Τεύχος 377

o

t a p

Μ Η Ν ΙΑ ΙΑ

a C

Ε Π ΙΘ Ε Ω Ρ Η Σ Η

c u ΤΟΥ

Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ

ΓΓΓϊΤΠ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ CS PERUGIA

TIN A ΖΩ ΓΟ ΓΚΜ Ο Υ Αόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559,3803193, Fax: 3821158

iepaM otasw-

^PERUSIB-A

EC Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Νέα βιβλία

1997 από την παγκόσμια λογοτεχνία

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΑΣ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Τ α ελ λ η ν ικ ά είν α ι γ ια μ α ς η γ λ ώ σ σ α τη ς π α γ κ ό σ μ ια ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς Σ Υ Γ Γ Ρ Α ΦΕ Ι Σ Α Π ’ 0 Α 0 ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΠΑΡΥ ΑΝΣΓΟΥΟΡΘ Μ ετά το ν Α ννίβα ΓΚΡΕΓΚΟΡΥ Μ ΑΚΝΤΟΝΑΛΝΤ Ο γ εν να ίο ς ΠΑΟΛΟ Μ ΑΟΥΡΕΝΣΙΓΚ Ο α ντίσ τρ ο φ ο ς κα νόνας ΤΖΩΝ Μ Π ΕΡΤΖΕΡ Π ρος το γ ά μ ο ΡΟ Ν ΤΡΙΚ ΜΠΙΤΟΝ Τ α π α ιδ ιά τη ς Α ριάδνης ΠΗΤ Ν Τ Ε Ξ Τ Ε Ρ Ο τύ π ο ς το υ τύ π ο υ ZAN NT’ ΟΡΜ ΕΣΟΝ Σ υνοπ τική ισ το ρ ία το υ Π αντός ZAN NT’ ΟΡΜ ΕΣΟΝ Ο π ερ ιπ λ α νώ μ εν ο ς Ιο υ δ α ίο ς ΑΜ ΟΣ ΟΖ Ο Μ ιχαέλ μου ΛΥΝΤΙ ΣΑ Λ Β ΕΡ Η δύναμη τη ς μ ύγ α ς ΧΟΡΧΕ ΣΤΑΜ ΑΔΙΑΝΟΣ Κ ο υ τά κ ια μ π ίρ α ς στον Ρίο ντε λα Π λάτα ΛΙΛΙΑΝ Φ Α ΣΙΝ Γ Κ ΕΡ Μ αγκντα λένα η αμ αρτω λή Π Ε Τ Ε Ρ Χ Ε ΡΤΛ ΙΝ ΓΚ Η σκ ιά το υ Σ ο ύμ α ν Π Ε Τ Ε Ρ Χ ΕΡΤΛ ΙΝ ΓΚ Σ ο ύ μ π ερ τ

____ _______

ΚΛΑΣΙΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΑΛ ΕΞΑ ΝΔΡΟΣ ΔΟΥΜΑΣ Το χιόνι στο Σ α χ Ν ταγ ΑΛ ΕΞΑ ΝΔΡΟΣ ΔΟΥΜΑΣ Α μ μ α λά τ Μ πέης Μ Ο Ν ΤΕΣΚ ΙΕ Οι π ερ σ ικ ές επ ισ το λ ές ΚΑΡΟΛΟΣ Ν Τ ΙΚ ΕΝ Σ Μ εγάλες π ρο σ δ ο κίες Χ Ε Ν ΡΙ ΤΖΕ ΪΜ Σ Π λ ατεία Ο υάσιγκτον

____ _______

ΜΑΤΙΕΣ

ΚΑΙ ΤΟΠΟΙ

ΦΡΑΝΣΟΥΑ Μ ΑΣΠΕΡΟ Το β α λκα νικό π έρ α σ μ α ΓΚΥ ΝΤΕ Μ ΩΠΑΣΑΝ Α πό την Τ ύ νιδ α στο Κ α ϊρ ο υά ν Π Α ΤΡΙΣΙΑ ΣΤΟ ΡΑ Σ Δείπνο με την Π ερσεφόνη

____ _______

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΑΜ ΟΣ ΟΖ Το Ισραήλ, η Π αλαιστίνη κα ι η ειρήνη _____________________

ΜΙΚΡΕΣ,

ΜΕΓΑΛΕΣ

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ

ΑΝΤΟΥΑΝ ΓΚΑΛΑΝ Περί τη ς π ροελεύ σ εω ς κα ι τη ς εξα π λ ώ σ εω ς το υ κα φ έ ΚΟΜ ΗΣ Μ ΑΡΣΕΛΥΣ, ΒΟΥΤΙΕ,ΝΤΥΜ ΟΝ N T’ ΥΡΒΙΛ Η α π α γ ω γ ή τη ς Α φ ροδίτη ς

____ _______ ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ

ΕΡΜ ΑΝ Ε Σ Σ Ε Μ ύθοι ΣΤΕΦ Α Ν ΜΑΛΑΡΜΕ Τ α ινδικά π α ρ α μ ύ θ ια Θ A.

KLυ KLΛ Ο Φ Ο Ρ Η Σ Ο Υ Ν

Π F> C) Σ Ε Χ Ω Σ

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π

1

Ο Λ Ο

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

Μ

ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΤ

ΜΑΡΙΟ ΒΑΡΓΚΑΣ ΛΙΟΣΑ

Το κατά Ιησουν Ε υαγγέλιον

Μια ιστορία γ ια τον Μ άυτα

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Κρατάτε στα χέρια σας ένα ευαγγέλιο. Η διαφορά του από τα γνωστά Ευαγγέλια είναι ότι ο «ευαγγελιστής» Σαραμάγκου έχει τη δική του αιρετική αλλά απολύτως αληθοφανή άποψη για τα γεγονότα της Καινής Διαθήκης. Το βιβλίο όμως αυτό δεν είναι μια θεολογική πρόταση. Είναι ένα συναρπαστικό, αντιδογματικό μυθιστόρημα, γεμάτο ευρήματα, ανατροπές και οικείους χαρακτήρες, που ο συγγραφέας παρακολουθεί άγρυπνα, αποκαλύπτοντάς μας τις πιο απίθανες λεπτομέρειες της ζωής τους.

Σ ’ ένα εξαθλιωμένο και σπαρασσόμενο Περού ο αφηγητής αναπλάθει την ιστορία του ουτοπιστή τροτσκιστή Αλεχάντρο Μάυτα μέσα από τις μαρτυρίες εκείνων που τον γνώρισαν. Μια δημοσιογραφική έρευνα που καταλήγει σ’ έναν προβληματισμό γύρω από την επαναστατική ουτοπία. Μα επίσης -ή πάνω απ’ όλα;-ένας στοχασμός γύρω από τη λειτουργία της μυθιστορηματικής γραφής, καθώς και ένα «ξεγύμνωμα» του ίδιου του συγγραφέα μπροστά στη διαδικασία της δημιουργίας.

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π ’ Ο Λ Ο

1 ΝΤΑΤΣΙΑ ΜΑΡΑΪΝΙ

Μπαγκερία

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

m ΧΟΤΑΝ ΧΟΣΕ ΜΙΓΙΑΣ Επιστρέφοντας σπίτι

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Μια αυτοβιογραφική αφήγηση που ιχνογραφεί με σύνθετες γραμμές τη Σικελία, μια γη αρχαία, γεμάτη χρώματα και μυρωδιές. Μια ιστορία που αφηγείται την οικοδομική εξόντωση του τόπου στη δεκαετία του ’60, την παραδοσιακή οικογενειακή αλαζονεία,τη μόνιμη απειλή της μαφίας. Μια γυναικεία ματιά πάνω στον κόσμο, όπου η συνειδητοποίηση της διαφοράς των δύο φύλων οδηγεί στη συνείδηση της καταπίεσης. Ένα κείμενο γεμάτο υπόγειες διαδρομές.

Ο Χουάν Εστράδε, ερευνώντας τα αίτια της εξαφάνισης του αδελφού του, διαπιστώνει ότι αυτός κινεί τα νήματα της ύπαρξής του, έχοντάς τον μετατρέψει σε μυθιστορηματικό ήρωα, πρωταγωνιστή του τελευταίου του έργου. Ένα άρτια δομημένο μυθιστόρημα σε καφκικούς τόνους, μια αλλόκοτη ποιητική γραφή, που έχει δώσει στο δημιουργό του μια από τις πρώτες θέσεις στο στερέωμα της ισπανικής λογοτεχνίας.

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π

Ο Λ Ο

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

H ΣΑΜ ΣΕΠΑΡΝΤ

ΤΖΙΜ ΧΑΡΙΣΟΝ

Διασχίζοντας τον παράδεισο

Ο άνθρωπος της γης

Για να διασχίσεις τον παράδεισο που λέγεται Αμερική, μπορείς να οδηγήσεις μια Σέβι, μια λιμουζίνα, ένα σαραβαλιασμένο φορτηγάκι Ιντερνάσιοναλ, να πάρεις το τρένο ή να καβαλήσεις ένα κοκαλιάρικο Μάστανγκ. Με ματιά κινηματογραφική ο Σαμ Σέπαρντ -διάσημος ανά τον κόσμο για τα θεατρικά του έργαφτιάχνει το παζλ μιας Αμερικής που ψάχνει την ταυτότητά της κι αυτό που εντέλει μένει είναι η εικόνα ενός νομίσματος που το στρίβεις στον αέρα, χωρίς να ξέρεις τι θα σου παρουσιάσει κάθε φορά η άλλη του όψη.

Μυθιστόρημα

0 Τζόζεφ στα σαράντα τρία του νιώθει να πνίγεται απ’ όλα όσα αγαπάει περισσότερο στον κόσμο: τη γη και τα φαντάσματά της, την αγάπη και τη φιλία,την ακεραιότητα της ανθρώπινης φύσης. Από τη μια πρέπει να διαλέξει ανάμεσα σε δυο γυναίκες,την προκλητική δεκαεπτάχρονη μαθήτριά του και την όμορφη δασκάλα και φίλη του από τα παιδικά του χρόνια. Από την άλλη πρέπει ν’ αποφασίσει αν θα μείνει στο κτήμα του ή θα στραφεί επιτέλους προς τους ανοιχτούς ορίζοντες που λαχταράει και αποφεύγει σε όλη του τη ζωή.

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π

1

Ο Λ Ο

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

1

ΤΖΕΪΜΣ ΤΖ. ΜΠΑΛΑΡΝΤ

ΑΝΤΡΙΟΤ ΚΡΟΥΜΕΫ

Νύχτες κοκαΐνης

Μουσική, σε ξένη γλώσσα

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

0 μυστηριώδης θάνατος πέντε ανθρώπων απλώνει την απειλητική σκιά του στην ειδυλλιακή ατμόσφαιρα της Εστρέλα Ντελ Μαρ, κάπου στις ισπανικές ακτές. Η αστυνομία συλλαμβάνει τον Φρανκ Πρέντις, ιδιοκτήτη του Ναυτικού Ομίλου,που δείχνει αποφασισμένος να ομολογήσει την ενοχή του. 'Οταν ο αδελφός του Τσαρλς θα προσπαθήσει να του συμπαρασταθεί, θα ανακαλύψει έναν απόκρυφο κόσμο βυθισμένο στο έγκλημα, στα ναρκωτικά και στις σεξουαλικές διαστροφές, έναν κόσμο που απειλεί να καταπιεί και τον ίδιο.

Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια σύγχρονη Αγγλία, όπως αυτή που οραματίστηκε ο Όργουελ στο 1984,όπου έχει επικρατήσει το κομουνιστικό σύστημα. Στην καρδιά του βιβλίου όμως χτυπάει ο παλμός μιας φιλίας ανάμεσα σε δύο άντρες -έναν φυσικό κι έναν ιστορικόπαράλληλα μ’ έναν απαγορευμένο έρωτα σε συνθήκες πολιτικής καταπίεσης, και την ανάπτυξη σκέψεων πάνω στο χαοτικό και αυθαίρετο χαρακτήρα της Ιστορίας. Το πρώτο βιβλίο του πολλά υποσχόμενου νέου Άγγλου συγγραφέα αναπνέει τον αέρα του πολυφωνικού μυθιστορήματος.

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π

1

Ο Λ Ο

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

1

ΛΙΛΙΑΝ ΦΑΣΙΝΓΚΕΡ

ΣΤΕΝ ΝΑΝΤΟΛΝΤ

Μαγκνταλένα η αμαρτωλή

Ερμής, ο αναιδής θεός

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Τι είναι ο άντρας για τη γυναίκα; Κόλαση ή Παράδεισος; Η Μαγκνταλένα, από την πρώτη λέξη αυτού του μυθιστορήματος, έχει δώσει τη δική της απάντηση στο ερώτημα: «Αν υπάρχει κάποιος επί γης Παράδεισος, οδηγούμαστε σ’ αυτόν μέσα από την Κόλαση». Οι απόψεις της Μαγκνταλένα δεν είναι συμβατικές, όπως δεν είναι συμβατικός και ο τρόπος που διάλεξε για να εξομολογηθεί.

0 Ερμής, προστάτης των νυχτερινών διαδρομών, θεός της τύχης,των εμπόρων,των κλεφτών, και συνοδός των ψυχών στον Κάτω Κόσμο, ξαναεμφανίζεται στη Σαντορίνη το έτος 1990. Ακολουθώντας μια καλλονή από τη Σαξονία, φτάνει ως την Κεντρική Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική,για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως η αναίδεια, που έχει μεταμορφωθεί σε κυνισμό και σκληρότητα, πρέπει να ξαναγίνει θεμελιώδες συστατικό της ζωής, τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τους θεούς.

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π

1

Ο Λ Ο

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

1

ΚΑΖΟΤΟ ΙΣΙΓΚΟΤΡΟ

ΓΙΑΣΟΤΣΙ ΙΝΟΟΤΕ

Ο απαρηγόρητος

Το κυνηγετικό όπλο

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

0 πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας δεν είναι μόνο ένας άνθρωπος που δεν ξέρει πώς να χρησιμοποιήσει το χρόνο του. Είναι κάποιος που πάντα πίστευε πως αν καταφέρει να δώσει κάποια μέρα την καλύτερη συναυλία του κόσμου, θα μπορέσει να αποκαταστήσει μέσα του κάποιες χαμένες ισορροπίες και ότι από εκεί και πέρα η ζωή του θα μεταμορφωθεί σε παράδεισο.

Το κυνηγετικό όπλο διαθέτει όλες τις μεγάλες αρετές του Ιάπωνα συγγραφέα: τη σχεδόν επιστημονική ακρίβεια της αφήγησης και την οξυδέρκεια βλέμματος, που συνδυάζονται με την τρυφερότητα απέναντι στα ανθρώπινα σφάλματα, τα γηρατειά,τον έρωτα και τη μοναξιά, που είναι και ο πυρήνας αυτού του μυθιστορήματος. Είναι ένα αίσθημα βιωμένο μέσα από τον παράνομο, όσο και παράφορο, έρωτα ενός άντρα και μιας γυναίκας, καθώς και από την αξιοπρέπεια και τον πληγωμένο εγωισμό της απατημένης συζύγου.

«Είναι η πιο φιλόδοξη προσπάθεια του Ισιγκούρο · θαρραλέο, πολύπλοκο και ωραίο βιβλίο...» Σάλμαν Ράσντι

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ

Α Π ’ Ο Λ Ο

1

Τ Ο Ν

Κ Ο Σ Μ Ο

1

ΧΑΡΙ ΜΟΤΛΙΣ

ΣΙΓΚΟ

Τα στοιχεία

Το μυστήριο της ερήμου

Μυθιστόρημα

Σε μια βίλα, κάπου στην Κρήτη, κάποτε, κάποιο καλοκαίρι, ένας συμπαθητικός σαραντάρης, περιτριγυρισμένος από την ιδανική οικογένεια, απολαμβάνει τις διακοπές του στον ήλιο και στη θάλασσα της Μεσογείου. Όμως, να που μια ρωγμή αμφιβολίας κάνει την εμφάνισή της,για να μετατρέψει την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα σε σκηνικό μιας ψευδαίσθησης. Κάτι απειλητικό, κάτι αφόρητο, κάνει την εμφάνισή του στον ορίζοντα. Τι να ’ναι άραγε αυτό που ετοιμάζεται;

0 πόλεμος του Κόλπου έχει τελειώσει. Τα στρατεύματα παίρνουν το δρόμο της επιστροφής, όμως ο Τζον Μίλερ δεν έχει επιστρέψει από την αποστολή για την οποία έφυγε, δύο μέρες πριν από το πέρας των εχθροπραξιών. Την ίδια ώρα ο Αλί μπεν Φακρ μαζί με άλλους άντρες της Ρίτζνα περπατούν μέσα στην έρημο. Ήρωες φανταστικοί, με φανταστικές ιστορίες. Ο πόλεμος όμως είναι αληθινός, καθώς επίσης και ο χώρος όπου εκτυλίσσεται το δράμα του.

ΟΙ

Ο Ρ Ι Ζ Ο Ν Τ Ε Σ

Τ Ω Ν

Β Α Λ Κ Α Ν Ι Ω Ν

1

1

ΜΙΛΙΣΑΒ ΣΑΒΙΤΣ

ΣΛΟΜΠΟΝΤΑΝ ΣΕΛΕΝΙΤΣ

Ο άρτος και ο φόβος

Φόνος εκ προμελέτης

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Στα χρόνια της Τιτόίκής Γιουγκοσλαβίας, όταν τα πάντα κυριαρχούνται από την πατρική και αυστηρή μορφή Εκείνου -του στρατάρχη που δεν είναι Θεός αλλά ισάξιος με Θεό-ένα παιδί νιώθει τους πρώτους κραδασμούς της συνείδησής του. Το μυθιστόρημα αυτό είναι ένα ψυχογράφημα μιας ολόκληρης περιόδου της σύγχρονης ιστορίας, αυτής που προετοίμασε την έκρηξη των τελευταίων χρόνων στη βαλκανική.

Δύο γυναίκες, δύο διαφορετικά πεπρωμένα που τα χωρίζει μίσος αιώνιας ιστορίας. Η νέα,η σύγχρονη μας,που κρύβει την τρυφερότητά της κάτω απ’ τη μάγκικη ομιλία της, και η γιαγιά της, καλλονή μιας άλλης εποχής, ηρωίδα ερώτων ταραγμένων. Γύρω τους δυο πόλεμοι: ο ένας, ο παλιός, ο μεγάλος, κι ο άλλος, ο σημερινός, που λιώνει ένα Βελιγράδι βυθισμένο στη θλίψη.

ΟΙ

Ο Ρ Ι Ζ Ο Ν Τ Ε Σ

ι

Τ Ω Ν

Β Α Λ Κ Α Ν Ι Ω Ν

1

ΦΕΡΙΝΤΕ ΤΣΙΤΣΕΚΟΓΛΟΤ

ΙΒΟ ΑΝΤΡΙΤΣ

Η άλλη μεριά του νερού

Το γεφύρι του Δρίνου

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Η φωνή της Φεριντέ Τσιτσέκογλου είναι μια τρυφερή φωνή που φτάνει στη γλώσσα μας από την άλλη όχθη του Αιγαίου πελάγους. Αφηγείται την ιστορία ενός Έλληνα δικηγόρου, παράλληλα με την ιστορία ενός προοδευτικού Τούρκου που θέλει να το σκάσει «στην άλλη μεριά του νερού», τις περιπέτειες της δυστυχισμένης αλλά καλόκαρδης Σιντικά χανούμ,του Αράπ Μουσταφά και της Νιχάλ. Κι όλα αυτά μπροστά στο θαλασσινό ορίζοντα που, χωρίς να χάσει την καθημερινή οικειότητά του, διατηρεί την ονειρική διάσταση της «άλλης μεριάς του νερού».

Το γεφύρι του Δρίνου δεν είναι μόνο ένα σημαντικό μυθιστόρημα. Είναι ένα βαλκανικό χρονικό τεσσάρων αιώνων Ιστορίας,τεσσάρων θρησκειών και τριών εθνοτήτων που μοιράζονται τον ίδιο τόπο,την πόλη Βίσιεγκραντ στη Βοσνία. Στο κέντρο όλων αυτών το γεφύρι, αμετακίνητο από τη θέση του, σαν το πεπρωμένο που διατρέχει πότε φωτεινό και πότε σκοτεινό τις ανθρώπινες ζωές. Μόνο αν διαβάσει κανείς το προφητικό αυτό έργο, μπορεί πραγματικά να κατανοήσει τα τραγικά γεγονότα των τελευταίων ετών στη Βοσνία.

Ε

Ρ

Γ

Α

T

O

T

Ε

Ρ

Μ

Α

0 χρόνος πρόσθεσε τη δική του διάσταση στην α ξία του έργου το υ Έ ρ μ α ν Έ σ σ ε , π ου βασικό του θέμ α είναι η ολόψυχη και ενα γώ νια π ρο σ π ά θεια του α τόμου να χτίσει έναν α κέραιο και αρμονικό εαυτό.

Ν

Ε

Σ

Σ

Ε

Ε

Ρ

Γ

Α

T

O

T

Ε Ρ Μ A Ν

1

Ε

Σ

Σ Ε

Ε Ι Κ Ο Σ Τ Ο

Σ

Α Ι Ω Ν Α Σ

1

1

ΜΑΡΤΙΝ ΑΝΤΕΡΣΕΝ ΝΕΞΙΟΤ

ΚΟΛΕΤ

Πέλε ο καταχτητής

Η γέννηση της μέρας

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Η ιστορία του Πέλε είναι η ιστορία ενός παιδιού που ανδρώνεται στη Δανία στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, σ’ έναν κόσμο βυθισμένο στη φτώχεια. Η σκληρότητα,το μεθύσι, η απανθρωπιά και η εκδίκηση συνθέτουν ένα περιβάλλον που θυμίζει Όλιβερ Τουίστ και κάνουν τον ηρώα να μοιάζει με ενσάρκωση του Καλού, που επιβιώνει μέσα από όλων των ειδών τις αντιξοότητες. Ένα από τα κλασικά κοινωνικά μυθιστορήματα του αιώνα μας.

Η Σιντό,η μητέρα της Κολέτ, με την ποιητική ιδιοσυγκρασία, είναι η καταλληλότερη για να την οδηγήσει στους γαλήνιους τόπους που επιθυμεί η ώριμη πια γυναίκα και συγγραφέας. Έτσι αρχίζει ένας διάλογος μαζί της, μέσα από τα γράμματα που εκείνη της είχε στείλει στο παρελθόν,την ίδια στιγμή που η Κολέτ συνομιλεί και με τον νεαρό ερωτευμένο Βιάλ,τον πειρασμό που πάντα καραδοκεί. Το αποτέλεσμα αυτής της σχέσης είναι το βιβλίο αυτό, Η γέννηση της μέρας.

Τ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ι Μ Ο Κ Α Τ Α Λ Ο Γ Ο Σ

Αιμέ Μαρσέλ Η μυστική ζωή του κυρίου Μπερτό (Μυθιστόρημα). Αιντους Τζάνις Ο Βίτο αγαπά τηνΤζέραλντιν (Ισ το ρ ίες).............. Ακουταγκάουα Ριουνοσούκε Κάπα (Μ υθιστόρημ α)................................................ Ρασομόν και άλλες ιστορίες................................... Ακρόυντ Πήτερ Τσάτερτον (Ο θάνατος του ποιητή) (Μυθιστόρημα). Καληνύχτα, κύριε Όσκαρ Ουάιλντ........................ Άλκοτ Λουίζα Μέυ Μοιραία ερωτική καταδίωξη (Μυθιστόρημα)...... Ανθολογίες Ανθολογία περουβιανού διηγήματος.................... Ανθολογία χιλιανού διηγήματος .......................... Ανθολογία γερμανικού διηγήματος..................... Η γάτα στην παγκόσμια λογοτεχνία .................... Ανώνυμος Προεδρικά χρώματα (Ενα πολιτικό μυθιστόρημα). Άπνταϊκ Τζων Το παζάρι στο άσυλο (Μυθιστόρημα).................... Αναζητώντας τον εαυτό μου (Μ νήμ ες)............... Βεντούρι Μαρτσέλο Λευκή σημαία στην Κεφαλονιά (Μυθιστόρημα).. Βλαντύ Μαρίνα Βλαντιμίρ ή Η τροχιά ενός μετεωρίτη (Μ υ θ.).... Βόλμαν Ουίλιαμ Ιστορίες ενός πεταλούδα (Μυθιστόρημα)........... Πόρνες για την Γκλόρια (Μ υθιστόρημα).............. Βολταίρος Ζαντίγκ ή Το πεπρωμένο (Μ υθιστόρημ α)............ Τα περί τον Σαδίκην ή Την Ειμαρμένην (Μετάφραση: Δ.Ν. Ισκεντέρης Βυζάντιος, 1819). Γε Τσουν-Τσαν ΤΡΙΛΟΓΙΑ - ΗΣΥΧΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΟΥΝΑ Α' Το χωριό στο βουνό (Μυθιστόρημα)................. Β' Τα απέραντα λιβάδια (Μυθιστόρημα)............... Ρ Το μακρινό ταξίδι (Μυθιστόρημα)...................... Γιοσιμότο Μπανάνα Kitchen (Δύο ν ο υ βέλες)........................................... Ν.Ρ. (Μ υθιστόρημα).................................................. Σαύρα (Δ ιηγήμ ατα)................................................... Γκαλό Μαξ Μια δημόσια υπόθεση (Μυθιστόρημα)................. Γκάρνταμ Τζέιν Ο Θεός ναυάγησε στις ξέρες (Μ υθιστόρημα).... Γκαρύ Ρομαίν Οι χαρταετοί (Μυθιστόρημα).................................. Γκίνζμπουργκ Νατάλια Ο δρόμος που πάει στην πόλη (Ν ο υβ έλα )........... Οι φωνές της νύχτας (Νουβέλα)............................ Γκόγκολ Νικολάι Ο μαγικός κύκλος (Διηγήματα)............................... Γκόλντινγκ Γουίλιαμ ΤΡΙΛΟΓΙΑ Α' Μύησις ταξιδευτού (Μ υθιστόρημ α)....................... Β' Σε απόσταση αναπνοής (Μυθιστόρημα)............... Γ Φωτιά στα έγκατα (Μ υθιστόρημα)..........................

2500 2500 1500 1500 3000 4000 3500 3000 3000 3000 4000 5000 3000 4000

2000 2000 3500 2500 2000 3000

3000 3000 3000 3000 3000 2500 3000 3000 3500 2500 2500 2500

3000 3000 3000

Άνθρωποι από χαρτί (Μ υθιστόρημ α).......................... Η διπλή γλώσσα (Μ υθιστόρημ α).................................. Γκόρντιμερ Ναντίν Η ιστορία του γιου μου (Μυθιστόρημα)..................... Μια ιδιοτροπία της φύσης (Μ υθιστόρημ α)............... Γούντχαουζ Π. Μην μπλέξεις με το Διάβολο (Μ υθιστόρημα)........... Δίας Χεσούς Τα αρχικά της γης (Μυθιστόρημα)............................... Δίεθ Λουίς Ματέο Η μαγική πηγή της νιότης (Μυθιστόρημα)................. Δονόσο Χοσέ Στέψη (Μυθιστόρημα).................................................... Έιμις Κίνγκσλεϋ Ο τυχερός Τζιμ (Μ υθιστόρημ α)................................... Ένας χοντρός Εγγλέζος (Μ υθιστόρημ α).................. Έιμις Μάρτιν Άλλοι άνθρωποι (Μία ιστορία μ υσ τηρίο υ)................. Έντο Σιουσακού Σιωπή (Μ υθιστόρημ α).................................................... Εσνόζ Ζαν Λίμνη (Μυθιστόρημα)...................................................... Έσσε Έρμαν Σιντάρτα (Ένα ινδικό π αραμύθι).................................. Πήτερ Κάμεντσιντ (Μυθιστόρημα)............................... Ταξίδι στην Ανατολή (Μ υθιστόρημα).......................... Κνουλπ (Μ υθιστόρημ α)................................................. Γερτρούδη (Μ υθιστόρημ α)........................................... Ροσάλντε (Μυθιστόρημα).............................................. Κάτω από τον τροχό (Μυθιστόρημα).......................... Ο λύκος της στέπας (Μ υθιστόρημ α).......................... Ταξίδι στη Νυρεμβέργη (Ν ουβ έλα )............................. Ντέμιαν (Μυθιστόρημα)................................................. Νάρκισσος και Χρυσόστομος (Μ υθισ τόρημ α)......... Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνκσορ (Νουβέλες)...... Παράξενα νέα από κάποιο άλλο άστρο (Διηγ.)......... Το παιχνίδι με τις χάντρες (Μ υθιστόρημ α)............... Ο Βροχοποιός - Ο Εξομολογητής Ινδική βιογραφία (Ν ουβέλες)........................................ Το νησί του ονείρου και άλλα διηγήματα.................. Οι μεταμορφώσεις του Πίκτορ (Ένα ερωτικό παραμ ύθι)................................................ Ζαμιάτιν Ευγένιος Η πλη μμύ ρα (Ν ο υ β έλ α )................................................. ΖελούνΤαχάρ Μπεν Ο γραφιάς (Μυθιστόρημα)............................................ Ζενέ Ζαν Ο σκοινοβάτης................................................................. Ζιονό Ζαν Ο Μύλος της Πολωνίας (Μ υθιστόρημ α).................... Θέλα Καμίλο Χοσέ Η οικογένεια του Πασκουάλ Ντουάρτε (Μ υθ.)......... Ικάζα Χόρχε Ουαζιπούνγκο (Μ υθιστόρημ α)..................................... Ιμπαργκουενγκοΐτια Χόρχε Δυο εγκλήματα (Μυθιστόρημα)................................... Ινόουε Γιασούσι Έρωτας και εκδίκηση (Μυθιστόρημα).........................

3000 2500 2500 3500 2500 5000 5000 3500 3000 3000 4000 2500 2500 1500 1500 1300 1500 1800 2000 2000 2000 1300 1800 2500 2000 2000 2500 1800 3000 2500 1500 2000 1000 2500 2500 2000 3000 3000

T

I

M

O

R

Καβαμπάτα Γιασουνάρι Κιότο (Μυθιστόρημα)................................................ Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών και άλλες ιστορίες.................................................... Η λίμνη (Μ υθιστόρημ α)........................................... Καζάν Ηλίας Πέρα από το Αιγαίο (Ιστορικό μυθιστόρημα)...... Καλβίνο Ίταλο Μαρκοβάλντο ή Οι εποχές στην πόλη (Μ υ θ.).... ΚαπότεΤρούμαν Όταν οι προσευχές εισακούονται (Ένα ημιτελές μυθιστόρημα).................................. Κεφελέκ Παν Η γυναίκα κάτω από τον ορίζοντα (Μυθιστόρημα). Ο βάρβαρος γάμος (Μυθιστόρημα)....................... Κιάρα Πιέρο Θα δω τη Σιγκαπούρη; (Μυθιστόρημα)................. Κίρχοφ Μπόντο Ινφάντα (Μυθιστόρημα)........................................... Κοέν Αλμπέρ Το βιβλίο της μητέρας μου (Μυθιστόρημα)......... Κοκτώ Ζαν Ελληνικό Ημερολόγιο.............................................. Κόλινς Μέιμπελ Το ειδύλλιο του Λευκού Αω τού............................. Κόνραντ Τζόζεφ Η Τρέλα του Αλμάγερ (Μυθιστόρημα).................. Κορτάσαρ Χούλιο Τα Βραβεία (Μυθιστόρημα)..................................... Κρεβέλ Ρενέ Το σώμα μου κι εγώ................................................... Κρεστ Εμανουέλ Ράντου ή Οι φυσητές γυαλιού του Λιπσανί (Μ υθιστόρημα).......................................................... Λάγκερκβιστ Περ Ο νάνος (Μυθιστόρημα)........................................... Λάι Καμάρα Το μαύρο αγόρι (Μυθιστόρημα)............................. Λέβι Πρίμο Το περιοδικό σύστημα (Μυθιστόρημα)................. Λε Κλεζιό Έρημος (Μυθιστόρημα)........................................... Λέσινγκ Ντόρις Το πέμπτο παιδί (Μυθιστόρημα)............................. Το καλοκαίρι πριν από το σκοτάδι (Μυθιστόρημα). Αναμνήσεις ενός επιζώντος (Μυθιστόρημα)...... Λώρενς Ντ.Χ. Η ράβδος του Ααρών (Μυθιστόρημα).................. ΜακΚόχριν Τζέραλντιν Στα πόδια των αγγέλων (Μ υθιστόρημα).............. Μαν Χάινριχ Τελικός σταθμός: Μπαρ «Το χαρέμι» (Μυθ.)........ Μέρικε Έντουαρντ Ο Μότσαρτ στον δρόμο για την Πράγα (Νουβέλα). Μίλιγκαν Σπάικ Μουρλό - Μια ιρλανδέζικη φαντασία (Μ υ θ.)...... ΜιλνΑ.Α. Το μυστήριο του κόκκινου σπιτιού (Αστ. μ υ θ .)...

Α . 3000 . 3000 . 2500 . 6000 . 2500

. 3000 . 3000 . 3000 . 2500 . 4000 . 2000

. 2500 .

2000

. 3000 . 4000 . 2500

. 2000

. 2000 . 2000

. 3000 . 3500 . 2500 . 2500 . 3500 . 4000 . 2500 . 4000 . 2000

. 3000 .

2000

Τ

Α

Λ

Ο

Γ

Ο

Σ

Μισίμα Γιούκιο Δίψα για έρωτα (Μυθιστόρημα)................................... Ο ήχος των κυμάτων (Μ υθιστόρημ α)........................ Η ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΗΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ Α' Ανοιξιάτικο χιόνι (Μυθιστόρημα)............................. Β' Αφηνιασμένα άλογα (Μ υθιστόρημα)..................... Γ' Ο ναός της αυγής (Μυθιστόρημα).......................... Δ' Ο εκπεσών άγγελος (Μ υθιστόρημ α)...................... Μολίνα Μουνιόθ Αντόνιο Ο Πολωνός ιππέας (Μυθιστόρημα)............................. Μοντάλβο Πέδρο Γκαρθία Μια ιστορία από τη Μαδρίτη (Μυθιστόρημα)............ Μοντιανό Πατρίκ Κυριακές του Αυγούστου (Μυθιστόρημα)................. Μοράντε Έλσα Αραθέλι (Μυθιστόρημα)................................................. Μουρακάμι Χαρούκι Το κυνήγι του Αγριοπρόβατου (Μ υθιστόρημα)................................................................ Σκληρή χώρα των θαυμάτων και το τέλος του κόσμου (Μ υθιστόρημ α).......................................... Μπαζέν Ερβέ Με την οχιά στο χέρι (Μ υθιστόρημ α)........................ Μπαλζάκ Ονορέ Ο μπαρμπα-Γκοριό (Μ υθιστόρημ α)............................. Το πουγκί - Γκομπσέκ (Ν ο υ β έλες )............................... Μπέλλοου Σάουλ Ο μετέωρος άνθρωπος (Μυθιστόρημα)...................... Η κλοπή (Μυθιστόρημα)................................................. Μπενεδέτι Μάριο Ευχαριστώ για τη φωτιά (Μυθιστόρημα).................... Μπένι Στέφανο Το μπαρ κάτω από τη θάλασσα (Μυθιστόρημα)........ Ο μάγος Μπαόλ- Μια ήσυχη νύχτα της Δικτατορίας (Μυθιστόρημα).................................. Κωμικοί, τρομαγμένοι μαχητές (Μυθιστόρημα)........ Η Συμμορία των Ουρανίων (Μυθιστόρημα)............... Μπέσα-Λουίς Αγκουστίνα Η κοιλάδα του Αβραάμ (Μ υθιστόρημ α)...................... Μπιανκιότι Έκτορ Μόνο τα δάκρυα μετράνε (Μυθιστόρημα)................. Μπόρχες Χόρχε Λουίς Λαβύρινθοι (Διηγήμ ατα)................................................ Μπουαλώ Πιερ - Ναρσεζάκ Τομά Οι διαβολογυναίκες (Μυθιστόρημα)............................ Μπουλγκάκοφ Μιχαήλ Η μυθιστορία του κυρίου Μολιέρου (Μυθ.)............... Μπρεχτ Μπέρτολντ Διόρθωση παλιών μύθων και άλλες ιστορίες............ Μπρύκνερ Κριστίνε Ω, Δεισδαιμόνα, αν είχες μιλήσει!............................... Μυρζέ Ανρί Οι λιμοκοντόροι ή Σκηναί εκ του βοημικού βίου (Μετάφραση: Εμμ. Ροΐδης, 1898).................................. Μωμ Σόμερσετ Τσάι και ματαιοδοξία (Μυθιστόρημα).......................... Ναντόλνυ Στεν Η ανακάλυψη της βραδύτητας (Μυθιστόρημα)........

2500 3000 4000 5000 5000 3500 5000 2500 2500 3500

3000 5000 2500 2500 2000 2000 2000 3500 2500 2500 3000 4000 4000 3000 2500 2000 3000 3000 2000

3000 3000 3000

Τ

ΞΕΝΗ Ι Μ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Ο Κ Α Τ Α Λ Ο Γ Ο Σ

Νέιλορ Γκλόρια Οι γυναίκες της οδού Μπρούστερ (Ένα μυθιστόρημα σε επτά ισ το ρίες).................... Νέστλινγκερ Κριστίνε Γράμματα που δε γράφτηκαν ποτέ, της Έμμας Κ., 75 χρόνων................................................................... Νιτόμπε Ιναζό ΜΠΟΥΣΙΝΤΟ - Ο κώδικας των Σαμουράι............... Νόοτεμποομ Κέες Η ακόλουθη ιστορία (Μ υθιστόρημ α)..................... Ντεσνός Ρομπέρ Ελευθερία ή έρωτας! Και πένθος αντί πένθους... Ντιντερό Ντενί Ο ανιψιός του Ραμώ (Μ υθιστόρημ α)..................... Ντι Μωριέ Δάφνη Ρεβέκκα (Μυθιστόρημα)........................................... Όε Κενζαμπούρο Μια προσωπική υπόθεση (Μυθιστόρημα).............. Η σιωπηλή κραυγή (Μυθιστόρημα)........................ Τσάκισέ τα από μικρά, σκότωσέ τα από παιδιά (Μυθιστόρημα)............................................................. Ονέτι Χουάν Κάρλος Το ναυπηγείο (Μ υθιστόρημ α).................................. Οντάατζε Μάικλ Ο Άγγλος ασθενής (Μυθιστόρημα)........................ Όουτς Τζόις Κάρολ Η αυτοφυλακισμένη (Ν ουβέλα)............................... Ουίτγουερθ Ευγένιος Τα εννέα πρόσωπα του Χριστού (Μυθιστόρημα).. Ουσμάνε Σεμπένε Χορματιάν (Μυθιστόρημα)........................................ Παρίζε Γκοφρέντο Το αφεντικό (Μυθιστόρημα)..................................... Πελό Πιερ Το όνειρο της Λούσυ (Μυθιστόρημα)..................... Πενάκ Ντανιέλ Σαν ένα μυθιστόρημα............................................... Περούτσο Χουάν Οι φυσικές ιστορίες (Μυθιστόρημα)....................... Πίντερ Χάρολντ Οι νάνοι (Μυθιστόρημα)............................................ Πιραντέλλο Λουίτζι Γυμνή ζωή (Διηγήματα).............................................. Χάος (Διηγήματα)....................................................... Πουίγκ Μανουέλ Στους τροπικούς νυχτώνει νωρίς (Μυθιστόρημα).. ΠΡΙΣΜΑ (Τριμηνιαία έκδοση επιλογής από την παγκόσμια σύγχρονη λογοτεχνία) Διευθυντής: Δ.Χατζής 1. J. Updike, G.G. Marquez, M.Tournier κ.ά............

2. C. Milos, A. Μποτσάρωφ, B. Καμιάνοφ κ.ά..........

3. A. Athilano, A. Artaud, M. Cardinal,A. Malraux κ,ά.

4. E. Neutsch, L. Galambos, J.L. Borges κ.ά............ Δεμένο σ’ έναν τό μ ο ................................................. Πριστάβκιν Ανατόλι Πέρασε μια νύχτα η χρυσή νεφέλη (Μ υ θ .)........... Ρίνζερ Λουίζε Ο έρωτας του Νβελάρδου (Μ υθιστόρημ α)...............

4000

2500 4000 2000 2500 2500 3000 3000 4000 2500 3000 4000 2000 4000 3000 3000 2000 2500 2500 2500 2000 1500 3000

800 800 800 800 4000 3000 3000

Ροτ Γιόζεφ Η εξέγερση (Μυθιστόρημα)........................................... Ρουό Ζαν Τα πεδία της τιμής (Μ υθιστόρημα)............................. Σαλτικόφ-Στσεντρίν Μιχαήλ Η ιστορία μιας πόλης (Μ υθιστόρημα)......................... Σάντος Χεσούς Φερνάντεθ Οι καβαλάρηδες της αυγής (Μυθιστόρημα).............. Σατωμπριάν Φρανσουά-Ρενέ Οι περιπέτειες του τελευταίου των Αβενσεράγων (Μ υθιστόρημα)........................................................ Σεσέ Ζακ Η εξομολόγηση του πάστορα Μπυργκ (Μυθ.)........... Σιλόνε Ιγνάτσιο Το μυστικό του Λουκά (Μυθιστόρημα)....................... Σιμ Εύθυμη Ιατρική................................................................ Σκόρσα Μανουέλ Ο ακίνητος χορός (Μυθιστόρημα)............................... Σόνετ Σέρι Πέρα από το όριο (Μ υθιστόρημ α)............................... Σοπέν Κέιτ Η Αφύπνιση (Μ υθιστόρημ α)......................................... Σουίφτ Τζόναθαν Η μάχη των βιβλίων (Ν ο υ β έλα )................................... Σταρνόνε Ντομένικο Το άλμα με τα μπαστουνάκια (Μυθιστόρημα)........... Τανιζάκι Τζουνίτσιρο Το πορτρέτο της Σούνκιν (Διηγήματα)....................... Σβάστικα (Μ υθιστόρημ α).............................................. Οι αδελφές Μακιόκα (Μυθιστόρημα).......................... Τέναντ Έμα Το παραμύθι της Εύας (Ηθοπλαστική ιστορία)......... Τζιαν Φιλίττ Μπέτυ Μπλου (Μυθιστόρημα)...................................... Η ραχοκοκαλιά (Μυθιστόρημα)..................................... Τολστόι Λέων Κάτια - Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς (Ν ουβέλες)........... Τουέιν Μαρκ Ο μυστηριώδης ξένος (Μυθιστόρημα)....................... Ο άνθρωπος που διέφθειρε το Χάντλεϊμπεργκ (Μ υθιστόρημα)................................................................ Τουλ Τζων Κένεντυ Συνασπισμός ηλιθίων (Μυθιστόρημα)........................ Φενόλιο Μπέπε Μια προσωπική ιστορία (Μυθιστόρημα)..................... Φερέιρα Βερζίλιο Για πάντα (Μυθιστόρημα).............................................. Φιτζέραλντ Σκοτ Η χαμένη δεκαετία (Διηγήματα).................................. Φόρστερ Ε.Μ. Εκεί όπου οι άγγελοι φοβούνται να διαβούν (Μ υθιστόρημα)................................................................ Μωρίς (Μυθιστόρημα).................................................... Χαλίφα Σάαρ Χρονικό της φραγκοσυκιάς (Μυθιστόρημα).............. Χάμετ Ντάσιλ Το μεγάλο χτύπη μα (Διηγήματα)..................................

2500 2500 3500 3500

1500 2000 1500 2500 2000 3500 2500 1500 3500 2000 3000 5000 3000 3000 5000 2500 2000 1500 3500 2500 3500 2500

2000 3000 2000 1500

Τ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝ A / Α I Μ Ο Κ A r

Χάντκε Πέτερ Η ώρα της αληθινής αίσθησης (Μ υθιστόρημ α)........ Λάθος κίνηση (Νουβέλα)............................................... Περί επιτυχημένης μέρας.............................................. Περί κοπώσεως................................................................ Χάρντυ Τόμας Μια ευφάνταστη γυναίκα και άλλα διηγήματα......... Χάσεκ Γιάροσλαβ Όμορφος κόσμος ηθικός (Διηγήματα)....................... Για γέλια και για κλάματα (Διηγήματα)....................... Για τα πανηγύρια (Διηγήματα)...................................... Χέρμλιν Στέφαν Λυκόφως (Μ υθιστόρημα).............................................. Χόμελ Ντέιβιντ Ηλεκτρικές καταιγίδες (Μ υθιστόρημα)..................... Ώστιν Τζέιν Έμμα (Μυθιστόρημα)......................................................

2000 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 2500 4000

ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Έσσε Έρμαν Κλάιν και Βάγκνερ (Μ υθιστόρημ α)............................. * Κολέτ Η γέννηση της μέρας (Μυθιστόρημα) ........................ 2500 Λώρενς Ντ. X. Ο εραστής της λαίδηςΤσάτερλυ (Μυθιστόρημα)... Μαρλώ Αντρέ Οι κατακτητές (Μ υθιστόρημ α)................................... Νέξιου Αντερσεν Μάρτιν Πέλε ο κατακτητής (Α' Τα παιδικά χρόνια) (Μυθ.)... 4000 Σάντραρς Μπλεζ Το χρυσάφι (Μ υθιστόρημ α)......................................... * ΚΛΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ Γκαλιέγος Ρόμουλο Δόνια Μπάρμπαρα (Μυθιστόρημα)............................. 6000 Γκραθιάν Μπαλτάσαρ Ο Υπερκριτής (Μυθιστόρημα)...................................... 7000 Δουμάς Αλέξανδρος Το χιόνι στο Σαχ Νταγ (Μυθιστόρημα) Αμμαλάτ Μπέης (Μ υθιστόρημ α)......... Μοντεσκιέ Οι περσικές επιστολές........................... Ντίκενς Κάρολος Μεγάλες προσδοκίες (Μυθιστόρημα). Ντιφόε Ντάνιελ Μολ Φλάντερς (Μυθιστόρημα)..................................... 5000 Τζέιμς Χένρι Το πορτρέτο μιας κυρίας (Μυθιστόρημα)................... 7000 Πλατεία Ουάσινγκτον (Μυθιστόρημα)............................ * ΜΑΤΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΙ Μασπερό Φρανσουά Το βαλκανικό πέρασμα.................................................. Μπρόντσκι Γιόζεφ Υδατογράφημα................................................................ 2000 Μωπασάν Γκυ Από την Τύνιδα στο Καϊρουάν...................................... *

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Λ Ο Γ Ο Σ

Στόρας Πατρίσια Δείπνο με την Περσεφόνη............................................

*

ΔΙΑΓΩΝΙΩΣ Έσσε Έρμαν Μύθοι................................................................................. Μαλαρμέ Στεφάν Τα ινδικά παραμύθια.......................................................

* *

ΜΙΚΡΕΣ, ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ Γκαλάν Αντουάν Περί της προελεύσεως και της εξαπλώσεως του καφέ * Κόμης Μαρσελύς, Βουτιέ, Ντυμόν ντ’ Υρβίλ Η απαγωγή της Αφροδίτης............................................ ΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ Αντριτς Ίβο Το γεφύρι του Δρίνου (Μ υθιστόρημα)....................... 5000 Σάβιτς Μίλισαβ Ο άρτος και ο φόβος (Μυθιστόρημα).......................... 2500 Σέλενιτς Σλόμπονταν Φόνος εκ προμελέτης (Μ υθιστόρημ α)..................... Τσιτσέκογλου Φεριντέ Η άλλη μεριά του νερού (Μυθιστόρημα).................... 2000 ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΑΠ’ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Άνσγουορθ Μπάρυ Μετά τον Αννίβα (Μ υθιστόρημα)................................ Βάργκας Λιόσα Μάριο Μια ιστορία για τον Μάυτα (Μυθιστόρημα)............... Ινόουε Γιασούσι Το κυνηγετικό όπλο (Μυθιστόρημα) ............................ Ισιγκούρο Καζούο Ο απαρηγόρητος (Μυθιστόρημα)................................ Ιχουέλος Όσκαρ Τα Χριστούγεννα του κυρίου Άιβς (Μυθιστόρημα).. Κρούμεϋ Αντριου Μουσική, σε ξένη γλώσσα (Μυθιστόρημα)................. Λορίγα Ρέι Εξ ουρανού (Μυθιστόρημα)......................................... Μακντόναλντ Γκρέγκορυ Ο γενναίος (Μυθιστόρημα) ....................... Μάουρενσιγκ Πάολο Ο αντίστροφος κανόνας (Μυθιστόρημα) Μαράίνι Ντάτσια Μπαγκερία (Μυθιστόρημα)........................................... Μιγιάς Χουάν Χοσέ Επιστρέφοντας σπίτι (Μυθιστόρημα)......................... Μούλις Χάρι Τα στοιχεία (Μυθιστόρημα)........................................... Μπάλαρντ Τζέιμς Τζ. Νύχτες κοκαΐνης (Μυθιστόρημα)................................ Μπέρτζερ Τζων Προς το γάμο (Μυθιστόρημα)...................................... Μπίτον Ρόντρικ Τα παιδιά της Αριάδνης (Μυθιστόρημα).

5000 2000 7000

4000 2000

2000 3000 2000 5000

Τ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝ A / I Μ Ο Κ Α Γ Α

Ναντόλνυ Στεν Ερμής, ο αναιδής θεός (Μ υθιστόρημα).................... 4000 Ντέξτερ Πητ Ο τύπος του τύπου (Μυθιστόρημα) ............................ Ντ’ Ορμεσόν Ζαν Ο περιπλανώμενος Ιουδαίος (Μυθιστόρημα) ........... Συνοπτική ιστορία του Παντός (Μυθιστόρημα)...... ΟζΑμος Ο Μιχαέλ μου (Μυθιστόρημα)...................................... * Σαλβέρ Λυντί Η δύναμη της μύγας (Μυθιστόρημα).......................... * Σαραμάγκου Ζοζέ Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον (Μυθιστόρημα).............. 5000 Σέπαρντ Σαμ Διασχίζοντας τον παράδεισο......................................... 4000 Σιγκό Ντομινίκ Το μυστήριο της ερήμου (Μυθιστόρημα).................... 2000 Σταμαδιάνος Χόρχε Κουτάκια μπίρας στον Ρίο ντε λα Πλάτα (Μ υ θ.)...... Φάσινγκερ Λίλιαν Μαγκνταλένα η αμαρτωλή (Μυθιστόρημα)............... 4000 ΧάρισονΤζιμ Ο άνθρωπος της γης (Μυθιστόρημα)............................ 3000 Χέρτλινγκ Πέτερ Η σκιά του Σούμαν (Μυθιστόρημα)................................. * Σούμπερτ (Μυθιστόρημα)................................................. *

ΑΤΕΛΕΙΩΤΕΣ ΝΥΧΤΕΣ (ΘΡΙΛΕΡ) Γκάντνεϋ Ρετζ Πάνω που νιώθαμε ασφαλείς (Μυθιστόρημα)........... Καρ Κάλεμπ Ο ψυχίατρος (Μυθιστόρημα)........................................ ΜαρξΤζ,Χ. Τρελή πόλη (Μυθιστόρημα)........................................... Μουρ Μπράιαν Η προκήρυξη (Μυθιστόρημα)........................................ Ρίτσαρντσον Νταγκ Σκοτεινός αντίπαλος (Μ υθιστόρημα).........................

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Λ Ο Γ Ο Σ

Φιντς Φίλιπ Πρόσωπο με πρόσωπο (Μυθιστόρημα)....................... 4000 Χωλ Μάθιου Η τέχνη του σπασμένου γυαλιού (Μ υθιστόρημα)... * ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ Οζ Αμος Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η ειρήνη........................ 2000

4000 5000 3000 3000 5000

Κ Α Σ Τ Α Ν Ι Ω Τ Η

Σ

to

*4 Εάν θέλετε να λαμβάνετε δωρεάν πληροφορίες, άρθρα και προδημοσιεύσεις για τα νέα μας βιβλία, κόφτε και ταχυδρομήστε αυτό το κουπόνι στις παρακάτω διευθύνσεις: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, Ζαλόγγου 11, 106 78 Αθήνα, ή url: www.kastaniotis.com Επώ νυμο:--------- ..............---------.........................------------- .......... Ό νο μ α :-----------------— ......................................— . Ε π ά γγελμ α:________________ ......___________________ ............ Ηλικία:------------- Τηλέφωνο:...................................... Οδός:___________________________________________________

Πόλη:....................................................Τ.Κ.:--------------

Κ Λ Α Σ Ι Κ Η

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η

ΝΤΑΝΙΕΛ ΝΤΙΦΟΕ

ΧΕΝΡΙ ΤΖΕΪΜΣ

Μολ Φλάντερς

Το πορτρέτο μιας κυρίας

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

mm Στο πρόσωπο της Μολ Φλάντερς συναντάμε μιαν από τις πιο ζωτανές, πειστικές και απολαυστικές απατεώνισσες της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η Μολ κρίνει τα εγκλήματά της μόνον με τα πιθανά οφέλη που μπορούν να της αποφέρουν.

0 συγγραφέας του Ροβινσώνα Κρούσου πλάθει μια γυναίκα με σάρκα και οστά, αποφασισμένη να επιβιώσει στο εχθρικό περιβάλλον του Λονδίνου του 17ου αι.

Ο Τζέιμς παρέχει γενναιόδωρα στην ηρωίδα του ό,τι της χρειάζεται για να πραγματώσει τις βλέψεις τη ς: ένα ταξίδι στην Αγγλία, επίδοξους μνηστήρες, μια ολόκληρη περιουσία. Εγκλωβίζει το δημιούργημά του σε μια «φυλακή ελευθερίας», για να το κάνει να νιώσει ακόμη πιο ελεύθερο, ουσιαστικά ελεύθερο.

Κ Λ Α Σ Ι Κ Η

1

ΙΟΥΛΙΟΣ ΒΕΡΝ

Το χρυσό ηφαίστειο Μυθιστόρημα

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η

m ΧΕΝΡΙ ΡΑΪΝΤΕΡ ΧΑΓΚΑΡΝΤ

Οι θησαυροί

του βασιλιά Σολομώντα Μυθιστόρημα

Σ’ αυτό το περιπετειώδες μυθιστόρημα ο Βερν υμνεί -όπως θα χάνει αργότερα ο Τζαχ Λόντον-την ομορφιά του καναδικού Μεγάλου Βορρά, που διασχίζουν δύο εξάδερφοι από το Μόντρεαλ σε αναζήτηση ενός χρυσοφόρου ορυχείου. Η περιπλάνηση στην άγρια και αφιλόξενη χώρα, σε συνδυασμό με τον πυρετό του χρυσού, φτιάχνουν μιαν ιδανική περιπέτεια.

Μια από τις πιο φημισμένες περιπέτειες με τις οποίες η αγγλική λογοτεχνία του τέλους του 19ου αιώνα θέλησε να εξυμνήσει την εποποιία που δημιούργησε τη χαμένη Βρετανική Αυτοκρατορία. Μια ιστορία ανακάλυψης μιας άγνωστης και μεγάλης φυλής ιθαγενών, που στο φανταστικό βασίλειο της Κουκουάνα, κάπου στα βάθη της Νοτίου Αφρικής, μένει φύλακας των μυθικών ορυχείων του Σολομώντα και των θησαυρών τους.

ΜΠΑΛΤΑΣΑΡ ΓΚΡΑΘΙΑΝ

ΡΟΜΟΥΛΟ ΓΚΑΛΙΕΓΟΣ

Ο Υπερκριτής

Δόνια Μπάρμπαρα

Μυθιστόρημα

0 Μπαλτάσαρ Γκραθιάν είναι μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ισπανίας της εποχής του μπαρόκ. Ο Υπερκριτής,το κορυφαίο έργο του, είναι ένα κείμενο που οι επιρροές του έφτασαν ως τον Σοπενχάουερ και τον Νίτσε. Η χρήση της σάτιρας και συμβόλων που εναλλάσσονται με προσωποποιήσεις των πιο άυλων πραγμάτων αναγορεύουν τον Υπερκριτή σε αριστούργημα εφάμιλλο του Δον Κιχώτη.

Η Αόνια Μ πάρμπαρα είναι βιβλίο πανανθρώπινο, που θαρρείς και κινείται με τους νόμους του σύμπαντος. Πρόκειται για το σημαντικότερο έργο του κλασικού για τη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής Ρόμουλο Γκαλιέγος. Ένα μυθιστόρημα που αποδεικνύει ότι η έκρηξη της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας έχει τις ρίζες της βαθιά στην παράδοση.

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η

ΑΝΩΝΤΜΟΤ

Η αφέντρα και ο σκλάβος Μια μαζοχιστική ρεαλιστική ιστορία

Σαδομαζοχιστικά παιχνίδια χωρίς τελειωμό, ιδιαίτερες ηδονές ως εκεί που δε φτάνει ο νους. Η ιστορία μιας δεκαεφτάχρονης λαϊκής πόρνης που ξεμυάλισε ένα σαραντάχρονο δημοτικό σύμβουλο, παρασύροντάς τον σε παιχνίδια εξουσίας και υποταγής, οδηγώντας τον ως τον εξευτελισμό και την καταστροφή.

T O T

Ε Ρ Ω Τ Α

ΜΑΡΚΗΣΙΟΣ ΝΤΕ ΣΑΝΤ

Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ

Οι πρωταγωνιστές αυτής της περιπέτειας είναι δυο άντρες και μια γυναίκα, που έχουν αναλάβει να μυήσουν στα μυστήρια του έρωτα μια δεκαπεντάχρονη παρθένα, οδηγώντας την στον πιο περίπλοκο λαβύρινθο των διαστροφών. Πρόκειται για μια ελεύθερη κατάδυση στα άδυτα της ανθρώπινης φύσης, εκεί όπου κανένας θεός και κανένας κοινωνικός θεσμός δεν μπορούν να καλύψουν τη γύμνια των ενστίκτων.

ΤΟ

Β Ι Β Λ Ι Ο

Σ Τ Ο Ν

Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο

ΜΑΪΚΛ ΟΝΤΑΑΤΖΕ

ΕΝΤΣΟ ΜΠΙΑΤΖΙ

Ο Άγγλος ασθενής

Μαρτσέλο Μαστρογίάνι Η ωραία ζωή

Το μυθιστόρημα που έγινε η κινηματογραφική επιτυχία της χρονιάς. Στις τελευταίες στιγμές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τέσσερις άνθρωποι αποκαλύπτουν ο ένας στον άλλον τις ιστορίες τους, οδηγώντας τον αναγνώστη από το Λονδίνο στους δρόμους της Σαχάρας και σε αυτοσχέδια στρατιωτικά νοσοκομεία, υφαίνοντας ένα λαβύρινθο από εικόνες και συναισθήματα.

Εκατόν εξήντα ταινίες, σκηνοθέτες όπως ο Φελίνι, ο Βισκόντι ή ο Αγγελόπουλος, αξέχαστες γυναίκες όπως η Ανίτα Έκμπεργκ, η Σιλβάνα Μαγκάνο, η Σοφία Λόρεν,η Φέυ Ντάναγουεϋ και η Κατρίν Ντενέβ, φανεροί έρωτες και κρυφές περιπέτειες συνθέτουν τη ζωή του άντρα που έγινε σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής του κινηματογράφου.

ΓΙΟΖΕΦ ΜΠΡΟΝΤΣΚΙ

ΑΜΟΣ ΟΖ

Υδατογράφημα

Το Ισραήλ, η Παλαιστίνη και η ειρήνη

«Αυτή η πόλη σου κόβει την ανάσα όποιες κι αν είναι οι καιρικές συνθήκες, η ποικιλία των οποίων, όπως και να ’χει, είναι κάπως περιορισμένη. Κι αν είμαστε πράγματι συνώνυμοι με το νερό,το οποίο είναι απόλυτα συνώνυμο με το χρόνο, τότε αυτό που αισθάνεσαι γι’ αυτή την πόλη κάνει το μέλλον καλύτερο, συνεισφέρει σε αυτή την Αδριατική ή στον Ατλαντικό του χρόνου που αποθηκεύει τις αντανακλάσεις μας...» Οι μέρες του μεγάλου Ρωσοαμερικανού ποιητή στη Βενετία, μια εσωτερική ματιά σε μια από τις μαγευτικότερες πόλεις του κόσμου.

«Δύο τρόποι υπάρχουν για την επίλυση των τραγωδιών: ο σαιξπηρικός και ο τσεχοφικός. Στο τέλος μιας σαιξπηρικής τραγωδίας η σκηνή είναι σπαρμένη με πτώματα και ίσως να αιωρείται κάπου ψηλά το φάσμα της δικαιοσύνης. Στην τσεχοφική τραγωδία, απ’ την άλλη, ο επίλογος βρίσκει όλους τους ήρωες ψυχικά ράκη, δυστυχείς, πικραμένους, αποκαρδιωμένους, αλλά, παρ’ όλα αυτά, ζωντανούς. Προτιμώ λοιπόν την τσεχοφική κι όχι τη σαιξπηρική λύση για την ισραηλινο-παλαιστινιακή τραγωδία».

Α Τ Ε Λ Ε Ι Ω Τ Ε Σ

Ν Υ Χ Τ Ε Σ

( Θ Ρ Ι Λ Ε Ρ )

m ΡΕΤΖ ΓΚΑΝΤΝΕΫ

Πάνω που νιώθαμε ασφαλείς Μυθιστόρημα

ΑΤΕΛΕΙΩΤΕΣ

ΝΥΧΤΕΣ

Ιστορίες που κάνουν τις νύχτες να φαίνονται ατέλειωτες. Ιστορίες που σε κρατάνε με κομμένη την ανάσα ως την τελευταία λέξη τους. Ιστορίες που συνδυάζουν την ένταση με τη λογοτεχνική ποιότητα. Θρίλερ, ιστορίες τρόμου. Επιστημονική φαντασία, ιστορίες για το μέλλον. Αστυνομικά, ιστορίες για τον κόσμο που κινείται στη σκιά της ζωής.

Ήταν μια απλή τρομοκρατική βομβιστική ενέργεια ή κάποιο σατανικό σχέδιο στο οποίο βρέθηκε μπλεγμένη άθελα της; Στον κόσμο των Μυστικών Υπηρεσιών τίποτα δεν είναι έτσι όπως δείχνει να είναι. Ο συνεργάτης δεν είναι πάντα συνεργάτης και ο εχθρός δεν είναι αναγκαστικά εχθρός. Ένα συναρπαστικό θρίλερ, που αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές του πολέμου των Μυστικών Υπηρεσιών.

Α Τ Ε Λ Ε Ι Ω Τ Ε Σ

Ν Υ Χ Τ Ε Σ

( Θ Ρ Ι Λ Ε Ρ )

1

1

ΝΤΑΓΚ ΡΙΤΣΑΡΝΤΣΟΝ

ΚΑΛΕΜΠ ΚΑΡ

Σκοτεινός αντίπαλος

0 ψυχίατρος

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

0 υποψήφιος γερουσιαστής Μιτς Ντάτον, μετά το ατύχημα που βγάζει από τη μέση τον επικρατέστερο αντίπαλό του, είναι ο σίγουρος νικητής των εκλογών. Όμως ο νέος του αντίπαλος, άγνωστος και εκ πρώτης όψεως ασήμαντος, εμφανίζεται αποφασισμένος να κερδίσει με οποιονδήποτε τρόπο. Είναι ικανός ακόμη και να σκοτώσει για να πετύχει, κάτι που, όπως αποδεικνύεται,δε θα το κάνει για πρώτη φορά. Για τον Μιτς Ντάτον ο εφιάλτης έχει αρχίσει. Κι ο δρόμος που τον περιμένει είναι μακρύς,γεμάτος παγίδες και αδίστακτα χτυπήματα.

Τόπος: Νέα Υόρκη. Χρόνος: Λίγο πριν χαράξει ο εικοστός αιώνας. Θύτης: Ένας παρανοϊκός δολοφόνος. Θύματα: Νεαροί ομοφυλόφιλοι μετανάστες που εκδίδονται. Αστυνομία, Εκκλησία και πολιτικοί δείχνουν να πιστεύουν ότι τους εξυπηρετεί η δράση του δολοφόνου. Την αντίθετη γνώμη έχει ο εκκεντρικός ψυχίατρος και η συντροφιά του, που είναι αποφασισμένοι να κόψουν την αλυσίδα της φρίκης.

Α Τ Ε Λ Ε Ι Ω Τ Ε Σ

Μ

Ν Υ Χ Τ Ε Σ

( Θ Ρ Ι Λ Ε Ρ )

ι

ΜΠΡΑΪΑΝ ΜΟΤΡ

ΦΙΛΙΠ ΦΙΝΤΣ

Η προκήρυξη

Πρόσωπο με πρόσωπο

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

0 Πιερ Μπροσάρ, συνεργάτης της κυβέρνησης του Βισί, είχε οδηγήσει στο εκτελεστικό απόσπασμα δεκατέσσερις Εβραίους. Από τότε ζει κυνηγημένος, καταδικασμένος ερήμην σε θάνατο, υπό την προστασία κάποιων φίλων του που κατέχουν ανώτερες θέσεις στη γαλλική κυβέρνηση και την Εκκλησία. Όμως το τέλος του είναι πια κοντά. Αυτοί που άλλοτε προστάτευαν τον Μπροσάρ είναι τώρα έτοιμοι να τον προσφέρουν θυσία σ’ εκείνους που δε σταμάτησαν ποτέ να ζητούν εκδίκηση.

Σίγουρα δε θα καλούσατε ποτέ ένα δολοφόνο σπίτι σας. Αν όμως έχετε κομπιούτερ και μόντεμ, μπορεί να το έχετε ήδη κάνει. Το μήνυμα στο Δίκτυο ήταν μακάβριο: «Η ζωή σου κινδυνεύει. Τη στιγμή που διαβάζεις αυτές τις λέξεις βρίσκεσαι στο έλεος ενός δολοφόνου.

0 θάνατος στέκεται πίσω σου». Όλοι το είδαν σαν κακόγουστο αστείο. Όσοι απάντησαν -οργισμένα ή ειρωνικά-πήραν την ίδια απάντηση: «Τώρα είσαι στόχος».

0 εφιάλτης είχε αρχίσει.

Ε Λ Α Σ Σ Ο Ν Α

ΦΙ Λ Ο Σ ΟΦ Ι Κ Α

1 ΓΚΑΣΤΟΝ ΜΠΑΣΕΛΑΡ

Π Ο Ι Η Σ Η

1

ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΝΙΤΣΕ

Η εποπτεία της στιγμής

Ποιήματα

Μετάφραση: Κωστής Παπαγιώργης

Πρόλογος - Μετάφραση: Άγγελος Παρθένης

Η ποίηση είναι μια στιγμιαία μεταφυσιχή. Σε ένα σύντομο ποίημα, οφείλει να δώσει μια θέαση του Σύμπαντος και,ταυτόχρονα,το μυστικό μιας ψυχής, ενός όντος και των αντικειμένων. Αν απλώς ακολουθεί το χρόνο της ζωής, είναι κατώτερο από τη ζωή. Υπερτερεί απέναντι στη ζωή μόνο όταν ακινητοποιεί τη ζωή, όταν βιώνει επί τόπου τη διαλεκτική της χαράς και της οδύνης. Αποτελεί τότε την αρχή μιας ουσιώδους ταυτοχρονίας, όπου το πιο διάσπαρτο είναι, το πιο εξαρθρωμένο, κατακτά την ενότητά του.

0 Φρειδερίκος Νίτσε, αυτός ο κολοσσός τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της παγκόσμιας διανόησης του 19ου αιώνα, μας άφησε και μια ξεχωριστή,πολύτιμη κληρονομιά,έναν σπάνιο, θαμμένο στον ωκεανό των τόσων έργων του, θησαυρό: την ποίησή του. Η ποίηση αυτή έχει το χάρισμα να μας τον κάνει πιο κατανοητό,πιο προσιτό και πιο ανθρώπινο.

ΣΕΙΜΟΤΣ ΧΗΝΤ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ

Toe ποιήματα του βάλτου

Εβραϊκής ποίησης

Εισαγωγή - Επιλογή - Μετάφραση: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ

Επιλογή - Πρόλογος - Μετάφραση: Κωστής Μοσκώφ

Γράφοντας μια ποίηση που είναι «διανοητικά αγνή, συγκινησιακά ρωμαλέα και απόλυτα αυθεντική», ο Σέιμους Χήνυ «ομολογεί» την πίστη του στην ικανότητα της ποίησης να χτίζει χώρους φαντασίας σαν φωλιές, όπου -όπως λέει ο ίδιος— κάποτε στο μέλλον θα ’ρθουν οι πραγματικότητες να κατοικήσουν. Η φωνή του είναι μια φωνή εύκαμπτη, όμοια σχεδόν με την ίδια τη συνείδηση.

Το κύριο στοιχείο στην εβραϊκή ποίηση είναι η παρουσία της Παράδοσης αλλά και η συνεχής πρόσκτηση των νέων τρόπων και της καινούριας αγωνίας του κόσμου. Η Παράδοση εκφράζεται ως τόπος, ως μυθολογία, ως στάση προς τον Άλλο - ως ηθική. Εκείνο που διακρίνει επίσης την εβραϊκή ποίηση είναι η εντατική αίσθηση της τραγικότητας τόσο στη συλλογική όσο και στην προσωπική ιστορία του κάθε Εβραίου.

Μ Α Τ Ι Ε Σ

Κ Α Ι

Τ Ο Π Ο

1 ΠΑΤΡΙΣΪΑ ΣΤΟΡΑΣ

Δείπνο με την Περσεφόνη Π ρόλογος: Τάκης Θεοδωρόπουλος

Κι όμως, η Ελλάδα δεν είναι ο επί γης Παράδεισος χι οι Έλληνες δεν είναι απόγονοι των βυζαντινών αγγέλων. Μπορούν ακόμη να είναι συμπαθείς ή αντιπαθείς, ευγενείς ή αγενείς κατά περίπτωση, ο παραλογισμός της γραφειοκρατίας τους αγγίζει τα όρια του γελοίου κι οι εμμονές τους στις παραδόσεις τους να είναι σε μόνιμη ασυμφωνία με το σύγχρονο τρόπο ζωής. Πάντως είναι ζωντανοί. Κι αυτή είναι η μεγάλη αρετή -και το ενδιαφέρον για τον Έλληνα αναγνώστη-του βιβλίου αυτού της Πατρίσια Στόρας, ότι περιγράφει δηλαδή μια Ελλάδα ζωντανή, πραγματική, καθημερινή. Η Αμερικανίδα ποιήτρια, που έζησε στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας μας, έφτιαξε ένα βιβλίο εφάμιλλο με το Ο Κολοσσσός του Μαρουσιού του Χένρυ Μίλερ,που εντάσσεται στη μεγάλη λόγια παράδοση των ξένων περιηγητών. Είναι μια ματιά λόγια, ελαφρώς ειρωνική, έκπληκτη πολλές φορές, πάντως έντιμη και τρυφερή.

Ο

Η επ ιλ ο γή μ α ς α π ό τη ν π α γ κ ό σ μ ια λ ο γο τεχνία σ τις νέες σ ε ιρ έ ς :

Σ Υ Γ Γ Ρ Α Φ Ε Ι Σ ΟΙ

Α Π ’

Ο Ρ Ι Ζ Ο Ν Τ Ε Σ

ΟΛΟ

ΤΩΝ

Ε Ι Κ Ο Σ Τ Ο Σ Κ Λ Α Σ Ι Κ Η

ΤΟΝ

ΚΟΣΜΟ

Β Α Λ Κ Α Ν Ι Ω Ν

Α Ι ΩΝ Α Σ

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η

ΜΑ Τ Ι Ε Σ

ΚΑΙ

ΤΟΠΟΙ

Τ Ο Π Ο Θ Ε Τ Η Σ Ε Ι Σ ΜΙΚΡΕΣ, ΤΟ

Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ

ΒΙ ΒΛΙ Ο

ΣΤΟΝ

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η

Π Ε Ρ Ι Π Ε Τ Ε Ι Ε Σ

Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο ΤΟΥ

ΕΡΩΤΑ

Δ I Α Γ Ω Ν I Ω Σ Α Τ Ε Λ Ε Ι Ω Τ Ε Σ

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

ΝΥΧ ΤΕ Σ

Κ

Α

( Θ Ρ Ι Λ Ε Ρ )

Σ

Τ

Α

Ν

Ι

Ω

ΓΡΑΦΕΙΑ: Ζαλόγγου 11,106 78 ΑΘΗΝΑ, FAX: 382.25.30 ΧΟΝΔΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ: Ζαλόγγου 11,106 78 ΑΘΗΝΑ, FAX: 384.24.31 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζωοδόχου Πηγής 3,1 0 6 78 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08

url: w w w .kastaniotis.com , e-mail: info@kastaniotis.com ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αριστοτέλους 7,546 24 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΗΛ.: (031) 270.391 - FAX: (031) 271.659

Τ

Η

Mujuu„ u muwu _____________ Mo/atn/ag® ° / Μ θ υ ® ° Β / μ β ®_____________ 3 6 Λςύκωμα Άθως. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους 3 7 B e s ts e lle r 3 9 Βραχυγραφίας 4 3

Ε.ΚΕ.ΒΙ Γλώσσα και Εκπαίδευση Βιβλιογραφικές

Προτάσεις του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας 4 4 Επϊτηρίδα ΖΐπκμΒρίου 4 8 Το ξένο Βιβλίο (από την Αμερική) ΜπερτΣτέιτς: Βλέποντας στο σκοτάδι: Σκέψεις πάνω στα όνειρα Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης 5 2 Άρθρο Εβδομήντα φωνές για τον Μάνο Χατζιδάκι Γράφει η Τούλα Κοντού 6 0 'Εραυνα Ελληνικά CD-ROM 6 6 Εξώστης Superman Reborn Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης 6 8 Κοντρόλ Τα ζητούμενατηςεποχής Γράφει ο Κώστας Πάρλας 7 0 Τα Παλιά Ν. I. Σαράβας: Ο Φφμας-διήγημα 7 4 Λιλιπούτίΐα Απαντά η ΆλκηΖέη

ϋ©® oim . ΐΓ©νfiStem

διαβάζω ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 377 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1997 ISSN 1106-1383

Νίκος Κ α ζα ν τζά κη ς (18 Φεβρουάριου 1883 - 26 Οκτωβρίου 1957) 7 8 Αθηνά Βουγιούκα: Μύθος και παραβολή στο μυθιστορηματικό έργο του Νί­ κου Καζαντζάκη 8 6 Βρασίδας Καραλής: Κοινωνική ψυχοδυναμική στον 'Κοπε­ τόν Μιχάλτζ του Νίκου Καζαντζάκη 9 7 Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: Καζαντζάκης-

Διαφημίσεις: 33.01.31 Συνδρομές: 33.01.31 Fax: 33.01.31 Ιδρυτής: Περικλής Αθανασόπουλος Διευθυντής: Ηρακλής Παπαλέξης Σύνταξη: ΓιώργοςΓαλάντης, ΚατερίναΓρυπονησιώτη, ΒασίληςΚαλαμαράς, Νένη Ράις, ΒάσωΣπάθή. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: Ηρακλής Παπαλέξης Καλλιτεχνικήεπιμέλεια: ΜαρίαΖαχαριουδάκη Επιμέλεια- Διορθώσεις: Βίκυ Κωτσοβέλου Στοιχειοθεσία - ΗλεκτρονικήΣελιδοποίηση Φιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟο.ε„ Ζωοδόχου Πηγής 48, τηλ.: 38.36.058 - 38.12.373 Εκτύπωση: Δ. Πρίφτης & Υιοί ΟΕ Σωνιέρου 6, τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ. Φουντουλάκης, Παπανικολή 13, Αιγάλεω, τηλ.: 5987432 Διανομή: Νέο ΠρακτορείοΤύπου

Αίγινα 1 0 4 Πώς είδετον Καζαντζάκη ο Παναΐτ Ιστράτι 1 0 6 Εταιρία φίλων Νί­ κου Καζαντζάκη

_____________________ S W E M i’BVga_____________________ 1 1 2 Ζιλμπέρ Ζινουέ: Η καρδιά μου ανήκει στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο Τη συνέντευξη πήρε ο Ηλίας Μαγκλίνης

_______________ΑΑ θδοβ E vim ®@ ®[?cim c3_______________ 118

Συνεργάστηκαν οι: Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Γώργος Δανιήλ, Άντα

Κατσίκη-Γκίβαλου, Ηλίας Μαγκλίνης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Νίκος Μολυβιάτης, Χρίστος Παπαγεωργίου, Γάννης Παπαδάτος, Αλέξης Σταμάτης, Δημήτρης Τσατσούλης

CXpd'socxsb 1 3 7 Ελληνική Παξογραφία Γιώργος Καρτέρης: Ένας Παντελής και μισός Γράφει ο Χρίστος Παπαγεωργίου 1 4 1 Ποίηση Θανάσης Χατζόπουλος: Στον

Ιδιοκτησία: Γιώργος Γαβαλάς &ΣΙΑΕ.Ε. Εκδότης: Γιώργος Γαλάντης

ήλιομοίρα Γράφει ο Γιώργος Βέης 1 4 3

Ξένη πεζογραφία Robertson

Davies: Η Λύρα του Ορφέα Γράφει η Νένα Κοκκινάκη 1 4 7 Θέατρο Σωή Σαμα­ ρά: Υπόκριση θεατρικού λόγου Γράφει ο Δημήτρης Τσατσούλης 1 5 1 Ιστορία ΜαρούλαΚλιάφα: Τρίκαλα. ΑπότονΣεΐφουλλάχωςτονΤσιτσάνη Γράφει ο Κυριά­

Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα «Διαβάζω» Α. Μεταξά26, Αθήνα 10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτου βιβλίου», Λασσάνη9, τηλ. 237.463 Σύνθεσηεξωφύλλου: ΜαρίαΖαχαριουδάκη

κος Ντελόπουλος 1 5 3 Κοινωνιολογία Georges Mongredien: Η καθημερινή ζωή των ηθοποιών την εποχή του Μολιέρου Γράφει η Κυριακή Πετράκου

____________________ ItSMSm _______ ____________ 1 5 7 Βιβλιογραφικό 1 6 7 Κριτικογραφία

Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997 Μ ορφές

της

Θ εσ σ α λονίκης

ΛΥΣΙΜ ΑΧΟΣ Λ. ΚΑΥΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ Γβννηθβ'ις τό 1870 ΥΙός τοΰ Λυσάνδρου, άφήαας δλόχληρον την χολοααιαίαν περίριουσίαν του είς την πατρίδα τον Θεσσαλονίκην, προς άνέγεραιν μεγάλου Π α ν ε λ λ η ν ί ο υ Ή ρ φ ο υ iv αυτή. Ό αείμνηστος Λυσίμαχος, διατελίσας ώς Διπλωματικός Υ π ά λ λ η ­ λος χαΐ Π ρεσβευτής τής 'Ε λλάδος iv ’Α μερικ ή, Μ αδρίτη Κ ω ναταντινουπάλει χαί αλλαχού, σννέταξεν Ιδιόχειρον διαθήκην, ύ π ίρ δνεγέρσεως Πανελληνίου Ή ρ φ ο υ Ιπ ι τη βάσει σχεδίου τοΰ διαπρεπούς άρχιτέχτονος πατρός των Λυσάνδρου Καυταντζόγλου. Σ η μ . Π . θ . — Ό ‘Ιωάννης Γεω ργίου Καυταντζόγλον είχε τρεις θυγατέρας έξ ών ή μ ία Ινυ μ φ ενϋ η τον Σπανδω νήν, ή έτέρα τον Χαρίαην πατέρα τον Μ εγ. Ε υεργετώ ν θεαγένους χαί Δ ημ. χαι Ίω ά νο υ Χαρίαη χαι ή τρίτη τον Τζιώ ν ΦριδερΤχον Ά β β ο τ . (Κατά προφορικήν παράδοσιν).

Δημοσίευση σπάνιων ντοκουμέντων σε όλα τα τεύχη του

Τιμητική προοφορά τον «διαβάζω» Απόίο αρχείο ΘεοχάρηΚυδωνιάκη

Τ Ζ Ω Ν

Φ Ω Ο Υ Λ Σ

ΜΑΓΟΣ ^ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΗΜβ Ώ ν τ α μ β α κ α κ η ς ΤΖ Ω Ν ΦΩΟΤΛΣ

W W B jg R

0 ΜΑΓΟΣ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ « Ε Σ Τ ΙΑ Σ »

Οι μοναχοί του Αγίου Ό ρους

ΓΚΙΝΤΕΡ ΣΤΟΚΙΝΓΚΕΡΡΑΪΝΧΑΡΤ ΣΤΡΙΠΕΛΜΑΝ Αθως. 0/ μοναχοί του Αγιου Ορους. Μτφρ. Αλ. Πανούοης Αθήνα, Καστα|ώτης, 1997

Εντυπωσιακές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, οι οποίες αποθανατίζουν μοναχούς εν ώρα εργασίας στον κήπο και στη θάλασσα ή στους μοναχικούς περιπάτους στα δάση του Αθω. Σκηνές που ιστορούν την καθημερινή ζωή των μοναχών στα μοναστήρια και αποκαλύπτουν τις αλλαγές που υφίσταται ο Αθως τις τελευταίες δεκαετίες

Λεύκωμα

ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Αλεβιζόπουλος-Αργοστόλι. Απρόβλεπτο-Ηλιούπολη. Αριοτοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Γκρίτσης-Γεωργιάδης-Καλλιθέα. ΔιάλογοςΒύρωνας. Διάμετρος-Χαλκίδα. Δοκιμάκης-Ηράκλειο. Δωδώνη-ΑΘ. Δωδώνη-Γιάννινα. Ειρμός-Δράμα. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. 'Evruno-ΑΘ. Εξαρχόπουλος-ΑΘ. Εστία-ΑΘ. Ιανός-Θεσσαλονίκη. Καραβίας-Ρουσσόπουλος-ΑΘ. Κρομμύδας-Χίος. Λέσχη του Βιβλίου-ΑΘ. Λοξίας-θεσσαλονίκη. Μεθενίτης-Πάτρα. Πλέθρον-Αθ. Πολιτεία-ΑΘ. Πρίσμα-Πειραιας. Το Δέντρο-Ρόδος. ΦιλιππότηςΑθ. Φτούλη-Βιβλιοχαρτική-Νέα Ιωνία. Χνάρι-ΑΘ. Ώρα-Τρίπολη.

Η

ΕΓΚ ΥΚ Λ ΙΟ Ι

ΓΙΑ ΤΟΝ

Ν. Κ Α Ζ Α Ν Τ Ζ Α Κ Η

Η εγκύκλιος του σχολικού συμβούλου Αχιλλέα Πιτσίλκα για τον Νίκο Καζαντζάκη, ο οποίος «pc ταλέντο λογοπλόκου διαστρέφει και ξεθε­ μελιώνει τη χριστιανική πίστη διαστρέφοντας την αλήθεια», που κυκλοφόρησε στις 26 Μαρ­ τίου και απευθυνόταν στους θεολόγους των νο­ μώ ν Λάρισας, Μαγνησίας και Πιερίας προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Και έφερε πάλι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας τον Έλληνα συγγραφέα σαράντα χρό­ νια μετά το θάνατό του. Δημοσιεύουμε χαρακτη­ ριστικά αποσπάσματα από τον ημερήσιο Τύπο που δείχνουν, ευτυχώς, ότι δεν ζούμε στο Με­ σαίωνα.

« £ · Πρόκειται για σκοταδιστική, αντιπνευματική, αντιορθόδοξη και αντιεκπαιδευτική ενέρ­ γεια. Στους μαθητές πρέπει να μαθαίνουμε πώς να διαβάζουν σωστά τα κείμενα και όχι να τα α­ παγορεύουμε, πράγμα που παραπέμπει σε πε­ ρασμένες εποχές και έρχεται σε αντίθεση με την ορθόδοξη διδασκαλία για την ελευθερία του προσώπου. Ιω ά ν ν η ς Χ α τ ζ η φ ώ τ η ς

C & ... 0 Καζαντζάκης εξακολουθεί και σήμερα να ερεθίζει το σκοτεινό ιερατείο. Τις παραθρη-

σκευτικές οργανώσεις. Τη θεολογίζουσα παρακουλτούρα και, πρόσφατα, τους νεοζηλωτές της Λάρισας. Οι τελευταίοι τον αποκαλούν «Μεγάλο Αιρετικό», «ασεβή λογοπλόκο», αρνούνται να τον αναγνώσουν και συνιστούν αποχή από το πνευματικό γεύμα που φέρει το όνομα Νίκος Κα­ ζαντζάκης. ΓΤ αυτούς τους φανατικούς ιεροεξε­ ταστές φαίνεται να ισχύει ακόμη η ανεκδιήγητη

Βραχυγραφίες

κρίση της Ιεράς Συνόδου του 1955, που ζητούσε την ποινική δίωξή του και την απαγόρευση της κυκλοφορίας των έργων του... Γιώργος Εμμ. Στεφανάκης C $> Η περίφημη εγκύκλιος για τον Καζαντζάκη δεν χωράει αμφιβολία ότι αποτελεί ένα εξαιρετι­ κό δείγμα απολιθωμένης σκέψης, μιας σκέψης που λειτουργεί με εξαρτημένα αντανακλαστικά, όπως ο σκύλος του Παβλώφ, μιας σκέψης στεί­ ρας, μιας σκέψης που δεν είναι σκέψη. Τάκης Θεοδωρόπουλος Δεν μπορώ να κατανοήσω τον θόρυβο που ξεσήκωσαν οι άναπτες εγκύκλιοι του Εκπαι­ δευτικού Συμβούλου των θεολόγων Θεσσα­ λίας. Ποιον εξέπληξαν; Αλλά και τι εκπροσω­ πούν; Για χρόνια πολλά, γηραιά εφημερίδα των

Αθηνών αποκαλούσε τον Καζαντζάκη Καζάν και πλειοδοτούσε σε επίθετα του αρειμάνιου θεο­ λόγου. Αλλά, ας σοβαρευτούμε! Ούτε στην Εκπαίδευση, ούτε στη Διοίκηση, ούτε καν στην Ασφάλεια, αλλά ούτε και στην εκκλησία, δεν υπερισχύουν οι ανόητοι, αδιάβαστοι και ταριχευμένοι πολέμιοι του μεγάλου συγγραφέα. Κάτι γραΐδια, κάτι μεγαλοκοπέλες με κότσο, κά­ τι κιτρινιάρηδες με μουστάκι ποντικοουρά, κάτι χιτλεράκια, μετρημένα στα δάχτυλα, σηκώνο­ νται από τον τάφο τους και χειρονομούν πετρο­ βολώντας. Μην τα κάνετε είδηση· αφήστε τα να λιώσουν σαν τα κεράκια' ευτυχώς ο Θεός τα λυπάται και με τον καιρό, με τη σειρά, τα καλεί στους κόλπους του, ασφαλώς για να γελάσει μαζί τους στον πληκτικό παράδεισο. Έχει ο πα­ ράδεισος, φοβούμαι, ανάγκη και από καραγκιό­ ζηδες. Κώστας Γεωργουσόηουλος

Εμείς, πάντως, αυτό ειδικά το τεύχος του διαβάζω, με το αφιέρωμα στον Νίκο Καζαντζάκη, 8α το στείλουμε οτον κ. Πιτσίλκα. Θα αντέξει όμως να το διαβάσει;

Το 6 ή 8 ε ν και το ουσιώδες

Καλλιτέχνες του ροκ, όπως η Λόρι Άντερσον και οι Νιρβάνα, έχουν εμπνευστεί από τα βιβλία του. Αμερικανικά κυρίως περιοδικά και εφημερίδες τού στήνουν παγίδες για να τον φωτογραφί­ σουν. Δεν έδωσε ποτέ του συνέντευξη, δεν διά­ βασε ποτέ σε εκδηλώσεις αποσπάσματα από τα έργα του, δεν παρέστη ούτε μια φορά σε φιλο­ λογικές συγκεντρώσεις. Είναι ένα πρόσωπο ερ­ μητικά κλεισμένο στον «κόσμο» του, το οποίο ουδείς μέχρι σήμερα έχει κατορθώσει να παρα­ βιάσει. Αυτές οι πληροφορίες για τον Αμερικανό συγγραφέα Τόμας Πίντσον - από άρθρο στο ΒΗΜΑ - μας θυμίζουν, τηρουμένων των αναλο­ γιών, τον Σάλιντζερ, φύλακα και άγρυπνο φρουρό του ιδιωτικού του χώρου. Το ότι ο Τόμας Πίντσον δεν έδωσε ποτέ του συνέντευξη στηρίζεται στην πεποίθησή του ότι «η γνώση των λεπτομερειών της ζωής οποιου-

δήποτε συγγραφέα έχει το αναπόφευκτο απο­ τέλεσμα να τον κάνει να φαντάζει ελαφρώς πιο κοινότοπος, καθώς ο αναγνώστης δεν μπορεί μετά να αντισταθεί στο να δίνει αυτοβιογραφικές ερμηνείες στα έργα του». Μήπως αυτή η καθόλα σεβαστή στάση, να στέ­ κεται πεισματικά ένας συγγραφέας μακριά από τα «εφήμερα» φώτα της δημοσιότητας, είναι κυρίως μια στάση άμυνας; Μήπως ελλοχεύει ο φόβος της απόρριψης του προσώπου και κατ’ ε­ πέκταση ο φόβος της απόρριψης του έργου του; Τέτοιου είδους ψυχαναλυτικές ερμηνείες ενδε­ χομένως να δίνουν απάντηση ή να στρεβλώνουν το φαινόμενο που ακούει στο όνομα Τόμας Πί­ ντσον. Πάντως το δικαίωμα των συγγραφέων στην αυτοδιάθεση είναι απολύτως θεμιτό σε ε­ ποχή που το μάρκετινγκ έχει αναγάγει το ουσιώ­ δες σε ασήμαντη λεπτομέρεια και το διαχρονικό σε εφήμερο καθορίζοντας εν πολλοίς τη δημό­ σια εικόνα των συγγραφέων.

Δ εκαεπ τά εκπομπές για το Βιβλίο οτη γ α λ λ ικ ή TV

Το ιδιωτικό κανάλι TF1, μας πληροφορείτο ΒΗΜΑ, α­ φιερώνει 65 λεπτά το μήνα στα βιβλία. Το κρατικό France 2 έχει τρεις εκπομπές ανάμεσα στις οποίες την εβδομαδιαία Bouillon de culture του Πιβό (65 λεπτά) και τη μεταμεσονύχπα «Κύκλος του μεσονυχτιού», που μεταδίδεται από Δευτέρα έως και Πέμπτη, με μέση διάρκεια 70 λεπτά. Το κρατικό France 3 έχει πέντε εκπομπές για το βι­ βλίο διάρκειας 4,5 ωρών την εβδομάδα. Ανάμεσα σ’ αυτές είναι η «La Marche du Siecle» διάρκειας 100 λε­ πτών και η «Qu’est-ce qu’elle dit Zazie?» διάρκειας 55 λεπτών. Το Πέμπτο Κανάλι έχει τέσσερις εκπομπές. Μια απ’

αυτές η «Droit d’Auteurs» διάρκειας 52 λεπτών, και η εκπομπή «Philosophies». Και τις δύο παρουσιάζει ο θεατρικός κριτικός της εφημερίδας «Figaro». Το δορυφορικό Aite έχει τρεις εκπομπές. Από το καλωδιακό Canalt μεταδίδεται καθημερινή εκ­ πομπή (από Δευτέρα-Παρασκευή) διάρκειας 110 λε­ πτών. Εδώ στην Ελλάδα έχουμε την εκπομπή στην ΕΤ2 του Βασίλη Βασιλικού «Αξιόν Εστί» και το ιδιωτικό Seven X την εκπομπή «Βιβλιοθέαση» του Κώστα Καναβούρη. Τηρουμένων των αναλογιών θα έπρεπε τουλάχι­ στον πέντε εκπομπές για το βιβλίο να είχαν εντάξει στα προγράμματά τους τα κρατικά και ιδιωτικά κανά­ λια. Το βιβλίο πουλάει - αρκεί οι καναλάρχες να είναι διατεθειμένοι να περιμένουν. Οι θεαματικότητες δεν εξασφαλίζονται από τη μια μέρα στην άλλη.

