Τεύχος 374

$κ

Γιατηνηοίησητσιτ

I Μιλτον Σαχιουρη

Χρηστός Χμηστοβασύης

ΕΚΔΟΣΕΙΣ S

PERUGIA

TINA ΖΩΓΟΙΚΜΟΥ Λόντου 8 - Σόλωνος 116,106 81 Αθήνα Τηλ.: 3816559,3803193, Fax: 3821158

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

1997

Α ' Τ Ε Τ Ρ Α Μ Η Ν Ο

Η

ΣΥΓΧΡΟΝΗ

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙ Α ΣΤΑ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Γ Ρ ΑΜΜΑΤ Α EC

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΜΑΡΙΑ ΜΑΝΤΑΚΑ

Η καρδιά της θάλασσας

ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ

Μ αρία Μ αντακα

Μικρά Α γγλία

ΗΚΑΡΔΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Μυθιστόρημα

Ιστορικό μυθιστόρημα

Η ιστορία διαθέτει ναυτικό φυλλάδιο και ταξι­ δεύει επί μία εικοσαετία μεταφέροντας θαλασσοφαγωμένους άντρες και θαλασσοφαγωμένες γυναίκες στους μεγάλους ή ασήμαντους πλόες της ζωής, από τη Σουραμπάγια στα βυσσινοχώραφα της Άνδρου, από τα τζενεραλάδικα και τα υπερω κεάνια στη χρ υσ αφ ένια α μμουδιά του Νειμποριού και στις ασκήσεις μελαγχολίας μιας παρέας κοριτσιών, από ένα ντοματοπίλαφο στο Μπουένος Άιρες στις πιστές λαρδομσύνες που κρέμονται από το στόμα της Μούραινας κι από τις συμμαχικές νηοπομπές κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου στη Ρίβα και στο λευκό διώροφο των Σαλταφέρων με το τσιγκού­ νικο ταβάνι, που σαν απλωμένο τουλπάνι έσταζε τους ήχους τού απ άνω σπιτιού κα ι μ αζί τους ήχους του έρωτα στο πανομοιότυπο κάτω σπίτι, είκοσι τέσσερις λεπτές κυπαρισσοσανίδες που ρήμαξαν ζωές.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

Ο διάσημος επιχειρηματίας Ζακ Κερ τα είχε όλα: πλούτη, δόξα, την εύνοια του βασιλιά Καρόλου Ε . Ώσπου μια μέρα φυλακίζεται με χαλκευμένες κατηγορίες. Καταδικάζεται ισόβια. Είναι Τρίτη 29 Μαΐου 1453... Δραπετεύει και μετά από μια μυ­ θιστορηματική καταδίωξη φτάνει στη Ρώμη, ό­ που ο Π άπας Κάλλιστος ο Γ του προτείνει μια παράτολμη σταυροφορία για την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης. Δέχεται. Η Ιστορία θα μπορούσε να είχε αλλάξει, αν οι μεγάλοι της επο­ χής είχαν ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Ποντίφικα. Αν ο ίδιος ο Κερ δεν είχε περάσει κάποιο βράδυ ένα μαργαριταρένιο περιδέραιο στο λαιμό της ερωμένης του Γάλλου βασιλιά. Τα μαργαριτά­ ρια όμως δε φέρνουν τύχη. Μετά από περιπέτει­ ες, μάχες, ρεσάλτα, κυνηγημένος, τραυματισμέ­ νος, πάντα όμως αισιόδοξος καταλήγει στη Χίο. Θα μπορέσει να ξαναφτιάξει εκεί τη ζωή του στο πλευρό της ωραίας Ζουάνας;

3

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Κυριάκος Ντελοπουλος Ο Α κης και οι Α λλοι

/ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Λενος Χρηςήαης Τ α Χ αςτουκοψαρα Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Γιατί ένας τακτοποιημένος, σοβαρός κύριος εξα­ φανίζεται; Γιατί η τηλεόραση είναι πάντα ανοι­ χτή; Γ ιατί δε θά ’ρθουν φέτος οι χρυσοί σκαρα­ βαίοι; Πότε θα γυρίσει ο τσάρος; Πότε θα ’ρθειτο τρόλεϊ; Γ ιατί ξεράθηκε η ελιά; Τι χρώμα ματιών είχε; Π οιος κρέμασε τους κρεμαστούς κήπους; Γ ιατί παντρεύεται ο κόσμος; Π οια είναι η Μήτσος; Ποια είναι η Πάολα; Ποιος είναι ο Συμεών; Πού πάνε όλα τα χαμένα καπάκια του σύμπαντος; Γιατί σωπαίνει ο Π υλάδης;Τι είναι μεταλ­ λείο; Γ ιατί δεν κουράζονται στο ένα πόδι οι πε­ λαργοί; Γ ιατί εξαφανίστηκε το πιάτο μου; Τι τα ’θελε τα καφεδάκια ο ηγούμενος; Γιατί οι Dead Kennedys άφησαν ανοιχτό τον ενισχυτή μετά τη συναυλία; Γιατί κατέρρευσε ο κομουνισμός; Τι χρειάζονται τα βιβλία;Τι θέλετε από μας; Αυτές κι άλλες απορίες δε λύνονται με αυτό το μυθιστόρημα. Διατυπώνονται όμως και αυτό είναι κάτι. Δεν είναι;

Ο Ά κης ήταν γνωστός με το όνομα αυτό στους φίλους του πολύ πριν εκδοθεί το βιβλίο. Μετά έγι­ νε πιο γνωστό το βιβλίο και όσοι πια μιλούν για τον Άκη εννοούν το βιβλίο. Μερικοί αναρωτήθη­ καν αν είναι ένα βιβλίο για παιδιά ή για μεγάλους. Αυτό κυρίως απασχόλησε τους μεγάλους που ή­ θελαν να έχει γραφτεί γι’ αυτούς, τόσο τους άρε­ σε. Τα παιδιά κατάλαβαν αμέσως ότι είναι ένα βι­ βλίο για όλους και πολύ διασκέδασαν με όσα εί­ ναι γραμμένα σ’ αυτό για τους μεγάλους. Ο ι βι­ βλιοκριτικοί ενθουσιάστηκαν και συμφώνησαν ότι «σατιρίζει την προπολεμική κοινω νία των ενηλίκων με χιούμορ», ότι είναι «μια συναρπαστι­ κή ακροβασία πάνω στην αόρατη γραμμή του ρε­ αλισμού και του ονείρου», ότι «παρατηρεί την ασ τειότητα τω ν μεγάλω ν κ α ι την υπο κρ ισ ία τους» κι ακόμη πως ο τρόπος που είναι γραμμένο είναι «γοητευτικός, προκλητικός σε χιούμορ, κέφι και γέλιο και με αστραφτερή ευφυΐα κι ευγένεια».

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙ ΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

/ ΠΟΙΗΣΗ

Κατερίνα Α γγελακη-Ρουκ Π οιήματα 1963-1977

Β ασίλης Ν.Τ ριανταφυλλιαης Ε π ι Σκηνης

Από το πρώτο της βιβλίο Λύκοι καί Σύννεφα ως Τα σκόρπια χαρτιά της Π ηνελόπης, η Κ ατερίνα Α γγελάκη-Ρουκ είτε πλάθει δικό της μύθο είτε δίνει τη δική της ποιητική ερμηνεία γνωστών μυθικών συμβόλων: η Ιφιγένεια αρνείται να θυσιαστεί για να μη γίνει πόλεμος κι η Μαγδαληνή θεωρεί τη δι­ κή της ιστορία πιο αιώνια από του Χριστού (γιατί εκείνη «έμεινε χνάρι μοναδικό στις θεϊκές επανα­ λήψεις»), ενώ ο Μεγαλέξανδρος ανακαλύπτει ότι «οι εκστρατείες δεν νικούν το χώμα». Με την Πη­ νελόπη που λέει: «δεν ύφαινα, δεν έπλεκα - ένα γραψτό άρχιζα, κι έσβηνα / κάτω α π ’ το βάρος της λέξης», η φωνή της γίνεται πιο προσωπική, εξομολογητική, σωματική. Οι εικόνες κάθονται περισσότερο στη γη, ο έρωτας απλώνεται σαν λεκές από αίμα κι ο θάνατος χάνει και το ελάχιστο ηρωικό στοιχείο· είναι μόνο πια σπαραγμός, αδι­ κία και την άνοιξη η ποιήτρια λέει: «Ανάσταση. Ανάσταση θέλω κι εγώ / για δε με παίζει η φύση;»

Ο Χάρρυ Κλυνν χρησιμοποιεί την παλιά δοκιμα­ σμένη μέθοδο του γερο-Σωκράτη, την ειρωνεία και τη μαιευτική. Καμώνεται τον αφελή, απορεί, οδηγεί το κοινό στο α διέξοδο κ αι ύστερα μαζί του ξετυλίγει το κουβάρι που είναι κρυμμένο και παγιδευμένο από την παραπληροφόρηση, την προπαγάνδα, τη μόδα και τη συνήθεια [...]

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Α πό εκείνα τα μάτια του, τα γεμάτα εξυπνάδα κα ι πονηριά, απ ό εκείνη την π ιπεριά, τη μύτη του, βγαίνει δριμιά η μυρουδιά της κωμωδίας, μια κωμωδίας ρωμαλέας και υγιούς, που μπορεί να παράγει ταυτόχρονα τον άγριο καγχασμό και την ιερή αγανάκτηση, τη συγκίνηση και το θυμό, τη συμπόνια μαζί με το λυτρωτικό ασυγκράτητο γέλιο [...] ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΖΑΚΟΣ

ϊ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΟΙΗΣΗ

Α ντωνης Ελευθεριωτης

Σπυρος Β εργος

Εσωτερικού Α νεμου

Ρίζες ςτο Χ ρονο

Πρόκειται για την πρώτη συλλογή του ποιητή, ή, ακριβέστερα, για την πρώτη φορά που αποφασί­ ζει να καταθέσει ποιητική παραγω γή του σε βι­ βλίο. Η ολιγογραφία που τον χαρακτηρίζει αντι­ σ τα θμ ίζετα ι α π ό μια π ρ ο σ π ά θ εια ε π ιγ ρ α μ ­ ματικής πυκνότητας, που συχνά οδηγεί σ’ ένα στίχο αυτάρκη και περιεκτικό. Έ ν α άλλο στοι­ χείο της τεχνικής του είναι η ευρηματική εικόνα (π.χ. «Με μαλλιά δύτη διασχίζω του θρήνους» ή «Σε θυμάμαι προφίλ με το χρόνο να στάζει»). Οι θεματικές αφορμές των ποιημάτων ακουμπούν στο χώρο της αστικής καθημερινότητας και των προσωπικών βιωμάτων. Κυριαρχεί μια αίσθηση κα θηλω τικής α π ρ α ξία ς κ α ι φόβου, αλλά κ α ι αναζήτησης παροδικών διεξόδων, όπως η επα­ φή με την παιδικότητα, η γραφή, ο έρωτας.

Η έκδοση αυτή περιλαμβάνει τις ποιητικές ανα­ ζητήσεις του Σπόρου Βέργου τριάντα χρόνων. Οι «Ρίζες στο χρόνο» και τα «Ποιήματα αγά­ πης» είναι ποιήματα που γράφτηκαν στη διάρ­ κεια πολλών ετών και εκφράζουν τις ανησυχίες εκείνης της συγκεκριμένης στιγμής. Οι «Ανωνυμίες» και η «Μαρτυρία θανάτου» γράφτηκαν τότε που ο ποιητής προσπαθούσε να συνθέσει σε στίχους τα όνειρα και τις πίκρες της εφηβείας. Η έκδοση αυτή ολοκληρώνει έναν κύκλο.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ / ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Ντανιελ Ντιφοε

Χ ενρι Τζεϊμς

Μο λ Φλαντερς

Τ ο Π ορτρέτο μιας Κυρίας

Μυθιστόρημα

Μυθιστόρημα

Στο πρόσωπο της Μολ Φλάντερς συναντάμε μία από τις πιο ζωντανές, πειστικές και απολαυστι­ κές απατεώνισσες της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Α πό τη γέννησή της στην περίφημη φυλακή του Νιούγκεϊτ μέχρι το αίσιο τέλος της ιστορίας της, η Μ ολ Φ λά ντερς επιδ εικνύει ένα π ολυμήχανο πνεύμα και μια αδάμαστη θέληση. Η Μολ κρίνει την κλοπή, την πορνεία και τη διγαμία μόνο σε σχέση με τα πιθανά οφέλη που μπορούν να της αποφ έρουν, γιατί είναι αποφασισμένη να μην αφήσει τίποτα να σταθεί εμπόδιο στην προσπάθειά της να ξεφύγει από τη φτώχεια. Ο Ντιφόε, συγγραφέας του Ροβινσώνα Κρούσον, δεν πλάθει εδώ μια κλασική ηρωίδα αλλά μια θαρραλέα γυναίκα με σάρκα και οστά, απο­ φασισμένη να επιβιώσει με κάθε μέσον στο εχθρι­ κό, σκοτεινό περιβάλλον του Λονδίνου του 17ου αιώνα, προσπερνώντας με επιδεξιότητα τα ηθι­ κά διλήμματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

Οι περιπέτειες της θελκτικής Αμερικανίδας Ισαβέλας Άρτσερ, που επιζητεί την αυτογνωσία, τη συγκρότηση της προσωπικότητάς της, την πλή­ ρωση, περιπλανόμενη από τις Ηνωμένες Πολι­ τείες στην Αγγλία, στο Παρίσι, στη Φλωρεντία και στη Ρώμη, αλλά, παράλληλα, και σε εσωτερι­ κές διαδρομές, σ’ έναν ολοένα και πιο περίπλοκο λαβύρινθο, στο λαβύρινθο της "ψυχής της. Θα πολιορκηθεί από τους πλέον έντιμους και αξιοπρεπείς θαυμαστές, θα εμπνεύσειτον άδολο έρωτα έξοχων ανδρών, αλλά η ίδια θα ερωτευτεί τον πλέον δόλιο και ανάξιο. Η αποκάλυψη της μηχανορραφίας που την οδήγησε στον αποτυχη­ μένο γάμο της δε θα τη συντρίψει, αλλά, θα την υψώ σει στο μεγαλείο εκείνης της ω ριμότητας που είναι δίχως συμφέρον και διασχίζει πια τον κόσμο και την ύπαρξη με τη μακαριότητα που προσφέρει ο πόνος και η γνώση του εαυτού μας και των άλλων.

¥

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΞΕΝΗ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Φρειδερίκος Ν ιτςε Π οιήματα

Ε βραϊκή Π οίηση

Η ποίηση του Φρειδερίκου Νίτσε έχει το χάρισμα να μας τον κάνει πιο κατανοητό, πιο προσιτό και πιο ανθρώπινο. Σαν μέσ’ από ένα αραχνοΰφαντο πέπλο μυστηρίου, όχι σπάνια μέσ’ από μια παρά­ ξενα παιχνιδιάρικη διάθεση, αλλά και μέσ’ από έναν ακατάσχετο μουσικό οίστρο, περνούν φιλ­ τραρισμένα τα εκθαμβωτικά βιώματα, οι υψηλόφρονες στοχασμοί και τα συναισθήματα, οι εξάρ­ σεις, οι παλιμβουλίες, οι οιμωγές και οι κραυγές μιας κατά βάθος τρυφερής, ευαίσθητης, μοναχι­ κής, θεομόναχης ψυχής και μιας τραγικά ηρωι­ κής ύ πα ρ ξη ς, για ν ’ αγγίξου ν την κ α ρδ ιά του αναγνώστη με την πικρή εκείνη καιγλυκιά συνά­ μα γοητεία και γεύση της ματαιότητας κα ι της αέναης αναζήτησης μιας ουτοπικής, χιμαιρικής επίγειας ευδαιμονίας, αλλά κα ι του αγνώστου θεού- με το υπέργειο εκείνο κοσμικό ρίγος και τη μεταφυσική ανατριχίλα της αιωνιότητας.

Τα κύρια στοιχεία στην εβραϊκή ποίηση είναι η παρουσία της Π αράδοσης αλλά κ αι η συνεχής πρόσκτηση των νέων τρόπων και της καινούριας αγωνίας του κόσμου, όπως και η εντατική αίσθη­ ση της τραγικότητας τόσο στη συλλογική όσο και στην προσωπική ιστορία του κάθε Εβραίου. Η νεότερη γενιά πασχίζει να αποδεσμευθεί απ ό τη μυθολογία της Π αράδοσης. Η κριτική στάση δε σημαίνει α π ό ρ ριψ η τω ν π α τερικώ ν οραμάτω ν σημαίνει αγώνα για να γίνουν κά πο­ τε, αναγκαστικά προσαρμοζόμενα στην τραγι­ κότητα της δύσκολης συνύπαρξης, τα οράματα αυτά πιο δραστικά, αποκαθαρμένα από ό,τι δε συνάδει σε έναν Ισραήλ που προχωρά,ή θέλει να προχω ρήσει, στον εξανθρω πισμό της ζωής. Η ποίηση γίνεται όλο και πιο ολική, συνειδητοποι­ ώντας τον Άλλο. ΚΩΣΓΗΣ ΜΟΣΚΩΦ

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

/ ΠΟΙΗΣΗ

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΧΙΟΥΜΟΡ

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

ΜΗ ΦΟβΑΪΓΕ ΚΑΘΟΛΟΥ AVΤΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ίΑ ί ΚΑΝΕΙ ΝΑ ΧΑΝΕΤΕ ΚΑΘΕ ΑΝΑίΤΟΛΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Μαρκηςιος ΝτεΣαντ ΗΦιλοσοφία ςτο Μπουντουάρ

ΦριντχελμΜοζερ Κλαους Ποπ ΗΒ αβέλ του (ΜΗ)

«Γάλλοι, ακόμη μια προσπάθεια για να γίνετε δημοκράτες».

• Α γάπα και τίμα τους καπνιστές, γιατί αν δεν υπήρχαν αυτοί, δε θα ’χες κι εσύ κανένα λόγο να θεωρείς τον εαυτό σου καλύτερο.

• Ό ταν σε επισκέπτεται καπνιστής, βγαίνε χωρίς μουρμουρητά στο μπαλκόνι και δόξαζε που μπορείς να μείνεις υγιής και να χαίρεσαι κάνο­ ντας τζόγκινγκ.

• Ου φτερνιστείς πά νω από γεμάτο σταχτοδο­ χείο.

• Ου φονεύσεις με κατηχήσεις περί υγείας και ηθικής τα νεύρα των καπνιστών.

ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ

Με τη διάσημη αυτή φράση ο Γάλλος μαρκήσιος που άλλαξε την ιστορία των ηθών εισάγει την ερωτική του φιλοσοφία. Πρόκειται για μια ελεύ­ θερη κατάδυση στα άδυτα της ανθρώπινης φ ύ­ σης, εκεί όπου κανένας θεός και κανένας κοινω­ νικός θεσμός δεν μπορούν να καλύψουν τη γύ­ μνια των ενστίκτων. Ο ι πρωταγωνιστές αυτής της περιπέτειας εί­ ναι δύο άντρες και μια γυναίκα, που έχουν αναλάβει να μυήσουν στα μυστήρια του έρωτα μια δεκαπεντάχρονη παρθένα, οδηγώντας την στον πιο περίπλοκο λαβύρινθο των διαστροφών. Έ ν α κλασικό κείμενο της παγκόσμιας ερωτι­ κής λογοτεχνίας, όπου ο πνευματικός πατέρας του «σαδισμού» οδηγεί τον αναγνώστη στα σκο­ τεινότερα άκρα της ύπαρξης.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

Ιδού μερικές από τις δέκα εντολές που αναφέρονται και αναπτύσσονται εκτενώς σ’ αυτό το πα­ κέτο - βιβλίο, που περιέχει ένα υγιεινό χαρμάνι από ιστορίες γεμάτες χιούμορ, από αστεία και σκίτσα χωρίς πίσσα και νικοτίνη, και που απευ­ θύνεται αποκλειστικά σε καπνιστές και μη, που θέλουν να είναι διαβασμένοι.

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΤΟ Β Ι Β Λ Ι Ο

ΣΤΟΝ

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

ΤΖΟΖΕΦ Ντ. ΠίΣΤΟΝΕ ΡίΤΣΑΡΝΤ ΓΟΥΝΤΛΕΪ

ΤΟΜΑΣ ΧΑΡΝΤΥ

Τζουντ

Ν τονι Μπραςκο Η ΜΥΠΙΚΗ ΖΩΗ ΜΟΥΣΤΗ ΜΑΦΙΑ Ή τα ν η πρώ τη φ ο ρ ά π ο υ συνέβη κά τι τέτοιο. Έ ν α ς πράκτορας του FBI κατάφερε να μπει τό­ σο βαθιά στη Μαφία, που έφτασε να γίνει συνε­ ταίρος με τρεις φαμίλιες, της Νέας Υόρκης, της Φλόριντα και του Μιλγουόκι. Ή ταν η πρώτη φο­ ρ ά κ α ι κράτησε έξι χρόνια. Έ ξ ι χ ρ ό ν ια π ου ο πράκτορας Τζο Πιστόνε, με το ψευδώνυμο Ντόνι Μ πράσκο, ήταν μόνος στην ανατριχιαστική πορεία του μέσα στα σκοτάδια του υπόκοσμου τω ν νονών, των λοχαγών, των εκτελεστών, των εμπόρων όπλων και ναρκωτικών. Μ ια σχεδόν απίστευτη ιστορία π ου πρέπει, διαβάξοντάς την, να υπενθυμίζεις στον εαυτό σου ότι είναι αληθινή και σοβαρή. Μ ια ιστορία που σε κάνει να τρομάζεις περισσότερο, γνωρί­ ζοντας ότι δεν έχει ακόμη τελειώσει. Ντόνι Μπράσκο. Ακόμη ισχύει το συμβόλαιο της Μ αφίας για την εκτέλεσή του...

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

Το 1895, το τελευταίο μυθιστόρημα του Χάρντυ, Τζονντ, προκαλεί ιερή αγανάκτηση στη βικτοριανή Αγγλία. Ο Χάρντυ είχε τολμήσει να γράψει με ειλικρίνεια και καθαρή γλώσσα ένα μυθιστό­ ρημα που το κατηγόρησαν ότι πρόσβαλλε το θε­ σμό του γάμου, το εκπαιδευτικό σύστημα και τη θρησκεία. Στην πραγματικότητα είχε γράψει ένα βαθύτατα ηθικό έργο. «...Μια βαθιά εξερεύνηση της μοναξιάς του ανθρώπου. [...] Το στυλ του α γ­ γίζει την τελειότητα», σημείωνε ο Τ. S. Eliot. Ο Τζουντ είναι ένας ονειροπόλος χτίστης, η προσωποποίηση της τρ αγω δίας τω ν α νεκπλή­ ρωτω ν πόθω ν. Με την υπέροχη εξαδέλφη του Σου, την τελευταία κ ι ίσως π ιο συναρπαστική ηρωίδα του Χάρντυ, ο Τζουντ βγαίνει στον κό­ σμο και ανακαλύπτει με τραγικό τρόπο την κτη­ νώδη του αδιαφ ορία γι' ανθρώ πους σαν κι αυ ­ τόν.

€

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΘΕΑΤΡΟ

ΟΜΗΡΟΣ

ΟΜΗΡΟΥ Ο ΔΥ ΣΣΕΙΑ

Δ ημητρης Μαρωνιτης Ομηρου Οδύσσεια Ραψωδία ξ Ο δυςςεως Π ρος Ευμαιον Ομιλία

Τακης Θεοαωροπουλος Οσοι Ε χασαν τον Υ πνο τους

Η δέκατη τέταρτη ραψωδία φαίνεται περιφερει­ ακή, ή ακόμη κ αι έκκεντρη, σε σχέση π ρ ο ς τον κύριο, μ υθολογικό κ α ι συντακτικό, άξο να του έπους. Αυτή εξάλλου η ιδιορρυθμία προβλημάτι­ σε ικανούς ομηριστές, οι οποίοι δεν δίστασαν να δηλώσουν αμηχανία και δυσφορία, καταλήγοντας κάποτε στο ολισθηρό συμπέρασμα ότι στην προκειμένη περίπτωση σφηνώθηκε μια πρόσθε­ τη και περιττή διήγηση, οφειλόμενη σε μεταγενέ­ στερο διασκευαστή. Ό πω ς κι αν έχει το πράγμα, πρέπει καταρχήν να συνυπολογιστεί ο αφηγηματικός τρόπος του ποιητή, που χρεώνει την υποθετική αυτή εκτρο­ πή στη θεά Α θηνά. Α ν λάβουμε υ πό ψ η ό τι η Αθηνά λειτουργεί, στη σύνταξη και στην πλοκή της Οδύσσειας, ως το θεολογικό άλλοθι της ποιη­ τικής βουλής, τότε οφείλουμε να είμαστε τουλά­ χιστον επιφυλακτικοί στη διάγνωση και στη λύση της προκείμενης απορίας.

Μια ιστορία σύγχρονου παραλογισμού, ένα εί­ δος διεστραμμένου βουλεβάρτου, μια συνταγή για γέλιο που μπορεί να μοιάζει πικρόχολο, δεν παύει όμως να είναι λυτρωτικό. Δυο γυναίκες και δυο άντρες, γύρω στα σα­ ράντα όλοι τους, παλεύουν να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλον κι ο καθένας τον εαυτό του. Με κύριο όπλο τους το σαρκασμό, στα πρόθυρα μιας μόνιμης νευρικής κρίσης, προσπαθούν να ξεφύγουν από το χρόνο που δεν περνάει με τί­ ποτε κι από το χώρο της ζωής τους που παραμέ­ νει ασφυκτικά κλειστός. Μόνο σημείο ισορρο­ πίας η σκιά της Φιλιππινέζας υπηρέτριας, που κυκλοφορεί ανάμεσά τους κρίνοντάς τους με την ιδιότυπη γλώσσα της.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΣΩ Τ Ε ΡΙΣΜ Ο Σ - Α Π Ο Κ Ρ Υ Φ Α

Β ΙΒ Α ΙΑ ΤΕ Χ Ν Η Σ - Α Λ Μ Π Ο ΥΜ

ΑΘΩΣ Οι μοναχοί του Αγίου Ορους ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Γκιντερ Στοκινγκερ ΡαϊνχαρτΣτριπελμαν

λΟΥΙΣ ΕςΠΙΝΟΖΑ(ΣΑΜΑΛΟΥ) 0 ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

Α θως

ΤΩΝ ΣΑΜΑΝΩΝ ΤΩΝ ΑΝΔΕΩΝ

(Οι μοναχοί τον Αγίου Όρους)

Έ χει περάσει μισή χιλιετηρίδα από την εποχή της καταστροφής των Ναών του Ήλιου που έχτισαν οιΤνκας πάνω στις Άνδεις. Η αρχαία τους σοφία λησμονήθηκε. Το βιβλίο αυτό αφηγείταιτην ιστο­ ρία μιας νέας γυναίκας που ανακάλυψε αυτή τη χαμένη σοφία με την καθοδήγηση ενός σαμάνου των Άνδεων. Η Ιερή Οδός της Καρδιάς -η διδα­ σκαλία του σαμάνου- ήταν γι’ αυτήν ένα πνευ­ ματικό ταξίδι που τελικά πρέπει να βιώσει ο άν­ θρωπος, αν θέλει να ξεπεράσει τις αυταπάτες και να αντικρίσει την Αλήθεια.

ΝΕΑ

ΒΙΒΑΙΑ

1997

Ε δώ είναι ο Ά θω ς, εδώ είναι ο Νότος. Εδώ τα πά ντα έχουν μείνει τα ίδια. Ε δώ βρίσκεται το απόσταγμα μιας χιλιετίας, εδώ βασιλεύει τα πανάρχαιο. Εδώ κινείται κανείς στο περιθώριο του χρόνου. Ε δώ το φ ιτίλι του χρόνου είναι βαθιά παραχωμένο, δεν καταναλίσκεται πα ρ ά ελάχι­ στα. Κι αν λίγο περισσότερο βυθιζόταν, τότε θα ένιωθε κανείς ότι εξαιρέθηκε εντελώς από το πέ­ ρασμα του χρόνου.

I

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

- ΙΣΤΟΡΙΑ

Γιώργος Ρωμαίος Οταν τα Ε βλεπα Α ιγ Ε ξω

Κύπρος Χρυςοςγομιλης Στο Τέλος της Α ρχής

Ο Γιώργος Ρωμαίος, από τη θέση του Αντιπροέ­ δρου του Ε υρω παϊκού Κοινοβουλίου, έγραψε μια σειρά κειμένων τα οποία δημοσιεύτηκαν ως άρθρα, από το 1989 ως το 1993, στο Βήμα και Τα Νέα και τα οποία συζητήθηκαν ευρέως για την οξύτατη διορατικότητά τους. Ο αναγνώστης εξοικειώνεται με την ατμό­ σφαιρα του Ε υρω κοινοβουλίου, των Συμβου­ λίων Κορυφής κτλ. και με νέα οπτική ξαναδια­ βάζει τα συνταρακτικά γεγονότα των τελευταί­ ων χρόνων. Διαπιστώνει το συνθετικό ρόλο που ο Τύπος πρέπει να παίζει, ανάμεσα στην Ιστορία και την Επικαιρότητα, ώστε το λειτούργημα της ενημέρωσης του πολίτη να «λειτουργεί» πραγμα­ τικά. Τέλος, συνειδητοποιεί βαθύτερα τον τρόπο με τον οποίο στήνονται τα μεγάλα διπλωματικά «παιχνίδια» ανάμεσα στις χώρες της Ευρω παϊ­ κής 'Ενωσης αλλά και του ευρύτερου γεωπολιτι­ κού της χώρου.

Πρόκειται για μια συνολική και διεισδυτική εξέ­ ταση και ανάλυση όλων σχεδόν των βασικών πα­ ραμέτρων του Κυπριακού μετά το 1974.0 προ­ βληματισμός γύρω από τα σχέδια, τις προτάσεις και τις ιδέες λύσης π ου πρ οτάθηκαν κ α τά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, η τεκμηριωμέ­ νη ανάλυση και επισήμανση των θετικών σημεί­ ων και των αρνητικών επιπτώσεών τους, η τοπο­ θέτηση του προβλήματος στο διεθνές πλαίσιό του, η ανάλυση των συνταγματικών του πτυχών, οιεπιπτώσεις από την ημικατοχή κ αι η κριτική προσέγγιση των θέσεων της ελλαδικής και της κυπριακής ηγεσίας, μαζί με μια σύντομη αλλά τεκμηριωμένη εξιστόρηση της πορείας του εθνι­ κού μας ζητήματος κατά τις τελευταίες δεκαετίες αποτελούν την πεμπτουσία του βιβλίου. Π ερι­ λαμβάνει επίσης σημαντικά στοιχεία αποφάσε­ ων διεθνών και ξένων εθνικών δικαστηρίων που αφορούν ουσιώδεις πτυχές του Κυπριακού.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΘΕΤΙΚΕΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΔΟΚΙΜΙΑ

Δ . Π . ΚΟΚΚΙΝΙΑΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΑΤΙΑΝΑΣ

ΓΚΡΙΤΣΗ-ΜΙΛΛΙΕΞ Εκαοςεις Καςτανιωτη

Χ ρηστός Μαρκοπουλος Τύχη και Τάξη

Δ αμιανός Κοκκινιλης Β ιβλιο γραφ ία ΤΑΤΙΑΝΑΣ ΓΚΡΙΤΣΗ-ΜΙΛΛΙΕΞ

(1945-19%)

Η ίδια φόρμουλα που κυβερνάει τις τυχαίες αλ­ ληλουχίες των εμφανίσεων στα καλούμενα τυχε­ ρά μαθηματικά παιχνίδια αποτελεί και τη μαθη­ ματική μήτρα της ζωής που γεννάει τη συστημα­ τική πολυπλοκότητα των γονιδίων, κι α π ’ αυτή, την απέραντη ποικιλία των έμβιων όντων. Μ έσα από τη συστηματική διαμόρφωση των αλληλουχιών ξ επηδάει αναπό φ ευ κτα ο νόμος της κυριαρχίας των πρώτων, δηλαδή εκείνων που τυχαία εμφανίστηκαν πρώτα, σε κάθε τυχε­ ρό παιχνίδι και σε κάθε βιολογικό σύστημα, για να επεκταθε στα πολυποίκιλα κοινωνικά φαινό­ μενα, διαμορφώνοντας τις κοινωνικές ανισότη­ τες που οδηγούν στις κοινωνίες της αθλιότητας. Η κυβερνητική αυτή της πρόβλεψης αναπτύσ­ σεται συστηματικά για να μεταδοθεί το μεγάλο μήνυμα πω ς σε κάθε φαινόμενο της φύσης, μελε­ τώντας προσεχτικά το παρελθόν, μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

Η βιβλιογραφία της Τατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ καλύπτει μια διάρκεια πενήντα χρόνων και επι­ πλέον της συγγραφικής καί γενικότερα της πρω­ τοποριακής κα ι αγωνιστικής προσωπικότητάς της. Ε κτός α πό το πεζογρ αφ ικ ό κ α ι κριτικό της έργο, ερευνήθηκε και έγινε βιβλιογραφική κατα­ γραφή όλου του φάσματος του έργου της, που εί­ να ι σκορπισμένο σε εφημερίδες κ α ι περιοδικά της Ελλάδας και της Κύπρου. Ο βιβλιογράφος της κ. Δαμιανός Π. Κοκκινίδης ερεύνησε με αξιοπρόσεκτη ευσυνειδησία όλες τις πληροφορίες και τις ενδείξεις που μπό­ ρεσε να συγκεντρώσει και επιδίωξε σε κάθε περί­ πτω ση ν α τις επαληθεύσει, εκτός α π ό τ α ήδη υπάρχοντα στοιχεία που συνήθως δίνονται από τους συγγραφείς.

