αλυσίδα που π ο ικίλλει ανάλογα με το χαρακτήρα του κειμένου που διαβάζω - και τέλος να εμποτίσω το κείμενο με κάτι - συναίσθημα, σωματική αίσθηση, διαίθηση, γνώση, ψυχή - το οποίο θα εξαρτηθεί από το ποιος είμαι και το πώς έγινα αυτό που είμαι». Στο σημείο αυτό ο συγγραφέας παραθέτει ένα απόσπασμα από εργασία της δεκαετίας του ‘80 του δόκτορος Μέρλιν Σ. Γουίτροκ: «Για να συλλάβουμε ένα κείμενο, δεν το διαβάζουμε απλώς με την ονομα­ στική σημασία της λέξης. Οι αναγνώστες εντρυφούν στο κείμενο. Δημιουργούν εικόνες και λεκτικές δια­ βαθμίσεις για να αντιπροσωπεύσουν το νόημά του. Αυτό που είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι παρά­ γουν νόημα καθώς διαβάζουν, δομώντας σχέσεις ανάμεσα στις γνώσεις τους, στις αναμνήσεις των εμπειριώ ν τους και στις γραπτές προτάσεις, στις π α ρ α γ ρ ά φ ο υ ς , στα μέρη του κειμένου». Και ο Μανγκέλ συνεχίζει: «Η ανάγνωση, συνεπώς, δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία σύλληψης του κειμένου, όπως το ευαίσθητο χαρτί συλλαμβάνει το φως, αλλά μια δυσνόητη, λαβυρινθώδης, κοινή και συνάμα πολύ προσω πική διαδικασία αναδόμησης. Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη αν η ανάγνωση είναι ανεξάρτη­ τη, λόγου χάρη, από την ακρόαση, αν πρόκειται για μια μεμονωμένη, καθορίσιμη ομάδα σωματικών διαδι­ κασιών ή αν αποτελείται από μια μεγάλη π ο ικιλία τέτοιω ν δ ια δ ικ α σ ιώ ν ωσ τόσ ο , π ο λ λ ο ί εξ αυτών πιστεύουν ότι η πόλυπλοκότητα της ανάγνωσης πρέ­ πει να είναι εξίσου τεράστια με την πολυπλοκότητα της σκέψης. Η ανάγνωση, κατά το δόκτορα Γουίτροκ,

ζζ ®

δεν είναι ιδ ιοσ υγκρασιακό, αναρχικό φ αινόμενο. Ούτε όμως είναι και μια μονολιθική, ενιαία διαδικασία όπου μόνο ένα νόημα είναι ορθό. Αντιθέτως, είναι μια δημιουργική διαδικασία που αντανακλά την πειθαρχημένη απόπειρα του αναγνώστη να δομήσει ένα ή περισσότερα νοήματα εντός των κανόνων της γλώσ­ σας». Το ότι η ανάγνωση είναι μια δημιουργική πράξη μάς ήταν γνωστό από τη σύγχρονη θεωρία της λογοτε­ χνίας. Χαρακπριστικό εν προκειμένω είναι το γνωστό χαριτολόγημα πως η ανάγνωση είναι ένα πικ-νικ στο οποίο ο συγγραφέας βάζει τις λέξεις και ο αναγνώ­ στης το ν όη μα . Το ε ν δ ια φ έ ρ ο ν στο β ιβλίο του Μανγκέλ είναι ότι τη δημιουργικότητα αυτή τη στηρί­ ζει κατά κύριο λόγο σε πρόσφατες έρευνες της ψυχο­ λογίας και της νευροφυσιολογίας. Και το συναρπα­ στικό είναι ότι ως ιστορικός της ανάγνωσης ανιχνεύει τις ρίζες αυτού του προβληματισμού από την αρχαιό­ τητα, για να σταθεί με ιδιαίτερη έμφαση στην περί­ πτωση του Αιγυπτίου λογίου του ενδέκατου αιώνα, του Αλ-Χασάν ιμ πν αλ-Χαϊτάμ που π ρ ο βαίνει, με τρόπο ριζοσπαστικό για την εποχή, σε μια θεμελιώδη διάκριση ανάμεσα στην «ατόφια αίσθηση» και στην «αντίληψη», διατεινόμενος ότι η πρώτη είναι ασυνεί­ δητη ή ακούσια - όπως όταν βλέπω το απογευματινό φ ως έξω από το πα ράθ υρ ό μου και τις σκιές που μετασχηματίζονται - ενώ η δεύτερη απαιτεί μια εκού­ σια πράξη αναγνώρισης - όπως το να παρακολουθώ ένα κείμενο στη σελίδα. Η σπουδαιότητα του επιχει­ ρήματος του Αλ-Χαϊτάμ, καταλήγει ο Μανγκέλ, είναι ότι αναγνωρίζει για πρώτη φορά, στη διαδικασία της αντίληψης, μια διαβάθμιση συνειδητής συμμετοχής που από το «βλέπω» προβιβάζεται στο «αποκρυπτογραφώ» ή στο «αναγιγνώσκω». Φοβούμαι ότι με την επιμονή μου σε ό,τι ενισχύει τη σημασία του δημιουργικού στοιχείου της ανάγνωσης, δεν δίνω πλήρη εικόνα της θεματολογίας που καλύ­ πτει το βιβλίο του Μανγκέλ, από την οποία, για να σταθώ σε ένα ενδεικτικό παράδειγμα, δεν λείπει κι ένα σκανδαλιστικό κεφάλαιο, αφιερωμένο στη βιβλιοκλεπτομανία! Αλλά, επαναλαμβάνω, μια τέτοια εικόνα είναι δύσκολο να δοθεί σε ένα σύντομο κατ’ ανάγκην άρθρο. Και σαν να μην αρκούσε από μόνη της η απε­ ραντοσύνη του θέματος, προστίθεται και ο μη συστη­ ματικός τρόπος παρουσίασής του. Το βιβλίο, βέβαια, χωρίζεται σε τρία μέρη και είκοσι ένα κεφάλαια, αν μετράω σωστά, συν ένα επίμετρο. Παράταύτα, ο συγ­ γραφέας υπονομεύει την αυστηρή κατάταξη του υλι­ κού του. Η έκθεση αυτού του υλικού γίνεται με τρόπο ελεύθερο, σχεδόν χαλαρό- ο αφηγητής περνάει από

-------------------------------------------------------------- ____________________________________ κριτική

το ένα μοτίβο στο άλλο- στο έκτο κεφάλαιο, ας πούμε, ξαναπιάνει ένα μοτίβο που έθιξε στο πρώτο, για να επανέλθει στο ίδιο μοτίβο σε κάποιο επόμενο κεφά­ λαιο. Συχνά παρεμβάλλει προσωπικές του εμπειρίες, αναμνήσεις, σκέψεις και αντιδράσεις. Σαφώς και δεν έχεις την εντύπωση πως διαβάζεις ένα επιστημονικό σύγγραμμα. Αντιθέτως, έχεις την αίσθηση πως βρί­ σκεται πλάι σου ένας χαρισματικός αφηγητής, καθι­ σμένος αναπαυτικά κοντά στο τζάκι, ξετυλίγοντας με άνεση και χιούμορ το κουβάρι της ιστορίας του, μιας πρωτότυπης σε σύλληψη ιστορίας, στηριγμένης σε μια αξιοθαύμασπι ευρυμάθεια, που σε καμιά περίπτω­ ση δεν γίνεται δύσπεπτος λογιωτατισμός. Το Η ιστορία της ανάγνωσης του Μανγκέλ ανήκει σε μια κατηγορία βιβλίων που όλο και συχνότερα τελευ­ ταία εμφανίζονται στη βιβλιοαγορά μας, μεταφρα­ σμένα συνήθως από ξένες γλώ σ σ ες. Βιβλία που απευθύνονται σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, μορ­ φωμένο οπωσδήποτε κοινό αλλά όχι με εξειδικευμένα ενδιαφέροντα, γραμμένα από επαΐοντες, οι οποίοι, εκτός από τη βασική τους ειδικότητα, γνωρίζουν και χρησιμοποιούν ποικίλες άλλες προσεγγίσεις, βιβλία πολυπρισματικά, στα οποία συνδυάζονται με ευελιξία οι οπτικές γωνίες της ιστορίας, της ιστορίας της τέχνης και της λογοτεχνίας, της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της ανθρωπολογίας κ.ά., σε διάφορους συνδυασμούς και δοσολογίες, τα οποία με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συμβάλλουν στην εξοικείω ση του μέσου αναγνώστη με την πολιτισμική παράδοση της ανθρωπότητας, στην ευρύτερη δυνατή έννοιάτης. Ως πρόχειρο παράδειγμα αναφέρω την Κρυφή ιστο­

ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ HEADINGTON Ιστορία της Δυτικής Μουσικής ττ. 1 ,2

ΣΤΑΜΕΛΟΣ Νεοελληνική Λαϊκή Τέχνη

FRYE Ανατομία της Κριτικής

ΣΙΑΦΛΕΚΗΣ Η Εύθραυστη Αλήθεια

ρία της ανθρωπότητας του Theodore Zeldin, μια θελ­ κτική ισ το ρία των ανθ ρω π ίνω ν αισ θημάτων, που

κυκλοφόρησε επίσης μέσα στο 1997 από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. Το βιβλίο του Μανγκέλ Η ιστορία της ανάγνωσης είναι καλά μετα φ ρασ μ ένο στα ελλ η ν ικ ά απ ό τον Λύο Κολοβύρνα. Μια παρατήρηση μόνο θα κάνω, επειδή το μικροψεγάδι της συγκεκριμένης μετάφρασης συνιστά μείζον πρόβλημα σε πολλές μεταφράσεις έργων αυτής της κατηγορίας. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στον τρόπο που μεταφέρονται στα ελληνικά ονόματα και τοπωνύμια που τυχαίνει να είναι άγνω­ στα στο μεταφραστή. Είναι προτιμότερο να μένουν με τη λατινική τους γραφή παρά να γίνεται Γουόλτερ Μπέντζαμιν ο γνωστός Γερμανός κριτικός και θεωρη­ τικός Βάλτερ Μπένγιαμιν (Walter Benjamin). Και μια παρατήρηση για τον εκδότη: Είναι κρίμα να απουσιά­ ζει ένα ευρετήριο ονομάτων από βιβλία αυτού του είδους. □

ΚΑΛΑΣ Εστίες Πυρκαγιάς

«...Τ ο α π ό κ ρ υ φ ο της τέχνης μου καν το π α ρ ά δ ε ι γ μ α τω ν μεγάλων.» Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ

G UTENBERG

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΠΟΠΟΥΛΟΣ Ά ρης, ο αρχηγός τω ν ατάκτω ν

Μήνα, Εξηιπος, 1997. Τομος Α’. Σΐλ. 483

Ο μβγάλος αιρθτικός Τάσου Παππά

ια τους ειδικούς αξιομνημόνευτο είναι ένα βιβλίο - κοντά στον Βελουχιώτη σε κρίσιμες φάσεις της δια­ ιστορίας όταν ο συγγραφέας του διαπραγματεύεται δρομής του. το θέμα με επιστημονικά άρτιο τρόπο, εξαντλεί τις 0 Άρης Βελουχιώτης ήταν ένα πρόσωπο που αγαπήθηκε πηγές, διασταυρώνει τις πληροφορίες του, διαβάζει και μισήθηκε όσο κανένα άλλο στη σύγχρονη ελληνική απροκατάληπτα τα γεγονότα και καταλήγει σε συμπερά­ιστορία. Μεγάλος αρχηγός, λαϊκός θρύλος, σύμβολο αντί­ σματα απαλλαγμένα από δογματισμούς. Αυτά αρκούν. στασης και αγώνα για τους πολυπληθείς οπαδούς του. Αν τώρα το όλο προϊόν «αμπαλάρεται» με εντυπωσιακό Βάρβαρος, άνανδρος, σφαγέας και ληστοσυμμορίτης για περιτύλιγμα (γοητευτική γραφή), τότε έχουμε να κάνου­ τους ορκισμένους εχθρούς του. Δηλωσίας, μπελάς, αμφι­ με με ένα πόνημα που ξεπερνά τα όρια της τυποποιημέ­ λεγόμενος για την ηγεσία του ΚΚΕ. νης ιστορικής βιογραφίας και διεκδικεί δάφνες λογοτε­ Ο Θανάσης Κλάρας όμως πάνω απ’ όλα ήταν ένας άνθρω­ χνήματος υψηλών προδιαγραφών. Αυτά ακριβώς τα πος της ασύνορης δράσης, της ανειρήνευτης πάλης με προτερήματα διαθέτει το έργο του Δ. Χαριτόπουλου. Ο ό,τι τον ενοχλούσε. Ήταν ένας ιδιοφυής αυτοδίδακτος φαινομενικός παράδοξος συνδυασμός επιτυγχάνεται στρατιωτικός, ένας αυθεντικός δημεγέρτης που κατάφεγιατί ο δημιουργός του και δοκιμασμένος συγγραφέας ρε κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες να οργανώσει είναι (έχει πίσω του πολλά χρόνια λέξεων) και ως υπεύ­ τον μεγαλύτερο εθελοντικό στρατό. Το μέγεθος της προ­ θυνος ιστορικός λειτούργησε στην προκειμένη περίπτω­ σφοράς του στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μπορεί ση. Μελετά την ιστορία του Αρη Βελουχιώτη εδώ και να φανεί μόνο αν περιγράφει, έστω αδρομερώς, η κατά­ τριάντα χρόνια. Διάβασε ό,τι έχει κυκλοφορήσει για τον σταση που επικρατεί στην Ελλάδα αμέσως μετά την είσο­ πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ και μίλησε με πολλούς δο των Γερμανών στην Αθήνα: Ο λαός μουδιασμένος, ανθρώπους που έζησαν - άλλος για λίγο, άλλος για πολύ χαμένος, χωρίς πνοή και ηγέτες. Ένα τμήμα του αστικού

Γ

Ε Θ -

πολιτικού προσωπικού τείνει χέρι συνεργασίας στους θισμένα. Είχα την εντύπωση ότι ένιωθα από τα δέντρα, τις κατακτητές και ένα άλλο προπαγανδίζει ανενδοίαστα ντεπέτρες, τα βράχια πως εδώ υπάρχει μια παρουσία πάλφετιστικές αντιλήψεις. Η κατώτερη των περιστάσεων ηγε­ λουσα διαφορετικά απ’ όλους μας», λέει ο Νικηφόρος σία του ΚΚΕ προσπαθεί απεγνωσμένα να συμμαζέψει τα (σελ. 253). Ακόμη και οι απεσταλμένοι του κόμματος στο κομμάτια του κόμματος που έχει διαβρωθεί από κορυφής βουνό-προκαταβολικώς εχθρικοί με τον Άρη - εντυπωσιά­ έως ονύχων από τους μηχανισμούς του Μανιαδάκη, τους ζονται με τη σχέση πάθους και δοσίματος που διαμορφώ­ οποίους το μεταξικό καθεστώς κληροδοτεί στους Γερμανεται ανάμεσα στον αρχηγό του ΕΛΑΣ και στους αντάρ­ νοϊταλούς. Μόνο ένας αλαφροΐσκιωτος θα μπορούσε τες: «ασκεί επιρροή διαβολεμένου φακίρη», παραδέχεται ο Λευτεριάς (σελ. 472). Ο επιτελικός αντισυνταγματάρχης κάτω απ’ αυτές τις περιστάσεις να προτείνει πιεστικώς Ν. Καστανάς γράφει: «το οργανωτικόν ταλέντο του απαένοπλη αντίσταση. Ο Άρης Βελουχιώτης είναι όντως ένας ράμιλλον. Ηδύνατο τα πάντα αλαφροΐσκιωτος σύμφωνα με να δημιουργήσει εκ του μηδετις συμβάσεις του καθωσπρε­ νός. Αι αποφάσεις ορθαί και πισμού και σαν τέτοιο τον Ο συγγραφέας αφηγείται τα σταθεροί και προ παντός αντιμετωπίζουν οι Σιάντος και ταχείαι. Η συμπεριφορά του Ιωαννίδης. Άλλωστε έχει «βε­ περιστατικά με την αυθεντικότητα προς τους κατωτέρους κατ’ βαρημένο» παρελθόν. Έχει εξοχήν λαϊκοδημοκρατική, υπογράψει δήλωση μετάνοι­ συνεκίνει, εγοήτευε, υπέτασ­ ας για να βγει από τις φυλα­ του αυτόπτη μάρτυρα και με την σε και παρεκίνει προς αυτο­ κές. Το στίγμα του δηλωσία θυσίαν» (σελ. 477). τον παρακολουθεί κατά πλαστικότητα του χαρισματικού Ούτε οι Άγγλοι στρατιωτικοί πόδας και οι κομματικοί επι­ που κυκλοφορούν στα ελλη­ καλούνται συχνά-πυκνά την λογοτέχνη νικά βουνά και συνεργάζονται υπόθεση αυτή προκειμένου να τον μειώσουν στα μάτια με τον ΕΛΑΣ φείδονται φιλο­ ♦ φρονήσεων. Ο Μάγερς και ο των ανδρών του και των Γουντχάουζ, οι οποίοι μόνο για φιλοεαμισμό δεν μπορούν απλών κατοίκων της υπαίθρου. Εις μάτην όμως. «Οι χωρι­ να κατηγορηθούν, στις εκθέσεις που στέλνουν στο συμ­ κοί έχουν ήδη προσδώσει στον αρχηγό υπερφυσικές ιδιό­ μαχικό στρατηγείο αναγνωρίζουν την τεράστια συμβολή τητες. Οι φήμες τον θέλουν ταυτόχρονα παντού τιμωρό του Άρη στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, και εκδικητή. Και όπως είναι επόμενο στον αρχηγό θα εκπλήσσονται από τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα αποδίδονται εφεξής όλα τα καλά και όλα τα άσχημα» του ΕΛΑΣ, επισημαίνουν περιδεείς τη λατρεία του πληθυ­ (σελ. 252). σμού προς το πρόσωπο του Άρη και την ίδια στιγμή περι­ Η καχυποψία της ηγεσίας του ΚΚΕ είναι παρούσα σ’ όλα παίζουν χωρίς δισταγμό τις δολιχοδρομίες και τους τα προπαρασκευαστικά στάδια του αντάρτικου. Στην παλαιοκομματικού τύπου τυχοδιωκτισμούς του εκλεκτού αρχή τις προτροπές του Άρη για δημιουργία ένοπλων τους Ν. Ζέρβα, παρά το γεγονός ότι τον τροφοδοτούν με ομάδων στο βουνό τις διακωμωδεί: «είναι τα γνωστά νταηόπλα και λίρες σε βαθμό προκλητικό. λίκιατου Θανάση», λένε οι γραφειοκράτες της Αθήνας. Το Το βιβλίο του Χαριτόπουλου, πριν ακόμη προλάβει να πιο μαξιμαλιστικό όνειρο του κόμματος είναι να συγκρο­ κάνει τον πρώτο κύκλο του, δέχθηκε σφοδρές επικρίσεις τήσει μια «κόκκινη φρουρά» στην Αθήνα με στόχο να από αρθρογράφους της Δεξιάς και της κομμουνιστικής καταλάβει την εξουσία όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Αριστερός. Οι πρώτοι δεν λένε να «ξεκολλήσουν» από τα Οι αξιωματικοί που καλούνται να την οργανώσουν γρήγο­ μετεμφυλιακά στερεότυπα: λάσπη, συκοφαντία, εμπά­ ρα αντιλαμβάνονται ότι ματαιοπονούν. Ο Σιάντος, θέλο­ θεια. Το οπλοστάσιο του δοσιλογισμού. Η γραμμή άμυνας ντας και μη, προσχωρεί στις απόψεις του Άρη και αφού των ριψάσπιδων. Οι δεύτεροι ενοχλούνται γιατί στο βιβλίο αποτυγχάνει να βάλει άλλον επικεφαλής της προσπάθει­ αποθεώνεται ο ρόλος του Άρη και υποβαθμίζεται, κατά τη ας (το στρατηγό Μάντακα), αποφασίζει να δοκιμάσει με γνώμη τους, η συμβολή του ΚΚΕ. Αποφαίνονται έμπλεοι τον ίδιο τον Βελουχιώτη. νοσηρής αυτοπεποίθησης: «Βελουχιώτης δίχως το ΚΚΕ Δεν σταματά όμως να του βάζει εμπόδια. Για έναν τυπικό δεν θα υπήρχε. Όπως δε θα υπήρχε - ούτε θα υπάρξει εκπρόσωπο του κομματικού μηχανισμού, όπως είναι ο κανένας ήρωας της συνειδητής δράσης για την αλλαγή Σιάντος, ο Άρης αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγήν. του κόσμου, δίχως το ΚΚΕ και πολύ περισσότερο εναντίον Δεν τα πάει καλά με την πειθαρχία, δε σέβεται την κομμα­ του ΚΚΕ». (Ριζοσπάστης 16.9.97). Αυτό το αυτιστικό τική ιεραρχία, χλευάζει τις κραυγαλέες αδυναμίες της παραλήρημα δεν αντέχει βεβαίως στη σοβαρή κριτική. ηγεσίας. Μόνο για τον απάντα Ζαχαρώδη δείχνει σεβα­ Πρόκειται για μια εκ των υστέρων και εκ του ασφαλούς σμό, ίσως γιατί, όπως σημειώνει ο Χαριτόπουλος, κάπου απόπειρα του κόμματος να κεφαλαιοποιήσει την προσφο­ εφάπτεται ο δυναμισμός τους. Ο πολύς Ιωαννίδης τον ρά του Άρη και των άλλων καπετάνιων «στριμώχνοντάς» αποκαλεί «αληταριό». Για τους συντρόφους του όμως στο τους στα μίζερα όρια της επίσημης γραμμής. Μιας γραμ­ βουνό ο Άρης είναι η ψυχή του αγώνα, η εμβληματική μής που χαραζόταν μακριά από τα πεδία των μαχών, τους φυσιογνωμία του. «'Ηταν έξω από τα ανθρώπινα, τα συνη­

♦

Ε κ δ ό σ ε ις Π ο ιό τητα ς Σ ειρά: ΙΣ Τ Ο ΡΙΑ ( Α ρ χ α ία - Μ ε σ α ιω ν ικ ή - Ν ε ό τ ε ρ η )

CORINNE COULET Καθηγήτρια Πανεπιστημίου

ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΑΑΑΑΑ

Μ ε τάφ ρασ η Κώστας Τσιταράκης Μ ε 287 σελίδες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ ΠΑΠΑΑΗΜΑ Π ρ ο σ φ ο ρ ά στον Π ο λ ιτ ισ μ ό

Ιππ ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θήνα Τηλ.: 36.27.318

χώρους δράσης του αντάρτικου και που τις περισσότερες φορές την «περιγελούσε» η πραγματικότητα. Ο Χαριτόπουλος δεν κρύβει το θαυμασμό του για τον Άρη. Αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να στέκεται με αυστη­ ρότητα απέναντι του, έτσι όπως αρμόζει σ’ έναν σοβαρό ερευνητή. Δεν δικαιολογεί τη ροπή του προς τη βία, προ­ σπαθεί όμως να την εξηγήσει: «Και ο Άρης και ο Ζέρβας σήκωναν εύκολα το χέρι· χειροδικούσαν δίχως δεύτερη σκέψη, όποτε έκριναν πως χρειάζεται. Για σοβαρότερες περιπτώσεις σωματικού κολασμού, ο στρατιωτικός Ζέρβας διέτασσε κάποιον κατώτερο να αναλάβει, ενώ ο Άρης κυρίως την πρώτη περίοδο του αντάρτικου, έδινε ο ίδιος το “παράδειγμα”. Η προσωπική του ενασχόληση με την τιμωρία και το ξύλο έρχεται σαν φυσιολογική απόληξη ενός ανθρώπου που έχει μάθει να λύνει τα προβλήματα μόνος του, και όχι με διαταγές σε άλλους. Αργότερα αυτή η τάση του εξαλείφθηκε σχεδόν εντελώς, αλλά η ρετσινιά έχει μείνει και ο ίδιος είχε χαράξει έναν προσωπικό δρόμο αίματος», (σελ. 479) Τίτο καινούριο κομίζει το βιβλίο του Χαριτόπουλου στην ήδη πλούσια βιβλιογραφία για τον Άρη; Πιστεύουμε ότι είναι η πληρέστερη βιογραφία. Ο συγγραφέας αξιοποίησε όλο το υλικό που έχει δημοσιευθεί, ενώ παρουσιάζει πολλά νέα στοιχεία, τα οποία άντλησε από τις προσωπι­ κές συζητήσεις του με ανθρώπους που δεν έχουν μέχρι τώρα καταθέσει τις μαρτυρίες τους. Υποβάλλει στη βάσα­ νο της εξαντλητικής, πλην όμως καλοπροαίρετης κριτι­ κής, τα βιβλία που προηγήθηκαν και, συχνότατα, κατεδα­ φίζει με τρόπο που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση τις ιδεο­ λογικές σκοπιμότητες και τις πολιτικές προκαταλήψεις που επιπολάζουν σ’ αυτά. Παρά το γεγονός ότι το βιβλίο είναι φορτωμένο με πλήθος στοιχείων, δεν κουράζει. Είναι από εκείνα τα βιβλία που σ’ αρπάζουν από το γιακά και δεν σ’ αφήνουν παρά μόνο όταν τα τελειώσεις. Ο Χαριτόπουλος αφηγείται τα περιστατικά με την αυθεντι­ κότητα του αυτόπτη μάρτυρα και με την πλαστικότητα του χαρισματικού λογοτέχνη. Ο λόγος ρέει. Συναρπάζει. Οι περιγραφές του μαστορικά δομημένες. Οι σκηνές δια­ λόγου έχουν τη δύναμη καλοδουλεμένου κινηματογραφι­ κού σεναρίου. Ο αναγνώστης, ακόμη κι αν διαφωνεί με τα συμπεράσματα, καθηλώνεται. □ Υ.Γ: Πολλοί άνθρωποι της αριστερός -και όχι μόνον- ισχυ­ ρίζονται ότι αν ο Άρης δεν αυτοκτονούσε το 1945, θα ήταν διαφορετική η πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού κινή­ ματος, αλλά και οι μεταπολεμικές εξελίξεις. Είναι προκλη­ τικό να ερωτοτροπείς με τα «αν» της ιστορίας, παρά την εδραιωμένη αντίληψη ότι η ζωή αρκετές φορές αποδεικνύεται πλουσιότερη και από την πιο αχαλίνωτη φαντα­ σία. Αυτό το κρίσιμο «αν» φαίνεται να απασχολεί και τον Χαριτόπουλο. Δεν διακινδυνεύει απαντήσεις στον πρώτο τόμο. Ίσως το επιχειρήσει στο δεύτερο. Υποψιαζόμαστε όμως ότι συμμερίζεται την άποψη του Ν. Ζέρβα, την οποία και φιλοξενεί στην προτελευταία σελίδα: «αν ζούσε και επικρατούσε, ασφαλώς θα ερχόταν σε ρήξη με τη Μόσχα, πριν και από τον Τάο».

κριτική

Ε Κ Λ Ο Σ Ε Ι Σ Ι

Α

Μ

Β

Λ

Ι

Χ

Ο

Σ

ΜΑΡΝΗ 5 - 7 , 10433 ΑΘΗΝΑ ΤΗΑ 5221744, 5227678, Fax (01) 5226581

Ά γ ν ω σ τ α δ ιη γ ή μ α τ α δ ιά σ η μ ω ν σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν από το αρχείο του Γιώργου ΖεΒελάκπ

ΤζακΛόντον (1876-1916) Ο Τ ζω ν Γ κ ρ ίφ ιθ , ν ό θ ο ς γ ι ο ς Ιρ λ α ν δ ο ύ α ο τ ρ ο λ ό γ ο υ κ α ι Α μ ε ρ ικ α ν ίδ α ς π ν ε υ μ α τ ίσ τ ρ ια ς , έ γ ιν ε γ ν ω σ τ ό ς μ ε τ ο ό ν ο μ α π ο υ π ή ρ ε α π ό τ ο ν Θ ετό τ ο υ π α τ έ ρ α Τ ζ ω ν Λ ό ντ ο ν. Μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α τ ο ν θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε « δ ιό σ κ ο υ ρ ο » τ ο υ Χ ε μ ι ν γ ο υ έ ι η μ ε τ ο υ ο π ο ίο υ τ ο δ ιή γ η μ α « Ε φ ιά λτ η ς» ε γ κ α ιν ιά σ α μ ε σ τ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο τ ε ύ χ ο ς α υ τ ή τ η σ ε ιρ ά τ ο υ «δια β ά ζω »: Π ο λ υ τ ά ρ α χ η ζω ή μ ε δ ρ α μ α τ ικ ό τ έ λ ο ς κ α ι ο ι δ υ ο , π ε ρ τ π λ α ν ή α ε ις σ ’ ό λ ο τ ο ν κ ό σ μ ο , δ ιε τ έ λ ε σ α ν α κ ό μ η κ α ι π ο λ ε μ ι κ ο ί α ν τ α π ο κ ρ ιτ ές α μ ε ρ ικ α ν ικ ώ ν ε φ η μ ε ρ ίδ ω ν . Το δ ιή γ η μ α « Μ ία γ υ ν α ίκ α δ ια σ κ ε δ ά ζ ε ι» ε ίν α ι μ ι α θ εα μ α τ ικ ή ισ τ ο ρ ία μ ε δ ρ α μ α τ ικ ή κ α τά λ η ξ η σ τ ο γ ε μ ά το κ α ρ χ α ρ ίε ς λ ιμ ά ν ι τ ο υ Κ ο λ ό μ π ο . Π α ρ ό μ ο ια θ έμ α τ α σ υ ν α ν τ ά μ ε κ α ι σ ’ ά λ λ α έ ρ γ α τ ο υ σ υ γ γ ρ α φ έ α , ό π ω ς σ τ α γν ω σ τά τ ο υ β ιβ λ ία : Το κ ά λ ε σ μ α τ η ς ά γ ρ ια ς φ ύ σ η ς , Ο γ ι ο ς τ ο υ ή λ ι ο υ , Η κ ρ ο υ α ζ ιέ ρ α μ ε τ ο Σ να ρ κ. Α υ τό το π ε φ

του Τ ζ α κ Λ ό ν τ ο ν το ε ν τ ο π ίσ α μ ε σ τ ο β ρ α χ ύ β ιο λ α ϊκ ό π ε ρ ιο δ ικ ό

«Η Ε π ικ α ιρ ό τ η ς, Ε β δ ο μ α δ ια ία

Ε γ κ υ κ λ ο π α ιδ ικ ή κ α ι Φ ιλ ο λ ο γ ικ ή έ κ δ ο σ η » . Ε κ δ ό τ η ε ίχ ε τ ο ν Κ ,Α . Γ ε ρ ά ρ δ ο κ α ι δ ιε υ θ υ ν τ ή σ ύ ν τα ξ η ς τ ο ν π ο ιη τ ή Ν . Χ ά γ ε ρ - Μ π ο υ φ ίδ η . «Η Ε π ικ α ιρ ό τ η ς » α ν ή κ ε ι σ ’ε κ ε ίν α τα φ υ λ λ ά δ ια τ ο υ Μ ε σ ο π ο λ έ μ ο υ π ο υ ε κ δ ό θ η κ α ν τ η ν π ε ν τ α ε τ ία 1 9 3 5 - 1 9 4 0 , ε ικ ο ν ο γ ρ α φ η μ έ ν α , σ ε μ ε γ ά λ ο σ χ ή μ α 4 3 X 3 0 , μ ε τη μ ο ρ φ ή τ η ς ε π ιθ ε ώ ρ η σ η ς . Σ τ η ν ίδ ια κ α τ η γ ο ρ ία π ε ρ ιο δ ικ ώ ν έ χ ο υ μ ε κ α ι τ ο υ ς ε ξ ή ς τ ίτλ ο υ ς : Ρ εξ, Σ α β β α τ ο κ ύ ρ ια κ ο , Φ α ν τά ζ ω , Τ ο έ ρ γο ν . Το δ ιή γ η μ α δ η μ ο σ ιε ύ τ η κ ε σ τ ο τ ε ύ χ ο ς π ο υ έ χ ε ι η μ ε ρ ο μ η ν ία 1 7 Α π ρ ιλ ίο υ 1 9 3 8 , σ ε λ . 1 0 .

Γ.Ζ.

Τ7ΑΚ ΛΟΝΤΟΝ Μ ΙΑ Γ Υ Ν Α ΙΚ Α

Περιοδικόν Επικαιρότης 17-4-38

© S-

/ Τ Ί νας άνδρας, ένας τζέντλεμαν, είναι ποτέ δυνατόν να πη μια γυναίκα «βρωμοθή■ J λύκο», σας παρακαλώ; 0 κοντός άνθρωπος που μιλούσε, αφού προκάλεσε τους γύρω του ν’ απαντήA^Jao uv, άρχισε να πίνη την λεμονάδα του. Κανείς δεν του αποκρίθηκε.

-... Σας επαναλαμβάνω: είπε μπροστά μου την λέξι «βρωμοθήλυκο» για να χαρακτηρίση κάποια κυρία της οποίας δεν θέλω να αναφέρω το όνομα. Κι υποστηρίζω πως κανένας ά ν δ ρ α ς -τόνισε την λ έ ξ ι-δ ε ν θα μπορούσε να μεταχειρισθή μια τόσο βαρειά λέξι για μια οποιαδήποτε γυναίκα!

0 δόκτωρ Ντέηβσον κάπνιζε ήσυχα-ήσυχα την πίπα του. Ο Μάττιους ζαρωμένος στην πάνινη πολυθρόνα του, κύτταζε τους γλάρους που πετούσαν απάνω από το βαπόρι. Ο Σουήτ, που είχε πιει το ουίσκυ του, αναζητούσε με το βλέμμα τον καμαρότο της πρώτης θέσεως...

- Κύριε Τρελοάρ, απαντήστε μου εσείς. Πιστεύετε πως ένας άνδρας που σέβεται τον εαυτό του, μπορεί να πη «βρωμοθήλυκο» μια γυναίκα; Ο Τρελοάρ, καταληφθείς εξ απροόπτου, σάστισε: - Τ ι να σας πω; είπε δισταχτικά... Χμ! αυτό εξαρτάται από τη γυναίκα.

Γ'

ξένο διήγημα

Ο κοντός δεν μπορούσε να συνέλθη από την κατάπληξίτου: - Τι έκανε, λέει;.. Ισχυρίζεσθε...

-... ότι είδα γυναίκες που αξίζουν αυτό το όνομα. Επηκολούθησε μια σιωπή που ενοχλούσε. Ο κοντός ανθρωπάκος φαινόταν αποσβολω­ μένος απ’ τη βάναυση απάντησι. Στο πρόσωπό του είχε ζωγραφιστεί μια ζωηρή αποκαρδίωσι.

- Μας... αναφέρατε το παράδειγμα ενός ανδρός που εξεφράσθη βάναυσα και τον στιγματίσατε, είπε ήρεμα ο Τρελοάρ. Εγώ θα σας μιλήσω τώρα για μια γυναίκα, μια πολύ καθώς πρέπει κυρία... κι αφού τελειώσω την ιστορία μου, θα σας παρακαλέσω να μου πήτε την γνώμη σας γι’ αυτή τη γυναίκα. Θα την ονομάσω μις Κάρτον - μ' ένα ψευδώνυμο δηλαδή, για να μην την αποκαλύψω. Αυτά που θα σας εξι­ στορήσω συνέβησαν εδώ και πολλά χρόνια. «Η μις Κάρτον ήταν χαριτωμένη - καταπληκτική μάλλον! Η νέα ανήκε στην αριστοκρατική τάξι. Αν σας έλεγα το όνομα του πατέρα της, κάποιου ανωτέρου υπαλλήλου, θα καταλαβαίνατε αμέσως για ποιαν πρόκειται. Συνοδευομένη απ’ την μητέρα της και δυο καμαριέρες πήγαινε να ανταμώση τον πατέρα της... κάπου εκεί, στην Άπω Ανατολή. «Ήταν, το επαναλαμβάνω, καταπληκτική γυναίκα: είχε μεγάλο ταλέ­ ντο, ήξερε να τραγουδά, να υποκρίνεται, κ.τ.λ.... Να κολυμπά! Θα μπο­ ρούσε να κερδίση ολόκληρη περιουσία επιδεικνυομένη μπροστά στο κοινόν. Με κοστούμι του μπάνιου, μπορούσε να προκαλέση τους πιο απαιτητικούς κριτάς επί της καλλονής... Όσο για την τουαλέττα, ντυ­ νόταν υπέροχα! Ήταν, με δυο λόγια, μια καλλιτέχνις! «Εγώ, θα ήθελα να την βλέπατε μέσα στο νερό!.. Εξωτερικώς, ήταν η γυναίκα σε όλη της την τελειότητα. Καταλαβαίνετε τι εννοώ μ’ αυτό: αυτήν την τελειότη­ τα που εκφράζεται όχι με τους χοντρούς μυς των αθλητών, αλλά με την λεπτότητα της γραμμής. Η νεράιδα αυτή ήταν ικανή να μείνη δυο λεπτά κάτω απ’ το νερό, - αυτό το διαπίστωσα με το ρολόι στο χέρι. Κανείς άνδρας απάνω στο βαπόρι, εκτός απ’ τον Ντέννις, έναν νεαρό άγγλο αθλητή, όμορφο παλληκάρι, δεν μπορούσε να μαζέψη μέσα στον βυθό της θάλασσας με μια βουτιά τόσα νομίσματα όσα εκείνη. «Στο κατάστρωμα της πλώρης της πρώτης θέσεως, είχαν εγκαταστήσει μια μεγάλη πάνινη δεξαμενή με νερό ύψους δυο μέτρων. Διασκεδάζαμε ρίχνοντας μέσα δεκάρες. Την είδα να παίρνη μια βουτιά απ’ την γέφυρα και να μαζεύη, σκορπισμένες στο βάθος της δεξαμενής, σαρανταεφτά δεκάρες ακριβώς! Ο Ντέννις ήταν επίσης καλός κολυμβη­ τής, ποτέ όμως δεν μπόρεσε να καταρρίψη αυτό το ρεκόρ, μολονότι κόπιασε πολύ. «Μέσα στο νερό, ήταν νεράιδα, αναμφισβήτητα. Στην ξηρά ήταν της ιδίας δυνάμεως. Ήταν τέλεια καβαλλάρισσα, μια παγκόσμια γυναίκα... ας την πούμε έτσι. Να την βλέπα­ τε μέσα στο σαλόνι, ντυμένη με πλούσιες τουαλέπες, να δέχεται τις ερωτοτροπίες πεντέξη ανδρών συγχρόνως και να απαντά στον καθένα χωριστά με μιαν ευφυολογία ή με καμμιά ευγενική φράσι. »Γθήτευε, σαγήνευε τους άνδρες - κι εμένα πρώτο. Με κατέκτησε - δεν ντρέπομαι να το εξομολογηθώ. Όλοι, απ’ τα αμούστακα παλληκάρια ως τους γέρο-κολασμένους, που θα έπρεπε να είχαν κάποια πείρα της ζωής, έτρεχαν, γύριζαν, γύρω απ’ τα φουστάνια της, κυλιούνταν σαν σκυλάκια στα πόδια της μόλις εκείνη τους σφύριζε. Όλοι σκλαβώνονταν απ’ τα θέλγητρά της, απ' τον νεαρό Άρμορ, έναν έφηβο δεκαεννηά χρονών που πήγαινε σε κανένα μακρυνό προξενείο για γραμματεύς, ως τον καπετάνιο Μπέντλεϋ, ένα γέρο θαλασσόλυκο με σταχπά γενειάδα και με ηλιοκαμένο δέρμα. Ήταν κι ένας μεσόκοπος, ο Πέρκινς που λίγο έλειψε να ξεχάση πως στο βαπόρι συνταξίδευε με τη γυναίκα του. Η μις Κάρτον όμως τον έβαλε στη θέσι του.

ξένο διήγημι

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑΒΑΖΩ: «Περίεργον γαλλικόν διήγημα Η εξαφάνισις» του Γκιγιώμ Απολιναίρ

m

»0ι άνδρες ήσαν σωστά ανδρείκελα στα χέρια της. Ήταν ανδροδαμάστρια και κανείς δεν μπορούσε να ξεφύγη απ’ την γοητεία της. Ήταν φοβερά ματαιόδοξη, περήφανη ακατάδεχτη. Απάνω στο βαπόρι, ό,τι εκείνη ήθελε, αποτελούσε νόμο για όλους τους άνδρες, χωρίς να εξαιρέσουμε τον Ντέννις. Αυτόν μάλι­ στα συμπαθούσε - ήταν φανερό -και το αίσθημα όσο πήγαινε μεγάλωνε. Όσο για όλους εμάς, την λατρεύαμε εξακολουθητικά και δεν παύαμε να τριγυρνάμε γύρω της - μολονότι ξέραμε πως ο Ντέννις, είχε μεγάλο “αβάντσο” από μας. Πώς θα κατέληγαν τα γεγονότα; Αυτό δεν θα το μάθουμε ποτέ, γιατί φθάσαμε στο Κολόμπο, στην Κεϋλάνη, κι εκεί συνέβη κάτι το απρόοπτο. »Εκεί στο λιμάνι του Κολόμπο, που είναι γεμάτο καρχαρίες, οι νεαροί ιθαγενείς παίρνουν βουτιές για να μαζεύουν νομίσματα που τους ρίχνουν οι περιηγηταί. Εννοείται ότι πέφτουν στη θάλασσα μόνο όταν βλέ­ πουν σκυλόψαρα - μικρούς καρχαρίες που τρώνε μονάχα ψάρια. Όταν όμως πρόκειται για κανέναν καρχαρία-τίγρη, μετανάστη των αυστραλιανών θαλασσών, οι ιθαγενείς φυλάγονται και δεν παίρνουν την βου­ τιά τους για να ριψοκινδυνέψουν την ζωή τους. «Εκείνη την μέρα, ύστερα απ’ το μεσημεριανό γεύμα, η μις Κάρτον καθόταν στην απάνω γέφυρα, τριγυρισμένη απ’ τα φλερτ της. Ο γέρο-καπετάνιος Μπέντλεϋ της έκανε την χάρι να επιτρέψη στους μικρούς ιθαγενείς ν’ ανεβούν στο κατάστρωμα. Η μις Κάρτον κι ως κολυμβήτρια έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον στα κατορθώματα των νεα­ ρών. Μας μάζεψε όλα τα ψιλά μας κι ύστερα τα πέταγε μόνη της στην θάλασσα, αθλοθετώντας τον δια­ γωνισμό. «Έθετε τους όρους του διαγωνισμού, τους επιτιμούσε όταν αποτύγχαναν σε καμμιά βουτιά τους, μοίραζε συμπληρωματικές αμοιβές σ’ εκείνους που επιτύγχαναν καλή απόδοσι - κοντολογής, ήταν η ψυχή του αγώνος. «Διασκέδαζε βλέποντας τους νεαρούς ιθαγενείς να βουτούν για να μαζέψουν τα κέρματα. Σκαρφάλωναν στην κουπαστή της απάνω γέφυρας κι από εκεί ρίχνονταν μέσα στη θάλασσα, με μια χαριτωμένη καμπύ­ λη που διέγραφαν στον αέρα. Ανάμεσά τους, ξεχώριζε ένας νεαρός, που ήταν πιο τολμηρός απ’ όλους. Αυτός δεν ριχνόταν απάνω απ’ την κουπαστή της γέφυρας, αλλά απάνω απ’ το ψηλό κατάρτι. Μολονότι ριψοκινδύνευε τη ζωή του - γιατί αν δεν έπεφτε στη θάλασσα κανονικά, με το κεφάλι πρώτα, μπορούσε να σκστωθή - έκανε την βουτιά του με την μεγαλύτερη αταραξία κι επετύγχανε να μαζεύη τα κέρματα που του έρριχναν. Οι κινήσεις του ήσαν χάρμα οφθαλμών, απ’ την ωραία καμπύλη της εκκινήσεως ως την απόλυτη ευθεία του βουτήματος. Ο νέος επανέλαβε πολλές φορές τον άθλο του κι όλοι τον χειροκρότησαν. Οι σύντροφοί του, ως κι οι μεγα­ λύτεροι στην ηλικία, τον σέβονταν γιατί παραδέχονταν την υπεροχή του. Το κορμί του ήταν υπέροχο, σαν ενός μπρούντζινου αγαλματένιου θεού. Τα ευκίνητα μάτια του έλαμπαν από τόλμη. Η παραμικρή του κίνησι ήταν αυθόρμητη, ελεύθερη κι είχε μια θεία χάρι. Σαν ένα ζώο άγριο, αδάμαστο, γεμάτο ζωτικότητα, με την χαρά της ζωής ξεχυμένη σε όλη την ύπαρξίτου. Η ζωή ακτινοβολούσε, έσφυζε σ’ αυτό... «Τέτοιος ήταν αυτός ο νεαρός ημίθεος, που πρώτος έδωκε το παράδειγμα. Οι άλλοι ώρμησαν κατόπι του. Ξαφνικά όμως, οι επιβάτες είδαν τους νεαρούς ιθαγενείς να σταματούν στη γέφυρα, ακίνητοι, με τον τρόμο ζωγραφισμένο στο πρόσωπό τους και να βυθίζουν τα φοβισμένα βλέμματά τους μέσα στα διάφανα νερά του κόλπου. Τι τρέχει; ρώτησε η μις Κάρτον. »- Ένας καρχαρίας, υποθέτω, αποκρίθηκε ο καπετάνιος. Είνε τυχεροί οι φουκαράδες που δεν πρόλαβε να γραπώση κανέναν απ’ αυτούς! »- Να φοβούνται, άραγε, τους καρχαρίες; είπε εκείνη.

«- Κι εσείς, τους φοβάστε; «Η ωραία νέα ανατρίχιασε. »- Για όλο το χρυσάφι του κόσμου, δεν θα ήθελα να ριψοκινδυνέψω τη ζωή μου κοντά σ’ αυτά τα τέρατα, είπε με φρίκη: είναι απαίσια!... Τα χαμίνια την είχαν τριγυρίσει και την κύτταζαν κατάμματα. Η παράστασι είχε τελειώσει κι ο καπετάνιος τους διέταξε να φύγουν. Εκείνη όμως τους εμπόδισε. »- Μια στιγμή, σας παρακαλώ, καπετάνιε, είπε... Πάντα πίστευα πως οι ιθαγενείς δεν φοβούνται τους καρ­ χαρίες. «Έκανε νόημα στον αρχηγό της ομάδος να πλησιάση και τον διέταξε με μια χειρονομία να βουτήξη.