Π ολιτικός ο υμΒολισμός

Η παρακάτω είδηση πέρασε στα ψιλά των εφημερί­ δων. Δεν αφορά στο χώρο του βιβλίου, αλλά της πο­ λιτικής. Και είναι μια πράξη, η οποία αν έβρισκε μιμη­ τές και τους τριακόσιους της Βουλής, ο εθνικός κορ­ βανάς θα ήταν κατά τι πλουσιότερος και οι κατώτε­ ρες εισοδηματικές τάξεις δεν θα έβλεπαν με «ύπο­ πτο» βλέμμα τους κυβερνήτες τους γι’ ακόμη μια φορά. Φαίνεται όμως ότι μόνο τρεις βουλευτές του Συνα­ σπισμού, σε αντίθεση με όλους τους άλλους, γύρι­ σαν την πλάτη στα τριάντα έξι εκατομμύρια δραχμές αναδρομικά που εδικαιούντο, γράφει η Βασ. Σιούτη στην Ελευθεροτυπία. Και ο κοινοβουλευτικός εκπρό­ σωπος του ΣΥΝ τονίζει:

Επιστροφή στο n a p cA S o v

Άδικα η Σταυρούλα Παπασπύρου αναρωτιόταν στο ει­ σαγωγικό της συνέντευξης που δημοσιεύτηκε στο πε­ ριοδικό ΜΕΝ αν ο Ηλίας Λιβάνης, εκδότης των Νέων Συνόρων, θα δεχόταν να της μιλήσει λίγο πιο προσωπικά. Ή μήπως μοιάζει και σ’ αυτό - πέρα από τη φυσιογνω­ μία - στον πατέρα του; Φυσικά και δέχτηκε. Μίλησε για τον εκδοτικό του οίκο, την προσωπική του ζωή, τα συνεχή ταξίδια του σ’ ολό­ κληρη την Ιταλία επί τέσσερα χρόνια, τη «θητεία«» του στην Πλατεία Εξαρχείων-το κέντρο της επανάστασης

δεν μπορούμε να πάρουμε τα χρήματα την ώρα που η χώρα αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα και οι εργαζόμενοι βρίσκονται σε άθλια οικονομική κατάσταση. Ήταν μια πράξη αντίστοιχη με το κοι­ νό αίσθημα. Ένας πολιτικός συμβολισμός. Όπως ήταν φυσικό, κάποιοι συνάδελφοί τους επιχεί­ ρησαν να τους κατηγορήσουν για δημαγωγία. Αλλά είναι προφανές ότι οι επιτιθέμενοι υπερασπίστηκαν τη δική τους στάση. Μερικά εκατομμύρια - όχι ένα ή δύο στα οποία εύκολα αντιστέκεσαι -, αλλά πολλά πάρα πάνω στο πορτοφόλι τους και η κατά τα άλλα στεντόρεια φωνή τους χάνει τον ήχο της: φωνή που μάχεται για το κοινωνικό συμφέρον - όχι το ατομικό προς Θεού - και για το δίκαιο των εργαζομένων.

τότε και της διανόησης - όπως ο ίδιος, ισχυρίζεται, για την οργάνωσή του στην ΚΝΕ και αργότερα στο ΠΑΣΟΚ το 1989, τον αντιστασιακό πατέρα του Αντώνη Λιβάνη... Με τέτοιο προδευτικό παρελθόν θα περίμενε κανείς και οι απόψεις του σαραντάρη Ηλία Λιβάνη για τους νέους και τις γυναίκες να είναι ανάλογες. Κι όμως. Ευθαρσώς δηλώνει: Ευνουχισμένοι είναι οι εικοσιπεντάρηδες, όχι εμείς. Οι δικές μας μάνες δεν ήταν και τόσο χειραφετημένες. Με αυτές τις «θεωρίες» πώς να σε πλησιάσουν οι νέοι και οι «χειραφετημένες» γυναίκες; Κυρίως πώς να σε εμπιστευθούν;

Ένα σύνθημα

Στην οδό Στουρνάρη, έξω από το Πολυτεχνείο, κάποιος περαστικός σταματάει για λίγο και με­ τά χαμογελά- και το χαμόγελό του μια γκριμάτσα. Τι διάβασε στον τοίχο του ιστορικού ανωτάτου ιδρύματος; Ένα σύνθημα. Κάποιοι νέοι ευφάνταστοι με μαύρο σπρέι είχαν γράψει: «Οι τοίχοι έχουν αυτιά και τα αυτιά σας τοίχους».

ΖΑ Ν -ΛΥ Κ ΓΚΟΝΤΑΡ:

ΗΘΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΟΦΕΙΛΩ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ « Ο σ κ η ν ο θ έ τ η ς σ κ έ φ τ ε τ α ι μ ε τ α μ ά τ ια κ α ι τ α α υ τ ιά , ο ζ ω γ ρ ά φ ο ς μ ε τ α χ έ ρ ια , α λ λ ά η λ ο γ ο τ ε ­ χ ν ία ε ίν α ι έ ν α κ α τ α φ ύ γ ιο . Δ ιε υ ρ ύ ν ε ι τ ο ν τρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ίο β λ έ π ω τ ο ν κ ό σ μ ο . Τ α β ιβ λ ία μ ο υ

2 2 6 ·α

έχο υ ν π ει π ρ ά γ μ α τα π ο υ δ εν μ ο υ έχο υ ν π ει ο ι ζ ω ν τα ν ο ί. Η λ ο γ ο τ ε χ ν ία έ χ ε ι ε ρ ε υ ν ή σ ε ι τ ο ν κ ό ­

Από το Κοινοτικό Ταμείο θα διατεθούν 22 δις για την ενίσχυση των δημοσίων βιβλιοθηκών. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι: Πού θα πάνε αυτά τα χρήματα; Ποιες είναι οι επιτροπές; Από ποιούς ανθρώπους θα στελεχωθούν; Με ποια κριτήρια θα μοιραστεί αυτό το υπέρο­ γκο χρηματικό ποσόν; Ίδωμεν. Το διαβάζω θα παρακολουθεί από κο­ ντά τις εξελίξεις και θα σας ενημερώνει.

σ μ ο . Μ ε α υ τ ή τ η ν έ ν ν ο ια , μ ο υ έ χ ε ι δ ώ σ ε ι έ ν α μ ά θ η μ α κ α λ λ ιτε χ ν ικ ή ς η θ ικ ή ς . Α υ τ ό α κ ρ ιβ ώ ς ο ­ φ ε ίλ ω σ τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ία : η θ ικ ή σ υ ν ε ίδ η σ η . Ε ν ά ­ ν τ ια σ τ ο λ ό γ ο τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς , τ η ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς ή τ η ς ε ξ ο υ σ ία ς ,

σντιπ α ρ α τ ά σ σ ε ι έ ν α ν άλ λ ο λό γ ο .

Ό χ ι α υ τό ν τω ν κ ο μ μ ά τω ν αλλά το λό γο όλω ν τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν , κ α θ ε ν ό ς ξ ε χ ω ρ ισ τ ά . Τ α β ιβ λ ία γ ρ ά φ ο ν τ α ι έ ν α έ ν α . Ε τ σ ι κ ι ε γ ώ γ υ ρ ίζ ω τ α ιν ίε ς μ ία μ ία . Η λ ο γ ο τ ε χ ν ία υ π ή ρ ξ ε η π ν ε υ μ α τ ικ ή μ ο υ μ η τ έ ρ α . Ο ι τ α ιν ίε ς δ ε ν μ α ς φ έ ρ ν ο υ ν π ια σ ε ε π α φ ή μ ε τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α » ...

Θ α μ ελα γ χο λή η η σ ω !

Τέσσερις χιλιάδες πεντακόσιοι (4.500) συγγρα­ φείς στην Ελλάδα - πάνω κάτω... Πέντε χιλάδες (5.000) αναγνωστικό κοινό - πάνω κάτω, γράφει ο Επενδυτής. Είναι να αναρωτιέστε πού βρέθηκαν τόσοι συγγραφείς και σε ποιους απευθύνονται; Μάνι-μάνι οκτώ νέοι συγγραφείς από το χώρο του θεάματος! Εκτός από τις γνωστές τηλεοπτικές προξενήτρες Γιούλη Ηλιοπούλου και Αννίτα Πάνια, οι οποίες ε­ ξέδωσαν από μια ποιητική συλλογή εκάστη στον ί­ διο εκδοτικό οίκο (Φιλιππότης) - ρίξτε μια ματιά, θα σπαράξετε στα γέλια -την πασαρέλα της ποίη­ σης διασχίζει ευθυτενής και η Βίκυ Κουλιανού, ε­ νώ η Μαίρη Βιδάλη, ο Κώστας Σπυρόπουλος, η Τάνια Καψάλη και η Ελένη Ερήμου ετοιμάζονται να εκδώσουν και αυτοί βιβλία. Η αγωνία μας όμως κορυφώνεται περιμένοντας το ποιητικό βιβλίο που ετοιμάζει η λαϊκή αοιδός, θού Κύριε... Καίτη Γαρμπή. Ποιος θα είναι ο τυχερός εκδότης που θα βάλει την υπογραφή του κάτω από το ονόματα αυτών των διαττόντων αστέρωντης τέχνης (;).

«Ο ι

π ε ρ ίφ η μ ε ς

π ε ρ ιγ ρ α φ έ ς

του

Μ π α λζά κ

σ υ ν δ έο ν τα ς τα π ρό σ ω π α κ α ι τη δ ρά σ η , π ρο α­ ν ή γ γ ε ιλ α ν κ α τ ά κ ά π ο ιο τ ρ ό π ο τ η σ κ η ν ο θ ε σ ία τ ω ν κ ιν η μ α τ ο γ ρ α φ ικ ώ ν π λά νω ν . Η σ υ ζ ή τη σ η γ ια τ η σ χ έ σ η κ ε ιμ έ ν ο υ κ α ι ε ικ ό ν α ς κ υ ρ ιά ρ χ η σ ε σ τ ο ν α ιώ ν α μ α ς κ α ι σ υ ν ε χ ίζ ε ι κ α ι τ ώ ρ α . Σ τ ο ν κ ι­ ν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο έ χ ο υ ν τ η ν ά μ ε σ η π α ρ ο υ σ ία τ η ς ε ικ ό ν α ς , σ τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ία ό λ ο τ ο φ α ν τ α σ ια κ ό π ε δ ίο . Ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς σ υ χ ν ά δ α ν ε ίζ ο ν τ α ι τη γ ρ α μ μ α τ ικ ή τ ο υ κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο υ γ ια δ ικ ή τ ο υ ς χ ρ ή σ η . Α ν τ ίσ τ ρ ο φ α , ο κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο ς ά ν τ λ η ­ σ ε α π ό τ η λ ο γ ο τ ε χ ν ία , ό χ ι μ ό ν ο θ έ μ α τ α , α λ λά κ α ι τ ο ν τ ρ ό π ο α φ ή γ η σ η ς . Α ν ά μ ε σ α σ τ ις δ ύ ο τ έ χ ν ε ς υ π ά ρ χ ο υ ν κ ο ιν ά σ η μ ε ία » .

[Από αιινέντϊΐιξη του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ στο γαλλικό ncp io S iK o Lire. Ανα£ημοακυαη από την Ελευθεροτυπία ({π ιμ ίλ ο α Βίκη Τζιώρου), 2 8 /5 /9 7 ]

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Γλύσσα και εκπαίδευση ΤΟΣΟ Η ΓΛΩΣΣΑ ΟΣΟ ΚΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ είναι φαινόμενα σύνθετα· η προσέγγισή το υ ς απαιτεί διεπιστημονική μελέτη, με ό ρο υ ς κοινωνιολογικούς, ιστορικούς, ιδεολογικούς, ψυχολογικούς και πολιτι­ σμικούς. 'Οταν τα δύο αυτά συστήματα διαπλέκονται, είναι ευνόητο ότι η συνθετότητά το υ ς πολλαπλασιάζεται· καινούρια ερωτήματα τίθενται, όχι μόνο από παιδαγωγική σκοπιά, αλλά και από ιδεολογική. Το θέμα γίνεται ακόμα πιο πολύπλοκο, καθώς η γλώ σσα αποτελεί συστατικό στοιχείο τη ς ταυτότητας ενός έ­ θνους και η εκπαίδευση είναι ο θεσμός με τον οποίο αυτό διασφαλίζει τη συνέχειά το υ . Είναι φανερό, επο­ μένως, ότι η επιλογή βιβλιογραφίας για τα ζητήματα που α φορούν τη γλώ σσα και την εκπαίδευση πρέπει να καλύψει τηνπολυπλοκότητα με την οποία αυτά εκδηλώνονται. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι δυνατόν εδώ, για λόγους χώρου. Η παρούσα βιβλιογραφική επιλογή περιλαμβάνει αφενός κείμενα που αναφέρονται στην πρακτική τη ς δι­ δακτικής τη ς γλώ σσας και, αφετέρου, κείμενα θεωρητικά, που φωτίζουν κυρίως την ιστορική και ιδεολο­ γική διάσταση του θέματος. Ο αναγνώστης θα μπορούσε επίσης να ανατρέξει στα περιοδικά Φιλόλογος, Γλώσσα, Σύγχ ρ ονη Ε κπ α ίδευσ η κ.ά. για την περαιτέρω ενημέρωσή του σε ειδικότερα θέματα που αφο­ ρούν τη γλώσσα και την παιδαγωγική πράξη. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Τη βιβλιογραφία συνέταξαν, για λογαριασμό του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, η Μαρία Θεοδωροπούλου και ο Αγαθοκλής Χαραλαμπόπουλος (επιμέλεια σειράς: Ε. Καραντζόλα).

Π Ρ Ο Τ Ε ΙΝ Ε Ι ΤΟ ΚΕ Ν ΤΡΟ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Η Σ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΣΩΦΡΟΝΗΣ ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΙΔΗΣ Το ιστορικό αναμόρφωσης

ΑφοίΚυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 182 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Σεμινάριο 5. Γλωσσά και Εκπαίδευση Αθήνα 1985, σελ. 198 ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ Το γλωσσικό μάθημα στην πρώτη βαθμίδα της νεοελληνικής εκπαίδευσης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 429

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Γλωσσά και Εκπαίδευση Γεννάδειος Σχολή, Αθήνα 1994, σελ. 121 ΒΑΣΩ ΤΟΚΑΤΛΙΛΟΥ Εισαγωγή στη διδακτική των ζωντανών γλωσσών Οδυσσέας, Αθήνα 1986,σελ. 174 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ ΠΑΜ ΠΙΝΙΩ ΤΗΣ Ελληνική Γλώσσα: Παρελθόν, Παρόν, Μέλλον Gutenberg, Αθήνα 1994, σελ. 595 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚ 0Τ0Β 0Σ Παράδοση και γλώσσα στο σχολείο Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα 1991, σελ. 243

ΧΡΗΣΤΟΣΤΣΟΛΑΚΗΣ Από τα γράμματα στη γλώσσα Βάνιας, θεσσαλονίκηΐ 995, σελ. 421

ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ Γλώσσα και Ιδεολογία Οδυσσέας, Αθήνα 1987, σελ. 273

ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΜΗΤΣΗΣ Διδακτική τον γλωσσικού μαθήματος Gutenberg, Αθήνα 1996, σελ. 270

ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΑΤΗ Γλώσσα και επικοινωνία στο παιδί Οδυσσέας, Αθήνα 1992, σελ. 303

Επιλεκτική καταγραφή σημαντικών, λησμονημένων, ενίοτε αξιοπερίεργων γεγονότων που σημάδεψαν τον κόσμο της λογοτεχνίας και της τέχνης γενικότερα

Σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ...

1 Σεπτεμβρίου 1824: Γεν­ νιέτα ι στη Λ ευκάδα ο Α ρι­ στοτέλης Βαλαωρίτης (χρ. θαν. 1879).

1 Σεπτεμβρίου 1984: Πε­ θαίνει ο Ασημάκης Παν­ σέληνος (χρ. γενν. 1903).

2 Σεπτεμβρίου 1901: Γεννιέται σ την Μ πραΐλα τη ς Ρ ου μ α νία ς ο Ανδρέας Εμπειρικός (χρ. θαν.

1975).

2 Σεπτεμβρίου 1984: Π εθαίνει ο η θ ο π ο ι­ ό ς Μάνος Κατράκης (χρ. γενν. 1908).

3 Σεπτευβρίου 1994: Π εθαίνει ο ζ ω γρ ά ­ φ ο ς Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας (χρ. γενν. 1906).

4 Σεπτευβρίου 1984: Π εθαίνει ο ζ ω γρ ά ­ φ ο ς Γιώργος Σικελιώ της (χρ. γενν.

1917).

5 Σεπτευβρίου 1970: Π εθαίνει ο ΠαναγήςΛεκατσάς (χ ρ .γ ε ν ν . 1911).

6 Σεπτευβρίου 1860: Γεννιέται στη ν Ιθά­ κη ο π ο ιη τή ς Λορέντσος Μ αβίλης (χρ. θαν. 1912).

9 Σεπτευβρίου 1942: Π εθαίνει στο Δ ρομ οκαΐτειο ο πο ιη τή ς Ρώμος Φιλύρας (χρ. γενν. 1888).

11 Σεπτευβρίου 1954: Π εθαίνει η η θ ο ­ π ο ιό ς Μ αρίκα Κοτοπούλη (χρ. γενν.

1887).

Επετηρίδα

14 Σεπτεμβρίου 1960: Πεθαίνει ο Μ. Καραγάτσης (χρ. γενν. 1908).

16 Σεπτεμβρίου 1968: Εξόριστος στη Λέρο ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) ξεκινά να γρ ά φ ει τα «18 Λιανοτράγουδα τη ς πικρής πατρίδας».

18 Σεπτεμβρίου 1977: Πεθαίνει η Μαρία Κάλλας (χρ. γενν. 1923).

20 Σεπτεμβρίου 1949: Πεθαίνει ο μουσικο­ συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας (χρ. γενν.

1904).

20 Σεπτευβρίου 1960: Πρώτο Φεστιβάλ Κι­ νηματογράφου στη Θεσσαλονίκη.

20 Σεπτευβρίου 1971: Πεθαίνει ο νομπελί­ σ τα ς ποιητής Γιώργος Σεφέρης (χρ. γενν.

1900). Δυο μ έρες αρ γό τερ α η κηδεία του θα πά ρει το χαρακτήρα πάνδημης αντιδικτατορικής εκδήλωσης.

26 Σεπτεμβρίου 1990: Πεθαίνει ο ποιητής Νίκος Καρούζος (χρ. γενν.

1926). «Ώ ρ α ν α πηγαίνω / δ εν έχ ω άλλο σ τή θο ς», έ ­ γρ α φ ε στο ποίημα «Ρομα­ ντικός επίλογος».

27 Σεπτευβρίου 1941:0 Γιάννης Σκαρίμπας (18931984) δημοσιεύει στην ε­ φ η μ ερ ίδα «Λευτεριά» το περ ίφ ημ ο ά ρ θ ρ ο το υ «Το φ ω ς ιλαρόν» - ύμ νος στο ΕΑΜ

Τον Σεπτέμβριο τον 1922 και κατά τη διάρ­ κεια της Μικρασιατικής Καταστροφής ο Ηλίας Βενέξης (1904-1973) συλλαμβάνεται απά τους Τούρκους και στέλνεται με τα τάγ­ ματα καταναγκαστικής εργασίας στο εσωτε­ ρικά της Μικρός Ασίας, θ α αφεβεί ελεύθε­ ρος τον Νοέμβριο του 1923, Τον Σεπτέμβριο του 1930 ο Γιάννης Ρίτσος βρίσκεται στο Άσυλο Φυματικών Καψαλώνας στην Κρήτη, όπου οι συνθήκες είναι ε­ ξευτελιστικές. Ο Ρίτσος κάνει την πρώτη δη­ μόσια πράξη τόυ καταγγέλλοντας σε εφημε­ ρίδα των Χανίων την αθλιότητα μέσα στην ο­ ποία ζοΰνε οι άρρωστοι. Το αποτέλεσμα εί­ ναι οι άρρωστοι να μεταφερθούν στο σανα­ τόριο Άγιος Ιωάννης στα Χανιά. Τον Σεπτέμβριο του 1939 τυπώνεται η ποιη­ τική συλλογή του Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985) «Τα κλειδοκύμβαλα τής σιω­ πής».

Σ τ ο ν Κ ό σ μ ο ..

4 Σεπτεμβρίου 1896: Γεννιέται στη Μασσαλία ο ι­ δ ρ υ τή ς του «Θ εάτρου τη ς Ωμότητας», Αντονέν Αρτο (χρ. θαν. 1948).

5 Σεπτεμβρίου 1905: Γεννιέται ο ουγγρική ς καταγω ­ γ ή ς Ε βραίος σ υ γγρ α φ έ α ς Αρθουρ Κέστλερ (χρ. θαν.

1983).

10 Σεπτεμβρίου 1897: Γεννιέται ο Γάλλος συ γγρ α φ έ­ α ς και δοκιμιογρ ά φ ος Ζορζ Μπατάιγ (χρ. θαν. 1962).

11 Σεπτεμβρίου 1885: Γεννιέται στο Νότινγχ α μ τη ς Α γγλίας ο σ υ γγρ α φ έ α ς και ποιη­ τή ς ΝτέιβιντΧέρμπερτ Λόρενς (χρ. θαν.

1930).

14 Σεπτεμβρίου 1321: Λίγες μ όλις ώ ρ ες μετά το τέ λ ο ς τη ς σ υ γγρ α φ ή ς του τρίτου μ έρ ου ς τ η ς «Θείας Κωμωδίας», το ν «Πα­ ράδεισο», ο Δάντης (χρ. γενν. 1265) αφήνει την τελευτα ία του πνοή στη Ρ α β ένα τη ς Ιταλίας.

15 Σεπτεμβρίου 1891: Γεννιέται η μεγάλη κυρία του αστυνομικού μυθιστορήματος Αγκάθα Κρίστι (χρ. θαν. 1975).

15 Σεπτεμβρίου 1921: Ο Πολ Βαλερί (1871-1945) παρίσταται ω ς μά ρ τυρ α ς στο γά μ ο του Αντρέ Μπρετόν (1896-1966).

18 Σεπτεμβρίου 1851:0 Γκυστάβ Φλομπέρ (1821-1880) ξεκινά τη γρ α φ ή του «Μαντάμ Μποβαρύ».

22-23 Σεπτεμβρίου 1912: Α ργά τη νύχτα, ο Φραντς Κάφκα (1883-1924) γ ρ ά φ ει «με μια πνοή» το διήγημα «Η κρίση».

24 Σεπτεμβρίου 1896: Γεννιέται στη Μινεσ ό τα τη ς Αμερικής ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ (χρ. θαν. 1940). Πο­ λύ α ρ γό τερ α θα δηλώ σει για το ν αλκοολισμό του: «Στην αρχή παίρνεις ένα

ποτό, μετά το ποτό παίρνει κι αυτό ένα ποτό, κι ύστε­ ρα, το ποτό παίρνει εσένα».

26 Σεπτεμβρίου 1881: Ο Ιβάν Τουργκένιεφ (18181883) γρ ά φ ε ι στον Γκυ ντε Μ ωπασάν (1850-1893): «Το όνομά σ α ς κάνει πάτα­

γο εδώ στη Ρωσία».

26 Σεπτεμβρίου 1888: Γεννιέται στο Σαιντ Λούις τω ν ΗΠΑ ο ποιη­ τ ή ς Τ.Σ. Έλιοτ (χρ. θαν. 1965).

26 Σεπτεμβρίου 1889: Γεννιέται ο φ ιλόσο­ φ ο ς Μάρτιν Χάιντεγκερ (χρ. θαν. 1976).

28 Σεπτεμβρίου 1966: Πεθαίνει ο Αντρέ Μπρετόν. Πλήθος κόσμου το ν συνοδεύει στην τελευτα ία το υ κατοικία. Στον τά φ ο το υ η επιγραφή: «Ψάχνω το χρυ σά φ ι του χρόνου».

30 Σεπτεμβρίου 1902: Πεθαίνει στον ύπνο το υ α πό ασφυξία ο μ υ θιστοριογρά φ ος Εμίλ Ζολά (χρ. γενν. 1840). Ίσω ς να ήταν και αυτοκτονία.

30 Σεπτεμβρίου 1924: Γεννιέται στη Νέα Ο ρλεάνη ο Α μερικανός π ε ζο γρ ά φ ο ς Τρούμαν Καπότε (χρ. θαν. 1984).

Τον Σεπτέμβριο του 1854 ο Ά γγλος ποιη­ τής και ζω γράφος Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέτι (1828-1882) γρ ά φ ει για τα «Ανεμο­ δαρμένα νψη» της Έ μιλυ Μ προντέ (1818-1848): «Η δράση τον μυθιστορήμα­ τος εκτυλίσσεται στην Κόλαση - μονάχα

που, καταπώς φαίνεται, τα τοπία και οι άνθρωποι έχουν αγγλικά ονόματα εκεί». Τον Σεπτέμβριο του 1896 ο Ιρλανδός συγγραφέας Τξορτξ Μ πέρναρντ Σο (1856-1950) γράφει: «Με μοναδική εξαί­ ρεση τον Όμηρο, <5εν υπάρχει αξιόλογος συγγραφέας, ούτε καν οΣερ ΟνόλτερΣκοτ (1771-1832), που να περιφρονώ σε τέτοιο απόλυτο βαθμό όσο τον Σαίξπηρ (15641616), όταν συγκρίνω το πνεύμα μου με το δικό του».

Επετηρίδα

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ ΣΣΕΑ Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΟΥ 3 - 114 71 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

Πατ Μηάρκερ

ΤΟ ΜΑΤΙ ΣΤΗΝ ΠΟΡΤΑ

Λ ονδίνο 1 9 1 8 . Ενώ η νεολ αία απ οδεκα τίζετα ι στα χα ρ α κώ μ α τα , ένα ς άλλος π ό λ εμ ος μαίνετα ι στα μ ετόπισ θεν, μ ε «κατασ κευασμ ένους» εχθ ρ ο ύ ς, κα ι «στημένες» δίκες· ένα κυνήγι μ α γισ σ ώ ν μ ε θύματα του ς ο μ ο φ ιλ ό φ ιλ ο υ ς κ α ι του ς ειρηνισ τές. Έ ν α αντιπολεμικ ό αρισ τούργημ α α π ό τη σ υ γ γρ α φ έα που τιμ ή θ η κ ε μ ε το B O O K E R PRIZE ’95.

Π ο ιο ς είνα ι ο μ υσ τη ριώ δη ς κα ι αν ώ ν υμ ο ς μ πεσ τσ ελερίσ τας; Ο διευ θυ ντή ς τω ν φ υλ α κώ ν; "Η μ ή π ω ς ο υ π ου ργός Δ η μ ό σ ια ς Τάξης; Γιατί π ρ έπ ει να τον υ π ο δ υ θ εί ένα ς υπάλληλος του εκδ ο τικ ο ύ οίκου; Και για τί τον πυρ οβ ολου ν κατά την π α ρ ουσ ία σ η του βιβλίου; Μετά τα ΕΙΣ Υ ΓΕΙΑΝ ΤΩ Ν ΔΡ Α Κ Ω Ν ! κ α ι Η Ν Ε Ρ Α ΙΔ Α Μ Ε Τ Η Ν ΚΑ ΡΑ Μ Π ΙΝΑ μ ια α κ ό μ η α σ τυνομ ική σάτιρα.

Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ - Λ Ο ΓΟ Τ ΕΧ Ν ΙΑ

Α ν ο δ ο ς κ α ι πτώ σ η του πολ υ εθ ν ικ ο ύ επίλ εκτου σ ώ μ α το ς του ο θ ω μ α ν ικ ο ύ στρατού που έφ τα σ ε μ έχρ ι την Ο υ γγα ρία κ α ι που το έτρεμ ε α κ ό μ η κ ι ο Σου λτά νος.

Ισ τορία ε ν ό ς έθ νο υ ς α π ό το Μ εσ αίω να μ έχ ρ ι σ ή μ ερ α που α π ο σ α φ η ν ίζ ει το ρ ό λ ο τω ν Α λβ ανώ ν κα τά την Τ ο υ ρκ ο κ ρ α τία . Αλλά κ α ι η ισ τορ ία του α λ β α νικ ού κρ ά το υ ς κ α ι τω ν π ερ ιπ ετειώ ν του που κ ο ρ υ φ ώ ν ο ν τα ι σ ή μ ερ α στο δ ρ ό μ ο π ρ ο ς τον πλ ουρ α λισ μ ό.

Έ ν α ς πρ ω τό τυπ ο ς σ υ ν δυ α σ μ ό ς τω ν α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ώ ν ευ ρη μά τω ν, τη ς γλ ω σ σ ο λ ο γία ς κ α ι τη ς π ο λ εμ ικ ή ς τέχ νη ς που α π ο δ εικ ν υ ει π ω ς ο ι ν ε κ ρ ο ί τω ν μ υ κ η ν α ϊκ ώ ν τ ά φ ω ν ήταν ν εό φ ερ το ι στον ελλ α δικ ό χ ώ ρ ο .

Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ - ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

1"

ι Γλ ®^ α ^

ρV T pΜ \"/Λ®^Ί ®^ Π ® ^ Λ ^ R από την Αμ€ρική

ΙΜ ΡΤΠ ΕΙΓΣ: ΒΑΕΠΟΠΤΑΣ ΓΓΟ ΣΚΟΤΑΡΙ ΓΙΑΤΙ ΟΠΕΙΡΕνΟΙΗΖΤΕ; ί

ίναι γεγονός ότι κάθε προσπάθεια να ερευνήσει κα­ νείς το ζήτημα των ονείρων μοιάζει με αγώνα μετ’ ε­ μποδίων. Παρά την πρόοδο της επιστήμης και τις ε­ ξελίξεις που έχουν προκύψει στο χώρο της τέχνης και της φιλοσοφίας, τα όνειρα καταφέρνουν μέχρι και σή­ μερα να κρατούν ερμητικά κλειστές τις πύλες τους πί­ σω από τις οποίες φαίνεται πως κρύβονται μυστικά ε­ πτασφράγιστα. Οι διάφορες θεωρίες που έχουν δια­ τυπωθεί ώς τα σήμερα δεν επαρκούν για να «κλείσουν» το περίπλοκο και συναρπαστικό αυτό θέμα. Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα αβεβαιότητας και... μυστηρίου, ο Μπερτ Στέιτς (Bert States), καθηγητής της λογοτεχνίας (Emeritus Professor) στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ανέλαβε να μελετήσει και αυτός με τη σειρά του τα όνειρα και τα μυστικά τους. Το βιβλίο του «Βλέποντας στο σκοτάδι: Σκέψεις πάνω στα όνειρα» (Seeing in the Dark: Reflections on Dreams and Dreaming, εκδ. Yale University Press, σελ. 265) κυκλοφόρησε την περασμέ­ νη άνοιξη και αποτελεί απόπειρα να δοθεί μια ακόμα ερμηνεία πάνω στη σκοτεινή φύση των ονείρων καθώς και στη σχέση που μπορεί να έχουν με την τέχνη. Πριν πούμε κάποια πράγματα για το βιβλίο, καλό θα ή­ ταν να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στις διάφορες θεω­ ρίες και απόψεις περί ονείρων, που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί. Από την εποχή του Φρόυντ και εντεύθεν, οι

πλέον συμβατικές θεωρίες μάς λένε ότι τα όνειρα είναι κωδικοποιημένα σύμβολα, η προέλευση των οποίων βρίσκεται στο «άβατο» του ανθρώπινου υποσυνείδη­ του, εκεί όπου «φωλιάζουν» οι πιο απόκρυφοι φόβοι και πόθοι, ανεκπλήρωτες επιθυμίες, ενοχές, καταπιεσμέ­ νες μνήμες και εικόνες κ,λπ. Ο Φρόυντ είχε κάνει λόγο για το «σκοτεινό κελάρι» που έχουν τα σπίτια (σήμερα θα λέγαμε, πιο πεζά, την αποθήκη ή το πατάρι), στο ο­ ποίο οι ένοικοι του σπιτιού, τα μέλη μιας οικογένειας, κρύβουν πράγματα που είτε θεωρούν άχρηστα, περιτ­ τά (αλλά δεν τα πετάνε), ή πράγματα που «δεν αρέ­ σουν», που καλό είναι να μη φαίνονται. Ο Φρόυντ συνέκρινε το ανθρώπινο μυαλό με το σπίτι, την οικογένεια και το «κελάρι» με το υποσυνείδητο. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και εκείνες οι θεωρίες που θέλουν τα όνειρα μια «αχώνευτη, άχρηστη μάζα» από εντυπώ­ σεις των καθημερινών μας εμπειριών, «ακαθαρσίες» τις οποίες ο εγκέφαλος «ξεφορτώνεται» μέσα από τη δια­ δικασία του ονείρου. Έχει ακόμα λεχθεί ότι τα όνειρα δεν είναι παρά κάτι σαν το «σκληρό δίσκο», για να χρη­ σιμοποιήσουμε έναν γνωστό όρο από τους ηλεκτρονι­ κούς υπολογιστές, της ανθρώπινης μνήμης. Ενώ το σώμα αναπαύεται, κατά τη διάρκεια του ονείρου ο ε­ γκέφαλος επιλέγει τι θα «αποθηκεύσει» στο «σκληρό δίσκο» και τι θα σβήσει από την «κεντρική μνήμη». Τέ­

λος, μέσω των ονείρων, λένε κάποιοι άλλοι, κάνουμε (υποσυνείδητα πάντα) ένα είδος «πρόβας» για το πώς θα πρέπει να κινηθούμε στην καθημερινή μας ζωή έτσι, ώστε να εκπληρώσουμε τους στόχους και τις επιθυμίες μας. Κάτι ανάλογο ισχύει και στην περίπτωση όπου αντί για τις απραγματοποίητες επιθυμίες έχουμε στη θέση τους φοβίες, άγχη και μνήμες/εικόνες από τραυματικές εμπειρίες. Σε αυτή την περίπτωση, τα όνειρα λει­ τουργούν ως ένα είδος ψυχοθεραπείας, επιτελούν ένα ισχυρό είδος κάθαρσης και βοηθούν στο να συμφιλιω­ θούμε με τα «φαντάσματά» μας (και όχι ακριβώς να τα ξεπεράσουμε διότι πρόκειται για μια μάλλον «μεγάλη προσδοκία»...) Στη σκιάτωνπαραπάνω θεωριών, ερμηνειών, απόψεων κ,ο.κ. που παραθέσαμε ενδεικτικά, ο Αμερικανός Μπερτ Στέιτς στη μελέτη του γράφει ότι το όνειρο και η τέχνη, σε όλες τους τις παραλλαγές και μορφές, απο­ τελούν απόρροια της ίδιας βιολογικής ανάγκης που διακατέχει τον άνθρωπο να μετατρέπει τις εντυπώσεις του από τις καθημερινές εμπειρίες σε δομές. Ο Στέιτς ισχυρίζεται ότι κατά βάθος ονειρευόμαστε α­ κριβώς έτσι όπως σκεπτόμαστε όταν είμαστε ξύπνιοι. Το μόνο που αλλάζει είναι ότι το όνειρο λαμβάνει χώρα κάτω από εντελώς διαφορετικές «συνθήκες εργασίας». Ο Στέιτς δεν δέχεται με ιδιαίτερη θέρμη την πεποίθηση

ότι δομές που κατασκευάζει το μυαλό στα όνειρα είναι σύμβολα έτσι όπως τα όρισε ο Φρόυντ αντίθετα, θεω­ ρεί ότι πρόκειται για αναλογίες, μεταφορές και μοντέλα που λειτουργούν ως μηχανισμοί επανασύστασης και ε­ νεργοποίησης των δομών της μνήμης. Επιπλέον, ο Στέιτς δεν δέχεται την έννοια του ονείρου ως μηχανι­ σμού καταπίεσης επιθυμιών ή φόβων. Μέσα από αυτό το πρίσμα, ο ονειρευτής λειτουργεί όπως ο καλλιτέ­ χνης, δημιουργεί δομές μέσα από μια μάλλον άμορφη μάζα εικόνων, σκέψεων, αναμνήσεων, εμπειρικών ε­ ντυπώσεων κ.λπ., εκφράζει κάτι προς τα έξω, δεν κατα­ πιέζει συναισθήματα ή ιδέες, αλλά τους δίνει σχήμα και μορφή. Αν είναι κάτι που λείπει από το βιβλίο του Στέιτς, αυτό είναι το εξής: σύμφωνα με την οπτική γωνία από την ο­ ποία προσεγγίζει το θέμα του ονείρου, θα περίμενε κα­ νείς ότι ο συγγραφέας θα έθιγε και το θέμα του ύπνου. Κι αυτό διότι δίνει τόση έμφαση στην ίδια τη φύση του ονείρου που προκαλεί ερωτήματα το γεγονός ότι αφή­ νει στο περιθώριο το θέμα του ύπνου, μια βιολογική λει­ τουργία, η οποία, αν μη τι άλλο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με εκείνη του ονείρου. Για παράδειγμα, προέκτα­ ση της ερώτησης «γιατί ονειρευόμαστε» θα μπορούσε να είναι το ερώτημα «γιατί κοιμόμαστε». Αν, κατά τη διάρκεια του ύπνου, το σώμα «κατεβάζει τους διακό-

49

τττες» για τα καλά, ο αν­ θρώπινος εγκέφαλος συνεχίζει να λειτουργεί, η διαδικασία της σκέψης, έ­ στω και υπό την ακατέρ­ γαστη μορφή του ονεί­ ρου, δεν σταματά ποτέ. Ο Στέιτς προσπερνά μάλ­ λον αδικαιολόγητα το ζή­ τημα του ύπνου που, στην ουσία, αποτελεί κάτι σαν το φυσικό περιβάλ­ λον μέσα στο οποίο ανα­ πτύσσεται το όνειρο. Όπως είπαμε και στην αρχή, ο συγγραφέας α­ φιερώνει μεγάλο μέρος του βιβλίου του στη σχέ­ ση ανάμεσα στη λει­ τουργία του ονείρου και στη λειτουργία της καλλι­ τεχνικής δημιουργίας. Ο Στέιτς κάνει λόγο περί μη χρηστικότητας της τέ­ χνης, ότι η τέχνη δηλαδή δεν είναι χρηστική. Κατά τον Αμερικανό καθηγητή, η τέχνη πρέπει να είναι μια βιολο­ γική αναγκαιότητα που ταυτίζεται άμεσα με εκείνη του ονείρου, αφού και οι δύο αυτές δραστηριότητες αφο­ ρούν σε πανομοιότυπες πνευματικέςς διεργασίες, την παραγωγή εικόνων, μορφών και/ή αφηγηματικών δο­ μών βασισμένων στην καθημερινή εμπειρία. Μπορεί σήμερα για μας η τέχνη να έχει σχεδόν απο­ κλειστικά αισθητική αξία και μηδαμινή σχεδόν χρηστι­ κή, δεν ήταν όμωςπάντα έτσι. Και πάλι, μπορεί όλοι μας σήμερα να θαυμάζουμε την αισθητική του Παρθενώνα, για τον αρχαίο κόσμο όμως, εκτός από κάτι όμορφο, ή­ ταν ένας ναός, ένα κτίσμα με πολύ συγκεκριμένες και ι­ διαίτερα σημαντικές πρακτικές λειτουργίες. Ανάλογα, οι μάγοι-ποιητές της μεσαιωνικής Ευρώπης, δεν προκαλούσαν απλά τον θαυμασμό επειδή έγραφαν όμορ­ φα ποιήματα, αλλά το δέος. Επιπροσθέτως, λατρευτι­ κά αντικείμενα όπως τα τοτέμ, που σήμερα διαθέτουν μεγάλη αισθητική αξία, ήταν αναπόσπαστο μέρος των λατρευτικών πρακτικών κάποιων φυλών και προκαλούσαν και αυτά το δέος, διότι αποτελούσαν το διαμεσολαβητικό κρίκο του ανθρώπου με το ιερό, με το υπερ­ βατικό. Ήταν έκφραση της ιερότητας της τέχνης, της εποχής όπου ο άνθρωπος δεν ήταν απλός παρατηρη­ τής της τέχνης, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά κατά κά­ ποιο τρόπο, βρισκόταν μέσα στην τέχνη. Ο άνθρωπος

δεν παρατηρούσε αισθη­ τικά ένα καλλιτεχνικό έρ­ γο, αλλά βίωνε έντονα την παρουσία του μέσα στην πιο απλή καθημερινότητά του. Αν το στοιχείο αυτό χάθηκε, δεν οφείλεται στην απώλεια του θρη­ σκευτικού αισθήματος, κάτι που προέκυψε πολύ πρόσφατα, κάπου στις αρχές του αιώνα, αλλά στο ότι άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε την τέχνη, κάτι που έλαβε χώρα την εποχή της Ανα­ γέννησης. Σήμερα, στην Αφρική ή στην Ασία δεν έ­ χει χαθεί ολότελα το στοι­ χείο αυτό: η λεγάμενη «πριμιτίφ» τέχνη αφρικα­ νικών φυλών, που τόσο θαυμάζουμε ιπη Δύση, έ­ χουν εκτός από αισθητική και πολύ μεγάλη χρηστική αξία για τους ανθρώπους αυτούς. Αντικείμενα που έχουν σημασία ανάλογη με π.χ. τη βυζαντινή εικόνα, η οποία αν για εμάς σήμερα έ­ χει κυρίως αισθητική αξία, κάποτε είχε και πολύ μεγάλη χρηστικότητα. Τα παραπάνω δεν αναιρούν τη θέση του Στέιτς που βλέπει την τέχνη ως βιολογική ανάγκη. Σίγουρα όμως δημιουργούνται κάποια προβήματα όταν πέφτει σε επι­ κίνδυνες γενικεύσεις γύρω από το ζήτημα της χρηστικότητας της τέχνης. Θα είχε ενδιαφέρον, λοιπόν, να δούμε ποια θα ήταν η προσέγγισή του αν έδινε προσο­ χή σε αυτήν την παράμετρο. «Στα όνειρα αρχίζουν οι ευθύνες», έγραφε ο Γιώργος Σεφέρης συμπυκνώνοντας μέσα σε μια μόνον πρόταση την πολύπλευρη σημασία που έχει το όνειρο στη ζωή μας. Έξω από το ότι το όνειρο έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για ολόκληρα κινήματα, ό­ πως συνέβη με τους Ρομαντικούς και τους Υπερρεαλι­ στές, η ίδια η πράξη, η λειτουργία του ονείρου είναι συνυφασμένη με τον έρωτα, την απατηλή αλλά τόσο ουσιαστική, για την ανθρώπινη ύπαρξη, αίσθηση της ε­ λευθερίας. Αν πράγματι ο αληθινός, απόκρυφος ε­ αυτός μας «κουρνιάζει» στο όνειρο, τότε δεν ισχύει το Καρτεσιανό ρητό «Σκέπτομαι άρα υπάρχω», αλλά το «Ονειρεύομαι άρα υπάρχω»...

ΗΜΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

A

A

I A

A

A

o

*

I. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ CLAUDE MOSSE.

ΕΥΡΙΠΙΔΗ

Η Δίκη του Σωκράτη

Ε λ έν η

Μτφρ.: Νάγια Παπασπύρου

Εισ. - Μτφρ. - Σχ.: Ερ. Χατζηανέστη

J.-P. VERNANT - Ρ. VIDAL-NAQUET

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ

Μύθος και τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα

Περί φύσιος ανθρώπου Εισ. - Μτφρ. - Σχ.; Δαμιανός Τσεκουράκης

Μτφρ.: Στέλλα Γεωργούδη - A. Τάττη ΜΑΡΙΑ ΔΑΡΑΚΗ Ν. Α; ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Μυθολογία Γ. Σεφέρη Από τον Οδυσσέα στον Τεύκρο

Ο Διόνυσος και η Θεά Γη J.-J.MAFFRE

Η ζωή στην κλασική Ελλάδα J.-J.M AFFRE

Η Τέχνη στην Αρχαία Ελλάδα

Μτφρ.: Ευγ. Τσελέντη

Μτφρ.; Ευγ. Τσελεντη

JACQUELINE DE ROMILLY

Μ. WEST

Μτφρ.: Φλ. Βρανίκου

Ομηρος Κριτική των κειμένων και τεχνική των εκδόσεων Μτφρ.: Γ. Παράσογλου

D..R. DICKS

Η πρώιμη ελληνική αστρονομία Μτφρ.: Μ. Παπαθανασίου

J.-P. VERNANT - Μ. DETIENNE

Μ ή τ ις

SUZANNE SAID

Η Πολύτροπη νόηση στην Αρχαία Ελλάδα Μτφρ.: I. Παπαδοπούλου

Η Ελληνική Λογοτεχνία από τον Αλέξανδρο ως τον Ιουστινιανό Μτφρ.: Φλ. Βρανίκου

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΣ

Οι θετικές επιστήμες στον Ελληνικό χώρο

Η εργασία στην Ελλάδα και Ρώμη

(15ος · 19ος αιώνας)

Μτφρ.: Αλεξ. Δήμου

CLAUDE MOSSE

Κεντρική Διάθεση: Αρσάκη 6 - Τηλ. 01-3233271 - Fax 01-3247791 Βιβλιοπωλείο: Πανεπιστημίου 18 · Τηλ. 01-3615011 - Fax 01-3638536

I \ J κείμενα με εξαιρετικές υπογραφές και ένα ένθετο με θαυμόοιες μαυρόααπρες φωτογραφίες είναι το υλικό του τόμου του αφιερωμένου ατον Μάνο Χατ^δάκι. Γιατί περί αφιερώματος πρόκειται, όσο κι αν οζην ε/σσγωγή του ο επιμελητής της έκδοσης Πόνος Φωακαρίνι\ς, μας διαβεβαιώνει για το αντίθετο - και μάλιστα τόαο εκτεταμένο όσο δεν ξανάγ/νε για κανέναν άλλον Έλληνα μουσικό. Ούτε για τον Ικαλκώτα, ού­ τε για τον Μητρόποαλο, ούτε ίσως για την Κάλλος. Με τόσες και τέτοιες υπογραφές δε, για κανέναν άλλον Έλληνα καλλιτέχνη.*

* Α ν ο ιχ τ έ ς

ε π ισ τ ο λ έ ς σ τ ο ν Μ ό ν ο Χ α τ ζ ιδ ά κ ι. Σ υ λ λ ο γ ή κ α ι φ ρ ο ν τ ί δ α Θ ά ν ο ς Φ ω σ κ α ρ ίν η ς . Ε κ δ ό σ ε ις Μ π ά σ ι-

Π λ έσ σ α ς, 1996. Σελ . 2 8 9

Ο Μ άνος Χ α τζιδάκις σ τά θηκε και σ ’ αυ τό π ρωτότυπος και «προκλητικός». Μ ια βραδιά στα 1979, σε μια τα β έρ ν α στο Π αγκράτι, ρίχτηκε η ιδέα κι εκείνος την υ ιο θέτησ ε βλέποντάς την περισσ ότερο σαν παιχνίδι. Μ ια τέ το ια συλλογή κειμένων μοιάζει κάπως α ­ συνήθιστη όταν ο τιμώ μενος είναι εν ζωή. Εδώ βρίσ κεται η πρωτοτυπία. Ο σ υνθέτης επ έλεξε τ α ονόματα («συνέταξε επί τόπ ου ένα πρώτο κατάλογο ονομάτων, τα οποία ήσαν «καθ’ ολοκληρίαν τη ς εγκρίσ εώ ς του»). Εδώ βρίσ κεται η «προκλητικότητα». Μ ε τη γνωστή παιγνιώδη δ ιά θεσ ή του, ως οικοδεσπ ότης, κατα ρτίζει τη λίστα τω ν π ρο­ σκεκλημένων. Γίνεται λοιπόν μια αντιστροφ ή τω ν ρόλων: α υ τοί θ α π αίξουν κι ο Χατζιδάκις θα είναι το κοινό το υ ς. Εκείνοι που γρ άφ ου ν κείμενα-επ ιστολές, ξέρ ο ντα ς πως ο προσκαλών θ α τ α διαβάσ ει, ελάχισ τα, άλλω στε, γρ άφ ηκαν μετά τ ο θάνα τό το υ και λίγα - γύρω στα 15 - π εριλαμβάνονται στο βιβλίο χω ρίς να είναι ειδικά γρ α μ μ ένα γ ι’ αυτό. Π οιους επ έλεξε; Α υ τού ς στων οποίων τα γ ρ α φ τά ή θ ε λ ε να δει τον εα υ τό του να κα­ θ ρ εφ τίζετα ι. Του ς φ ίλους τω ν νεανικών χρόνων και τ η ς ω ρ ιμ ότητάς του. Του ς σ υνερ ­ γ ά τες σ’ ό λ ες τ ις π εριόδους τη ς καλλιτεχνικής το υ δημιο υρ γίας. Του ς ομότεχνούς του. Π νευμα τικούς ανθρώπους, με το υ ς οποίους αισθανόταν να έχ ει συνάφ εια αν­ θρώπινη ή καλλιτεχνική. Μ α ζί μ ’ α υ το ύ ς και κάποιους με το υ ς οπ οίους δεν ε ίχε πάντα τ ις ιδα νικότερ ες σ χέσ εις και άλλο υς που αμφισβητούσ αν εν μέρ ει ή εκφ ρ άζονταν κρι­ τικά για το έρ γ ο του . Στην εισαγω γή σημειώ νεται: «... δ έχτηκε ανενδοίασ τα να συμπερ ιλάβει ακόμη και κείμενα αμφισβήτησης ή απ όψ εις α ν τίθ ετες από τις δ ικές το υ , αφ ή­ νοντας το υ ς σ υ γγ ραφ είς ελ εύ θ ερ ο υ ς, μέχρι του σημείου ακόμη και να ε κ τεθού ν... ». Η π αρατήρηση είναι αυταπ όδεικτα άστοχη. Κείμενα που «ομολογούν» μια δ ια ταρ αγμένη σχέση με τον σ υνθέτη είναι δύο: του Γ. Λεω τσάκου (μιλάει για τ α «κύματα μιας τρ ικυ μίας ανάμεσα σ’ εκείνον και σ ’ εμένα») και το υ Ντ. Χριστιανόπουλου. Ο πρώτος, ως κα θ ’ ύλην αρμόδιος, γ ρ ά φ ει ένα εξα ίρ ε το κείμενο, νηφ άλιο και θαυμαστικό, για τη μουσική του Χατζιδάκι. Ο δ εύ τερ ο ς, τελειώ νει το δικό το υ με τη φράση: «μας χώ ρισε το ρεμπέτικο, μας ένωσε η ποίηση». Κείμενα που εκφ ρ άζου ν αμφισβήτηση, είναι πάλι δύο: το υ Σπ. Ε υ α γγελάτου και του Κ. Τσόκλη. Το πρώτο με ηπ ιότητα και σεβασμό, το δ εύ τερ ο αρ κετά έντονο και σκλη­ ρό, π αρουσιάζει μια άλλη ματιά, έξω από τ ο χατζιδακικό κλίμα, είναι όμω ς γραμμένο με τόλμη και πλουτίζει τον τόμο. Ο ύτω ς ή άλλω ς, οι σ υγκεκριμένες επ ισ τολές είναι πολύ πιο ενδ ια φ έρου σ ες, π αρά τ ις διαφω νίες που μπ ορεί να π ροκαλέσουν, από κάποιες ά λ λ ες αμιγώ ς θ αυ μα σ τικές μεν, γρ α μ μ ένες όμω ς με τον εύκολο τρόπο εν ός χ αιρετισ μού ή μιας ασ ύνδ ετης ανεκδοτολογικής ανάμνησης. Οι δ ια σ ταυ ρ ού μενες μ α ρ τυ ρ ίες όλων τω ν σ υγγ ραφ έω ν για τη γενναιοδω ρία - και ψυχική - την αίσθηση χιούμορ και τον αντικομφ ορμισ μό του σ υνθέτη, μας οδηγούν να υπ οθέσ ουμε πως ο τιμ ώ μενος επ ιθυμούσε κάτι δ ια φ ο ρετικό από σ υμβατικούς ύ­ μνους. Έ τσι κι έγ ιν ε μ ’ όλα σ χεδόν τ α κείμενα, και μ ’ εκείνα που αναδίνουν θαυμασμό, αγάπη και ευγνω μοσύνη, σ υνα ισ θήματα που τόσ ο έντονα π ροκάλεσε η γοητευ τική παρουσία του Χα τζιδάκι.

Οι επ ιστολογράφοι είναι σ υγγ ραφ είς και ποιητές, μουσικοί, μουσικολόγοι και μουσικοκριτικοί, σκηνοθέτες, ζω γράφοι και τραγου δ ισ τές τη ς όπερας. Λείπουν οι δ ικοί του ερ ­ μηνευτές (πλην του Σπ. Δ ακκά). Απουσιάζουν εντελώ ς οι πολιτικοί, παρόλο που ο Χατζιδάκις είχε τη δική του, εντελώ ς ιδιαίτερη, αλλά έντυπη π αρουσία στη δημόσια ζωή.

Στην εισαγω γή σημειώ νονται τρ ε ις απ ουσίες. Π ερ ιλήφθηκαν στη λίστα, π ροσκλήθη­ καν, αλλά οι μαρ τυ ρ ίες το υ ς, για άγνω στους λόγους, δεν έγινε δυνατόν να καταγραφούν: Γκότσος, Κουν και Δ ώ ρα Στρ άτου. Ο αναγνώστης όμως, μπορεί να επισημάνει κι άλλο υς που - α ν τίθετα από το αναμενόμενο - δεν «επιλέχθηκαν». Η πιο εντυπω σια­ κή απουσία, ο Μ ίκης Θεοδω ράκης, αδιευκρίνισ το γιατί. Δ ευτερ ευόντω ς, ο Δ. Χορν, ο Μ. Κακογιάννης, η Μ. Μ ερκούρη. Υπάρχουν όμω ς και π αρουσίες-εκπ λήξεις για δ ια φ ο ρετικούς λόγου ς η καθεμία. Πού συναντιέται ο Μ. Χ ατζιδάκις με τη Διδώ Σω τηρίου; Πώ ς ο δια κεκρ ιμένος αρχαιολόγος και φ ιλόλ ογος Στ. Α λεξίου, που δ ια τηρεί απ οστάσεις από την επ ικαιρότητα, βγαίνει από τα όρ ια τη ς θ εματολ ο γ ίας του; Έ πειτα, βλέπ οντας κανείς κείμενο τη ς Β. Δ αμιανάκου, γραμμένο το 1987, δεν μπορεί να μη συσχετίσει το όνομα και την εποχή με τ ις εναντίον του Χατζιδάκι α θλιότητες τη ς εφ η μ ερ ίδ α ς στην οποία εκείνη αρθρο γρα φ ούσ ε. Οι «επιστολές» π αρουσιάζονται με μια μεγάλη ποικιλία μορφών: Κείμενα βιωματικά, κοινών αναμνήσεων, δοκιμιακά, μουσικοκριτικά, έμμετρ α, σύντομα σαν ευχετή ρ ιες κάρ τες, ένα σενάριο (του Π. Βούλγαρη γ ια τον Μ εγάλο Ερωτικό), σ υ νεν τεύξεις (στον Α. Λιδω ρίκη) και ένα μικρό διήγημα, όπου ο Γ. Χειμϊωνάς σε ένα ονειρικό-παραισθητικό κλίμα μοιάζει να σκηνοθετεί και να χ ο ρογρ αφ εί με το υ ς ήχους του τρ αγου δ ιού «Έ ρωτα, εσύ». Η ποικιλία είναι και στο κλίμα: από κείμενα εξα ιρ ετική ς ευαισθησ ία ς (Ε. Αρανίτσης, Ν. Κ ούνδουρος κ.ά.), λεπ τής νοσ ταλγικόκτητας (Μ. Κουμανταρέας, Τ. Π ατρίκιος κ.ά.), μ εσ τότητας και π υκνότητας (Μ. Π λω ρίτης, Σ. Σόρ ογκα ς κ.ά.), έω ς το σχεδόν κυνικό και τυπικά «αμερικανικό» το υ Ε. Καζάν. Η αίσθηση από τ ις μουσ ικές του, όπως όλοι μας τη νιώσαμε σαν θείο δώρο, αναγνω ρίζε­ τ α ι σε πολλά κείμενα. Ό λο ι σχεδόν οι επιστο­ λογρ άφ οι γίνονται, άλλο ς λίγο άλλο ς πολύ, α ­ κρ οατές και μας τη μεταφ έρουν. Ο Ν. Μ αυρουδ ής μας κοινωνεί την αίσθηση τη ς υ γρασίας από τ α S w e et M o vie και R efle c tio n s και σ' αυτό συναντιέται με τον Γ. Μ αυροΐδη, που μιλάει για τ ις «χρω ματικές τω ν νερών» και τον χώ ρο που «γιομίζει ατμούς, αχνούς και πάχνες», όταν στον αέρ α πλανώνται οι ήχοι τη ς μουσικής του Χατζιδάκι. Οι ανα φ ορές στο δημιουργό, στον άνθρωπο, στον «πολιτικό» Χα τζιδάκι, διάσπ αρτες στα κείμενα, συνθέτουν τ ο π ορτρέτο μιας ιδιαίτε­ ρα ξεχω ριστής προσωπικότητας. Επιχειρούν μια π εριδιάβαση: Δ υτικός ή Ανατολικός; «... απ οδείκνυε ότι αν με τον Τσιτσάνη ήταν τοπικιστής, μπορούσε θαυμά σ ια με τον Κουρτ Βάιλ να είναι κοσμο­ πολίτης», απ αντάει ο Μ. Κουμανταρέας. Ο Γ. Παπαϊωάννου, θεω ρώ ντας ως π ηγές τη ς

μουσικής το υ δημιο υρ γίας την ελληνική π αράδοση, τη σοβαρή «έντεχνη» και την ε λ α ­ φ ρά μουσική, κατα λήγει πως «μια τέ το ια σύνθεση φ αινομενικά π αράταιρω ν» και α ­ συμβίβαστων μ ετα ξύ μουσικών γενών, επ ιτυγχάνεται αβίασ τα, μαγικά θ ά λεγα , από τον Μάνο, όπως όμοια σ υ ν θέτει ο Θ εό φ ιλ ο ς αρχαία, βυζαντινή και δημοτική ζω γραφ ι­ κή». Και ο Δ. Σαββόππουλος με άλλα λόγια: «Μ ου έδ ιν ε συχνά την εντύπωση ενός Ελληνορω μαίου. Ή τα ν δίγλω σσος σαν τη ρωμαϊκή αυτοκρ ατορ ία, η οποία μιλούσε ελληνικά και λατινικά. Εκείνος μιλούσε τη λογική μουσική τ η ς κεντρικής Ευρώπης, που ονομά ζεται κλασική, αλλά ταυτοχρόν ω ς μιλούσε και τη λαϊκή μουσική...». Έ τσ ι και με τ ις επ ιρ ροές του . Ο νεα ρ ό ς Χ α τζιδ άκις αγαπούσε τον Π ρ οκόφ ιεφ και τον Ν τε Φάλια, τον Μ ά λερ και τον Κουρτ Βάιλ, τον Μπ άρτοκ και τον Νίνο Ρότα, τη Βίλα Λόμπος και τον Μιγιό. Ταυτοχρόνω ς, σ τα ίδια εκείνα νεανικά το υ χρόνια, όπως εμπι­ σ τεύ τηκ ε στον Κ. Μπαστιά, επίδραση άσκησαν πάνω το υ ο Νάνος Βαλαω ρίτης, ο Α νδ ρ έας Καμπάς, ο Νίκος Γκότσος, ο Σ εφ έρ η ς, ο Ελύτης, ο Α λέξη ς Σ ολω μός, ο Κουν, οΤ σ α ρ ο ύ χη ς. Η εντυπωσιακή το υ π ολυμέρεια τον οδήγησ ε από το σινεμά, το θ έα τρ ο και το χο ρ ό ­ δ ρα μα που τ α π λημμύρισε με τ ις μουσ ικές το υ , να ιδρύσει και να δ ιευ θ ύ νει ο ρ χή­ σ τρ ες (Π ειρ αμα τική, Χρωμάτων), να διοργανώ σει μουσ ικούς διαγω νισμούς, να α φ ή­ σει α νεξίτηλ α ίχνη στο ραδιόφωνο με τ ο Τρ ίτο του, να εκδώ σ ει π εριοδικό, να γρ άφ ει, να σχολιάζει, να π αρεμβαίνει. «Τους καταπληκτικούς "λιβέλους" το υ , σαν σ υ γ γ ραφ έα ς το υ ς εκτιμάω αφάνταστα», σημειώ νει ο θ'. Βαλτινός. Και ο Β. Βασιλικός: «Ο Μ άνος είναι ένα ς εν δ υνάμει λο γ ο τέ­ χνης». Ο ίδιος, μια αναμφ ισ βήτητα ποιητική προσωπικότητα, αυτή το υ τη διάσταση την π ροσδιορίζει με τον πιο σαφή και ολοκληρω μένο τρόπο: «... έφ τασ α στο σημείο να

δημιουργήσω και να οργανώσω αυ τό που α ­ ποκαλώ "ποιητικό τραγούδι", το οποίο δεν βα­ σ ίζεται στην ποίηση αλλά την π εριέχει». Ο Ε. Αρανίτσης συνεχίζει α υτή τη σκέψη: «Έ γραψ ε τρ α γο ύ δ ια με τον τρόπο που μετα φ ρ ά ζει κα­ νείς π οιήματα, κάνοντας το πρωτότυπο και τη μεταφ ορ ά του να συμπίπτουν ιδεω δώ ς: η δ ια­ φ άνειά το υ ς θ α αιφ νιδιάζει τον ακροατή στο διενεκές».

Για να ανασχηματίσουμε τον άνθρωπο, αλιεύοντας από τα κείμενα π λήθος χα ρα κτηρ ι­ σμούς, θα πρέπει να κάνουμε δ εκτό τ ο ν αφ ορισμό το υ Γ. Κουρουπού: «Είναι αδύνατον να π εριγρά φ ει κανείς τον Μ άνο Χατζιδάκι, άτομο κυριολεκτικά απερίγραπτο». Αναρχικός και α ­ ρισ τοκράτης, λαϊκός και ντιλετάντης, παιδικά α φ ελής και σοφός, αντικομφ ορμισ τής και α ­ ληθινός τζέντλεμ α ν και, προπάντων, γεννα ιό­ δω ρος και βα θ ύ τα τα ερω τικός. «Ακτινοβολούσε εκείνη τη λαιμαρ γία για ζωή που ήταν κολλητική και για το υ ς άλλους, το υ ς πιο συμμαζεμένους», γρ ά φ ει ο Ν. Κούνδ ουρος. «Δ ιέθετε έν α εκπληκτικό π ερίσσ ευμα βιωμάτων π ροορισμένο να δωρηθεί», συμπληρώνει ο Ε. Αρανίτσης. Αυτός, ο «γεννημένος εγ γ ρ άμμα τος, φ ιλελεύ θ ερ ο ς και σοφός» (Α. Μ ινω τής), «θα μπορούσε να θεω ρ η θ εί ένα είδ ο ς τεμπ έλη, και είναι. Αφού υπ ηρετεί μόνο το "περιτ­ τό"» (Ν. Χουλιαρ άς). Η εμπλοκή το υ Μ. Χα τζιδάκι στον δημόσιο βίο, με τον τρόπο που τ ο έκανε, το υ δίνει την ιδιότητα το υ πολίτη με την πλήρη σημασία τ η ς λέξη ς. «Πολιτικοποιημένος αλλά και π εριφρονητής τη ς π ολιτικής... έλ λ ογος κρ ιτής το υ ελληνικού βίου», κατά τον Μ. Πλω ρίτη, π ροκάλεσε ουκ ο λίγες σ υ ζητήσ εις με την π ρλιτική το υ «ένταξη», την οποία οι επ ισ τολογράφ οι του σχετικοποιούν. Αυτοπ ροσ διορίζεται ως δ εξιό ς και συχνά α υ θόρ μητα αντιδρά σαν γνήσ ιος αναρχικός. Μ ε αυ τό το υ τον αυτοπ ροσδιορισμό - ε ­ λάχισ τα πειστικό και συμβατό με την εικόνα το υ - «... π ετυχαίνει μ ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: από τη μια αφοπλίζει το υ ς α ρ ισ τερ ού ς και το υ ς σ τερ εί τη δυνατότητα μιας κριτικής "απ’ τ ’ αριστερά" και, από την άλλη, ανα γκάζει το υ ς δ εξιο ύ ς ν’ ανέχονται την αρ ισ τερ ή του συμπεριφορά» (Γ. Κουρουπός). Τα πολιτικά το υ σχόλια, ευφ υή και αιχ­ μηρά, έφ ερν αν το αίτημα τη ς αισθητικής στην πολιτική, ήταν έτοιμος γ ι’ αυ τό να συγκρουσ θεί, και το έκανε.

Ο επ ιμελητής τη ς έκδοσης στην εισαγω γή το υ απ οδίδει στον Χα τζιδάκι μια εμμονή («αρχή») «ν’ απ οφ εύγει Την αναμνησιολογία κ α ιτ ις α να φ ορές σ το παρελθόν». Π α ρ ’ ό­ λα αυτά, το βιβλίο είναι γ εμ ά το αναμνήσεις και π αρελθόν κι αυτό, χω ρίς ωραιοποιή­ σεις και συναισ θηματολογία, δίνει, μ’ έναν τρόπο γο ητευ τικό την αίσθηση και το κλί­ μα εποχών μιας μεγά λης π ολιτιστικής κυοφ ορίας. Είναι οι νότες τη ς Μ ικρής Λ ευκής Α χιβάδας στο όρθιο πιάνο του σπιτού στο Παγκράτι.

Η περίφημη παράσταση των Ο ρνίθω ν στο Ηρώδειο, που διεκόπη βιαίω ς από τον τ ό τ ε υπουργό Π ρ οεδ ρίας Κ. Τσάτσο. Ά λλες παραστάσεις, μ ’ ένα καστ σαν κι αυτό: Μουσική ο Χ ατζιδάκις, πάνω σε τρ α γ ο ύ ­ δια του Τσιτσάνη και του Μητσάκη. Χ ορ εύ ει ο Γρ ιμάνης και η Γεω ργαλά, χ ο ρογρ αφ εί η Ραλλού Μάνου. Το ποιητικό κείμενο γ ρ ά φ ει ο Γ κότσος, αφ ηγητής είναι ο Δ ιαμαντόπ ουλος. Σκηνικά και κοσ τούμια ο Μ όραλης, ενορχήστρω ση ο Κουνάδης. Πρόκειται για έξι Λ α ϊκές Ζ ω γραφ ιές. Είναι ακόμη η π ολυσυζητημένη δ ιά λεξή του για το ρεμπέτικο, στα 1949. Και πιο πριν, το λαϊκό κέντρο «Μάριος», όπου εμφ ανίζονταν ο Βαμβακάρης και ο Τσ ιτσάνης και ό ­ που ο νεαρ ός τ ό τ ε σ υ νθέτης έσ ερνε, ανάμεσα σ το υς π εριθω ριακούς και τον υπόκο­ σμο, το υ ς δ ιανοούμενους φ ίλους του (μέχρι και τη Σοφ ία Σπανούδη με το σεβαστό ε ­ κτόπισμα και τα εκκεντρικά καπέλα τη ς), γ ια να το υ ς δ είξει την «ανακάλυψή» του. Α υτός ήταν που ανέσ υρε στο φως, απ’ τ α σκοτάδια και την περιφρόνηση το ρ εμπ έτι­ κο. Ό λη η γκά μα των μεταχρονολογημένω ν αντιδράσεω ν π εριέχετα ι στο βιβλίο. Από τη γοητευμένη Έ λλη Νικολαΐδη: «... Α υ τός με μύησε στο ρεμπέτικο... ο Μ άνος φ ταίει που π ροσ έξαμε την ποίησή του», στον δ υ σαρεσ τημένο Ντίνο Χριστιανόπουλο: «Ρεμπετοποίησε το ελαφ ρ ό τρ α γ ο ύ δ ι και ελαφ ροποίησ ε το ρεμπέτικο», και, τέλο ς, στον απόλυτα επικριτικό Κ. Τσόκλη που αν α φ έρετα ι στον Χα τζιδάκι και τη γενιά το υ έτσι: «Προσπάθησαν να δώσουν κοινωνική π ροτερ αιότητα και ζωή σε μια ελληνοτουρκική π αράδοση που βρισκόταν ήδη στο τέ λ ο ς τη ς - και, δυστυχώ ς, χάρη στο μεγάλο τ ο υ ς ταλέντο, τ ο κατάφ εραν. Κ α τάφ εραν δ ηλαδή να ξαναγυρίσουν την Ελλάδα προς τ α πί­ σω... για να ξεθ ά ψ ει αμφ ίβολους π ατρικούς θησαυρούς, που σε άλλη στιγμή θ α μας έκαναν να ν τρεπόμαστε. Σαν να μην υπήρχαν οι λαογράφ οι...».

Τέλος, είναι οι π αρέες και οι τόποι.. Οι π αρέες, αυ τός ο τόσ ο «ιδιότυπος ελληνικός θεσμός» (Κ. Τσιτσέλη), ως κύκλος ο ­ μαδικής π νευματικής ζωής, μικρή αγορ ά και εργασ τήρια, όπου παρουσιάζονταν, δ ια ­ μορφώνονταν και δοκιμάζονταν οι καινούριες ιδ έες και όπου το πάθος, η αναζήτηση και η δίψ α τω ν νέων ταλαντούχω ν τη ς εποχής ξεπερνούσαν τ ις ελλείψ εις: ο ύ τε μ ετα ­ φρά σ εις π ολλές κυκλοφορούσαν, ο ύ τε δίσκοι βρίσκονταν εύκολα. Ό σο γ ια το υ ς τόπ ους, αυτοί αναδύονται από τα κείμενα σαν σκηνικά: Στούντιο ηχο­ γραφήσεω ν, αίθουσ ες συναυλιώ ν, θ έατρ α, δρόμοι τ η ς Αθήνας, καφ ενεία και λαϊκές ταβέρ ν ες. Το «Βυζάντιο», το Π α τά ρ ιτο υ Λουμίδη και ο «Μ αγικός Αυλός». Το Τ ρίτο και το καμαράκι μουσικής τ η ς Α μερικανικής Υπ ηρεσίας Πληροφοριώ ν. Τόποι που η παρουσία το υ Χατζιδάκι το υ ς σφ ράγισε και το υ ς αισθητοποίησε. Η λέξη αρχέτυπ ο έρ χετα ι και ξανά ρχεται στις επ ιστολές για να χαρακτηρίσ ει με το βάρ ος τη ς τόσ ο τ ις μελω δίες του, όσο και τον ρόλο του Μάνου Χατζιδάκι στον σύγ­ χρονο ελληνικό πολιτισμό. Το αρχέτυπ ο ταιρ ιά ζει με τ ο λιτό και με τη θ εία απλότητα μιας δικής το υ φράσης: «Θα ’θελ α να κάνω τρ α γ ο ύ δ ια με τρ εις νότες». Η συλλογή με αυ τά τα κείμενα τη ς ψυχής είναι εξα ίρ ετη , θα τη ς ταίρ ια ζε όμως μια ε ­ κτενέσ τερη εισαγω γή που θα κατέγ ραφ ε την π εριπέτεια για τη δημιουργία της, η ο ­ ποία, άλλω στε, κράτησε πάνω από δεκαπ έντε χρόνια. Ο ύτω ς ή άλλως, π ροσ φ έρεται στον αναγνώστη η αίσθηση πως επιβαίνει σ’ ένα χά ρτι­ νο καράβι με κυβερνήτη αόρατο-π αρόντα τον Μάνο Χατζιδάκι, 70μ ελές πλήρωμα και κινητήρια εν έρ γ εια τ ις εξα ίσ ιες μουσ ικές του.

ΤΟΥΛΑ ΚΟΝΤΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ · ΠΑΤΑΚΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Π ΡΟ Σ Ο Φ Ρ Υ Ν ΙΟ Φ.Δ. Δρακονταειδής

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΕΠΟΧΕΣ Γιώργος Βασιλείου-Μιχαήλ

Τρεις γυναίκες ξεκινούν από το Π αγκράτι για την Ξάνθη. Στη στροφή που οδη­ γεί στο χωριό Οφρύνιο θ α συγκρουσθούν με φορτηγό. Η μοίρα οδηγεί άραγε αυ­ τές τις γυναίκες στο θάνατο; Ή μήπως η ίδια τους η ζωή, έτσι όπω ς τη διηγού­ ντα ι στον εαυτό τους ή την αποκαλύ­ πτουν η μία στην άλλη, είναι πια ανάξια να συνεχίσουν να τη ζουν; Και ποιος είναι ο ρόλος του οδηγού του φορτηγού που ξεκινάει για το συνηθι­ σμένο του δρομολόγιο; Είναι αυτός ο α ί­ τιος του θανάτου τω ν τριών γυναικών; Είναι ο αθώος που, πηγαίνοντας στο δρό­ μο του, γίνεται ο πρόξενος μιας τιμωρίας, η οποία θ α σημαδέψει πια και τη δική του τη ζωή;

«Ο Ιω νά θαν ένιωσε να ξυπνάει το αίμα το αλήτικο. “Τι ωραίοι τρελοί” μονολό­ γησε, “πόσο ξένοι προς την ευρωπαϊκή θλίψη για τον κόσμο!” Έ βλεπε, στην αλ­ λόκοτη αυτή συντροφιά, τους ιδεώδεις κω μω δούς τη ς ασ κ η τικ ή ς ιδεολογίας. “Α ν ο Λ όγος είναι ζωοποιός, έχω κά θε λόγο να είμαι ζω ντανός” είπε και ρ ίχτη ­ κε στο χορό, με τον οποίο έσπευσαν να γιορτάσουν οι Σοφοί το μεγαλειώ δες ναυάγιο του Κρασοπινάκη. Τον δέχτη ­ καν με ενθουσιασμό. Η Ρηνιώ πα ρ ά τη ­ σε τις κούπες και άρχισε να στριφογυρί­ ζει το φιλντισένιο της κορμί, κοιτάζοντάς τον βαθιά μέσα στην ανταριασμένη του ψυχή».

Μ υθιστόρημα

Σελ: 160, ISBN 960-600-146-6

Π αραμυθιςτορια

Σελ.: 160, δρχ.: 2.100, ISBN 960-360-983-8

I ΕΚΔΟΣΕΙΣ I ΠΑΤΑΚΗ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16,106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΑ.: 38.31.078, FAX: 36.28.950 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ 122, 563 34, ΤΗΑ.: (031) 70.63.54-5 - Web site: http://www.conceptum.com.gr/patakis

Μια

vca

πραγματικότητα στο «λληνικό

ck

S o t ik o

τοπίο

Η παράδοση συναντά την τεχνολογία. Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να περιγρά­ φουμε τη σχέση του βιβλίου με τις νέες τεχνολογικές εξελ ίξεις και τάσεις. Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, γίνεται πολύς λόγος για τις μεγάλες αλλαγές που μπορεί να φέρουν τα CD-ROM στο χώρο του βιβλίου. Ήδη στο εξωτερικό όλα σχεδόν τα μεγάλα βιβλιοπωλεία περιέχουν τμήματα με τίτλους CD-ROM, ενώ και οι εκδοτικοί οίκοι έχουν ξεκινήσει δυναμικά τη δημιουργία CD-ROM. Στην Ελλάδα τι γίνεται; Εισάγουμε απλώς ξενόγλωσσα CD-ROM στην αγορά ή έχουν ξεκινήσει κάποιες προσπάθειες να μεταγλωττιστούν ξένοι τίτλοι κι ακόμα πε­ ρισσότερο να παράγουμε ελληνικά CD-ROM; Το « διαβάζω» μίλησε με δύο εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι, έστω και δειλά δει­ λά, έκαναν την παρουσία τους στην ελληνική αγορά με δικές τους παραγωγές.

Έρευνα

ΠΑΤΑΚΗΣ

C D -R O M

C D -RO M από τις Εκ δ ό σ ε ις Π ατάκη

«0 Μικρός Μουσικός», « 0 Μικρός Αρχιτέκτο­ νας», «Στη Χώρα των Κυκλώπων» και η «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας 1821-1981» είναι μερικοί από τους πρώτους CD-ROM τίτλους που κυκλο­ φορούν από τις εκδόσεις Πατάκη. Φιλοδοξία της κυρίας Έ λενας Πατάκη που έχει τη γενική επιμέ­ λεια των εκδόσεων CD-ROM , είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επέκταση της σειράς CDROM έτσι ώστε να καλυφθεί μια τεράστια γκάμα τίτλων και θεμάτων. Ο «Μικρός Μουσικός» είναι ένα ευφ υές και ιδιαί­ τερ α ελκυστικό πρόγραμμα μέσω του οποίου τα παιδιά μπορούν από πολύ νωρίς να εξοικειω­ θούν με μουσικές έννοιες, να διεισδύσουν στα «μυστικά» της σύνθεσης και να δημιουργήσουν τη δική τους μουσική δίχως να γνωρίζουν μουσι­ κή σημειογραφία. Ο εν λόγω τίτλος παρουσιά­ στηκε εκτενώς σε ένα από τα ετήσια επιμορφω­ τικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς που διοργανώνουν εδώ και χρόνια οι εκδόσεις Πατάκη, με απώτερο σκοπό να διερευνηθούν τρόποι με τους οποίους μπορεί το συγκε­ κριμένο CD-ROM να χρησι­ μοποιηθεί στο μάθημα μουσικής στο σχολείο. Ένας άλλος σημαντικός τίτ­ λος είναι «Ο Μικρός Αρχιτέ­ κτονας» όπου, όπως και με τον «Μικρό Μουσικό», ο χρήστης κατασκευάζει κτί­ ρια χρησιμοποιώντας διά­ φορα υλικά σαν αληθινός αρχιτέκτονας δίχως να χρει­ άζεται καμιά προηγούμενη εμπειρία. Η κυκλοφορία του «Μικρού Αρχιτέκτονα» στην

Ελλάδα είχε προγραμματιστεί να συμπέσει, με την κυκλοφορία της αμερικανικής και γαλλικής έκδοσης. Η «Ιστορία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλά­ δας 1821-1981» είναι η πρώτη καθαρά ελληνική παραγωγή και ίσως το πιο φιλόδοξο CD-ROM πρόγραμμα των Εκδόσεων Πατάκη. Κόστισε γύ­ ρω στα είκοσι με είκοσι πέντε εκατομμύρια δραχμές και χρειάστηκε ενάμιση περίπου χρόνο για να ολοκληρωθεί. Μ ερικές από τις πηγές του αρχειακού υλικού ήταν το Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, το Υπουργείο Τύπου και ΜΜΕ, το Εθνι­ κό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, ο ΕΛΙΑ, το Υπουργείο Εξωτερικών, το Μουσείο Μπενάκη κ.ά. Στο συγκεκριμένο πρό­ γραμμα παρουσιάζεται όλη η Ελληνική ιστορία από το 1821 ως και το 1981 μέσα από 400 σελίδες πρωτό­ τυπων κειμένων, 1.100 δευτερόλεπτα κινηματο­ γραφικών ταινιών, 60 λε­ πτών ηχητικών ντοκουμέ­ ντων και αφηγήσεων, 800 φωτογραφίες, πίνακες ζω­ γραφικής, ιστορικά έγγρα­ φα και χάρτες, γραφικά, μουσική κ.ά. Όπως έχει γράψει και ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήμα­ τος του Πανεπιστήμιου

Έρευνα

Αθηνών, κύριος Μ.Γ. Μερακλής, υπάρχει ένας μεγάλος κίνδυνος σε ένα έργο σαν αυτό να απο­ βεί, όσον αφορά τον τρόπο μετάδοσης πληρο­ φοριών και της γνώσης, ένα είδος «κλασικών ει­ κονογραφημένων» (με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό)». Όμως, συνεχίζει ο κύριος Μερακλής, οι δημιουργοί του συγκεκριμένου CD-ROM τήρη­ σαν δύο βασικές προϋποθέσεις ώστε ο κίνδυνος αυτός να αποφευχθεί: «ασφαλή γνώση του αντι­ κειμένου, που περνάει το CD και παιδαγωγική ευαισθησία». «Η Ιστορία της Νεότερης Ελλά­ δας» παρουσιάστηκε πρόσφατα σε ειδική εκδή­

λωση στο multimedia βιβλιοπωλείο «Παπασωτηρίου» στην Αθήνα.

To CD-ROM «Στη Χώρα των Κυκλώπων» είναι μια συμπαραγωγή της Ελληνικής εταιρείας Conceptuoum (με την οποία οι Εκδόσεις Πατάκη έχουν στενή συνεργασία) και της Γαλλικής εται­ ρ είας Club D ’lnvestissement Media. Η εικονο­ γράφηση είναι της Τέτης Σώλου. Είναι ένα φα­ νταστικό ταξίδι στο παρελθόν, το οποίο προσφέ­ ρει ψυχαγωγία, αλλά και γνώσεις φυσικής, τε­ χνολογίας, αστρονομίας, μυθολογίας. Την ίδια στιγμή, σκοπός του προγράμματος είναι να ευ­ αισθητοποιήσει το παιδί σε θέματα οικολογίας και προστασίας του περιβάλλοντος με διασκεδαστικό και εύληπτο τρόπο. Αξίζει να σημειω θεί ότι οι εκδόσεις Πατάκη συμμετέχουν ως ανάδοχος στο ερευνητικό πρό­ γραμμα ΕΠΕΤ-2 του Υπουργείου Βιομηχανίας και Ανάπτυξης μαζί με το Τμήμα Ηλεκτρονικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Κρήτης, τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και την εται­ ρεία πληροφορικής «Έψιλον». Η συνεργασία αυτή αποβλέπει στην παραγωγή δύο CD-ROM που θα αφορούν στη φυσική και τα μαθηματικά γυμνασίου και τα οποία προβλέπεται να ολοκλη­ ρωθούν σε ένα χρόνο περίπου. Στόχος της δημι­ ουργίας των δύο αυτών CD-ROM είναι να χρησι­ μοποιηθούν ως βοηθήματα ή συμπλήρωμα για τη διδακτική ύλη των συγκεκριμένων μαθημά­ των. Τέλος, οι εκδόσεις Πατάκη ετοιμάζουν τη δημι­ ουργία μιας μεγάλης σχολικής εγκυκλοπαίδειας σε συνεργασία με τις Εκδόσεις του Πανεπιστημί­ ου της Οξφόρδης (Oxford University Press), η ο­ ποία αναμένεται να κυκλοφορήσει μέσα στο 1998.

C D -R O M από τις Ε κ δ ό σ α ς Λ ιΒ ά ν η

Οι δραστηριότητες των εκδόσεων Λιβάνη στο χώρο των CD-ROM ξεκίνησε πριν από τρία χρό-

νια περίπου. Διαισθανόμενες τον ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο των multimedia στο χώρο του βι­ βλίου, ο κύριος Ηλίας Λιβάνης προχώρησε στη δημιουργία ειδικού τμήματος multimedia με στό­ χο την παραγωγή καθαρά ελληνικών CD-ROM. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας η «Κρητική Αναγέννηση», το πρώτο ελληνικό CD-ROM, το ο­ ποίο μάλιστα είχε και εκδοτική επιτυχία: πούλη­ σε γύρω στα 2.000 «κομμάτια». Πρόκειται για έ­ να CD-ROM που αφορά στην επιρροή που είχε η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση στη Βενετοκρατούμενη Κρήτη. Μέσα από μια ηλεκτρονική, multimedia ι­ στορική διαδρομή που συνοδεύεται από εικόνες, κείμενα, μουσική εποχής, ο χρήστης του προ­ γράμματος έχει την ευκαιρία να κάνει ένα γοητευτικό «ταξίδι» σε μια από τις συναρπα­ στικότερες περιόδους της ελληνικής ιστο­ ρίας. Την ίδια περίοδο οι εκ­ δόσεις Λιβάνη έστει­ λαν ενημερωτική επι­

στολή σε πέντε χιλιάδες περίπου εκδότες και βι­ βλιοπώλες σε ολόκληρη τη χώρα. Ουσιαστικά, ή­ ταν μια προσπάθεια να δοθεί το έναυσμα για άλ­ λους εκδοτικούς οίκους να δημιουργήσουν CDROM, τα οποία θα πωλούνταν από τα βιβλιοπω­ λεία. «Θεωρούμε», λέει ο κύριος Ηλίας Λιβάνης, «ότι τα CD-ROM είναι μια υπόθεση που αφορά ό­ λους όσοι σχετίζονται επαγγελματικά με το βι­ βλίο, είτε εκδότες είναι αυτοί, είτε βιβλιοπώλες. Κατά την άποψή μας, ο φυσικός χώρος πώλησης CD-ROM είναι τα βιβλιοπωλεία, γ ι’ αυτό και πρέ­ πει τα βιβλιοπωλεία να δώσουν το δικό τους στίγμα στον τομέα αυτό. Να δημιουργήσουν δη­ λαδή τμήματα με CD-ROM μέσα στα καταστήμα­ τα». Πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, η προ­ σπάθεια αυτή δεν εί­ χε την επιθυμητή α­ νταπόκριση. Το τμήμα παραγωγής CD-ROM των εκδόσε­ ων Λιβάνη αναπτύ­ χθηκε με τον καιρό και εμπλουτίστηκε και

με άλλους τίτλους όπως τον «Οδηγό Ελληνικής Δι­ σκογραφίας», ένα πρό­ γραμμα που περιέχει 13.862 τίτλους από ελληνι­ κά άλμπουμ που κυκλοφό­ ρησαν από το 1950 έως το 1996. Περιλαμβάνει γύρω στους επτά χιλιάδες Έ λλη­ νες συνθέτες, στιχουργούς, τραγουδιστές και συγκροτήματα. Επί­ σης, έχει κυκλοφορήσει και η «Ιστορία της Ελληνικής ροκ σκηνής», με 650 ελληνικά συγκροτήματα από τη δεκαετία του '60 έως σήμερα. Οι εκδόσεις Λιβάνη έχουν ακόμη συνεργαστεί με ξένους εκδοτικούς οίκους από τη Γαλλία και την Ιταλία, κυρίως, καθώς επίσης και με τους TIMES για τη δημιουργία ενός multimedia παγκόσμιου άτλαντα. Πολύ σημαντικό είναι επίσης το CDROM «Η Ακρόπολη των Αθηνών» (σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Κρήνη»), που περιέχει τρισδιά­ στατες αναπαραστάσεις της Ακρόπολης έτσι ό­ πως ήταν στους αρχαίους χρόνους, και βέβαια πλούσιο φωτογραφικό υλικό, όπως επίσης και «Το Ανθρώπινο Σώμα», μια ηλεκτρονική επιστη­ μονική εγκυκλοπαίδεια που με παραστατικό τρό­ πο εικονογραφεί κάθε μέρος του ανθρώπινου σώματος και τις λειτουργίες των οργάνων του. Ο τίτλος εκείνος που αναμένεται να είναι το με­ γάλο «χιτ» των Εκδόσεων Λιβάνη στο χώρο των CD-ROM είναι το «Ξυπνάς μέσα μου το ζώο» του πασίγνωστου και δημοφιλέστατου Αρκά, που κυκλοφόρησε πρόσφατα και που αποτελεί ένα ι­ δεώδες «πάντρεμα» της μοντέρνας τεχνολογίας με το παραδοσιακό «κόμικ». Το καυστικό, σαρκαστικό και κάποτε ανατρεπτικό χι­ ούμορ του Αρκά γνωρίζει μια πραγματικά «ηλεκτρο­ νική αποθέωση». Χυμικράσματα-Εκτιμήσ «ς Όπως μας είπε η κυρία Έλενα Πατάκη, αλλά και ο

κύριος Ηλίας Λιβάνης, θα ή­ ταν ευχής έργο να μπουν στο «παιχνίδι» παραγωγής CD-ROM και άλλοι εκδοτικοί οίκοι έτσι ώστε να υπάρξει ο κατάλληλος συναγωνισμός, ο οποίος, πιθανότατα, θα προσελκύσει περισσότερο ενδιαφέρον από το αγορα­ στικό αναγνωστικό κοινό. Και οι δύο επιμένουν πολύ στις δυσκολίες και στις ιδι­ αιτερότητες που χαρακτηρί­ ζουν την παραγωγή CD-ROM και τονίζουν ότι τα κοστολόγια είναι πολύ υψηλά. Ο κύριος Λιβάνης προβλέπει ότι λίγοι εκδοτικοί οίκοι θα καταφέ­ ρουν να ανταπεξέλθουν στην πρόκληση που λέ­ γεται CD-ROM. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η πα­ ραγωγή ενός CD-ROM κυμαίνεται ανάμεσα στα δέκα με είκοσι εκατομμύρια δραχμές. Αναπό­ φευκτα, ένα CD-ROM κοστίζει ακριβά, γύρω στις δέκα χιλιάδες δραχμές. Τόσο η κυρία Πατάκη ό­ σο και ο κύριος Λιβάνης συμφωνούν ότι είναι α­ παραίτητο να επιτευχθεί κάποια μείωση του κό­ στους παραγωγής έτσι ώστε να γίνει το CDROM προσιτό στο ευρύ κοινό. Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν μόνον προ­ βλήματα ως προς το κόστος αλλά και ως προς το χρόνο που απαιτείται για να δημιουργηθεί έ­ να CD-ROM, μια διαδικασία η οποία απαιτεί πολ­ λούς μήνες και τις πιο πολλές φορές, έναν ολό­ κληρο χρόνο συνεχούς, επίμονης και επίπονης εργασίας. Οι δύο υπεύθυνοι των συγκεκριμένων εκδοτικών οίκων θεωρούν ότι η υπόθεση αυτή έ­ χει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα και ότι δεν είναι εφικτό να κάνεις μεγά­ λους προγραμματισμούς, αλλά να προχωράς βήμαβήμα. Ακόμα και η μεταφο­ ρά ενός ξένου τίτλου στα ελληνικά απαιτεί μια πολύ­ πλοκη τεχνική επεξεργασία από τη μεταγλώττιση μέχρι τα ηχητικά, τις αλλαγές στις γραμματοσειρές και τη γενικότερη μεταφορά ενός τέτοιου «πρότζεκτ» στα ελ­ ληνικά δεδομένα. Πρόκει­

ται για μια ιστορία που απαιτεί ομαδική δουλειά, άψογη συνεργασία και επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη της ομάδας των τεχνικών. Όπως και να 'χουν τα πράγματα το μέλλον είναι ανοιχτό για κάθε είδους εξέλιξη. «Στην Ελλάδα είμαστε ακόμα πολύ πίσω», λέει ο Ηλίας Λιβάνης. Πολλοί είναι εκείνοι που αντιδρούν στις τά ­ σεις και τις εξελίξεις αυτές φοβούμενοι ακόμα και την ολική καταστροφή του βιβλίου. Πρόκει­ ται για κινδυνολόγους πιστούς μιας κακώς εννο­ ούμενης παράδοσης, οι οποίοι είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν ένα νέο κυνήγι μαγισσών. Το ίδιο ό­ μως άτοπη και ανώριμη είναι η πεποίθηση όλων εκείνων που συμβάλλουν στη μυθοποίηση αυτών των πραγμάτων και θεωρούν ότι σου παρέχουν ένα απεριόριστο βαθμό ελευθερίας στην εφαρ­ μογή και τη χρήση τους. Και αυτά όμως έχουν τους δικούς τους περιορισμούς. Είναι σχεδια­ σμένα για κάποιους συγκεκριμένους σκοπούς. Οι επιλογές που μας δίνονται δεν είναι άπειρες. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει όμως ότι το πιο επαναστατικό και θετικό στοιχείο αυτών των ηλεκτρονικών προγραμμάτων είναι ότι ενεργο­ ποιούν το κέντρο σκέψης και πράξης του ανθρώ­

πινου εγκεφάλου μέσα από αλληλοεπιδράσεις και όχι μέσα από τον παραδοσιακό γραμμικό τρόπο αφομοίωσης στοιχείων και πληροφοριών. Επίσης, δίνουν στη διαδικασία της απόκτησης γνώσεων το στοιχείο του παιχνιδιού και της δια­ σκέδασης. Είναι αυτό που Αμερικανοί επιστήμο­ νες αποκαλούν Edventure, Ed-ucation και Ad­ venture, δηλαδή, συνδυασμός μόρφωσης και πε­ ριπέτειας. Ουσιαστικά, μιλάμε για «ηλεκτρονικά βιβλία» τα οποία αποτελούν ένα επιπρόσθετο μέ­ σο μάθησης και διεύρυνσης του ορίζοντα γνώ­ σεων. Αυτό δεν σημαίνει ότι το παραδοσιακό βι­ βλίο θα καταργηθεί. Όπως δεν καταργήθηκε η ζωγραφική όταν εμφανίστηκε η φωτογραφία, ή το θέατρο εξαιτίας του κινηματογράφου ή ο κι­ νηματογράφος εξαιτίας της τηλεόρασης και του βίντεο. Δεν είναι δυνατόν, να αγνοήσει κανείς ό­ λες αυτές τις εξελίξεις. Και το βιβλίο, ειδικά το ελληνικό βιβλίο, δεν έχει λόγους να φοβάται για τη «σωματική του ακεραιότητα». Άλλα πράγματα το βλάπτουν. Και μάλιστα πολύ σοβαρά. Όχι τα έρημα τα CD-ROM. ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ

από τον Γιάννη Δΐληολάνη

0 Q Q /A Q 0 ΕΖ&Q

3 Q G 0 3 fii} £ \

Είναι καλοκαίρι, εποχή «ελαφρός αναψυχής», κι ενώ στο Χόλιγουντ μαίνονται οι επικές μάχες των θερινών ταμεί­ ων, οι παραγωγοί αναζητούν τους αυριανούς ήρωες... Αυτή τη φορά, όμως, αντί για λογοτεχνικούς τόμους, ξε­ φυλλίζουν... κόμικς. Τοτέλος Ιουνίου κι οι αρχές Ιουλίου στο αμερικάνικο κα­ λοκαιρινό σαφάρι τωνταμείων (από τον Μάιο ώς τον Αύ­ γουστο κυκλοφορούν οι πιο ακριβές και εμπορικά φιλό­ δοξες παραγωγές) ανήκαν στο Batman and Robin. Η τέταρτη αυτή συνέχεια των περιπετειών του ανθρώπουνυχτερίδα, γεμάτη, σταρ, εντυπωσιακά ντεκόρ και ειδι­ κά εφέ, αποτελεί μια τεράστια επένδυση σε ό,τι κάποτε ήταν ένας απλός χάρτινος ήρωας, «δεμένος» στις δυο διαστάσεις ενός φτηνού περιοδικού. Η συνεχιζόμενη ε­ πιτυχία της σειράς ξαναστρέφειτηνπροσοχή τωνπαραγωγών στους κόμικς ήρωες, με πρώτο και καλύτερο τον Σούπερμαν. Οι δυο γνωστότεροι χαρακτήρες της μεγάλης εταιρείας DC, ο Σούπερμαν κι ο Μπάτμαν, γεννήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα στα τέλη της δεκαετίας του ’30, μα ο πρώ­ τος έφτασε ταχύτερα στην κινηματογραφική δόξα: ο Ρίτσαρντ Ντόνερ, βετεράνος των χολιγουντιανών επι­ τυχιών, έντυσε με την κόκκινη μπέρτα και το στιλιζαρισμένο S στο στήθος τον Κρίστοφερ Ριβ, το 1978, οργα­ νώνοντας μια παραγωγή... σαν παιδική χαρά, γεμάτη ε­ φέ και παλιομοδίτικο ηρωισμό. Δίπλα στο Ριβ, ο Τζιν Χάκμαν και ο πολύς (πάρτε το όπως θέλετε) Μάρλον Μπράντο, ο οποίος κατάφερε να πληρωθεί μια περιουσία για το σεμνό δεκάλεπτο της εμφάνισής του. Στο φιλμ, έπαι­ ξε τον πατέρα του Σούπερμαν, μα οι κακές γλώσσες ψι-

θύριζαν πως ο πρώην σταρ είχε βάλει αρκετά κιλά για να παίξει.. τον πλανήτη Γη. Η επιτυχία του Σούπερμαν γέννησε τρεις συνέχειες - το '80, το ’83 και το ’87 - μα σε κάθε ταινία ο μύθος κι η λάμψη του πρώτου χάνονταν κι από λίγο. Το Σ ο ύ π ε ρ μ α ν 2 ήταν κωμωδία (απόφαση καταστροφική για τη δύναμη του μύθου), ενώ το 4 έδειχνε ενοχλητικά «κουρασμένο». Όσο για το Ριβ... το ’87 φόρεσε για τελευταία φορά τη στολή του Σούπερμαν, μια που ένα ατύχημα (στη διάρκεια ιππασίας) τον έχει καθηλώσει στην αναπηρική καρέκλα για την υπόλοιπη ζωή του. Ένα χρόνο αργότερα -τ ο ’88 - ο εκκεντρικός κι αξιολάτρευτα ευφάνταστος σκηνοθέτης Τιμ Μπάρτον αποφάσισε να δώσει τη δική του εκ­ δοχή του μύθου των υπερηρώων, φέρνοντας στις οθόνες τον Μ π ά τμ α ν . Το φιλμ κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του ’89 στις Ηνωμένες Πολιτείας και διέλυσε τα ταμεία εκείνη τη χρονιά - μια εξαιρετικά ευχάριστη εξέλιξη, καθώς ο Μ π ά ­ τ μ α ν του Τιμ ήταν σκοτεινός και πολύ διαφορετικός από μια συνηθισμένη «παιδική» (όπως ήταν, για παράδειγμα, το Σ ο ύ π ε ρ μ α ν 4 ) ταινία. Το Ο Μ π ά τμ α ν Ε π ισ τ ρ έ φ ε ι (1992), με τον Τιμ Μπάρτον στον απόλυτο δημιουργικό έλεγχο, απο­ δείχθηκε υπερβολικά βλοσυρός και βίαιος για τα γούστα των παραγωγών του, ένας παιδικός μύθος που εξελίσσεται σε εφιάλτη: οι σινεφίλ, φυσικά, το λατρέψαμε, ο χρηματοδότης της σειράς, όμως, (η Warner Brothers) δεν ήθελε να α­ ποξενώσει το οικογενειακό κοινό. Ο Μπάρτον αντικαταστάθηκε από τον Τζόελ Σουμάχερ για το Μ π ά τμ α ν Γ ια Π ά ν τ α (1995), ενώ ο Σουμάχερ υπογράφει και το φετινό B a tm a n a n d R o b in . Μαζί με τον Μπάρτον χάθηκε ένα μεγάλο μέρος από την πρωτοτυπία και το όραμα των δύο πρώτων ταινιών τί έφερε αντ’ αυτών ο Σουμάχερ; Γυαλιστερό επαγγελμα­ τισμό συν «δυνατά» ονόματα ηθοποιών (στο Γία Πάντα υπήρχε ο Τζιμ Κάρεϊ, στο B a tm a n a n d R o b in ο Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ παίζει τον σατανικό Mr Freeze έναντι της... συμβολικής αμοιβής των 25 εκατομμυρίων δολαρίων). Τοτίμημα της αλλαγής; Η σειρά έχασε την ψυχή της. Έστω κι έτσι, όμως, η συνεχιζόμενη επιτυχία των Μ π ά τμ α ν «έδειξε» τις δυνατότητες μιας καλής παραγωγής που α­ ντλεί από ήδη γνωστούς - ή λιγότερο γνωστούς - κόμικς ήρωες. Στον αντίποδα του διάσημου μασκοφόρου εκδικητή, άσημοι κόμικς χαρακτήρες ήρθαν από το πουθενά για να κερδίσουντο δικό τους μερίδιο φήμης. Το '94 υπήρχε η βιντεοκλιπίστικη νύχτα του Κ ο ρ α κ ιο ύ : βασισμένο στο πένθιμο κι υπερβίαιο κόμικς άλμπουμ του Τζέιμς Ο Μπαρ The Craw - ένα μικρό αριστούργημα του ’80 - το φιλμ έχασε τον πρωταγωνιστή του (Μπράνταν Λι, γιος του Μπρους Λι, σκοτώθηκε σε ατύχημα στη διάρκεια των γυρισμάτων), μα... βρήκε 50 εκατομμύρια δολάρια στ’ αμερικάνικα ταμεία, νούμερο εξαιρετικό για τα στάνταρ της παραγωγής του. Το ’95 ήρθε η Μ ά σ κ α : με τα εκπληκτικά ψηφιακά εφέ της, η ταινία είναι ένα καρτούν με ζωντανούς χαρακτήρες, ενώ επικεφαλής του καστ βρέθηκε... ο ηθοποιός καρτούν Τζιμ Κάρεϊ. Αποτέλεσμα; 100 εκατομμύρια δολάρια στο ταμείο και σχέδια για συνέχειες...