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Β αλτερ Π ουχνερ Κείμενα και Α ντικείμενα

Μιχαλης Τςιανικας Ο Φ λωμ περ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Τα θέματα που πραγματεύονται τα δέκα μελετήματα που σ υγκεντρώθηκαν σ’ αυτόν τον τόμο ποικίλλουν από τις συνθήκες που επέτρεψαν την άνθηση του θρησκευτικού ιησουιτικού θεάτρου στη Χίο και στις Κ υκλάδες κατά την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης και τα δραματουργικά χα­ ρακτηριστικά του, τη λειτουργία τω ν ιντερμεδίων στη νεοελληνική δραματουργία, τις απηχή­ σεις της Ερωφίλης στη νεολληνική λογοτεχνία, ως τις νεώτερες πτυχές της θεατρικής μας ιστο­ ρίας, όπω ς ο ρόλος του Δημητρίου Βικέλα στα θεατρικά πράγματα της χώρας και η πρόσληψη τω ν βόρειων λογοτεχνιών α πό το νεοελληνικό θέατρο. Ακόμη, περιλαμβάνεται μια επισκόπηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου, από τις αρχές του ώς τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλ­ λά και θ έματα που ά π το νται σύγχρονω ν π ρ ο ­ βληματισμών, όπως, μεταξύ άλλων, ο ρόλος του θεάτρου στο σχολείο.

Ο Φλωμπέρ θα επισκεφθεί την Ελλάδα το 1851, ενώ είναι μόλις 29 χρόνων. Είναι μέρος του ευρύ­ τερου ταξιδιού του στην Α νατολή, παγιωμένη συνήθεια για τους λογοτέχνες του 19ου αιώνα. Ωστόσο ο τρόπος που κοιτάζει κα ι περιγράφει αποτελεί μια επαναστατική καινοτομία. Δεν τον ενδ ια φ έ ρ ο υ ν τ α λ α μ π ρ ά ε ρ είπια , ο ι έ νδ οξες αρχαιότητες,τα «ανάγλυφα» σημάδια της κλασι­ κής Ελλάδας. Ό λ α αυτά ο Φλωμπέρ, ο «άνθρωπος-πένα», τα διαγράφει. Αυτός κοιτάζει ασκητι­ κά, οργανικά, πρωτόγονα, χαρακτικά, φωτογρα­ φ ικά. Τα π ά ν τα ξ εγυμ ν ώ ν ον τα ι κά τω α π ό το αμείλικτο μάτι του που «αδειάζει» όλη την παρά­ δοση. Η ρ ιζοσ πα στική αυτή πρ ά ξη του Φ λω ­ μπέρ ήταν ίσως η ευφυέστερη χειρουργική επέμ­ βαση στο λόγο του 19ου αιώνα. Θ α κρατήσει κά­ ποιες σημειώσεις, όπως κάποιος χαράζει το όνο­ μά του πάνω στο γυαλί, ζυγίζοντας το ειδικό βά­ ρος και το υλικό περίγραμμα της κάθε λέξης.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

- ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

Ε ντςο Μπιαζι Μαρτςεαο Μαςτρογιανι

Λ εωνίδας Ντε Π ιαν Ε μενα Κοιτάνε

Η Ω Ρ Α ΙΑ Ζ Ω Η

Αυτοβιογραφία

Εκατόν εξήντα ταινίες, σκηνοθέτες όπως ο Φελίνι, ο Βισκόντι ή ο Αγγελόπουλος, αξέχαστες γυ­ ναίκες όπως η Ανίτα Έκμπεργκ, η Σιλβάνα Μά­ γκανο,η ΣοφίαΛόρεν,η Φέυ Ντάναγουεϋ,η Κατρίν Ντενέβ, φανεροί έρωτες και κρυφές περιπέ­ τειες συνθέτουν τη ζωή του άντρα που έγινε σύμ­ βολο μιας ολόκληρης εποχής του κινηματογρά­ φου. Κι όλα αυτά ειπωμένα σε πρώτο πρόσωπο, στον τόνο της φιλικής εξομολόγησης, ανάμεσα σε δύο φίλους καθώς θυμούνται την ιστορία της γενιάς τους και τις μεγάλες στιγμές στην πορεία ενός μύθου του μεταπολεμικού κόσμου. Γιατί πάνω α π ’ όλα ο Μαστρογιάνι υπήρξε, μέσα από τα χαρακτηριστικά του «λατίνου εραστή», ένας από τους μεγάλους μ ύθους της μεταπολεμικής Ευρώπης, το πορτρέτο μιας εποχής που η χαρά της ζωής φύτρωνε ακόμα και στην πιο αντίξοη καθημερινότητα κ α ι η ελπίδα γεννιόταν μέσα στα πάθη και στους θλιβερούς αποχαιρετισμούς.

Και τώρα μου λένε: «Εσύ παιδί μου, ήσουν επα­ ναστάτης». Γιατί; Επειδή λοξοδρόμησα; Επειδή πα τούσ α στη σιγουριά κ ι όμως α πογειώ θηκα; Μα οι επαναστάτες χτίζουν μόνον αφού γκρεμί­ σουν κι εγώ το θέλω εκεί το οικοδόμημα. Α ναλ­ λοίωτο κι ανέπαφο. Να το βλέπω από ψηλά, να υπολογίζω αποστάσεις. Γιατί ό,τι απογειώνεται θα ξαναπροσγειχοθεί. Είναι νόμος της φύσης. Γεγονότα καθημερινά κι ασήμαντα. Κι όμως μια άδικη σφαλιάρα χαράζει πιο έντονα από μια κήρυξη πολέμου. Γεγονότα μικρά κα ι μεγάλα, που όλα βαραίνουν το ίδιο μέσα μας. Γεγονότα που άλλον τον στέλνουν ψηλά και άλλον χαμη­ λά. Άλλον δεξιά κι άλλον αριστερά. Κι είναι σω­ στό αυτό. Μοιρασμένο. Σαν χορογραφία. Λ. ΝΤΕ Π.

ΝΕΑ

ΒΙΒΑΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΑΡ ΤΥΡ Ι ΕΣ - ΒΙ ΟΓΡΑΦΙ ΕΣ

ΑΠΟΨΕΙΣ

Ν ικος Τ ςαγκρης

ΧίΛΑΡΥ ΡΟΝΤΧΑΜ Κ λ ΙΝΤΟΝ

Ε γώ, Ε μείς Α υτοί Ε ίμαστε

ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ενα Χ ωρίο

Χρονογραφήματα

Κ ορ υφ α ία πρ ό σ ω π α του ελληνικού μύθου (Α νδρ έα ς Π α π α νδ ρ έο υ, Μ ελίνα Μ ερκούρη, Αλίκη Β ο υ γιο υκλάκ η, Μ άνος Χ α τζιδά κ ις, Οδυσσέας Ελύτης) σε μια μοιραία, αποχαιρετι­ στήρια συνάντηση με τον νεοελληνικό μικρόκοσμο της «νέας εποχής». Έ ν α ς σημερινός σ αρ αντάρ ης, ορ ίτζινα λ «παίκτης» της γενιάς του ’60, σ’ένα συναρπαστι­ κό ταξίδι στο χώρο και το χρόνο, στο παρελθόν και το μέλλον της χώρας, με αφετηρία τα πρόσω­ πα και τα γεγονότα της εποχής μας. Τρυφερές αναμνήσεις σε μετωπική σύγκρου­ ση με τη σκληρή πρα γμ ατικότητα. Π ολιτικές ίντριγκες, κοινωνικά πάθη, ανθρώπινα δράματα, η σύγχρονη ζωή, τα νέα ήθη, ο νέος έρωτας, ο νέ­ ος θάνατος προβάλλονται στο παρελθόν και το μέλλον. Κ αι επανέρχονται, για να σχηματίσουν (πότε ρομαντικά, πότε ρεαλιστικά, πότε σουρεα­ λιστικά) το προφίλ του παρόντος.

ΝΕΑ

ΒΙΒΑΙΑ

1997

«Χρειάζεται ένα ολόκληρο χωριό για να ανατρα­ φεί σωστά ένα παιδί». Αυτή η αφρικανική παροι­ μία, που δίνει τον τίτλο στο π ρώ το βιβλίο της Πρώτης κυρίας των ΗΠΑ, αποτελεί και την πη­ γή της έμπνευσής της στην προσπάθειά της να ανατάμει βαθιά την κοινωνία της χώρας της και να υπερασπιστεί τον κόσμο των παιδιών απένα­ ντι στην περιρρέουσα παθογένεια της εποχής. Επιχειρώντας να βρει τις καίριες λύσεις στα προβλήματα που πολιορκούν τη ζωή των πα ι­ διών, στρέφεται ρομαντικά στη δεκαετία του ’50, στην «αθωότητα» της παιδικής της ηλικίας, στα προτάγμ ατα της παιδαγω γικής επιστήμης και της ψυχολογίας, καθώς και στις παραδόσεις άλ­ λων λαών και πολιτισμών. Και το βιβλίο της αποδεικνύεται εξαιρετικά ενδιαφέρον, επειδή ακρι­ βώς δεν εξαντλείται σε ενδοαμερικανικά κοινω­ νικά προβλήματα και επισημαίνει το πόσο οικου­ μενική είναι η προβληματική του.

S

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΜΑΘΑΙΝΟΥΜΕ

ΜΑΖΙ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Κατερίνα Δ. Τςολακη Π αιδαγωγικό Υ λικό για το Ν ηπιαγωγείο

Βερονικ Μπαμπεν Ο ι Π ρώτες μου Γνώσεις

ΔΡΑΠΉΡΙΟΤΗΤΕΣ-Α' ΠΡΟΜΑΘΗΜΑΉΚΑ Το Παιδαγωγικό υλικό για το νηπιαγωγείο {Δραστη­ ριότητες- ΑΠρομαθηματικά) στο πρώτο του μέρος καταγράφει τη θέση των μαθηματικών σήμερα, τις προϋποθέσεις για μια επιτυχημένη διδασκα­ λία, το πρόγραμμα που εφαρμόζεται, την είσοδο του Η/Υ στα σχολεία, το υλικό της γωνιάς αρίθ­ μησης. Στο δεύτερο μέρος του περιγράφει το υλικό μεγάλων π α ιδα γ ω γ ώ ν (Froebel, M ontessori, αδελφές Agazzi, Decroly, Audemars - Lafendel, Pauli, Cuisenaire).

To τρίτο μέρος περιλαμβάνει δραστηριότητες που κα λύπτουν την εξέλιξη διδασκαλίας από την αρχή έως το τέλος της σχολικής χρονιάς. Το βιβλίο αυτό είναι χρήσιμο σε γονείς, νηπια­ γωγούς, νηπιοκόμους, φοιτητές των παιδαγωγι­ κών τμημάτων, δασκάλους, εμψυχωτές θεατρι­ κού παιχνιδιού, γυμναστές σε δημοτικά σχολεία κ.ά.

Ανακάλυψε τον κόσμο που σε περιβάλλει, τη φύ­ ση, τους πλανήτες. Μάθε για το σώμα σου, την κί­ νηση του χρόνου, την αλλαγή των εποχών. Ο ι πρώ τες σου γνώσεις σ υγκεντρωμένες σ ’ ένα υπέροχα εικονογραφημένο βιβλίο.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

¥

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΤΕΧΝΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΓΙΑ Π Α Ι Δ Ι Α

ΜΕΧΤΧΙΛΝΤΤΡΑΪΝ- ΙΝΓΚΡΙΝΤΤΖΟΠΕ-ΣΤΕΝΓΚΛΕ

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Μεχτχιλντ Τραϊν Ινγκριντ Τζοπε-Στενγκλε Παιχνίδια για Π αιδια Π ροςχολικης Ηλικίας

Κατερίνα Ζαχαροπουλου

TS0CLIS 0 ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΙ 0 ΠΥΘΩΝΑΣ

ΜΙΚΡΑ Λ Ε Υ Κ Ω Μ Α Τ Α

Κωςτια Σοφού Σ’ Α γαπώ σ’Α γαπώ, ΠΟΥΜΕΒΑΖΕΙΣ; ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΟΙ Φ Ι Λ Ο Ι

ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΑ Σ ΤΑ Ζ Ω Α Ζ Ω Η ΚΑΙ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

I. Δ. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Και... μια βιτρίνα στο καράβι

I. Δ. Ιωαννιδης Και... μια Β ιτρίνα

Ι.Δ.Ι ωαννιλης Α παγορεύεται η Α γάπη

ΣΤΟ ΚΑΡΑΒΙ Η Λιλίκα, η τετράποδη ηρωίδα του βιβλίου Ένα καράβι στη βιτρίνα, δε φαίνεται να θυμάται την

Ιστορίες αγάπης υπό... απαγόρευση. Σε ένα ανα­ μορφωτήριο η ζωή επιβάλλει τους δικούς της κα­ νόνες. Αλλά κι έξω από αυτό επικρατούν άλλου είδους συμβάσεις και απαγορεύσεις. Και με την καταγραφή της πορείας των ηρώ­ ων, των καταστάσεων που αντιμετωπίζουν, γίνο­ νται και κάποιες επισημάνσεις σε σχέση με τις διάφορες περιπτώσεις της «υπό απαγόρευση» αγάπης. Έ ν α βιβλίο ιδιόρρυθμο αλλά ρεαλιστικό, απο­ καλυπτικό αλλά και βγαλμένο από τη ζωή.

εγκατάλειψη κα ι την π εριπλάνησή της σ τους δρόμους της Θεσσαλονίκης. Τώρα πια έχει ένα σπίτι που τη στεγάζει και τη φροντίζει και πολλά μικρά παιδιά που χαίρονται να παίζουν μαζί της. Μα, καθώς περνά ο καιρός, πολλά αλλάζουν στη ζωή της φίλης της Λητώς, που την είχε γλιτώ­ σει από την εγκατάλειψη. Η αγάπη παραμένει, μα οι συνθήκες της ζωής αλλάζουν είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. Και η Λιλίκα βρίσκεται στη δίνη αυτών των αλλαγών. Γεννά, ταξιδεύει, γνω ρίζει χαρές κα ι αποχωρισμούς, ώσπου κάτι το αναπάντεχο κάνει την ιστορία να είναι συγκλονιστική αλλά και αποκαλυπτική σε σχέση με γεγονότα και συναισθήματα. Ένα καράβι στη βιτρίνα, Και... μια βιτρίνα στο κα­ ράβι, δυο ιστορίες π ιασμένες χέρι χέρι, για μι­

κρούς αλλά και μεγαλύτερους αναγνώστες.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

$

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΝΕΑΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ Κ Ο ΙΝ Ω Ν ΙΑ

ΕΦΗΒΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Π ατριτςιαΧερμιζ Τα Φτερουγιςματα

ΝτεμποραΧ οτςιγκ Ε ϊ,Κ ουκλιτςα

Ό ταν η μικρή Έιμυ Όλντεν βρίσκει μια φωλιά με αυγά χήνας και τα φέρνει στο σπίτι της για να εκκολαφθούν, τα νεογέννητα χηνάκια νομίζουν ότι είναι η μητέρα τους και την ακολουθούν παντού. Κ αθώς μεγαλώνουν, η Έ ιμυ κι ο μπαμπάς της καταλαβαίνουν ότι πρέπει να τα μάθουν να με­ ταναστεύουν για το χειμώνα σε νοτιότερα και θερμότερα κλίματα. Α πό τον Κ αναδά στη Β όρεια Κ αρολίνα, ο μπαμπάς, η κόρη κ αι οι χήνες μαθαίνουν, όλοι μαζί, να πετάνε και ν ’ αντιμετωπίζουν τις δυσκο­ λίες που συνα- ντούν στη δύσκολη κι επικίνδυνη αυτή προσπάθεια.

Η Χλόη και η Βάλερι γνωρίζονται στο σχολείο κι ανάμεσά τους αναπτύσσεται μια τρυφερή φιλία. Κι είναι τόσο έντονη, που φοβούνται μήπως ξε­ περνάει τα όρια της απλής φιλίας. «Πώς ξεχωρί­ ζεις την αγάπη για ένα φίλο από τη σεξουαλική αγά π η - ή μήπω ς κ α μιά φ ορ ά δ ια σ τα υρ ώ νο­ νται;» αναρωτιέται η Βάλερι. Θ α χρειαστεί πολύς καιρός και μια δραματική σύγκρουση για να κα­ ταλάβει ότι αυτό που αισθάνεται για τη φίλη της είναι κάτι που π ρέπει να δει και να κατανοήσει μόνη της και όχι μέσα από τα μάτια των άλλων.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

1997

t

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΥΣ ΚΑΙ

Μ οίρα Μ πατερφιλντ ΡίΤΣΑΡΝΤ ΟΡ

ΤΖΟΥΛΙΑΝΟ ΦΰΡΝΑΡΙ

Ταξίδι στο Σώμα

Α γαπώ τη Φύση Η ζωή στην Αρκτική και στην Α νταρκτική, το σπίτι του κάστορα, η κυψέλη της μέλισσας κι οι πολιτείες των τερμιτών, τα μυστικά που κρύβο­ νται μέσα στα βράχια κι ανάμεσα στα κλαδιά της πυκνής τροπικής βλάστησης αποκαλύπτονται με εκλαϊκευμένο αλλά επιστημονικό τρόπο για τους μικρούς α ναγνώ στες κι εμπλουτίζονται με μια ευφάνταστη και πλούσια εικονογράφηση που παραπέμπει σταθερά σ’ ένα παραμυθένιο τοπίο, όπου οι γνώσεις και οι πληροφορίες για τη φύση διατηρούν την πληθωρική μαγεία της πρώ της επαφής μαζί της. Το βιβλίο του Ρίτσαρντ Ορ, με τις μεγάλες διαστάσεις του και τις απλωμένες σαν χάρτες σε­ λίδες του, που ξεδιπλώνουν δυο και τρεις φορές, καλύπτει ένα γνωστικό π εδίο α παραίτητο στη διαμόρφωση της παιδικής συνείδησης και μας καλεί, μικρούς και μεγάλους, να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε πραγματικά τη φύση.

ΝΕΑ

ΒΙΒΛΙΑ

ΜΕΓΑΛΟΥΣ

1997

Πού πηγαίνει η τροφή που τρως; Πόσο μεγάλος είναι ο εγκέφαλός σου; Το Ταξίδι στο σώμα σού επιτρέπει να ξεφυλλίσεις τα πολλά σ τρώματα του ανθρώπινου σώματος και να ανακαλύψεις μόνος σου τα κρυμμένα μυστικά του. Ανατομικά σωστό και ακριβές, το Ταξίδι στο σώμα σού δείχνει με μια ματιά π ώ ς οι μύες,τα οστά και τα διάφορα όργανα ταιριάζουν μεταξύ τους, ενώ το κείμενο, με παραστατικότητα και σαφήνεια, εξηγεί πώ ς δουλεύει κάθε μέρος του σώματος.

£

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

I . . . . . . . . .

Μ

Ο

K

A

Τ

ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΦΡΕΝΤΥ Τερε'ζα (Ιστορικόμυθιστόρημα)............................... ΔΙΒΑΝΗ ΛΕΝΑ Οι γυναίκες της ζωής της (Μυθιστόρημα).................. ΕΥΘΥΜΙΑΑΗΝΕΝΗ Η πόλητων γλάρων (Μυθιστόρημα)......................... ΚΑΒΒΑΘΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Το πακέτο-Το μερτικό των αγγείων (Μνθκπόρψα).... ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ ΙΩΑΝΝΑ ΜικράΑγγλία (Μυθιστόρημα)................................. ΛΑΛΑ-ΚΡΙΣΤ ΔΕΣΠΟΙΝΑ Τααπομεινάριατοοθεοι’>(Μνθκπόρψα)................. ΜΑΝΤΑΚΑ ΜΑΡΙΑ Η καρδιά της θάλασσας (Ιστομκόμυθιστόρημα).......... ΝΤΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΟΆκης και οι άλλοι (Μυθιστόρημα)......................... ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ ΛΕΝΟΣ Τα χασιουκόψαρα (Μνθκπόρψα)..........................

ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ NESIOY ΑΝΤΕΡΣΕΝ ΜΑΡΤΙΝ ... Πέ\ε ο καιακ.τφφ(Α'Τα παιδικάχρόηα) (Μυθιστόρημα)....... . 4000 ΚΛΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΓΚΡΑΘΙΑΝ ΜΠΑΛΤΑΣΑΡ ... Ο Υπερκριτής (Μυθιστόρημα)......................................... . 7000 .... ΝΤΙΦΟΕ ΝΤΑΝΙΕΛ ... Μολ Φλάντερς (Μυθιστόρημα)......................................... . 5000 .... ΤΖΕΪΜΣ ΧΕΝΡΙ ... Το πορτρέτο μιας κυρίας (Μνθιοτόρψα) ........................... . 7000 ΜΑΤΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΙ ΜΠΡΟΝΤΣΚΙΓΙΟΖΕΦ ... Υδατογράφημα........................................................... . 2000 ΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΑΝΤΡΙΤΣΙΒΟ ... Το γεφύρι του Δρίνου (Μυθιστόρημα)................................ . 5000 .... ΤΣΙΤΣΕΚΟΓΛΟΥ ΦΕΡΙΝΤΕ ... Η άλλη μεριά του νερού (Μυθιστόρημα)............................ . 2000

ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΚΛΑΙΡΗ . ΟΔρόμος (Αφήγημα)................................................... ΑΡΜΕΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ . Μυρωδιά από χώμα (Μνθκπόρψα)................................. ΒΛΑΧΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ . Ζήτημα χρόνου (Μνθκπόρψα) ............... ...................... ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ . Οχρόνος είναι χύμα (Διηγήματα).................................... ΚΑΜΠΕΡΙΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ . Η κιβωτόςτης Πελαγίας (Νουβέλα) ................................. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΟΥ ΤΑΤΙΑΝΑ . Το παράπονοτης μαϊμούς (Νουβέλα).............................. ΛΙΒΑΝΟΥ ΜΠΕΣΣΗ . Τα μεγάλα κορίτσια δεν κλαίνε (Μνθκπόρψα) .................. ΜΑΓΡΙΖΟΥ-ΣΑΪΑΣ ΒΕΑΤΡΙΚΗ . Ο Νέστορας που Τόρη τον φώναζε αυτή (Μνθκπόρψα)....... ΝΕΜΕΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ . Πεταλούδες στο στομάχι (Μνθιοτόρψα)........................... ΠΙΠΙΝΟΥ ΤΙΤΣΑ . Τέσσερις μέρες του Μάρτη (Μνθκπόρψα) ........................ ΣΚΛΗΒΑΝΙΩΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ . Μουσικά παρακείμενα (Με 7σχέδιατον ΧρσνηΜαότοογΧον)...

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΑΠ’ΟΛΟΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΙΝΟΟΥΕ ΓΙΑΣΟΥΣΙ ... Το κυνηγετικό όπλο (Μνθιοτόρψα).................................. . ΛΟΡΙΓΑΡΕΪ ... Εξ ουρανού (Μυθιστόρημα)............................................ . ΜΙΓΙΑΣ ΧΟΥΑΝ ΧΟΣΕ ... Επισιρέφοντας σπίτι (Μυθιστόρημα)................................. . ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥΖΟΖΕ ... Το κατά Ιησουν Ευαγγέλιον (Μνθιοτόρημα)........................ . ΦΑΣΙΝΓΚΕΡ ΔΙΑΤΑΝ ... Μαγκνταλένα η αμαρτωλή (Μυθιστόρημα)......................... .

3000 ....

5000 ....

4000 ....

ΑΤΕΛΕΙΩΤΕΣ ΝΥΧΤΕΣ (ΘΡΙΛΕΡ) ΓΚΑΝΤΝΕΫ ΡΕΤΖ ... Πάνω που νιώθαμε ασφαλείς (Μυθιστόρημα)....................... . 4000 .... ΚΑΡΚΑΛΕΜΠ ... Ο ψυχίατρος (Μυθιστόρημα)........................................... ΡΙΤΣΑΡΝΤΣΟΝ ΝΤΑΓΚ ... Σκοτεινός αντίπαλος (Μυθιστόρημα).................................

ΑΓΓΕΛΑΚΗ-ΡΟΥΚ ΚΑΤΕΡΙΝΑ . Ποιήματα 1963-1977.................... ΒΕΡΓΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ... Ρίζεςσιοχρόνο(1970-1995)................. ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΤΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ

ΠΙΣΤΟΝΕ ΤΖΟΖΕΦ NT. - ΓΟΥΝΤΛΕΪ ΡΙΤΣΑΡΝΤ ... Ντόνι Μπράσκο: Η μυστική ζωή μου στη Μαφία................ . 4000 .... ΧΑΡΝΤΥ ΤΟΜΑΣ . 4000 ....

- ^ ....... Ζ Ζ Ζ Ι Ζ Ζ Ζ Ι

3000 ..

ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ©. Π. ... Απόβαρο.......................................... ΖΕΡΒΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ... Τα Ελευσίνια.................................... ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ Ν. ΒΑΣΙΛΗΣ ... Επί σκηνής (ΣχΆ: ΓιώργοςΣταθόιισυλος)...........................

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ... Ανθολογία εβραϊκής ποίησης [Επιλογή- ΠρόλογοςΜετάφραση: ΚυκπήςΜοσκιίψ).......................................... . 2500 .... ΝΙΤΣΕ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ... Ποιήματα.................................................................. . 2000 ....

2000 ..

ΜΟΖΕΡ ΦΡΙΝΤΧΕΛΜ- ΠΟΥΤ ΚΛΑΟΥΣ ... Η Βαβέλτου (μη) καπνίσματος........

ΚΟΥΠΕΡΧΕΔΕΡ- ΧΕΝΜΠΕΣΤ ΝΑΪΤΖΕΛ ΜΠΑΤΕΡΦΙΛΝΤ ΜΟΙΡΑ - ΟΡ ΡΙΤΣΑΡΝΤ .. Αγαπώτη φύση............................................. ΦΟΡΝΑΡΙΤΖΟΥΛΙΑΝΟ .. Ταξίδι σιο σώμα...........................................

ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ .. TSOCLIS - ΟΑγιος Γεώργιος και ο πύθωνας...

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

2000 ....

2000 ....

1997

I

ΚΑΣΤ ΑΝΙ ΩΤΗΣ

. 4000 ....

Τ

Ι

Μ

Ο

Κ

Α

Τ

ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (Πρόλογος - Μετάφραση - Επιλεγόμενα) ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ . Ραψωδία ξ: Οδυσσέως προς Εύμαιον ομιλία........................

ΣΑΙΞΠΗΡ ΟΥΙΛΛΙΑΜ . Αντώνιος και Κλεοπάτρα (Μετάφραση: Μιχάλης Κακογιάννης)... ΕΣΠΙΝΟΖΑ ΛΟΥΙΣ (ΣΑΜΑΛΟΥ) . Οδρόμος της καρδιάς των Σαμανώντων Ανδι Παραδοσιακή διδασκαλία από τις Άνδεις (Μετάφραση: Δψψρης Κουτσοόκης)...

2QE1 ΚΟΥΛΜΑΣΗΣ ΠΕΤΡΟΣ , Οι πολίτες του κόσμου - Ιστορίατου κοομβπολιτισμ (Μετάφραση: Κασιής Παπαγπίργης)....................

Γ

Ο

Σ

ΚΑΖΑΜΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Στα φτωχά χρόνια της δεκαετίας του ’30................... ΜΠΙΑΤΖΙΕΝΤΣΟ Μαρτσέλο Μαστρογιάνι - Η ωραία ζωή.................... ΝΑΝΕΡΗΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Πριν τα σβήσει ο χρόνος....................................... ........ ΝΤΕ ΠΙΑΝ ΛΕΩΝΙΔΑΣ .... ΤΣΑΓΚΡΗΣ ΝΙΚΟΣ Εγώ, εμείς, αυτοί είμασιε....................................... ........

ΡΩΜΑΙΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ . 'Οιαν τα έβλεπα απ’έξω............... ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣΤΑΚΗΣ . Ηνέα διεθνής τάξη και η Ελλάδα.... ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΙΔΗΣ ΚΥΠΡΟΣ . Στοτέλος της αρχής....................

ΔΑΒΒΕΤΑΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ . TSOCLIS Με αφορμή το έργοτου ΚώσιαΤσόκλη ............................ ΜΥΤΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ - ΒΡΑΤΙΤΣ ΚΑΡΟΛΟΣ . Σαράντα ελληνικά κοχόλια ΟΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΥΤΑΡΑΣσχεδιάζει Ο ΚΑΡΟΛΟΣΒΡΑΤΙΤΣ αποκαλύπτει................................ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ ΠΑΝΝΗΣ (Κείμενο) ΜΠΟΛΙΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ (Φαογραφίες) . ΤηςΑλεξανδρουπόλεως.................................................. ΣΤΟΚΙΝΓΚΕΡ ΓΚΙΝΤΕΡ - ΣΤΡΙΠΕΛΜΑΝ ΡΑΪΝΧΑΡΤ Άθως (Οι μοναχοίιοοΑγίου Όρονς)....................................

6000 3000 3000

ΑΣΚΗΤΗΣ ΘΑΝΟΣΕ. Η σεξουαλική αφύπνιση της εφηβείας.............................. ΓΚΛΥΝ ΤΟΜΑΣ - ΣΙΛΚ ΑΝΖΕΛ Η ψυχολογία του παιδικού σχεδίου................................... ΝΤΕ ΜΠΟΡΝΤ ΡΟΜΠΕΡΤ Δεξιότητες συμβουλευτικής σιο χώρο της εργασίας............... ΤΡΑΪΝ ΜΕΧΤΧΙΛΝΤ - ΤΖΟΠΕ-ΣΤΕΝΓΚΛΕΙΝΓΚΡΙΝΤ Παιχνίδια για παιδιά προσχολικής ηλικίας......................... ΤΣΟΛΑΚΗ Δ. ΚΑΤΕΡΙΝΑ Παιδαγωγικό υλικό γιατο νηπιαγωγείο Δραστηριότητες-Α' Προμαθηματικά..............................

ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑ Έρωτας είναι θαρρώ................... ΣΟΦΟΥ ΚΩΣΤΙΑ Σ’αγαπώ σ’αγαπώ, ποό με βάζεις;...

19. ΝΤΕΜΠΟΡΑ ΧΟΤΣΙΓΚ Έι, κουκλίτσα.................................................. ......

2000 ....

ΓΟΥΝΤ ΝΤΕΪΒΙΝΤ - ΦΑΟΥΛΕΡ ΡΙΤΣΑΡΝΤ ... Ο Μόουλστη θάλασσα........................................... ......

2000 ....

4000 ....

178.1.Δ. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Και... μια βιτρίνα σιο καράβι........................

179. ΙΛ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Απαγορεύεται η αγάπη................................

180. ΠΑΤΡΙΤΣΙΑ ΧΕΡΜΙΖ

4000 ....

181. ΜΗΤΣΟΣ ΚΑΣΟΛΑΣ Μια σοφή μαϊμού κι ένας τρελός χρυσοθήρας...

182. ΜΠΕΣΣΗ ΛΙΒΑΝΟΥ ΜελένεΣόνια...........................................