© β-

ξένο διήγημα

Αυτός όμως κούνησε αρνητικά το κεφάλι μαζί με όλους τους συντρόφους του και ξέσπασε στα γέλια, σαν να επρόκειτο για καμμιά φάρσα. »- Καρχαρίας! είπε δείχνοντας στη θάλασα. Όχι, αποκρίθηκε εκείνη, δεν υπάρχει καρχαρίας. «Εκείνος επέμενε και μαζί του όλα τα παιδιά. »- Όχι! όχι! επέμενε η μις Κάρτον. «Κι αποτεινόμενη σε μας, ρώτησε: »- Ποιος θάχη την καλωσύνη να μου δανείση ένα μισόλιρο και μια λίρα; «Όλοι σπεύσαμε, ποιος θα προλάβη. Εκείνη προτίμησε τα δυο νομίσματα του νεαρού Άρμορ. «Σήκωσε ψηλά το μισόλιρο για να το δείξη στα παιδιά. Δεν έδειξαν όμως καμμιά προθυμία να τρέξουν προς την κουπαστή για να πηδήξουν. Τέλος, πέταξε στην θάλασσα το μισόλιρο, χωρίς να κουνηθή κανέ­ νας ιθαγενής απ’ τη θέσιτου. »- Μην πετάξτε τη λίρα, την συμβούλεψε σιγανά ο Ντέννις. «Κωφεύοντας όμως στην σύστασίτου, έκανε ν’ ακτινοβολήση η λίρα μπροστά στα μάτια του νεαρού βουτηχτή με το αγαλματένιο κορμί... »- Μην το κάνετε αυτό, συνέστησε κι ο καπετάνιος Μπέντλεϋ. Εκείνη γέλασε. »- Μην βάζετε σε πειρασμό αυτό το παιδί, σας ικετεύω, είπε ο Ντέννις. Το χρυσό νόμισμα αντιπροσω­ πεύει ολόκληρη περιουσία γι’ αυτόν και δεν τώχει σε τίποτα να ριχτή στην θάλασσα για να το αποχτήση. »- Κι εσείς; Θα πέφτατε στη θάλασσα ας σας έρριχναν πολλά τέτοια νομίσματα; * - Δεν θα έπεφτα για όλο το χρυσάφι του κόσμου. »- Και... για μένα; * - Για να σας σώσω την ζωή... μάλιστα, όχι όμως για άλλο λόγο. »- Εκείνη στράφηκε προς το παιδί και του έδειξε πάλι τη λίρα. Ύστερα, έκανε πως θα την πετάξη. Ο ιθα­ γενής έκανε να ορμήση προς την θάλασσα, οι κραυγές θυμού όμως των συντρόφων του τον σταμάτη­ σαν απότομα. »- Βλέπω πως αστειευόσαστε, είπε ο Ντέννις. Παίξτε όσο θέλετε για τόνομα όμως του Θεού, μην ρίξετε το νόμισμα! «Άραγε να ήταν από μοχθηρία μιας γυναικείας ψυχής ή από αμφιβολία αν θα έπειθε το παιδί; Οπωσδήποτε, η χειρονομία της μας κατέπληξε όλους... Η λίρα έπεσε στην θάλασσα, με χρυσές αναλα­ μπές. Προτού προλάβουμε να τον εμποδίσουμε, ο μικρός βουτούσε πίσω της. «Διέγραψε μια κομψή καμπύλη πίσω από το νόμισμα και τα δυο μαζί ξέσκισαν την θάλασσα συγχρόνως. Μ’ έναν παφλασμό, τα νερά δεν άργησαν να σκεπάσουν και το νόμισμα και το παιδί... «Μην μου ζητήσετε να σας εξιστορήσω το παρακάτω. Το χειρότερο είναι ότι το νερό ήταν εξαιρετικής διαύγειας και παρακολουθήσαμε έτσι την φριχτή τραγωδία... Οι τεράστιες σιαγόνες του καρχαρίου έκο­ ψαν στα δύο το υπέροχο σώμα του παιδιού... «Ένας ψίθυρος ακούσθηκε. Η μις Κάρτον πρόφερε την πρώτη λέξι, χλωμή, σαν πεθαμένη: «- Δεν... δεν θα το πίστευα ποτέ... Κι άρχισε να γελά μ’ ένα νευρικό, διακεκομμένο γέλιο. Ύστερα στράφηκε προς τον Ντέννις. Το βλέμμα της καρφώθηκε σε όλους μας. »- Κύριε Ντέννις, είπε, Τομ, δώστε μου το μπράτσο σας για να με βοηθήσετε να κατεβώ. «Εκείνος στάθηκε ακίνητος, με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό. Ύστερα πήρε απ’ την σιγαροθήκη του ένα σιγαρέττο και το άναψε. Ο καπετάνιος Μπέντλεϋ έφτυσε απάνω απ’ την κουπαστή. Επηκολούθησε σιωπή. «Εκείνη σηκώθηκε, έκανε μεταβολή και προχώρησε προς την σκάλα της γέφυρας. Σε απόστασι είκοσι βημάτων, τα γόνατά της λύγισαν, συγκρατήθηκε όμως στην κουπαστή και συνέχισε αργά τον δρόμο της. Ο Τρελοάρ σώπασε. Γύρισε και κύπαξε τον κοντό με ψυχρό κι ερωτηματικό βλέμμα: - Ε, λοιπόν! ρώτησε, με ποια λέξι θα χαρακτηρίζατε αυτήν την γυναίκα; Ο κοντός ανθρωπάκος ήταν σαστισμένος και ξεροκατάπινε: - Δεν έχω τίποτα ν’ απαντήσω, απολύτως τίποτα, είπε. □

ξένο διήγημα

m

Γ ια π ρ ό σ ω π α τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη

Γεώργιος Φέξης (1866-1936) Η επαγγελματική κατηγορία, που σε κάθε εποχή βρίσκεται στο επίκεντρο της πνευματικής μας ζωής και συνεχώς γίνεται λόγος γι ’ αυτούς όσο ζουν, είναι οι εκδότες. Ό ταν όμως σταματήσουν τη δραατηριότητά τους, γρήγορα ξεχνιούνται και, όταν φύγουν, περνούν συνήθως στα ψ ιλά των εφημερίδων. Έτσι έγινε και το 1936μ ε τον εκδότη Φέξη που έδωσε το όνομά του στις φημισμένες σειρές των Αρχαίων Συγγραφέων, της Ελληνικής Πεζογραφίας, των απάντων Ροΐδη και Παπαδιαμάντη. Μπορεί να πέρασε σχεδόν απαρατήρητος ο θάνατός του στις εφημερίδες, οΆ ριστοςΚ αμπάνηςόμω ς-μιααπό τις μορφές της δημοσιογραφίας μας με αξιόλογο λογοτεχνικό έρ γο -έγρ α ψ ε τότε νεκρολογία, στη ν οποία αποτίει φόρο τιμής στον άνθρωπο που γνώρισε προσωπικά και επιχειρεί μια πρώτη αξιολόγηση του εκδοτικού του έργου. Α υτή τη νεκρολογία αναδημοσιεύουμε από την εφημερίδα «Έθνος» (10/7/1936), σε μια στιγμή που ζωντανεύει το ενδιαφέρον για τους παλιούς εκδοτικούς οίκους μ ε αφορμή τη σχετική έκθεση που θα γίνει το Μάρτιο 1998 στο Αρσάκειο.

Γ.Ζ.

ΑΡΙΣΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΗ

Ε Κ Ε ΙΝ Ο Ι Π Ο Υ ΦΕΥΓΟΥΝ [ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΕΞΗΣ] Εφημ. Εθνος

10-7-1936

θάνατος ενός 'Ελληνος εκδότου πέρασε σχεδόν απαρατήρητος. Και όμως ο Γεώργιος Φέξης έχει συνδέσει τ’ όνομά του με μια μικρή περίοδο πνευματι­ κού - ή καλύτερα βιβλιακού - οργασμού. Η περίοδος αυτή αρχίζει μετά τη στρατιωτική Επανάστασιτου 1909. Και τελειώνει στα 1915. Πολύ πριν απ’ την Επανάστασι του 1909 ο Γ. Φέξης είχε κυριαρχήσει στην εκδοτική μας ζωή: Είχε εκδώσει πλήθος βιβλία, μεγάλα επιστημονικά συγγράμματα, καθώς και καθαρώς λαϊκά έργα-μυθιστορήματα μεγάλης κυκλοφορίας, δράματα, μεθό­ δους ξένων γλωσσών, μικρά λεξικά. Με το σύστημα των πενταδράχμων μηνιαίων δόσεων είχε διευκολύνει τους γιατρούς και τους δικηγόρους στο να καταρτίσουν μικρές βιβλιοθήκες της ειδικότητάς των, τον κοσμάκη να προμηθευθή ευχάριστα αναγνώσματα. Αλλά μετά το 1909 η πρωτοποριακή του δραστηριότης πήρε άλλους δρόμους.

0

- Σκέπτομαι, μου είπε ένα πρωί, να εκδώσω όλους τους αρχαίους 'Ελληνας πεζογράφους και ποιητάς σε νεοελληνική μετάφρασι. Δέχεσθε να μεταφράσετε και σεις τίποτε; Ανέλαβαν ήδη να μεταφράσουν για λογαριασμό μου αρχαία έργα οι κ.κ.... (και μου ανέφερε τα ονόματα των γνωστοτέρων τότε λογίων μας). Για τα έμμετρα πληρώνω μια δεκάρα το στίχο (να πούμε: Δέκα χρυσά λεπτά). Για τα πεζά είκοσι δραχμές το τυπογραφικό. Και, για να ευκολύνω τους μεταφραστάς, εκτός απ’ το αρχαίο κείμενο δίνω και γαλλική μετάφρασι...

©&■

φιλολογικά χρονογραφήματα

Όπως βλέπετε, απλοποιούσε κάπως τα πράγματα: Ο επιχειρηματίας δεν μπορού­ σε να περιμένη... Μέσα σε δυο περ ίπ ο υ χ ρό νια μετα φ ράσ θ ηκαν και τ υπ ώ θ ηκαν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Δημοσθένης, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, έργα του Ξενοφώντος, τα Άπαντα του Λουκιανού, ο Αριστοφάνης, οι τρεις τραγικοί, το Εγχειρίδιον του Επικτήτου. Ξανατυπώθηκαν οι Παράλληλοι Βίοι του Πλουτάρχου, μεταφρασμένοι από τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, η Ιλιάς, η Ο δύσσεια. Και πριν τελείωση το τύπωμα των αρχαίων, άρχισε η έκδοσις φιλοσοφι­ κών έργων: Ο Κουντουριώτης μετέφρασε το Σπινόζα, ο Γρατσιάτος τη Λογική του Εγέλου, ο Ζερβός Π ερικοπές του Νίτσε, ο Καζαντζάκης τη Γέννησι της Τραγωδίας. Τυπώθηκαν ακόμη μεταφράσεις έργων «επιστημονικής» φιλοσοφίας, ο «Αθεϊσμός» του Δαντέκ, έργα του Ριμπώ, του Ρισέ, το κλασσικό βιβλίο του Δαρβίνου, ο «Βίος του Ιησού» και άλλα έργα του Ρενάν, έργα του Νορντάου, - έργα πρώτης, δευτέρας και τρίτης ποιότητας. Το θ α υ μ ά σ ιο βιβ λίο του Ε ρ ρ ίκου Π ου α νκα ρ έ «Ε πιστήμη και Υπόθεσις» και κάποιο έργο του Μπέρξων, η Φιλοσοφία της Θρη­ σκείας του Τζων Κερς Καιρ, συγγράμματα αποκρυφιστικά... Τη φιλοσοφική βιβλιοθήκη ακολούθησε μια βιβλιοθήκη «Λογοτεχνι­ κή», η οποία περιέλαβε, εκτός α π’ τα Άπαντα του Παπαδιαμάντη, τα ω ραία διηγήματα του Βιζυηνού, μια εκλογή διαλόγων του Λεοπάρδη, έργα του Πολυλά, του Νιρβάνα, του Παλαμά, του Ζερβού. Κατά το τέλος των Βαλκανικών πολέμων ο Φέξης εξέδωκε διά­ φ ορ α έργα σχετικά με τις νικηφ όρες εκστρατείες. Α π ’ αυτά ξεχωρίζουν τα πολεμικά απομνημονεύματα του Καρβούνη, του Μελά, του Κόκκινου. Ο οικουμενικός πόλεμος κι οι εσωτερικές περιπέτειες δεν άφησαν να συνεχισθή η εκδοτική αυτή προσπάθεια: Ό μως οι αρχαίοι συγγραφείς, τα φ ιλοσοφ ικά και λογοτεχνικά βιβλία του Φέξη γρήγορα εξαντλήθηκαν και μόνο τα πολεμικά, εκτός των ολίγων που προανέφερα, έμειναν αδιάθετα. Κι ο αποφασιστικός εκδότης τα πούλησε ως χαρτί περιτυλίγματος. Επειδή δε το χαρτί του περιτυλίγματος, λόγω του αποκλεισμού, ήταν ακριβό, δεν εζημιώθηκε καθόλου!

- Έβγαλα, μου είπε, το κόστος και ακόμη ένα μικρό κέρδος! Τα τελευταία χρόνια, μολονότι η υγεία του είχε σοβαρά κλονισθεί, άρχισε να εκδίδη μεγάλα νομικά βιβλία. Αλλά δεν ξαναβρήκε την εκδοτική του δόξα. Η αγορά μας άλλως τε είχε κορεσθεί από μικρές και μεγάλες εκδόσεις - και γενικώς είχαν πλουτισθεί τα τεχνικά μέσα των εκδοτών.

Αρίστος Καμπάνης

Από τις μεταφράσεις των αρχαίω ν λίγες αξίζουν σήμερα την προσοχή μας: Οι περισσότερες έχουν γεράσει - κι όχι μόνο γλωσσικώς. Όλα τα Φιλοσοφικά βιβλία του Φέξη δεν είνε της πρώτης γραμμής - ούτε της πρώτης ανάγκης. Εκείνο που χρειαζόταν και που χρειάζεται ακόμη είνε σαφή και ακριβόλογα εγχειρίδια, μικρές ή και μεγάλες εισαγωγές στη φιλοσοφία, βιβλία μυήσεως στην επιστήμη και στην ιστορία, μονογραφίες για φιλοσόφους αρχαίους και νέους: Έπρεπε ν’ αρχίσουμε από το άλφα. Αρχίσαμε από το ωμέγα: Λάθος. Αλλ’ αυτά τα πρωθύστερα στην πνευματική μας ζωή και η σχετική αμεθοδία δεν είνε μόνο του παρελθόντος χαρακτηριστικά. Είνε και του παρόντος. Κατά συνέπει­ αν δεν έχουμε δικαίωμα να κρίνουμε τους ανθρώπους που φεύγουν με τα μέτρα του απολύτου. Οι άνθρωποι αυτοί χρησιμοποίη σαν ό,τι βρήκαν. Κ’ έδωκαν ό,τι είχαν. Ίσως μάλιστα και κάτι περισσότερο. □

φιλολογικά χρονογρι

ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΔΙΑΒΑΖΩ: «Εντυπώσεις και κρίσεις» του Φώτου Πολίτη για τον Κωνσταντίνο Χατζόπουλο

-©57

The Danish Literary Magazine Γιώργος Αλζξόπουλος

Ο διάσημος κύριος Χανς Κρίστιαν Ά ντερ σ εν

0 Δανός Χανς Κρίοτιαν Άντερσεν, διάσημος για τα παραμύθια τον σε όλο τον κόσμο, ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Εκτός από παραμυθάς ήταν και μυθιστοριογράψος, δραματουργός, λυρικός ποιητής, επιστολογράφος, συγγραφέας ταξιδιωτικών, ημερολογιακών σημειώσεων καθώς και μιας αυτοβιογραφίας. Το ενδιαφέρον των Αανων για το συμπατριώτη τους παραμένει αμείωτο. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στις δανέζικες εκδόσεις με θέμα τον Άντερσεν: βιβλία που αφορούν στα διάφορα στοιχεία και χαρακτηριστικά τον έργου και τις πολύπλευρης προσωπικότητάς τον.

©©■

άρθρι

Ο τ α ξ ιδ ιώ τ η ς Πρόσφατα, εκδόθηκε στη Δανία το βιβλίο του Νιλς Μπίργκερ Ο υάμπεργκ (Niels Birger Wamberg) «Ο κόσμος είναι το σπίτι μου. Ταξίδια με τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν» (εκδ.

Sesam), μια συλλογή από απο­ σπάσματα κειμένων του Άντερ­ σεν, τα οποία αναφέρονται σε κάποιον τόπο που επισκέφτηκε ο μεγάλος συγγραφέας. Η σει­ ρά των αποσπασμάτων ακολου­ θεί τη σειρά με την οπ οία ο Άντερσεν αναφέρεται στους τό­ πους στους οποίους ταξίδεψε. Κανένας άλλος σύγχρονός του Σκανδιναβός συγγραφέας δεν είχε ταξιδέψει τόσο πολύ όσο αυτός. Παράλληλα, ο Άντερσεν είναι ένας από εκείνους τους λίγους συγγραφείς που κάθε ταξίδι ή επίσκεψή του σε ξένη χώρα καταγραφό­ ταν λεπτομερώς από άλλους λογοτέχνες, μεταφρα­ στές, εκδότες, θαυμαστές κ.ά. Σ υ γ γ ρ α φ έ α ς π α ιδ ικ ώ ν Β ιβ λ ίω ν Ο ογκώδης τόμος «Ο Άντερσεν και ο κόσμος» (εκδ.

Centret Andersen og Verden-Odense Universitesforlag), είναι μια συλλογή από κείμενα μελε­ τητών και ειδικών διαφόρων εθνικοτήτων επάνω στο έργο του. Κεντρικός άξονας όλων των μελετών που α­ παρτίζουν τον συγκεκριμένο τόμο είναι ότι ο Άντερσεν δεν ήταν απλά ένα συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Οι συγγραφείς του «Ο Άντερσεν και ο κόσμος» δεν αρνούνται τον άμεσο συσχετισμό του Άντερσεν με το παιδικό βιβλίο, αλλά ισχυρίζονται οτι η άποψη αυτή εί­ ναι μια επικίνδυνη γενίκευση κι ότι τα έργα του είναι α­ νοιχτά σε πολλές ερμηνείες. Όπως είναι φανερό, η προσέγγιση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την ιδιαίτερα διαδεδομένη αντίληψη που τον θέλει αποκλειστικά και μόνο παιδικό συγγραφέα, ενώ φαίνεται να σηματοδο­ τεί μια στροφή στην κριτική ανάλυση του έργου του Άντερσεν, στροφή η οποία φιλοδοξεί να δώσει τέλος στον δημοφιλή «μύθο του παιδικού συγγραφέα» και να εγκαινιάσει έναν νέο κύκλο ερμηνειών και αναλύσεων πάνω στον Άντερσεν. Ο λογοτέχνης Ο Γιόχαν ντε Μίλιους (Johan de Milius), διευθυντής του Κέντρου Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, εξέδωσε μια μελέτη πάνω στο λογοτεχνικό έργο του Άντερσεν με τίτλο: «Ο

άρθρι

κύριος Άντερσεν ο ποιητής. Από­ ψεις πάνω στο έργο και τη ζωή του», όπου ισχυρίζεται ότι η εξέχουσα θέση που κατέχει ο Άντερσεν στο χώρο της λογοτε­ χνίας δεν οφείλεται στις «ζουμε­ ρές» βιογραφικές λεπτομέρειες που έχουν έρθει στο φως κατά καιρούς, και στις οποίες τόσο πολύ επιμένουν διάφοροι συγ­ γραφείς, αλλά στην αξία του λο­ γοτεχνικού του έργου. Τα κείμε­ να που απαρτίζουν την εν λόγω μελέτη χωρίζονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: κοινωνική εμπειρία, θρησκεία, τεχνική, επι­ στήμη και βιομηχανία, τέχνη και ο καλλπέχνης. Ο α υ τ ο β ιο γ ρ α φ ο ύ μ ε ν ο ς Ωστόσο, δεν είναι μόνον σφάλ­ μα των διαφόρων μελετητών που δίνουν τόση μεγάλη σημασία στη ζωή του Άντερσεν για να προσεγγίσουν το έργο του. Και ο ίδιος ο συγγραφέας χρησιμοποίησε γεγονότα και στοιχεία της ζωής του για να γράψει όχι μόνο τα λογοτεχνικά του κείμενα, αλλά και τα απομνη­ μονεύματά του, τα οποία δεν στερούνται λογοτεχνι­ κής αξίας. Επανεκδόθηκε το δίτομο έργο «Το παραμύ­ θι της ζωής μου» (εκδ. Gyldendal) σε επιμέλεια και σχόλια του X. Τόπσοε-Χένσεν (Η. Topsoe-Jensen). Τα κείμενα αυτά είναι διάχυτα από το χιούμορ, την ειρω­ νεία που χαρακτήριζε τον Άντερσεν και τις ιστορίες του, ενώ είναι επίσης μια μίξη φαντασίας, πραγματικό­ τητας, έτσι όπως συγχέονταν στην αθώα ψυχή του σ πουδαίου αυτού σ υγγραφέφα. Φαίνεται πως ο Άντερσεν χρησιμοποιούσε το ίδιο «υλικό», την ίδια τε­ χνική και το ίδιο ύφος για να αποδώσει, να απεικονίσει τόσο τις ονειροφαντασίες του όσο και γεγονότα ή στοιχεία της προσωπικής του ζωής. Τ α π ρ ό σ ω π α το υ Ά ν τ ε ρ σ ε ν Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν λάτρευε τη φωτογραφία, τη ζωγραφική, την εικόνα γενικότερα. Σε κάθε ευκαιρία ζη­ τούσε να τον φωτογραφίσουν ή να ζωγραφίσουν το πορτρέτο του με συνέπεια να υπάρχουν σήμερα αρκε­ τές φωτογραφίες του, αλλά και πορτρέτα. Διόλου τυ­ χαία, εκδόθηκε το βιβλίο «Τα πρόσωπα του Άντερσεν» (εκδ. Spectrum). Επιμελητής της έκδοσης ο ιστορικός τέχνης Είναρ Γιόχανσον (Ejnar Johanson). Ανάλογα, εκ­ δόθηκε ένα είδος εικονογραφημένης βιογραφίας του Άντερσεν, το «Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Η ζωή του σε ει­ κόνες» (εκδ. Hans Reitzels forlag), από το διευθυντή του

Ε κ δ ό σ ε ις Π ο ιό τη τα ς Σ ειρά: ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ( Α ρ χ α ία - Μ ε σ α ιω ν ικ ή - Ν ε ό τ ε ρ η )

TAMARATALBOT -RICE Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Συγγραφέας

0 ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Μουσείου Άντερσεν Νιλς Οξενβαντ (Niels Oxenvad). Το βι­ βλίο αποτελείται από μεγάλο αριθμό σχεδίων, ζωγραφιών, φωτογραφιών του ίδιου του Άντερσεν καθώς και τοπίων ή ε­ σωτερικών χώρων με τα οποία συσχετίστηκε. Το υλικό αυτό, κατανεμημένο σε χρονολογική σειρά, είναι ένα είδος βιο­ γραφίας καθώς παρατηρούμε την πορεία της ζωής του μέ­ σα από φωτογραφίες και εικόνες.

Μετάφραση Φ. Κ. Βώρου Με 319 σελίδες, 102 εικόνες και σχε'δια εντός και εκτός κειμένου

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ ΠΑΠΑΔΗΜΑ

Τ α η μ c p o λ ό γ ια Δεκατρείς ολόκληροι τόμοι είναι τα ημερολόγια του Άντερ­ σεν, τα οποία γράφτηκαν μέσα σε μια περίοδο πενήντα χρό­ νων, ανάμεσα στα 1825 και στη χρονιά που ο Άντερσεν πέθανε, το 1875. Μεγάλο μέρος του υλικού των ημερολογίων καλύπτει τα ώριμα χρόνια του συγγραφέα όταν είχε αρχίσει να χάνει το ενδιαφέρον του στο να γράφει ιστορίες. Ειδικά τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του καλύπτουν σχεδόν το μισό μέρος των ημερολογίων του, ενώ πολύ σημαντικές είναι οι σελίδες όπου καταγράφονται τα ταξίδια του, οι τόποι που τον ενέπνευσαν να γράψει τα βιβλία του. Τα «Ημερολό­ για» του Άντερσεν εκδόθηκαν από τον οίκο Gad. Ο 'A v rc p o c v c pn v c c i Όπως είπαμε και προηγουμένως, η ζωή του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν στάθηκε αφορμή για να χυθεί πολύ μελάνι και να γραφούν εκατοντάδες σελίδες. Σε μια σημείωσή του ο Δα­ νός συγγραφέας θυμάται μια κοπέλα με την οποία πήγαιναν μαζί στο κατηχητικό, τη Λόρα Τόντερ Λαντ. Η κοπέλα ήταν υ­ ψηλής κοινωνικής τάξης, ενδιαφερόταν για τον Άντερσεν και, σύμφωνα με τις ημερολογιακές σημειώσεις του τελευ­ ταίου, από ένα σημείο και έπειτα έγινε η προστάτιδά του. Το γεγονός αυτό ήταν αρκετό για να εμπνεύσει τον μυθιστοριο-

Π ρ ο σ φ ο ρ ά σ τ ο ν Π ο λ ιτ ισ μ ό

Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

άρθρι

γράφο Βαν Πρέντβγιορν Γιένσεν (Vagn Predbjorn Jensen) για να γράψει τη νουβέλα «Το λουλούδι στην παγωνιά» (εκδ.

Tiderne Skitter). Είναι η ρομαντική και δραματική ιστορία μιας ετοιμοθάνατης εικοσιοκτάχρονης κοπέλας, η οποία στο νεκροκρέβατό της θυμάται τον προστατευόμενό της, έναν ανερχόμενο νέο συγγραφέα, τα γράμματά του, τις συναντή­ σεις τους και παίρνει δύναμη για να αντέξειτο θάνατο... Ο ι εκ δ ό σ ε ις σ υ ν ε χ ίζ ο ν τ α ι Οι Δανοί λένε πως ο Άντερσεν είναι ένα ανήσυχο πνεύμα που δύσκολα θα σε αφήσει σε ησυχία. Όμως και τα λεγάμε­ να media φαίνεται πως δεν πρόκειται να τον αφήσουν σε η­ συχία. Αν όχι μέσα από τα ίδια του τα έργα, τότε, μέσα από μιούζικαλ, ταινίες, ντοκυμανταίρ, ραδιοφωνικά προγράμμα­ τα, ο Άντερσεν δεν σταματά ποτέ να βρίσκεται στο επίκε­ ντρο της πολιτιστικής ζωής της Δανίας. Και οι εκδόσεις δεν σταματούν ποτέ: συνεχίζοντας ένα έργο που είχε ξεκινήσει καιρό πριν, ο Άαγκε Γιόργκενσεν (Aage Jorgensen) εξέδωσε μια τεράστια βιβλιογραφία (Φιλολογία πάνω στον Άντερσεν, 1969-1994) με τίτλους που αναφέρονται στο έργο του Άντερσεν. Η βιβλιογραφία αυτή δεν περιλαμβάνει μόνον δα­ νέζικα βιβλία, αλλά και βιβλία από τον διεθνή χώρο. Πάνω απ’ όλα όμως, είναι τα ίδια τα παραμύθια και οι ιστο­ ρίες του Άντερσεν που έχουν τη μεγαλύτερη αξία. Ανθολογίες, επιλογές, συγκεντρωτικές εκδόσεις συνεχίζουν να εκδίδονται και να κυκλοφορούν στη Δανία. Το ενδιαφέ­ ρον για τον «μουσικό της γλώσσας», όπως τον αποκαλούν ο­ ρισμένοι κριτικοί και αρθρογράφοι στη Δανία, παραμένει α­ μείωτο. Και εδώ στην Ελλάδα, ο Χανς Κρίσπαν Άντερσεν είναι από τους συγγραφείς που αγαπήθηκαν πολύ από τους Έλληνες, μικρούς και μεγάλους. Απόδειξη, οι πολυάριθμες μεταφρά­ σεις έργων του Άντερσεν από πολλούς ελληνικούς εκδοτι­ κούς οίκους. Βιβλία του Άντερσεν στην Ελλάδα έχουν κυ­ κλοφορήσει από τις εκδόσεις «Άγκυρα», «Άμμος», «Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος», «Πατάκης» κ.ά. Από τις παραπάνω εκδόσεις ξεχωρίζουμε «Τα παραμύθια μου» (Άμμος) για την έξοχη ει­ κονογράφηση της Λίζμπεθ Σβέργκερ. Χαρακτηριστικό είναι εξάλλου ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια οι εικονογραφήσεις της Σβέργκερ έχουν γίνει σημείο αναφοράς στον τομέα ει­ κονογράφησης παιδικών βιβλίων. Να σημειώσουμε ακόμη ότι κυκλοφόρησε τον περασμένο Απρίλιο από τις εκδόσεις «Πατάκη» το βιβλίο της Μυρτώς Γεωργίου-Νίλσεν με τίτλο «Η Ελλάδα του Άντερσεν» (Από τα ημερολόγια του Χανς Κρίσπαν Άντερσεν), που αφορά στα ταξίδια που έκανε ο Άντερσεν στην Ελλάδα. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε μερικά από τα δανέζικα βι­ βλία που αναφέρονται στον Άντερσεν και για τα οποία κά­ ναμε λόγο να μεταφράζονται στα ελληνικά. Αν μη τι άλλο, όπως θα έλεγε ο Μένης Κουμανταρέας, «είμαστε φύτρα παραμυθάδων».

Ε κ δ ό σ ε ι ς Π ο ιό τ η τ α ς Σειρά: ΙΣΤΟΡΙΑ (Αρχαία - Μεσαιωνική - Νεότερη)

C . Μ . W ood h ou se Καθηγητής Πανεπιστημίου Συγγραφέας

ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ 0 ΠΡΩΤΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Νίκος Νικολούδης Με 259 σελίδες και 12 εικόνες Τιμητική Έκδοση στα διακόσια χρόνια από τη σύλληψη και το μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα Βελεατινλή

Ε

Κ Δ Ο Σ Ε I Σ

ΠΑ ΠΑ Δ ΗΜΑ Π ροσφ ορά στον Π ολιτισ μό Ιπποκράτους 8 Α θ ή ν α Τ ηλ.: 36.27.318

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των Βιβλίων γίνεται με Βάση το γνωστό ΔεκαΒικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική Βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του Βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Αρ. 382 1Δεκεμβρίου - 31 Δεκεμβρίου 1997

Φ ιλ ο σ ο φ ία

Γενικά ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Α. Η διαμόρφωσις του ευρωπαϊκού πνεύμα­ τος. 19ος αιών. Αθήνα, Πολιτικά Θέ­ ματα. Εελ. 606. Δρχ. 16.640. ISBN 960-85354-7-6. ΜΠΕΗΣ Κ. Το πρόβλημα του δικαί­ ου και των ηθικών αξιών. Αθήνα, Ευνομία Verlag, 1997. Σελ. 528. Δρχ. 8.320. ΜΩΡΑΪΤΗΣ Α. Από τον Πλάτωνα στον Λένιν. Αθήνα, Τότε. Σελ. 165. Δρχ. 1.760. ΧΡΗΣΤΟΥ X. Η έννοια της κυριαρ­ χίας επί της φύσεως. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1997. Σελ. 89. Δρχ.

1.500. ISBN 960-344-326-3.

SEARLE J.R. Ανακαλύπτοντας ξανά το νου. Μετ. Μ. Κορνήλιος. Αθήνα, Γκοβόστης, 1997. Σελ. 288. Δρχ.

4.500. ISBN 960-270-761-5.

FESTA Ν. Ουρανισμός. Μετ. Ν. Κυριαζόπουλος. Αθήνα, Ιονική Τράπε­ ζα, 1997. Σελ. 231. Δρχ. 5.200.

Αρχαία φιλοσοφία ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Κ.Χ. Πυθαγό­ ρας έφα: Την πτώση της νέας επο­ χής. Αθήνα, Λογοθέτης, 1997. Σελ.

240. Δρχ. 4.160. ISBN 960-781701-Χ.

Βιβλιογραφικό δελτίο

επιμέλεια: ΕΦΗ ΑΠΑΚΗ

ΜΠΑΑΛΑ X. Πλατωνική πειθώ. Αθήνα, Πόλις, 1997. Σελ. 200. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7478-45-2.

Μετ. Ρ. Καρακατσάνη. Αθήνα, Su ccess D ynam ics, 1 997. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7604-13-Χ.

Αποκρυφισμός

Θ ρ η σ κ ε ία

ALTEA R. Ο αετός και το ρόδο. Μετ. Γ. Μ παρουξής. Αθήνα, Διόπτρα, 1997. Σελ. 309. Δρχ. 3.430. ISBN 960-364-118-9.

POPE Ν. Ανοιχτοί ουρανοί, κλειστά πνεύματα. Μετ. Γ. Κουσουνέλος. Α θήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ.

3 53. Δρχ. 3 .6 4 0 . ISBN 96 0 -2 3 7 131-5.

RABANNE Ρ. Το τέλος των καιρών. Μετ. Α. Δεράου-Πατσα6ού. Αθήνα, Έ σοπτρον, 1997. Σελ. 188. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7228-27-8. Ψ υ χ ο λ ο γ ία

Ψυχολογία BRUNER J. Πράξεις νοήματος. Μετ. Η. Ρόκου-Γ. Καλομοίρης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 199 7 . Σελ.

2 30. Δρχ. 3 .3 2 5 . ISBN 9 6 0-344401-4.

NICOLL Μ. Ψυχολογικά σχόλια στη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ. Εισ.μετ.-σχόλ. Δ. ΓαΒαλάς. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 199 7 . Σελ. 9 5 . Δρχ.

1.870. ISBN 960-336-022-8.

Παραψυχολογία COHEN Α. Μια βαθιά ανάσα ζωής.

Γενικά Ο Ακάθιστος Ύμνος. Μετ. Ι.Μ. Χατζηφώτης. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1997. Σελ. 110. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-344-417-0. Ο πνευματικός προσανατολισμός της Ευρώπης. Θεσσαλονίκη, Παρατηρη­ τής, 1997. Σελ. 3 34. Δρχ. 3.6 4 0 .

ISBN 960-260-396-Χ. ΚΑΛΥΒΑΣ Π.Κ. Η ασματική ακο­ λουθία των Χριστουγέννων. Αθήνα, 1996. Σελ. 565. Δρχ. 6.700. ΜΟΥΤΣΟΥΛΑΣ Η.Δ. Γρηγόριος Νύσσης. Αθήναι, 1997. Σελ. 539. Δρχ. 5.200. ISBN 960-90600-0-5. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ (Μητροπολίτης Δημητριάδος). Ο τέταρτος πυλώνας. Αθήνα, Κάκτος, 1997. Σελ. 62. Δρχ.

1.040. ISBN 960-352-498-0. ΦΕΡΝΙΣ Β.Π. Πώς είδε ο Παύλος τον Ιησού. Μετ. Β. Αδραχτάς. Αθή­ να, Φιλίστωρ, 1997. Σελ. 191. ISBN 960-569-020-1.

Θρησκειολογία ΤΑΛΑΛ ΕΛ ΧΑΣΑΝ ΜΠΙΝ. Ο Χρι­ στιανισμός στον Αραβικό κόσμο. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

------------------

123. Δ ρχ. 2 .0 8 0 . ISBN 9 6 0 -0 3 2023-3.

Ιερά κείμενα Η Αγία Γραφή. (Παλαιό και Καινή Διαθήκη). Αθήνα, Ελληνική Βιβλική Εταιρεία, 1997. Σελ. 1967. Δρχ.

7.280. ISBN 960-7847-02-4.

GUELLOUZ A. Το Κοράνι. Μετ. Γ. Σπανός. Αθήνα, Τραυλός-Κωσταράκη, 1997. Σελ. 127. Δρχ. 1.660.

ISBN 960-7122-77-1.

Μυθολογία ΚΑΠΟΣ Μ. Μύθοι και παράδοση. Αθήνα, 1997. Σελ. 216. Δρχ. 4.160. ΚΑΤΣΙΜΠΑΡΔΗΣ Γ.Κ. Τροφώνιος, ο μεταρρυθμιστής αρχιτέκτονας, Θε­ ός της μαντικής. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1997. Σελ.. 97. Δρχ. 2 .0 8 0 .

ISBN 960-236-831-4. ΧΑΤΖΗΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Α. Άρτεμις. Πρόταση, 1997. Σελ. 67. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-85297-9-4.

NILSSON Μ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας. Μετ. Α. Παπαθωμοπούλου. Αθήνα, Παπαδήμας, 1997. Σελ. 334. Δρχ. 4.500. ISBN 960-206-077-8. Κ ο ιν ω ν ικ έ ς επισ τήμες

Γενικά ΕΛΙΑΣ Ρ. Η εξέλιξη του πολιτισμού. Τόμος Β’. Μετ. Ε. Βαϊκούση. Αθήνα, Ν εφ έλη, 1997. Σελ. 4 0 0 . Δρχ.

6.240. ISBN 960-211-342-1.

PORTZ R.-ΓΕΝΑΡΑΚΗ Λ. Ακαδη­ μαϊκή ορολογία ανθρωπιστικών και κοινωνικώ ν επιστημών. Α θήνα, 1997. Σελ. 404. Δρχ. 7.280. ISBN 960-90269-0-7.

Κοινωνιολογία ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε. Η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997.

© 4 ----------------------------

Σελ. 205. Δρχ. 2 .800. ISBN 960344-354-9. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Ρ. Η επικοι­ νωνία στις οργανώσεις. Αθήνα, Κρι­ τική, 1997. Σελ. 485. Δρχ. 5.500.

ISBN 960-218-147-8.

CARON J. Ανύπαντρες μητέρες. Μετ. Α .-Β. Ρήγα κ.ά. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 262. ISBN 960-01-0720-3.

WEBER Μ. Εθνοτικές σχέσεις και πολιτικές κοινότητες. Εισ.-μετ. Θ. Γκιούρας. Αθήνα, Κένταυρος, 1997. Σελ. 157. Δρχ. 3.1 2 0 . ISBN 9607889-00-2.

Πολιτική Δημοκρατία. Το ταξίδι που δεν τελεί­ ωσε. 508 π.X .-1993 μ.Χ. Επιμ. J. Dunn. Μετ. Π. Χιωτέλης-Α. Παρίση. Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1997. Σελ.

396. Δρχ. 6 .240. ISBN 9 6 0-354052-8. ΚΟΝΔΥΛΗΣ Π. Θεωρία του πολέ­ μου. Αθήνα, Θεμέλιο, 1997. Σελ.

4 35. Δρχ. 6 .7 6 0 . ISBN 960-310223-7. ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ Π. Δημόσιο ενδιαφέ­ ρον και κοινωνική αξία της πολιτι­ κής. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ.

2 55. Δρχ. 4 .1 6 0 . ISBN 960-348063-0. ΠΕΡΡΑΚΗΣ Σ. Η πολιτική της Ευ­ ρωπαϊκής Κοινότητας/Ένωσης για την Πρώην Γιουγκοσλαβία (19911996). Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ.

533. Δρχ. 5.200. ISBN 960-08-013-4. ΡΟΥΑΓΙΑΑ Σ. Αλήθειες μιας γυναί­ κας. Πρόλ.-μετ. Σ. Παντελάκης. Αθήνα, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 1997. Σελ. 277. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7800-02-8.

ΚΛΙΦ Τ. Λένιν. 1914-1917. Μετ. Α. Λυκούργος κ.ά. Αθήνα, Εργατική Δημοκρατία. Σελ. 428. Δρχ. 5.200. ΜΙΛΙΜΠΑΝΤ Ρ. Ο σοσιαλισμός σε εποχή αναζήτησης. Μετ. Γ. Οικονό­ μου. Αθήνα, Στάχυ, 1997. Σελ. 266. Δρχ,. 3.500. ISBN 960-7151-58-5.

Δίκαιο Η θρησκευτική ελευθερία. Επιμ. Κ.Ε. Μπέης. Αθήνα, Ευνομία Verlag, 1997. Σελ. 506. Δρχ. 6.240.

Οικονομία ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΣ Θ. Οικονομική της εργασίας και εργασιακές σχέσεις. Αθήνα, Σταμούλης, 1997. Σελ. 422. Δρχ. 8.000. ISBN 960-351-078-5. ΜΕΛΙΟΣ Ν.-ΜΠΑΦΟΥΝΗ Λ. ΕΛΑΪΣ Α.Ε. (1 9 2 0 -1 9 9 7 ). Ν έο Φάληρο, 1997. Σελ. 80. ΣΤΑΜΑΤΗΣ Γ. Οικονομικά μαργκινάλια. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 198. Δρχ. 2.600. ISBN 960-344-384-0. ΨΑΔΙΔΟΠΟΥΛΟΣ Μ. Οικονομικές θεωρίες και κοινωνική πολιτική. Αθήνα, Α ίολος, 1997. Σελ. 164. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7267-79-6.

CONNOLLY Β. Η σάπια καρδιά της Ευρώπης. Μετ. Γ. Κοβαλένκο. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 653. Δρχ. 6.240. ISBN 960-236-841-1.

Μεταφορές ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΙΛΩΝ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟ­ ΔΡΟΜΟΥ. Οι Ελληνικοί Σιδηρόδρο­ μοι. Η διαδρομή τους από το 1869 έως σήμερα. Αθήνα, Μίλητος. Σελ.

305. Δρχ. 20.800.

Λαογραφία

ΣΤΡΙΓΑΣ Α.Κ. Αιγαίο, η θάλασσα του πολέμου. Αθήναι, Νέας Θέσις, 1997. Σελ. 502. Δρχ. 6.240.

Παραμύθια των Αρβανιτών. Εισ.-επιλ.-σχόλ. Μ. Μιχαήλ-Δέδε. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1997. Σελ. 151. ΔΡχ.

2.390.

ΤΣΙΜΑΣ Κ.Δ. Από το Π.Α.Κ. μέχρι σήμερα. Καβάλα, 1997. Σελ. 134. Δρχ. 2.080.

ΑΥΔΙΚΟΣ Ε.Γ. Λαϊκός λόγος διακό­ νων. Θεία Σοφία: Μεγάλου Βασιλεί­ ου: Εις την αρχήν των παροιμιών.

------ βιβλιογραφικό δελτίο

Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα/Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 1997. Σελ. 102. Δρχ. 830. ISBN 960-344396-4. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ Μ.Γ. Η καθημερινή ζωή των Πομάκων. Αθήνα, Οδυσσέας, 1997. Σελ. 143. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-210-308-6. ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥ Β. Μοιρολόγια μιας Μανιάτισσας. Αθήνα, Επκαιρότητα, 1997. Σελ. 105. ISBN 960-205-355-0. ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ Γ. Κ. -ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ Σ.Γ. Αθηναϊκό Ημερολόγιο 1998. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 255. Δρχ. 3.640. ΝΙΤΣΙΑΚΟΣ Β.Γ. Λαογραφικά ετε­ ρόκλητα. Αθήνα, Οδυσσέας, 1997. Σελ. 186. Δρχ. 2.600. ISBN 960210-307-8. ΣΠΑΘΑΡΗ-ΜΠΕΓΛΙΤΗ Ε. Ιστορική και κοινωνική λαογραφία Ανατολι­ κής Θράκης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 212. Δρχ. 2.285. ISBN 960-236-835-7. Παραμύθια από τη Ρωσία. Μετ. X. Μπάμπου-Παγκουρέλη. Αθήνα, Απόπειρα, 1997. Σελ. 207. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-7034-92-2. Παραμύθια των Μαορί. Εισ.-επιλ.σχόλ. Μ. Μιχαήλ-Δέδε. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1997. Σελ. 139. Δρχ.

2.390.

Εθνολογία ΝΑΚΡΑΤΖΑΣ Γ. Η στενή εθνολογική συγγένεια των σημερινών Ελλήνων, Βουλγάρων και Τούρκων. Γ’ έκδο­ ση. Θεσσαλονίκη, Μπατάδια, 1997. Σελ. 297. Δρχ. 3.120. ISBN 96085800-2-1.

CARR W.-KEMMS S. Για μια κριτική εκπαιδευτική θεωρία. Μετ. Α. Λαμπράκη-Παγανού. Αθήνα, Κώδικας, 1997. Σελ. 317. ISBN 960-7332-31-8.

Σχολικά ΚΑΡΓΑΚΟΣ Σ.Ι. Ιστορία για την Α’ Λυκείου. Τόμος Α ’ . Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 227. ISBN 960-01-0722-Χ. ΛΑΚΑΤΟΣ Σ. Θέματα εκθέσεων. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 132.

ISBN 960-600-204-7. ΛΙΑΠΑΤΗΣ Δ.-ΔΡΟΥΚΑ-ΛΙΑΠΑΤΗ Π. Βοήθημα χημείας Β’ Γυμνασίου. Αθήνα, Gutenberg, 1997. σελ. 153.

ISBN 960-01-0726-2. ΠΑΪΖΗΣ X. Ο εφαρμοσμένος λόγος της έκθεσης ιδεών. Αθήνα, ΣαβΒάλας, 1997. Σελ. 201. Δρχ. 2.400.

ISBN 960-460-265-9. ΤΟΤΣΙΚΑΣ Α. Ιστορία Α’ Λυκείου. Αθήνα, Gutenbeig, 1997. Σελ. 239.

ISBN 960-01-0718-1. ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ Δ. Βιογραφίες Ελλή­ νων λογοτεχνών και συγγραφέων. Σχολικό Βοήθημα. Αθήνα, Ελληνοεκδοτική, 1997. Σελ. 398. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-7650-08-5. Γλώσσα

Γενικά ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Ν. Ιστορία μιας λέξης. Τόμος Γ’. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1997. Σελ. 332. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-236-837-3. Θ ετικές ε πισ τήμες

Αστρονομία Ε κπ αίδ ευσ η

Εκπαίδευση ΤΣΑΟΥΣΗΣ Δ.Γ. Εισαγωγή στις πα­ νεπιστημιακές σπουδές. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 194. ISBN 960-01-0648-7.

βιβλιογραφικό δελτίο

σεις της Βιολογίας. Μετ. Κ. Κουρεμέ­ νος. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1997. Σελ. 155. Δρχ. 2.600. ISBN 960-221134-2.

ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ο θάνατος των ά­ στρων. Αθήνα, Ερευνητές, 1997. Σελ. 102. Δρχ. 4.500. ISBN 960-368062-1.

Ανθρωπολογία SAHLINS Μ. Χρήσεις και καταχρή­

Ιατρική ΛΥΜΠΕΡΑΚΗΣ Σ.Α. Εγκέφαλος και ψυχολογία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1997. Σελ. 187. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-344-405-7.

OLSON J. Κλινική φαρμακολογία. Απόδ.-επιμ. X. Σπυράκη. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1997. Σελ. 203. Δρχ. 5.200. ISBN 960-524-040-8.

PECK M.S. Η άρνηση της ψυχής. Ευθανασία και θνητότητα. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 309. Δρχ.

3.640. ISBN 960-344-416-2. ΤΖΑΚΑ Τ. Θεραπείες με φυσικά μέ­ σα. Μετ. Α. Λυμπερόπουλος. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 407. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-04-1317-7.