To B a tm a n a n d R o b in , φέτος, δεν έφερε κάποια καινού­ ρια «αίσθηση», κάτι που ανέλαβε να κάνει το M e n in B la c k του Μπάρι Σόνενφελντ. Ο σκηνοθέτης έχει εξοι­ κειωθεί με τους χάρτινους ήρωες από την εποχή των δύο A d d a m s F a m ily (ναι, και αυτή η παράξενη οικογέ­ νεια κατάγεται από τα κόμικς), κι ο στιλάτος σουρεαλι­ σμός του κυνηγιού των εξωγήινων στο M e n in B la c k θα χαροποιήσει τους φίλους και των δύο μέσων. Το καλύτερο, όμως, νέο της χρονιάς είναι η επιστροφή του Τ ιμ Μπάρτον στο τερέν των υπερηρώων, με την απο­ στολή να αναβιώσει τον Σούπερμαν. Το νέο φιλμ θα ονο­ μάζεται S u p e r m a n R e b o rn , θα αρχίσει να γυρίζεται τον Οκτώβριο και δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τα Σ ο ύ π ε ρ μ α ν του ’80 - το όνομα του Μπάρτον (και οι προηγούμενες ταινίες του...) υπογράφουν εγγύηση γι’ αυτό. Οι εκπλήξεις αρχί­ ζουν από το καστ: ποιος αλήθεια περίμενε τον Νίκολας Κέιτζ στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ένα μόλις χρόνο μετά το «σοβαρό» του Όσκαρ για το ρόλο του αυτοκτονικού αλκοολικού στο Α φ ή ν ο ν τα ς τ ο Λ α ς Β έ γ κ α ς ; Προφανώς ο Τιμ, ο σκηνοθέτης του παράδοξου...

Εξώστης

από τον Κώστα Πάρλτ

Β [ΙΒ /Δ [Ι0 καο

ΏΉ/ΔΘΘΡΑΙΕΟϋ

Ν

Τα ζητούμενα της εποχής Όχι. Σ ’ αυτό το τεύχος, της εποχής που θέλουμε δεν θέλουμε μας προϊδεάζει για τον επερχόμενο χει­ μώνα, δεν θα καταφύγουμε στην έκφραση των ε­ πί χρόνια συνηθισμένων ελπίδων και προσδο­ κιών για μια συγκεκριμένη βελτίωση των ελληνι­ κών τηλεοπτικών προγραμμάτων. Γιατί οι συνεχώς επαναλαμβανόμενες ελπίδες που σπάνια εκπληρώνονται - καταντούν τελικά ένα βαρετό ευχολόγιο, που τίποτε θετικό δεν προσφέρει. Υπάρχει και κάτι ακόμη: Το κατάντημα των ελληνικών τηλεοπτικών καναλιών - κρατικών και ιδιωτικών - δεν ξεπερνιέται από ένα-δύο καλά ή άριστα γυρισμένα σίριαλ. Κι αυτό έχει αποδειχθεί περιτράνως. Ο εμπορευματικός, μέχρι χυδαιότητας, χαρακτήρας ενός κα­ ναλιού δεν μεταβάλλεται καθόλου από ένα αξιο­ πρεπές τηλεοπτικό αφήγημα της βραδινής ζώ­ νης, όταν όλες οι υπόλοιπες - ευρύτατης ακροα­ ματικότητας - σφύζουν από τις γνωστές εκπο­ μπές της ανθρώπινης εκμετάλλευσης, της μι­ κροπολιτικής φλυαρίας και των ξεπερασμένων «σόου». Εκτός αυτού, μία καλή εκπομπή συνιστά συνήθως ένα θαυμάσιο άλλοθι για τους εκ του

πονηρού κινούμενους υπευθύνους: Δεν είναι καθόλου σπάνιο, σε στιγμές κάποιας κρίσης ή και απλά έντονης κριτικής, η οποιαδήποτε απολογία τους (αν και όταν υπάρχει αυτή) να στηρίζεται στο μοναδι­ κό απλώς αποδεκτό κομμάτι του προγράμματος τους και να ξεχνιούνται οι «ζούγκλες», τα κίτρινα δελτία ειδήσεων, οι πορνοταινίες ακόμα και οι αυτοκτονίες ανθρώπων που έχουν προκαλέσει οι αποκαλούμενες «κοινωνικές εκπομπές». Ας τελειώσουν πια τα ψέματα, οι υπεκφυγές και οι πολιτικάντικοι ελιγμοί: Μεγάλο μερίδιο της ευθύ­ νης για τη σημερινή κατάσταση φέρει η Πολιτεία- που, όχι μόνο εξακολουθεί να ολιγωρεί όσον αφορά στη θεσμική κατοχύρωση των καναλιών, αλλά και φροντίζει με κάθε τρόπο να μη θίξει και το παραμικρότερο συμφέρον των γνωστών ισχυρών του Τύπου. Γιατί η παραμόρφωση της κοινωνικής εικόνας από την ισχύουσα μονοπωλιακή κατάσταση είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο φαντάζεται κανείς, δεδο­ μένου μάλιστα ότι στη νομική πρόβλεψη η αντικειμενικότητα είναι προϊόν μάλλον σπάνιο. Ευθύνη φ έρει η Πολιτεία και για την ανυπαρξία ή τη στοιχειώδη τήρηση κάποιου δεοντολογικού Ηθι­ κού (και όχι ηθικολογικού) πλαισίου που θα πρέπει να διέπει κανάλια, ανθρώπους και εκπομπές. Και ας μην επικαλείται πλέον κανείς το έωλο επιχείρημα ότι η θέσπιση οποιουδήποτε κανόνα, που στόχο του θα έχει την προφύλαξη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις λογοκρισίας. Μήπως είναι προτιμότερη η ανοχή των εκπομπών που ευτελίζουν μιαν ύπαρξη χάριν του θεάματος, πράξη που ελάχιστα απέχει από τον κατάφωρο φασισμό; Ογκώδες πρόβλημα, που είναι αδιευκρίνιστο κατά πόσον αποτελεί ολοκληρωτικά ή μερικά θέματα της Πολιτείας, αποτελεί η γνωστή παντοδυναμία και η πολιτική έμμεσης υπαγόρευσης της υφής και του ήθους των προγραμμάτων από την πλευρά των περιλάλητων εταιριών επιμέτρησης των ακροα­ ματικοτήτων. Ένα γιγαντιαίο θέμα - π ραγματικό κουβάρι αλληλοπλεκόμενων, αλληλοεκτρεφόμενων και αλληλοϋποστηριζόμενων συμφερόντων και κυκλοφορούντων δισεκατομμυρίων που όλα μαζί κατασπαράσσουν ένα και μοναδικό θύμα: το ποιοτικό αισθητήριο του τηλεθεατή. Ποιος θα σηκώσει ένα κοφτερό σπαθί εναντίον αυτού του σιχαμερού σύγχρονου γόρδιου δεσμού, είναι ακόμη ένα από τα ζητούμενα... Αναζητούμενο είναι ακόμη το γενναίο εκείνο χέρι και το ακόμη ριζοσπαστικότερο και γενναιότερο μυαλό που θα κάνει την οριστική και από δεκαετιών αναμενόμενη τομή στην κρατική τηλεόραση. Πέ­ ραν όσων πολλών και ποικίλων έχουν λεχθεί μέχρι σήμερα, ένα είναι βέβαιο και κάτι ακόμη - καινού­ ριο - προβάλλει στον ορίζοντα: Το βέβαιο είναι ότι όσο πιο πολύ κρατάει η χρόνια γάγγραινα στον οργανισμό αυτό τόσο δυσκολότερα φυσικά μπορεί να θεραπευτεί (ιατρικά βέβαια ο θάνατος είναι ε­ ξασφαλισμένος!). Το σχετικά καινούριο αφορά την υποψία μήπως τελικά η επίσημη αυτή ραθυμία γύ­ ρω από τη γενναία αντιμετώπιση του σήποντος προβλήματος της κρατικής τηλεόρασης θέλει σκόπι­ μα να φέρει σαν ε ξ ουρανού σωτήρα τη μερική ιδιωτικοποίηση του οργανισμού. Το έχουμε γράψει και άλλοτε: Τίποτε δεν είναι αυτοφυές, αυθύπαρκτο και παρθενογεννώμενο στο χώρο, ιδιαίτερα, του Πολιτισμού. Τα τηλεοπτικά προβλήματα δεν είναι άμοιρα και μη επηρεαζόμενα από το γενικότερο κλίμα, ήθος και χρώμα του ισχύοντος πολιτιστικού τοπίου. Χρώμα που, από κρατικής πλευράς, δεν είναι δύσκολο να το χαρακτηρίσει κανείς ως ιδιαίτερα μεταπρατικό, εντυπωσιακά συνειδητοποιημένο στις προσωπικές δημόσιες σχέσεις και ιδιαζόντως συναινετικό όσον αφορά τις θελήσεις, κινήσεις και οραματισμούς ο­ ρισμένων «υπεράνω όλων» κέντρων. Αν τελικά η συναίνεση προς τα κέντρα αυτά αποτελεί μονόδρομο και κατεύθυνση προς την τελική πα­ ράδοση για την Κυβέρνηση, καλύτερο είναι να επιτευχθούν τα πράγματα για να ξέρουμε κι εμείς οι κοινοί θνητοί πού πάμε. Στο κάτω-κάτω, μια ειλικρινής ομολογία αποτελεί πράξη θάρρους - που κι αυτό είναι επίσης αναζη­ τούμενο - ανεξάρτητα από τη θλίψη που περιέχει.

ΚονψΙ

Ε Π Ι Λ Ο Γ Ε !

Α Π Ο

Τ Ο

Α Ρ Χ Ε Ι Ο

Τ Ο Υ

Γ Ι Ω Ρ Γ Ο Υ

Ζ Ε Β Ε Λ Α Κ Η

Κ ε ίμ ε ν α του π α ρ ελ θ ό ν το ς που είτε δια β ά σ τη κ α ν π ο λύ σ την ε π ο χ ή τους είτε δ ε ν π ρ ο σ έ χ θ η κ α ν όσ ο τους ά ξ ιζ ε . Η α ν ά γ ν ω σ ή τους σ ή μ ερ α π ροσ φ έρεται για σ υσ χετισμ ούς μ ε γ ε γ ο ν ό τ α κ α ι πρόσω πα της επικαιρότητας.

Ν.Ι. Σαράβας (1906,-1930) Αν και λησμονημένος συγγραφέας σήμερα, πρόλαβε στη σύντομη ζωή του να τυπώσει τέσσερα βιβλία με πεζά ίΚόχυλαρ, Εζήτπσα την αγάπη της, Το δάσος του θανάτου και Μια πληγή δίχως αίμα), που δεν πέρασαν απαρατήρητα από την κριτική της εποχής τους. Για το θάνατο του Σαράβα, τον Μάιο του 1930, έχουν διατυπωθεί δυο εκδοχές. 0 Κλέων Παράσχος στο εξα ί­ ρετο και δυσεύρετο σήμερα βιβλίο του «Βιβλιογραφία», Αθήνα 1951, γράφει: «Θυμούμαι το διηγηματογράφο Σαράβα. Ηταν ένας χλωμός νέος, που τον κάτεχε το πάθος της φιλολογίας. Έγραφε, δημοσίευε εδώ κι εκεί σε περιοδικά... Κάποτε μάζεψε ή έπεσαν στα χέρια του, δεν ξέρω πώς, λίγα παραδάκια. Αμέσως σκέφτηκε το βιβλίο. Ζύγωνε όμως και ο χειμώνας και δεν είχε πανωφόρι. Τι να 'κάνε; Καθώς πάντα σχεδόν, το πάθος νίκησε τη λογική. Τύπωσε το βιβλίο του. Μα η λογική εκδικήθηκε. Ύστερ' από λίγο, τον ίδιο εκείνο χειμώ­ να, ο Σαράβας κρυολόγησε και πέθανε. (Τι ποίημα θα μπορούσε να του είχε γράψει ο Καρυωτάκης!)». 0 ποι­ ητής Θωμάς Γκόρπας στο κείμενό του για τον Σαράβα (Λογοτεχνικό Ημερολόγιο 1996, εκδόσεις Γαβριηλίδης) μεταφέρει πληροφορίες που του έδωσαν ο Απόστολος Μαγγανάρης και ο Ναπολέων Παπαγεωργίου: «Η καλπάζουσα φυματίωση του συγγραφέα του Κόχυλαρ επιδεινώθηκε το χειμώνα 1929-1930, όταν (σά­ μπως να μην έφτανε η ασιτία) ξέμεινε από παλτό. Το είχε πουλήσει στο Γιουσουρούμ για να συμπληρώσει τα λεφτά που χρειάζονταν για να τυπωθεί το τελευταίο του βιβλίο». Το «διαβολεμένο κρύο» στο διήγημα «0 Φέρμας», που επιλέξαμε γι' αυτό το τεύχος του «διαβάζω», θυμίζει τη βαρυχειμωνιά του 1930 που τον βρήκε χωρίς πανωφόρι και οδήγησε στο θάνατο τον Σαράβα. Αλλά και ο ρό­ λος του πρωτοπρόσωπου αφηγητή, η ιστορία, οι άνθρωποι που συμμετέχουν και οι χώροι φαίνονται να αντι­ στοιχούν με συμβάντα της ζωής του συγγραφέα.

0 Φέρμας, που δίνει τον τίτλο στο διήγημα, είναι ηθοποιός-φακίρης σε αποτυχημένες τουρνέ στην επαρχία και το σπίτι του, που το είχε μετατρέψει σε τεκέ, βρισκόταν στην περιοχή της Λαχαναγοράς κοντά στο σπίτι που, όπως λέει ο Γκόρπας, έμενε ο Σαράβας, προσθέτοντας γι' αυτόν ότι δούλευε γραμματικός και ηθοποι­ ός μπουλουκιού που περιόδευε στην επαρχία. Με τον «Φέρμα» του ο Σαράβας δείχνει πώς άρχισε να ξεφεύγει από «το πεζογράφημα, με τα σπουδαία ελ ατ­ τώματα και τα ασήμαντα σχεδόν προτερήματα, στο διήγημα που δεν είναι μια απλή προσπάθεια, αλλά ώρι­ μο σχεδόν λογοτεχνικό έργο», γράφει ο Π. Χάρης στη Νέα Εστία του 1930. Διαβάζοντας σήμερα το «Φέρμα» σκεφτόμαστε τι μπορούσε να δώσει ένας συγγραφέας που έδειχνε στα εικοσιτέσσερα χρόνια του αίσθηση του τραγικού, ευρηματικότητα και ικανότητα σύνθεσης.. Η αναδημοσίευση του διηγήματος με τα ντουμάνια και τα τσιγαριλίκια, θέματα που συχνά συναντούμε στο ρεμπέτικο τραγούδι, αφιερώνεται στον μύστη του είδους Σπύρο Παπαίωάννου. Γ.Ζ.

τα Παλιά

ΟΦ ΕΡΜ ΑΣ ΤΟΥ κ. 8.1. ΣΑΡΑΒΑ Πρωτότυπα Ελληνικά Διηγήματα Εβδομός, αρ. 121 30 Ιανουάριου 1930

Ή ταν μια γνωριμία τυχαία. Καθόταν στο πλαϊνό μου τραπέζι ενός καφενείου απ’ αυτά της Ομόνοιας, που συχνάζουν ηθοποιοί. Μόλις είχ’ αφίσει την βραδυνή εφημερίδα που διάβαζα, στο μάρμαρο του τραπεζιού και άκουσα μια φωνή βραχνιασμένη να μιλάη σιμά μου.

- Τ ι διαβολεμένο κρύο που κάνει!..

- Κρυώνετε;... είπα για να πω κάτι επειδή με κυττούσε στα μάτια, περιμένοντας απάντησι.

- Αν κρυώνω!... Τα πόδια μου δεν τα νοιώθω... Μα είνε κρύο το φετεινό!... Ή ταν ένα λιγνό κορίτσι με πρόσωπο χλωμό και παιδιάστικο που τόσο ερχότανε σε αντίθεση με τη χονδρή εκείνη φωνή της.

- Τι; σεις δεν κρυώνετε;...

- Δεν κρυώνω τόσο, όσο πονάν τα μάτια μου απ’ τις καπνούρες των τσιγάρων, που καπνίζει εδώ τόσος κόσμος...

- Και μένα μου πονάν τα μάτια... είπε ζαρώνοντας τα βλέφαρά της, σαν νάθελε να προφυλαχθή από καμμιά φωτεινή αντηλιά. Κι’ επειδή εκείνης της επονούσαν τα πόδια από το κρύο, κι’ εμένα τα μάτια από τον καπνό του καφε­ νείου, βγήκαμε έξω συντροφιά να περπατήσουμε. Μόλις βγήκαμε στο δρόμο, φύσηξε και μας περιέ­ λουσε ένα κύμα ψυχρού αέρα. Και το φουστάνι της συνοδού μου φορμαρίστηκε πάνω στο απαλόγραμμο σώμα της.

- Ξέρεις μένω στη Λαχαναγορά, κάτω... μούπε δυναμώνοντας τη φωνή της, γιατί ο αέρας σκορ­ πούσε τις λέξεις.

- Στη Λαχαναγορά! Σαν πολύ μακριά είπα, και σκεφτόμουνα αν θάξιζε τον κόπο να πήγαινα με τόσο κρύο ως εκεί κάτω, για μερικές στιγμές της γυναίκας αυτής. Αν μούλεγε να μείνω τη νύχτα όλη μαζύ της, θάμενα; - Βρίσκουμαι στο δωμάτιο του Φέρμα προς το πα­ ρόν... συμπλήρωσε απότομα την προηγούμενη φράσι της.

- Πώς;... Δεν άκουσα καλά!... φώναξα μέσ’ απ’ το ξεροβόρι, σιμώνοντάς την.

- Τον Φέρμα τον ξέρεις... Σας είδα το μεσημέρι στο κεφανείο μαζύ να κουβεντιάζετε.

- Ε και τι έχει να κάνη ο Φέρμας; - Σου είπα. Μένω μαζύ του... Ή ρθα προχτές από την «τουρνέ» που έκανα με το θίασο πούμουνα και θυμήθηκα τα παληά με το Φέρμα... Έ φερα και με­ ρικά λεφτά, και καπνίζουμε αράδα κάθε βράδυ τσιγαριλίκια.

-Τ ι; τσιγαριλίκια!... Ώ στε κάπνιζε κι αυτή χασίς, ό­ πως κι’ ο Φέρμας.

- Τι είπες; Δεν τον ξέρεις τον Φέρμα;... με σίμωσε για να καταλάβη τι έλεγα, γιατί ο αέρας δεν άφινε καμμιά λέξι ν’ ακουστή σωστή. Κι εγώ, ναι, ήξερα το Φέρμα, το μαυριδερό πρό­ σωπό του, που όταν γελούσε δεν ακουγόταν κα­ νένας ήχος, αλλά μόνο το κεφάλι του πετούσε μπρος κι’ εζάρωνε λίγο το στόμα του. Γι’ αυτό τον είχαν βγάλει και «Φέρμα». Φτάσαμε στο δωμάτιο. Ή τανε σε μια αυλή μέσα, ισόγειο, που όμοια μ’ αυτό θάσαν γύρω κι άλλα δέκα κοντά νοικιασμένα όλα από επαρχιωτόπουλα φοιτητές. Άνοιξε η πόρτα και μέσα είδα τον Φέρμα μ’ έναν άλλο να κάθουνται, που αργότερα μου τον σύστη­ σε για φοιτητή της ιατρικής - γιατρό.

- Σου φέρνω κι’ ένα σου φίλο!... φώναξε μπαίνο­ ντας εκείνη.

- Βρε Δώρα, πού τους ξετρυπώνεις και γνωρίζεις όλο ανθρώπους «καθώς πρέπει»!... της είπε ο Φέρμας, πρόσχαρος, με διάθεσι να την πειράξη,

ταΠάιά

που, καθώς φαίνεται, θάχε καπνίσει πολύ, γιατί ό­ λο το δωμάτιο μύριζε από χασίς - μια μυρωδιά πούρχονταν και γαργάλευε ηδονικά τη μύτη. Κάθησα σε μια κασέλα. Ο γιατρός κάπνιζε απλά τσιγάρα και, καθώς φαί­ νεται, δεν ήξερ ε «τι καπνό φούμαραν» οι γύρω του και κάθε τόσο έλεγε ν’ ανοίξουν την πόρτα να πάρη αέρα, γιατί άρχισε να του πονάει το κε­ φάλι.

- Γιατρέ, τούλεγε ο Φέρμας, κυττάζοντας με τα θολά του μάτια, δεν σου πονάει η καρδιά για να πειράζεσαι στο κεφάλι απ’ τον καπνό μας!...

- Κάνε μας τίποτα, κανένα φακιρικό... είπα στο Φέρμα, που τον ήξερα για ηθοποιό και στις επαρ­ χίες για ηθοποιό - φακίρη σε αποτυχημένες «τουρνέ».

- Τι να κάνω;... είπε και χαμογέλασε σκεφτικά.

- Τ η νοομαντεία κάνε μας!... του λέγει η Δώρα.

- Νοομαντεία... κάτι έκανε να πη ο γιατρός που κυττούσε εντατικά τη Δώρα, που κάθουνταν πλάι μου στην κασέλα μα τον διάκοψε ο Φέρμας.

- Αφήστε με βρε παιδιά... κι’ είμαι και γω βαρεμέ­ νος...

- Θα καπνίσης;... μου βάζει η Δώρα στο στόμα ένα τσιγάρο.

- Πρέπει να ξεχνάη κανείς... ανάβει το τσιγάρο μου απ’ τ ’ αναμμένο το δικό της. Πώς λάμπουν τα μάτια αυτού του κοριτσιού. Ξάφνου βλέπω τ ’ αριστερό πόδι του Φέρμα νάναι δεμένο μ’ έναν επίδεσμο, μέσ’ από την κάλτσα και να μη φορή παπούτσι όπως στο άλλο του το πόδι, αλλά παντούφλα.

- Τ ι έχει το πόδι σου, Φέρμα; Μ ’ αυτός μου χαμογελάει μυστηριωδώς και δεν μ’ απαντάει.

- Κι’ εγώ τούπα να το κυττάξω το πόδι του, μα δεν μ’ αφίνει,... λέει ο γιατρός, δίχως να μπορή να ξεκολλήση το μάτι του από τα κάπως αμέριμνα ξεσκέπαστα πόδια της Δώρας.

- Ναι· να το ιδής, όπως το δόντι μου, που γι’ αυτό με μαχαίρωσες και δεν μπορώ να φάω δέκα μέ­ ρες!...

- Εγώ έκανα απλώς μια «τομή»... Τι να σου πω ε­ γώ, αν εσύ το μόλυνες ύστερα;...

- Άσ’ τα αυτά! τον αποπαίρνει ο Φέρμας και για ν’ αποφύγει το θέμα του ποδιού του έρχεται στα πειράματα.

- Βλέπετε, κύριοι... μιλάει με φωνή επίσημη σαν να βρίσκεται μπρος σε πολυπληθές ακροατήριο. Βλέπετε αυτή την εφημερίδα... Λοιπόν, την κά­

τα Παλιά

νουμε έτσι, την κάνουμε αλλοιώς, την κάνουμε, κι έτσι...

- Τι έχει το πόδι του Φέρμα;... σκύβω και ρωτάω σιγά τη Δώρα γιατί κάτι υποψιάζουμαι. Μ ’ αυτή με πλησιάζει, βάζει το στόμα της απάνω στ’ αυτί μου και μου λέει, ψιθυριστά, πως του Φέρμα δεν του πονάει το πόδι, αλλά τούχει λυώσει πιότερο τ ’ αριστερό του παπούτσι, και γι’ αυτό... Και ξεσπάμε κι οι δυο σε κάτι γέλοια, τρελλά, πα­ ράξενα. Κι ο Φέρμας, που κατάλαβε την αιτία των γέλοιων μας, μας κυττάει χαμογελώντας.

- Ορίστε, για τον κόπο σου!... προσφέρει στη Δώ­ ρα μια χάρτινη ανθοδέσμη, που τέλειωσε με την ε­ φημερίδα. Κι’ ύστερα ξαπλώνει κι’ αυτός στο χαμηλό του κά­ θισμα κι αρχίζει ένα γέλοιο όμοιο με το δικό μας, μα βουβό και ήρεμο. Ο γιατρός μας κυττάει παρεξενεμένος και κουνά­ ει το κεφάλι του πάνω κάτω. Ύστερα νευριάζεται μη ξέροντας τι να κάνη, πού να ρίξη τη ματιά του, κι έτσι κόβη και σε μας την ό­ ρεξη πούχαμε να γελάμε, καθώς τον βλέπουμε. Γέρνει η Δώρα το κεφάλι της ζαλισμένη, κυττώντας με. Τόνα της χέρι είνε ριγμένο στον ώμο μου και με τραβάει σιμά της. Αχ, εκείνα τα μάτια της πόσο είνε μεγάλα!... Ένας σωστός λαβύρινθος... Πώς εκείνος ο Φέρμας γελάει εκείνο το γέλοιο του το άφωνο!... Ο γιατρός μας καλονυχτίζει και φεύγει. Πώς έχει γίνει τόσο μικρός σα νάνος;... Τι γελοία εμφάνιση που έχει λάβει... Και μόλις κλείνει η πόρτα πίσω του, νοιώθω δυο χείλια να ενώνουνται καυτερά πάνω στα δικά μου.

- Ξέρεις τι γούστο πώχει ο γιατρός!... Κάθε βράδυ φεύγει από δω μέσα «ντουμάνι» απ’ τα τσιγαριλίκια που καπνίζουμε κι ο «λελές» δεν καταλαβαίνει τίποτα. Και με ρωτάει γιατί, λέει, το πρωί του πονάει το κεφάλι... Σήμερα ήρθε και μούπε, ότι είνε βέβαιος, πως έχει η Αθήνα ελώδεις πυρετούς και γι’ αυτό του πονάει το κεφάλι, και πως από αύριο θαρχίση να παίρνη κινίνο... Καλύτερα να μιλάη ο Φέρμας έτσι παρά να γελάη εκείνο το γέλοιο του.

- Να ξέρατε τι μου θυμίζει όποτε τον βλέπω; Θυμάμαι, βρε παιδιά, σαν τον βλέπω ένα φίλο μου

στο στρατό, στη Μικρά Ασία... τον είδα στην οπι­ σθοχώρηση να πεθαίνη πλάι μου, και φύλαξα να ξεψυχήση για να του βγάλω τ ’ άρβυλά του, πούσαν γερά πιότερο απ’ τα δικά μου για να μπορώ να τρέχω. Μα νόμισα, σε μια στιγμή, εκεί που τον έσερνα, τραβώντας για να του τα βγάλω, πως μ’ αγριοκύτταζε με τα γουρλωμένα μάτια του... Και πήρα ένα δρόμο! Ωχ!... Κυττούσε ο Φέρμας εμπρός τρομαγμένος σα νάβλεπε κάτι το τρομερό ν’ αναδεύη μέσα στη θα­ μπή ατμόσφαιρα του δωματίου. Κι’ απλώθηκε γύρω μας η σιωπή. Κι’ από δίπλα μου, εγώ, ένοιωθα δυο άγρια μάτια να προβάλλουν και νάρχωνται, νάρχωνται σιμά μου... Γ ύριζα να τα ιδώ για να τ ’ αποφύγω και ξάφ­ νου με σίμωναν, σαν αστραπή, κι’ έμπαιναν μέσ’ στα δικά μου και γίνονταν ένα. Κι’ αυτό διαρκώς ε­ παναλαμβάνονταν. Αχ, τι εφιάλτης! Η γυναίκα, καθισμένη πλάι μου στην ίδια κασέλα, σφίγγουνταν και πάλι πάνω μου. Κι’ γω σφιγγόμουνα σιμά της, με δέος και πόθο μαζύ.

- Άλλοτε μ’ αυτόν το φίλο μου, είχαμε τρυπώσει σ’ ένα σπίτι, για να ζητήσουμε ψωμί, γιατί είχαμε περιπλανηθή μακρυά απ’ τους δικούς μας. Ό ταν ξάφνου, βρεθήκαμε σ’ ένα δωμάτιο με μια λιμνίτσα στη μέση που πλένονταν τρεις γυναίκες, με πέντε κοριτσόπουλα... Μπήξανε ξεφωνητά σαν τρομαγμένα πουλιά... Εμείς μόνο λίγο ψωμί θέλουμε!... τους φωνάξα­ με... Κι’ οι άνδρες τους, πούχαν κρυφτή, μόλις μας είδανε, ’βγήκαν και μας έδωσαν λίγο ψωμί... Τραβάω και την τελευταία ρουφηξιά του τσιγά­ ρου μου και το πετάω κάπου, δεν ξέρω πού. Κλείνουν τα μάτια μου βαριά. ... Τι ήσαν αυτές οι φωνές, πούβγαιναν απ’ τον θερμό λουτρώνα; Μα πώς νόμισα πως οι γυναίκες ξεφώνισαν μόλις μ’ είδαν με το σύντροφό μου πλάι; Να, που αυτές χαμογελούν έτσι ολόγδυτες που της βλέπω. Και τα νερά χαμογελούν άλλη μια φορά, που της κα­ θρεφτίζουν απ’ τη μέση κι απάνω, όσο είνε έξω. Και βγαίνει μια από δαύτες μέσ’ από το νερό και πατάει ντροπαλά χάμω τις μωσάίκές πλάκες με το λεπτό της ποδάρι. Κι’ έρχεται για μένα, λικνιστή έτσι, που κάνει να τρέμουν τα γιομάτα μπούτια της και τα μελαψά της στήθη. Έρχεται αυτή για μένα και στο δρόμο της αφίνει τ ’

αχνάρια της βρεγμένης πατούσας της απάνω στα μωσαϊκά... που, αχ! Θε μου, έχουν ένα τέτοιο πο­ λυποίκιλο σχέδιο με κόκκινες γραμμές, που όσο το κυττάω ζαλίζουμαι. Νοιώθω να μ’ αγκαλιάζη αυτή και να με φιλή στα χείλη... Μα τώρα δεν είμαι εγώ ο στρατιώτης, αλλά η γυναίκα που βγήκε μέσ’ απ’ το λουτρό... Νοιώθω τα νερά να στεγνώνουν απάνω μου κι ανατριχιάζω και κρυώνω, σα να πεθαίνω... Και πεθαίνω... κι εί­ μαι γω τώρα ο στρατιώτης, που σέρνει ο Φέρμας στο χώμα χάμου, κάτω απ’ τον φλογερό ήλιο, για να μου βγάλη τα παπούτσια... Κι εγώ είμαι αυτός, που κυττάω με θυμωμένα μάτια... Με τραβάει και με σέρνει ο Φέρμας απ’ τα πόδια... Όταν βλέπω γύρω μου όλα νάναι αχνόφωτα. Και τα μάτια μου τα νοιώθω τώρα, καθώς τ ’ ανοι­ γοκλείνω να καίνε.

- Βρε, τι έπαθες και κλωτσάς!... ακούω σιμά μια γνωστή μου φωνή - το Φέρμα - να φωνάζη. Έχει αρχίσει να γλυκοχαράζη πια. Τι εφιάλτες, Θ εέ μου, που μ’ ετυράννησαν όλη τη νύχτα! Η Δώρα κοιμάται ακόμη μισόγυμνη και ξετραχηλωμένη, ακουμπώντας απάνω μου. Κι ο Φέρμας, βρίσκεται πεσμένος απ’ το χαμηλό του κάθισμα, κάτω στα πόδια μας. Τα μάτια μου καίνε. Ό λο μου το σώμα είνε κομμέ­ νο και κρυώνω, γιατί έξω μουγκρίζει ένας τέτοιος βορηάς!

-Καλημέρα!... Σηκώνεται η Δώρα να μας ψήση τον καφέ!

- Ε, κοιμόσαστε ακόμα;... άνοιξε το θυρόφυλλο και μπήκε ο γιατρός.

- Κλείσε γρήγορα την πόρτα, γιατί φυσάει!

- Δεν ξέρω τι σόι αρρώστεια νάναι αυτή. Απόψε, όλο το βράδυ, μου πονούσε το κεφάλι κι έβλεπα και κάτι όνειρα...

- Έτσι, ε;... γελάει ο Φέρμας.

- Πήρα τρία κουφέτα κινίνο και το κεφάλι μου πά­ ει να φύγη...

- Ελονοσία πούχει η Αθήνα!...

-Έ τσ ι, ε;...

□

ταΠώ ά

Στα Λιλιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου

Η 'Αλκή Ζέη πέρασε την εφ ηβεία τη ς στα δύσκολα χρόνια τη ς Κατοχής. Τ ότε ήταν που έκανε και τα πρώτα τη ς συγγραφικά βήματα, με πέντε διηγήματα που είχαν δ ημοσιευθεί στο περιοδικό «Νεανική Φωνή» το 1944. Αυτά ακριβώς τα διηγήματα συμπεριλαμβάνονται στον τόμο «Νεανι­ κή Φωνή», που κυκλοφόρησε από τ ις εκ ­ δόσεις Καστανιώτη. Έ κτοτε η Αλκή Ζέη έγραψε πλήθος βι­ Νεανική Φωνή βλίων, τα οποία αγαπήθηκαν τόσο από μι­ Με ζωγραφική της κρούς όσο και από μεγάλους αναγνώ­ Μαριλίτσας Βλαχάκη Αθήνα, Καστανιώτης, 199 στες. Ενδεικτικά και μόνο τα βιβλία της: Σελ. 84 «Το Καπλάνι της Βιτρίνας» (1963), «Ο Μ ε­ γάλος Περίπατος του Πέτρου» (1971) και «Η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» (1987) έχουν διαβαστεί από 2 56.000 αναγνώ­ στες, μόνο στην Ελλάδα.

Ε Ρ . : Ποιο ήταν το κίνητρο να δ ημο σ ιεύ σ ετε τ α δ ιη γή μ α τά σ α ς μ ετά από 50 περίπου χ ρ ό ­ νια; Θ εω ρ είτε τ α δ ιηγήμ ατα α υ τά δ είγμ α τα τ η ς νεανικής σ α ς γ ρ α φ ή ς; Σ ή μ ερ α , σα ς αντι­ προσωπεύουν; Α Π .: Σ ε μια σ υ νέν τευξη που μου έκα ναν ο Θ α νάσ ης Ν ιάρ χος κι ο Αντώ νης Φ ω στιέρης στην εκπομπή το υ ς στο ραδιόφ ω νο, με ρώ τη­ σαν π ότε δ η μ ο σ ιεύ τη κε κάτι δικό μου για πρώτη φ ορ ά. Τ ό τε α ν ά φ ερ α το π εριοδικό «Νεανική Φωνή», που είχ ε δ η μοσ ιεύ σ ει τ α π ρώ τα μου δ ιηγήμ ατα τ ο μακρινό 1944. Είχα ξεχά σ ει τ η σ υ νέν τευξη, όταν σ ε λ ίγ ες μ έρ ες μου τηλεφ ώ νησ ε ο Θ α νάσ ης πως ο άλλο ς Θ α νάσ ης - Καστανιώ της - σ κ έφ τετα ι να εκδώ σ ει α υ τά τ α δ ιηγήμ ατά μου. Έ μ εινα κυριο­ λεκτικά άναυδη. Π ενήντα τό σ α χρ όνια κάπου είχα καταχω νιασμένα, μαζί με άλλα ενθύμια ,

A ik m m a

από τ ο ν Γενά ρη ώς τ ο ν Σ επ τέμβρ η το υ 1944, που θ α ρ ρ ώ ή τα νε και το τελ ευ τ α ίο τεύ χ ο ς το υ π εριοδικού. Η μ εγά λη π είνα είχε περάσει. Η Α ντίσταση στο φ ού ντω μά τ η ς κι οι Γ ερ μανοί απ άνθρωπ οι σ τα τ ε λ ε υ τ α ία τ ο υ ς χτυπ ή­ ματα . Είχα γνω ρίσει το ν Γιώ ργο, το Θ έα τρ ο Τέχ νης και τ ο ν Κ ά ρολο Κουν, το ν Γκάτσο, τον Ελύτη, τ ο ν Κ οσμά Πολίτη και ά λλο υς. Είχα π οιους ν α θαυ μά ζω , ένιω θα πως ή τα ν ε άπ ια­ στο όνειρο να γίνω κάπ οτε σ υ γγ ρ α φ έα ς. Ή θ ε λ α πολύ να γρ άψ ω γ ια ό ,τι σ υ νέβ αινε γ ύ ­ ρω μας. Μ α η λο γοκρ ισ ία δ εν σ ’ άφ η νε ο ύ τε καν να το λμ ή σ εις. Ή θ ε λ α όμω ς κάτι να πω, κάτι δ ικό μου. Το έγρ α ψ α , κι ο Μ ά ρ ιο ς Πλω ρίτ η ς μου μίλησε γ ια τη «Νεανική Φωνή» κι έτσι ακούμπ ησ α σ τα χ έ ρ ια το υ Κωστή το πρώτο μου διήγημ α. Ό τ α ν είδ α πως τ ο δ ημοσί­ ευσαν, π ήρα κο υ ρ άγιο φ αίνετα ι κι έγ ρ α φ α σ υ ν έχ εια σ ε κ ά θ ε τ εύ χ ο ς . Το τ ελ ευ τ α ίο ήτα ν τ ο Σεπ τέμβρ η το υ 1944. Α ρ γ ό τερ α ή ρ θ ε η α ­ π ελευ θέρ ω σ η, ο Δ εκέμ β ρ η ς, ο εμ φ ύ λ ιο ς και σ τα μ ά τη σ ε γ ια πολύ η νεανική φωνή μου.

□

τ α τεύ χ η τ η ς «Ν εα νικής Φωνής». Π ο τέ δ εν μου είχ ε π ερά σ ει από το μυαλό ν α εκδώ σω τ α π ρώ τα μου ψ ελλίσ ματα . Έ φ ε ρ α χίλ ιες αντιρ ­ ρ ήσ εις μα από τ ο ν Θ α νάσ η Ν ιάρ χο δ εν γλιτώ ­ νεις εύ κολα . Τελ ικά με κα τά φ ερ ε, α λ λ ά έ β α ­ λ α έναν όρο. Ν α γ ρ ά ψ ε ι ο Κώ στας Σ κα λιώ ρα ς ένα π ρόλογο. Ο Κω στής ή τα ν ε ν εαρ ού λ ης· τ ο υ παρέδω σ α μ ε τρ ό μ ο το π ρώ το μου δ ιήγ η­ μα. Είχα τ η ν ελπ ίδα πως δ εν θ α δ εχότα νε. Α λλά δ έχ τη κ ε από αγάπη σε μένα και από κά­ ποια σ υ μ π άθεια φ αίν ετα ι σ τα δ ιηγήμ ατα. Έ γ ρ α ψ ε έναν τό σ ο ω ραίο π ρόλογο τ ο π ο θ ε­ τώ ντα ς τ α στη σω στή τ ο υ ς διά σ τασ η που θ α ήτα ν κρίμα ν α μη δ η μ οσ ιευ τεί. Κι η εκλογή τ η ς ζω γρ άφ ου Μ α ρ ιλ ίτσ α ς Β λαχάκη να σ υ μ π αρ ασ ταθεί μ ε τη ζω γραφ ική τη ς μ ε έπ ει­ σαν να μην αφ ήσ ω ά λ λ α π ενήντα χρ όνια στο σ υ ρ τά ρ ι τη νεανική φωνή μου. Α υ τά τ α δ ιη γ ή μ α τα αντιπροσω πεύουν τ ο κο­ ρ ίτσι που π ρω τό γρα ψ ε και μοιάζουν σαν φ ω ­ το γ ρ α φ ίες μου τ η ς επ οχής εκείνης. Δ εν τ α αρ νο ύ μ α ι μ ’ ό λ ε ς τ ο υ ς τ ις α τέλ ειες. ΕΡ.: Κάτω από π οιες σ υ ν θ ή κ ες γ ρ ά φ τη κα ν τ α δ ιη γή μ α τα τ η ς « Ν εα νικής Φωνής»; Α Π .: Ή τα ν Κ ατοχή. Τ α δ ιη γ ή μ α τα γ ρ ά φ τη κα ν

Adutovma

ΕΚΔΟΣΕΙΣ m ΠΑΤΑΚΗ

Ν αυτίλος Α ναγνώσματα ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΣΕΙΡΑΣ: Τ Α Κ Η Σ

Κ

Η ιστο ρία το υ Α π ο λ λ ώ ν ιο υ, β α σιλιά τ η ς Τύρου Μετάφραση, εισαγωγή: Σ τέλιος Π αναγιωτακης

ΚΑΓΙΑΛΗΣ

υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν

Μ παρουχ Σ πινοζα Π ο λ ίτικ η π ρ α γμ α τ εία Μετάφραση: A. I. Σ τγλιανογ Εισαγωγή: Γ εράσιμος Β ωκος

Ο υιλλιαμ Σ αιξπηρ Ρω μαίος κ α ι Ιο υ λ ιέ ττα Μετάφραση, εισαγωγή: Δ ιονγςης Κ αυαλης

ίΟΦΟΚΜΟΥί 0 1ΔI ΠΟΥ ί ΤΥΡΑΝΝΟ*

Μ ένανδρου Σαμία Μετάφραση: Γ ιά ν ν η ς Β αρβερης

Σ οφοκαεους Οιδίπους Τύραννος Μετάφραση, εισαγωγή: Ι γνάτιος Σ ακ α λ η ς

ΓΐΑΣΟΥΝΑΡΙ Κ α ΟΥΑΜΠΑΤΑ Ιστορίες τη ς παλάμης Μετάφραση, επίμετρο: Π αν . Ε ια γγελιδ ης

Ε τ ο ί ΜΑΖΟΝΤΑΙ Α ριστοφάνη Όρνιθες Μετάφραση: Γ ιά ν ν η ς Β αρβερης

Α υγουστίνου Confessiones Μετάφραση, εισαγωγή, σχόλια, επίμετρο:

Μ ένανδρου Επιτρέποντες Μετάφραση: Γ ιά ν ν η ς Β αρβερης

Φρ. Α μπατζοποϊλοτ

Β λαντιμιρ Ν αμποκοφ Αυτοβιογραφία Μετάφραση: Γ ιώργος Β αρςος

Εισαγωγή: Μ ιςελ Φ αις

Σ αμουελ Μ πεκετ Συλλογή μικρών πεζογραφικών κειμένων Μετάφραση: Ε ριφϊλλη Μ αρωνιτη

Εισαγωγή:

Ε ζρα Π αουντ Σπουδή των Κάντο Ι - Χ Χ Χ Μετάφραση: Γ ιώργος Β αρςος

Εισαγωγή: Τ α κ η ς Κ α γιαλης

Γ εράσιμος Β ωκος

IS otkS S

ΔΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Εμμ.Μιιενάκη 16, 106 78 Αθήνα, Τηλ.: 38.31.078 —ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ν. Μοναστηρίου 122, 563 34, Τηλ.: (031) 70.63.54-5 —Web site: http://www.concepttm.com.gr/patakis

ιιμέλαα: Α. Βουγιούκ

αράντη χρόνια μετά το θάνατό του, ο Νίκος Καζαντζάκης δε χάνει την επικαιρότητά του. 0 μόνος Έλληνας συγγραφέας που αξιώθηκε μια πραγ­ ματικά παγκόσμια αναγνώριση, υπήρξε κι ο μόνος που έσπασε τους στενούς ορίζοντες των συγκαιρινών του και ξανοίχτηκε σε τέ­ τοιο ανοιχτό πέλαγος ιδεών. Είχε μια οι­ κουμενική θεώρηση των πραγμάτων πρω­ τόγνωρη για την ελληνική πραγματικότητα. Πολυπλάνητος σαν τον Οδυσσέα, τον αρχετυπικό ήρωά του, ταξίδεψε αχόρταγα μέσα από απέραντους γεωγραφικούς και ιδεολο­ γικούς χώρους, συλλέγοντας ποικίλα υλικά που θα οικοδομούσαν το έργο του. Όλες ό­ μως τις ετερότητες που τον σφράγισαν κα­ τόρθωσε να τις υποτάξει σε μια ταυτότητα, την ταυτότητα μιας μεγάλης σύνθεσης που εκφράζεται μέσα από ένα τεράστιο έργο και

ί

(18Φεβρουάριου 1883- 26Οκτωβρίου1957) πως περνάει μέσα από τη μαγεία του μετα­ φορικού, μετουσιωμένου λόγου - που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη. Ας μην ξεχνάμε όμως και το βιωματικό χαρακτήρα του έργου του, τη δύναμη του αυτοβιογραφικού στοιχείου που, κατακλύζοντας τα κείμενά του, τρέπεται προς μια αυτοθε­ ραπεία, μια αναπλήρωση μέσω της τέχνης. Το έργο του γίνεται έτσι πεδίο υπαρξιακού πειραματισμού, άπου ο συγγραφέ­ ας ζει συμβολικά στις κορφές της ανθρώπινης ύπαρξης, ενσαρκωνόμενος κάθε φορά σε έναν ή και περισσότερους από τους ήρωές του. Κι αν οι φανταστικοί ήρωες ξεπερνούν σε μεγαλοσύνη το δημιουργό τους, είναι γιατί, όπως γράφει ο Αζίζ Ιζέτ στη βιογραφία του για τον Καζαντζάκη ,«τα πρόσωπα που δημιούργησε αυτός ο Οδυσσέας του 20ού αιώνα είναι ταυτόχρονα προβολή του εαυτού του και ορμή προς τα ύψη». Τα κείμενα που ακολουθούν φωτίζουν ορισμένες όψεις τόσο της ικανότητας του Καζαντζάκη να συνθέτει τα έργα του με τα πιο ποικίλα υλικά, όσο και της στενής σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στη ζωή και το έργο του. Δείχνουν, ειδικότερα, πώς οι φροϋδικές και δαρβινικές θεωρίες, που επηρέασαν σημαντικά τη σκέψη του Καζαντζάκη, συμπλέκονται με βιωματικές εμπειρίες στον Κοπετόν Ι/Ιφ η · πώς η παλιά τεχνική του εγκιβωτισμού μύθων και παραβολών σε ένα μεγαλύτερο κείμε­ νο μπαίνει στην υπηρεσία μιας σύγχρονης μυθιστορηματικής ποιητικής, συμβάλλοντας στη μετουσίωση ενός πολυσύνθε­ του φιλοσοφικού στοχασμού' πώς η Αίγινα, το πραγματικό νησί, λειτουργεί επίσης συμβολικά για τον Καζαντζάκη, σαν μια νέα Ιθάκη όπου θ’ αράξει ο νέος αυτός Οδυσσέας γιο να ζήσει μια από τις πιο δημιουργικές του περιόδους. Το διαβάζω, που έχει αναφερθεί επανειλημμένα στο μεγάλο Κρητικό συγγραφέα (βλ. αφιερώματα στον Νίκο Καζαντζάκη: Μάρτιος 1982, Αρ. 51 - Απρίλιος 1988, Αρ. 190 και άρθρο: Φεβρουάριος 1980, Αρ. 28), καταθέτει τις νέες αυτές προσεγ­ γίσεις σαν μια προσφορά για τη συμπλήρωση 40 χρόνων από το θάνατό του.

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Μ ύθος και παραβολή στο μυθιστορηματικό

,

έργο ίο υ Ν ίκου Καζαντζάκη t'tm p + K

i +j>*c v s * /

Θφα τον Μήνα

1

<L/

/ &***) & ✓

0 αναγνώστης του Νίκου Καζαντζάκη δεν αργεί να διαπιστώσει ότι στα μυθιστορήματάτου παρεμβάλ­ λονται πολλές φορές μύθοι και παραβολές, αλλά και άλλες μικρές ιστορίες (όπως ανέκδοτα, ιστορι­ κά και μη, λαϊκοί θρύλοι και παραδόσεις, ή ακόμα και όνειρα) που εξομοιώνονται δομικά και λει­ τουργικά με μύθους και παραβολές. Είναι στ’ αλή­ θεια αξιοσημείωτη η συχνότητα των μικρών αυτών αφηγημάτων: μετρήσαμε 14 στον Τόντα-Ράμπα, 13 στο Βραχόκηπο, 22 στον Αλέξη Ζορμηά, 8 στο Χρι­ στός ξανασταυρώνεται, 11 στους Αδερφοφάδες, 9 στον Καπετάν Μιχάλη, 19 στον Τελευταίο Πειρασμό, 20 στο Φτωχούλη του Θεού και 52 στην Αναφορά στονΓκρέκο. Ας θυμίσουμε καταρχήν την έννοια των όρων «μύ­ θος» και «παραβολή». Ο μύθος1είναι μια βραχύτατη αλληγορική διήγηση όπου πρωταγωνιστούν συνή­ θως φανταστικά πρόσωπα, ζώα, φυτά ή και άψυχα αντικείμενα, τα οποία όμως συμπεριφέρονται σαν ανθρώπινα πλάσματα (πρβλ. τους μύθους του Αι­ σώπου, του Φαιδρού, του Λαφονταίν κ.λπ.). Η διή-

γηση αυτή έχει σκοπό να δώσει ένα ηθικό δίδαγμα που περιέχεται στο επιμύθιο και ανάγεται στην πρα­ κτική ή λαϊκή σοφία. Οι μύθοι χρησιμοποιήθηκαν πάντα ως πρόχειρο και ζωντανό μέσο διδασκαλίας όχι μόνο από το λαό, μα κι από ποιητές, φιλοσό­ φους, θρησκευτικούς ή και πολιτικούς ηγέτες. Συγγενές είδος είναι και η παραβολή, μια αλληγορική διήγηση ρεαλιστικού χαρακτήρα, η οποία, αν και διατυπωμένη με απλότητα και φυσικότητα, κρύβει συνήθως μιαν υψηλή ηθική ή θρησκευτική διδασκα­ λία (το γνωστότερο παράδειγμα είναι οι παραβολές του Ευαγγελίου). Αυτά τα παραδοσιακά και οπωσδήποτε ελάσσονα είδη του λόγου παίρνουν άλλες διαστάσεις στα χέ­ ρια του Καζαντζάκη. Πρώτα απ’ όλα διευρύνεται η κατηγορία τους αφού περιλαμβάνει στο εξής, όπως είπαμε, και άλλες μικρές ιστορίες - ανέκδοτα, όνει­ ρα, θρύλους και παραδόσεις - που έχουν υποστεί την κατάλληλη δομική ανάπλαση και λειτουργική προσαρμογή. Διευρύνεται επίσης η χρήση τους, δεδομένου ότι εντάσσονται σε μια ποιητική - με την ευρύτερη έννοια του όρου - διαδικασία κι έτσι από απλά διδακτικά μέσα μετασχηματίζονται σε ποιητι­ κά στοιχεία, όπως θα δούμε παρακάτω. Τέλος, το περιεχόμενό τους μεταβάλλεται ριζικά: τα μικρά αυτά αφηγήματα δε μεταφέρουν πια κάποια πρα­ κτική σοφία ή έστω κάποια ηθική ή θρησκευτική δι­ δασκαλία, αλλά ένα μετουσιωμένο φιλοσοφικό στο­ χασμό που προσιδιάζει στον Καζαντζάκη. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι οι μικρές αυτές ιστο­ ρίες είναι όχι μόνο πολυάριθμες αλλά και ποικίλης προέλευσης. Μερικές τις έχει εφεύρει ο ίδιος ο Καζαντζάκης, άλλες πάλι - τις περισσότερες - τις έχει βρει έτοιμες στο δρόμο του. Τα ατέλειωτα ταξίδια του και η εξαιρετική του πολυμάθεια του επέτρε­ ψαν να συλλέξει μια μεγάλη ποικιλία από σπάνιες και παράξενες ιστορίες κάθε προέλευσης. Βρήκα­ με στα μυθιστορήματά του μύθους, θρύλους και α­ νέκδοτα αρχαία ελληνικά και νεοελληνικά, αραβικά, ινδικά, κινέζικα, ιαπωνικά, μογγολικά, αφρικανικά, ρωσικά, γεωργιανά, γαλλικά. Βρήκαμε ιστορίες και παραβολές από την Παλαιό και Καινή Διαθήκη και τα απόκρυφα ευαγγέλια, από τους βίους των αγίων, από τη χασιδική διδασκαλία. Βρήκαμε ακόμα θρύ­ λους χριστιανικούς, βουδικούς, ισλαμικούς...

Ενταξη και λειτο υρ γ ία του μύθου και της παραβολής στο μ υθισ το ρημ α τικό κείμ εν ο Όλες αυτές οι ιστορίες, που εντάσσονται κατά ακα­

νόνιστα διαστήματα στον ευρύτερο κειμενικό περί­ γυρο των μυθιστορημάτων, εγγράφονται πάντα σ’ ένα φιλοσοφικό λόγο που διατρέχει απ’ άκρη σ’ ά­ κρη το καζαντζακικό μυθιστόρημα και βρίσκονται στην υπηρεσία ενός νοήματος, λειτουργώντας ως συγκεκριμένη, εικονική έκφραση ενός αφηρημένου στοχασμού2. Μάλιστα, η λειτουργία αυτή καθορίζει και την όλη μορφή και δομή τους (αυτό ισχύει για ό­ λους γενικά τους μύθους και τις παραβολές και όχι μόνο για όσους χρησιμοποιεί ο Καζαντζάκης). Έτσι, αν έχουν τη μορφή της διήγησης είναι γιατί η διήγη­ ση τέρπει, προσελκύει το ενδιαφέρον και κρατάει την προσοχή του αναγνώστη προς όφελος του νοή­ ματος. Στην ενίσχυση του νοήματος αποσκοπούν και η βραχύτητά τους, η απλότητα της σύνταξης, καθώς και η γραμμικότητα και το απέριττο της αφή­ γησης: καμιά περιττή περιγραφή, καμιά παρέκβα­ ση, κανένα κοσμητικό στοιχείο, κανένα παιχνίδι με τον αφηγηματικό χρόνο δεν αποδυναμώνουν τη σημασιολογική τους ένταση και δεν αποσπούν την προσοχή του αναγνώστη. Ο τρόπος της ένταξης των μικρών αυτών κειμένων στο μείζον κείμενο είναι απλός, κλασικός θα λέγα­ με: ένα από τα πρόσωπα του μυθιστορήματος ή και ο ίδιος ο αφηγητής αναλαμβάνει να διηγηθεί ένα μύθο, μια παραβολή κ.λπ., προσθέτοντας πολλές φορές στο τέλος τη δική του ερμηνεία ως προς το βαθύτερο νόημα. Ωστόσο, τα ένθετα αυτά κείμενα δεν παύουν να ξεχωρίζουν καθαρά μέσα στο υπό­ λοιπο μυθιστόρημα. Αποτελούν μια λύση της συνέ­ χειας, ένα ρήγμα στο χωρόχρονο, στο σύστημα των προσώπων, στην πλοκή... Τα μυθιστορήματα του Καζαντζάκη έχουν κατά βά­ ση ρεαλιστικό χαρακτήρα, υπακούουν δηλαδή σε μιαν αισθητική της αληθοφάνειας και της αναπαρά­ στασης μιας πραγματικότητας. Μα ποτέ δεν βρί­ σκουμε σ’ αυτά το ρεαλισμό της καθημερινότητας, του κοινού τόπου. Αντίθετα, θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως τα μυθιστορήματα του μεγαλεπήβολου. Γιατί ο καζαντζακικός ήρωας δεν είναι κα­ θημερινός άνθρωπος. Τον απασχολούν τα υψηλό­ τερα προβλήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, θέτει στον εαυτό του τους υψηλότερους στόχους, ζει μιαν υπαρξιακή περιπέτεια που τη φτάνει ως τα ά­ κρα. Ο Μανολιός, ο αθώος βοσκός που γίνεται ένας σύγχρονος Χριστός στο Χριστός ξανασταυρώνεται, ο Καπετάν Μιχάλης, ο ήρωας της Κρητικής επανά­ στασης στο ομώνυμο μυθιστόρημα, ο Χριστός στον Τελευταίο πειρασμό, οι ντελικάτοι ήρωες στον Βρα­ χύ κήπο, προσφέρουν τη ζωή τους για να σώσουν

Θέμα τον Μήνα

τον εαυτό τους και το σύνολο. Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, στον Φτωχούλη του Θεού, περνάει από όλα τα στάδια του ασκητισμού και της αγιοσύνης. Ο Ζορμπάς, αν και αγράμματος άνθρωπος της πρά­ ξης, φτάνει συνειδητά σε ζηλευτές κορφές ελευθε­ ρίας κι ανθρωπιάς. Και τέλος ο Γερανός στον 7οντα-Ράμπα, καθώς κι ο ίδιος ο συγγραφέας στην Αναφορά στον Γκρόκο, τη μυθοποιημένη αυτοβιο­ γραφία του, δρουν χωρίς εξαίρεση στη σφαίρα του μεγαλεπήβολου. Γύρω από τους ήρωες οργανώνε­ ται ένα σύστημα προσώπων καλά ιεραρχημένων: στην κορυφή λίγοι εκλεκτοί σύντροφοι οι οποίοι, αν και συμμερίζονται τους προβληματισμούς του ήρωα, δεν μπορούν να φτάσουν στα ίδια με εκείνον ύψη- πιο πίσω, οι απλοί άνθρωποι του λαού. Όλα αυτά τα πρόσωπα ζουν και κινούνται σ’ έναν κόσμο πολύ έξω από το συνηθισμένο, σ’ ένα πλαί­ σιο χωροχρονικό που αποπνέει τη γοητεία του πα­ ρωχημένου, του παράξενου, ακόμα και του εξωτι­ κού. Στον Τόντα-Ράμπα βρίσκουμε τη Ρωσία των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων μεταλλαγμένη σε πεδίο κοσμογονικών μεταβολών, οι οποίες θα άλλαζαν την όψη της γης. Στο Βραχόκητιο το βλέμ­ μα του Καζαντζάκη δημιουργεί απάτην Κίνα και την Ιαπωνία της δεκαετίας του ’30 έναν κόσμο εξωτικό κι αβρό, όλο ποίηση κι ευγένεια. Στα υπόλοιπα μυθιστορήματά του τα πλαίσια της δράσης αποτελούν κοινωνίες αρχαϊκές κι αγροτικές, όπου ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει: Η Κρήτη του 19ου αιώ­ να στον Καπετάν Μιχάλη και των αρχών του 20ού στον Αλέξη Ζορμηά. Η Μικρά Ασία των χαμένων μέ­ σα στην απεραντοσύνη της ελληνικών χωριών, πριν από το μεγάλο ξεριζωμό, στο Χριστός ξανασταυρώνεται. Η Παλαιστίνη, την εποχή του Χριστού, στον Τελευταίο Πειρασμό. Η μεσαιωνική Ούμπρια, με την περίφημη πόλη της Ασίζης, στο Φτωχούλη του Θε­ ού. Πλήθος, τέλος, τόποι στην Αναφορά στον Γκρό­ κο: η Κρήτη, η ηπειρωτική Ελλάδα, η Ιταλία, το Άγιον Όρος, το Όρος Σινά, η Παλαιστίνη, το Παρί­ σι, η Βιέννη και το Βερολίνο των αρχών του αιώνα, η Μόσχα, η Μπουχάρα και ο Καύκασος της δεκαετίας του ’20 ■τόποι σχεδόν μυθικοί, όπως τους αναπλάθει με την ανάμνησή του ο παράξενος ταξιδευτής Καζαντζάκης. Είναι ένας κόσμος παλαιικός, όπου υπάρχει ακόμα θέση για την προφορικότητα των προφητειών, των οραμάτων, των ονείρων, των κηρυγμάτων. Ιερατι­ κές μορφές - μεσαίες, άγιοι, ιερείς, προφήτες, ποι­ ητές, δημιουργοί, αλλά και «ένθεοι» απλοί άνθρω­ ποι του λαού - εμφανίζονται στο προσκήνιο και κη­

τον

ρύσσουν την αλήθεια τους, και για να τη στηρίξουν διηγούνται μύθους, παραβολές, ανέκδοτα, αποκα­ λύπτουν τα όνειρα και τα οράματά τους. Από αυτή την άποψη, το ρήγμα που προκαλεί ο παράξενος κόσμος των μικρών ιστοριών μέσα στο μυθιστορη­ ματικό κείμενο δεν είναι ούτε τόσο εντυπωσιακό ούτε τόσο βαθύ όσο θα ήταν, λόγου χάρη, αν σ’ ένα μυθιστόρημα τοποθετημένο στη σύγχρονη εποχή ένας τραπεζικός υπάλληλος σε μια μεγάλη πόλη άρχιζε να κηρύσσει το λόγο της αλήθειας στους συναδέλφους του, χρησιμοποιώντας μάλιστα, για να τους πείσει, μύθους, παραβολές, όνειρα... Μολαταύτα, το ρήγμα υπάρχει. Κάθε μικρό αφήγη­ μα ανοίγει μέσα στο μείζον κείμενο έναν άλλο κό­ σμο. Άλλη ιστορία ξεπηδάει, άλλος τόπος (συχνά α­ καθόριστος, μυθικός), άλλος χρόνος (τις περισσό­ τερες φορές ο άχρονος χρόνος των παραμυθιών), άλλα πρόσωπα, ή κι αν είναι κάποτε τα ίδια με αυτά που βρίσκονται στο μείζον κείμενο (όπως στα ανέκ­ δοτα του Ζορμπά), εμφανίζονται σε άλλον τόπο και χρόνο, σε άλλη περίσταση της ζωής τους. Καμιά φορά ο νέος κόσμος, κυρίως στα ανέκδοτα και τις παραβολές, είναι ή φαίνεται πραγματικός, συχνά ό­ μως είναι φανταστικός, μαγικός, όπου ζώα και φυτά μιλούν, άνθρωποι μυθικοί ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μας, κι ο Θεός γίνεται απτή πραγματικό­ τητα. Για μια μόνο στιγμή, όσο διαρκεί η τόσο σύ­ ντομη διήγηση, κι ύστερα το μικρό κείμενο κλείνει και βρισκόμαστε ξανά στον κεντρικό χωρόχρονο και την κεντρική ιστορία του μυθιστορήματος. Ωστόσο, παρά τη λύση της συνέχειας, υπάρχει πά­ ντα ανάμεσα στα δύο κείμενα ένας βαθύς και στέ­ ρεος δεσμός που έγκειται στη μεταξύ τους σημασιολογική συνάφεια. Υπάρχει μέσα στο μείζον κεί­ μενο ένας αφηρημένος στοχασμός, τον οποίο έρχε­ ται να εικονογραφήσει και να συγκεκριμενοποιήσει το μικρό κείμενο. Με άλλα λόγια, το μικρό κείμενο λειτουργεί σαν μέσο εικονικής έκφρασης και συντε­ λεί κι αυτό - παράλληλα με άλλα παρόμοια μέσα, μεταφορές, παρομοιώσεις, αλληγορίες, σύμβολα κ,λπ., με τα οποία ο Καζαντζάκης ψηφιδώνει πυκνά το λόγο του - στην αισθητοποίηση της αφηρημένης ιδέας, του αφηρημένου στοχασμού. Πρόκειται για μια κατεξοχήν ποιητική - με την ευρύτερη έννοια λειτουργία. Το θέμα της εικονικής έκφρασης είχε απασχολήσει από παλιά τον Καζαντζάκη. Να τι γράφει σ’ ένα ημε­ ρολόγιό του με ημερομηνία 1η Ιανουάριου 1915: «Πρέπει να νικήσω 2 εχτρούς: 1) το φανταχτερό, το σπασμωδικά λυρικό [...] και 2) το αφηρημένο. Κάθε

Προσωπογραφία. Πορτρέτο του Ν. Καζαντζάκη από το ζωγράφο Βόλια Ιεμερτζίδη (Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη)

έννοια να γίνεται εικόνα πλαστική». Στην Ασκητική, το λυρικοφιλοσοφικό του δοκίμιο, έχει διατυπώσει λυρικότερα την ίδια αυτήν ιδέα: «Ό,τι ζεις στην έκ­ σταση ποτέ δε θα μπορέσεις να το στερεώσεις σε λόγο. Πολέμα με μύθους, με παρομοίωσες, με αλ­ ληγορίες, με κοινές και σπάνιες λέξεις, με κραυγές και με ρίμες να του δώσεις σάρκα, να στερεώσει!»3 Τον καιρό που δημιουργούσε το επικό του ποίημα Οδύσσεια γράφει στην Ελένη Σαμίου, τη μετέπειτα δεύτερη σύζυγό του: «Να κατορθώνω να μετατρέ­ πω σε εικόνα απλή, καθαρή, την αφηρημένη έννοια, να η μεγάλη μου επιθυμία. Η Οδύσσεια πρέπει να εί­ ναι γεμάτη εικόνες».4Και στον Παντελή Πρεβελάκη: «Ν’ αλαφρώσω κάθε λέξη κι έκφραση από "νοητικό" περιεχόμενο· μόνο συγκίνηση, ουσία μουσική. Από­ λυτη απλότητα, με εικόνα απλή, καθαρή, οραματική»5. Ευαγγελίζεται, όπως βλέπουμε, την απλή εικόνα. Αλλά η εικόνα που θέλει να εκφράσει έναν υψηλό φιλοσοφικό στοχασμό σαν εκείνον του Καζαντζάκη είναι μόνο κατ’ επίφαση απλή. Και μόνο η διπλή ση­ μασία που έχει - η κυριολεκτική και η μεταφορική την καθιστά πολύπλοκη, της δίνει μια διάσταση σε βάθος, αφού κάνει τον αναγνώστη να ψάξει να βρει πίσω από τη φαινομενική, την πραγματική σημασία.

Θα ερευνήσουμε αυτή την πολυπλοκότητα εξετά­ ζοντας το μηχανισμό που συνδέει την αφηρημένη έννοια με την εικονική της έκφραση. Το θέμα είναι γενικότερο, εμείς όμως θα περιοριστούμε στις μι­ κρές ιστορίες που μας απασχολούν. Η σημασιολογική συνάφεια για την οποία μιλήσαμε ανάμεσα στο μείζον και το μικρό κείμενο στηρίζεται σε μια σχέση αναλογίας που συνδέει την κυριολε­ κτική έννοια που έχει η μικρή ιστορία στο σύνολό της με τη μεταφορική της έννοια, που δεν είναι άλ­ λη από τον αφηρημένο στοχασμό που εικονογρα­ φεί. Στο μύθο, π.χ., της μυγδαλιάς που ανθίζει μέσα στο καταχείμωνο γιατί νιώθει ξαφνικά «ένα ζεστό α­ νοιξιάτικο αεράκι» στην καρδιά της, έχουμε μιαν α­ ναλογία ανάμεσα στην άνθηση και τη δράση της ζωικής ορμής του Bergson. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για το μύθο του ποντικού που έβγαλε φτερά κι έγινε νυχτερίδα και γενικά για όλους τους μύ­ θους που αναφέρονται στο φύτρωμα των φτερών και το πέταγμα στα ύψη. Είναι φανερό από τα παρα­ δείγματα αυτά ότι η εικονική έκφραση που δημιουργείται έτσι κάθε άλλο παρά απλή είναι. Έχει μία κρυφή σημασία που είναι δύσκολο να βρεθεί. Χρει­ άζεται απαραίτητα κάποια ερμηνεία. Αλλά η ερμη­ νευτική προσπάθεια είναι κι αυτή δύσκολη, όχι μόνο γιατί ο αναγνώστης δεν έχει πάντα τις απαιτούμενες ειδικές γνώσεις, αλλά και γιατί ο αφηρημένος στοχασμός δεν εμφανίζεται ποτέ στο μείζον κείμε­ νο με τον καθιερωμένο φιλοσοφικό όρο. Ο Καζαντζάκης χρησιμοποιεί κάθε φορά τη δική του γλώσ­ σα για να εκφράσει τις φιλοσοφικές του ιδέες. Ας πάρουμε πάλι για παράδειγμα τη ζωική ορμή του Bergson. Ποτέ ο Καζαντζάκης δεν την αναφέρει έ­ τσι, αλλά της δίνει συγκεκριμένη μορφή ονομάζοντάς την Μεγάλη Πνοή, ή Μεγάλη Κραυγή («Φυσάει ουρανού και γης και μέσα στην καρδιά μας και στην καρδιά του κάθε ζωντανού μια γιγάντια πνοή, που τη λέμε Θεό. Μια Κραυγή μεγάλη.»6), ή Αγωνιζόμενο Θεό ή Ρόδο των Ανέμων... Συχνά μάλιστα οι μι­ κρές ιστορίες είναι πολυσήμαντες ή και αμφιλεγό­ μενες. Καμιά φορά ο αφηγητής προσθέτει τη δική του ερμηνεία στο τέλος, αλλά και αυτή είναι συχνά δυσνόητη. Όλες αυτές οι σημασιολογικές δυσχέ­ ρειες δημιουργούν μιαν ένταση που κινητοποιεί τη σκέψη του αναγνώστη και τον σπρώχνει να δραστη­ ριοποιηθεί για να βρει μιαν εξήγηση. Κι αν το κα­ τορθώσει, εκτός από την αισθητική χαρά που του δίνει το έργο, νιώθει επίσης την ικανοποίηση ότι έ­ λυσε ένα αίνιγμα, ότι έμαθε κάτι καινούριο.

Θέμα τον Μψα

Η αισθητοποίηση του στοχοομού Αλλά ποιος είναι ο φιλοσοφικός στοχασμός που ει­ σάγει ο συγγραφέας στα έργα του και με ποιον ειδι­ κότερα τρόπο τον αισθητοποιεί μέσω των μύθων κ,λπ.; Το θέμα είναι απέραντο και είναι αδύνατο να το εξετάσουμε εδώ διεξοδικά. Θα αρκεστούμε μό­ νο σε μια γενική κι επιλεκτική σκιαγράφηση, δίνο­ ντας κι ορισμένα παραδείγματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Καζαντζάκης είναι έ­ νας συγγραφέας-στοχαστής και ότι όλο του το έρ­ γο γεννιέται κατά πρώτο λόγο από τις ιδέες του που αποτελούν και το σταθερό υπόστρωμα όλης της λογοτεχνικής του δημιουργίας. Αλλά όπως λέει ο Π. Πρεβελάκης, «ο Καζαντζάκης δεν υπήρξε εφευρέ­ της των ιδεών του. Τις συνέλεξε από επιφανείς δι­ δασκάλους του καιρού του και από μυσταγωγούς του παρελθόντος»7. Πράγματι, ο στοχασμός του Καζαντζάκη είναι κατά βάση ένα μίγμα μπερξονι­ σμού, νιτσεϊσμού, πραγματισμού, βιταλισμού, βουδισμού και ενός ιδιότυπου χριστιανισμού. Δεν είναι, λοιπόν, δική του εφεύρεση το φιλοσοφικό του πιστεύω. Η πρωτοτυπία του έγκειται στο ότι, πρώ­ τον, έδωσε δική του ερμηνεία και πολλές φορές δι­ εύρυνε τη σκέψη των δασκάλων του. Δεύτερον, κα­ τόρθωσε να φτιάξει μια προσωπική σύνθεση από ό­ λες αυτές τις ετερόκλιτες ιδέες. Τρίτον, μετέγραψε τους τεχνικούς όρους της μεθοδικής φιλοσοφικής σκέψης σε ποιητική γλώσσα, σε συγκεκριμένη έκ­ φραση. Μπόρεσε έτσι να δημιουργήσει μια θεώρη­ ση του κόσμου και της ανθρώπινης ύπαρξης βαθιά μετουσιωμένη σε ποιητικό λόγο. Ας αρχίσουμε από τη θεώρηση του κόσμου: στο ε­ πίκεντρό της βρίσκεται ο θρίαμβος της ζωής, η ο­ ποία ανυψώνεται σε υπέρτατη δύναμη και συνάμα σε υπέρτατη αξία, και μάλιστα θεοποιείται, πράγμα που δεν τονίζεται, νομίζουμε, αρκετά από τους με­ λετητές. Επηρεασμένος από τη μεταφυσική θεω­ ρία της ζωικής ορμής - του elan vital - του Γάλλου φιλόσοφου Henri Bergson, αυτή τη «διαρκή δημι­ ουργία, αναπήδηση προς τα πάνω, ζωικό ανά­ βρυσμα, γιγάντια προσπάθεια ν’ ανασηκωθεί η ύ­ λη», όπως γράφει ο ίδιος ο Καζαντζάκης σ’ ένα δο­ κίμιό του του 1912 για τον Bergson, οραματίζεται τη ζωή να πασχίζει ν’ ανοίξει νέους δρόμους καταλύοντας και μετουσιώνοντας την ύλη. Ελαυνόμενη από τη ζωική ορμή, η ζωή εξελίσσεται σε όλο και ανώτε­ ρες και πιο πολύπλοκες μορφές, ακολουθώντας μια χωρίς τέλος ανοδική πορεία μέσα στην αιωνιότητα.

Τη δυναμική αυτού του αέναου γίγνεσθαι, ο Καζα­ ντζάκης την έχει εκφράσει με μια σειρά από εικόνες μεταμορφώσεων, διάσπαρτες σ’ όλο του το έργο. Στο μικρόκοσμο των μύθων, βρίσκουμε το θρίαμβο της ζωής στα φτερά που φυτρώνουν ξαφνικά και φέρνουν το πέταγμα στα ύψη, την ανάβαση. Να τι διηγείται ο Άγιος Φραγκίσκος, ο «φτωχούλης του Θεού» στον φράτε Λεόνε: «-Άκου, το λοιπόν η νυχτερίδα ήταν στην αρχή ποντίκι κάτω στα θεμέλια μιας εκκλησιάς· μια νύχτα βγήκε από την τρύπα του, ανέβηκε στην Άγια Τράπεζα κι έφαε ένα κομ­ μάτι αντίδωρο1κι ως το ’φαε, πετάχτηκαν στις πλά­ τες του φτέρουγες. Κι έγινε ετούτη η αδερφή νυχτερίδα»8. Δε λείπουν όμως κι οι εικόνες της πνοής και της άνθησης. Ας ακούσουμε και πάλι τη φωνή του Αγίου Φραγκίσκου: «-'Οταν, στην καρδιά του χειμώνα, η μυγδαλιά σκεπάστηκε από ανθούς, όλα τα δέντρα γύρα πήραν να την προγκούν "τι φα­ ντασμένη, έλεγαν, τι αναίδεια! θαρρεί πως έτσι θα φέρει την άνοιξη!" Κι η μυγδαλιά ντράπηκε, κοκκίνι­ σαν τ ’ άνθη της. "Συμπαθάτε με, αδερφές μου, είπε, ορκίζουμαι δεν το ’θελα· μα ξαφνικά ένιωσα ένα ζε­ στό ανοιξιάτικο αεράκι στην καρδιά μου»9. Ας ακού­ σουμε επίσης και τη φωνή του Αγγέλου Σικελιανού από την Αναφορά στονΓκρέκο: «Είπα στη μυγδαλιά: "Αδερφή, μίλησέ μου για το Θεό". Κι η μυγδαλιά άν­ θισε»10. Ο Καζαντζάκης δε δοξάζει μόνο το μεγαλείο της ζωής, αλλά και το μεγαλείο του ανθρώπου και της δύναμής του. Το έργο του είναι απόλυτα ανθρωπο­ κεντρικό. Δεν έχει βέβαια ο άνθρωπος απεριόρι­ στες δυνατότητες πάνω σε τούτη τη γη, δεν είναι παρά ένα ελάχιστο μέρος του Σύμπαντος. Ζει δέ­ σμιος της αδυναμίας του να υπερβεί τον κόσμο των φαινομένων, να καταλάβει τι κρύβεται πίσω από αυτά: «Ποιοι ήταν οι δυο αρχαίοι ζωγράφοι που συνερίζουνταν ποιος ζωγραφίζει πιο πιστά τον ορα­ τό κόσμο; "Τώρα θα σου αποδείξω πως εγώ ’μαι ο καλύτερος" είπε ο ένας και του ’δείξε ένα παραπέ­ τασμα που είχε ζωγραφίσει. "Τράβα λοιπόν το πα­ ραπέτασμα" έκαμε ο αντίπαλος, "να δούμε την εικό­ να. - Το παραπέτασμα, αυτή ’ναι η εικόνα" αποκρίθηκε ο ζωγράφος γελώντας. Σε όλο μου τούτο το ταξίδι στο Αιγαίο ένιωθα βαθιά πως αληθινά το πα­ ραπέτασμα είναι η εικόνα. Αλίμονο σ’ αυτόν που ξε­ σκίζει το παραπέτασμα για να δει την εικόνα- δε θα δει παρά το χάος.»11. Ούτε και μπορεί να ξεπεράσει τη βεβαιότητα του θανάτου, αυτό το απόλυτο κι α­ δυσώπητο εμπόδιο που καμιά ανθρώπινη πράξη ή βούληση δεν μπορεί να παραμερίσει.