ΜΠΑΜΠΕΝ ΒΕΡΟΝΙΚ

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

Ο

ΛΕΝΤΑΚΗΣΑΝΔΡΕΑΣ Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑΕΛΛΑΔΑ 1.0 έρωτας στη θρησκεία ή Η ιδεολογία του έρωτα........ ΠΛΑΤΑΝΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Το μοντέρνο μυθιστόρημα....................................... ΠΟΥΧΝΕΡΒΑΛΤΕΡ Κείμενα και αντικείμενα (Δέκαθεαιρολογικάμελετήματα)... ΤΣΙΑΝΙΚΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ Ο Φλωμπέρ στην Ελλάδα..........................................

ΜΠΑΣΕΛΑΡΓΚΑΣΤΟΝ ΗΈ.ποπτάατφσηημήςίΜετάφραοη: ΚωστήςΠαπαγιιόμγης)..... 2000 .

ΚΛΙΝΤΟΝ ΡΟΝΤΧΑΜ ΧΙΛΑΡΥ ... Χρειάζεται ένα χωριό....................................... ............

Λ

ΒΡΑΤΙΤΣ ΚΑΡΟΛΟΣ Στα κρυφά μονοπάτια των θαλασσινών μας βυθών........... ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΒιβλιογραφίαΤατιάνας Γκρίτση-Μιλλιε'ξ (1945-1996)...... ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ Το κρασί του Γουσιαύου............................................ ΝΑΥΡΙΔΗΣ ΚΛΗΜΗΣ - ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ- Ψυχοκοινωνική συγκρότηση................ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ (Μητροπολίτης Ελβετίας) .. Λόγος διαλόγου (ΗΟρθοδοξίαενώπιοντης τρίτηςχιλιετίας)....

ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΚΗΣ

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ... Τύχη και Τάξη (Ηκυριαρχίατα πρώτα)............... ............

Α

1997

ϊ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε I Σ^ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Ε Π Α Ι Ν Ο Σ UNESCO

Τποψήφιο για το ΑΡIΣΤΕIΟΝ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΠΑΙΑΙΚΟΪ Μ Ι ΕΦΗΒΙΚΟΙ ΒΙΒΛΙΟ! ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΒΡΑΒΕΙΟ!

ΕΛΕΝΗ ΣΑΡΑΝΤΙΤΗ

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ

3 * ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ EC Η σύγχρονη εκδοτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα γραφεία: Ζαλόγγου

11,106 78 αθηνα, fax: 382.2530 Ζαλόγγου 11,106 78 αθηνα , fax: 384.24.31 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: Ζωοδόχου Πηγής 3,106 78 αθηνα ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ: 330.12.08 e-mail: kastaniotis@ath.forthnet.gr ΓΡΑΦΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Αρκποτέλους 7,546 24 Θεσσαλονίκη, τηλ .: (031) 270.391 - fax: (031) 271.659 χονδρική ΠΩΛΗΣΗ:

Si< ajS<aCaj

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ No 374 ΜΑΙΟΣ 1997 ISSN 1106-1383

Α ι α β α ζ ω - Α κ ο ύ ω - Β λ έ π ω ________________________

41

Bestseller

43

Βραχυγραφίες

47

Ε.ΚΕ.ΒΙ. Βιβλιογραφικές Προ­

τάσεις της Αγγέλικας Ψαρρά - Γυναίκες και Πολιτική

52

48

Επετηρίδα Μαΐου

ΤΟ ξένο βιβλίο Ηλίας Μαγκλίνης: Ελίτ και μαζική κουλτούρα: Μ. Άρνολντ,

Φ.Ρ. Λίβις, Ρ. Χόγκαρτ 5 6 Λεύκωμα Αρχαία θέατρα

57

Ρεπορτάζ Τόμας

Χάρντυ, ο τραγικός Γράφει ο Αλέξης Σταμάτης 61 Greenpeace από τη «Νεφέλη»

Γράφει ο Νίκος Μολυβιάτης

64

Άρθρο Γιάννης Δεληολάνης: Τοπνεύμα καιτο

τραύμα-Εντυπώσεις από την ποίηση του ΜίλτουΣαχτούρη

Γράφει ο Γιάννης Δεληολάνης Κώστας Πάρλας Σύνταξη: 33.01.313-33.01.239 Λογιστήριο: 33.01.241 Διαφημίσεις: 33.01.313 Συνδρομές: 33.01.315

Ιδιοκτησία: ΓιώργοςΓαβαλάς&ΣΙΑΕ.Ε. ΓιώργοςΓαλάντης

70

68 Εξώστης Noscar

Κοντρόλ Ακρότητες που απωθούν Γράφει ο

Τα Παλιά Διήγημα του Χρήστου Χρηστοβασίλη: «ΟΦλώ­

ρος»

76

Το

Θ Ε Μ Α Τ Ο Υ Μ Η Ν Α : Ρ ο μ , Μ α ν ο ύ ς η Σ ιν τ έ , Κ α λ έ -

Λίλιπούτεια Απαντά ο Γιάννης Παπακώστας

Οι Τ σ ιγ γ ά ν ο ι σ τ η ν Ε λ λ ά δ α κ α ι σ τ η ν Α . Ε υ ρ ώ π η ____

80 Ιδρυτής: ΠερικλήςΑθανασόπουλος Διευθυντής: ΗρακλήςΠαπαλέξης Σύνταξη: ΓιώργοςΓαλάντης, ΚατερίναΓρυπονησιώτη, ΒασίληςΚαλαμαρας, ΝένηΡάις,ΒάσωΣπάθη. Υπεύθυνηοικονομικών: ΒάσωΣπάθή Συνδρομές: ΑθανασίαΣπάθή Διαφημίσεις: ΗρακλήςΠαπαλέξης Καλλπεχνικήεπιμέλεια: ΜυρτιόΠαπαγεωργίου Επιμέλεια-Διορθώσεις: ΒίκυΚωτσοβέλου Στοιχειοθεσία- ΗλεκτρονικήΣελιδοποίησηΦιλμ-Μοντάζ: ΕΝΤΥΠΟοε, ΖωοδόχουΠηγής48,τηλ: 38.36.058- 38.12.373 Εκτύπωση:Δ. Πρίφτης&Υιοί ΟΕ Σωνιέρου6,τηλ.: 5232323 Βιβλιοδεσία: Μ.Φουντουλάκης, Παπανικολή13,Αιγάλεω,τηλ.: 5987432 Διανομή: ΝέοΠρακτορείοΤύπου

72

Γιώργης'Εξαρχος: Κοινωνικός αποκλεισμός των Τσιγγάνων 9 3 Κυριάκος

Κεντρωτής: Οι Ρομ τηςΑ. Ευρώπης: άνθρωποι του περιθωρίου στο περιθώριο της Ευρώπης 9 9 Δημήτρης Ντούσας: Ο Τσιγγάνοςκαι η νεράιδα - Ένα παραμύθι

ΣΥΝ ΕΝ ΤΕΥ ΞΗ

104

ΟΔημήτρης Ραυτόπουλοςσυνομιλείμε τονΜισέλΦάις

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ _______________________________________

120

Μόλις κυκλοφόρησαν Συνεργάστηκαν οι: Γ. Δανιήλ, ΤαίκαΔημητροόλια,

Νλυ Εξαρχοποάλου, Θανάσης Καραγιάννης, Γιώργος Κεντρωτής, Πόλυ Κρημνιώτη, Ηλίας Μαγκλίνης, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Νίκος Μολυβιάτης, Σωτήρης Ντάλης, Χρίστος Παπαγεωργίου, Γιάννης Παπαδάτος, Τάσος Παππάς, Ερρίκος Ράης, ΑλέξηςΣταμάτης,Δημήτρης Τσατσούλης

Κ ρ ι τ ι κ έ ς ______________________________________________

139

Ελληνική Πεζογραφία Νίκος Μπακάλης: Η ατέλειωτη γραφήτου αίματος

Γράφει ο Γ. Δ. Παγανός 1 4 3 Τάσος Ρούσσος: Ο ΟδυσσέαςΜυθιστορία Γράφει ο ΔημήτρηςΤσατσούλης 1 4 5 Ξένη Πεζογραφία Φίλιπ Ροθ: Ηζωήμουωςάντρα

Κεντρικήδιάθεση: Αθήνα: «Διαβάζω» Α. Μεταξά26, Αθήνα10681 Θεσσαλονίκη: Βιβλιοπωλείο «Κέντροτουβιβλίου»Λασσάνη9τηλ. 237.463

και Αντίο Κολόμπους Γράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης

1 4 9 Θέατρο Σάββας Πατσαλί1 5 1 Μελέτη Κωνσταντίνος

δης: Μεταθεατρικά Γράφει ο ΜπάμπηςΔερμπζάκης

Δ. Μαλαφάντης: Οι «ΑθηναϊκοίΕπιστολαί»τουΓοηγορίουΞενόπουλουσπ? «Διάπλασιν τωνΠαίδων» (1896-1947) Γράφει ο Θ. Καραγιάννης 1 5 3 Δοκίμιο Γ.Β. Δερτιλής: Αεί παίδες απαίδευτοι: Είκοσι τρία σχόλια περίεθνικισμού, πλούτου και παιδείας

Σύνθεσηεξωφύλλου: ΜυρτιόΠαπαγεωργίου Φωτογραφίαεξωφύλλου: Απότοβιβλίο«Τσιγγάνες»τωνΜ.Παυλή-Κορρέ, ΡίταςΣπανούλη, ΚατερίναςΚαλούδη(εκδ. Ολκός)

Γράφει ο Βρασίδας Καραλής Α ε λ τ ι α ___________________________

159

Βιβλιογραφικό

167

Κριτικογραφία

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

·

ΠΑΤΑΚΗ

Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Λ ΟΓ ΟΤ Ε Χ Ν Ι Α

Σπύρος Γκρίντζος ΓΚΟΡΚΑΣ «Κουνήσου» του φώναξε. «Οι ψύλλοι φεύγουν από τους πεθαμένους και πάνε στους ζωντανούς». Σείστηκε ο Γκόρκας, ταράχτηκε. Τα λό­ για του Σπήλιου δεν άφηναν περιθώρια. Έπρεπε να διαλέξει ή το ένα ή το άλλο. Τώρα άνοιγαν τα μάτια του, ξεθόλωνε το μυαλό του. Ο Σπήλιος τού τα έλεγε ωμά και ξεκάθαρα. Ολομεμιάς άρπαξε μια βαλίτσα κι άρχισε να μαζεύει τα πράγ­ ματα που θα χρειαζόταν. Έπαιρνε τώρα δρόμο μακρύ, δεν είχε καιρό για χάσιμο. Άλλαξε πουκάμισο και παντελόνι, για ξύρισμα δεν είχε καιρό... Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που δύσκολα τ ’ αφήνεις από τα χέρια σου.

Γιώργος Μανιώτης ΤΟ ΡΟΖ ΚΑΙ ΤΟ ΜΠΛΕ Πώς έπαιξαν το παιχνίδι της ζωής τους ο μπαμπάς και η μαμά; Ποιος τελικά ήταν το αρσενικό-μπλε και ποιος ήταν το θηλυκό-ροζ; Γιατί πίστεψαν τόσο πολύ στους ρόλους-χρώματα; Τι γύ ­ ρευαν να διασώσουν μέσα από αυτές τις σχέσεις των χρωμάτων; Αυτός που αποφάσισε να παίξει το αρσενικό-μπλε γιατί ήθελε να νικήσει πάση θυσία; Και αυτός που αρκέστηκε να είναι το θ η ­ λυκό-ροζ πώς αντιμετώπισε τις επιθέ­ σεις του αρσενικού-μπλε; Ανεξιχνίαστες ιστορίες των ανθρώπων, στις οποίες το βιβλίο αυτό προσπαθεί να ρίξει κάποιο φως και να μας κάνει να κοιτάξουμε τους βασικούς ήρωες με συ­ μπάθεια και αγάπη.

20ή Γιορτή Βιβϋίου 9 - 25 ΜαϊΟΥ ΠΕΔΙΟ ΑΡΕΠΙ

ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΕΚΔΟΤΗΝ ΟΙΟΛΙΟΠΠΛΠΝ ΑΘΗΝΑΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΟΝ ΒΙΒΛΙΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΒΗΝΑΙΠΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΕΒΝΙΚΠ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

εκδόσεις φ^λίστωρ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ■ 1. ΘΑΝΑΣΗΣ Δ. ΣΦΗΚΑΣ ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 1. ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ-ΑΝΘΡΩΠΟΙ & ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ 2.

2. ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΚΛΟΟΥΖ (ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ) Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΩΣΗ 3. ΙΟΡΝΤΑΝ ΜΠΑΕΦ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ ΑΝΤΙΟ, ΚΑΠΕΤΑΝΙΕ

3. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΤΡΕΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ: ΣΑΡΑΦΗΣ-ΚΑΡΤΑΛΗΣ-ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣ 4. ΒΑΡΔΗΣ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗΣ-ΠΑΝ.ΑΡΩΝΗΣ ΟΙ Μ ΙΣΟ Ι ΣΤΑ ΣΙΔΕΡΑ

4. ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΦΑΡΑΚΟΣ (επιμέλεια) ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ ’44 ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΡΕΥΝΑ - ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

5. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΥΡΚΟΣ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΓΚΕΛΑ

5. ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΗΣ ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

6. ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΦΑΡΑΚΟΣ Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΩΝ

6. ΕΛΕΝΗ ΑΣΤΕΡΙΟΥ-ΓΑΒΡΙΛΗΣ ΛΑΜΠΑΤΟΣ Η Α Ρ ΙΣΤ Ε Ρ Η Α Ν Τ ΙΠ Ο Λ ΙΤ Ε Υ Σ Η ΣΤ Η Ν ΕΛΛΑΛΑ

7. ΚΟΥΛΑ ΞΗΡΑΔΑΚΗ ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ (1941-1944)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΔΕΩΝ

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1. ΓΚΙΟΡΓΚΙ ΦΟΤΕΦ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

1. ΚΑΡΕΝ ΑΡΜΣΤΡΟΝΓΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

2. ΑΝΤΡΕΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΥΝΗΓΟΙ ΤΗ Σ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ

2. ΑΛΙΣ ΤΕΡΝΕΡ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗ Σ ΚΟΛΑΣΗΣ

3. ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΗ

3. Ε.Π. ΣΑΝΤΕΡΣ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ Ετοιμάζεται

4. ΤΡΟΥΝΤΥΣΕΤΕΛ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑ Σ ΤΟΥ ΓΚΑΝΤΙ 5. ΜΑΡΤΙ Ν ΤΖΑΙΗ Ο ΕΡΝΣΤ ΜΠΛΟΧ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟΥ ΟΛΙΣΜΟ Υ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

4. ΒΙΚΤΩΡ ΠΩΛ ΤΕΡΝΙΣ Ο ΙΗΣΟΥΣ ΚΑΤΑ ΠΑΥΛΟ Ετοιμάζεται

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΙΛΙΣΤΩΡ Θ ε μ ισ τ ο κ λ έ ο υ ς 3 1 , 1 06 7 7 Α θ ή ν α , Τ η λ. 3 8 18 45 7 , fax: 3 8 19 167

ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ - ΔΙΑΝΟΜΗ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΑΘ. Π. ΧΡΙΣΓΑΚΗΣ Ιπ π ο κρ ά το υ ς 10, τηλ. 36 07 876 ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ Γ ρα β ιά ς 9-13, τηλ. 38 07 689

Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997 Αγνωσίες ιστορικές φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης

Δημοσίευση σπάνιων ντοκουμέντων οε όλα τα τεύχη του 1997

Τιμητική προσφορά τον «διαβάζω» αρχείοΓιώργουΖεβελάκη

Λ /Τ < ΪΒ Ι/ν Τ Γ Ο Υ Κ Α Ρ Τ

< ΓΟ , Ο

Β ΙΡ Ν Λ ΙΟ *

Π/ν<ΥΜΑ ΚΑΙ ΑΙΜΑ STH Ι>ΟΜΗ TO/ν KAICAI>0/v Ο νομάζομαι Π όπλιος Β ιργιλιος Μάρων. Ο ι φίλοι με αποκαλούν σκέτα Βιργίλιο. Ο ι φίλοι, κι ο Αύγουστος. Ο Οκταβιανός Καίσαρ. Α υτός είναι ο μόνος που έχει απομείνει στη σκηνή απ' όλους εκείνους τους λαμπρούς πρωταγωνιστές.· τον Καίααρα και τον Βρούτο, τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, τον Π ομπήιο και τη Δημοκρατία. Σ ε λίγο, θα φύγω κι εγώ. Α φ ο ύ όμως πρώτα σου διηγηθώ πώ ς το Α ίμα έπνιζε το Πνεύμα σε τούτη την καινούργια Ρώμη. Τ η ς χάρισα την Αινειάδα μου της Ρώμης, όπως με πρόσταζε ο Αύγουστος, για να έχει προγόνους κι αυτή, και τίτλους ευγενείας, όπως εκείνους που χάρισε ο Ό μ η ρ ο ς στην Ελλάδα, τη Μ ητέρα όλων μας. Κι όταν γύρεψ α καταφύγιο στην αγκαλιά της, εκείνος ήρθε και με πήρε. Δ εν μπορεί να έχει την πολυτέλεια να με αφήσει να γράφω την αλήθεια. Το κράτος του, βλέπεις, ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος του, θέλει θεμέλια γερά για να στηριχτεί... Κ ι εγώ, μέσα σε όλην αυτήν την κοσμογονία, μέσα σε όλον αυτόν το χορό του αίματος, τι ρόλο θα μπορούσα να παίζω πια, Ό ,τ ι είχα να προσφέρω στον Α ύγουστο, το πρόσφερα. Ό λ α όσα είδα κι έζησα τούτα τα χρόνια, όλα όσα έκανα θα τα βρεις μέσα σε τούτες τις γραμμές. Για το καλό ή το κακό μας, η Αυτοκρατορία έχει πια γεννηθεί. Κι εγώ, δεν έχω λόγο να υπάρχω. Χαίρε.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Μ Α Υ Ρ Ο Μ ΙΧ Α Λ Η Τ Η Λ -:

3 6 Q1 5 5 1

ΚΑΛΕΝΤΗΣ 5 · ·

106 7 9 Α Θ Η Ν Α FAX:

3 6 2 3 5 5 3 __________________

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ / ΒΡΑΒΕΙΑ I το περιοδικό διαβάζω και η Επιτροπή Κριτικών αποτελούμενη από τους:

βαγγελ η αθανα ςοπουλ ο

ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΟΤΖΙΑ ΜΙΣΕΑ ΦΑΪΣ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

θα απονείμουν τα Λογοτεχνικά Βραβεία '96:

· π ο ίη σ η ς • ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ • ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ • ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ

Ορχήστρας των Χρωμάτων

συμμέτοχη της

cι ιc

12

Ι ουνί ου,

ημέ ρα

Πέμπτη,

στο Αίθριο τηc Στοάc του BiBRiou tnc Φιλεκπαιδευτικής Ετοιοείαc ( Α ρ σ ά κ ε ι ο Μ ε ν α ρ ο - π ε σ μ α τ Ζ ό γ Β ο υ 5) Η εκδήλω ση θα π ρα γ ματοπ οιηθεί με τις ευγενικές χο ρηγίες τω ν ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΠΑΤΑΚΗ, TOU ΚΤΗΜΑΤΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ KOI τ η ς ΤΡΙΑ ΕΨΙΛΟΝ

Σ ΙΜ Ο

Τι λέει η Λιλά Έ να πο λύ τολμ ηρ ό βιβλίο γ ια τον έρω τα και την απ ελπισ ία ανάμ εσα σ ’ ένα α γό ρι και μια κοπέλα στις φτωχογειτονιές του Παρισ ιού.

ΚΑΡΛΟ Σ Φ ΟΥΕΝΤΕΣ

Ν ιιάνα, η μοναχική κυνηγός Η πα θιασ μένη σχέση ενός σ υγγραφ έα με μια μεγάλη σταρ του κινηματογράφου.

ΤΑΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΑΝ ΤΑΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ: Απρόβλεπτο-Ηλιούπολη. Αρκτούρος-Σπάρτη. Αριστοτέλης-ΑΘ. Βαγιονάκης-ΑΘ. Βιβλιογωνία-ΑΘ. ΔιάλογοςΒόλος. Διάμετρος-Χαλκίδα. Δωδώνη-ΑΘ. Ελευθερουδάκης-Αθ. Ενδοχώρα-ΑΘ. Εοτία-ΑΘ. Ζαφειρίου-Ν. Λιόσια. Ιανός-Θεσσ. Κέλετρον-Καστοριά. Κεντρί-Λαμία. Libro-ΑΘ. Λοξίας-Θεσσ. Μεθενίτης-Πάτρα. ΠαράμετροςΧολαργός. Μπουγιούκου-Ναύπλιο. Νέστωρ-Κατερίνη. Paper Town-Αμπελόκηποι. Πειραϊκή Φωλιά-Πειραιιάς. Πλήθων-Πλατεία Αμερικής. Σάκης-Νέα Σμύρνη. Σύγχρονη Εποχή-ΑΘ. Το Δέντρο-Ρόδος. Φωτόδεντρο-Ηράκλειο. Χνάρι-ΑΘ. Ώρα-Τρίπολη.

Λ. ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΜΠ.ΑΝΣΓΟΥΩΡΘ Θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά δ ρ ά μ α Ν Ε Φ Ε Λ Η

Η α γά πη άργη σε μ ια μ έρ α

Ν.ΕΒΑΝΣ Ο γη τευ τή ς τω ν αλόγω ν

ω κ ε α ν ιδ α

Μ. ΟΝΤΑΑΤΖΕ Ο Ά γ γ λ ο ς α σ θ ε ν ή ς Κ Α Σ Τ Α Ν ΙΩ Τ Η Σ Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ε ΙΑ

&ΣΗΛΝΤΣ Τ α π έ τ ρ ι ν α η μ ε ρ ο λ ό γ ια Ω Κ Ε Α Ν Ι Δ Α

11 Ε. ΚΟΥΚΚΟΥ Ιωάννης Καποδίστριας-Ρωξάνδςα Στοΰρτξα ΕΣΤΙΑ 12 Π.ΚΟΕΑΟ Στις όχθες του ποταμού Πιέδρο κάθισα χαιόάοψα ΝΈΑ ΣΥΝΟΡΑ 13 ΓΙΟΒΑΝΝΑ Βαμμένος'Ηλιος ΔΕΛΦΙΝΙ 14 ΓΚ, ΜΑΡΚΕΣ Η είδηση μιας οοιαγωγης ΝΕΑΣΥΝΟΡΑ 15 Π. ΔΕΛΤΑ Αναμνήοεις από το 1921 ΕΡΜΗΣ 16 Μ.ΚΟΥΝΤΕΡΑ Ηβοαδιπητα ΕΣΤΙΑ

test λ

wM

> e lle iv . mm f ·

j|

Οι παρακάτω πίνακες προκύπτουν από τα αναλατικά στοιχεία ποα -μας έδωσαν 3ί β ιβλιοπώ λες α π ’ ίλι>τΐ]*ν Ελλάδα,

Αθήνα - Πειραιάς - Θεσσαλονίκη 1 X. Α Υ Μ Π Ε ΡΗ Σ

Εθνική Στρατηγική και Χειρισμός Κρίσεων ιιο ιο τ η τ α 2 Ν.ΓΙΑ Ν Ν Α Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ 0 μεγάλος θυμός ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

3 Ν. Β Ε Ν Ε Τ Η Σ Αφού μεγάλωσες καλά να πάθεις ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ

4 Ε. Κ ΟΥΚΚΟΥ Ιωάννης Καποδίστριας-Ρωξάνδρα Στούρτζα

1 Π .Κ Ο Ε Λ Ο

ΟΑλχημιστής ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ

2 Ρ. Π ΙΑ Τ Σ Ε Ρ 0 γυρισμός ΩΚΕΑΝΙΑΑ

3 Μ. Ο ΝΤΑΑΤΖΕ ΟΆγγλος ασθενής ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

4 Ν .Ε Β Α Ν Σ 0 γητευτής των αλόγων ΩΚΕΑΝΙΑΑ

ΕΣΤΙΑ

5 Λ. ΖΩΓΡΑ Φ Ο Υ Η αγάπη άργησε μια μέρα

5

Μ. Κ ΟΥΝΤΕΡΑ

Ηβραδύτητα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

ΕΣΤΙΑ

Άλλες Πόλεις 1

Μ . ΚΟΥΜ ΑΝΤΑΡΕΑΣ

/

Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω 2 X. Μ ΙΣ Σ ΙΟ Σ Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι

ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ

2 Ρ. Π ΙΑ Τ ΣΕ Ρ 0 γυρισμός

ΓΡΑΜΜΑΤΑ

3 Ν .ΓΙΑ Ν Ν Α Κ Ο Π Ο Υ Α Ο Υ Ομεγάλος θυμός

ΩΚΕΑΝΙΑΑ

3 M IL ΑΝΣΓΟ Υ Ω ΡΘ ΘρησκευτικόΔράμα

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ

4 Μ . ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ 0 πιανίστας και ο θάνατος

ΝΕΦΕΛΗ

4 Κ .Σ Η Λ Ν Τ Σ Τα πέτρινα ημερολόγια

ΔΟΜΟΣ

5

I

Ν. ΒΕ Ν Ε Τ Η Σ

Π .Κ Ο Ε Λ Ο

ΟΑλχημιστής

ΚΕΔΡΟΣ

ΩΚΕΑΝΙΑΑ

5

ΓΚ. Μ Α ΡΚ ΕΣ

Αφού μεγάλωσες καλά να πάθεις

Η είδηση μιας απαγωγής

ΜΟΝΤΕΡΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ

ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ

U I Π Λ Ι ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗ

¥ P U fl Ήλιος ο πρώτος Ετεροθαλή

0 καθηγητής της Γλωσσολογίας Γιώργος Μπαμπινιώτης κρούει, γι’ ακόμη μια φορά, με άρθρο του στο ΒΗΜΑ, τον κίνδυνο που ενέχει η εισβολή ξένων λέξε­ ων, κυρίως αγγλικών, στο ελληνικό λεξιλόγιο στην ε­ ποχή των multimedia, συγνώμη των πολυμέσων, που διανύουμε. Προτείνει, λοιπόν, μια διεπιστημονική ε­ πιτροπή από γλωσσολόγους, φιλολόγους, επιστή­ μονες θετικών και κοινωνικών επιστημών, τεχνολό­ γους, κ.ά., η οποία θα εισηγείται εγκαίρως την από­ δοση στην ελληνική ξένων λέξεων ή όρων με σκοπό να καθιερωθούν, χρησιμοποιούμενοι κυρίως από τα ΜΜΕ και την εκπαίδευση. Ως τότε, δικαίως ισχυρίζεται, αντί του Software να λέμε λογισμικό και αντί της διτυπίας του ίντερνετ ή ιντερνέτ ας χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο. Και για να μην ξεχνάμε ότι σε χαλεπότερους καιρούς μια χούφτα λογίων με επικεφαλής τον Αδαμάντιο Κοραή πέτυχαν ο αβόκαλος να λέγεται δικηγόρος, ο αμπασαδόρος πρεσβευτής, ο αμιράλης ναύαρχος, ο μινίστρος υπουργός, ο νοτάριος συμβολαιογρά­ φος, το κοντράτο συμβόλαιο, το κοντραμπάντο λαθρεμπόριο, η ρετσέτα συνταγή, ο ντοτόρος γιατρός, το μεϊντάνι αγορά, το ντοβλέτι κράτος, η ντόπια οχυρό, η γαζέτα εφημερίδα, κ,ο.κ. Ο Γ. Μπαμπινιώτης υπερασπίζεται με λίγα λόγια το δικαίωμα του Έλληνα νατού μιλάμε ελληνικά, με λέ­ ξεις που να είναι κτήμα όλων.

Προσανατολισμοί

56.000αντίτυπα 14.000αντίτυπα 77.000αντίτυπα

Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά

28.000 αντίτυπα

Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας

14.000 αντίτυπα

Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό

49.000αντίτυπα

Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό

49.000αντίτυπα 42.000αντίτυπα 42.000αντίτυπα Διαβάζουμε επίσης ότι περί τα τέλη του 1998 θα εκδοθούν τα άπαντα ποιητικά και πεζά κείμενα του Οδ. Ελύτη σε επιμέλεια Γιάννη Η. Χάρη, ενώ θα προηγηθεί μια ανέκδοτη, η τελευταία ποιητική συλλογή του. Περιμένουμε εναγωνίως. της Αλβανίας

Μ αρία Νεφέλη

Ήλιος Ηλιάτορας

ΕΛΥΤΗΣ-ΚΟΥΝ-ΤΑΧΤΣΗΣ

Στην Ελευθεροτυπία, επίσης σε συνέντευξη στον Βα­ σίλη Κ. Καλαμαρά, η Λιλή Ζωγράφου μαίνεται για τις χορηγίες Φορντ που πήραν, μεσούσης της δικτατο­ ρίας, ο Ελύτης, ο Κουν και ο Ταχτσής. Και δηλώνει τα παρακάτω: -'Ηταν (ακέραιος ο Οδυσσέας Ελύτης); - Όχι. Όταν με γνώρισε και συνδεθήκαμε, μου μιλούσε για τη φτώχεια του, ότι αν δεν του ’φερνε ο αδελφός του φαΐ κάθε μέρα, θα είχε πεθάνει από την πείνα... ΓΙΑ ΤΟΝ Ο Κουν έπαιρνε τεσσεράμισι εκατομμύρια επί ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ χρόνια. Ο Ταχτσής αγόρασε ρετιρέ στο Κολωνάκι. Αυτοί ήταν οι πρώτοι που πήραν Φορντ το Από κείμενο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ του Βασίλη Κ. ’68 και το έμαθα στο Παρίσι που ζούσα και χα­ Καλαμαρά στην Ελευθεροτυπία για τον Οδυσσέα μογέλασα για την τόση διαφθορά. Πώς λοιπόν Ελύτη στην Ελλάδα και τον κόσμο αντιγράφουμε τον να επαναλάβω τη λέξη ακέραιος; Όταν γνωρίζω πίνακα ο οποίος αναφέρεται στις πωλήσεις των βι­ τη συμπεριφορά του απέναντι στους Αμερικα­ βλίων του στη χώρα μας. νούς που υπέθαλψαν τη δικτατορία και θέλησαν Δυτικά της λύπης 21.000 αντίτυπα να μας αλλοτριώσουν; Ελεγεία της Οξώπετρας 21.000 αντίτυπα Ο μικρός ναυτίλος 21.000αντίτυπα Πώς να μην αναρωτηθούμε: Σε τι ωφελεί και από πού πηγάζει, άραγε, αυτή η αναφορά σήμερα, με ό­ Άξιον Εστί 112.000 αντίτυπα Μονόγραμμα 49.000αντίτυπα ρους τέτοιας υπερβολής και ισοπέδωσης;

ΕΛΥΤΗΣ ΠΡΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Τέλος, ο αναγνώστης του διαβάζω Άρης Παναγιώτου, ο οποίος σερφάρει στο διαδίκτυο (Internet), μας έστειλε τηλεομοιοτυπικώς (fax) επιστολή του Οδυσσέα Ελύτη προς τον Μίκη Θεοδωράκη. Τη δημοσιεύουμε έτσι όπως μας τη μετέφρασε α­ πό τα αγγλικά στα ελληνικά. Νοέμβριος 1960 Αγαπητέ Μίκη, Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που λαμβά­ νω ένα φάκελο με μουσική. Συγκινήθηκα. Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι δεν ήξερα πώς να διαβάσω τις νότες. Τελικά βρήκα ένα νεαρό μαθητή μουσικής να τις τραγουδήσει και να τις παίξει στο πιάνο με ένα δάχτυλο. Εντυπώ­ σεις: αν δεν μου είχες πει ότι είναι μόνο το προσχέδιο, θα έβρισκα τις μελωδίες πολύ α­ πλές σε σχέση με τους στίχους. Τώρα, εγκρί­ νω και τις επικροτώ και είμαι ανυπόμονος να τις ακούσω στην ολοκληρωμένη έκδοση. Πώς μπορεί να επιτευχθεί; Τι πιστεύεις; Εγώ ένας αγράμματος όσον αφορά στη μουσική, όπως ξέρεις, και θα ήθελα να μου δείξεις το δρόμο. Τις φαντάζομαι σε ραδιοφωνική παραγωγή του «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» ως επωδούς τραγουδημέ­ νες ανάμεσα σε απαγγελίες του κειμένου. Δεν θα ήθελα να παραμελήσουμε και την άλλη ερ­ γασία - πράγμα που δεν σημαίνει ότι πρέπει να βιαστείς. Όσο το έχεις υπόψη σου, πι­ στεύω ότι κάτι θα βγει από αυτό. Σε εμπιστεύ­ ομαι. Έψαξα ανάμεσα στη Σύρο καιτηνΤζια και στο στέλνω ως χαιρετισμό από την Ελλάδα. Χρειά­ ζεται ορισμένες διορθώσεις, τις οποίες θα κά­ νω αργότερα - εφόσον σε εμπνέει. Προς το παρόν, αυτό δεν θα σου δημιουργή­ σει πρόβλημα επειδή ο ρυθμός δεν αλλάζει. Τώρα που το ξανακοίταξα μου άρεσε και δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να γράψω στίχους για ήδη υπάρχουσες μελωδίες. Μπορείς να μου οτείλεις τον ρυθμό με το συνηθισμένο τρόπο. Φυσικά δεν σου υπόσχομαι τίποτα. Είμαστε στο έλεος των διαθέσεών μας. Στην εποχή μας αλλάζουν πολύ γρήγορα. Προσμένοντας με χαρά την απάντησή σου, οδηγίες και μελλοντικά σχέδια. Με όλη μου την αγάπη Οδυσσέας Ελΰτης

ΠΛΕΙΟΔΟΣΙΑ Ο Αλέξανδρος Ασωνίτης, ο νέος σταρ της πεζογρα­ φίας μας, εξομολογείται στη Δήμητρα Ρουμπούλα, στο Έθνος, ότι το βιβλίο του «Η συνείδηση της αιω­ νιότητας» επτά εκδότες (Ίκαρος, Νεφέλη, Καστανιώτης, Γνώση, Εστία, Λιβάνης, Γαβριηλίδης) δεν το εκτίμησαν και εκ των υστέρων το μετάνιωσαν. Τώρα που είναι έτοιμο το δεύτερο μυθιστόρημά του, «διαφορετικό στη γραφή με έντονη φιλοσοφική σκέ­ ψη», παρατηρείται συνωστισμός εκδοτών για τη στέ­ γασή του. Η πλειοδοσία κατά τα φαινόμενα θα του ε­ ξασφαλίσει τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, διότι ο παθών συγγραφέας έχει ως εκ τούτων τα μάτια του δεκατέσσερα.