Διαστημική έρευνα ΒΕΜΠΟΣ Θ. Ο πόλεμος των ά­ στρων. Αθήνα, Στρατηγική, 1997. Σελ. 235+Φωτ. Δρχ. 4.060. ISBN 960-7882-00-8. ΣΚΟΤ Κ.-ΤΟΥΙΣΤ Κ. Διάστημα. Μετ. Δ. Αυγερινός. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 160. ISBN 960-360-559-Χ.

Γεωργία ΑΛΚΙΜΟΣ Α. Μακεδονική γη. Αθή­ να, Ψύχαλος, 1997. Σελ. 117. Δρχ.

6.760.

Επιχειρήσεις GEORGES Ρ.-ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ Α.Γ.ΤΣΙΤΟΣ Δ.Κ. Τέχνη και τεχνική των διαπραγματεύσεων. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1997. Σελ. 157. Δρχ.

2.390.

ISBN 960-344-397-2.

Tcxvcs

Γενικά The Art Book 20ός αιώνας. Αθήνα, Terzo Books, 1997. Σελ. 512. Δρχ.

12.480. ISBN 960-7631-09-9. ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥ­ ΣΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ. Τα ελληνικά σταμπωτά. 18ος-20ός αιώνας. Αθήνα, Καπόν, 1997. Σελ. 159. Δρχ.

10.400. ISBN 960-7254-39-2. Οι Έλληνες του κόσμου. Τόμος Α’: Το νέο ελληνικό θαύμα. Θεσσαλονί­ κη, Οργανισμός Πολιτιστικής Πρω­ τεύουσας της Ευρώπης, 1997. Σελ.

234. Δρχ. 12.480. ISBN 960-851391-Χ.

Λευκώματα Ο αυτοχρωμικός Άθως. Οι πρώτες έγχρωμες φωτογραφίες του αιώνα.

1913-1918. Αθήνα, Ολκός, 1997. Σελ. 201. Δρχ. 18.720. ISBN 9607169-71-9. Το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη. Χαλκογραφίες των James StuartNicholas Revett. Αθήνα, Δήμος Αθη­ ναίων, 1997. Σελ. 31.200. ΓΚΡΕΪΑΜ Τ. Ντάίάνα. Ένα αφιέρω­ μα. Μετ. Α. Κονταξάκη. Αθήνα, ΓΙατάκης, 1997. Σελ. 96. Δρχ. 8.500.

ISBN 960-600-357-1.

REINAGLE Ρ. Illustrations of the Battle of Navarin. Αθήνα, Χαρτί, 1997. (Αντίτυπον αρ. 83). Δρχ.

28.850. ISBN 960-86079-0-6.

Αρχιτεκτονική

ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ Δ. Πέντε δοκίμια για τον Άρη Κωνσταντινίδη. Αθήνα, Libro, 1997. Σελ. 119. ΔΡχ. 4.000.

ISBN 960-490-013-7.

Ζωγραφική Πάρις Πρέκας. «Το ταξίδι μου». Κεί­ μενο: Κώστας Σερέζης. Αθήνα, Το­ πίο. Σελ. 153. Δρχ. 14.560. ISBN 960-7646-20-7.

Γραφικές τέχνες ΚΥΡΟΥ Α.Κ. Το απολεσθέν θέλγητρον... Αθήνα, 1997. Σελ. 107. Δρχ.

6.240. ISBN 960-90768-0-7.

Μουσική ΦΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Η πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική στην ελληνι­ κή κοινότητα του Λονδίνου. Αθήνα, Παρουσία, 1997. Σελ. 157. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-7601-79-3. ΚΕΖΑ Δ.-ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΔΟΣ Σ. Blur. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

79. ISBN 960-600-265-9.

WHITALL Α. Ρομαντική μουσική. Μετ. Μ. Σιμωτά-Φιδετζή. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1997. Σελ. 388. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-208-520-7.

Χιούμορ Κινηματογράφος Τάκης Κανελλόπουλος. Επιμ. Γ. Σολδάτος. Αθήνα, Αιγόκερως, 1997. Σελ. 140. Δρχ. 3.640.

ISHAGHPOUR Υ. Το σινεμά. Μετ. Α. Μοτσάκου. Αθήνα, Τραυλός-Κωσταράκη, 1997. Σελ. 128. Δρχ.

1.660. ISBN 960-7122-75-5.

Φωτογραφία The Photography Book. Ελληνική έκδοση. Αθήνα, Terzo Books, 1997. Σελ. 512. Δρχ. 13.900. ISBN 9607867-01-7. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Σ. Ονειρικοί συνειρμοί. Αθήνα, Κίνητρο, 1997. Σελ. 67. ΕΥΘΥΜΙΟΥ Ν. ΚΑΙ ΑΛΛΑΙ. Nelly’s. Σώμα και χορός. Αθήνα, Άμμος/Άγρα/Μουσείο Μπενάκη/Διεθ ν ές Κέντρο Χορού Καλαμάτας, 1997. Σελ. 129. Δρχ. 10.400. ISBN 960-325-221-2.

ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Ι.Ε. Η κατοικία στην Κρήτη κατά την τελευταία πε­ ρίοδο της Βενετοκρατίας (15381645). Αθήνα, Ίδρυμα ΓουλανδρήΧ ορν, 1997. Σελ. 41 + Εικ. Δρχ.

1.560.

ISBN 960-7079-65-5.

Τηλεόραση

ΖΗΒΑΣ Δ.Α. Τα μνημεία και η πόλη. Αθήνα, Libro, 1997. Σελ. 188. Δρχ.

5.000.

ISBN 960-490-012-9.

ΜΕΤΑΛΑΗΝΟΣ Ν. Οπτικοακουσπκή επικοινωνία. Αθήνα, Τυπωθήτω, 1997. Σελ. 277. ISBN 960-7643-27-5.

KAEHLER S. Carnac. Athens, Revoe, 1997. Δρχ. 7.280. ISBN 96090648-0-9.

ΚΥΡ. 23 χρόνια και 69 μέρες... Τό­ μος Α’ . Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 7.280. ISBN 960-03-1996-0. Ε ν α σ χ ο λ ή σ ε ις

Γενικά Ημερολόγιον του κυνηγού. 19261927. Το κυνήγι στην Ελλάδα 70 χρόνια πριν. Αθήνα, Κίνητρο. Σελ.

206.

Οικιακή οικονομία LAWRENCE J. Ο καφές σε ροφή­ ματα, γλυκίσματα στη μαγειρική. Απόδ. Θ. Τσιχλάκη-Ανδρουλιδάκη. Σελ. 60. ISBN 960-261-606-7. Κ λ α σ ικ ή φ ιλ ο λ ο γ ία

Γενικά Πλάτωνος ορισμοί. Μικρό ανθολό­ γιο περί ρητορείας. Εισ.-μετ.-σχόλ. Γ. Αραμπατζής. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 106. Δρχ.

1.870. ISBN 960-344-351-4. ΠΑΣΧΟΣ Α.Ι. Οι Έλληνες ιατροφι­ λόσοφοι. Ιωάννινα, 1997. Σελ. 128. Δρχ. 2.080. ISBN 960-90547-1-4.

Αρχαίοι συγγραφείς ΑΘΗΝΑΙΟΣ. Άπαντα. Τόμοι 5, 6. Δειπνοσοφιστών Ε’, ΣΤ’. Εισ.-μετ.-

βιβλιογραφικό δ€λτίο

σχόλ. Θ.Γ. Μαυρόπουλος. Αθήνα, Κάκτος, 1997. Σελ. 249+310. Δρχ.

3.015+3.850. ΙΩΣΗΠΟΣ. Άπαντα 12. Ιουδαϊκής αρχαιολογίας. Βιβλία ΙΓ, ΙΔ’ . Εισ.μετ.-σχόλ. Φιλολογική Ομάδα Κά­ κτου. Αθήνα, Κάκτος, 1997. Σελ.

374. Δρχ. 4.370. ISBN 960-352451-4. ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ. Απαντα. Εισ.-μετ.σχόλ. Α. Κελεσίδου. Επιμ. Φιλολογι­ κή Ομάδα Κάκτου. Αθήνα, Κάκτος, 1997. Σελ. 164. Δρ. 2.080. ISBN 960-352-497-2.

Μελέτες ROMILLY J.DE. Συναντήσεις με την αρχαία Ελλάδα. Μετ. Κ. ΜηλιαρέσηΜ. Αθανασίου. Αθήνα, Το Αστυ, 1997. Σελ. 285. Δρχ. 4.680. ISBN 960-85005-9-1. Λ ο γ ο τ ε χ ν ία

ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ Β. Άγρια αγγελική φωτιά. Ποιήματα. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 59. Δρχ. 1.980. ISBN 960-325-213-1.

ΣΑΡΑΚΗΣ Σ. Τα αιφνίδια άστρα. Ποιήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 111. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1898-0.

ΔΟΥΒΙΤΣΑΣ Γ.Π. Ανταύγειες από την ομόκεντρη πόλη της ομίχλης. Αθήνα, Ν εφ έλη , 1997. Σελ. 35.

ISBN 960-211-345-6.

ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ Μ. Φωνή από την άλ­ λη ακρογιαλιά. Επιμ.-ανθολ. Ζ. Σα­ μαρά. Αθήνα, Ερμής, 1997. Σελ.

133. Δρχ. 2.080. ISBN 960-320055-7.

ΙΩΑΝΝΟΥ Κ. Χοϊκού και Κικό. Αθή­ να, Γαβριηλίδης, 1997. Σελ. 170. Δρχ. 2.910. ISBN 960-336-019-8. ΚΑΛΒΟΣ Α. Ωδαί. Φιλ. επιμ. Γ. Δάλλας. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ.

310. Δρχ. 4.500. ISBN 960-400064-5. ΚΑΠΕΡΝΑΡΟΣ Τ. Οσημέραι. Αθή­ να, Κέδρος, 1997. Σελ. 45. Δρχ.

1.500.

ISBN 960-04-1409-2. ΚΑΡΑΣΑΒΒΑΣ Δ. Νύχτες στη Βενε­ τία. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1997. Σελ. 42. Δρχ. 830.

ISBN 960-7757-09-2

Ποίηση

ΚΟΝΤΟΣ Γ. Ο αθλητής του τίποτα. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 60. Δρχ.

2.000.

ISBN 960-04-1412-2.

Ορφέας και Ευριδίκη στην ποίηση του Εικοστού αιώνα. Αθήνα, Οργα­ νισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, 1997. Σελ. 92. Δρχ. 2.600. ISBN 960-7191-10-2.

ΛΙΟΣΑΤΟΣ Δ. Η χρονιά που έχασε την Άνοιξή της. Αθήνα, Επαφή, 1997. Σελ. 56.

ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΟΥ Β. Νιώθοντας τη σκέψη. Λευκωσία, 1997. Σελ. 87.

ISBN 960-7697-5-6. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ Σ.Θ. Βήματα στο η­ μίφως. (Ποίηση). Θεσσαλονίκη, 1997. Σελ. 114. ISBN 960-317-032-1. ΓΕΡΑΑΗΣ Γ. Ανθολογημένος και αυτοανθολογημένος. Επιμ.-ανθολ. Κ. Στεργιόπουλος. Αθήνα, Ερμής, 1997. Σελ. 191. Δρχ. 2.080. ISBN 960-320-057-3. ΓΚΟΥΜΑΣ Γ. Η σιωπή των άλλων. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 70. Δρχ.

1.500.

ISBN 960-04-1307-Χ. ΓΟΥΖΕΛΗΣ Δ. Ο Χάσης. Κριτική έκ­ δοση: Ζ.Χ. Συνοδινός. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ. 343. Δρχ. 4.900.

ISBN 960-7213-68-8.

Βιβλιογραφικό δίλτίο

ΜΙΧΑΣ Σ. Χελώνα στο βυθό του κό­ σμου. Λαμία, Φθιωτικές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 30. ΝΙΤΣΙΑΚΟΣ Β. Απέκει. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ. 39. ISBN 960-348064-9. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ.Ι. Αχρονολό­ γητα. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ.

51. Δρχ. 1.000. ISBN 960-309-3394. ΠΑΡΑΣΧΟΣ Α. Ερώτων λείψανα. Εισ.-επιλογή Π. Θεοδωρίδης. Αθή­ να, Ερμής, 1997. Σελ. 186. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-320-056-5. ΠΑΣΤΑΚΑΣ Σ. Ο κοινωνός των α­ ποστάσεων. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 51. Δρ. 1.245. ΠΕΤΡΟΠΟΥΑΟΣ Γ. Τα προεπανα­ στατικά. Αθήνα, Λογοθέτης, 1997. Σελ. 156. Δρχ. 2.080.

ΣΙΜΟΥ Δ. Μικρή σουίτα για γάτους. Αθήνα, Καλειδοσκόπιο, 1997. Σελ.

23. ISBN 960-7846-02-8. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Αυτόμολοι στους κόκκινους καιρούς. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 61. ISBN 960-270-669-4. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Των κρίνων η χαρά και η οδύνη. Αθήνα, Γκοβόστης. Σελ. 59. ISBN 960-270-640-6.

TOYMAN ΙΔΗΣ X. Αντίστιξη των ά­ στρων. Αθήνα, Μανδραγόρας, 1997. Σελ. 55. ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ Α.-ΝΙΑΡΧΟΣ Θ.Θ. Έλληνες ποιητές για τη θάλασσα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 97. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1933-6. ΧΕΛΗΣ Γ. Ψευδές βάσιμον. Ποίη­ ση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

62. Δρχ. 1.040. ISBN 960-03-1903-0. ΧΙΟΝΗΣ Α. Ιδεογράμματα. Θεσσα­ λονίκη, Τα Τραμάκια, 1997. Σελ.

26. Δρχ. 830. ISBN 960-7757-12-2. ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ I. Ποιήματα. Αθήνα, Ιωλκός. Σελ. 123. ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ. Ο Γκιαούρ. Μετ. Α.Κ. Δόσιου. Αθήνα, Παρασκήνιο, 1997. Σελ. 110. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7107-53-5.

POUND Ε. Κατάη. Μετ. Τ. Μενδρά­ κος. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 70. Δρχ. 2.285. ISBN 960-325-236-3.

JUARROZ R. Κατακόρυφη ποίηση. Ποιήματα. Εισ.-μετ. Α. Χιόνης. Θεσ­ σαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1997. Σελ.

70. Δρχ. 1.245. ISBN 960-7757-130.

------------------------- ©57

Πεζογραφία

3.120. ISBN 960-211-339-1.

20+1 ιστορίες. Από το διαγωνισμό του ELLE 1997. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 180. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-1995-2.

ΘΕΟΔΩΡΟΥ I. Χρυσός λιβάνι και Σμύρνη. Αθήνα, Ίκαρος, 1997. Σελ.

119. Δρχ. 2.600. ISBN 960-772123-3.

ΑΡΑΠΙΔΗΣ Θ. Σαξοφωνίζοντας γα­ λάζια μπλουζ. Αθήνα, Ά γκυρα, 1997. Σελ. 142. Δρχ. 2.000. ISBN 960-234-435-0.

ΚΑΠΩΝΗΣ Λ. Τζιβαέρι. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα, 1997. Σελ. 377. Δρχ.

3.640. ISBN 960-236-836-5.

ΒΛΑΧΟΥ Ν. Ο αγρός του Κεραμέως εις ταφήν τοις ξένοις. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

319. Δρχ. 4.160. ISBN 960-031967-7. ΓΑΪΤΑΝΟΥ Π. Όταν έσβησαν τα φώτα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Άγκυ­ ρα, 1997. Σελ. 283. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-234-428-8. ΔΑΝΔΟΛΟΣ Σ. Ο περίγελος των Αγίων. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ.

337. Δρχ. 5.200. ISBN 960-309358-0. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ Κ. Ο ένοικος του τίπο­ τα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

237. Δρχ. 6.240. ISBN 960-032003-9.

ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ Δ. Το παιχνίδι της αγρυπνίας. Διηγήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 123. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-1950-2. ΚΑΤΟΣ Γ.Β. Άπνοια. Μυθιστόρημα. Β’ έκδοση. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1997. Σελ. 137. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-7757-14-9.

ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Ο φο­ βερός τόπος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 173. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-03-1976-6.

ΛΑΖΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Π.Δ. Η μεγάλη γύρα. Αθήνα, Αλφειός, 1997. Σελ.

208. ISBN 960-855-197-8.

ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ Τ. Στην ίσαλο γραμμή. Αφηγήσεις. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 154. Δρχ. 2.200. ISBN 960-041340-1.

ΜΗΛΙΩΝΗΣ X. Το μικρό είναι ό­ μορφο. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ.

215. Δρχ. 2.500. ISBN 960-041354-1.

ΘΕΟΤΟΚΑΣ Ν.-ΣΩΤΗΡΙΟΥ Κ. Ο νάμπυκας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Ν εφ έλη, 1997. Σελ. 323. Δρχ.

Θ®

ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Α. Ο Αλιβάνιστος. 'Ονειρο στο κύμα. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1997. Σελ. 95 + Φωτ. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1841-7.

ΚΥΡΙΤΣΗΣ Κ. Ιστορίες με πρόστυχο άρωμα. Διηγήματα. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1997. Σελ. 172. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-1982-0.

ΔΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ Α. Ανταρκτική. Αθήνα, Ακτή-Οξό, 1997. Σελ. 156. Δρχ. 2.500. ISBN 960-7614-45-3.

ΖΩΓΡΑΦΟΣ Γ. Η αρένα. Αθήνα, Κά­ λαμος, 1997. Σελ. 329. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7360-27-3.

ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Α. Η φόνισσα. (Χωρίς εκδοτικά στοιχεία). Σελ. 196. Δρχ. 2.800.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Φάκελος βα­ μπίρ. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ.

252. Δρχ. 3.640. ISBN 960-309551-3.

ΜΑΒΙΛΗ Ε. Ζωή ερήμην. Μυθιστό­ ρημα. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ.

225. Δρχ. 2.500. ISBN 960-234431-8.

ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ Β. Ο πατέρας α­ φέντης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1997. Σελ. 353. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7458-15-Χ.

ΠΑΝΤΑΖΗ Δ. Σ’ έβλεπα, ω πόλη, απ’ τη μεριά της θάλασσας. Αφήγη­ μα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

157. Δρχ. 2.600. ISBN 960-031977-4.

ΚΑΦΑΝΤΑΡΗ Ε.Γ. Η γυναίκα του δραπέτη. Αθήνα, Ν έα Σύνορα, 1997. Σελ. 285. Δρχ. 3.120

ΔΕΪΜΕΖΗ-ΚΑΛΙΟΤΣΟΥ Α. Το σενά­ ριο. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

147. Δρχ. 2.600. ISBN 960-600260-8.

ΔΟΞΙΑΔΗΣ Α.Κ. Τα τρία ανθρωπά­ κια. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 193. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-1964-2.

στην κόψη. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 354. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-04-1372-Χ.

ΜΠΑΔΤΑ I. Ο μακρύς χειμώνας του έρωτα. Διηγήματα. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1997. Σελ. 136. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-03-1968-5. ΜΠΑΝΑ Ε. Τσιμισκή και Ομονοίας γωνία. Νουβέλα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 60. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-03-1999-5. ΜΠΑΤΗΣ Ε. Των εν θαλάσση κα­ λώς ή κακώς πλεόντων. Αθήνα, Πι­ τσιλάς, 1997. Σελ. 190. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7826-04-3. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Α. Ο αιώνας τέλειωνε

ΠΕΤΣΑΛΗΣ-ΔΙΟΜΗΔΗΣ Θ. Ελλη­ νικός όρθρος. Μυθιστόρημα. Τόμοι Α ’ + Β’ . Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ.

502+619. ISBN Set 960-05-0409-1. ΠΙΠΙΝΟΥ Τ. Για να θυμάσαι τη Αοΐδα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Άγκυ­ ρα, 1997. Σελ. 217. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-234-432-6. ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ. Γλυκειά μου Δούλα. Επιμ. Δ. Γλέζου. Αθήνα, Νέα Σ ύνορα, 1997. Σελ. 266. Δρχ.

5.980. ISBN 960-236-829-2. ΣΜΥΡΔΗ Α. Γαλατείας και Πυγμαλίωνος. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1997. Σελ. 687. Δρχ. 7.800.

ISBN 960-04-1373-8. ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Οι άνθρωποι του Μαρκάτου. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 92.

ISBN 960-7164-44-Χ.

Βιβλιογραφικό S c\tio

ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΦΡΥΖΗ Α. Οι Θεοί της Πάτρας. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 126. ISBN 960-7164-75-Χ. ΣΤΑΣΙΝΟΥ Ε.Κ. Η κουμπάρα η Μαργαρίτα. Αθήνα, Μπουκουμάνης, 1997. Σελ. 126. Δρχ. 1.870. ISBN 960-7458-16-8. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε. Διακοπές χω­ ρίς πτώμα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 125. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-1960-Χ. ΤΖΑΛΑΣ X. Alexandrea ad Aegyptum. B’ έκδοση. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικοστού Πρώτου, 1997. Σελ.

331. Δρχ. 3.640. ISBN 960-705862-3. ΤΟΤΣΚΑΣ Α. Αιχμαλωσίες. Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1997. Σελ. 199. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-221-136-9. ΤΣΑΚΟΥ-ΚΟΝΒΕΡΤΙΝΟ Τ. Η κόλα­ ση των Αγγέλων. Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ. 213. Δρχ. 3.120. ISBN 960-08-014-2. Διηγήματα της Λατινικής Αμερικής. Μετ. Ε. Πανδή-Παυλάκ. Αθήνα, Κώ­ δικας, 1997. Σελ. 190. ISBN 9607332-33-4. ΑΡΟΥΝΤΑΤΙ Ρ. Ο Θεός των μικρών πραγμάτων. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1997. Σελ. 427. Δρχ. 4.700. ISBN 960-274-254-2. ΓΕΦΤΟΥΣΕΝΚΟ Γ. Μην πεθαίνεις πριν το θάνατό σου. Μετ. Ε. Μπακοπούλου. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ.

628. Δρχ. 6.800. ISBN 960-309344-0. ΠΟΣΑ Μ.Β. Ο Πανταλέων και οι ε­ πισκέπτες. Μετ. Τ. Χατζή-Ν. Galvez. Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ. 302. Δρχ. 3.640. ISBN 960-256-330-3. ΔΟΥΜΑΣ Α. Ακτή. Μετ. -σημ. Μ. Σκάρα. Αθήνα, Ενάλιος, 1997. Σελ.

263. Δρχ. 3.120. ISBN 960-536014-4. ΑΩΡΕΝΣ NT. X. Ο εραστής της λαί­ δης Τσάτερλυ. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Ράικος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997.

βιβλιογραφικό δ ε λ τίο ------

Σελ. 497. Δρχ. 5.200. ISBN 960-031974-Χ. ΜΑΛΛΑΡΜΕ Σ. Ινδικά παραμύθια. Μετ. Ε. Μπομπολέση. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1997.Σελ. 107. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-03-1994-4. ΜΟΝΤΓΚΟΜΕΡΙ Λ.Μ. Χριστούγεννα με την Άννα και άλλες ιστορίες. Μετ. Σ. Αργύρη. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1997. Σελ. 231. ISBN 960-261-770-5. ΜΟΡΓΚΕΝΣΤΕΡΝ Σ. Τα σαΐνια της Α’ Γυμνασίου. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 140.

ISBN 960-03-1972-3. ΜΠΑΛΖΑΚ Ο. ΝΤΕ. Η βεντέτα. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Αστάρτη, 1997. Σελ. 92. Δρχ. 2.080. ISBN 960-263044-2. ΜΠΑΛΖΑΚ Ο ΝΤΕ. Ο χορός του Σο. Μετ. Μ. Λώμη. Αθήνα, Αστάρτη, 1997. Σελ. 95. Δρχ. 2.080. ISBN 960-0263-043-4. ΜΠΕΛΑ X. Ο χλωμός σκύλος. Διη­ γήματα. Μετ. X. Κοκκολάτος. Αθή­ να, Πόλις, 1997. Σελ. 231. Δρχ.

3.810. ISBN 960-7478-47-9. ΜΠΕΡΓΚΕΡ Τ. Πρός το γάμο. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Ε. Μπαρτζινόπουλος. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

178. Δρχ. 2.600. ISBN 960-031897-2.

BOYLE T.C. Αμέρικα. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Ρέθυμνο, Πάντοτε, 1997. Σελ. 499. Δρχ. 3.000. ISBN 960-7079-00-7. ΟΖ Α. Ο Μιχαέλ μου. Μυθιστόρημα. Μετ. X. Παπαδοπούλου. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1997. Σελ. 318. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-03-1981-2. ΩΣΤΗΝ Τ. Επιρροές. Μετ. Μ. Ανδρέου. Αθήνα, Μίνωας, 1997. Σελ. 256. Δρχ. 1.900. ISBN 960240-649-6. ΠΟΤΟΤΣΚΙ Γ. Το χειρόγραφο της Σαραγόσα. Μετ. Α. Κυριακίδης. Αθήνα, Ψυχογιός, 1997. Σελ. 700. Δρχ. 6.900. ISBN 960-274-229-1.

PAMUK Ο. Το μαύρο βιβλίο. Μετ. Σ. Βρετού-Σοφιανίδου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ. 557. Δρχ. 4.900.

ISBN 960-461-061-0. ΡΑΪΣ Α. Ο υπηρέτης των οστών. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 573. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-236-839-Χ. ΡΟΪ Α. Ο Θεός των μικρών πραγμά­ των. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ψυ­ χογιός, 1997. Σελ. 427. ISBN 960274-254-2.

TABACHNIK Μ. Ένα νοσηρό καλο­ καίρι. Μετ. Μ. Καρρά. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 317. Δρχ. 2.900.

ISBN 960-600-355-7.

TREMAYNE Ρ. Σάβανο για τον Αρχιεπίσκοπο. Μετ. Ν. Ζάχου. Αθή­ να, θεμέλιο, 1997. Σελ. 396. Δρχ.

3.950. ISBN 960-310-222-9. ΦΟΥΖΙΝΙ Ν. Περισσότερο απ’ όλα μου άρεσε το στόμα. Μετ. Μ. Λυκούδης. Αθήνα, Εκκρεμές, 1997. Σελ.

189. Δρχ. 2.910. ISBN 960-765105-7.

Ευθυμογραφικά ΨΑΘΑΣ Δ. Στη χώρα των μυλόρ­ δων. Αθήνα, Μαρία Δ. Ψαθά, 1997. Σελ. 234. Δρχ. 4.160. ISBN 9607572-11-4.

Ομιλίες ΚΑΠΕΛΛΑ Θ. Ιστορικές μνήμες Καλύμνου. Αθήνα, 1997. Σελ. 170. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7281-52-7. ΧΑΤΖΗΣ Γ. 62 πανηγυρικοί - λόγοι ομιλίες. Κατερίνη, Μάτι, 1997. Σελ.

301. Δρχ. 3.325.

Μελέτες Από τον Λέανδρο στον Λουκή Λάρα. Μελέτες για την πεζογραφία της πε­ ριόδου 1830-1880. Επιμ. Ν. Βαγενάς. Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1997. Σελ. 357. Δρχ. 5.820. ISBN 960-524-035-1. ΑΓΓΕΛΟΥ Α. ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ. Το παιδι-

------------------------- 0©

κό 6ι6λίο σιην Ελλάδα ιον 19ο αιώ­ να. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

148+Εικ. Δρχ. 2.600. ISBN 960-031906-5. ΔΑΛΑΑΣ Γ. Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ.

291. Δρχ. 4.000. ISBN 960-041771-9. ΜΙΚΡΟΜΑΤΗΣ Α. 4 μελέτες για τον Καπετάν Μιχάλη του Νίκου Καζαντζάκη. Λευκωσία, 1997. Σελ. 169. Δρχ. 3.325. ISBN 9963-8184-0-2. ΠΛΑΤΑΝΙΤΗΣ Δ. Το μοντέρνο μυ­ θιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 377. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-1784-4. ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ Γ.Π. Η γυναίκα στη ζωή και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Β’ έκδοση. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1997. Σελ. 308. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-03-1947-2. ΣΤΑΘΟΥΑΗ Μ. Μαρία Πολυδοΰρη. Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ. 219. Δρχ. 3.120. ISBN 960-02-1200-0. ΦΡΑΓΚΕΛΛΗΣ Π.Λ Ορφεύς. Αθή­ να, Ελεύθερη Σκέψις, 1997. Σελ.

216. Δρχ. 2.910. ISBN 960-719991-Χ.

PRINZINGER Μ. Mythen, metaphera und metamorphosen. Stuttgart, Verlag J.B. Metzlel, 1997. Pag. 252.

ISBN 3-476-01528-9.

TOLIAS G. La medaille et la roville.

Athenes, Hatier, 1997. Pag. 532.

ISBN 960-7256-32-8.

ΕΜΙΡΗΣ Γ.Η. Χάρτινες σχέσεις. Αθήνα, Δρώμενα, 1997. Σελ. 157. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7887-00-Χ. ΚΑΤΣΙΚΑΣ X. Δώδεκα μύθοι της εκ­ παίδευσης. Μελέτη. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1997. Σελ. 115. Δρχ.

1.560. ISBN 960-7757-08-4. ΡΟΥΣΗΣ Γ. Δομή του λόγου. Αθή­ να, Τυπωθήτω, 1997. Σελ. 338. Δρχ.

3.120. ISBN 960-7643-47-Χ. ΦΟΥΓΙΑΣ Μ.Γ. Επίκαιρα ελληνικά θέματα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 412. Δρχ. 6.240. ISBN 960236-833-0. ΨΥΧΑΡΗΣ Γ. Κριτικά κείμενα. Τό­ μος Α’. Αθήνα, Νεοελληνική ΒιβλιοΘήκη/Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1997. Σελ. 444. Δρχ. 4.160.

WOOLF V. Γράμμα σε έναν νέο ποι­ ητή. Μετ.-επίμετρο Α. Μπερλής. Αθήνα, Αγρα, 1997. Σελ. 53. Δρχ.

1.975. ISBN 960-325-227-1. ΕΣΣΕ Ε. Μύθοι. Μετ. Μ.-Ε. Παξινού. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 210. Δρχ. 3.120. ISBN 960-032006-3. ΖΙΝΤ Α. Ο Όσκαρ Ουάιλντ και εγώ. Απόδ. Ναπολέων Λαπαθιώτης. Αθή­ να, Στοχαστής, 1997. Σελ. 83. Δρχ.

1.560. ISBN 960-303-062-7.

PICASSO S. Πικάσο. Μετ. Σ. Βλοντάκης. Αθήνα, Παπαδήμας, 1997. Σελ. 158. Δρχ. 2.600. ISBN 960206-427-7. Θ έατρο

Δοκίμια ΒΙΤΣΑΞΗΣ Β. Αναφορά στην ποίη­ ση. Αθήνα, Ερμής, 1997. Σελ. 459. Δρχ. 7.280. ISBN 960-320-062-Χ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Η εντρο­ πία της δημοκρατίας. Αθήνα, Σαββάλας, 1997. Σελ. 286. Δρχ. 3.530.

ISBN 960-460-232-2. ΔΗΜΟΥ Ν. Μετά τον Μαρξ. Αθήνα, Ν εφ έλη , 1997. Σελ. 120. Δρχ.

1.800. ISBN 960-211-346-4.

------------

Έ ργα ΒΕΛΤΣΟΣ Γ. Τα χώματα. Μια αλλη­ γορία πένθους. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ. 71. Δρχ. 1.350. ISBN 960-348-669-Χ. ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ Π.Π. Αριστό­ δημος. (Τραγωδία). Αθήνα, Ευρώ­ τας, 1997. Σελ. 80. Δρχ. 2.080. ΝΤΥΡΑΣ Μ. Μουσική. Απόδ. Λ. Ρικάκη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997.

Σελ. 139. Δρχ. 2.080. ISBN 960-031989-8. ΤΣΕΧΟΦ Α. ΙΒάνοφ. Μετ. Λ. Καρατζάς. Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ.

218. Δρχ. 2.600. ISBN 960-256338-9.

Μελέτες ΠΟΥΧΝΕΡ Β. Ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος ως δραματουργός. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 366. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-03-1956-1. Ισ το ρία

Αχαιολογία ΕΥΓΕΝΙΔΟΥ Δ. Κάστρα Μακεδονίας και Θράκης. Αθήνα, Αδάμ, 1997. Σελ. 193. Δρχ. 12.480. ISBN 960500-196-9. ΚΟΥΚΟΥΝΑΣ Ν.Κ. Οι επιγραφές των αρχαίων και προϊστορικών γλωσσών της Μικρός Ασίας και του Αιγαίου. Αθήνα, 1996. Σελ. 166. Δρχ. 4.160. ΝΕΡΑΝΤΖΗΣ Ι.Γ. Η Αρχαία Στρατική Ακαρνανίας. Αγρίνιο, 1997. Σελ.

158. ISBN 960-85583-1-Χ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗΣ Γ.-Ε. Αρχάνες. Μια νέα ματιά στη Μινωική Κρήτη. Τόμοι Α’ + Β’ . Αθήνα, Άμμος/Ίδρυμα Ελένης Νάκου, 1997. Σελ. 825. Δρχ. 22.000 (Οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-202-169-1.

BERNAND Α. Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων. Μετ. Α. Καλλέγια-Γαδ. Αθήνα, Γιαννίκος-Καλδής, 1997. Σελ. 127. Δρχ. 2.600. ISBN 960277-045-7.

Μαρτυρίες ΙΟΡΔΑΝΙΔΗΣ Γ.Ι. Όσα θυμήθηκα...

1920-1973. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 234. Δρχ. 3.000. ISBN 960211-350-2. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗ-ΑΔΑΜΗ Μ.-ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ-ΚΡΙΣΤΕΝΣΕΝ A. Ernst Ziller. Αναμνήσεις. Αθήνα, Libro,

Βιβλιογραφικό δελτίο

1997. Σελ. 176. Δρχ. 5.000. ISBN 960-490-014-5. ΜΠΑΚΟΛΑΣ Ν. Ατέλειωτη ιστορία. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1997. Σελ.

165. Δρχ. 2.285. ISBN 960-777105-2. ΡΟΣΙΟΣ Α. Στα φτερά του οράμα­ τος. Θεσσαλονίκη, Κώδικας, 1997. Σελ. 382. Δρχ. 4.160. ISBN 9607332-28-8. ΧΑΤΖΗΦΩΤΙΟΥ Ζ. Στα μονοπάτια του πολέμου. Αθήνα, Ω κεανίδα, 1997. Σελ. 192+Φωτ. Δρχ. 3.500.

ISBN 960-410-059-9. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Πίσω απ’ την Αγιά-Σοφιά. Θεσσαλονίκη, Ιαν ό ς, 1997. Σελ. 53. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-7771-04-4.

D’URVILLE D.-MARCELLUS-VOUTIER. Η απαγωγή της Αφροδίτης. Μετ. Ε. Λεβίδη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 137. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-03-1912-Χ.

Ελληνική ιστορία Ο Αθως στους 14ο-16ο αιώνες. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 1997. Σελ. 200. Δρχ.

9.000.

ISBN 960-7094-48-4. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Σ.Ι. Ο Ελληνοτουρ­ κικός Πόλεμος του 1897 και ο αντί­ κτυπος του στη Λέσ6ο. Μυτιλήνη, Πορεία, 1997. Σελ. 222. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-7818-00-8. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Π. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ’ Πορφυρο­ γέννητος και οι Ούγγροι. Αθήνα, Β α σ ιλόπουλος, 1997. Σελ. 197. Δρχ. 5.200. ISBN 960-7100-09-9. ΒΑΣΙΛΑΤΟΣ Ν.Γ. Κάστρα της Ηπεί­ ρου. Αθήνα, Κλασικές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 206. Δρχ. 13.000. ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΑΚΗΣ Κ.Ν. Η Μάνη ανά τους αιώνες. Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 201. Δρχ. 3.540. ISBN 960-7809-19-0. ΒΟΥΤΙΕΡΙΔΗΣ Η.Π. Ημερολόγιον του Τάγματος των Επιλέκτων Κρητών. Ηράκλειο, Δ ή μος Α ρχά-

βιβλιογραφικό δελτίο ------

νων/Ένωση Φιλολόγων Ν. Ηρακλεί­ ου, 1997. Σελ. 404. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-7850-01-7. ΓΑΣΠΑΡΗΣ X. Η γη και οι αγρότες στη Μεσαιωνική Κρήτη 13ος-14ος αι. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 1997. Σελ. 462. Δρχ.

10.000.

ISBN 960-371-000-8. ΔΑΦΝΗΣ Γ. Η Ελλάς μεταξύ δύο Πο­ λέμων. Τόμοι Α’+Β’. Αθήνα, Κάκτος, 1997. Σελ. 402+470. Δρχ. 8.320. (Οι δύο τόμοι). ISBN Set 960-352-474-3. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Η Μύκονος τον 17ο αιώνα. Αθήνα, Ε.Ι.Ε., 1997. Σελ. 540. Δρχ. 7.000. ISBN 9607094-67-0. ΜΟΝΙΟΥΔΗ-ΓΑΒΑΛΑ Δ. Σαντορίνη. Αθήνα, Ίδρυμα Λουκά και Ευαγγέ­ λου Μπελώνια, 1997. Σελ. 191. Δρχ.

12.480. ISBN 960-90029-1-9. ΜΠΑΡΜΠΗΣ Κ.Ν. Γεώργιος Β’. Αθή­ να, Λ όγος, 1998. Σελ. 429. Δρχ.

5.200. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ιστορία της ε­ παρχίας Μεγαλοπόλεως. Μεγαλόπολη, Αρκαδικές Εκδόσεις/Επιλογή, 1997. Σελ. 288. ISBN 960-299-054-8. ΣΤΡΑΤΟΚΟΠΟΣ X. Η Κεραταία της Αττικής. Εν Αθήναις 1935. (Ανατύπω­ ση). Κερατέα, Χρυσή Τομή, 1997. Σελ. 92. ΤΟΜΑΝΑΣ Κ. Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης μέχρι το 1944. Θεσσαλονίκη, Νησίδες, 1997. Σελ.

320. Δρχ. 6.760. ISBN 960-8480-175.

CANTARELLA Ε. Οι γυναίκες της Αρχαίας Ελλάδας. Μετ. Π.Δ. Δημάκης. Αθήνα, Παπαδήμας, 1998. Σελ.

191. Δρχ. 3.120. ISBN 960-206-4358.

HOWE S.G. Ιστορική σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης. Μετ. I. Χατζηεμμανουήλ. Αθήνα, Εκάτη, 1997. Σελ. 490. Δρχ. 7.280. ISBN 9607437-43-8.

Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

1600-1990. Αθήνα, Ακίδα, 1997. Σελ. 919. Δρχ. 11.800. ISBN 96085047-7-5. ΡΑΦΑΗΔΙΔΗΣ Β. Επαναστατικά και απελευθερωτικά κινήματα. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικοστού Πρώτου, 1997. Σελ. 234. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7058-64-Χ.

DAVIDSON Β. Ιστορία της Αφρικής. Μετ.-σχόλ. Δ. ΚούρτοΒικ. Αθήνα, Αίολος, 1997. Σελ. 437. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-521-011-8. Τ α ξ ίδ ια

Κόσμος KALDA Α. Περίπατος στην Ινδία. Μετ. Κ. Ουγουρλόγλου. Αθήνα, Το Κλειδί, 1997. Σελ. 389. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-237-132-3. Π α ιδ ικ ά

Γνώσεις ΛΑΝΓΚΛΥ Ν. Η εποχή της Βιομηχα­ νίας. Μετ. Δ. Αυγερινός. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 48. ISBN 960360-964-1.

Ελεύθερα αναγνώσματα ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β.Δ. Λαϊκά παραμύθια. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 106. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1847-6. ΤΡΙΒΙΖΑΣ Ε. Ένα φτυάρι στον Άρη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 72. Δρχ. 2.800. ISBN 960-344366-2. ΤΡΙΒΙΖΑΣ Ε. Όταν είναι να φύγει το τρένο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 72. Δρχ. 2.800. ISBN 960-344-367-0.

Παγκόσμια ιστορία

Η καλύΒα του Μπάρμπα-Θωμά. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 50. ISBN 960-600-065-6.

ΜΑΓΟΥΛΑΣ Α.Α. Η ιστορία των

ΜΠΑΡΚΛΕΗΝ Τ. Ανοιξιάτικη ιστο-

-------------

ρία. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1997. Σελ. 34. ISBN 960-031835-2. ΜΠΑΡΚΛΕΗΝ Τ. Καλοκαιρινή ιστο­ ρία. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 34. ISBN 960-031840-1. ΜΠΑΡΚΛΕΗΝ Τ. Φθινοπωρινή ιστο­ ρία. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 34. ISBN 960-031830-1. ΜΠΑΡΚΛΕΗΝ Τ. Χειμωνιάτικη ιστο­ ρία. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 34. ISBN 960-031837-6.

DUWE Α. Η Λορέτα στον αέρα. Μετ.διασκευή. Ε. Ψάλτη. Αθήνα, Ελληνι­ κά Γράμματα, 1997. Σελ. 42. Δρχ.

2.500.

ISBN 960-344-379-4. ΦΕΡΤΖΟΥΚ Μ. Κόκκινα μάγουλα. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 126. ISBN 960-031961-8. ΧΟΘΟΡΝ Ν. Ο φτερούλης. Μετ.-διασκ. Κ. Ποόλος. Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1997. Σελ. 32. ISBN 960-261761-6. Π ε ρ ιο δ ικ ά

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ. Έκδοση λόγου και τέ­ χνης. Τεύχος 101. Δρχ. 1.300.

ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 95. Δρχ.

1.500.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 382. Δρχ. 1.500.

ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 78. Δρχ. 1.

ΔΙΑΔΡΟΜΗ. Μηνιαία επιθεώρηση. Τεύχη 98, 99.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 100. Δρχ.

300.

ΔΙΑΦΩΝΙΕΣ. Τεύχος 2.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Διμηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεύχος 118.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ. Τρι­ μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 44. Δρχ.

700.

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 18. Δωρεάν.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΠΟΛΙ­ ΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. Τεύχος 10. Δρχ. 1.800.

Ο ΡΑΜΠΑΓΑΣ ΚΙ’ Ο ΣΚΥΛΟΣ. Μηνιάτικη εφημερίδα.Φύλλο 223. Δρχ.

100.

ΕΛΛΟΠΙΑ. Περιοδικό για τα εθνικά θέματα. Τεύχος 36. Δρχ. 1.100.

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ. Αρ. 23. Δρχ. 3.120.

ΕΝ ΧΟΡΩ. Μηνιαίο περιοδικό γιαιο χορό. Τεύχος 40. Δρχ. 1.000. ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΕΠΤΑ. Τεύχος 13. Δω-

ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ. Τεύχος 40. Δρχ.

1.500. ΕΠΙΚΕΝΤΡΑ. Τετραμηνιαία έκδοση. Τεύχος 4. ΕΠΙΚΕΝΤΡΑ NEWSLETTER. Τριμη­ νιαία έκδοση. Τεύχος 7.

ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. Διμηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεόχος 168. Δρχ. 1.200.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 312. Δρχ. 1.000.

ΑΙΠΥΤΟΣ. Το περιοδικό της Στυμφαλίας και του Φενεού. Τεύχος 15. Δρχ.

1.560.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 26.

ΑΛΛΗ ΠΤΗΣΗ. Τρίμηνη έκδοση. Φύλλο 16. ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Μηνιαία επιθεώρη­ ση. Τεύχος 352. Δρχ. 500. ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ (ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ). Τεύχος 948. Δρχ. 200. ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ. Περιοδι­ κή έκδοση τέχνης κριτικής και κοινω­ νικού προβληματισμού. Τεύχος 82. Δρχ. 1.000. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο πε­ ριοδικό. Τεύχος 1150. Δρχ. 2.200.

—

--------------------------

ΠΟΙΗΣΗ. Εξαμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 10. Δρχ. 3.120.

ΕΛΙΤΡΟΧΟΣ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύχος 11. Δρχ. 1.500.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση. Τεύχος 2. ΚΑΣΤΑΛΙΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος 127. ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΑ ΝΕΑ. Φύλλα 35, 36. Δρχ. 200. Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Φύλλο 99. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΗ. Διμηνιαία εφημερί­ δα. Φύλλο 89. Δρχ. 150. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 507. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Φύλλο 63. Δρχ. 600.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ. Τεύχος 49. Δρχ. 830. ΣΥΓΚΡΙΣΗ. Τεύχος 8. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δίμηνη επιθεώρηση. Διπλό τεύχος ‘96-’97. Δρχ. 3.000. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη περιο­ δική έκδοση. Φύλλο 1. ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση. Τεύ­ χος 64. Δρχ. 1.700. ΤΑΜΑΡΙΞ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχη 7,8. ΤΕΤΡΑΔΙΑ. Τεύχος 41. Δρχ. 1.200. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Τριμηνι­ αία έκδοση. Τεύχος 59. Δρχ. 1.000. Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφική επιθεώρησις. Τεύχος 89, 90. Δρχ.

1 .000 . ΦΟΡΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΑΚΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 39-40. Δρχ. 100. Η ΦΩΝΗ ΜΑΣ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 12.

EURONNEA. Μηνιαίο έντυπο. Φύλλο 2.

MARKETING AGE. Τειραμηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεύχος 14. Δρχ. 2.080.

CTL. Τριμηνιαίο δελτίο. Τεύχος 29.