Παρ’ όλες όμως τις αδυναμίες του ανθρώπου, ο Καζαντζάκης πιστεύει σταθερά στη μεγαλοσύνη του. Δεν παύει να υπογραμμίζει ότι ο άνθρωπος είναι η ανώτερη μέχρι τώρα μορφή ζωής που παρουσιά­ στηκε πάνω στη γη. Είναι το μόνο λογικό ον και κα­ ταβάλλει προσπάθειες αυτοστοχασμού κι αυτογνω­ σίας παράλληλα με τις προσπάθειες του να γνωρί­ σει τη γη και το Σύμπαν. Ιδιαίτερα επιμένει ο Καζαντζάκης στην προσπάθεια του ανθρώπου για αυτοεπιβεβαίωση και αυτεξουσιότητα: δεν έχει ανάγκη από ουράνιες δυνάμεις, τα βγάζει πέρα μόνος του, παλικαρίσια. Ας ακούσουμε και πάλι τον Άγιο Φρα­ γκίσκο να διηγείται τον πολύ νιτσεϊκό μύθο του Αδάμ και της Εύας, όταν ο Θεός τούς έδιωξε από τον Παράδεισο: «Όταν ο Αρχάγγελος έδιωξε τους πρωτόπλαστους από την Παράδεισο, κάθισαν κι οι δυο σ’ ένα σβώλο χώμα και δε μιλούσαν ο ήλιος βασίλεψε, η νύχτα ανέβαινε γεμάτη φοβέρα από τη γης, κατέβαινε γεμάτη φοβέρα από τον ουρανό, τσουχτερό αγέρι φύσηξε. Η Εύα στριμώχτηκε στον κόρφο του αντρός της να ζεσταθεί- ζεστάθηκε κι ά­ νοιξε το στόμα- έκλεισε τη μικρή νιογέννητη γροθιά της κι είπε: “Να μην περάσει του Γέρου!"»12. Την ίδια αυτή ιδέα εκφράζει και λυρικότερα ο συγγραφέας στην περιγραφή ενός ονείρου: «Και τότε, μια νύχτα, είδα όνειρο: "Ήμουν, λέει, στην άκρατου γιαλού και

κοίταζα- η θάλασσα ήταν κατάμαυρη, όλο τρόμο, και χοχλακούσε- κι αποπάνω της ο ουρανός, κατάμαυρος κι αυτός, βαρύς, όλο φοβέρα, κατέβαινε ό­ λο και πιο χαμηλά, λίγο ακόμα και θ’ άγγιζε τη θά­ λασσα. Αγέρας δε φυσούσε, νέκρα φριχτή, πλάντα­ ζα, δεν μπορούσα να πάρω ανάσα. Κι άξαφνα, στη στενή χαραμάδα που απόμενε λεύτερη, ανάμεσα ουρανού και θάλασσας, άστραψε ένα άσπρο κατά­ φωτο πανί- ήταν μια μικρή μικρή βαρκούλα αυτό­ φωτη, και μέσα στην πλανταγμένη απανεμιά φού­ σκωνε κάργα το πανί της και προχωρούσε γοργά, βίαια, ανάμεσα στα δυο σκοτάδια. Άπλωσα καταπά­ νω της τα χέρια: "Η καρδιά μου!" φώναξα και ξύπνη­ σα»13. Αλλά πέρα από το δικαίωμα της αυτόνομης ύπαρ­ ξης, ο άνθρωπος έχει και την υπέρτατη ευθύνη να συντονίζει τη δράση του με την αέναη προσπάθεια της ζωής να μετουσιώσει την ύλη. Πρέπει να συμβάλει κι εκείνος με τον αγώνα του ώστε η αδρά­ νεια να μετατραπεί σε ζωή. Για να το επιτύχει αυτό, ο άνθρωπος πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή εγρή­ γορση, σε συνεχή κινητοποίηση, να είναι πάντα στρατευμένος στον αγώνα. Ένα ωραίο ανέκδοτο στο Βραχόκηπο εικονογραφεί τη σκέψη αυτή: «Σ’ αυτές τις στιγμές του πανικού, κάτι λόγια του αβά Μυνιέ μου δίνανε βοήθεια. Αυτός ο "ξυπνητής των κοιμισμένων ψυχών" μου δηγότανε μια μέρα στο Παρίσι: "Χτες πήγα να δω τον Μπερξόν, που ήταν άρρωστος, με τα πόδια πρησμένα. Εκείνος, ο μέγας δάσκαλος της ορχούμενης σκέψης!.. - Δάσκαλε, του είπα, θα μπορούσατε να μου δώσετε με μια λέ­ ξη την ουσία της φιλοσοφίας σας; Ο Μπερξόν συλλογίστηκε μια στιγμή- ύστερα, με τη χαδιάρικη φωνή του, ξεστόμισε τη μαγική λέξη: - Επιστρά­ τευση!»14. Ο άνθρωπος γίνεται έτσι αλληλέγγυος όλου του Σύμπαντος και βοηθάει τη ζωή να προχωρήσει σε νέες μορφές που θα ξεπεράσουν ακόμα κι αυτόν τον ί­ διο. Αλλά ένα τέτοιο βαρύ καθήκον, ένας τέτοιος υψηλός στόχος απαιτεί σκληρές δοκιμασίες. Ο α­ γώνας του καζαντζακικού ήρωα είναι μια αληθινή α­ σκητική. Βρίσκεται σε διαρκή διαθεσιμότητα, σε χωρίς ανάπαυλα ένταση ψυχής. Και το ιδανικό του είναι να ξεπεράσει ακόμα και τις δυνατότητές του, να φτάσει, όπως λέει χαρακτηριστικά ο συγγραφέ­ ας, «όπου δεν μπορεί»: «Ο ίδιος εσύ, φράτε Λεόνε, δε μου ’πες μια μέρα πως πήγες σ’ ένα ξακουσμένο ασκητή, που ασκήτευε στην κορφή ενός δέντρου: "Δώσμου μια συμβουλή, πάτερ άγιε!" του φώναξες. Κι αυτός, από την κορφή του δέντρου, σου αποκρί-

θηκε: "Φτάσε όπου μπορείς! - Δώσμου ακόμα κι άλ­ λη συμβουλή, πάτερ άγιε! του ξαναφώναξες. - Φτά­ σε όπου δεν μπορείς!" σου αποκρίθηκε»'5. Ωστόσο, παρ’ όλο τον ασκητισμό του, ο καζαντζακικός ήρωας δεν παραιτείται ποτέ από τη χαρά των αισθήσεων. Υπάρχει στο έργο του Καζανττζάκη έ­ νας αληθινός πανηγυρισμός και των πέντε αισθήσε­ ων, της όρασης, της ακοής, της αφής, της όσφρη­ σης, της γεύσης. Να πώς η Αγία Θηρεσία νιώθει κι αυτή τη χαρά των αισθήσεων: «Κοίταζα τη φλέγό­ μενη τούτη Οβραία με θαυμασμό. [...] Μου θύμιζε μιαν εξαίσια γυναίκα, όλο κορμί κι αυτή, όλο ψυχή, την Άγια Θηρεσία. Μια μέρα την είδαν οι αδελφές του Μοναστηριού της να καταβροχθίζει με απλη­ στία μια ψητή πέρδικα· οι απλοϊκές οι καλόγριες σκανταλίστηκαν, κι η Αγία Θηρεσία γέλασε. "Όταν πέρδικα" είπε "πέρδικα- όταν προσευκή, προσευκή!"»'6. Και γενικότερα δοξάζεται από τον Καζαντζάκη το «κατ’ αίσθησιν ζην». Αυτή είναι η σημασία του ονείρου του Έπαφου και του απέριττου θρύλου του πράσινου φύλλου: «Πίκρα πλάκωσε την ψυχή μου, είχα κουραστεί ν’ ανασταίνω τους νεκρούς, έ­ κλεισα τα μάτια να κοιμηθώ, να ξεφύγω. Κι είδα ό­ νειρο: δυο χείλια τρικυμιστά, γυναικεία, ανακρεμά­ στηκαν στον αγέρα, χωρίς πρόσωπο· κουνήθηκαν, κι άκουσα φωνή: "Ποιος είναι ο θεός σου; - Ο Βού­ δας!" αποκρίθηκα αδίσταχτα· μα τα χείλια κουνήθη­ καν πάλι: "Όχι, όχι· ο Έπαφος!" Τινάχτηκα απάνω' όλη η κρυφή εργασία, που γίνονταν τους τρεις μή­ νες ετούτους στα υπόγεια του νου μου, ξεσκεπά­ στηκε1άνοιξε η καταπαχτή του σπλάχνου, είδα [...] Ο Έπαφος, ο θεός της αφής, που προτιμάει το κρέ­ ας από τον ίσκιο, και σαν τον λύκο, δε χορταίνει κι αυτός με μηνύματα»'7. «Φράτε Λεόνε, είπε [ο Άγιος Φραγκίσκος], ένας ασκητής μια φορά πέθανε κι α­ νέβηκε στον ουρανό- ανέβηκε στον ουρανό και μπή­ κε βαθιά στην αγκάλη του Θεού· είχε βρει την τέ­ λεια μακαριότητα. Όμως μια μέρα έσκυψε κάτω στη γης και ξέκρινε ένα πράσινο φύλλο. "Κύριε, Κύριε, φώναξε, άσε με να φύγω, να ξαναγγίξω το πράσινο φύλλο!»'8. Απομένει η αδυσώπητη πραγματικότητα του θανά­ του. Για να ολοκληρώσει την ασκητική του, ο ηρωι­ κός άνθρωπος διαθέτει μόνο τον χρόνο του σώμα­ τός του. Ο θάνατος έρχεται να διακόψει τα ανθρώ­ πινα έργα. Εντούτοις, αν δεν μπορεί ο άνθρωπος να νικήσει το θάνατο, μπορεί να νικήσει το φόβο του θανάτου. Κι ακόμα περισσότερο, μπορεί να κάνει το θάνατο κίνητρο ζωής και δράσης. Να τι λέει πάνω σ’ αυτό ο Ζορμπάς: «Να, μια μέρα περνούσα από ένα

Θέμα τον Μήνα

χωριουδάκι. Ένας μπαμπόγερος ενενήντα χρονώ φύτευε μια μυγδαλιά. "Ε παππούλη, του κάνω, μυγδαλιά φυτεύεις;" Κι αυτός, έτσι σκυμμένος που ήταν, στράφηκε και μου κάνει: Εγώ, παιδί μου, ε­ νεργώ σα να ήμουν αθάνατος! - Κι εγώ, του αποκρί­ θηκα, ενεργώ σα να ’ταν να πεθάνω την πάσα στιγ­ μή.»'9 Μπορεί ακόμα να νικηθεί ο θάνατος με τη χαρά της τέχνης, της δημιουργίας: «Ένας άνθρωπος κατέ­ βαινε λάμνοντας ένα μεγάλο ποταμό. Πολλά χρό­ νια, μέρα και νύχτα, έλαμνε κι ερευνούσε τον ορίζο­ ντα. Άξαφνα το ρέμα έγινε τρομερό, ο άνθρωπος σήκωσε το κεφάλι κι έστησε το αυτί: ο ποταμός ή­ ταν ένας καταρράχτης, δεν είχε σωτηρία. Τότε ο άνθρωπος σταύρωσε τα κουπιά, σταύρωσε τα χέ­ ρια κι άρχισε να τραγουδάει»20. Για τον Καζαντζάκη η δημιουργία είναι μια από τις υψηλότερες κορφές όπου μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη ύπαρξη. Η δη­ μιουργία συνδέεται στενά με την ασκητική του ήρωα ή, μάλλον, είναι μια ασκητική ή, όπως λέει ο Bergson, μια «επίπονη προσπάθεια», που είναι «εξί­ σου πολύτιμη ή και πιο πολύτιμη από το έργο στο ο­ ποίο απολήγει, γιατί, χάρη σ’ αυτήν, αντλεί κανείς από τον εαυτό του περισσότερα απ’ όσα μπορεί να δώσει, υψώνεται κανείς πάνω από τον εαυτό του τον ίδιο». Η ιδέα αυτή εικονογραφείται πολύ παρα­

στατικά με το μύθο της τριανταφυλλιάς: «Μια μέρα οι τσουκνίδες ρώτησαν την τριανταφυλλιά: "Κυράτριανταφυλλιά, δε μας μαθαίνεις κι εμάς το μυστι­ κό; Πώς φτιάχνεις το τριαντάφυλλο;". Κι η τριαντα­ φυλλιά αποκρίθηκε: "Πολύ απλό ’ναι το μυστικό μου, αδερφές μου τσουκνίδες· ολάκερο το χειμώνα δουλεύω με υπομονή, μ’ εμπιστοσύνη, με αγάπη το χώμα, κι ένα μονάχα έχω στο νου μου, το τριαντά­ φυλλο. Με δέρνουν οι βροχές, με συρομαδούν οι ανέμοι, με πλακώνουν τα χιόνια, μα εγώ ένα μονάχα έχω στο νου μου, το τριαντάφυλλο. Αυτό ’ναι το μυστικό μου, αδερφές μου τσουκνίδες"21.» Μέσα από την ασκητική και τη δημιουργία ο καζαντζακικός ήρωας φτάνει στο ανώτατο επίτευγμα, την ελευθερία. Η αναζήτηση της ελευθερίας, ο α­ γώνας για την ελευθερία είναι ένα τεράστιο θέμα που επανέρχεται συνεχώς στον Καζαντζάκη και εί­ ναι αδύνατο, βέβαια, να εξαντληθεί εδώ. Θα πούμε μόνο ότι η ελευθερία είναι πολλαπλή κατάκτηση και απαιτεί θυσίες σαν κι αυτήν που κάνει το αγριοπερί­ στερο, σε μια παραβολή από το μυθιστόρημα Ο Χρι­ στός ξανασταυρώνεται: «Μια φορά κι έναν καιρό [...] βγήκαν δυο πουλολόγοι σ’ ένα βουνό κι έστη­ σαν τα δίχτυα τους· τ ’ άπλωσαν, και την άλλη μέρα το πρωί πήγαν και τι να δουν; τα δίχτυα ήταν γεμάτα αγριοπερίστερα. Χιμούσαν τα κακομοίρα απελπι­ σμένα να ξεφύγουν, μα τα μάτια του διχτυού ήταν στενά πολύ, πού να περάσουν! Σωριάστηκαν το λοι­ πόν όλα μαζί τρεμάμενα και περίμεναν. "Πετσί και κόκαλο είναι τ ’ άτιμα, είπε ο ένας κυνηγός, πώς θα τα πουλήσουμε στο παζάρι; - Ας τα ταΐσουμε καλά μερικές μέρες, να παχύνουν" είπε ο άλλος. Τους έ­ ριξαν μπόλικο τάιστρο, τους έβαλαν και νερό, ρί­ χτηκαν τα περιστέρια να τρων και να πίνουν ένα μο­ νάχα δε θέλησε να φάει, έμεινε νηστικό' τις άλλες μέρες, καινούριο τάιστρσ τα περιστέρια άρχιζαν κάθε μέρα και πάχαιναν, και μονάχα το ένα λίγνευε κι όλο και μάχουνταν να περάσει από το δίχτυ. Ώσπου μια μέρα ήρθαν οι κυνηγοί να τα μαζέψουν και να τα πάνε στο παζάρι· το περιστέρι που είχε μείνει νηστικό τόσο είχε λιγνέψει, που έδωκε μια, πέρασε από το δίχτυ και φτερούγισε λεύτερο στον αγέρα...»22. Με την τόσο παραστατική μέσα στην άκρα απλότη­ τά της παραβολή του αγριοπερίστερου θα κλείσει η περιήγησή μας στο μικρόκοσμο των καζαντζακικών μύθων και παραβολών. Παρά την εξαιρετική συντο­ μία της, η περιήγηση αυτή έδειξε, νομίζουμε, καθα­ ρά πόσο απλός - στο επίπεδο της μορφής - και συνάμα πόσο πολύπλοκος - στο επίπεδο του νοή­

ματος - είναι ο μηχανισμός που συνδέει τα μικρά αυτά κείμενα με το μυθιστορηματικό κείμενο και το φιλοσοφικό του υπόστρωμα. Μια αρχαϊκή τεχνική που ανήκει στην προφορική λαϊκή δημιουργία προ­ σαρμόζεται έτσι, χωρίς να χάνει την επιφανειακή της αφέλεια, στις ανάγκες μιας σύγχρονης πολύ­ πλοκης και πολύμορφης σκέψης, ποιητικά μετουσιωμένης.

ΑΘΗΝΑ ΒΟΥΓΙΟΥΚΑ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Η λέξη «μύθος» είναι πολυσήμαντη. Χρησιμοποιείται εδώ μία μόνο από τις πολλές σημασίες της λέξης αυτής.

2.

Βλ. Athena Vouyouca, Fables, paraboles, anecdotes et reves dans I’oeuvre romanesque de Nikos Kazantzaki, διδακτορική

διατριβή, Πανεπιστήμιο II του Στρασβούργου, Στρασβούργο, 1987. Πρβλ. και Παντελή Πρεβελάκη. Ο Ποιητής και το Ποίημα της Οδύσσειας, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα, 1958, σ. 17.

3. Ασκητική, εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, Αθήνα, 1985, σ. 61-62.

4. Γράμμα με ημερομηνία 18-5-1928. Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Νίκος Καζαντζάκης: Ο Ασυμβίβαστος, εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1977, σελ. 234.

5.400 γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη, εκδόσεις Ελέ­ νης Καζαντζάκη, Αθήνα, 1969, γρ. αρ. 95/15-11-1929, σ. 168.

6. Αναφορά στον Γκρέκο, εκδόσεις Ελ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1965, σ. 349-350.

7. Π. Πρεβελάκη, Η Οδύσσεια του Καζαντζάκη (ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών στις 15 Φεβρουάριου 1983, κατά τον εορ­ τασμό για την εκατοστή επέτειο από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη).

8. 0 Φτωχούλης του Θεού, εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1981, σ. 247.

9. Όπ. παρ., σ. 170.

10. Αναφορά στον Γκρέκο, σ. 280-281.

11 .'On. παρ., σ. 562-563.

12.0 Φτωχούλης του Θεού, σ. 336.

13. Αναφορά στον Γκρέκο, σ. 398.

14.0 Βραχόκηπος, Βιβλιοπωλείοντης Εστίας, Αθήνα, 1960, σ. 32.

15.0 Φτωχούλης του Θεού, σ. 59.

16. Αναφορά στον Γκρέκο, σ. 445.

17. Όπ. παρ., σ. 502-503.

18.0 Φτωχούλης του Θεού, σ. 203.

19. Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, εκδόσεις Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, 1981, σ. 46.

20 .0 Βραχόκηπος, σ. 263.

21. Αναφορά στον Γκρέκο, σ. 570-571.

22 .0 Χριστός ξανασταυρώνεται, Δίφρος, Αθήνα, 1954, σ. 169.

Θέμα του Μήνα

t C S lr f* ·

h 'fb

y

0ι/ f h r

* r,f r

1/

Λ -Τ .

Γ

'4 γ * 0 ν 9

*4 (

1* 9

K *

U /

>

7

Κοινωνική ψυχοδυναμική στον

ΚαπετάνΜιχάλη του Νίκου Κ αζαπ ζάκη Θίμα τον Μήνα

Το μυθιστόρημα Ο Καπετάν Μιχάλης (πρώτη έκδοση 1953, συγγραφή 1949) του Νίκου Καζαντζάκη έχει θε­ ωρηθεί από τη λογοτεχνική κριτική ως ύμνος στην Κρη­ τική και ειδικώς την αντρική λεβεντιά και φόρος τιμής στους αγώνες για την ελευθερία. Παρόμοιες αναγνώ­ σεις ωστόσο ελάχιστα αγγίζουν τον πυρήνα αυτού του παράδοξου και αινιγματικού μυθιστορήματος που, αν προσεγγιστεί χωρίς προκαταλήψεις, αποκαλύπτει ένα χαώδες ψυχολογικό σύμπαν ενστικτώδους συμπερι­ φοράς και ζωτικής δυναμικής που ξεπερνάει τα δηλούμενα γεγονότα και αναφέρεται σε ευρύτερες ανθρωπολογικές αντιλήψεις ή διαισθήσεις του συγγραφέα του. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένας από τους πιο ο­ ξυδερκείς μελετητές του μυθιστορήματος, ο Μιχάλης Μερακλής, θα διαπιστώσει ότι στο μυθιστόρημα κατα­ γράφεται μια «παράξενη ρωμιοσύνη», που έρχεται σε ρήξη με κάθε ιδέα και γνώση που έχουμε για την ιστο­ ρική συμπεριφορά των Κρητικών και κατ’ επέκταση των Νεοελλήνων. Η παραδοξότητα του μυθιστορήματος ωστόσο είναι συμπτωματική και οφείλεται σε κοινωνικούς και μόνο παράγοντες. Το μυθιστόρημα που αρχίζει να επωάζε-

ται ήδη από τη δεκαετία του 1920, να παίρνει μια γενι­ κή μορφή κατά την επομένη και να οριστικοποιείται κα­ τά το τέλος της δεκαετίας του 1940, καταγράφει συνειδητά και ασυνείδητα τις διαφορετικές προβλη­ ματικές σχετικά με την ανθρώπινη φύση που απασχό­ λησαν τον Καζαντζάκη κατά τη μακρά αυτή περίοδο. Ταυτόχρονα, στη δομή του αποτυπώνονται ορισμένοι λογοκριτικοί μηχανισμοί που επέβαλε ο συγγραφέας στον εαυτό του, επιλέγοντας, και αυτό ήταν συνειδητή επιλογή, μια γλώσσα μυθική, μια γλώσσα ψυχολογι­ κών μεταθέσεων δηλαδή, για να διαρθρώσει κατ’ αρ­ χήν την κοσμοθεωρία του για τη θέση του ανθρώπου στην ιστορία και για να εκφράσει ειδικότερα τη στάση του προς αυτό που ο ίδιος αποκαλεί στον πρόλογο του έργου «τ’ όραμα του κόσμου όπως το δημιούργησαν τα παιδικά μου μάτια». Η προσεκτικότερη ανάγνωση του καζαντζακικού μυθι­ στορήματος προϋποθέτει τη χαρτογράφηση του πνευματικού χώρου στον οποίο εντάσσεται το βιβλίο και της ιστορικής στιγμής που ολοκληρώθηκε. Από ά­ ποψη ιστορικής τοποθέτησης είναι χαρακτηριστικό ότι το βιβλίο, στα διάφορα προσχέδιά του, αρχίζει να επι­ κεντρώνεται στον κεντρικό χαρακτήρα του μετά το θά­ νατο του πατέρα του Καζαντζάκη το 1933. Ως γνωστό, η κυρίαρχη μορφή του μυθιστορήματος εμφανίζεται με πολλά χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του πατέ­ ρα του Καζαντζάκη, αν και είναι φανερό ότι, στη μετα­ τόπιση της προσωπικότητάς του προς το χώρο του θρύλου, πρέπει να έχουν καίρια συνεισφορά φυσιο­ γνωμίες παλαιότερων Κρητικών επαναστατών, όπως ο καπετάν Μιχάλης Κόρακας. Κατά συνέπεια, μπορούμε να πούμε ότι ο Καζαντζάκης στο πρόσωπο του καπε­ τάν Μιχάλη εκθέτει την προσωπική του σχέση με το η­ ρωικό παρελθόντου τόπου του, κατά τρόπο μυθοποιη­ μένο και συμβολικό, μετατοπίζοντας το ιστορικό περι­ στατικό στο άχρονο πεδίο του θρύλου, επιχειρώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να ελαφρώσει εκεί την ένταση που επικρατούσε μέσα του, ή να διαλύσει διά της καλ­ λιτεχνικής καθάρσεωςτο βάρος της επί της ψυχολογι­ κής του εξελίξεως. Ταυτόχρονα θα πρέπει να θυμηθούμε ότι το βιβλίο στη μορφή που το έχουμε σήμερα γράφεται μετά την επα­ νασύνδεση του Καζαντζάκη με τον Άγγελο Σικελιανό, τη μορφή του οποίου θα πρέπει να διακρίνουμε πίσω από τη μορφή του «λυτρωτή αρχέφηβου» που εμφανί­ ζεται στο θεατρικό έργο της ίδιας εποχής τον Κούρο (1949). Το μυθιστόρημα λοιπόν, θα λέγαμε, αναφέρεται τόσο στη σχέση του Καζαντζάκη με την ιστορική περιπέτεια του τόπου του, όσο και στην ανάλυση της προσωπικής του σύγκρουσης σε ασυνείδητο επίπεδο

με τον πατέρα του και τον Σικελιανό. Η εκρηκτική μορ­ φή του καπετάν Μιχάλη, όπως και του γριφώδους Μι­ νώταυρου στο θεατρικό έργο, υποδηλώνει το συγκρουσιακό φορτίο εντός του συγγραφικού ασυνει­ δήτου, εξωτερικεύονταςτην ψυχική του ένταση, όπως συσσωρεύτηκε επί μια σειρά δεκαετιών από την πα­ ρουσία μέσα του αυτών των δυναστικών μορφών, δυο πρωταρχικών πατρικών φυσιογνωμιών, κατά τη φρο­ ϋδική σημασία. Η μνεία του Σ. Φρόυντ μάς οδηγεί στο άλλο άκρο των πηγών σύνθεσης του μυθιστορήματος και ιδιαίτερα στις διανοητικές του καταβολές και στο διάλογο του συγγραφέα του με τις προβληματικές της εποχής του. Αν και έχει πολλές φορές επισημανθεί, δεν έχει εκτιμηθεί αναλόγως το γεγονός ότι ο Καζαντζάκης είναι από τους πρώτους Έλληνες συγγραφείς και στοχαστές που γνωρίζουν και ακόμα μεταφράζουν το έργο του Κάρολου Δαρβίνου στη γλώσσα μας. Η μετάφραση α­ πό τον Καζαντζάκη του μεγαλύτερου επαναστατικού βιβλίου των τελευταίων αιώνων Περί της Γενέσεως των Ειδών (εκδ. Φέξη, 1915) πρέπει να έδωσε μια ανεξίτηλη φιλοσοφική προϋπόθεση στον Κρητικό συγγραφέα, ο οποίος στον υπεράνθρωπο του Νίτσε, που αποτέλεσε το κατ’ εξοχήν χαρακτηρολογικό μοτίβο των περισσό­ τερων έργων του, θα πρέπει να είδε μια δημιουργική παρανάγνωση της επιβιώσεως του ικανότερου, όπως θα πρέπει επιτέλους να διαβαστεί η παρεξηγημένη έκ­ φραση του Herbert Spencer, που έγινε αποδεκτή από τονΔαρβίνο, «survival of the fittest». Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι στον Καηετάν Μιχάλη ο Καζαντζάκης μιλάει για «το καινούριο εγγλέζικο βι­ βλίο που είχε αναστατώσει τον κόσμο κι απόδειχνε πως ο άνθρωπος κατάγεται από τους πιθήκους». Η μνεία πιστεύουμε πως δεν είναι τυχαία και ότι έγινε ως συνθηματικό σημείο υποδείξεως προς τον αναγνώστη για την ακριβέστερη διάγνωση του υποβάθρου του βι­ βλίου. Παράλληλα, η ανάγνωση του δεύτερου επανα­ στατικού βιβλίου του Δαρβίνου Η Καταγωγή του αν­ θρώπου και η επιλογή σχετικά με το σεξ (1871) θα πρέ­ πει να έδωσε στον Καζαντζάκη τον άλλο άξονα των φι­ λοσοφικών του προϋποθέσεων, δηλαδή τον έρωτα όχι μόνο ως επιθυμία αλλά και ως μηχανισμό επιβιώσεως. Μέσα στο βιβλίο άλλωστε η παρουσία αυστηρώς κα­ θορισμένων σεξουαλικών συμπεριφορών δεν προσφέρεται ως στοιχείο πρόκλησης και σκανδαλισμού, όπως θεωρήθηκε λόγου χάρη από την Εκκλησία της Ελλά­ δος κατά τη δημοσίευση του βιβλίου, εισηγήσειτου α­ λήστου μνήμης θεολογούντος Παν. Τρεμπέλα. Ανπθέτως, ο Καζαντζάκης θεωρεί την ερωτική επι­ θυμία και τη σεξουαλική πράξη ως αυτό που σε τελική

Θέμα τον Μήνα

ανάλυση είναι: μηχανισμός επιβιώσεως, μόνη μέθοδος υπάρξεως και διάσωσης του πολιτισμού. Ταυτόχρονα διαβλέπει την άλλη όψη του ερωτικού ενστίκτου, την ε­ πιθυμία κατοχής και υποταγής του άλλου. Βλέπει δη­ λαδή τη σεξουαλική πράξη ως μιαν άλλη μάχη μεταξύ του αρσενικού και του θηλυκού, μια μάχη που εγγίζει το θάνατο και την αυτοεκμηδένιση. Η άλλη άψητης σε­ ξουαλικής και σαρκικής επιθυμίας, όπως τη συνέλαβε πρώτος ο Δαρβίνος, έφερε τον Καζαντζάκη κοντά στη συμπληρωματική προϋπόθεση του έργου του, τις ρη­ ξικέλευθες θεωρίες του Σ. Φρόυντ. Κατά την παραμονή του στη Βιέννη μεταξύ 1919 και 1922, ο Καζαντζάκης είναι επίσης από τους πρώτους Νεοέλληνες που έρχονται σε συστηματική επαφή με το έργο του Sigmund Freud, το δεύτερο πραγματικά ε­ παναστατικό επίτευγμα των τελευταίων αιώνων. Στα γράμματά του στη Γαλάτεια, ο Καζαντζάκης αποκαλύ­ πτει ότι, εξαιτίας της μολύνσεως του προσώπου του α­ πό αυτό που ο ψυχαναλυτής Βίλχεμ Στέκελ ονόμασε masque de sexualite, διαβάζει, όπως γράφει, «την πε­ ρίφημη θεωρία του Freud για το ένστικτο και τα όνει­ ρα». Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι τα βιβλία που κρα­ τούσε στα χέρια του ήταν προφανώς Η Ερμηνευτική των Ονείρων (1900) και το Τρεις Μελέτες για την Θεω­ ρία της Σεξουαλικότητας (1905), ενώ δεν θα πρέπει να αποκλείσουμε, ξέροντας τη βιβλιοφάγο φύση του, ότι θα πρέπει να γνώριζε και το Τοτέμ και Ταμπού (1913), όπως και το βιβλίο που αναπροσανατόλισε τη σκέψη του ίδιου του Φρόυντ σχετικά με τα ένστικτα του έρω­ τα και του θανάτου, Πέρα από την αρχή της ηδονής (1920), βιβλία πολύ στενά συνδεδεμένα με τις απόψεις του Καζαντζάκη σχετικά με τις κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της πολιτιστι­ κής εξέλιξης. Η επίδραση τόσο του Δαρβίνου όσο και του Φρόυντ στην πνευματική νοοτροπία του Καζαντζάκη έχει υπο­ τιμηθεί και υποβαθμιστεί σε σχέση με εκείνη του Ανρί Μπεργκσόν και του Φρ. Νίτσε1οι αφηρημένες φιλοσο­ φικές αναλύσεις εξάλλου αφαιρούν και τελικώς κα­ ταργούν τη ριζοσπαστική τομή κάθε έργου, μετατρέποντάς το σε πεδίο εναλλασσομένων ιδεολογημάτων, που αδυνατεί να αποκτήσει μιαν ευρύτερη πολιτιστική παρέμβαση. Είναι όμως φανερό ότι τόσο η θεωρία του Μπεργκσόν για τη δημιουργό εξέλιξη είναι μια επιπλέ­ ον φιλοσοφική μεταμόρφωση της δαρβινικής φυσικής εξέλιξης και επιλογής, όσο και πως η νιτσεϊκή θεωρία της θέλησης για δύναμη είναι μια εκλαϊκευτική ερμη­ νεία της δαρβινιστικής και όχι δαρβινικής αντίληψης περί επιβιώσεως του ισχυρότερου. Η δαρβινική θεω­ ρία με όλη της την επαναστατικότητα υπέβοσκε στην

παιδεία της εποχής ως μια αντι-πρόταση, σχεδόν μια αντι-κουλτούρα, στο θρησκευτικά προσανατολισμένο κοσμολογικό παράδειγμα των αρχών του αιώνα μας και αυτή την αντι-πρόταση ενστερνί<πηκε απόλυτα ο Καζαντζάκης. Παράλληλα, η φροϋδική θεωρία την οποία είναι φανε­ ρό ότι ο Καζαντζάκης παρακολουθούσε σε όλη της τη διαδρομή, - η Οδύσσεια είναι μια πρόσθετη μαρτυρία περί αυτού -, αποτελούσε μια άλλη συμπληρωματική και εξίσου ριζοσπαστική αντι-κουλτούρα κατά τη δεύ­ τερη και τρίτη δεκαετία του αιώνα μας, κατά τη Δημο­ κρατία της Βαϊμάρης, τις τραγικές μεταβολές και τα ύψιστα καλλιτεχνικά επιτεύγματα της οποίας ο Καζα­ ντζάκης έζησε από κοντά. Οι δαρβινικές και φροϋδικές θεωρίες, αν και το θέμα θα πρέπει να μελετηθεί συστη­ ματικότερα, αποτελούν, κατά τη γνώμη μας, τις θεμε­ λιακές μήτρες σημασιοδότησηςτης καζαντζακικής φι­ λοσοφίας και παρέχουν το υπόβαθρο πολλών στάσε­ ων ζωής που εκδηλώνονται στο έργο του, υποσημαίνοντας παράλληλα απωθημένες επιθυμίες του ίδιου του Καζαντζάκη, που μπορούν σήμερα, έχοντας μεταμορ­ φωθεί σε αισθητικές συμβάσεις, να αποκρυπτογραφηθούν δίχως την κουτοπονηριά της σκανδαλοθηρίας ή την αλαζονεία της αδιακρισίας. Στη μελέτη αυτή θα επιχειρήσουμε μια ανάγνωση του Καπετάν Μιχάλη υπό το πρίσμα της κοινωνικής ψυχο­ δυναμικής, όπως την καθόρισε το πολιτιστικό παράδειγματου Φρόυντ και του Δαρβίνου. Θα θεωρήσουμε δηλαδή το μυθιστορηματικό κείμενο ως έναν ανοιχτό διάλογο με τις διανοητικές παραδόσεις της θεωρίας της φυσικής επιλογής και της ψυχανάλυσης, όπως συστηματοποιήθηκαν από τον στοχασμό που εγκαι­ νίασαν ο Δαρβίνος και ο Φρόυντ, αλλά επεξεργάστη­ καν, συμπλήρωσαν και αναδιέταξαν οι πρόσφατες θε­ ωρίες της κοινωνιοβιολογίας του Ε.Ο. Wilson και του ψυχοδαρβινισμού του Christopher Badcock. Βασικές προϋποθέσεις των θεωριών αυτών είναι, πρώτον, ότι η ανθρώπινη κοινωνία είναι κατά βάσει η οργανωμένη μορφή συνύπαρξης ενός συγκεκριμένου ζωικού εί­ δους, που επιθυμεί να επιβιώσει (Δαρβίνος, κοινωνιοβιολογία), οργανωμένη επί τη βάση της πνευματικής κουλτούρας, που επιλύει κατά τρόπο συμβολικό ή υλι­ κό τις υπάρχουσες συγκρούσεις μεταξύ φυλών και με­ ταξύ φατριών μέσα στις ίδιες τις φυλές (Freud). Οι συγκρούσεις αυτές απορρέουν από τη θεσμοθετη­ μένη απαγόρευση ικανοποιήσεως ορισμένων επι­ θυμιών προς όφελος της κοινωνικής συμβίωσης. Οι υφιστάμενες επιπλέον απαγορεύσεις, ταμπού, έχουν επενδυθεί με τόσο ισχυρό φορτίο ιερότητας και, κατά συνέπεια, νομιμοποιήσεωςεκάστης υπάρξεως, ώστε η

παράβαση τους συμπορεύεται με την απο-ιέρωση της ατομικής ταυτότητας και την ανάδυση μιας επώδυνης ενοχής που εκδηλώνεται ως συνειδητή ή μη επιθυμία αυτο-θανατώσεως. Το άτομο που παραβιάζει τα ιστορικώς καθορισμένα ταμπού, μπορεί να είναι είτε ένας προφήτης, είτε ένας τρελός, είτε ένας μεγάλος ηγέ­ της. Σε όλες τις περιπτώσεις, ωστόσο, σε στιγμές κιν­ δύνου ο αποκλίνων πρέπει να θυσιαστεί, γιατί η παρά­ βασή του προκάλεσε την έκρυθμη κατάσταση. Σε συλλογικό επίπεδο, το αίμα του θυσιαζόμενου επιλύει τις υπάρχουσες συγκρούσεις και επαναφέρει την ι­ σορροπία στο κοινωνικό σύστημα. Στο μυθιστόρημα Ο Χριστός ξανασταυρώνεται ο Καζαντζάκης παρουσίασε τη σύγκρουση αυτή σε επίπεδο ενδοφυλετικό, ως ταξική διαμάχη εντός της ίδιας κουλτούρας. Στον Καηετάν Μιχάλη ωστόσο ανέλυσε την ίδια σύγκρουση εντός της ψυχικής δομής που δια­ μόρφωνε μια συγκεκριμένη κουλτούρα στις αρχές του αιώνα μας, λαμβάνοντας ως εστιακό κέντρο τη μορφή του πατέρα του, στην οποία είδε την ανακεφαλαίωση της ανδροκρατούμενης και φαλλοκεντρικής νοοτρο­ πίας του τόπου του. Αναμφίβολα, η παρουσίαση αυτή υποδηλώνει και τη σχέση του ίδιου του συγγραφέα με τη δική του ψυχική δομή, τη στάση του δηλαδή προς το ίδιο του το σώμα, ως κριτική και ανταπάντηση στις ι­ δέες και στάσεις που ενστάλαξε η κοινωνία του στον ί­

διον από τα παιδικά του χρόνια. Σε γενικές γραμμές, ο κεντρικός ανθρωπολογικός άξονας του έργου εξετά­ ζει το κατά πόσο διαπλάθεται ο άνθρωπος από την κοι­ νωνία του και το βαθμό που η συνειδητή κουλτούρα έρχεται σε σύγκρουση με τη βιολογική κληρονομιά του ατόμου, θέματα που έθιξαν για πρώτη φορά ο Δαρβίνος στο έργο του Η Καταγωγή του Ανθρώπου (1871) και ο Φρόυντ στο Τοτέμ και Ταμπού, και τα ο­ ποία στις μέρες μας αποτελούν ένα από τα σημαντικό­ τερα προβλήματα του ανθρωπολογικού στοχασμού. Μόνο μέσα στο πλέγμα αυτό θα μπορέσουμε να κατα­ νοήσουμε τα καθολικότερα ερωτήματα του Καζαντζάκη σχετικά με τη δυναμική της ανθρώπινης κοινωνίας και ακόμα περισσότερο με την εκδήλωση της ανθρώ­ πινης φύσης στην ιστορία, δηλαδή μέσα στο χώρο της συνειδητής απόσχισης του ανθρώπου από τη φύση. Η ανθρώπινη ιστορία δημιουργείται μόλις ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει τη διαφορά του από τα υπόλοιπα φυσικά είδη. Μολοντούτο, η διαφορά δεν είναι και τό­ σο μεγάλη, ή τόσο βαθιά, όσο μας έκανε να πιστεύ­ ουμε η πολιτιστική εξέλιξη. Αυτήν τη ζωώδη και βιολο­ γική φύση του ανθρώπου παρουσίασε ο Καζαντζάκης στο μυθιστόρημά του, όπως τη διέγνωσε μέσα στους πολιτειακούς θεσμούς και τα συλλογικά έθιμα, ακόμα και στην ίδια την πολιτιστική δημιουργία. Μέσα στο μυθιστόρημα διαβλέπουμε το πάνθεο της βιολογικής πολυμορφίας να αντιπαρατίθεται στη νομοτέλεια των πολιτιστικών θεσμών. Για λόγους συντομίας, θα ειδικεύσουμε στην προσέγ­ γισή μας στη σχέση καπετάν Μιχάλη-Νουρήμπεη, την οποία θα εκλάβουμε ως κόμβο διανθρώπινης συμπερι­ φοράς μέσα σε ένα ευρύτερο δίκτυο πολιτισμικού συσχηματισμού. Μια συνολική ανάγνωση του μυθιστο­ ρήματος, αναφορικά με τους υπόλοιπους χαρακτήρες και τα πρότυπα διάδρασης και αλληλεπίδρασης που τα διέπουν, θα έδινε μια αναλυτικότερη σπουδή των α­ πόψεων του Καζαντζάκη για την ποικιλομορφία της αν­ θρώπινης φύσης, την απρόβλεπτη ευκαμψία των μη­ χανισμών προσαρμογής της και τη λειτουργία της μέ­ σα στην ιστορία της πολιτιστικής εξέλιξης. Περιοριζό­ μαστε σε μια σύντομη χαρτογράφηση του ψυχικού δυναμικού που ενέχει η σχέση αυτή, γνωρίζοντας ότι τεμαχίζουμε ένα πλήρες αισθητικό μόρφωμα, το πιο ο­ λοκληρωμένο και πολύπλοκο μυθιστόρημα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, για να ανακαλύψουμε τον ανθρωπολογικό του πυρήνα - και από αυτή την άποψη το εγχείρημα δεν είναι ολωσδιόλου μάταιο ή ανεπίκαιρο. Το μυθιστόρημα αρχίζει με την απεικόνιση μιας βαθιάς δυσφορίας που αισθάνεται ο καπετάν Μιχάλης, όταν μαθαίνει ότι ο ανιψιός του «μαγάρισε... το αίμα μας»

Θέμ τον Μήνα

και παντρεύτηκε μια Εβραία. Αυτή η δυσφορία και η οργή γίνονται σχεδόν σε όλα τα επεισόδια του μυθι­ στορήματος, αναπόσπαστα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του. Παρά τη στενότητα σχέσεων της διευρυμένης οικογένειας της αγροτικής κοινωνίας που καταγράφεται στο έργο, είναι φανερό ότι άλλος είναιολόγοςτωνσυναισθημάτωντου. Πράγματι, αυτό που τονίζεται εξαρχής εδώ, κατά τρόπο φαινομενικά άσχετο, είναι η αηδία που αισθανόταν ο καπετάνιος ε­ μπρός σε οποιονδήποτε άντρα που «έκανε γυναικίστικες κουβέντες», γιατί ο ίδιος τον θεωρούσε «θηλυκάρσενο, μήτε άντρα μήτε γυναίκα». Πρόκειται για ένα μοτίβο που επανέρχεται στο βιβλίο τόσο με τον Τούρκο Αλήαγα, τον Μπερτόδουλο, τον Βεντούζο, την Εφεντίνα Καβαλίνα, ακόμα και τον καπετάνιο Πολυξίγκη. Ο καπετάν Μιχάλης αισθάνεται δυσφορία οσάκις ο ανδροκεντρικός του κόσμος αμφισβητείται και παρει­ σφρέει μέσα του ένα στοιχείο θηλυκής ευαισθησίας που ο ίδιος θεωρεί καταστρεπτικό. Ο προσωπικός λόγος μάς δίνεται αμέσως παρακάτω και εξηγείται από τον Καζαντζάκη με έναν χαρακτηρι­ στικά έμμεσο τρόπο. Ο ίδιος ο καπετάν Μιχάλης έχει α­ ποσχιστεί ψυχολογικά από τη φυλετική του κοινότητα μετά την αδελφοποιία του με έναν Τούρκο, τον Νουρήμπεη. Οι δυο χαρακτήρες είναι σχεδόν συμπληρωματι­ κοί σε όλο το μυθιστόρημα. Όλα τα επεισόδια που πε­ ριγράφει ο Καζαντζάκης μεταξύ αυτών των δύο χαραιαήρων πλημμυρίζουν από μια βαθύτατη αμφιθυμία. Ο Νουρήμπεης αντιπροσωπεύει τον εξουσιαστή και το δυνάστη, με ένα φιλικό πρόσωπο ωστόσο γιατί ο ίδιος νιώθει μια φυσική μειονεξία εμπρός στο δούλο του. Θα λέγαμε ότι η σχέση τους περιγράφεται ως μια υπο­ συνείδητη μορφή φαλλικής συμπληρωματικότητας. Από τον καπετάν Μιχάλη, οι λεπτομέρειες των φυσι­ κών του χαρακτηριστικών που μας παρέχονται εστιά­ ζονται στο επίθετο «κάπρος», που του δίνουν οι γερο­ ντοκόρες της γειτονιάς, ιδιαίτερα ευαισθητοποιημέ­ νες δηλαδή στην έλλειψη ορισμένων απολαύσεων. Το προεξέχον δόντι του κάπρου δεν χρήζει ιδιαίτερης αναλύσεως για να κατανοήσουμε το συμβολισμό του. Για τον Νουρήμπεη ο Καζαντζάκης είναι εξίσου εύ­ γλωττος. Ο νέος με τη «γαληνεμένη ανατολίτισσα ο­ μορφιά», βάζει «μόσκο στις αμασκάλεςτου» και «μυρί­ ζει σαν αγκρισμένο θεριό την άνοιξη». Το μοτίβο της θηλυκής ομορφιάς του Νουρήμπεη θα τονίζεται σε ολόκληρο το έργο. Είναι μάλιστα χαρα­ κτηριστικό ότι σε κάποιο σημείο η ομορφιά του θα θε­ ωρηθεί αμαρτία: «αμαρτία να ’σαι πολλά όμορφος και μάλιστα περισσότερο απ’ ό,τι πρέπει». «Λιγόστεψε την ομορφιά σου», θα πει κάποιος αργότερα στο νεαρό

Θέμα τον Μψα

Τούρκο. Η περίεργη εξίσωση της ανδρικής ομορφιάς με την αμαρτία υποδηλώνει ότι ο νεαρός Τούρκος έχει ξυπνήσει στον καπετάν Μιχάλη μια επιθυμία παράβα­ σης της νομιμότητας, επιθυμία που δεν μπορεί και δεν πρέπει να εκδηλωθεί με τρόπο άμεσο και απαραμόρφωτο. Ο Καζαντζάκης επιπλέον σαν ένα συνθηματικό σημείο για τη διερεύνηση της σχέσης των δύο ανδρών δίνει μια χειραψία τους, στην οποία τονίζεται το «παχύ κοντοδάκτυλο χέρι» του Νουρήμπεη. Ο συμβολισμός είναι εξίσου προφανής. Ανάμεσα στους δύο υπάρχει μια σιωπηλή συνενοχή φαλλικού περιεχομένου, που εκδηλώνεται με διστακτικότητα εκ μέρους του Τούρ­ κου και με επιθετικότητα εκ μέρους του Κρητικού. Ο κάπρος εξουσιάζει υποσυνείδητα τον κοντοδάχτυλο, αν και εξουσιάζεται από εκείνον κοινωνικά. Η διστακτικότητα αυτή είναι χαρακτηριστικό του Νουρήμπεη σε όλο το βιβλίο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις σχέσεις του με τον καπετάνιο. Ενώ μάλιστα είναι αυτός που προτεί­ νει τη θανάτωσή του, για την προσβολή που έκανε στην Τουρκιά, ο ίδιος δειλιάζει και πάλι μεταβιβάζο­ ντας την οργή του επί του αδελφού του καπετάν Μιχά­ λη. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται εδώ είναι εξίσου εν­ δεικτικό. Ο αδελφός του καπετάν Μιχάλη, όπως και ο ί­ διος αργότερα, δεν ντροπιάζει αλλά «γιβεντίζει την Τουρκιά», κοινώς τη σοδομίζει. Όλα τα λόγια που α­ νταλλάσσονται μεταξύ Μιχάλη και Νουρήμπεη στις συναντήσεις έχουν πολύ ισχυρές ερωτικές υποδηλώ­ σεις, που δηλώνονται με την παρουσία μεθυστικών μυρωδιών που έρχονται από τον κήπο, τις αργές τελε­ τουργικές κινήσεις που αποσκοπούν να μη διασπάσουν τη μαγεία της συνύπαρξής τους και τέλος τον κρυφό αλληλοθαυμασμό: ο ένας θα επιθυμούσε να εί­ ναι ο άλλος. Μπορούμε επίσης να διαβλέψουμε ένα άλλο επίπεδο' ο ένας επιθυμεί να αντικαταστήσει τον εξουσιαστή, ενώ ο άλλος επιδιώκει να εξουσιάζεται α­ πό εκείνον. Η αντεστραμμένη εξουσιαστική δυναμική που διατρέχει την επαφή τους, τονίζεται και από τη διαρκή μνεία του αίματος που χωρίζει τους δύο νέους, μια επιπλέον συμβολική απεικόνιση του δεύτερου επι­ πέδου της μεταξύ τουςσχέσεως. Πράγματι, σε λίγο πληροφορούμαστε το πρωταρχικό αμάρτημα και των δύο που συνέβη κατά την παιδική τους ηλικία, όταν δεν είχαν ξεκάθαρη γνώση των δια­ φορετικών στρατοπέδων στα οποία ανήκαν. Η τελετή της αδελφοποιίας με τη μίξη των αιμάτων και την ακό­ λουθη πόση τους δηλώνει τη μυστηριακή ένωσή τους. Η μετάληψη του αίματος ενώνει και τους δύο εμπρός στα μάτια του Θεού, αλλά ακόμα περισσότερο, υποδη­ λώνει τη συμβολική μετοχή του ενός στην ψυχή και τη

σωματική ύπαρξη του άλλου. Η μετάληψη είναι ένα εί­ δος μεταμφιεσμένου καννιβαλισμού, με την πρωτόγο­ νη σημασίατηςλέξεως, δηλαδή συγχωνεύσεως με την ψυχική και σαρκική ουσία κάποιου διαφορετικού ατό­ μου και ταυτίσεως με την αόρατη ψυχή του. Με τον τρόπο αυτό ο εχθρός γίνεται φίλος και οι δύο συνυπάρχουν αρμονικά παρά τις ατομικές διαφορές στηντάξη, τη θρησκεία ή την καταγωγή. Μετά την ενηλικίωσή τους όμως, όταν αναπτύσσονται τα εθνικά τους φρονήματα, τα άτομα κοινωνικοποιούνται κατά διάφορο τρόπο και αποκτούν συναίσθηση των διαφο­ ρών τους, ιδιαίτερα μάλιστα όταν ανήκουν σε αντιμαχόμενες ομάδες. Τότε το αίσθημα της ενοχής γεννιέ­ ται μέσα τους προκαλώντας τη ρήξη ανάμεσα στον κοινωνικό ρόλο και την ψυχολογική πραγματικότητα του ανθρώπου. Οι ομάδες αυτές χαρακτηρίζονται από τη μάχη τους για ζωτικό χώρο, μάχη ουσιαστικά για επιβίωση. Το λανθάνον αντικείμενο της σύγκρουσής τους είναι η α­ νάγκη εξασφάλισης ζωτικού χώρου, ανάγκη που εκ­ φράζεται με επιθετικότητα και αμοιβαίο φόβο - όποιος ελέγχει την περιοχή, αυτός θα επιβιώσει. Η «ελευθε­ ρία» σημαίνει κατοχή γης και επιστροφή της στους αν­ θρώπους, που τη νέμονταν πριν τον ερχομό μιας ξένης φυλετικής ομάδας, η οποία κατέλαβε την περιοχή υπο­ σκελίζοντας τους παλαιότερους κατοίκους της. Είναι

χαρακτηριστικό μάλιστα ότι ο Καζαντζάκης διασυνδέει τις εξελίξεις μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία με τις γενι­ κότερες φυσικές μεταβολές: Κρητικοί και Τούρκοι κοι­ τάζονται με τρυφερότητα μετά το σεισμό, η εξέγερση συμβαίνει με τον ερχομό της άνοιξης, η καρποφορία της γης με τον τρύγο και το πιοτό ξυπνάει στους αν­ θρώπους πρωτόγονα συναισθήματα καταστροφής. Η κοινωνία είναι μέρος της φύσης και οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν οποιοδήποτε άλλο ζώο, που επι­ χειρεί να αποθηκεύσειτροφή, να εξασφαλίσει νερό και να καθορίσει το ζωτικό του χώρο, όπου θα επιτύχει την επιβίωση και τη διαιώνισή του. Ταυτόχρονα, η σύ­ γκρουση των ανθρώπων μέσα στο φυσικό τοπίο, περιγράφεται σαν σύγκρουση μεταξύ εισβολέων που μά­ χονται για κάτι που δεν ανήκει σε κανένα. Η φύση, α­ διάφορη και αμέτοχη, βλέπει τη ζωή και το θάνατο των ανθρώπων όπως και κάθε άλλου ζώου, των φυτών που κόβονται ή μαραίνονται, ακόμα και των λεπρών και α­ δύναμων που βρίσκοντας το ζωτικό τους χώρο, κατορ­ θώνουν να επιβιώνουν ανενόχλητοι, «για να μην ξοφληθεί ποτέ από τον κόσμο η λέπρα»... Μέσα στο πλαί­ σιο αυτό όμως η ψυχολογική εξάρτηση των δυο βασι­ κών χαρακτήρων είναι βαθιά και χαράζει τις σχέσεις τους με τις κοινότητές τους, διαταράσσοντας την το­ πογραφία της ψυχολογικής τους διαμόρφωσης. Η αδελφοποιία βεβαίως είναι ένα έθιμο πανάρχαιο, χωρίς εμφανές ερωτικό περιεχόμενο, αν και δεν πρέ­ πει να υποτιμούμε τον φιλέταιρο χαρακτήρα του, ό­ πως διαφαίνεται στην αισθησιακή συμπληρωματικότητα των ανδρικών σχέσεων του Ομήρου. Πράγματι, στους δύο χαρακτήρες θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε το αρχετυπικό ερωτικό ζευγάρι της αρχαιότη­ τας. Ενκιντού και Γιλγαμές, Αχιλλέας και Πάτροκλος, Θησέας και Πειρίθους. Το φιλεταιρικό υπόστρωμα της σχέσης τους εκδηλώνεται μετά την ένωση με το συμβολικό γαμήλιο δείπνο και «τον ύπνο το βαθύ μέσα στα λινομέταξα σεντόνια». Ο υποδηλούμενος ερωτι­ σμός είναι έντονος, ερωτισμός που, μετά την ενηλικίωσή τους, εκδηλώνεται πλέον με αμφιθυμία: «Μισούσε, αγαπούσε, σιχαίνουνταν τον τουρκαλά αυτό δίπλα του;». Το άλλο αντικείμενο που τους ενώνει είναι ένα άλλο κλασικό ερωτικό σύμβολο, το μαχαίρι. Κάθε φο­ ρά που σκέφτεται τον Νουρήμπεη «παράξενη ταραχή τον είχε κυριέψει, μπορεί και χαρά, να σμίξει με το μοσκαναθρεμμένο ετούτο μπεγόπουλο το αίμα του, να μην μπορεί πια να το σκοτώσει. Να ξορκίσει τον πειρα­ σμό, που κάθε φορά που το ’βλεπε, του ’βάζε το μαχαί­ ρι στη φούχτα». Ο Καζαντζάκης διαρκώς παίζει με αυτά τα ερωτικά σύμβολα, όπως τα ερμήνευσε ο Φρόυντ στο βιβλίο του

Θέμα τον Μήνα

91

Η Ερμηνευτική των Ονείρων. Για ένα προσεκτικό ανα­ γνώστη οι αναφορές αυτές αποτελούν σημασιακές παραστάσεις που λειτουργούν με τη συμπύκνωση και τη μετατόπιση. Αυτό που δεν μπορεί άμεσα να δηλω­ θεί και να εκδηλωθεί, εξωτερικεύεται με παράλληλους ή και αντίθετους τρόπους. Η αμφιθυμία γίνεται βασικό μέσο εκφράσεωςτων συναισθημάτων τους. Μια αμφι­ θυμία που διατυμπανίζεται σε όλο το έργο και αφορά την τάση και των δυο τους να διατηρήσουν την ένωση τους μέσα από τους δύσκολους εξωτερικούς περισπα­ σμούς. Η κουλτούρα τους και η ιστορική στιγμή στην οποία ζουν τους οδηγούν σταδιακά σε μια ρήξη της φαντασιακής και συμβολικής τους ένωσης. Η ρήξη αυτή θα γίνει από τη γυναίκα του Νουρήμπεη, την Εμινέ, η οποία ποθώντας τον καπετάν Μιχάλη διασπάει τη συσχέτισή τους, αποκαλύπτοντας την υφή της και στους δύο. Μόλις ένας άντρας γίνεται το αντικείμενο πόθου μιας γυναίκας, τρομοκρατείται και υποχωρεί, σχεδόν χάνει τον ανδρισμό του. Μόλις ο καπετάν Μιχάλης μετατραπεί σε αντικείμενο πόθου, τότε συνειδη­ τοποιεί τον ερωτισμό του και κατ’ επέκταση το αμάρτημάτου. Η Εμινέ παρεμβάλλεται και «σάλευε λιμάρικα τα ρουθούνια και μάχονταν να ρουφήξει τον αγέρα ανάμεσά τους». Η απεικόνιση της γυναίκας σαν ένα φίδι που γλείφεται και σφυρίζει, θα λέγαμε ότι δηλώνει την αρχή της πραγματικότητας: επιχειρεί να φανερώσει στους δυο εξουσιαστές-άντρες ότι η σχέση τους είναι ατελής, ότι θα παραμείνει ανολοκλήρωτη και τέλος ότι είναι μια ένωση που αντιβαίνει στις αρχές της κοινω­ νίας τους. Στο βαθμό που η εξάρτηση αυτή παρέμεινε ασυνείδητη, οι δυο άντρες συνέχισαν να ζουν χωρίς προβλήματα μέσα στο φαντασιακό απόθεμα των κοι­ νοτήτων τους. Μόλις όμως μια γυναίκα απορρίπτει τον ένα για τον άλλο, ο κόσμος τους καταρρέει. Ο Νουρήμπεης ταπεινώνεται εμπρός της σε ένα πολύ ενδιαφέ­ ρον επεισόδιο, όταν ο καπετάν Μιχάλης σπάει με το χέρι του ένα ξέχειλο ποτήρι ρακί. Πέρα από το συμβο­ λισμό του ποτηριού, που υποδεικνύει μια συμβολική καταστροφή της θηλυκής παρουσίας, η Εμινέ ρωτάει λαχανιασμένη τον Νουρήμπεη «μπορείς, μπορείς, μπορείς;». Η συνθηματική γλώσσα των δύο αντρών διαλύεται εμπρός σε μια γυναίκα που αδιαφορεί για την ισορροπία της υποσυνείδητης σχέσης τους και θέ­ τει τον εξουσιαστή της σε δοκιμασία. Το ερώτημά της είναι κυρίως ερωτικής υφής, αν μπο­ ρεί να κάνει το ίδιο και αυτός, δηλαδή να καταστρέψει τη θηλυκότητα μέσα του και να ενταχθεί στον αντρικό κόσμο υπερβαίνοντας τον φαντασιακό κόσμο της παι­ δικής τους ηλικίας. Η αμφισβήτηση της ερωτικής τους

ικανότητας τρομοκρατεί και πανικοβάλλει τους δυο ά­ ντρες. Στο υπόλοιπο μυθιστόρημα ο μεν καπετάν Μι­ χάλης θα τρέχει τρομαγμένος να ξεφύγει από τη γυναίκα, ώσπου στο τέλος θα την σκοτώσει, ενώ ο Νουρήμπεης θα προσπαθεί να ξανακερδίσει τον αν­ δρισμό του, ώσπου θα τον χάσει ολοκληρωτικά. Η Εμι­ νέ παράλληλα, αφού κατέστρεψε τον Νουρήμπεη, «λαγονεύει» στα βουνά για τον καπετάν Μιχάλη, σαν θηρίο που αναζητάει την τροφή του. Ο καπετάνιος τρέχει να ξεφύγει όσο γίνεται μακρύτερα, αλλά η ερω­ τική αποκάλυψη που υπέστη εκδηλώνεται ως παθολο­ γική ζήλια. Το πόσο παράγωγη είναι η ζήλια αυτή και ε­ πινοημένη εκ των υστέρων φαίνεται από το ότι τη δα­ νείζεται από τον Οθέλλο και τη Δεισδαιμόνα του Σαίξπηρ, όπως του την αφηγήθηκε ο Μπερτόδουλος. Η ι­ δέα να σκοτώσει την Εμινέ, γεννιέται μόλις ο Επτανήσιος τραγουδιστής του αφηγείται τον τρόπο που σκό­ τωσε τη Δεισδαιμόνα ο Οθέλλος. «Είχε δίκιο ο αράπακας», δηλώνει. Η μετατροπή ενός κυρίαρχου άντρα σε αντικείμενο πόθου μιας γυναίκας, η οποία θα αξιολογήσει τον αν­ δρισμό του, αποκαλύπτει την ερωτική αμφιθυμία των δυο ανδρών και τους αποκαρδιώνει ως κοινωνικά πλέ­ ον όντα. Όσο καιρό έμειναν αποκλεισμένοι στη λανθάνουσα σχέση τους, ο κόσμος τους ευσταθούσε και διαιωνιζόταν. Μόλις όμως η τάξη τους διασαλεύεται, αρ­ χίζουν να διαπράττουν πράξεις κοινωνικής ανομίας. Ο καπετάν Μιχάλης παραβαίνοντας τη Σαρακοστή κατε­ βαίνει στον Λαβύρινθο, καθώς δηλώνει, για να διασκε­ δάσει με τους καραγκιόζηδέςτου. Εδώ θα πρέπει να ανιχνεύσουμε ένα είδος αρχέτυπης κατάβασης, που ο­ λοκληρώνεται σε όργιο μυστηριακής τελετής. Οι λε­ πτομερείς περιγραφές των φαγητών που κατεβαίνουν στο υπόγειο υποδεικνύει βέβαια τον εκπολιτισμένο χα­ ρακτήρα αυτού του οργίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότεροι από τους συμπότες του έχουν έντονα θηλυκά χαρακτηριστικά, δεν είναι «ούτε άντρες ούτε γυναίκες, είναι αρτίστες», καθώς δηλώνεται, μια τάξη «μεταξύ ανθρώπων και αγγέλων», μια τάξη δηλαδή ά­ φυλη και ασεξουαλική. Ο καπετάνιος αισθάνεται καλά ανάμεσά τους, μεταθέτοντας δηλαδή το πρόβλημα του δικού του φύλου στους άλλους. Παρατηρεί στους άλλους αυτό που νιώθει ο ίδιος μέσα του, αλλά δεν τολμά να διανοηθεί και πολύ περισσότερο να εξωτερικεύσει. Παράλληλα, ο ανδρισμός του Νουρήμπεη καταρρέει, αφού «ήρθε ο καιρός να πάρει μια απόφαση, αν είναι άντρας». Η επόμενη συνάντηση των δύο αντρών είναι μια συμβολική προσπάθεια αυτο-ενισχύσεως του αν­ δρισμού τους, καθώς επιχειρούν να ανασυγκροτή-

σουν τη οχέση τους πριν την εισβολή της γυναίκας. Ο ένας εισβάλλει στο τούρκικο καφενείο πάνω στο άλο­ γό του, «γιβεντίζοντας» και πάλι την Τουρκιά. Ο άλλος τον κερνάει, παρακαλώντας τον σχεδόν να πιει και μέ­ σα από αυτή την ανταλλαγή δώρων, η σχέση τους επα­ ναβεβαιώνεται, γνωρίζοντας ωστόσο τώρα τη διάσπα­ ση των εκατέρωθεν ταμπού. Ο Νουρήμπεης κερνάει καφέ τον καπετάν Μιχάλη απορροφώντας ο ίδιος τον ανδρισμό του. Παράλληλα, όσο πιο πολύ κοιτάζονται τόσο πιο πολύ ενώνονται. «Κρυφοκοίταξε το Νουρή, χαμογέλασε. Πρόβαλε πάλι το σκυλόδοντο· η καρδιά του μια στιγμή σα να χάρηκε». Παράλληλα, ο Νουρή­ μπεης «είχε χαμηλωμένο το κεφάλι και δεν κάτεχε τι να πει και τι θέλει». Οι ερωτικές υποδηλώσεις γύρω τους είναι τόσο έντονες ώστε ερμηνεύουν το επόμενο βήμα του Τούρκου- να σκοτώσει τον αδελφό του καπετά­ νιου, που «γιβένπσε την Τουρκιά». Αυτό που διαβλέ­ πουμε εδώ είναι μια σιωπηλή τάση αυτο-ευνουχισμού του Τούρκου, σαν μια τελευταία προσφορά στη μυστηριακή ένωση και των δύο. Πράγματι, η μονομαχία Μανούσακα-Νουρήμπεη είναι μια άλλη σύγκρουση ανδρικών νοοτροπιών, μια συμβολική δηλαδή φαλλική σύγκρουση. Ο Νουρήμπε­ ης με την αμαρτωλή του ομορφιά, ευνουχίζεται από τον αδελφό του ανθρώπου που αγαπάει. «Κάλλια ’χα,... να μου κάρφωνες την καρδιά παρά την αντροσύ­ νη μου», αναφωνεί. Από εκείνη τη στιγμή, δεν αλλάζει μόνο ο ίδιος αλλά και ο καπετάν Μιχάλης: «οι άνθρω­ ποι ένιωθαν γύρα του μια δύναμη σκοτεινή, έναν μαύ­ ρο αγέρα από πάνω του, δεν τολμούσαν να ζυγώσουν σα να ’βλέπαν άξαφνα μπροστά τους έναν πεθαμένο ή έναν δαίμονα». Παράλληλα, ο καπετάνιος νιώθει μέσα του ότι πρέπει πλέον ο ίδιος να δράσει για να διασώσει τον κόσμο τους. Ο ευνουχισμός του Νουρήμπεη απο­ καλύπτει την ένοχη, δηλαδή τη γυναίκα, αυτήν που ουσιαστικά έδειξε πως η σχέση τους ήταν μια φαντα­ σίωση και ψευδαίσθηση: «Παράξενη, απάνθρωπη αναγάλλιαση, τον συνεπήρε- ο νους του λευτερώθηκε ξαφνικά, ανέβηκε πιο αψηλά, αρπάχτηκε από άλλο κορμί, αντρίκιο τούτο· που δεν αναστέναζε, δεν αναγλείφουνταν, δεν μύριζε μόσκο- μύριζεν αντρίκιο ιδρώ­ τα». Η δολοφονία της γυναίκας θα του ξαναδώσει τον ανδρισμό του. Η αντίδρασή του εκδηλώνεται διπλά’ πρώτον, με την προσπάθεια επιστροφής στους προγόνους και, δεύτε­ ρο, με μια ενστικτώδη επιθυμία εκδικήσεως γι’ αυτό που συνέβη στον Νουρήμπεη. Συναντιέται για τε­ λευταία φορά μαζί του, όταν «από Νουρής έγινε Νουρίνα», στο πιο σπαρακτικό επεισόδιο του βιβλίου, μετά από το οποίο η όλη μυθιστορηματική σύνθεση α­

δυνατίζει προφανέστατα. «Όρθιος, ακίνητος ο καπε­ τάν Μιχάλης τον κοίταζε· την ομορφιά του συλλογιζό­ ταν, την παλικαριά, τα νταηλίκια, τις σπίθες που πετούσε το άλογό του στα καλντιρίμια, την καλοδεχτοσύνη του και την αρχοντιά». Παράλληλα, ο Νουρήμπεης πε­ ριμένει εκείνον για να δώσει λύση στο δράμα της σύ­ γκρουσης της επιθυμίας τους και του κοινωνικού του ρόλου: «Πόσον καιρό σε περίμενα· κανέναν άλλο στον κόσμο, μήτε μουσουλμάνο μήτε Ρωμιό, κανέναν άλλο δεν περίμενα, όλον ετούτο τον καιρό, παρά εσένα». Η συνάντησή τους, που είναι ένας αποχαιρετισμός, εξα­ σφαλίζει και κάτι ακόμα, τη διαβεβαίωση της ένωσής τους. Μετάτο θάνατό του, ο καπετάν Μιχάλης θα απο­ φασίσει να εκδικηθεί τον αίτιο, δηλαδή τη γυναίκα που διέσπασε τη σχέση τους. Η δολοφονία της Εμινέ από τον καπετάν Μιχάλη θα πρέπει λοιπόν να ερμηνευτεί ως εκδίκηση, πρώτον για τον ευνουχισμό και θάνατο του Νουρήμπεη, δεύτερο για τη μετατροπή του ίδιου σε αντικείμενο πόθου και τρίτο γιατί εκείνη έκλεψε τον καπετάν Πολυξίγκη από τη συμπαγή ενότητα της προγονικής του κοινότητας. Η ξενοφοβία του καπετάν Μιχάλη είναι μια άλλη μορ­ φή φόβου για τον ανδρισμό του. Οι σχέσεις του με γυναίκες παρουσιάζονται εντελώς ανύπαρκτες. Ο κα­ πετάνιος παντρεύεται και κάνει παιδιά επειδή έτσι ορί­ ζουν οι πρόγονοι και η Κρήτη. Μόλις όμως ο ίδιος επι­ θυμήσει κάποιον, ή γίνει επιθυμητός, μόλις αισθανθεί μια εξατομικευμένη επιθυμία που δεν έχει προδιαγρά­ φει από την προγονική κληρονομιά, τότε αυτοκαταστρέφεται. Το μοτίβο επανέρχεται συχνά στον Καζαντζάκη και αντιπροσωπεύει την προσωπική του σύ­ γκρουση με την προγονική κληρονομιά. Στο μυθιστό­ ρημα αυτό, η επιθυμία αναπαρίσταται ως ανατρεπτι­ κός παράγων που διασπάει τη συνοχή της ομάδας διαλύοντας το δεσμό ατόμου και κοινότητας. Σε ευρύτε­ ρο επίπεδο, ωστόσο, η σεξουαλική επιθυμία κυριαρχεί στη φύση και όλοι υπακούνε σε αυτήν. Ο άνεμος γίνε­ ται άντρας για τις γυναίκες και γυναίκα για τους ά­ ντρες, γίνεται μέλισσα για τα λουλούδια και λουλούδι για τα ζώα. Ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καζαντζάκη βασανί­ ζεται από αυτόν τον πανίσχυρο ερωτισμό, που είναι ζωώδης και ακαταμάχητος. Η χριστιανική κουλτούρα έχει καταπιέσει την ικανοποίηση της πολύμορφης επιθυμιάς, αν και οι άνθρωποι ασυνείδητα αντιδρούν και κυριαρχούνται από αυτήν. Έτσι, ο μητροπολίτης κάτω από την πίεση του ανέμου, επιστρέφει σε μορφές αυτοερωτισμού με τη βύθισή του στη «βαθιά σιωπή του Θεού», ενώ ο πασάς αρκείται σε λίγο δροσερό νε­ ρό και σε μια σκλάβα. Αυτό το πανίσχυρο ερωτικό έν­

Θ ίμ τον Μήνα

στικτό εκδηλώνεται σε όλο το μυθιστόρημα με μια ποι­ κιλία σεξουαλικών επιθυμιών, όπως η αιμομιξία, που κυριαρχεί στο έργο σε βαθμό που χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση. Η ερωτική έλξη αδελφού και αδελφής απο­ τελεί ένα κεντρικό ταμπού που εκδηλώνεται διαρκώς στο βιβλίο, όπως στη σχέση Βαγγελιώς και Διαμαντή, Πολυξίγκη και αδελφής του, ακόμα και στη λανθάνουσα έλξη καπετάν Μιχάλη και κόρης του. Ένα άλλο ερωτικό μοτίβο είναι ο ερωτικός σαδισμός των παι­ διών, η επιθυμία τους να σκοτώσουν ή να δουν ανθρώ­ πους να σκοτώνονται, η προσπάθειά τους να κάψουν το σπίτι του ραββίνου γιατί θέλουν να μυρίσουν καμέ­ νη σάρκα. Παράλληλα, αυτό που χαρακτηρίζει το βι­ βλίο και θα πρέπει οπωσδήποτε να αναλυθεί είναι η θε­ αματική απουσία, του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Η μυστηριώδης έλλειψη των μητέρων είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αφού η γυναίκα στο μυθιστόρημα πα­ ραμένει σχεδόν αόρατη και υφίσταται μόνο ως μετα­ φορέας και αποθήκη του ανδρικού σπέρματος και όχι ως αυτόνομη ύπαρξη. Μόλις ωστόσο ο άντρας αντιληφθεί ότι η γυναίκα αυτονομήθηκε τόσο ώστε να επιχειρεί να κρίνει τον αν­ δρισμό του, τότε η εκδίκηση είναι η μόνη λύση του δι­ λήμματος. Γιατον πρόσθετο αυτό λόγο, κυρίως ως εκ­ δίκηση θα πρέπει να δούμε την τελική δολοφονία της Εμινέ από τον καπετάν Μιχάλη. Η Εμινέ αντιπροσω­ πεύει τη γυναίκα που αφήνεται στον ερωτικό άνεμο, χωρίς να κρύβεται πίσω από μεταθέσεις και απωθή­ σεις, χωρίς να αναστέλλει την ικανοποίησή της. Τιμω­ ρείται λοιπόν για την ελευθερία να ακολουθεί το βιολο­ γικό της ένστικτο και τιμωρείται στο όνομα μερικών α­ φαιρέσεων, όπως η Κρήτη ή η θρησκεία, πίσω από τις οποίες ο ανδροκεντρικός πολιτισμός κρύβει τις ερωτι­ κές του φοβίες και τα ευνουχιστικά του συμπλέγματα. Από αυτή την άποψη ο Καζαντζάκης παρουσιάζει τον ισλαμικό κόσμο σαν πιο ανθρώπινο και φυσικό, ενώ στον χριστιανικό βλέπει μορφές εξαθλίωσης και αλλο­ τρίωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας. Σκοτώνοντας την Εμινέ ο καπετάν Μιχάλης αφήνεται πλέον ελεύθερος να επιστρέφει στον κόσμο των αρσε­ νικών προγόνων, να γίνει ένα με το χώμα της Κρήτης, όπου δεν θα υφίσταται ως άτομο, αλλά θα αποτελεί τον φορέα μιας κρυφής μυστικής δύναμης που τον αποπροσωποποιεί και τον καθιστά μια προσωρινή έκ­ φραση του πνεύματός της, όπως γράφει ο Καζαντζά­ κης, προφανέστατα απηχώντας τις εκλογικεύσεις αυτού του ανδροκεντρικού πολιτισμού, από τον οποίο ο ίδιος αδυνατούσε να ξεφύγει. Όμως ο κόσμος γύρω του έχει αλλάξει και ο ανιψιός του ο Κοσμάς φέρνει α­ πό τη Φραγκιά μιαν εβραία, με την οποία συνδέθηκε με

Θ έμ τον Μήνα

αγάπη, ένα αίσθημα που διέλυσε τους τοπικούς και ε­ θνολογικούς διαχωρισμούς και του έδειξε την αλήθεια της ζωής που στην κοινωνία του μόνο οι πόρνες, οι τρελοί και οι διανοούμενοι κατανοούσαν: «Άνοιξε το μυαλό μου και την καρδιά μου, μ’ έμαθε ν’ αγαπώ ξέ­ νες ράτσες που μισούσα, να καταλαβαίνω ξένες ιδέες που πολεμούσα, να νιώσω πως όλοι οι άνθρωποι έ­ χουμε την ίδια ρίζα». Αυτή είναι η τελική αποκάλυψη του βιβλίου, η κοινή ρί­ ζα των ανθρώπων, η ισαξία της περιπέτειάς του στην ι­ στορία, ασχέτως καταβολών, αναγκών και επιθυμιών. Στον κόσμο του καπετάν Μιχάλη όμως όλα αυτά είναι ξένα, εχθρικά και αποτρόπαια. Υποδηλώνουν το θάνα­ το, τη διάλυση της δυναστείας του παρελθόντος επί των ζωντανών, γιατί τελικώς υποδεικνύουν έναν και­ νούριο ορίζοντα κατανοήσεως της ανθρώπινης φύ­ σης. Ο θάνατος του καπετάν Μιχάλη είναι η οριστική καταστροφή ενός κόσμου ατομικής ετερονομίας, ό­ που το άτομο αρνείται να λάβει ευθύνη των πράξεών του και αποδίδει τα πάντα στους προγόνους, στον τό­ πο και στο θεό. Η έκτων ένδον καταστροφή αυτού του κόσμου βλέπουμε να αποτυπώνεται με απίστευτη δεξιοτεχνία και συμβολική εικονικότητα στο συγκλονιστι­ κό αυτό μυθιστόρημα. Σε γενικές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αντί

για έναν ύμνο στη λεβεντιά και τον ανδρισμό, στον ΚαηετάνΜιχάλη διαβάζουμε έναν αποχαιρετισμό και ένα μνημόσυνο σε αυτή τη μονόπλευρη και καταστρεπτική μορφή πολιτιστικής διαπλάσεως του ανδρικού ιδεώ­ δους. Η κατάρρευση αυτού του φαλλολατρικού ιδανι­ κού γίνεται από εσωτερικές πιέσεις, εξαιτίας της βα­ θιάς εσωτερικής διαφοροποιήσεως που υφίστανταιτα άτομα-φορείςτου, μέσα σε μια κοινωνική δομή, οι ανά­ γκες της οποίας καθίστανται πιο πολύπλοκες και αποκαθιστούν τη γυναίκα στον κοινωνικό της ρόλο, ισοσταθμίζοντάς την με τον άνδρα. Ο καπετάν Μιχάλης ουσιαστικά αυτοκτονεί γιατί η οξύ­ τητα της σύγκρουσης μέσα του δεν δαμάζεται ούτε α­ πό την ανάγκη για απελευθέρωση της Κρήτης, από έ­ να υπερατομικό ιδανικό, ούτε από την αναγόρευσή του σε αρχηγό της πάτριάς του. Το μοναστήρι που ε­ γκαταλείπει αβοήθητο να καεί υποδηλώνει την κατα­ στροφή των αντιλήψεων περί ιερότητας που θεμελίω­ ναν την εξουσία του. Παράλληλα, μη έχοντας την α­ ντοχή να συντρίψει τη συμπεριφορά στην οποία τον έ­ χει περιορίσει η κοινωνία του, έρχεται σε μια βαθύτατη ρήξη με τον εαυτό του και τελικώς αυτοθυσιάζεται, παρασύροντας τους πλησιέστερους συγγενείς του, αυτούς δηλαδή που θα μπορούσαν να τον υπερασπί­ σουν και να τον διασώσουν, συνεχίζοντας έτσι τη νοο­ τροπία του. Τα αισθήματα ενοχής του καπετάν Μιχάλη είναι κυρίως η αδελφοποίησή του με ένα αλλόφυλο/ομόφυλο και αλλόθρησκο/εισβολέα, τα αμφίθυμα ερωτικά ερεθίσματα έλξης και άπωσης που αισθάνεται για εκεί­ νον και, τέλος, η επώδυνη διάσπαση των συναισθημά­ των αυτών από μια γυναίκα, η οποία δίνει την πρόφαση και τη δικαιολογία στον ίδιο να αυτοκαταστραφεί, εξωτερικεύοντας έτσι τις ενοχές του. Η βύθισή του μέσα στην ετερότητα ενός διαφορετικού πολιτιστικά όντος που, ωστόσο, έχει το ίδιο φύλο και την ίδια επιθυμία με τον ίδιο, δεν μπορεί να ρυθμιστεί ούτε από την αίσθη­ ση του κοινωνικού του καθήκοντος ούτε από τον άμε­ σο πολιτιστικό του χώρο. Με φροϋδικούς όρους, θα λέγαμε ότι το εγώ αδυνατεί πλέον να εξισορροπήσει το id του υποσυνειδήτου του, το οποίο έχει αντεπιτεθεί στις πιέσεις του κοινωνικού υπερ-εγώ. Η ερωτική του ένωση με τον Νουρήμπεη, διά της συμβολικής μεταλήψεως του αίματός τους, έχει δημι­ ουργήσει τη βαθιά πολιτιστική του δυσφορία, την ενο­ χή του δηλαδή μέσα στον πολιτιστικό χώρο και στην ι­ στορική στιγμή που βρίσκεται. Ένας Έλληνας Κρητι­ κός δηλαδή δεν μπορεί να νιώθει παρόμοια αισθήμα­ τα για ένανΤούρκο Κρητικό, ένας άντρας για έναν άλ­ λο άντρα, παρά μόνο αν δεν είναι αληθινός άντρας, ή

αληθινός Κρητικός. Τα αισθήματα αυτά όμως γεννή­ θηκαν σε μια νεανική ηλικία όταν οι εθνικές διαφορο­ ποιήσεις δεν έχουν μεγάλη σημασία, όπως φαίνεται α­ πό ανάλογη ιστορία του εβραιόπουλου, του Λεβή, που θέλει να κάψει τον ραββίνο, για να αποδείξει στους συνομηλίκους του ότι δεν είναι Εβραίος. Η απόσχιση όμως του καπετάν Μιχάλη από τον πολιτιστικό του χώ­ ρο, η αποστασία του από τα ιδανικά μεγέθη του ανδρι­ σμού, η ρήξη του με τη θρησκευτική τους νομιμοποίη­ ση, η αποταύτισή του από το πνεύμα των προγόνων, ο χωρισμός του από την οικογενειακή εστία, η παράλο­ γη επιθυμία του για τη γυναίκα του φίλου του, ο ευνουχισμός του αδελφοποιητού του, η ταπεινωτική α­ ποκάλυψη του γυναικείου του προσώπου μπροστά στο θάνατο, ο θάνατος τέλος του φίλου από τον οποίο μπόρεσε να αποκτήσει ένα ψυχολογικό βάθος που εστερείτο προηγουμένως, τον οδηγούν στο αναπό­ φευκτο τέλος. Ο φυσικός οργανισμός που δεν αντιλαμβάνεται την ε­ σωτερική του διαφοροποίηση παρά ως τύψη και ενο­ χή, ως μια δύναμη δηλαδή που καταστρέφει τη ζωτική του ισορροπία και το συσχετισμό του με τις αξίες της κουλτούρας του, υπόκειται στην εκκαθαριστική διαδι­ κασία της φυσικής επιλογής και αφανίζεται. Εθελοντι­ κά ή όχι, η τρελή πορεία του καπετάν Μιχάλη προς το θάνατο είναι μια απόδραση από τα ίδια του τα συναι­ σθήματα, μια ασυνείδητη ατομική εντροπία, που δια­ λύει τους φυσικούς και κοινωνικούς δεσμούς, εξαφα­ νίζοντας πλέον την ατομικότητά του. Μέσα στο συνε­ χές της συλλογικής μνήμης, η ιδιαιτερότητα της ατομι­ κής παρουσίας παύει να υφίσταται. Το άτομο από σώ­ μα γίνεται σκιά, από σαρκική ύπαρξη, σκιώδης πρόγο­ νος, από απτή παρουσία, τοτέμ και φόβητρο του πα­ ρελθόντος. Η ψυχολατρία (ανιμισμός) που διακρίνεται σε όλο το μυθιστόρημα, η έλλειψη κάθε αισθήματος αυτού που αποκαλούμε παράδοση, το διαρκές παρόν της πρωτόγονης συνείδησης διασαλεύονται από την ανάδυση της ατομικότητας που επιθυμεί να διαφέρει, να δημιουργήσει το χρόνο της και να δηλώνει σε συλλογικό επίπεδο τη διαφορετική της χρονική αίσθη­ ση. Το διαρκές παρόν του καπετάν Μιχάλη καταρρέει όταν αποκτάει αίσθηση του χρόνου της επιθυμίας και αντι­ λαμβάνεται ότι η απόσταση ανάμεσα στην εκπλήρωση των αισθημάτων του και στο αντικείμενο του ερωτικού του πόθου μεγαλώνει και επιδεινώνεται. Η νέα χρονικότητα που πυκνώνει μέσα στη συνείδησή του σπάει κάθε σχέση του με την αρχή της πραγματικότητας. Παράλληλα, η ως τώρα επιτυχημένη επιβίωση του, τί­ θεται σε κίνδυνο, παρασύροντας τους συγγενείς του,

Θέμα τον Μήνα

ακόμα και τους γόνους δηλαδή που θα μπορέσουν να διαιωνίσουν την ύπαρξή του. Στη σύγκρουση γόνων και προγόνων νικούν οι δεύτεροι, το ατομικό μόρφωμα καταστρέφεται, αφού τα αισθήματάτου δημιούργησαν ένα βαθύτατο ρήγμα στο συνεχές ζωντανών και νε­ κρών στο οποίο ζουν οι αδιαφοροποίητες κοινωνίες. Ο Καζαντζάκης κατανοεί ότι η ερωτική επιθυμία δημι­ ουργεί μια πολιτιστική ατμόσφαιρα, μια νέα βιόσφαιρα ασυνεχή και ρευστή, πολύμορφη και απρόβλεπτη. Τα ερωτικά συμπλέγματα, οι απωθήσεις, οι μετατοπίσεις ερωτικών αντικειμένων, οι μεταθέσεις των ερωτικών ι­ κανοποιήσεων και όλη η ονειρική πολυμορφία του ερω­ τικού ενστίκτου γίνεται γι’ αυτόν απόδειξη πολιτιστικής εξέλιξης, ώθηση προς την ολοκλήρωση της ατομικής προσωπικότητας και την ευημερία της κοινωνίας. Όλοι οι ήρωές του παραδίδονται στην ερωτική επι­ θυμία υπό διάφορες μορφές: θρησκευτική ενατένιση, σαρκική ικανοποίηση, πνευματική εγρήγορση, πα­ τριωτική ένταξη, κοινωνική ιδεολογία, πολεμικό μένος, ιδιοτελές συμφέρον. Ο καπετάν Μιχάλης όμως είναι ε­ κείνος που δεν μπορεί να ελέγξει την επιθυμία γιατί δεν θέλει να την αποδεχθεί. Ο Νουρήμπεης αντιπρο­ σωπεύει τον ιδεατό εαυτό του, το έτερον ήμισυ του πρωταρχικού πλατωνικού ζευγαριού, με το οποίο δεν μπορεί να ξανασμίξει. Η απώλεια της επανένωσης τρο­ μοκρατεί το άτομο και διαταράσσειτη σχέση του με τη φυσική πραγματικότητα. Ο θάνατος του Νουρήμπεη σημαδεύει την οριστική διακοπή της αντιστοιχίας με­ ταξύ των ατομικών του αναγκών, των προτύπων συμπεριφοράς που έχει αποδεχτεί και ακόμα περισσό­ τερο της αναγκαιότητας της παρουσίας του στη φύση. Η ύπαρξή του θέτει σε κίνδυνο το γένος και ως τέτοια εξαλείφεται. Έτσι, αντί να βλέπουμε ιδανικές μορφές ανδρισμού και πατριωτικής λεβεντιάς στον καπετάν Μιχάλη δια­ βάζουμε ένα μεταμφιεσμένο ομοφυλόφιλο ρομάντζο, ένα τραγικό μελόδραμα αντεστραμμένου ομοερωτισμού, όπου η γυναίκα ενοχοποιείται για την ατολμία των ανδρών να εξωτερικεύσουν τις ορμές τους. Η αυτοπαγίδευση του άνδρα μέσα στους θεσμούς, που επι­ νόησε για να κυριαρχεί, τον οδηγεί σε μια σταδιακή αυτοκτονία, μέσω ενός άγονου πολέμου εναντίον των ίδιων του των επιθυμιών. Το άτομο για τον Καζαντζάκη ασφυκτιά μέσα στα όρια της σημερινής κουλτούρας, η οποία το καταστρέφει οσάκις αυτό αισθάνεται, ή διαι­ σθάνεται, μια υπαρκτική δυνατότητα πέραν της κοινω­ νικής του νομιμότητας. Η επιθυμία εδώ, αντί να δαινομοποιείται και να αποκρύπτεται, θεωρείται ως παρά­ γων πολιτιστικής μεταβολής. Στην επιθυμία υποτάσσε­ ται ακόμα και η ορμή για επιβίωση για τούτο και όταν η

Θφα τον Μήνα

πρώτη καταλαμβάνει απόλυτα το άτομο, οι μηχανισμοί αμύνης του κοινωνικού πνευματικού ορίζοντα καθι­ στούν περιπόν οποιονδήποτε θέτει εν αμφιβάλω την αποτελεσματικότητά τους. Οι πρόγονοι για τον Καζαντζάκη είναι οι στρατηγικές που συνέβαλαν στην επιβίωση του γένους και στην επι­ βολή μιας ανδροκεντρικής τάξης πραγμάτων. Για τού­ το και αποτελούν τους εγγυητές της μελλοντικής διαιωνίσεωςτου γένους και των αξιών του, καθιερωμένους από την αναγωγή τους σε φυσικές δυνάμεις. Όποιος παραβεί τους προγόνους, ανατίθεται στη διαιώνιση του γένους και επομένως καταστρέφεται. Μόλις ο αν­ δρισμός του καπετάν Μιχάλη τέθηκε σε ασυνείδητη δο­ κιμασία, όλο το οικοδόμημα της φαλλολατρικής κοινω­ νικής ιεραρχίας μέσα του κατέρρευσε. Οι πρόγονοι που συνέχισαν το γένος, ανανεώνοντας τα πρόσωπά του, μέσα από τη μεταφορά των γενετικών τους χαρα­ κτηριστικών, εξουδετερώνουν εκείνον που επιχειρεί με τις επιθυμίες του να σταματήσει τη ροή τους στο χρόνο ακόμα και αν έχει αφήσει πίσωτου απογόνους, αφού το παράδειγμά του υποδεικνύει ότι διασπάται η πολιτιστι­ κή συμπεριφορά που δημιούργησαν. Το άτομο δεν μπορεί να επιλέξειτη ζωή του' επιλέγεται από τη ζωή εφόσον ακολουθεί την κανονικότητα της κοινωνίας του. Από εδώ προέρχεται η εξίσωση ελευθε­ ρίας και θανάτου· η ελευθερία από τους προγόνους ι­ σοδύναμοί με καταστροφή... Ο εγκέφαλος, που εξα­ τομικεύτηκε τόσο ώστε να αισθανθεί κάτι πέραν της η­ θικής νομιμότητας της κουλτούρας του, σκορπίζεται στις πέτρες, στην ανόργανη ύλη δηλαδή όπου δεν υφίστανται διαφοροποιήσεις προσωπικών αισθημάτων. Η νομοτέλεια του πολιτισμού είναι ισχυρότερη από τη βιολογική δυνατότητα της πολυμορφίας. Η κουλτούρα, ο κύριος μηχανισμός επιβίωσης των αν­ θρώπινων κοινωνιών, καταστρέφει όσους αποκλίνουν από τα πρότυπα συμπεριφοράς και τους σχηματι­ σμούς σκέψης που αυτή καθορίζει. Όμως η επιθυμία εξατομικεύει τους ανθρώπους και τους δίνει την αί­ σθηση μιας προσωπικής υπάρξεως που στερούνταν προηγουμένως. Η ισορροπία μεταξύ κουλτούρας και επιθυμίας δεν έχει ακόμα καθοριστεί με αποτέλεσμα το διαφοροποιημένο άτομο να συντρίβεται από το βά­ ρος των ίδιων του των αντιλήψεων και να καταρρέει κάτω από την τυραννία των εσωτερικευμένων θεσμών. Και αυτή η μάλλον απαισιόδοξη διαπίστωση είναι το κεντρικό μήνυμα του καζαντζακικού μυθιστορήματος σε επίπεδο ατομικής ψυχολογίας και κοινωνικής ψυχο­ δυναμικής.

ΒΡΑΣΙΔΑΣ «ΑΡΑΛΗΣ

Κ αζαπ ζάκης .

"

..........

Αίγινα* j

^

‘' M C ^

• t*y f*c s < r ' ^

'/» # fC /( L ·

' p f #

/ ( J H C iT T q r ’ *

/

/ < *7 M

*< /

*/4υτό γο κείμενο έχει διαβάσει η Κατερίνρ Αγγελάκη-Ρόυκ σε εκδήλωση στην Αίγινα αφιερωμένη στον Νίκο Καζαντζάκη

Κάπου μέσα μας όλη μας τη ζωή καταστρώνουμε ένα ταξίδι. Και μαζί, παράλληλα με την ίδια πνοή φτιά­ χνουμε και την Ιθάκη. 0 Καζαντζάκης μες στην ωραία του υπερβολή, το Αφρικάνικο πάθος του όπως θ’ α­ ναγνώριζε και ο ίδιος (σε επιστολή προς τον πατέρα μου γράφει το 1917: «Βρήκα πάλι τον εαυτό μου, τον απόγονο των Αράβων στο Αφρικάνικο νησί της Κρή­ της»). Τα συνέλαβε και τα δύο τέλεια. Στην τέχνη έ­ φτιαξε την «Οδύσσεια». Στη ζωή την προσωπική, την πνευματική του Οδύσσεια και την Αίγινα. Η Αίγινα ή­ ταν για τον Καζαντζάκη ό,τι ήταν η Ιθάκη για τον Οδυσσέα. Αλλά όπως στην Οδύσσεια του Ομήρου ο Κ. επενέβη με το δικό του όραμα, έτσι και η Ιθάκη του Κ. διαφέρει από την Ιθάκη του Ομήρου. Για τον Όμη­ ρο η Ιθάκη είναι δύο συγκεκριμένα σημεία. Το ξεκίνη­ μα και το φτάσιμο. Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο σημεία εί­ ναι η περιπέτεια, η αποκάλυψη, η κόλαση και ο παρά­ δεισος της προσωπικής εμπειρίας, μ’ ένα λόγο η ζωή. Στον Όμηρο, όταν ο Οδυσσέας φτάνει πια στο τέλος στην Ιθάκη, αναπαύεται. Στην Οδύσσεια του Κ. η Ιθά­ κη είναι ένα φτάσιμο προσωρινό. Αναγνωρίζει ο

Θέμα τον Μψα

Οδυσσέας του Κ. σχεδόν αμέσως πόσο περιορισμέ­ νος είναι ο ορίζοντας που έχει κάθε άραγμα, πόσο γρήγορα η βαρεμάρα παίρνει τη θέση της νοσταλ­ γίας. Γι’ αυτό μόλις σκοτώσει τους μνηστήρες, κανο­ νίσει τα οικονομικά και οικογενειακά - παντρεύει το γιο του Τηλέμαχο με τη Ναυσικά απ’ το νησί των Φαιάκων, κείνη που ’χε γνωρίσει γυμνός αυτός, περίλα­ μπρα ντυμένη αυτή την πριγκιπική της νιότη - πλα­ ντάζει, θέλει να ξαναφύγει. Γράφει ο Κ. για τον Οδυσσέα του σε γράμμα στον Αιμίλιο Χουρμούζιο (Ο Ασυμβίβαστος της Ελένης Καζαντζάκη) «Όμοια κι ο Οδυσσέας. Κάθε ψυχή μεγάλη πλαντάει κάποτε γιατί νοιώθει πως κι ο ανώτερος άθλος και η ανώτατη χαρά ή θλίψη και το πιο απότολμο ιδανικό δεν τη χωράει. Τίποτα δεν τη χωράει, παρά μονάχα το Τίποτα». Ξα­ ναφεύγει λοιπόν. Μαζεύει καινούριους συντρόφους, φτιάχνει καινούριο σκαρί, ξαναφεύγει. Θ’ απαγάγει πάλι την ωραία Ελένη που 'χε κι αυτή στο μεταξύ μπουχτίσει το καθισιό και τη μεσόκοπη ευχαρίστηση. Πάλι θα κατακτήσει, θα κάψει και θα καεί από θεούς και ανθρώπους. Στην Ιθάκη δεν θα ξαναγυρίσει. Ο Κ. έφτιαξε αργά-αργά την Αίγινα όπως ο μεταξο­ σκώληκας το μετάξι - μια παρομοίωση που τόσο του άρεσε. Διάλεξε το βράχο, έχτισε την αετόφωλιά, γι’ αυτόν και την. αγαπημένη του Ελένη. «Κουράζομαι πολύ, ολημέρμ είμαι στο γιαπί, μήτε τρώω πια μήτε κοιμούμαι... Σας κουράζω με το σπίτι, μα ο Βούδας έ­ χει δίκιο: Όποιος χτίζει σπίτι γίνεται πόρτα και παρα­ θύρι». (Γράμμα στην Ελένη, 1936). Αλλά η Αίγινα-Ιθάκη του Καζαντζάκη, δεν είναι τόπος νεκρός, παραίτη­ σης και ήρεμης αναπόλησης. Είναι τόπος γεμάτος ε­ νέργεια και δύναμη, δαιμονική δουλειά και απόλαψη του έξω θαύματος της φύσης και του μέσα θαύματος του Τιτάνα ανθρώπου. «Θείες εδώ οι μέρες, τώρα που έμεινα μόνος αγρίεψα, δουλεύω φοβερά... Κι ε­ γώ νοιώθω εδώ απόλυτα ευτυχής... βλέπω τη θάλασ­ σα, την απόλυτη ησυχία, τον καιρό όλο σαν περιβόλι δικό μου και κατεβαίνω κάτω και κόβω τους καρπούς. Όσο δεν με κυριεύει ο δαίμονας ο ταξιδιάρης, θαρρώ δεν έχω ανάγκη από τίποτα. Δεν έχω παρά να μετατο­ πίσω το δαίμονα στο μέσα μου κόσμο και τότε όλα εί­ ναι άρτια και αυτάρκη». (Γράμμα στον Πρεβελάκη, 1933). Αλλά ο δαίμονας ο ταξιδιάρης βγαίνει συχνά στην επιφάνεια και ζητάει το δίκιο του. Πραγματικά την περίοδο αυτή στη ζωή του Κ., που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε Αιγινίτικη περίοδο, δηλαδή από το 1931 ως το 1946, ο Κ. ταξιδεύει συχνά, γνωρίζει τον κόσμο. «Το ταξίδι κι η εξομολόγηση (κι η δημιουργία) είναι η α­ νώτερη και πιστότερη μορφή της εξομολόγησης- στά­ θηκαν οι δύο μεγαλύτερες χαρές της ζωής μου.