ΑΠΑΤΗ ΚΑΙ ΑΓΝΟΙΑ Η Γαλλική Ακαδημία απένειμε τον τίτλο του καλύτε­ ρου μυθιστορήματος της χρονιάς στην πανέμορφη συγγραφέα Καλλίστη Μπεγιάλα, από το Καμερούν, για το βιβλίο της «Οι χαμένες τιμές», μας πληροφο­ ρεί ο Αριστομένης Καλκαβούρας στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία. Εκείνο όμως που δεν γνώριζε η Ακα­ δημία ήταν ότι η εν λόγω φιλόδοξη συγγραφέας με­ ρικούς μήνες πριν είχε καταδικαστεί από δικαστήριο του Παρισιού, για λογοκλοπή κειμένων από βιβλίο του Χάουαρντ Μπιούτεν. Η ποινή που της επεβλήθη ήταν 100.000 φράγκα. Στο μεταξύ είχε επισημανθεί ότι έκλεβε ασυστόλως από έργα του Ρομέν Γκαρί, Πολ Κονστάν και Άλις Γουόκερ. Η χαριστική βολή στην κάλπικη καριέρατης ήταν οι αντιστοιχίες που εντοπίστηκαν ανάμεσα στο «Δρόμο της πείνας» του Μπεν Όκρι και τις βρα­ βευμένες «Χαμένες τιμές»... Το έργο της δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα κολάζ κλεμμένων φράσεων, παραγράφων και σελί­ δων, όπου τις περισσότερες φορές δεν άλλα­ ξαν ούτε σημεία στίξης! Τι λέει μετά από όλα αυτά η συγγραφέας; Εξαπολύει μύδρους προς όλες τις κατευθύνσεις κατηγορώ­ ντας τους επικριτές της για ρατσισμό και μισογυνισμό, ενώ οι Αθάνατοι της Γαλλικής Ακαδημίας αντί να ισχυριστούν δημοσίως την πλάνη τους, καταφεύ­ γουν στο αμίμητο: Κάθε συγγραφέας είναι κληρονό­ μος των βιβλίων που έχει διαβάσει...

Π Α ΤΟ ΥΣ ΠΟΠΟΛΑΡΟΥΣ Στο μετρό του Παρισιού οι επιβάτες πλήττουν λιγό­ τερο, μας πληροφορεί ο κ. Γιλανόπουλος στα ΝΕΑ,

γιατί υπάρχει το «μετροπολάρ». Τι είναι αυτό; Πρόκει­ ται για βιβλία μιας χρήσεως. Τα διαβάζεις όσο ταξιδεύ­ εις με το μετρό και μετά τα πετάς στην έξοδο. Θριλεράκια γραμμένα με τρόπο απλό για να μη σε μπερδεύ­ ουν και με μέγιστο χρόνο ανάγνωσης μια ώρα. Οι επι­ βάτης του μετρό αγοράζει το βιβλιαράκι του από το ει­ δικό σταντ «βιβλίων διαδρομής» έναντι 400 δρχ. περί­ που και ξεφεύγει από τη ρουτίνα της καθημερινότη­ τας. Ξενέρωτοι Γάλλοι! Εμείς εδώ στην Ελλάδα ταξιδεύ­ ουμε στα αστικά λεωφορεία με ποιητές. Πού να κατα­ λάβετε εσείς τι νιώθουμε οι Έλληνες με στίχους όπως: Ό,τι στην πλάση ζει σα μουσική I το ίδιο τραγούδι τραγουδεί. Ανάταση κουτόφραγκοι, ανάταση κρεμασμέ­ νοι από τις χειρολαβές.

ECRITURE GRECQUES Κυκλοφόρησε στη Γαλλία, από τις εκδόσεις DESMOS του δραστήριου Γιάννη Μαυροειδάκου με τη συμμετο­ χή του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου της Γαλλίας, ένα εν­ διαφέρον βιβλίο με τίτλο Ecritures grecques-Ελληνικές γραφές. Πολλά και αξιοσημείωτα περιλαμβάνει ο τό­ μος τον οποίο προλογίζει ο Ζακ Λακαριέρ. Ακολου­ θούν: Μια Σύντομη ιστορία του ελληνικού μυθιστορήμα­ τος ως το 1945 γραμμένη από τον Ενρί Τονέ, Σχεδία­ σμα για την ελληνική μοντέρνα ποίηση ω ς το 1940 από τον Κωνσταντίνο Μπόμπα, Ευρετήριο 140 (εκατόν σα­ ράντα) μεταπολεμικών ποιητών και πεζογράφων, με κριτικά σχόλια για τον καθένα, από την Αθηνά Βουγιού-

κα, χαρακτηριστικά αποσπάσματα έργων τους μετα­ φρασμένα στα γαλλικά, κείμενο του Νάνου Βαλαωρίτη για την ελληνική μεταπολεμική λογοτεχνία, ενδεικτικός κατάλογος Ελλήνων συγγραφέων μεταφρασμένων στα Γαλλικά από το 1950 ώς σήμερα και η απαραίτητη συνοπτική βιβλιογραφία. Ένα βιβλίο χρήσιμο τόσο για τους Γάλλους, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την ελληνική λογοτεχνία, όσο και για τους Έλληνες βιβλιόφιλους, κυρίως γι’ αυτούς, διότι σ’ αυτό θα βρουν ένα χρήσιμο σύντομο οδηγό για τις αναγνωστικές τους περιπλανήσεις. Δυστυχώς όμως πολλά τα τυπογραφικά λάθη της έκ­ δοσης και οι παραλείψεις. Π.χ. στη σελίδα 389 γράφε­ ται «Η ελλινηκή ποίηση» (απαράδεκτο λάθος), ενώ, στο εξώφυλλο του βιβλίου, ουδείς από τους γράφοντες αναφέρεται στα περιεχόμενα. Γιστί;

δες και τα περιοδικά, τώρα τείνει να επικρατήσει μια νέα μορφή δημοσιότητας: Φωτογραφίες με λεζάντα το ονοματεπώνυμο επίδοξων συγγραφέων των οποίων την αξία αγνοούμε, διότι τα βιβλία τους βρίσκονται α­ κόμη στο στάδιο της εκτύπωσης. Πρόκειται για τον γνωστό αγώνα δρόμου ποιος θα α­ νακαλύψει και θα προβάλει πρώτος νέα ταλέντα στην πεζογραφία. Το επόμενο βήμα ποιο; Ένας άγνωστος αρκεί να γνω­ στοποιήσει ότι θα γράψει μυθιστόρημα ή συλλογή διη­ γημάτων και εμείς οι δημοσιογράφοι να τρέψουμε ξο­ πίσω του για να του αποσπάσουμε δυο λόγια και μια φωτογραφία του. Πού ξέρεις! Αύριο μπορούν όλοι να μιλούν γι’ αυτόν. Δευτερευόντως βεβαίως και για το βι­ βλίο του. Συμπέρασμα; Η φήμη των πεζογράφων, ι­ δίως των νέων, τρέχει γρηγορότερα από τη φήμη των βιβλίωντους. Νέα ήθη!

(ΓΕΛΙΑ) Συμφωνούμε με αυτά που γράφει ο Δημοσθένης Κούρτοβικ στα ΝΕΑ με αφορμή βιβλιαράκια που κυκλοφό­ ρησαν με συνεντεύξεις του Θ. Λάλα από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Στη συλλογή αυτογράφων που είναι οι συνεντεύ­ ξεις του Λάλα, τα ολοένα επανερχόμενα, χαζοχα­ ρούμενα γέλια, που δηλώνονται με ναρκισσιστική έμφαση, είναι η αφιέρωση, που τη γράφει ο ίδιος ο δημοσιογράφος για τον εαυτό του (γιατί η εκπλη­ κτική συχνότητά τους ανταποκρίνεται μάλλον στις επιθυμίες του παρά στην πραγματικότητα τουλάχιστον έτσι θέλουμε να ελπίζουμε) και την υπογράφει συγκαταβατικά ο διάσημος συνεντευξιαζόμενος. Είναι το τρόπαιο του συνεντευκτή, η διαλάληση της οικειότητας που κατόρθωσε ν’ αποκτήσει μ’ έναν κολοσσό, φέροντάς τον στα μέτρα του (και στα μέτρα του κοινού του), την ίδια στιγμή που φαίνεται να συζητάει μαζί του για τα πιο περισπούδαστα ζητήματα. Αυτά ισχύουν, συμπληρώνουμε εμείς, υπό την προ­ ϋπόθεση ότι συζητάει πράγματι ο συνεντευκτής - και όχι δι’ αντιπροσώπου - με τον συνεντευξιαζόμενο.

ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΟΥΡΑΝΙΟΝ ΕΔΑΦΩΝ Η Ν. Κοντράρου-Ρασσιά σε συνέντευξη στην Κυριακά­

ΣΗΜ ΕΙΑ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟΝ Εκτός από τους συγγραφείς του ενός βιβλίου που πα­ ραχαϊδεύονται από τα ΜΜΕ, κυρίως από τις εφημερί­

τικη Ελευθεροτυπία απευθύνει το λόγο στον πρόσφατα

αναρρώσαντα Μιχάλη Κατσαρό: Περάσατε μια περιπέτεια τελευταία κι όμως σας βλέπω όπως πάντα κεφάτο...

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΤΟΥΣΑΣ

Κι εκείνος ανενδοίαστα απαντά: Πότε; Τώρα τελευταία; Δεν συνέβη ασθένεια. Ήταν κάτι άλλο. Είχαμε μια μετατόπιση ουρανίων εδαφών. Πέρασα από τον Ευαγγελισμό με το γιο μου και τον ποιητή Καραβασίλη. Στην είσοδο ανέβηκα σε ένα κα­ ροτσάκι για να τρέξω με τις ρόδες του στο διάδρομο κι εκείνη τη στιγμή έγινε μετατόπιση ουρανίων εδα­ φών. Βρεθήκαμε κάπου μακριά, σ’ έναν άλλο Ευαγγε­ λισμό. Ανοίγω το παράθυρο και βλέπω ένα βουνό με μια πόλη άλλη. Κοιτάω απέναντι και βλέπω όλα τα πα­ λιά κτίρια της πλατείας Ευαγγελισμού. Ευτυχώς όλα ήρθαν έπειτα στη θέση τους.

ΙΣΧΥΕΙ ΚΑΙ ΣΗΜ ΕΡΑ Από ενημερωτικό φυλλάδιο του βιβλιοπωλείου Ελευθερουδάκη αντιγράφουμε ρήση που αποδίδεται στον Όσκαρ Ουάιλντ. Τις παλιές ημέρες τα βιβλία τα έγραφαν άνθρωποι τωνγραμμάτων και τα διάβαζε το κοινό. Σήμερα τα βι­ βλία τα γράφει το κοινό και δεν τα διαβάζει κανείς...

Ο

& ΦΥΛΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΣΤ Η Ν ΙΣΤΟ ΡΙΑ, Τ Η Ν Κ Ο ΙΝ Ω ΝΙΑ, ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

] \ ί ι α ιστορική και κοινωνιολογική μελέτη σχετικά με τους τσιγγάνους, τόσο σε παγκόσμιο όσο και — ειδικά — σε ελληνικό επίπεδο, καθώς και μια προσωπική και εις βάθος έρευνα σε όλους τους τσιγγάνικους καταυλισμούς της χώ ρας μας.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

G U T E N B E R G

Β ρ α χ υ γ ρ α φ ίε ς

ΛΕΣ ΚΑΙ ΜΑΓΙΑ ΜΟΥ ’ΧΕΙΣ ΚΑΝΕΙ Η βιογραφία - τρόπος του λέγειν - του Ανδρέα Παπανδρέου από τη Δήμητρα Λιάνη με τίτλο «Ένας αληθινός έ­ ρωτας» δεν θα κυκλοφορήσει από τον «Λιβάνη», όπως ό­ λοι γνωρίζαμε, αλλά από τις εκδόσεις «Ιστός-Ερμής» του Μανώλη Σαββίδη, μας πληροφορεί η Εξουσία. Η κυρία Λιάνη μόλις άλλαξε εκδότη εισέπραξε ως προκα­ ταβολή για την πρώτη έκδοση του βιβλίου το ποσόν των 50 εκατομμυρίων, ενώ άλλες πηγές μιλούν για 70. Τι θα διαβάσουν στις σελίδες του όσοι το διαβάσουν; Ο πρόεδρος έστειλε τον Λιάνη στην κουζίνα να περι­ μένει, ενώ ο ίδιος είχε μια σοβαρή συζήτηση με τους κ.κ. Κατσιφάρα, Τσοχατζόπουλο και Λιβάνη. Η Μαργαρίτα είναι λίγο ψυχρή και κάποιες στιγμές α­ πάνθρωπη, αλλά είναι κυρία. Από τη στιγμή που εξα­ σφαλίστηκε οικονομικά, κράτησε μια στάση αξιοπρε­ πέστατη. Αυτό που κυρίως την ενδιέφερε ήταν τα λε­ φτά. Η Σοφία είναι μια απλή κοπέλα, όχι ιδιαίτερης ευ­ φυΐας, είναι αλήθεια και λίγο φεγγαρολουσμένη, αλ­ λά κατά βάθος έχει καλή καρδιά. Ο Κώστας Λαλιώτης είναι «φτερό στον άνεμο». Το πιο «αποκαλυπτικό» είναι εκείνο που φέρεται ότι γρά­ φει για το Θόδωρο Κατσανέβα: Μια γερόντισσα σε κάποιο μοναστήρι με προειδοποί­ ησε πως πρέπει να νηστέψω και να κοινωνήσω επει­ γόντως, διότι αυτός ο άνθρωπος μου έχει κάνει μάγια και θέλει να με καταστρέψει.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Γυναίκες και ηο\ιτική ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ στην πολιτική αποτελεί προϋπόθεση για την κα­ τανόηση των σύγχρονων αγκυλώσεων, που εμποδίζουν την πρόσβαση των γυναικών στον λεγόμενο δη­ μόσιο χώρο. Πεδίο σχεδόν αδιερεύνητο στην Ελλάδα, η «πολιτική ιστορία» των γυναικών συρρικνώνεται συχνά σε μερικές προφανείς ενότητες της, κυρίως εκείνες που σχετίζονται με την κατάκτηση των πολιτι­ κών δικαιωμάτων, ή με τη δραστηριότητα μερικών επώνυμων γυναικών. Αγνοείται συνήθως το μεγάλο εύ­ ρος των περιεχομένων της, το γεγονός δηλαδή ότι περιλαμβάνει αρκετές «επιμέρους» ιστορίες: την ιστο­ ρία των γυναικείων οργανώσεων και του φεμινισμού (των πολλών και διαφορετικών εκδοχών φεμινιστικής σκέψης και δράσης) · την ιστορία της σχέσης των γυναικών με κομματικούς ή συνδικαλιστικούς φορείς και με εθνικιστικά ή εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα- την ιστορία συλλογικοτήτων (φιλανθρωπικών, θρη­ σκευτικών, κινήσεων μητέρων κ.ο.κ.), που χαρακτηρίστηκαν «κοινωνικές» δραστηριότητες, αλλά στάθη­ καν καθοριστικές για τη συγκρότηση της σημερινής γυναικείας πολιτικής ταυτότητας- την ιστορία, τέλος, των ιδιαίτερων επιπτώσεων που είχαν οι πολιτικές (και όχι μόνο) αναταραχές στη ζωή των γυναικών. Στα θέματα αυτά, το ενδιαφέρον της εγχώριας επιστημονικής κοινότητας είναι ακόμη περιορισμένο και οι σχετικές ιστορικές συμβολές λιγοστές. Διαθέτουμε, ωστόσο, τεράστιο πλούτο μαρτυριών, αυτοβιογρα­ φιών και απομνημονευμάτων, αλλά και λογοτεχνικών κειμένων ή φωτογραφικών λευκωμάτων, που κάποτε θα πρέπει να αξιολογηθούν ως ιστορικά τεκμήρια. Εξάλλου, η ιστορία των γυναικών υπήρξε εξαρχής ιδι­ αίτερα επινοητική, ανακαλύπτοντας τα ίχνη των γυναικών ακόμη κι εκεί που η επίσημη ιστοριογραφία τις είχε μεταμορφώσει σε σχεδόν αόρατους κομπάρσους μιας σκηνοθεσίας που εξελισσόταν ερήμην τους. Με την έννοια αυτή, τα περισσότερα από τα βιβλία που επιλέγονται εδώ είναι απλώς ενδεικτικά: αναφέρονται αποκλειστικά στην ελληνική εκδοχή του ζητήματος, υπαινίσσονται τη μεγάλη ποικιλία των πηγών, υποδεικνύουν μερικά από τα πολλά μονοπάτια μιας αναζήτησης ικανής να μας ανταμείψει.

Π Ρ Ο Τ Ε ΙΝ Ε Ι Η ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΨΑΡΡΑ* ΕΛΕΝΗ ΒΑΡΙΚΑ

ΕΡΙΚΑ ΚΟΥΝΙΟ-ΑΜΑΡΙΛΙΟ

Η εξέγερση m v Κυριών Η ΓΕΝΕΣΗ ΜΙΑΣ ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1833-1907 Κατάρτι, Αθήνα 1996, σελ. 421 (α’ έκδοση 1987)

Πενήντα χρόνια μετά... ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΣΑΛΟΝΙΚΙΩΤΙΣΣΑΣ ΕΒΡΑΙΑΣ Επιμέλεια: Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 171

«Ιστορία, γυναίκες, φύλο» «Δίνη», φεμινιστικό περιοδικό, 6 (1993) σελ. 7-269

ΤΑΣΟΥΛΑ ΒΕΡΒΕΝΙίΙΤΗ

ΚΟΥΛΑ ΞΗΡΑΔΑΚΗ Οι γυναίκες στον άτυχη πόλεμο τον 1897 Φιλιππότης, Αθήνα 1994, σελ. 132

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Αιηγήματα Εισαγωγή-Φιλολογική Επιμέλεια: Γ ιάννης Παπακώστας Οδυσσέας, Αθήνα 1987, σελ. 263

ΕΛΕΝΗ ΜΠΟΜΠΟΥ-ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ Το Λύκειο mv Ελληνίδαν, 1911-1991 Λύκειο των Ελληνίδων, Αθήνα 1993, σελ. 397

ΕΦΗ ΑΒΔΕΛΑ Αημόσιοι υπάλληλοι γένους θηλυκού ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΤΟΜΕΑ, 1908-1955 Ίδρυμα Έρευνας & Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος Αθήνα 1990, σελ. 293

Η γυναίκα της Αντίστασης Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Οδυσσέας, Αθήνα 1994, σελ. 382 Α’ Πανελλαδικό Συνέδριο Γυναικών ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΡΟΖΑΣΙΜΒΡΙΩΤΗ ΑΘΗΝΑ, ΜΑΗΣ 1946 Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας, τόμος Α’, Αθήνα 1985, σελ. 190

ΛΙΝΑ Π. ΤΣΑΛΔΑΡΗ Εθνικοί κοινωνικοί πολιτικοί προσπάθειαι ΤΟΜΟΣ Α': ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΜΟΣ Β': ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Αθήνα 1967, σελ. 317+375

ΜΑΡΙΑ KAPPA Εμείς οι απ’έξω ΠΕΟΠΕΦ: 1948-1954, ΜΙΑ «ΜΙΚΡΗ» ΕΠΟΠΟΙΙΑ Κωσταράκης, Αθήνα 1995, σελ. 235

ΟΛΓΑ ΜΑΣΤΟΡΑ-ΨΑΡΟΓΙΑΝΝΗ Στο δρόμο του χρέους Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1995, σελ. 295

Ή Αγγελικά Ψαρρά είναι ιοτορικός και δημοσιογράφος

Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

Επιλεκτική καταγραφή σημαντικών, λησμονημένων, ενίοτε αξιοπερίεργων γεγονότων που σημάδεψαν τον κόσμο της λογοτεχνίας και της τέχνης γενικότερα

Στην Ελλάδα...

1 Μαΐου 1811: Γεννιέται στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς ο συγγραφέας Ανδρέας Λασκαράτος (χρ. θαν. 1901).

1 Μαΐου 1909: Γεννιέται στη Μονεμβασιά ο Γιάννης Ρίτσος (χρ. θαν. 1990).

3 Μαΐου 1798: Οι αυστριακές αρχές παρα­ δίδουν τον Ρήγα Βελεστινλή (1757-1798) και επτά εταίρους του στους Τούρκους, οι οποίοι τους φυλακίζουν στον Πύργο Νεμπόιζετου Βελιγραδιού.

5 Μαΐου 1928: Ο Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928) επισκέπτεται τη Μ αρία Πολυδούρη (1902-1930) στο νοσοκομείο «Σωτηρία» όπου νοσηλεύεται λόγω φυματίωσης. Είναι η τελευταία τους συνάντηση.

9 Μαΐου 1927: Διοργανώνονται οι πρώτες «Δελφικές Γιορτές».

10 Μαΐου 1959:0 Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) διαβάζει το μυθιστόρημα «Το Βατερλώ δύο γελοίων» του Γιάννη Σκαρίμπα (1897-1984). Γράφει στον Γ. Σαββίδη: «... διαβάζω με διακοπές το "Βατερλώ". Έ χει κέφι, πράγμα που είναι, όπως ξέ­ ρεις, σπουδαίο για την εκτί­ μησή μου και έχει (αρέσει δεν αρέσει) λαλιά. Το τζαζ του Ευρίπου. Κάποτε μου δίνει την εντύπωση πως πά­ ει να γραφεί σε στίχο...».

Επετηρίδα

11 Μαΐου 1868: Γεννιέται στο Βραχώρι Αγρίνιου ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (χρ. θαν. 1920).

13 Μαΐου 1872: Γεννιέται στην Κέρκυρα ο συγγραφέ­ ας Κωνσταντίνος Θεοτόκης (χρ. θαν. 1923).

20 Μαΐου 1917: Ο Στρατής Μ υριβήλης (1890-1969) αρ­ χίζει να γράφει το μυθιστό­ ρημα «Η ζωή εντάφω».

20 Μαΐου 1946:0 Άγγελος Σικελιανός (1884-1951) γνω­ ρίζεται με τον Πολ Ελιάρ (1895-1952) που πραγματο­ ποιεί ταξίδι στην Ελλάδα. Έξι μέρες αργότερα ο Σικελιανός προσφωνεί τον Γάλλο ποιητή στο Αττικόν μαζί με τον Νίκο Καζαντζάκη (1883-1957).

23 Μαΐου 1973: Πεθαίνει η πεζογράφος Μέλπω Αξιώτη (χρ.γενν. 1905).

25 Μαΐου 1978: Πεθαίνει η μεγάλη ηθοποι­ ός Κυβέλη (χρ. γενν. 1888).

26 Μαΐου 1928: Παίζεται η πρώτη κινημα­ τογραφική ταινία στην Αθήνα.

27 Μαΐου 1946: Η Εταιρεία Ελλήνων Λογο­ τεχνών προτείνει τους Νίκο Καζαντζάκη και Άγγελο Σικελιανό για το βραβείο Νόμπελ. Ύστερα από μηχανορραφίες Ελλή­ νων δημοσιογράφων και κριτικών κατά του Καζαντζάκη το βραβείο πηγαίνει στον Γερ­ μανό Χέρμαν Χέσσε (1877-1962).

28 Μάίου 1951:0 Γ. Σεφέρης συναντά για πρώτη φορά τον Τ.Σ. Έλιοτ (1888-1965) στο σπίτι του Στίβεν Σπέντερ, σε γεύμα προς τιμήν του Γ. Όντεν (1907-1973).

Το Μάιο του 1823 ο Διονύσιος Σολω­ μός (1798-1857) γράφει τον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν». Το Μάιο του 1909 ο Ανδρέας Καρκαβίτσας (1865-1922) επισκέπτεται τον Αλέ­ ξανδρο Παπαδιαμάντη (1851-1911) στη Σκιάθο. Το Μάιο του 1936 η Μεταξική δικτατο­ ρία συγκρούεται με τους εργάτες που απεργούν. Ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει φωτογραφία μιας μάνας που θρηνεί πά­ νω από το σώμα του δολοφονημένου γιου της. Ο Ρίτσος συγκλονίζεται. Κλείνεται επί δύο μέρες σπίτι του, όπου και γράφει τον «Επιτάφιο». Το Μάιο του 1967 ο Αρης Αλεξάνδρου (1922-1978) δεν αντέχει άλλο τις πολιτι­ κές διώξεις και φεύγει για το Παρίσι, ό­ που εργάζεται ως νυχτοφύλακας, καθαριστής πεζοδρομίων, κ.ά.

Στον Κόσμο...

4 Μαΐου 1940: Η σύζυγος του Τζέιμς Τζόις (18821941), Νόρα, δηλώνει στον άντρα της: «Δεν έχω διαβά­ σει κανένα από τα βιβλία σου, αλλά μάλλον πρέπει να το κάνω κάποια μέρα, διότι, αν κρίνω από το πόσο πολύ πουλάνε, θα πρέπει να είναι καλά».

6 Μαΐου 1856: Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (1856-1939) γεννιέται στο Φράιμπεργκ της Μοραβίας.

8 Μαΐου 1880: Πεθαίνει ο Γκιστάβ Φλομπέρ (χρ. γενν. 1821).

10 Μαΐου 1933: Οι Ναζί καίνε δημοσίως τα βιβλία του Μπέρτολντ Μπρεχτ (18981956).

11 Μαΐου 1968: Ο Ζαν Πολ Σαρτρ (19051980) υποστηρίζει το φοιτητικό κίνημα και καταδικάζει την αστυνομική βία: «Η μόνη σχέση που μπορούν να έχουν οι φοιτητές με αυτό το πανεπιστήμιο, είναι νατό διαλύ­

σουν. Και για να γίνει αυτό δεν υπάρχει πα­ ρά μόνον μια λύση: το πεζοδρόμιο».

13 Μαΐου 1907: Γεννιέται στο Λονδίνο η συγγραφέας Δάφνη ντι Μοριέ.

19 Μαΐου 1952: Η Λίλιαν Χέλμαν (1905) πληροφορεί την επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Γερουσίας ότι θα αρνηθεί να καταθέσει ε­ ναντίον των συναδέλφων της. «Δεν μπορώ και δεν υπάρχει περίπτωση να προ­ σαρμόσω τη συνείδησή μου στη μόδα της χρονιάς».

20 Μαΐου 1799: Ο Ονορέ ντε Μ παλζάκ (χρ. θαν. 1850) γεννιέται στην Τουρ της Γαλλίας.

22 Μαΐου 1885: Πεθαίνει ο Βικτόρ Ουγκό (χρ. γενν.

1802).

22 Μαΐου 1808:0 Ζεράρ ντε Νερβάλ (χρ. θαν. 1855) γεννιέται στο Παρίσι.

24 Μαΐου 1861:0 Ιβάν Τουργκένιεφ (1818-1883) επισκέπτεται τον Λέοντα Τολστόι (1828-1910) και του διαβάζει τα χειρό­ γραφα του μυθιστορήματος του «Πατέρες και γιοι». Ύστερα από λίγη ώρα, ο Τολστόι αποκοιμιέται.

26 Μαΐου 1976:0 Μάρτιν Χάιντεγκερ (χρ. γενν. 1889) πεθαίνει.

27 Μαΐου 1884: Ο Αμερικανός μυθιστοριογράφος ΝτάσιελΧάμετ (χρ. θαν. 1961) γεννιέται στο Μέριλαντ.

28 Μαΐου 1906: Ο Χένρικ Ίψ εν (18281906) πεθαίνει. Στον τάφο του έστησαν μια αξίνα συμβολίζοντας έτσι τον άνθρωπο που έσκαψε βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή.

Το Μάιο του 1869 ο Φλομπέρ ολοκλη­ ρώνει την «Αισθηματική Αγωγή», την οποία επεξεργαζόταν για πέντε χρόνια. Παρά το ότι περιμένει πολλά από αυτό το βιβλίο, η αποτυχία είναι σχεδόν πλή­ ρηςΤο Μάιο του 1955 ο Αλμπέρ Καμί (1913-1960) βρίσκεται στην Ελλάδα, ό­ που και δίνει διάλεξη για την Τραγω­ δία.

ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

Έ ν α ς πρωτότυπος συνδυασμός των α ρχα ιολογικώ ν ευρημάτων, της γλω σσολογίας και της πολεμική ς τέχνης που αποδεικνυει π ω ς οι νεκ ρ ο ί των μυκηναϊκώ ν τά φ ω ν ήταν νεόφ ερτοι στον ελλαδικό χώ ρο.

Ά νοδος και πτώση του πολυεθνικού επίλεκτου σώματος του οθω μ ανικού στρατού που έφ τα σε μέχρι την Ο υγγαρία και που το έτρεμε α κόμη και ο Σουλτάνος.

ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΙ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΑ... ΤΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ... Η ιστορία ενό ς έθνου ς α πό το Μ εσαίω να μ έχρ ι σήμερα: ο ρ ό λο ς τω ν Α λβανών κατά την Τουρκοκρα τία , ο α γώ να ς για την ανεξαρτησία, αλλά κα ι η π ο ρ εία του σ υγχρόνου αλβανικού κρ ά τους κα ι οι π ερ ιπ έτειες του που κο ρ υ φ ώ νο ν τα ι στις μ έ ρ ες μ α ς στο δ ρ ό μ ο π ρ ο ς τη δημ οκρ α τία .