Βιβλιογραφικό 6<λτίο

Ζτην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες Βιβλιοκριτικές που βημοοιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Αρ. 38 2

1Δεκεμβρίου - 31 Δεκεμβρίου 1997

Ημερολόγια Βαρελά Α.: Ένα χρόνο μαζί-Παιδικό ημερολόγιο (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97), (Γ. ΓρηγοριάδουΣουρέλη, Διαδρομές, 48) Εκδ. Ελληνικά Γράμματα: Φανταστι­ κές πόλεις (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97) Εκδ. Πατάκη: Ημερολόγιο Rock 1998 (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97) Εκδ. Πατάκη: Του καφέ και του τσιγά­ ρου (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97) Σπηλιόπουλος Β. (επιμ.): Η αγάπη στον κινηματογράφο (Γ.Ν. Μπασκό­ ζος, Εξπρές, 21/12/97) Σταμάτης Κ.: Του ταξιδιού και της πε­ ριπλάνησης (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97)

(Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 6/12/97) Μ.Μ.Ε.-Επικοινωνία Παναγιωτοπούλου Ρ.: Η επικοινωνία στις οργανώσεις (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οι­ κονομικός Ταχυδρόμος, 4/12/97) Πιπερόπουλος Γ.: Επικοινωνώ άρα... υπάρχω (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 380) Εργασία Γιαννουλέας Μ.: Συμπεριφορά και διαπροσωπική επικοινωνία στον ερ­ γασιακό χώρο (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 18/12/97) Κατσανέβας Θ.: Οικονομική της εργα­ σίας και εργασιακές σχέσεις (Χ.Ζ. Κα­ ρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18/12/97)

Φιλοσοφία Κελεσίδου Α.: Η φιλοσοφία του Ξενοφάνη (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 27/12/97) Ψυχολογία Κωσταρίδου-Ευκλείδη Α.: Η ψυχολο­ γία της σκέψης (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7/12/97) Ταντανάσης Θ.: Η γνώση είναι δύνα­ μη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14/12/97) Αζουλάι Μ.: Ο γονείς μου χωρίζουν. Και τώρα, τι γίνεται; (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7/12/97) Σόπρα Ντ.: Υποτάξτε τους εθισμούς (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26/12/97) Κοινωνιολογία Χτούρης Σ.: Μεταβιομηχανική κοινω­ νία και η κοινωνία της πληροφορίας

κριτικογραφία

Π ολιιική Εκδ. των Γυναικών της Ευρώπης (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 18/12/97) Καριότης Θ. (επιμ.): Η Ελλάδα και το διεθνές δίκαιο της θάλασσας (Σ. Ντάλης, Οικονομικός ταχυδρόμος, 25/12/97) Κιτρομηλίδης Π.: Νεοελληνικός Δια­ φωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες (Σ. Ντάλης, Αυγή, 14/12/97) Μασσαβέτας Γ.: Η κληρονομιά του Ανδρέα (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 4/12/97) Παξιμαδοπούλου-Σταυρινού Μ.: Η Δυτική Θράκη στην εξωτερική πολιτι­ κή της Βουλγαρίας. Το ζήτημα της βουλγαρικής οικονομικής διεξόδου σιο Αιγαίο (1919-1923) (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 17/12/97) Πελαγίδης Θ.: Η Ευρωπαϊκή ύφεση

και η άλλη πολιτική (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 30/12/97) Περράκης Σ.: Η πολιτική της Ευρω­ παϊκής Κοινότητας/Ένωσης για την πρώην Γιουγκοσλαβία (1991-1996) (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 11/12/97), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 4/12/97) Μίλιμπανι Ρ.: Ο σοσιαλισμός σε επο­ χή αναζήτησης (Π. Αθηναίος, Ελεύθε­ ρη Ώρα, 11/12/97) Μπινός Μπ.: Τα ανθρώπινα δικαιώμα­ τα (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 11/12/97) Ντε Τοκβίλ Α.: Η δημοκρατία στην Αμερική (Τ. Παππάς, διαβάζω, 380) Ρουαγιάλ Σ.: Αλήθειες μιας γυναίκας (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 25/12/97) Οικονομία Αυλωνίτης Γ.-Σταθακόπουλος Β.: Αποτελεσματική οργάνωση και διοί­ κηση πωλήσεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρ­ δος, 9/12/97) Βασιλάκος Ν.: Οικονομικά όργανα περιβαλλοντικής πολιτικής στον χώρο της ενέργειας (Β. Μαλισιόβας, Επιλο­ γή, Δεκ. ‘97) Βλάσσης Γ.: Πωλητής ασφαλειών ζω­ ής (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/12/97) Δρίτσα Μ. - Γκούρβις Τ. (επιμ.): European Enterprise, Strategies of Adaptation and Renewal in the Twentieth Century (Σ. Ντάλης, Οικο­ νομικός Ταχυδρόμος, 25/12/97) Εκδ. Ιονική Τράπεζα της Ελλάδος: ΕΥΡΩ: Μύθος και πραγματικότητα (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 25/12/97) Εξαδάκτυλος Ν.: Η τεχνική των πωλή­ σεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 30/12/97)

-Β®3

Καραμανλή-Μπαρουιάκου Α. (επιμ.): Το δίκαιο της επιταγής (Β. Μαλισιό6ας, Επιλογή, Δεκ. ‘97) Κουτσούκης Δ.: 'Ελεγχος συγκεντρώ­ σεων επιχειρήσεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 2/12/97) Μήλιος Γ.: Θεωρίες για τον παγκό­ σμιο καπιταλισμό (Σ. Χαλιώρης, Κέρ­ δος, 9/12/97) Ντάλης Σ. (επιμ.): Από το Μάαστριχτ στο Άμστερνταμ (Σ. Χαλιώρης, Κέρ­ δος, 9/12/97) Φιτουσί Ζ.Π.: Η απαγορευμένη συζή­ τηση (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Δεκ.

‘97) Δίκαιο Στάγκος Π.: Οι διακρατικές συμφω­ νίες διεθνών επενδύσεων (Σ. Χαλιώ­ ρης, Κέρδος, 2/12/97) Χατζηκωνσταντίνου Κ.: Οικολογικές τάσεις του Διεθνούς Δικαίου (Σ. Χα­ λιώρης, Κέρδος, 2/12/97) Οργάνωση-Διοίκηση Παναγιωτοπούλου Ρ.: Η επικοινωνία στις οργανώσεις (Σ. Χαλιώρης, Κέρ­ δος, 30/12/97) Εκπαίδευση Κώττης Γ.: Ο εξωγήινος και η παιδεία μας (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 9/12/97) Μπαλάσκας Κ.: Εκπαιδευτική θεωρία και πολιτική (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 18/12/97) Λαογραφία Κουφόπουλος Π.-Μαμαλοόκος Σ.: Αγιορείτικη μεταλλοτεχνία (Χ.Ζ. Κα­ ρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 11/12/97) Οικολογία-Περιβαλλονχολογία Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (Χ.Ζ. Καρα­ νίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18/12/97) Ζήδας Δ.: Τα μνημεία και η πόλη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97), (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 16/12/97) Σχίζας Γ.: Αττική, μια οικολογική πε­ ριήγηση στο παρελθόν και το μέλλον (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 11/12/97)

-------------

θ ετικές Επιστήμες Πένροουζ Ρ.: Σκιές του νότου (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 11/12/97) Ρηβς Χ.-Κόπενς Υ.-Ρόσνεϋ, Τζ.-Σιμονέλ Ντ.: Η πιο όμορφη ιστορία του κό­ σμου (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 11/12/97) Κλασική Φιλολογία-Λογοτεχνία Βουδούρης Α.: Πεντηκοστάριον (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 16/12/97) Δίκτης ο Κρητικός: Εφημερίδα του Τρωικού Πολέμου (Δ. Κούρτοδικ, Τα Νέα, 2/12/97) Εκδ. Πατάκης: Τα μικρά/Αρχαίοι 'Ελληνες συγγραφείς (Κ. Μπογδάνος, Bazar, Δεκ. ‘97) Ηλιόδωρος: Αιθιοπικά ή τα περί Θεαγένην και Χαρίκλειαν (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 2/12/97), (Γ. Μαντζουράνης, Αυγή, 14/12/97) Κορδέλας Γ. (επιμ.): Σαπφώ. Τα ποιή­ ματα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14/12/97) Παπαδίτσα Δ.Π.-Λαδιά Ε. (επιμ.): Ομηρικοί/Ορφικοί Ύμνοι (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 14/12/97) Χαραλαμπίδης Κ. (επιμ.): Τρεις Ύμνοι του Ρωμανού του Μελωδού (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 14/12/97) Μίλλερ Σ.: Αρετή. Ancient Weiters, Papyri and Inscriptions on the History of Greek Athletics and Games (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 2/12/97) Ανθολογίες Κόπερφηλντ Ντ.-Μπερλάινερ Τζ.: Απί­ θανες ιστορίες (Ν. Χειλαδάκης, Αθη­ ναϊκή, 27/12/97) Ντάνιελ Μ.: Χριστουγεννιάτικος θη­ σαυρός (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Ποίηση Αγγουλές Φ.: Πορεία μέσα στη νύχτα (Ν. Μολυδιάτης, διαβάζω, 380) Βαρδέρης Γ.: Άκυρο θαύμα (Α. Σουλογτάννη, διαβάζω, 380) Βαρδιτσιώτης Τ.: Άρωμα ενός κομήτη (Ο. Αλεξάκης, Ευθύνη, 312) Βαρδιτσιώτης Τ.: Νήματα της Παρθέ­ νου (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 7/12/97) Ζέρβας Γ.: Κλειδωμένος στο γραφείο (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 380)

Καρατζάς Δ.: Ανθοφορία της νύχτας (Μ. Βλάχος, Καθημερινή, 30/12/97) Καρυωτάκης Κ.Γ.: Ελεγεία και σάτιρες (Η. Κεφάλας, Ευθύνη, 312) Κοντός Γ.: Ο αθλητής του τίποτα (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 3/12/97) Κουτάκη Λ.: Ύστατη αθωότητα (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 6/12/97) Λουκάτος Γ.: Πλους (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 7/12/97) Παυλόπουλος Γ.: Λίγη άμμος (Α. Στα­ μάτης, διαβάζω, 380) Πετροπούλου Μ.: Πέρα απ’ τη σταχηά πολιτεία με τις αλυσίδες (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 27/12/97) Πλευρίτου Ν.: Καλοκαίρια στις Κυκλά­ δες (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 27/12/97) Σκήτης Ντ.: Τήνος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14/12/97) Σκαρίμπας Γ.: Άπαντες στίχοι 19361970 (Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Πλανόδιον, Δεκ. ‘97) Σκιαθάς Α.: Φαντασιώσεις ενός οδοι­ πόρου (Δ. Παυλάκου, Εντευκτήριο, 10/40) Στεργιοπούλου Α.: Ελάφια στην ά­ σφαλτο (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 18/12/97) Τερτίπης Β.: Ζωντανά οράματα (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 18/12/97) Τσαρνά Η.: Αίμα αλμυρό (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 20/12/97) Υδραίος Π.: Μορατόριουμ (Κ. Κοντο­ μίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ.

‘97) Φωσπέρης Α.: Η σκέψη ανήκει στο πένθος (Γ. Βέης, Εντευκτήριο, 10/40) Άσμπερυ Τζ.-Κοχ Κ.: Στη σκιά του τρένου (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 17/12/97) Μπλέηκ Ο.: Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (Α. Μαραγκόπουλος, Το Βήμα, 7/12/97), (Κ. Σχινά, Καθη­ μερινή, 28/12/97), (Β. Χατζηδασιλείου, Ελευθεροτυπία, 17/12/97) Χαίλντερλιν Φ.: Ελεγείες, Ύμνοι και άλλα Ποιήματα (Γ. Σαγκριώτης, Πλα­ νόδιον, Δεκ. ‘97) Χαίλντερλιν Φ.: Ύμνοι και αποσπά­ σματα (Γ. Σαγκριώτης, Πλανόδιον, Δεκ. ‘97) Πεζογραφία Αμπατζόγλου Π.: Στη σιωπή του έρω-

κριτικογραφία

ία (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Ανδρέου Ε.: Στην ελπίδα... (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21/12/97) Ανδρουλάκης Μ.: Το χαμένο μπλουζ (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 1/12/97) Αθωνίτης Α.: Η συνείδηση της αιωνιό­ τητας (Δ. Δασκαλόπουλος, Εντευκτή­ ριο, 10/40) Βλάχου Ντ.: Ο αγρός του Κεραμέως (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 16/12/97) Γκίκα Ε.: Αλήθεια τρως ακόμα τα νύ­ χια σου; (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 380) Γουδέλης Τ.: Σκιές γυναικών (Μ. Μαρκίδης, Αυγή, 4/12/97) Γουδέλης Δ.: Ο Χάσης (το τζάκωμα και το φτιάσιμον) (Ο. Σελλά, Καθημε­ ρινή, 28/12/97) Δάνδολος Σ.: Ο περίγελος των αγίων (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 21/12/97) Εμμανουηλίδης Κ.: Ο χράνος είναι χύμα (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 380) Ευθυμιάδη Ν.: Η πόλη των γλάρων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 16/12/97) Καμπερίδης Δ.: Η κιβωτός της Πελά­ γιας (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 1/12/97) Καρυστιάνη Ι.:Μικρά Αγγλία (Β. Αποστολίδου, Εντευκτήριο, 10/40), (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 16/12/97), (Ν.Γ. Ξυδάκης, Καθημερινή, 28/12/97) Κάσδαγλης Ν.: Κεκαρμένοι (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97), (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 10/12/97) Κεσμέτη Ν.: Η Βίργκω της ερημιάς και τα κρυφά κελαϊδόνια (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 380) Κονεμένος Ν.: Τα ματογυάλια (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 380) Κοντολέων Μ.: Μάσκα στο φεγγάρι (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97), (Δ. Τσατσούλης, Αυγή, 7/12/97) Μάντακα Μ.: Η καρδιά της θάλασσας (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γο­ νείς, Δεκ. ‘97) Μάρκογλου Π.Χ.: Σπαράγματα (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 14/12/97), (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 14/12/97) Μήτσορα Μ.: Ο ήλιος δύω (Ν.Γ. Ξυ­ δάκης, Καθημερινή, 28/12/97) Μπάνα Ε.: Τσιμισκή και Ομόνοιας γωνία (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 1/12/97)

κριτικογραφία

Μωράπίδης Α.: Χριστουγεννιάτικα και άλλα διηγήματα (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ναυτεμπορική, 29/12/97) Ξενόπουλος Γ.: Η Σμυρνιά (Σ.Ι. Αρτε­ μάκης, Ναυτεμπορική, 21/12/97) Παπανδρέου Ν.: Λεπτή γραμμή (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 1/12/97) Παπαποστόλου Τ.: Πριν να είναι αρ­ γά (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Παπαχρήστος Δ.: Οργισμένος άγγε­ λος (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 27/12/97), (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Δεκ. ‘97) Πράτσικας Μ.: Η περιπλάνηση του Κ. (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 20/12/97) Ρεμούνδος Γ.: Polaroid stories (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 380) Σφυρίδης Π.: Ψυχή μπλε και κόκκινη (Γ. Αράγης, Πλανόδιον, Δεκ. ‘97) Φακίνος Μ.: Όμηρος Μπαρ (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/12/97), (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 28/12/97) Φακίνου Ε.: Εκατό δρόμοι και μια νύ­ χτα (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97), (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 16/12/97) Χριστόπουλος Χρ.: Οι συνταγές του Ναπολέοντα Δελάστου (Μ. Τσάτσου, Καθημερινή, 2/12/97) Χωμενίδης Χ.Α.: Δεν θα σου κάνω το χατήρι (Β. Χατζηβασιλείου, Εντευκτή­ ριο, 10/40) Ψαθάς Δ.: Στη χώρα των μυλόρδων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14/12/97) Αλιέντε I.: Αφροδίτη, ιστορίες και άλ­ λα αφροδισιακά (X. Παπαγεωργίου, Το Βήμα, 21/12/97) Βανσιτάρτ Π.: Η σκοτεινιά του φωτός (Ε. Φωτοπούλου, Penthouse, Δεκ.

‘97) Γέιτς Ο.Μ.: Τζον Σέρμαν (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 28/12/97) Γέλινεκ Ε.: Η πιανίστρια (Ν.Γ. Ξυδά­ κης, Καθημερινή, 28/12/97) Γεφτουσένκο Γ.: Μην πεθαίνεις πριν τον θάνατό σου (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97) Γκάρντνερ Τζ.: Vita Brevis (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Γκιμπράν X.: Οι ερωτικές επιστολές του Προφήτη (Κ. Μπογδάνος, Bazar, Δεκ. ‘97) Γουλφ Β.: Γράμμα σε έναν νέο ποιη­ τή (Γ. Κοροπούλης, Καθημερινή, 16/12/97)

Γουό Η.: Επιστροφή στο Μπράιντσχεντ (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 28/12/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14/12/97), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 4/12/97) Εκδ. Αρμός: Ιστορίες από τον παρά­ δεισο (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) 'Ελροϊ Τζ.: Το μεγάλο πουθενά (Ε. Μαχαίρα,Επενδυτής, 20/12/97) ΈλροϋΤζ.: Μαύρη ντάλια /Το μεγάλο πουθενά (Γ. Δημητριάδης, Αντί, 5/12/97) Ζέλντιν Θ.: Η κρυφή ιστορία της αν­ θρωπότητας (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυ­ πία, 30/12/97) Κακούτσι Π.: San Isidro Futbol (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 380) Καουαμπάτα Γ.: Ιστορίες της παλάμης (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Δεκ. ‘97) Κινγκ Σ.: Ο δρομέας (Ε. Φωτοπού­ λου, Penthouse, Δεκ. ‘97) Κοέλο Π.: Ο Αλχημιστής (I. Κλεφτογιάννη, Ανπ' 5/12/97) Κόνραντ Τζ.: Ο μυστικός πράκτορας (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Δεκ.

‘97) Κόου Τζ.: Τι ωραίο πλιάτσικο (Κ.Ξ. Γιαννόπουλος, Εποχή, 21/12/97) Λε Καρέ Τζ.: Ο ράφτης του Παναμά (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 6/12/7) Μαζόχ Λ.: Η Αφροδίτη με τη γούνα (Κ Πετρόπουλος, Diva, Δεκ. ‘97) Μακάρθι Τζ.: Ο βασιλιάς των γερακιών (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 9/12/97) Μακμίλαν Τ.: Μα πού πήγαν όλοι οι άντρες (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7/12/97), (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γο­ νείς, Δεκ. ‘97) Μαραΐνι Ν.: Φωνές (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7/12/97) Μέρντοχ Α.: Το δίλημμα του Τζάκσον (Γ. Ξένος, Γυναίκα, Δεκ. ‘97) Μίλερ X.: Μολόχ (Ν. Κοκκινάκη, δια­ βάζω, 380) Μόρισον Τ.: Sula (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14/12/97), (Δ. Μάργαρης, Status, Δεκ. ‘97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/12/97) Μπανκς Ρ.: Μια άλλη γλυκιά διάστα­ ση (Ε. Φωτοπούλου, Penthouse, Δεκ.

‘97) Μπάρικο Α.: Μετάξι (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97) Μπερνστάιν Μ.: Όλα τα άλογα του βασιλιά (Κ. Πετρόπουλος, Diva, Δεκ.

‘97)

Μπομπέν Κ.: Η ξέφρενη πορεία (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Μπόυντ Ο.: Το γαλάζιο απόγευμα (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Μπρούκνερ Α.: Απάτη (Ν. Ησαΐα, Το Βήμα, 7/12/97) Νιάρελ Τζ.: Η οικογέυειά μου και άλ­ λα ζώα (Α. Σταμάιης, διαβάζω, 380) Νιάρντον Τζ.: Νεάντερταλ (Κ. Μπογδάυος, Bazar, Δεκ. ‘97) Ντίκενς Κ.: Μεγάλες προσδοκίες (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14/12/97) Νιίκενς Κ.: Το παλαιοπωλείο (Σ. Γκανιάισου, Cosmopolitan, Δεκ. ‘97) Ντόκτοροου Ε.Λ.: Παγκόσμια έκθεση (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21/12/97) Ξενάκη Φ.: Λυπάμαι πολύ, αυτό δε γί­ νεται (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Δεκ. ‘97), (Α. Πλατανιάς, Bazar, Δεκ.

‘97) Ουέλς 1.: Ecstasy (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Δεκ. ‘97) Ουέλς Τζ.Χ.: Ο αόρατος άνθρωπος (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 380) Παμούκ Ο.: Το μαύρο βιβλίο (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 11/12/97), (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθεροτυπία, 14/12/97) Ποτότσκι Γ.: Το χειρόγραφο της Σα­ ραγόσα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14/12/97) Ρόι Α.: Ο Θεός των μικρών πραγ­ μάτων (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopoli­ tan, Δεκ. ‘97), (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21/12/97), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 5/12/97), (Μ. Παύλου, Δη­ μοκρατικός Λόγος, 21/12/97), (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 28/12/97) Ρολέν Ζ.: Η οργάνωση (Δ. Αναστασό­ πουλος, Ελευθεροτυπία, 14/12/97) Σαίξπηρ Ν.: Ο χορευτής του επάνω πατώματος (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 21/12/97) Σαλβέρ Λ.: Η δύναμη της μύγας (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26/12/97) Σμαρτ Μπελ Μ.: Τελικό μοντάζ (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 380) . Σταμαδιάνος X.: Κοντάκια μπίρας στο Ρίο ντε λα Πλάτα (Π. Αθηναίος, Ελεύ­ θερη Ώρα, 1/12/97) Στιούαρτ Φ.: Οι υπέροχοι Σάβατζ (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 20/12/97) Ταμάρο Σ.: Η ψυχή του κόσμου (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Ταμπάσνικ Μ.: Ένα νοσηρό καλοκαί­ ρι (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97)

Τζέιμς X.: Πλατεία Ουάσινγκτον (Θ. Γρηγοριάδης, Το Βήμα, 7/12/97) Τσανγκ Γ.: Αγριόκυκνοι. Τρεις κόρες της Κίνας (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευ­ θεροτυπία, 17/12/97) Τσισέκογλου Φ.: Η άλλη μεριά του νερού (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 11/12/97) Φορντ Ρ.: Ο αθλητικογράφος (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97), (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Δεκ. ‘97), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 17/12/97) Φουέντες Κ.: Αύρα/Τα γενέθλια (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 380) Φράνσις Ντ.: Η τιμή των Κίνλοχ (Σ. Γκανιάτσου, Cosmopolitan, Δεκ. ‘97) Χάνσεν Ε.Φ.: Ψαλμοί στο τέλος του ταξιδιού (Α. Πλατανιάς, Bazar, Δεκ.

‘97) Χάρισον Τζ.: Άνθρωπος της γης (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Δεκ. ‘97) Χόε Π.: Κοντά στα όρια (Γ.Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 30/12/97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 9/12/97) Χούστβεντ Σ.: Η τυφλόμυγα (Κ. Σχινά, Καθημερινή, 28/12/97) Μ ελέτες Βιτσαξής Β.: Αναφορά στην ποίηση (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 10/12/97) Έκδοση Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών: Δημήτρης Γληνός. Ο πνευματικός ταγός (Ε. Γκίκα, Έθνος, 14/12/97) Καραγιάννης Σ.: Ο σημαίνων λόγος. Βίωμα και ποιητική πράξη στο Σεφέρη (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 380) Κατσιμπάρδης Γ.: Τροφώνιος, ο με­ ταρρυθμιστής αρχιτέκτονας, θεός της μαντικής (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 11/12/97) Μαρκάτου Δ.: Τα κατάλοιπα του Ιωάν­ νη Δαμβέργη (1887-1937) (Τ. Δεσα­ λέρμος, Τα Νέα, 27/12/97) Μαστροδημήτρης Π.Δ.: Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία (Ζ. Μπουσάρ, Αυγή, 28/12/97) Μπακουνάκης Ν.: Το κρασί του Γουσταύου. Αφήγημα σινικών περιπετει­ ών (Β. Τσοκόπουλος, Το Βήμα, 21/12/97) Μπέης Κ.: Ο άνθρωπος μπροστά στο μυστήριο του θανάτου (Ν. Παπαδημητρίου, Αυγή, 24/12/97) Ντουνιά X.: Λογοτεχνία και πολιτική:

τα περιοδικά της Αριστερός στον με­ σοπόλεμο (Μ. Φάις, Εντευκτήριο, 10/40) Θεοδώρου π. Ε.Ε.: Μαρκόπουλο Μεσογαίας. Τοπωνύμια (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 21/12/97) Παπαγιώργης Κ.: Αλέξανδρος Αδα­ μάντιου Εμμανουήλ (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 1/12/97) Πεπονής Γ.: Χωρογραφίες. Το κείμε­ νο και το κτίριο (Ζ. Κοτιώνης, Πολίτης, 44) Πεφάνης Γ.: Ζαν-Πωλ Σαρτρ. Τέσσε­ ρα μελετήματα για το έργο του (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 380) Πλατανίτης Δ.: Το μοντέρνο μυθιστό­ ρημα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14/12/97) Ράμφος Σ.: Το αίνιγμα και η μοίρα. Ποιητική τέχνη στον «Οιδίποδα Τύ­ ραννο» (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόρα­ μα, 26/12/97) Σακελλαρίου X.: Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας (Κ.Δ. Μαλαφάντης, δια­ βάζω, 380) Σταθούλη Μ.: Μαρία Πολυδούρη (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 16/12/97) Τζερμιάς Π.: Η εικόνα της Ελλάδας στον ξένο κόσμο (I. Αφεντούλη, Επί­ κεντρα, αρ. 4) Τσιανίκας Μ.: Ο Φλομπέρ στην Ελλά­ δα. Ένας σταθμός μετά την Ανατολή, ένας σταθμός πριν τη λογοτεχνία (Π. Τατσόπουλος, Το Βήμα, 7/12/97) Χατζιώτης Κ: Βιβλίων μοίρα και περι­ πέτειες (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/12/97) Κρουγκ Α.: Αρχαία ιατρική. Επιστημο­ νική και θρησκευτική ιατρική στην αρ­ χαιότητα (Μ. Τριανταφύλλου, Πολίmς, 44) Μανγκουέλ Α: Η ιστορία της ανάγνω­ σης (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/12/97) Μίλμαν Β.: Ευρωπαϊκή λογοτεχνία και παγκόσμιος πολιτισμός (Ε. Γαλήνη, Καθημερινή, 7/12/97) Ντιέλζσκα Μ.: Υπατία, η Αλεξανδρινή (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Δεκ.

‘97) Δοκίμια Αριστηνός Γ.: Ακάθιστη σκέψη (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 380) Βαγενάς Ν. (επιμ.): Από τον Λέανδρο στον Λουκή Λάρα. Μελέτες για την

κριτικογραφία

πεζογραφία της περιόδου 1830-1880 (Ο. ΣεΜά, Καθημερινή, 28/12/97) Βιτσαξής Β.: Αναφορά σιην ποίηση. Δώδεκα δοκίμια αισθητικής προσέγγι­ σης (Ε. Μουτσοπούλου, Καθημερινή, 23/12/97) Γουνελάς Σ.: Η κρίση του πολιτι­ σμού (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Δεληγιώργη Α.: Α-νοστο ήμαρ. Οδοι­ πορικό της σκέψης του Νικόλα Κόλας (Σ. Τσακνιάς, Το Βήμα, 7/12/97) Ελληνική Σημειωτική Εταιρεία: Σημει­ ωτική + Εκπαίδευση (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 380) Κούρτοβικ Δ.: Τετέλεσται. Είκοσι μία ιστορίες για τον αιώνα που φεύ­ γει (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 7/12/97) Μαλεδίτσης X.: Ο νεοελληνικός λό­ γος (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97) Πετρόπουλος Γ.: Τα Προεπαναστατι­ κά (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 16/12/97) Πιερής Μ.: Γιώργος Σεφέρης. Φιλο­ λογικές και ερμηνευτικές προσεγγί­ σεις (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97), (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 23/12/97) Σεθασιάκης Γ.-Θεοτοκά Ν.: Δοκίμια για τον Μαρξ (Γ. Σταθόκης, Πολίτης, 44) Σεφέρης Γ.: Δοκιμές (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Συκουτρής I.: Επιλογή κειμένων (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Σφυρίδης Π. (επιμ.): Παραμυθία Θεσσαλονίκης, (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 21/12/97) Τσατσούλης Δ.: Η περιπέτεια της α­ φήγησης (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97) Τσιρόπουλος Κ.: Για την τρυφερότητα (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 380) Φιλιππίδης Δ.: Πέντε δοκίμια για τον Άρη Κωνσιαντινίδη (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97) Βαλερί Π.: Η κρίση του πνεύματος (Αρ. Ελληνούδη, Ριζοσπάστης, 28/12/97) Έκο Ο.: Πέντε ηθικά κείμενα (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 2/12/97) Μπένγιαμιν Β.: Σαρλ Μπωντλαίρ. Ένας λυρικός στην ακμή του καπιτα­ λισμού (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 380) Ντελκρουά Μ.-Χαλίν Φ.: Εισαγωγή

κριτικογραφία

στις σπουδές της λογοτεχνίας (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97) Φέσια Ν.: Ουμανισμός. Τα κλασικά γράμματα στην Αναγέννηση (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 21/12/97)

Παιδικά Αναγνωστόπουλος Β.Δ.: Λαϊκά παρα­ μύθια για μικρά παιδιά (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48), (Κ. Δουζένη, Το Βή­ μα, 21/12/97), (Ε. Σαραντήη, Ελευθε­ ροτυπία, 20/12/97) Αναγνώστου Κ.: Η συμμορία των Κούκων (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Ανδρικοπούλου Ε.: Ο Μαρεσούν και τα μυρμηγκάκια (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Ανδρικόπουλος Ν.: Το ωραιότερο δώρο του κόσμου (Α. Βαρελά, Δια­ δρομές, 48), (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97), (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 4/12/97) Αργυριάδη Μ.: Χριστουγεννιάτικα παιχνίδια (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Αρναούιης Ν.: Το λασπωμένο χωριό (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Αρτζανίδου Ε.: Φιλαρέτη και Πάτης (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρο­ μές, 48) Βακάλη-Συριανοπούλου Φ.: Αγαπάει Πάγκο, αγαπάει (Κ. Δουζένη, Το Βή­ μα, 21/12/97) Βαλάση Ζ.: Η αλφαβήτα των λουλουδιών (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97), (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) ΒΑλέτα-Βασιλειάδου Μ.: Ένα ερω­ τευμένο ποντικάκι (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 380) Βερέιας Μ.: Το αυγό του παλιατζή (Δ. Μουρατίδης, Νέα Βήμα, 4/12/97) Γιάκος Δ.: Ο μικρός Ερμής αμαξάς (Κ. Κονιομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γό­ νας, Δεκ. ‘97) Γκέρτσου-Σαρρή Α.: Μουσικοί στην Αρχαία Ελλάδα (Μ. Κοντολέων, Δια­ δρομές, 48) Δεϊμεζή-Καλιότσου Α.: Τα γκρίζα χρό­ νια (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 380) Εκδ. Άγκυρα: Χριστουγεννιάτικα θησαυρο-βιβλία (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Εκδ. Ελληνικά Γράμματα: Τρισδιάστα­

τη χριστουγεννιάτικη φάτνη (Γ. Γαλα­ νοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Ηλιόπουλος Β.: Ο τριγωνοψαρούλης (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Ηλιόπουλος Β.: Το ξύπνημα της φρά­ ουλας (Μ. Κοντολέων, Διαδρομές, 48), (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97) Ζέη Α.-Ζαραμπούκα Σ.: Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων (Α. Βαρελά, Δια­ δρομές, 48), (Κ. Κονιομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Θειοπούλου Μ.: Χριστουγεννιάτικες ι­ στορίες (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Ιωαννίδης Ι.Δ.: Ένα δέντρο στο ποτά­ μι (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97) Καμαρότου Ε.: Το ξενολούλουδο (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 4/12/97) Καρακώστα Μ.: Ο επισκέπτης της νύχτας (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97), (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) Κοκορέλη Α.: Η ζωή με τον πατέρα (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Κοκορέλη Α.: Ο Ονόματα δε λέμε (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Κριεζή Μ.: Αν ήμουν Άι-Βασίλης (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Κωστάκου-Μαρίνη Α.: Οι γιορτές του Αποστόλη (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Λαουτάρη-Γκριτζάλα Α.: Ο ταξιδευιής της αγάπης και της ειρήνης (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ.

‘97) Λαουτάρη-Γκριτζάλα Α.: Μια ιστορία, μια ζωγραφιά (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Λόίζου Μ.: Το αθάνατο νερό (Μ. Κο­ ντολέων, Διαδρομές, 48), (Ε. Σαραvirm, Ελευθεροτυπία, 31/12/97) Μανθόπουλος Δ.: Ο παππούς μου ο... Παπούα (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 4/12/97) Μαξίμου Π.: Η Ζαχαρούλα στην Αθή­ να (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Μάρρα Ειρ.: Το άδειο μπουκάλι (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97) Μάστορη Β.: Εκείνη τη φορά (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Μάστορη Β.: Το ποτάμι ζήλεψε (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48), (Δ. Μουρα­ τίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97) Μάτσας Ν. (επιμ.): Ελληνικές γιορτές, Ιστορίες και Παραμύθια για παιδιά

----------------------- 0®£7

(Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97), (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυ­ πία, 20/12/97) Μελά-Φλώρου Ζ.: Στη φωλιά της αρ­ κούδας (Α. Βαρελά, Διαδρομές, αρ.

48) Μοναχοί Ιεράς Μονής Παναγίας Χρυσοπηγής: Το πρώτο μου συναξά­ ρι (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Δια­ δρομές, 48) Μπουλώχης Χρ.: Η αρκουδίτσα Κατερίνα-Κατίνα στην τηλεόραση (Κ. Δου­ ζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Μπουλώτης Χρ.: Ο Κάδμος, η σκυλί­ τσα του και το φεγγάρι (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Μυλωνά-Χατζημιχαήλ Ε.: Πρώτη α­ νάσταση (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Ντελόπουλος Κυρ.: Ο Άκης και οι άλλοι (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 380) Οικονόμου-Ροζέν Μ.: Ένα χελιδόνι το χειμώνα (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βή­ μα, 24/12/97) Πέτροδιτς-Ανδρουτσοπούλου Λ.: Κα­ ναρίνι και μέντα (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97) Ραΐση-Βολανάκη Τ.: Δύο λόγια σε ά­ σπρο μαύρο (Λ. ΠέτροΒπς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές, 48) Ρώσση-Ζαΐρη Ρ.: 10 μικρές θαλασσι­ νές σταγόνες (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Σιμόπουλος Δ.: Ο θάνατος των άστρων (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Σίνου Κ: Η νύχτα των καλικατζάρων (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48), (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97), (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Σκρούμπελος Θ.: Ο Αι-Γιώργης των Γραικών (Λ. Καζαντζάκη, Αυγή, 25/12/97) Σπαθάρης Ε.: Ο Καραγκιόζης για­ τρός (Κ Κοντομΐχαλου, Παιδί και Νέ­ οι Γονείς, Δεκ. ‘97) Σπαθάρης Ε.: Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) Συμεωνίδου Α.: Εγώ και η μουσική (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Σφαέλλου Κ.: Το αρκουδόπαιδο (Λ. ΠέτροΒιτς-Ανδρουτσοπούλου, Δια­ δρομές, 48) Σφήκας Γ.: Άνθρωποι και ζώα (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 48)

------------

Τζωρίδου Κ.: Ο κλέφτης των χρωμά­ των (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 31/12/97) Τσίρος Σ.: Η Βάρκα με τις πεταλίδες (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) ΤριΒιζάς Ε.: Ένα φτυάρι στον Άρη / Ποτέ μη γαργαλάς ένα γορίλα/Ποιος έκανε πιπί στο Μισισιπή /Όταν είναι να φύγει το τρένο (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 4/12/97) ΤριΒιζάς Ε.: Όταν είναι να φύγει το τρένο (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) ΤριΒιζάς Ε.: Τα ογδόντα οχτώ ντολμαδάκια (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 24/12/97) Τσιλιμένη Τ.-Τσακνιά Ε.: Παραμύ­ θια σε εικόνες (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Τσιλιμένη Τ.: Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού (Λ. ΠέτροΒιτςΑνδρουτσοπούλου, Διαδρομές, 48) Τσουκαλοχωρίτης Γ.: Γατοποντικοτρεχάλες (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 380) Φωτοπούλου Π.: Το περήφανο πα­ γόνι (Λ. ΠέτροΒιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές, 48) Χαραλάμπους Α.: Η άλλη αδελφή (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρο­ μές, 48) Χατζάκης Σ.-Δρίνη Ε.: Ο πενηντοδραχμούλης (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) ΧατζηΒασιλείου Β.: Ποιος φταίει; (Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Διαδρομές, 48) Χατζηδάκη Τ.: Ο πειρατής με τα αλ­ λιώτικα μάτια (Α. Βαρελά, Διαδρο­ μές, 48) Χατζηχάννα Φ.: Η Ζαχαρούλα ψά­ χνει να Βρει τον Καρυδάκη (Λ. ΠέτροΒιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρο­ μές, 48), (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Χατζοπούλου-ΚαραΒία Α.: Ο Πρίγκι­ πας Μιχάλης (Λ. ΠέτροΒιτς-Ανδρουτσοπούλου, Διαδρομές, 48) Ψάλτη Ε.: Το νεραϊδοπαίδι του νερού (Κ. Δουζένη , Το Βήμα, 21/12/97) Ψαράκη Β.: Η ροδιά των Χριστου­ γέννων (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βή­ μα, 21/12/97) Ψαραύτη Λ.: Το μυστικό τετράδιο (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Ψιλάκης Ν.: Μυθολογία για παι­

διά (Η. Καστανάς, Καθημερινή, 16/12/97) Άλμπεργκ Α.: Ο μικρός Φρατζόλας, ο γιος του φούρναρη (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) Άλμπεργκ Α.: Ο μικρός λεφτούλης / Ο εκατομμυριούχος / Ο κύριος μπουνιάς / Ο μποξέρ (Κ. Κοντομίχα­ λου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Αμπάροου-Νιούμαν Α.: Οι τάρανδοι του Αϊ-Βασίλη (Ε. Σαραντίτη, Ελευ­ θεροτυπία, 20/12/97) Άντερσεν Χ.Κ.: Ονειρικά ταξίδια και θαυμαστές περιπλανήσεις (Κ Κοντο­ μίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ.

‘97) Άντερσεν Χ.Κ.: Το κοριτσάκι με τα σπίρτα (Δ. Μουρατίδης, Νέο Βήμα, 11/12/97) Άντερσεν Χ.Κ.: Ο χιονάνθρωπος/Γκράχαμ Κ.: Η πρωτοχρονιάτικη αταξία του Μπέρτι (Κ.Δ. Μαλαφά­ ντης, διαβάζω, 380) Άντερσεν Χ.Κ.: Η Βασίλισσα του χιο­ νιού (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48), (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Βέρνον Ρ.: Γνωριμία με τον Σοπέν (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Βο Σ.: Οικογένεια Μέννυμ (Ε. Σαρα­ ντίτη, Ελευθεροτυπία, 31/12/97) Βοϊτσεκόφσκυ Σ.: Το θαύμα της αγάπης (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97), (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) Γκάαρντερ Τζ.: Το μυστήριο των Χριστουγέννων (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Γκόγκολ Ν.-Τσέχοφ Α.-Πούσκιν Α.: Το σαμοΒάρι με τα παραμύθια (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97), (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) Γκράχαμ Ρ.Μ.: Μια χειμωνιάτικη νύ­ χτα (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Γκρίντλεϋ Σ.-Βάρλεϋ Σ.: Γιατί ο ου­ ρανός είναι γαλάζιος; (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) ΖΒέργκερ Λ.-Τζάνις X.: Η κιβωτός του Νώε (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Θάρλετ Ε.: Ο Πέτρος και η Άγια Νύ­ χτα (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48), (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97), (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97), (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) ΚαρΒαχάλ Γ.-Αλμέστο-Ελδοράδο Π.:

κριτικογραφία

Αγκίρε, η μάστιγα του Θεού (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 21/12/97) Κάρολ Λ.: Η Αλικη στη χώρα των θαυμάτων (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) Κάσινιι Σ.: Ο αδελφός μου κι εγώ (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθεροτυπία, 3/12/97) Κπροέφ Μ.: Χριστούγεννα με τον Τάκη Στρουμποΰλογλου (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97), (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Κλερκ Ρ.: Παιχνίδια για τα Χριστού­ γεννα (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Κράνιοκ Χ.Σ.: Η Αλίκη και οι κούκλες της (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) Λαμπέρτι-Ζανάρντι Φ.-Σκίζα Μπ.: Άγιε Βασίλη, δεν είσαι εντάξει! (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθεροτυπία, 31/12/97) Λεμάν Κ.: Τελικά υπάρχει Άι-Βασίλης; (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97), (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βή­ μα, 21/12/97) Μαζάρ Κ.: Επιχείρηση Μαρσελέν (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Μακουίτι Μ.: Ζωή στην έρημο (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Μανιέρ Μ.: Βοήθεια. Ο Άι-Βασίλης σφήνωσε (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βή­ μα, 21/12/97), (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Μαρ Π.: Χριστούγεννα με την οικογέ­ νεια Αρκούδου (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Μέντωχ Σ.: Η σούπα της Μάρθας (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 380) Μοντγκόμερυ Λ.Μ.: Χριστούγεννα με την Άννα και άλλες ιστορίες (Γ. Γαλα­ νοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Μοσέ Κ.: Έγκλημα στην αρχαία α­ γορά (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/12/97) Μουρακάμι X.: Σκληρή χώρα των θαυμάτων και το τέλος του κόσμου (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/12/97) Μπάρκλεμ Τζ.: Ανοιξιάτικη ιστορία (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) Μπίχελ Π.: Η κόκκινη πριγκίπισσα (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 23/12/97) Μπουκάναν X.: Το χριστουγεννιάτικο ταξίδι στου Γιώργου και Ματίλντας Ποντικούλη (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Μπρούκφηλντ Κ.: Ιστορία της γραφής (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97)

κριτικογραφ ία_____________

Μυράιγ Μ.: Κυνηγός αινιγμάτων (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Νίστερ Ε.: Χριστουγεννιάτικες χαρές, χιονισμένες μέρες, ο Αί-Βασίλης έρ­ χεται (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Ντάρελ Τζ.: Η οικογένειά μου και άλ­ λα ζώα (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 31/12/97) Ντοστογιέφσκι Φ.: Έ νας τίμιος κλέφτης (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Ντουντούζ Ζ.: Η Ευρώπη στους πά­ γους (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48) Ο’ Χένρυ: Το δώρο των μάγων (Γ. Γα­ λανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97), (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97, (Ε. Σα­ ρανιίτη, Ελευθεροτυπία, 20/12/97) Πακάρντ Μ.: Τα δώρα της αγάπης α­ πό τα Μάπετ (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Πρας Ντ.: Γεννηθήκαμε ρατσιστές; (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Πφίσιερ Μ.: Το όνειρο του Αϊ-Βασίλη (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Ρεμπέρ Ε.: Η έκθεση (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97) Ρέπτσουκ Κ.: Ο Αρκούδος Αϊ-Βασίλης (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97), (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) Ροντάρι Τζ.: Ο πλανήτης των χριστου­ γεννιάτικων δέντρων (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδικοί Νέοι Γονείς, Δεκ. ‘97) Σολοτάρεφ Γ.: Αλφαβητάριο του ΆιΒασίλη (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97), (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97), (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) Σόμερ-Μπόνιενμπουργκ Α.: Χάνα, το αγγελούδι (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 21/12/97) Ταμάρο Σ.: Ο μαγικός κύκλος (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 7/12/97) Τουρκ X.: Αν ήμουν Αί-Βασίλης (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 21/12/97) Τράβερς Π.Λ.: Η Μαίρη Πόπινς στο πάρκο (Μ. Κρύου, Αθηνόραμα, 26/12/97), (Ε. Σαρανιίτη, Ελευθερο­ τυπία, 20/12/97) Πέπξ Μ.: Πραγματικές αληθινές Χρι­ στουγεννιάτικες ιστορίες (Π. Αθηναί­ ος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97) Χόθορν Ν.: Ο φτερούλης (Α. Βαρελά, Διαδρομές, 48)

θέατρο Ρώτας Β.: Τα καραγκιόζικα (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 380) Σακελλαρίου X.: Οι πρωτοπόροι της Ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Θέ­ ατρο (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 380) Σοφοκλέους: Οιδίπους Τύραννος (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 26/12/97) Χαίλνιερλιν Φ.: Ο θάνατος του Εμπε­ δοκλή (Γ. Σαγκριώτης, Πλανόδιον, Δεκ. ‘97) ιστορία Βουγιούκα Μ.-Μεγαρίδης Β.: Οδωνυμικά του Πειραιά (Νικ. Λυκ. Φορόπουλος, διαβάζω, 380) Κανελλόπουλος Π.: Πώς εφθάσαμε στην 21η Απριλίου 1967/1940-1944: Εθνική Αντίσταση (Ε. Γκίκα, Έθνος, 7/12/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14/12/97) Καράγιωργας Γ.: Η ΟΠΛΑ χώρος θρύλος (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 6/12/97) Μακρυδημήτρης Α.: Οι Πρωθυπουρ­ γοί της Ελλάδος, 1828-1997 (Ρ. Σωμερττης, Το Βήμα, 21/12/97) Νικολαΐδης I.: Τα Γιάννινα του Μεσο­ πολέμου (Σ.Ι. Καργάκος, Ευθύνη, 312) Σπυρόπουλος Π.: Χρονικό των σει­ σμών της Ελλάδος (Κ. Βαλέτας, Ρα­ διοτηλεόραση, 20/12/97) Φαράκος Γ.: Αρης Βελουχιώτης. Το χαμένο αρχείο. Άγνωστα κείμενα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 9/12/97) Χρυσοχόου I.: Γυναίκες της Παλαιός Διαθήκης (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 6/12/97) Κανταρέλα Ε.: Οι γυναίκες της Αρχαί­ ας Ελλάδας (Π. Μπουκάλας, Καθημε­ ρινή, 30/12/97) Μπουσχότεν Ρ.Β.: Ανάποδα χρόνια. Συλλογική μνήμη και ιστορία (Δ. Λαμπροπούλου, Πριν, 21/12/97) Ριζάλ Ο. (Ιωσήφ Νεχαμά): Θεσσαλο­ νίκη, η περιπόθητη πόλη (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 6/12/97) Χάου Σ.: Ιστορική σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης (Π. Αθηναί­ ος, Ελεύθερη Ώρα, 11/12/97) Μαρτυρίες Καρδαμίτση-Αδάμη Μ.-Παπανικολά-

----------------------- ΒΘ©

ου-Κρίστενσεν Α.: Έρνστ Σίλλερ. Αναμνήσεις (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνόραμα, 12/12/97) Μαγκάκης Γ.: Ίχνη του χθες με ίο βλέμα στο αύριο (Λ. Πειμεζάς, Αυρια­ νή, 23/12/97) Μανούσος Ο.: Ο γιος της Ζαχαρέ­ νιας (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Γκένσερ Χ.Ν.: Αναμνήσεις (Κ. Πετρόπουλος, Diva, Δεκ. ‘97) Ζάνα Μ.: La Prison No. 5 Onze ans dans les geoles Turques (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 25/12/97) Κοέν Ζ.: Ζωντανή μπαταρία (Κ. Μπογδάνος, Bazar, Δεκ. ‘97) Βιογραφίες-Αυτοβιογραφίες Γερμανός Φ.: Τερέζα (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 380) Δεϊμέζη-Καλίπτσου Α.: Το σενόριο (Π. Αθηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 8/12/97) Καψάλης Γ.: Ο Άρης Βελουχιώτης και η εποχή του (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 9/12/97) Μαρδάς Κ.: Αλέξανδρος Παναγούλης-Πρό6ες Θανάτου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21/12/97) Μπαγέρης Δ.: Δημήτρης Χορν (Δ. Τσατσοΰλης, διαβάζω, 380) Μπακόλας Ν.: Ατέλειωτη ιστορία (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 4/12/97) Χαριτόπουλος Δ.: Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 9/12/97) Χριστιανόπουλος Ντ.: Πίσω από την Αγιό Σόφιά (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 14/12/97) Γιουρσενάρ Μ.: Τι; Η αιωνιότητα (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/12/97) Γούντχαουζ Σ.Μ.: Ρήγας Βελεστινλής. Ο πρωτομάστορας της Ελληνικής Επανάστασης (Ε. Γκίκα, Έθνος, 21/12/97) Πικάσο Σ.: Πικάσο (Κ. Βαλέτας, Ρα­ διοτηλεόραση, 27/12/97) Φιτζέραλντ Φ.Σ.: Το σπάσιμο (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 380) Μυθολογία Μιχαήλ Μ. (επιμ.): Παραμύθια των Ινδιάνων της Βόρειας Αμερικής (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/12/97)