Θέμα τον Μήνα

Να γυρίζεις τη γης, να βλέπεις - να βλέπεις και να μη χορταίνεις - καινούρια χώματα και θάλασσες κι αν­ θρώπους και ιδέες και να τα βλέπεις όλα σα για πρώ­ τη φορά, να τα βλέπεις όλα σα για τελευταία φορά, με μακρόσυρτη ματιά, κι έπειτα να σφαλνάς τα βλέ­ φαρα και να νοιώθεις τα πλούτη να κατασταλάζουν μέσα σου ήσυχα, τρικυμιστά, όπως θέλουν, ωσότου να τα περάσει από την ψιλή κρισάρα του ο καιρός, να κατασταλάξει το ξαθέρι απ’ όλες τις χαρές και τις πί­ κρες σου - τούτη η αλχημεία της καρδιάς είναι θαρ­ ρώ, μια μεγάλη αντάξια του ανθρώπου ηδονή. Γιατί έτσι μπορείς όχι μονάχα να γνωρίσεις τον εαυτό σου, παρά, πολύ σπουδαιότερο: να ξεπεράσεις το ζουρλοπερήφανο το εγώ σου, βυθίζοντάς το, αρμονίζοντάς το μέσα στο αγωνιζόμενο και περιπλανώμενο στράτεματου ανθρώπου. Έκαμα μερικά ταξίδια - πνευματικές πειρατείες, ξε­ σπάσματα της καρδιάς που πονούσε, απληστία του ματιού που λαχτάριζε και βιάζουνταν, πριχού να σβύσει, να δει όσο μπορεί περισσότερο νερό και χώμα. Θα πασκίσω, συντρίβοντας τη στέρεη κρούστα του λογικού που κατασκεπάζειτην ψυχή μου να θυμηθώ. Κάθε ταξίδι μου σημάδευε - πότε αιτία, πότε αποτέ­ λεσμα - μιαν εσωτερική μου, γιομάτη πλάνταγμα και μεσολογγίτικη έξοδο, κρίση. Και λέω, αν μπορέσω να τη στερεώσω με λόγια, θα βοηθήσω κι άλλες ψυχές

που κίνησαν κατά τον ίδιο δρόμο με αδερφικό μαζί μου ρυθμό, να συντομέψουν την αγωνία τους. Η εξομολόγηση τούτη μακάρι να ’χειτην αξία μιας κα­ λής πράξης. Τίποτα μεγαλύτερο δεν πεθυμάει. Γιατί δεν κάνω τέχνη, αφήνω την καρδιά μου να φωνάζει». Παρίσι, Γκέτεσγκαμπ ένα ψηλό βουνό στην Τσεχο­ σλοβακία. Ο Καζαντζάκης είχε πάθος με τα βουνά. Εκεί ψηλά ο αέρας και η αίσθηση τ ’ ουρανού τού θύ­ μιζε το κλίμα που πάντα προσπαθούσε να ’ναι κυρίαρ­ χο μες στην ψυχή του. Κάθε βουνό κι ανήφορος, κάθε ανήφορος και μια αγαλλίαση για τον Καζαντζάκη, γιατί στην έκφραση αυτή του ανώτατου στη φύση βά­ σισε ο συγγραφέας της Ασκητικής το όραμά του, την κοσμοθεωρία του. Ψηλότερα, δυσκολότερα, ακόμα πιο απόκρημνα, ο άνθρωπος να τείνει πρέπει ολοένα. Να πολεμάει τη βολή, τη συνήθεια, τον ύπνο της ψυχής, τα πεδινά. Ανέβαινε. Όπως λέει και στον Γκρέκο. Κάνε ό,τι δεν μπορείς. Ο προορισμός του αν­ θρώπου σ’ αυτή τη ζωή είναι ο ανήφορος. Και ανήφο­ ρος θα πει αγώνας. Και αγώνας λευτεριά. Ταξίδια λοι­ πόν. Παρίσι πάλι ξανά. Ισπανία όταν έκανε 2.000 χιλ. με τρένο, ένα ταξίδι γιομάτο εφιάλτες, ζητώντας μια ηρεμία μέσα του, αμέσως μετάτο θάνατο του πατέρα του (1933). «Έφυγα αμέσως, κυριευμένος από ανε­ ξήγητη φρίκη. Είχα ανάγκη να κουράσω, να ξεκάμω το σώμα μου, για να αλαφρώσω λίγο. Δεν ήταν αγά­ πη, κάτι πιο βαθύ, πιο ζωώδικο, σα να γκρεμίστηκε στο χώμα ένα μεγάλο κομμάτι του κορμιού μου, σα να με τραβούσαν φριχτές ρίζες στα χώματα, πριν του καιρού μου». (Γράμμα στον Π.Π.). Και στην Ελένη: «Και πρώτα το βέβηλο, τρομερό συναίσθημα πως "λευτερώθηκα". Ένας βράχος με πλάκωνε σε όλη μου τη ζωή, τώρα θ’ αρχίσω ν’ αναπνέω... Ο ίσκιος έφυγε από πάνω μου, κατέβηκε, χάθηκε στη γης... Τώρα που αφανίστηκε αυτός που με γέννησε, γεννιούμαι». Ήταν πραγματικά καταπιεστικός ο βράχος-πατέρας. Έμπαινε στο σπίτι και εξαφανιζόντουσαν η μάνα, οι δυο αδελφές του Κ. Κι εκείνος τον κοιτούσε γιομάτος δέος και φόβο. Του πήρε πολλά χρόνια για να συμφι­ λιωθεί με την ιδέα ότι εκείνος δεν ήταν φτιαγμένος σαν τον πατέρα του να σκορπίσει τον τρόμο στους Τούρκους, ότι δεν ήταν ντροπή που αν κι άντρας κοί­ ταζε τη φύση και διάβαζε βιβλία. Και κάπου μέσα του μες στον αδιάκοπο διανοητικό αγώνα του ήθελε ν’ α­ ποδείξει στον κύρη του ότι κι αυτός είναι σπουδαίος, κι αυτός ήταν ο πρώτος, αλλά σ’ έναν άλλο χώρο, στο πνεύμα. Στην Ισπανία ξαναπήγε το 1936 ανταποκριτής της Κα­ θημερινής στο μέτωπο του εμφυλίου. Γράφει στην Ελένη: «Και θα ’μαι απάνθρωπα αμερόληπτος σε ό,τι

γράψω. Και οι δυο μερίδες θα δυσαρεστηθούν, μα δε γίνεται αλλοιώς. Αρχίζω πια να μην απασχολούμαι για ιδέες αριστερές ή δεξιές. Ένα μονάχα μ’ ενδιαφέρει και με κάνει να χαίρομαι και να πονώ: Ο άνθρωπος, ο άνθρωπος, ο εξαίσιος σκούληκας που σούρνεται και μάχεται να κάνει φτερά». Το 1939 μέσω του Βρεττανικού Συμβουλίου τον κα­ λούν στην Αγγλία. Και το 1946 τον ξανακαλούν. Αφή­ νει την Αίγινα για 40 μέρες και δεν ξαναγυρίζει ποτέ. Και δεν ξαναβλέπει ποτέ την Ελλάδα. 11 χρόνια μετά πεθαίνει. Κι όλα αυτά τα χρόνια, η Αίγινα ξανάρχεται ολοένα στα γράμματά του. «Και βλαστημούσα την ώ­ ρα που άφησα την Αίγινα». «Πόσο λαχταρώ την Αίγι­ να, μα πώς να γίνει;». «Αχ και να σμίγαμε πάλι στην Αί­ γινα να κάνουμε πάλι τηγανίτες με χαρουπόμελο». Στην Αγγλία το ’39 ο Κ. συνάντησε δυο θεριά. Το ένα η βιομηχανία, ήταν ήδη καλά εγκατεστημένο εκεί. Το άλλο ο πόλεμος - ερχόταν. Ήταν τόσο κοντά που μύ­ ριζε κιόλας το φοβερό του χνώτο. Γράφει στην Ελέ­ νη: (κείμενο βασικά αυτούσιο θα το βρούμε στο «Τα­ ξιδεύοντας-Αγγλία»). «Ξαφνικά είχαν πάρει μέσα μου τραγικό νόημα το Μάντσεστερ, το Λίβερπουλ, το Μπέρμιχαμ κι όλες οι βιομηχανικές πολιτείες του κό­ σμου, κι όλη η βιομηχανική εποχή μας. Μια τούλπα (το πλάσμα που δημιουργεί ο ασκητής στο Θιβέτ στον αγέρα) του ανθρώπου που είναι η μηχανή, την έ­ πλασε να τον δουλεύει πιστά και αυτή πήρε φόρα και μας σέρνει τώρα στο γκρεμό, ενώ εμείς την είχαμε προστάξει να μας φέρει νερό από τη βρύση. Πώς να σωθούμε, να δυναμώσουμε την ψυχή μας για να μπο­ ρεί να επιβάλλει τη θέλησή της στην τρανεμένη, επι­ κίνδυνη δούλα». Στην Αίγινα, όπου «η θεία μοναξιά και η γλύκα», ο Κ. δούλεψε σα δαιμονισμένος. Ατέλειωτος ο κατάλογος των έργων που περάτωσε. Τη μετάφραση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη, μια σειρά κάντα «για να τιμή­ σω: τους αρχηγούς των ψυχών που με εγκαρδιώνουν στον αγώνα», περίπου 10, κι ανάμεσά τους «Τσιγκισχάνος», «Ψυχάρης», «Αγία Τερέζα», «Λένιν», «Δον Κιχώτης», «Μουχαμέτης», «Βούδας», σχολικά βιβλία για χρήματα, το λεξικό του Ελευθερουδάκη, που το δούλεψε όταν έμενε στο νησί του πατέρα μου (χειμώ­ νας ’30-’31), το Jardin des Rochers στα γαλλικά (Βραχόκηπος αργότερα), πάλι στα γαλλικά το μυθιστόρη­ μα Mon pere (αργότερα καπετάν Μιχάλης στα 1950), την τραγωδία «Μέλισσα», την τραγωδία «Γιανγκ-Τσε» (αργότερα Βούδας) και τόσα τόσα άλλα. Ό λ’ αυτά ό­ μως γύριζαν, πέταγαν σαν μαμούνια γύρω από τη λά­ μπα. Η λάμπα ήταν το μεγάλο του έργο - έτσι το θεω­ ρούσε και κείνος, και κάπου σημειώνει: «έργο Οδύσ­

Θψα τον Μήνα

σεια ΠΑΡΕΡΓΑ όλα τ ’ άλλα» - η Οδύσσεια. Στην Αίγι­ να γράφτηκαν οι τρεις τελευταίες γραφές της Οδύσ­ σειας που τυπώθηκε το 1938 χρηματοδοτημένη από μια πλούσια Αμερικανίδα-Σκωτσέζα τη Miss Joe Mac Leod. Και μαζί άρχισε να μεταφράζει με τον Γ. Κακριδή την Ιλιάδα του Ομήρου. Και πώς να ξεχάσει κανείς το Ζορμπά, που γράφτηκε το 1941 μέσα σε 40 μέρες! Αλλά «τι ωφελούν των Μύθων οι ποιηταί, όταν οι και­ ροί δηλώνουν τόση πενιχρότητα», όπως έγραψε ο Γερμανός ποιητής Χέλντερλιν. Και αυτή την αίσθηση ματαιότητας την είχε απόλυτα ο Καζαντζάκης, όταν απομονωμένος στην Αίγινα ζούσε από τη μια μεριά τη φρίκη της Γερμανικής Κατοχής και από την άλλη το παιδί-Οδύσσεια τον πίεζε από μέσα να βγει έξω. Γρά­ ψει και ξαναγράφει σε φίλους ότι αισθάνεται πως την ώρα τούτη πρέπει ν’ αφήσει την τέχνη και να ενωθεί με τους αγωνιστές. Γύρω του το νησί υποφέρει, άν­ θρωποι πεθαίνουν απ’ την πείνα και κείνος υποφέρει και κείνος πεινάει. Ένα πρωί, ούτε τη δύναμη να ση­ κωθεί απ’ το κρεβάτι δεν έχει. Αλλά με το δρακόντειο πείσμα του κάθεται πάλι στο γραφείο του και συνεχί­ ζει τον αγώνα. Έναν αλλιώτικο δικό του αγώνα, μα α­ γώνα. Μερικές πηγές αναφέρουν ότι του πρότειναν ν’ ανέβει στο βουνό κι αυτός αρνήθηκε. Άλλες πάλι λένε ότι ο ίδιος προσφέρθηκε και ότι οι αρχηγοί τού αρνήθηκαν, προσθέτοντας ότι δεν χρειαζόντουσαν διανοούμενους ανάμεσά τους. Ποιος ξέρει ποια είναι η αλήθεια, αλλά και τι σημασία έχει τελικά; Η ουσία εί­ ναι ότι ο Κ. είχε συνείδηση του διχασμού που υπάρχει ανάμεσα στην πράξη και στην εμβάθυνση, στηντέχνη και την κάθε λογής δράση, ακόμη κι όταν αυτή η δρά­ ση είναι για ιερό σκοπό. Το πρόβλημα αυτό σαν κλω­ στή περνά μέσα απ’ όλο το έργο του, για να γίνει ιδι­ αίτερα οξύ και τονισμένο 20 χρόνια πριν απ’ τη γερ­ μανική κατοχή στην Αίγινα, δηλαδή στη Γερμανία του 1922, όταν έδεσε μέσα του ο σπόρος της Ασκητικής. Με το θεμελιακό ποιητικό-φιλοσοφικό αυτό έργο, ο Κ. προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα που χωρίζει τη σκέψη από την πράξη, τη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής από τη λαχτάρα του ανθρώπου ν’ αλλάξει τον κόσμο. Περιτριγυρισμένος από μια Γερμανία που παράπαιε, πληθωρισμός, πείνα, δυστυχία, άνθρωποι να ρίχνονται στο ποτάμι κάθε μέρα για να γλιτώσουν απ’ τα βάσανα μετά την καταστροφή του πρώτου πα­ γκόσμιου πολέμου, ο Κ. αισθάνθηκε την ανάγκη να δώσει στους ανθρώπους ένα καινούριο πιστεύω. Έχει ειπωθεί συχνά ότι αν είχε ζήσει σε άλλες άγουρες, προκατακλυσμιαίες εποχές όταν η ιστορία κι η ανθρωπότητα ήταν ακόμα εύπλαστο ζυμάρι και πλάθονταν κάθε ώρα, ο Κ. δεν θα ήταν συγγραφέας,

Θέμα τον Μήνα

αλλά πνευματικός αρχηγός. Ιδρυτής θρησκείας. Κι αυτό γιατί η Μεγάλη Πνοή που διασχίζει το έργο του δεν έχει μεγάλη σχέση με την ταπεινότερη ενασχόλη­ ση του πεζογράφου ή και του απλού ποιητή που πα­ λεύει να βρει μια ωραία εικόνα, μια πρωτότυπη παρο­ μοίωση. «Τι με νοιάζει αν γράφω δυο-τρεις στίχους υποφερτούς, αν κάμω μια καλή παρομοίωση και μια ανεχτή τραγωδία. Όλα τούτα μου φαίνονται σαν α­ μαρτίες. Τόσο νιώθω πως με ξεστρατίζουν από τη δύ­ σκολη, άχαρη, πέρα απ’ την ωραιότητα και την ατομι­ κότητα εντολή που φορτώθηκα» (Γράμμα στη Γαλάτεια). Και πάρα κάτω: «Και κανένας, άμα πεθάνω, δεν θα μαντέψει απ’ τη ζωή μου κι απ’ τα ελεεινά γραπτά μου, την αγιάτρευτη, ανώτατη ανάταση της ψυχής μου». Αλλά ποια είναι αυτή η μεγάλη Πνοή; Είναι η α­ γωνία του Κ. να υπηρετήσει τον άνθρωπο, να τον βοη­ θήσει να βγει από το αδιέξοδο της ιστορίας και της προσωπικότητάς του και να μεγαλουργήσει πάλι. Αυτή την αναζήτηση για μια κινητήρια δύναμη της ψυχής τη λέει ο Κ. Θεό. Θεός, όπως καθαρά ορίζεται στην Ασκητική δεν είναι ο αγαθός ή ο αυστηρός πατε­ ρούλης, δεν είναι το αφεντικό που θα μας πληρώσει το μεροκάματο στο τέλος της ημέρας, δεν είναι μαυλίστρα που υπόσχεται τον Παράδεισο για να πράττουμε σωστά σ’ αυτή τη γη. Είναι μια φλόγα που κατοικεί μέσα στον άνθρωπο και τον καίει, τον σπρώ­ χνει να ξεπεράσει τον εαυτό του, να ξεπεράσει τα ό­ ριά του, να στήσει περήφανος το κονάκι του στο χά­ ος. Ο Θεός υπάρχει μέσα μας, όχι έξω μας, με κάθε πράξη μας τον καταβαραθρώνουμε ή τον θεώνουμε. Ακούγεται η κραυγή ΒΟΗΘΕΙΑ. Ποιος φώναξε; Ο Θε­ ός, που αν δεν τον σώσουμε εμείς, σωτηρία δεν έχει. Αλλά σ’ αυτόν τον ανήφορο, σ’ αυτή την προσπάθεια να εκπληρώσουμε το παράλογο χρέος - προς ποιον; - δεν είμαστε μόνοι. Παράδοξα ολόκληρος ο κόσμος γύρω μας ο φυσικός, ο ορατός κι ο αόρατος παρό­ μοιο ανηφόρι ακολουθάει. Μέσα σε μια εξελιχτική πο­ ρεία που ο σκοπός και το νόημά της δεν είναι άλλο παρά η ίδια η πορεία, η άψυχη ύλη παλεύει να γίνει ζωή, ο βράχος δένδρο, το χώμα φυτό κι ύστερα πάλι το ζώο προχωράει προς την πιο τέλεια συνείδηση που γνώρισε τούτος ο κόσμος μας, δηλαδή τον άν­ θρωπο. Έτσι βλέπουμε πως ενώ όλος ο ά-λογος κό­ σμος που μας περιβάλλει οδεύει προς τη συνείδηση, ο άνθρωπος που είναι η μόνη συνείδηση που ξέρουμε προχωρεί προς μια όλο και πλατύτερη εποπτεία που ιδανικό της έχει ν’ αγκαλιάσει ολόκληρη την κτίση, να την κατανοήσει, αν είναι δυνατόν, κι ακόμη δυσκολό­ τερο, να βρει ποια είναι η θέση του ανθρώπου σ’ αυτή την πλάση. Τ ο τέλος της Ασκητικής είναι ακόμη πιο α-

νήλεο κι απ’ την αρχή της. Η αρχή της: «Ερχόμαστε α­ πό μια σκοτεινή άβυσο, καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσο, το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε ζωή». Στο τέλος της πορείας, στο τέλος της Ασκητικής ο Κ. αποκαλύπτει το φοβερό μυστικό, δυσκολοβάσταχτο για όποιον κρυφά, κάπου έθρεφε μιαν ελπίδα, «Κι αυτό το Ένα δεν υπάρχει». Το Ένα που κυνηγούσα­ με, την υπέρ-ενότητα, την υπέρ-συνείδηση, την απά­ ντηση μ’ ένα λόγο, ούτε αυτή δεν θα τη βρούμε. Αλλά εντω μεταξύ έχουμε κερδίσει τη ζωή, μάλλον μια ποι­ ότητα ζωής που δικαιώνει από μόνη της τον αγώνα, μια ποιότητα αντάξια της μοναδικότητας του ανθρώ­ που που απαρηγόρητος αυτός, τελικά, παρηγορεί τον κόσμο. «Νικούμε τη λεπτομέρεια, νικούμε την α­ νία, νικούμε τη στενότητα της καρδιάς, νιώθουμε πως όλοι οι άνθρωποι κι οι λαοί - κι ακόμη περισσότερο, ό­ λα τα φυτά και τα ζώα συνεργαζόμαστε, ανηφορούμε όλοι μαζί, συνεπαρμένοι από μια μυστηριώδη, αόρα­ τη πνοή. Πού πηγαίνουμε; Κανένας δεν ξέρει. Μη ρω­ τάς, ανέβαινε! Ίσως δεν πάμε πουθενά, ίσως το ποδοκόπιτης ζωής κανείς δεν το πληρώνει. Τόσο το κα­ λύτερο. Έτσι νικούμε και τον τελευταίο το μεγαλύτε­ ρο πειρασμό - την ελπίδα. Πολεμούμε γιατί έτσι θέμε, χωρίς ανταμοιβή, δεν είμαστε μιστοφόροι. Τρα­ γουδούμε αν και ξέρουμε πως δεν υπάρχει αυτί να μας ακούσει, δουλεύουμε και δεν υπάρχει αφέντης

σα βραδιάσει να μας πλερώσει το μεροκάματο. Είμα­ στε απελπισμένοι γαλήνιοι και λεύτεροι. Αυτός είναι ο αληθινός ηρωισμός, ο ανώτατος, μου φαίνεται, άθλος του ανθρώπου». Γράφει στη Γαλάτεια εξηγώ­ ντας της το πνεύμα της Ασκητικής. Το προζύμι της Ασκητικής φτιάχτηκε από πολλά υλι­ κά, καίρια για τη ζωή και την πνευματική πορεία του Καζαντζάκη. Πρώτα ας σταθούμε στο Γερμανό φιλόσοφο τον Φρειδερίκο Νίτσε που ο Καζαντζάκης τον πρωτοδιάβασε στο Παρίσι το 1907, όταν μια κοπέλα στη βιβλιο­ θήκη τράβηξε την προσοχή του στη μεγάλη πραγμα­ τικά ομοιότητα που υπήρχε ανάμεσα στο πρόσωπο του Καζαντζάκη και τη φωτογραφία του Νίτσε, ακόμα επισκέφτηκε με θρησκευτική σχεδόν ευλάβεια στο Naumburg, τον τόπο της γέννησής του και τα μέρη που ο Γερμανός φιλόσοφος είχε τις μεγαλόπνοες συλλήψεις του. Ο Νίτσε στο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» μιλάει για το θάνατο του Θεού και κηρύσσει τον υπεράνθρωπο. Πολιτιστικά, λέει, η πίστη στο Θεό έχει πεθάνει και το «νόημα» της ζωής με τη μεταφυσι­ κή έννοια έχει χαθεί. Απόκειται τώρα στον ίδιο τον άν­ θρωπο να δώσει νόημα στη ζωή του, εξυψώνοντας τον εαυτό του πάνω από τα ζώα και από καθετί στενά ανθρώπινο. Γιατί τι άλλο είναι η ανθρώπινη φύση πα­ ρά ένας ευφημισμός για την απραξία και την υποταγή στα πολιτιστικά δεδομένα; Δεν είμαστε τίποτα αν δεν δημιουργήσουμε τον εαυτό μας. Αυτή που ονομά­ ζουμε ανθρώπινη φύση, αυτή πρέπει να υπερβούμε. Και κείνον που την υπερβαίνει ο Ζαρατούστρα τον λέ­ ει υπεράνθρωπο... Αναγνωρίζουμε εδώ τον άργιλλο που μάλαξε στα χέρια του ο Καζαντζάκης για να πλά­ σει το πρόσωπο του Θεού του. Ενός Θεού που κη­ ρύσσει τον πόλεμο ενάντια στους άπιστους. Ποιοι εί­ ναι οι άπιστοι; Είναι οι βολεμένοι, οι χορτάτοι, οι στεί­ ροι. Γιατί εμείς (οι υπερ-άνθρωποι) δεν βολευόμαστε, είμαστε άδικοι, σκληροί, γιομάτοι ανησυχία και ΠΙΣΤΗ, ζητάμε το αδύνατο όπως οι εραστές. Δεύτερη μεγάλη επίδραση πάνω στον Καζαντζάκη ή­ ταν ο Γάλλος φιλόσοφος Henri Bergson, που κι αυτόν τον γνώρισε το 1907 στο Παρίσι, όταν έκανε μετα­ πτυχιακές σπουδές, είχε μάλιστα την τύχη να παρα­ κολουθήσει και μαθήματά του. Ο Μπερξόν αντιδρώντας στη ρασιοναλιστική φιλοσοφία της εποχής εισήγαγε στοιχεία που ξεφεύγουν από τη λογική επεξερ­ γασία, όπως η διαίσθηση (intuition) και η ζωτική παρόρμηση (elan vital) που τη συναντάμε στον Καζα­ ντζάκη σαν μεγάλη Πνοή. Είναι αυτή που αναφέραμε πριν και που σπρώχνει όλα τα έμψυχα και τα άψυχα στην πορεία της εξέλιξης. Ο άνθρωπος μαντεύει

Θέμα τον Μήνα

αυτή την ορμή που σ’ αυτήν κι αυτός υπακούει με τη διαίσθηση. Λέει ο Μπερξόν: «Στη μεταφυσική προσδίνουμε ένα περιορισμένο αντικείμενο, βασικά το πνεύ­ μα και μια ειδική μέθοδο, βασικά τη διαίσθηση. Έτσι κάνουμε μια καθαρή διάκριση ανάμεσα στη μετα­ φυσική και την επιστήμη. Αλλά συνάμα δίνουμε ίση α­ ξία και στις δύο. Πιστεύω ότι και οι δύο μπορούν ν’ αγγίξουν τον πυθμένα της πραγματικότητας». Η Ρωσική Επανάσταση του Ί 7 ήταν το τρίτο στοιχείο. Συνεπαρμένος από την καινούρια αυτή ελπίδα της αν­ θρωπότητας ο Κ., γράφει στη Γαλάτεια: «Ως τώρα το ανθρώπινο γένος προσπαθούσε να το σώσει ένας. Ο ι­ δρυτής της θρησκείας. Τώρα ένας ολόκληρος λαός α­ νέλαβε τη θανάσιμη αποστολή. Κι όλο το μαρτύριο που υφίστατο πάντα ο ένας χιλιοπλασιάζεται, το υπο­ φέρουν εκατομμύρια, ο πόνος θερίζει αρίφνητα σπλά­ χνα». Ονειρεύεται να πάει στη Ρωσία. «Πώς θα πάω στη Ρωσία, πώς θα ενεργήσω, πώς θα μιλήσω στους ανθρώπους, δεν ξέρω. Κάποτε οράματα επικά και παράφρονα γεμίζουν το μυαλό μου. Μια σταυροφορία βράζει μέσα μου, να κινήσει η Ρουσία με το νέο Θεό να πατήσει στην Ευρώπη. Ο νέος προλετάριος Θεός θα συντρίψει όλα τα φρικώδη άτιμα πολιτικά, οικονομικά, ηθικά, πνευματικά είδωλα και θα κηρύξει μια νέα ελευτεριά στον κόσμο». Η θεωρία ότι οι πολιτισμοί, σαν κάθε ζωντανός οργανισμός, γεννιώνται, φτάνουν στο απόγειό τους, φθίνουν και πεθαίνουν, που ανήκε στο φιλόσοφο της εποχής Sprengler συντελεί στην εικόνα που είχε ο Καζαντζάκης του κόσμου τότε: Ένας και­ νούριος μεσαίωνας ξημερώνει για την ανθρωπότητα όπου τα παλιά Δυτικά είδωλα γκρεμίζονται, νέες ρά­ τσες ανεβαίνουν και μέσα από τις καταστροφές που αγγέλλονται πλάθεται μια νέα κρούστα γης. Μέσα σ’ αυτή την καινούρια κοσμογονία και θεογονία θα ’βρί­ σκε τη θέση της η Ασκητική σαν ένας νέος ηθικός κώ­ δικας. Οι ακρογωνιαίες πέτρες λοιπόν της Ασκητικής είναι ο Νίτσε, ο Μπερξόν, η Ρωσική Επανάσταση και η ιδέα της θνησιμότητας των πολιτισμών. Ο ίδιος την ο­ νομάζει πότε «λυρική διατύπωση ενός πιστεύω» και πότε μετακομμουνιστικό μανιφέστο. Σταθήκαμε περισσότερο στην Ασκητική για δυο λό­ γους. Πρώτα γιατί εδώ θεμελιώνεται όλο το δημι­ ουργικό έργο του Καζαντζάκη. Τα μυθιστορήματα που έγραψε πολύ αργότερα - οι τραγωδίες και προ­ πάντων η Οδύσσεια δεν είναι παρά εικονογραφήσεις της Ασκητικής. Ο Μανολιός, ο Χριστός, ο Καποδίστριας, ο Οδυσσέας κάνουν πράξη την ιδέα και το τέ­ λος του αγώνα, άλλη πληρωμή από το ότι έκαναν το χρέος τους δεν έχουν. Ο ηρωικός πεσσιμισμός που στην Ασκητική εκφράζεται σαν λυρική εντολή ανακα­

Θφα τον Μήνα

τεύεται στα άλλα βιβλία με μια γλυκιά αίσθηση ζωής, μια αγαλλίαση για τον φυσικό κόσμο που μας περι­ βάλλει. Μέσα στη φύση η μεταφυσική αγωνία του αν­ θρώπου ξεσπάει σε ανθό. Ρώτησαν, έλεγε συχνά ο Κ., τη μυγδαλιά για το Θεό κι εκείνη αμέσως λουλούδισε. «Καλή ναι τούτη γης, αρέσει μας, σαν το σγουρό στα­ φύλι / στον μπλάβο αγέρα, Θε μου, κρέμεται, στον δρόλαπα κουνιέται / και την τσιμπολογούν τα πνεύμα­ τα και τα πουλιά του ανέμου / ας την τσιμπολογήσουμε κι εμείς, να δροσερέψει ο νους μας!». Τρα­ γουδάει στον πρόλογο της Οδύσσειας ο Κ. Ο άλλος λόγος που μας κάνει όλο να ξαναγυρίζουμε στην Ασκητική είναι ότι από δω και πέρα ο Κ. αποφασί­ ζει να διοχετέψει την αδυναμία του για δράση αποκλει­ στικά στη λογοτεχνία. Γράφει στη Γαλάτεια το 1922. «Δεν είμαι άρτιος άνθρωπος ακόμα. Λέω ακόμα, όχι α­ πό δειλία, μα γιατί μάχομαι να νικήσω την αδυναμία μου. Είμαι καλός για να βρω το σωστό, για να φλογίσω μερικές ψυχές, για ν’ ανάψω μερικά μυαλά. Μα εγώ μό­ νος μου ναρθώ σ’ επαφή με τους ανθρώπους, να παλέ­ ψω με την αδιαφορία, τη γελοιοποίηση, την καθημερινή μικρολογία, δεν μπορώ». Όταν αργότερα μια κάποια μεσσιανιστική διάθεση τον εγκαταλείψει κι αυτή, θα πο­ λεμήσει πια μόνο με τους 24 στρατιώτες του, τα 24 γράμματα της Ελληνικής Αλφαβήτας, όπως έλεγε. Συμφιλιώνεται λοιπόν με τη δική του, προσωπική πραγ­ ματικότητα που θα πει ότι όταν από φύση σου δεν είσαι φτιαγμένος για την αρένα, το να δώσεις στους ανθρώ­ πους μια καινούρια οπτική του κόσμου και της ζωής τους, μπορεί καμιά φορά να ’ναι περισσότερο από αρ­ κετό. Το 1928 - καλεσμένος μαζί με διανοούμενους απ’ όλη τη γη για τα 10 χρόνια της Ρωσικής Επανάστασης στη Μόσχα - πάει στη Ρωσία να δοκιμάσει το όνειρο. Η ψευδαίσθηση όμως δεν κρατάει πολύ. Εκεί που ονει­ ρευόταν ν’ αρχίσει μια καινούρια ζωή, να στραγγίσει ό­ λο το μελάνι απ’ το αίμα του, βρίσκεται να πλέκει στο μυαλό του θηλιά-θηλιά το κομποσκοίνι της Οδύσσειας που τον κράταγε καθηλωμένο για άλλα δέκα χρόνια. Έτσι, χωρίς, ελπίζω, να ’χουμε περιπλανηθεί άσκοπα, φτάνουμε πάλι στην Αίγινα. Στην Αίγινα, την Ιθάκη του Καζαντζάκη όχι μόνο από την άποψη της ζωής του μα και της δημιουργίας του. Γιατί εδώ άραξε όχι μόνο το σώμα του αλλά καιτο πνεύμα του, που καταλαγιασμέ­ νο κάπως, απαλλαγμένο από τις μεγαλεπήβολες κο­ σμοσωτήριες συλλήψεις έριξε οριστικά άγκυρα στην τέχνη. Εδώ ώριμος πια, ο Κ. δέχτηκε τη μοίρα του που σαν το Σαρωνικό γύρω γύρω στην ταρατσούλα του, είχε άπειρες δυνατότητες μες στο φως. Ζεύτηκε το στίχο, τη γλώσσα, τους αφοσιώθηκε με πάθος. Το το­ πίο της Αίγινας έμοιαζε να τον προστατεύει από τους

μάταιους εξωτερικούς αγώνες της μικρόψυχης Αθή­ νας. Οι άνθρωποι του νησιού που τον αγάπησαν, οι φί­ λοι που τον επισκέπτονταν τις Κυριακές, ήταν όση αν­ θρώπινη παρουσία του χρειαζόταν. Σαν όνειρο θυμά­ μαι μικρό παιδί, 3-4 χρονώ να 'χουμε δανειστεί τη γάίδούρα του μπάρμπα Σπύρου και η μάνα μου επά­ νω, εγώ στα καπούλια, ο πατέρας μου πεζός να πλη­ σιάζουμε το σπίτι του Καζαντζάκη - χωράφια χωρίς βί­ λες τότες - κι εκείνος να τινάζει ανοιχτά τα χέρια του Η Άγια Οικογένεια! φώναζε και γελούσε. Στην Αίγινα ο Κ. έζησε μια από τις πιο δημιουργικές πε­ ριόδους του. Δούλεψε, ατένισε το πέλαγος, μόνος ή με την Ελένη, με φίλους, πήγε στου Προκοπή ν’ αγο­ ράσει γλυκά για τη γιορτή του - μεγάλη πολυτέλεια γι’ αυτόντότε. Αλλά εμείς σήμερα μαζεμένοι στο ίδιο τού­ το νησί έχουμε παραπάνω χρέος από το να τον θυμη­ θούμε και να μιλήσουμε για το έργο του. Έχουμε υπο­ χρέωση να προσπαθήσουμε να δούμε τι το έργο αυτό σημαίνει για μας, τώρα κοντά 40 χρόνια από τότε που εκείνος άφησε την Ιθάκη του, την Αίγινα. Τον Καζα­ ντζάκη τον αποθέωσαν μερικοί, τον χτύπησαν άλλοι, ε­ λάχιστοι αποτόλμησαν να τον εκτιμήσουν σωστά, να τον τοποθετήσουν. Από την Ελλάδα έφυγε πικραμέ­ νος. Η Αθηναϊκή ιντελιγκέντσια όχι μόνον δεν τον α­ γκάλιασε μα και τον πολέμησε. Τον πολεμάει ίσως ακό­ μη. Πριν λίγες μέρες στον τάφο του στο Μαρτινέγκο στην Κρήτη, στεφάνια απ’ όλα τα μέρη της γης και μαζί 4 οι άνθρωποι της υπαίθρου, του μόχθου σ’ ένα αφά­ νταστο παραλήρημα. Αλλά εκτός από μερικά φανταχτερά ονόματα, το κύριο σώμα της λογοτεχνικής ζωής του τόπου, απούσιαζε. Τι να σημαίνουν όλ’ αυτά; Ο Κ., 26 χρόνια μετά το θάνατό του, ξεφεύγει ακόμη τη λο­ γοτεχνική ανάλυση, ξεφεύγει τη φιλοσοφική. Είναι έ­ νας μύθος, ένα αίνιγμα. Ποια είμαι εγώ νατό λύσω; Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι όταν αφεθώ ελεύθερη κι ανεπηρέαστη στις σελίδες του, βρίσκω - έξω από τη σαγήνη της γλώσσας - κάτι περισσότερο από ένα μή­ νυμα. Μια προφητεία. Γιατί το ερώτημα που 60 χρόνια πριν ήταν ίσως περισσότερο ψυχανέμισμα παρά βίω­ μα, έχει γίνει σήμερα ένα καθημερινό, ολοκληρωτικό άγχος. Πώς θα ζήσουμε; Με τι εσωτερικό στήριγμα, με ποιο ηθικό έρεισμα; Είμαστε πια τόσο καλά πληροφορημένοι που ξέρουμε ότι σάπισαν όλα τα παλιά δεκανί­ κια, οι θρησκείες, οι ιδεολογίες... Γνωρίζουμε τους μη­ χανισμούς από μέσα. Τα αρχεία μας είναι τέλεια, κίνη­ ση προς κίνηση, μπορούμε να μελετήσουμε τα διάφο­ ρα παιχνίδια που τελειώνουν πάντα με την ίδια θλιβερή διαπίστωση. Ο ισχυρός πάντα κερδίζει. Χιλιάδες νέοι άνθρωποι σήμερα, χωρίς καν νατό καταλαβαίνουν, έ­ χουν αποδιώξειτην έννοια ΜΕΛΛΟΝ από τη ζωή τους.

Η ιδέα της απόλυτης καταστροφής είναι κάτι σχεδόν οικείο, κοντινό. Όμοια και για ταυς ανθρώπους της τέ­ χνης- ίσως χειρότερα. Γιατί όταν από τη δημιουργική ορμή του καλλιτέχνη αφαιρέσεις κάθε δυνατότητα συνέχειας του έργου του και μετά το θάνατό του, είναι σα να ψαλλιδίζεις του πουλιού τα φτερά. Αλλά ποια συνέχεια και σε ποιον κόσμο; «Ό,τι ανανέωσε πάντα τη Γης, ήταν το πάθος, ο ενθουσιασμός, η χωρίς επιχει­ ρήματα διανοητικά ΠΙΣΤΗ», γράφει κάπου ο Καζαντζάκης. Κι αυτή την πίστη προσπάθησε να ορθώσει με το έργο του. Μια πίστη όμως που δεν θα υποβίβαζε τη νοημοσύνη του ανθρώπου, που δεν θα τον έκανε δια­ νοητικά δούλο, φοβητσιάρη, νατρέμει μπρος στην ιδέα της Κόλασης, να ξερογλείφεται για τον Παράδεισο. Γι’ αυτό πάλεψε, γι’ αυτό αγωνίστηκε. Μάζεψε ιδέες και σύμβολα, από την ιστορία, τη μυθολογία, απομόνωσε τα ανθρώπινα αυτά πρότυπα - τον Ιουλιανό τον Παρα­ βάτη, το Μωχαμέτη, το Θησέα - από τα κοινωνικά και θρησκευτικά τους συμφραζόμενα και τους είδε σαν ελπίδες του ανθρώπου να μείνει σε τούτη τη γη, επι­ βάλλοντας την καθαρά εφήμερη δυναστεία του αν­ θρωπισμού του. Εφήμερη γιατί χωρίς μεταθανάτια α­ νταμοιβή ή τιμωρία. Δυναστεία γιατί έχει φοβερή συνέ­ χεια και δύναμη ο άνθρωπος αν ολόψυχα επιστρατέψει τις ανθρώπινες, φθαρτές του δυνάμεις. Αλλά γι’ αυτό χρειάζεται μια πίστη όμοια με κείνη που παλιά κι­ νούσε σταυροφορίες. Μια πίστη με περιεχόμενο την α­ πιστία. Μια απιστία που θα ’ναι φτιαγμένη από το ά­ τρωτο υλικό της πίστης. Ας τον δούμε λοιπόν έτσι τον Καζαντζάκη. Σαν ένα ιπ­ πότη της ελεεινής Μορφής του Ανθρώπου. Που με την πένα του - αυτό ήταν το όπλο του - θέλησε να στηρίξει τον άνθρωπο σε καιρούς δίσεκτους. Που - σα να το 'ξερε - όλο δυσχεραίνουν. Να τον μάθει πώς να χτίζει στο χάος. «Ας ενωθούμε, ας πιαστούμε σφιχτά, ας σμί­ ξουμε τις καρδιές μας, ας δημιουργήουμε εμείς, όσο βαστάει ακόμα η θερμοκρασία τούτη της Γης, όσο δεν έρχονται σεισμοί, κατακλυσμοί, πάγοι, κομήτες να μας εξαφανίσουν, ας δημιουργήσουμε έναν εγκέφαλο και μια καρδιά στη Γης, ας δώσουμε ένα νόημα ανθρώπινο στον υπερανθρώπινον αγώνα!». Λέει στην Ασκητική. Και το περίφημο πια «Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα, είμαι λεύτερος», που είναι χαραγμένο στον τά­ φο του, δεν θα ’πρεπε ίσως να το δούμε σαν ένα σχήμα λόγου, αλλά σαν ένα άνοιγμα δρόμου, μια πρόταση ε­ λευθερίας, μια πρόταση ζωής.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ

f

rb

ν

w

y

4 r4 w i , I *

* i/ fr r

h

Lt

A C rs /% y T ^ / V 0 y *-1 Λ ,

'X*3 ^ s ft '; 4 Γ + * ϊν ν

u t

' t **» y V *

C tf

,

,*» y ~ / - r * /i frr t* ^

-r/*0 £ > r.

Ο N. Καζαντζάκης και ο II. Ιστράτι στην Αθήνα το 1928

/

Πώς είδε τον Καζαντζάκη ο Παναίΐ Ιστράτι

Παναΐτ Ιστράτι: Vers I’autre flamme [Προς τήν άλλη φλόγα], Rieder, Παρίσι, 1929, σ. 112-116.

Θέμα τον Μήνα

· % / // L + v y _ * » f , [Μόσχα 1927. Ιστράτι και Καζαντζάκης βρίσκονται εκεί ως επίσημοι προσκεκλημένοι της Σοβιετικής κυβέρνησης για τον εορτασμό των δεκάχρονων της Επανάστασης] Μέσα από τη μυρμηγκιά των προσκεκλημένων, όπου μάταια ψάχνω να βρω ένα μάτι που μέσα του να ξεσπούν απέραντα πάθη, ξεπροβάλλει μια μέρα ένας άν­ θρωπος στο δωμάτιό μου. Είναι ψηλός. Το ασκητικό κορμί του φαίνεται νατό βασανίζει ένας αγώνας, πότε ι­ λαρός, πότε αιματηρός, με τα νύχια όλων των πόθων. Το φως που πλανιέται στο ρημαγμένο πρόσωπό του δείχνει την πίστη που του κατατρώει τα σπλάχνα. Τα μάτια, που παραείναι ανοιχτά, είναι ζωηρά κι ευκίνητα σαν τον υδράργυρο. Το βλέμμα τους διαπερνάει, προ­ σελκύει κι απομακρύνει χίλια πράγματα στη σπγμή. Το στόμα έχει δαγκώσει παντού, έχει φτύσει όλα όσα δά­ γκωσε, κι ακόμα δαγκώνει. Η μύτη ανοίγει και κλείνει συνέχεια σε όλες τις μυρωδιές. Ο άνθρωπος μιλάει. Θέλει να πει τα τετριμμένα, όπως ταιριάζει στην περίσταση που μας ενώνει, αλλά βυθίζει στο πρόσωπό μου τις λόγχες των ματιών του, κι αμέ­ σως τα λόγια του περνούν στην οικουμενικότητα, ενώ τα λιπόσαρκα μπράτσα του απλώνονται για να αρπά­ ξουν χίμαιρες.

Καταλαβαίνω αμέσως ότι έχω να κάνω με κάποιον δυνατότερο μου σε πολλούς τομείς και προπάντων σε ό,τι έχει σχέση μετά οράματα του παρελθόντος και τις εικασίες για το μέλλον. Ήμουν στο κρεβάτι, τρεις μέρες άρρωστος βαριά. Του δίνω το χέρι. Το αρπάζει. Και να που δεν είμαι πια άρρω­ στος.

- Περίμενε, του λέω, θέλω να σε συνοδέψω. Ποιος εί- Είμαι ο Κρητικός.

-Μ ε γνωρίζεις λοιπόν; - Ναι, είσαι ο Κεφαλονίτης: μετά τους Κρητικούς, οι Κεφαλονίτες είναι οι άνθρωποι που αγαπώ πάνω από ό­ λους στην Ελλάδα. Έχουν μεγαλύτερη αρχοντιά από τους άλλους. Μου περίγραψε αυτούς τους αρχοντικούς ανθρώπους, στο δρόμο που πηγαίναμε, ανθρώπους της Ελλάδας κι όλης της γης. Αυτά που έλεγε τα έβγαζε από μέρα του σα να ’βγάζε ένα σπίρτο από τα πολλά που είχε στην τσέπη του.

- Κρίμα! του έκανα. Πρέπει να χωριστούμε σε τρεις μέ­ ρες. Αναπήδησε, κι αυτό μου άρεσε.

-Π ού πας; -ΣτηνΥπερκαυκασία.

- Μα εκεί πάω κι εγώ, όπως κι εσύ! Πήγαμε στην Υπερκαυκασία. Ο Κρητικός ήταν πολύ συμμαζεμένος: ανάγνωση, ορνι­ θοσκαλίσματα, ονειροπόληση, ύπνος. Καμιά περιττο­

λογία. Με κανέναν. Ποτέ δεν έκανε προσφώνηση, παρά την επιμονή που συναντούσε. Όχι πολύ πρόθυμος για επισκέψεις εργοστασίων ή νοσοκομείων. Μας το ’σκαγε σε κάθε βήμα για να γυρίζει στα μουσεία, στις παλιές εκκλησίες, στους δρόμους. Α, με τι δύναμη ριχνόταν σ’ όλες τις αυταπάτες, για ν’ ανακαλύψει πότε πότε μιαν αχτιδοβόλα αλήθεια! Ποτέ μου δε γνώρισα άνθρωπο πιο διψασμένο για αγνότητα κι ηρωισμό. Γόνος κάποιου Κρητικού χωρικού με σιδερένια πυγμή και με το σεντούκι γεμάτο χρυσές λίρες, είχε καταβρο­ χθίσει όλη την αρχαία σοφία, όλη τη σύγχρονη επιστή­ μη, κι ύστερα παράτησε τον πατέρα του, την κοινωνική του τάξη, ακόμα και κάθε σωφροσύνη για να προσχω­ ρήσει σ’ έναν μπολσεβικισμό που βρισκόταν ακόμα στις αρχές του κι ήταν ακόμα ηρωικός. [...] Τη μέρα που ο Κρητικός μου θα μιλήσει ο ίδιος, και μά­ λιστα με αποδείξεις, α, ανθρωπάκια, θα βρείτε το δά­ σκαλό σας! Γιατί έχει στο τσεπάκι του γιλέκου του όλα όσα δεν μπόρεσε να χωρέσει το μυαλό σας και κρητικά αρχίδια, που θα σας κάνουν να υποκύψετε. [...] Ο Κρητικός ήταν ένας από αυτούς τους ανθρώπους. Τρεφόταν με μια σούπα, με μισό κιλό μήλα ή με μια κα­ πνιστή ρέγγα. Οι αποσκευές του: δέκα κιλά, για να κά­ νει το γύρο του κόσμου. Η κατοικία του: έναπαλιοκρέβατο. Αλλά οι πόθοι του: ένα σύμπαν. Η συντροφιά του: μια αβάσταχτη ευτυχία. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΘΗΝΑ ΒΟΥΓΙΟΥΚΑ

Θψα τον Μψα

■ J.lUll.li.llBIIHJ.·

—

Ε ΐφ ρ ία Φ ΐΛ θ )ν

Νίκου

ψ < Τ

f t *

Καζαπ ζάκη

f

/

■

■'/»#

^

f

Α Λ »

J fo *

i^ '

* 4 ^ *^

-*·< ' y ’ m

fr,w L « j r '

Θέμα m Μήνα

'

<L

*

’< j f * /** * ? .

To 19s8 ιδρύθηκε στη Γενεύη, με πρωτοβουλία του Γιώργου Στασινάκη, η Εταιρία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη. Είναι μια διεθνής γαλλόφωνη εταιρία που σκοπό έχει την προώθηση - με διάφορους τρόπους, ιδίως με μελέτες - του έργου και της σκέψης του μεγάλου συγγραφέα και ποιητή Νίκου Καζαντζάκη. Εδρεύει στη Γενεύη. Διοικείται από 1θμελή Διεθνή Επιτροπή, η οποία εκλέγεται για δύο χρόνια από τη Γενική Συνέ­ λευση των μελών. Είναι οργανωμένη σε εθνικά Τμή­ ματα. Οι πόροι της προέρχονται από τις εισφορές των μελών της και από δωρεές. Έχει μέλη στις παρα­ κάτω χώρες: Αλγερία, Αργεντινή, Αυστραλία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Γεωργία, Δημοκρατία της Τσεχίας, Ελβετία, Ελλάδα, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ισπανία, Ισραήλ, Ιτα­ < n r> ' 'u f j λία, Καναδά, Κάτω Χώρες, Κύπρο, Λουξεμβούργο, Μαρόκο, Μεγάλη Βρετανία, Ουκρανία, Ουζμπεκι­ στάν, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σουηδία, Χιλή. Πρόε­ C r ^ f Μ ψ· δρος της παρούσης Διεθνούς Επιτροπής είναι ο / t Γιώργος Στασινάκης, νομικός, ανώτερο διοικητικό < < £ γ κ r ) * f και νομικό στέλεχος στο CERN (Ευρωπαϊκός Οργανι­ σμός Πυρηνικών Ερευνών). / ^ * e* o f · Το Ελληνικό Τμήμα της Εταιρίας αριθμεί 150 μέλη και διοικείται από 11 μελές διοικητικό συμβούλιο. Πρόε/ ✓

/

δρος είναι η Κλεοπάτρα Πρίφτη, συγγραφέας και λό­ για. Δημοσιεύματα της Εταιρίας: - Le Regard Cretois [Η Κρητική ματιά], εξαμηνιαία επιθεώρηση. - Le Bulletin [Το Δελτίο], τριμηνιαίο πληροφοριακό δελ­ τίο. - La Revue de Presse [Επιθεώρηση Τύπου], ετή­ σια επιθεώρηση. - Ενημερωτικό Δελτίο, εξαμηνιαίο Α. Διεθνή συνέδρια -2 2 /2 Γενεύη -1 /3 Λουξεμβούργο -14-15/3 Μασσαλία - 22/5 ΟΥΝΕΣΚΟ (Παρίσι) -6 -7 /9 Βρυξέλλες -10-11/11 Καζαμπλάνκα -13-14/11 Γρανάδα -29/11 Πράγα - 5-6/12 Ηράκλειο Κρήτης Επιστημονικό διήμερο 1-2/11 Χανιά Κρήτης Β. Άλλες δημόσιες εκδηλώσεις

πληροφοριακό δελτίο του Ελληνικού Τμήματος. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 χρόνων από το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, η Διεθνής Εταιρία και το Ελληνικό Τμήμα διοργάνωσαν ή πρόκειται να διοργανώσουν, κατά τη διάρκεια του έτους 1997, τις πα­ ρακάτω εκδηλώσεις:

-2 /6 Αλεξάνδρεια -7 /6 Πράγα -16/6Λισαβώνα -28/6Λωζάνη -6 -7 /9 Βρυξέλλες -1-3/10 Σανπάγκο - 5-8/10 Μπουένος Άιρες -1 8 /1 0 Πράγα -2 6 /1 0 Μόντρεαλ -19/11 Βέρνη -20/11 Βικτόρια (Ισπανία) -27/11 Στουτγάρδη -1 /1 2 Λουξεμβούργο -2 /1 2 Μαδρίτη

Σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ικ ό :

- 8 /2 Πράγα -2 3 /3 Ζυρίχη -2 4 /3 Λευκωσία -2 6 /3 Λεμεσός -1 0 /4 Λιέγη -1 2 /4 Βρυξέλλες - 5 /5 Βενετία - 9 /5 Μόναχο

Σ τη ν Ε λλάδα:

-1 0 /1 Κομοτηνή -1 3 /1 Χανιά -23/2 Νέα Φιλαδέλφεια -3/3 Αγ. Παρασκευή (Pierce College) -2 /4 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτε­ χνείο

- 5 /4 Άμφισσα - 7 /4 Χανιά - 7 /5 Ρέθυμνο —10/5 Αμαλιάδα - 1 3 και 15/5 Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών -1 4 /5 Καλαμάτα - 31/5 Γαλλικό Ινστιτούτο Ναυπλίου - 6/8 Άβρακτος (Ρέθυμνο) Αρχές Σεπτεμβρίου: Ισπανικό Ινστιτούτο Θερβάντες (Αθήνα) Γ. Εκδηλώσεις σε γυμνάσια και λύκεια - Λογοτεχνικός διαγωνισμός στα γαλλόφωνα σχολεία (1ο βραβείο: ταξίδι μιας εβδομά­ δας στην Κρήτη) - Διάφορες διαλέξεις και δημό­ σιες συζητήσεις -Αναγνώσεις έργων του Νίκου Καζαντζάκη - Εκθέσεις

107

Θέμ τον Μψα

ΕΞ Α Ν Τ Α Σ ΕΑΑΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ/ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 1997 ΛΙΛΑ ΧΑΜΠΙΠΗ

Λιποθυμίαστην Ακρόπολη Για τί; ΤΑΝΙΑ ΙΑΚΟΒΙΔΟΥ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΔΗΣ

Χρονικόμιας πρεμιέρας ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΡΙΣΟΝ-ΜΙΛΣΑΝΗ

Μοντεβιδέο

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Διδότου 5 9 - 1 0 6 81 ΑΘ ΗΝΑ Τηλ. 3 8 0 4 8 8 5 -3 8 2 2 0 6 4 - F a x 3813065

ΕΞ A N TAX

ΕΞΑΝΤΑΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Διδότου 5 9 - 1 0 6 81 ΑΘ ΗΝΑ Τηλ. 3 8 0 4 8 8 5 -3 8 2 2 0 6 4 - F a x 3813065

Ζ ιλ μ η φ

X iv o u i:

0 ελληνικής καταγωγής Ζιλμπέρ Σινουέ γεννήθηκε στην Αίγυπτο, αλλά έζησε και δημιούργησε στη Γ αλλία. Με άλλα λόγια, αποτελεί τη «διασταύρωση» τριών διαφορετικών πολιτισμών. Οίδιος νιώθει περισσότερο μεσόγειος παρά Γάλλος ή Ευρωπαίος. Και το αντιλαμβάνεται κανείς αυτό όταν τον γνωρίζει. Συνδυάζει τη γαλλική φινέτσα με το μεσογειακό ταμπεραμέντο. Ζεστός άνθρωπος και καλός συνομιλητής, ο Σινουέ δείχνει να μην τον έχει «χαλάσει» η τεράστια επιτυχία που έχουν τα βιβλία του, τόσο στη χώρα μας όσο και στη Γ αλλία. Στη συζήτηση που ακολουθεί μιλάει για όλα όσα τον απασχολούν ως συγγραφέα αλλά και ως άνθρωπο, εκφράζει την αγάπη του για την Ελλάδα, τη Μεσόγειο, τις γυναίκες, ενώ προβαίνει και σε δύο μικρές αποκαλύψεις.

Ηλίας Μαγκλι'νης: Σ τ ο

α ίμ α σ α ς κυ λ ά ει α ίμ α γαλλ ικό, α ι­

γ υ π τια κ ό κ α θ ώ ς κ α ι ελλη νικό. Μ ε άλ λα λό γ ια , δ ια σ τ α υ ­ ρ ώ ν ε τε σ τ η ν κ α τα γ ω γ ή σ α ς τ η ν Ε υ ρ ώ π η , τ η ν Α ν α το λ ή ,

χρι τα δεκαοχτώ μου. Και πάλι, το ελληνικό στοιχείο ήταν πάρα πολύ έντονο. Υπήρχαν πάρα πολλοί Έλληνες εκεί. Η ελληνική κοινότητα ήταν τεράστια.

αλ λά κ α ι τ η Μ ε σ ό γ ε ιο . Π ό σ ο σ α ς έ χ ε ι ε π η ρ ε ά σ ε ι α υ τή η « δ ια σ τα ύ ρ ω σ η π ολι­

Έ χω τ η ν α ίσ θ η σ η ό τ ι α ν α π ό τ η ν Ε υ ρ ώ π η π ή ρ α τε τη ν

τισ μ ώ ν » σ τ η ν κ α τα γ ω γ ή σ α ς;

ε μ μ ο ν ή σ τ ις ρ ε α λ ισ τ ικ έ ς α φ η γ ή σ ε ις , τ η ν έ μ φ α σ η σ τ ις

Ζιλμπέρ Σινουέ: Με έχει επηρεάσει πάρα πολύ αν και νιώ­ θω ότι ανήκω περισσότερο στη Μεσόγειο παρά οπουδή­ ποτε αλλού. Είναι στο αίμα μου. Σχεδόν όλα μου τα βι­ βλία είναι τοποθετημένα στη Μεσόγειο. Δεν θα μπορού­ σα να γράψω ένα βιβλίο, η πλοκή του οποίου να εκτυλίσ­ σεται στο Όσλο ή στη Στοκχόλμη. Είμαι ιδιαίτερα υπε­ ρήφανος που οι ρίζες μου είναι στη Μεσόγειο. Μ έ χ ρ ι π ό σ ο χ ρ ο ν ώ ζ ή σ α τ ε σ τ η ν Α ίγ υ π το ;

Γεννήθηκα στην Αίγυπτο, στο Κάιρο, και έζησα εκεί μέ­

Σννέντενξη

π ε ρ ιγ ρ α φ ές , α π ό τ η ν Α ν α το λ ή π ή ρ α τε μ ια δ ό σ η μ υ σ τικ ισ μ ο ύ κ α ι α π ό τ η Μ ε σ ό γ ε ιο τ ο α ισ θ η σ ια κ ό σ το ιχ ε ίο . Θ α θ έ λ α τ ε ν α μ ο υ π ε ίτ ε κ ά τι π άνω σ ’ α υ τ ό τ ο σ χόλ ιο;

Έχετε απόλυτο δίκιο. Η διανοητική πλευρά του εαυτού μου είναι ευρωπαϊκή, θα έλεγα, παριζιάνικη. Οτιδήποτε όμως αφορά στο μύθο, στον αισθησιασμό, το αίσθημα, το όνειρο, το μυστικιστικό, το ρομαντικό, οτιδήποτε έχει να κάνει με το «έξω από το καθημερινό», βρίσκεται πολύ κοντά στη μεσογειακή και ανατολίτικη πλευρά μου. Είναι ένας συνδυασμός πραγμάτων. Θα έλεγα μάλιστα ότι ο ε-

«η καρδιά ανήκα j -j·jj j ΐΜ ϋ α m ny Μ«οόγαο»

γκέφαλός μου είναι τυπικά ευρωπαϊκός, γαλλικός, η καρδιά μου όμως, το σώμα μου είναι τελείως ελληνικά ή αιγυπτιακά. Π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε ό τ ι σ τ α β ιβ λ ία τ ό σ ο τ ο σ το ιχ ε ίο τ ο υ μ ύ ­ θ ο υ ό σ ο κ α ι α υ τ ό τ η ς ισ τ ο ρ ικ ή ς α λ ή θ ε ια ς έ χ ο υ ν μ ε γ ά ­ λη σ η μ α σ ία . Π ώ ς ν ο μ ίζ ε τ ε ό τ ι π ρ έ π ε ι έ ν α ς σ υ γ γ ρ α φ έ ­ α ς να ε ισ α γ ά γ ε ι κ α ι ν α σ υ ν δ υ ά σ ε ι τ α σ τ ο ιχ ε ία τ ο υ μ ύ ­

άλλη ηδονή, αλλά και η έρευνα έχει τη δική της χάρη. Η έρευνα είναι όπως το φλερτ, ενώ το γράψιμο αυτό καθεαιπό είναι η ίδια η ερωτική σχέση που έχει ξεκινήσει πια: βγαίνεις έξω κανονικά με τη γυναίκα που έχεις ερωτευ­ τεί, ζεις μαζί της. Η έρευνα, λοιπόν, είναι το ξεκίνημα μιας ερωτικής σχέσης. Δεν μπορείς να είσαι ανακριβής όταν έχεις να κάνεις με την Ιστορία, διαφορετικά είναι σαν να κοροϊδεύεις τον α­ ναγνώστη σου, και βέβαια τον ίδιο σου τον εαυτό. Αυτό το συγκεκριμένο πλαίσιο, που είναι ιστορικό, το εκλαμ­ βάνω ως μια σκηνή θεάτρου, το σκηνικό που πλαισιώνει μια θεατρική παράσταση. Έτσι λοιπόν, μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο εισχωρούν ο μύθος, η φαντασία, το ονειρικό, το «φίλτρο» του συγγραφέα, και όπως και σε μια θεατρική παράσταση είναι ουσιαστικά αδύνατον να δεις ξέχωρα τα σκηνικά από τη δράση, από το ίδιο το έργο. Το ένα γί­ νεται αναπόσπαστο μέρος του άλλου. Το «ντεκόρ» μου είναι ιστορικό και γι’ αυτό είναι πολύ στέρεο. Και μέσα σ’ αυτό το ιστορικό ντεκόρ διεισδύουν οι χαρακτήρες μου. Ζουν, δρουν, αγαπούν, μισούν, πεθαίνουν μέσα σ’ αυτό το ιστορικό πλαίσιο. Είναι το σύμπαντους. Το πιο δύσκολο πράγμα όταν γράφεις ένα ιστορικό μυθι­ στόρημα είναι να διατηρήσεις τις σωστές ισορροπίες α­ νάμεσα σε αυτά τα τόσο διαφορετικά στοιχεία. Διαφορε­ τικά κινδυνεύεις να γράψεις ένα ψυχρό ιστορικό δοκίμιο ή, από την άλλη πλευρά, ένα ρομάντσο που ελάχιστη σχέση μπορεί να έχει με αυτό που λέμε «ιστορικό μυθι­ στόρημα».

θ ο υ κ α ι τ η ς ισ τ ο ρ ία ς σ τ η σ φ α ίρ α τ η ς π εζ ο γ ρ α φ ία ς , τ η ς μ υ θ ο π λ α σ ία ς ;

Δομώ τα μυθιστορήματά μου σε ένα πλαίσιο το οποίο εί­ ναι πέρα για πέρα ιστορικό. Κάνω μεγάλη πραγματολο­ γική έρευνα, μελετώ, διαβάζω, θέλω να είμαι ακριβής. Εί­ ναι μια διαδικασία που τη λατρεύω. Το γράψιμο είναι μια

Π ο ια ε ίν α ι τ α δ ια β ά σ μ α τ ά σ α ς; Π ο ιο ι ε ίν α ι ε κ ε ίν ο ι ο ι σ υ γ γ ρ α φ ε ίς π ο υ έ χ ε τ ε α γ α π ή σ ε ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο κ α ι π ο υ σ α ς έ χ ο υ ν ε π η ρ ε ά σ ε ι; Σ υ γ γ ρ α φ ε ίς ισ τ ο ρ ικ ώ ν μ υ θ ισ τ ο ­ ρ η μ ά τω ν , ό π ω ς ο Σ ε ρ Ο υ ό λ τε ρ Σ κ ο τ κ α ι ο Μ ίκ α Β ά λ τα ρ ι κ .ά ., σ α ς έ χ ο υ ν ε π η ρ ε ά σ ε ι;

Διάβαζα πολύ Ουόλτερ Σκοτ. Όταν ήμουν νεότερος διά­ βαζα τον Λόρενς Ντάρελ, είναι ο αγαπημένος μου. Διά­ βαζα πάρα πολύ Καμύ, αλλά και 'Ελληνες ποιητές. Δεν είναι τυχαίο ότι η μεγάλη μου αγάπη είναι ο Καβάφης, στην ποίηση του οποίου το ιστορικό στοιχείο είναι κάτι παραπάνω από έντονο. Ο Σεφέρης είναι ένας άλλος ποι­ ητής που αγάπησα πολύ. Όπως αγάπησα πολύ και τον

μπορεί να σου εξασφαλίσει μια ζωή δίχως το βάσανο του ωραρίου... Και πάλι βέβαια, δεν είναι πολλοί οι Γάλλοι συγγραφείς που μπορούν να ζήσουν από τα βιβλία τους. Θα έλεγα ότι μάλλον λίγοι είμαστε. Εγώ μέχρι πρόσφατα έγραφα σενάρια γιατηντηλεόραση. Κ ά π ο ιο α π ό τ α β ιβ λ ία σ α ς θ α μ ε τ α φ ε ρ θ ε ί σ τ ο ν κιν η μ α ­ τ ο γ ρ ά φ ο . Θ α θ έ λ α τ ε να μ ο υ π ε ίτ ε δ υ ο λ ό γ ια γ ια τ ις π ρ ο ο π τικ έ ς , τ ις θ ε τ ικ έ ς κ α ι τ ις α ρ ν η τικ έ ς , π ο υ α ν τ ιμ ε ­ τω π ίζ ε ι έ ν α ς σ υ γ γ ρ α φ έ α ς π ο υ β λ έ π ε ι έ ν α β ιβ λ ίο το υ να μ ε τ α φ έ ρ ε τ α ι σ τ ο ν κιν η μ α το γ ρ ά φ ο ;

Το «ντ<Εκόρ» των Βιβλίων μου civai ιστορικό και γ ι' αυτό «ίναι πολύ oTcpco

112

Καζαντζάκη. Διάβαζα πολύ Ιστορία, Ηρόδοτο ειδικά. Ξέ­ ρετε πήγα να σπουδάσω ιστορία, αλλά έμεινα στο πανε­ πιστήμιο μονάχα για ένα χρόνο. Έπρεπε να βρω δου­ λειά. Για ένα διάστημα εργάστηκα ως δημοσιογράφος, αλλά κυρίως εργάστηκα ως καθηγητής κλασικής κιθά­ ρας. Θα σας αποκαλύψω κάτι: είμαι και συνθέτης, γρά­ φω τραγούδια. Έχω ηχογραφήσει τέσσερα άλμπουμ. Μυθιστορήματα ξεκίνησα να γράφω όταν ήμουν πια 39 χρονώ. Ίσως, αν είχα ξεκινήσει νωρίτερα, να είχα κατα­ φέρει περισσότερα πράγματα με το γράψιμο και, κρίνο­ ντας από την επιτυχία που έχουν τα βιβλία μου, θα είχα γλιτώσει και πολύ χρόνο από το να κάνω διάφορες δου­ λειές.

Ξέρετε, γράφω ένα βιβλίο όπως περίπου έγραφα σενά­ ρια. Σκέφτομαι πολύ με εικόνες. Αγαπώ τον κινηματο­ γράφο. Σχεδόν κάθε μου βιβλίο θα μπορούσε να γίνει σε­ νάριο. Υποθέτω πως σήμερα είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγεις από την εικόνα. Πρόσφατα, ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ αγόρασε τα δικαιώματα για το βιβλίο μου «Τα ζαφείριτου Θεού». Υπάρχει μια περίπτωση να γράψω εγώ το σενά­ ριο, αν και οι παραγωγοί συνήθως δεν θέλουν τον συγ­ γραφέα να μπλέκεται πολύ στα πόδια τους έτσι, ώστε να μεταφέρουν το βιβλίο στο σινεμά έτσι όπως εκείνοι ξέ­ ρουν. Βέβαια, το συγκεκριμένο βιβλίο θέλει πολύ ιδιαίτε­ ρο χειρισμό, διότι περιέχειπολλούς φιλοσοφικούς διαλό­ γους. Για να το αποδώσεις αυτό οπτικά χρειάζεται πολύ μαεστρία. Άλλη η γλώσα του κινηματογράφου και άλλη εκείνη της λογοτεχνίας, της πεζογραφίας. Ο κινηματο­ γράφος πρέπει να «μεταφράζει» τη γλώσσα του βιβλίου στη δική του γλώσσα. Πρέπει να προσέχεις να μην προδώσεις το βιβλίο. «Το όνομα του ρόδου» μεταφέρθηκε πολύ ωραία από τον Ανώ, όπως και ο «Εραστής» της Ντυράς. Η τελευταία όμως δεν ήθελε να έχει καμιά σχέση με την ταινία. Για μένα είναι μια πάρα πολύ ωραία ταινία. Π ο ια ν ο μ ίζ ε τ ε ό τ ι ε ίν α ι η θ έ σ η τ ο υ ισ τ ο ρ ικ ο ύ μ υ θ ισ τ ο ­ ρ ή μ α τ ο ς σ ή μ ε ρ α ; Έ χ ε ι μ έλ λ ο ν α υ τ ό τ ο σ υ γ κ εκ ρ ιμ έ ν ο ε ίδ ο ς π εζ ο γ ρ α φ ία ς ;

Το ιστορικό μυθιστόρημα έχει πολύ μέλλον. Δεν είναι μό­ νο η επιτυχία και η απήχηση που μπορεί να έχει στον κό­ σμο, αλλά το γεγονός ότι η ιστορία είναι κάτι που συμ­ βαίνει πάντα, τώρα, εδώ. Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε α­ πό την ιστορία ό,τι και να λέμε. Η ιστορία μάς αφορά. Η ι­ στορία είναι εμείς οι ίδιοι. Ίσως δεν αρέσει σε μερικούς αυτό που θα πω, αλλά πιστεύω ακράδαντα ότι, πάνω απ’ όλα, ο Σαίξπηρ έγραψε ιστορικά θεατρικά έργα. Το αν παραποιεί την ιστορία, όπως στον «Μάκβεθ», είναι διότι το εντάσσει μέσα στη σφαίρα του μύθου.

Μ π ο ρ ε ί ένας Γ ά λ λ ο ς σ υ γ γ ρ α φ έ α ς να ζ ή σ ε ι α π ό τ α β ι­ β λ ία τ ο υ ; Σ τ η ν Ελλ ά δ α ε ίν α ι μά λ λ ο ν α δ ύ ν α το ν .

Σ τ η Γ αλ λία τ ο ισ τ ο ρ ικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α β ρ ίσ κ ε ι α ν τα π ό ­

Στη Γαλλία είναι δυνατόν. Το αναγνωστικό κοινό στη Γαλλία είναι τεράστιο και αν έχεις μια επιτυχία, αυτό

κ ρ ισ η ; Ε σ ε ίς γ ρ ά φ ο ν τα ς ισ τ ο ρ ικ ά μ υ θ ισ τ ο ρ ή μ α τ α , σ ε

Iw m r v fy j

τ ι κο ιν ό α π ε υ θ ύ ν ε σ τ ε ;

T O Y ΖΙΛ Μ ΠΕΡ XINOYE 0 Ζιλμπέρ Σινουέ γεννήθηκε το 1947 στηνΑίγυπτο αηό πατέρα Αιγύπτιο και μητέρα Γαλλίδα, ενώ η γιαγιά του ήταν Ελληνίδα από το Βόλο. Ξεκίνησε να σπουδάζει Ιστορία, δίχως όμως να ολοκληρώ­ σει τις σπουδές του. Έκανε διάφορες δουλειές, α­ πό δημοσιογράφος έως και μουσικός. Το πρώτο του μυθιστόρημα, «Η πορφύρα και η ελιά», βρα­ βεύτηκε το 1987 με το Βραβείο Ιστορικού Μυθι­ στορήματος JEAND’ HEURS. Άλλα έργα του: «Αβικέννας ή ο δρόμος του Ισπαχάν», «Η Αιγύπτια», «Η Κόρη του Νείλου» και «Το Ζαφείρι του Θεού», που κυκλοφίρησε πρόσφατα στη Γαλλία, απέσπασε ε­ γκωμιαστικές κριτικές και τιμήθηκε με το Βραβείο των Βιβλιοπωλών 1996. Σήμερα στη Γαλλία ο Ζιλ­ μπέρ Σινουέ θεωρείται ο σημαντικότερος σύγχρο­ νος συγγραφέας ιστορικού μυθιστορήματος. Β ΙΒ Λ ΙΑ Τ Ο Υ ΖΙΛ Μ Π ΕΡ ΖΙΝ ΟΥΕ ΖΤΑ ΕΛΛΗ ΝΙΚΑ Η Α ιγ ύ π τια , μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, Αθήνα,

Ψυχογιός, 1996 Η Κ ό ρ η το υ Ν ε ίλ ο υ , μτφρ.

Το Ζ α φ ε ίρ ι τ ο υ Θ ε ο ύ ,

Βασιλική Κοκκίνου, Αθήνα, Ψυχογιός, 1996

μτφρ. Βασιλική Κοκκίνου, Αθήνα, Ψυχογιός, 1997

Τεράσπα ανταπόκριση. Κι όχι μόνο στη Γαλλία Και εδώ στην Ελλάδα τα βιβλία μου έχουν, ομολογώ, απρόσμενη επιτυχία. Δεν έχω ένα συγκεκριμένο κοινό στο οποίο να απευθύνομαι. Λένε πολλοί πως τα ιστορικά μυθιστορή­ ματα είναι για τις μάζες, ότι είναι «ελάσσων λογοτεχνία». Δεντο βλέπω καθόλου. Τα βιβλία είναι είτε καλογραμμέ­ να είτε κακογραμμένα. Αυτά είναι τα κόμπλεξ κάποιων «διανοούμενων». Είναι όπως γράφεις ένα τραγούδι. Το τραγούδι πολλοί το υποτίμησαν. Δεν θα μπορούσαμε ό­ μως να ζήσουμε μονάχα με συμφωνική μουσική. Αν κ α ι τ α

στα ελληνικά, αφορά στην ιστορία ενός Πάπα, ο οποίος κάμποσους αιώνες πριν έκανε μια ριζική αναθεώρηση της Καθολικής Εκκλησίας. Είχε το κουράγιο, το θάρρος να προχωρήσει σε κάποιες πολύ τολμηρές για την εποχή καινοτομίες. Μια από αυτές ήταν να συγχωρήσει έναν φονιά, με την έννοια ότι δέχθηκε την εξομολόγησή του και το απόρρητο της εξομολόγησης. Δεν τον κατέδωσε, όπως συνηθιζόταν. Από τότε, ισχύει ακόμα αυτό το απα­ ράβατο της εξομολόγησης. Άλλη η δικαιοσύνη τού θεού και άλλη εκείνη της κοινωνίας, του κράτους. Ανάλογες ανάγκες για αλλαγή υπάρχουν και σήμερα στους κόλπους της εκκλησίας, της θρησκείας. Σε ό,τι α­ φορά την Καθολική Εκκλησία, μια ανάλογη υπόθεση θα μπορούσε να είναι η στάση της Καθολικής Εκκλησίας α· πένανπ στις εκτρώσεις, στο διαζύγιο. Αυτό είναι ένα πο­ λύ απλό παράδειγμα που σας είπα αλλά, νομίζω, ενδει­ κτικό. Ανάλογα μπορείς να κάνεις παραλληλισμούς με ζητήματα ρατσισμού, εθνικισμού, ξενοφοβίας, ζητήματα που έχουν προκύψει πολλές φορές στην ιστορία και που κατά κάποιο τρόπο επαναλαμβάνονται. Ε π ιμ έ ν ε τ ε π ο λ ύ σ ε κ ά π ο ια θ έ μ α τ α : ο έρ ω τ α ς , η α γ ά π η , η φ ιλία , η π ίσ τη σ ε κ ά π ο ια ιδ α ν ικ ά κ α ι α ξ ίε ς , η α γ ά π η γ ια τ η γ η κ .ά . Ε π ιθ υ μ ε ίτ ε μ έ σ ω τ ο υ έ ρ γ ο υ σ α ς να ε κ -

Δ «ν pnopoupc να ξκ ρ ύ γ ο υ μ € από τη ν ισ το ρ ία . Η ισ το ρ ία μ ά ς α φ ο ρ ά . Η ισ το ρ ία «ίν α ι cpcίς οι ίδ ιο ι

φ ρ ά σ ε τ ε κ ά π ο ιε ς α ιώ ν ιες , δ ια χ ρ ο ν ικ ές , π α ν α ν θ ρ ώ π ι­ ν ε ς α ξ ίε ς ;

Η αξιοπρέπεια, η δικαιοσύνη, η αγάπη και ο έρωτας είναι αξίες αιώνιες. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι αξιοπρεπής ως άνθρωπος. Αρκεί να σκεφτεί κανείς τα εγκλήματα που έχει διαπράξει ο άνθρωπος απένανπ στον εαυτό του, στους συνανθρώπους του, στη φύση. Και όλα αυτά στο όνομα του Χριστού, της ελευθερίας, στο όνομα κά­ ποιας χώρας. Είναι τρελό. Επιμένω σε κάποια θέματα, ναι. Προσπαθώ κάθε φορά να τα εκφράζω με διαφορετι­ κό τρόπο.

β ιβ λ ία σ α ς ε κ τυ λ ίσ σ ο ν τα ι κ υ ρ ίω ς σ τ ο π α ρ ε λ ­

θ ό ν , θ ε ω ρ ε ίτ ε ό τ ι έ χ ο υ ν να π ο υ ν κά τ ι σ χ ε τικ ά μ ε τ ο σ ή ­ μ ε ρ α , έ χ ο υ ν να π ε ρ ά σ ο υ ν κ ά π ο ιο μ ή ν υ μ α σ τ ο ν σ ύ γ ­

Η γυ ν α ίκ α π α ίζ ε ι επ ίσ η ς μ ε γ ά λ ο ρ ό λ ο σ τ α τρ ία το υ λ ά χ ι­ σ τ ο ν β ιβ λ ία π ο υ έ χ ο υ ν ε κ δ ο θ ε ί σ τ η ν Ελλ άδα. Ε κ τό ς α ­

χ ρ ο ν ο αν α γ ν ώ σ τη ;

π ό κ ε ν τρ ικ ή π ρ ω τα γ ω ν ίσ τρ ια , ο ρ ό λ ο ς τ η ς ε ίν α ι κ α τ α ­

Βεβαίως. Είναι πάντα μέσα στα πλάνα μου. Να δημιουρ­ γώ παραλληλισμούς ανάμεσα στο «τότε» και στο «τώ­ ρα». Ένα από τα βιβλία μου, που δεν έχει μεταφραστεί

λ υ τικ ή ς σ η μ α σ ία ς γ ια τ η ν πλ ο κ ή κ α ι τ η ν ε ξ έ λ ιξ η τω ν β ι­ β λ ίω ν σ α ς.

Πράγματι. Υπάρχει μια γυναίκα που παίζει καταλυτικό

Σννένκυξη

113

Ίσω ς ν α μη ν apco ci oc μ ε ρ ικ ο ύ ς , α λ λ ά πιστεύω α κ ρ ά δ α ν τα ό τ ι , πάνω α π ' ό λ α , ο Ζ α ίξπ η ρ έ γ ρ α φ ε ισ το ρ ικ ά θ ε α τ ρ ικ ά έρ γα ρόλο στη σχέση των τριών αντρών στο «Ζαφείρι», κα­ θώς και στην όλη δράση, την πλοκή του βιβλίου. Αγαπώ τις γυναίκες. Η ευαισθησία τους πολλές φορές ξυπνά εμάς τους άντρες από έναν βαθύ λήθαργο. Δεν θα ’πρεπε παρ’ όλ’ αυτά να συγκρίνουμε τους άντρες με τις γυναίκες, σε κοινωνικό επίπεδο. Είναι δύο τελείως διαφορετικά όντα. Λειτουργούν με τελείως διαφορετι­ κά δεδομένα. Απλά ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Η φωτιά με το νερό είναι δύο αντίθετα, όμως, κατά κά­ ποιο τρόπο, το ένα συμπληρώνει το άλλο. Είναι λάθος που οι γυναίκες προσπαθούν να συναγωνιστούν ή να α­ νταγωνιστούν τους άντρες. Έχουν τα δικά τους, ιδιαί­ τερα χαρίσματα. Μ ιλ ή σ τ ε μ ο υ γ ια τ α θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία π ο υ υ π ά ρ ­

114

ναι μια έννοια που θα έπρεπε να ενώνει τους ανθρώ­ πους και όχι να τους χωρίζει. Με σοκάρει το γεγονός ό­ τι μπορεί η θρησκεία να γίνει ένα όπλο που το χρησιμο­ ποιείς για να καταπιέζεις, να προκαλείς πόνο, να σκο­ τώνεις. Δεν το κατάλαβα ποτέ μου. Έχουμε εντάξει τη θρησκεία μέσα σε μικρο-λογικές που μόνο μίσος και πόνο προκαλούν. Δείτε τι γίνεται σήμερα στο Ισλάμ. Σκοτώνουν γυναίκες και παιδιά, καταστρέφουν τις ζω­ ές συγγραφέων. Και να σκεφτεί κανείς ότι το Ισλάμ εί­ ναι μια υπέροχη θρησκεία με ανθρώπινες προεκτάσεις, μια θρησκεία που ενώνει. Τώρα πια έγινε όργανο των φανατικών. Ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο οι εβραίοι μεταχειρίζονται τους Παλαιστίνιους είναι απαράδε­ κτος. Το λέω αυτό και ο κόσμος σοκάρεται. Σου κολλάν τη ρετσινιά του αντισημίτη, του νεοναζί. Δεν υπάρχει τί­ ποτα χειρότερο από αυτό, να σε πουν νεοναζί. Όμως πρέπει να λέγονται και αυτά. Ειδικά οι εβραίοι, που έ­ χουν υποφέρει τόσο πολύ, θα ’πρεπε να είναι πιο ευαί­ σθητοι απέναντι σε τέτοιου είδους ζητήματα. Αντιλαμ­ βάνομαι πολύ καλά το εβραϊκό πρόβλημα. Κατά βάθος δεν τους αδικώ, αλλά θεωρώ ότι ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούν να βρούνε λύση δεν είναι ο σωστός. Γενικά υπάρχει κρίση παντού, σε όλο τον κόσμο και σε όλους τους τομείς. Πλησιάζουμε στο τέλος του αιώνα, στο τέλος της χιλιετηρίδας και υπάρχει μεγάλη αγωνία και αβεβαιότητα. Ε σ ε ίς π ισ τ ε ύ ε τ ε σ τ ο Θ ε ό ;

Α, ναι. Πάρα πολύ. Έναν Θεό όμως έξω από τα δεδομέ­ να μιας και μόνο θρησκείας. Η θρησκεία είναι εφεύρε­ ση ανθρώπινη, ο Θεός, πιστεύω, πως όχι. Επίσημα μπο­ ρεί να είμαι καθολικός, αλλά αυτό δεν λέει τίποτα. Και ο Θεός αγαπάει όλα του τα παιδιά, όπως ένας πατέρας. Ο Θεός αγαπάει όλον τον πλανήτη. Δεν κάνει διακρί­ σεις. Θ α μ ε τ α φ ε ρ θ ο ύ ν κ α ι ά λ λα β ιβ λ ία σ α ς σ τ α ε λ λ η ν ικ ά ;

Έχω γράψει πέντε βιβλία. Τα τρία τελευταία έχουν μετα­ φραστεί στα ελληνικά και τώρα οι εκδόσεις «Ψυχογιός» αναλαμβάνουν να μεταφράσουν και τα δύο πρώτα.