Ε Κ Δ Ο Σ Ε ΙΣ Ο Δ Υ Σ Σ Ε Α Σ ΑΝΔΡΕΑ ΜΩΡΑΪΤΗ 3 -1 1 4 7 1 ΑΘΗΝΑ - ΤΗΛ. 36.24.326, 36.25.575 - FAX 36.48.030 ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ: ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ 5 - ΤΗΛ. 32.12.111

ΕΛΙΤ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ: Μ . Δ Ρ Ν Ο Λ Ν Τ , Φ . Ρ . Λ Ι Β Ι Σ , Ρ. Χ Ο Γ Κ Α Ρ Τ

Το ζήτημα τω ν αντιθέσεων ανάμ εσα στη μαζι­ κή και στη λεγάμενη «ελίτ» κ ουλτούρα απ α σ χ ο­ λ ε ί μελετητές και διανούμενους, σ ε όλο τον κό­ σ μο. Στην Ε λλάδα δεν είναι ένα ζήτημα μόνον δ ιαχρονικό αλλά, λόγ ω της (ιδιωτικής κατά κύ­ ρ ιο λόγο) τηλεόρασ ης, και επίκαιρο. Α π ό π α ­ λιά, ο Π απανούτσος καταδίκαζε τον Βάρναλη π ο υ γ υ ρό φ ερνε στα ταβερνεία, ενώ εκείνος πρ ο τιμο ύσ ε τα «φ ιλολογικά τέια» με κυρίες της καλής κοινωνίας. Ο Γιάννης Τ σ αρούχης έλεγε ότι μας κυβ ερνά η «δικτατορία της μετριότη­ τας», ενώ έπεφ τε σε βαθιά μελα γχολία γ ια την α π ώ λεια της «ελληνικότητας». Ο Μ όνος Χατζιδάκις μιλού σε γ ια τη «δικτατορία του Τ ύπου και τω ν ΜΜΕ», ενώ ο Κώστας Ταχτσής είχε ε­ πανειλημ μένα σ χολιάσ ει με π ίκ ρ α το θάνατο του ρεμπέτικου και τον ερ χο μό τω ν «σκυλάδι­ κων» (σήμερα «ελληνικάδικων») ω ς δείγματα αλλο τρίω ση ς ενός γνήσιου λαϊκού στοιχείου. Ο Κωστής Π α παγιώ ρ γης πάλι, τακτικός άλλοτε θα μώ ν τω ν σ κυλάδικω ν, ίσ ω ς να έχει αντίθετη άποψη. Ό π ω ς και να ’χει, είναι ένα ζήτημα που α π ασχ ο λεί διανοούμενους και καλλιτέχνες σε όλο τον πλανήτη. Το ότι η μαζική ή λαϊκή ή «ποπ» κουλτούρ α έχει διεισ δύ σ ει βαθιά στις ζωές όλ ω ν μας είναι ένα γεγονός το οποίο, κα-

ξένο βιβλίο

λώ ς ή κακώς, δεν είναι δυνατόν να αγνοήσει κανείς. Το π ρ ό βλημ α είναι πε ρ ίπ λ οκ ο και ίσ ως γ ι’ αυτό ιδ εολογικά αντίθ ετοι μελετητές δεί­ χνουν να ταυτίζονται όταν έρχεται η στιγμή να καταδικάσουν τον «βαρβαρισ μό» της μαζικής κουλτούρας: συντηρητικοί διανοούμενοι όπω ς οΤ .Σ . 'Ε λιοτ (T.S. Eliot, 1888-1965) μοιάζουν να σ υμφ ω νούν με αριστερούς όπ ω ς ο Α μ ερ ικα­ νός Φ ρέντρικ Τ ζέιμσον (Fredric Jam eson, 1934) ή μεταμοντερνιστές όπω ς ο Ζαν Μποντριγιάρ (Jean Baudrillard, 1929). Είναι βέβαια και εκείνοι πο υ έχουν ταχθεί ανοιχτά υπέρ της μαζικής κουλτούρας, όπω ς ο Άγγλος θεω ρητι­ κός της επικοινω νίας, ο Τζον Φισκ (John Fiske, 1939). Π ρόσφατα, στη Μ εγάλη Βρετανία κυκλο φ όρ η­ σαν κάπ οια βιβλία πο υ αφ ο ρο ύν σε ζητήματα πολιτισ μού και κουλτούρας και συγκεκριμένα σε τρεις Ά γγλους μελετητές, ελάχιστα γνω ­ στούς στην Ελλάδα, τους Μ ά θ ιο υ Α ρ ν ο λ ν τ , Φ.Ρ. Λ ίβ ις και Ρ. Χ ό γ κ α ρ τ . Μ ά θ ιο υ Ά ρ ν ο λ ν τ ( M a tth e w A r n o ld , 1 8 2 2 -1 8 8 8 ) « Η ζ ω ή τ ο υ Μ ά θ ιο υ Ά ρ ν ο λ ν τ » (A L ife o f M a tth ie w A rn o ld , εκδ. H odder & S toughton, σελ. 398) του

Ν ίκολας Μ ιούρεϊ (Nicholas Murray), είναι η βιο­ γ ρ α φ ία της π ιο σημαντικής, ίσως, λογοτεχνι­ κής πρ οσω πικότητας της Βικτωριανής Αγγλίας. Αν και ως βιογραφ ία δεν είναι ιδιαίτε­ ρα συναρπαστική (η ζωή του Άρνολντ δεν προσφέρεται για μεγάλες συγκινήσεις), ενδιαφ έ­ ρον παρουσιάζει το ότι ο Μ ιούρεϊ προσεγγίζει τον Άρνολντ ω ς «προφήτη», ο οποίος είχε πρ ο βλέψει τις κοσμογονικές αλλαγές πο υ θα επέρ ­ χονταν στη σ φ αίρ α του πολιτισμού και της κουλτούρας κατά τον 20ό αιώ να - πράγματα πο υ ο Άρνολντ εξέφ ρασε κυρίω ς στο βιβλίο «Κουλτούρα και αναρχία» (Culture and Anarchy, 1865). Εκεί υπάρχει και ο διάσ ημος ο­ ρισ μός, σύμ φ ω να με τον οποίο, κουλτούρα εί­ ναι «ό,τι καλύτερο έχει κανείς πε ι και σκεφ θεί στον κόσμο» («th e b e s t th a t h a s b e e n th o u g h t a n d s a id in th e w o rld » ). «Κουλτούρα», συνεχίζει ο Άρνολντ, « ε ίν α ι τ ο ν α μ ε λ ε τ ά κ α ν ε ίς τ ο τέλειο ». Αντίθετα, δεν μας δίνει έναν ανάλογο ορ ισ μ ό πά νω στο τι είναι η μαζική κουλτούρα. Δ ιαβ ά­ ζοντας όμω ς τα κείμενά του γίνεται εύκολα α ­ ντιληπτό ότι κατ’ εκείνον, η μαζική κουλτούρα αποτελεί στην ου σ ία συνώ νυμο της αναρχίας. Και ο κίνδυνος της αναρχίας κατά τον Άρνολντ, ελλόχευε στο ότι γύ ρ ω στα 1866-7 οι εργατι­ κές τάξεις απ όκτη σ α ντο δ ικαίω μ α της ψήφου:

πο ιο θα μπ ορ ο ύσ ε να είναι το μέλλον ενός έ­ θνους πο υ στην ο υ σ ία π α ρέδ ιδε τις τύχες του στα χ έρια μιας τεράστιας μάζας ανθ ρώ π ω ν α­ π ό τους οπ οίου ς έλειπε η στοιχειώ δης κ α λ λ ιέ ρ ­ γ ε ια πά ν ω σε θέματα αισθητικής και παιδείας; «Η α λή θεια και η γνώση, με την απόλυτη έννοια τω ν λέξεων, δεν είναι δυνατόν να αποκτηθούν απ ό τις μεγάλες μάζες της ανθρώπινης φυλής», γρ ά φ ε ι χαρακτηριστικά. Στην ουσία, ο Άρνολντ ξορκίζει κάθε είδους κοινωνική α λλα ­ γή και ακο λου θεί την κλασική π α ραδ οσ ιακή αγγλική συντηρητική σχολή του Έ ντμουντ Μ περκ (Edm und Burke, 1729-1797). Ο Άρνολντ έζησε σε μια εποχή μεγάλω ν πολιτικο-κοινωνικών ανακατατάξεων και αναταρα­ χών. Αυτό τον φόβιζε. Δ ιόλου τυχαίο πο υ α π ό­ ψεις του επη ρ έασ αν βαθιά τον Τ.Σ. Έ λιοτ αλλά και τον Φ.Ρ. Λίβις. Φ .Ρ . Λ ί β ις ( F .R . L e a v i s , 1 8 9 5 - 1 9 7 8 )

Γεννημένος και σ πουδαγμένος στο Καίμπριτζ, ο Λίβις δίδαξε στο εκεί πανεπιστήμιο, ίδ ρυσε και διηύ θυ νετη φ ημισμένη φ ιλολογική επιθεώ ­ ρηση “ Scrutiny” (1932-53), ενώ συνέγραψε μια σ ειρ ά α π ό πο λύ σημαντικές (στην Αγγλία τουλάχιστον) φ ιλολογικές μελέτες όπ ω ς «Η μεγάλη πα ράδ οσ η » (The Great Traditio n, 1948) και «Η κοινή επιδίω ξη» (The C om m on Pursuit, 1952). Δ ύο βιβλία αφ ιερ ω μ ένα στον εν λόγ ω θεω ρητι­ κό κυκλο φ όρ η σαν π ρ ό σφ ατα στη Γ ηραιά Αλβιόνα. Το ένα τιτλοφ ορείται « Μ ε λ έ τ ε ς κ α ι κ ε ίμ ε ν α » (Essays and docum ents, εκδ.

Sheffield Academ ic Press, σελ. 314). Επιμελη­ τές της έκδοσ ης οι Ian M ac Killop και Richard Storer - πρ ώ η ν φοιτητές του. Είναι ένα σ υλλο­ γικό έργο πο υ περ ιλαμ βάνει βιογραφ ικές ανα­ φ ορές στον Λίβις, α λλά και κριτικές μελέτες πο υ αναφ έρονται σ ε σ υσχετισμούς ανάμεσα στον Λίβις και τον Έ λιοτ, τον Λόρενς, ακόμα και τον Φρόυντ. Το άλλο βιβλίο είναι το «Φ.Ρ. Λίβις: Μ ια λογοτεχνική βιογραφία» (F.R. L e a v is : a lite ra ry b io g ra p h y , εκδ. Duckworth, σελ. 300) του Τζ. Σινγκ (G. Singh). Π αραδόξω ς, και τούτο είναι το π ιο θετικό σημείο της βιο­ γραφ ίας, ο Σινγκ επικεντρώ νεται περ ισ σ ότερ ο στην πα ρο υσ ίασ η του έργου του Λίβις π α ρ ά στη ζωή του. Την πνευματική π α ρακμ ή πο υ «διέγνωσε» ο Άρνολντ, ο Λίβις την εντόπισε τη δεκαετία του ’30, όταν τα χολιγουντιανά θεάματα, οι ανάλα­ φ ρες εκπο μπ ές του ρ αδιοφ ώ νου, οι δ ιαφ ημ ί­

ξένο βιβλίο

σεις και η π ο π μουσική, άρχισ αν να κάνουν θραύσ η. Μ έσα απ ό βιβλία όπ ω ς το «Μαζικός πο λιτισ μ ός και η κουλτούρ α της μειοψηφίας» (Mass C ivilization and M inority Culture, 1930) και «Κουλτούρα και περιβάλλον» (Culture and Environm ent, 1933), ο Λίβις εξ έ φ ρ α σ ε τ η ριζική του αντίθεση στην εμπ ορ ευ ματο πο ίησ η της τέ­

χνης και στην ισ ο πέδω ση της γλώ σ σ ας . Ό π ω ς και ο Άρνολντ, έτσι και ο Λίβις νοσ ταλγού σε το πα ρελθόν, όταν στις μικρές εκείνες κοινωνίες υπ ήρ χε α κό μα η «οργανική κοινότητα» (organic com m unity). Αν οι ελιτίστικες απόψ εις του Λίβις συγκλίνουν με εκείνες τω ν Μ αρξιστών της Σχολής της Φ ρανκφ ούρτης είναι διότι τόσ ο ο Λίβις, μέσ α α π ό τις μικρολογικές της σ υντηρητικής του νο ­ οτροπίας, όσ ο και ένας Αντόρνο (Theodore Adorno, 1903-1969), πα γιδ ευμένο ς μέσ α στα δο γματικά μα ρξιστικά του πρ ότυπα, δεν κατάφ ερ αν να συλλάβο υν τη βαθύτερη ο υ σ ία και τον π ο λύ π λευ ρ ο χ α ρ ακτήρ α τω ν αλλαγώ ν πο υ συντελέστηκαν αυτόν τον αιώ να. Πιο κοντά σ ’ αυτήν την «πραγματικότητα» μοιάζει να βρί­ σκεται ο Ρίτσαρντ Χόγκαρτ. Ρ ίτ σ α ρ ν τ Χ ό γ κ α ρ τ ( R ic h a rd H o g g a rt, 1 9 1 8 ) Ο Ρ. Χόγκαρτ, γό νος εργατικής τάξης α π ό το

Λιντς, εργάσ τηκε ω ς λέκτορας αγγλικής φ ιλ ο ­ λογίας. Το 1963 ίδρυσ ε και διηύθυνε, μαζί με τον Ρέιμοντ Ο υίλιαμς (Raym ond Williams, 1921-1988) το Κέντρο Σ ύγχρονων Π ολιτιστι­ κώ ν Μ ελετών (Centre of C ontem porary C ultural

Studies) του Π ανεπιστημίου του Μ πέρμινχαμ. Δ ύο είναι κυρίω ς τα σ ημ αντικότερα βιβλία του Χόγκαρτ: «Οι χρή σ εις της παιδείας» (The Uses of Literacy) πο υ τάρ αξε τα νερ ά στην Αγγλία ό ­ ταν κ υ κλο φ όρ η σε το 1957. Το άλλο «Ο τρ όπ ος ζωής σήμερα» (The W ay w e live now, εκδ.

Chatto and W indus, σελ. 352) πο υ κ υκλο φ όρ η­ σε στα τέλη του 1995. «Οι χρή σ εις της παιδείας» απ οτελεί υπ ε ρ ά σ πι­ ση της κουλτούρας της εργατικής τάξης. Ή ταν το π ρ ώ το βιβλίο πο υ απέρρ ιπ τε τη «Λεβισική» (Leavisite) πρ ο σέγ γισ η π ο υ ήθ ελε την εργατική τάξη παθητική κοινωνική μάζα πο υ μέσ α στην άγνοιά της θα ήταν αιώ νια θ ύ μα μιας «κουλτούρας της εκμετάλλευσης». Βέβαια, ο Χόγκαρτ τέμνει μια διαχω ριστική γρ α μμ ή ανά­ μεσ α στην κου λτού ρ α της εργατικής τάξης κα­ τά τη δεκαετία του ’30 και σε εκείνη της δεκα ε­ τίας του ’50. Ο Χόγκαρτ νοσ ταλγεί την εποχή του ’30 όταν υπ ήρ χε μια γνησιότητα και αγνό­ τητα στον τ ρ όπ ο ζωής τω ν εργατικώ ν τάξεω ν π ο υ δεν ξέφ ευγε α π ό το π λ α ίσ ιο της αγγλικής π α ράδ οσ η ς. Ή ταν η εποχή μιας κουλτούρας π ο υ γεννήθηκε μέσ α απ ό τον ίδιο το λ α ό και όχι μια «προκατασκευασμένη» κουλτούρ α γ ια το λαό. Αυτό χάθη κε μετά τον πό λ ε μ ο με την ει­ σ βολή της «κακής μη αυθεντικής κουλτούρας» (bad in authentic culture), η οπ οία ήταν ξενό­ φερτη, αμ ερικα νοφ ερμένη. Μ ’ ά λλα λόγια, ο Χόγκαρτ κάνει έναν σ αφ ή δια χ ω ρισ μ ό ανάμε­ σ α στο λαϊκό και το λαϊκίστικο ή λάίκοφ ανές... Αυτή την επίθεσ η στη μαζική κου λτούρα πο υ ξεκίνησε την εποχή τω ν «φίφτις» και, συνάμα, την αναζήτηση γ ια το αληθινό π ρ ό σ ω π ο της «αγγλικότητας» (Englishness), ο Χόγκαρτ τη συνέχισε στο «Ο τ ρ όπ ος ζωής σήμερα». Ό ντας π ο λέμιος του Συντηρητικού Κόμματος και της Θατσερικής πολιτικής, την οπ οία και καθιστά υπεύθυνη γ ια την εμπορ ευ ματο πο ίησ η της π α ι­ δείας και ειδ ικά τω ν βρετανικών πα νεπισ τη­ μίων, ασ κ ε ί εντονότατη πολιτιστική και κοινωνι­ κή κριτική, ενώ δεν πα ρ α λ ε ίπε ι ακό μα να καυ τηριάσ ει την έντονη λογ οκ ρ ισ ία - «ηθική προαστίων» (suburban m orality) την ον ο μ ά ζε ιπ ο υ έχει ε πιβ άλλει η κυβ έρνηση τω ν Συντηρη­ τικώ ν τα τελευταία χρόνια. Γενικά, δεν είναι μια μελέτη με την αυστηρή έν­ νοια του όρου, α λλά μια π ο λεμική ενάντια στις σ αρω τικές τάσ εις π ο υ χ αρακτηρίζουν τη μαζι­ κή κου λτούρα καθώς και στην υπ ονό μευ σ η της πα ρα δ οσ ια κ ή ς και εθνικής κουλτούρας...

ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΑΙΝΗΣ

^

χ

ψ

-

;

4

·ι . . ; 4 ·ι

^

,. j

j

ι

JUd

.. L..1L. L .L L .jL. \ ... l ..1L*L. I., f.

7 T 1 I ! 1 Ί 1 1 Γ 1 ϊ Γ ί Γ I ϊ \ Γ Γ Γ. Τ Γ Γ

ΣΟΛΩΝΟΣ 60 - ΑΘΗΝΑ ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ - ΑΘΗΝΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ 17 - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Κ. Π ΑΛΑΙΟΑΟΓΟΥ 14 - ΛΕΥΚΩΣΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ... Ηατρα H as άξια...

ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ

" Θέατρο τηςίεράπολης,

. ..θέατρα θέας άξια...

θέατρο της Εφέσου · προσπαθούσες να φανταστείς τα μάτια αραδιασμένα

Ηράκλειο, Ίτανος, 1997 Υ Λ OW

θέατρο της Στρατονίκειας, θέατρο της Περγάμου,

° 'αυτά τα θέατρα πως κοίταζαν. Τα συλλογίζεσαι τώρα, καθώς βραδιάζει και σου φαίνουνται κοχύλια στα χέρια των παιδιών".

Γ.ΣΕΦΕΡΗΣ, «ΜΕΡΕΣ Ε’» Τα κορυφαία επ ιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού, τα εβδομήντα ένα μ ε­ γάλα και μικρά αρχαία θέατρ α, αποτύπωσε ο φακός της Μ . Στεφώση και της J. Lange σ’ ένα φ ω τογραφ ικό οδοιπορικό σε αρχαιολογικούς χώ ρους της Ελλάδας, της Μ ικρός Ασίας, της Κάτω Σ ικελίας και της Κύπρου. Τις εικό ν ες συνοδεύουν λιτά κείμενα του αρχαιολόγου Δ. Μποσνάκη και του ιστορικού Δ. Γκαγκτζή, ενώ το λεύκω μα προλογίζει ο δ ιευθυντής του Μ ουσείου Μπενάκη, Ά γγελο ς Δ εληβορριάς.

ϊχος ΤΖΟΥΝΤ Μ τ φ ρ .: Μ α ρ ία Κ ρ ά λ λ η Α θ ή να , Κ α σ τα νιώ τη ς, 19 97 Σελ. 591

Τόμας Χάρντυ φέτος έχει την τιμητική του. Δεν είναι τυχαίο

Ο

πως μέσα στο Φεβρουάριο κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτό­ χρονα δύο μεταφράσεις του έργου του « Ju de th e O b s c u re » από τη Μαρία Κράλλη («Τζουντ») και τις εκδόσεις «Καστα-

νιώτη» και από τη Λητώ Σειζάνη («Τζουντ ο Αφ α νή ς» ) από τις εκδό­ σεις «Νεφέλη». Η έκδοση των δύο αυτών βιβλίων συνέπεσε και με ΤΖΟΥΝΤ Ο ΑΦΑΝΗΣ

την προβολή

της ταινίας

«Jude»

σε

σκηνοθεσία

M ic h a e l

Μ τ φ ρ .: Λη τώ Σ ειζ ά ν η

W in te rb o tto m , που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα. Η αγγλι­

Α θ ή να , Ν ε φ έ λ η , 19 97

κή λογοτεχνία του 19ου αιώ να έχει εμπνεύσει πολλούς σκηνοθέ­

Σελ. 5 2 6

τες του κινηματογράφου και τα μυθιστορήματα του Χάρντυ, με τον σεναριακό σχεδόν χαρακτήρα της αφήγησης, προσφέρονται ιδιαίτερα για μεταφορά στη μεγάλη οθόνη, αρκεί να θυμηθούμε το « Μ α κ ρ ιά α π ό το α γ ρ ιε μ έ ν ο π λ ή θ ο ς » του Τ ζον Σ λ έ σ ιν γ κ ε ρ (1967)

και το «Τες» του Ρ ο μ ά ν Π ο λ ά ν σ κ ι (1979). Ο Τόμας Χάρντυ γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου 1840 και πέθανε στις 11 Ιανουάριου 1928. Θεωρείται ο πιο φημισμένος ηθογράφος της Αγγλικής υπαίθρου και τα καλύτερό του έργα είναι τοποθετημένα στο «Γουέσεξ», μία φανταστική περιοχή στη νοτιοδυτική Αγγλία που είναι εμπνευσμένη από τη γενέτειρά του, το Ντόρσετ. Αφού άφησε το σχολείο το 1856, ο Χάρντυ έγινε βοηθός ενός αρχιτέ­ κτονα και αναστηλωτής εκκλησιών στο Ντόρτσεστερ. Μεταξύ 1862-67 πήγε στο Λονδίνο, όπου ασχολήθηκε με την ποίηση. Το 1870 ταξίδεψε στην Κορνουάλη για την αναστήλωση μιας εκκλη­ σίας και εκεί γνώρισε τη μετέπειτα γυναίκα του Έ μμα Λαβίνια Γκί-

φορντ. Μετά την απόρριψη έκδοσης μιας νουβέ­ λας του από δύο εκδότες, ο συγγραφέας Τζορτζ Μέρεντιθ έπεισε τον Χάρντυ να γράψει ένα μυθι­ στόρημα με καθαρά καλλιτεχνικές προθέσεις και με πιο σύνθετη πλοκή, συμβουλή που ο Χάρντι α­ κολούθησε στο πρώτο του έργο «D e spe ra te R em ed ie s», μια ιστορία φόνου. Ακολούθησε το

πρώτο μυθιστόρημα του κύκλου του Γουέσεξ

φασαρία, η οποία δημούργησε τέτοια αποστροφή στον συγγραφέα που δεν έγραψε άλλα μυθιστο­ ρήματα, αφιερώνοντας την τελευταία του δημουργική περίοδο στην ποίηση που ο ίδιος θεω­ ρούσε πάντα πολύ πιο σπουδαία από την πεζογραφική του παραγωγή. Το έργο του Χάρντυ χαρακτηρίζεται από έναν έ­ ντονο μελοδραματισμό, από το μεγαλείο και τη βία που διατρέχει το παλιό ιστορικό αγγλικό έπος και από την αιματηρή παράδοση του Ελισαβετια­ νού και ίακωβιανού θεάτρου. Ακόμα εμφανής εί­ ναι η επιρροή του νατουραλισμού, σε σημείο να βρίσκουμε, μεταφερμένα στην αγγλική επαρχία, στοιχεία που συναντάμε στον Ζολά. Στον «Τζουντ», οι κύριοι χαρακτήρες, σε αντίθεση με τα πρώτα του έργα είναι ανέστιοι, βρίσκονται συνε­ χώς υπό μετακίνηση με πόσης φύσεως μέσα-τρένα, άμαξες κ.ά. -, διαμένουν σε πανδοχεία, σε πρόχειρα καταλύματα, δεν στεριώνουν πουθενά. Το παραδοσιακό Γουέσεξ έχει αρχίσει να αλλο­ τριώνεται και οδηγείται σταδιακά στην εξαφάνιση με την εμφάνιση των νέων βιομηχανικών δυνάμε­ ων και την οικονομική εξέλιξη της υπαίθρου. Το μυθιστόρημα «Ju de th e O b scure» , που θα μπο­ ρούσε να αποδοθεί και σαν «Τζουντ ο Ερμητικός» ή «Τζουντ ο Δυσπρόσιτος», είναι περισσότερο μια σπουδή στην αποτυχία παρά ένα ρομάντσο, η ι­ στορία ενός αινιγματικού αυτοδίδακτου του οποί­ ου η καταγωγή και ένας γρήγορος πρώτος γάμος τον εμποδίζουν να πραγματοποιήσει τις φιλοδο­ ξίες του μέσα σε ένα περιβάλλον που διαρκώς αλ­ λάζει, με τις νέες αξίες να εδραιώνονται πάνω στο συντηρητικό θεμέλιο των προκαταλήψεων της πουριτανικής, υποκριτικής Βικτωριανής κοινω­

« U n de r th e G re e n w o o d Tree» (1872). To 1874 έ­ γραψε την πρώτη μεγάλη του επιτυχία «Μ α κ ρ ιά α ­ π ό το α γ ρ ιε μ έ ν ο πλήθος», ένα μυθιστόρημα του ο­ ποίου η δομή και ο γενικός τόνος προσιδιάζουν περισσότερο στην τραγωδία παρά στην κωμωδία, παρά το χιούμορ και το σχετικά ευτυχισμένο τέ­ λος. Μεταξύ 1878-1895 ο Χάρντυ έγραψε τα: «The R etu rn o f th e Native» (1878), «The Trum pe t-M a jor» (1880), «The M a y o r o f C aste rb rid g e » (1886), «The W ood la nd ers», «Tess o f th e D ’U rb ervilles» (1891), «Ju de th e O b scure» (1895). Όλα του τα έργα απο­ πνέουν έναν στωικό πεσσιμισμό και την αίσθηση της αναπόδραστης τραγωδίας της ζωής. Με την «Τες», ο Χάρντυ εγκαινίασε μια κατά μέτωπο σύ­ γκρουση με τον ηθικούς κανόνες της Βικτωριανής εποχής. Ο «Τζουντ» ξεσήκωσε ακόμα μεγαλύτερη

νίας. Στην επαρχιακή Αγγλία του 19ου αιώνα ο Τζουντ Φόλεϊ, ένας αυτοδίδακτος έξυπνος νεαρός ονει­ ρεύεται να ακολουθήσει τα βήματα του παλιού του δάσκαλου Φίλοσον και να γίνει δεκτός στο Κριστμίνστερ, στο τοπικό πανεπιστήμιο. Η γνωρι­ μία του με την Αραμπέλλα τον απομακρύνει από τις φιλοδοξίες του όταν - πιστεύοντας πως είναι έ­ γκυος - την παντρεύεται. Ο γάμος πνέει σύντομα τα λοίσθια, η Αραμπέλλα τον εγκαταλείπει και ο Τζουντ μετακομίζει στο Κριστμίνστερ. Εκεί δουλεύει σε ένα μαρμαράδικο τα πρωινά και μελε­ τάει τα βράδια ελπίζοντας να γίνει δεκτός στο πα­ νεπιστήμιο. Συναντά την ξαδέρφη του Σ ο υ Μ π ρ έ ντχεντ, μία πνευματώδη, οξυδερκή νεαρή. Όταν

αυτή χάνει τη δουλειά της, κανονίζει με τον Φίλο-

σον να την προσλάβει για βοηθό του. Ο Τζουντ, χωρίς να το εκφράζει, είναι ερωτευμένος με τη Σου, αλλά ξέρει πως μια ενδεχόμενη σχέση θα ή­ ταν καταδικασμένη από την πουριτανική βικτωρια­ νή κοινωνία της εποχής. Όταν το πανεπιστήμιο τον απορρίπτει, ο Τζουντ αποφασίζει να ξαναγυρίσει στο χωριό του, όμως η Σου τον παρασύρει στο Μέλτσεστερ όπου έχει μετακομίσει με τον δάσκα­ λο. Μαθαίνοντας για την Αραμπέλλα, η Σου πα­ ντρεύεται τον Φίλοσον από εκδίκηση. Σύντομα κα­ ταλαβαίνει πως αυτός ο γάμος δεν έχει βάση, τον εγκαταλείπει και αρχίζει να συζεί με τον Τζουντ. Το ζευγάρι δεν είναι παντρεμένο με αποτέλεσμα η τοπική κοινωνία να το απομονώσει και να το ε­ χθρεύεται. Έχουν πια τρία παιδιά να θρέψουν, δύο δικά τους και έναν γιο από τον γάμο του Τζουντ με την Αραμπέλλα. Με την πεποίθηση πως τα δεινά του ζευγαριού οφείλονται σε εκείνον, σε μια σκηνή ανατριχιαστικής ωμότητας, ο γιος σκο­ τώνει τα δύο ετεροθαλή του αδέρφια και αυτοκτονεί, αφήνοντας το περίφημο ανορθόγραφο προθανάτιο σημείωμα: «D one b e c a u s e w e are to o

και ψυχογράφος της κοινωνίας της αγγλικής υπαί­ θρου, μπορούσε να προβεί σε τέτοια ασέβεια στην ανθρώπινη φύση, να παρουσιάσει με τέτοιες βδελυρές και αποκρουστικές λεπτομέρειες τις ζο­ φερότερες γωνιές της ύπαρξης. Ένα νεοτερικό στοιχείο που παρατηρούμε στο μυθιστόρημα είναι ο ίδιος ο χειρισμός της σχέσης των δύο φύλων μέσα από την πένα του Χάρντυ. Τα

ΊΓΟΜΑΣ Χ Α Ρ Ν Τ Υ

ΤΖΟΥΝΤ Ο ΑΦΑΝΗΣ

m en ny» (To έκανα γιατί είμαστε πολλοί). Η Σου εί­

ναι βέβαιη πως η φοβερή τραγωδία αποτελεί τη θεία δίκη για την αμαρτία τους και πως πρέπει να πληρώσει υποφέροντας. Αρνείται να μείνει άλλο με τον Τζουντ. Το ζευγάρι αγαπιέται, αλλά πρέπει από δω και πέρα να ζήσει χωριστά, μια τιμωρία που ο Τζουντ δεν αντέχει. Ο Χάρντυ σχεδιογραφεί τα πρόσωπα του Τζουντ και της Σου όχι μόνον σαν τυπικά θύματα της Βι­ κτωριανής ηθικής και της ταξικής προκατάληψης, αλλά και σαν χαρακτήρες βγαλμένους απευθείας από την Αρχαία Ελληνική Τραγωδία. Πέραν της συγγενικής του σχέσης, το γεγονός ότι ζούσαν μαζί χωρίς να είναι παντρεμένοι και ότι επιπροσθέτως απέκτησαν παιδιά, αποτελεί μιαν Ύ βρι α­ πέναντι στην κλειστοφοβική κοινωνία της εποχής, Ύ βρι από την οποία για να αποκαθαρθούν, οφεί­

πεθάνει και κανείς να μην ήταν ικανός νάτη διαδεχτεί στις καλλιτε­ χνικές της αναζητήσεις. Ήταν δική της iu'-,χι ιι Πόλη φάντασμα.

βαθύτερα επίπεδα της σχέσης του ζευγαριού δεν είχαν εξερευνηθεί σε τέτοιο βάθος ως εκείνη την εποχή, ειδικά όσον αφορά μια σχέση σαν του Τζουντ με τη Σου, μια σχέση που θέλει να είναι ι­

Χ υ δαίος». Οι κριτικοί και το κοινό της εποχής δεν

σότιμη, με ό,τι και αν σημαίνει ο όρος για το τέλος του 19ου αιώνα. Ο Τζουντ και η Σου είναι δύο άν­ θρωποι που πασχίζουν μαζί να βρουν την αλήθεια των αισθημάτων που τρέφουν ο ένας για τον άλ­ λον, μα αποτυγχάνουν μια και βρίσκονται αντιμέ­ τωποι με τεράστιους σκοπέλους όπως η ηθική της εποχής και η σύγχυση ανάμεσα στον πνευματικό και στον σωματικό έρωτα, με αποτέλεσμα, συγχυσμένοι και αναποφάσιστοι, να συντρίβονται μπροστά στο μέγεθος της θείας δίκης.

μπορούσαν να αντιληφθούν πώς ένας δεξιοτέ­ χνης σαν τον Χάρντυ, ένας μάστορας του λόγου

Α. ΣΤΑΜΑΤΗΣ

λουν να πληρώσουν, και μάλιστα με το σκληρότε­ ρο δυνατό νόμισμα. Ακόμα όμως και έτσι, η απο­ τρόπαιη ωμότητα της τιμωρίας τους είναι αναπά­ ντεχη. Το τριπλό φονικό-αυτοκτονία, έτσι όπως παρεισφρέει μέσα στο έργο - σόκαρε ιδιαίτερα το αναγνωστικό κοινό της εποχής, σε σημείο να με­ τονομάζεται το μυθιστόρημα από κάποιους ευφυολόγους ως «Jude the Obscen β»-«Τζουντ ο

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΡΜΟΣ Μ Α ΤΡΟ Κ Ο ΡΔΑ ΤΟ Τ 7, 106 78 ΑΘΗΝΑ τηλ. 3830604

Ό συγγραφέας τοΰ βιβλίου, άντλώντας άπό το πεδίο της ποίησης, της φιλοσοφίας καί της θεολογίας, εξετάζει κεντρι­ κές όψεις τοΰ πολιτισμού στο κατώφλι του 2000. Προβαίνει σέ συνολική «άνασύνθεση» μέ άξονες άμεσης ή πλάγιας άναφορας την πλατωνική καί πατερική παράδοση καί τήν συνέχειά τους (κοντινή ή μακρινή) μέσα άπό τό έργο νεώτερων δημιουργών δπως: Ν. Μπερντιάγεφ, Σιμόνης Βέϊλ, Γ. Σα­ ραντάρη, Π. Γιαννόπουλου, Σπ. Κυριαζόπουλου, Φ. Κόντογλου, Ζ. Λορεντζάτου, π. Δ. Στανιλοάε, Μητρ. Περγάμου ’Ιωάννη, Χρήστου Γιανναρά κ.ά. Κριτική θεώρηση τοΰ Μάρξ καί τοΰ Φρόϋντ. «’Ανάγνωση» των 'Ομιλιών στην Έξαήμερο τοΰ Μ. Βασιλείου καί Σχόλια στον Νικόλαο Καβάσιλα.