ΉΏ®------------------------

Μπλάνας Γ. (επιμ.): Παραμύθια από την παγκόσμια ποίηση (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 20/12/97) Εσπινόζα Λ.: Ο δρόμος της καρ­ διάς (Γ. Βιδάλης, Ελευθεροτυπία, 30/12/97) Μουσική Βρόντος X.: Χαμηλή γη (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, Δεκ. ‘97) Ταξιδιω τικά Καλάίτζάκης Α.: Ένας Έλληνας στη χαμένη Αφρική. Το ημερολόγιο ενός εξερευνητή (Μ. Θανοπούλου, Το Βή­ μα, 7/12/97) Λεοντής Α. (επιμ.): Greece: A Travel­ ler’s Literary Companion (Δ Τζιόβας, Το Βήμα, 7/12/97) Λευκώματα Αναστασιάδης Γ.-Χεκίμογλου Ε.: Τσιμισκή-Αγίας Σοφίας. Διαγώνιος: Η διαδρομή της μνήμης (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23/12/97) Βασιλάτος Ν.: Κάστρα της Ηπείρου (Ε. Κούκη, Αθηνόραμα, 26/12/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 7/12/97) Βέργας Κ.: Λατρεία στον κύκλο του χρόνου (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 21/12/97) Δήμος Αθηναίων: Τα αγριολούλουδα της Αθήνας (Τ. Νατσούλης, Ελεύθε­ ρος, 10/12/97) Δήμος Αθηναίων: Το Χορηγικό Μνη­ μείο του Δυσικράτη (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 21/12/97) Δρίκος Θ.: Γλυφάδα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23/12/97) Εκδ. Αδάμ: Βιβλιοδεσία Γανιάρη (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 28/12/97) Εκδ. Αδάμ: Κωνσταντίνος Βολανάκης (Ε. Κούκη, Αθηνόραμα, 26/12/97), (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 21/12/97) Εκδ. Αδάμ: Ιωνία, οι Έλληνες στη Μικρασία (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τα­ χυδρόμος, 18/12/97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 23/12/97) Εκδ. Αδάμ: Τα κάστρα Μακεδονίας και Θράκης (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 23/12/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 28/12/97) Εκδ. Αθηνών: Ήπειρος, 4.000 χρό­

νια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23/12/97), (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύπος, 21/12/97), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18/12/97) Εκδ. Ακρίτας: Ο Μέγας Αλέξανδρος (Λ. Πετμεζάς, Αυριανή, 23/12/97) Εκδ. Βιβλία Τερζόπουλος: Ο Χριστός στην τέχνη (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 23/12/97) Εκδ. Βιβλία-Τερζόπουλος: The Pho­ tography Book (Ν. Βατόπουλος, Κα­ θημερινή, 21/12/97) Εκδ. Εντυπώσεις: Μπριγκίτα SeelyΑντωνοπούλου (Λ. Πετμεζάς, Αυρια­ νή, 23/12/97) Εκδ. Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου Άγιον Όρος: Ελλάδα και πολιτισμός (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 380) Εκδ. Μέλισσα: Λεξικό Ελλήνων Καλ­ λιτεχνών (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 21/12/97) Εκδ. Μίλητος-ΠΑΕ Ολυμπιακός: Ολυ­ μπιακός. Ένα αρχείο, μια ιστορία (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 25/12/97), (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 28/12/97) Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης: Βάσω Μανωλίδου. Ανα­ μνήσεις (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 21/12/97) Εκδ. Μπάστας-Πλέσσας: Η Ελλάδα: Φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι στον 19ο αιώνα (Ε. Κούκη, Αθηνόρα­ μα, 26/12/97), (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23/12/97), (Φ. Λάδης, Αδέσμευτης Τύπος, 21/12/97), (Ο. Σελλά, Καθη­ μερινή, 14/12/97) Εκδ. Μπάστας-Πλέσσας: Εικόνες της Ζακύνθου (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύ­ πος, 28/12/97), (Γ. Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97) Εκδ. Ολκός: Ο αυτοχρωμικός Άθως 1913 και 1918 (Ε. Κούκη, Αθηνόρα­ μα, 26/12/97), (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23/12/97), (Τ. Νατσούλης, Ελεύθε­ ρος, 10/12/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 21/12/97) Εκδ. Όμιλος Λάτση-Eurobank: Η Ελλάδα του Μουσείου Μπενάκη (Ε. Κούκη, Αθηνόραμα, 26/12/97) Εκδ. Σύνολο: Ιόνια νησιά. Στα ίχνη του Οδυσσέα (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 28/12/97) Εκδ. Taschen: Gustav Klimt (Κ. Μπογδάνος, Bazar, Δεκ. ‘97) Εταιρεία Λογοτεχνικού και Ιστορικού

κριτικογραφία

Αρχείου: Η ιστορία του ελληνικού τσιγάρου (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 21/12/97) Καρδάσης Β.: Ο Ελληνισμός του Εύξεινου Πόντου (Β. Μαλισιόβας, Επι­ λογή, Δεκ. ‘97), (Μ. Φάις, Ελεύθε­ ρος Τύπος, 4/12/97) Καρνασιώτης Κ.: Αισχύλου Προμη­ θέας Δεσμώτης: Μια εικαστική πρόταση (Ε. Κούκη, Αθηνόραμα, 26/12/97) Κορόμηλά Μ.-Κονταράς Θ.: Ερυ­ θραία. Ένας ευλογημένος μικρόκοσμος στην καρδιά της Ιωνίας (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 7/12/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 4/12/97) Κουφόπουλος Π.-Μαμαλούκος Σ.: Αγιορείτικη μεταλλοτεχνία (Φ. Λά­ δης, Αδέσμευτος Τύπος, 21/12/97) Κύρου Α.: Το απολεσθέν θέλγητρον (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 21/12/97) Κώτσου Ε.: Λαύριο. Τοπίο μνήμης (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 23/12/97) Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρι­ σας: Ελληνικά σταμπωτά 18ος-20ός αιώνας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 28/12/97) Λυδάκης Σ.: Κωνσταντίνος Βολανάκης (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 18/12/97) Μακρυδημήτρης Α.: Οι πρωθυπουρ­ γοί της Ελλάδας (Σ. Ντάλης, Οικονο­ μικός Ταχυδρόμος, 18/12/97)

κριτικογραφία

Μεσσίνας Η.: Οι συναγωγές της Θεσ­ σαλονίκης και της Βέροιας (Δ. Κούρτοβικ, Γα Νέα, 23/12/97) Μηναΐδη Ντ.-Φακίδη Μ.: Ιωνία. Οι Έλληνες στη Μικρασία (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 4/12/97) Μονιούδη-Γαβαλά Δ.: Σαντορίνη, Κοινωνία και χώρος, 15ος-20ός αιώνας (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 21/12/97) Ντόριζας Ν.: Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα (Ε. Κούκη, Αθη­ νόραμα, 26/12/97) Nelly’s: Σώμα και χορός (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 28/12/97) Σακελλαράκης Γ.: Αρχάνες, μια νέα ματιά στη μινωική Κρήτη (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 18/12/97) Σάλας Ο. & Ρ.: Ερνέστο τσε ΓκεΒάρα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 21/12/97) Σκουλάς Γ.: Φάροι, πέτρα και φως (Ε. Κούκη, Αθηνόραμα, 26/12/97) Ταλιάνη Δ.: Ποτάμια-υδάπνοι δρόμοι (Β. Μαλισιόβας, Επιλογή, Δεκ. ‘97), (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 18/12/97) Τριανταφυλλίδης I.: Στο τέλος μιλάει το πανί (Φ. Λάδης, Αδέσμευτος Τύ­ πος, 21/12/97) Χαρττάτος Μ.-Γιακουμάκη Π.: Η ιστο­ ρία του ελληνικού τσιγάρου (Σ. Ντά­

λης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 18/12/97), (Κ. Παπαγιώργης, Αθηνό­ ραμα, 12/12/97) Ψυχοπαίδης Γ.: Ιστορία δύο πόλεων (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 380) Κόμικς Καλαϊτζής Γ.: Τυφών (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 2/12/97) Κυρ: Αλλαγή, 23 χρόνια και 69 ημέ­ ρες (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 4/12/97) Παπαγεωργίου Γ.: Ελλάς χάρηκα. Οι εισαγόμενοι (Χρ. Παπαγεωργίου, δια­ βάζω, 380) Πλατής Ν.-Βιτάλης Δ.: Στη6, το χα­ ρούμενο κάθαρμα (Ν. Μολυθιάτης, διαβάζω, 380) Συνεντεύξεις Κονσταντίνι Κ: Συζητήσεις με τον Φεντερίκο Φελλίνι (Ν.Γ. Ξυδάκης, Madame Figaro, Δεκ. ‘97) Ενασχολήσεις Αλεξιάδου Β.: Γιορτινές γεύσεις και ι­ δέες (Κ. Κοντομίχαλου, Παιδί και Νέ­ οι Γονείς, Δεκ. ‘97) Θάνου Κ. & Θ.: Ο σωστός οδηγός (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 18/12/97)

m

Ποιο - διεθνές ή εσωτερικό - γεγονός ή προσωπικότητα θεωρείτε ότι σημάδεψ ε την πορεία της Ελλά δας κατά τον 2 0 ό αιώνα;

Ενδεικτικά αποτελέσματα της έρευνας ΓΕ ΓΟ Ν Ο ΤΑ Τ Ο Υ 2 0 ο ύ Α ΙΩ Ν Α

ΖΥΝΟ ΛΟ ΑΠ ΑΝ ΤΗ ΣΕΩ Ν

• Μ ι κ ρ α σ ι α τ ικ ή Ε κ σ τ ρ α τ ε ία - Κ α τ α σ τ ρ ο φ ή

26

• Ε μ φ ύ λ ιο ς Π ό λ ε μ ο ς

15

• Β ' Π α γ κ ό σ μ ιο ς π ό λ ε μ ο ς . Κ α τ ο χ ή . Α ν τ ίσ τ α σ η

10

• 21 η Α π ρ ιλ ίο υ 1 9 6 7

6

• Ρ ω σ ικ ή Ε π α ν ά σ τ α σ η

5

• Έ ν τ α ξ η σ τ η ν Ε υ ρ ω π α ϊκ ή Έ ν ω σ η

5

• Β α λ κ α ν ικ ο ί Π ό λ ε μ ο ι

4

• Ε πανάσταση 1 9 0 9

3

• Α ' Π α γ κ ό σ μ ιο ς Π ό λ ε μ ο ς • 4 η Αυγούστου

3 2

• Π τώ σ η α ν α τ ο λ ικ ώ ν κ α θ ε σ τ ώ τ ω ν

2

Α Ν Α Φ Ο Ρ Ε Ζ ΖΕ Α Λ Λ Α Γ Ε Γ Ο Ν Ο Τ Α • Α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς δ η μ ο κ ρ α τ ία ς t o 1 0 7 4 _______________________ • Η ε π α ν ά σ τ α σ η τμυ Ν ε ο τ ο ύ ρ κ ω ν ________________________ • Τ α γ ε γ ο ν ό τ α τ ο υ Π ο λ υ τ ε χ ν ε ί ο υ ________________________________ • Ο Μ α κ ε δ ο ν ικ ό ς α γ ώ ν α ς • Η σ υ μ φ ω ν ία τ η ς Γ ιά λ τ α ς ______________

^

\ ·ί" :

' , : ‘ :·

> Ο Ε θ ν ικ ό ς δ ι χ α σ μ ό ς _____________________ _________ ______________ • Η ίδ ρ υ σ η τ η ς ΓΖΕΕ κ α ι tow ΖΕΚΕ_______________________________ • Η ο ι κ ισ τ ικ ή κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ( 1 9 5 0 - 1 0 7 0 ) • Η α π ο ν ο μ ή τ ω ν Ν ό μ π ε λ λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς σ τ ο υ ς Ζ ε φ έ ρ η κ α ι Ε λ ύ τ η • Η α σ β ο λ ή της τ η λ ε ό ρ α σ η ς στα ε λ λ η ν ικ ά ν ο ικ ο κ υ ρ ιά κ .ά .

θέμα

ES Απαντούν 57 άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών μβ αλφαβητική σαιρά

Κ Α Τ Ε Ρ ΙΝ Α Α Γ Γ Ε Λ Α Κ Η -Ρ Ο Υ Κ ύτε έξι δεκαετίες δεν έχω σ' αυτή τη γη κι αυτές όχι όλες ενσυ­ νείδητες. 0α 'ταν, λοιπόν, αυθάδεια να μπορώ να πω εγώ, ποιο γεγονός ή άνθρωπος σημάδεψε τον 20ό αιώνα. Για μένα, για την ιστορία την προσωπι­ κή μου και της οικογένειας μου - πόσο αντιπροσωπευτι­ κή είναι αυτή δεν ξέρω - ήταν, θαρρώ, η Μικρασιατική καταστροφή. 0 πατέρας μου ήταν ήδη εγκαταστημένος στην Αθήνα και ξαφνικά έρχεται ολόκληρη η οικογένεια, οι γέροι γονείς, αδελφές, παντρεμένες κι ανύπαντρες, να πρέπει να τους βρει δουλειές, σπίτια... 0 Αγγελάκης που είχε ανατολίτικη ψυχή και κοσμοπολίτικη ιδιοσυ­ γκρασία, πνιγόταν στα στενά πνευματικά όρια της Ελλά­ δας τότε κι είχε σχέδια να ζήσει στο Λονδίνο, στο Παρί­ σι... Σχέδια που ματαιώθηκαν βέβαια... Όμως δεν είναι μόνο λόγοι οικογενειακοί που με κάνουν να βλέπω τη Μικρασιατική Καταστροφή σαν το καθορι­ στικό στοιχείο της Ελληνικής Ιστορίας, τούτου του αιώ­ να. Είναι που θεωρήθηκε και βιώθηκε και ήταν κατα­ στροφή ένα γεγονός που θα μας έφερνε εσωτερικό πλούτο, αν δεν ερχόταν με τόση οδύνη. Γιατί πλούτος θα 'ταν το στοιχείο εκείνο της ανατολής να μπει στη ζωή μας ειρηνικά, εκείνη η άλλη ψυχοσύνθεση και ο άλ­ λος τρόπος σκέψης, η κίνηση του νου, με φυσικότητα,

Ο

προς το αχανές, προς μια νοσταλγία για μια πραγματικό­ τητα που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ. Αν μπορούσαμε ν' ανακαλύψουμε με τπ δική μας, ελληνική, ενέργεια και ζωντάνια τα μυστικά της ανατολής, τα λιγότερο κινητικά που ατενίζουν τη φύση και την πεπερασμένη ζωή μας με ένα κρυφό, άλλο μάτι. Το ότι αυτός ο εν δυνάμει ε­ σωτερικός πλούτος ήρθε σε μας σαν μια φοβερή κατα­ στροφή, με κάνει να θεωρώ τη Μικρασιατική Καταστρο­ φή το πιο βαρύτιμο γεγονός του 20ού αιώνα για την Ελλάδα. Η Κατερίνα ΑννετΙάκη-Ρουκ είναι ποιήτρια και μεταφράστρια

ΚΩΖΤΑΖ ΑΚΡΙΒΟΣ υρράξεις, μάχες, πόλε­ μοι· εθνικές συμφορές, μα και περήφανες νί­ κες· σύνορα που ανοιγο­ κλείνουν σαν ακορντεόν· ξεριζωμοί, χαμένες πατρί­ δες, «αλύτρωτα» εδάφη· προσφυγιά, μετανάστες και νεοπρόσφυγες- Άγνω­ στος Στρατιώτης, μειοδό­ τες, δοσίλογοι, ήρωες- Πόντος, Μικρασία, Αίγυπτος και ξα­ νά Πόντος· 1922,4η Αυγούστου, δεκαετία του '40,196774· μοναρχία, εξορίες, φιλελεύθερος σοσιαλισμός: λίγα απ' όσα φιλοδώρησε τη χώρα μας η ιστορία τον αιώνα που ήδη κάνει πανιά. Για να δικαιωθεί απόλυτα η ηρακλεί-

Σ

θέμα του μήνα

τεια ρήση «πόλεμος πατήρ πάντων». Και για να πιστοποιη­ θεί το οξύμωρο πως η καλύτερη τροφός του ελληνικού πολιτισμού είναι η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, εθνική και ατομική. Μια τέτοια αλήθεια γίνεται ακόμη πιο φανερή στο χώρο της λογοτεχνίας, καθώς τα σκαμπανεβάσματα της ιστο­ ρίας γεννούν το αυτονόητο ερώτημα: ποια θα ήταν η ποί­ ηση και η πεζογραφία μας, αν από την πορεία της Ελλά­ δας απούσιαζε η Περιπέτεια και αν δεν είχαμε μπούσουλα στην αυτογνωσία μας την πίκρα;.. Για του λόγου το αλη­ θές (οι συσχετίσεις με δύσκολες εθνικές ημερομηνίες προφανείς): «Η ζωή εν τάφω», «Ματωμένα Χώματα», Σεφέρης, «Στου Χατζηφράγκου», «Το Αξιόν Εστί», «Μαουτχάουζεν», Ποίηση της Ήττας, μεταπολεμική γενιά, Χατζής, Λειβαδίτης, «Το Κιβώτιο», Φραγκιάς, «Η κάθοδος των εν­ νιά», Τσίρκας, Ρίτσος, «Ζ», «Δεκαοχτώ κείμενα», «Η αρχαία σκουριά», «Ν' ακούω καλά τ' όνομά σου»... Με λίγα λόγια, ένας πολύπαθος «θίασος». Και όλα αυτά, για να βγούμε εμείς: «ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας». Μέγας;...

0 Κώστας Ακριβός είναι πεζογράφος

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΙΖΤΗΝΟΖ ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένω­ ση είναι ένα μείζον γε­ γονός που σημαδεύει την πορεία της στον 20ό αιώ­ να. Τη σημαδεύει θετικά και αρνητικά, θετικά, γιατί τη βγάζει από την οικονο­ μική ανέχεια και δυσπρα­ γία, από τη θέση της «πτω­ χής εντιμότητος», σύμφωνα με την πτωχοπροδρομική δια­ τύπωση Έλληνα πολιτικού. Αρνητικά, γιατί η οικονομική α­ νάπτυξη που αναγκαία και αναντίρρητα ακολούθησε, δια­ μόρφωσε έναν τύπο Έλληνα που μοιάζει περισσότερο μ' ένα υβρίδιο και λιγότερο με μια οργανική σύνθεση του πα­ ραδοσιακού με το σύγχρονο. Αυτό το υβρίδιο κράτησε α­ πό τη συλλογική μνήμη τη μισαλλοδοξία, τον εθνοκεντρι­

«

σμό και τον αψίκορο χαρακτήρα της φυλής. Πρόσθεσε ε­ πιπλέον έναν χαρακτήρα βουλιμικό και αρπαχτικό. Το εγώ του, από παλιά οιδηματικό, τώρα πρήστηκε, φούσκωσε, έγινε σαν αερόστατο. Εκτόπισε τον άλλο, τον συντροφικό εταίρο, τον συνέταιρο, και σύγκλινο ακόμα, τον στρίμωξέ στη γωνία, τον έκανε «έτερον», τον απολίθωσε σε αντικεί­ μενο εκμετάλλευσης και προσεταιρισμού. Αν η καθημερινή ζωή της πόλης έχει κάποια σημασία για όσα υποστηρίζω, τότε αυτή η υποστήριξη επαληθεύεται

θέμα του μήνα

πανηγυρικά. Ας είναι όμως. Εξακολουθώ πάντως να πι­ στεύω ότι η σχετική ευημερία, απόρροια της ένταξής μας στην Ε.Ε. μάς παρέχει σήμερα την πολυτέλεια της μεμψιμοιρίας. Είναι κι αυτό ένα κέρδος. Ο Γιώργος Αριστηνός είναι πεζογράφος και δοκιμιογράφος ΝΑΖΟΖ ΒΑΓΕΝΑΖ σφαλώς δεν θα πρω­ τοτυπήσω αν έλεγα ό­ τι πιστεύω πως από τα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα τα ση­ μαντικότερα είναι η Μικρα­ σιατική Καταστροφή και ο εμφύλιος πόλεμος. Δεν πιστεύω ότι τα γεγονότα

«

που σημαδεύουν βαθύτερα ένα έθνος ή μια χώρα είναι κατ' ανάγκην τα καταστρεπτικά, αλλά οι συνέπειες του καθενός από τα δύο γεγονότα που ανέφερα, ως σήμερα τουλάχιστον, υπήρξαν μεγαλύτερες από τα αποτελέ­ σματα του πλέον σημαντικού από τα θετικά γεγονότα που σημάδεψαν αυτό τον αιώνα τη χώρα μας, το οποίο είναι, πιστεύω, η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

0 Νόσος Βαγενάς είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας

ΝΑΝΟΣ ΒΑΑΑΩΡΙΤΗΖ ια την Ελλάδα η ποίηση του Καβάφη που άρχισε τον μοντερνισμό, κατό­ πιν η επιρροή του Τ.Σ. Έλιοτ με τον Σεφέρη του «Μυθιστορήματος» και του Αντρέ Μπρετόν, με την «Υψικάμινο» του Αντρέα Εμπειρικού. Στο μυθιστό­ ρημα η «Ερόικα» του Κο­ σμά Πολίτη και το «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή. Στη μουσική ο Ιάνις Ξενάκις και ο Γιάννης Χρήστου, στον κινη­ ματογράφο ο Μιχάλης Κακογιάννης κι ο Νίκος Κούνδουρος. Στην πολιτική ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ως γεγονό­ τα η Ήττα στη Μικρά Ασία και η Νίκη στην Αλβανία. Επίσης τα δύο Νόμπελ, του Σεφέρη και του Ελύτη, και η εξαγωγιμότητα της Ελληνικής ποίησης απ' το 1944-1948 στη Γαλ­ λία, Αγγλία και Αμερική.

Γ

0 Νάνος Βαλαωρίτης είναι ποιητής και πεζογράφος

ΜΑΡΩ ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ π' όταν ήμουν παιδάκι το αίσθημα που είχα για το χρόνο ήταν αλ­ λόκοτο. Γιατί τα παιδά ζουν μεταφυσικά, είναι πιο σο­ βαρά κι έξυπνα απ' τους μεγάλους. Με τον καιρό, η παρεξήγη­ σή μου μ' αυτό που ονο­ μάζουμε «ημερολογιακό χρόνο» αγρίεψε. Δεν τον αισθανόμουνα, στο τέλος άρχισα να τον βαριέμαι. Ζούμε πότε νοσταλγώντας ένα παρελθόν και πότε αναμέ­ νοντας ένα μέλλον. Μονάχα στο «τώρα» δεν μπορούμε ν' αγκυροβολήσουμε κι αυτό μας ξεβράζει εκτός, ναυαγούς από τον εαυτό μας. Όσο για τη σημαοία των γεγονότων! 0 θείος μου ο Γιώργης έλεγε πως η μέρα της κήρυξης του πολέμου ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα του, γιατί νλίτωσε το διαγώνισμα της φυσικής που δεν είχε διαβάσει. Κι ο φίλος μου ο Πα­ ντελής νοσταλγούσε τη φρικτή κατοχή και την αντίσταση σαν ό,τι πιο ενδιαφέρον κι ερωτικό είχε ζήσει.

«

Προσπαθώ να πω πως ο χρόνος, η ροή και τα γεγονότα του δεν αξιολογούνται εύκολα, πολύ περισσότερο δεν α­ ξιολογούνται μαζικά όπως με ρωτάτε. Η πραγματική, βαθιά ζωή που ορίζει τη ζωή είναι μονάχα προσωπική. Λαοί, συνολικές αποτιμήσεις, αριθμισμένοι αι­ ώνες, είναι ψευδοκατασκευές που, από άγνοια και φόβο μας, αγωνίζονται να περιορίσουν το χαώδες μυστήριο της

α ιώ ν α μ α ς y o p i t c i δ α σ Β ιώ ρ η ι η α π ό σ τ α σ η σ ε ο η μ ιι'ο π ο υ ν ' α ν α ρ ω τ ιέ τ α ι κ α ν ιίς α ν c y c i μ ΐ ο ο λ α Β ή ο α έ ν α ς η ncpioooTcpoi α ι ά ν ι ς νέτασσα τα παραπάνω, με όλες τους τις ιδιομορφίες, σ' ένα γενικότερο - και παλιότερο - φαινόμενο: εκείνο της οικονομικής όρο και πολιτικής εξάρτησης του τό­ που από τη σκυταλοδρομία ξένων δυνάμεων και κέ­ ντρων αποφάσεων. Η εξάρτηση αυτή άλλαξε πολλές μορφές, όχι όμως ουσία. Ιδίως μεταπολεμικά, προχώ­ ρησε στη διάβρωση του ευρύτερου πολιτισμικού μας ιστού. Ήδη πια στις μέρες μας το αμερικανόφερτο μο­ ντέλο ζωής δυναστεύει έναν λαό ύπουλα εγκαταλειμ­ μένο στην ουσιαστική απαιδευσία, στην ανιθαγενή τε­ χνολογία, στη λιπαρή κατανάλωση και στις ευτελέ­ στερες εκδοχές της κοινωνίας του μαζικού θεάματος. Άρα, δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο γεγονός υπεύ­ θυνο για την όλη κατάσταση, αλλά ένας γενικότερος εξαρτητισμός που μοιάζει πια ικανός να αφομοιώσει την ελληνική ταυτότητα, παρά τις περί του αντιθέτου κορώνες, σε ευρύτερους σχηματισμούς με «επιστημο­ νικότερη» συγκρότηση και με το σχετικό ιδεολογικό ο­

Η Μάρω Βαμβουνάκη είναι πεζογράφος

πλοστάσιο. Όσο για ισχυρές προσωπικότητες «που σφράγισαν...» και άλλα ηχηρά παρόμοια, θα επιστράτευα το σεφερικό: «οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά». Και εν πόση περιπτώσει, οι μονάδες αυτές, π.χ. ο Καβάφης, φρόνι­ μο θα ήταν να ανιχνεύονται στο πνευματικό και καλλι­ τεχνικό στερέωμα.

ΓΙΑΝΝΗ! ΒΑΡΒΕΡΗΖ

0 Γιάννης Βαρβέρης είναι ποιητής, μεταφραστής και κριτικός θεάτρου

ύπαρξης. Μήπως και το ελέγξουμε και ξεφοβηθούμε. Είναι όμως λαθεμένος τρόπος.

ρίσιμο το ερώτημα και σύνθετη η απ ά ­ ντηση - αν συνοψίζε­ ται σε λίγες γραμμές. Το βέβαιο είναι ότι α λ λ ε ­ πάλληλες εμπλοκές ό ­ πως η ήττα του 1897, το 1922, το '36, ο Εμφύ­ λιο ς, το Κυπριακό ή η Επταετία επηρέασαν α ­ ποφασιστικά την ελληνική πορεία του αιώνα μας.

Κ

Παρ' όλα αυτά, κοινωνιολογώντας αναρμοδίως, θα ε-

ΖΤΕΑΑΑ ΒΟΓΙΑΤΖΟΓΑΟΥ εικοστός αιώνας μάς έδειξε πως είναι αδύ­ νατον να θεωρούμε τους κόσμους ξεχω ρι­ στούς, αφού γεγονότα διεθνή ή εσωτερικά, ό­ πως και μεταβολές σε ό­ λους τους τομείς, είναι αλληλένδετα.

0

Ωστόσο, έπειτα από δύο παγκόσμιους πολέμους, την Οκτωβριανή Επανάσταση, (Μικρασιατική καταστροφή. Αντίσταση, Εμφύλιο, δικτατορία για μας), τις αναστα­ τώσεις της μετακομμουνιστικής εποχής, τις μετακινή­ σεις πληθυσμών και συνόρων, τα πολιτικά παιχνίδια των ισχυρών, τις τόσες πολεμικές διενέξεις εν ενεργεία, αλλά και τις συνεχείς ανακαλύψεις της επιστήμης που οι εφαρμογές τους εξαρτώνται και από οικονομικά συμφέροντα χρηματιστηριακού κεφαλαίου, δεν γνωρί­ ζουμε προς τα πού πάει η ιστορία, όπως ακριβώς και οι προγενέστεροι. θα πρόσθετα ακόμα κάθε είδους κινήματα - μοιάζουν να έχουν χάσει την ψυχή τους μετά από μια ανήσυχη, γόνιμη εποχή, μέσα κι από έντονες συγκρούσεις. Κι ενώ το χρήμα μοιάζει να είναι μέτρο πάντων, οι ά­ νεργοι, οι άστεγοι, οι ρατσιστικές αντιλήψεις πολλαπλασιάζονται και σε όλον τον, κατά τα άλλα, «πολιτι­ σμένο» κόσμο. Παρ' όλα αυτά, αν κι ελάχιστοι διαμορφώνουν με από­ λυτο τρόπο ατομικές συνειδήσεις, μεγαλώνει κι ο α­ ριθμός όσων δυσπιστούν σε ό,τι είναι κίβδηλο, πόζα ή εξουσία. Νομίζω, λοιπόν, πως στον π α λλόμ ενο χώρο της όποιας ζύμωσης, όπου το παρελθόν πολτοποιείται ή αναπαράγεται διαρκώς, σημάδεψαν ή θα σημαδέψουν τον τόπο όσοι έδρασαν ή θα δρουν αυτόνομα σε ε­ χθρικές προκαταλήψεις κόντρα σε μικρές ή μεγάλες ε­ ξουσίες και φορές κόντρα στον ίδιο τους τον εαυτό, τον μεγαλύτερο εχθρό τους. Η Στέλλα Βογιατζόγήου είναι πεζογράφος

ΚΩΖΤΗΖ ΓΚΙΜΟΖΟΥΛΗΖ 00ip είδα την ερώτη­ σή σας ζαλίστηκα κι άρχισα να ψάχνω την ιστορία προς τα πίσω: Ναι το '22 και οι πρόσφυ­ γες που πλούτισαν το αί­ μα της φυλής, η επανά­ σταση των γυναικών που είναι η μεγαλύτερη του αιώνα και η αλλαγή των ρόλων συνεχίζεται, η εικονική πραγματικότητα που ρουφάει την άλλη, τα είπαν σχε­ δόν όλα ο Καρυωτάκης κι ο Καβάφης και τώρα επαλη­ θεύονται... κάτι βρήκα κι εγώ. Μετά όμως συνήλθα. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. 0 ει­ κοστός αιώνας είμαστε όλοι εμείς, που ζούμε ή πεθά-

m

ναμε. Την ιστορία θα τη φτιάχνουν πάντα «οι άλλοι». Ερήμην μας. Την ανθρώπινη ιστορία μέσα στους αιώνες έφτιαξαν και θα φτάχνουν οι πιο ασήμαντες λεπτομέ­ ρειες και η μικροκαθημερινότητά μας.

0 Κωοτής Γκιμοσουάης είναι ποιητής και πεζογράφος

ΜΑΝΩΑΗΖ ΓΑΕΖΟΖ α σημαντικά γεγονότα, τα οποία σημάδεψαν την πορεία του Ελληνι­ κού Έθνους, χωρίζονται, αν και είναι αλληλένδετα, σε δύο κατηγορίες.

Τ

Η μια κατηγορία σχετίζε­ ται με την απελευθέρωση αδούλωτων περιο χών του ελληνισμού (Θεσσα­ λία, Κρήτη, Ήπειρος, Μακεδονία, Δυτική Θράκη, Νησιά Ανατολικού Αιγαίου, Δωδεκάνησα) και προσάρτησή τους στο νεογέννητο ελληνικό κράτος της επανάστασης του 1821, της απελευθέρωσής τους και ξανά υποδούλωσής τους (Μικρά Ασία-Ανατολική Θράκη). Η άλλη κατηγορία σχετίζεται με την πρωτόφαντη αντί­ σταση του ελληνισμού κατά του φασισμού-ναζισμού, ό­ πως εκδηλώθηκε με την εποποιία του 1940-41 και τη μεγαλειώδη Εθνική Αντίσταση 1941-1945. Και οι δυο αυτές κατηγορίες, οι οποίες ανάγονται στις προσπάθειες ενός μικρού έθνους να βρει την ιστορική ταυτότητα από την Αρχαία Ελλάδα έως το Νεοελληνικό κράτος, διέπονται από γεωπολιτικούς και εθνολογικούς παράγοντες, που βρίσκονται ακόμα κάτω από το φακό της επιστημονικής έρευνας. Είναι όντως μοναδικό το φαινόμενο στην ιστορία της αν­ θρωπότητας. Στην άλλη άκρη του κόσμου μας συναγω­ νίζεται μόνο η Κίνα, χωρίς να έχει υποστεί μια σκλαβιά τετρακοσίων χρόνων. Προς επίρρωση των παραπάνω θέλω να σημειώσω το γεγονός της πρώτης νίκης κατά του Άξονα (ΓερμανίαΙταλία-Ιαπωνία) στις 28 Οκτωβρίου 1940. Ως τότε ο Άξο­ νας νικούσε σ' όλα τα μέτωπα (Ασία-Αφρική-Ευρώπη) και ξαφνικά υφίσταται την πρώτη του ήττα. 0 μύθος του αήττητου κατέρρευσε και είπαν τότε πως «από τώρα και στο εξής θα λέμε πως οι ήρωες πολεμούν σαν τους Έλληνες». Η Εθνική Αντίσταση που ακολούθησε υπήρξε πρωτοφανής και καθοριστική για την τύχη του πολέμου. Ο Μανώήης Γήέζος, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, είναι δημοσιογράφος και ποήιτικός

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΧ μετακίνηση ε λ λ η ν ι­ κών πληθυσμών, κα­

Η

τά τη διάρκεια του αι­ ώνα, από τη Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, σημάδεψε ουσιαστικά τον κοινωνικό και πνευ­ ματικό χαρακτήρα της Ελλάδας. Κάθε φορά που γινόταν μια τέτοια μετακίνηση (1906, Βαλκανικοί πό­ λεμοι, Μικρασιατική εκστρατεία), πέρα από εδαφικές απώλειες και προσαρτήσεις, συμπληρωνόταν και με­ ταμορφωνόταν η απο δω πλευρά του ελληνισμού. Οι μετακινήσεις και μετεγκαταστάσεις των προσφύγων επέφεραν κοινωνικές συγχωνεύσεις, αναστατώσεις και ανατροπές. Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φα­ νούν. Δεν ήταν μόνο οι αλλαγές στη σύνθεση του πληθυσμού. Ήταν κυρίως η πολιτισμική συγχώνευση, η επανένταξη μιας διασκορπισμένης φυλής, η επανα­ λειτουργία της ίδιας γλώσσας. Οι Έλληνες της ανατολής ανέστρεψαν τις έννοιες της «ανατολικότητας», της παθητικότητας και της μοιρο­ λατρίας. Κουβάλησαν μαζί τους την ανησυχία, τη ρευ­ στότητα μιας εθνότητας, έσερναν πίσω τους κομμα­ τιασμένες ρίζες. Η συνάντηση των ξεχασμένων αποίκων με την παλιά μητρόπολη, αυτή η συνταρακτική σωματική και διανοητική γονιμοποίηση, μέσα από χι­ λιάδες μικροϊστορίες, διαμόρφωσε την κατάσταση του νέου ελληνισμού, την «τελική» (;) μορφή του οποίου απολαμβάνουμε εμείς σήμερα.

αιώνα, πραγματικά «σημάδεψε την πορεία της Ελλά­ δας» κατά τη διάρκειά του.

0 Νίκος Δήμου είναι ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής

ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ

αποκλείεται ακόμα η έκ­ πληξη ή το θαύμα. (Π.χ. μία ομοσπονδία Ελλάδας-Τουρκίας). Ως τότε θεω ρώ σημαντικότερο γεγονός την επανάσταση στο Γουδί και την έλευση του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ήταν η αρχή της σύγχρο­ νης Ελλάδας - και, εφόσον συνέβη στο ξεκίνημα του

πειδή κάθε γεγονός έ­ χει το παρελθόν του και το μέλλον του, κα­ λό είναι να μην ξεχνούμε ότι η αγωνιζόμενη Ελλά­ δα του 19ου αιώνα χάρα­ ξε αμεταθέτως την πο­ ρεία της, όταν αναγκα­ σμένη από τους ανταγω­ νισμούς στην Εγγύς Ανα­ τολή και με πολιτικούς αρχηγούς κατώτερους των πε­ ριστάσεων υποθηκεύτηκε στις τράπεζες της Μεγάλης Βρετανίας. Έρμαιο των δανειστών της, έκτοτε, και δέ­ σμια των προστάτιδων δυνάμεων, που θα προαποφα­ σίζουν από το 1825 και μετά για λογαριασμό της, θα ονειρεύεται την πολυπόθητη αστικοποίησή της σερνά­ μενη πίσω από το άρμα των βιομηχανικών κρατών του δυτικού πολιτισμένου κόσμου και θα εμψυχώνεται από τον ζωτικό για την ύπαρξή της αλύτρωτο ελληνισμό. Καλό είναι επίσης να θυμόμαστε ότι ο 20ός αιώνας βρήκε τον ελληνικό λαό να δεινοπαθεί για ένα κομμάτι ψωμί και το «συνταγματικά ανεύθυνο» Παλάτι να διορί­ ζει και να παύει τους κοινοβουλευτικούς πατέρες υπό το άγρυπνο βλέμμα των Γερμανοαγγλογάλλων. Ενώ την ίδια εποχή οι μεγαλοαστοί μεταπράτες επιδίδο­ νταν στην αποθησαύριση των κερδών τους και οι ομο­ γενείς τσιφλικάδες έμεναν αγκυλωμένοι στα μωαμε­ θανικά τους μεγαλεία. Ποιο γεγονός επομένως, διεθνές ή εσωτερικό, ή ποια προσωπικότητα θα μπορούσε να σημαδέψει τη «ση­ μαδεμένη» ήδη πορεία της Ελλάδας; Παρά τους αγώ­ νες και τις θυσίες, τις αντιρρήσεις και τα υπόγεια ρεύ­ ματα, μήπως ό,τι κι αν συνέβαινε στη χριστιανική και στη φωτισμένη Ευρώπη δεν ήταν προορισμένο να ε­ πηρεάσει θετικά ή αρνητικά και την ελληνική κοινωνία; Όποιος «-ισμός» κι αν ανθούσε στο Παρίσι ή στο Λονδί­ νο δεν θα μεταφυτευόταν και στα δικά μας χώματα, πότε για να εγκλιματιστεί και πότε για να φυλλορροή­ σει; Και μέσα σ' εκείνο το παρόν περιχαρακωμένο πλαίσιο ο μεταφραστής του Θουκυδίδη Ελευθέριος Βενιζέλος, εκπρόσωπος της αστικής τάξης αλλά και ε­ θνάρχης, μπόρεσε να ανταποκριθεί στις περιστάσεις

MD-----------------------------------------

θέμα του μήνα

0 Θεόδωρος Γοηγοριάδης είναι πεζογράφος

ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥ αιώνας θέλει ακόμα δυο χρόνια για να τε­ λειώσει - κι έτσι δεν

0

(

Ι τ ι ς μέρος το υ ΕΑ. Β ο ν ιζ έ λ ο υ η και να «συνομιλήσει» με την Ιστορία. Είναι ο μόνος πολιτι­ ΕΑΑάβα Β γ ή κ ι από τ η ν κός, έπειτα από τον Ιωάννη Καποδίστρια, που μπόρεσε ίπ α ρ χ ίΜ τιο μ ό , μ ο λ ο ν ό τι με ήθος και με σθένος να αμ ιο ο λ ά Β ιμ ι η Μ ικ ρ α σ ια τικ ή δράξει την ευκαιρία και να αΚ α τα σ τρ ο φ ή ... Α υ τή η ά ν θ η σ η ποκρυπτογραφήσει την ευ­ α ν τα ν α κ λ ά τα ι κ α ι στη ρωπαϊκή διπλωματία, οξυ­ λ σ γ σ τ€ χ ν ία το υ μ ίσ ο π ο λ ΐμ ο σ , δερκής στους συμβιβασμούς μ ια οικοα α οτία π ιο δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή και πείσμων στις διαπραγμα­ τεύσεις, όχι για να αλλάξει από κάθο ά λ λ η σ το ν α ιώ ν α μας την πορεία μας, αλλά για να την εμπεδώσει με συνέπεια και με τόλμη, όσο θα του το επέτρεπαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Και για να επανέλθω στο ερώτημα. Ποια θα ήταν η δυ­ ναμική της παλαιοελλαδίτικης κοινωνίας και για ποια πο­ ρεία στην Ευρώπη θα μιλούσαμε, εάν δεν είχε διπλασια­ στεί η Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών και του Μεγάλου πολέμου; Όσο για το σημερινό μας πρόσωπο, αυτό δεν είναι το πρόσωπο που κατ' αρχήν επιλέξαμε; Η Μάρω Δούκα είναι πεζογράφος

Φ .Δ . ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΖ α ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα είναι πολυάριθμα: οι επανα­ στάσεις Γουδιού και θερί­ σου, οι βαλκανικοί πόλε­ μοι, ο διχασμός, η μικρα­ σιατική καταστροφή, η μεταξική πολιτεία, η κα­ τοχή, η αντίσταση, ο εμ­ φύλιος. Ήταν όλα γεγονότα εν σειρά, όλα στο πρώτο μισό του αιώνα, με θετικές επιπτώσεις μακροχρόνια: δημιούργησαν και μετάγγισαν, με κόπο και θυσίες, πο­ λιτισμό. Αυτός είναι ο λόγος που έτυχαν μελέτης και συνεχίζουν να αποτελούν σημεία αναφοράς. Κορυ­ φαίο όμως αρνητικό γεγονός, εκείνο που κατέλυσε μεμιάς τις θετικές επιπτώσεις, στρέβλωσε την κοινω­ νία, ανέδειξε το σταθερό φασίζον υπόβαθρό της, γε­ λοιοποίησε το παρελθόν της και εξαπάτησε το μέλλον της είναι η «δικτατορία» της 21ης Απριλίου, που η διάρκειά της είναι ευθέως ανάλογη προς την υποστή­ ριξη που έτυχε εκ μέρους της πλειοψηφίας του ελλη­ νικού λαού. Να γιατί δεν γίνεται λόγος γι' αυτό το γε­ γονός: είναι μια συλλογική καταισχύνη. Είναι μία κό­

Τ

θέμα του μήνα

προς του Αυγείου, πάνω στην οποία οικοδομήσαμε τη «μεταπολίτευση» και τις πα­ ραφυάδες αυτής. 0 πολιτι­ σμός δεν μπορεί παρά να εί­ ναι (και να παραμένει) κοπρώνυμος. Ο Φ.Δ. Δρακονταειδής είναι πεζογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής

ΝΕΝΗ ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ

εν υπαρχουν «προ­ σωπικότητες», υπάρ­ χουν πρόσωπα ικανά ή ανίκανα που οι συγκυ­ ρίες αναδεικνύουν. Αλλά και τα γεγονότα είναι αμ­ φίβολα, πρώτον επειδή συνήθως προέχουν οι ο­ ρατοί ή αόρατοι παράγο­ ντες που τα προκάλεσαν, δεύτερον γιατί αιωνίως καλύπτονται από τις ερμηνείες ή τις μυθολογίες τους, ιδιαίτερα όταν αφορούν την ιστορία. Ωστόσο, μέσα στα όρια της πιθανής πλάνης και της βέβαιης σχετικότητας, θα τολμούσα να ισχυρισθώ πως για την Ελλάδα καίρια στιγμή ήταν η πτώση των ανα­ τολικών καθεστώτων, το 1989, ασχέτως αξιολόγησης. Όχι επειδή εισέπραξε το κύμα των μεταναστών που ε­ λευθερώθηκαν από την τρομοκρατία της γραφειοκρα­ τίας τους και εγκλωβίστηκαν σε εθνικιστικούς διωγ­ μούς και άλλου τύπου αθλιότητα. Ούτε επειδή οι πο­ λιτικές ιδεολογίες σταμάτησαν τους εξισορροηητικούς και γόνιμους διαλόγους τους και παραιτήθηκαν από την κριτική του συστήματος, την προωθητική. Η πτώ­ ση των ανατολικών καθεστώτων καθόρισε την πορεία της χώρας μας, της περιφερειακής και ακόμα υπό ανά­ πτυξη, επειδή την άφησε ανυπεράσπιστη στο έλεος του καπιταλιστικού μονισμού. Τις συνέπειες τις βλέπουμε. Οικονομισμός ακραίος και χωρίς προσχήματα, απολυταρχία του χρηματιστηρια­ κού κεφαλαίου, του τυφλού, εμπορευματοποίηση α­ ξιών και συνειδήσεων, κατεύθυνση των θαυμάτων της τεχνολογίας από σύγχρονα φέουδα, ακύρωση του πολίτη και της δημοκρατικής ψευδαίσθησης, καθολική στροφή νοοτροπιών και απόψεων προς συντηρητικές, νεκρές τροχιές, περιθωριοποίηση της σκέψης και της

Ο

αμφιβολίας,αναζωπύρωση των σκοταδισχικών κατα­ φυγίων της μεταφυσικής. Και όλα αυτά χωρίς έμπρα­ κτο αντίλογο ή εναλλακτική δυνατότητα. Μήπως και η φαντασία τείνει να καταργηθεί; Η Νένη Ευθυμιάδη είναι νομικός και πεζογράφος

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΖΑΡΟΚΩΖΤΑ 950. θεσ οαλονίκη. Στον ορίζοντα ένα γκαζάδικο μοιάζει να αιωρείται στο κενό, τόσο η θάλασσα κι ο ουρανός έχουν γίνει ένα μέσα στο γκρίζο της αυγής. Απ' τη συνοικία των προσφύγων

1

ο κόσμος ξεκινάει για το κέντρο, για τη δουλειά. Αντρες, γυναίκες, νεαρές κοπέλες κατηφορίζουν προς τη στάση. Έχουν όλοι το σήμα κατατεθέν του καταυ­ λισμού: τα λασπωμένα παπούτσια. Μόλις φτάσουν στη δημοσιά, παράμερα και βιαστικά ο καθένας - τάχα μου τάχα μου να μην τον πάρει χαμπάρι ο διπλανός του που, κι εκείνος, την ίδια δουλειά κάνει - άλλος κα­ τεβάζει τα ρεβέρ του παντελονιού, άλλος σκουπίζει τα παπούτσια του μ' ένα κομμάτι εφημερίδας, οι γυ­ ναίκες ξύνουν τα τακούνια πάνω σε καμιά πέτρα... Κά­ ποια κορίτσια ανοίγουν στα κλεφτά ένα πακέτο πρό­ χειρο ριγμένο μες στο δίχτυ, βγάζουν από μέσα ένα καθαρό ζευγάρι παπούτσια, αλλάζουν. Έτσι... για να κατέβουν απ' το λεωφορείο φιγουράτες, «κυρίες!», για να μην καταλάβουν - στην πόλη - ότι έρχονται «από κει», για να τολμήσουν να σηκώσουν τα μάτια σε κα­ νένα παλικάρι απ' την Αγιό Σόφιά, ή το Ιπποδρόμιο, τις γειτονιές του κέντρου.