χ ο υ ν σ τ ο « Ζ α φ ε ίρ ι τ ο υ Θ ε ο ύ » , π ο υ μ ό λ ις κ υ κ λ ο φ ό ρ η ­ σ ε σ τ η ν Ε λ λ ά δ α . Ο υ σ ια σ τ ικ ά , ε ν ώ ν ε τ ε τ ρ ε ις δ ια φ ο ρ ε ­

Έ χ ε τ ε σ κ ε φ τ ε ί ν α γ ρ ά ψ ε τ ε έ ν α ισ τ ο ρ ικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α

τ ικ έ ς θ ρ η σ κ ε ίε ς . Ε ίν α ι η π ο λ υ -π ο λ ιτισ μ ικ ή σ α ς κ α τ α ­

π ο υ ν α ε κ τ υ λ ίσ σ ε τ α ι σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , ε ίτ ε τ η ν α ρ χ α ία ε ίτ ε

γ ω γ ή π ο υ μ ιλ ά ε ι ή μ ια α ν ά γ κ η ν α ε κ φ ρ ά σ ε τ ε τ η ν ά π ο ­

τη σύγχρονη;

ψη ό τι ο

Θεός είναι ένας γ ια

όλους το υ ς ανθρώ π ους

κ α ι ό τ ι α υ τ ο ύ τ ο υ ε ίδ ο υ ς ο ι θ ρ η σ κ ε υ τ ικ έ ς δ ια φ ο ρ έ ς δ ε ν έ χ ο υ ν κ α ι τ ό σ η σ η μ α σ ία ;

Είναι απλό: αν όντως υπάρχει Θεός, αυτός είναι ένας Θεός για όλους τους ανθρώπους. Από κει και πέρα όλα τα υπόλοιπα είναι σχηματικά. Και ο Θεός είναι κάτι, εί­

Σννέντενξη

Ίσως το επόμενο. Δεν είμαι σίγουρος. Θα σας εξομο­ λογηθώ κάτι που δεν έχω πει ποτέ σε κανέναν: το πρώ­ το μυθιστόρημα που έγραψα εκτυλισσόταν στη σύγ­ χρονη Ελλάδα. Δεν ήταν ιστορικό μυθιστόρημα. Και δεν εκδόθηκε ποτέ, γιατί δεν το ολοκλήρωσα ποτέ. Π ο ι ε ς ε ίν α ι ο ι ε ν τ υ π ώ σ ε ις σ α ς α π ό τ η σ ύ γ χ ρ ο ν η Ε λλά­

δα;

Την αγαπώ την Ελλάδα. Ακόμα και με τα μειονεκτήματα της. Η Αθήνα, ας πούμε, έχει πολύ θόρυβο, ρύπανση, αλ­ λά αυτή είναι η μοίρα των μεγάλων πόλεων. Πηγαίνετε στο Παρίσι να δείτε πώς είναι. Η Ελλάδα για μένα είναι μια μεγάλη αγάπη. Σ χ έ δ ια για τ ο μ έλ λο ν ;

Γράφω τη βιογραφία του Μοχάμεντ Άλι (καμιά σχέση με τον γνωστό πυγμάχο), ο οποίος ήταν γεννημένος στην Καβάλα, αλλά μετά έγινε δικτάτορας στην Αίγυπτο. Με­ ταμόρφωσε την Αίγυπτο σε τεράστιο βαθμό. Βρήκε την Αίγυπτο κατεστραμμένη από τους Τούρκους και αποφά­ σισε να την αναμορφώσει. Αυτό το έκανε για καθαρά ε­ γωκεντρικούς λόγους. Αγαπούσε τη δύναμη, την εξου­ σία, τη δόξα. Το έκανε για τον εαυτό του. Αλλά τελικά βοήθησε και την Αίγυπτο. Το βιβλίο θα εκδοθεί στη Γαλλία τον Σεπτέμβριο, αν και δεν ξέρω, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα έχει επιτυ­ χία. Κανείς δεν τον ξέρει τον άνθρωπο αυτό, όλοι τον μπερδεύουν με τον πυγμάχο. Ίσως απογοητεύσω τους αναγνώστες μου, οι οποίοι θα περιμένουν ένα ακόμα ι­ στορικό μυθιστόρημα. Όμως ήθελα πολύ να το γράψω αυτό το βιβλίο και είμαι πολύ ευχαριστημένος που το έ­ κανα. □

Λ έ ν ε πως το ισ τορ ικό μ υ θισ τό ρ η μ α ε ίν α ι ελάσ σ ω ν λ ο γ ο τε χ ν ία . Δ ε ν το πιστεύω . Τα β ιβ λ ία ε ίν α ι κ α λ ο γ ρ α μ μ έν α ή κα κο γρ α μ μ έν α

Σνώτενξη

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ Μ Α ΤΡΟΚΟΡΔΑΤΟΥ 7, 10678 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3830604

ζωγραφική δουλειά του Γιάννη Με[m S S E I νεσίδη μαρτυρεί μια πορεί στους f j j g j y i : χώρους τής μνήμης. Τής μνή­ μης πού αναπληρώνει τή ζωή καί τήν ύποκαθιστα. ’Αντίληψη καί αίσθημα ανάλογο προς έκεϊνο τής θρησκευτικά διαπαιδαγωγημένης λαϊκής συνείδησης. Ε ­ κείνης πού τον δίδαξε νά ύπομένει καί στερούμενος νά μπορεί νά χαίρεται άνεξάρτητα άπο κάθε άπόκτηση καί στέρηση ή άπώλεια. ’Ανήκει στήν μερίδα των άπο τον Πόντο προσφύγων, πού, έγκαταλείποντας καί χάνοντας τον τόπο τους, δεν έπαψαν νά τον θυμούνται καί νά προσπα­ θούν νά τον άναπλάθουν μνημικά, κινούμε­ νοι ά π ’ ό,τι οί αισθήσεις τους προσκομί­ ζουν ώς ερεθίσματα άπο τήν άμεσότητα ό­ που βρίσκονται καί έχουν εγκατασταθεί. Ν.Γ. ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ

Ή Είκών πού μας χαρίζει ό Γιώργος Κόρδης είναι ή καθ’ ήμας φωτόλουστη άπόπειρα τής των «πάντων εύαρμοστίας». Κόσμος κόσμιος τής ταξιδιάρικης περιπέ­ τειας τού Γένους, στά χρώματα πού σχέ­ διασαν Πρόσωπα, γιά νά προσεγγίσουμε ψηλαφώντας έμεϊς, το χορευτικό άρχιπέλαγος τής μ ετ’ εύβουλίας πλήθους άριστοκρατίας μας: πλήθος, στον Γιώργο Κόρδη, μόνον τά άριστοκρατικά μας Πρό­ σωπα καί Σώ ματα τού μόχθου έν ήρεμίφ, τής λ,ύπης έν χαρμολύπη καί τής έμμονής μας. Ναί, τού πείσματος καί τής Μονής μας, γιατί έμέϊς γνωρίζουμε 0Tt καταυγά­ ζει τό φως καί τό φως είναι χορεία προσ­ ώπων. Ό π ω ς στις εικόνες πού, άντίδωρον, μας εικονογραφεί ό Γιώργος Κόρδης. Έ κεΐ, ύπάρχει μιά χρωματική, παμφαής γιορτή όλων των κτισμάτων, δηλαδή, κ α τ’ ε/κόνα, στήν εικόνα τού Γιώργου Κόρδη, «έκαστον των δντων, τήν περί τον θεόν χορεύει χορείαν». Κ. ΖΟΤΡΑΡΙΣ

—

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Λογοτεχνία

ί

Μετ. Μαρία Αγγελιδου

k !!l

__

Ηρακλής Παπαλφ,ς

ΕΑΑΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Τ α ξ ίδ ι σ τ ο π α ρ ά δ ο ξ ο Η πλήρης αποδοχή του υπερφυσικού καθορίζει το είδος τη ς φανταστικής λογοτεχνίας που κλείνει προς το --------------------------------θαυμαστό και όπου όλα γίνονται τελικά αποδεκτά χωρίς να χρειάζεται μια ορ­ θολογική εξήγηση που να στηρίζεται στις μέχρι τώ ρα αντιληψιακές μας ι­ κανότητες και γνώ­ σεις για το πραγμα­ τικό. Χαρακτηριστι­ κό της σύγχρονης μορφής του φαντα­ στικού είναι η σύ­ ντομη αποδοχή, τόσο από τον ήρωα όσο και από τον αναγνώστη, αυτού τούτου του υπερφυσικού και η συνακόλουθη ε­ ξάλειψη κάθε «δισταγμού» ως προς το αν αυτά που συμβαίνουν ανάγονται σε φαντασιακές κατασκευές των ηρώων ή παίγνια του αφηγηγή. Ο Βασίλης Κιζήλος, με τον «Μάγο», εισάγει τόσο τον ήρωά του όσο και τον αναγνώστη του πο­ λύ γρήγορα στον κόσμο του υπερφυσι­

ΜόλίζΚνκλοφόρηοαν

κού, καλώντας και του ς δύο να ακο­ λουθήσουν πλέον την πορεία ενός μυθι­ στορήματος που ενώ περιγράφει ολότελα πραγματικές καταστάσεις και συμπε­ ριφ ορές, στηρίζει την ανέλιξή του στην ύπαρξη του υπερφυσικού. Η μύηση ενός κοινού ανθρώπου στον κόσμο των ανώ­ τερων και διαχρονικών δυνάμεων, η ικα­ νότητα μετάλλαξής του σε «μάγο» με ό­ σα αυτό συνεπάγεται, αποτελεί τη βασι­ κή δομή τη ς αφήγησης που εμπλέκει, μέσα από μια ελαχιστοποίηση πληροφο­ ριών και αποστασιοποίηση του κεντρι­ κού ήρωα στα όσα του συμβαίνουν, το έ ­ ντονα ερωτικό στοιχείο, ως προαπαιτούμενο τη ς γνώσης, και τη μετάβαση από την ανθρώπινη στην υπερφυσική διά­ σταση. Έ ρω τας σε όλες του τις εκδοχές, αλλά ταυτόχρονα έρω τας σε γεύση θα ­ νάτου. Η γλώσσα αφηγηματοποιεί ρεα­ λιστικά την πορεία όταν ξάφνου μετατρέπεται, εμβόλιμα και διασπαστικά, σε αποκλίνοντα, στο συνταγματικό τουλά­ χιστον άξονα, λόγο, προδίδοντας την υφέρπουσα διαταραχή. Παράπλευρα, τεμάχια ποίησης του Γκέοργκ Τρακλ ανασημασιοδοτούν το όλον. Μια καταβύ­ θιση σε π αράδοξες π λευρές της ανθρώ­ πινης υπόστασης που ίσως να ήταν απο­ τελεσματικότερη αν στο πρώτο μέρος δ ιέθετε μεγαλύτερη οικονομία στη διή­ γηση ώστε να αναδεικνύονται οι παρά­ π λευρες αλλά ενδιαφέρουσες λεκτικές παρεκβάσεις. Δ. Τσατσούλης

Μ ε θ έμ α το ν έ ρω τα Το εξαίσιο τη ς αν- " ΕΡΣΗ ΛΑΝΓΚΕ θρώπινης ύπαρξης, Το πληντου έρωτα οι διαστάσ εις του Διηγήματα υπερβατικού, η Αθήνα, Δελφίνι, 1996 Σελ. 281 δυναμική το υ Υψίστου Ό ντος, τ α κα- θοριστικά όρια του πεπρωμένου, η ανα­ πόφευκτη π ραγματικότητα του θ αν ά­ του και πάνω απ’ όλα και μέσα σ’ όλα ο έρω τας, είναι οι θεματικοί ά ξονες μέσα στους οποίους κινούνται τα είκοσι τρ ία διηγήματα τη ς γνωστής πεζογράφου Έ ρσης Λάνγκε, στο βιβλίο «Το πλην του έρωτα». Ο έρω τας, λοιπόν, πανταχού παρών ως πράξη και συναίσθημα στον π ραγματι­ κό και μεταφυσικό χώρο και χρόνο. Ο έ ­ ρωτας, καθοριστική γραμμή πλεύσης, δύναμη ανατρεπτική τη ς συνήθειας έξω από νόμους και λογική. Ο έρω τας, αύρα λυτρωτική μα και φωτιά άσβηστη, δροσίζει και σιγοκαίει σώ ματα και ψ υχές. Τα διηγήματα με διαφορετική θ εμ α το ­ λογία, καθώ ς κινούνται άλλοτε σε πραγματικούς και άλλο τε σε φ ανταστι­ κούς μυθοπλαστικούς τόπους, δημι­ ουργούν αμηχανία και ερ ω τηματικά α ­ ναπάντητα και καλώς προσχεδιασμένα. Χρ. Παπαγεωργίου

προσωποποιεί για να την αναδημιουργή­ σει σε κειμενικό σώμα, διά τρητο από τα κενά, στερημένο από τις ψυχολογικές π αραμέτρους που πλάθουν τα κλασικά λογοτεχνικά πρόσωπα, αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει πως, μέσα από την αποστα­ σιοποίηση της περιγραφής, δεν επέρχε­ τα ι η δραματική ένταση, η απρόβλεπτη έ ­ κρηξη χωρίς, ωστόσο, την αναμενόμενη κάθαρση. Και τούτο διότι η αφήγηση, ό­ ταν δεν παίζει με τη διάλυση του χρό­ νου, με τη σύνθλιψη του χώρου ή με τη διάταση προς το θ ά ­ νατο, κατέρχεται στα ενδότερα της π εριθω ρ ιακότητας, στους αντεστραμμένους καθρέφ τες τη ς κοινωνίας μας, για να ανασύρει από εκεί την άγρια πλευρά τη ς ανθρώ­ πινης μοίρας και να την αναγάγει σε ποί­ ηση. Δ. Τσατσούλης

Ε π τ ά γ υ ν α ίκ ε ς Ο κ α τ α κ ε ρ μ α τ ισ μ ό ς τω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν Έ ντεκα κείμενα συνθέτουν το τελευταίο βιβλίο τη ς Κωστούλας Μητροπούλου, της π ολυγραφότατης αυτής πεζογράφου και θεατρικής συγγραφέα που εμμέ­ νει να υπηρετεί την αποσπασματικότητα, τη σύγχυση και συνακόλουθη διάχυση του χρόνου, τον εσωτερικό μονόλογο που συχνά εκφ έρεται από διαφορετικές αφηγηματικές φωνές με ξαφνικά περά­ σματα από την τριτοπρόσωπη στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τέλος τη συστηματική ανάδειξη αντι-ηρώων που καταλαμβάνουν τις σελίδες των βιβλίων της. Αποκρυφική σχεδόν, σε κάποια από τα παρόντα κείμενα, η γραφή τη ς ωστό­ σο δανείζεται ερεθίσ ματα από την πραγ­ ματικότητα που την αποδομεί, την απο-

Η Έλλη, η Μυρσίνη, η Μαργαρίτα, η Αρετή, η Νεφέλη, η Δάφνη, η κυρία Ουρανία, επτά γυναίκες τη ς καθημερι­ νότητας στους ρόλους τους. Μια μέρα απ’ τη ζωή τη ς καθεμιάς, από τις δραστηριότητές τους, από το είναι τους. Κι α νά μεσ ά τους ένας άντρας· που ακροβατεί επικίνδυνα προσπαθώντας να επιβεβαιώσει τον εαυτό του· που ανοίγει συνέχεια μέτωπα μη καταφέρνοντας πά­ ντα να είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού' __________________ που δημιουργεί πληγές μα πληγώ­ νεται κι ο ίδιος. Οι Ερινύες όμως Μυθιστόρημα τον επισκέπτονται Αθήνα, Κέδρος, 1997 Σελ. 199 και ο δρόμος προς την αυτογνωσία δύ­ σκολος. Το όνομά του Οδυσσέας. Ωραίο το εύρημα τη ς συγγραφέω ς, μα

ΜόΙιςΚυήοφόρηοαν

δυστυχώς το αποτέλεσμα αδύναμο. Οι τετρ ιμμένες π εριγραφ ές και η μικροα­ στική ατμόσφαιρα που πλανάται, καθι­ στούν πολλές φ ορές την ανάγνωση χω­ ρίς ενδιαφέρον. Χρ. Παπαγεωργίου

Σ π ά ζ ο ν τ α ς τ ις σ υ μ β ά σ ε ις Ο Γιάννης Σκαρί- --------------------------------------------unac αΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ μπας ί(11893-19841 8 94 1984) α Τυφλ0βδομάδασιη Χαλκίδα ποτελει αναμφισβηκαι άλλα διηγήματα τη τα μια ιδιάζουσα Επιμέλεια: Κατερίνα Κωστίου Αθήνα, Νεφέλη, 1996 λογοτεχνική προ­ σωπικότητα και μο­ ναδική στην πεζο­ γραφ ία μας περίπτωση αφηγηματικής γρ αφ ής χωρίς πραγματικούς συνεχι­ στές. Ο Σκαρίμπας κινείται στα όρια του φανταστικού, αναμιγνύοντας το εξω ­ πραγματικό και απίθανο με το αληθοφ α­ νές και καταλήγοντας σε ανέλπιστες λύ­ σεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το διήγημα «Κομμωτής Κυριών», ένα κείμε­ νο του 1950 που κινείται σ ε πολλαπλά ε ­ πίπεδα, θίγοντας αγαπημένα μοτίβα του συγγραφέα, όπως η διπλή ταυτότητα, το παιχνίδι μεταξύ φανταστικού και πραγ­ ματικού, η λειτουργία τη ς γλώσσας κ.α., θέματα, που παραπέμπουν άλλωστε και σε άλλα ευ ρ ύ τερ α κείμενά του. Τα έξι διηγήματα που συγκεντρώνονται στη συλλογή αυτή, τ α οποία, σύμφωνα με την επιμελήτρια, δεν έχουν προσεχθεί α­ πό την κριτική, εμπεριέχουν πολλές από τις θεματικές εμμονές του συγγραφ έα ακολουθώ ντας το υ ς δικούς του αφηγη­ ματικούς κανόνες. Ενδεικτικά του κλει­ στού γλωσσικού σύμπαντος, τη ς αντισυμβαπκής λογικής και τη ς ανατρεπτικότητας κάθε αλήθειας και κάθε πλάνης που με συνέπεια ακολουθεί ο Σκαρίμπας στο έρ γο του, τ α κείμενα αυ τά συμπλη­ ρώνουν τη μυθολογία του συγγραφ έα τους. Το αιρετικό τη ς σκαριμπικής γλώσσας, τουλάχιστον ως προς τ α ιδιολεκτικά (αλλά απολαυστικά) τη ς στοι­ χεία, αίρεται από την ύπαρξη γλωσσάρι­ ου στο τέλ ο ς του βιβλίου. Την έκδοση συνοδεύει ένα κατατοπισπκό και επιστη­ μονικά τεκμηριω μένο σημείωμα τη ς μελετήτρ ια ς του Σκαρίμπα Κατερίνας Κω-

ΜόΙιςΚνύοφόρηοαν

στίου, που ο απαιτητικός αναγνώστης, εκμεταλλευόμενος, ίσως, την ευκαιρία, θα επιθυμούσε ακόμη εκτενέστερο, πε­ ρισσότερο αναλυτικό πάνω στις τεχνικές ενός εκάστου τούτω ν των διηγημάτων. Γιατί ο θαυμαστός κόσμος του Σκαρίμπα είναι γ ια συνεχείς ανακαλύψεις και επανανακαλύψεις... Δ.Τσατσούλης

Η ε ιλ ικ ρ ίν ε ια τ η ς χ λ ε ύ η ς Υπάρχουν κάποιοι που απορρίπτουν τα κόμικς ως π αραλογοτεχνία και ξεμπερ­ δεύουν. Υπάρχουν και άλλοι, όμως, που διακρίνουν σ’ αυτά το διαβρωτικό χιού­ μορ, την αντεστραμμένη εικόνα τ η ς καθημερινότητάς τους, αισθάνονται τη λυ­ τρωτική επίδραση τη ς μεταπλασμένης σε τέχνη πραγματικότητας και απολαμ­ βάνουν το ευ φ υ ές καλλιτέχνημα. Ό χι, ο Λένος Χρηστίδης δεν γ ράφ ει κόμικς αλ­ λά «Τα χαστουκόψαρα» συνδυάζουν όλα τ α παραπάνω χαρακτηριστικά, και μάλι­ στα χωρίς τη συνοδεία του σκιτσογραφήματος. Διότι η ί­ δια η γλώσσα του ΛΕΝΟΣ ΧΡΗΣΓΙΔΗΣ σκιτσάρει τον εαυτό Ταχαστουκόψαρα Μυθιστόρημα της, διαβρώνει τον Αθήνα, Καστανιώτης, 1997 καθωσπρεπισμό τη ς Σ ελ 237 όσο και τα αντικείμε­ να αναφοράς της, ή­ τοι: την αθλιότητα τη ς καθημερινής μας σοβαροφάνει­ ας. Δεν πρόκειται για αναπαραγωγή ε ­ νός περιθωριακού γλωσσικού ιδιώμα­ τος, αλλά για την εν­ σωμάτωση στοιχεί­ ων μιας νεανικής ι­ διολέκτου σε ένα λογοτεχνικό κείμε­ νο, προκειμένου να εξυπηρετήσει λει­ τουργικά το υ ς στόχους του. Στο οπισθό­ φυλλο του βιβλίου παρατίθενται ρητορι­ κά φαινομενικά ασυνάρτητα ερωτήματα, «Ποιος κρέμασε το υ ς κρεμαστούς κή­ πους;» ή «Πού πάνε όλα τ α χαμένα καπά­ κια του σύμπαντος;» και άλλα τέτοια,

που ουδέποτε θα ανέμενε κανείς να τα επανεύρει στο σώμα του βιβλίου, ορ θο­ λογικά όσο και ανέλπιστα τοπ οθετημέ­ να, τιθέμενα, διαπιστωμένα! Κι όμως! Όπως άλλωστε και οι π αράδοξες λ έξεις που τελικά θα αποδειχτούν, μέσα από περίτεχνες δια δρομές, φυσική απόρροια καταστάσεων. Η τεμαχιστή αφήγηση, τα ακόμη και κάποιων ελάχιστων γραμμών κεφαλαιάκια του βιβλίου, εμπεριέχουν την ανατροπή, το σαρκασμό, τη διαρκή διάβρωση των πάντων, το ανελέητο χιού­ μορ. Μορφή και γλώσσα υπηρετούν το περιεχόμενο, ένα μυθιστόρημα δρόμου, αναζήτησης, περιπλάνησης, μέσα σε μια Ελλάδα που μόνο κάτω από αυτή την ο­ πτική τη ς χλεύης του γελοίου γίνεται α­ ποδεκτή στην καθημερινότητά της. Ο Χρηστίδης, παράλληλα, φτιάχνει έναν α­ πό του ς καλύτερους μυθιστορηματικούς αντι-ήρωες με όπλο του τη γλώσσα, μια φιγούρα που τέμνει εκ των έσω τη νεανι­ κή υπόσταση του σύγχρονου εικοσάρη. Και πάνω απ’ όλα φτιάχνει ένα κείμενο με γέλιο που λυτρώνει, γιατί είναι ειλικρινές και έξυπνο, ταχύρρυθμο και οικονομημένο. Γιατί χλευάζει, αλλά δεν κομπάζει. Το διάβασα ξανά από την αρχή, απ’ το τ έ ­ λος, ανάκατα. Και το απόλαυσα όλες τις φ ορές. Κάπως έτσι δεν διαβάζεται και η ποίηση; Δ.Τσατσούλης

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Τ α ξ ίδ ια τ η ς σ ιω π ή ς Παρουσιάζεται σαν ένα τα ξίδ ι μιας τριανταεπτάχρονης που πέρασε τα τ ε ­ λευ ταία χρόνια τ η ς ζωής τ η ς στη φυλα­ κή. Έ να ταξίδι με λεω φορείο από τη Βαρκελώνη στο Μπιλμπάο. Στο τα ξίδ ι ό­ λοι π ροτιμάμε τη σιωπή. Για να σκεφτό­ μαστε τ α δικά μας. Μόνο η σιωπή, άλλω­ στε, μπορεί να χω ρέσει τον πανικό και τη ναυτία. Πανικός και ναυτία: ένα κοκταίηλ για όσους γεννήθηκαν με τ ο στίγμα του διαφορετικού και το υ επαναστάτη - αλ­ λά και για το υ ς εκκολαπτόμενους τρ ο ­ μοκράτες. Μπορεί να ζήσει κανείς από

ναυτία; Μπορεί η ναυτία να είναι σοβα­ ρός λόγος για να ερ ω τευτείς ή, απλώς, για να ζήσεις; Ο πανικός που αισθάνεσαι ανάμεσα στις διασταυρούμενες επιδιώ­ ξεις τη ς μυρμηκιάς το υ κόσμου μετα­ μορφώνει τη φυλακή από γκέτο των τι­ μωρημένων σε όαση των αγοραφοβικών. Το κολαστήριο των ψυχών είναι η φυλακή ή μήπως η δράση που καθορί­ ζεται από μια ιδεο­ λογία; Ό ταν ακούς τη ζωή από μακριά, όταν τη νύχτα του Σαββάτου αφ ουγκράζεσαι τα γέλια το υ κόσμου, τό τε σκέφτεσαι πως ο έρω τας είναι το σπουδαίο ζήτημα στη ζωή, και πως α­ κόμη και τα πιο χαζά τραγουδάκια έχουν δίκιο στο σημείο αυτό. Ό ταν, όμως, βρίσκεσαι ριγμένος μέσα στη ζωή, ανά­ μεσα σ’ αυ τά τ α γ έ­ λια, τό τε η ζωή μπορεί να προκαλεί πανι­ κό, και ο έρω τας ναυτία. Και τ ό τε βρίσκε­ σαι μπροστά στο δίλημμα: να είσαι μό­ νος ή να καταφ ύγεις σε μια σχέση μίζε­ ρη ενός ανάπηρου με έναν άλλον ανάπη­ ρο; Τελικά, διαπιστώνει η ηρωίδα του Ατσάγα, οι καλές π ροθέσεις ποτέ δεν χρησιμεύουν σε τίπ οτε άλλο παρά να ε ­ πιβεβαιώνουν ότι τ α συναισθήματα είναι το πιο εύθραυστο υλικό τη ς ζωής. Β. Αθανασόπουλος

Ισ τ ο ρ ία ε κ δ ίκ η σ η ς Ο Μ άρτιν Έιμις, γιος του γνωστού συγγραφ έα Κίνγκσλεϊ Έ ιμις, θεω ­ ρ είται το «αγαπημέ--------------------------------- νο παιδί» τη ς αγγλι­ κής λογοτεχνίας. Ο Έ ιμις είναι από του ς συγγραφ είς που το υ ς έλκει το γκροτέσκο και τα έρ γα του είναι γ εμά τα από έ ­ να ευρηματικό παιχνίδι με τ ις λ έξεις κα-

ΜΑΡΤΙ Ν ΕΪΜΙΣ Η πληροφορία Μτφρ.: Φοίβος Στρατουδάκης Αθήνα, Πατάκης, 1997 Σελ.548

ΜόΙΐζΚν)ώψψ}οαν

θώς σατιρίζουν τον τρόμο τη ς σύγχρο­ νης αστικής ζωής και αναπαριστούν συχνά τη βία που κυριαρχεί στις διαπρο­ σωπικές σχέσεις. Έτσι και στην «Πληρο­ φορία», έχουμε μια ιστορία εκδίκησης με κίνητρο τη ζήλια ανάμεσα σε δύο φί­ λους που και οι δύο τυγχάνουν συγγρα­ φείς. Στον κόσμο τη ς λογοτεχνίας τα πράγματα δεν είναι αγγελικά, έτσι το ό­ πλο δεν μπορεί να είναι μόνο ένα δηκτικό κριτικό σημείω μα. Χρειάζεται κάτι πιο δραστικό, κάτι που να φέρει την υπογρα­ φή ενός επαγγελματία και ο Έ ιμις παίζει το σκληρό παιχνίδι ώς το τέλος. Α . Σταμάτης

Ο Π α π α δ ια μ ά ν τ η ς μ ε τ α φ ρ ά ζ ε ι Είναι σίγουρο πια ---------------------------------------------πως ο Ν .Δ. ΤριανταΜΦΡΕΔΟΥ ΚΛΑΡΚ .. , , , Ηευρεαιςτηςγυναικος φυλλοπουλος εχει τουλω τ βάλει σκοπό τη ς ζωΜτφρ.:Αλεξ. Παπαδιαμάντης ής του να κοινωνήΑθήνα^ £ 1996 σει, στους Έ λληνες τζερομ κ. τζερομ και σ’ όσους κατέΗ νέα ουτοπία xouv την ελληνική γλώσσα, το θηΣελ.103 σαυρό τη ς πνεύμα- ---------------------------------------------τικής (πρωτογενούς και δευτερογενούς) δημιουργίας του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Μ ετά την άψογη κριτική έκδοση των α­ πάντων του συγγραφέω ς (εργασία ομο_ λογουμένω ς υποδειγματική), έρχεται τώ ρα να μας γνωρίσει, το αδιευκρίνιστο ακόμα, όσον αφορά την έκταση, μετα­ φραστικό έργο του Παπαδιαμάντη. Μ ε τη φροντίδα του, λοιπόν, βρίσκονται στη διάθεσή μας τα: Αλφόνσου Δωδέ: «Ταρ— ταρίνος ο εκ Ταρασκώνος» (Εστία) και Μαρκ Τουαίν: «Ενός εκατομμυρίου λι­ ρών χαρτονόμισμα» (Λήθη), (ο τόμος αυτός περιλαμβάνει και αφηγήματα άλ­ λων συγγραφέων), Μπρετ Χαρτ: «Αργοναυτικαί διηγήσεις» (Λήθη), Ουίλιαμ Μπλαίηκ: «Γερά σώματα δια τα αγόρια και τα κορίτσια μας» (Ε.Λ.ΙΑ), καθώς επί­ σης και τα δύο πρόσφατα εκδοθέντα βι­ βλία, που ήταν η αφορμή γ ι’ αυτό το ση­ μείωμα. Το να επιχειρήσει κανείς να αναλύσει κριτικά τ α έρ γα αυτά θα μπορούσε να

ΜόλιςΚν/λοφόφιοαν

θεω ρηθεί ανόητο και άσκοπο, αφού η γλωσσική τελειότητα του Παπαδιαμάντη αφοπλίζει αφενός τις διαθέσ εις και αφ ε­ τέρ ου προικίζει τ α κείμενα και καλύπτει τις ατέλειές τους. Ευχόμαστε στον Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο να ευτυχήσει να ολοκληρώσει το έργο αυτό και στους Νεοέλληνες να βρουν το δρόμο να το απολαύσουν. Χρ. Παπαγεωργίου

Έ ν α κ λ α σ ικ ό μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α Έ να κλασικό μυθιστόρημα σε μια πολύ καλή, απόλυτα ομαλή μετάφραση. «Το παλαιοπωλείο» δεν είναι το πιο ευνοημέ­ νο από το υ ς κριτικούς και θεωρητικούς τη ς λογοτεχνίας μυθιστόρημα του Ντίκενς, επειδή δεν προσφέρεται ως το άριστο δείγμα των αφηγηματικών επιτεύξεών του. Παρ’ όλα αυτά παρουσιάζει εν­ διαφέρον επειδή συνδυάζει όλα τ α σχε­ τικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τη ς τ έ ­ χνης του. Το ήθος τη ς ζωής αποδίδεται με ένα ανάλογο ήθος τη ς αφήγησης. Το πρώτο, παρότι ξένο ή εξωτικό γ ια την ε ­ ποχή μας, πείθει και συγκινεί, ενώ το δ εύτερο σε πολλά σημεία αποκαλύπτε­ τα ι ως σκηνοθετημένο. Οι μυθιστορημα­ τικοί χαρακτήρες είναι συμβατικοποιημένοι και απλοποιημένοι, πολλοί από αυτούς αποδίδονται με υπερβολή και δί­ νουν την εντύπωση ΚΑΡΟΛΟΣ ΝΤΙΚΕΝΣ καρικατούρας που Το παλαιοπωλείο δρα ως χαρακτή­ Μτφρ.: 'Εφη Καλλιφατίδη ρας, αλλά δια θέ­ Εικονογράφηση: Cattermole και «Phiz» τουν μιαν απίστευτη Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997 ικανότητα να ε ­ Σελ. 805 ντυπώνονται στο μυαλό του αναγνώ­ στη. Η δομή της πλοκής είναι χαλα­ ρή, ενώ η αίσθηση τη ς πραγματικότη­ τα ς περιστέλλεται από την ατμοσφαι­ ρική λειτουργία του μ υ θ ισ το ρ η μ α τικ ο ύ σκηνικού και από την τάση τη ς περι­ γραφ ής να ανάγεται στο συμβολικό. Η

διαλογική φαντασία του Ντίκενς και η α­ ποτελεσματική διαγραφή των χαρακτή­ ρων μέσω του διαλόγου μάς αποζημιώ­ νουν για την περιστασιακή έλλειψη μέ­ τρου στους διαλόγους που έχουν συναι­ σθηματικό ή ηθικό περιεχόμενο. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αφήνουν να φανεί η ηθική παραδειγματική λει­ τουργία τη ς αφ ήγησης καθώς και ο ρό­ λος του συγγραφ έα ως κοινωνικού εκ­ φραστή. Β. Αθανασόπουλος

Η Σ ικ ε λ ία τ η ς π ο ίη σ η ς Επ Λονή έ ξ , διηγηγϊρλντελο ματων το υ Π ιραντεΧάος λο, π ροερχόμενα αΜτφρ.: ΣωτήρηςΤριβιζάς πό το πολύτομο έρ ... Διηγήματα ^ ^ Αθήνα, Καστανιωτης, 1996 γο τη ς διηγηματοΣελ.86 γρ αφ ική ς το υ πα- -------------------------------------------ραγω γής «Ν ουβέλες για μια χρονιά», συνιστούν το παρόν βιβλίο που με λ ιτό­ τη τα και προσοχή μ ετέφ ρ ασ ε ο Σ. Τριβιζάς. Ο τίτλ ο ς τη ς ελληνικής αυτής μετάφ ρ ασ ης π ροέρχεται, όχι αδικαιο­ λόγητα, από την ταινία τω ν αδελφώ ν Ταβιάνι του 1984, το σενάριο τ η ς οποί­ ας χρησιμοποίησε κάποια από αυ τά τα διηγήματα, όπως το εντυπωσιακό, τρ ο ­ μακτικό αλλά και σαρκαστικό στο φ ινά­ λ ε του «M ale di luna» με τον σεληνιαζόμενο ήρωα και την εφ ευ ρετική σύζυγο. Χρησιμοποιώντας ως βάση θ ρύλο υς και δοξασ ίες ή π ραγματικά γεγονότα τη ς Σικελίας των αρχών του αιώνα, ο Πιραντέλο συνδυάζει στα κείμενα αυτά στοιχεία ηθογρ αφ ία ς, υπ εισέρχεται έ ­ ντεχνα στο χώρο του φ ανταστικού για να δώσει μια αναιρετική ή απρόσμενη στο τέλ ο ς λύση, ακολουθώ ντας μια διήγηση απλή, αληθοφ ανή και γ ι’ αυτό απ οτελεσματική στον επιδιωκόμενο στόχο τη ς. Το τελ ευ τα ίο διήγημα «Συνομιλία με τη μητέρα», ωστόσο, α­ κολουθεί ένα δ ιαφορετικό ύφ ος σε σχέση με τα υπόλοιπα και γ ι’ αυτό ανα­ ρω τιέται κανείς γ ια το υ ς λόγους συμπερίληψής το υ στο πλαίσιο τη ς τ ό ­ σο π εριορισμένης, ποσοτικά, μ εταφ ρ α­ στικής επιλογής. Δ. Τσατσούλης

Έ ν α ς μ α ιτ ρ το υ φ α ν τ α σ τικ ο ύ Γιατί η φαντασία δεν κατάφερε να βελτιώ­ σει την οικονομική κατάσταση των Ρομα­ ντικών; Γιατί κατέστρεψε την υγεία τους; Ίσως επειδή η φαντασία δεν ήταν γι’ αυτούς μια κυρίαρχη έννοια αλλά κυρίαρ­ χο πάθος. Ο Χόφμαν, ωστόσο, διαφορο­ ποιείται υπονομεύοντας τη φαντασία με έ­ να αναρχικό χιούμορ και με μια αίσθηση του απίθανου, στην οποία αρέσει να ξε­ περνά συνεχώς κάποια όρια που με αρνη­ τικό τρόπο έχει θέσει η ίδια. Η απόσταση που ο συγγραφέας κρατά από την αχαλί­ νωτη φαντασία και την τρέλα των ηρώων του τον οδηγεί σε έναν ελεγχόμενο ειρω­ νικό τόνο που πλουτίζει την αφήγησή του με στοιχεία ενός πρώιμου ρεαλισμού. Ο αφηγητής συναντά έναν σκύλο, έναν ποιητικό σκύλο που μιλά και καταλαβαί­ νει την ανθρώπινη γλώσσα. Η ικανότητά του αυτή είναι αποτέλεσμα μιας νυχτερι­ νής συνάντησής του με μάγισσες που ή­ θελαν να του δώσουν ανθρώπινη μορφή. Τα ξόρκια τους, όμως, απέτυχαν και η με­ ταμόρφωση έμεινε μισή: μόνο για μια μέ­ ρα το χρόνο, την ί­ δια μέρα που είχε Ε.Τ.Α. ΧΟΦΜΑΝ πέσει στα χέρια των Οι τελευταίες περιπέτειες του σκύλου Μπεργκάντοα μαγισσών, νιώθει το Μτφρ.: Μαρία Αγγελίδου κορμί του ν’ αλλάζει Αθήνα, Ερατώ, 1997 Σελ.150 και να αποκτά αν­ θρώπινη λαλιά. Με το στόμα του σκύ­ λου ο συγγραφέας διατυπώνει τις καυ­ στικές απόψεις του για τις ανθρώπινες αδυναμίες, για τη φύση των γυναικών, τη ματαιοδοξία, τη ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ μουσική, την ποίηση ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥΣΚΥΛΟΥ (μπαίνοντας και σε ΜΠΕΡΓΚΑΝΤΣΑ ειδικά θέματα, όπως εκείνο τη ς επιστρο­ φής στο μέτρο και την ομοιοκαταλη­ ξία), για το θέατρο, την υποκριτική και δραματουργική τέχνη και κυρίως για ό­ λους όσοι κινούνται υποκριτικά και μα­ ταιόδοξα στις παρυφές τη ς τέχνης. Β. Αθανασόπουλος

Μόλις Κνκλοφόρησαν

ΠΟΙΗΣΗ Δ υ ν α μ ικ ή π ο ιη τ ικ ή π ρ ό τ α σ η Μ ια δυναμική πρό­ ΕΛΣΑΜΟΡΑΝΤΕ τασ η για την επι­ Τα παιδιά σώζουν βίωση τη ς ποίησης τον κόσμο Μτφρ.: Κ. Γλυκοφρύδη ως λογοτεχνικού Αθήνα, Δελφίνι, 1996 είδους. Η ποίηση Σελ. 279 τη ς Μ οράντε δεν κατα φ εύγει στη νοηματική περιστο­ λή για την εξα σ φ ά ­ λιση τη ς αναγνωσι­ μότητας. Αντίθετα, ακολουθώ ντας μια μαξιμαλιστική εκφρασιακή «πολιτι­ κή», διεκδικεί για την ποίηση τ α κεκτημένα από την π εζογραφία, το δράμα, τη φ ιλοσο­ φ ία και το δοκίμιο. Αυτή η τολμηρή και φ ιλόδοξη διεκδίκη­ ση κατα φ εύ γει σε μιαν αποτελεσματική εκμετά λλευση τ η ς διακειμενικότητας που εκτείνεται από τον Σοφοκλή, τη Rig-Veda και τον εβραϊκό Ύ μνο των Ν ε­ κρών έω ς τον Holderlin, τον Rimbaud και τον Ginsberg. Ανάλογα πλατύ είναι και το υφ ολογικό φάσ μα που απλώνε­ τα ι από τη σάτιρα και την παρωδία, για να κατα λήξει μέσω του υπερρεαλισμού στον υποβλητικό ερμητισ μό μιας ποίη­ σης μεταφ υσ ικής που συχνά συμπυκνώνεται σε στίχους απ οφ θεγ­ ματικής λ ιτότητας που παραπέμπουν στον William Blake. Β. Αθανασόπουλος Το πνεύμα τη ς νύχτας Η δ εύτερη ποιητική κατάθεση ενός νέΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ου ποιητή (είχε Εκεί που μ'έβγαλε η νύχτα π ροηγηθεί η «ΠαΑθήνα, Πλέθρον, 1997 λαιόπολις», Αθήνα, Πλέθρον, 1991) --------------------------------------------στην οποία διαφαίνεται αρκετά καθαρά το άλμα από έναν προσωπικό αλλά κά­

ΜόλιζΚνήοφόρηοαν

πως ψυχρό, «φιλολογίζοντα» ποιητικό λόγο, σε έναν λόγο βιωμένο όπου το κά­ θ ε συναίσθημα δεν καταγράφ εται ή περιγράφ εται απλά, αλλά α ν α λύ ετα ι με ευ ­ αισθησία. Φ όρμες σφιχτές, συμπυ­ κνωμένες, ρ υθμός ευέλικτος, ρευστός, και θλιμμένη, νυχτερινή ατμόσφαιρα που «ταξιδεύει» τον αναγνώστη σε το ­ πία λέξεω ν που τ α χαρακτηρίζει, μια γλυκιά μελαγχολία. Στοχαστικός ποιη­ τή ς ο Α.Κ., «εσωστρεφής»: προτιμά να κρατά το υ ς τόνους χαμηλά διατηρώ­ ντας τις απ αραίτητες ισορροπίες με κα­ θαρ ά εσω τερικές, υπόγειες εντάσεις. Μοναδική αδυναμία τη ς συλλογής μια σχετική ανομοιογένεια που παρατηρεί κανείς κάποτε ανάμεσα στα ποιήματα που την απαρτίζουν. Η γενική αίσθηση όμως πέρα για πέρα θετική. Η. Μαγκλίνης

Ά δο λο ς έρω ς Οι Αιγύπτιοι είναι ένα έθνος που αγάπη­ σε με π άθος τη ζωή και τις απολαύσεις τη ς και συνεπώς δεν έμειναν ασυγκίνη­ το ι μπροστά στη μεγαλύτερη από αυτές: Τον Έρωτα. Τα ερω τικά του ς ποιήματα και τραγούδ ια έχουν σω θεί ώς σήμερα μέσα από ξεθω ριασμένους πά­ π υρους και όστρα­ κα. Στίχοι λιτοί, Τα ερωτικά ποιήματα της Αρχαίας Αίγυπτου λυρικοί και γεμάτοι Πρόλογος-Εισαγωγήαθω ότητα (χωρίς Μετάφραση-Σχόλια: ποτέ να αναφέροΣέργιος Εμμ. Μαραβέλιας Αθήνα, Αρμός, 1997 νται στην καθαυτό Σελ. 301 ερωτική πράξη). Η όψη του έρω τα που προβάλλεται είναι η τρ υφ ερ ή και άδολη, γεμάτη σύμβολα όπως το άνθος του λωτού ή οι καρποί του μανδραγόρα. Τα θραύσματα α υ τά των αρχαίω ν αιγυπτια­ κών ερωτικών ποιημάτων μάς δίνουν μια πολύ ενδιαφ έρουσ α εικόνα των ηθών που επικρατούσαν στην κοινωνία των αρχαίω ν κατοίκων τη ς κοιλάδας του Νείλου προσφέροντας μια τρ υφ ερ ή ει­ κόνα του σύμπλοκου και αινιγματικού παιχνιδιού που δεν έπαψε ποτέ να είναι ο Έρωτας. Α. Σταμάτης

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ Η δ υ ν α μ ικ ή τ η ς π α ρ ο ιμ ία ς

σημειώ ματα, τρ ία νέα τομίδια. Το πρώτο συγκεντρώνει διηγήματα γνωστών διη__________________________ γ η μ α τ ο γ ρ ά φ ω ν Νεοελληνική Ανθολογία μας, του περασμέl& S S S S S ;

Ο παροιμιακός λόγος, σύμφωνα πάντα με του ς ειδικούς που ασχολήθηκαν με το θέμα, είναι ένα είδος λαϊκής λογοτε­ χνίας. Αν και η δομή του είναι ποιητική, ε­ λάχιστα συγγενεύει με την ποίηση· αντί­ θετα, πολλές φ ορές, για να αναλυθεί, χρειάζεται αφηγηματική τεχνική. Παροι­ μίες έχουν όλοι οι λαοί του κόσμου ή κα­ λύτερ α όπου υπάρχει παραδοσιακού τύ ­ που πεζογραφική παρακαταθήκη. Η χρησιμότητά το υ ς δε από γνωστικής πλευράς, εμπεριέχει την π αράμετρο του να ειπωθούν από απλά καθημερινά περι­ στατικά μέχρι τ ις μεγα λύτερ ες σοφίες, που στο λαϊκό αίσθημα έχουν άλλο χα­ ρακτήρα, με τρόπο ---------------------------------θυμοσοφικό. _ α) «Παροιμίαι δημώδεις» δεις» είναι ανατύπωση μιας ανθολογίας

Ανατύπωση Αθήνα, Επικαιρότητα, 1997

που συνέταξε ο εκβ) ς λ ^ κα ρ τ ς η ς δότης I. Βενιζέλος Η παροιμία κατά το 1867 στην Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1997 _ , , 1 Σελ. 221 Ερμουπολη και πα­ ρατίθεται ατόφια. Στο βιβλίο δε «Η πα­ ροιμία» του Σ.Λ. Σκαρτσή, πλην της ανθολογίας, επιχειρ είται με μια εκτετα­ μένη εισαγωγή, η διερεύνηση του γνωστικού και γνωμικού χαρακτήρα αυτού του είδους γλωσσικής εκφ ο­ ράς, βάσει στοιχεί­ ων που έχουν εκρεύσει από την έρ ευνα και τη μελέτη. Χρ. Παπαγεωργίου

1. Κοραής, Βικέλας, Παπαδιαμάντης, Θεοτόκης, ζενόπουλος, Καμπουρογλου Διηγήματα Σελ. 81

Σελ. 71 Αθήνα, Επικαιρότητα, 1996

νου, κυρίως, αιώνα, με άξονα μια κοινή θεματική : εκείνη TOU ,

'

,

ιεΡε α · Στο δεύτερο, το γνωστό πλέον έρ-

γοτοϋ

ενω στο τρίτο μια ενδιαφέρουσα αν

Δημοτικήποίηση. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1996

και περιορισμένη ποσοτικά πρόταση: ποιήματα γνωστά ως π αραλογές ή μπαλάντες, με αφηγηματικό χαρακτήρα, σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Μ εταξύ τους, το γνωστό «Του νεκρού αδελφού», το επίσης γνωστό «Του γιοφυριού της Άρτας», αλλά και άλλα με θεματικές συχνά άγριες που εκφράζουν μεν μια κλειστή κοινωνία με ηθικές αξίες, αλλά και έναν λόγο θεματικά τολμηρό και αποστασιοποιητικό, εύρωστο στη συντομία του και στην πλήρη οικονομία τη ς αφη­ γηματικής του ανάπτυξης. Σελ 57

_

Δ. Τσατσούλης

ΘΕΩΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Ρ ε ύ μ α τ α τ η ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς Είναι το δ εύτερο βιβλίο τη ς σ ειράς «Σχο­ λές και ρεύματα στη Νεοελληνική Λογο­ τεχνία» (το πρώτο: Κλασικισμός, Ελληνι­ κά Γ ράμματα, 1995). Ο συγγραφ έας πα­ ρουσιάζει τα λογοτεχνικά και ιδεολογικά σημαινόμενα τη ς σχολής των Φαναριωτών και του λιγότερο γνωστού λογοτε­ χνικού ρεύματος του αρκαδισμού μέσα από εν πολλοίς άγνωστα στοιχεία του _______________________ έργου των σημαντι­ κότερων εκπροσώΧΑΡΗΣΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ________ πων ΧΟυς ή και άλ-

Κ λ α σ ικ ά κ αι σ ύ ν τ ο μ α στηκαν απ’ αυτους (Μαυροκορδάτοι, Α. Σούτσος, Δαπόντες, Τανταλίδης, Γεννάδιος, Βούλγαρης, Θ εοτόκης, Λούκαρης, Μηνιάτης, Σελ.80

Συνεχίζοντας τη σειρά τη ς Νεοελληνικής Ανθολογίας με τα μικρά τη ς «Επικαιρότητας», ο Κ. Μπαλάσκας προτείνει, με τα σύντομα, όπως πάντα, εισαγωγικά του

___________________

Μοισιόδαξ, Καταρτζής, Ρήγας κ.ά. - Χριστόπουλος, Βηλαράς, Κορομηλάς, Περεσιάδης). Είναι μια ολοκληρωμένη δουλειά που αποτελεί πολύτιμο ερ γ α­ λείο και στη διδακτική πράξη, ιδίως της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Γ. Παπαδάτος

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ΛΕΞΙΚΑ Α β α ν γ κ ά ρ ν τ θα πει π ρ ω τ ο π ο ρ ία

να γνωρίζουμε τουλάχιστον την ερμη­ νεία των λέξεω ν που συναντάμε συχνά.

Ο μ η ρ ικ ή τ α ξ ιν ό μ η σ η JAN DE GROOT Ομηρικό λεξιλόγιο Αναθεωρημένο και συμπληρωμένο Jacques B o u c h a T u s e Coutier Απόδοση στα Νέα Ελληνικά Jacques Bouchard Αθήνα, ΤυπωθήτωΓιώργοςΔαρδανός, 1996 Σελ. 166

" Το Ομηρικό λεξιλό­ γιο είναι, τηρουμένων των αναλογιών, °Χετικά περιορισμένο. Ανέρχεται σε g.OOO λήμματα. .

Αφαιρωντας κάνεις τα κύρια ονόματα και τα άπαξ λεγάμε­ να στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, παρα­ τηρ εί πως οι υπόλοιπες λ έξεις επανα­ λαμβάνονται με μεγάλη συχνότητα. Ο Jan de Groot, παθιασμένος μελετητής του Ομήρου, είχε διαπιστώσει πως μα­ θαίνοντας κανείς λιγότερες από 2.000 λέξεις, πολλές από τις οποίες αποτε­ λούν ρίζες ήδη γνωστές στις ελληνογενείς λ έξεις των δυτικών γλωσσών, μπο­ ρεί να διαβάσει άνετα τα δύο έπη. Το Ομηρικό λεξικό του ταξινομεί συστημα­ τικά τ α 1821 λεξήματα που απαντούν α­ πό 10 έω ς 10.000 φ ορές στα 2 έπη, χωρίζοντάς τ α σε 6 κατηγορίες σύμφωνα με τον αριθμό εμφανίσεών του ς (πάνω από 500 φ ορές, 200-500, 100-200, 50-100, 25-50, 10-25), διευκολύνοντας έτσι κάθε σπουδαστή, μελετητή ή αναγνώστη, Έλληνα ή ξένο, που θα θελήσει να έρ θει σε επαφή με τα α ξεπ έραστα αυτά έργα.

Ο Gutenberg είναι από του ς πρωτοπό­ ρους εκδοτικούς οίκους στην έκδοση εύχρηστων και πρω­ ΕΥΑΓΓΈΛΙΑ τότυπων λεξικών ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ-ΑΠΕΡΓΗ που αφορούν στην ΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ Βασικό λεξικό ξένων ελληνική γλώσσα. λέξεων της νέας ελληνικής Το «Βασικό λεξικό Συναγωγή-ετυμολογίατων ξένων λέξεω ν αντιδάνεια Αθήνα, Gutenberg, 1997 τη ς νέας ελληνικής» Σελ. 530 δείχνει περίτρανα ότι πλήθος λέξεων ΒΑ ΣΙΚΟ Λ ΕΞΙΚ Ο τόσο τη ς λατινικής Ξ ΕΝ Ω Ν Λ ΕΞΕΩ Ν και των δυτικο­ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ευρωπαϊκών γλωσ­ ■ ΙΤίΓΟίΗ ΕΒ1(|ιΜΓΓί ■ΪΚ Μ λΑ Γ ί σών, όσο της τουρκικής, αραβι­ κής αλλά και σλαβι­ κές λ έξεις έχουν παρεισφρήσει στη γλώσσα μας και χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν τα ι Α. Σταμάτης στην καθημερινή μας ζωή από το χώ­ ρο τη ς επιστήμης, τη ς τεχνολογίας, τη ς τέχνης, της ιστο­ ρίας, τη ς πολιτικής, του αθλητισμού. Επειδή τ α τελευταία χρόνια αυξάνει ανη­ Για τ ο ν Ρ ίτ σ ο συχητικά ο αριθμός των δάνειων λέξεων, έχουν συγκεντρω θεί σ’ ένα τόμο όλες οι Η ζωή του Γιάννη Ρία γγ ε λ ικ η κ ο π ή τσου από τη γενέτειλέξεις που εισήλθαν στον κόσμο τη ς ελ­ ΓιαννηςΡιτσος , ' „ ληνικής με την ερμηνεία τους, τα παράΈνα σχεδίασμα βιογραφίας Ρα τ ο υ ’ Μονεμβαγωγά του ς και την ετυμολογία τους. Αθήνα, Ελληνικά Γοάμματα, 1997 σιά, στην Αθήνα, την Σελ. 238 εισαγωγή στο «ΣωΤι σημαίνει π.χ. το άκλιτο ουσιαστικό «λόμπι»; Σημαίνει π ροθάλαμος και πα­ ------------------------------------------------ τηρία», την ενασχό­ ρασκήνιο αλλά και ομάδα που δρα παλησή του με το θέατρο, τα πρώτα ποιή­ ρασκηνιακά· η λέξη νεποτισμός, σερσέ­ ματα, το ΕΑΜ, τη Μακρόνησο, τον Άημης, βραγιά, μαλάρια; Θ α τις βρείτε ό­ Στράτη, το γάμο και το παιδί του, τη δη­ λες στο εν λόγω λεξικό. Ό λοι οφείλουμε μιουργική του ακμή, τη χούντα, τον πε-

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

ριορισμό, τη μεταπολίτευση, το βραβείο Λένιν ώς το τέλος του το 1990. Το βιβλίο δεν ξεφεύγει από τη μια κολακευτική ει­ κονογράφηση της ζωής του ποιητή αφή­ νοντας ανεκμετάλλευτη την εις βάθος προσέγγιση θεμάτων όπω ς της πολύ­ πλοκης ψυχοσύνθεσης του, της ανέχει­ ας σε συνδυασμό με τα περασμένα οικο­ γενειακά μεγαλεία, της σ τροφής του με­ τά το ’80 σε έναν πιο απελευθερωμένο αισθησιακό λόγο, του μεγάλου όγκου της λογοτεχνικής του παραγω γής. Μια τόσο σύνθετη προσωπικότητα, μια τόσο ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία με αξιοσημείω­ τες αντιφάσεις (μόνο η σχέση του με την αισθητική θα μπορούσε να αποτελεί ένα ανεξάρτητο κεφάλαιο) δίνει υλικό για μια πιο διεισδυτική, τολμηρή και τελικά ενδιαφέρουσα ματιά. Α.Σταμάτης Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς Λ α τ ίν ο ς εραστής Μια βιογραφία του πρόσφατα χαμένου τελευταίου κλασικού ευρωπαϊκού σταρ Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, ο οποίος, κα­ τά τον Έντσο Μπίτσι, είχε συνάψει στη ζωή του εκατόν δεκαέξι ερωτικές σχέ­ σεις, μεταξύ των οποίων με τη Φέι Νταναγουέι, την Κατρίν Ντενέβ και τη Συλβάνα Μάγκανο, και είχε πρωταγωνι­ στήσει σε εκατόν εξήντα ταινίες με σκη­ νοθέτες όπως ο Φελίνι, ο Βισκόντι και ο Σκόλα, ενός ηθοποιού που αποτέλεσετο σύμβολο μιας ολόκληρης περιόδου του Ευρωπαϊκού αλλά και του Παγκόσμιου κινηματογράφου, ενός μύθου της μεγά­ λης οθόνης που συνδύαζε το μεσογεια­ κό ταμπεραμέντο, την κοσμοπολίτικη φινέτσα και την κλασική αρρενωπότητα με μια ιδιότυπη, περιρρέουσα μελαγχολία. Ο ηθοποιός - επιτομή της αρσενικής γοητείας - που ω­ στόσο έχει υποΕΝΤΣΟ ΜΠΙΤΣΙ δυθεί τον ομοφυλό­ Μαρτσέλο Μαστρογιάννι Η Ωραία Ζωή φιλο, τον ανίκανο, Αθήνα, Καστανιά)της, 1997 τον κέρατά μέχρι και Σελ.180 τον άντρα-έγκυο. Ο Μαστρογιάννι εξο­ μολογείται στον Μπίτσι σε ένα φιλικό τό­ νο, μέσα από ελεύθερους συνειρμούς -

γεγονός όμως που δημιουργεί κάποιες χασμωδίες και έναν αποσπασματικό τό­ νο στο βιβλίο, που φαίνεται πω ς έχει γραφ τεί πρόχειρα, για να εκδοθεί αμέ­ σως μετά το θάνατο του ηθοποιού. Α. Σταμάτης

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ Σ ιν ε μ ά τ η ς ω μ ό τ η τ α ς Παραφράζοντας έναν γνωστό όρο του αιρετικού Αρτώ, θα μπορούσαμε να πού­ με ότι το σινεμά του Καναδού Κρόνενμπεργκ είναι ένα «σινεμά της ωμότη­ τας». Πράγματι: η συστηματική χρήση μηχανισμών «ανοικείωσης» και τα γκροτέσκα, εφιαλτικά σχήματα, που ανα­ πτύσσει ο Κρόνενμπεργκ φαίνεται να 13+3 κείμενα για τον οδηγούν στη βίαιη David Cronenberg πρόκληση ισχυρών Αθήνα, 20/25Futura, 1997 Σελ. 121 σοκ στη συνείδηση του θεατή. Ως αιρετικό πρ ο­ σεγγίζει τον Κρόνενμπεργκ και ο Γ.Δ. Η μονογραφία του πάνω στον γνω­ στό Καναδό «auter» αποτελεί μια σημα­ ντική κατάθεση πά­ νω σε «λεπτά» κινη­ ματογραφικά ζητή­ ματα όπω ς αυτό του ρεαλισμού (που τό ­ σο πολύ είχε απα­ σχολήσει τον Αντρέ Μπαζέν), αλλά και της απεικόνισης τη ς φρίκης (που είχε α­ πασχολήσει τον Νοέλ Μπαρς). Δίχως να περιπέφτει σε αόριστες θεωρητικολο­ γίες, ο Δ. επιχειρεί μια ερμηνευτική π ρ ο­ σέγγιση, η οποία συνδυάζει εύστοχα κοι­ νωνιολογικά με φιλοσοφικά στοιχεία. Ορισμένα κείμενα βαραίνουν περισσό­ τερο από κάποια άλλα, όλα όμως έχουν τον δικό τους εσωτερικό παλμό, ο οποί­ ος ζωντανεύει στο χαρτί τη συναρπαστι­ κή ατμόσφαιρα του ζοφερού Κρόνενμπεργκ.

Μια ένσταση: η μυθοποίηση του Κρόνενμπεργκ, ο οποίος μοιάζει να εκφράζει «εμμέσως πλην σαφώς» μια πουριτανικού ύφους και ήθους απέχθεια πρ ο ς το ανθρώπινο σώμα. Αν κάποτε φαίνεται να επιχειρεί μια ριζοσπαστική τομή στις εγκαθιδρυμένες απόψεις περί έρωτος και σώματος, τελικά, παρουσιάζεται αντι­ δραστικός, ηθικοπλαστικός. Και αν τελι­ κά οι λογοκριτές «δρεπανίζουν» βά­ ναυσα τα φιλμ του Καναδού είναι ίσως διότι σε αυτά δεν «διαβάζουν» τις (αυτό) λογοκριμένες επιθυμίες ή φοβίες τους, αλλά τις ίδιες τις απόψεις και ιδέες τους. Ίσως ο Κρόνενμπεργκ να είναι ιδανικός εκφραστής των κυρίαρχων ιδεολογιών και μυθολογιών που εντάσσονται στο καθαρά δυτικού (και δη αμερικανικού) τύπου (νεο) συντηρητικό κλίμα της Νέας Τάξης Πραγμάτων. Η. Μαγκλίνης

_________

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ

= ε ν ά γ η σ η σ τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς βουνοκορφ ές Το τρίτο μέρος της περιήγησης στα ελ­ ληνικά βουνά από τον Κ.Τ., αχτιβιστή οικολόγο και δι­ ευθυντή του μαχητι­ κού περιοδικού «Φύση και Οικολο­ γία». Ο τόμος αυτός περιλαμβάνει 54 διαδρομές στην Α. Μακεδονία, τη Θρά­ κη, την Κ.-Δ. Μακε­ δονία, την Ήπειρο, τα νησιά του Ιονίου, του Αιγαίου και την Κρήτη, τη Ρούμελη, τη Θεσσαλία, το Μόριά και την Κύ­ προ. Η τριλογία του συγγραφέα δεν αποτελεί μόνον έναν «ε­ ναλλακτικό οδηγό» για φυσιολάτρες, αλ­ λά καταγράφει παράλληλα τον πλούτο της ελληνικής φύσης, που είναι σαφώς

Μόλΐζ Κυκλοφόρησαν

υποτιμημένη και εκ του γεγονότος αυτού πολυταλαιπωρημένη από τους αναπτυξιομανείς νεοέλληνες. Συνεπαρμένοι από τους νόμους (;) της.αγοράς, όπου μυριστούν ψητό παίρνουν τις μπουλντόζες κι όποιον πάρει ο χάρος... Προς το παρόν τα βουνά την έχουν γλι­ τώσει. Ό ταν ξεμπερδέψουν με τις παρα­ λίες όμως, έρχεται η σειρά τους. Γι’ αυτό όσο είναι καιρός ας τα γνωρίσουμε. Ν. Μολυβιάτης Χ α μ έ ν ο ι π α ρ ά δ ε ισ ο ι Ξεχασμένες ομορ­ φιές, μέσα από μο­ νοπάτια και καλντε­ ρίμια, στο βουνό των Κενταύρων, θέ­ λει να μας γνωρίσει ο συγγραφέας του βιβλίου. Το Πήλιοτου μύθου και της παράδοσης. Της φυσικής ομορφιάς και της τέχνης. Του χτες και του σήμερα. Πέτρινα γεφύρια σκεπα­ σμένα μ’ αγριόχορτα. Καλντερίμια αδια­ πέραστα από βλάστηση. Έ νας χώ ρος με πλούσια χλωρίδα ξεχασμένος από τους σύγχρονους νεοέλληνες. Ένα Πήλιο αλ­ λιώτικο που δεν έχει σχέση με τις ταβέρ­ νες και τα «rooms to let». Όσοι το γνωρίζουν μένουν άφωνοι από την ομορφιά του. Με τον «οδηγό» του Ν.Χ. Προσπαθήστε να ανακαλύψετε ένα μαγευτικό και μοναδικό τοπίο. Σίγουρα θα εκπλαγείτε. Ν. Μολυβιάτης

ΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ Οδηγός Πηλίου για περιπατητές Βόλος, Γραφή, 1996 Σελ. 301

Μ.Μ.Ε. Η «εικόνα» του παιδιού οτον Τύπο Πώς «περνά» η εικόνα του παιδιού στον ελληνικό τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό) είναι το θέμα της εμπειρικής έρευνας της πανεπιστημιακού Τ. Δουλκέρη. Πραγματοποιήθηκε το 1993 και το 1994 στη Θεσσαλονίκη μ’ ένα δείγμα 180 παι­ διών. Η μεγάλη αξία της εργασίας εντο­ πίζεται - πέρα από τη μεθοδολοία που παρατίθεται και που μπορεί ν’ αποτελέσει πρότυπο και γι’ άλλες παρόμοιες έ-

ρευνες - στο τρίτο, τέταρτο και πέμπτο ρουσα εισαγωγή στις ιδέες, κατά τους κεφάλαιο. Εκεί αναλύονται οι αξίες και New York Times, του «λιγότερου κουρα­ τα πρότυπα των παιδιών, η βία σε σχέση στικού πνεύματος της Αμερικής». με το παιδί και η δια- __________________ Α.Σταμάτης φήμιση. ΤΕΣΣΑΔΟΥΛΚΕΡΗ Η εικόνα του παιδιού Στοιχεία εντυπωσια­ στην ελληνική τηλεόραση κά που κάνουν τον και στον ελληνικό τύπο αναγνώστη ν’ αναΑθήνα, Gutenberg, 1997 ρωτηθεί αν σε μια __________ Σελ-181_______ δημοκρατική χώρα, Ξ ε φ υ λ λ ίζ ο ν τ α ς π ρ ά σ ιν ο υ ς όπω ς η Ελλάδα, επιτρέπεται να επικρα­ τ ίτ λ ο υ ς τεί τέτοια ασυδοσία στις παιδικές ζώνες από τα ΜΜΕ, που δημιουργούν τεράστια -------------------------------------- Πριν από δύο χρόψυχικά προβλήματα στους μικρούς. ς α κ η ς κ ο υ ρ ο υ ζ ιδ η ς νια μια ομάδα επιΑλήθεια το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Εξώφυλλα βιβλίων στημόνων, δημόσιόΣυμβούλιο έχει να πει κάτι; γράφων και πολιτών Ν. Μολυβιάτης Σελ. 766 με ευαισθησία στα -------------------------------------- περιβαλλοντικά ζη­ τήματα ίδρυσαν την Ε γ χ ε ιρ ίδ ιο π ν ε υ μ α τ ικ ή ς Ευώνυμο Οικολογική Βιβλιοθήκη. Μια α­ αυ τοά μυνα ς στική μη κερδοσκοπική εταιρεία που σε _ ελάχιστο χρόνο κατόρθωσε να συγκε­ Η έκδοση αποτελεί ντρώσει 4.000 βιβλία και 5.000 περιοδικά PETER WINTONICK το πλήρες απομαMARKACHBAR (600 διαφορετικοί τίτλοι) και να κάνει Κατασκευάζοντας συναίνεση γνητοφωνημένο κεί­ τρεις εκδόσεις. Τα «εξώφυλλα περιοδι­ Ο ΝοάμΤσόμσκυκαιταΜΜΕ μενο της ομώνυμης κών» είναι η πιο πρόσφατη και η πλέον ε­ Αθήνα, Παρατηρητής, 1996 ταινίας που έχει αΣελ. 268 ντυπωσιακή. Τόσο ως π ρ ος τον όγκο της ποσπάσει 12 βρα­ (καταγραφή και παρουσίαση εξωφύλ­ βεία σε διάφορα φ ε­ λων 2.800 τόμων), όσο και ως π ρ ος τη στιβάλ, ταινίας που συστηματική παρουσίασή τους (τριαπαρουσιάζει τη ζωή νταδύο ενότητες). Τα βιβλία αφορούν και το έργο του «με­ στη φύση, το περιβάλλον και την οικολο­ γαλύτερου εν ζωή γία. Ξεκινούν το 1819 και φτάνουν μέχρι δ ια ν ν ο ο ύ μ ε ν ο υ » , το 1995. Μια δουλειά που αμφιβάλλουμε του Αμερικανού αν θα ερχόταν στο φ ω ς της δημοσιότη­ στοχαστή Νοάμ τας, αν δεν υπήρχε η Ευώνυμος. Τσόμσκυ, εξεΝ. Μολυβιάτης ρευνώντας την πο­ ρεία της σκέψης Α ν α ζ ή τ η σ η κ ο ιν ή ς γ λ ώ σ σ α ς του από την πρω το­ πόρα προσέγγισή μ ε τη φ ύ σ η του στη γλωσσολο­ γία ώς τις ανατρεπτικές και ριζοσπαστι­ Θεωρητικός φυσικός κι ερευνητής στο κές του πολιτικές θέσεις κυρίως σε θέ­ Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής του Δη­ ματα μέσων μαζικής επικοινωνίας. Στο μόκριτου ο συγγραβιβλίο συμπεριλαμβάνονται συνομιλίες φ έας του βιβλίου, ανάμεσα στον Τσόμσκι και το υ ς επικρι­ ΑΝΤΩΝΗΣ ΒΕΡΓΑΝΕΛΑΚΗΣ καταθέτει τη δική Ανατομία του σήμερα του ποοβληυατίκή τέ ς του, όπω ς και ένας οδηγός πηγών Αθήνα, Τυπωθήτω, 1996 , , ' και 270 φωτογραφίες από την ταινία. Σελ. 197 γύρω απο το περι­ Προκλητικό κείμενο, που ξεχειλίζει από βάλλον και τα προτην ειρωνική αίσθηση του χιούμορ του βλήματά του. Επι­ ανδρός, αποτελεί ένα ολοκληρωμένο χειρεί, μέσω των γνώσεων που διαθέ­ πορτρέτο, αλλά και μια πολύ ενδιαφέ­ τουμε από τις διεργασίες της φύσης, να

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

ΜόΙΐζΚνύοφόφραν

εντοπίσει κάποια από τα βαθύτερα αίτια ορισμένων αλληλεπιδράσεων που οδη­ γούν σε αλλαγές και ταυτόχρονα απει­ λούν την ανθρώπινη ύπαρξη και πολιτι­ σμό. Παράλληλα αναλύει για τις λανθα­ σμένες αντιλήψεις που κυριαρχούν όσον αφορά τις σ χέσεις μας με το φυσικό κό­ σμο. Το σεβασμό που πρέπει να επιδει­ κνύουμε στους νόμους της φύσης. Την ενότητα που αυτή παρουσιάζει. Και τέ­ λος αναζητά τη γλώσσα επικοινωνίας με τη φύση. Αν και αυστηρά επιστημονικά γραμμένο, μπορεί να διαβαστεί από ένα ευρύτερο κοινό ευαισθητοποιημένο στα οικολογικά ζητήματα. Ν. Μολυβιάτης

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Σ υ μ β ο λ ή σ τ ις α ν θ ρ ω π ισ τ ικ έ ς

ρωστος, γιατρός, μαμή, το σώμα και οι λειτουργίες του, παροιμιακή νοσολογία και παθολογία, τρέλα, γέννηση, ύπνος και όνειρο, παροιμίες και γλώσσα (ιδιώ­ ματα, π.χ. κυπριακό ιδίωμα). Κάθε κεφάλαιο πλαισιώνεται από πε­ τυχημένη εικονογράφηση, που μαζί με το γραφήματικό/οπτικό μέρος του βιβλί­ ου, αποτελούν ένα εξαίρετο βιβλίο, συμβολή στις ανθρωπιστικές σπουδές (λαογραφία, λογοτεχνία, εθνολογία και γλωσσολογία). Η βιβλιογραφία είναι πλούσια και αποκαλύπτει την ευρύτητα των ενδιαφερόντων του συγγραφέα. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ευαισθη­ σία του γιατρού Γεράσιμου Ρηγάτου, για τη μελέτη και αξιοποίηση του λαογραφικού μας πλούτου, σημαίνει πολλά για την προσφ ορά του στον άνθρωπο και στην επιστήμη που υπηρετεί. Α. Κατσίκη-Γκίβαλου

σπουδές Το έργο αυτό του κ. ' Ρηγάτου είναι μια ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΡΗΓΑΤΟΣ «ευεργετική συμβοΙατρική Παροιμιολογία λή», όπως επίσημοίνει ο καθηγητής Μ.Γ. Μερακλής, που -------------------------προλογίζει το βιβλίο. Ο συγγραφ έας αναφερόμενος στις παροιμίες δίνει σε μια διαχρονική παρουσίαση όλους όσοι α­ σχολήθηκαν με αυτό το αντικείμενο, από τον Ησύχιο και τους Βυζαντινούς ώς τον Ν. Πολίτη, το Γ. Μέγα και το Δ. Λουκάτο. Το βιβλίο συνδυάζει τα λαογραφικά δε­ δομένα και τη σχέση το υ ς με το σώμα, την υγεία και παθολογία του σώματος, δηλαδή ταξινομημένα ως ιατρικά. Ο σ υγγραφ έας δεν καταγράφει μόνο τις παροιμίες, αλλά συμβάλλει στο χώρο της παροιμιολογίας δίνοντας τη δική του εξήγηση/ερμηνεία στο επιλεγμένο υλι­ κό, στοιχείο σημαντικό στην προσέγγιση του παροιμιακού λόγου, που λειτουργεί διττά με το πρόδηλο στοιχείο και το κρυπτό/αλληγορικό σημαινόμενο. Το «φαίνεσθαι» του σώματος γίνεται αφορ­ μή για τη λαϊκή θυμοσοφία, που κρύβει «νουν αλήθειας». Τα ιατρικά παροιμιακά θέματα είναι ποικίλα και ταξινομούνται εύστοχα, όπως: Υγεία, αρρώστια και άρ­

Μόλις Κνχλοφόρηοαν

ΙΣΤΟΡΙΑ Η Κ ύ π ρ ο ς και οι Ά γ γ λ ο ι Το πόνημα αυτό καλύπτει την πρώτη περίοδο της κυριαρχίας των Άγγλων στο νησί. Από το 1878, όταν η οθω­ μανική αυτοκρατο­ ρία έδωσε τη διοί­ κηση της Κύπρου στη Μ. Βρετανία, μέχρι το έτος 1914 ξεκίνησε ο πρώ τος παγκό­ σμιος πόλεμος. Α­ φορά σε μια εποχή ελάχιστα γνωστή στο ευρύ κοινό. Η μελέτη χωρίζεται στα κεφάλαια: δημογραφικά-εθνολογικά δεδομένα, διοίκ η σ η -δ ικ α ιο σ ύ ν η , οικονομία-φόροι-εμ π ό ρ ιο - γ ε ω ρ γ ία βιοτεχνία, εκκλη­ σία, εκπαίδευση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το τελευταίο κεφάλαιο στο

οποίο αναλύονται οι πα ράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του ελληνικού και τουρκικού εθνικισμού. Ό πω ς σημειώνει ο συγγραφ έας (σελ.

250-251) οι προσδοκίες των Ελληνο­ κυπρίων για σύνδεση του νησιού με το ε­ θνικό κέντρο εκδηλώνονται με την έναρ­ ξη τη ς επανάστασης του 1821, ενώ κύρι­ οι φορείς των ιδεών αυτών στην Κύπρο υπήρξαν, η ορθόδοξη εκκλησία, η εμπορομεσιτική τάξη των πόλεων, οι επιστή­ μονες και οι διανοούμενοι. Ο συγγραφέ­ ας εγκαλεί τις ελληνοκυπριακές ελίτ για μαξιμαλισμό και αδιάλλακτη στρατηγική και υποστηρίζει ότι χρησιμοποίησαν τον εθνικισμό ως όχημα για τη διεύρυνση των οικονομικών συμφερόντων τους. Τ. Παππάς Τ ο φ α ιν ό μ ε ν ο τ ο υ ε θ ν ικ ισ μ ο ύ Τις αιτίες αλλά και τ ’ αποτελέσματα της σύγχρονης έκφρασης του εθνικισμού, καθώς επίσης και μια σειρά άλλων παρα­ μέτρων που τροφοδοτούν τις νέες εξελί­ ξεις, επεξεργάζεται στον παρόντα τόμο ο Μπενεντίκτ Άντερσον, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην ερμηνεία τους και α­ ΜΠΕΝΕΝΤΙΚΤ ΑΝΤΕΡΣΟΝ Άντερσον: «Φαντασιακές ναλύοντας την και­ κοινότητες» νούρια κατάσταση Μτφρ.: Χατζαρούλα Ποθητή Αθήνα, Νεφέλη, 1997 πραγμάτων. Σελ. 315 Ορίζοντας τα έθνη ως φαντασιακές πο ­ λιτικές κοινότητες ο συγγραφ έας διε­ ρευνά τόσο τις πολι­ τισμικές συνιστώ­ σ ες (όπως την αλλη­ λεπίδραση του κα­ πιταλισμού και των νέων τεχνολογιών ε­ κτύπωσης και διακί­ νησης εντύπων), ό­ σο και τις πολιτικές (παρακμή παραδο­ σιακών μορφών ε­ ξουσίας, όπω ς η βασιλεία), αλλά και των κοινωνικών (όπως οι διαφ ορές στη θρη­ σκευτική πίστη και οι αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις για το χρόνο ή τη γλωσσι­ κή έκφραση). Το υλικό απορρέει από με­ λέτες στο χώρο της Ευρώπης, της

Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής, ε­ νώ παράλληλα γίνεται συσχετισμός του εθνικισμού και με άλλες μορφές πολιτι­ κοκοινωνικής παραμόρφωσης, όπω ς η Αποικιοκρατία. Έ να πολύ σημαντικό βιβλίο που καλύ­ πτει ένα μεγάλο κενό στη βιβλιογραφία περί εθνικισμού. Χρ. Παπαγεωργίου

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ-ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ Π α ιχ ν ίδ ι και δ η μ ιο υ ρ γ ία Το παιχνίδι ως γνω­ στόν είναι ένα άριστο παιδαγωγικό μέσο που συνεισφέ­ ρει τα μέγιστα στην ψυχοσυναισθηματική, κινητική και βιο­ λογική ανάπτυξη του παιδιού. Το βιβλίο, μικρού σχήματος ντοσιέ, που παρουσιάζουμε, περιέχει πολλά παιχνίδια, τα περισσότερα άγνω­ στα και πρωτότυπα. Μπορεί σ’ αυτά να συμμετέχει και ο ενήλικος και συνάμα να είναι και ο εμψυχωτής. Και το σπουδαιό­ τερο: Σε πολλά α π’ αυτά είναι δυνατόν να συμμετέχουν και παιδιά με ειδικές α­ νάγκες. Είναι δε χωρισμένα σε κατηγο­ ρίες και αναφέρονται στη γνώση, την α­ νακάλυψη, στις δεξιότητες, στη μουσι­ κή, την αισθητική, την επικοινωνία. Περιέχονται επίσης παιχνίδια λεκτικά και παραστατικά κι άλλα που γίνονται με τα δάχτυλα και με άλλα μέρη του σώματος. Πρόκειται για ένα εργαλείο πολύτιμο για τη διδακτική πράξη όχι μόνο των νη­ πιαγωγείων αλλά και των παιδιών της πρωτοσχολικής ηλικίας.

ΜΕΧΤΧΙΛΝΤΤΡΑΪΝ ΙΝΓΚΡΙΝΤ ΤΖΟΠΕ ΣΤΕΝΓΚΛΕ Παιχνίδια για παιδιά προσχολικής ηλικίας Μτφρ.: Μ. Μούγιαννη Αθήνα, Καστανιώτης, 1997 Σελ. 256

Τ ε χ ν ικ έ ς τ η ς α ν ά γ ν ω σ η ς Τελευταίες έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά μεγαλώνοντας διαβάζουν όλο και λιγότερα βιβλία, ιδίως λογοτεχνικά. Πέ­ ρ α επομένως από ορισμένους, έτσι κι αλλιώς, «δύσκαμπτους» παράγοντες, χρειάζεται μια αλλαγή της στάσης απέ-

ΜόλίζΚνήοφόρηοαν

ναντι στην ανάγνωση. Αν και τα Αναλυτι­ κά προγράμματα μάλλον εμποδίζουν μια τέτοια συλλογιστι- ________________ κή, εντούτοις υπάρ­ ΑΪΡΙΝ ΓΙΕΪΤΣ χουν εκείνες οι δίο­ Παιδιά αναγνώστες Απόδ.: I. Κουτσόγιωργα δοι που ο διδάσκων Αθήνα, Πατάκης, 1997 μπορεί να ανακαλύ­ Σελ. 128 ψει ώστε να φέρει το βιβλίο αβίαστα και ουσιαστικά κοντά στα παιδιά, δημι­ ουργώντας ενεργητικούς και λειτουργι­ κούς αναγνώστες, στους οποίους (το βι­ βλίο) θα είναι ένα μέρος της καθημερινότητάς τους. Τεχνικές και τρόποι σε μια τέτοια κατεύθυνση παρουσιάζονται στο συγκεκριμένο βιβλίο, που αναφέρονται από την πρώτη ανάγνωση, με διάμεσο το παιχνίδι, ώ ς το ενθουσιώδες διάβασμα βιβλίων και το δημιουργικό γράψιμο του αναγνώστη. Πρόκειται δηλαδή για ένα απαραίτητο ό­ σο και ουσιαστικό εργαλείο στη διδακτι­ κή - και όχι μόνο - πράξη. Γ. Παπαδάτος

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Δάσκαλοι Η εκπαίδευση των δασκάλων στα Πανε­ πιστήμια κατέστησε απαραίτητη και τη μελέτη της ιστορίας της νεοελληνικής Εκπαίδευσης και καθεαυτής της εκπαί­ δευσης των ίδιων των δασκάλων. Ο παρών τόμος εντάσσεται στη σειρά «Τεκμήρια Ιστορίας Νεοελληνικής Εκπαίδευσης» και ακολουθεί τα ντο­ κουμέντα των ελληνικών γλωσσοεκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων του 19ου20ού αιώνα. Εδώ το ερευνητικό ενδιαφέ­ ρον εστιάζεται στην ΣΗΦΗΣ ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ κατάρτιση των δα­ ΧΡΗΣΤΟΣΤΖΗΚΑΣ σκάλων, δασκαλισΗ κατάρτιση των ΔασκάλωνΔιδασκαλισσών και των σών και νηπιαγω­ Νηπιαγωγών στην Ελλάδα γών από την ίδρυση Τόμος Α' του πρώτου Βασιλι­ Αθήνα, Gutenberg, 1996 Σελ. 688 κού Διδασκαλείου το 1834 έω ς την ί­ δρυση των Διδασκαλείων, το 1933, που υπήρξαν πρόδρομοι των Παιδαγωγικών Ακαδημιών. Παρουσιάζονται και σχολιά­

ΜόΙΐζΚνχΪΜφόρηοαν

ζονται όλα τα σχετικά με την παραπάνω περίοδο εκπαιδευτικά τεκμήρια (νόμοι, διατάγματα, εισηγητικές εκθέσεις νομο­ σχεδίων), ενώ συσχετίζονται με την υπάρχουσα ιστορική και σύγχρονη βι­ βλιογραφία. Η εργασία του καθ. Σήφη Μπουζάκη, ό­ πω ς και οι προηγούμενες της ίδιας σει­ ράς, αποτελούν πολύτιμη συμβολή στη μελέτη τη ς ιστορίας της νεοελληνικής Εκπαίδευσης. Κ.Δ. Μαλαφάντης

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Π α ιδ ικ ή τέ χ ν η Το βιβλίο αναφέρεται στην κατανόηση και τη διδασκαλία τη ς παιδικής εικα­ στικής έκφρασης και τη ς τέχνης. Ο πω σδήποτε η δι­ δασκαλία των εικα­ στικών τεχνών σε παιδιά προϋποθέτει τη γνώση εκ μέ­ ρ ους των διδασκό­ ντων θεμάτων παι­ δαγω γικής και ζη­ τημάτων που σχετί­ ζονται με τη νοητική ωρίμανση των α­ τόμων, καθώς και των σταδίων απει­ κόνισης που αυτά διέρχονται. Η επέμβαση του διδάσκο­ ντος, με την παροχή πληροφοριών, προά γει την ανάπτυξη των αντιληπτι­ κών ικανοτήτων των παιδιών, τα καθο­ δηγεί στην πορεία το υ ς π ρ ο ς την ωρι­ μότητα και τα εξοικειώνει με την εικα­ στική έκφραση. Στον τόμο παρουσιάζεται εισαγωγικά η πορεία τη ς νοητικής ανάπτυξης του παιδιού κατά εξελικτικά στάδια, καθώς αυτά προσδιορίζουν και τις διαδικα­ σίες απεικονιστικής αναπαράστασης. Ακολούθως συσχετίζεται η αντιληπτική ικανότητα και εμπειρία με τη δημι-

ΤΙΤΙΚΑΣΑΛΛΑΔΟΚΟΥΜΕΤΖΙΔΗ Δημιουργική φαντασία και παιδική τέχνη Αθήνα, Εξάντας, 1996 Σελ. 190

ουργική απεικονιστική φαντασία και ε ­ παληθεύεται με μια σειρά πειραματι­ κών ασκήσεων. Συναφώς διατυπώνεται και μια ενδιαφ έρουσα διδακτική π ρ ό ­ ταση, η οποία στηρίζεται στην παροχή ευκαιριών γνω ριμίας και πληροφ όρη­ σης γύρω από εικαστικά θέματα. Έτσι το βιβλίο συνιστά μια ενδιαφ έ­ ρουσα, πρω τότυπη παιδαγωγική και αι­ σθητική μελέτη, που απευθύνεται σε ό­ λους εκείνους (εκπαιδευτικούς, εικα­ στικούς, γονείς), που ενδιαφέρονται και προβληματίζονται γύρω από τις εικονοπλαστικές δημιουργίες των παι­ διών. Κ.Δ. Μαλαφάντης

ΠΑΙΔΙΚΑ-ΕΦΗΒΙΚΑ Τ α ξ ίδ ι φ α ν τ α σ ία ς Είναι το τρίτο από τα έξι συνολικά βι­ ΠΛΤΡΑΒΕΡΣ Η Μαίρη Πόππινς βλία (έχουν προηανοίγει την πόρτα γηθεί: «Μαίρη ΠόπΑθήνα, Ποταμός, 1997 Σελ. 260 πινς», «Η Μαίρη Πόππινς επιστρέ­ φει»), που η Αγγλί- ψ— Ψ V δα συγγραφ έας ν Π.Λ.Τράβερς έγρα­ ψε για την πασίγνω­ * 4 Η Μαίρη Πόππινς Ψ στη ηρωίδα της. Σ’ ανοίγει την Πόρτα αυτό η γκουβερνά- < π V — 0 — ντα-μάγισσα ξαναγυρίζει στα πέντε παιδάκια τη ς οικο­ γένειας Μπαρνς και > J * 1 του ς προσφ έρει ό­ ψ ■‘ψ ψ <0 λες τις περιπέτειες που κάθε παιδί θα ήθελε να ζήσει: να δει τα παιχνίδια και το υ ς ή ρω ες των πα­ ραμυθιών να ζωντανεύουν, να κατέβει στο βυθό για να πάρει μέρος στο φαντα­ στικό πάρτι των ψαριών, να γνωρίσει το πιο παλιό ζώο του πλανήτη, να ανέβει με την κούνια του στα ουράνια... Η Μ. Πόππινς είναι μια εξαιρετικά δημο­ φιλής ηρωίδα της παγκόσμιας παιδικής λογοτεχνίας του 20ού αι., που μαθαίνει χω ρίς φλυαρίες στα παιδιά τη δύναμη

(*V W V

και τη γοητεία τη ς φαντασίας και οι περιπέτειές τη ς έχουν κυκλοφορήσει σε ό­ λο τον κόσμο. Το βιβλίο, εικονογραφη­ μένο από τη Μαίρη Σέπαρντ, μεταφρα­ σμένο από την Τίνα Πλυτά και με εξώ­ φυλλο τη ς Βίκυς Σταματοπούλου, απο­ τελεί μια πολύ φροντισμένη και καλαί­ σθητη έκδοση. Κ.Δ. Μαλαφάντης Ο ι έ φ η β ο ι ε ίν α ι α λ λο ύ Μια δεκαπεντάχρονη Παριζιάνα που ζει με τη μητέρα της γνωρίζεται με μια νέα συμμαθήτρια που θα την καλέσει να περάσει ένα μήνα στη Νορμανδία, ό­ που παραθερίζει με την πολυμελή οικογένειά της. Εκεί, θα κάνει τη γνωριμία ε ­ νός νέου αγοριού που το ’χει σκάσει από το σπίτι του, μέχρι να αποκαλυφθεί και όλα να λυθούν κατ’ ευχήν. Με αργό­ συρτους ρυθμούς, περιγραφ ές τόπων ό­ που πέρασε άλλες χρονιές η μικρή τις διακοπές τη ς με τη μητέρα, επιφανεια­ κές σχέσεις μεταξύ του ς όπου η συγγραφ έας θεωρεί μάλλον «μοντέρ­ νες», άρρυθμο και άτονο, το μυθιστόρη­ μα μόνο σε σ ύγχρονους εφήβους δεν α­ πευθύνεται. Η συνταγή του αισθηματι­ κού μυθιστορήματος με το οποίο τρ έφ ο­ νταν οι κοπελίτσες κάποιας γενιάς, φαί­ νεται πω ς δεν πτόησε την επιλογή του συγκεκριμένου βιβλίου για να μεταφρα­ στεί στα ελληνικά, ομολογουμένως το ί­ διο άνευρα και αναχρονιστικά όπω ς και το περιεχόμενό του. Οι νέοι, σήμερα, θα βρουν άπειρα άλλα, πιο ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, από τέτοιες διαστρεβλωτικές της λογοτεχνίας αφηγήσεις. Προς αποφυγήν. Δ. Τσατσούλης

ΜΠΡΙΖΙΤ ΛΟΖΑΡ Το αγόρι της παραλίας Μτφρ.: ΡέναΧάτχοιπ Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 Σελ. 182

θ έ α τ ρ ο και ζω ή Κι άλλοτε το έχουμε ξαναγράψει. Ο Μάνος Κοντολέων, ένα ς από το υ ς ση­ μαντικότερους νεοέλληνες σ υγγρ α­ φ είς τολμά, δημιουργώ ντας για παιδιά και νέου ς αναγνώ στες, να καταπιάνε­ ται με δύσκολα και συνάμα πρω τότυπα

θέματα, ταυτόχρονα να ανανεώνει τα στην ουσία των ηρώων με το θεατρικό υφολογικά του δεδομένα σε ανώτερα γεγονός, είναι τα κύρια λογοτεχνικά και στάδια, κρατώντας κάθε φορά τα βασι­ ιδεολογικά στοιχεία του μυθιστορήμα­ κά του γνωρίσματα, που είναι η ποτος. Θέτει δε ουσιώδη ερωτήματα που λυσημική αφηγημα­ έχουν σχέση, από τη μια πλευρά, με τη τική δεινότητα, η άζωή, τον έρωτα και το θάνατο και τη ΜΑΝΟΣΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Μάσκα στο φεγγάρι ριστη σκηνοθεσία σχέση του ς με την τέχνη και, από την Πρόλογος: Κ. Γεωργουσόπουλος του χώρου, η γνώ ­ άλλη, με την καθημερινή πραγματικότη­ Αθήνα, ΙΊατάκης, 1997 ση κι ο έξοχος χει­ τα και τα αδιέξοδά της. Σελ. 512 ρισμός τη ς κοινω- . (Για εφ ήβους και για μεγάλους) νιολέκτου των ηρώ- I Γ. Παπαδάτος ωντου, η ψυχολογι­ κή το υ ς προσ έγγι­ Έ ν α ψ άρι... γ ε ω μ έ τ ρ η ς ! ση μέσα από διαφο­ ρετικούς κάθε φ ο ­ Καιρό είχαμε να δούμε και στη δική μας ρά δρόμους, η ποι­ παιδική λογοτεχνία έναν ήρωα έξυπνο ητική - όπου χρειά­ και συμπαθητικό, φιλικό και συνεργατι­ ζεται - γλώσσα, αλ­ κό, υπομονετικό και πεισματάρη, σί­ λά και το σ πουδαιό­ γουρ ο για τον εαυτό του και βέβαια με τερο: η αναγνωστι­ ένα τέτοιο τρυφ ερό όνομα! Που να κερ­ κή πρόσληψη των δίζει ακόμα και μ’ αυτό. Αν διαβάσετε κειμένων του να κα­ δε και το τι έκανε...! Ο Τριγωνοψαρούταλαμβάνει μεγάλη λης, λοιπόν, ήταν ένα παράξενο ψάρι, ηλικιακή γκάμα. Γε- | διαφορετικό και γ ι’ αυτό το μαύρο... γονό ς που σπάνια πρόβατο των άλλων ψαριών, ακόμα και το συναντάμε στην εγχώρια παραγωγή. τη ς δασκάλας του. Τίποτε δεν έκανε Στο τελευταίο του μυθιστόρημα, οι ήσωστό, σύμφωνα με τις απόψεις των ρω ές τού ανατέμνουν την πραγματικό­ άλλων, αφού όλα είχαν σχέση με το τητα και μέσα από μια μελέτη θανάτου, σχήμα του σώματός του. Κι είναι αλήοδεύουν στην ουσία π ρ ο ς την αυτογνω­ _______________________ θεία ότι με αυτό το σία από δρόμ ους που έχουν σχέση είτε με την παιδαγωγική συμπεριφορά είτε ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ° * ^ α έσωσε μια ΟΤριγωνοψαρούλης φορά ολη τη γένια με την αναζήτηση τη ς ζωής και του έ ­ Εικον.: Λ. Βαρβαρούση των ψαριών! Δεν θα ρωτα. Μια καθηγήτρια με δυο μαθητές Αθήνο, noraw /ς, 1997 σ ας πού 6μως \ε της ερευνούν τη ζωή ενός αυτόχειρα η­ __________ ____________ πτομέρειες για να θοποιού, ο οποίος ερμηνεύοντας επι­ διαβάσετε το βι­ λεγμένους ρόλους, για να κατακτήσει βλίο... που έχει και αρκετό χιούμορ, στην ουσία την ελευθερία, το υ ς ζούσε ευφ υές, λεκτικό και καταστάσεων. στην πραγματικότητα. Μέσα από περι­ Συνειρμικά, ο δημιουργικός αγώνας στατικά ανίχνευσης τη ς ζωής του ηθο­ του Τριγωνοψαρούλη για την αποδοχή ποιού, ορθώνεται μια ατμόσφαιρα τη ς ιδιαιτερότητάς του, μας πα ρ απέ­ συναισθηματικής φόρτισης όπου ξεδι­ μπει και στις μέρες μας, στις πολυπολιπλώνονται στοιχεία, τα οποία οδηγούν τισμικές μας κοινωνίες, που αν και στα στην απελευθέρωση και την αυτεπίγνω­ λόγια είναι κάτι που όλοι φαίνεται να το ση των ζώντων ηρώων (οι μαθητές έ ­ αποδεχόμαστε, στην πράξη όμως...! λυναν προοδευτικά προβλήματα τη ς ε ­ Ο Β.Η. με το δεύτερό του κιόλας βιβλίο φηβείας τους, η ίδια ξέφ υγε από έναν (το πρώτο: Η περιπέτεια της ζαρωμένης αδιόρατο έρωτα που ως Ερινύα την κάλτσας, Εκδ. Δελφίνι), δείχνει ότι είναι κυνηγούσε). Θ αυμαστές δε είναι οι πια μια δυναμική παρουσία στο χώρο γνώ σεις του σ υγγραφ έα γύρω από το τη ς λογοτεχνίας για μικρά παιδιά. θέατρο. Η μεταμυθοπλαστική του δει­ (Για παιδιά από 5 έω ς 10 ετών) νότητα, οι κατάλληλες αντιστοιχίσεις του θεάτρου με τη ζωή και η μύηση Γ. Παπαδάτος

m ftr r ifi

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3806305,3821813, fax 3838173 Βιβλιοπωλείο στη Στοά του Βιβλίου: Πεσμαζόγλου 5 / Σταδίου 44,105 64 Αθήνα, τηλ. 3311719 ANTONIO ΜΟΥΝΙΟΘ ΜΟΛΙΝΑ Το Χρ ο νικ ό της Μ νή μ η ς κ α ι τον Π ό θ ο ν

Beatu s I l l e Στο λυκόφως του φρανκισμού, -μια μυθική προσωπικότητα από τα χρόνια του ισπανικού εμφύλιου- ο ξεχασμένος ποιητής Χαθίντο Σολάνα που εκτελέστηκε το 1947 προσελκύει το ενδιαφέρον ενός φοιτητή. Η φιλολογική όσο και αστυνομική έρευνα, που προχωράει μαζί με την αφύπνιση ενός μοιραίου ερωτικού πάθους, ανασυνθέτει το μωσαϊκό μιας εποχής, ενός σπιτιού και των ανθρώπων που έζησαν εκεί. Παιχνίδι των απατηλών εντυπώσεισν και της ύστατης αλή­ θειας, χρονικό της απωθημένης μνήμης και των μετέωρων πόθων, το βραβευμένο αυτό μυθιστόρημα αποκάλυψε έναν από τους πιο προι­ κισμένους λογοτέχνες της σύγχρονης ισπανικής λογοτεχνίας.

ΕΒΕΛΥΝΓΟΥΩ Π ρ ό σ τνχα Κ ο ρ μ ιά « Πιστεύω ότι τα μυθιστορήματα του Έβελυν Γουώ είναι το μό­ νο πράγμα που γράφτηκε στην Αγγλία άξιο να συγκριθεί με το έργο του Φιτζέραλντ και του Χεμινγουέη ...Νομίζω ότι θα αντέξουν στο χρόνο και ότι ο Γουώ... θα μνημονεύεται ως η μοναδική πρώτης γραμμής κωμική ιδιοφυία που εμφανίστηκε στην Αγγλία μετά τον Μπέρναρντ Σω ».

ΧΕΝΡΥ ΜΙΛΛΕΡ Μολόχ Τραχύ και προκλητικό, το βιβλίο δείχνει τα πρώτα βήματα του Μίλλερ σ’ ένα μοτίβο που έμελλε να γίνει το έμβλημά του: εκείνο του εξεγερμένου ήρωα που αγωνίζεται με δηκτική και επώδυνη αμεσότη­ τα να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα σ’ έναν εκρηκτικό κόσμο, πλασμέ­ νο από την ίδια τη ζωή του συγγραφέα.

- ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΣΎ ΓΧΡΟ ΝΗ

ΛΟ

G AIL A N D E R S O N - D A R G A T Z

Συνταγές ζωής με άρωμα βιολέτας Π λ ο ύ σ ιο εντυ π ω σ ια κ ό κ α ι π α ρ ά ξ ε ν ο το βιβ λίο της Γ κ έιλ Α . Ν τά ργκ ατς, π λ η μ μ υρ ισ μ ένο α π ό τη ν ο μ ο ρ φ ιά κ α ι τη μ α γ ε ία της ζω ής, κ ερ δ ίζε ι την κ α ρ δ ιά κ α ι π α ρ α σ ύ ρ ει τη φ α ν τα σ ία του ανα γνώ στη .

LARA CARDELLA

Ήθελα να φορέσω παντελόνια 2 Τ ο ν έ ο β ιβ λίο της Κ α ρ ν τέλ α είν α ι η σ υ ν έ χ ε ια της μ εγά λη ς επ ιτυ χία ς της π ο υ έ χ ε ι κ υ κ λ ο φ ο ρ ή σ ει με το ν ίδ ιο τίτλο. Μ ε το γνω σ τ ό θ ά ρ ρ ο ς της, η Κ α ρντέλα , σ υ ν ε χ ίζε ι ν α λ έ ε ι τα π ρ ά γμ α τ α με τ’ ό ν ο μ ά το υ ς, π ρ ο κ α λώ ντα ς α ντ ιδ ρ ά σ εις α λ λ ά κ α ι θα υ μ α σ μ ό.