Gm pm «Θέλησα ν’αλλάξω τον κόσμο για να μη σβη'σει τ’όνειρο» ΡόζαΛσύξεμπουργκ

Τ σως η λέξη Αμτσίτκα στους περισσότερους αναγνώστες να μη I λέει απολύτως τίποτα. Είναι ένα μικρό νησάκι στη δυτική ακτή I της Αλάσκας. Πραγματικός παράδεισος για την άγρια ζωή. Αε1

τοί, γεράκια κι ενυδρίδες το χρησιμοποιούν ως καταφύγιο, εξ

ου και οι απαγορεύσεις για χρήση όπλων. Η περιοχή αυτή είναι α ­ πό τις πιο σεισμογενείς του πλανήτη. Το 1964 ένας σεισμός 8,5 Ρί­ χτερ συντάραξε μια έκταση ακτίνας 800 χιλιομέτρων σκορπίζο­ ντας το θάνατο σε 115 ανθρώπους και καταστρέφοντας το 75% του εμπορίου. Σ’ αυτό τον τόπο επέλεξαν οι ΗΠΑ, πέντε χρόνια με­ τά, να «δοκιμάσουν μια πυρηνική βόμβα ενός μεγατόνου, προξε­ νώντας διαδηλώσεις χιλιάδων Καναδών στα αμερικανοκαναδικά σύνορα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, προγραμμάτισαν «νέες δοκι­ μές» για το 1971. Στο συμβάν αυτό οφείλεται η δημιουργία της Greenpeace που στην πρώτη φάση της ονομάστηκε «Don’t make wave». Συνιδρυτές ο Jim και η Marie Bohten, η Dorothy και ο Irving Stowe κι ο Paule Cote. Το Βαν Κούβερ του Καναδά ήταν η πόλη όπου ξεκίνησε η με­ γάλη «περιπέτεια» της οργάνωσης αυτής, η οποία μέσα στα εικοσιπέντε χρόνια ύπαρξής της κατόρθωσε από τα πρώτα δώδεκα μέλη της - που στελέχωσαν το πλοίο «Phyllis Cormack» - να ξεπερνούν σήμερα τα πέντε εκατομμύρια! Ό σο για το στόλο της αποτελείται από αρκετά πλοία και φουσκωτά. Κι όλα αυτά με την υποστήριξη των απλών πολιτών. Στο πρώτο αυτό ταξίδι - που δυστυχώς έληξε άδοξα, μια και φυλακίστηκαν πριν προλάβουν να πάνε στον τόπο

παϊκής Ένωσης. Με στοιχεία που βασίζονται κυρίως στην έκθεση της

των δοκιμών - το πέρασμα (από ένα νησί) και η ε­ παφή με τους Ινδιάνους ενός καταυλισμού, έδωσε την αφορμή να μάθουν όλοι - σίγουρα αποτελού­ σαν μια τελείως ετερόκλητη ομάδα - μια προφη­ τεία δυόμισι αιώνων που πάνω-κάτω λέει: «θα έρ­ θει μια μέρα που οι πηγές της γης θα στερέψουν, η θάλασσα θα μαυρίσει, τα ρυάκια θα δηλητηρια­ στούν και τα ελάφια θα πέσουν νεκρά. Λίγο πριν να είναι τελείως αργά οι Ινδιάνοι θα ξαναβρούν το χα­ μένο τους πνεύμα και θα διδάξουν στους λευκούς το σεβασμό στη γη και μαζί θα αποτελέσουν τους μαχητές του ουράνιου τόξου». Ίσως το στίγμα των αχτιβιστών της Greenpeace ξεκινά από τότε, πα­ λεύοντας για τη διατήρηση της οικολογικής ισορ­ ροπίας του πλανήτη, που βρίσκεται την τελευταία εικοσαετία στην κόψη του ξυραφιού. Κάτι που οι ε­ ντυπωσιακές ενέργειες των «μαχητών του ουράνι­ ου τόξου» μας θυμίζουν συχνά-πυκνά. Η δράση τους σήμερα δεν είναι επικεντρωμένη αποκλειστι­ κά στα πυρηνικά, αλλά και τη θαλάσσια ρύπανση, τα τοξικά, τις φάλαινες, τις φώκιες, τις απειλούμε­ νες περιοχές κ.τ.λ. Στην Ελλάδα εμφανίζεται αρ­ χές της δεκαετίας του ενενήντα (με αρκετή κα­ θυστέρηση δηλαδή) ξεκινώντας με μια καμπάνια για τα πετρελαιοειδή στο Θερμαϊκό: Θ’ ακολουθή­ σουν από τότε δεκάδες παρεμβάσεις με πιο πρό­ σφατη τη διαμαρτυρία στη Motor-Oil, εξαιτίας της προκληθείσας ρύπανσης στο σταθμό μεταφόρτωσης, το προηγούμενο καλοκαίρι. Ενέργεια που τους έχει σύρει στα δικαστήρια. Η έκδοση των τεσσάρων βιβλίων αυτής της σειράς της Greenpeace (και των άλλων που θα ακολουθή­ σουν) από τις εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ, είναι μια πρ ο­ σπάθεια εκλαΐκευσης και παράλληλα ευαισθητοποίησης των Ελλήνων πάνω σε σημαντικά οικολο­ γικά προβλήματα. Κι από την άποψη αυτή είναι πέ­ ρα για πέρα καλοδεχούμενη.

ΝΙΚΟΣ ΜΟΑΥΒΙΑΤΗΣ

GREENPEACE Πράσινες πεδιάδες με σκοτεινό μέλλον Αθήνα, ΝΕΦΕΛΗ, 1997 Σελ. 92

Το ιιέ λ λ ο ν τ ικ γ εω ρ γ ίας Την ώρα που τα τρακτέρ στον θεσσαλικό κάμπο α­ ποχωρούσαν από τους δρόμους, στην Αθήνα κυκλοφορούσε ένα βιβλίο της Greenpeace που ε­ ξετάζει κριτικά την αγροτική πολιτική της Ευρω­

οργάνωσης στην Ολλανδία, ο μύθος του ευρωπαϊκού «γεωργικού θαύ­ ματος» καταρρίπτεται και αναδεικνύονται μια σειρά μεσομακροπρόθεσμα προβλήματα, που πέρα από τις όποιες διαβεβαιώ­ σεις των κυβερνητικών υπευθύνων θα τα συναντή­ σουμε μπροστά μας. Παράλληλα το μοντέλο που έχει υιοθετηθεί (της βιομηχανικής γεωργίας) θα συνεχίζει να καταστρέφει τους υδάτινους πόρους, να συμβάλλει στη ρύπανση της ατμόσφαιρας, τη διάβρωση των εδαφών, την υπέρμετρη σπατάλη ε­ νέργειας και την απώλεια της βιοποικιλότητας. Η οργανική γεωργία θα παραμένει στο περιθώριο και η γενετική μηχανική θα απειλεί το περιβάλλον. Ένα πέρα για πέρα επίκαιρο και πάνω απ’ όλα εν­ διαφέρον βιβλίο.

ΔΗΜΟΣ ΤΣΑΝΤΙΛΗΣ/Greenpeace Περιβάλλον και απασχόληση

Αθήνα, ΝΕΦΕΛΗ, 1997 Σελ. 79

Πράσινα οικονομικά Το σύνηθες επιχείρημα των επαγγελματιών της πολιτικής (κυρίως των κομμάτων που νται

εναλλάσσο­ στην ε­

ξουσία), όταν τους τίθεται το ε­ ρώτημα, γιατί δεν προσπαθούν να «πρασινίσουν» τα προγράμματά τους, είναι ότι: «Το ζητούμενο είναι η οικονομική ανά­ πτυξη που θα επη­ ρεάσει θετικά την

απασχόληση. Οικολογία κι οικονομία· δυστυχώς, λένε, είναι αντιθετικές». Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψεύδος από αυτή την προσέγγιση. Γιατί το τε­ λευταίο διάστημα έχουμε γίνει μάρτυρες σε πολ­ λές χώρες με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, με την παράλληλη (δραματική) μείωση θέσεων εργα­ σίας (λόγω της τεχνολογίας). Από την άλλη πλευρά το οικολογικό κόστος των επιχειρηματιών

τέλεσε παλιότερα ένα από τα συνθήματα των οικολόγων, μπρος το κυκλοφοριακό (κι όχι μόνο) σημερινό αδιέξοδο. Μπορεί κάτι τέτοιο σήμερα να είναι ανέφικτο σε συνθήκες «ελεύθερης αγοράς». Ό μως είναι βέβαιο ότι μια σειρά παρεμβάσεων εκ μέρους της πολιτείας που θα στοχεύουν στην α­ ναβάθμιση των μέσων μαζικής μεταφοράς, την πύκνωση του σιδηροδρομικού δικτύου και τη μεί­ ωση των άσκοπων μετακινήσεων θα βελτιώσουν

μεταφέρεται στην κοινωνία κι όχι στα προϊόντα και τους παραγωγούς τους. Η καθαρή παραγωγή μα­ κροπρόθεσμα είναι η μόνη πολιτική που θα δημι­

το σημερινό χάος των μεγαλουπόλεων, θα εξοικο­

ουργήσει νέες θέσεις εργασίας.

στο περιβάλλον.

νομήσουν μεγάλα ποσά και θα δώσουν ανάσες

Κάτι που φυσικά δεν μπορεί να γίνει μηχανιστικά και μέσω της αγοράς. Μεταφορά πόρων σε φ ιλι­ κές προς το περιβάλλον δραστηριότητες, μετεκ­

Ν. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ/Greenpeace

παίδευση εργαζομένων στις νέες τεχνολογίες,

Αλιεία δίχως μέλλον

πράσινες επενδύσεις, περικοπές στρατιωτικών ε­ ξοπλισμών, αλλαγή της ΚΑΠ και κατάργηση του χρέους των τριτοκοσμικών χωρών είναι οι κα­

Αθήνα, ΝΕΦΕΛΗ, 1997 Σελ. 79

τευθύνσεις που προτείνει η συγκεκριμένη μελέτη. Το ζήτημα είναι αν υπάρχουν αποδέκτες ή έστω διάθεση για ν’ αρχίσει επιτέλους μια τέτοια συζή­ τηση.

Η

ετήσια

έκθεση

του

Διεθνούς

Ινστιτούτου

World/Watch πριν από δύο χρόνια σήμανε το κα­ μπανάκι του κινδύ­ νου για τους ι­ χθυοπληθυσμούς σε μια σειρά πε­ ριοχές του πλανή­

Η. ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΠΡΟΜΠΟΝΑΣ

τη που μειώνονται δραματικά μέχρι

Σ. ΨΩΜΑΣ/Greenpeace Μεταφορές και περιβάλλον

εξαφάνισης.

Αθήνα, ΝΕΦΕΛΗ, 1997 Σελ. 67

Η

συγκεκριμένη με­ λέτη συμπληρώνει

Σ το σοσιαλισμό πάνε uε ... ποδήλατο

την γκρίζα εικόνα

Αυτό υποστήριζε σ ε μια έξοχη εργασία του πριν α­ πό χρόνια ο Ίλιτς, ένας από τους σπουδαιότερους

που υπάρχει (και) στον τομέα αυτό. Εννιά από τα δε­ καεφτά μεγαλύτε­

σύγχρονους διανοητές, θέλοντας να αφυπνίσει πολίτες και κυβερνώντες για την τε­ ράστια σπατάλη καυσίμων που συμβαίνει με τις α­ ερομεταφ ορές και τα Ι.Χ. αυτοκί­ νητα. Αλλά και τις δαπάνες που α­ παιτούνται γ ι’ αυτές όπως και την περιβαλλοντι­ κή υποβάθμιση. Οι πόλεις χωρίς αυτοκίνητα απο-

ρα αλιεπίπεδα εί­ ναι υπό κατάρρευση και τέσσερα κατεστραμμένα και μη-εκμεταλλεύσιμα. Την τελευταία εικοσαετία η παραγωγή στο Β.Δ. ατλαντικό έχει μειωθεί σε ποσοστό 30%. Η Μεσόγειος αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα με συνεχή μείωση των ιχθυοαποθε­ μάτων της. Οι σύγχρονοι αλιευτικοί στόλοι και η ε­ κβιομηχάνιση της αλιείας αποτελούν εν δυνάμει τον υπ’ αριθμό ένα κίνδυνο της αλιείας. Η ρήση «να προσέχουμε για να έχουμε» (σ.σ. αρχή της πρόλη­ ψης) νομίζουμε ότι ταιριάζει απόλυτα στη συγκε­ κριμένη περίπτωση. Αν γενικά η διαχείριση των α­ λιευμάτων είναι αναγκαία, στην περίπτωση της Ελλάδας είναι επιτακτική.

To και το τραύμα Εηνηάσαζαηό Η ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΡΟΧΗ Τα σουρρεαλιστικά κινήματα άλλαξαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το λόγο και την εικόνα. Αυτό που στην ουσία διακριτικά «αναδιαρθρώθηκε» ήταν ο τρόπος σκέψης της αναπαραστατικής τέχνης. Μέσα από μια... χαρούμενη περίοδο πανη­ γυρικής αποδόμησης της γλώσσας, ο σουρρεαλισμός άναψε την πρώτη και τελευταία φωτιά του. Ό πως κάθε σωστό επαναστατικό κίνημα, αυτή η «ανορθόδοξη γραφή» γιόρτασε τη στιγμή της και συρρικνώθηκε, αφήνοντας όμως πίσω της πελώ­ ρια σημάδια. Το ουσιαστικό κανάλι που πρόσφερε ο σουρρεαλισμός, πέρα από τις λόγιες χαρές της γλωσσοπλασίας, ήταν μια δυναμικότερη πρόσβα­ ση στο ασυνείδητο, και μαζί η δυνατότητα να δημιουργηθούν νέες διάλεκτοι: προσωπικές γλώσσες με ενορατικές ποιότητες και αμεσότητα στην έκ­ φραση, όπου ο ψυχισμός του γράφοντα ορίζει τους μηχανισμούς της γραφής πολύ περισσότερο απότονου. Μέσα σε ένα σύγχρονο τοπίο όπου, έτσι ή άλλιώς, οι ποιητές που έμειναν «ανέγγιχτοι» από το σουρρεαλισμό αποτελούν τη σίγουρη εξαίρεση, ο Μίλτος Σαχτούρης μας προσφέρει ένα ακραία συνεπές παράδειγμα της παραπάνω πρακτικής.

τψηοίφητου Μίΐτου Σψοψη Με το πέρασμα του χρόνου, ο ποιητής προσάρμο­ σε την αυτο-αναλυτική δύναμη του υπερρεαλιστι­ κού στις δικές του ανάγκες, παράγοντας μια απλά εξελισσόμενη γλώσσα της ψυχής· το Έκτοτε, η πιο πρόσφατη συλλογή του, με τις μικρές ποιητικές κι­ νήσεις της και την κατασταλαγμένη λιτότητά της, σημαδεύει την ολοκλήρωση της ωριμότητας αυτού του προσωπικού «ιδιώματος». Σαν μια σειρά εσωτερικών απεικονίσεων, τα γραπτά του ποιητή συνθέτουν ένα ψυχο-λογικό τοπίο, όπου παλιές εμμονές συμπλέκονται με έναν αιώνια νεανικό λό­ γο. Στραμμένος προς τα μέσα, έγκλειστος, σχε­ δόν, στους στίχους του, ο ποιητής προχώρησε ώ ­ σπου να αγγίξει μια παράδοξη αίσθηση συμπαντικότητας στη γραφή του, μια ιδιότυπη κατάργηση του ιστορικού χρόνου αλλά και του ιστορικού «ε­ γώ». Κάποια από τα σ υ μ π τ ώ μ α τ α αυτού του λόγου θα μας απασχολήσουν εδώ, σαν γέφυρες, ακρι­ βώς, μιας πολύ προσωπικής ποίησης με ορισμένες πανανθρώπινες τάσεις. Ούτως ή άλλως, το κείμε­ νο δε στοχεύει σε παραδοσιακές ερμηνείες και καταναγκαστικά συμπεράσματα, προσφέρεται σαν μια υ π ό θ ε σ η , το πιθανολογούμενο μονοπάτι μιας περιπέτειας αυτογνωσίας.

ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΩΣ Η ανάδυση ενός ενδόκοσμου και η βαθμιαία τελει­ οποίηση μιας προσωπικής γλώσσας σημαδεύουν την ποιητική πορεία του Μίλτου Σαχτούρη, ιχνο­ γραφώντας μια ταυτόχρονη ωρίμανση ύφους και «φιλοσοφίας». Η γενική εικόνα; Εκλέπτυνση στη σκέψη (η βία παλαιότερων γραπτών δίνει τη θέση της σε μια αυξανόμενη στοχαστικότητα), ολοκλή­ ρωση της οικονομίας του λόγου. Η ειδική λιτότητα, οι παύσεις και οι μικρές επαναλήψεις δίνουν τελικά στα ποιήματα την αίσθηση μιας οικονομίας εύ­ γλωττης όσο και το κείμενο. Στη Λ η σ μ ο ν η μ έ ν η (1945) η ποιητική φωνή εμφανί­ ζεται θριαμβευτική, κερδίζοντας δύναμη από την αποκοπή από τα παλιά και την αναγέννηση μέσα στο λόγο, αν και τα υπερρεαλιστικά στοιχεία δε διαθέτουν την κατοπινή ένταση ή αίσθηση εσωτε­ ρικής διεύθυνσης· το πιο πληθωρικό ύφος διαθέ­ τει αφθονία εκλάμψεων, μα δείχνει επίσης λιγότε­ ρο αποτελεσματικό σε σχέση με τη μελλοντική, ά­ μεμπτη λιτότητα. Στις Π α ρ α λ ο γ α ίς (1948) η αυτο­ πεποίθηση του ύφους αυξάνεται φανερά, και κά­ ποια γνώριμα μοτίβα κάνουν την εμφάνισή τους. Τα ίχνη μιας συνολικότερης αντίληψης, οι υπόνοι­ ες ενός ολοκληρωμένου ψυχολογικού όσο και συγγραφικού τοπίου, διαπερνούν το Μ ε το π ρ ό ­ σ ω π ο σ τ ο ν τ ο ίχ ο (1952) και η ποιητική ματιά στον κόσμο αποκτά μια αποφασιστική φιλοσοφική (ελ­ λείψει, πάντα, καλύτερης λέξης) διάθεση. Πρόκει­ ται για τη λεπτοφυή έκφραση ενός συγκεκριμένου θανάτου και μιας συγκεκριμένης αναγέννησης, την ολοκλήρωση της μετάβασης που ξεκίνησε με τη Λ η σ μο νημ ένη. Το ποιητικό πεπρωμένο διαγράφεται, πλέον, απε­ λευθερωτικό και ξεκάθαρο, ελεύθερο να δημι­ ουργήσει τον οραματικό του τόπο. Το Ό τ α ν σας μι­ λώ (1956) ολοκληρώνει το υπόγειο πέρασμα σε μια νέα ωριμότητα: πιο γενναίο, όλο και πιο γεν­ ναίο ύφος, γραφή ελεύθερη αλλά και γεμάτη σι­ γουριά. Ταυτόχρονα, η οριστικοποίηση μιας εσω­ τερικής αποκοπής και μιας απώλειας, μαζί με την καθιέρωση μιας αξεπέραστης, πια, μελαγχολίας. Στα ποιήματα νιώθεις συχνά την παρουσία ενός πιο «ηλικιωμένου» Σαχτούρη, σαν ο ποιητής να κοι­ τάζει τον εαυτό του απότο μέλλον με μια επίγνωση γεμάτη θλίψη. Στα Φ ά σ μ α τ α (ή Η χ α ρ ά σ τ ο ν άλλο δ ρ ό μ ο , 1958) το ύφος και η οικονομία της έκφρα­ σης φαντάζουν πιο ολοκληρωμένα από ποτέ, ενώ το τοπίο των θεματικών εμμονών έχει επίσης πλή­ ρως χτιστεί. Η ποιητική φωνή μιλάει σαν σε έκστα­ ση, υποβάλλοντας μια κρυφή διάσταση ελευθε­ ρίας ή τρόμου (το τι από τα δύο βρίσκεται στα μά­

τια μας όσο και στην πένα του ποιητή) στα διαστή­ ματα ανάμεσα στις λέξεις και στα νοήματά τους. Στον Π ε ρ ίπ α τ ο (1960) το παραπάνω σχήμα δείχνει τελειοποιημένο, θα ’λεγε κανείς κ α θ ο ρ ισ μ έ ν ο ■ το ύφος γίνεται λίγο πιο ελεύθερο με τα Σ τίγματα (1962), όπου υπάρχει πιο τονισμένη η μεταφυσική αίσθηση. Η Σ φ ρ α γ ίδ α (ή Η ό γ δ ο η Σ ελήνη, 1964) παρουσιάζεται ακόμη πιο προσωπική, ξεκινώντας με μια νέα διάθεση ενδοσκόπησης, η οποία εμφα­ νίζεται διαυγέστερη και ακόμα πιο διεισδυτική στο Σ κεύο ς, εφτά χρόνια αργότερα. Η επταετία που μεσολάβησε - μεγαλύτερο διάστημα δεν είχε ως τότε περάσει ανάμεσα σε δύο συλλογές του ποιη­ τή - έδωσε τη θέση της σε μια εννιαετία σιωπής με­ τά το Σ κεύο ς. Μια εποχή είχε σίγουρα τελειώσει. Από τα Χ ρ ω μ ο τ ρ α ύ μ α τ α (1980) σ τ α Εκτ ο π λ ά σ μ α τ α (1986), κι από εκεί στην Κ α τ α β ύ θ ισ η (1990) και στο Έκτοτε, ο ποιητής παρουσιάζει την εικόνα μιας δεύτερης και πιο «γαλήνιας» ωριμότητας. Ελεύθε­ ρες αλλά απόλυτα λιτές, συχνά πικρές αλλά και με μια ονειρική αίσθηση «ορθής τάξης», αυτές οι συλ­ λογές αποτελούν το καταστάλαγμα μιας μοναδι­ κής ποιητικής πορείας. Η επιστροφή στην απλότη­ τα υπογραμμίζει την τελική αρετή της ποίησης του Μίλτου Σαχτούρη, της κορύφωσης μιας πεντά­ χρονης απόδρασης προς το πνευματικό.

ΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΠΡΩΤΟΓΟΝΙΣΜΟΣ Στον φανταστικό κόσμο της ποίησης του Σαχτού­ ρη το εγώ αλλάζει τους όρους του, ταξιδεύει στο παρελθόν και βυθίζεται στους συστατικούς πυρή­ νες της καταγωγής του. Ακαθόριστες μνήμες της φυλής και της ψυχής ζωογονούν με μια μυθική χροιά πολλά από τα έργα του, δημιουργώντας μια τυπολογία γραφής που άλλοτε μπορεί να αγγίζει έναν ιδιότυπο μυστικισμό κι άλλοτε μια οδυνηρή α­ νάλυση της κοινής ανθρώπινης εμπειρίας - το πρώτο είναι μια περίπτωση έκλειψης του εγώ και το δεύτερο διόγκωσής του, όπου πλέον το πρώτο πρόσωπο αφηγείται με το στόμα μιας «συμπαντικής» οντότητας. Στο ίδιο γενικότατο μονο­ πάτι, ένας οξύς πνευματικός διχασμός γίνεται φα­ νερός μέσα στα ποιήματα, ένας έξοχα πολεμικός τρόπος προσέγγισης στην πραγματικότητα: υπάρχουν δύο κόσμοι για τον ποιητή, δύο ήλιοι και δύο ουρανοί, ο ένας από τους οποίους αντιμετωπί­ ζεται με λατρεία (ο εσωστρεφής, πνευματικός δρόμος) κι ο άλλος, θα έλεγε κανείς, με απάθεια ή κι εχθρότητα (η εξωστρεφής, κόσμια κατεύ­ θυνση) . Με τον τρόπο του έργου του, ο Σαχτούρης έ χ ε ι γίνει ένας μονάστης, αφιερωμένος στην ανά­ δυση μιας εκλεκτικής εσωτερικής πραγματικότη­ τας. Έ να υποκειμενικό σύμπαντου πνευματικού α-

χ ν ο φ α ίν ε τ α ι μέσα από τις μ ε τ α β ά σ ε ις των γραπτών του, πα­ ρουσιασμένο, πάντως, σε ε­ ξαιρετικά εύ­ γλωττα απο­ σ π ά σ μ α τ α ... Α ν ά μ ε σ α στους πόλους ενός έργου που καλύπτει, πλέον, περισ ­ σότερα από πενήντα χρό­ νια - από το τ ρ α υ μ α τ ικ ά α ν θ ρ ώ π ιν ο προς το ουρά­ νια πνευματι­ κ ό - ο ι δύο φύ­ σεις ενώνο­ νται, συνομι­ λούν, ξαναδιχάζονται, πο­ λεμούν. Η μα­ τιά του ποιητή ορίζει το πρ ο­ σωπικό του μαγικό σύμπαν, όπου μια ψυχική διά­ θεση μπορεί να γίνει χρώ μα ή τα πράγματα του κό­ σμου να αλλάξουν με μιας την ταυτότητά τους. Πρόκειται για ένα κόσμο όχι μόνο μαγικό, αλλά και ανιμιστικό (αν και το ένα φέρνει το άλλο) όπου τα πάντα - άνθρωποι, ζώα, νεκροί, όνειρα, χρώματα διαθέτουν μια δική τους αινιγματική συνείδηση. Η ατμόσφαιρα ανακαλεί έντονα την πνευ ματική πρ ο­ διάθεση προς τον κόσμο ορισμένων πρωτόγονων φυλών, μια χαρακτηριστικά παν-θεϊστική ματιά στην ύπαρξη, η οποία πλέον ανακαλείται συχνότε­ ρα από την Τέχνη πα ρά από την Ιστορία. Η αταβι­ στική καταβύθιση χαρίζει μια ευρύτερη και πιο δι­ εισδυτική διάσταση στον φανταστικό αυτό κόσμο, φέρνοντας στοιχεία από βαθύτερα ή παλαιότερα ρεύματα της συνείδησης πιο κοντά στην επιφάνεια της γραφής. Ο χρόνος υποχωρεί για χάρη μιας ε­ σωτερικής, άχρονης, θαρρείς, ταυτότητας, ο χώ­ ρος αλλάζει σε ένα ρευστό, οραματικό τερέν, η γλώσσα μεταμορφώνεται σε μια μύχια ομολογία αυτής της μετουσιωμένης ονειρικής ύπαρξης. Και το σώμα; Μ1ΛΤΟΤ 1ΑΧΊΌΥΡΗ

καταβύθιση

Φ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ Οι λέξεις, μάχες της ψυχής, δίνουν έναν αγώνα που το σώμα έχει ήδη χάσει. Η συγκίνηση, ο πόνος και η επιθυμία για κά τ ι φ ω τ ε ιν ό τ ε ρ ο εδραιώνονται σε μια θυσιασμένη σεξουαλικότητα. Η βαθιά ουλή της δ ια φ ο ρ ά ς ανάμεσα στους ανθρώπους είναι το πραγματικό τραύμα που ορίζει, για τον φανταστι­ κό αφηγητή του ποιητή, ένα τέλος στη δυνατότητα της επαφής. Ο έρωτας και ο ερωτισμός γίνονται τότε ένα παράδοξο σκιάχτρο, και τα αισθήματα ε­ ξορίζονται από μια σημαδιακή, συμβολικής ποιό­ τητας, θα ’λεγε κανείς α π ό ρ ρ ιψ η . Το ερωτικό σώ­ μα κομματιάζεται σε δεκάδες παραμορφωτικές α­ ντανακλάσεις, περιθωριοποιημένες καταγραφές της ίδιας κεντρικής απώλειας. Αυτός ο παράδοξος μετα-τόπος των ψυχικών μεταφορών καθρεφτίζει αμυδρά μια εντύπωση χαμένης αθωότητας και την αίσθηση της διάσπασης της σωματικής επιθυμίας. Η σεξουαλικότητα στρέφεται προς τα μέσα, παρά­ γοντας, αντί για εκπλήρωση, μια οραματική συμπτωματολογία μεταμορφώσεων: πρόκειται για μια ανήσυχη δύναμη που δεν παύει να γεννάει ε­ νέργεια και παραστάσεις, ζητώντας ουσιαστικά να δραπετεύσει από τον εαυτό της μέσα από μια μοι­ ραία αλλά και πολυσύνθετη μετατόπιση της σημα­ σίας της. Τα αισθήματα, αδυνατώντας να ακο­ λουθήσουν ως το τέλος τις πρακτικές αυτής της ε­ ξαφάνισης, παραμένουν εξορισμένα, επίσης τεμα­ χισμένα, απρόβλεπτοι απόκληροι μέσα στις διαθέ­ σεις της γραφής. Επανέρχονται ξαφνικά, πυροδο­ τώντας τότε με έναν απρόοπτο μα γνήσιο λυρισμό τα ερημωμένα τοπία της καρδιάς... Ο κατακερματισμός της γήινης επιθυμίας είναι επί­ σης μια μέθοδος - άλλοτε εθελοντική, συχνότερα όχι - για να «φορτίσεις τις μπαταρίες» σου καθ’ ο­ δόν προς ένα λεπτότερο στόχο. Ό ποια κι αν είναι η οδός του ποιηπί, όμως, η μνήμη του έρωτα, στον υποθετικό του κόσμο, έχει μια άγρια, κ ό κ κ ιν η δύ­ ναμη, που ωθεί τις εντυπώσεις μπροστά - συνή­ θως σε μια απευθείας κόντρα με τις συμβάσεις του κοινά αποδεκτού πραγματικού. Το σώμα αναδεικνύεται σαν πραγματικός Σταυρωμένος στην ποίηση του Σαχτούρη, δίκαιο τίμημα για μια επικίν­ δυνη αναρρίχηση στο φως. Κάθε Ουσιαστική χει­ ρονομία έχει το συμβολικό αντίτιμό της, μα και - να το πούμε απλά - μεγάλες ανταμοιβές για την ορα­ ματική πορεία του ποιητή.