1950. Τρεις δεκατίες μετά την Καταστροφή. Οι προσφυγικοί καταυλισμοί στην Τούμπα, στην Καλαμαριά, στο Κορδελιό, μα και στο Αιγάλεω, στην Κοκκινιά, στον Περισσό, είχαν τέτοια λάσπη που δεν γλίτωνες απ' αυτήν ούτε στα όνειρά σου. Αυτή η λάσπη της Μικρασιάτικης προσφυγιάς και η άλλη, η λάσπη του Εμφύλι­ ου, η πραγματική, που σκέπασε τόσα παλικάρια, και η μεταφορική - μα εξίσου αληθινή - που σκέπασε τόσα σπίτια, τόσες ελπίδες, τόσες καρδιές - αυτή η λάσπη σημάδεψε την Ελλάδα του εικοστού αιώνα. Η Κατερίνα Ζαρόκωστα είναι πεζογράφος και δημοσιογράφος

Ώ-2Θ-

ΒΑΖΙΑΗΖ ΖΙΩΓΑΖ ατά τη γνώμη μου, το σημαντικότερο γεγο­ νός του αιώνα μας κι αυτό που θα οδηγήσει την ανθρωπότητα, συμπαρασύροντας και την Ελλάδα, σε μια ανώτερη ζωή, είναι η μετάθεση του οριακού σημείου της αν­ θρώπινης «τρέλας». Ως τα τέλη του περασμένου αι­ ώνα, καθετί που ξέφευγε από τα όρια της κοινής λογι­ κής ήταν «τρελό» και συνεπώς απορριπτέο. Σήμερα, η τρέλα αμφισβητείται ακόμη και σαν ασθένεια. Έτσι δό­ θηκε στον ανθρώπινο εγκέφαλο η δυνατότητα να λει­ τουργήσει σε όλη του την γκάμα και να εξερευνήσει χώ­ ρους, που ως τώρα ήταν μεμπτοί και απαγορευμένοι. Αυτό είχε σαν συνέπεια να διανοίξουν οι δρόμοι για με­ γάλες επιστημονικές και πνευματικές ανακαλύψεις, οι ο­ ποίες προμηνύουν μια ολοκλήρωση της ανθρώπινης γνώσης στο βαθύτερο μέλλον. Εφόσον, βέβαια, αλλά­ ξουν οι όροι του εμπορίου και πάψουν να παρεμβάλλο­ νται τα ατομικά ή τα εθνικά συμφέροντα των -μειωμέ­ νης συνείδησης- Αρχών και μαζών. Γιατί αλλιώς, το κα­ λό, θα μας βγει σε κακό.

Κ

Ο Βασίδης Ζιώγας είναι θεατρικός συγγραφέας

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟX ΙΖΑΡΗΖ ταραγμένος εικοστός αιώνας βρήκε το υπό διαμόρφω ση νεαρό

0

ελληνικό έθνος σε π ε ­ ρίοδο μεγάλω ν α λ λ α ­ γών, και είναι τόσο πλού­ σιος σε γεγονότα μεγά­ λης σημασίας, που δ ύ ­ σκολα θα μπορούσε κα­ νείς να απομονώσει το σημαντικότερο από αυτά. Δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, Κατοχή, Εμφύλιος, δικτατορίες, κατάργηση της βασι­ λείας, μεταπολίτευση κ.λπ. Παρ' όλ ' αυτά, νομίζω, πως η είσοδός μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το γεγονός εκείνο, που θα διαδραματίζει όλο και μεγαλύ­ τερο ρόλο στον αιώνα που πλησιάζει, επηρεάζοντας έμμεσα ή άμεσα τα τεκταινόμενα στον τόπο μας. Όσο για τις προσωπικότητες που διακρίθηκαν τα τελευταία

8έμα του μήνα

Η πτώ σ η τ ω ν α ν α τ ο λ ικ ό ν κ α θ ΐσ τ ώ τ ω ν κ α θ ό ρ ισ ε τ η ν no p c iq

της χώρος μας, τ η ς

π€Ρ ι«ρΕΡ » α κ ή ς

κ α ι α κ ό μ η από α ν ά π τ υ ξ η . ιπ ι ι β ή τ η ν ά φ η σ ε α ν υ π 6 Ρ ά σ π ιο τη ο το έ λ ε ο ς

τις ρίζες της Μουσικής και της Ποίησης). Απ' αυτή την ά­ ποψη, λοιπόν, η Καταστροφή δεν ήταν μόνον ήττα και πόνος. Ήταν και μια νίκη, ε λ λ η ν ι κ ή στην ουσία της: Ξεκινήσαμε να κατακτήσουμε την Ιωνία κι αντί γι' αυτό τη φέραμε στην Ελλάδα! Σαν Έλληνας ξέρω ότι λιγότερη σημασία έχουν τα εδαφικά σύνορα αν νικήσει το Πνεύμα.

0 Παντελής Καλιότσος είναι πεζογράφος

το υ κ α π ιτ α λ ιο τ ικ ο ύ μ ο ν ισ μ ο ύ εκατό χρόνια, νομίζω πως εύκολα ξεχωρίζει κανείς in μορφή του Ελευθέριου Βενιζέλου. Το όνομά του ουνδέθηκε με σημαδιακές στιγμές ύψιστου μεγαλείου, αλλά και απερίγραπτης κατάπτωσης και παρακμής. Κυβέρνησε την Ελλάδα επί δώδεκα χρόνια, θέτοντας τις βάσεις ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους. Η ε­ δαφική έκταση της σημερινής Ελλάδας, καθώς και πολλοί από τους θεσμούς που ισχύουν ακόμη, οφεί­ λονται σ' αυτόν. Η παρουσία του Βενιζέλου είναι συ­ νεχής και αδιάλειπτη μέχρι σήμερα, γιατί ο χαρισματι­ κός αυτός πολιτικός, με τις σπάνιες ικανότητες και τη διεθνή ακτινοβολία, αποτελεί σημείο αναφοράς για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο που νοιάζεται για την τύχη και την πορεία του ελληνικού λαού. Είτε ως παράδειγ­ μα προς μίμηση ή προς αποφυγή, θα βρίσκεται πάντο­ τε πίσω από κάθε εξέλιξη και πίσω από κάθε σκέψη που θα σχετίζεται με τη διαμόρφωση των πολιτικών πραγμάτων στην Ελλάδα του παρόντος και του μέλ­ λοντος.

0 Αλέξανδρος Ίσαρης είναι ποιητής, ζωγράφος και μεταφραστής

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΛΙΟΤΧΟΖ ο κορυφαίο γεγονός για τη χώρα μας είναι για μένα η Μικρασιατική Καταστροφή. Περιλαμβά­

Τ

νω σ' αυτό όσα προηγήθηκαν απ'τις αρχές του αι­ ώνα και τους Βαλκανικούς Πολέμους που είχαν σαν αποτέλεσμα ν' αποκτήσει η Ελλάδα τα σημερινά της σύνορα. Δε βλέπω τη Μικρασιαστική Καταστροφή μόνο σαν ήττα κι εθνική συμφορά. Ταυτόχρονα τη δέχομαι ευεργετικά σαν πολιτιστικό γεγονός υψίστης σημασίας, αφού είναι γνωστό ότι η Ελλάδα μπολιάστηκε με το ίδιο το αρχέγονο αίμα της και αναζωογονήθηκε. (Αρκεί μόνο να θυμηθούμε

θέμα του μήνα

ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΑΛΗΖ ομίζω πως το γεγο­ νός αυτό είναι κύρια ο Α' παγκόσμιος πόλε­ μος. Στην Ελλάδα πυρο­ δοτεί την έκρηξη του η­ γετικού δυναμισμού του Βενιζέλου. Έχει σαν θετι­ κό επακόλουθο την επέ­ κταση του χώρου μας μέ­ χρι τον Έβρο, αλλά και σαν αρνητικό, στη συνέχεια, τη μικρασιατική καταστροφή. Τα δυο αυτά γεγονότα, στην ουσία ένα, για μας τους Έλληνες καθορίζουν από τότε και τη μορφή και τη μοίρα της χώρας μας. Το ενάμισυ εκατομμύριο πρόσφυγες, αντί να καταδικάσει σε πείνα διάρκειας τα πέντε εκατομμύρια ελλαδίτες διαψεύδει

η

τη λογική των πραγμάτων. Γίνεται αφορμή για την α­ φύπνιση μιας θαμμαστής ψυχικής δύναμης του ελληνι­ κού λαού. Ξεκινά η ανάπτυξη της βιοτεχνίας, της βιο­ μηχανίας, της γεωργίας. Οι αστοί πρόσφυγες επιχειρη­ ματίες και έμποροι φέρνουν τη γνώση και την πείρα α­ πό τις δραστηριότητες στο διεθνή χώρο και συνάμα τον κοσμοπολιτισμό της ζωής τους από τις πολυεθνι­ κές κοινωνίες της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπο­ λης. Η νέα πληθυσμιακή σύνθεση αλλάζει και την εγ­ χώρια κοινωνική ζωή, αστική και λαϊκή. Αλλάζει επίσης τη σύνθεση του εκλογικού σώματος και πλουτίζει τον πολιτικό προβληματισμό. Το θαύμα όμως - θαύμα κατά τη γνώμη μου - που πραγματοποιεί η ανάγκη επιβίω­ σης συνοδεύει ασίγαστα ο πόνος από την τραγωδία της καταστροφής. Διαποτίζει τη σκέψη και την ψυχή, διαχέεται στην πεζογραφία, στην ποίηση, στη μουσική, σε κάθε ανάγκη έκφρασης. Τα γεγονότα του 1917 και 1922 - τα χαρακτηρίζω και πάλι σαν ένα στην ουσία διαμόρφωσαν και καθόρισαν τη ζωή και τη μοίρα της χώρας από τότε μέχρι σήμερα - και ίσως για ακόμα πιο πέρα.

0 Ιάκωβος Καμπανέλλης είναι θεατρικός συγγραφέας και πεζογράφος

ΒΡΑΖΙΑΑΧ ΚΑΡΑΑΗΧ 1 1 πάρχει ένα γεγονός U και μια προσωπικότηΤ τα που σημάδεψαν

ενός γεγονότος και μιας ζωής· το κενό ενός προτάγμα­ τος κοινωνικής αυθυπερβόσεως και το κενό μιας διανοη­ τικής και κοινωνικής χειραφετήσεως, ενός νέου συλλο­ γικού οράματος και μιας νοητικής εξατομίκευσης. Δυστυχώς, λοιπόν, κάθε fin de sidcle γεννάει μιαν αφό-

τον αιώνα μας κατά τρόπο ρηση μελαγχολία. ανεξίτηλο και καθοριστι­ Ο Βρασίδας Καραδής είναι επίκουρος καθηγητής Βυζαντινής κό. Το γεγονός είναι η Μι­ και Νεοεδδηνικής Φιδοδογίας στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ κρασιατική Καταστροφή και η προσωπικότητα ο Ελευθέριος Βενιζέλος. ΚΑΡΔΤΖΔΦΕΡΗ Με το πρώτο, όλοι οι Έλληνες συγκεντρώθη­ ίΠ σ χ ε τ α με το τι καν για πρώτη φορά στην ιστορία τους σε ένα συγκεκρι­ μένο γεωγραφικό χώρο και αποτέλεσαν, επίσης για ( ( Π οκέΦτεται 0 καθέ' ” 1 1 νας για τον Μπολπρώτη φορά, μιαν ενιαία κρατική μονάδα. Η δημιουργία σεβικισμό, αναντίρρητα η του νεοελληνικού κράτους, δηλαδή μιας διαρκώς δια­ Ρωσική Επανάσταση είναι φοροποιούμενης κοινωνικής δομής μέσα από την ίδια ένα από τα μεγάλα γεγο­ κοινότητα συμβόλων και πρακτικών, υπήρξε μια από τις νότα της ανθρώπινης ι­ τραγικές συνέπειες της Καταστροφής. στορίας, και η άνοδος των Η τραυματικότητα του ίδιου του γεγονότος προκαλεί ως Μπολσεβίκων - ένα φαι­ σήμερα τις παλινωδίες και τις συλλογικές φοβίες του νόμενο μιας παγκόσμιας νεοελληνικού κράτους. Η καταστροφή της Μεγάλης Ιδέ­ σπουδαιότητας...». ας είχε ως συνέπεια το τέλος ενός προτάγματος αυθυΜε αυτά τα λόγια περιέγραψε ο Αμερικανός δημοσιο­ περβόσεως που έθετε το ελληνικό κράτος ως την κύρια γράφος και συγγραφέας του «10 Μέρες που Συγκλόνι­ αιτία για τη νομιμοποίηση της ύπαρξής του. Μετά την σαν τον Κόσμο» Τζον Ριντ, την επανάσταση που άλλαξε Καταστροφή, κατέρρευσε μια σφαίρα ιδεολογικής και οτη ροή της ανθρώπινης ιστορίας, κι επομένως και της ντολογικής θεμελιώσεως της νεοελληνικής εαυτότηΕλλάδας. τος, ένα κενό που δυστυχώς δεν έχει καλυφθεί μέχρι Ήταν μια Επανάσταση που ξεκίνησε μια «Έφοδο στον σήμερα. Ουρανό» δίνοντας αρχικά στο ρώσικο λαό την ώθηση να Όσο για τον Ελ. Βενιζέλο, αυτός παραμένει ως σήμερα ανακαλύψει τη δύναμή του μέσα στο σύνολο όταν έχει ο μόνος πολιτικός που μπόρεσε να οραματιστεί στη το ίδιο όραμα και τους ίδιους στόχους. σύγχρονη Ελλάδα. Επιπλέον, και αυτό έχει μια ειδική ση­ Ενέπνευσε επίσης κάθε δημιουργικό άτομο να δει μέσα μασία, ο Βενιζέλος ήταν ένας διανοούμενος που δεν από τη λαϊκή επανάσταση την Τέχνη μ' ένα διαφορετικό σπούδασε στο εξωτερικό ούτε είχε μια συγκεκριμένη ι­ τρόπο και να την εκφράσει με τα δικά του μέσα, στον κι­ δεολογία. Η άμεση επαφή με τη νοοτροπία των Ελλή­ νηματογράφο, το γραπτό λόγο, τη μουσική, τις στατικές νων, εμπλουτισμένη με μια βαθιά γνώση της ελληνικής τέχνες, ακόμα και με το χορό. ιστορίας - ο Θουκυδίδης υπήρξε ο δάσκαλός του σε όλα 0 άνθρωπος απέκτησε την οντότητά του και συνειδητο­ -, κατέστησαν τον Βενιζέλο τον μοναδικό πολιτικό που ποίησε τη δική του κοινωνική, οικονομική και πολιτική γνώριζε εκ των ένδον την πραγματικότητα, δηλαδή τις θέση. Έβαζε στόχους και τους πραγματοποιούσε. Είχε ανάγκες του κοινωνικού φαντασιακού των Νεοελλήνων. Ο θάνατός του εν εξορία ση­ ανακαλύψει το μέλλον και ή­ ταν πρόθυμος να θυσιάσει το μάδεψε το θάνατο κάθε προ­ παρόν. σπάθειας αυτονομήσεως της tc K i'v ifo c μ ια <<Ε<ρο6ο σ το ν νεοελληνικής κοινωνίας από Προσωπικά, αν δεν είχε συμ­ Ο ο ρ α ν ό » δ ίν ο ν τ α ς α ρ χ ικ ά στο τις εισαγόμενες αυταπάτες βεί ο δεύτερος Παγκόσμιος της. Πόλεμος, η Γερμανική Κατο­ α ν α κ α λ ώ ψ » τ η δ ύ ν α μ ή τ ο υ pcoa Κατά το τέλος του 20ού αιώνα χή, με όσα δεινά επακολού­ ο το σ ύ ν ο λ ο ό τ α ν έ χ « το ίδ ιο ζούμε ακόμα με το κενό που θησαν στην πατρίδα μας, ο άφησαν οι τραγικές απολήξεις ό ρ α μ α κ α ι το υ ς iS io u c σ τ ό χ ο υ ς Δεκέμβρης του '44, ο Εμφύ-

λιος, με όλο ίο σπαραγμό, τις εκτελέσεις, τις φυλακές, τα ξερονήσια και τη μετανάστευση, και αν δεν είχα ερ­ γαστεί στην πλέον ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, τις ΗΠΑ, θα είχα ανακαλύψει αυτό το μεγάλο ιστορικό γεγο­ νός του 20ού αιώνα μέσα από τις Τέχνες. Η Ιωάννα Καρατζαφέρη είναι πεζογράφος

ΜΗΤΖΟΖ ΚΑΖΟΛΑΖ ν πραγματικά ήξερα τι είναι η Ελλάδα, ί­ σως και να μπορούσα να απαντήσω και τι είναι αυτό που την επη ρ έα­ σαν. Φαίνεται όλα να την επηρεάζουν και συγχρό­ νως και τίποτα. Ιερή και βέβηλη πορεύεται με κά­ ποιες, ωστόσο, σταθε­ ρές: τα γράμματα - η α­ ξία των γραμμάτων από ένστικτο επιβίωσης μες στον κόσμο -, ο πολιτισμός που παράγει και η αιτούμενη πάντα ελευθερία για την υπόστασή της. Η μοίρα της αυτή και το σταυρωτό γεφύρι που είναι για Ανατολή και Δύση, για Βορρά και για Νότο: κέντρο σχεδόν όλων των ανέμων και όλων των πολέμων και από πάντα δυο Ελλάδες αλληλοεπηρεαζόμενες. Η μέσα και η έξω. Του ύψους και του βάθους και του τί­ ποτα. Όλα αυτά μαζί και κανένα ιδιαίτερα ξεχωριστό γεγονός δε φαίνεται να την έχει επηρεάσει, κατά τη

Β

γνώμη μου. Και δεν γνωρίζω, στ' αλήθεια, αν οι αντινομίες της εί­ ναι η δύναμή της ή η αδυναμία της μες στους αιώνες! Τους οποίους ωστόσο καβαλάει τον έναν μετά τον άλ­ λον και επιζεί και ως αληθινός παράς και ως ψεύτικος. Και όταν οι άλλοι, οι ξένοι - σπάνια βέβαια - δεν βρί­ σκουν τρόπους να της προξενήσουν κακό, το βρίσκει αυτή από μοναχή της. Παρ' όλα αυτά, εκείνο που νομίζω πως την επηρέασε δυσμενώς στον αιώνα που φεύγει - αλλά και από το 1821 και μετά - είναι η συνεχής στρεβλή, σκοταδιστική, αναχρονιστική, σχιζοφρενική και αλλοτριωτική κρατική μας παιδεία. Ίσως αν η Ελλάδα είχε μια φωτισμένη παιδεία να δη­ μιουργεί φωτισμένες συνειδήσεις και αξίες, μπορεί τό­ τε το ερώτημά σας να ήταν: Πόσο η σύγχρονη Ελλάδα σημάδεψε την πορεία του κόσμου στον εικοστό αιώ­ να.

0 Μήτσος Κασόίΐας είναι πεζογράφος και δηροαιογράφος

θέμα του μήνα

ΠΑΝΝΗΖ ΚΟΝΤΟΖ τα πολιτικά, σαφώς ο Ελευθέριος Βενιζέλος και τα χρόνια του Μα­ κεδονικού Α γ ώ να ,τω ν Βαλκανικών Πολέμων και το αβάσταχτο 1922. 0 Βενιζέλος εμφανίστηκε την κατάλληλη χρονική στιγμή. Είχε αστέρι, ήτανε αστέρι. Μη βλέπουμε τα γεγονότα επηρεασμέ­ νοι από τη σημερινή κατάσταση και από την οπτική διαφορετικών πολιτικών εξελίξεων με το «εάν», και τα λοιπά. Στα γράμματα και στα καλλιτεχνικά γενικότερα - όπου από παιδί ανήκω - ο ουρανός της Ελλάδας εί­ ναι ο Κ.Π. Καβάφης. Αυτός ο ποιητής της Διασποράς έ­ κοψε το νήμα του μοντερνισμού στη χώρα και παρα­ μένει ακόμη μοντέρνος. Έφερε νέες μορφές στην ποί­ ηση. Ξανακοιτάξαμε το γένος μας με άλλο μάτι. 0 σο­ φός γέρος της Αλεξάνδρειας μάζεψε τους χυμούς από παλαιότερες εποχές και τους έφερε κοντά μας. Όλοι του οφείλουμε χάρη, τιμές και πίστη.

Ϊ

0 Γιάννης Κοντός είναι ποιητής

ΑΗΜΟΖΟΕΝΗΖ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ Παπαναστασίου είχε πιο ενδιαφέρουσες ι­ δέες από τον Βενιζέ-

0

λο, αλλά άφησε πολύ μι­ κρότερο έργο. 0 Γεώρ­ γιος Παπανδρέου ήταν πιο γοητευτική προσωπι­ κότητα από τον Καραμαν­ λή και πιο πολύπλευρη από τον Ανδρέα, αλλά ο ιστορικός ρόλος του υπήρξε λιγότερο σημαντικός. 0 Κώστας Παπαϊωάννου ήταν βαθύτερος στοχαστής από τον Καοτοριάδη, αλλά δεν έγινε τόσο διάσημος. 0 Κα­ βάφης ήταν πιο πρωτότυπος ποιητής από τον Σεφέρη, αλλά επηρέασε λιγότερο την ελληνική ποίηση. 0 Συκουτρής αποκάλυψε ουσιαστικότερα πράγματα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό απ' όσο ο Ανδρόνικος, αλλά δεν συγκίνησε τόσο. 0 Μπουζιάνης ήταν ανώτερος ζω­ γράφος από τον Τσαρούχη, αλλά (εκ)τιμήθηκε λιγότε­ ρο. θέλω να πω ότι άλλο οι προσωπικότητες και άλλο

οι ιστορικές μορφές. Όσο για τα γεγονότα, μου φαίνε­ ται ότι τις μονιμότερες και βαθύτερες επιπτώσεις στη νεότερη ιστορία μας τις είχε η καταστροφή των εξωελλαδικών κέντρων του ελληνισμού. Οι ελληνικές πα­ ροικίες, οικονομικά και μορφωτικά ρωμαλέες, ήταν οι κεραίες του ελληνισμού, οι ελληνικοί μετασχηματιστές των μεγάλων ρευμάτων του κόσμου. Μετά την απώλειά τους, αυτό που λέμε ελληνισμός τείνει να γίνει συνώνυμο του επαρχιωτισμού, της κοσμοφοβίας και της κομπλεξικής πτωχαλαζονείας. ΟΔημοσθένης Κούρτοβικ είναι πεζογράφος, μεταφραστής και κριτικός

ΚΩΖΤΑΖ ΚΟΥΤΖΟΜ ΥΤΗΖ Μικρασιατική κατα­ στροφή είναι η μεγα­ λύτερη εθνική συμφο­ ρά στην ιστορία του Ελληνισμού κατά τον 20ό αιώνα. Η εξόντωση εκα­ τοντάδων χιλιάδων Ελλή­ νων, αλλά και Αρμενίων, και η εκδίωξη των υπολοί­ πων χωρίς τις περιουσίες

Η

τους από το μικρασιατικό έδαφος, το ξερίζωμα του Ελληνισμού από τις προαιώνιες εστίες του στη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη, οι χαμένες πατρίδες, η χαμένη Ιωνία.

0 George Horton στην τελευταία έκθεσή του προς το State Department τελειώνει, αφού περιγράφει την ευ­ θύνη των συμμάχων για το ολοκαύτωμα της Σμύρνης, ως εξής: «Ένα θέαμα που ελπίζω να μην ξαναδώ στη ζωή μου είναι εκείνο της σφαγής που έλαβε χώρα κάτω από το βλέμμα των ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ και με τη σιω­ πηρή αποδοχή τους. Πιστεύω ότι μόλις μαθευτεί τι συ­ νέβη πραγματικά στη Σμύρνη, και τι εξακολουθεί να συμβαίνει στην Εγγύς Ανατολή, όλοι οι αξιοπρεπείς άν­ θρωποι στην Ευρώπη και στην Αμερική θα νιώσουν ό­ πως εγώ». Και πιο κάτω «... έχουν κάνει ορισμένα πράγματα για τα οποία θα πρέπει να ντρέπονται, αν υπάρχει κάποιος που είναι σε θέση να αισθανθεί ντροπή. Δυστυχώς κάθε κυ­ βέρνηση έχει σε ορισμένα σημεία της τη δομή εταιρείας επιχειρήσεων, που δεν διαθέτουν ψυχή». Μια δάντεια τραγωδία, που όμοιά της δύσκολα θα βρε­ θεί στην παγκόσμια ιστορία.

0 Κώστας Κουτσομύτης είναι σκηνοθέτης

A c v m ia p y c i « έ ν α » γ ε γ ο ν ό ς α κ ό μ α Λ ιγ ό τ< ρ ο « μ ί α »

Ε λ λ ά δ α ς » ο λ ό κλ η ρ ο το ν α ιώ ν α . Γ€ γ ο ν ό τα που c n c Sp a o a v α π ο φ α σ ισ τικ ά o t ic φ λ ί ξ ί ΐ ς . i S i' cjc σ το χ ώ ρ ο τη ς π ο λ ιτ ικ ή ς , c iv a i π ο λ λ ά , α λ λ ά

ιοτορ ίας γ ια vcv ovotoi κ α ι

ο η μ α δ ια κ έ κ .

ΧΡΙΖΤΟΦΟΡΟΖ ΑΙΟΝΤΑΚΗΖ εμένος στο θρίαμβο με υγρά μάτια, ο αιώ­ νας κατηφορίζει προς το τέλος. Ένας αιώνας που σημάδεψε την Ελλά­ δα με τα γεγονότα που έ­ λαβαν χώρα στο πρώτο του τέταρτο, με αποκορύφωση τη Μικρασιατική Κα­ ταστροφή. Και σε όλα αυ­ τά πρωταγωνιστής ο Ελευθέριος Βενιζέλος μέσα από λάμψεις: αναπτέρωση του ηθικού μιας χώρας, που βούλιαζε στο τέλμα της αδράνειας και της διαφθοράς, δημι­ ουργία θεσμών, οικονομικοκοινωνικές και αγροτικές με­ ταρρυθμίσεις, επέκταση των συνόρων, διπλωματία με σουρντίνα και ο ελληνικός λόγος αξιόπιστος και σεβα­ στός στα τότε μεγάλα κέντρα αποφάσεων της Ευρώ­ πης. Αλλά και μέσα σκιές: κάποιες λάθος εκτιμήσεις, το «ιδιώνυμο» κ.ά., οι οποίες ωστόσο δεν μειώνουν τη λάμ­ ψη του.

Ο

Ελευθέριος Βενιζέλος: η διορατικότητα, η ψύχραιμη μα­ τιά, οι φωτισμένοι συνεργάτες, τα χιλιάδες σχολεία στην Ελληνική ύπαιθρο, το Εθνικό θέατρο, το Συμβούλιο της Επικράτειας, η Αγροτική Τράπεζα, η αποκατάσταση των προσφύγων. Ελευθέριος Βενιζέλος: δύο απόπειρες δολοφονίας σε βάρος του, ένα ανάθεμα, αυτοεξορίες, η τελευταία του αγόρευση στη Βουλή των Ελλήνων μετέωρη καθώς δεν του επέτρεψαν να την ολοκληρώσει, θάνατος στην «ξέ­ νην».

πεια του ότι ποτέ δεν έγινε μία σε βάθος κριτική ανάλυ­ ση των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου, που απωθήθηκαν από όλους. Διότι τότε επικράτησαν όλα τα στοι­ χεία του αντιμοντέρνου, αντιορθολογικού, αντιφιλελεύθερου, εθνικοθρησκευτικού και λαϊκίστικου συνδρόμου που επικρατεί σήμερα.

0 Θάνος Λίποβατς είναι συγγραφέας και καθηγητής Πολιτικής Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Π.Δ.

Φαίνεται πως ο Ελληνικός λαός δεν την αντέχει και πο­ λύ τη μεγαλοσύνη.

ΜΑΖΤΡΟΔΗΜΗΤΡΗΖ

0 Χριστόφορος Λιοντάκης είναι ποιητής

GANOZ ΛΙΠΟΒΑΤΖ

ο πιο σημαντικό γεγο­ νός για την πορεία της πατρίδας μας κατά τον 20ό αιώνα στάθηκε, κατά τη γνώμη μου, ο τραγικός και ολέθριος για την εσω­ τερική συνοχή της Ελλά­ δας Εμφύλιος Πόλεμος (1944 και 1946-1949). Τον βασικότερο λόγο για μια τέτοια τοποθέτηση συνιστά το γεγονός ότι ο Εμφύλιος, που πραγματοποιήθηκε οχεδόν στο μέσον του αιώνα και μάλιστα μετά τον καταστρεπτι­ κό Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, προκάλεσε φρικτές αν­ θρώπινες απώλειες, βαθιές ηθικές και ψυχολογικές αλ­ λοιώσεις και μια μακροχρόνια καθήλωση και σκλήρυνση του πολιτικού συστήματος της χώρας. Με τον Εμφύλιο Πόλεμο συνεχίστηκε, ουσιαστικά, και ολοκληρώθηκε ο παλαιότερος εθνικός Διχασμός (1915-1917), ενώ μία ε­ πιπλέον συνέπειά του υπήρξε η διασπορά των δυνάμε­ ων του Έθνους μέσω των πολιτικών προσφύγων και της αναγκαστικής μετανάστευσης.

Τ

εωρώ τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον εμ­ φύλιο πόλεμο (194345 και 1946-49) και την εκτόπιση των Ελλήνων από τη Βόρειο Κύπρο, τα τρία σημαντικότερα γεγονότα του αιώ να, που όμως συνδέονται μεταξύ τους. Ωστόσο προεξέχει ο εμ­ φύλιος πόλεμος, κατά τη διάρκεια του οποίου αναδείχθηκε η βασική αδυναμία της ελληνικής κοινωνίας και διανόησης να κατανοήσουν το βαθύτερο νόημα της ευρωπαϊκής νεοτερικότητας, δηλ. την οικοδόμηση μιας ανοιχτής κοινωνίας πολιτών, πέραν του εργαλειακού λόγου, στην οποίαν επικρατούν η καθολικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ατομι­ κότητα των υποκειμένων, απελευθερωμένων από το Συνεπώς, ο Εμφύλιος καθόρισε κατά τρόπο άμεσα αρ­ φετιχισμό της παράδοσης. Έτσι ο εμφύλιος πόλεμος νητικό - και έμμεσα και βραδέως θετικό - τη μορφή της κυριαρχήθηκε από τη διαμάχη ανάμεσα σε μια φασίζουσύγχρονης Ελλάδας- χωρίς την αναφορά μας σ' αυτόν σα εθνικιστική δεξιά και μία σταλινική, ολοκληρωτική α­ δεν ερμηνεύονται ούτε τα θυελλώδη πολιτικά γεγονότα ριστερά. Σήμερα, εμπρός στην πρόκληση της ευρωπαϊ­ των δεκαετιών που ακολούθησαν ούτε, ακόμη, και τα κής ολοκλήρωσης αλλά και στις θετικές ευκαιρίες που μεγάλα αιτήματα των κοινωνικών αλλαγών που έλαβαν προσφέρει στην Ελλάδα, ζούμε μια επικίνδυνη πολιτι­ μια διαυγή μορφή μόνο μετά σμική παλινδρόμηση προς τα Τ ο σ η μ α ν τ ικ ό τ ίρ ο γ ίγ ο ν ό ς το υ το 1974. Ακόμη, η συμβολή πίσω. Οι δυσκολίες και οι ανα­ του Εμφυλίου Πολέμου υπήρ­ σφάλειες της εξωτερικής και α ιώ ν α μ α ς κ ι α α τό π ου 8 α ο 8 η γ ή ο « ξε κεφαλαιώδης στη σύνθεοη της εσωτερικής πολιτικής ο­ τ η ν α ν θ ρ ω π ό τη τ α , της λογοτεχνικής και της γενι­ δήγησαν σε μία δημαγωγία, σ α μ π α ρ α ο ύ ρ ο ν τα ς κ α ι τ η ν Ε λ λ ά δ α . κότερης καλλιτεχνικής παρα­ σ' έναν εθνικισμό, μία στείρα

9

προγονολατρία, μία μισαλλο­ δοξία και μία αυτοαπομονωτική ξενοφοβία. Αυτή η κατά­ σταση είναι μία ύστερη συνέ­

θέμα του μ ή να ________

oc μ ια α ν ώ τ€ ρ η ζ ω ή , « ν α ι η μ ιτ ό θ ιο η τ ο υ ο ρ ια κ ο ύ σ η μ ε ίο υ τη ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς « τ ρ έ λ α ς »

γωγής του τόπου μας. θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι, μετά την Επανάσταση του '21, είναι το γεγονός που έχει

-------------------02©

γνωρίσει τις περισσότερες και τις πλέον επιτυχημένες «μετουσιώσεις». Η επιρροή του, άλλωστε, εξακολουθεί να υφίσταται έως τις μέρες μας. Οι δυνάμεις ή οι αδυνα­ μίες του λαού μας, όπως εκφράστηκαν τον καιρό του

που χαρακτηρίζουμε με τη συκοφαντημένη έννοια «εκ­ συγχρονισμός». Την επικαλούμαι με το πνεύμα που ο Λένιν χρησιμοποίησε την έννοια «εξηλεκτρισμός», ως α­ ναγκαία δηλαδή συνθήκη για μιαν υπανάπτυκτη χώρα.

Εμφυλίου, αποτελούν σημεία αναφοράς κάθε μεταγενέ­ στερης τραυματικής εθνικής περιπέτειας, ενώ έως σή­ μερα είμαστε όλοι λιγότερο ή περισσότερο επηρεασμέ­ νοι από την πολιτική νοοτροπία που διαμορφώθηκε ε­

Απ' αυτή την άποψη, θα με ενδιέφερε περισσότερο η κατασκευή μιας σήραγγας ενός αυτοκινητόδρομου, οι θεσμοί και τα κρατούντα σε ένα νοσοκομείο, η μελλο­ ντική ικανότητα του νεοέλληνα να κάθεται στην ουρά, απ' ό,τι αν ένας θεολόγος κρίνει τα βιβλία του Λυκείου, ένας φιλόλογος θα σχολιάσει για χιλιοστή φορά τον Παπαδιαμάντη, ή ένας ιερομόναχος θα αναλύσει ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Δεν μπορεί - άλλωστε - να νοηθεί καμιά πρόταση πολι­ τισμού ή παιδείας, αν αυτά δεν υπάρξουν ως επάλλη­ λος κύκλος με το καθημερινό περιβάλλον βίου. Έτσι, με αφήνει αδιάφορο κάθε «δημόσιο» γεγονός και κάθε πρό­ σωπο που διαχειρίζεται τις τύχες των άλλων αν αυτά συντελούνται σ' έναν χώρο υποβαθμισμένο, νοσηρό ή

κείνη την εποχή. Υπογραμμίζοντας, λοιπόν, τη σημασία του Εμφυλίου, ελπίζουμε ότι οι σημερινοί Έλληνες θα μπορέσουν να ε­ κτιμήσουν με αμεροληψία και ψυχραιμία τις παραμέ­ τρους του συγκεκριμένου γεγονότος και θα αντιμετωπί­ σουν τις προκλήσεις της επόμενης χιλιετίας χωρίς την αμοιβαία καχυποψία και το διχαστικό πνεύμα, που οδή­ γησαν τότε τη χώρα μας στο χείλος μιας απίστευτης πο­ λιτικής και πολιτισμικής καταστροφής. Ο ΠΑ Μαστροδημήτρης είναι συγγραφέας και καθηγητής Νεοεήήηνικής Φιήοήογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών

ΚΩΖΤΑΖ ΜΑΥΡΟΥΔΗΖ

ανυπόληπτο. Με αφορούν περισσότερο γεγονότα μιας προσωπικής ζωής, απλές παροχές που μπορούν να εμπλουτίσουν με την ευγένεια και τη γενναιοδωρία τους τη σφαίρα των αξιών μας.

οβάμαι ότι η αδιαφι­ λονίκητη συνέχεια στο ύφος της νεοελ­ ληνικής ζωής συντελεί ώ­ στε πρόσωπα και γεγονό­ τα να αφήνουν αδιατάρα­ χτο και το ήθος του καθη­ μερινού βίου και την εικό­ να της ιστορίας μας. Η αστική ολοκλήρωση που δεν πραγματοποιήθη­

Φ

0 Κώοτας Μαυρουδής είναι ποιητής και εκδότης του περιοδικού «ΤΟΔΕΝΤΡΟ»

ΑΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥΖΕΦΕΡΙΑΑΗ μορφή του Βενιζέλου είναι αυτή που κυ­ ριαρχεί στη νεότερη ι­

Η

θε επιμέρους γεγονός, ελαχιστοποιώντας τις συνέπειές του.

στορία μας. Συνδυασμός επαναστάτη και πολιτικού, όχι μόνο διπλασίαοε την Ελλάδα, αλλά αργότερα αν και αποδιωγμένος - έσπευσε στη Διάσκεψη της

Ελάχιστη σημασία φαίνεται να έχει το ποιος ηγείται στο τάδε υπουργείο, ποιος αντιπροσωπεύει τη χώρα στην Ουνέσκο, ποιος νόμος ψηφίζεται, όταν το σιδηροδρομι­ κό σου δίκτυο αντιστοιχεί στην εξέλιξη του περασμένου αιώνα, οι «αυτοκινητόδρομοι» «παράγουν» ανατριχιαστικούς αριθμούς νεκρών, οι σταθμοί μαζικών μέσων μετα­ φορών προκαλούν ναυτία ή κατάθλιψη, η δημόσια εικό­ να έχει το ύφος μιας διαλέκτου άμορφης κι ασήμαντης. Σε πνεύμα περισσότερο απαισιόδοξο και λιγότερο οργι­ σμένο, επιχειρώ να πω ότι τα μόνα σοβαρά «δημόσια» γεγονότα που θα μπορούσαν να συμβούν είναι εκείνα

Λωζάνης, για να περισώσει ό,τι ήταν δυνατόν να περισωθεί μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Πέρα από την ανεπανάληπτη συμβολή του οτα εθνικά θέματα, προσπάθησε να οργανώσει ένα σύγχρονο κρά­ τος. Έλεγξε τη μάστιγα της ληστείας, προώθησε τον ε­ ξηλεκτρισμό και την ύδρευση στα μεγάλα αοτικά κέ­ ντρα, εκπόνησε πελώριο πρόγραμμα οδοποιίας και αξιο­ ποίησης των πεδιάδων της Μακεδονίας. Επί των ημερών του κατασκευάστηκαν εκατοντάδες σχολικά κτίρια και ε­ φαρμόστηκε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, όπου καθιε­ ρώθηκαν δύο εξαετείς κύκλοι σπουδών, ο δε πρώτος έ-

κε ποτέ (με αποτέλεσμα αυτό το οποίο βιώνουμε σήμε­ ρα όλοι, ως μοιραία κοινωνική και αισθητική ιθαγένεια) είναι τόσο καθοριστικό στοιχείο που εξουδετερώνει κά­

---------------------

8<

H ouvciSgog της ανθρωπότητας, όταν 8α k Aci'vci ο ιστορικός της χρόνος. 8α ταράσσπαι όχι από τις προοωπικότητίς nou την απασχόλησαν, {υνουχίζοντάς την, α λλά από τις έ νν ο κ ς nou Scv cgigxngc στο πέρασμά της να πληροφορηθα' και να Bicaoci γίνε υποχρεωτικός. Μέσα σ' όλα αυτά και μαζί με την α­ ντιμετώπιση των προβλημάτων από την έλευση 1.500.000 προσφύγων, ο Βενιζέλος βρήκε χρόνο να ι­ δρύσει το Εθνικό θέατρο! Τέλος, ίδρυσε θεσμούς που ι­ σχύουν μέχρι σήμερα: την Αγροτική Τράπεζα, το Συμ­ βούλιο Επικράτειας, την Κοινωνική Ασφάλιση, τον EOT, ακόμη και τις λαϊκές αγορές! Μ' όλα ταύτα, οι δύο δολοφονικές απόπειρες εναντίον του μαρτυρούν ότι δεν είχε μόνον ορκισμένους φίλους αλλά και ορκισμένους εχθρούς. Είναι εντυπωσιακό ότι σήμερα - εξήντα ένα χρόνια μετά το θάνατό του - μπο­ ρεί κανείς ακόμη ν' ακούσει από άτομα κάποιας ηλικίας τους χαρακτηρισμούς «βενιζελικός» και «αντιβενιζελικός».

οικουμενική διάσταση αλλά και τη σαφήνεια, τη σαφή διάκριση που είχε τώρα. Έτσι, μένοντας στην εκδοχή του κόσμου ως μιας απέραντης σκηνής θεάτρου, θα λέ­ γαμε ότι ποτέ άλλοτε δεν παίχτηκαν τόσο δυνατά δρά­ ματα, ως ενσαρκώσεις των πιο μεγάλων αντιθέσεων που σημάδεψαν την ανθρωπότητα, όχι σπάνια των πιο μεγάλων αλληλοσπαραγμών. Οι ελληνικές παραλλαγές τους υπήρξαν από τις πιο συγκλονιστικές. Αλληλοσπαραγμοί υπήρχαν πάντα. Τώρα ωστόσο φαι­ νόταν ότι αυτοί αποκτούσαν κάποιο σκοπό: θα οδηγού­ σαν σε λύση τα ανθρώπινα αδιέξοδα. Βρισκόμαστε προς το τέλος του αιώνα. Και στο τέλος της πρωτοφανέρω­ της στην ιστορία εκείνης σύγκρουσης. Χωρίς να έχει επι­ τευχθεί κανένας σκοπός. Η ιστορία έχει την τραγική ιδιό­ τητα να αυτοδιαψεύδεται. Αλλά και να μην παραιτείται. Με την αρχή του νέου αιώνα μπορεί και κάτι νέο να ξα­ ναρχίσει.

0 Μ.Γ. Μερακλής είναι συγγραφέας και καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΜΗΛΙΩΝΗΣ

ΗΑία Μεγάλου-Σεφεριάδη είναι πεζογράφος και ποιήτρια

Μ.Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΧ ομίζω πως το διεθνές γεγονός, που «εοωτερικεύτηκε» στην Ελλά­ δα, - όπως και οτις άλλες χώ ρ ες-σ ημ αδεύ οντα ς την πορεία της και τη ζωή της στη διάρκεια ολόκλη­ ρου σχεδόν του 20ού αι­ ώνα, υπήρξε η βίαιη επι­ κράτηση των σοσιαλιστι­ κών ιδεών στη Ρωσία (1917). Το πνεύμα ενός μεσσιανισμού άρχισε να επιφέρεται πάνω από την άβυσσο της ιστορίας. Αλλοι πίστευ­ αν ότι η άβυσσος θα άλλαζε επιτέλους σε μια τάξη δι­ καιοσύνης, άλλοι, αντίθετα, πως αυτή θα γίνει πιο βαθιά και πιο σκοτεινή. Οπωσδήποτε μια κοσμοϊστορικής σημασίας αντίθεση α­ νάμεσα σε δύο κόσμους άρχισε να εγκαθιδρύεται σε ό­ λα: στον τρόπο της σκέψης, στον τρόπο της ζωής, στον τρόπο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κι αν η αντίθεση γενικά υπήρξε ανέκαθεν συνθήκη του ιστορικού γίγνε­ σθαι, εντούτοις ποτέ άλλοτε δεν είχε γνωρίσει αυτή την

Ν

θέμα του μήνα

Α’ Από τα εσωτερικά γεγονότα Το πρώτο και σημα­ ντικότερο από τα γει γονότα του αιώ να μας, που σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας, εί­ ναι η άνοδος στην εξου­ σία των φ ιλελεύθερων αστικών δυνάμεων Ιβενιζελισμός). Τις δυνάμεις αυτές εξέφρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η μεγαλύτερη πο­ λιτική φυσιογνωμία της Ελλάδας στον αιώνα αυτό. Εκσυγχρόνισε το κράτος (Σύνταγμα του 1911), συνήψε νέες συμμαχίες, αναδιοργάνωσε το στρατό και, με τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1915, απελευθέ­ ρωσε το μεγαλύτερο μέρος από τις υπόδουλες, ως τότε, περιοχές της Ελλάδας. Με τον Ελευθέριο Βενιζέλο η Ελλάδα, που εξακολουθούσε να είναι «παλιόψαθα των εθνών», παίζει ουσιαστικό ρόλο στην ευρω­ παϊκή πολιτική.

2. Η Μικρασιατική Καταστροφή (1922): Ξερρίζωσε τον Ελληνισμό της Μ. Ασίας και Ανατολικής Θράκης, μετέ­ τρεψε περίπου 1,5 εκατομμύριο Έλληνες σε πρόσφυγες και δημιούργησε τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα. Από το ισχυρό αυτό «σοκ» η Ελλάδα άργησε να συνέλθει.

Ι

---------------------

3. Ο Εμφύλιος Πόλεμος: Δίχασε για μισόν αιώνα τον Ελληνισμό και μετέτρεψε μια μερίδα σε δυνάστες (με ό,τι αυτό συνεπάγεται) και τους άλλους σε δυναστευ­ όμενους. Ενίσχυσε τη μετανάστευση, εσωτερική και ε­ ξωτερική, με σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές συνέπειες. Η Ελλάδα έχασε πολύτιμο χρόνο, όταν ακριβώς τον χρειαζόταν, για να συνέλθει από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

4, Η Δικτατορία της Χούντας (1967-74): Ανέκοψε την πορεία της χώρας, όταν άρχιζε να συνέρχεται από τις συνέπειες του Εμφυλίου. Προκάλεσε σύγχυση φρενών. Έφερε τους Τούρκους στην Κύπρο. Β' Από τα διεθνή γεγονότα 1. Η Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), που εξέθρεψε τεράστιες ελπίδες για κοινωνική δικαιοσύνη.

2. 0 Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, που ανέτρεψε τη θεομη­ νία του Ναζισμού. Η Βόμβα της Χιροσίμα που ανήγγελλε μια νέα βαρβαρότητα.

3. Το 1990 (κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώ­ των): Το τέλος της Ουτοπίας.

4. Χωρίς χρονολογία: Η ηλεκτρονική τεχνολογία, της οποίας τις τεράστιες συνέπειες πολύ λίγο (ακόμα) τις δοκιμάζουμε, αλλά τις υποπτευόμαστε.