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

ΣνγχρνοζψΙοηαί Ηπολιτικοποίησησήμα μιιψηιιρμια. κπαέρταατεσαθνέναηνμεπερισώτρνεπποτίυ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η

Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΤΕΡΗΣ Ενός Παντελής και μισός Μυθιστόρημα Αθήνα, Εστία, 1996 Σελ.350

να απ’ τα σοβαρότερα θεωρητικά διλήμματα, που διεισδύει στις σχέσεις λογοτεχνικού απο­ τελέσματος και κριτικής του αντιμετώπισης, είναι το εξής: Κατά πόσον τα περιγραφόμενα στιγμιό­ τυπα, οι αναλυόμενες απόψεις, οι κατατιθέμενες επισημάνσεις, οι υπέρτατες επιμηκύνσεις και τέλος οι δραματοποιημένες ή σατιρικές ηρωποιήσεις, είναι θέματα που πη­ γάζουν από τα πιστεύω του δημι­ ουργού - έτσι ώστε να βγαίνουν συμπεράσματα για την ψυχοσύν­ θεσή του μέσα απ’ τα βιβλία του ή αν η βάση των αφηγηματικών σπουδών, περικλείει απλώς την

πειστικότητα ή την αληθοφάνεια των καταστάσεων, προκειμένου η αφομοίωση από τον αναγνώστη να είναι επιθετική και - πολλές φορές - καμιά μα καμιά σχέση δεν έχει ο συγγραφέας με τη δράση των πρωταγωνιστών του, πλην της κινητικής ή άλλως της δομικής. Και επιπλέον, κατά πόσον ο συγγρα­ φέας υιοθετεί ακόμα και ακρότατες όψεις της κοι­ νωνικής και υπαρξιακής δραστηριότητας των ηρώ­ ων του ή απλώς θέτει σε εφαρμογή έναν μηχανισμό προβολής τους με σκοπό την απόρριψη, την απο­ δοχή, την αντίθεση, την αντιπαρά­ θεση, την κριτική στάση και ίσως όλα μαζί. Παρότι υπάρχει η δυνα­ μική της ένστασης, που είναι βιω­ ματικό, η κριτική οφείλει να βλέπει αποστασιοποιημένα την πρόταση του μυθιστοριογράφου απέναντι στο θεματολογικό υλικό και την τε­ χνική της κατάθεσης. Γιατί ενίοτε και αναφέρω χαρακτηριστικά από την ελληνική πεζογραφία τα βιβλία του Αλέξανδρου Κοτζιά «Αντιποίησις αρχής» και «Φανταστική περι­ πέτεια» - έχουμε επιπλέον και τις

Κριτική

περιπτώσεις της πλήρους απογύμνωσης από κάθε ανθρώπινη αξία και ιδανικό και παράλληλα της έ­ ντονης αποκρουστικότητας προσωποποιημένων σαλιγκαριών, που βρίσκουν όμως από ευαίσθητους πομπούς θα έλεγα ακόμη και «κατανόηση» ή «συμπάθεια» για όσα ξεδιάντροπα προκαλούν, με τις πράξεις και τις ιδέες τους. Χωρίς πάντως να πα­ ραβλέπουμε το απολύτως - ας μου επιτραπεί υγιές, όπου ο τεχνίτης του λόγου μέσα απ’ όσα κα­ ταθέτει, σε διάφορες φάσεις της προσωπικής και κοινωνικής του ζωής, μπορεί να πει κανείς πως έ­ χουν να κάνουν, άμεσα, με τις αντιλήψεις του, οι ο­ ποίες κρινόμενες θετικά ή αρνητικά, δεν παύουν να δίνουν το πορτρέτο του το ψυχολογικό και την υπερβατική του δικαίωση στο χώρο του λογοτεχνι­ κού απρόοπτου. Η αντιστοιχία των όσων εκφέρονται με τα δρώμενα του έργου του Γιώργου Καρτέρη είναι αλλεπάλλη­ λη. Ας δούμε συνοπτικά τις ιδέες, τα κατεστημένα, τις νοοτροπίες, τους θεσμούς, που δέχονται το καυστικό του σχόλιο και τη διαφορετική ματιά προ­ σέγγισης: Ο έρωτας, η οικογένεια, οι σπουδές, η εργασία, ο Τύπος, ο στρατός, οι αναρχικοί, η Αστυνομία, οι τρομοκράτες, η αρρώστια, το Πολυτεχενίο, οι κομματικές νεολαίες. Εξυπακούεται πως ολόκληρο αυτό το πλέγμα εξουσίας, αλλά και τροχοπέδησης των πιο προοδευτικών εγκεφάλων σε προχωρημένες μορφές εξιδανίκευσης, καυτη­ ριάζεται με τρόπο άλλοτε σατιρικό και άλλοτε σα­ φώς μετωπικό, έτσι ώστε μπορούμε να συμπεράνουμε πως, εδώ, η αντίθεση κατέχει πρωτεύοντα ρόλο στις επιδιώξεις του συγγραφέα. Μια, εκ προ­ οιμίου, αποσύνδεση των καθολικών διαφωνιών ή των σημείων ρήξης του με το πολιτικοκοινωνικό σύ­ στημα, θα ήταν εφικτή μόνο στην περίπτωση, που η δραματοποίηση των γεγονότων θα οφειλόταν σε παράγοντες σχετικούς με την ιδιαιτερότητα συγκε­ κριμένων ομάδων, που όντας περιθωριακές κατα­ λήγουν και οριακές. Χωρίς μάλιστα να ενδιαφέρει σημαντικά η γνώμη του απληροφόρητου δέκτη, θα πρέπει να εντοπίσουμε διεξοδικά τα κίνητρα που στέλνουν τον «Παντελή» στα ψηλότερα βάθρα της λογοτεχνικής παραγωγής και που δεν είναι μόνο θεματολογικά, αλλά παράλληλα και μορφολογικά. Και που, πέραν της αντιπαλότητας στη δρομολογη­ μένη έξαψη των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων, σημαντική είναι η συνεισφορά σε επίπεδο έναρξης δημιουργίας νέων βάσεων, σ’ ένα σύγχρονο ουρα­ νό με απροσδόκητα χρώματα, η έμπνευση του ο­ ποίου συνέπεσε με θεαματικές αλλαγές, όχι μόνον

Κριτική

στον τρόπο σκέψης και στον τρόπο παράθεσης, αλ­ λά και στο πώς κανείς αγγίζει την ιστορική μνήμη και κατά συνέπεια τη χρησιμοποιεί. Τα στοιχεία αυτά είναι ουσιαστικά δύο: Το απίθανα ακραίο και το ζηλευτά τυχαίο ή το προσδοκώμενο. α) Η ανθρώπινη ύπαρξη κινείται μέσα σε ορισμένα πλαίσια, τα οποία όταν τα υπερβαίνει, τότε έχουμε βίαιη αποκοπή από το εύρος της διάστασής της, που τη χαρακτηρίζει ή έστω την περιορίζει εκεί. Με άλλα λόγια, το άτομο, για τον άλβα ή βήτα λόγο, μπορεί να εξελιχθεί χάνοντας την καλή του εικόνα της φυσικής ή βιολογικής του θέσης, σε κάτι το ο­ ποίο προκαλεί ακόμη και δυσάρεστη εντύπωση ή ά­ σχημη υποδοχή. Πολλοί καλλιτέχνες «εξύμνησαν» την ασχήμια, όχι μόνο αισθητικά, και πολλοί ακόμα έφτασαν μέχρι του σημείου του άκρως αποκρουστικού, θέλοντας να τονίσουν την άλλη παρά­ μετρο, που συστηματικά την αποφεύγουμε, καταφεύγοντας σε ωραιοποιημένα σενάρια και σε άσκο­ πες φιλοσοφίες. Ο Γιώργος Καρτέρης σκιαγραφεί το ακραίο, χωρίς να φοβάται πως η οπτική του γω­ νία εμπεριέχει κινδύνους εξομοίωσης του λογοτε­ χνικού υλικού με κινηματογραφικά θρίλερ, ερωτική υστερία ή μικροαστικά ψεύδη και μεταφυσικές ηλι­ θιότητες. Έτσι, ο ρεαλισμός του γίνεται κάτι παρα­ πάνω από αποδοτικός, με την έννοια ότι οι επιμέρους ρυθμίσεις δεν έχουν άλλο στόχο από την, με κάθε τρόπο, κορύφωση της αρνητικής πλευράς των ηρώων του, οι οποίες κυριολεκτικά περισσεύουν και οι οποίες εγκυμονούν γεγονότα, που είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε, δεν παύουν να διαχέουν μιαν ακατονόμαστη γεύση, αιτία του σωματι­ κού και πνευματικού διαμελισμού. Για το λόγο αυτό, η παράθεση στιγμιοτύπων όπως το ομαδικό σεξ, η εμφάνιση της μητέρας, η κατάληξη της αρ­ ρώστιας, ή για μια και μόνη φορά ερωτική συνεύρε­ ση με την πρόθυμη παχύσαρκη, η ζωή στην Ιταλία, ο βιασμός, το μέντιουμ, η ληστεία, ο φόνος, δημι­ ουργούν την αίσθηση πως στο βιβλίο η επικρατού­ σα και ενορχηστρωμένη ατμόσφαιρα είναι εκείνη της κοινωνικής αλλοτρίωσης, που μας δίνεται έτσι γυμνά με μόνο αίτημα την απόρριψή της. β) Το απρόοπτο, στο υπό συζήτηση, έργο, εμφανί­ ζεται με δύο διαφορετικές μορφές: Μία ως τυχαία συνάντηση, ικανή να καλύψει στη συνέχεια ένα πο­ λύ μεγάλο αριθμό επεισοδίων και σελίδων και μια ως προς το γλωσσικό και επικοινωνιακό μέρος, ό­ που από το κωμικό πεταγόμαστε στο δραματικό και από το απλό στο σύνθετο, με όλο το οπλοστάσιο του συγγραφέα σε διέγερση. Πράγματι οι τυχαίες

μυθιστορηματικές προσμίξεις είναι καταλυτικές: Όταν ο Δήμος ληστεύει το κοσμηματοπωλείο βρί­ σκει μπροστά τον Παντελή, ο οποίος θα ανακη­ ρυχθεί σε ήρωα· όταν ο Στέλιος σώζει τον Δήμο, ο Παντελής βλέπει τη μηχανή παρκαρισμένη έξω από το σπίτι και στη συνέχεια διαβάζει την αγγελία για το λευκό παπί' όταν η Καίτη μπαίνει στο ταξί του Παντελή· όταν πάλι η Καίτη συναντά σε διαδήλωση αναρχικών τον Δήμο· και τέλος όταν ο Δήμος και ο Στέλιος μπαίνουν βίαια στο ιατρείο όπου ο Παντε­ λής κάνει θεραπεία για να σωθούν. Αυτές οι συμπτώσεις δίνουν, στη γοργή και ζωντανή αφήγη­ ση, καινούριο σασπένς και ανοίγουν διόδους νέων επεισοδίων, που κυριολεκτικά φρεσκάρουν την α­ νάγνωση. Όσο για το γλωσσικό τίναγμα από παρα­ δοσιακού τύπου εκπομπές στην πιο σύγχρονη ορο­ λογία, όπως το απαιτεί η εποχή, αυτό είναι κάτι που σηματοδοτεί, μετά το «Υπό σκιάν», μια νέα περίοδο στη λογοτεχνική διαδρομή του Γιώργου Καρτέρη, ενός συγγραφέα κάπως αγνοημένου, αλλά που σ’ αυτόν οφείλουμε πολλές από τις καθημερινές και ανθρώπινες διακυμάνσεις, που περιγραφικά ενα­ ντιώνονται, σε κάθε είδους νοσταλγική ή άλλη εκ­ δοχή. Το δεύτερο και αυτό ογκώδες και πυκνογραμμένο μυθιστόρημα του Γιώργου Καρτέρη μας βάζει στον πειρασμό, αφού το διαβάσουμε, να πραγματοποιή­ σουμε και τη σύγκριση: Η πολιτική σκέψη και δρά­ ση, απ’ την ορθόδοξη πλευρά της, δηλαδή μέσα α­ πό τις κολώνες του κοινοβουλευτισμού και της α­ στικής δημοκρατίας, που είναι τα κόμματα και οι χώροι δουλειάς, πέρασε σε ανεξέλεγκτες δυνά­ μεις, που αμφισβητούντο πάντα, πολλές φορές όχι μόνο στα λόγια και επιτίθενται εναντίον κάθε υπο­ ψίας πολιτικοκοινωνικής συνδιαλλαγής, αλλά και πραγματικού εκμεταλλευτικού κόστους. Η μεταπο­ λιτευτική ώρα, που σήμαινε τη συνέχεια του εμ­ φυλίου και την Αντίσταση στη Χούντα, παραδόθηκε στην άνευ όρων τυφλή βία, στο όνομα - ποιος ξέρει - ποιανού λαού. Τι είναι το πιο ουσιαστικό θα το δεί­ ξει η Ιστορία, αφού ούτως ή άλλως η εμπιστοσύνη δεν δίνεται πλέον τόσο απόρρητα όπως παλιά, ενώ παράλληλα η πολιτικοποίηση είναι σήμα κατατεθέν ημερών που πέρασαν ανεπιστρεπτί. Άσχετα αν ο συγγραφέας δικαιώνεται και ως προς την πρόθεση αλλά και ως προς το μήνυμα, που έστω και αδι­ ευκρίνιστα περνάει. Χρίστος Παπαγεωργίου

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σειρά: Αρχαία Ελληνική Γραμματεία - Μελέτες YVES BATTISTINI

ΣΑΠΦΩ η Δέκατη Μούσα

Μ ετάφ ραση:

ΣΤΑΥΡΟΣ ΒΛΟΝΤΑΚΗΣ Φιλόλογος

Με 154 οελίδες και 8 εικόνες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράχους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

ΕΡΑΤΩ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΩΝ - ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 9 2 -114 72 ΑΘΗΝΑ 3

ΜΟΥΖΙΚΟΥΛϋΣ

βΜίίΟΚύΦ ΦΡΑΝΤΣΚΑΦΚΑ

ΡΗΓΑΣ |;ΝΤΑΜΑ ΒΑΛΕΣ

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛ 11\ΙΟ Υ ΓΑΤΟΥ ΜΟΥΡ

ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ

iOTf^NT ΤΑ ΤΡΙΑ I ΚΟΡΙΤΣΑΚΙΑ ΤΗΣ ΜΑΜΑΣ ΤΟΥΣ

ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ

Mirmwfdm; οεΜυριααγισακνθαωητασμσίαένταηκλαλαιεμγκμίατικένκήηασλκάηνή χω^τόζ(;)χόο/ι

______________________________ Π Ο Ι Η Σ Η ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Στον ήλιο μοίρα Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 Σελ. 152

ο έκτο ποιητικό βιβλίο του Θανάση Χατζόπουλου «Στον Ήλιο μοίρα» υποστηρίζει θερ­ μά την όχι και τόσο εύλογη ά­ ποψη ότι ο άνθρωπος, αυτή η πο­ λυσύνθετη και πρωταρχική πραγματικότητα, έχει φύσει και θέσει τη δυνατότητα όχι μόνο να αντιλαμβάνεται πλήρως την ουσία και τη σκοπιμότητα των θραυσμάτων, που αποκαλούμε συνοπτικά «κόσμο», αλλά και να επινοήσει την ίδια την ατομική του, ενίοτε βαθύτατα διχασμένη, υπόσταση. Μυθολογώντας συστηματικά τα τοπία, με τη συνδρομή ασφαλώς της μετα­

φυσικής του αρμοδιότητας, αλλά και της εξοικεί­ ωσής του με το έργο του S. Mallarme, ο Θανά­ σης Χατζόπουλος προτείνει ορισμένους ορι­ σμούς που αποσκοπούν στη συγκρότηση ενός κλειστού συστήματος ηθικά και πνευματικά εσωστρεφούς, όπου επικυριαρχούν οι μεταλλάξεις, οι κρυπτοσυμβολικές αναπτύξεις, οι εξαϋλώ­ σεις, αλλά και οι αναφλέξεις των γλωσσικών σχηματισμών. Τα δώδεκα τμήματα του βιβλίου διαχωρίζονται αντίστοιχα από πεντάστιχες στροφές, που με τη σειρά τους απαρτίζουν μία ευκρινή, αυτοτε­ λή σύνθεση που ενδεχομένως θα μπορούσε να απομονωθεί και να διαβαστεί χωριστά, αντιστικτικά. Κάθε τμήμα περιέχει οκτώ αυτό­ νομα ποιήματα που έχουν, συνή­ θως, ως κύριο άξονά τους την ο­ ριακή ισορροπία που διέπειτόσο τις οραματικές εμπειρίες του ποιητικού υποκειμένου όσο και τις αναπόφευκτες τριβές του με την εξωτερική περιφέρεια των

Κριτική

τεκταινομένων στο χώρο της πραγματικότητας. Ένα δείγμα: «Δροσερό ιερό, από αιώνες κλειστό / Στον αέρα και στη σκόνη ερειπίων ματιών / Μες στις λόχμες της το λικνίζει / Και στο χώμα I Σκουριασμένο από τη φύση της κρύβει I Αδελφή μητέρα ή λήθη I Μες στο θάνατο περιμένει ο Θε­ ός να φανεί I Και να λάμψει ο θάνατος I Ότι αλ­ λιώς δεν μπορεί / Ο ιερέας κι ο άνθρωπος I δικό του I Το Θεό και το θάνατο να λογαριάσει I Σκο­ τεινό ιερό ανοιγμένο στο χώμα / Στην οξείδωση και στο νερό / Με σκαμμένες στα πρόσωπα προ­ σευχές I Με πηλό ονειρεύεται και με λάσπη I Ξυπνάει σε παρόχθια κλίνη / Των αιώνων θαμμένο κοράλι» (βλ. σχετικά το «Αττικό Ιερό», σελ. 90). Η χρησμική, ψαλιδισμένη στο σύνολό της γλώσ­ σα έχει ξεπεράσει τον πειρασμό να κατονομάσει τις μείζονες δομές - αρκείται στην ανάδειξη των κρίσιμων ονομάτων. Έμπειρος μεταφραστής ο Θανάσης Χατζόπουλος, πιστεύει ότι η γραφή ο­ φείλει να παραμείνει αντιθετική προς τη βεβια­ σμένη παγίωση ενός καρτεσιανού, σοβαροφα­ νούς ποιητικού δοκιμίου. Η ποιητική δεξιότητά μας, φαίνεται να διατείνεται το «Στον ήλιο μοί­ ρα», πρέπει να μας οδηγεί εκ του ασφαλούς στη ματαίωση της υπαγωγής μας στην ανώδυνη αλ­ λά ισοπεδωτική μη-όραση, μη-ακοή, μη-διαίσθηση, εντέλει. Γι’ αυτό και ο Θανάσης Χατζό­ πουλος, μεταξύ των άλλων, καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες, προκειμένου ν’ απελευθερώσει τη γλώσσα του απ’ οτιδήποτε θα μπορούσε να την υπονομεύσει, για να προσφέρει στη συνέχεια την ευκαιρία στις αποτυπώσεις να αποδοθούν στην πράξη ως καθαρές, «αντικειμενικές» απο­ τυπώσεις. Καθ’ όλα ορατοί οι: Γ. Σεφέρης, ιδίως των «Τριών κρυφών ποιημάτων», Δ.Π. Παπαδίτσας, Philippe Jaccottet - δΓ αυτού εμμέσως πλην σα­ φώς οι R.M. Rilke, Holderlin, Novalis - ασφαλώς ο Ρ. Claudel, αλλά και ο ύστερος Οδ. Ελύτης μα­ ζί με τον πρώιμο Τ. Παπατσώνη: οι καταγωγές αυτές δεν ρίχνουν, ομολογουμένως, βαριά τη σκιά τους. Αποτελούν περισσότερο την αφορμή, τη σχολαστική αναγνωστική περιδιάβαση παρά αυτό που θεωρούμε, εν γένει, δυναστική αγκύ­ λωση ή κειμενική εμπλοκή. Στο βαθμό μάλιστα που ο Θανάσης Χατζόπουλος, εξειδικευόμενος με συνέπεια τα τελευταία δέκα χρόνια στη μελέ­ τη των ακραίων δυνατοτήτων και λειτουργιών της ποιητικής μας γλώσσας, θα προχωρήσει α­ κόμα βαθύτερα στη διαμόρφωση ενός ακμαιότε­

Κριτική

ρου, προσωπικότερου ιδιώματος, με περισσότε­ ρο αίμα, θα κέρδιζε σημαντικά οφέλη. Ποιήματα όπως το καίριο «Σαν Σαλτιμπάγκοι» (σελ. 81) συνιστούν το στίγμα: «Την εξουσία που πλέκουν οι άνθρωποι / Σε ακατοίκητους δρόμους την οδη­ γούν I Όμως ο αέρας φέρνει αρώματα, τραύματα /Η άνοιξη σηκώνει τα μυαλά με την αθέατη I Γύ­ ρη στις φυλλωσιές κι ένας κρυφός I Ιδρώτας κό­ βει τα σώματα / Ο καιρός γυρίζει στη χάση του I Οι άνθρωποι δεν έχουν πού ν’ αποθέσουν / Την ε­ ξουσία του Θεού, σαν σαλτιμπάγκοι I Υψώνονται και πέφτουν». Ο Θανάσης Χατζόπουλος είναι μεθοδικός. Αλλά και κάτι άλλο: έχει με το μέρος του μια κατασταλαγμένη ευαισθησία και μια καλά οργανωμένη λεκτική σκηνή. Είναι επόμενο, λοιπόν, οι απο­ κρυσταλλώσεις του ποιητικού του ορθολογι­ σμού να κερδίζουν πάντα την προσοχή μας. Γιώργος Βέης

ΟΟφζϋΐονΜιι 5 Ε Ν Η

Π Ε Ζ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α ROBERTSON DAVIES Η Λύρα του Ορφέα Μτφρ.: Ακριβή Αλεξιάδη Αθήνα, Κριτική, 1996 Σελ. 552

νας ηθοποιός που στη συνέχεια εργάζεται ως φιλολογικός σύμβουλος, εκδότης περιο­ δικού και στο τελικό στάδιο της καριέρας του φτάνει να είναι καθηγητής σε Πανεπιστήμιο εί­ ναι ο πλέον κατάλληλος για να γράψει μυθιστορήματα. Γιατί μια λογοτεχνική μορφή σαν το μυθι­ στόρημα (εκτός από την αδιαμ­ φισβήτητη προϋπόθεση του τα­ λέντου) δεν γίνεται να είναι απο­ κομμένη από τις εμπειρίες της κοινωνικής πραγματικότητας, τις κοινωνικές σχέσεις και βέ­ βαια τις καθημερινές ανθρώπι­ νες εμπειρίες, έστω κι αν στο

Κανείςδενξεφεύγειαπότη μοίρατουκαιτααδιέξοδα τουανθρώπου,οοποίοςείναι ταυτόχροναξένοςκαι δυνάμειδιδασκόμενος

νου μας συνυφαίνεται ίσως μόνο με τη δημι­ ουργικότητα, τον αυθορμητισμό και παράλληλα τη γνώση του συγγραφέα. Ο Robertson Davies ήταν ένας τυχερός άνθρω­ πος, γιατί μέσα σε 82 χρόνια ζωής έγραψε πάνω από 32 μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και δοκί­ μια αντλώντας από κάθε είδους εμπειρίες της ζωής και του πνεύματος. Ερωτευμένος στο έπακρον με τη ζωή βρήκε με τη γραφή ένα μοναδικό τρόπο να την ανιχνεύει και να την εξηγεί, ακόμα και να την κερδίζει, αφού όταν λίγο μετά τα 30 του διαγνώστηκε ότι έπασχε από καρκίνο και του δόθηκαν μόνο έξι μήνες ζω­ ής, κατάφερε να ζήσει μια και­ νούρια ζωή αποφασίζοντας ότι δεν μπορούσε να πεθάνει. Στα 50 χρόνια που ακολούθησαν μέ­ χρι το φυσικό του θάνατο ο Davies ζούσε μέσα στους άλ­ λους, στα οράματα των μυθι­ στορηματικών ηρώων του και μέσα σ ’ εκείνα των κοινωνικών ομάδων που περιέγραφε παρα­

τηρώντας λεπτομερώς τη συμπεριφορά τους. Η διεθνής φήμη του Davies (που βρέθηκε, όπως εί­ ναι γνωστό, λίγο πριν από το νομπέλ) οφείλεται βέβαια στις δύο τριλογίες του, εκείνη των Ντέφορντ και η δεύτερη των Κόρνις, που περιστρέ­ φεται γύρω από τη ζωή ενός μυστηριώδη συλλέ­ κτη έργων τέχνης. Στη δεύτερη αυτή τριλογία, που μεταφράστηκε στα ελληνικά ανήκει το μυθι­ στόρημα «Η λύρα του Ορφέα» που παρουσιά­ στηκε σε επιμελημένη έκδοση της «Κριτικής». Βασικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, που δια­ βάζεται και αυτοτελώς, είναι ο Άρθουρ Κόρνις, γεννημένος ηγέτης, που δε νοιαζόταν ποτέ για τα αισθήματα των άλλων και διέθετε σε ύψιστο βαθμό τη σπουδαιότερη για έναν επιχειρηματία ικανότητα να εκχωρεί ευθύνες χωρίς να παρα­ χωρεί ποτέ σε άλλους εξουσίες. Κληρονόμος του τεράστιου κληροδοτήματος του Φράνσις Κόρνις αποφασίζει με τη σαγηνευτική γυναίκα του Μαρία Θεοτόκη ν’ αναλάβουν την ολοκλή­ ρωση μιας ημιτελούς όπερας που άφησε ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν, μεγαλοφυής μουσικοσυνθέτης που πέθανε από σύφιλη. Ως πρόεδρος του διοι­ κητικού συμβουλίου του κληροδοτήματος ο Άρθουρ φιλοδοξούσε να γίνει χορηγός εμβέλει­ ας μόνο για τη χαρά και την περιπέτεια του πράγματος. Οι άνθρωποι που τον περιστοίχιζαν φρόντιζε να είναι ικανοί συνεργάτες αλλά ακίν­ δυνοι αντίπαλοι. Ανάμεσά τους ο αββάς Νταρκούρ, αντιπρύτανης κολλεγίου, καθηγητής ελ­ ληνικών και εταίρος της Βασιλικής Ακαδημίας που σκιαγραφείται επιτυχώς, καθώς σύμφωνα με την κωμωδία της ιεροσύνης επιδιώκει με κά­ θε τρόπο να κατασιγάσει τις σαρκικές του επι­ θυμίες που θα τον οδηγούσαν σε προσδοκίες α­ νεπίτρεπτες. Η όμορφη γυναίκα του Άρθουρ, Μαρία, τον έβλεπε σαν τύραννο, που παραδεχό­ ταν ότι είναι πρώ τος μεταξύ ίσων (όπως ο Αρθούρος των ιπποτών της στρογγυλής τραπέζης), αλλά ήξερε καλά ότι όποτε επιθυμούσε κά­ τι, γινόταν ιδιαίτερα πιεστικός. Τον αγαπούσε τρυφερά όσο κι αν ο γάμος τους δεν ήταν παρά μια αχρείαστη πολυτέλεια, ή ίσως μια μεγαλεπήβολη αχρηστία. Αντίθετα ο έρωτα του ιερω­ μένου για τη Μαρία περιοριζόταν σ’ ένα συγκρα­ τημένο πόθο που δεν θα οδηγούσε ποτέ στον παραλογισμό ή το έγκλημα, δεν τον εμπόδισε ό­ μως αργότερα να υποχωρήσει στο αμάρτημα της κλοπής. Ο Davies παραθέτει τις λεπτές και οξυδερκείς ψυχογραφικές του παρατηρήσεις

Κριτική

είτε στην αφήγηση (παρόν), είτε στα επτά προ­ σωπικά, ημερολογιακού τύπου κείμενα του Ε.Τ.Α.Χ. στον Άδη που ακολουθούν τα 7 από τα 8 κεφάλαια του μυθιστορήματος. Με το εύρημα αυτό η αφήγηση του Ε.Τ.Α.Χ. λειτουργεί ως πλέγμα διασταυρούμενων ιστοριών και το ημερολόγιο-αναπόληση που μπαίνει στο χρόνο του παρόντος μετατρέπεται σε διασκεδαστικό θέα­ τρο, όπου κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να έ­ χει ένα συγκεκριμένο ρόλο. Ο ήρωας μπορεί να μηρυκάζει τον εαυτό του βρισκόμενος σε μιαν άλλη, άυλη, διάσταση που όμως του επιτρέπει να παρακολουθεί και να σχολιάζει τα δρώμενα: «Η απόσταση και το απόμακρο της μεταθανά­ τιας ζωής μου είναι πολύ ευχάριστα. Βλέπω ό­ λους τους ανθρώπους που ετοιμάζουν την όπε­ ρά μου. Κατανοώ τα αισθήματά τους χωρίς να είμαι υποχρεωμένος να τα συμμεριστώ επώδυνα. Επικροτώ τις φιλοδοξίες τους και οικτίρω τις ανοησίες τους. Αλλά, καθώς είμαι εντελώς α­ νίκανος να τους βοηθήσω, δεν κατατρύχομαι α­ πό ενοχές ή συναίσθημα ευθύνης». Ο συνθέτης έχει πεθάνει στα 1822 μετά από αρ­ ρώστια που κόλλησε στο μπορντέλο που σύχνα­ ζε έχοντας αφήσει ημιτελή την όπερα Αρθούρος της Βρετανίας ή Ο μεγαλόψυχος κερατάς. Ακό­ μα και μεταθανατίως του ήταν δύσκολο να απα­ ντήσει στην ερώτηση αν θα θυσίαζε τη μεγαλοφυιία του για να γλιτώσει από τον πόνο και τον ξεπεσμό. Και άλλες άλλωστε μεγαλοφυίες, ό­ πω ς ο Σούμπερτ, πέθαναν από την ίδια ασθέ­ νεια. Ίσως η ταλαντούχος φοιτήτρια της μουσι­ κής Χούλντα Σνάκενμπεργκ, στην οποία ανατέ­ θηκε η ολοκλήρωση της όπερας, ήταν η προορι­ σμένη από τη μοίρα γυναίκα που θα οδηγούσε το έργο του στο θρίαμβο. Η πανάσχημη αυτή γυναικεία ύπαρξη αποδείχθηκε αληθινή μουσική μεγαλοφυιία και ο θρίαμβος θα επιτελεστεί. Η Σνακ υποχρεώνεται να συνεργαστεί με τη δόκτορα Γκουνίλα, που η δουλειά της έχει τον αλά­ θητο τόνο του προσωπικού και βοηθά τη Σνακ ν’ ανακαλύψει τη «βολική κατάσταση να είναι κα­ νείς ικανοποιημένος από τον εαυτό του». Προέ­ κταση αυτού γίνεται η γυναικεία φιλία και η φυσική ικανοποίηση που γεννιέται απ’ αυτή. Ο Χόφμαν αναλύοντας τον έρωτα των δύο γυναι­ κών καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η μύηση της Σνακ στην ερωτική έκσταση ήταν το ερωτικό φίλτρο. Ο Χόφμαν φαίνεται άριστος γνώστης της αν-

θρώπινης ψυχολογίας. Ξέρει όλες τις αποχρώ­ σεις των συναισθημάτων και τη διπροσωπία, α­ κόμα και του εντιμότερου ανθρώπου. Καυτά πά­ θη που συντρίβουν τη λογική κι ενσωματώνονται στη μουσική, έστω κι αν ποτέ δεν έχουν την α: κρίβεια της αληθινής ποίησης. Ο προβληματι­ σμός για την υπάρχουσα διάσταση ανάμεσα στον παραμυθά και το συνθέτη γίνεται η αναζή­ τηση του Χόφμαν που μεταθέτει πλέον την αυτοβιογραφία-ημερολόγιό του από το υποκει­ μενικό στο αντικειμενικό με τη διαμεσολάβηση του θανάτου. «Θέλω τον ποιητή υπέροχο και το μουσικό να τον παρακολουθεί. Αλλά θέλω επίσης να αναβλύζει η έμπνευση του μουσικού και ο ποιητής να σκαρώ­ νει κάτι με τα σωστά φωνήεντα που θα ταιριά­ ζουν υπάκουα με τη μουσική χωρίς όμως να υπε­ ρέχουν». Το πνεύμα του Χόφμαν αφοσιώνεται στη Σνακ, που επιβάλλεται στα μουσικά πράγματα της ε­ ποχής της, έστω κι αν τον περιμένει μόνο η με­ ταθανάτια δόξα. Στην πρεμιέρα της Ό περάς του κινείται αόρατος μη μπορώντας να γευθεί... την αγαπημένη του σαμπάνια. «Ένα από τα δυσάρε­ στα του Άδη είναι ότι διατηρεί κανείς τις σαρκι­ κές του επιθυμίες, αλλά του είναι εντελώς αδύνα­ το να τις πραγματοποιήσει». Ζει, μάλλον αισθά­ νεται, τη νύχτα θριάμβου της πρεμιέρας του. Το παλίμψηστο μυθιστόρημα του Davies κατα­ λήγει στην αποδοχή ότι με την ολοκλήρωση του ημιτελούς έργου του μετά θάνατον συμπληρώ­ θηκε πλέον ο χρόνος του στον Άδη. Η εναλλαγή ανάμεσα στον αφηγητή που σχολιάζει εν τη α­ πουσία του και στα δρώμενα που συντελούνται ταυτόχρονα σταματά και η ρήση του πρωταγω­ νιστή ότι η «η λύρα του Ορφέα ανοίγει τις πύλες του κάτω κόσμου», βρίσκει το αντίκρισμά της στην πραγματικότητα. Ο Χόφμαν θα κοιμηθεί α­ πό δω και στο εξής αιώνια με το έργο του ολο­ κληρωμένο μαθαίνοντάς μας πώ ς κανείς δεν ξε­ φεύγει από τη μοίρα του και τα αδιέξοδα του αν­ θρώπου, που είναι ταυτόχρονα ξένος και δυνά­ μει διδασκόμενος. Ο συγγραφέας όμως ξέρει, όπως άλλωστε και οι αναγνώστες του, ότι ο τρό­ πος με τον οποίο κατανοούμε τους χαρακτήρες και τη δράση ενός μυθιστορήματος είναι επίσης μια εμπειρία διδακτική, αλλά αυτή τη φορά δική μας και σε κάποιο άλλο επίπεδο. Νένα Κοκκινάκη

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σειρά: Ιστορία (Αρχαία Μεσαιωνική - Νεότερη)

G illian C larck Λέκτορας αρχαιολογίας τον Παν. τον Λίβερπονλ

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΟΨΙΜΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Μετάφραση Στάθης Κομνηνός Μ ε 235 σελίδες και 5 εικόνες εκτός κειμένου

Ε

κ

δ

ό

σ

ε

ι

ς

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Κριτική

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Η επιστήμη και η θρησκεία δομούν γέφυρες κατανόησης] και επικοινωνίας ανάμεσα στην εξωτερική υπόσταση και την εσώτερη πραγματικότητα. Αρκεί να επιχειρήσει κανείς να διεισδύσει πίσω από τα φαινόμενα, στην αλήθεια που επιμελώς καλύπτεται επί αιώνες κάτω από τα πέπλα του επιστημο­ νικού ή ιερατικού κατεστημένου.

Μάρνη 5-7 104 33 ΑΘΗΝΑ Τηλ.5221744, 5227678, FAX. (01) 5226581

Έναμεταθεατρικό,απόκάθε άποψη,κείμενοπου αναδεικνύειμετηνιδιάζουσο γραφήτουτηδυναμικήτης θεωρίαςωςθέακαιθέαση

ΘΕΑΤΡΟ ΖΩΗ ΣΑΜΑΡΑ Υπόκριση θεατρικού λόγου θεατρικό δοκίμιο Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1996 Σελ. 58

ποκρίνομαι στο θέατρο για να εκφωνήσω το δραματικό κείμενο. Υποκρίνομαι το θέατρο για να εκφωνήσω τη θεωρία του θεάτρου. Κάτω από αυτή τη διπλή εκφώνη­ ση, η καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Ζωή Σαμα­ ρά, θεωρητικός της λογοτεχνίας και του θεάτρου, μεταφράστρια θεατρικών έργων αλλά και ποιήτρια, δομεί τη θεωρία θεάτρου εν είδει θεατρικού κειμένου, ενώ ταυτόχρονα αποδομεί τα όρια των μορφών. Το βιβλίο, χωρισμέ­ νο σε 16 εικόνες/κεφάλαια, ολιγο­ σέλιδα, επιτυγχάνει, με έναν τρό­

Υ

πο απόλυτα περιεκτικό, να συμπεριλάβει σε όλο της το εύρος τη σύγχρονη θεωρητική σκέψη πά­ νω στο θέατρο, και όχι μόνο: πρόκειται στην ουσία για ένα αποκαλυπτικό κείμενο πάνω στην α­ γωνία, θεωρητική όσο και πρακτική, του ανθρώ­ που απέναντι στο ίδιο το θεατρικό φαινόμενο, ως αναπόσπαστο μέρος της ύπαρξής του, ως τόπο ό­ που διαρκώς θα αναρωτιέται «τι είναι ο άνθρω­ πος». Πρόκειται για ένα ταξίδι στα ενδότερα του θεατρικού γεγονότος, του πολύμορφου και πο­ λυσήμαντου αυτού πανάρχαιου θεσμού, με οδηγούς τα άμεσα α­ ναμιγνυόμενα πρόσωπα που εδώ λαμβάνουν δραματοποιημένη μορφή (τον ηθοποιό, το σκηνοθέ­ τη, το βοηθό του, το σκηνογρά­ φο, το θεωρητικό, τον κριτικό θε­ άτρου, αλλά και το θεατή) και με στόχο την ανάδειξη της μαγείας που περικλείει το θέατρο. Αν «Το παράδοξο με τον ηθοποι­ ό» του Ντενί Ντιντερό αποτέλεσε, ως κείμενο πάνω στη φύση του ηθοποιού και κατ’ επέκτασιν

Κριτική

του θεάτρου, μια εύστοχη προσπάθεια διατύπω­ σης, μέσω εμπειρικών κυρίως παρατηρήσεων των δύο εκεί διαλεγομένων προσώπων/θεατών, μιας θεωρίας και κριτικής της θεατρικής πρακτικής του Διαφωτισμού που υπερέβαινε τα παραδεδεγμένα της εποχής του, το παρόν βιβλίο δημιουργεί ένα νέο πολυσύνθετο κείμενο πάνω σε μιαν ανάλογη θεωρητική προβληματική που αντανακλά το σύνο­ λο των θεατρικών αναζητήσεων του αιώνα μας. Η θεωρία, περνώντας μέσα από μια σχεδόν διαλογική σχέση των δραματικών προσώπων που εμπεριέ­ χει το κείμενο, ανάγεται σε θεατρική δράση με πλοκή και ανατροπές, με θέσεις και αντιθέσεις, με πρόσωπα και προσωπεία. Ο θεωρητικός λόγος γί­ νεται λόγος δραματικός πάνω στη θεωρία. Ο γραφέας, ο σκηνοθέτης, ο ηθοποιός, εκφέροντας το λόγο υποκρινόμενοι τον εαυτό τους, δημιουργούν μιαν υπόκριση δευτέρου βαθμού. Κι όλα τούτα τα μορφικά παιχνίδια δεν είναι βέβαια ξένα με αυτό τούτο το περιεχόμενο του κειμένου: την ανάδειξη των ποικίλων θεωρητικών και πρακτικών προβλη­ μάτων που θέτει το σύγχρονο θέατρο τόσο στους άμεσους συντελεστές του όσο και στον θεατή του. «Ο Ζευς δεν μπορεί πλέον να ρίξει τον κεραυνό, γιατί τοποθετήσαμε αλεξικέραυνα στο νου μας» (σελ. 27). Τούτη η πρόταση, νομίζω, θα μπορούσε να χρησι­ μεύσει ως βάση πάνω στην οποία στηρίζεται κι α­ πό την οποία διακτινώνεται η φιλοσοφία του βιβλί­ ου. Η ζεύξη φαντασίας και πραγματικότητας, ως προαπαιτούμενο του θεάτρου και ως αναγκαία, εκ μέρους κατεξοχήν του ηθοποιού, πραγμάτωση επί σκηνής, ενέχει μέσα της τα περισσότερα συστατικά δημιουργίας του θεατρικού δρωμένου. Το θέατρο είναι ταυτόχρονα διάλογος και διαλο­ γισμός, γι’ αυτό και απαιτεί ο ανθρώπινος νους να είναι ανοιχτός, να δέχεται τους κεραυνούς των λέξεων, την ποίηση των σημαινόντων του λόγου όσο κι εκείνη των σημαινομένων του. Το δραματι­ κό κείμενο ανοίγει το νου σ’ ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο με μεταφορικό μέσο το χώρο (σ. 29). Αλλά, συγχρόνως, το ίδιο αυτό κείμενο, ενέχει ένα ποικιλότροπο παρελθόν των χάρτινων ηρώων του, προσδιοριστικό της υλικής τους (μελλοντικής) επί σκηνής υπόστασης: προσωπικό παρελθόν του ήρωα, μυθολογικό παρελθόν της φυλής, ειδολογι­ κό παρελθόν του θεάτρου. Όλα τούτα τι άλλο α­ ποτελούν από αναγκαίες αναγωγές σε εκτός κει­ μένου πρωτότυπα που διαρκώς πολλαπλασιάζονται μέσα από νέα κείμενα; Διότι, στην πραγματι­

κότητα, πώς θα συλληφθεί η μυθική-μυθολογική διάσταση του νυν κειμένου χωρίς την αναγωγή στα διακείμενάτου; Το κάθε κείμενο είναι συνάντηση όχι μόνον άλλων κειμένων αλλά και άλλων τεχνών (διακειμενικότητα-διατεχνικότητα), άρα ενέχει μέσα του την κρι­ τική. Κείμενο που έχει ως πηγή έναν δημιουργό, αλλά, ταυτόχρονα, για να γίνει σκηνική πράξη, έ­ χει ως αναγνώστες τους συντελεστές της παρά­ στασης που ήδη εναποθέτουν τη δική τους ερμη­ νευτική κριτική πάνω στο κείμενο. Κριτική ενός α­ ναγνώστη πρώτου βαθμού που θα γίνει συνδημιουργός τού επί σκηνής αναπαριστάμενου κειμέ­ νου. Που, όμως, θα πρέπει πριν να ανατρέξει στα διακείμενα, στη διαλογική σχέση του κειμένου με τα άλλα κείμενα, με τους μύθους, με την αρχαιο­ λογία του θεάτρου. Κατά πόσο, όμως, το ρήμα «μαθητιάω» που σημαίνει «επιθυμώ να γίνω μαθη­ τής», απασχολεί τους περισσότερους σύγχρο­ νους συντελεστές μιας παράστασης που βιάζο­ νται να δείξουν το ταλέντο τους; Με τη φωνή του «Σκηνοθέτη», η Ζωή Σαμαρά αναρωτιέται σ’ αυτό το σημείο: «Μήπως τελικά φτάσαμε στο σημείο να πιστεύουμε ότι πρωτοπόρος σημαίνει ανιστόρη­ τος;» (σελ. 46). Δεν είναι όμως μόνον οι συντελεστές της θεατρι­ κής παράστασης που συχνά αποποιούνται την πε­ ραιτέρω γνώση, αλλά και οι κριτικοί που αποποι­ ούνται τη θεωρητική σκευή. «Η κριτική είναι το μονάκριβο παιδί της θεωρίας», θα πει ο «Θεωρητι­ κός» του κειμένου, αφού βγάλει τη μάσκα του κρι­ τικού, προσθέτοντας όμως πως «αυτός που χρη­ σιμοποιεί τη θεωρία οφείλει να τη γνωρίζει σε βά­ θος, κυρίως οφείλει να γνωρίζει ανάγνωση. Διαφο­ ρετικά η θεωρία εκδικείται: περιορίζει τις δυνατό­ τητες όχι του κειμένου, αλλά του ερευνητή» (σελ.

48). Παρατηρήσεις επίκαιρες όσο και αντανακλα­ στικές μιας τρέχουσας κριτικής θεάτρου που δεν αναρωτιέται για τα εργαλεία που η ίδια διαθέτει ό­ ταν αδυνατεί να κατατάξει ή να συλλάβει αυτό που βλέπει. Ορίζοντας αναμονής (ή προκαταλή­ ψεις) προδωμένος όταν αγνοείται πως το βασικό συστατικό της δημιουργίας είναι η παρέκκλιση α­ πό την παραδεδεγμένη νόρμα. Το θέατρο φτιάχνει προσωπεία. Ποιος ο ρόλος της αποστασιοποίησης, ως μηχανισμού θεάτρου; Ο «Σκηνοθέτης», στήνοντας την παράσταση, θα την απορρίψει, λέγοντας πως στόχος της τε­ λευταίας είναι να συγκινήσει (σελ. 12). Ο «Θεωρη­ τικός», λίγο μετά, θα επισημάνει, φορώντας τη

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ μάσκα κριτικού: «Η ταύτιση, που επέλεξε ως σκηνοθετική πρόταση, δεν αξιοποίησε όλα τα δεδομέ­ να της σύγχρονης σκηνοθεσίας. Η αποστασιοποί­ ηση δεν είναι μια τεχνική θεάτρου. Είναι η άρνηση της εξουσίας. Είναι η μη αποδοχή του μοντέλου που μου προσφέρουν η διοίκηση, η πολιτική, η εκ­ παίδευση» (σελ. 13). Κι όμως, μέσα στο κείμενο, ο ηθοποιός δεν μπορεί να συναντήσει το δραματικό πρόσωπο που υποδύεται παρά μόνον μέσω της ετε­ ρότητας που αποτελεί ο ρόλος. Αυτός και ο Άλλος σε ένα: η ετερότητα ως προαπαιτούμενο. Παιχνίδι των ειδώλων του θεάτρου ή παιχνίδι του καθρέφτη χωρίς κασσίτερο... Ο (κατά Γκρεϊμάς) «συγκρητι­ σμός» του διττού «εγώ», αλλά και η αδυναμία, τελι­ κά, της σύγχυσης των δύο υποκειμένων. Δεν είναι δυνατόν, στο πλαίσιο μιας παρουσίασης, να θίξει κανείς τα ποικίλα προβλήματα που θέτει το θεατρικό αυτό δοκίμιο με όψη δοκιμιακού θεα­ τρικού λόγου. Ήδη, η δική του σύσταση εμπεριέ­ χεται στη γραφή του ανάγοντάς το σε δοκίμιο μέ­ σα στο θέατρο, όπως θέατρο μέσα στο θέατρο, εί­ ναι τελικά, σε μια επανάληψη στο διηνεκές, αυτή τούτη η πράξη διαλόγου που ποιείτο οποιοδήποτε θεατρικό κείμενο. Η έννοια της θεατρικότητας γί­ νεται έτσι σημείο αναφοράς όλων των αναγωγών και το έργο προσφέρεται τότε ταυτόχρονα ως μυσταγωγία και ως απομυθοποίηση (σελ. 22). Η Ζωή Σαμαρά, φθάνοντας να προσεγγίσει θεωρητι­ κά τις παλαιότερες αλλά και πλέον σύγχρονες μορφές θεάτρου, δημιουργεί ένα μεταθεατρικό, από κάθε άποψη, κείμενο που αναδεικνύει με την ιδιάζουσα γραφή του τη δυναμική της θεωρίας ως θέα και θέαση. Πέρα από αυτό, όμως, το βιβλίο α­ ποτελεί σώμα θεάτρου προς διδασκαλία και ανά­ λυση, αφορμή προσέγγισης της θεατρικής πρα­ κτικής και επανασυζήτησης πλείστων θεωρητικών προβλημάτων, αφού προσφέρει άπειρες προεκτά­ σεις εγκαλώντας σε διακειμενικές αναγνώσεις α­ νάλογα με τις παρακαταθήκες γνώσης που διαθέ­ τει ο εκάστοτε αναγνώστης του, όπως και σε παραστασιακές αναφορές που αναδεικνύουν την υπολανθάνουσα, κάποιες φορές, υπαινικτικότητά του. Ωστόσο, πάνω απ’ όλα, είναι ένα κείμενο πά­ νω στους μύθους της απομυθοποιητικής διάστα­ σης της θεωρίας του θεάτρου που εδώ αναδύεται συναγωνιζόμενη τη μαγεία του ίδιου του θεάτρου. Ένα κείμενο έξυπνο, πολυδιάστατο, πολύτιμο για την ελληνική βιβλιογραφία. Δημήτρης Τσατσούλης

Σειρά: Ιστορία (Αρχαία Μεσαιωνική - Νεότερη)

Ν . Η. BAYNES Η. ST. L. Β. M O S S Βνζαντινολόγοι

ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Μετάφραση Δημ. Ν. Σακκά Μ ε 643 σελίδες, 48 εικόνες εκτός κειμένου, 1 χάρτη, συμπληρωματική βιβλιογραφία και πίνακες

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 36.27.318

Κριτική

ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΠΕΠΕΛΑΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ (Γαστούνη-Μπέρκλεϊ) «Είναι αυτή η ποιότητα (απόρροια ευαισθησίας και τόλμης) που κάνει το βιβλίο Στην άκρη του Αιώνα να ξεχωρίζει από τα βιβλία των συγχρόνων του συγγραφέα και, τελικά, να τα υπερβαίνει». ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Η Λέξη, αρ. τεΰχ. 139 «Συναρπαστικό όμως είναι το βιβλίο και για έναν άλλο λόγο: γιατί η γλώσσα του είναι ζωντανή, γε­ μάτη παλμό, χυμώδης, θρεμμένη από αναγνώ­ σματα λογοτεχνικά, που ήρθαν να πλουτίσουν έ­ να φυσικό χάρισμα. Είναι μια γραφή ερωτική η γραφή του». ΜΑΡΙΝΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ-ΠΛΑΚΑ, Το Βήμα, 2.2.97 «Ο Πεπελάσης καταθέτει στην αυτοβιογραφία του μια ισχυρή πρόταση ερμηνείας της ελληνικής πραγματικότητας». ΝΙΚΟΣ μπακουνακης , Marie Claire, Φεβρουάριος ’97 «Ήταν έκπληξη πρώτου μεγέθους για μένα το βιβλίο του Πεπελάση! Ανακάλυψα μέσα στις σελί­ δες του -συναρπαστικού- έργου του μια παλλόμενη ψυχή, μια φλογερή ιδιοσυγκρασία, έναν ά­ ντρα που έμαθε από νωρίς πώς δένεται το ατσάλι». ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Τα Νέα, 27.12.96 «Με μια θαυμαστή συναίρεση το χρονικό μιας ζωής -της δικής του ζωής- γίνεται συγχρόνως το χρονικό της νεότερης ιστορίας μας, κατορθώνοντας έτσι να φωτίσει την αθέατη πλευρά σημαντι­ κών γεγονότων». χριςγοφορος λιο ντα κη ς (από ομιλία στο Ηράκλειο Κρήτης), 15.12.96 «Με το βιβλίο του ο Αδαμάντιος Πεπελάσης κατορθώνει, όσο κι αν του “στοιχίζει” του ίδιου η α­ ναπόληση του πλουσιότατου παρελθόντος του, να το μεταβάλλει σε μια υπόσχεση ελπίδας για το μέλλον εκείνων που θα το διαβάσουν». ΘΑΝΑΣΗΣ Θ. ΝΙΑΡΧΟΣ (από ομιλία στο Ηράκλειο Κρήτης), 15.12.96 «Το κέντρο βάρους του βιβλίου είναι η πρόταση ζωής ενός ανθρώπου που, ενώ συγκλονίζεται από έντονα συναισθήματα και ορμή δημιουργίας, αναζητεί την ισορροπία ως μέσο ευτυχίας». ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ, Η Καθημερινή, 12.1.97

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Η σύγχρονη εκδοτική πα ρουσ ία στα ελληνικά γράμματα

θΜθζ(Μΐα)γφ£ΐ μΜειατοαπισρτοοσρδικόόκπητηαρεγλνωθόρνιμμίαιας ψΙΟΤΟΜΙΜζΜΐΐΐ; κπαόταληγςρ,άπψοευιηιστορίαδενείχε ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΡΟΥΛΑ ΚΑΪΑΦΑ Τρίκαλα Από τον Σείφοαλλάχ ως τον Ταιτοάνη Οι μεταμορφώσεις μιας κοινωνίας όπως αποτυπώθηκαν στον τύπο της εποχής ΤόμοςΑ’. 1881-1910 Αθήνα, Κέδρος, 1996 Σελ. 370

στροφή της ιστοριογραφίας προς την εξέταση της ζωής του ανθρώπου και των μικρών κοινω­ νιών στις οποίες ανέπτυξε τον πολιτι­ σμό του, είναι ένα από τα μεγαλύτε­ ρα επιτεύγματα της εποχής μας, α­ κόμη και αν πραγματοποιήθηκε στις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα μας. Μέχρι τώρα η ιστορία ασχολήθηκε κι αυτή διδάσκεται - με τα κατορθώ­ ματα των κάθε είδους εξουσιαστών των λαών: με τους αυτοκράτορες, τους βασιλιάδες, τους στρατηλάτες, με δυνάστες κάθε διαμετρήματος και ιδεολογίας και ηγέτες κάθε μορ­

Μ

φής και τύπου. Κι αν η ανάγκη της γνώσης της ιστο­ ρίας ως προϋπόθεση της επιβίωσης των λαών προβάλ­ λεται κατά καιρούς, δεν ξεκαθαρίζεται ποια κεφάλαιά της διαθέτουντόση δύναμη. Πάντως όχι αυτά τα οποία έζησαν οι λαοί ως υποτελείς δυναστών και με συστή­ ματα στη σύνταξη των οποίων δεν κλήθηκαν ποτέ να λάβουν μέρος! Ώσπου η ιστορία των «χρονικών» και των νοοτροπιών μάς γνώρισε τις άγνωστες ή σκοτει­ νές εποχές της ιστορίας του ανθρώπου, αυτής που οι παλαιότεροι ιστορικοί είχαν αγνοήσει. Κι αν η νέα οπτι­ κή της ιστορίας του ανθρώπου δεν δημιουργεί μια νέα προοπτική για το μέλλον του, τουλάχιστον τιμά το ά­ γνωστο παρελθόν του. Μια απροσδόκητη γνωριμία με το ι­ στορικό παρελθόν μιας πόλης, που η ιστορία δεν είχε καταγράψει έτσι, μας προσφέρει η κ. Μαρούλα Κλιάφα, γνωστή ως τώρα από τα βιβλία της για παιδιά και νέους. Θέλοντας να γράψει την ιστορία της γενέτει­ ράς της, των Τρικάλων, δεν κατέ­ φυγε για να αντλήσει πληροφορίες σε προηγηθέντα συγγράμματα ή άλ­ λες βολικές ιστορίες. Ανέτρεξε στον τύπο της εποχής, ξεφύλλισε δεκά­ δων εφημερίδων χιλιάδες σελίδες και γνώρισε σχεδόν «από πρώτο χέ-

ρι» πώς έζησε ο λαός της πόλης από το 1881, πώς α­ γωνίστηκε να ορθοποδήσει και να ενταχθεί στο ελληνι­ κό κράτος - αυτό αφορά και όλη τη Θεσσαλία - ποια ή­ ταν η αρχική μορφή της κοινωνίας της και πώς διαμορ­ φώθηκε αργότερα. Προσέγγισε τις ιδιαίτερες πτυχές μεγάλων οικονομικών προβλημάτων της εποχής, εντό­ πισε τα στοιχεία εκείνα τα οποία έδωσαν το έναυσμα για τη δημιουργία μιας πολιτιστικής ζωής προσαρμο­ σμένης σε νέους κανόνες κάλυψης ψυχαγωγικών και πνευματικών αναγκών. Και βέβαια πάνω από τα τοπικά θέματα και προβλήματα σημείωσε τις πράξεις των το­ πικών αρχόντων, τις διαγωγές και τα καμώματά τους σε μια εποχή αδιαμόρφωτη πολιτικά. Φυσικά, εστίασε το ενδιαφέρον της και στις στάσεις των εκπροσώπων της εθνικής πολιτικής, αυτής με την οποία ασχολείται η συμβατική ιστορία. Ο α’τόμος που κυκλοφόρησε καλύπτει τα χρόνια 1881 μέχρι το 1910. Χωρίζεται σε τρία μέρη: 1881-1890. Τα δύσκολα χρόνια της προσαρμογής. 1891-1900. Ενθουσιασμός και καταισχύνη. 1901-1910. Η δεκαετία των αντιθέσεων - Κρινολίνα και λαιμητόμοι Συναυλίες και λιθοβολισμοί. Οι τίτλοι τους προϊδεά­ ζουν επακριβώς για το τι ακολουθεί και ο αναγνώστης παρακολουθεί τα γεγονότα στο πλαίσιο που ορίζουν. Ο πρώτος υπότιτλος του βιβλίου περιέχει δύο ονόμα­ τα μη διασταυρούμενα, συνταυτιζόμενα ή συνδυαζόμενα, τα οποία όμως «περιγράφουν» δύο διαφορετι­ κές εποχές: ο Σεϊφουλλάχ υπήρξε ένας μεταμφιεσμέ­ νος σε περιηγητή πράκτορας των Τούρκων - πρόσωπο χαρακτηριστικό μιας συγκεχυμένης και ταραγμένης ι­ στορικής εποχής - και ο Τσιτσάνης, προσωπικότητα η οποία χαρακτηρίζει μιαν άλλου τύπου και χαρακτήρα εποχή. Ο δεύτερος υπότιτλος - «Μεταμορφώσεις μιας κοινωνίας...» - δίνει το στίγμα και τη ραχοκοκαλιά της σύνθεσης, η οποία βασίζεται στα προεπιλεγμένα κε­ φάλαια: η κοινωνία, η ιστορία, η οικονομία, ο πολιτι­ σμός, η παιδεία. Η στάση της συγγραφέως και η τακτι­ κή της είναι η προσήλωση στην αντικειμενικότητα, η ο­ ποία της εξασφαλίζει και την προσωπική της επιτυχία, αφού δεν έχει σκοπό να «αποδείξει» κάτι μεροληπτώ­ ντας. Στον πρόλογό της καταθέτει με διαύγεια την άποψη-θέσητηςότι: «Η ιστορία μιας πόλης και μιας κοινωνίας δεν είναι μό­ νο τα έπη, οι ηρωισμοί και οι εξάρσεις. Είναι και η κα­ θημερινότητα. Αυτά τα μικρά και φαινομενικά ασήμα­ ντα που ζει ο καθένας μας. Αυτή την πλευρά κυρίως προσπάθησα να φωτίσω». Η προσφυγή της στο ανεξά­ ντλητο ρεζερβουάρ ειδήσεων και πληροφοριών των ε­ φημερίδων τής έδωσε το υλικό, ένα υλικό διατυπωμέ­ νο αυθόρμητα, συχνά άπλαστο και ατημέλητο, αλλά α­ νεπιτήδευτο, θερμό, το οποίο προσεγγίζει με ακρίβεια το χαρακτήρα των γεγονότων. Οι αντίθετες απόψεις που εκφράζονται από τους κομ­

ματάρχες και τους πολιτικούς, μεταφέρονται αμερό­ ληπτα από τις εφημερίδες που τους υποστηρίζουν. Τα μεγάλα ζητήματα τα οποία συνεχώς αναφύονται, γραμμένα από τους καλύτερους γνώστες τους, τους ντόπιους δημοσιογράφους, αλλά και από ικανούς α­ νταποκριτές των αθηναϊκών εφημερίδων, αναλύονται διεξοδικά, ανταποκρίνονται στην κοινή γνώμη του και­ ρού και αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες, πάντα διαθέσιμες. Η κοινωνική ζωή περιγράφεται από αρμόδιους καλά­ μους κατά τρόπο ο οποίος δεν αφήνει αμφιβολίες για την ποιότητα και τη φυσιογνωμία της. Η ανάγκη του κόσμου να διασκεδάσει μετατρέπεται σε διεκδίκηση και κερδίζεται από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Τα εκ­ παιδευτικά, μέρος της ιστορίας της εκπαίδευσης στην Ελλάδα, αναφέρονται μέσω διαφόρων χαρακτηριστι­ κών επεισοδίων. Η πολιτιστική ζωή - θέατρο, κινηματο­ γράφος, καραγκιόζης, μουσική - προσθέτουν στις ελ­ λιπείς γνώσεις μας χρήσιμες πληροφορίες. Το δυσεπί­ λυτο αγροτικό ζήτημα, το οποίο δεσπόζει στη ζωή ό­ λης της Θεσσαλίας και βασανίζει τους άμεσα ενδιαφε­ ρομένους και τις κυβερνήσεις, ανασυντίθεται πο­ λυδιάστατα. Αν οι πολιτικοί διάβαζαν με προσοχή τις ε­ φημερίδες θα το είχαν επιλύσει γρηγορότερα. Οι πολι­ τικές αντιθέσεις, όταν οξύνονται, επιλύονται και με τον παραδοσιακό πετροπόλεμο. Τα κατάλοιπα της τουρκι­ κής κυριαρχίας και της ληστοκρατίας κρατούν με τις ε­ πιπτώσεις από την καθυστερούμενη έκλειψή τους σο­ βαρή μερίδα στη ζωή των κατοίκων. Τα μεταπελευθερωτικά χρόνια και ο πόλεμος του ’97 ζωντανεύουν με δραματικότητα. Το ίδιο και διάφορα ανάρμοστα επει­ σόδια. Ητεχνική της πρόσμειξης δάνειων αποσπασμάτων, δι­ κών της αποτιμήσεων, μεταφοράς κρίσεων τρίτων πάλι από εφημερίδες - και η αδιόρατη συρραφή τους, είναι αποτελεσματική και δεν δημιουργεί προσκόμμα­ τα αναγνωστικά. Το κείμενο διαθέτει μιαν αξιοπρόσε­ κτη πλαστικότητα και ευελιξία. Χρησιμοποιούνται απο­ σπάσματα από όλες τις ποικίλες στήλες: κύρια άρθρα, χρονογραφήματα, ανταποκρίσεις, σχόλια, διαφημιστι­ κά, κ.τ.λ. Ισοζυγίζονται δίκαια τα βασικά θέματα με τα οποία ασχολείται η συγγραφέας. Είναι υπό έλεγχο οι εξελίξεις των γεγονότων, τα οποία δεν «μένουν στη μέ­ ση», ανολοκλήρωτα. Οι πολλές φωτογραφίες προσι­ διάζουν στο κείμενο και το πλουτίζουν οπτικά. Τρία ευρετήρια - ονομάτων, γεωγραφικών τόπων και θεμά­ των - ενισχύουν τη χρηστικότητα της έκδοσης και έ­ νας κατάλογος των εφημερίδων που ερευνήθηκαν πι­ στοποιεί την έκταση της έρευνας και παρέχει την τεκ­ μηρίωση της εγκυρότητας των πηγών. Κυριάκος Ντελόπουλος

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α GEORGES MONGREDIEN Η καθημερινή ζωή των ηθοποιών την εποχή του Μολιέρου Μετ. Λήδα Παλλαντίου Αθήνα, Ποπαδημας, 1996 Σελ.336

Είναι ευχάριστο ότι ένας κλάδος των ανθρωπιστικών γραμμάτων, τα θεωρητικά του θεάτρου, παραμελημένος για καιρό στον τόπο μας, αρχίζει να εμπλουτί­ ζεται. Οι ελλείψεις είναι ακόμα ουσιαστικότατες: απουσιάζουν ι­ στορικές μελέτες και ιστορίες, ενώ οι δοκιμιακές και ερευνητικές εργα­ σίες, εγχώριες και μεταφρασμένες, που κυκλοφορούν, είναι ελάχιστες. Τελευταία όμως σημειώνεται κά­ ποια πρόοδος στο πεδίο αυτό. Κάθε χρόνο εκδίδονται νέα βιβλία, τα ο­ ποία αρχίζουν να καλύπτουν κάπως ορισμένους τομείς. Ωστόσο η κατά­ σταση απέχει πολύ από του να θεω­ ρηθεί ικανοποιητική. Προς το πα­

ρόν, ο αναγνώστης που θέλει να κατατοπισθεί για θε­ ατρικά θέματα, είναι υποχρεωμένος να καταφεύγει σε ξενόγλωσσα βιβλία και να τα φέρνει βέβαια από το εξωτερικό. Σχετικά με τα ελληνικά θεατρικά θέματα, οι ερευνητές και μελετητές καταβάλλουν έντοντες προσπάθειες, αλλά οι εργασίες που έχουν εκδοθεί ε­ ξακολουθούν να είναι εξειδικευ μένες και αποσπα­ σματικές. Στην πλειοψηφία τους απευθύνονται κυρίως στους ειδικούς, ενώ λείπουν οι σφαιρικές ερ­ γασίες και ιστορίες, που θα ενδιέφεραν το ευρύτερο καλλιεργημένο αναγνωστικό κοινό. Ας ελπίσουμε ότι θα υπάρξει εντατι­ κοποίηση των προσπαθειών εκ μέ­ ρους όλων των παραγόντων (συγγραφέων, εκδοτών και κοινού), ώστε να καλυφθεί εν ευθέτω χρόνω ο τομέας αυτός. Εν προκειμένω, έχουμε ένα βιβλίο γραμμένο το 1982 και αφιερωμένο στην ιστορία του θεάτρου και σε έ­ να κεφάλαιό της: τη χρυσή εποχή της δημιουργίας και ακμής του γαλ­ λικού έντεχνου θεάτρου, δηλαδη τον 17ο αι. και πιο συγκεκριμένα α­

πό το 1636 (με ορόσημο τον Cid του Corneille, που υψώνει το γαλλικό θέατρο σε άγνωστα μέχρι τότε ε­ πίπεδα) ώς το τέλος του αιώνα περίπου. Ο συγγρα­ φέας είναι ιστορικός με εξειδίκευση στον 17ο αι. Η μελέτη δεν αφορά αποκλειστικά τους ειδικούς - αν και θα τους ήταν ασφαλώς χρήσιμη καθώς παρουσιά­ ζει αναλυτικά μια σημαντική περίοδο της ιστορίας του θεάτρου. Το πρώτο κεφάλαιο-εισαγωγή παρέχει πολλές ενδια­ φέρουσες πληροφορίες και εξερευνά πλευρές της παραδοσιακά δύσκολης και αμφίσημης σχέσης θεά­ τρου και εκκλησίας, οι οποίες έχουν δύο αντίθετες ό­ ψεις. Επεκτείνεται στις σχέσεις κοινού και θεάτρου, επίσης διόλου μονοσήμαντες, όπως και τη δημόσια εικόνα του καλλιτεχνικού θεσμού. Στη συνέχεια δίνο­ νται αρκετές λεπτομέρειες για την πρώιμη φάση του γαλλικού κλασικού θεάτρου: οι περιπέτειες και οι δυσκολίες των περιπλανώμενων θιάσων, τα πρώτα γνωστά ονόματα των επαγγελματιών ηθοποιών και συγγραφέων, η δράση τους. Στοιχεία τα οποία συνή­ θως αναφέρονται πολύ συνοπτικά στις γενικές ιστο­ ρίες του θεάτρου, εδώ μπαίνουν πίσω από μεγεθυντι­ κό φακό και η εικόνα παρουσιάζεται πολύ πιο σύνθε­ τα. Εξετάζεται η εγχώρια φάρσα, αλλά και ο ιταλικός και ισπανικός εμβολιασμός, που βοήθησε την ανά­ πτυξη των πιο προχωρημένων καλλιτεχνικά ειδών. Αναφέρονται εκτεταμένα τα διατάγματα και οι νομο­ θεσίες, οι όροι και οι τροποποιήσεις: μια αμείλικτη παρουσίαση της πραγματικότητας, που εικονίζει με βαθύ ρεαλισμό τις αντικειμενικές συνθήκες. Δίνονται άφθονα στοιχεία για τους ηθοποιούς, με τα ανθισμένα τους ονόματα (κατά κανόνα έπαιρναν ψευδώνυμα που σήμαιναν κάποιο λουλούδι) και σύγ­ χρονα σχόλια, που πληροφορούν για το υποκριτικό ύφος της εποχής. Αναφέρονται πολλά για τις περιπέ­ τειες των θιάσων, λίγα όμως για την προετοιμασία των παραστάσεων, μολονότι υπάρχουν αρκετές πλη­ ροφορίες για το θέμα αυτό1. Οι απόψεις του Μολιέρου στο ζήτημα της ηθοποιίας, όπως περιέχονται σε ένα θεατρικό του έργο, λιγότερο γνωστές από αυτές του Σαίξπηρ (στον Άμλετ) παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον: όπως και ο Άγγλος ομόλογός του, τονί­ ζει την ανάγκη κάποιας φυσικότητας και εσωτερικής ταύτισης με το ρόλο και γενικότερα τη σημασία του χαρακτηρισμού. Οι οδηγίες ωστόσο αποκαλύπτουν ότι εντέλει κυριαρχούσε ο φορμαλισμός. Είναι γνω­ στό ότι οι ιδέες του Μολιέρου πάνω στην ερμηνεία του ηθοποιού έγιναν αποδεκτές στην εποχή του μόνο για την κωμωδία. Οι υπόλοιποι καλλιτέχνες και το κοι­ νό προτιμούσαν το μεγαλόπρεπο ύφος στην τραγω­

δία. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον ανταγωνισμό και στις εσωτερικές διαμάχες των θιάσων, όπως και στις επι­ χειρηματικές τους επιτυχίες και αποτυχίες, στις α­ δυσώπητες προσπάθειες για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους - ένας σκληρός αγώνας για να ε­ πιβιώσουν και να επιβληθούν. Επίσης δίνεται το πλήρες ιστορικό των τριών ανταγω­ νιστικών θεάτρων-θιάσων, που για χρόνια πάλεψαν για την πρωτοκαθεδρία στην παρισινή θεατρική ζωή, ενώ μετά το θάνατο του Μολιέρου συγχωνεύθηκαν με βασιλική διαταγή, για να αποτελέσουν την Comedie Frangaise. Είναι γνωστό ότι αυτή αποτελεί ως σήμερα τον άξονα του γαλλικού θεάτρου, λιγότε­ ρο όμως γνωστό ότι πρόσφερε ένα πρότυπο ημιεταιρικής οργάνωσης με την υποχρέωση της παροχής συντάξεων στους απόμαχους του επαγγέλματος. Εί­ ναι το πρώτο βήμα δημιουργίας (ενός είδους) εθνι­ κού θεάτρου, οι ηθοποιοί γίνονται κατά κάποιον τρό­ πο δημόσιοι λειτουργοί και το επάγγελμα εντάσσεται κοινωνικά με κρατική (εν προκειμένω βασιλική) πα­ ρέμβαση. Εκτίθεται ακόμα το ιστορικό του ιταλικού θιάσου, που ήταν για χρόνια εγκατεστημένος στο Παρίσι και τόσα διδάχτηκε από αυτόν ο Μολιέρος, αλλά και άλλοι Γάλλοι καλλιτέχνες. Ερευνάταιτο λαϊκό καλλιτεχνικό υπόβαθρο άλλων θεαμάτων: της φάρσας, των ακρο­ βατικών, του κουκλοθεάτρου. Προχωρώντας στη μεταμολιερική περίοδο, αναλύεται ο αμείλικτος αντα­ γωνισμός των «έγκριτων» καλλιτεχνών της Comedie Frangaise και των υπόλοιπων θεατρανθρώπων και η απίστευτη επινοητικότητα των τελευταίων, προκειμένου να παρακάμψουν τα εμπόδια που επέβαλαν οι δυνατοί. Αναφέρονται οι περιπέτειες της δημι­ ουργίας εγχώριας όπερας, του είδους που προέκυψε από τις ιταλικές προσπάθειες αναπαραγωγής παραστάσεων αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και εξε­ λίχθηκε αυτόνομα, κυριαρχώντας συχνά στα υπόλοι­ πα θεατρικά είδη σε ορισμένους τόπους και εποχές. Στη Γαλλία δεν άργησε να επιβληθεί με την εμφάνιση του Luilly, ο οποίος ξεπερνούσε κατά πολύ σε ταλέ­ ντο και μαχητικότητα τόσο τους προκατόχους όσο και τους συγχρόνους του και κατόρθωσε να εκτοπί­ σει τους πάντες, του ίδιου του Μολιέρου, αρχικά συνεργάτη του, συμπεριλαμβανομένου. Περιγράφονται οι θεατρικές και οι ειδικά παραστασιακές συνθήκες της εποχής, το αρχικό πολυτοπικό σκηνικό μεσαιωνικής καταγωγής, αλλά και η επιβολή και αποδοχή του νεοκλασικού ιδεώδους, το οποίο ε­ πίσης εισήχθη από την Ιταλία.

Μεγάλη έκταση δίνεται στην εσωτερική ζωή των θιά­ σων και στις διαπροσωπικές σχέσεις των καλλιτε­ χνών, ένα θέμα που σε διάφορες εκδοχές πάντα εν­ διαφέρει όλους τους ανθρώπους, είτε ως καλλιτεχνι­ κός σχολιασμός, είτε ως μελέτη των ηθών μιας επο­ χής: μανιασμένος ανταγωνισμός θεμιτός και αθέμι­ τος, έρωτας και πολιτική, κακολογίες και μικροπρέ­ πειες, ανελέητη καταδρομή του αντιπάλου, στην ο­ ποία επιστρατεύονται ισχυροί προστάτες και όποιο τμήμα του κοινού δεχτεί να συμμετάσχει. Σε συνδυα­ σμό με τη θρησκευτική διαμάχη, φαίνεται ότι κάθε έν­ νοια ανθρωπισμού ανωτερότητας ή μεγαλοψυχίας στις σφαίρες της τέχνης και του πνεύματος μοιάζει ε­ κτός τόπου και χρόνου, ενώ κυριαρχεί το «πόλεμος πατήρ πάντων». Επίσης αναφέρονται πολλά στοιχεία ενός κεφαλαίου, το οποίο κατά κανόνα αμελείται στις μελέτες και στις ιστορίες θεάτρου: της θεατρικής δραστηριότητας της επαρχίας. Παρόμοιες μελέτες αποτελούν ένα α­ πό τα desiderata της σύγχρονης έρευνας. Όλα αυτά είναι πολύ καλά και ενδιαφέροντα, ευχάρι­ στα στον αναγνώστη γενικά, χρήσιμα στον επαγγελματία θεατράνθρωπο ή θεωρητικό του θεάτρου. Ωστόσο απουσιάζει το βαθύ κριτικό πνεύμα και η ε­ μπνευσμένη ματιά, που έστω και αν κάποτε παρασύ­ ρουν τον ιστορικό σε σχόλια και συμπεράσματα των οποίων η τεκμηρίωση δεν μπορεί να θεωρηθεί αδιά­ σειστη, ενώ τον εκθέτουν σε επικρίσεις περί υποκει­ μενικότητας, είναι αναγκαία για τη βαθύτερη κατα­ νόηση του πνεύματος μιας εποχής. Η ανάπτυξη γίνε­ ται αιτιοκρατικά σε ένα βαθμό, αλλά η ελάχιστα εκτε­ ταμένη ερμηνεία δίνει μάλλον την εντύπωση της παρατακτικότητας. Τα κορυφαία έργα της εποχής δεν αναλύονται διόλου - ίσως κάτι τέτοιο να είναι ένας συνειδητός περιορισμός, που ο συγγραφέας έθεσε στον εαυτό του, θεωρώντας άλλο το στόχο της μελέ­ της. Εντούτοις μέσα από αυτά διαφαίνονται οι πνευματικές δεσπόζουσες της εποχής, όσο και αν η γλώσσα των διαταγμάτων δεν είναι λιγότερο αποκα­ λυπτική. Η βιβλιογραφία (αν έχει χρησιμοποιηθεί ολόκληρη, γιατί δεν υπάρχουν παραπομπές που να το αποδεικνύουν) είναι πλούσια, ενδιαφέρουσα και περιλαμβά­ νει έργα-πηγές. Η μετάφραση, σε μια συνεπή δημοτική και ρέοντα λό­ γο, έχει ορισμένες ιδιομορφίες, οι οποίες δυστυχώς παρουσιάζονται συχνά στο κείμενο, προκαλώντας στο τέλος μια αίσθηση δυσανεξίας. Η λέξη comedien μεταφράζεται «κωμωδός» αντί του «ηθοποιός», που θα ήταν ο σωστός όρος, η comedie «κωμωδία», ενώ

σημαίνει γενικά το θέατρο ή θεατρικό έργο, ενώ ονο­ μάζεται «φαρσέρ» ο ηθοποιός φάρσας. Οι όροι αυτοί όμως στην ελληνική γλώσσα έχουν άλλο νόημα και συνυποδηλώσεις από ό,τι στη γαλλική. Αφού ανα­ φερθούν μια-δυο φορές, θα έπρεπε μάλλον να έχει χρησιμοποιηθεί η εν χρήσει ορολογία. Υπάρχουν α­ κόμα αβλεψίες, όπως π.χ. η μετάφραση του ονόμα­ τος της βασιλικής μοργανατικής συζύγου ως «του ά­ τεγκτου Μαιντενόν», (σ. 21), παράξενη εφόσον παρα­ κάτω γίνεται αρκετός λόγος γι’ αυτήν και αναφέρεται σαφώς. Υπάρχουν κατατοπιστικές υποσημειώσεις σε ορισμέ­ να σημεία, σε άλλα όμως παραλείπονται, ενώ θα ήταν αναγκαίες. Π.χ. σχετικά με τις Precieuses Ridicules εμφανώς απουσιάζει μια υποσημείωση, με αποτέλε­ σμα να μένει ακατανόητο για το μη Γάλλο αναγνώστη (αν υποθέσουμε ότι στο μορφωμένο Γάλλο η δραστη­ ριότητα του κύκλου Ραμπου'ίγιέ είναι γνωστή) το σχε­ τικό κομμάτι. Οι υπάρχουσες είναι καλές, χρειάζο­ νταν όμως περισσότερες. Η έκδοση είναι εκ πρώτης όψεως ελκυστική και φρο­ ντισμένη, στην προσεκτικότερη ματιά όμως αποκαλύ­ πτονται ατέλειες, όχι εντελώς ασήμαντες. Κατά κανό­ να το λατινικό t δεν τυπώνεται διόλου στους πολλούς ξενόγλωσσους τίτλους και φράσεις που περιέχονται στο κείμενο. Ή, για παράδειγμα, γίνεται λόγος για κά­ ποιον «Αλέξανδρο». Προφανώς πρόκειται για το έργο του Racine, που ανέβασε ο Μολιέρος με το θίασό του, αλλά δεν είναι τυπωμένο με τα πλάγια στοιχεία που υποδηλώνουν τον τίτλο θεατρικού έργου. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να δημιουργείται μέτρια σύγχυση στον μη ειδικό αναγνώστη, ο οποίος θα είχε κατά τα άλλα ενδιαφέρον να διαβάσει ένα τέτοιο βι­ βλίο, όχι όμως και να ψάχνει σε άλλες πηγές για να λύσει απορίες. Κυριακή Πετράκου ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1. Π.χ. βλ. ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ: «Ο Μολιέρος και το γαλλικό θέατρο της εποχής του», στον τόμο Ευρω­ παϊκή Θεατρολογία, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 1984, σσ. 159-180.

KQlTIXlj

Στο τραπέζι του ΠΟΤΑΜΟΥ Η κουζίνα της Στέλλας Κατσαρου Η σύγχρονη ελληνική αστική κουζίνα μέσα από τις απλές, σαφείς και πολύτιμες συνταγές της κυρίας Στέλλας Κατσαρού Π ρόλογος Δημήτρη Π οταμιάνου σελ. 298, δρχ. 4000

Φαμπρίτσιο Μπουλιάνι,

Στο εργαστήριο της κουζίνας μου Όλα τα αρώματα της Μεσογείου από τον περίφημο σεφ που τα τελευταία χρόνια ζει και δημιουργεί στην Ελλάδα Μ ετάφραση Θ. Τσιχλάκη-Α νδρουλιδάκη Εικονογράφ ηση το υ σ υ γγ ρ α φ έα σελ. 113, δρχ. 7500

Ε κδόσεις ΠΟΤΑΜ ΟΣ Λ εω χάρους 5, Αθήνα Τηλ. 32.31.316 Φαξ 32.31.363

Αρ. 377 1Ιουνίου-30 lowviou 1997

επιμέλεια: Έφη Απάκη

Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Γενικά Έργα Βιβλιογραφία ΚΑΡΑΒΙΔΟΠΟΥΛΟΣ Ι Α Ελληνική βιβλικό βιβλιογραφία του 20ου αιώ­ να (1900-1995). Θεσσαλονίκη, Πουρναράς, 1997. Σελ. 324. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-242-121-5. ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ Δ.Π. Βιβλιογραφία Τατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ... (19451996). Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 122. Δρχ. 2.080. ISBN 96003-1758-5. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Θ. Βιβλιογραφία Νίκου-Αλέξη Ασλάνογλου. 19481996. Κοζάνη, Παρέμβαση, 1996. Σελ. 107. ISBN 960-7792-00-9.

Φιλοσοφία Γενικά

ΤΣΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Α.Χ. Μελέτες ι­ διωτικού δικαίου - γενικής θεωρίας και φιλοσοφία του δικαίου. Αθήνα, Τ. και Τ. Εκδοτική, 1997. Σελ. 127. Δρχ. 2.080. ISBN 960-85982-0-6. Ο Νίτσε και οι Έλληνες. Μετ.-επιμ. Ι.Σ. Χριστοδούλου. Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 1997. Σελ. 156. Δρχ.

3.000.

ISBN 960-7760-38-5.

DERIDA J. Η φωνή και το φαινόμε­ νο. Μετ. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα, Ολκός, 1997. Σελ. 162. Δρχ. 3.325.

ISBN 960-7169-66-2. ΦΛΩΡΕΝΚΥ Π. Ζήλεια. Μετ. Π. Ψαρρού. Αθήναι, Ίνδικτος, 1997. Σελ. 39. Δρχ. 1.040. ISBN 960518-010-3.

Νεότερη φιλοσοφία ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ Θ.Μ. Χάος και πιθανολογική αιτιότητα: Μεταξύ προκα­ θορισμού και τύχης. Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1997. Σελ. 351. Δρχ.

5.200. ISBN 960-288-044-9.

ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Ι.Ε. Με άλλα μάτια. Σχεδίασμα φιλοσοφικής παι­ δαγωγικής. Αθήνα, Γρηγόρης, 1997. Σελ. 299. Δρχ. 5.200. ISBN 960-333-144-9.

ΒΕΜΠΕΡ Β. Μια φιλοσοφία για τη νεολαία. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 179. Δρχ. 2.200. ISBN 96004-1146-8.

ΚΑΡΑΣ Γ. Η έννοια της ύλης στη νε­ οελληνική αναγέννηση. Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 104. Δρχ.

1.450. ISBN 960-7022-98-Χ.

LESLIE J. Το τέλος του κόσμου. Μετ. Κ. Κουνινιώτη. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 492. Δρχ.

5.200. ISBN 960-236-771-7.

Αποκρυφισμός ΚΑΡΖΗΣ Λ. Εστίες ελληνικού ζωϊσμού. Αθήνα, Πελασγός, 1997. Σελ. 94. Δρχ. 1.455.

Γενικά NORWOOOD R. Γιατί σ’ εμένα, γιατί αυτό, γιατί τώρα; Μετ. Γ. Στρατάκης. Αθήνα, Φντράκης, 1997. Σελ. 262. ISBN 960-70-82-7.

Ε φαρμοσμένη ψυχολογία Αιμομιξία και θεραπευτικό πλαίσιο. Επιμ. Θ. Καλλινικάκη. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ.

150. Δρχ. 2.285. ISBN 960-344327-1. ΤΟΤΛΗΣ Σ. 12 όνειρα. Χωροσυναισθηματικές ερμηνείες. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 367. Δρχ.

4.680. ISBN 960-309-332-7.

BLANCET A.-TROGNON A. Ψυχολογία ομάδων. Μετ. Δ. Παπαδόπουλος. Αθήνα, Σαββάλας, 1997. Σελ. 159. Δρχ. 2.910. ISBN 960-460-194-6.

Παραψυχολογία ROUSSEAU R.-L. Η γλώσσα των χρημάτων. Αθήνα, Aldebaran, 1997. Σελ. 264. Δρχ. 3.900. ISBN 960-7823-00-1.

Μ τίο

Θρησκεία

1997. Σελ. 359. Δρχ. 4.365. ISBN 960-344-280-1.

Γενικά

Πολιτική

ΔΕΛΙΚΑΝΗΣ Κ. Η πρώτη εν Νίκαια Οικουμενική Σύνοδος. Β’ έκδοση. Θεσσαλονίκη, Κυρομάνος, 1997. Σελ. 458. Δρχ. 5.200.

ΑΝΔΡΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Α. Δημοκρα­ τικός καπιταλισμός και κοινωνία της γνώσης. Αθήνα, Libro, 1997. Σελ.

343. Δρχ. 5.000. ISBN 960-490011-0 .

ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ Δ. Λόγος διαλό­ γου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 359. Δρχ. 4.160. ISBN 96003-1825-5. ΠΡΙΝΤΖΙΠΑΣ Γ.Θ. Οι κρυπτοχριστιανοί. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1997. Σελ. 171. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-344-388-7. ΣΑΡΔΕΛΗΣ Κ. Ο Άγιος Βάρβαρος. Αθήνα, Αστήρ, 1997. Σελ. 111. Δρχ. 1.500. ISBN 960-203-381-9.

Κοινωνικές επιστήμες Γενικά Επιστημολογία των κοινωνικών επι­ στημών. Επιμ. Γ. Κουζέλης-Κ. Ψυχοπαίδης. Αθήνα, Νήσος, 1996. Σελ. 571. Δρχ. 6.240. ISBN 96085379-5-9. Μουσεία και άτομα με ειδικές ανά­ γκες. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 123. Δρχ. 2.080. ISBN 96001-0681-9. ΧΤΟΥΡΗΣ Σ.Ν. Μεταβιομηχανική κοινωνία και η κοινωνία της πληρο­ φορίας. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1997. Σελ. 279. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-344-322-0.

JACOB C. Γεωγραφία και εθνογρα­ φία στην Αρχαία Ελλάδα. Μετ. Ε. Τουντασάκη. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 324. Δρχ,. 4.160. ISBN 960-01-0672-Χ.

Κοινωνιολογία

ΔΗΜΟΠΟΥΑΟΣ Δ. Εισαγωγή στη βιοπολιτική. Β’ έκδοση. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1997. Σελ. 242. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7199-88-Χ. ΚΟΠΠΑ Μ. Οι μειονότητες στα μετα-κομμουνιστικά Βαλκάνια. Αθή­ να, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 214. Δρχ. 2.910. ISBN 960-236-783-0. ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗΣ Η.Ι. Λήψη απο­ φάσεων - κρίση - διαπραγμάτευση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ.

168. Δρχ. 2.910. ISBN 960-021209-0.

LACLAU Ε. Για την επανάσταση της εποχής μας. Εισ.-επιμ.-μετ. Γ. Σταυρακάκης. Αθήνα, Νήσος, 1997. Σελ. 311. Δρχ. 4.680. ISBN 960-7711-08-4.

Δίκαιο ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν.Α. Η συνταγ­ ματική προστασία τοιυ αγιορείτικου καθεστώτος. Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 298. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7022-97-1.

Οικονομία ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ Γ. Η κρίση της οικονομικής πολιτικής. Αθήνα, Κρι­ τική, 1997. Σελ. 226. Δρχ. 5.000.

ISBN 960-218-134-6. ΜΠΑΜΠΑΝΑΣΗΣ Σ. Αλλαγές και επιχειρηματικές ευκαιρίες στην Κεντροανατολική Ευρώπη. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 485. Δρχ.

7.280. ISBN 960-02-1211-2.

ΜΑΝΙΤΑΚΗΣ Α. Η συνταγματική συγκυρία της μεταπολιτευτικής δη­ μοκρατίας. Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ. 227. Δρχ. 3.120. ISBN 960256-320-6.

Λαογραφία

ΜΟΥΣΗΣ Ν.Σ. Ευρωπαϊκή Ένωση. Στ’ έκδοση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 646. ISBN 960-021207-4.

ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛΟΥ Μ.Γ. Αθηναϊκά παραμύθια. Αθήνα, Σύγχρονη Επο­ χή, 1997. Σελ. 167. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-224-796-7.

ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ Σ. Γεώργιος Α. Παπανδρέου. Ο πολιτικός της παιδεί­ ας. Τόμος Α’: 1888-1932. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 368. Δρχ.

5.720. ISBN 960-01-0680-0.

ΚΕΣΟΠΟΥΔΟΣ Α. Η ονομασία των δρόμων της Θεσσαλονίκης. Θεσσα­ λονίκη, Μαλλιάρης-Παιδεία, 1997. Σελ. 333. Δρχ. 3.120. ISBN 960239-332-7.

ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ Α. Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας. Ο Αμερι­ κανικός παράγων. 1947-1967. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ. 449. Δρχ.

5.200.

ISBN 960-05-0748-1.

ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΔΗΣ Ν.Α. Η λατρεία της Παναγίας στην Ελλάδα. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 237. Δρχ.

3.640.

ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗΣ Θ.Μ. Διπλω­ ματική ιστορία τριών αιώνων. 18151919. Π έκδοση. Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ. 623. Δρχ. 8.320. ISBN 960-08-0100-2.

ΚΥΡΤΣΗΣ Α.-Α. Κοινωνιολογική σκέψη και εκσυγχρονιστικές ιδεο­ λογίες στον ελληνικό μεσοπόλεμο. Αθήνα, Νήσος, 1996. Σελ. 284. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7711-06-8.

GUISNEL J. Πόλεμοι στον κυβερνοχώρο. Μετ. Γ. Ζακοπούλου. Αθή­ να, Στάχυ, 1997. Σελ. 329. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-7151-61-5.

ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Κοινωνιολογία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα,

CUPULLA.-GONZALEZ F. CIA κα­ τά Τσε. Μετ. Δ. Μάρκου. Αθήνα,

Μ τίο

Σύγχρονη Εποχή, 1997. Σελ. 231. Δρχ. 2.910. ISBN 960-224-799-1.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ Δ.Β. Από τα δημο­ τικά μας τραγούδια. Τόμος Α’. Αθή­ να, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 272. Δρχ. 3.950.

Παιδαγωνικιϊ-Εκπαίδευση Παιδαγωγική ΤΣΟΛΑΚΗ Κ.Δ. Παιδαγωγικό υλι­ κό για το νηπιαγωγείο. Αθήνα, Κα­ στανιώτης, 1997. Σελ. 222. Δρχ.

4.160. ISBN 960-03-1785-2.

BELL J. Μεθοδολογικός σχεδιασμός παιδαγωγικής και κοινωνικής έρευνας. Προλ.-εισ.-μει. Α.-Β. Ρή­ γα. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ.

251. Δρχ. 4.160. ISBN 960-010684-3.

Εκπαίδευση ΑΓΡΑΦΙΩΤΟΥ-ΖΑΧΟΠΟΥΛΟΥ Π. Το Γ’ Γυμνάσιο Θηλέων Θεσσαλο­ νίκης. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1997. Σελ. 103. Δρχ. 3.120. ISBN 9607827-00-7. ΚΟΝΤΟΝΗ Α. Το νεοελληνικό σχολείο και ο πολιτικός ρόλος ίων παιδαγωγικών συστημάτων. Αθήνα, Κριτική, 1997. Σελ. 263. Δρχ.

4.000.

ISBN 960-218-139-7.

FIJALKOV J. Κακοί αναγνώστες. Γιατί; Μετ.-εισ.-επιμ. Σ. Τάνταρος. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 296. Δρχ. 4.160. ISBN 960344-328-Χ.

Γλώσσα Γενικά ΑΛΟΥΠΗΣ Σ. Ιστορικά και γλωσσι­ κά μελετήματα. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1996. Σελ. 238. Δρχ.

2.910. ISBN 960-7199-80-1. ΤΖΕΝΟΣ Α. Η ανθρώπινη κατάστα: ση μέσα από την ανάγνωση της ελ­ ληνικής γλώσσας. Αθήνα, 1997. Σελ. 366. Δρχ. 4680. ISBN 96090550-0-1.

Θετικές επιστήμες Γενικά VILENKIN Ν. Αναζητώντας το άπει­ ρο. Μει.-επιμ. Α. Μουζακίτης - Γ.

■Μπούκης. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1997. Σελ. 216. Δρχ. 4.680. ISBN 9607778-09-Χ.

Φυσική ΛΙΟΛΙΟΥΣΗΣ Κ.Θ. Βιολογικές επι­ δράσεις της ηλεκτρομαγνητικής α­ κτινοβολίας. Αθήνα, Δίαυλος, 1997. Σελ. 222. Δρχ. 3.640. ISBN 960-531-035-Χ.

Ζωολογία ABRAHAM S. Το μπόξερ. Αθήνα, Βασδέκης, 1997. Σελ. 154. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-7370-34-1.

ΚΥΠΡΑΙΟΣ Ν. Παρά δήμον ονεί­ ρων. Αθήνα, Νέος Τύπος, 1996. Σελ. 175. Δρχ. 16.000. ISBN 9607766-00-8.

BEAUCHAMP R. Το ντόμπερμαν Πίντσερ. Μετ. Δ. Γεδεών. Αθήνα, Βασδέκης, 1997. Σελ. 154. Δρχ.

3.125. ISBN 960-7370-35-Χ.

Πικάσο. Μονοκονδυλιές. Μετ. Α. Φιλιππάτος. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 79. Δρχ. 3.120. ISBN 960-236-746-6.

Γλυπτική Γενικά ΔΑΒΒΕΤΑΣ Δ. Με αφορμή το έργο του Κώστα Τσόκλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 77. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-02-1821-2. ΡΑΪΣΗ-ΒΟΛΑΝΑΚΗ Τ. Δυο λόγια σε άσπρο-μαύρο. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 42. Δρχ.

2.000. ISBN 960-344-355-8. ΤΣΟΤΣΟΣ Γ.Π. Μακεδονικά γεφύρια. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1997. Σελ. 226. Δρχ.

6.500. ISBN 960-12-0567-Χ.

Pavlos Dionyssopoulos. Θεσσαλο­ νίκη, Αδάμ-Ίδρυμα Ι.Φ. Κωσιόπουλου, 1997. Σελ. 270. Δρχ.

10.400. ΒΑΖΑΡΙ Τ. Τρεις καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Μετ. Γ.-Ι. Μπαμπασάκης. Αθήνα, Ερατώ, 1997. Σελ.

156. Δρχ. 2.705. ISBN 960-229065-Χ.

CHRYSSA. Κυκλαδικά βιβλία 1957-1962. Αθήνα, Ίτανος. Σελ.

153. Δρχ. 12.000. ISBN 960-754911-2 .

Μουσική ΠΑΠΑΟΙΚΟΝΟΜΟΥ-ΚΗΠΟΥΡΓΟΥ Κ. Η μουσική στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήναι, Γεωργιάδης, 1997. Σελ. 62. Δρχ. 1.560. ISBN 960-316-075-Χ.

Ενασχολήσεις Γενικά ΤΣΙΠΗΡΑΣ Κ.Σ. Στα ελληνικά βουνά. (Γ μέρος). Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 1997. Σελ. 314. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-236-780-6.

Κλασική φιλολογία

Πολεοδομία

Αρχαίοι συγγραφείς

Πρόγραμμα Ηρακλής. Δέκα σχέδια για την ελληνική πόλη. Αθήνα, ΑΓΕΤ Ηρακλής, 1997. Σελ. 306. Δρχ. 10.400. ISBN 960-86014-0-1.

ΠΛΑΤΩΝ. Επιστολή Ζ’. Μετ. Ε. Κορμπέτη. Αθήνα, Στιγμή, 1997. Σελ. 164. Δρχ. 3.120. ISBN 960269-167-0.

Λευκώματα ΣΤΟΚΙΝΓΚΕΡ Γ.-ΣΤΡΙΠΕΛΜΑΝ Ρ. Άθως. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους. Μετ. Α. Πανούσης. Σελ. 95. Δρχ. 6.240. ISBN 960-03-1816-6.

Ζωγραφική Η Θεσσαλονίκη των ζωγράφων. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1996. Σελ.

51. Δρχ. 3.120. Περιστεριώνες της Μυκόνου. Αθή­ να, Libro, 1997. Σελ. 24.Δρχ.

3.000. ISBN 960-490-009-9. ΓΟΥΝΑΡΗΣ Κ. Σχέδια από τη Θεσ­ σαλονίκη. Θεσσαλονίκη, Ιανός, 1997. Σελ. 30 σχέδια. Δρχ. 6.240.

Λογοτεχνία Ποίηση ΒΕΡΓΟΣ Σ. Ρίζες στο χρόνο. Ποιή­ ματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 109. Δρχ. 1.040. ISBN 96003-1823-9. ΖΕΡΒΑΣ Γ. Κλειδωμένος στο γρα­ φείο. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 52. Δρχ. 1.245. ISBN 960-325-195-Χ. ΚΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ Γ. Κούκος μό­ νος. Ποιήματα. Αθήνα, Marel, Σελ.