01 ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΙ Μέσα στη φυσική ενότη τα (επίμονη και συστηματι­ κή σαν φανταστική ταυτότητα) που χαρακτηρίζει την ποίηση του Σαχτούρη, στο πέρασμα του χρό­ νου, τα σημεία ενός καταλυτικού διχασμού υψώ-

νουν εκείνους τους πόλους ανάμεσα στους οποί­ πνεύμα αντιμέ­ ΜΙΛΤΟΤ ΣΑΧΤΟΥΡΗ ους η γραφή του γεννάει την εσωτερική της ενέρ­ τωπο με το ΕΚΤΟΠΛΑΣΜΑΤΑ τραύμα. Έ ξω γεια. Πρόκειται για ένα διχασμό που δεν αφ ορά μόνο εκλεκτικούς μηχανισμούς της νόησης, αλλά από τις επιμέρους κα­ την ίδια τη συνείδηση. Η δυναμική αυτής της διά­ σπασης επανέρχεται στα ποιήματα, άλλοτε πιο κο­ τ ε υ θ ύ ν σ ε ις των λέξεων, η ντά στην επιφάνεια των λέξεων κι άλλοτε λίγο πιο βαθιά, πυροδοτώντας την έμπνευση των εικόνων πάλη συνεχίζε­ και την οξύτητα συναισθημάτων που διαπερνούν ται, ένα δυνα­ μικό γιν-γιανγκ το ίδιο το παράδοξο. Η συνεχής αντιπαράθεση σε εσωτερική δύο πραγματικοτήτων, μιας άγριας, οραματικής, κίνηση, σαν και μιας γήινης, κατακερματισμένης ζωής, γίνεται κύκλος ή τρο­ οικείος κανόνας σ ’ αυτά τα ποιήματα. Κάποιες χός, μέσα απ’ συμβατικές αντιλήψεις της γλώσσας αναιρούνται όλα τα ποιήμα­ τότε ολοκληρωτικά, δημιουργώντας κάποτε το α­ τα. Μέσα στην πολεμική κίνηση, η συνείδηση ανα­ νήσυχο συναίσθημα ότι κάθε ποιητική διάσταση ζητά επίμονα τις αρχές του δρόμου της εξύψω­ ξεθωριάζει. Κι ο ποιητής περιγράφει με απλότητα σης. Πίσω από τον γήινο ουρανό και την εκπλήρω­ τα δεδομένα μιας ονειρικής πραγματικότητας - ό­ ση της «χωμάτινης μοίρας» ανοίγεται ένας πλατύ­ τι αναμεταδίδει, αντί να προσχεδιάζει, ποικιλόμορ­ τερος ορίζοντας, ο ατόφιος, μυστικός ουρανός φες εικόνες και εκφράσεις αυτής της εσωτερικής που ο ποιητής λαχταράει. Οι δύο ουρανοί αντανα­ σύγκρουσης. Πρώτη απώλεια μιας τέτοιας μάχης; κλώνται αντιθετικά, και ο αφηγητής βεβηλώνειτον To consensus του κοινωνικού πραγματικού, μαζί χαμηλότερο για να λατρέψει διπλά τον υψηλότε­ με τα θαμπά όνειρα εκπλήρωσης μέσα στη φωλιά ρο, γιορτάζει τους πόνους του σκαρφαλώνοντας της ανθρώπινης συνήθειας. Απόηχοι μιας ανεκ­ προς τον ήλιο. Ελάχιστη σημασία έχει αν οι δύο πλήρωτης αθωότητας μέσα σ ’ ένα κόσμο ήδη κομ­ ουρανοί δεν αντανακλούν τελικά π αρά την ίδια αματιασμένο, κάποιες από τις παραδοσιακά θερμό­ νελισσόμενη συνείδηση. Στην τελική της όψη, η α­ τερες παραστάσεις της ομαδικής ζωής (μια ερωτι­ νέλιξη της μιας συνείδησης ωθεί το χέρι που έγρα­ κή χειρονομία, ένας περίπατος) επανέρχονται α­ ψε και τα μάτια που διαβάζουν σε μια κοινή πορεία ποσπασματικά και με το παλιό νόημά τους ανεξή­ αυτοαποκάλυψης, πέρα από τα συντρίμμια ενός γητα μεταμορφωμένο: οδυνηρά θραύσματα μιας φαινομενικού κόσμου αλλά κι από τους νοητικούς εξορισμένης χάρης που φωτίζουν με χρώματα ναρκισσισμούς της λογιότητας. Αυτή είναι μια βίας, θλίψης, ή πικρής νοσταλγίας το ψυχικό το­ αυτοσχέδια γλώσσα της ψυχής που εκδηλώνει τον πίο. εαυτό της μέσα από τα τραυματικά απομεινάρια Στην πραγματικότητα, ολόκληρο το εσωτερικό σύτου παλιού (ενός παλιού σώματος, ενός παλιού αι­ μπαν των ποιημάτων βρίσκεται σε μια συνεχή με­ σθήματος, ενός παλιού ο υ ρ α ν ο ύ ) για να φτάσει σε ταμόρφωση. Ο θάνατος, αυτό το ισχυρότατο σύμ­ μιαν άφατη ανάσταση... βολο της αλλαγής, δεσπόζει στα γραπτά, κι όσον αφορά την παλαιά χάρη - έναν κόσμο άλλοτε δικό ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΕΛΗΟΛΑΝΗΣ του - ο φανταστικός αφηγητής αισθάνεται «ήδη νεκρός». Όσον ΜΙΛΤΟΤ. ΣΑΧΤΟΤΡΗ αφορά, λοιπόν, την προηγούμε­

Μ ΙΛ ΤΟ Υ Σ Α Χ Τ Ο Υ ΡΗ

νη «θέση» του, ο ποιητής βρίσκε­ ται σε μια άβυσσο ή πάντως ένα κενό· αυτό το άλμα προς το πνευματικό τον καθηλώνει για μια μεγάλη, παγωμένη στιγμή σε ένα προνομιακό εποπτικό ση­ μείο. Μ πορούμε από εκεί να δούμε τόσο την αφετηρία όσο και τον προορισμό να ενώνονται ή να κυνηγούν το ένα το άλλο, φέρνοντας τη λαχτάρα κατά πρόσω πο με την απόρριψη, το

ΕΚΤΟΤΕ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1945 - 1971)

Φ Άρθρο

ΕΞΩΣΤΗΣ) από τον Γιάννη Δεληολάνη

c

i M

IO m

Noscar

Δεν ξέρω για σας, αλλά προσωπικά δεν είμαι ο άνθρωπος που θα ξη­ μερωνόταν μπροστά στην τηλεόρασή του (φέτος, για πρώτη φορά, τα Όσκαρ μεταδόθηκαν και ζωντανά) για να μη χάσει το glamour και τις τυμπανοκρουσίες της απευθείας μετάδοσης της απονομής των Όσκαρ: πριν ή μετά το αγαλματάκι, οι ταινίες δεν αλλάζουν σε τίποτε. Στο μεταξύ, όμως, η βιομηχανία τονώνει το κύρος της (με την πρό­ θυμη για - μεγάλα - θέματα συνενοχή των διεθνών media), γεμίζει τις τσέπες της (τα κερδισμένα Όσκαρ σημαίνουν και μια δεύτερη εμπορι­ κή καριέρα, εντός αλλά κυρίως εκτός Ηνωμένων Πολιτειών) και - γενι­ κώς - χειροκροτεί τον εαυτό της (λογικό, μια και δεν υπάρχει κάποιος άλλος να το κάνει). Με λίγα λόγια, τα Όσκαρ είναι περισσότερο μια γιορτή της βιο μηχανίας των εικόνων και λιγότερο - πολύ λιγότερο του σιν εμ ά (τωνταινιών). Όσο για τη λάμψη... αυτή βεβαίως δεν «ψα­ ρεύει» τους σινεφίλ, αλλά μόνο τους ματαιόδοξους ή τις παιδικές καρδιές - α ναι, ανάμεσα στα δύο, καιτηντηλεόραση...

Ασθενής; Κάθε άλλο! Τα φετινά Όσκαρ, έτσι ή αλλιώς, αποδείχπικαν χρονικό ενός προαναγγελθέντος θριάμβου. Οι δυο λέξεις που βρίσκονταν στα χείλη ό­ λων, τόσο την ολοφώτιστη χολιγουντιανή νύχτα της 24ης Μαρτίου ό­ σο και τις εβδομάδες που προηγήθηκαν, ήταν βεβαίως... «Άγγλος Ασθενής». Μεγάλο φαβορί σε μια χρονιά απ’ όπου γενικώς έλειπαν οι «ακλόνητοι» υποψήφιοι, η ταινία του Άντονι Μινγκέλα δεν θα μπορού­ σε να μην επικρατήσει, έχοντας ήδη κερδίσει το κοινό και την Ακαδη­ μία (δεν διαφέρουν και τόσο στις απόψεις τους, ξέρετε), μαζί με μια σωρεία καλών κριτικών. Δώδεκα υποψηφιότητες, εννιά βραβεία, κα­ μιά έκπληξη. Ποια ήταν αλήθεια η ουσιαστικότερη νίκη αυτού... του Άγγλου στην α­ μερικάνικη γιορτή; Ότι στη Ρώμη φέρθηκε σαν Ρωμαίος: ήρθε έξω α­ πό το κύκλωμα των πανίσχυρων χολιγουντιανών majors, μα έδωσε α­ κριβώς τον τύπο της «χολιγουνπανής» ταινίας που η φετινή απονομή απελπισμένα χρειαζόταν. Τι σημαίνει αυτό; Ο Α σ θενής βρέθηκε την κατάλληλη στιγμή στον κατάλληλο τόπο· φαντάζει αυτονόητο πως σε μια χρονιά σαν εκείνη της Λίστας του Σίντλερ ή του Φόρεστ Γ κ αμπ το εργάκι του Μινγκέλα θα έβλεπε εννιά Όσκαρ μόνο με το κυάλι.

Εξώστης

Οιμικροί και οι μεγάλοι Ορίστε κι ένα ερώτημα που έφερε ο λόγος: μπορεί ο Αγγλος Α σ θενής να χαρακτηριστεί «εργάκι» και μάλιστα όταν διαθέτει, πέρα από την επική σκοπιά του, μια διάρκεια-μαμούθ δύο ωρών και σαράντα λεπτών; Η απάντηση είναι ναι. Το παιχνίδι των Όσκαρ παίζεται με τους κανόνες του Χόλιγουντ και, τηρουμένων των αναλογιών, ο Άγγλος Ασθενής είναι μια μικρή παραγωγή. Τριάντα - μόλις - εκατομμύρια δολάρια προϋπολογισμός (η μέση - και σε διάρκεια -ταινία του Χόλιγουντ κοστίζει ήδη πάνω από τριανταπέντε), «άγνωστος» σκηνοθέτης... και Άγγλοι πρω­ ταγωνιστές! Η αλήθεια είναι ότι οι majors είχαν περιφρονήσει το σχέδιο του Ασθενή, βρίσκοντάς το υπερβολικά ντεμοντέ για τους σύγχρονους θεατές. Η δυναμική «ανεξάρτητη» εταιρία Miramax απέκτησε (και γύρισε) τον Ασθενή, α­ ναλαμβάνοντας υπό τη μικρή της στέγη ένα μεγάλο σχέδιο, που έμοιαζε όμως να έρχεται από εποχές πιο ρομαντικές και σαφώς περασμένες... Ο Μινγκέλα, στο μεταξύ, έχοντας στο ενεργητικό του μόλις δύο σχετικά άσημες ταινίες, το Truly, Madly, D ee ply και το M r W onderful, βρέθηκε μ’ ένα μάλλον μεγάλο καθήκον στα άπειρα χέρια του · λογικά, απ’ αυτή την άποψη, επέλεξε έναν μάλλον προσεκτικό, ακαδημαϊκό, θα λέγαμε, τρόπο κινηματογράφησης. Εντάξει, κα­ νείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο Μινγκέλα φέρνει κάτι νέο στο Χόλιγουντ με τον Ασθενή του - κάθε άλλο. Κατά πα­ ράδοξο όμως τρόπο, αυτό ήταν ό,τι ακριβώς χρειαζόταν ο παλιομοδίτικος ρομαντισμός του Αγγλου Ασθενή. Χάνοντας τα Όσκαρ ερμηνείας, ο (καλός) Ρέιφ Φάινς και η (καλύτερη) Κρίσην Σκοτ Τόμας απέμειναν αδικαίωτοι μέσα στο πολύ θετικό ρεύμα της ταινίας. Ο Τζέφρι Ρας του Shine φάνηκε αισθητά καλύτερος από τον Φάινς, μα δεν ξέρω αν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για τη συμπαθέστατη νικήτρια Φράνσις Μακ Ντόρμαντ του Φάργκο με έναν ελα­ φρώς παράδοξο ρόλο, η ηθοποιός άφησε αδικαιολόγητα πίσω τις τρεις Αγγλίδες - Έμιλι Γουάτσον για το Δαμάζο­ ντας τα κύματα, Μπρέντα Μπλέθιν του Μ υστικά και Ψ έμματα και βεβαίως την Κριστίν... Η έλλειψη των δύο πρωταγω­ νιστών του Ασθ ενή από τους νικητές ήταν το μικρό «σκοτεινό» σημείο στη μεγάλη νίκη του Α σ θενή, ακόμη περισσό­ τερο από τη στιγμή που η «δευτεραγωνίστρια» Γαλλίδα Ζιλιέτ Μπινός κέρδισε αναπάντεχα ένα δικό της Όσκαρ, κό­ ντρα στο ιερ ό φαβορί της Λορίν Μπακόλ.

That Oscar Feeling Τα προβλήματα που συνάντησε στη χρηματοδότηση του Ασθ ενή ο παραγωγός Σάουλ Ζάεντς (επαγγελματίας πολύ­ πειρος και «οσκαρικός», με τη Φωλιά του Κο ύκο υ και το Α μ α π έ ο υ ς στο ενεργητικό του) θα μπορούσαν και να ερμη­ νευτούν, αναδρομικά, σαν τμήμα ενός περίεργου ψυχολογικού διχα­ σμού του Χόλιγουντ. Η νίκη του έργου στη φετινή απονομή σημαίνει και μια νίκη (θα βιαζόμασταν υπερβολικά εάν το λέγαμε «επιστροφή») του ρομαντισμού; Και από πότε έχει εγκαταλείψει η Ακαδημία τις παλιομο­ δίτικες αξίες; Στην πραγματικότητα, με έναν πιο σεβάσμιο σκηνοθέτη αν μπορούσε, ας πούμε, να βρεθεί ένας Ντέιβιντ Λιν για την εποχή μας και δυο Αμερ ικανού ς σταρ προσκολλημένους στους βασικούς ρόλους από νωρίς, ο Ασθενής θα είχε συναντήσει θερμότερη υποδοχή από τα στούντιο. Φαίνεται όμως πως οι τεχνοκράτες της βιομηχανίας είναι ικανοί να στραφούν ενάντια στα συμφέροντάτους. Ο Ζάεντς ξέρει το «συναίσθη­ μα» των Όσκαρ - βρίσκεται στην ατμόσφαιρα μιας ταινίας, κι όχι στα ζενερίκ της. Η απλότητα των στόχων του Ασθενή - να αφηγηθεί με συναι­ σθηματικά αποτελεσματικό (ναι, είναι κάτι λίγο παραπάνω από το «συγκινητικό») τρόπο μια ιστορία μοιραίου έρωτα-του προσδίνειτην ατμόσφαρα μιας αθωότητας, αν όχι αυθεντικότητας. Είκοσι, πενήντα ή ε­ κατό παραγωγοί θα μπορούσαν να έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα του Μάικλ Οντάατζε, μα χρειαζόταν εκείνος ο παραγωγός που θα μπορού­ σε να απελευθερώσει τη μυθική-ρομαντική καρδιά του βιβλίου στο φως και στις σκιές του σέλιλοϊντ. Κι εκείνος που τελικά τα κατάφερε ήταν ο «σκουριασμένος» από τα χρόνια, ο παλιομοδίτης Ζάεντς. Ποιος το περίμενε ότι το ρετρό αίσθημα θα αποδεικνυόταν ο καλύτερος φίλος του Ασθενή, κόντρα σε νεοτερικά διαμαντάκια σαν το Shine, το Fargo, το Μ υστικά και Ψέματα, ή το συγκλονιστικό Δαμάζοντας τα κύματα; Ο Άγγλος Ασθενής ήταν - άνετα - η λιγότερο καλή από τις παραπάνω ται­ νίες, κι όμως· η νίκη της ταινίας του Μινγκέλα άφησε μια γλυκιά γεύση στο στομάτων σινεφίλ. Ο Σκοτ Χικς, ο Τζόελ Κόεν, ο Μάικ Λι και ο Λαρς Φον Τρίερ δε χρειάζονταν σε τίποτε τα Όσκαρ, μα ήταν δύσκολο να αποφύγω την αίσθηση πως, με έναν απρόοπτο τρόπο, οι υποψηφιότητες και τα βραβεία α π οκάλυ ψ αν τον Αγγλο Ασ θ ενή στον κόσμο. Στο δικό μου μυαλό, αυτή η σπάνια στιγμή - όπου η γιορτή βοηθάει μια ταινία να αναδειχτεί - είναι και ο μόνος ουσιώδης λόγος ύπαρξης του όλου οσκαρικού πανηγυριού.

ΚΟΝΤΡΟΛ) από τον Κώστα Πάρλα

ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΛΕ-ί-----ΟΡΑΣΗ Ακρότητες που απωθούν και

Τελικά, είμαστε λαός των άκρων. Από τη μια μεριά αφηνόμαστε, ως έθνος τηλεοπτικό, στο χειρότερο δυνατόν επίπεδο, που εξασκείται με τις ευλογίες όλων μας μέσω του επιχειρηματικού δαιμόνιου των ιδιωτι­ κών σταθμών μας, και από την άλλη, πέφτουμε στην άλλη άκρη. Φ ω νάζουμε γ ια τη χυδα ιότητα εκπο μ π ώ ν και π α ­ ρουσιαστούν και α πό την άλλη φ τιά χνουμε ξερές, άνυδρες παρουσιάσεις, που στόχο έχουν, θαρρείς, ν’ α π ο θ α ρρ ύνουν και τον π ιο κα λόπιστο τηλεθεατή. Ειδικά, αυτόν που θα επιθυμούσε να παρακολουθήσει κάτι έστω πιο προβληματισμένο από την παγκοσμίως πλέον διατυμπανιζόμενη «επίτευξη» της κ. Πάνια, ή τον πνευματικό βόρβορο του λεγάμενου «Ερωτοδικείου». Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις στάθηκε η προβο­ λή, εδώ και καιρό, του ντοκιμαντέρ για τον Διόνυσο, που βασίζεται σε αντίστοιχη έντυπη μελέτη. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να διαβάσει κανείς το πρω­ τότυπο βιβλίο για να καταλάβει την πλήρη ακαταλληλότητά του για την τηλεόραση. Ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε φιλολογική ή την ιστορική του αξία (που θα κριθεί αλλού), είναι δύσκο­ λο να φανταστεί κανείς δρόμους και διεξόδους που πιθανό να διευκόλυναν τη μετατροπή του σε θέαμα, ία ν τ ρ ο ί

κα ι μ ά λισ τα τη λεο πτικό. Δ εν υ π ά ρ χ ει α μ φ ιβ ο λ ία ότι ο σ κην ο θέ τ η ς τ ω ν ε π ε ισ ο δ ίω ν π ρ ο σ π ά θ η σ ε κ αι εξά ν τ λ η σ ε κάθε δ υ νατό τητα π ο υ είχε. Κ αι η δ υ ν ατό τητα ήτα ν ισχνή. Δ η λ α δ ή , α φ ή γ η σ η , π α ρ ε μ β ο λ ή εικ α σ τ ι­ κ ώ ν π α ρ α σ τά σ εω ν, π ε ρ ιή γ η σ η σ ε α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ο ύ ς χ ώ ρ ο υ ς κ αι δρ α μ α τ ο π ο ιη μ έ ν η α ν α π α ρ ά ­ σ τα σ η κ ο μ μ α τιώ ν α π ό τις «Βάκχες», κ α θ ώ ς κ α ι σ ύ γ χ ρ ο ν ω ν δ ιο ν υ σ ια κ ώ ν ε θ ίμ ω ν α π ό την ε λ ­ λ η ν ικ ή ύ π α ιθ ρ ο . Φ τάνου ν ό μ ω ς αυ τ ά γ ια ν α δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν έ ν α σ φ ρ ιγ η λ ό , κ α ι π ά ν ω α π ’ ό λ α ελκυ σ τικό τ η λεο π τικ ό θέα μα ; Ε μ φ ανέσ τατα όχι. Κανείς δ εν α ντιλέγ ει ότι ο δ η μ ιο υ ρ γ ό ς του ν τ ο κιμαντέρ έκα ν ε κ α λ ά κα ι φ ιλ ό τ ιμ α τη δ ο υ λ ε ιά του . Και χ ώ ρ ο υ ς σ ω σ το ύ ς ε π έ λ ε ξ ε κ α ι αρ κ ε τ ή τ ό λ μ η ε π έ δ ε ιξ ε τ ο π ο θ ε τ ώ ν τ α ς το υ ς ε ρ μ η ­ νευτές το υ σ ’ α υ τού ς - με κ ά π ο ια υ π ε ρ β ο λ ή ίσ ω ς. Ε μ φ α ν ής ήτα ν κ αι η π ρ ο ε τ ο ιμ α σ ία π ο υ έγινε σ την ε νδ υ μ α το λο γ ία κα ι στη σ κ η ν ο γ ρ α φ ία , χ ω ρ ίς β έ β α ια αυτό ν α σ η μ α ίν ε ι ότι δ ε ν θα είχ ε κανείς αντιρ ρ ήσ εις γ ια τ η ν αισ θ ητ ικ ή απ οτ ε λ ε σ μ α τ ικ ό τ η τ ά τους. Π ο ιο είνα ι ό μ ω ς το απ ο τ έ λ ε σ μ α ; Μ ια α νά π τυξη άνυ δ ρ η , έντονα τ υ π ο π ο ιη μ έ ν η , π ο υ δ ε ν θ έ λ ε ι κα ι π ο λ ύ α π ό τ ο ν α α π ο τ ρ έ ψ ε ι τ ο ν ο π ο ιο νδ ή π ο τε κ α λό π ισ τ ο α π ό το ν α τ η ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ή σ ε ι. Γ ι’ α υ τό κα ι α ν α φ έ ρ α μ ε σ τ η ν α ρ χ ή α υ τ ο ύ τ ο υ σ η μ ε ιώ μ α τ ο ς τ η ν α ρ ν η τ ικ ή π α ρ ο υ σ ία τ ω ν ά κ ρ ω ν . Μ ια ε κ π ο μ π ή σ α ν κι αυ τ ή α π ο τ ε λ ε ί ε π ιχ ε ίρ η μ α σ τ α χ έ ρ ια τ ω ν κ α κ ό π ισ τ ω ν , π ο υ έχ ο υ ν τα υ τίσ ει το ν π ρ ο β λ η μ α τ ισ μ ό με τη ν ανία, το π ν ε υ μ α τ ικ ά ε ν δ ια φ έ ρ ο ν με τ ο τ η λ ε ο π τ ι­ κά απ ω θη τικό. Λ ά θ ο ς ε π ιλο γ ή , λ ά θ ο ς π α ρ α γ ω γ ή , λ ά θ ο ς α π ο τ έ λ ε σ μ α . Γ ιατί θ έ μ α τ α τ ό σ ο δ ύ σ κ ο λ α , τ ό σ ο «ειδικά» και, τελικά, τ ό σ ο επικ ίν δ υ ν α , είτε χρε ιά ζον τ α ι μ ια γιγ α ν τ ια ία φ α ν τ α σ ία γ ια τ ο χ ε ιρ ι­ σ μ ό του ς , είτε α π α ιτο ύ ν ν α τ ’ α φ ή ν ο υ μ ε σ την η σ υ χ ία του ς , α π λ ά κα ι μό ν ο γ ια ν α τ α π ρ ο ­ σ τα τεύο υμ ε α π ό τ ο ν ψ ό γο του β αρ ετού κ αι του άνευ ενδια φ έ ρ ο ν τ ος .

Η μελωδία της δυστυχίας Α π ό μ ια άπ ο ψ η , π ο λ ύ π ιο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν ε ίν α ι ν α π ρ ο β λ η μ α τ ισ τ ε ί κανείς π ά ν ω στο γεν ικ ό τ ε ρ ο θ έ μ α π α ρ ά σ το ειδ ικό. Β λ έπ οντας σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν α τ η ν ε κ π ο μ π ή το υ κ. Μ ικρ ού τσ ικου , π ε ρ ισ ­ σ ό τερ ο ερ εθ ισ τικό φ αίνε τ α ι ν α σ κε φ τ ε ίς π ά ν ω σ τις αιτίες κ α ι σ του ς λ ό γ ο υ ς γ ια τ ο υ ς ο π ο ί­ ου ς κάθε, σ χεδό ν, χ τυ π η μ έ ν ο α π ό μ ια δ υ σ τ υ χ ία ά τ ο μο σ π ε ύ δ ε ι σ την ε κ π ο μ π ή αυτή, π α ρ ά σ τον ίδ ιο το ν ο ικο δ εσ π ό τ η . Ο κ. Μ ικ ρ ο ύ τ σ ικ ο ς δ ε ν έ κρ υ ψ ε πο τ έ την π ρ ό θ ε σ ή του ν α κάνει τ η ν α νθ ρ ώ π ιν η δ υ σ τυ χ ία θέα μα . Α π ο φ ά σ ισ ε αυ τός κ α ι τ ο κ α ν ά λ ι τ ο υ ότι ο π ό ν ο ς «πουλάει» κα ι έ σ τη σ ε τη δ ο υ λ ε ιά μ ια χ α ρ ά . Κι α ς μη μ α ς π ε ρ ά σ ε ι α π ό τ ο μ υ α λ ό ότι έ χ ο υ μ ε ν α κ ά ­ ν ο υ μ ε με ο π ο ια δ ή π ο τ ε « ε κ π ομ πή σ υμ πό ν ια ς » ή φ ιλ α ν θ ρ ω π ία ς . Ά τεγκτος, ασ υ γ κ ίν η τ ο ς α π ό τ α δ ά κ ρ υ α τ ω ν ά λλω ν, φ ρ οντίζει ν α δ ιε κ π ε ρ α ιώ ν ε ι τ η ν ο δ ύνη , ν α α ξ ιο π ο ιε ί τη διή γη σ η , ν α α ν α δ εικνύ ει το ε μ π ο ρ ικ ό σ τοιχείο ενός σ κ α μ μ έ ν ο υ π ρ ο σ ώ π ο υ , μιας α π ε λ π ισ μ έ ν η ς χ ε ιρ ο ν ο ­ μίας. Κ αι τα ε νδ εχ ό μ ενα «ταμεία αλλ η λ ε γγύη ς » π ο υ α ν ο ίγο νται, ας μη μα ς ξ ε γελού ν: Τ α π ο ­ σ ά π ο υ μ α ζεύ ονται είν α ι ευτελή, μ π ρ ο σ τ ά σ ’ αυ τά τ ω ν δ ια φ η μ ίσ ε ω ν , π ρ ιν , κατά τ η δ ιά ρ κ ε ια κ αι μετά το «σ ό ου τη ς δυστυχίας». Εκείνο π ο υ α ξίζει να σ κε φ τ ε ί κανείς ε ίν α ι γ ια τ ί κ ά π ο ιο ς χτ υ π η μ έ ν ο ς α π ό τη δ υ σ τ υ χ ία δ έ χ ε ­ τ α ι να βγει σ το γυ α λί. «Αναστέλλει» το π έ νθ ο ς κ α ι τη δ υ σ τ υ χ ία του; Α π οζη τά ει τη ν υπ έρ τατη π α ρ η γ ο ρ ιά α π ό το φ α ν φ α ρ ό ν ικ ο , ε π ιφ α ν ε ια κ ό π λ α ίσ ιο ενός τ η λ ε ο ­ πτ ικο ύ σ τού ντιο; Ή τε λ ικ ά λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί β α σ α ν ισ τ ικ ά κα ι υ π ο σ υ ν ε ίδ η τ α η α φ άντασ τη γ ο η τ ε ία μιας σ α θ ρ ή ς «δημοσιότητας», π ο υ λα τ ρ ε ύ ε τ α ι τ υ φ λ ά κ α ι ά π α ντες υ π ο κ ύ π τ ο υ ν σ ’ αυτήν, π έ ­ ρ α α π ό κάθ ε π ρ ο σ ω π ικ ή οδ ύνη , πέ ν θ ος , δ υ σ τ υ χ ία κα ι α π ώ λ ε ια ; Ε ρ ω τή μ α τα π ο υ π α ρ α μ έ ν ο υ ν - χ ω ρ ίς β έ β α ια ν α α ν α σ τ έ λ λ ο υ ν τ ις β α ρ ιέ ς η θ ικ έ ς ε υ θ ύ ν ε ς τ ω ν διε κ π ε ρ α ιω τ ώ ν αυ τού του ε ίδ ο υ ς τ ω ν θ εα μάτω ν.

^

Κοντρόλ

τα Μ ιί ΕΠΙΛΟ ΓΕΣ Α Π Ο ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟ Υ ΖΕ ΒΕΛΑΚΗ κείμενα του παρελθόντος που είτε διαβάστηκαν πολύ στην εποχή τους είτε δεν προσέχθηκαν όσο τους άξιζε. Η ανάγνωσή τους σήμερα ηροσφέρεται για συσχετισμούς με γεγονότα και πρόσωπα της επικαιρότητας.

Χρηστός Χρηστοβασίλης (1801-19371 Ανήκει στην κατηγορία των συγγραφέων εκείνων - τα παλαιότερα χρόνια δεν ήταν λίγοι - που καλλιέργησαν με την ίδια επιτυχία τον ποιητικό και τον πεζό λόγο. Από τα έργα του, εκείνο που δείχνει να αντέχει περισσότερο στο χρόνο, και έχει κάνει επανειλημμένες εκδόσεις, είναι τα «Διη­ γήματα του μικρού σχολείου», στα οποία ο Χρηστοβασίλης αφηγείται πώς έμαθε «ανάγνωσιν και γραφήν εις το προαύλιον της εκκλησίας του χωρίου του - Ιο ύλ ιο ν Χρηστοβαοίλη - υπό την μάστι­ γα του ιερέως διδασκάλου». Το πεζογραφικό του στίγμα, όμως, δίνεται στα «Διηγήματα της στάνης», που σημάδεψαν την πρώ­ τη του εμφάνιση στα γράμματα το 1898 και κυκλοφορούν σήμερα σε συμπληρωμένη έκδοση από τη «Νεφέλη». Σ’ αυτό το είδος κατατάσσεται ο βουκολικός «Φλώρος» που δεν περιλαμβάνεται στην πρώτη συλλογή διηγημάτων του Χρηστοβαοίλη. Εδώ υπάρχουν έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία, αφού ο συγγραφέας «εχρημάτισε ε πί δύο έτη, αρχηγός των ποιμένων του πατρός του». Ένα πολύ όμορφο κριάρι και η επιθυμία του πλούσιου τσέλιγκα να το αποκτήσει οπωσδήποτε μη διστάζοντας να καταφύγει σε σκληρές μηχανορραφίες - δίνουν την αφορμή για να καταγραφούν οι σχέσεις ανάμεσα στον άρχοντα και ιδιοκτήτη του κοπαδιού και τους τσοπάνους.

0

ΦΛΩΡΟΣ

ΤΟΥ κ. ΧΡΗΣΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΒΑΣΙΛΗ ΕλληνικάΔιηγήματα Περιοδικό, ΜΠΟΥΚΕΤΟ, δΑυγούστου 1931

λους: τα καλύτερα πρόβατα, τα καλύτερα γίδια, τα καλύτερα σκυλιά, τα καλύτερα βώδια, το κα­ λύτερο μουλάρι, το καλύτερο άλογο, ακόμα και το καλύτερο γαϊδούρι, με σχώρεσι. Απάνω σ ’ αυτά όλα βάλε και το καλύτερο σπίτι, τα καλύτε­

Στον τόπο μας Φλώρα λέμε τ ’ άσπρα γίδια και τ ’

ρα άρματα, τα καλύτερα χωράφια, τα καλύτερα

άσπρα σκυλιά.

αμπέλια, όχι μόνο μέσα στο χωριό μας, αλλά και

Ο πατέρας μου - Θεός σχωρέστον! - ήταν ένας

σ ’ όλα τα περίχωρα, ογδοηντατέσσερα χωριά. Κι

άνθρωπος... Εγωιστή να τον πω; Ζηλιάρη να τον

άμα μάθαινε πω ς κάποιος είχε κάτι το καλύτερο

πω; Κι εγώ δεν ξέρω. Ήταν όμως τόσο καλός,

α π ’ αυτόν, είδος ή ζώο, θα ’κάνε τ ’ αδύνατα δυνα­

που δεν ήταν ικανός, όταν ήταν στα καλά του, να

τά να το κάνη δικό του, έστω και με το άδικο.

σκοτώση ούτ’ ένα μυρμήγκι, αλλ’ όταν τον έπιανε

Μια χινοπωριάτικη μέρα, που κατηφορούσαν τα

ο θυμός, - το «λάπατο», όπως λέμε μεις, ή το

βλάχικα κοπάδια από τα βουνά για τα χειμαδιά, ή ρ­

«μπουρί», όπως λεν οι Αράπηδες - και τον έπιανε

θε στο σπίτι μας ένας γνωστός τσέλιγκας, ο Κίτσιο

πολύ εύκολα και πολύ συχνά, ήταν, Θε μου γλύ-

Τέζας, και ζήτησε από τον πατέρα μου την άδεια

σε! Μ πορούσε να σκοτώση σαράντα ανθρώπους

να κοιμηθή το κοπάδι του σ ’ ένα μέρος της περιφ έ­

κι ύστερα να καθήση επάνω στο κεφάλι τους και

ρειας του χωριού μας που ’χε πολύ χορτάρι.

να τους κλαίη με μαύρα δάκρυα.