πλήγμα καίριο: Δικτατορία. Ανάμεσα στα πολλά θύμα­ τα κυρίαρχη η μορφή του Αλέκου Παναγούλη. Ακο­ λουθείτο Πολυτεχνείο. Λίγο πριν το 2000 θα μπορούσαμε να δώσουμε με δύο τρεις λέξεις το στίγμα της εποχής ως εξής: αδιαφορία, ωχαδερφισμός, ποδιτικοδογία χωρίς έρεισμα. Η Κωατούδα Μητροπούδου είναι θεατρική συγγραφέας και πεζογράφος

ΚΩΧΤΑΧ ΜΟΥΡΧΕΛΑΧ

α ήταν ευκολότερο ν' απαντήσει κανείς στο ποια πρόσωπα ή γεγο­ νότα επηρέασαν αρνητικά την πορεία της χώρας μας, στον αιώνα που φεύ­ γει· μόνο που τότε θα χρειαζόσουν πάνω από δύο χιλιάδες λέξεις και όχι διακόσιες. Γεγονός είναι πως πρόσω­ πα, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν θετικά την πο­ ρεία μας, ή δεν το κατάφεραν ή αχρηστεύτηκαν ή προ0 Χριστόφορος Μηδιώνης είναι πεζογράφος δόθηκαν ή συμβιβάστηκαν. Όλοι στον τόπο μας - τις πιο πολλές φορές - συμβαίνει ΚΩΖΤΟΥΑΑ να βαράμε στο γάμο του καραγκιόζη και όλα στο τέλος ΜΗΤΡΟΠΟΥΑΟΥ - ακόμα και θρίαμβοι και δόξες και ιαχές χαράς - όλα μετατρέπονται σε αίμα, στάχτες, ήττες και δάκρυα. Η Π ολλά τα γεγονότα και θριαμβευτική μικρασιατική εκστρατεία που μετατρέπεται 11 αρκετές οι προσωπισε μικρασιατική καταστροφή. Η νικηφόρα αντίσταση 11 κότητες που σημάδε­ στον κατακτητή, ο νικηφόρος αλβανικός που ακόμα τα ψαν την πορεία της οφείλουμε. Ελλάδας κατά τον 20ό Στον τόπο μας, βλέπεις, οι ήρωες μονίμως θα μετανιώ­ αιώνα. Σημειώνουμε τα νουν που έγιναν ήρωες και μονίμως οι αντιήρωες θα κυριότερα γεγονότα και βγαίνουν οι κερδισμένοι. πρόσωπα κατά τη γνώμη Εντάξει το ξέρω, όλοι θ' αναφερθούμε σ' έναν Βενιζέλο - χωρίς αυτόν άγνωστο μέχρι πού θα έφτανε η Ελλάδα Αδόλφος Χίτλερ και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. μας -, όλοι θα θυμηθούμε τον πολιτισμό, τα νόμπελ μας Οι Έλληνες Εβραίοι ήταν τα πρώτα θύματα της μανίας και προπάντων τον Καβάφη μας, αλλά στο τέλος όλοι θα ενός παρανοϊκού δικτάτορα. μείνουμε με την εντύπωση ότι «Ίσως αν η Ελλάδα ciyc μια Η Ελλάδα σημαδεύτηκε α­ ψάχνουμε ψύλλους στ' άχερα. μέσως μετά με τη συνθήκη φωτιομένη nq iScia να δημιονργίί Με λίγα λόγια, και μόνο που της Βάρκιζας. Εμφύλιος α' πας να σκεφτείς αυτά τα φ ω τιομένίς α υ ν « 8 ή ο α ς και και β'. Εκτελέσεις στελεχών πράγματα σου 'ρχεται να βά­ αξι'ίς. μπορίΐ T0TC το ίρότημά σας της Αριστερός από ομοϊδεά­ λεις τα κλάματα. τες τους (Βελουχιώτης, να ήταν: Πόοο η σύγχρονη Πλουμπίδης).

0 Κώστας Μουροεδάς είναι Ελλάδα α η μ άδίψ ί την nopcia του Λίγο μετά τα μισό του 20ού θεατρικός συγγραφέας και κόσμον στον ακοστό αιώνα αιώνα η Ελλάδα δέχεται ένα πεζογράφος

9

ΒΑΖΙΑΗΖ ΜΠΟΥΤΟΖ ia φωτογραφία, η ο­ ποία σαν εξώφυλλο οτο περιοδικό TIME έκανε ιο ν γύρο του κό­ σμου, ανακεφαλαιώνει και φανερώνει με τον ε ­ ναργέστερο τρόπο την τραγωδία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα. Πρόκει­ ται για εκείνη τη μαυροφορεμένη νεαρή άγνω­ στη γυναίκα του Διστόμου. Ετο χαρακωμένο από την οδύνη πρόσωπό της έχουν αποτυπωθεί ανεξίτηλα η πείνα, οι σφαγές στα Καλάβρυτα, το Δίστομο, τα Κερδύλια, το Ολοκαύτωμα των Εβραίων Ελλήνων, ο εμ­ φύλιος σπαραγμός και η μετανάστευση. Η ναζιστική θηριωδία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και οι συνέπειές της έχουν αποτυπωθεί ριζικά και αμετόκλητα στο πρό­ σωπό της, στο ελληνικό πρόσωπό της.

m

που αφορά όλους μας, χαρακτηρίζει τον ελληνικό ει­ κοστό αιώνα απείρως περισσότερο από την προσωπι­ κότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου (ελπίζω να γίνει α­ ντιληπτό πως δεν πρόκειται για ύβρι) ή τις παραστά­ σεις του Πήτερ Χωλ στην Επίδαυρο. Μετά είκοσι ή τριάντα αιώνες που και οι πιο λαμπερές «προσωπικό­ τητες» θα έχουν συρρικνωθεί (ίσως ούτε καν αυτό) σε ονόματα, στην έννοια που εκφράζει το αζήτητο σώμα του νεαρού Αλβανού, θ' αναγνωρίζεται ένα βάρος που θα έχει σημαδέψει εναργέστατα τον αιώνα που τελει­ ώνει. Η συνείδηση της ανθρωπότητας όταν θα κλείνει ο ιστορικός της χρόνος θα ταράσσεται όχι από τις προσωπικότητες που την απασχόλησαν, ευνουχίζο­ ντας την, αλλά από τις έννοιες που δεν ευτύχησε στο πέρασμά της να πληροφορηθεί και να βιώσει. Ο Θανάσης Νιάρχος είναι ποιητής, δοκιμιογράφος. Εκδίδει και διευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό «Ηλέξη» ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΟΥΤΖΟΖ

ΟΒασίλης Μπούτος είναι ηεζογράφος ΘΑΝΑΖΗΖ Θ. ΝΙΑΡΧΟΖ

ο καλοκαίρι του 1997, το νεκρό σώμα ενός νεαρού Αλβανού παιδιού σχεδόν - έμεινε για δεκαπέντε (περίπου) ημέρες αζήτητο σε ν ε ­ κροτομείο της Θεσσαλο­ νίκης. Το παιδί αυτό, α ­ φού κανείς στα δέκα ε ­ κατομμύρια των Ελλήνων, την επομένη που έγινε γνωστό το γεγονός, δεν θα μπορούσε να πει το όνομά του, δεν υπήρξε αναμφισβήτητα προσωπικότητα. Για

Τ

να χειραφετηθεί η ιστορία και να ενηλικιωθούν οι κοι­ νωνίες, οφείλουν ν' απαλλαγούν από το σύνδρομο πως είναι οι προσωπικότητες που χαρακτηρίζουν τις δεκαετίες, και τους αιώνες. Γιατί η αντίληψη αυτή κα­ θώς περιλαμβάνει ακόμη και τους εγκληματίες ως υ­ ποψήφιους για επιβίωση, μεταβάλλει την κονίστρα της ιστορικής διάκρισης σε ξέφραγο αμπέλι, θα 'πρεπε, λοιπόν, να μας απασχολούν οι έννοιες που τα πρόσω­ πα απλώς βοηθάνε να υπάρξουν και να γίνουν γνω­ στές, και τις έννοιες να τιμούμε ως «προσωπικότητες». Το αζήτητο σώμα του νεαρού Αλβανού ως «μοίρα»

θέμα του μήνα

υτό που «σημάδεψε την πορεία της Ελλά­ δας κατά τον 20ό αιώ­ να» είναι, κατά τη γνώμη μου, ο συγκεκριμένος τρόπος συζυγίας εθνικού και κοινωνικού ζητήμα­ τος, στις διαδοχικές μορ­ φές που έλαβε με την υ­ παγωγή στο δίπολο αυτό - ως δευτερογενών στοιχείων - επιμέρους «γεγονότων» («διεθνών» και «εσωτερικών») και «προσωπικοτήτων». Αν κατά τον προηγούμενο αιώ­ να η διελκυστίνδα αυτή έγερνε σχεδόν μονοσήμαντα προς την πλευρά του εθνικού ζητήματος, δηλαδή προς τη διεργασία ολοκλήρωσης του εθνικού κράτους, στον αιώνα μας όμως συγκροτήθηκαν οι ιστορικοί όροι για μια νέα διάταξη των φορέων του δίπολου. Από το ένα μέρος εγγράφονται οι βαλκανικοί πόλεμοι, με το κόμμα Φιλελευθέρων στην κυβέρνηση, η συμμετοχή της χώ­ ρας στους δύο παγκόσμιους πολέμους, η οριστικοποίη­ ση των συνόρων της, μετά τη μικρασιατική καταστρο­ φή, και η ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινό­ τητα. Από το άλλο αναδύονται (1918) οι κινήσεις για την οικονομική (ΓΣΕΕ) και πολιτική οργάνωση (ΣΕΚΕ) της εργατική τάξης, η Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ), ο εμφύλιος πόλεμος και η απόπειρα για την άρση των συνεπειών του. Με δεδομένη τη γεωπολιτική θέση της χώρας, το ερώτημα που τίθεται στην εκπνοή του 20ού αιώνα είναι

«

πώς θα δοθεί μια νέα ώθηση προς την επίλυση του κοι­ νωνικού ζητήματος, σε συνθήκες ειρήνης και αλληλεγ­ γύης των λαών.

0 Παναγιώτης Νούτοος είναι καθηγητής της Κοινωνικής και Ποήιτικής Φιήοοοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωάννινάν

ΚΩΖΤΑΖ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ πειδή ο τόπος, αλλά και ο κόσμος όλος, δεν θα υπήρχε αν δεν υ ­ πήρχα εγώ που τώρα κα­ λούμαι να μιλήαω - κι ε­ πειδή δεν αισθάνομαι ότι αποτελώ εξαίρεση, πι­ στεύω ότι αυτό ισχύει για τον καθένα - αρχίζω από τα εντελώς δικά μου - τα απαραίτητα: Αρχές του αιώνα ενηλικιώνεται ο παππούς μου απ' τον πατέρα μου κι έρχεται οτην Αθήνα, δάσκα­ λος, από κάποιο ορεινό χωριό της Ολυμπίας. Παντρεύε­ ται το Ό9 και τρία χρόνια αργότερα - τ ο ‘1 2 - γεννιέται ο πατέρας μου. Σε ανύποπτο χρόνο και τόπο, το Ί 5 στη Σμύρνη γεννιέται η μητέρα μου, που φτάνει στον Πει­ ραιά το '22. Εγκαθίσταται με την οικογένεια της σε κά­ ποιον συνοικισμό της Αθήνας, στο δημοτικό σχολείο του οποίου θα υπηρετήσει, λίγα χρόνια αργότερα, ο παπ­ πούς μου. Έτσι γνωρίζονται οι γονείς μου το '37, πα­ ντρεύονται το '38 κι εγώ «συλλαμβάνομαι», δεύτερος στη σειρά, τον Οκτώβριο του '44, τις μέρες της αποχωρήσεως των στρατευμάτων Κατοχής, όπως μου αρέσει να πιστεύω, αφού γεννιέμαι εννέα μήνες αργότερα α­ κριβώς, τον Ιούλιο του '45. Πέρασε αρκετός καιρός, ώ­ σπου να συνειδητοποιήσω ότι τα τέσσερα πρώτα χρόνια της ζωής μου συνέπιπταν με τα τέσσερα τελευταία χρό­ νια του Εμφυλίου κι άρα να εξηγήσω κάποιες μνήμες μου: ασκήσεις αεράμυνας, σειρήνες, κυριακάτικους συ­ ναγερμούς και απαγορεύσεις της κυκλοφορίας μεσημε­ ριάτικα, που έκοβαν βίαια το παιχνίδι οτην αυλή.

(

Η Καταστροφή Scv ήταν μόνον ήττα και πόνος. Ήταν και μια ν ίκ η , ίΑΑηνική στην ουσία της: Ξ ο α ν ή ο α μ ί να κατακτήσουμ€ την Ιωνία και αντί γ ι' αυτό τη φ έραμ ΐ

Τα άλλα είναι γνωστά: Μακεδονικός αγώνας, Κιλελέρ, Γουδί, Βενιζέλος, Εργατικά Κέντρα, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Αγγλικές και Γαλλικές δυ­ νάμεις στη Θεσσαλονίκη, συμμετοχή της Ελλάδας στο Μακεδονικό μέτωπο, ίδρυση του «Σοσιαλιστικού Εργατι­ κού Κόμματος Ελλάδος», Μικρασιατική Εκστρατεία, Συν­ θήκη των Σεβρών, Μικρασιατική Καταστροφή, Παπανα­ στασίου, Πάγκαλος, πάλι Βενιζέλος και ιδιώνυμο, Δεύτε­ ρος Παγκόσμιος Πόλεμος, Αλβανία, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, Κορέα, '67, μεταπολίτευση, ΠΑΣΟΚ και πάει λέγοντας.

0 Κώστας Παπαγεωργίου είναι ποιητής, πεζογράφος και δοκιμιογράφος. Διευθύνει το περιοδικό«Γράμματα και Τέχνες»

ΖΠΥΡΟΖ ΠΑΑΖΚΟΒΙΤΗΖ

] Γ χω την εντύπωση ότι ο

20ός αιώνας αποτέλεI σε, για όλη την ανθρω­ πότητα και για την Ελλά­ δα, τη συμπύκνωση δύο προηγούμενων αιώνων· του 18ου αιώνα του δια­ φωτισμού και της γαλλι­ κής επανάστασης, και του 19ου με τη μεγάλη βιομηχανική και τεχνολογική επανά­ σταση, που είχαν σαν επακόλουθο τη βαθιά αλλαγή των κοινωνιών της Ευρώπης. Σαν ώριμος καρπός αυτών των εξελίξεων ήρθε η σοσια­ λιστική επανάσταση του 1917. Είναι το σπουδαιότερο, κατά τη γνώμη μου, γεγονός στην ιστορία του πολιτι­ σμού και του 20ού αιώνα. Σημάδεψε βαθιά την προο­ δευτική Ελλάδα οδηγώντας τους νέους ανθρώπους της στην πνευματική, ηθική και πολιτική έξαρση της περιό­ δου 1940-44. γ

Προσωπικότητα κυριαρχική αυτού του αιώνα, κατά το πρώτο ήμισύ του, είναι αναμφισβήτητα ο Ελευθ. Βενιζέ­ λος. Ονειρεύτηκε, και ως ένα βαθμό πραγματοποίησε την Ελλάδα-κράτος ευρωπαϊκό, την Ελλάδα των προο­ δευτικότερων και πιο δημιουργικών αστών Ελλήνων. Αν είχαν επιτύχει στο σύνολό τους τα σχέδιά του, η Ελλά­ δα θα ήταν από τότε μια μεγάλη Χώρα. Το όνειρο μαται­ ώθηκε εγκαίρως από τους πάντοτε μέτριους της κάθε ελληνικής εποχής...

0 Σπύρος Πήαοκοβίτης είναι πεζογράφος και δοκιμιογράφος

BAZIAHZ ΡΔΦΑΗΑΙΔΗΖ

γούν τη μη εμφάνιση ή ολοκλήρωση άλλων λογικά α­ ναμενόμενων. Χωρίς την προσέγγιση των οποίων είναι ακατανόητη η πο­ λιτική ζωή ακόμα και στις μέρες μας.

εκστρατεία στη Μικρά Ασία το 1919 και η συ­ νακόλουθη καταστροφή του 1922.

Η

0 Βασίλης Ραφαηήίδης είναι συγγραφέας και κριτικός κινηματογράφου

ΑΛΚΗΖ ΡΗΓΟΖ την ιστορική πορεία κά­ θε κοινωνικού σχηματι­ σμού υπάρχουν κάποια γεγονότα-κήειδιά, με ιδιαί­ τερα έντονη σημασία για την κατανόηση της όλης

Σ

διαμόρφωσής του. Και τέτοιο θαρρώ πως στέ­ κει για την Ελλάδα τούτου του αντιφατικού αιώνα, η Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Από τη μια σηματοδοτεί οδυνηρά μα και οριστικά το τέλος μιας εκατοντάχρονης αργόσυρτης μεταβατικής περιόδου, που άνοιξε με την Επανάσταση του 1821, καθώς και του συνεκτικού της ζωής της πολιτικού μύθου της Μεγάλης Ιδέας. Από την άλλη αποτελεί αφετηρία εκκίνησης μιας νέας πε­ ριόδου, όπου ο ελληνικός λαός στο μέγιστο ποσοστό του, αναγκάζεται να ζήσει και να αναπτυχθεί για πρώτη φορά στην ιστορία του, στα προσδιορισμένα και γι' αυτό περιο­ ρισμένα όρια ενός και μόνο κράτους, μιας και μόνο εθνικής αγοράς. Για πρώτη φορά ο ελλαδισμός συμπίπτει λίγο πο­ λύ με τον ελληνισμό. 0 κοινωνικός με τον κρατικό σχημα­ τισμό. Και μάλιστα, χωρίς κυρίαρχο ιδεολογικά συνεκτικό ιστό και ορατό πολιτικό σκοπό. Γεγονός που επέτρεψε, μέσα από ραγδαίες οικονομικο-κοινωνικές ανακατατάξεις και την εμφάνιση νέων ιδεολογικο-πολιτικών δεδομένων, την παρουσία στο προσκήνιο όλων των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων και δυναμικών, ντόπιων και ξένων, με μια πρωτοφανή καθαρότητα που αναδεικνύει τα βα­ θύτερα και μονιμότερα χαρακτηριστικά τους. Χαρακτη­ ριστικά που εξηγούν νοοτροπίες και συμπεριφορές, α­ ξίες και απαξίες, που σφραγίζουν μια αλληλουχία, κατά τα άλλα αντιφατικών μεταξύ τους, γεγονότων ή εξη­

θέμα του μήνα

0 Άήκης Ρήγος διδάσκει οτο Πάντειο Πανεπιστήμιο Εήήηνική Ποήιτική

ΖΩΗ ΖΑΜΑΡΑ τραγωδία είναι ποιητι­ κό είδος αμιγώς ελλη­ νικό και έχει καταγρά­ φει στην ιστορία του πα­ γκόσμιου θεάτρου ως μία από τις μεγαλύτερες προ­ σφορές της Ελλάδος στην τέχνη και την κοσμοθεω­ ρία του δυτικού πολιτι­ σμού. Στην ελληνική σκέ­ ψη ο ήρωας, συχνά αθώ­ ος, φαίνεται να λυγίζει κάτω από την άδικη οργή μιας τυ­ φλής Μοίρας ή ενός παραλόγου που δεν προκάλεσε ο ί­ διος. Ωστόσο, στέκεται πάντα με το κεφάλι ψηλά. Η Ελλάδα του 20ού αιώνα έζησε την τραγωδία σε όλες τις εκφάνσεις της, με τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη θυσία ενός λαού στη θυμέλη. Η λέξη καταστροφή δεν είναι απλώς παρμένη από τη βακχική τελετή, συνδεδεμένη με το πάθος και την αναγέννηση. Στη θεωρία του θεάτρου είναι η λύση του δράματος. Στα καθημερινά αρχαία ελληνικά σημαίνει αιφνίδια στροφή. Η Ελλάδα, η πατρίδα της τραγικής αντίληψης της πραγ­ ματικότητας, είχε το τραγικό προνόμιο να ζήσει τη συ­ γκλονιστική στιγμή όταν ένας λαός συνειδητοποιεί ότι πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις.

«

Η Ζωή Σαμαρά είναι καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεοσαήονίκης και διδάσκει θεωρία της ήογοτεχνίας και του θεάτρου

ΑΡΗΖ ΖΦΑΚΙΑΝΑΚΗΖ Ακαδημία Αθηνών, που στα 62 χρόνια λειτουργίας της επέ­ τυχε τον άθλο της συντά­ ξεως του Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας (ως το γράμμα Δ για την ακρί­ βεια, απομένουν άλλα εί­ κοσι- με ρυθμό ένα γράμ­ μα κάθε 15 χρόνια το έρ-

«

γο θα ολοκληρωθεί γύρω στο 2300). Το ίδρυμα προ­ σφέρει επίσης στον ουρανισμό του έθνους βραβεύο­ ντας αστυφύλακες που κάνουν τη δουλειά τους και παι­ διά που παραδίδουν πορτοφόλια, κρατώντας έτσι υψη­ λά το φρόνημα του καθήκοντος. Να μη ξεχνάμε, επίσης, ότι ο πρώτος πρόεδρος του Σώματος, Φωκίων Νέγρης, έδωσε τ' όνομά του στην πασίγνωστη οδό τπς απώλει­ ας και του ελληνικού σινεμά. Χωρίς την Ακαδημία η χώρα θα είχε παραδοθεί στας α­ γκόλας του υλισμού και τα δυσώδη χνώτα των μαρξιστι­ κών φουσάτων. 0 πνευματικός αυτός φάρος - που δεν ετρώθη ούτε υπό των κοπτήρων οδόντων του μετροπόντικος - θα φωτίζει πάντα την πορεία του έθνους. Αθά­ νατος! ΟΆρης Σφακιανάκης είναι πεζογράφος

ΠΕΡΙΚΛΗ! ΖΦΥΡΙΔΗΖ

Π

το ελληνικό κράτος. Μ' ενδιαφέρει να τονίσω το πολι­ τικό του θάρρος, που μετά τη Μικρασιατική Καταστρο­ φή, μαζί με τον ηγέτη και ιδρυτή του νεότερου τουρκι­ κού κράτους Κεμάλ Ατατούρκ, χάραξαν το δρόμο της ελληνοτουρκικής προσέγγισης και φιλίας, προς όφε­ λος των δύο λαών. Δυστυχώς, ο δρόμος αυτός δεν ά­ νοιξε, διότι οι πολιτικές ηγεσίες που τους διαδέχθηκαν, άλλες συνειδητά κι άλλες από σφάλματα, καλλιέργη­ σαν έναν αλλοπρόσαλλο εθνικισμό, που τον πληρώ­ νουν οι δύο χώρες (πολιτικά και οικονομικά) και ελλο­ χεύει ο κίνδυνος να τον πληρώσουν πολύ ακριβότερα με μια καταστροφική σύρραξη. Κι αυτό, παρά το γεγο­ νός ότι και οι δύο χώρες βρέθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στο ίδιο στρατόπεδο. Ειλικρινά, πό­ σο θα αισχυνόταν ο Εθνάρχης, αν μπορούσε να ακού­ σει όλους αυτούς τους πατριδοκάπηλους να αποκαλούν εθνικούς μειοδότες, όσους από τους πολιτικούς μας επιθυμούν να ακολουθήσουν τα βήματά του; Ο Περικήής Σφυρίδας είναι πεζογράφος

ρέπει να ομολογήσω

II ότι η ερώτηση του αΙΙγ α π η τ ο ύ διαβάζω μου προκάλεσε αμηχα­ νία, διότι από τη μια με­ ριά είναι πολύ γενική (πορεία ως προς τι; την πολιτική, την οικονομία, τις επιστήμες, τον πολιτι­ σμό;) και από την άλλη άκρως περιοριστική (ένα γεγονός ή μια προσωπικότητα), θα απαντήσω όμως, παρακάμπτοντας τους όποιους δισταγμούς μου, συμ­ μετέχοντας στη χαρά των είκοσι δύο χρόνων κυκλο­ φορίας του περιοδικού. Καθοριστικό γεγονός για την πορεία της Ελλάδας υ­ πήρξε η Συμφωνία της Γιάλτας. Μπορεί την παραχώ­ ρηση της Ελλάδας, που έκανε ο Στάλιν στον Τσώρτσιλ, να την πληρώσαμε ακριβά μ' έναν εμφύλιο πό­ λεμο, αλλά οι μετέπειτα παγκόσμιες εξελίξεις, ιδίως αυτές της τελευταίας δεκαετίας του αιώνα, έδειξαν το πόσο βγήκαμε κερδισμένοι. Εξάλλου ποιος μας εγγυάται ότι, κι αν δεν γινόταν αυτή η παραχώρηση, θα απο­ φεύγαμε τον εμφύλιο; Οι Έλληνες το σαράκι της διχό­ νοιας το έχουν στο μεδούλι τους. Μόνο που το αποτέ­ λεσμα θα μπορούσε να είναι αντίστροφο και θα το πληρώναμε διπλά. Η προσωπικότητα, που σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας στον αιώνα μας, υπήρξε αναμφίβολα ο Ελευ­ θέριος Βενιζέλος. Δεν θα σταθώ στο γεγονός ότι με την πολιτική του διορατικότητα και δράση διπλάσιασε

ΦΑΙΔΩΝ ΤΑΜΒΑΚΑΚΗΖ ο γεγονός που σημά­ δεψε περισσότερο τον ελληνισ μό στον 20ό αιώνα είναι η εξαφά­ νιση του ελληνικού στοι­ χείου από τη Μικρά Ασία. Με την καταστροφή της Σμύρνης διακόπτεται η πάνω από τρεις χιλιετίες -α π ό τον Τρωικό Πόλεμο μέχρι σήμερα - παρουσία ελληνικών κοινοτήτων και στερεύει η μία από τις τρεις πηγές που τροφοδοτούν αυτό που συνηθίζουμε να λέμε «ελληνικότητα». Η

Τ

Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα εξορίστηκε από την Ασία, αποξενώθηκε από την Αφρική και περιορίστηκε στις παρυφές της Ευρώπης. Τα αποτελέσματα του ξεριζω­ μού θα αργήσουν να φανούν και ίσως απαιτηθούν δύο και τρεις αιώνες χωρίς την ασιατική επιρροή ώσπου να αντιληφθούμε ότι η γεύση του ελληνικού πολιτισμού έχει αλλοιωθεί, μάλλον ανεπιστρεπτί. Η Μικρασιατική καταστροφή μακροπρόθεσμα θα αναγνωριστεί ως ση­ μαντικότερη και τραγικότερη για τον Ελληνικό πολιτι­ σμό από την Πτώση της Κωνσταντινούπολης. Τα πρό­ σωπα που έδρασαν στην τραγωδία δεν έχουν τόση σημασία. Ο Φαίδων Ταμβακάκης είναι πεζογράφος και μεταφραστής

8 « μ α του μ ή ν α

ΔΗΜΗΤΡΗΖ ΤΖΙΟΒΑΖ υνηθισμένοι στην οργανικότητα της παρά­ δοσης και στην πολυσυλλεκτικότητα του πα­ ρελθόντος παρά στην α­ ξιολογική του ιεράρχηση, οι Έλληνες λόγω παιδεί­ ας και ιδ εολο γίας βρ ί­ σκουν κάπως δύσκολο να ξεχωρίσουν το σημα­ ντικότερο γεγονός, πρό­ σωπο ή λογοτεχνικό έργο μιας περιόδου, πόσο μάλ­ λον ενός ολόκληρου αιώνα. Έτσι συχνά καταφεύγου­ με σε αμήχανες, αμφιλεγόμενες ή διπλωματικές απα­ ντήσεις με πιο χαρακτηριστική αυτή του Σεφέρη: «0 Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος για­ τί έχουμε τον Παπαδιαμάντη». Αντίθετα, στη Δυτική Ευρώπη συχνά κάνουν τέτοιες δημοσκοπήσεις, γιατί ακριβώς οι κοινωνίες αυτές απο­ δίδουν μεγάλη σημασία στην ιεράρχηση, θα πρέπει, λοιπόν, να ομολογήσω ότι μια αγγλική διαφήμιση που χαρακτήριζε τη Μαρία Κόλλας ως τη φωνή του αιώνα λειτούργησε καθοριστικά στην κρίση μου και έκλινε την πλάστιγγα υπέρ της μεγάλης υψιφώνου. Νομίζω καμιά άλλη Ελληνίδα ή Έλληνας δεν γνώρισε τόση α­ πήχηση και αναγνώριση στο εξωτερικό όσο η Κόλλας. Είκοσι χρόνια από το θάνατό της η εκτίμηση του διε­ θνούς και του ελληνικού κοινού παραμένει αμείωτη. Όσον αφορά το γεγονός που σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας στον εικοστό αιώνα, νομίζω ότι αυτό υ­ πήρξε η Μικρασιατική Καταστροφή γιατί είχε ποικίλες παραμέτρους και τις διαρκέστερες σε σχέση με άλλα

Σ

γεγονότα συνέπειες: πολιτικές, πληθυσμιακές, γεωπο­ λιτικές και κυρίως πολιτισμικές. Ήταν το γεγονός που αποτυπώθηκε έντονα στη λογοτεχνική συνείδηση και τη λαϊκή μνήμη, καθόρισε τα σύνορα της Ελλάδας και την αναζωογόνησε πολιτισμικά με την παρουσία στη μητρόπολη τόσων λογοτεχνών από τη Μικρασία και την Πόλη, αλλά και την εμφάνιση του ρεμπέτικου. Τέ­ λος, σήμανε το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, ενώ η συν­ θήκη της Λωζάνης αποτελεί ακόμη σημείο αναφοράς στις διαφορές με τους γειτόνους. Αν, λοιπόν, η σημα­ σία ενός γεγονότος προσμετράται από τη διάρκεια των συνεπειών του, τότε η Μικρασιατική Καταστροφή θα πρέπει να έχει το προβάδισμα. Αλλά η ιστορία του εικοστού αιώνα, του αιώνα της πληροφορίας, θα γρα­ φτεί με βάση πρόσωπα και γεγονότα ή κινήματα, επα-

θέμα του μήνα

Η ιστορία τοιι ωκοστού αιώ να, του αιώ να της πληροφ ορίας, 8α γραφτώ' pc Βάοη πρόσωπα και γογονότα ή κινήματα, ωιαναοτάοως και γονικότορος ορατές και υ π ό γ ο ις ανακατατάξω^: ναστάσεις και γενικότερες ορατές και υπόγειες ανακα­ τατάξεις; 0 Δημήτρης Τζιόβας είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας

ΖΠΥΡΟΖ ΤΖΑΚΝΙΑΖ ίναι δύσκολο να απο­ μονώσεις ένα γεγονός και να πεις ότι αυτό σημάδεψε την πορεία μιας χώρας στη διάρκεια ενός αιώνα. Ως σταθμούς αυτής της πορείας θα μπορούσε κανείς να ανα­ φέρει την Επανάσταση του 1909, τον Εθνικό Δι­ χασμό, την Καταστροφή του '22, τον Πόλεμο και την Κατοχή, τη μεγαλειώδη Εθνική Αντίσταση και τον ολέθριο Εμφύλιο, τη Χούντα και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας μετά την πτώση της. Από τις προσωπικότητες της πολιτικής που διαδρα­ μάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή του τόπου, θα μπο­ ρούσε κανείς να ξεχωρίσει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου· Πέρα όμως από γεγονότα και πρόσωπα, σημειώθηκαν ε­ ξελίξεις που πραγματικά σημάδεψαν την πορεία του έ ­ θνους. 0 20ός αιώνας δεν ήταν μόνο αιώνας καταστρο­ φών για την Ελλάδα· ή μάλλον εις πείσμα των κατα­ στροφών, επιτεύχθηκε τεράστια οικονομική πρόοδος, συνέπεια της οποίας υπήρξαν σημαντικές κοινωνικές αλλαγές. Η ελληνική κοινωνία από αγροτική εξελίχθηκε σε μια σύγχρονη κοινωνία, αρκετά ανεπτυγμένη ώοτε

ί

να ξεχωρίζει ανάμεσα σε όλες τις γειτονικές κοινωνίες. Παρά ταύτα, φεύγοντας ο 20ός αιώνας μάς αφήνει με πολλές διαψεύσεις και απογοητεύσεις, σε μια κατάστα­ ση γενικευμένης αβεβαιότητας και αμηχανίας, αλλά όχι χωρίς ελπίδες. ΟΣπύρος Τσακνιάς είναι κριτικός και ποιητής

ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ

ομίζω ότι η Μικρασια­ τική Καταστροφή είναι

Ν

το γεγονός που σημά­ δεψε την πορεία της Ελλάδας τον 20ό αιώνα. Δεν θα αναφερθώ στα οι­ κονομικά ή δημογραφικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν εξαιτίας αυ­ τού του γεγονότος, θέλω να σταθώ στον αντίκτυπο της Καταστροφής στην πολιτι­ στική πορεία της Ελλάδας. Οι πρόσφυγες μετέφεραν τον πολιτισμό τους, τη φιλο­ πρόοδη διάθεση που είχαν, τη διαφορετική οπτική για τη ζωή, την εκτίμηση που έτρεφαν προς τις γυναίκες, τον έρωτα, το τραγούδι, τις τέχνες, τα γράμματα, το «ευ ζην» γενικώς. Εάν είναι δυνατόν να μπορέσει κανείς να αποσυνδέσει και να ξεχάσει τις ανθρώπινες απώλειες, τις κακουχίες και τα προσωπικά δράματα των προσφύγων, θα έλεγα ότι τίποτε άλλο δεν «ωφέλησε» τόσο πολύ πολιτιστικά τον τόπο μας. Βεβαίως οι Ελλαδίτες ξαφνιάστηκαν, τρόμαξαν κι αντέδρασαν συντηρητικά - κι ορισμένες φορές και ρατσιστι­ κά -, όμως με την πάροδο των ετών, οι πιο ειλικρινείς α­ πό εμάς οφείλουμε ν' αποδώσουμε δικαιοσύνη. Και προς αποφυγή παρερμηνειών, δηλώνω ότι - δυστυχώς - δεν έχω ούτε ένα πρόγονο Μικρασιάτη. Η Ευγενία Φακίνου είναι πεζογράφος

ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ ομίζω ότι δεν υπάρχει «ένα» γεγονός, ακόμα λιγότερο «μία» προ­ σωπικότητα που «σημά­ δεψε την πορεία της Ελλάδας» ολόκληρο τον αιώνα. Γεγονότα που επέδρασαν αποφασιστικά στις εξελίξεις ιδίως στο χώρο της πολιτικής είναι πολλά, αλλά και οι σιω­ πές της επίσημης ιστορίας για γεγονότα και πρόσωπα είναι ίσως ακόμα πιο σημαδιακές. Η πολιτική ιστορία της χώρας αλλάζει ριζικά πορεία στις αρχές του αιώνα, με την επίδραση της επανάστα­

Ν

σης των Νεοτούρκων το 1908 και την πρωτοβουλία το 1909 του συνταγματάρχη του πυροβολικού Νικολάου Ζορμπά να ιδρύσει τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο και να φέρει η εξέγερση των φιλελεύθερων αξιωματικών στην Αθήνα τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ένα από τα καθοριστικότερα γεγονότα του 20ού αιώ­ να είναι χωρίς αμφιβολία η Μικρασιατική Καταστροφή. Αλλά ακριβώς επειδή ο αιώνας «φεύγει», έντονα ση­ μαδιακό είναι το γεγονός ότι ακόμα σήμερα δεν έχει ε­ παρκάς ερμηνευθεί πώς οδηγήθηκε το ελληνικό κρά­ τος στη μεγαλύτερη ήττα της ιστορίας του. Έτσι μα­ θαίνουν τα παιδιά του σχολείου για την αγριότητα των τουρκικών στρατευμάτων και την ευθύνη των συμμά­ χων. Δεν έχουμε να πούμε στις νέες γενιές τίποτε για την ευθύνη των ηγεσιών της χώρας, που δεν έκαναν το δημοψήφισμα που προβλεπόταν, δεν περιόρισαν την παρουσία του ελληνικού στρατού σε περιοχές με ελληνικό πληθυσμό, δεν επιδίωξαν και δεν μπόρεσαν να φτιάξουν συμμαχίες. Η καταστροφή αλλά και τα ανερμήνευτα αίτιά της έ ­ χουν επιπτώσεις πολιτικές και οικονομικές που σχετί­ ζονται με άλλα σημαδιακά γεγονότα, μιαν αλυσίδα πο­ λιτικών συμβάντων, από την ανίσχυρη και σύντομη δημοκρατία του 1924 μέχρι τον νεκρό εργάτη οτη μα­ κεδονική απεργία, συμβάν που επιζεί στον Επιτάφιο του Ρίτσου και μέχρι τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, συμβάντα που χαρακτηρίζουν σημαδιακά κενά στην επίσημη μνήμη. «Το καράβι που ταξιδεύει το λέ­ νε Αγωνία 937», έλεγε κρυπτικά ο Σεφέρης, αλλά κατά τα άλλα κανένας επισήμως δεν θυμάται τις πολύ φιλι­ κές σχέσεις του μεταξικού καθεστώτος με τους Ναζί και την επίσημη υποδοχή του Γκαίμπελς στην Αθήνα το 1937; Ποιος μπορεί να μετρήσει πόσο σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας ο πόλεμος, η ναζιστική κατοχή, η πείνα του '41, το ολοκαύτωμα; Η πείνα και ο τρόμος σημά­ δεψαν ολοφάνερα τις γενιές που μεγάλωσαν με την άμεση μνήμη τους. Η ελληνική πολιτεία χρειάστηκε α­ πό την απελευθέρωση πενήντα τρία χρόνια (μισόν αι­ ώνα) για να οτήοει μακριά από το κέντρο της θεοσα­ λονίκης ένα μνημείο στους Εβραίους Έλληνες που ε­ ξόντωσε ο χιτλερισμός. Ποια θεϊκή ζυγαριά θα μπορούσε να μετρήσει πόσο «σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας» ο εμφύλιος κι α­ κόμα ο «μέγας φόβος» του εμφυλίου πολέμου που κα­ θορίζει τις εξελίξεις μέχρι το 1967; Πόσο αλήθεια ση­ μάδεψε την πορεία της Ελλάδας εκείνος ο νεκρός α­ ντάρτης των Κυνηγών του Αγγελόπουλου, ξαπλωμέ­ νος στο τραπέζι, με το σημαδιακό μεγάλο κόκκινο λεκέ στο αριστερό οτήθος και γύρω του η νοικοκυρά να

πλέκει, ο πολιτευτής να ετοιμάζει το λόγο του, οι επι­ τήδειοι να βγάζουν λεφτά κ.τ.λ.; Τέλος έχει μεγάλη σημασία τι σημάδεψε τη ζωή του καθενός ανθρώπου σε αυτή τη χώρα. Τη δική μου τη σημάδεψαν γεγονότα ανόμοια και προσωπικότητες που δεν είναι ούτε αυτοκράτορες ούτε στρατηγοί.

• Τα παιδικά μου χρόνια τα σημάδεψαν ρυθμοί ρού­ μπας στο ραδιόφωνο με στίχους όπως «τσίκα-τσίκα μπουμ, ολέ ολέ» και ο θείος μου ο Προκοπής που το έσβηνε νευριασμένος, γιατί πενθούσε κάποιον Μπελογιάννη, χωρίς καν να τον έχει ποτέ συναντήσει από κο­ ντά.

• Τα εφηβικά μου χρόνια τα σημάδεψαν κατακεφαλιές από οργισμένους αστυνομικούς για το αντεθνικό σύν­ θημα «Δη-μο-κρα-τία» που φώναζαν οι φοιτητικές δια­ δηλώσεις κι ακόμα η καθαρεύουσα του Μποστ που ε­ ξόντωσε με το σαρκασμό όχι μόνο μια γλώσσα αλλά κι ένα πολιτικό ύφος και μου άνοιξε το δρόμο να κατα­ λάβω τη σχέση της γλώσσας με την άσκηση βίας.

• Το τελευταίο, για μένα προσωπικά, σημαδιακά γεγο­ νός του αιώνα είναι μια γελοιογραφία του Μητρόπουλου, που δημοοιεύεται (τη θυμάμαι χωρίς να την έχω ξαναδεί από τότε) Απρίλη του 1967, με σκίτσο έναν α­ γώνα δρόμου, τους αρχηγούς κομμάτων με ανάμεσά τους τον Γεώργιο Παπανδρέου αθλητές, έτοιμους να ξεκινήσουν το τρέξιμο, τη Δημοκρατίτσα με το «Δ» στο οκουφάκι της να παρακολουθεί σκαρφαλωμένη σ' έ ­ ναν τοίχο, τον αυλικό να κρατάει στο τεντωμένο χέρι το περίστροφο για την εκκίνηση του αγώνα, και το πε­ ρίστροφο να στοχεύει τη Δημοκρατίτσα στον κρότα­ φο. Η Άννα Φραγκουδάκη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχοήική Ηήικία οτο Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΦΥΝΤΑΝΙΑΗΧ ολύ θα ήθελα η απά­ ντησή μου στο ερώτη­

η

μά σας να αναφερό­ ταν σ' έναν άνθρωπο από το χώρο της Τέχνης: τον Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Καζαντζάκη, τον Χατζηδάκι, τον θεοδωράκη ή ακό­ μα τη Μαρία Κόλλας, τον Παρθένη, τον Κουν. Όλοι τους υπήρξαν μεγάλοι, αλλά δεν μπορώ να πω ότι ση­ μάδεψαν την πορεία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα.

θέμα του μήνα

Ο αιώ νας ScAci ακόμα δύο χ ρ όνια για να tc A c k jo c i - κι έτοι Sc v anonA cicTai ακόμα η έκπ λ η ξη ή το Θαύμα. (Π .χ . μια ομοσπονδία ΕλλάδαςΤουρκίας) Μοιραία, λοιπόν, θα καταφύγω σε μια φυσιογνωμία από το χώρο της πολιτικής: τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αυτός, ναι, σημάδεψε την πορεία της Ελλάδας στον αιώνα που τελειώνει. Είναι ο πολιτικός που συνέβαλε όσο κανένας άλλος στην αναγέννηση, στον εκσυγχρονισμό και στο μεγάλωμα της Ελλάδας. Στις μέρες του η Ελλάδα βγήκε από την απομόνωση και τον επαρχιωτισμό, μολονότι με­ σολάβησε η Μικρασιατική Καταστροφή, για την οποία άλλοι έφεραν την ευθύνη, και παρά το γεγονός ότι είχε να στεγάσει και ν' αφομοιώσει πάνω από 1,5 εκατομμύ­ ριο πρόσφυγες. Αυτή η άνθηση αντανακλάται και στη λογοτεχνία του μεοοπολέμου, μια εικοσαετία πιο δημι­ ουργική από κάθε άλλη στον αιώνα μας. 0 ίδιος ο Βενιζέλος δεν ήταν άμοιρος Γραμμάτων. Μετέφρασε και σχολίασε τον Θουκυδίδη, έδωσε προτεραιότητα στην Παιδεία, με υπουργό τον αείμνηστο Γεώργιο Παπανδρέ­ ου, ίδρυσε το Πανεπιοτήμιο της Θεσσαλονίκης. Λογοτέ­ χνες, ποιητές και διανοούμενοι της εποχής ήταν φίλοι του και συνεργάτες του. Δεν απέφυγε τα λάθη, ιδίως προς το τέλος της ζωής του, αλλά δεν υπάρχει αμφιβο­ λία ότι στο έργο του και στους αγώνες του πατάει ακό­ μα η πατρίδα μας.

0 Σεραφείμ Φυντανίδης είναι διευθυντής της «Ελευθεροτυπίας»και της Κυριακάτικης «Ε»

ΑΝΤΩΝΗΖ ΦΩΧΤΙΕΡΗΖ ε όρους αντικειμενι­ κούς, δεν έχω αμφι­ βολία ότι το γεγονός που πρέπει να θ ε ω ρ ή ­ σουμε ότι σημάδεψε τη χώρα μας είναι ο μεγά­ λος πόλεμος, αλλά και ο πόλεμος που ακολούθη­ σε τον πόλεμο, κόβοντας αυτόν τον αιώ να στα

m

δύο. Η δεκαετία δηλαδή από το '40 ως το '50, μια δεκαετία που δεν την έζησα, αλλά που η Ιστορία, σαν σύμβαση συλλογική, με ανα-

Ο €ΐκοοτός αιώ νας μας cSci^c

B copoupc to uc κόσμους ξ€χω ριστούς. αφού ycyovoTg 8 κ 8 ν ή ή ca u T tp iK g . όπως και pcTaBoAc^ oc ό λους to uc τομιίς civ a i α λ λη λ έν β ίτα

ζωές τριών τουλάχιστον γενιών Ελλήνων, μένει ο Εμφύλιος. Δεν έχει την ίδια διαχρονική αξία με τις στιγμές που αναφέρθηκαν πιο πάνω, είναι όμως το ί­ διο οδυνηρός και με συνέπειες που για πολύ καιρό βα­ σανίζουν τους παθόντες. Μια διαφορετική εξέλιξή του θα έδινε άλλες διαστάσεις στο γεγονός με απρόβλε­ πτα επακόλουθα για τη σύγχρονη ιστορία μας.

0 ελληνικός Εμφύλιος, πέρα από τις σκοπιμότητες που τον προκάλεσαν, παραμένει ταξική σύγκρουση. Είναι άλλη μία ρομαντική, μα καταδικασμένη προσπά­ θεια στην ανηφόρα της Ιστορίας.

γκάζει να πεισθώ όχι μου είναι πιο κοντά απ' όσο π ε­ πανάσταση του '21 ή η ναυμαχία της Σαλαμίνος. Διότι, αν μιλήσω από καρδιάς, άλλο θεωρώ στην πραγματι­ κότητα ως το σημαντικότερο γεγονός αυτής της εκα­ τονταετίας, της οποίας αρχίσανε ήδη να ψέλνουνε τη νεκρώσιμη ακολουθία: ότι από τη δική της μήτρα και μέσα στους δικούς της κόλπους γεννηθήκαμε εμείς. Ποιο διεθνές ή εσωτερικό συμβάν, ποια προσωπικότη­ τα ή ποιο επίτευγμα θα είχε την παραμικρότερη σημα­ σία, αν η Τύχη (ή η Ατυχία) δεν φύτευε την ύπαρξή μας σε τούτο το περιβολάκι; Σε λίγο το χώμα της μνή­ μης θα σκεπάσει τον αιώνα που μας έφερε όλους ε­ μάς στη ζωή. Και θα μπούμε σ' έναν άλλο, κρύο αιώ ­ να, που ένα είναι σίγουρο: πως αργά ή γρήγορα θα φι­ λοξενήσει το θάνατο όλων μας.