171. ISBN 960-7665-03-2. ΚΑΤΣΙΠΑΝΝΗΣ Χ.Ε. Λεύθυς λό­

Μ τίο

γος. Ποιήματα. Αθήνα, Περγαμη­ νή, 1997. Σελ. 108. ISBN 9607134-141. ΚΕΝΤΡΟΥ-ΑΓΑΘΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Αρχίζει να Βλέπει καλά το άρρωστο μάτι μου. Ποιήματα. Παιανία, Μπι­ λιέτο, 1997. Σελ. 8. Σελ. 520. ISBN 960-1106-6032. ΚΟΥΜΟΥΝΔΟΥΡΟΣ Π. Στην πίσω λεωφόρο. Ποιήματα. Αθήνα, 1997. Σελ. 29. ΜΑΡΩΝΙΤΗ Α. Λίγο πριν κόψει το χαμόγελο. Αθήνα, Αγρα, 1997. Σελ. 46. ISBN 960-325-196-8. ΜΙΧΕΛΗΣ Ν.Ε. Το χάος και το φως. Αθήνα, Καλέντης, 1997. Σελ. 61.

ISBN 960-219-076-0. ΜΠΙΣΔΑΣ Κ. Με ανθοδέσμη ανέ­ μων. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

64. ΜΠΟΝΟΣ Β.Ν. Άσσιστα. Αθήνα, 1997. Σελ. 30. Δρχ. 1.560. ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Λίγος άμμος. Αθήνα. Νεφέλη, 1997. Σελ. 42. Δρχ. 1.245. ΡΙΖΑΚΗΣ Κ. Τα επόμενα πένθη. Αθήνα, Αστρολάβος/Ευθόνη, 1997. Σελ. 44. ISBN 960-7033-66-3. ΣΕΒΑΣΤΙΚΟΓΛΟΥ Ε. Σημειώματα. Στοκχόλμη, 1997. Σελ. 30. ΣΠΥΡΙΟΥΝΗΣ Λ. Τα μυστικά ποιή­ ματα, 1-7. Αθήνα, Μανδραγόρας, 1996. Σελ. 26. ΤΑΣΟΥΛΗΣ Θ. Η ενάτη με το φύση­ μα. Αθήνα, Ασιρολάβος/Ευθύνη, 1997. Σελ. 53. ISBN 960-7033-68-Χ. ΥΦΑΝΤΗΣ Γ. Ναός του κόσμου. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 141.

ISBN 960-309-318-1. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Νεκρή πιάτσα. Παιανία, Μπιλιέτο, 1997. Σελ. 25. Δρχ. 1.250. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Το κορμί και το σαράκι. Παιανία, Μπιλιέτο, 1997. Σελ. 17. Δρχ. 1.040.

Πεζογραφία ΑΔΑΜ Μ. Η γιαγιά Μέλη. Αθήνα, Ρίγα, 1997. Σελ. 157. Δρχ. 2.285. ΑΡΑΟΥΖΟΥ Ε. Μπλου. Αθήνα,

Μ τίο

Ωκεανίδα, 1997. Σελ. 137. Δρχ.

1.800.

ISBN 960-410-054-8. ΑΡΜΕΝΗΣ Γ. Μυρωδιά από χώμα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 205. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-03-1824-7. ΒΑΣΙΔΕΙΑΔΗΣ Δ. Σελειπονούς. Μυθιστόρημα. Θεσσαλονίκη, Πα­ ρατηρητής, 1997. Σελ. 318. Δρχ.

2.910. ΒΛΑΧΟΣ Χ.Γ. Ζήτημα χρόνου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 186. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-1810-7. ΒΟΠΑΤΖΗ-ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ Ε. Άγγελος από ζάχαρη. Μυθιστόρη­ μα. Αθήνα, Αγκυρα, 1997. Σελ.

179. Δρχ. 2.390. ISBN 960-234402-4.

ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ-ΠΑΥΛΟΥ Α. Ο τρί­ τος αγώνας. Θεσσαλονίκη, Παρα­ τηρητής, 1997. Σελ. 176. Δρχ.

2.000. ΚΑΝΑΚΗΣ Ν. Ο λόφος με τους κο­ ρυδαλλούς. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 142. ISBN 960-360-99-9. ΚΑΝΟΥΣΗΣ Θ. Το κλάμα της Βρο­ χής. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ.

266. Δρχ. 3.640. ISBN 960-309326-2. ΚΑΡΑΠΩΡΓΟΥ Φ. Μέρες Βροχής. Αθήνα, X. Δαρδανός, 1997. Σελ.

104. Δρχ. 1.870. ISBN 960-380035-Χ. ΚΑΣΔΑΓΛΗΣ Ν. Στον Πανορμίτη. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 110. Δρχ. 1.500. ISBN 960-04-1250-2.

ΒΟΥΛΤΣΙΑΔΗΣ Γ.Κ. Η σμαραγδέ­ νια πολιτεία. Θεσσαλονίκη, 1997. Σελ. 365. ISBN 960-7814-00-2.

ΚΑΤΣΙΜΠΑΡΔΗΣ Δ.Κ,Σατανικές ορμόνες. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 172. Δρχ. 2.600. ISBN 960248-848-4.

ΔΙΚΑΙΟΥ Ε. Θα σε ξαναδώ, φιλαρά­ κι μου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

184. Δρχ. 1.900. ISBN 960-600107-5.

ΚΑΧΤΙΤΣΗΣ Ν. Ο ήρωας της Γάν­ δης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 355. ISBN 960-041260-Χ.

ΔΙΟΝΥΣΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Με τις ευλογίες των νεκρών. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 51. Δρχ. 1.455.

ISBN 960-325-206-9.

ΚΟΝΤΕΑ Ρ. Το νυστέρι. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 193. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-309-328-9.

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗΣ Κ. Ο χρόνος είναι χύμα. Διηγήματα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 170. Δρχ.

2.600. ISBN 960-03-1805-0. ΖΑΡΑΜΠΟΥΚΑ Σ. Φίλοι καρδιοφίλοι. Η Μάγια. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 148. ISBN 960-600013-3. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ Β. Ο τριγωνοψαρούλης. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 64. ISBN 960-600-012-5. ΗΣΑΪΑ Ν. Η ιστορία τότε και τώρα. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 218. Δρχ. 3.120. ISBN 960-309-327-0. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Β. Γράμμα απ’ το Δουβλίνο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ. 260. Δρχ.

3.600. ISBN 960-05-0735-Χ. ΚΑΙΡΟΦΥΛΑΣ Γ. Οδός Ιπποκράτους 100. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 133. Δρχ. 1.870.

ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Μ. Μάσκα στο φεγ­ γάρι. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατά­ κης, 1997. Σελ. 503. Δρχ. 3.700.

ISBN 960-600-088-5. ΚΥΠΡΙΟΣ Ε. Στα φτερά των ονεί­ ρων. Ιστορικό αφήγημα. Αθήνα, Δημιουργία, 1997. Σελ. 554. Δρχ.

7.280. ΚΥΡΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Φθινόπωρο στην καρδιά. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 220. Δρχ. 2.285. ISBN 960-236-763-6. ΔΑΔΙΑ Ε. Τα άλση της Περσεφόνης. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Αρμός, 1997. Σελ. 532. Δρχ. 6.000. ISBN 960-527-039-0. ΛΙΒΑΝΟΥ Μ. Τα μεγάλα κορίτσια δεν κλαίνε. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 246. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1808-9. ΛΟΪΖΙΔΗ Ν. Ημερολόγιο θεραπεί­ ας. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 83.

Δρχ. 1.040. ISBN 960-211-314-6. ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Μ. Γυναίκες και ά­ ντρες. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 123. Δρχ. 1.870. ISBN 960236-770-9. ΜΑΜΑΛΑΚΗΣ Η. Μην πληρώσε­ τε... είναι όλα δικά μου! Αθήνα, Τροχαλία, 1997. Σελ. 230. Δρχ.

2.800.

ISBN 960-7809-01-7. ΜΑΝΙΑΤΑΚΟΣ Γ. Η κόρη του Ποσειδώνα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 293. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-248-846-8. ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ I. Ο έφηβος με τ’ αθάνατα μάτια. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 270. Δρχ. 2.910. ISBN 960-234-397-4. ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ. Ο Άκης και οι άλλοι. Μυθιστόρημα. Ε’ έκδοση. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

207. ISBN 960-03-1789-5.

Σελ. 112. Δρχ. 560. ISBN 960-600079-6. ΠΑΥΛΙΩΤΗΣ Α.Γ. Ο ποινικολόγος. Έγκλημα στον Παρατηρητή. Θεσ­ σαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 166. Δρχ. 2.080. ISBN 960260-924-9. ΠΕΓΚΑ Ε. Σκουώς. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 88. Δρχ. 2.080. ISBN 960-325-207-7. ΠΙΚΗ Μ. Το μικρό χωριό της ανε­ μώνης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 457. Δρχ. 4.160. ISBN 960236-774-1. ΠΟΛΙΤΟΠΟΥΛΟΥ Μ. Οι εραστές δίπλα. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 123. Δρχ. 1.870. ISBN 960236-773-3. ΠΟΥΛΧΕΡΙΟΥ Κ. Πόσο κοντά είναι το φεγγάρι. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 135. ISBN 960-600-019-2.

ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Η παρούσα ώ­ ρα. Αθήνα, Βλάσσης, 1997. Σελ.

445. Δρχ. 3.120. ISBN 960-302142-3.

ΣΑΪΑΣ-ΜΑΓΡΙΖΟΥ Β. Ο Νέστορας που Τόρη τον φώναζε αυτή. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 218. Δρχ. 3.120. ISBN 960-03-1765-8.

ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Ιστορία ενός αν­ δρογύνου. Αθήνα, Βλάσσης, 1997. Σελ. 418. Δρχ. 3.120. ISBN 960302-141-5.

ΣΚΛΗΒΑΝΙΩΤΗΣ Γ. Μουσικά πα­ ρακείμενα. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 76. Δρχ. 2.080. ISBN 960-03-1736-4.

ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Μενεξεδένιο μπουκετάκι. Ο δικηγόρος. Αθήνα, Βλάσσης, 1997. Σελ. 232. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-302-144-Χ.

ΣΟΛΩΜΟΣ Δ. Η γυναίκα της Ζάκυθος. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ.

104. Δρχ. 500. ISBN 960-600-0842.

ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Ο γάμος του Νόσου. Αθήνα, Βλάσσης, 1997. Σελ. 420. Δρχ. 3.120. ISBN 960302-145-8.

ΣΠΑΡΤΙΩΤΗ Ε. Τεσσάρι επί λεω­ φόρου και το συνήθη ρουχισμό. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ.

103. Δρχ. 1.450.

ΠΑΠΑΔΑΚΗ Α. Οι κάργιες. Αθήνα, Καλέντης, 1997. Σελ. 154. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-219-075-5.

ΣΠΥΡΟΥ Γ. Ο Τζώλος. Αφήγημα. Παιανία, Συμβολή, 1997. Σελ. 154. Δρχ. 3.120.

ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Η ενοχή των υλικών. Διηγήματα. Αθήνα, Πό­ λις, 1997. Σελ. 136. Δρχ. 2.800.

ISBN 960-7478-37-1. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ Ο. Μαθήματα επικοινωνίας. Διηγήματα. Αθήνα, Σέλας, 1997. Σελ. 109. Δρχ. 1.200.

ISBN 960-7246-27-6. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Α. Πασχαλινά διηγήματα. Αθήνα, Πατάκης, 1997.

ΣΤΕΡΓΗΣ Γ.Σ. Αιξ. Θεσσαλονίκη, 1997. Σελ. 185. Δρχ. 3.120. ISBN 960-90631-0-1. ΦΕΡΟΥΣΗΣ Δ. Θεοδώρα Κομνηνή. Μυθιστορία. Αθήνα, Ακρίτας, 1997. Σελ. 344. Δρχ. 3.430. ISBN 960-328-073-9. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Α. Η άλλη αδελ­ φή. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 107. Δρχ. 1.650. ISBN 960-260-944-3.

ΧΑΤΖΗΤΑΤΣΗΣ Τ. Έντεκα σικελι­ κοί εσπερινοί. Πεζά. Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο, 1997. Σελ. 63. Δρχ.

1.350. ISBN 960-7568-04-4. ΧΟΡΤΙΑΤΗ Θ. Το τυχερό της Θά­ λειας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Άγκυρα, 1997. Σελ. 157. Δρχ.

2080. ISBN 960-234-396-6 ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Λ. Το μυθιστόρημα των μυθιστορημάτων ή το σύνδρο­ μο της Λερναίας Ύδρας. Αθήνα, Δελφίνι, 1997. Σελ. 644. ΔΡχ.

7.800.

ISBN 960-309-321-1. ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ Χ.Λ. Δεν θα σου κά­ νω το χατίρι. Διηγήματα. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ. 192. Δρχ. 2.700.

ISBN 960-05-0746-5. Ιστορίες από τον Παράδεισο. Μετ.

F. Faryad. Αθήνα, Αρμός, 1997. Σελ. 133. Δρχ. 2.600. ISBN 960527-036-6. Αστείες ιστορίες. Μετ. Γ. Ευαγγελίδης. Αθήνα, Τεκμήριο. Σελ. 159. Δρχ. 1.870. Έχω κάτι να σου πω... στα ελληνι­ κά. Κείμενο Άγγλων που μαθαίνουν ελληνικά. Επιλογή: Τ. Φείδη-Μάσκελ. Αθήνα, Ίδρυμα Ελληνικού Πολπισμού, 1997. Σελ. 89. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7622-09-Χ.

GRACIAN Β. Ο υπερκριτής. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Η. Ματθαίου. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 904. Δρχ. 7.280. ISBN 960-03-1828-Χ. ΕΝΤΟ Σ. Το κορίτσι που άφησα. Μυθιστόρημα. Μετ. Α. Κονιαξάκης. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 218. Δρχ. 2.805.

ESCRIVA V. Ρέκβιεμ για τη Γρανάδα. Μει. Δ. Δημουλάς. Αθήνα, Διώ­ νη, 1997. Σελ. 391. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-7720-08-3.

INOUE Υ. Το κυνηγετικό όπλο. Μυθιστόρημα. Μετ. Δ. Μιτσοτάκη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 98. Δρχ. 2.090. ISBN 960-03-1794-1.

KADAREI. Ο αετός. Μετ. Δ. Σαραφείδου. Αθήνα, Εκδόσεις Του Εικο­ στού Πρώτου, 1997. Σελ. 98. Δρχ.

2.080. ISBN 960-7058-58-5.

COWAN J. Το όνειρο του χαρτο­ γράφου. Μετ. Τ. Λιάνη. Αθήνα, Νέα

Μ τίο

Σύνορα, 1997. Σελ. 237. Δρχ.

2.600.

ISBN 960-236-784-9.

Σελ. 408. Δρχ. 3.640. ISBN 960236-785-7.

ΚΟΥΙΝΤΛΕΝ Α. Κάτι αληθινό. Μει. Ε. Νικολάου. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 359. Δρχ. 4.500. ISBN 960-04-1331-4.

ΣΑΝΤ Μ. ΝΤΕ. Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 295. Δρχ. 2.600. ISBN 960-03-1779-8.

LUKS S. Ο παράδοξος διαφωτισμός του καθηγητή Καριτάτ. Μετ. Γ.-Ι. Μπαμπασάκης. Αθήνα, Στάχυ, 1997. Σελ. 341. Δρχ. 4.400. ISBN 960-7151-60-7.

SCHINE C.Ερωτικό γράμμα. Μετ. Κ. Οικονόμου. Αθήνα, Ενάλιος. Σελ. 333. Δρχ. 4.160. ISBN 960536-006-3.

MASTERTON G. Ο παρίας. Μετ. Τ. Νικογιάννης. Αθήνα, Ακτή-Οξΰ, 1997. Σελ. 325. Δρχ. 3.700. ISBN 960-7614-22-4. ΜΕΡΙΜΕ Π. Η διπλή πλάνη. Μετ. Β. Μέντζου. Αθήνα, Πατάτης, 1997. Σελ. 112. Δρχ. 560. ISBN 960-360919-6. ΜΠΟΟΥΛΣ Τ. Όλα είναι ωραία. Διήγημα. Μετ. Β. Σύρμου-Βεκρή. Παιανία, Μπιλιέτο, 1997. Σελ. 8. Δρχ. 520. ISBN 960-1106-6032.

BROOKNER Α. Απάτη. Μετ. Ε. Κανδρή. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ.

265. Δρχ. 2.500. ISBN 960-410051-3. ΝΕΧΟ Μ.Α. Πέλε ο κατακτητής. Τό­ μος Α’: Τα παιδικά χρόνια. Μετ. Α. Δημητριάδου. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 427. Δρχ. 4.160. ISBN 960-03-1579-9.

DICK Ρ. Ο χρυσαφένιος άντρας. Μετ. X. Λιθαρής. Αθήνα, Παρά Πέ­ ντε, 1997. Σελ. 238. Δρχ. 1.455.

DOCTOROW E.L. Παγκόσμια έκ­ θεση. Μετ. Μ. Ζαχαριάδου-Γ. Τσακνιάς. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ.

339. Δρχ. 4.160. ISBN 960-211318-9.

DJUKANOVIC Μ. Ο κόκορας λαλεί στο Μπρόντγουεϊ. Μετ. Γ. Ρόσιτς. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ.

294. Δρχ. 3.640. ISBN 960-236738-4.

DRAKULIE S. Cafe Europa. Μετ. Γ. Κονδόλης. Αθήνα, Ακτή-Οξύ, 1997. Σελ. 216. Δρχ. 3.000. ISBN 9607614-35-6.

PESKINE Β. Ο δρόμος για την Κων­ σταντινούπολη. Μετ. Ε. Χρονοπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997.

Μ τίο

SINOUE G.To ζαφείρι του Θεού. Μετ. Β. Κοκκίνου. Αθήνα, Ψυχο­ γιός, 1997. Σελ. 506. Δρχ. 4.800.

ISBN 960-274-242-9. ΣΤΕΝΤΑΛ. Λισιέν Λεθέν. Τόμος Β’. Μετ. Κ. Μαυρομμάτη-Β. Ρασπίλλερ. Αθήνα, Μέδουσα, 1997. Σελ. 414. Δρχ. 3.740. ISBN 960-7014-30-8.

JORDAN Ν. Νύχτες στην Τυνησία. Μετ. Λ. Εξαρχοπούλου. Αθήνα, Κέ­ δρος, 1997. Σελ. 356. Δρχ. 4.500.

ISBN 960-04-1135-2.

ZWEIG S. Οι μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας. Μετ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 249. Δρχ. 3.120. ISBN 960-600-029-Χ.

FOWLES J. Ο μάγος. Μετ. Φ. Ταμθακάκης. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ.

775. Δρχ. 7.000. ISBN 960-050747-3.

HAWKES J. Τρυφερός Γουίλλιαμ. Μετ. Α. Δημητριάδου. Αθήνα, Ωκε­ ανίδα, 1997. Σελ. 386. Δρχ. 3.800.

ISBN 960-410-049-1.

ητικά. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 252. Δρχ. 2.910. ISBN 960-260-895-1.

DELCROIX M.-HALLY F. Εισαγω­ γή στις σπουδές της λογοτεχνίας. Επιμ.-μετ. Ι.Ν. Βασιλαράκης. Αθή­ να, Gutenberg, 1997. Σελ. 467. Δρχ. 6.760. ISBN 960-01-0650-9.

Δοκίμια Σταμάτης Βούλγαρης. Ο πρώτος Έλληνας πολεοδόμος. Τα κείμενά του. Μετ.-σχόλ. Μ. Πολίτης κ.ά. Αθήνα, Τεχνικό Επιμελητήρκ Ελλάδος. Σελ. 215. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-490-008-0. ΑΠΈΛΑΤΟΣ Δ. Η «φωνή» της μνή­ μης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 281. Δρχ. 4.160. ISBN 960236-772-5. ΓΚΙΚΑΣ Σ. Επίκαιρα θέματα. Δοκί­ μια. Αθήνα, Σαββάλας, 1997. Σελ.

285. Δρχ. 3.950. ISBN 960-460213-6. ΖΕΡΒΑΣ Α. Εικόνος απορροαί. Αθήναι, Ίνδικτος, 1997. Σελ. 89. Δρχ. 2.080. ISBN 960-518-013-8. ΚΑΤΣΑΡΟΣ Β.Γ. Ανταγονιζμός ί αλιλεγκίι; Αθήνα, 1997. ISBN 96090522-0-7. ΚΟΥΡΟΣ Α.Χ. Κείμενα II. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ. 90. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-248-837-9.

Αλληλογραφία

ΛΕΟΝΤΑΡΗΣ Β. Καδάφης ο έ­ γκλειστος. Β’ έκδοση. Αθήνα, Έρα­ σμος, 1997. Σελ. 46. Δρχ. 725.

ΛΑΒΚΡΑΦΤ Χ.Φ. Επιστολές. Μετ.πρόλ.-σημ. Β. Καλλιπολίτης. Αθή­ να, Αίολος, 1997. Σελ. 358. Δρχ.

4.365. ISBN 960-521-005-3.

ΜΩΡΑΪΤΗΣ Μ. Ο ποιητής Αντρέι Ταρκόφσκι. Αθήνα, Καθρέφτης, 1997. Σελ. 61. Δρχ. 1.040. ISBN 960-86001-0-3.

Μελέτες

ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ Μ. Ο Φλωμπέρ στην Ελλάδα. Δοκίμιο. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1997. Σελ. 232. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-03-1723-2.

ΓΑΛΑΝΑΚΗ Ρ. «Βασιλεύς ή στρα­ τιώτης»; Σημειώσεις, σκέψεις, σχό­ λια για τη λογοτεχνία. Αθήνα, Άγρα, 1997. Σελ. 141. Δρχ. 2.600. ISBN 960-325-197-6. ΛΑΜΠΡ1ΝΟΥ Κ. Στιγμές Νίκου Καζαντζάκη. Ρέθυμνο, Αυτογνωσία, Σελ. 78. Δρχ. 1.350. ISBN 96085965-0-5. ΣΚΑΡΤΣΗΣ Σ.Λ. Γλωσσικά και ποι­

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ I. Η μεγά­ λη σύγκρουση. Έλληνες-ΕθραίοιΧριστιανοί. Θεσσαλονίκη, Δίον, 1997. Σελ. 109. Δρχ. 2.285. ΒΙΝΕΓΚΕΜ Ρ. Εγκώμιο της εκλε­ πτυσμένης τεμπελιάς. Μετ. Α. Ζαγκούρογλου. Αθήνα, Ελεύθερος Τύπος, 1997. Σελ. 46. Δρχ. 680.

WILDEN A. Επιστημολογία και οι­ κολογία. Εισ.-μετ. Φ. Τερζάκης. Αθήνα, Παρουσία, 1997. Σελ. 235. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7601-65-3.

STEINER G. Η σιωπή και ο ποιη­ τής. Μει. Γ. Λυκιαρδόπουλος. Αθή­ να, 'Ερασμος, 1997. Σελ. 47. Δρχ.

830.

Θέατρο Έ ργα ΖΙΩΓΑΣ Β. Εννέα μονόπρακτα. Αθήνα, Ερμής, 1996. Σελ. 159.

ISBN 960-320-042-5. ΖΙΩΓΑΣ Β. Οι κάφροι. Αθήνα, Ερμής, 1996. Σελ. 64. ISBN 960039-5. ΖΙΩΓΑΣ Β. Ο Δον Κιχώτης σε νέες περιπέτειες. Αθήνα, Ερμής, 1996. Σελ. 68. ISBN 960-320-038-7. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β. Ποιος φταίνει. Κωμωδία. Θεσσαλονίκη, Παρα­ τηρητής, 1997. Σελ. 65. Δρχ. 1.250.

ISBN 960-260-942-7.

Αρχαιολογία ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ-ΠΑΠΑΝΘΙΜΟΥ Α.-ΠΙΛΑΛΗ-ΠΑΠΑΣΤΕΡΙΟΥ Α. Οδοιπορικό στην προϊστορική Μακεδονία. Θεσσαλονίκη, Παρα­ τηρητής, 1997. Σελ. 138. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-260-869-2.

Μαρτυρίες ΔΗΜΟΥ Ν. Από την οδό Ρήνου στην Ες Στράσε. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 209. Δρχ. 2.600. ΚΑΖΑΜΙΑΣ Δ. Στα φτωχά χρόνια της δεκαετίας του ’30. Αθήνα, Κασιανιώτης, 1997. Σελ. 501. Δρχ.

5.200. ISBN 960-03-1764-Χ. ΚΟΙΛΙΑΡΗΣ Γ. Η γαλήνη κομματιά­ στηκε. Αθήνα, Το Κλειδί, 1997. Σελ. 287. Δρχ. 3.120. ISBN 960237-125-0. ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ Α. Μαρτύρων πο­ ρεία. Αθήνα, Επικαιρότπτα, 1997. Σελ. 138. Δρχ. 1.870. ISBN 960205-352-6.

ΣΟΪΔΟΥ Μ. Ταξίδι μέσα στο χρόνο. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1997. Σελ. 183. ISBN 96012-0591-8.

Βιογραφίες ΜΟΥΖΑΚΗΣ Ε.Δ. Αυτοβιογραφία. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 347. Δρχ. 4.500. ISBN 960-04-1331-2. ΜΠΕΡΝΤΜΑΝ-ΦΕΦΕΡΜΑΝ Α. Πολιτική, λογική και έρωτας. Μει. Λ. Ιωακειμίδου. Αθήνα, Εκκρεμές, 1997. Σελ. 512. Δρχ. 6.760. ISBN 960-765-03-0. ΜΩΡΟΥΑ Α. Λόρδος Μπάιρον. Μετ. Λ. Παλλαντίου. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ. 482. Δρχ. 4.000.

ISBN 960-7213-90-4.

Ελληνική Ιστορία Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο 1837-1997. Επιμ. Γ. ΤσαμασφύραςΔ. Μπασαντής. Αθήνα, 1997. Σελ.

118. Δρχ. 9.360. ISBN 960-254505-4. Κομμουνιστοσυμμοριτισμός Πελοποννήσου 1946-1949. Αθήνα, Ελεύθερη Σκέψις, 1997. Σελ. 95. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7199-84-7. ΒΟΥΛΤΣΙΑΔΗΣ Γ.Κ. Η Προσωτσάνη μέσα από την ιστορία. Θεσσαλο­ νίκη, 1995. Σελ. 437.

ευεργέτες. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ 196. Δρχ. 7.280. ISBN 960-02-1214-7. ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΣ Θ.Ο. Τα πρόσω­ πα της Κομοτηνής. Αλεξανδρούπο­ λη, Σάλης, 1997. Σελ. 71. Δρχ.

1.040. ΡΟΤΖΩΚΟΣ Ν.Β. Επανάσταση και Εμφύλιος στο Εικοσιένα. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ. 205. Δρχ.

4.160. ISBN 960-348-059-2. ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ Γ. 567 ημέρες στο Αιγαίο. Ημερολόγιο του Πολεμικού Ιστιοφόρου «Αθηνά», 1824-1827. Αθήνα, Βεργίνα, 1997. Σελ. 393 + Παράρτ. Δρχ. 12.000. ISBN 9607171-57-8. ΤΑΜΗΣ Α.Μ. Ιστορία των Ελλήνων της Αυστραλίας. Τόμος Α’: (18301958). Θεσσαλονίκη, Βάνιας, 1997. Σελ. 621. Δρχ. 6.240. ISBN 960-288-045-7. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ I. Η πο­ ρεία ενός λαού μέσα από τις εθνικές του τραγωδίες. 300 π.Χ,-2000 μ.Χ. Αθήνα, Δίον, 1997. Σελ. 91. Δρχ.

1.870.

BURN A.R. Ο Μέγας Αλέξανδρος και η ελληνιστική αυτοκρατορία. Μετ. Α. Κοτζιάς. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 263. Δρχ. 3.500. ISBN 960-04-1254-5.

ΓΡΙΒΑ Ε.Γ. To «Libro d’Oro» της Ιθάκης (1803). Αργοστόλι, 1997. Σελ. 116. Δρχ. 5.720. ISBN 96085211-5-3.

DREWS R. Η έλευση των Ελλήνων. Αθήνα, Οδυσσέας, 1997. Σελ. 271. Δρχ. 3.430. ISBN 960-210-284-5.

ΗΛΙΑΔΑΚΗΣ Τ.Μ. Οι επανορθώ­ σεις και το Γερμανικό Κατοχικό δά­ νειο. Αθήνα, Δειοράκης, 1997. Σελ. 320. Δρχ. 5.200. ISBN 96085980-1-Χ.

Παγκόσμια Ιστορία

ΚΑΡΔΑΣΗΣ Β. Κατάλογος ιστορι­ κού αρχείου Ολυμπιακού Πειραι­ ώς. Αθήνα, Δοκιμές, 1997. Σελ.

117. Δρχ. 2.080. ΜΑΝΕΤΑΣ Ι.Κ. Ιερός Λόχος (19421945). Δ’ έκδοση. Αθήνα, Λογοθέ­ της, 1996. Σελ. 349. Δρχ. 5.200. ΞΗΡΑΔΑΚΗ Κ. Ναυτική τέχνη και ναυτοδιδάσκαλοι. Αθήνα, Φιλιππότης, 1997. Σελ. 87. Δρχ. 1.350. ΠΑΠΑΓΈΩΡΠΟΥ Σ.Π. Έλληνες

ΚΟΥΛΜΑΣΗΣ Π. Οι πολίτες του κόσμου. Μει. Κ. Παπαγιώργης. Αθήνα, Κσσιανιώιης, 1997. Σελ.

459. Δρχ. 5.200. ISBN 960-031647-3. ΑΪΣ Ε. Οι μεγάλες δίκες της ιστο­ ρίας. Τόμος Γ’. Μετ. Γ. Λάμψας. Αθήναι, Αρσενίδης. Σελ. 367. Δρχ.

4.160. ISBN 960-253-053-7. ΚΙΓΚΑΝ Τ. Η ιστορία του πολέμου. Μετ. Α. Χαραλαμπίδης. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 676. Δρχ.

6.760. ISBN 960-236-788-1.

METRAUX Α. Οι Ίνκας. Μετ. Ε. Φαμελιάδου-Νάκου. Αθήνα, Εναλ-

Μ τίο

λακηκές Εκδόσεις, 1997. Σελ. 239. Δρχ. 3.640. ISBN 960-427-044-3.

MINASSIAN Α.Τ. Η Δημοκρατία της Αρμενίας. Μετ. Ο.-Σ. Αγαμπατιάν. Αθήνα, Στοχαστής, 1997. Σελ. 263. Δρχ. 3.640. ISBN 960-303-058-9.

ταξίδια

ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχος 636. Δρχ. 500. ΑΝΤΙ. Ειδική έκδοση-αφιέρωμα. Τεύχος 637. Δρχ. 1.000. ΑΞΙΟΛΟΠΚΑ. Εξαμηνιαία έκδοση. Τεύχος 10. Δρχ. 1.000.

Ελλάδα Η Ελλάδα των διακοπών. Οδηγός διακοπών ’97-98. Αθήνα, 1997. Σελ. 752. Δρχ. 5.000.

Κόσμος ΧΑΛΙΚΙΑΣ Σ. Στο δρόμο του μετα­ ξιού. Αθήναι, Ίνδικτος, 1997. Σελ.

321. Δρχ. 3.640. ISBN 960-518008-1.

Παιδικά Ελεύθερα αναγνώσματα ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Η πασχαλί­ τσα. Αθήνα, Κέδρος, 1997. Σελ. 28.

ISBN 960-04-1559-Χ. ΛΑΔΑ Ε. Χειμωνιάτικη ιστορία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 26. Δρχ. 2.200. ISBN 960344-298-4. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Π. Το περήφανο παγόνι. Αθήνα, Ελληνικά Γράμμα­ τα, 1997. Σελ. 19. ISBN 960-344304-2.

PHILIP Ν. Μύθοι απ’ όλο τον κό­ σμο. Απόδ. Μ. Τζιαντζή. Αθήνα, Ερευνητές, 1997. Σελ. 192. Δρχ.

7.000. ISBN 960-368-063-Χ.

ΑΡΔΗΝ. Διμηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 8. Δρχ. 1.000. ΒΙΓΛΑ. Εξαμηνιαία περιοδική έκδο­ ση. Τεύχος 3. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1.144. Δρχ.

1.000.

Τα μαθηματικά για παιδιά από 5 έ­ ως 16 ετών. Μετ.-εισ.-επιμ. Ε. Τρέσσου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 203. Δρχ. 3.120. ISBN 960236-787-3.

Περιοδικά ΑΝΑΠΤΥΞΗ. ΕΒΕΑ. Τεύχος 5.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1678-1679. Δρχ. 900. ΝΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΠΑ. Τεύχος 23. Δρχ. 2.000. ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Τεύχος 152. Δρχ. 800. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Φύλλο 58. Δρχ. 600. Ο ΝΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ. Διμηνιαία έκδο­ ση. Τεύχος 1. Δρχ. 400. ΟΥΤΟΠΙΑ. Διμηνιαία έκδοση. Τεύ­ χος 24. Δρχ. 1.500. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΛΗ ΘΕΛΗΣΗ. Ενημερωτικό Δελτίο. Φύλλο 1. ΠΕΛΙΝΝΑΙΟ. Στιγμές περιπλάνη­ σης και γνώσης από το νησί του Ομήρου. Τεύχος 1. Δρχ. 1.000.

ΔΑΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 186. Δρχ. 1.200.

ΠΛΩΡΗ. Ετήσια έκδοση. Τεύχος 2.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 376. Δρχ.

1.500.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Μηνιαίο λο­ γοτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 113114.

ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 43. Δρχ. 2.500.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ. Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό. Τεύχος 383-384.

ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΣΕΙΣ. Τεύ­ χος 568. ΕΠΙΓΝΩΣΗ. Άσκηση στη διάκριση των γεγονότων. Τεύχος 61. Δρχ. 2. ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 306. Δρχ.

600. ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ. Τριμηνι­ αία έκφραση. Τεύχος 25. Δρχ.

1.000. Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΎΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 21. ΗΧΟΣ ΚΑΙ HI-FI. Τεύχος 291. Δρχ.

1.500. ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΠΟ. Τό­ μος 31,1997. Δρχ. 3.120.

Σχολικά

Μ τίο

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ. Τριμηνιαία περιο­ δική περιπλάνηση. Τεύχος 2. Δρχ.

1.200.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρεί­ ας Ιατρικών Σπουδών. Τεύχη 3 ,4 . ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Επιθεώρη­ ση κοινωνικών επιστημών. Τεύχος 44. Δρχ. 2.000. Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημε­ ρίδα. Φύλλο 94. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Τεύχος 504.

ΠΟΙΗΣΗ. Εξαμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 9. Δρχ. 2.910. ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ. Διμηνιαίο πε­ ριοδικό. Τεύχος 54. ΠΟΡΦΥΡΑΣ. Τριμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 81-82. Δρχ. 2.000. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ. Περιοδική έκδοση. Τεύχος 17. Δωρεάν. ΡΕΥΜΑΤΑ. Απόψεις-κείμενα-τέχνες. Τεύχος 37. Δρχ. 1.000. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη πε­ ριοδική έκδοση. Φύλλο 201. ΤΑΜΑΡΙΞ. Τεύχος 5. ΧΡΟΝΙΚΑ. Όργανο του Κεντρικού Ισραηλικού Συμβουλίου της Ελλά­ δας. Φύλλο 149.

LE MONDE DIPLOMATIQUE. Αφιερώματα. Τεύχος 11. Δρχ.

1.300.

MARKETING AGE. Το περιοδικό του σύγχρονου marketing. Τεύχος 13. Δρχ. 2.000.

UNICEF ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ. Τεύχος 29.

Μ Ο Λ ΙΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣ

ιvva Σ τη

<Φ>. Μ ε λ ά - cfrAtO μου

Φ (χ

)Λΐά

c k js

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΩΑΚΟΣ τ η λ . 2 6 .5 9 .4 2 1 - 5 0 .2 1 .9 7 6

Ε Κ Δ Ο Σ ΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ Α σ κ λ η π ιο ύ 6 Α θ ή ν α 1 06 80, Τηλ.: 3 6 0 7 7 4 4 F aX : 3 6 2 3 0 9 3

Αρ. 37 7

1 Ιουνίου-3 0 louviou 1997

«ιιμίλϊΐα: Ηλίας Μαγκλίνης

Στην Κριτικογραφία περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Οδηγοί-Λεξικά Α σημακόπουλος Α.Π. & Π.Α.: Curricilum Vitae. Πώς θα γράψετε το βιογραφικό σας σημείωμα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22/6/97) Δανόπουλος Κ.-Χατζοπούλου Λ.: Η Ευτέρπη (1847-1855), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 4/6/97) Μπαλαφοΰιης Ε.: Αντίστροφο λεξι­ κό της κοινής νεοελληνικής γλώσ­ σας (Γ. Δανιήλ, διαβάζω, 375) Σαραφόπουλος Ν.: Οδηγός υγιει­ νής και ασφάλειας στην εργασία (Γ. Διακογιάννης, Τα Νέα, 6/6/97) Κροχ Π.: Λεξικό αρχαίων συγγρα­ φέων και Λατίνων (Δ. Κοόρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Ντε Γκρουτ Ζ.: Ομηρικό Λεξιλόγιο (Αλ. Σταμάτης, διαβάζω, 375) Στόουνμαν Ρ.: Φιλολογικές δια­ δρομές στην Ελλάδα (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 22/6/97) Τέρνερ Α.: Η ιστορία της Κόλασης (Γ. Μαντζουράνης, Αυγή, 29/6/97)

Φιλοσοφία Δ ενδ ρινός Ν.: Ηράκλειτος. Κή­ ρυγμα για στάση ζωής (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Αρ. 201).

Παπαδής Δ.: Η ανθρωπολογία των προσωκρατικών (Δ. Κοόρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Σαρρής Ν.: Αρχαίος κόσμος. Φιλοσοφία της Κοινωνίας και της Πολιτείας, ως τον Αριστοτέλη (Δ. Κοόρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Κέρφερντ Τζ.Μπ.: Η σοφιστική κί­ νηση (Δ. Κοόρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97)

Ψυχολογία Σκοτ-Μπίλμαν Φ.: Όταν ο χορός θεραπεύει (Κ. Βουνελάκη, Το Βήμα, 22/6/97)

θεολογία Άρμστρονγκ Κ.: Η ιστορία του Θεού (Σ. Παπασπηλιόπουλος, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 12/6/97)

Ανθρωπολογία Δημητρίου-Κοτσώνη Σ.-Δημητρίου Σ.: Ανθρωπολογία και Ιστορία (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375) Λεγκ Κ.-Ρόμπερτς Τζ.: Νεότερη Ελλάδα: ένας πολιτισμός στην πε­ ριφέρεια (Σ. Καλύβας, Το Βήμα, 15/6/97)

Ντιμόν Λ.: Εισαγωγή σε δύο θεω­ ρίες της κοινωνικής ανθρωπολο­ γίας (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375)

Πολιτική Αφεντούλη I. (επιμ.): Ποια Ευρώπη θέλουμε, η πρόκληση της Κεντρο­ αριστεράς (Ρ. Σωμερίτης, Το Βήμα, 29/6/97) Βαλντέν Σωτ.: Βαλκανική συνερ­ γασία και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/6/97) Γιαλλουρίδης Χ.Κ.: Η ελληνο­ τουρκική σύγκρουση από την Κύπρο έως τα Ίμια (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 3/6/97) Δελτίο Θυέλλης: Βοσνία-Ερζεγοβίνη (Τ. Παππάς, διαβάζω, 375) Διεθνής Βιβλιοθήκη: Πόλεμος κα­ τά του πολέμου (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθεροτυπία, 11/6/97) Δρεττάκης Μ.: Στόχοι και αρχές μιας σύγχρονης Αριστερός (Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικός Ταχυ­ δρόμος, 12/6/97), (Π. Ψυχογιού, Account, 5/6/97) Ελληνική Επιτροπή για την Ευρω­ παϊκή Ένωση: Απολογισμός της πρώτης δεκαπενταετίας, η Ελλάδα

Μ τίο

σιην Ευρωπαϊκή Έ νωση (Σ. Ντάλης, Ami, 13/6/97) Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών: Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα Βαλκάνια (Σ. Ντάλης, Αυτί, 13/6/97) · Ιωακειμϊδης Π.: Η διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ελλά­ δα. Η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1981-1996. Η Ευρωπαϊκή πολιτική ένωση: θεωρία, διαπραγ­ μάτευση, θεσμοί και πολιτικές (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/6/97) Καραμανλής Κ.: Αρχείο, γεγονότα και κείμενα. 50 χρόνια πολιτικής ιστορίας (Α. Μπογιάς, Το Βήμα, 1/6/97) Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής: Ευρω­ παϊκή εκπαιδευτική πολιτική (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/6/97) Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών: Λευκή και Πράσινη Βίβλος. Επιστημονικό συμπόσιο του ΚΜΕ (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/6/97) Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Ωνάσης» (Κ. Τσαούσης, Το Βήμα, 29/6/97) Κυριαζής Ν.Κ. Για μια νέα ισορρο­ πία δυνάμεων Ελλάδος-Τουρκίας. Επαναπροσδιορισμός στο ελληνι­ κό αμυντικό δόγμα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/6/97), (Μ. Παυλοπούλου, Penthouse, Ιουν. ’97) Κώνστας Δ.-Αρβανιτόπουλος Κ.: Διεθνείς σχέσεις (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/6/97) Μηλιάς Γ.: Ο μαρξισμός ως σύ­ γκρουση τάσεων: Τέσσερα παρα­ δείγματα Ελλήνων μαρξιστών (Α. Ταρπάγκος, Ουτοπία, Αρ. 24) Περράκης Σ. (επιμ.): Η Ευρωπαϊκή Έ νωση μετά τη Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1996 - Θέση και ρό­ λος των μεσαίων και μικρών (Σ. Ντάλης, Ami, 13/6/97) Ροζάκης Χρ.: Η ελληνική εξωτερι­ κή πολιτική και οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες. (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/6/97) Ροζάκης Χρ.: Η προστασία των αν­

Μ τίο

θρωπίνων δικαιωμάτων σε μια με­ ταβαλλόμενη Ευρώπη (Σ. Ντάλης, Ami, 13/6/97) Ρουμελιώτης Π.: Πορεία προς την παγκοσμιοποίηση. Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τον 21ο αιώνα (Σ. Ντάλης, Ami, 13/6/97) Σπυρόπουλος Γ.: Η Ρωσία στη με­ ταψυχροπολεμική εποχή και η ευρωπαϊκή ασφάλεια (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 20/6/97) Στίνας Α.: ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ-ΟΠΛΑ (Γ. Σταματόπουλος, Ελευθεροτυπία, 11/6/97) Άντερσον Μπ.: Φαντασιακές κοι­ νότητες (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 29/6/97) Μπουρμπάν Ζ.Λ.: Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/6/97) Ντομπρίνιν Α.: Εμπιστευτικά (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 375) Σιτζάνσκι Ντ.: Η ομοσπονδίωση της Ευρώπης (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/6/97) Σμιτ X.: Η Γερμανία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και η Ευρώπη (Σ. Ντάλης, Ανπ, 13/6/97) Τουραίν Α.: Προς σοσιαλιστές ανοιχτή επιστολή (Σ. Ντάλης, δια­ βάζω, 375)

Κοννονιολαγία Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευ­ νών: Διαστάσεις του κοινωνικού αποκλεισμού στην Ελλάδα (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 3/6/97) Λαμπίρη-Δημάκη I.: Η κοινωνιολογία στην Ελλάδα σήμερα, 19881996 (Γ. Κονδύλης, Το Βήμα, 8/6/97) Γκόφμαν Ε.: Άσυλα (Δ. Πλουμπίδης, Αυγή, 6/6/97) Γκόφμαν Ε.: Συναντήσεις. Δύο με­ λέτες στην κοινωνιολογία της αλ­ ληλεπίδρασης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375) Μπενέβολο Λ.: Η πόλη στην Ευρώ­ πη (Π. Ψυχογιού, Account, 5/6/97) Ντράκερ Π.: Μετακαπιταλιστική κοινωνία (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 375) Στράους Μπ.: Πατέρες και γιοι

στην Αθήνα (Ιδεολογία και κοινω­ νία στην εποχή του Π ελοποννησιακού Πολέμου) (Α. Παναγόπουλος, Καθημερινή, 3/6/97)

Μ.Μ.Ε. Σταματόπουλος Γ.: Μέσα προσεγ­ γίσεις. Ο λόγος ως ανάσχεσις στον εκχυδαϊσμό της επικοινωνίας (Γ. Κουβαράς, Καθημερινή, 10/6/97)

Οικονομία Δρεπάκης Μ.: Εισόδημα και οικο­ γενειακή κατάσταση 1980-1994 (Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 12/6/97) Κοζάκος Π.-Στεφάνου Κ. (επιμ.): Η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα - Η Πρώτη πενταετία (Σ. Ντάλης, Α ν π, 13/6/97). Μ αθιόπουλος X.: Απληστία στο όριο. Οι μέρες της χρηματιστηρια­ κής ανόδου στη σκιά των χρόνων πραακμής (Χ.Ζ. Παπαδημητρίου, Το Βήμα, 1/6/97), (Π. Ψυχοχιού, Account, 12/6/97) Μ έργος Γ.-Παπαγεωργίου Κ.: Εξελίξεις και προοπτικές του αγρο­ τικού τομέα (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/6/97) Σταματόπουλος Δ.-Καρα6οκύρης Α.: Θέματα λογιστικών βιβλίων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/6/97) Τσούκαλης Λ.: Η νέα ευρωπαϊκή οικονομία. Η πολιτική και οικονο­ μική διάσταση της ολοκλήρωσης (Σ. Ντάλης, Ανπ, 13/6/97) Αουερμπαχ Α.-Κότλικοφ Λ.: Μα­ κροοικονομία (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 24/6/97) Ματτέρα Α.: Η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Οι κα νόνες και η λει­ τουργία τους (Σ. Ντάλης, Α ν π, 13/6/97) Ουέλς Α.: Αεροπορική βιομηχανία μεταφορών (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 10/6/97) Τίτενμπεργκ Τ.: Οικονομική του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 24/6/97) Τρίσι Μ.-Βίσερμα Φ.: Οι αρχές λει­

τουργίας των ηγετών της αγοράς (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 24/6/97)

Οργάνωοη-Διοίκηοη Αυλωνίτης Γ.Ι. & Σταθακόπουλος Β.Μ.: Αποτελεσματική οργάνωση και διοιίκηση πωλήσεων (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 3/6/97)

Εθνολογία Μπίρης Κ.: Αρβανίτες, οι Δωριείς του νεώτερου ελληνισμού. Ιστορία των Ελλήνων Αρβανιτών (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 12/6/97)

Λαογραφία Γαλέου Α.: Ο Ελληνικός λαϊκός χορός και οι πανάρχαιες ρίζες του (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθερος, 24/6/97) Καμπούρογλου Μ.: Αθηναϊκά πα­ ραμύθια (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 19/6/97) Κουτσιλιέρης Α.: Ιστορία της Μά­ νης (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 1/6/97) Λουκοπούλου-Παττίχη Μ.: Βαρ­ δούσια, στα χωριά της ορεινής Δωρίδας (Δ. Κωστίδης, Σ ύγχρονη Σκέψη, Αρ. 201). Σκαρτσής Σ.: Φράσεις λαϊκού λό­ γου (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 2 1/6/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 22/6/97) Σταφυλοπάτης Ν.: Τα λαϊκά τρα­ γούδια και τα κάλαντα της Σίφνου (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθερος, 24/6/97) Σεργιόπουλος Θ.: Η άγνωστη ρω­ μιοσύνη (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 22/6/97)

' ΔΙΚΟΙΟ .' Βήτος Γ.: Κοινοτικός τελωνειακός κώδικας (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 3/6/97) Κλάδης Δ.: Το δίκαιο του διεθνούς εμπορίου (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/6/97) Δεληγιάννη Ε.: Η προστασία των παραγωγών οπτικοακουστικών έρ­ γων κατά το Ελληνικό Δίκαιο (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 3/6/97)

Εκπαίδευση Κλωνάρης X.: ΧειραφέτησηΠαιδαγωγικές και πολιτισμικές προϋποθέσεις (Γ. Παπαδάτος, δια­ βάζω, 375) Τσαούσης Δ.Γ.: Ευρωπαϊκή εκπαι­ δευτική πολιτική (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375)

Παιδαγωγική Ζαν Ζ.: Η δύναμη των παραμυθιών (Κ.Δ. Μαλαφάντης, διαβάζω, 375) Λαντσέρ Ζ.: Η εμπειρική έρευνα στην εκπαίδευση (Κ.Δ. Μαλαφά­ ντης, διαβάζω, 375)

Οικολογία-Περιβάλλον Γεωργόπουλος Α.: Γη, ένας μικρός εύθραυστος πλανήτης (Ν. Μολυβιάτης, διαβάζω, 375) Μοδινός Μ.: Η αρχαιολογία της ανάπτυξης (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 375) Σαμιώτης Γ.: Το διεθνές δίκαιο της άγριας ζωής (Ν. Μολυβιάτης, δια­ βάζω, 375) Μπέιλι Κ.-Κίνας Γ.: Ενέργεια και διασπορά (Γ. Μαρίνος, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 5/6/97)

Τρωικού Πολέμου (Δ. Τσατσού­ λης, διαβάζω, 375) Εκδόσεις Παπαδήμα: Ορφικοί Ύμνοι (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/6/97) Σενέκας: Για μια ευτυχισμένη ζωή (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυ­ πία, 4/6/97) Σημωνίδου του Αμοργίνου: Κατά γυναικών (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 375)

Ανθολογίες Γιακουμάκης Δ.: Ανθολογία θα­ λασσινής ποιήσεως (Ρ. Καπάτος, Ρεύματα, αρ. 37) Γρηγοριάδου-Σουρέλη Γ.-Μηλιώρης Π.-Κοντολέων Μ. (Επιμ.): Διηγήματα και άλλα κείμενα Ελλήνων συγγραφέων με θέμα το ταξίδι (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Εκδόσεις Εξάντας: Η μαγεία στον ελληνικό και το ρωμαϊκό κόσμο (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Περιοδικό Νέο Επίπεδο: 43 ποιη­ τές και 23 χαράκτες της γενιάς του ’80 (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 29/6/97) Πιστικός Δ.: Ζωγραφιά Λαλούσα (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/6/97)

Επιστήμες Ταμπάκης Ν.: Αναπαραστάσεις του κόσμου - Πραγματικότητα και σύγ­ χρονη φυσική (Ε. Μπιτσάκης, Πολίτης, 6/6/97), (Γ. Οικονόμου, Ουτοπία, Αρ. 24) Μπαλιμπάρ Φ.: Χώρος και σχετι­ κότητα. Ο Αϊνστάιν διαβάζει Γαλιλαίο και Νεύτωνα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22/6/97)

ΓΩώσσο Κλαίρης Χ.-Μπαμπινιώτης Γ.: Γραμματική της νέας ελληνικής, δομολειτουργική-επικοινωνιακή (Δ.Ν. Μαρωνίτης, Το Βήμα, 8/6/97)

Κλασική Φιλολογία-Λογοιεχνία Δάλλας Γ. (επιμ.): Οι Επτανήσιοι (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/6/97) Δίκτης ο Κρητικός: Εφημερίδα του

Αγγελάκη-Ρουκ Κ.: Ποιήματα 1 9 6 3-1977 (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 25/6/97) Γρηγοριάδης Ν.: Δειγματοληψία Β’ (Α. Δανιήλ, Καθημερινή, 24/6/97) Βαρβέρης Γ.: Ακυρο θαύμα (Γ. Κότσιρας, Ευθύνη, 306) Δελαβίνια Ε.: Σταγόνες ποίησης (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπάστης, 12/6/97) Δουατζής Γ.: Τα μικρά (Μ. Στεφανίδης, Ρεύματα, αρ. 37) Ζαρκάδης Γ.: Βαθιά του ζώου (Ντ,. Σιώτης, Το Βήμα, 22/6/97) Καλοκύρης Δ.: Η Αργοναυτική εκ­ στρατεία (Μ. Κορνήλιος, Ριζοσπά­ στης, 5/6/97) Κάλφας Α.: Ωδή στην ευρύχωρη απώλεια (Η. Κεφάλας, Ελίτροχος, Αρ. 11) Κανελλόπουλος Δ.: Σκυθικές ερη-

Αάτίο

μίες (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 22/6/97) Καρέλη Ζ.: Ποιήματα (Κ. Γάλλος, Καθημερινή, 10/6/97) Κουλούκης Γ.: Οδύνης-Επίγνωσης-Ελπίδας (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Αρ. 201) Λαβδά Λ.: Σχήματα συνείδησης (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθερος, 24/6/97) Αανταβός Κ.: Εκ Θεού αντιμισθία (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 375), (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 15/6/97) Λεβίδης Α.: Στις εκβολές των ορα­ μάτων (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 8/6/97) Παγκράτης Π.: Χρόνος αντίμαχος (Ε. Ψαραλίδου, Ελίτροχος, Αρ. 11) Παναγουλόπουλος Γ.: Η ανατολι­ κή Δύση (Φ. Ζαμπάθα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 19/6/97) Πανωραία Γ.: Το έτερόν μου σώμα (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 22/6/97) Παπαγεωργίου Κ.: Πατρίδα το αίμα (Α. Σουλογιάννη, διαβάζω, 375) Παυλόπουλος Γ.: Λίγη άμμος (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 18/6/97) Ρέγκου-Σγούρου Ε.: Φωτοσκιάσεις (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 15/6/97) Τασούλης Θ.: Η ενάτη με το φύ­ σημα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 22/6/97) Φωστιέρης Α.: Η σκέψη ανήκει στο πένθος (Ν. Κολοβός, Πορφύρας, 81-82) Άδωνις: Άσματα του Μιχιάρ του Δαμασκηνού (Α. Ξύδη, Μετρά, Ιούν. ’97) Άσμπερι Τζ.-Κ. Κοχ: Στη σκιά του τρένου (Β. Παπαγεωργίου, Το Βήμα, 22/6/97) Μανουέλ Λ.: Μέσα στο χειμώνα των Βλεμμάτων (Φ. ΖαμπάθαΠαγουλάτου, Ριζοσπάστης, 5/6/97) Μάνσουρ Τζ.: Κραυγές/σπαράγματα/όρνια (Κ.Ε. Γιαννόπουλος, Εποχή, 15/6/97) Νίτσε Φρ.: Ποιήματα (Αλ. Σταμάτης, διαβάζω, 375) Πάστερνακ Μπ.: Μπάρμπουργκ κι άλλα ποιήματα (Α. Ξύδη, Μετρά, Ιούν. ’97)

Μ τίο

Φόσκολο Ο.: Ποιήματα (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/6/97)

Πδϊονραφία ΑΒραμίδης Ο.: Η κίτρινη σημαία (Κ. Παράσχος, Exodos, 6/6/97) Αθανασίου Α.: Αιωρούμενη πραγ­ ματικότητα (Θ. Μάργαρης, Ελευ­ θερία Λάρισας, 1/6/97) Αμπατζόγλου Π.: Στη σιωπή του έρωτα (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 11/6/97) Βαλτινός Θ.: Ορθοκωστά (Λ. Θεοχαρόπουλος, Σ ύγχρονα Βήματα, αρ. 102) Βανέλλης Δ.: Η μουσική στο κε­ φάλι μου (Μ. Πανώριος, Καθημε­ ρινή, 3/6/97) Βικέλας Δ.: Απαντα (Αίλυ Τσιριμώκου, Το Βήμα, 29/6/97) Βικέλας Δ.: Η ζωή μου (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/6/97) Βλάχος Α.: Διηγήματα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22/6/97) Βότσικας Δ.: Στο δρόμο της πάλης (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 12/6/97) ΓαΒαλά Μ.: Η κυρία του σπιτιού (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 22/6/97) Γερμανός Φ.: Τερέζα (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 15/6/97), (Τ. Νατσούλης, Ελεύθερος, 24/6/97) Γιατρομανωλάκης Γ.: ΒιΒλίον καλούμενον Ερωτικόν (Β. Λαλιώτης, Ελίτροχος, Αρ. 11) Γκάγκας Τ.: Το σπασμένο πιάνο (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπάστης, 5/6/97) Γκρίντζος Σ.: Γκόρκας (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29/6/97) Γουδέλης Τ.: Σκιές γυναικών (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 22/6/97) Δαμιανός Αλ.: Ηνίοχος (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375) Δημητρακόπουλος Φ.Α.-Χριστοδούλου Γ.Α. (επιμ.): Φύλλα εσκορπισμένα (Α. Ζορμπάς, Ελίτροχος, Αρ. 11) Δήμου Ν.: Η τέλεια διαδρομή (Μ. Τσάτσου, Καθημερινή, 3/6/97) Έ λληνα Μ.: Το στοιχειό της λί­ μνης (X. Παχούμη, Avantage, Ιούν. ’97)

Θεοδωρίδης Π.: Τι εφύλαγεν αυτός ο χαμαιδράκων; (Δ. ΚούρτοΒικ, Τα Νέα, 17/6/97) Θεοφίλου Ν.: Με ταχύτητα ηλικίας (Α. Α ντωνόπουλος, Εξουσία, 30/6/97) Κακουλίδης Γ.: Ελληνικός θάνατος (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/6/97) Καλιφατίδης Θ.: Ποια είναι η ΓαΒριέλα ΟρλόΒα; (Χρ. Παπα­ γεωργίου, Αυγή, 15/6/97) Καλφιώτης Σ.: Ο θάνατος του οι­ κοδόμου (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 5/6/97) Καρυστιάνη I.: Μικρά Αγγλία (Π. Μπουκάλας, Καθημερινή, 2 4 /6/97), (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 1/6/97), (Γ. Τσιώλης, Το Βήμα, 1/6/97) Κονεμένος Ν.: Τα ματογυάλια (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/6 /9 7 ), (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 8/6/97) Κορρές Μ.: Φυλής 380Β (Α. Αντωνόπουλος, Εξουσία, 30/6/97) Κωστίδης Δ.: Η ιστορία του Αγγέ­ λου και της Ανιές Αγγέλου (Τ. Να­ τσούλης, Ελεύθερος, 24/6/97) Λαδιά Ε.: Τα άλση της Περσεφόνης (Τ. Δανέλλη, Ριζοσπάστης, 19/6/97) Λαζάνης Ν.: Κεφαλή ανδρός σε ορείχαλκο (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 375) Λαϊνά Μ.: Έ να κλεφτό φιλί (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 1/6/97) Μαμαλάκης Η.: Μην πληρώσετε... είναι όλα δικά μου (Γ.Ν. Μπασκό­ ζος, Εξπρές, 15/6/97) Μανιατάκος Γ.: Η κόρη του Ποσειδώνα (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 25/6/97) Μαρής Γ.: Ταξίδι χωρίς γυρισμό (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 22/6/97) Μητροπούλου Κ.: Και όλα αυτά για ένα πήδημα (Ε. Γκίκα, Έ θ νος, •15/6/97) Μ ιχαλοπούλου Α.: Γιάντες (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 1/6/97), (Δ. Χαλαζωνίτης, Men, Ιούν. ’97) Νικολαΐδου Σ.: Ξανθιά πατημένη (Ε. Κοτζιά, Καθημερινή, 22/6/97), (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 8/6/97) Παπαγεωργίου Κ.: Αννα, τώρα κοι­

μήσου (Γ.Δ. Παγανός, Ελίτροχος, Αρ. 11) Παπαδάτος Ορ.: Η έβδομη εποχή - Η αρχή του κακού - Ο πυρετός ανεβαίνει (Ε. Ζωγράφου, Ριζο­ σπάστης, 12/6/97) Παπαντωνίου Ζ.: Τα θεία δώρα( Η. Κεφάλας, Ευθύνη, 306) Πίκη Μ.: Το δάσος με τις κομμέ­ νες π λεξούδες (Κ. Παράσχος, Diva, Ιούν. ’97), (Δ. Χαλαζωνίτης, Men, Ιούν. ’97) Πιπεροπούλου Κ.: Στον αστερισμό της Ελένης (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 375) Πολενάκης Λ.: Συνέβη στη Γκοντβάνα (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 8/6/97) Σκάβδη Ε.: Εκείνη η Πόλη... (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 29/6/97) Σκαμπαρδώνης Γ.: Πάλι κεντάει ο στρατηγός (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Ιούν. ’97), (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 17/6/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6/97) Στρογγύλης Α.: Η Μυρτώ και οι άλλοι (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβά­ ζω, 375) Σωτήρχος Π.Μ.: Η γριά με το πριό­ νι (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθερος, 14/6/97) Σωτρίνη Α.-Κυριάκη Μ.: Το αθά­ νατο νερ ό (Ε. Γκίκα, Έ θνος, 29/6/97) Τριανταφύλλου Σ.: Αύριο, μια άλ­ λη χώρα (Ν. Αναστασέα, Votre Beaute, Ιούν. ’97), (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούν. ’97), (Σ. Τσακνιάς, Το Βήμα, 22/6/97), (Δ. Χαλαζωνίτης, Men, Ιούν. ’97), (Π. Ψυχογιού, Account, 15/6/97) Τρουπής Θ.: Κατοχικά μερόνυχτα στο Μόριά (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 22/6/97) Χαλατσάς Γ.: Παγίδες (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Αρ.

201) Χαρτοματσίδης Χρ.: Κιθαρίστας σε ταβέρνα (Χρ. Παπαγεωργίου, δια­ βάζω, 375) Χατζηζήσης Τ.: Έντεκα Σικελικοί Εσπερινοί (Χρ. Παπαγεωργίου, Αυγή, 29/6/97) Χρηστάκης Χρ.: Το μυθιστόρημα

των μυθιστορημάτων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/6/97) Χρυσοστομίδη-Κυροπούλου Ζ.: Στους ίσκιους της άνοιξης (Τ. Να­ τσούλης, Ελεύθερος, 24/6/97) Ψαθάς Δ.: Η Θέμις έχει νεύρα (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 24/6/97) Ψαράκης Τ.: Ο λόφ ος με τους υπνοβάτες (Γ. Αριστηνός, Α ν τι, 6/6/97) Άνσγουωρθ Μπ.: Θρησκευτικό Δράμα (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 375) Βιντάλ Γκ.: Σε ζωντανή μετάδοση απ’ τον Γολγοθά (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 15/6/97) Γέλινεκ Ε.: Η πιανίστρια (Ν. Ανα­ στασέα, Votre Beaute, Ιούν. ’97) Γιοσιμότο Μη.: Σαύρα (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11/6/97) Γκούτερσον Ντ.: Χιόνι πάνω από τους κέδρους (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 7/6/97) Έντο Σ.: Το κορίτσι που άφησα (Α. Α ντωνόπουλος, Εξουσία, 30/6/97), (Π. Ψυχογιού, Account, 19/6/97) Ιμπαργκουενγκόιτια X.: Δύο εγκλή­ ματα (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 15/6/97) Καμί Α.: Το καλοκαίρι (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 8/6/97) Καουαμπάτα Γ.: Ιστορίες της παλά­ μης (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 29/6/97) Κάρολ Τζ.Σ.: Έ να παιδί στον ουρανό (Μ. Παυλοπούλου, Pent­ house, Ιούν. ’97) Κέις Ντ.: Λουλούδια για τον Ά λγκερνον (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 375) Κέρουακ Τζ.: Οράματα του Ζεράρ (Δ. Αναστασόπουλος, Ελευθερο­ τυπία, 15/6/97) Κεσέλ Ζ.: Στο μεγάλο παζάρι (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22/6/97), (Π. Ψυχογιού, Account, 19/6/97) Κοθάσεβιτς Ντ.: Underground Ή ταν κάποτε μια χώρα (Α. Αντωνόπουλος, Εξουσία, 30/6/97), (Δ. Μάργαρης, Status, Ιούν. ’97) Κουλίκια Τζ.: Πάζο Ντόμπλε και τα κεφάλια μέσα (Δ. Μουρατίδης, 26/6/97), (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούν. ’97)

Κούτσυ Τζ. Μ.: Βίος και Πολιτεία του Μάικλ Κ. (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6/97) Λαμπρό Φ.: Ο αρχάριος (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούν. ’97) Λόρενς Ντ.Χ.: Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα νησιά (Δ. Μουρα­ τίδης, Ν έο Βήμα της Νάουσας, 20/6/97) Λορίγια Ρ.: Εξ ουρανού (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούν. ’97) Μαν Κ.: Λούντβιχ, σιδερόφραχτο παράθυρο (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Ιούν. ’97) Μάρκες Γκ.Γκ.: Η είδηση μιας απαγωγής (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 375), (Α. Πλατανιάς, Bazar, Ιούν. ’97) Μαχφούφ Ν.: Μέρες και νύχτες της Αραβίας (Γ. Κωνσταντάτου, Επενδυτής, 7/6/97), (Κ. Μανανε­ δάκη, Ζάπινγκ, 2 1 /6/97), (Π. Ψυχογιού, Account, 19/6/97) Μέλβιλ X.: Μόμπι Ντικ ή η φάλαι­ να (Αρ. Μ αραγκόπουλος, Το Βήμα, 29/6/97) Μουταδτσίεβα Β.: Αλκιβιάδης ο μι­ κρός, Αλκιβιάδης ο μέγας (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 7/6/97) Μπάραμπας Μπ.: My first son (Κ. Λάμψα, Ν αυτεμπορική, 1/6/97) Μπλάιτον Ε.: Το σπίτι με τα μυστή­ ρια (Ε. Γκίκα, Έ θνος, 15/6/97) Μπομπί Ζ.Ντ.: Το σκάφανδρο και η πεταλούδα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 10/6/97), (Δ. Μουρατίδης, Το Νέο Βήμα της Νάουσας, 5/6/97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 10/6/97) Μπουτζεντρά Ρ.: Η όαση (Α. Τσιριγώτη, Ρεύματα, αρ. 37) Μπρόντσκι Γ.: Υδατογράφημα (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 1/6/97) Ντάρντον Τζ.: Νεάτερνταλ (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/6/97) Ντεσνός Ρ.: Ελευθερία ή έρωτας (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 375) Ντιλ Ο.: Φ όβος ενστίχτου (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούν. ’97) Ντόκτοροου Ε.Λ.: Παγκόσμια έκ­ θεση (Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 1516/97) Ντόρφμαν Α.: Η εξομολόγηση (X. Παχούμη, Avantage, Ιούν. ’97)

Μ τίο

Οντάατζε Μ.: Ο Άγγλος ασθενής (Σ. Παπασπύρου, Μετρά, Ιούν. ’97) Ουίλιαμς Τ.: Διηγήματα (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Ιουν. ’97) Π ισιόνε Τζ.Νχ. & Γούντλεϊ Ρ.: Ντόνι Μπράσκο - Η μυστική ζωή μου στη Μαφία (Δ. Μάργαρης, Status, Ιουν. ’97), (Δ. Μαρίτσα, Αθηναϊκή, 24/6/97), (Κ. Παρά­ σχος, Exodos, 6/6/97) Ράιμο Τζ.: Ο νάνος αστρονόμος (Μ. Παυλοπούλου, Penthouse, Ιουν. ’97) Ροθ Φ.: Η ζωή μου ως άντρα / Αντίο Κολόμπους (Γ. Ξ ένος, Γυναίκα, Ιούν. ’97) Σιμό: Τι λέει η Λιλά (Δ. Αναστόπουλος, Ελευθεροτυπία, 15/6/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/6/97), (Φ. Φιλίππου, Α ν π, 6/6/97) Σινουέ Ζ.: Τα ζαφείρι του Θεού (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 8/6/97) Σιοόελ Α.: Η μαύρη καλλονή (Κ. Ντινόπουλος, διαβάζω, 375) Σμιθ Μ.: Η ώρα των εκτελεστών (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 14/6/97) Σουίφτ Γκ.: Ο καταστηματάρχης (Σ. Παπασπυρου, Μετρά, Ιούν. ’97) Στεβάνοβιτς Β.: Ο Χρήστος και τα σκυλιά (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375) Τόμσον Τζ.: Οι κλέφτες (Δ. Μουρατίδης, Ν έο Βήμα της Νάουσας, 12/6/97) Τσόπρα Γκ.: Το παιδί της Αυγής (Α. Πλατανιάς, Bazar, Ιούν. ’97) Φάουλς Τζ.: Ο μάγος (Κ. Κεφαλέα, Το Βήμα, 1/6/97), (Δ. Μαστρογιάννης, Έξυπνο Χρήμα, 21/6/97) Φιστέρ Ζ.Ζ.: Σατανική εκδίκηση (Ν.Γ. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 20/6/97) Φιτζέραλντ Φ.Σ.: Το παιδικό πάρτυ - Το κρυστάλλινο μπολ (Δ. Μάργαρης, Status, Ιούν. ’97) Φουέντες Κ.: Ντιάνα, η μοναχική κυνηγός (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 8/6/97) Χέμινγουέι Ε.: Ο κήπος της Εδέμ

Μ τίο

(Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 22/6/97) Χόαγκ Τ.: Νυχτερινές αμαρτίες (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/6/97) Χοκς Τ: Ο τρυφερός Ουίλιαμ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 29/6/97)

«teAftte- Μ Η Β Η Η Μ Βαγενάς Ν. (επιμ.): Μελέτες για τον Αναγνωστάκη. Κριτικά κείμενα (©. Ντόκος, Ελίτροχος, Αρ. 11) Βαρουφάκης Γ.: Αρχαία Ελλάδα και ποιότητα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Ηλιόπουλος Ηλ.: Οικονομικά και κοινωνικά μελετήματα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/6/97) Ζαχαροπούλου Κ.: Tsoklis ο Άγιος Γεώργιος και ο πύθωνος (Ε. Γκίκα, Έθνος, 22/6/97) Μίσσιος Κ.: Το λογοτεχνικό έργο της Ηγουμένης Ευγενίας Κλειδαρά (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Αρ. 201) Μπαλούμης Ε.Γ.: Πεζογραφία του ’20. Μεσοπόλεμος (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 25/6/97) Ντουνιά X.: Λογοτεχνία και πολιτι­ κή. Τα περιοδικά της Αριστερός στο μεσοπόλεμο (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 1/6/97) Παναρέτου Α.: Ελληνική ταξιδιωτι­ κή λογοτεχνία (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Πανταζής Β.: Ομηρική γεωγραφία και ομηρική εποχή (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 22/6/97) Πέρι Μ.: Άρρωστος από έρωτα. Η ιατρική των ποιητών και η ποίηση των ιατρών (Α. Διάκος, Το Βήμα, 8/6/97) Πολίτη Τζ.: Συνομιλώντας με τα κείμενα (Β. Καραλής, διαβάζω, 375) Πρεβελάκης Π.: Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος (Σ. Κόκορης, Ελίτροχος, Αρ. 11) Ραυτόπουλος Δ.: Άρης Αλεξάν­ δρου, ο εξόριστος (Δ. Μέντη, Πο­ λίτης, Αρ. 36) Σάλλα-Δοκουμεντζίδη Τ.: Δη­ μιουργική φαντασία και παιδική τέ­

χνη (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 25/6/97) Σκοπετέα Ε.: Φαλμεράιερ, τεχνά­ σματα του αντίπαλου δέους (Κ. Κωστής, Το Βήμα, 8/6/97) Τσιώλης Γ.: Θεωρία της λογοτε­ χνίας (Σ. Πατσαλίδης, Ρεύματα, αρ. 37) Φιλίππου Φ.: Ο πολιτικός Νίκος ΚαΒβαδίας (Ν. Μολυβιάτης, διαβά­ ζω, 375) Χιδίρογλου Π.: Η ελληνική προ­ σέγγιση της τουρκικής λογοτε­ χνίας. Ισχυρός παράγων επηρεασμού των ελληνο-τουρκικών σχέσεων (Μ. Παπαγιαννίδου, Το Βήμα, 29/6/97) Γκραντ-Καρτερέ Τζ.: Η Κρήτη του 1897 στη διεθνή γελοιογραφία (Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή, 21/6/97) Γκριν Ρ.-Χάντλεϊ Ε.: Εικόνες από το Αρχαίο Ελληνικό Θέατρο (X. Κιοσσέ, Το Βήμα, 22/6/97) Μπατιστίνι Υ.: Σαπφώ (Αλ. Σταμάτης, διαβάζω, 375) Μπήτον Ρ.: Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία (Γ.Ν. Μπα­ σκόζος, Εξπρές, 1/6/97), (Φ. Φι­ λίππου, Αντί, 20/6/97) Ντιμεζίλ Ζ.: Ινδοευρωπαϊκοί γόμοι και δεκαπέντε ρωμαϊκά ζητήματα/Μυθιστορίες της Σκυθίας και των Περιχώρων (Φ. Τερζάκης, Κα­ θημερινή, 10/6/97) Φίνλεϊ Τζ.: Θουκυδίδης (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 11/6/97) Χάρισον Τζ.Ε.: Αρχαίες ελληνικές γιορτές (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97)

Δοκίμια Δημούλης Σ.: Ως ελαία και κυπάρισσος (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυπία, 4/6/97) Ζολώντας Ξ.: Επιλογή κειμένων από το έργο του (Χ.Α. Παπαδημητρίου, Το Βήμα, 1/6/97) Καλιόρης Γ.: Εξ επαφής (Σ. Ροζάνης, Αυγή, 19/6/97), (Αλ. Σταμάτης, διαβάζω, 375) Κουβαράς Γ.: Επί πτερύγων Βι­ βλίων. Κριτικά σχεδιάσματα 1987-

1994 (Θ. Ντόκος, Ελίτροχος, Αρ.

11) ΛαζογιώργοςΈλληυικός Δ.: Επτά ελληνικά δοκίμια (Δ. Κωστίδης, Σύγχρονη Σκέψη, Αρ. 201) Μακρής Ν.: Το άσπιλο του θανά­ του (Δ. Κωστίδης, Σ ύγχρονη, Σκέψη, αρ. 201) Μαστροδημήτρης Π.Δ.: Ανάλεκτα νεοελληνικής φιλολογίας (Γ. Πετρόπουλος, Ελίτροχος, Αρ. 11) Σκλάβος Κ.: Επίκαιρα από το πα­ ρελθόν (Τ. Παππάς, διαβάζω, 375) Τσιρόπουλος Κ.: Για την τρυφερό­ τητα (Δ. Κωστίδης, Σ ύγχρονη Σκέψη, Αρ. 201) Χατζόπουλος Κ: Κριτικά κείμενα (Ε. Γαραντούδης, Το Βάρα, 15/6/97) Βαλερί Π.: Η κρίση του πνεύματος (Κ. Ζαρόκωσια, Elle, Ιούν. ’97), (Λ. Κωνσταντέλλου, Σύγχρονα Βήματα, αρ. 102), (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 21/6/97), (Β. ΧατζηΒασιλείου, Ελευθεροτυπία, 4/6/97) Συλλογικό: Τα Ελληνικά Γράμμα­ τα: από τη σκληρή πέτρα στο σκλη­ ρό δίσκο (Μ. Σαββίδης, Το Βήμα, 22/6/97) Τοντόροφ Τ.: Ο εκπατρισμένος άν­ θρωπος (Τ. Λαμπρίας, Το Βήμα, 1/6/97) Παιδικά Γρηγοριάδου-Σουρέλη Γ.: Έλα στη βάφτισή μου (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 29/6/97) Εκδόσεις Άγκυρα: Οι ωραιότεροι μύθοι του Αισώπου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/6/97) Εκδόσεις Μίνωας: Απίθανα παρα­ μύθια με δεινοσαυράκια (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/6/97) Εκδόσεις Φυτράκη: Αθάνατοι μύ­ θοι (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 21/6/97) Κοκορέλη Α.: Ο αγαθάγγελος (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 375) Λαδά Ε.: Χειμωνιάτικη ιστορία (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6/97) Μανθόηουλος Δ.: Ο παππούς μου ο... Παπούα (Γ. Παπαδάτος, δια­ βάζω, 375)

Οι Φίλοι του Ελληνικού Νησιού και της Θάλασσας (Ε. Σαραντίτη, Ελευθεροτυπία, 18/6/97) Σώλου Τ.: Διακοπές με το θείο σταυρόλεξο (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 29/6/97) Σώλου Τ.-Στέλλας Ν.: Στυβοκεφαλιές (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6 /9 7 ), (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 29/6/97) Τριβιζάς Ε.: Διακοπές με τον Ευγέ­ νιο Τριβιζά στο Νησί των Πυροτε­ χνημάτων (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 2 9 /6 /9 7 ), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 29/6/97) Τριβιζάς Ε.: Ο Λούκουλος τρώει παπαρούνες, Ο Λούκουλος τρώει βότσαλα, ο Λούκουλος τρώει πυγο­ λαμπίδες, ο Λούκουλος τρώει μπα­ λόνια (Γ. Γαλανοπούλου, Το Βήμα, 29/6/97) Φωτοπούλου Π.: Το περήφανο πα­ γώνι (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6/97) Χατζηδημητρίου Σ.: Θαλασσινό σχολείο (Ε. Σαραντίτη, Ελευθερο­ τυπία, 18/6/97) Χορτιάτη Θ.: Όπου ο ήλιος σπάει το ρό δο (Ε. Γκίκα, Έ θνος, 22/6/97) Κεμπ R: Ο εικονογραφημένος άτ­ λας του κόσμου (Μ. Φάις, Ελεύθερος τύπος, 29/6/97) Λε Γκοφ Ζ.: Η Ευρώπη, μια αφή­ γηση για παιδιά και ν έο υς (Σ. Ντάλης, Αντί, 13/6/97) Ντελφ Μπ.-Πλατ Ρ.: Ευ αρχή (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 29/6/97) Ρονιάρι Τζ.: Η πίπα της μάγισσας και άλλες φανταστικές ιστορίες (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 29/6/97) Ρος Σ.: Παράνομοι/Πειρατές (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 15/6/97) Στάιν Ρ.Λ.: Ανατριχίλες (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 29/6/97)

θέατρο Σαμαρά Ζ.: Υπόκριση θεατρικού λό­ γου (Δ. Μήπας, Πορφύρας, 81-82) Μαριβό: Το νησί των σκλάβων / Το παιχνίδι του έρωτα και της τύχης (Δ. Μήττας, Πορφύρας, 81-82)

Ιατορία Αγιζίδης Β.: Πόντος. Ένα ανοιχτό ζήτημα (Πολ. Παπαδόπουλος, Καθημερινή, 3/6/97) Ανασταστάδης Γ.: Η σύγχρονη πο­ λιτική και πολιτιστική ιστορία της Θ εσσαλονίκης (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/6/97) Βρυώνης Σ.: Η παρακμή του με­ σαιωνικού ελληνισμού της Μικρός Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού (Γ. Κοκκορογιάννης, Ιστορία, Ιούν. ’97) Γερολύμπου Α.: Θεσσαλονίκη και Βαλκανικές πόλεις (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/6/97) Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης: Η παλιά Θεσσαλονίκη (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 5/6/97) Εκδόσεις Εκάτη: Θεσσαλονίκη 1850-1918 (Σ. Ντάλης, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 5/6/97) Ενεπεκίδης Π.: Το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας 19411944 (Δ. Κωστίδης, διαβάζω, 375) Θωμάς Γ.: Ο πολιτισμός του Πηλίου (Δ. Σταμέλος, Ελευθεροτυ­ πία, 4/6/97) Καββαδίας Γ.Β.: Επανάσταση και κοινωνική δυναμική 1821 (Γ. Μ αντζουράνης, Αυγή, 22/6/97) Καζαμίας Δ.: Στα φτωχά χρόνια της δεκαετίας του ’30 (Κ. Λαλαγιάυνη, Αντί, 20/6/97) Καρζής Θ.: Η παιδεία στην αρχαι­ ότητα (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Ωνάσης»: Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου και Ελληνοαλβανικές σχέσεις (Τ. Νατσούλης, Ελεύθε­ ρος, 24/6/97) Λάζος Χρ.: Το ταξίδι του Πυθέα στην άγνωστη Θούλη (Δ. Κούρτοβικ, Τα Νέα, 3/6/97) Παπαρήγας Θ.: Δεύτερος Παγκό­ σμιος Πόλεμος (Τ. Παππάς, δια­ βάζω, 375) Σαββίδης Α.: Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο (Δ.Ν. Κασαπίδης, Σ ύγ­ χρονα Βήματα, αρ. 102) Τσούντας Χρ.: Ιστορία της αρχαίας

Μ τίο

ελληνικής τέχνης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 375) Χατζή Γ.: Στα χρόνια του Τρικούπη (Γ. Γαλανοποόλου, Το Βήμα, 1/6/97) Ζελντίν Θ.: Η κρυφή ιστορία της ανθρωπότητας (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/6/97) Μάνγκο Σ.: Βυζάντιο (Δ.Ν. Μόσχος, Σύναξη, Αρ. 62) Μινανσιάν Α.: Η δημοκρατία της Αρμενίας (Ε. Γκίκα, Έ θνος, 29/6/97), (Τ. Νατσοΰλης, Ε λεύθερος, 24/6/9 7 ), (Π. Ψυχογιού, Account, 5/6/97) Μοντανάρι Μ.: Πείνα και αφθονία στην Ευρώπη (Κ. Παράσχος, Exodos, 20/6/97) Μπάεφ I.: Ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα (Γ. Λαμπάτος, Αυγή, 6/6/97) Νίκολ Ντ.: Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου (Γ. Ματζουράνης, Αυγή, 1/6/97) Ντάνιης Σ.: Ιστορικά του Μοσχάτου (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/6/97) Ντυμπύ Ζ.: Η ιστορία συνεχίζεται (Σ. Ντάλης, Αυγή, 8/6/97) Σαλς Κ.: Η άλλη όψη της αρχαιό­ τητας (Κ. Παράσχος, Diva, Ιούν. ’97) Φιρέ Φ.-Ρισέ Ντ.: Η Γαλλική Επανάσταση (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 15/6/97) Χάμονι Ν.: Φίλιππος, ο Μακεδών (Σ. Αποστολίδης, Ελευθεροτυπία, 18/6/97)

Μαρτυρίες Βαρματζής Ν.: Το Γυμνάσιο Κατερίνης (1915-1955) (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 8/6/97) Δέλτα Π.Σ. Αναμνήσεις 1921 (Μ. Καΐρη, Καθημερινή, 1/6/97) Παπανδρέου Μ.: Η Κυψέλη του χθες (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 8/6/97) Παπασυμεών Γ.: Η θύμηση των επιζώνιων (Ε. Ζωγράφου, Ριζοσπά­ στης, 5/6/97) Φαφαλιού Μ.: Ιερά Οδός 343. Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐκειο (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 7/6/97)

Μ τίο

Έβερετ Ε.: Σελίδες ημερολογίου (Τ. Δημητρούλια, διαβάζω, 375) Μακφέρσον Μ.: Το μαύρο κουτί (Δ. Μαρίτσα, Αθηναϊκή, 24/6/97)

Βίονραφία-Αυχοβιονραφία Βούλτεψης Γ. Συναγωνιστής Ακέλας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 1/6/97) Μαρδάς Κ.: Αλέξανδρος Παναγούλης. Πρόθα θανάτου (Δ. Ρουμπούλα, Έθνος, 25/6/97) Μουζάκης Ε.: Αυτοβιογραφία (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 1/6/97) Μουτζάν-Μαρτινέγκου Ε.: Αυτο­ βιογραφία (Ν. Βούλγαρη, Το Βήμα, 15/6/97), (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 8/6/97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 4/6/97) Πλεύρης Κ.: Ιωάννης ΜεταξάςΒιογραφία (Κ. Κοκκορογιάννης, Ιστορία, Ιούν. ’97) Σαπουντζάκη Ζ.: Η βασίλισσα της νύχτας (Ρ. Δημητρίου, Tem po Newsweek, 14/6/97) Σκιαδαρέση Μ.: Κωνσταντίνος Κανάρης (Κ. Δουζένη, Το Βήμα, 1/6/97) Σωτηρίου Δ.: Από τον Κήπο της Εδέμ στο καμίνι του αιώνα μας (Ρ. Δημητρίου, Tem po N ew sweek, 14/6/97) Κλαππ Σ.: Με τον Τσάτουιν-Το πορτρέτο ενό ς συγγραφέα (Δ. Μητρόπουλος, Το Βήμα, 22/6/97) Μπορντό Μπ.: Αυτοβιογραφία (Ν. Αναστασέα, Votre Beaute, Ιούν. ’97) Μπιάτζι Ε.: Μαρτσέλο Μαστρογιάννι-Η ωραία ζωή (X. Παχούμη, Avantage, Ιούν. ’97) Μωρουά Α.: Λόρδος Μπάιρον (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 8/6/97) Νούτσος Π.: Ελληνοαυστραλία. Πολυπολπισμός, μεταμοντερνικότητα και (αυτό) βιογραφία (Μ. Τσιανίκας, Πολίτης, 6/6/97) Παβαρότι Λ.-Ράιτ Γ.: Παβαρότι, ο κόσμος μου (Λ. Δημοπούλου, Το Βήμα, 15/6/97) Ρίφενσταλ Δ.: Ο θρίαμβος της ζω­ ής (Ρ. Δημητρίου, Tempo N ews­ week, 14/6/97)

Σαλντιβάρ Ντ.: Γκαρσία Μάρκες, το ταξίδι στον σπόρο. Η βιογραφία (X. Παπαγεωργίου, Το Βήμα, 29/6/97) Σόρος Τζ.: Ο Σόρος για τον Σόρος (Δ. Μάργαρης, Status, Ιουν. ’97) Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/6/97), (Π. Ψυχογιού, Account, 12/6/97) Χάροντ-Ιγκλς Σ.: Εγώ, η Βικτωρία (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 7/6/97)

Μυθολογία Περιορή Ε.: Στο πέρασμα των θε­ ών / Τα λυχνάρια τ’ ουρανού (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/6/97)

Ταξιδιωτικά Αλεξάνδρου Δ.: Οι Έλληνες των Ιμαλαΐων (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 14/6/97) Γιοφύλλης Φ.-Έλατος Ν.: Ταξίδια σ’ όλη την Ελλάδα (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Καρακατσάνης Ι.Ζ.: Ανά το Βυζά­ ντιον (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικο­ λογία, 152) Μωράίτίδης Αλ.: Με του βορηά τα κύματα (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Ουράνης Κ.: Ταξίδια Ελλάδα (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Παπαντωνίου Ζ.: Ταξίδια (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Σχινάς Ν.Θ.: Οδοιπορικές ανα ­ μνήσεις (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152) Ταρσούλη Α.: Άσπρα νησιά (Σ. Κουρουζίδης, Νέα Οικολογία, 152)

Αλληλογραφία-Επιστολές Φωσκαρίνης Θ. (επιμ.): Ανοιχτές επιστολές στο Μάνο Χατζιδάκι (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 10/6/97)

Σκέψεις-Στοχασμοί Δημουλάς Β.: Η λεύκα και το φεγ­ γάρι / Η αυτού μεγαλειότητα ο εγωισμός (Τ. Νατσούλης, Ελεύθε­ ρος, 24/6/97) Κοσματόπουλος Α.: Έρημος λέξη (Ι.Β. Φριλίγκος, Σύναξη, αρ. 62)

Αρθρα-Επιφυλλι'δες Κεπέσης Ν.: Και επί γης ειρήνη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 15/6/97)

Λευκώματα Εκδόσεις Θεμέλιο: Η Θεσσαλο­ νίκη του 18ου αιώνα (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Ταχυχρόμος, 5/6/97) Εκδόσεις Μέλισσα: Ο Παρθενώ­ νας και η ακτινοβολία του στα νεό­ τερα χρόνια (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 21/6/97) Εκδόσεις Ολκός: Ιωάννινα 18901950 (Β. Χατζηθασιλείου, Ελευθε­ ροτυπία, 25/6/97) Ξανθοΰλης Γ.: Παρέλαση προσω­ πικής μυθολογίας (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 8/6/97) University Studio Press: Μακεδο­ νικά γεφύρια (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 22/6/97)

Κινηματογράφος Βιλέν Ντ.: Το μοντάζ στον κινημα­ τογράφο (Κ. Παράσχος, Exodos, 20/6/97) Φαβιέ Ζ.: Το μίσος (Β. Χατζηθασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25/6/97)

Μουσική Γεωργιάδης Ν.: Από το Βυζάντιο στο Μάρκο Βαμβακάρη (Ε. Γκίκα, Έθνος, 1/6/97) Κάλμπεργκ Τζ.: Ο Σοπέν στα όρια: Σεξ, Ιστορία και το μουσικό είδος (Π. Βλαγκόπουλος, Το Βήμα, 15/6/97)

Χιούμορ Μόζερ Φ.-Πουτ Κ.: Η Βαβέλ του (μη) καπνίσματος (Δ. Μάργαρης, Status, Ιοΰν. ’97)

Αποκρυφισμός ϋ

|

Γκόλντμαν Τζ.: The X-Files, Εξερευνώντας το άγνωστο (Μ. Παυλοποόλου, Penthouse, Ιοΰν. *97)

Ενασχολήσεις Καραγιαννόπουλος Σ.: Είμαστε ό,τι τρώμε (Κ. Μανανεδάκη, Ζάπινγκ, 7/6/97) Μόρτογλου Α.: Παχυσαρκία (Μ. Βούλγαρη, Αθηνόραμα, 20/6/97) Μοντινιάκ Μ.: Τρώω... και όμως αδυνατίζω (Μ. Βούλγαρη, Αθηνό­ ραμα, 20/6/97) Μ πράνοφ Σ.: Light γεύσεις (Μ. Βούλγαρη, Αθηνόραμα, 20/6/97)

Διάφορα Κλίντον Χ.Ρ.: Χρειάζεται ένα χωριό και άλλα μαθήματα που παίρνουμε από τα παιδιά (X. Παχούμη, Avantage, Ιούν. ’97)

ΓΡΑΦΤΕΙΤΕ ΙΥΛΜΡΟΜΗΤΕΣ... ΣΑΣ ΣΥΜΦΕΡΕΙ Συνδρομές εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια: 15.000 δρχ. Σπουδαστική: 13.000 δρχ. Εξάμηνη: 8.000 δρχ. Σπουδαστικη: 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 20.000 δρχ. Συνδρομές εξωτερικού Ετήσια 85 δολ. ΗΠΑ Σπουδαστικη 80 δολ. ΗΠΑ Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 110 δολ. ΗΠΑ Παλιά τεύχη Δεκαπενθήμερα: 1.000 δρχ., μηνιαία τεύχη 1.500 δρχ. Εμβάσματα στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Αν. Μεταξύ 26,106 81 ΑΘΗΝΑ Fax: 33.01.315

Μ τίο

m m Ο πράσινος Τύπος στην Ελλάδα

Πωί ΒερΑαίν Κική Ααλαγιάννη Μαρία Ορφανίδου-Φρ<ρΐ| Γιώργος Φρερης

im m Ip c u v a του Ν.Ι. Ι α ρ ά β α : Ποιον civai το σημαντικότερον φ ιλολογικόν και καλλιτεχνικόν γεγονός της τελευταίας εκατονταετίας (1830-1930) Αι γνώμαι των λογιών και καλλιτεχνώ ν μας: Κ . Π α λ α μ ά ς, Γρ. Ξ ίν ό π ο υ λ ο ς , Π. Ν ιρ β ά ν α ς , Η. Β ο υ τ (ρ ΐδ η ς , Π. Χ ο ρ ν , Μ . Κ ο τ ο π ο ύ λ η , Δ . Β ο υ τ ο ρ ά ς , Κ . Π α ρ θ έ νη ς κ .ά .

IM E IfflM ΒΙΜΗ»

u-itmastm n U IO N U E U

Σ Υ Ν Δ Ε Σ Μ Ο Σ Ε Κ Δ Ο Τ Ω Ν Β ΙΒ Λ ΙΟ Υ (Σ .ΕΚ .Β .) ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΚΔΟΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (Ι.Ε.Β.Α.) Π

ΕΘ Ν ΙΚ Ο Κ ΕΝ ΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ (Ε.ΚΕ.ΒΙ.)

ΚΩΣΤΑΣ Α Κ ΡΙΒΟ Σ Πρόσωπα συνδεδεμένα μεταξύ τους με συγγενικούς δεσμούς, τόποι ανά την Ελλάδα, χρόνος δράσης τα τελευταία πενήντα χρόνια. Γόρδιοι δεσμοί που δεν είναι εύκολο πάντα να λυθούν.

Στο κάτω κάτω της γραφής είναι ένα ψέμα, ένα μυθιστόρημα. Η αλήθεια βρίσκεται στη «γραφή».

Σ το κάτω κάτω της γραφής είναι ένα ψέμα ^

Κ εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