0 Αντώνης Φωστιέρης είναι ποιητής, εκδίδει και διευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό «Η λέξη»

ΧΡΗΖΤΟΖ ΧΑΡΤΟΜΑΤΖΙΔΗΣ εγάλα γεγονότα εί­ ναι αυτά που χωρί­ ζουν τον ιστορικό χρόνο σε περιόδους ΠΡΙΝ και ΜΕΤΑ, που φέρ­ νουν καθοριστικές, ποιο­ τικές αλλαγές, όπως π.χ. η Επανάσταση του 1821. Για τον αιώνα μας τέτοιο γεγονός θα μπορούσε να είναι η ολοκλήρωση της απελευθέρωσης όλων των υ­ πόδουλων ελληνικών πληθυσμών με τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αν και υπήρξαν αρκετές επιτυχίες, που καθιέρωσαν τα σημερινά σύνορα της Ελλάδας, είχαμε όμως και τη Μικρασιατική καταστρο­ φή, με όλη την πικρία για το ΠΡΙΝ και το ΜΕΤΑ.

m

Έτσι, σαν πιο σημαντικό γεγονός, που επηρέασε τις

Μήπως τελικά οι πιθανές διαφορετικές εξελίξεις πα­ ρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον ερευνη­ τή; 0 Χρηστός Χαρτοματσίδης είναι πεζογράφος

ΘΑΝΑΖΗΖ ΧΑΤΖΟΠΟΥΑΟΖ αιώ νας ο ίδιος απ ο­ φεύγει να απαντήσει σ' ένα τέτοιο ερώτη­

0

μα, ακόμη κι αν επρόκειτο να αποτελέσει επιστη­ μονική διατριβή. Δεν γνωρίζω πώς ένιωθαν οι άνθρωποι στην αυγή του 19ου αιώνα κι όσοι έζησαν το τέλος του, κατά το τέλος του. Όμως χωρίς να έχω ζήσει την αρχή του 20ού νιώθω προσωπικά να μας χωρίζει από το ξεκίνημά του δυσθεώρητη από­ σταση σε σημείο που ν' αναρωτιέται κανείς αν έχει μεσολαβήσει ένας ή περισσότεροι αιώνες. Δεν γνωρί­ ζω αν πρόκειται καν για τον ίδιο κόσμο, όσο και αν οι πληγές του ανθρώπου είναι και θα παραμείνουν οι ί­ διες. Το πλαίσιο άλλαξε σε βαθμό εξωφρενικό. Ο αιώ­ νας ο ίδιος υποδεικνύει πως δεν υπάρχουν μονοσήμα­ ντα ερωτήματα και η πολυπλοκότητα των απαντήσε­ ων δημιουργεί σύγχυση. Αυτή είναι ίσως και η δυσκο­ λία της εποχής μας. Άλλωστε βρισκόμαστε ακόμη ε­ ντός της, με μιαν αίσθηση μετάβασης, ώστε δεν θα ή­ ταν δυνατόν, χωρίς την απαιτούμενη απόσταση, να μι­ λήσουμε με σχετική νηφαλιότητα, θα μπορούσε να μεταθέσει κανείς το ερώτημα χρονικά κατά έναν αιώ­ να και τότε με κάποια επισφαλή βεβαιότητα να απα­ ντήσει πως το πλέον σημαδιακό γεγονός για την Ελλάδα του προηγούμενου αιώνα ήταν η ελληνική ε­ πανάσταση και η σύσταση του νέου ελληνικού κρά­ τους που συνυφαίνεται με την παρουσία μας σήμερα

εδώ. Όσο για τον αιώνα τούτο, η «επίσημη» Ελλάδα άλλαξε πολλές φορές γεωγραφικά όρια. Οπότε για ποια Ελλάδα να μιλήσουμε; Εξάλλου η αφ' εαυτής εύ­ θραυστη έννοια των συνόρων αποδεικνύεται στις μέ­ ρες μας αρκετά ασταθής, αλλά υπό το πρίσμα πλέον της διεθνοποίησης και της παγκοσμιοποίησης. Εκείνο που έχει εντέλει σημασία, εντός ή εκτός Ελλάδας, εί­ ναι η κοινή ανθρώπινη μοίρα. Όλο τα υπόλοιπα ως ε­ πιφαινόμενα θα την περιβάλλουν, και αναλόγως, από αιώνα σε αιώνα κατ' επίφαση τουλάχιστο, θα τη δια­ φοροποιούν. Ο Θανάσης Χατζόπουλος είναι ποιητής και μεταφραστής

ΔΗΜΗΤΡΑ ΧΡΙΖΤΟΔΟΥΑΟΥ ίναι δύσκολο, νομίζω, να διακρίνει κανείς μέσα στον αιώνα που σβήνει γεγονός περισσότερο κα­ θοριστικό απάτην κατα­

{

στροφή του 1922. Το ορι­ στικό ρήμαγμα του μικρα­ σιατικού ελληνισμού, οι ε­ κρηκτικές πολιτικές και κοι­ νωνικές διαφοροποιήσεις που το ακολούθησαν, η σημερινή επιβίωση, σε τόνο ψυχο­

ΝΙΚΟΖ ΧΟΥΑΙΑΡΑΖ ev είμαι σε θέση να ξεχωρίσω ένα μόνο γεγονός που να σ η ­ μάδεψε την πορεία της Ελλάδος στον 20ό α ιώ ­ να.

D

Σημαντικά όμως γεγονό­ τα στον αιώνα που ακό­ μη διανύο υμ ε θεω ρώ τους Βαλκανικούς πολέ­ μους, την εκστρατεία στη Μικρό Ασία το 1919 και τη Μικρασιατική καταστρο­ φή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο, την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Κι ας μη φανεί παράδοξο: την εισβολή της τηλεόρασης σε όλα τα ελληνικά νοικοκυριά.

0 Νίκος Χουλιαράς είναι πεζογράφος, ζωγράφος, συνθέτης και τραγουδιστής

μαχητού, ενός κρατιδίου κρυφού πανικού μπροστά στις εύ­ θραυστες ισορροπίες του Αιγαίου έχουν αναμφίβολα εκεί την ερμηνευτική τους αφετηρία. Αλλά στη δική μου αντί­ ληψη των πραγμάτων δεν είναι μικρότερης σημασίας η άλ­ λη καταστροφή, αυτή του οικιστικού (και βεβαίως του φυ­ σικού) περιβάλλοντος που σημειώνεται κυρίως στην εικο­ σαετία '50-70, όταν στο όνομα μιας φασιστικού τύπου λο­ γικής της ανάπτυξης δημιουργείται εκείνη η οικοδομική υ­ στερία, που έδωσε το πιο αποτρόπαιο δείγμα της στη ση­ μερινή όψη της πρωτεύουσας και που κακέκτυπό του συ­ ναντά κανείς σ' όλες σχεδόν τις επαρχιακές «μεγαλουπόλεις». Όχι μόνο για τον θανάσιμο τραυματισμό της αισθητι­ κής ή της «ποιότητας της ζωής», που αυτή η πολεοδομική σχιζοφρένεια έχει επιφέρει. Αλλά κυρίως για τη βαθύτατη αλλοίωση που προκάλεσε στην αντίληψη του καθενός από μας σχετικά με την έννοια «δημόσια συμπεριφορά ενός πο­ λιτισμένου ανθρώπου». Αυτό που είμαστε σήμερα ως νεο­ έλληνες, πολύ πριν το εκφράσουν θλιβερά οι ακροαματι­ κότητες των «reality-shows», το έχτισαν εργολάβοι οικοδο­ μών υπό την έμπνευση μιας (ανέκαθεν) πολύ σκοτεινής και αμφίσημης έννοιας εκσυγχρονισμού και προόδου. ΗΔήμητρα Χριστοδούλου είναι ποιήτρια

θέμα του μήνα

Η Ε Κ Π Α ΙΔ Ε Υ ΤΙΚ Η Μ Ε Τ Α Ρ Ρ Υ Θ Μ ΙΣ Η ΚΑΙ Η Μ Ο Υ ΣΙΚ Η ΣΤΗ Ν ΕΚ Π Α ΙΔ Ε ΥΣΗ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Η αισ θ η τική π α ιδ εία σ τα σ χ ολεία ά ρ γ η σ ε να ’ρθει... πολλά χρόνια. Αυτή τη μεγάλη νύχτα μες στη μέρα ανέλαβε το Παιδαγω γικό Ινστιτούτο, με πρόεδρο τον καθηγητή Θεόδωρο Εξαρχάκο, να φωτίσει και να δώσει στην Αισθητική Παιδεία τη σημασία που πρέπει και τη θέση που της αξί­ ζει στην εκπαίδευση. Συντονιστικές ομάδες με υπεύθυνους στο αντι­ κείμενό το υ ς το υ ς καθηγητές: Θεόδω ρο Γράμ­ ματά στο θέατρο, Λουίζα Κακίση στα εικαστικά και Ανδρέα Χαραλάμπους στη μουσική- θεματι­ κές ομάδες, ομάδες για τ α προγράμματα σπου­ δών και τη συγγραφή βιβλίων εργάζονται εντα­ τικά για να υλοποιηθεί το πρόγραμμα αυτό που χρηματοδοτεί η ΕΟΚ. Πιστεύω ότι και οι πιο καλές ιδέες, απόψεις και π ρογράμματα, από το πρώτο στάδιο, που είναι οι εισ ηγήσ εις τω ν ειδικώ ν και η απόφαση του Υπουργείου να θεσ μο θετηθούν, μέχρι να φ τά ­ σουν σωστά στον τελικό αποδέκτη, που είναι το παιδί, υπάρχουν πολλά σ τάδια που θα πρέπει όλα μαζί να συντονιστούν ώστε το πρόγραμμα να κ υ λ ή σ ει απ ρό σκοπ τα και να υ λ ο π ο ιη θ εί. Ιδέες, μέθοδοι, π ρογράμματα σπουδών, βιβλία, ώρες διδασκαλίας, σεμινάρια, ειδικές αίθουσες διδασκαλίας με τον κατάλληλο εξοπλισμό που θα βοηθήσουν στην υλοποίηση. Μόνο τ ό τ ε το νερό φ εύ γει από την πηγή και φτάνει στο παιδί γ ια να τ ο ξ ε δ ιψ ά σ ε ι χω ρ ίς να χ ά σ ε ι ο ύ τ ε σε ποσότητα ούτε σε ποιότητα. Θέλω με λίγα λόγια να δώσω τη δική μου άποψη σχετικά με τ ο μ άθημα τ η ς μουσ ικής στα σχο­ λ εία . Α υ τ έ ς τ ις α π όψ εις θ α π ροσπαθήσω με κάθε τρόπο να περάσω στα νέα π ρογράμματα σ π ουδώ ν και τ α β ιβ λ ία τ ο υ Π α ιδ α γ ω γ ικ ο ύ Ινστιτούτου. Παρομοιάζω το σχολικό π ρόγραμμα μαθ η μ ά ­ των με τη συμφωνική ορχήστρα. Κάθε μάθημα, όπως και κά θ ε όργανο, έχ ει το δικό τ ο υ ρόλο

ώστε συντονισμένα όλα μαζί να δίνουν το ωραίο αποτέλεσμα που είναι από τη μια το συμφωνικό έρ γο και από την άλλη το παιδί. Θ α πρέπει να υπάρχει μια συνεργασία, ισορροπία ρόλων και σεβασμός μεταξύ το υ ς ώστε να ’χο υμε το επι­ θυμητό αποτέλεσμα. Πρώτα-πρώτα θα πρέπει όλοι να καταλάβουμε ό τι το μάθ η μ α τ η ς μουσ ικής στο σχολείο δεν έχει στόχο να κάνει όλα τα παιδιά μουσικούς. Οι τά ξεις των σχολείων δεν είναι τά ξεις Ωδείου. Η Μουσική στο σχολείο έχει άλλο προορισμό. Στο π ρώ το επ ίπ εδο θ α π ρ έπ ει να δ ώ σ ο υ μ ε τη ν ευ κ α ιρ ία σ τα π αιδιά να χα ρ ο ύν μέσ α από το τ ρ α γ ο ύ δ ι, τ η ν εκ μ ά θ η σ η κάπ οιου ο ρ γ ά ν ο υ (φλογέρα, μελόντικα), μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, την εξω τερίκευσ η των άπειρων ρυθμι­ κών σχημάτω ν που έχ ει μέσα το υ με τη χρήση των κρουστώ ν οργάνων, να χα ρ εί δημιουργώ ­ ντας μικρά αυτοσ χέδ ια δρώ μενα μέσα από τα οπ οία θ α το υ δ ο θ εί η ευ κ α ιρ ία να κινηθεί, να εκφ ρ α σ τεί, να τ ρ α γο υ δ ή σ ει, να π αίξει απ λές νότες σαν υπόκρουση και να δ ια λέξει το κρου­ στό ό ρ γανο που θ α τ ο υ δώ σ ει τ η βροχή ή τη βροντή. Να α λλά ξει την έκφ ραση του προσώ­ που του στην ελάσσονα κλίμακα χωρίς να ξέρ ει τι είναι ελάσσονα και τι είναι μείζονα. Και το πιο σημαντικό να μη βαθμολογούμε τα επίπεδα του αποτελέσματος, αλλά τη χαρά της συμμετοχής. Σ ε όλα α υ τά ο δ άσ καλος σ τέκ εται στην άκρη, παρακολουθεί και ελάχιστα επεμβαίνει. Να αφαιρέσουμε από τα βιβλία τα δεκάδες ονό­ ματα και τις εκατοντάδες ημερομηνίες. Να μην ασ χολο ύντα ι τ α π αιδιά με ψ υχρ ούς άψ υχο υς μουσ ικούς κανόνες, αλλά να κάνουν τ ις δικές τους παρατηρήσεις στην πορεία της δικής τους δημιουργικής, ενασχόλησης και πάνω απ’ όλα να τ α β ο η θήσ ου με να μ άθου ν να εκτιμ ο ύ ν τα έρ γ α τ έχ ν η ς . Το κ ά θ ε έρ γ ο τ έχ ν η ς ε ίν α ι μια πηγή. Ας αφήσουμε τα παιδιά να σκύψουν στην πηγή και να δροσιστούν παίρνοντας τις ποσότη­

δ ια λ έξεις, δηλ. α υ τά που ονομά ζου με μ ικρές οάσεις μέσα στην ψυχρή, μονότονη, σκληρή και ε ξο ν τω τικ ή κ α θ η μ ερ ιν ό τ η τ α . Μ έσ α απ ’ όλα αυτά θα αναζητά τη λύτρωση, σαν αντιστάθμι­ σμα. Αλλά, ακόμα, η αισθητική ομορφιά επειδή είνα παντού παρούσα θα λειτουργήσει και στον σκληρό εργασ ιακό του χώρο και, αναβαθμίζο­ ν τας τον εσ ω τερικό το υ κόσμο, θ α του δώσει άλλες δυνατότητες αντιμετώπισης της σκληρής π ραγματικότητας. Λειαίνει κάθε σκληρό και το κάνει ν’ αντιμετωπίζεται με καλύτερο τρόπο.

τες που το καθένα μπορεί να πάρει και έχει ανά­ γκη να πάρει. Θ α πρέπει με κάθε τρόπο να δια­ φ υ λά ξο υ μ ε αυτή τη διαπροσωπική σχέση του κάθε παιδιού, χαρισματικού ή μη, με την τέχνη. Να δώσουμε την αισθητική ομορφιά στα παιδιά και να τα αφ ήσ ουμε να π άρουν αυτό που μπο­ ρούν. Ν α μη σ τε κ ό μ α σ τε π άντα σ το άσπρομαύρο. Μ ε τα ξύ το υ ς υπάρχουν δ εκά δ ες απο­ χρώσεις και το κάθε παιδί είναι και μια διαφορε­ τική απόχρωση του άσπρου-μαύρου. Και αν οι ά κ ρ ε ς ά σ π ρ ο -μ α ύ ρ ο είν α ι πιο έ ν τ ο ν ε ς , πιο ευ δ ιά κ ρ ιτ ε ς , πιο εν τυ π ω σ ια κές, οι α ν ά μ εσ ά το υ ς εντυπώσεις είναι πιο σημαντικές, γ ι’ αυτό και το κάθε παιδί θα σ τα θ εί στη δική του από­ χρωση, αυτή που του ταιριάζει, αυτή που αγκα­ λιάζει τις δ υνατότητές του και θ α βρει ανταπό­ κριση.

Ό ταν μιλούμε γ ια αισθητική, εννοούμε μια ολο­ κληρω μένη εικό να , κτισμένη με σ το ιχ εία και υλικά όπως η γλώσσα, ο τρ όπ ος που μιλούμε και συμπεριφ ερόμαστε, ο τρόπος που μάθαμε να β λέπ ου με με τ α μ ά τια τη ν ψ υχή, τ α γύρ ω θ έ μ α τ α , τη φ ύ σ η, τ α χ ρ ώ μ α τα , τ ο υ ς ήχ ο υ ς, του ς ρυθμούς, την κίνηση, το χορό, την έκφ ρα­ ση, τη χαρά, τον πόνο, τη συμπόνια, και γενικά οι ευ α ισ θ η σ ίες μας. Ο τρ όπ ος που μ ά θ α μ ε ν’ απ οδεχόμαστε ή ν ’ απ ορρίπτουμε. Ό λ α αυ τά μαζί διαμορφώνουν μια κατάσταση στον εσωτε­ ρ ικό μ α ς κόσ μο. Και ό τα ν π ρ ό κ ειτα ι γ ια τη ν α ισ θητική έχ ο υ μ ε μικρό κ ομμά τι λ ο γική ς και μεγάλο κομμάτι καρδιάς. Και τα δύο μαζί δημι­ ουργούν τις προϋπ οθέσεις που θα συμβάλουν στα επίπεδα της αισθητικής που θα φτάσουμε.

Μ έσα από την αισθητική π αιδεία βοηθούμε τ α παιδιά να π άρουν τα απ αραίτητα στοιχεία που θα του ς βοηθήσουν να κατακτήσουν τις ανώτε­ ρ ες σκέψεις που έχουν σχέση με τον ανθρωπι­ σ μ ό, με τ η ν ο μ ο ρ φ ιά , με τ η ν υ π έρ β α σ η σε ανθρώπινες αξίες που βρίσκονται πιο ψηλά, πιο πέρα από την καθημερινότητα, αλλά που όταν κατακτηθούν δίνουν ομορφιά και αξία σ’ αυτή. Θα πρέπει να π ούμε ότι εκείνο που μένει τελικά από την επαφή μας με την τέχνη είναι η συμβο­ λή της στην αισθητική ομορφιά, είναι η βοήθειά τ η ς σ την α ν α κά λ υ ψ η τ η ς ο μ ο ρ φ ιά ς . Ε ίν αι η απαίτησή τη ς να αναβαθμιστούμε, αλλιώς η ίδια η τέχνη θα θεω ρήσει ότι απέτυχε στον προορι­ σμό της.

Θ α πρέπει π ροτεραιότητα να δίνουμε στις ανά­ γκες των παιδιών και όχι στην ύλη τη ς μουσικής που π ρέπ ει να δ ιδ α χ θ εί. Το κ ά θ ε π αιδί με τ ις δικές του δυνατότητες και στο επίπεδο το δικό το υ , να μ π ορεί να κά ν ει δ ιά λ ο γ ο με τ ο έρ γ ο τέχνης ώστε μέσα από την επαφή αυτή να ανα­ ζητά την αισθητική ομορφιά, η οποία θα το βοη­ θή σ ει στην ολοκλήρω ση του εσ ω τερικού του κόσμου. Πίστη μου είναι τούτο «μη δανείζετε τα μάτια σας στα παιδιά για να δουν το ηλιοβασίλε­ μα».

Εκείνο που θα π άρει μαζί του ο κά θε μαθητής στη μετέπ ειτα ζωή του και καριέρα του - που ο έν α ς θ α γ ίν ε ι έμ π ο ρ ο ς , ο ά λ λ ο ς δ ά σ κ α λ ο ς , ασφαλιστής, γιατρό ς, δικηγόρος, αγρότης δεν είναι οι μουσικοί κανόνες. Αυτοί θα ξεχαστούν. Είναι η αισθητική ομορφιά, η οποία θα τον συνο­ δεύει σε κάθε του βήμα, και θα παίξει σημαντικό ρόλο στο στενό οικογενειακό του περιβάλλον, στον ευ ρ ύ τε ρ ο επ αγγελματικό το υ κύκλο και πιο πολύ στον ευ ρ ύ τερ ο κοινωνικό, μέσα στον οποίο εντάσ σονται όλ ες οι εσ τίες τ η ς ε υ ρ ύ τε ­ ρ ης αισθητικής ομορφιάς, η όπερα, η συμφωνι­ κή ορχήστρα, το θέατρο, ο χορός, οι γκαλερί, οι

Α

Ν

Α

Κ

Ο

* Ο Δ ρ . Α ν δ ρ έ α ς Χ α ρ α λ ά μ π ο υ ς διδάσκει μ ο υ σ ικ ο τια ιδ α γ ω γ ικ ά κ α ι αισθητική σ τ ο Π α ν ε π ισ τή μ ιο Α θη νώ ν Π ΤΔΕ. Ε ίνα ι υ π εύ θυ ν ο ς γ ια τα π ρ ο γ ρ ά μ ­ μ α τ α σ π ο υ δ ώ ν κ α ι τ α β ιβ λ ία σ τ ο μ ά θ η μ α τ η ς Μ ο υ σ ικ ή ς σ τ ο π ρ ό γ ρ α μ μ α « Α ισ θ η τικ ή Π α ιδ ε ία τ ο υ Π α ιδ α γ ω γ ικ ο ύ Ινστιτο ύ το υ ».

Ι

Ν

Ω

Σ

Η

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ

ΚΑΘΕΤΑ

1. Μυθιστόρημα του Π. Κοέλο (χωρίς άρθρο).

1. Το μικρό όνομα της συγγραφέως του μυθιστορήματος «θάλασσα, θάλασσα» - Του Κάλβου είναι είκοσι.

.

2 Οι μενεξέδες στην καθαρεύουσα - Από το όνομα του συγγραφέα του «42ου Παράλληλου».

2 . 0 εχθρός του.,. ιψενικός - Μεταφορικό μέσο.

3 . Δημιουργήματα,., πλάνης.

4 . Αντίθοση εκφράζει, αν ξαναδιαβαστεί - Το βιβλίο του κυρίου αυτού έγραψε ο Παύλος Νιρβάνας, 5 . Αν διπλασιαστεί.., μικραίνει - Όρος του μπριτζ (ξβν.).

6 . Όμοια γράμματα - Το μικρό όνομα του συγγραφέα του θεατρικού έργου «Οι αρχάγγελοι δεν παίζουν φλίπερ».

7 . Του Μένη Κουμανταρέα ο... λοχαγός - Στην ανάγκη... διπλασιάζεται.

8 . Εύκολα ανάβει - Στην Αγγλία έχει την... ώρα του

3 . Είναι πολυφωνικές.

.

4 Τ' αρχικά ομοσπονδιακού κράτους - Επιδρά ευεργετικά (καθ.).

5 . Ενώνει τον Γκόργκι με τον... Μπρεχτ - Ξένο παραδοσιακό θέατρο - Σύμφωνα.., πρωινά.

6 . Λατρευόταν στην αρχαία Αίγυπτο - Συνόδευε τον,., Ταρζάν.

7 . Βιβλική πόλη που αναφέρεται στον τίτλο βιβλίου του μαρκήσιου ντε Σαντ - Ο παράδεισος των αρχαίων Αιγυπτίων.

.

(ανηστρ.).

8 «Τα παιδιά της πιάτσας» ένα από τα βιβλία του.

9 Δεν τους βρίσκουμε ψεγάδι - Το «εγώ» ξενόγλωσσα.

· . Συχνά καλύπτει άγνοια,

.

10. Με υποζύγια σχετικά.

.

10 «Ο άνθρωπος και τα όπλα» ένα από τα θεατρικά του έργα - Φωνήεντα που δεν σχηματίζουν δίφθογγο.

Η λύση του σταυρολέξου στο βπόμβνο τβύχος. σταυρόλεξο

To διαβάζω (ημοοκύιι (πιστολάς εφόσον είναι ενυπόγραφες. Η σύνταξη του περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα - όταν το κρίνει σκόπιμο - να συντομεύει τα κείμενα.

Η ποιότητα και το κύρος του ικριοδικού Δημοκρατία και Φύση Λονδίνο, 23 Οκτωβρίου 1997 Αγαπητό διαβάζω Με λύπη μας πληροφορηθήκαμε τη δημοσίευση ενός σχολίου του Νίκου Μολυβιάτη στην έρευνα του περιο­ δικού σας για τον πράσινο τύπο στην Ελλάδα (αρ.

378, Οκτ. ‘97), το οποίο όχι μόνο χαρακτηρίζεται από σημαντικές ανακρίβειες και παραλείψεις που θα μπο­ ρούσαν να δημιουργήσουν εσφαλμένες εντυπώσεις στους αναγνώστες σας, αλλά και από ένα ατυχέστατο αξιολογικό σχόλιο. Θα παρακαλούσαμε, λοιπόν, στο ε­ πόμενο τεύχος του περιοδικού σας να δημοσιεύσετε την παρακάτω απάντησή μας. Καταρχήν ο συντάκτης του άρθρου προσπέρασε με 10 αράδες το Δημοκρατία και Φύση παραλείποντας ν’ αναφέρει ότι είναι πιθανώς το μοναδικό, όχι απλώς οικολογικό, αλλά γενικότερα Ελληνικό, περιοδικό με διεθνή απήχηση. Η τελευταία γίνεται φανερή από το γεγονός ότι το περιοδικό μας δημοσιεύει πρωτότυπα άρθρα (όχι ανατυπώσεις) των μεγαλύτερων σήμερα διανοούμενων της ριζοσπαστικής αριστερός (Ν. Τσόμσκι, Κ. Καστοριάδης, Τ. Έλι κ.ά.) και οικολογίας (Τ. Τρέινερ, Μ. Μπούκτσιν κ.ά.), ενώ συγχρόνως οι δύο εκδόσεις του (Ελληνική και Αγγλική) έχουν συνδρομη­ τές σε 28 χώρες. Επίσης ο συντάκτης δεν ασχολήθηκε καθόλου με τη θεμελιακή διαφορά μεταξύ του Δημοκρατία και Φύ­ ση και όλων των άλλων περιβαλλοντίστικων περιοδι­ κών, τα οποία προβάλλονται με εγκωμιαστικά σχόλια, και τα οποία - όλα ανεξαιρέτως - παίρνουν δεδομένη την οικονομία της αγοράς, εάν δεν υποστηρίζουν ρη­ τά το μύθο του «πράσινου καπιταλισμού» και επομέ­ νως δεν έχουν ουδεμία σχέση με τη ριζοσπαστική οι­ κολογία και πολιτική. Φυσικά, κατανοούμε ότι ο συγκεκριμένος τρόπος παρουσίασης του περιοδικού μας αποτελεί νόμιμη επι­ λογή του συντάκτη της. Δεν θα μπορούσαμε όμως να πούμε το ίδιο και για το γεγονός ότι το μοναδικό σχό­

αλληλογραφία-

λιο που αφιερώνει ο συντάκτης σας στο περιοδικό α­ ποτελεί μια αξιολόγηση που δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Έτσι, κατά τον Ν. Μολυβιάτη, «μεγάλη απώλεια για το κύρος του περιοδικού ήταν η αποχώρηση του Μπούκτσιν λόγω διαφωνίας με τη γρα­ φή που ακολουθιόταν». Παράλληλα, σε πλήρη αντίφα­ ση με την παραπάνω δήλωση, ο Ν. Μολυβιάτης χαρα­ κτηρίζει το Δ & Φ ως «περιοδικό που έρχεται να καλύ­ ψει ένα συγκεκριμένο χώρο: της κοινωνικής οικολο­ γίας». Είναι προφανές ότι ο συντάκτης του σχολίου αυ­ τού δεν διάβασε προσεκτικά την ανταλλαγή της συντα­ κτικής επιτροπής με τον Μπούκσιν στην οποία αναφέρεται. Διότι εκεί θα έβλεπε ότι ο Μπούκσιν κατηγορούσε, ακριβώς, το περιοδικό ότι δεν εξέφραζε την κοινωνική οικολογία, αλλά τις απόψεις των Καστοριάδη και Φωτόπουλου. Στην πραγματικότητα, όμως, από την αρχή εί­ χαμε κάνει φανερό ότι το περιοδικό μας στόχευε στη

δημιουργία μιας νέας σύνθεσης που θα συμπεριλάμβανε τη δημοκρατική παράδοση (σημαντικός εκπρό­ σωπος της οποίας είναι σήμερα ο Καστοριάδης), τη σοσιαλιστική παράδοση, καθώς και τα ριζοσπαστικά ρεύματα στην οικολογία (σημαντικός εκπρόσωπος της οποίας είναι ο Μπούκτσιν) και το φεμινισμό. Η κοινωνι­ κή οικολογία ήταν και παραμένει απλώς μια συνιστώσα του όλου εγχειρήματος, πράγμα που προφανώς δεν αντελήφθη ο Ν. Μολυβιάτης (και δεν ήθελε να καταλά­ βει ο Μπούκσιν, ο οποίος ήθελε να βλέπει το περιοδικό σαν φερέφωνο της κοινωνικής οικολογίας). Επιπλέον - το γεγονός όμως ότι μέχρι τώρα έχου­ με πάρει πολλές επιστολές, οι οποίες τάσσονται όλες ανεξαιρέτως με τη συντακτική επιτροπή και επικρίνουν την αδικαιολόγητη συμπεριφορά του Μπούκσιν (οι επι­ στολές θα δημοσιευτούν στο επόμενο τεύχος του Δ&Φ) κάνει φανερό ότι το παραπάνω αξιολογικό σχό­ λιο δεν έχει ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα. Δεν γνωρίζουμε τη μέθοδο με την οποία ο συντά­ κτης... μέτρησε το σημερινό βαθμό κύρους του περιο­ δικού και τη βρήκε λειψή. Για μας το μέγεθος του κύ-

ρους του Δημοκρατία και Φύση αποδεικνύεται όχι μό­ νο από την παγκόσμια εμβέλειά του, που έχει φτάσει πλέον τις 28 χώρες και τον αριθμό και την ποιότητα των πρωτότυπων άρθρων που λαμβάνουμε προς δη­ μοσίευση, αλλά και από το γεγονός ότι η Διεθνής Συμ­ βουλευτική Επιτροπή του περιοδικού πλαισιώνεται διαρκώς από νέα μέλη-ριζοσπάστες ακαδημαϊκούς και ακτιβιστές (τρία νέα σημαντικά μέλη μετά την παραί­ τηση Μπούκτσιν) και τον αυξανόμενο αριθμό προ­ σκλήσεων που δέχονται μέλη της Συντακτικής Επιτρο­ πής για να παρουσιάσουν τις ιδέες του περιοδικού σε Πανεπιστήμια και πολιτικές συγκεντρώσεις. Μόνο τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο ο Τ. Φωτόπουλος έδωσε διαλέξεις σε τρεις χώρες (Ιταλία, Βέλγιο και Ολλανδία). Σε αυτό το πλαίσιο, φοβόμαστε ότι α­ τυχή σχόλια σαν τα παραπάνω καταλήγουν να δίνουν στήριγμα (πιστεύουμε όχι συνειδητά) στους ευσεβείς

πόθους των οπαδών του «πρασινίσματος» της οικονο­ μίας της αγοράς, που παριστάνουν τους ριζοσπάστες οικολόγους στη χώρα μας και οι οποίοι έχουν επανει­ λημμένα δείξει ότι είναι πολύ δυσαρεστημένοι από την εμβέλεια, την ποιότητα και το κύρος του Δημοκρατία καί Φύση.

Για τη Συντακτική Επιτροπή Θοδωρής Παπαδόπουλος Νίκος Ράπτης Τάκης Φωτόπουλος Υ.Γ. Και μια άλλη ανακρίβεια. Στη διεθνή συμβουλευτική επι­ τροπή του περιοδικού δεν μετέχουν μόνο διανοούμενοι από την Ολλανδία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ, όπως αναφέρει ο Ν. Μολυβιάτης, αλλά και από την Αυστραλία, τη Βρετανία, τη Γαλλία και το Μεξικό.

Την επιστολή θέσαμε υπόψη του κ. Νίκου ΜολυΒιάτη κι εκείνος μας έστειλε την εξής απάντηση:

Πολύ μελάνι για το τίποτα Μια καλύτερη ανάγνωση του κειμένου μας για τον «Πράσινο τύπο στην Ελλάδα», που δημοσιεύτηκε στο τ. 378 του διαβάζω, θα έδειχνε σ’ έναν καλοπροραίρετο αναγνώστη, ότι ο στόχος ήταν ένας και μοναδικός. Η παρουσίαση και σε καμία περίπτωση η αξιολόγηση των πράσινων εντύπων που κυκλοφορούν στην Ελλά­ δα. Ο χώρος που δόθηκε ήταν όντως μικρός, αλλά αυ­ τό ισχύει για όλα τα περιοδικά και τις εφημερίδες. Η αποχώρηση του Μ. Μπούκτσιν, κατά τη γνώμη μου, όπως και η συμμετοχή του στα περισσότερα τεύχη εξακολουθώ να πιστεύω ότι ήταν σημαντική. Μιλάμε για έναν από τους μεγαλύτερους διανοητές στο χώρο της οικολογίας. Το ίδιο θα υποστήριζα και για την τυ­ χόν αποχώρηση κι άλλων στελεχών του περιοδικού, που πραγματικά είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει στο χώρο της κοινωνικής και ριζοσπαστικής οικολογίας. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι η «Δημοκρατία και Φύση» δεν είναι εξαίρετο (και μοναδικό στο χώρο που καλύπτει) περιοδικό. Αυτή εξάλλου την άποψη έχω εκφράσει σε

σημειώματά μου στη σελίδα της οικολογίας του Ριζο­ σπάστη (με εκτενείς αναφορές) στις 20/6/92, 5/12/92, 19/6/93, 26/2/94,18/6/94, 15/7/95, 8/6/96, 30/11/96 και στην Εποχή στις 7/7/96. Ειδικά από το διευθυντή του περιοδικού Τ. Φωτόπουλο είχα πάρει συνέντευξη (και για το περιοδικό) στις 9/9/95. Η θέση μου για το εν λό­ γω περιοδικό, λοιπόν, είναι σαφέστατη, κάτι που γνω­ ρίζουν οι δύο από τους τρεις υπογράφοντες το κείμε­ νο (σσ. τον κ. Θ. Παπαδόπουλο δεν τον γνωρίζω). Για το λόγο αυτό δεν θ’ απαντήσω σε σχόλια του τύπου για το τι κατανοώ ή όχι, ή τι διαβάζω προσεκτικά. Κι αυτό γιατί κάθε άλλο παρά θα συμβάλει στη δύσκολη (και ταυτόχρονα πρωτοποριακή κι ελπιδοφόρα) πο­ ρεία του περιοδικού. Είναι αυτονόητο ότι τα περί πρά­ σινου καπιταλισμού δεν με αφορούν. Πολύ μελάνι για το τίποτα. Άλλη είναι η δουλειά μας, σύντροφοι. Νίκος Μολυβιάτης

Παράπονα από τη Οισσαλονίκη Κύριε Παπαλέξη, Είναι ιδιαίτερη η τιμή και η χαρά μου να επικοινωνώ μαζί σας με αφορμή ένα σχόλιο του έγκριτου περιο­ δικού σας - του οποίου τυγχάνω τακτικός αναγνώ­ στης - που αφορούσε τις εκπομπές της τηλεόρασης για το βιβλίο.

Θα επιθυμούσα να επισημάνω μια παράλειψη ό­ μως του γράφοντα σε σχέση με τη Θεσσαλονίκη και την εκπομπή που εδώ και τρία χρόνια παρουσιάζω σε μια τοπική ιδιωτική τηλεόραση, την cosmo tv, με τίτλο «Best Seller». Μια προσπάθεια που με πολύ μεράκι και κόπο

ξεκίνησα δειλά-δειλά στις 17 Μαρτίου του 1995 και κατέκτησε τις καρδιές των ανθρώπων του βιβλίου στη Βόρεια Ελλάδα. Πάνω από 200 συγγραφείς της Βόρειας Ελλά­ δας, αλλά και καταξιωμένοι λογοτέχνες απ’ όλη τη χώρα φιλοξενήθηκαν μέχρι σήμερα στην εκπομπή που μεταδίδεται κάθε Παρασκευή στις 7 το απόγευ­ μα και σε επανάληψη κάθε Δευτέρα στις 2.30 μ.μ. Πρόκειται για ένα μαγκαζίνο ενημέρωσης για το βιβλίο και γενικότερα για τον έντυπο λόγο που πε­ ριέχει θέματα για τα νέα βιβλία, τις εκδηλώσεις για το βιβλίο στη Θεσσαλονίκη, διερεύνηση των πρ ο­ βλημάτων των ανθρώπων του εκδοτικού χώρου, συ­ νεντεύξεις με συγγραφείς, λογοτέχνες, εκδότες, βι­ βλιοπώλες, παρουσίαση των περιοδικών και εφημε­ ρίδων της Θεσσαλονίκης και των ανθρώπων τους, παρουσίαση των βιβλιοθηκών της Θεσσαλονίκης, α­ φιερώματα σε προσωπικότητες των γραμμάτων, το βιβλίο στον κινηματογράφο, τα TOP TEN στα βιβλία κάθε εβδομάδας και πολλά ρεπορτάζ, επικοινωνία με τους τηλεθεατές και διαγωνισμούς με δώρα βι­ βλία. Μέχρι σήμερα έχουν μιλήσει στην εκπομπή με­ ταξύ άλλων οι Υπουργοί Ευάγγελος Βενιζέλος και Κων/νος Τριαρίδης, ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ.κ Αναστάσιος, ο τ. Πρόεδρος της Ακαδη­ μίας Αθηνών Πάγκος Πεσμαζόγλου, οι Βουλευτές Στέλιος Παπαθεμελής, Νίκος Σηφουνάκης, ο Αντι­ πρόεδρος του Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύου­ σας Δημήτρης Σαλπιστής, ο τ. Καλλιτεχνικός της Δι­ ευθυντής Δημήτρης Βακαρέλης και ο νυν Πάνος Θεοδωρίδης, ο Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Θεσσαλονί­ κης Αντώνης Γυφτόπουλος, οι συγγραφείς Ντίνος Χριστιανόπουλος, Βασίλης Βασιλικός, Φρέντυ Γερμανός, Βασίλης Ραφαηλίδης, Άρης Φακίνος, Νίκος Μπακόλας, Αντώνης Σουρούνης, Άλκη Ζέη, Γιώργος Μανιώτης, Βασίλης Καββαθάς, Μίμης Σουλιώτης, Γιώργος Σκαμπαρδώνης, Ζωή Καρέλλη, οι δημοσιο­ γράφοι Θοδωρής Ρουσσόπουλος, Γιώργος Λιάνης, Δημήτρης Πετυχάκης, Ηλίας Κουτσούκος, Λευτέρης Κογκαλίδης, Νίνα Κοκκαλίδου-Ν αχμία, Χρήστος Αρνομάλλης, Νίκος Μέρτζος, Κώστας Τσαρούχας, Χρήστος Ζαφείρης, Μαλβίνα Κάραλη, οι: Κώστας Λαχάς, Δημήτρης Τσινικόπουλος, Γιώργος Αναστασιάδης, Μιχάλης Στρατάκης, Αντώνης Τάσου, Δημή­ τρης Αλεξάνδρου, Ελένη και Νατάσα Γερασιμίδου, Νίκος Παπαδόπουλος, Ζήσης Αγγελίδης, Κώστας Διγκαβές, Στάθης Χαριτόπουλος, Θόδωρος Κουτρούκης, Αχιλλέας Βογιατζόπουλος, Χρήστος Ντικμπασάνης, Μάκης Τσίτας, Γιώργος Γιαννόπουλος, Αλέ-

ξης Δερμεντζόγλου, Στέφανος Ελμάζης, Γιάννης Φασουλάς, Γιάννης Τζανής και οι ηθοποιοί Μάρθα Καραγιάννη, Γιώργος Μιχαλόπουλος, Ε. Μπριόλας, Μό­ να Κιτσοπούλου και οι νέοι συγγραφείς Στέλιος Γκαρίπης, Βασίλης Καρακάτσης, Δημήτρης Μπρούχος, Θόδωρος Καλαμπούκας, Μιχάλης Καμπέρογλου, Κυ­ ριακή Φαρδή, Κώστας Στυλιάδης. Επίσης ο Πρόερδος του Συνδέσμου Εκδοτών Β.Ε. Μπάμπης Μπαρμπουνάκης και οι Εκδότες Γιώρ­ γος Μπίμπης, Θανάσης Καστανιώτης, Ηλίας Λιβάνης, Νίκος Καρατζάς, Αντώνης Μαλλιάρης, Πέτρος Παπασαραντόπουλος, Γιώργος Λογοθέτης, Τάσος Μιχαηλίδης, Μαρία Ψαθά, Παναγιώτης Παπαδόπου­ λος, Θεόδωρος Ψαρράς και Γιώργος Μαραντέλος κ.ά. Η εκπομπή τιμώντας μεγάλους Έλληνες συγ­ γραφείς πρόβαλε αφιερώματα στον Οδυσσέα Ελύτη, τον Γιώργο Βαφόπουλο, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον Γιάννη Ρίτσο, αλλά και σε θεσμούς και φορείς όπως η Πολιτιστική Πρωτεύουσα, η Ευ­ ρωπαϊκή Ένωση, η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης και οι κλαδικές της και η Βιβλιοθήκη της Πάτμου κ.ά. Η AGB HELLAS τοποθέτησε την εκπομπή πρώτη σε όλα τα τοπικά κανάλια της Θεσσαλονίκης με στα­ θερό ποσοστό θεαματικότητας κοντά στο 4%. Είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της εκπομπής και πιστεύουμε ότι τα τοπικά κανάλια μπορούν να παράγουν ποιότητα και να εξασφαλίσουν παράλλη­ λα μεγάλη θεαματικότητα του κοινού. Η εκπομπή Best Seller έχει ένα και μόνο στό­ χο, να φέρει το βιβλίο μέσω της μικρής οθόνης στο σπίτι του κάθε Έλληνα, ώστε να το αγκαλιάσει και να το αγαπήσει περισσότερο. Η προσπάθεια που γίνεται με αίσθημα ευθύνης και αισιοδοξία, απέδειξε ότι η εκπομπή αγαπήθηκε από το τηλεοπτικό κοινό και βρίσκεται αδιάκοπα στην κορυφή της βιβλιογραφικής ενημέρωσης, γιατί το βιβλίο είναι ένας διάλογος πέρα από χρόνο και τόπο. Θα επιθυμούσαμε επίσης με κάποια άνοδό σας στη Θεσσαλονίκη, να είχαμε κάποια συνέντευξη-παρουσίαση του αξιόλογου περιοδικού σας που είναι σημείο αναφοράς στην ελληνική βιβλιογραφία. Ευχόμενοι κάθε επιτυχία του περιοδικού σας, ευχαριστούμε εκ των προτέρων για τη φιλοξενία. Με ιδιαίτερη εκτίμηση Βασίλης Λεβαντίδης Δημοσιογράφος

αλληλογραφία----------------------------------- -----------------------------------------------------------

Μ®

/7 j

? \

ΙΪΟ TfVXOI filflPTIOV

nuiAm m mnflpnnuz

H. BHAADPITHI: «Ηγϋώοοαείναι έναειόε» I. ΙΡΙΑΠΤΑΦΨΑΛΟΨ: 0 Burroughs καθρεφτίζεται οτο CD · 0 Burroughs είναι ο ΐάβκ: των γραμμάτων MIMP00VZ - ΚΡ0ίΙ€Π(ϊ1Π€ΡΓΗ: Ούο άγνωστα κείμενα για την κινηματογραφική μεταφορά του βιβάίου «Το γυμνό γεύμα» ίϊΙΠΑΡΟΟΨΖ: 'flyvum c ουνεντεύίεκ; ΜΠΠΡΟΟΥΖ - ΠΤ. H I M : Βποοπάοματα ααό μια αυνομιάία Η. ΙΜ Α Μ Η Σ : Χρονοάόγιο · Οάηνική βιβλιογραφία

Ηαι ακόμα mmm mavoc κοντοϋέων Π Ρ Ο Ο Η ΙΜ Η Μιμικά Κρανάκη: Κέα ifHO ΟΙΗΓΗΜί) Γκιγιώμ Βποάιναίρ: Η εμφάνισα; ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡ0Π0ΓΡΑΦΗΙΪ1ΑΤΑ 0 Φώτοϋ ΠοϋΙτης γράφει γιο τον Κων/νο Χαιζάπουάο Περίπατοι; στον ΚΨΒΓΡΠΟΧΟΡΟ

ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΤΣΑΤΣΑΡΗΣ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΜΕΤΑ ΤΟΥ

ΙΩΑΝΝΟΥ

W « JI

Η χρωμοσωματική υπόσταση και διάσταση του ανθρώπου

Η ανατομία της βιολογικής ψυχολογίας του ανθρώπου στην φυσική της θέση, στις τρεις υποστάσεις, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Βαίνει προς 2η έκδοση. Κεντρική Διάθεση: Ε. Τζανακάκης & ΣΙΑ Ε. Ε. Χαρ.Τρικονπη 11Α, Αθήνα Τηλ.: 3811201

Α Γ Γ Ε Λ ΙΚ Η ΣΜ ΤΡΛΗ Γαλατείας και Πυγμαλίωνος ήταν κτισμένο το τρίπατο των Μιχαηλίδηδων. Σ’ αυτό εγκαταστάθηκαν το 1878 όταν κατέβηκαν στην Πάφο ο Δημητρός και η Χριστίνα Μιχαηλίδου και μέσα σ’ αυτό γεννήθηκαν τα ένδεκα παιδιά τους. Παρακολουθώντας την πορεία της οικογένειας, ο αναγνώστης θα ζήσει έντονα και τις μεγάλες στιγμές της νεότερης κυπριακής ιστορίας: Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας,την άφιξη των Άγγλων,τα αρχικά συναισθήματα των Κυπρίων, την εξέγερση του ’31, τον αγώνα της ΕΟΚΑ για Ένωση, την ανεξαρτησία και τέλος την τουρκική ανταρσία του ’63-’64. Στο σημείο αυτό τελειώνει το βιβλίο,τότε ακριβώς κατεδαφίζεται και το τρίπατο, εγκαταλελειμμένο ήδη από το ’53, ύστερα από το μεγάλο σεισμό.

Α Γ Γ Ε Λ Ι Κ Η

Σ Μ Υ Ρ Λ Η

Γαλατείας καί Πυγμαλίωνος Μυθιστόρημα

Γ αλατείας κ α ι Π υγμαλίωνος (S) Κ Ε Δ Ρ Ο Σ y T y

Τ Ο Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Β ΙΒ Λ ΙΟ