Ο πατέρας μου που δεν αρνιόταν ποτέ σε κανέ-

Αγαπούσε να ’χη τα καλύτερα πράμματα α π ’ ό­

ναν καμμιά καλωσύνη για τί ήταν πονόψυχος, τώ-

ταΠώά

δωκε αμέσως την άδεια και ως ζηλωτής των κα­ λών προβάτων και των καλών γιδιών, βγήκε μαζύ του έξω να ιδή το βλάχικο κοπάδι και το απάντη­ σε να διαβαίνη κανταριαστό στην άκρια του χ ω ­ ριού μας, που είναι κλειδ ί του δρόμου, από τα ξεκαλοκαιριάτης Κόνιτσας και του δυτικού Ζαγοριού στα ξεχειμαδιά της δυτικής Τσαμουριάς, δη­ λαδή της Τσαμουριάς των Φιλιατών και τ ’ αντίθε­ το. Μ προστά-μπροστά από τα γίδια πήγαινε ζη­ λεμένο συρτάρι, ένας φλώρος (άσπρος) τράγος μ’ έναν τετράδιπλο κύπρο, στο λαιμό. Ήταν ά­ σπρος σαν το χιόνι κι είχε κάτι κέρατα - με σχώρεσι - μισή οργυιά και πλειότερο το καθένα. Βλέποντας ο πατέρας μου το φλώρο, που ήταν κάτι μεγαλύτερος κι ομορφότερος από το δικό μας το συρτάρι, τον Κανούτο, αισ θάνθηκε μέσα του όλη τη ζήλεια του και τον εγωισμό του πλ η ­ γωμένο κι είπε στο βλαχοτσέλιγκα: - Πάμε στο σπίτι, κουμπάρε, να πιούμε ακόμα έ­ ναν καφέ κι ακόμα ένα ρακί; - Έ πια μαν, άρχοντα, και καφέ και ρακί, κι ο Θεός να σου τ’ αυγατάη, απολογήθηκε ο τσέλιγκας. Εί­ ναι περίσσιο να πιούμε άλλο.

- Πάμε που σου λέω, του είπε ο πατέρας μου σο­ βαρά. Έ χω κάτι να σου ειπώ. Γύρισαν κι οι δυο στο σπίτι, προσφέρθηκε πάλι καφές και ρακί, κι ενώ ο τσέλιγκας αδημονούσε τι θα του έλεγε ο πατέρας μου, αυτός του είπε: - Άκου, κουμπάρε. Είδα πώχεις ένα καλό συρτάρι στα γίδια σου, το Φλώρο. Σε παρακαλώ, να πάρης μια λίρα και να μου τον δώκης.

- Δεν τον πουλάω, άρχοντα, το Φλώρο μου. Δεν τον πουλάω. Αν τον πουλήσω, θα μου φανή πως χάθηκε όλο το γιδοκόπαδό μου... Ο πατέρας μου στενοχωρήθηκε, τράβηξε μια ρουφηξιά ρακί από το παγούρι του κι έρριξε δυο λίρ ες στην ποδιά του τσέλιγκα.

- Πάρε δυο λίρες, του είπε, και σύρε να μου τον φέρης.

- Δεν τον πουλάω, άρχοντα, το Φλώρο, δεν τον πουλάω! Πάρε πίσω τις λίρες σου. Δεν τον πουλάω, σου είπα. Δεν τον πουλάω! Ο πατέρας μου τώρριξε άλλη μια λίρ α, λέγοντάς του: - Άει σήκου και σύρε να μου τον φέρης.

- Πάρε πίσω τις λίρες σου ,άρχοντά μου. Δεν έχω ανάγκη από λίρες. Το βιος μου να ‘ναι καλά και λί­ ρες όσες θέλω... Ο πατέρας μου έφτασε στα όρια του θυμού. Μια τρίχα χρειάζονταν ακόμα για να ξεσπάση τ ’ α­

στροπελέκι, που χαλκεύονταν μέσα στα στήθια του, στο κεφάλι του τσέλιγκα και, βγάζοντας δυο λίρες ακόμα, που τις πέταξε κι αυτές απάνω στις άλλες, λέγοντάς του: - Πάρε πέντε λίρες και δος μου το Φλώρο! Βλέ­ πεις, από τραγί που ’ναι, σου τον πληρώνω για βώδι...

- Δεν τον πουλάω, άρχοντα το Φλώρο! Δεν τον πουλάω όσα κι αν μου δώκης! Να μη σου μείνη το χατήρι, δεν τον πουλάω! Ο πατέρας μου θύμωσε και πετάχτηκε έξω από το σπίτι για να δώκη τόπο στην οργή, κι ο τσέλι­ γκας σηκώθηκε, κατέβηκε τη σκάλα και πάει για το κοπάδι του. Σε καμμιά ώρα γύρισε στο σπίτι ο πατέρας μου συλλογισμένος και τράβηξε μια γερή ρουφηξιά ρακί από το παγούρι. Ύστερ’ από κάμποση ώρα σιωπή, φώναξε το Ζήκο, το κοπέλλι μας, έναν γί­ γαντα στο ψήλος και Ηρακλή στη δύναμι των χε­ ριών του. Ήταν ο Ζήκος τόσο χειροδύναμος, πώβανε το γυνί στο γόνατό του και τώσπαζε.

- Ζήκο, του είπε, να πας στο χειμάδι μου και να πης του Γιώργου Γκίκα να ’ρθη όταν συμμα­ ζευτούν τα σφαχτά στα μαντριά. Απόδειπνα ήρθε ο Γιώργο Γκίκας, ένας γιδοκλέφτης φοβερός, δεκαοχτώ-δεκαεννιά χρόνων

mΠαλιά

παλληκάρι, γυιός του περίφ ημου ζωοκλέφτη από τη Μπράντα, του Κώστα Γκίκα, που μαζύ με ένα χωριανό του, έκαναν κλεφτοεμπόριο από το Γιαννιώτικο στο Τσιάμικο κι από το Τσιάμικο στο Γιαν-

χοι και τον σκότωσαν, απάνω που ’κλεβε το Φλώ­ ρο. Κι αν σκοτώθηκε το παιδί, τι ψυχή θα δώ σω ο καϋμένος, στο Θεό, για τί εγώ είμ αι η αιτία! Τι μ’ έ­ βαλε ο Γιούδας να ιδώ αυτό το τραγί και να το ζη­

νιώτικο.

- Γιώργο! του είπε ο πατέρας μου. Τώρα σε θέλω

λέψω, να θελήσω να τ ’ αγοράσω και να μη μου το δώκη ο παληόβλαχος, αν και του πρόσφ ερα πέ­

να φανής αν είσαι π α ιδί γνήσιο από τ ’ απαυτά του Κώστα Γκίκα ή είσαι μπάστος. Θα πας στο Τ σιάμικο, κάτω από το Μαλούνι, κι εκεί θα περιμένης να

ντε λίρ ες σαν νάταν βώδι α π’ την Κατερίνα, το βιο του διαβόλου! Φταίω κι εγώ, αλλά φταίει κι αυτός

περάση το κοπάδι του Κίτσιου Τέζα που γρεκιάζει απόψε κάτω στα γρέκια μου και να του κλέψης, νύχτα ή μέρα - αυτό είναι δική σου δουλειά - το συρτάρι του το Φλώρο. Τώδωκα του κέρατά πέ­ ντε λίρες τούρκικες, αγνό μάλαμα, και δεν στάθη­ κε τρόπος να μου τον δώκη. Το θεωρώ προσβολή μου να του δώκω εγώ, του μασκαρά αυτουνού πέντε λίρες, σαν να ήταν το τραγί του βώδι κατερινιώτικο από τα πλαγερά λειβάδια του Ολύμπου και περιφρόνησε τα χρήματά μου κι εμένα τον ί­ διο. Πάρε την κάππα σου και φεύγα απόψε με το σκοτάδι, κι αν μου φέρη το Φλώρο - χαρά σε σέ­ να - θα σου δώκω και μια λίρα χάρισμα. Αν όμως δεν μπορέσης να τον κλέψης, τότε θα πη πως δεν είσαι πα ιδί του Γκίκα από τη Μπράνια και να μη

ο παληάνθρωπος, ο Κίτσος Τέζας. Γιατί να μη μου το δώκη, αφού τώδωκα πέντε λίρες; Πού α­ κούστηκε ποτέ να πουληθή τραγί πέντε λίρες; Βασίλεψε ο ήλιος και της τέταρτης μέρας κι ο Γιώργος δεν είχε φανεί. Δεν τον χωρούσε ο τό­ πος τον πατέρα μου από τη στενοχώρια του. Δεν ήθελε καθόλου να φάη και ξεθύμαινε μόνο στα τσιγάρα και στο ρακί από το παγούρι. Απόδειπνα βρόντησε η αυλόπορτα κι ο Κοράκης αλύχτησε. Πετάχτηκε ο πατέρας μου στον εξώ­ στη της κρεββάτας και ρώτησε: - Ποιος είναι; - Είμαι ο Γιώργος, το γνήσιο πα ιδί του Γκίκα από τη Μπράνια! ακούστηκε η φωνή του Γιώργου.

- Τώφερες, μωρέ κέρατά; τον ρώτησε ο πατέρας μου χαρούμενος.

γυρίσης στη δούλεψί μου, γιατί εγώ δεν θέλω μπάστους στο κοπάδι μου. Αλλ’ αν τα φέρη ο διά-

- Τώφερα λέει; απολογήθηκε ο Γιώργος περήφ α­ να. Το ’φερα και το παράφερα! Και πώ ς αλλοιώς

ολος να μη σώρθη βολικά να το κλέψης - πρέπει να λογαριάζουμε και το ενάντιο καμιά φορά - τό­ τε να τον σκοτώσης το Φλώρο! Ακούς;..

Άνοιξαν οι θύρες κι ανέβηκε απάνω ο Γιώργος

θα ήμουν γνήσιο πα ιδί του Γκίκα από τη Μπράνια κι όχι μπάστος όπως φοβήθηκες εσύ;

- Θα κάμω όπως με διατάζεις, απάντησε ο Γιώργος και πιστεύω, αφεντικό, να σου αποδείξω, πως είμαι γνήσιο πα ιδί του Κώστα Γκίκα από τη Μ πράνια κι όχι μπάστος...

σέρνοντας το Φλώρο α π ’ το δεξίτο κέρατο. Ο π α ­ τέρας μου είχε μεθύσει απ’ τη χαρά του και βγά­ ζοντας μια λίρ α, είπε στο θριαμβευτή Γιώργο:

Και, λέγοντας υπερήφανα ο Γιώργος αυτά τα λό­ για, βγήκε και πάει για το Τσιάμικο.

Φίλησε ο Γιώργος το χέρι του πατέρα μου, πήρε τη λίρα, έφαγε ψωμί κι ύστερα πήρε το Φλώρο και πάει στο χειμάδι.

Πέρασαν τρία μερόνυχτα κι ο Γιώργος με το Φλώρο δεν φαίνονταν. Ο πατέρας μου άρχισε να στενοχωριέται.

- Φίλα χέρι, πα ληάνθρω πε, να πάρης τη λίρ α !..

Ύ στερ’ από έξη μήνες, την άνοιξι νάτος πάλι ο

- Δεν μας φάνηκε ο Γιώργος, έλεγε. Είναι και γρήγορα, δεν λέω. Αλλ’ αν δεν έρθη κι αύριο, ο

τσέλιγκας Κίτσος Τέζας να διαβαίνη πάλι με το κοπάδι του τον ανήφορο για τα βουνά του Ζαγοριού. Ανέβηκε στο σπίτι μας να χαιρετήσει τον

Γιώργος δεν είναι πα ιδί του Γκίκα. Από κάποιον άλλον θα τον έχη πιασμένο η παληομάνα του. Ξημέρωσε κι η τέταρτη μέρα κι ο Γιώργος δεν φαινόταν. Ο πατέρας μου ήταν πολύ ανήσυχος.

πατέρα μου, να πιη κανέναν καφέ και κανένα ρακί και να πάρη πάλι άδεια να βοσκήση το κοπάδι του μια μέρα στο χωριό, για τ’ ήταν κουρασμένο και δεν μπορούσε να περπατήση.

Έβγαινε κάθε τόσο στη ράχι κι αγνάντευε από το

Ο πατέρας μου τον δέχτηκε με πλειότερη καλω-

δρόμο πώφερνε από την Τσιαμουριά και γύριζε, μη βλέποντας το Γιώργο να 'ρχεται, συλλογισ μέ­ νος και στενοχωρημένος.

- Τι να ‘παθε ο Γιώργος; μονολογούσε. Τι να ’γ ί­ νε; Φοβάμαι μην τον έννοιωσαν οι μπουρτζόβλα­

ταΠαλιά

σύνη από άλλοτε, κι απάνω στην κουβέντα τον ρώτησε: - Πώς τον έχει το Φλώρο, Κίτσο; Α, ωρέ κουμπά­ ρε, δεν ξέρεις πόσ ο μου κακοφάνηκε που μου χάλασες το χατήρι και δεν μώδωκες το Φλώρο,

μ ’ όλες τις πέντε λίρες που σώρριξα στην πο ­ διά...

- Αχ, άρχοντά μου! απολογήθηκε βαρύθυμα ο τσέλιγκας. Να τσάκιζα το πό δι μου βγαίνοντας α-

J O H N C H A D W IC K

πέδω μέσα! Τι κατάλαβα που δεν σου τον έδωκα, το βιο του διαβόλου κι εσένα δυσαρέστησα και

Ο

τις πέντε λίρες τις έχασα! Πού είχε ακουστεί πο­ τέ πέντε λίρες για ένα τραγί; Για ένα τομάρι; Έ πρεπε να με τιμωρήση ο Θεός - προσκυνούμε τ ’ όνομά του - και με τιμ ώρησε. Μου το κλέψαν το έρμο, άρχοντά μου, κάτω από το Μαλούνι, κο­ ντά στην Κοκκινιστά. Καλά να μου κάνουν! Δεν ματαποχτάω τέτοιο τραγί, το έρμο, άρχοντά

Μ Υ Κ Η Ν Α ΪΚ Ο Σ ΚΟΣΜ ΟΣ

μου! Δεν ματαποχτάω! Τότε ο πατέρας μου του πέταξε τέσσερις λίρ ες και του είπε: - Πάρε τέσσερεις λίρες μονάχα, για τί την άλλη λίρα την έδω κα του Γιώργου Γκίκα που ’ρθε κά­ τω από το Μαλούνι κοντά στην Κοκκινιστά και σου τον έκλεψε το ζηλεμένο φ λώρο σου, κατά

Ένα φ ιλολογικό μυθιστόρημα για τη μακρινή εποχή του χαλκού στην Ελλάδα.

διαταγή μου, και μου τον έφερε στο κοπάδι μου... Ακούγοντας αυτά ο τσέλιγκας, ο Κίτσιο Τέζας, έ­ μεινε άναυδος κι αφού συνήρθε, σύμμασε από καταγής τις τέσσερεις λίρες, φίλησε το δεξί γό­ να του πατέρα μου, όπως καθόταν στην κορφή σταυροπόδι και του είπε:

Τέχνη, θρησκεία, τάξεις, εμπόριο, γεωργία, όπλα και πόλεμος στη μυκηναϊκή εποχή.

- Θεός σχω ρέσ ’ τη μάνα σου και τον πατέρα σου, άρχοντά μου, με το καλό που μώκανες αυτή τη στιγμή, για τί είχα τέτοια ανάγκη ν' αγοράσω αραποσίτι για τα πα ιδιά μου και τους πιστικούς μου, ώστε θ’ αναγκαζόμουν να πουλήσω είκοσι γίδ ια, για να οικονομήσω τις τέσσερεις λίρες, που μώδωκες τώρα. Θεός σχω ρέσ ’ τη μάνα σου και τον πατέρα σου, άρχοντά μου, ξαναλέω και θα το ξαναλέω χίλιες φορές!

Η ανάγνω ση της Γραμμικής Β α π · τον αποκρυτττογράφο της έγινε επιτέλους κτήμα όλω ν των Ελλήνων.

Τότε ο πατέρας μου του είπε: - Αν σου καίγεται η καρδιά, κουμπάρε, για το Φλώρο, να σου τον δώκω πίσω...

- Παπαπά, άρχοντά μου! Π απαπά! Χαλάλι σου ο

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ -ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

Φλώρος σαν το γάλα π ώ πια από το βυζί της μά­

Κ. Ν. Π ΕΤ,ΡΟΠ Ο Υ Λ Ο Σ

νας μου! Και, λέγοντας αυτά τα λόγια ο τσέλιγκας, ο Κίτσιο Τέζας χαιρ έτησε κι έφυγε, εξακολουθώντας να σχωράη τη μάνα και τον πατέρα του πατέρα μου.

□

ΑΠΟ

ΤΙ Σ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

GUTENBERG

Στο επόμενο τεύχος το διήγημα του Κωστή Μπαστώ«Αμβούργο, ήιμάνι του Βορηά» \

ταΠώά

Στα Λιλιπούτεια άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης απαντούν σε καίρια ερωτήματα με αφορμή την έκδοση ενός βιβλίου

Ο Γεώργιος Δροσίνης (1859-1940) είναι γνωστός μέσα από τα σχολικά εγχειρί­ δια η ποιήματα όπως η «Ανθισμένη Αμυγδαλιά». ΟΔροσίνης όμως ήταν μια πο­ λύπλευρη προσωπικότητα, μια από τις σημαντικότερες μορφές στο χώρο των γραμμάτων στα τέλη του προηγούμενου αιώνα και στις αρχές του τωρινού. Υπήρξε πό­ λυγραφότατος και άφησε πίσω του ένα τε­ ράστιο έργο που περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, αφηγήματα, νουβέλες, αυτοβιογραφικά κείμενα, μελέτες για τη γλώσσα, την παιδεία και την εκπαίδευση κ.ά. Το πο­ λυσήμαντο και μεγάλο σε όγκο αυτό έργο συγκεντρώνει τώρα ο καθηγητής Γιάννης Παπακώστας, που έχει τη φιλολογική επιμέ­ λεια των Απάντων του ποιητή, τα οποία κυκλοφορούν από το Σύλλογο Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. Μέχρι τώρα έχουν κυκλοφορήσει οι τρεις πρώτοι τόμοι, οι ο­ ποίοι περιλαμβάνουν το ποιητικό έργο του Δροσίνη. Τα Απαντα του Γεωργίου Δροσίνη αναμένεται να ολοκληρωθούν σε δέκα ή ί­ σως και περισσότερους τόμους.

Ε Ρ .: Ένας από τους σκοπούς της έκδοσης των Απάντων του Γεωργίου Δροσίνη είναι να αποκατα­ σταθεί ο ποιητής; Α Π .: 0 Γ. Δροσίνης είναι ο μοναδικός ίσως συγγραφέας της λεγάμενης γενιάς του ’80, το έρ­ γο του οποίου είναι απρόσιτο όχι μόνο στο ευρύ κοινό αλλά και στους ειδικούς. Η τελευταία ποιητι­ κή συλλογή κυκλοφόρησε το 1940 και έκτοτε δεν εκδόθηκε κανένα ποιητικό του έργο. Και όμως ως συγγραφέας παρουσιάζει αξιόλογο ενδιαφέρον. Η επανέκδοση επομένως των Α π ά ­ ντω ν του δεν αποτελεί μόνο πράξη δικαιοσύνης, αλλά και προσφορά στην επιστήμη της νέας ελλη­ νικής φιλολογίας και την έρευνα γενικότερα. Ας μην ξεχνάμε ότι, μαζί με τον Παλαμά, στέκει στην αφετηρία της γενιάς του ’80' διαδραμάτισε σημα­ ντικό ρόλο στην πολιτισμική ζωή και διακρίθηκε ως εκδότης περιοδικών και εφημερίδων. Για μεγάλο

Aduiovma

χρονικό διάστημα διηύθυνε το περιο δικό Εστία, ί­ δρυσε την εφ. Ε σ τία, συμμετείχε στην εκδοτική ο­ μάδα της εφ. Το Ν έ ο ν 'Α σ τ υ , εξέδωσε το Η μ ε ρ ο λ ό ­ γ ιο υ της Μ ε γ ά λ η ς Ε λ λ ά δ ο ς (1922-1936), καθώς και άλλα έντυπα (ημ. Ν έ α Ε λλά ς, 1894-1986) και είναι αυτός που συνέταξε τα πρώτα βιβλία (1884) για τη διδασκαλία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας στην εκπαίδευση. Υπήρξε μια κεντρική μορφή των γραμμάτων μας και θεωρώ ότι κανένας άλλος λο­ γοτέχνης της ίδιας περιόδου δεν ανέπτυξε τόσο πολύπλευρη δραστηριότητα. Του Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, που εκδίδει το έργο του, υπήρξε ισόβιος Γενικός Γραμματέας (με πρ ό­ εδρο και ιδρυτικό μέλος τον Δημ. Βικέλα) και πρ ω ­ τοστάτησε στη διεξαγωγή του Α ’ Εκπαιδευτικού Συνεδρίου στη χώρα μας το 1903. Έχοντας τη συμπαράσταση του Βικέλα, ο Δροσίνης μέσω του ΣΩΒ μπόρεσε και έθεσε τις βάσεις της επαγγελμα­ τικής εκπαίδευσης στη χώρα μας, ιδρύοντας τη Σεβαστοπούλειο Εργατική Σχολή (1908). Πιστεύω πω ς η μελέτη του έργου του με τη χρονική από­ σταση που έχει μεσολαβήσει, θα οδηγήσει σε επα­ νεκτίμηση και νέες τοποθετήσεις. Και από αυτή την αναμέτρηση ο Δροσίνης θα βγει ωφελημένος και θα ανασυρθεί από τη σκιά του Παλαμά. Γιατί ο Δροσίνης δεν είναι ο δημιουργός των ποιημάτων «Ανθισμένη αμυγδαλιά» ή «Χώμα Ελληνικό», για να σταθώ στα πιο γνωστά. Στις συλλογές «Γαλήνη», «Θα βραδιάζη» και αλλού ο μελετητής θα εντοπί­ σει αξιόλογα ποιήματα, ενώ πολύ σημαντικό είναι το αφηγηματικό του έργο. Η Έ ρ σ η , με βάση την ο­ ποία γράφτηκε το ανάλογο μυθιστόρημα του Νί­ κου Γαβριήλ Πεντζίκη με τον τίτλο Το μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α της Κ υ ρ ία ς Έ ρ σ η ς και κατ’ επέκτασιν το ανάλογο δοκίμιο του Σεφέρη, Οι ώ ρ ε ς της Κ υ ρ ία ς Έ ρ σ η ς, παραμένει ανέκδοτο, όπως ανέκδοτο παραμένει και το Β ο τ ά ν ι της α γ ά π η ς , το οποίο θεωρώ ότι είναι ένα από τα καλύτερα έργα της νεοελληνικής λογο­ τεχνίας. Με την παρούσα έκδοση, όλα αυτά θα εί­ ναι προσιτά στον αναγνώστη. ΕΡ.: Ποια τα προβλήματα και οι δυσκολίες που α­ ντιμετωπίσατε ως επιμελητής του έργου; Στα Άπα­ ντα του Δροσίνη έχει συμπεριληφθεί και ανέκδοτο υλικό; ΑΠ.: Αρχίζοντας από το τέλος του ερωτήματος σας θα ήθελα να πω ότι στους εκδοθέντες τρεις τόμους περιλαμβάνονται συλλογές που είχαν κυκλοφορήσει στο παρελθόν ζώντος του ποιητή. Ό λο το ανέκδοτο υλικό (ποιήματα, επιστολές και ι­ δίως ημερολόγια) θα συμπεριληφθεί σε μεταγενε­ στέρους τόμους, οι οποίοι εκτιμάται ότι θα ξεπε-

ράσουν τους δέκα. Φιλοδό­ ξησα η έκδο­ ση να είναι αυστηρά φ ι­ λολογική, για τούτο και τα προβλήματα που αντιμετώ­ πισα είναι π οι­ κίλα. Πρώτα πρώτα έπρε­ πε να αναζη­ τηθούν οι πρώτες δημο­ σιεύσεις σε σπάνια περιο­ δικά και εφημερίδες και εν συνεχεία αυτές να πα­ ραβληθούν με τις μεταγενέστερες εκδόσεις για να διαπιστωθούν οι διαφορές. Οι διαφορές αυτές καταγράφηκαν όλες και καταχωρίστηκαν με τη μορ­ φή κριτικού υπομνήματος για κάθε κείμενο χωρι­ στά. Σε ένα έργο μπορεί να έχουμε τέσσερις ή πέ­ ντε διαδοχικές γραφές, οι οποίες έπρεπε να τε­ θούν η μία δίπλα στην άλλη και από την αναβολή να προκόψουν οι διαφορές και να καταγραφούν. Από τη διαδικασία αυτή διαπιστώθηκε ότι σε κάθε νέα δημοσίευση οι επεμβάσεις του συγγραφέα εί­ ναι πολλές, πράγμα που αποδεικνύει τη διαρκή έγνοιάτου γιατηντελική μορφή του κειμένου. Αφή­ νω το γεγονός ότι πολλά έργα του είναι απρόσιτα ή καιανεύρετα. Παράδειγμα η συλλογή Δ ιη γ ή μ α τ α και Α ν α μ ν ή σ ε ις είναι σπάνια και ένα μ ό ν ο αντίτυπό της σώζεται σε κεντρική βιβλιοθήκη της Αθήνας και ίσως και αλλαχού, επέχοντας έτσι θέσιν χειρο­ γράφου. Αλλά ο Δροσίνης αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση για τα νεοελληνικά μας γράμματα. Ό πως είπα, δεν είναι μόνο λογοτέχνης· είναι και μια σειρά άλλα πράγματα. Συνέβαλε ενεργώς στην κοινωνική και πολιτισμική ζωή, αφού επί εβδομήντα συναπτά έτη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη δημοσιογρα­ φία, στην έκδοση περιοδικών και ημερολογίων, ε­ νώ ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα απο­ μνημονεύματά του. Στην ήδη εκδεδομένη τετρά­ τομη σειρά θα προστεθούν και άγνωστα ημερολό­ για, όπου αποτυπώνεται η καθημερινή πνευματική ζωή, όπως τη βλέπει ένας ηλικιωμένος πια λογοτέ­ χνης. Και οι καταγραφές αυτές θεωρώ ότι είναι πο­ λύτιμες, γιατί προσφέρουν σπάνιες μαρτυρίες, μια και εισχωρούν εκεί, όπου καμιά επιστημονική ερ­ γασία δεν μπορεί να εισχωρήσει.

□

AdiJimm

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ Κλείνοντας το μάτι στο μυθιστορικά και το ηεηρίύμένο...

ΖΑΝ - ΝΤΟΜΙΝΙΚ ΜΠΟΜΠΙ Το βιβλίο ηου ηροκάλεσε το θαυμασμό του κόσμου για τη δύναμη του πνεύματος ενός ξεχωριστού ανθρώπου

ΚΑΡΜΐΝ-!®Μ· ίΤν*®

^Πφάσηκό \ Σύννεφο

Ζητήστε αναλυτικό κατάλογο ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Για αναγνώστες με απαιτήσεις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ ΔΕ · ΜΑΥΡΟΜΙΧΜΗ 1,106 79 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ: 36 02 535,36 18 65 4,36 36 011, FAX: 01-36 40 683

■

Μ

-

· ί Ι ' ί · · « · ι ί ' ί ι ί >

Οι Τσιγγάνοι στην EXkdh και στηνΑ. Ενρύηη Η επίδειξη ενδιαφέροντος από μέρους κρατικών φορέων κι από μέρους ο­ ρισμένων ιδιωτικών φορέων για τη ζωή των Τσιγγάνων και Γύφτων της χώ­ ρας μας, δεν αποτελεί ασφαλώς και απόδειξη αληθινού ενδιαφέροντος προς επίλυση των πλείστων όσων προβλημάτων που βιώνουν οι απαντα­ χού εν Ελλάδι φυλές των Ρομ. Απλά, το ενδιαφέρον αυτό απεικονίζεται στο κέρδος, ναι-ναι, το χρηματικό κέρδος που μπορεί να προκύψει από μια τέ­ τοιου είδους ενασχόληση, αφού τα ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν διαθέσιμα ύψιστα ποσά για «παρεμβάσεις στο χώρο των Τσιγγάνων». Δήμαρχοι και Κοινοτάρχες, κρατικά στελέχη και δημόσιοι λειτουργοί, ιδιώ­ τες μελετητές και ποικίλοι «τσιγγανολόγοι» διεκδικούν χρηματικά ποσά, για να μελετήσουν τα «τσιγγάνικα προβλήματα» και στη συνέχεια να προ­ γραμματίσουν «παρεμβάσεις», «επιμορφώσεις» κ,ο.κ., με το αζημίωτο... Οι τεχνικοί της εξουσίας τα γνωρίζουν άριστα όλα αυτά, όπως γνωρίζουν άρι­ στα τον κοινοτικό πακτωλό που... ρέει προς τέτοια κατεύθυνση, οπότε σαν άριστοι διαχειριστές της εξουσίας πρέπει να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, ώστε έτσι να πλουτίσουν με... εμπειρίες πρωτόγνωρες και λεφτά. Είναι σίγουρο όμως πως όλοι τούτοι ποσώς θα ενδιαφερθούν για το «κοι­ νωνικό πρόβλημα των Τσιγγάνων», το οποίο ούτως ή άλλως και στη χώρα μας διανύει παράλληλη πορεία με το αντίστοιχο πρόβλημα των Τσιγγάνων της Δ. και Α. Ευρώπης. Και αναμφισβήτητα, κανείς δεν θα έχει διαθέσιμο αυτί ν’ ακούσει έστω ένα... τσιγγάνικο παραμύθι. Εμείς, εδώ στο διαβάζω, επισημαίνουμε έγκαιρα το πού οδεύει η πρόσφα­ τη «επίδειξη ενδιαφέροντος» των... κερδοφίλων, γι’ αυτό τολμούμε αυτό το μικρό αφιέρωμα που περιέχει: Ένα τσιγγάνικο παραμύθι ανέκδοτης εργα­ σίας του Δ. Ντούσα, μια αναδρομή στα δικαιώματα των Τσιγγάνων της Α, Ευρώπης από τον Κ. Κεντρωτή και σχεπκή Εισήγηση του Γ. Έξαρχου σε η­ μερίδα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (17.2.1977). Όλοι αναρωτιόμαστε: Υπάρχουν ευτυχισμένοι Τσιγγάνοι;...

Οι Φωτογραφίες του «θέματος του μήνα» είναι από τα βιβλία «Τσιγγάνες»των Μ. Παυλή-Κορρέ, Ρίτας Σπανούλη, Κατερίνας Καλούδη (εκδ. Ολκός) και «Γύφτοι σοφοί και γύφτοι μάγοι» του Ν. Δαβανέλλου (εκδ. Γνώση)

KniVBVIMC m

IljHBBI V I ε τούτη την εισήγηση θα π ρ ο σπ αθ ήσ ω να προσεγγί/ σ ω με το χέρι στην καρ διά ένα θέμα πο υ έτσι κι αλΑ ^ λ ιώ ς α φ ο ρά μια πληθυσμιακή ομ άδ α που ζει - ζει! σχήμα λόγου δηλαδή - στο κοινωνικό περ ιθώ ρ ιο της ελληνικής κοινωνίας, θα μιλήσω για τον «Κοινωνικό Αποκλεισμό τω ν Τσιγγάνων» στην Ελλάδα. Είναι χρή σ ιμο ασ φ αλώ ς να πο ύμ ε απ ό την αρχή ορ ι­ σμένα πρ άγματα γ ια τους Τσιγγάνους, και δη γ ια τους Τσιγγάνους της χώ ρας μας, ώστε να μπ ορέσουμε στη συνέχεια να αναλύσουμε το πρ ό β λημ α του κοινωνικού αποκλεισμού τους. Οι Τσιγγάνοι είναι μία από τις αειπ λανείς φ υλές του κό­ σμου, πο υ στην πατρίδα μας απαντιόνται με περισσότε­ ρες προσω νυμίες, όπω ς π.χ. Γύφτοι, Γαντζάοι, Κατσί­ βελοι, Ρόμοι, Σίντηδες, Ζ απαράδες, Καναπιτσάδες, Ρουντάροι, Λαουτάροι, Νταλίπηδες, Καμπέρηδες, Κουλοβόδες, Τζιαμαλήδες κ.ά., πε ρ ί τις 160 λαϊκές προσω νυμίες. Και, βεβαίω ς, όλο ι εμείς «οι άλλοι» θεω ­ ρούμε το σύνολο τω ν Τσιγγάνω ν της Ελλάδας σαν μία φυλή και επικαλούμαστε και τη δημώ δη παροιμία: «Ό λοι ο ι Γύφτοι μια γενιά», πρ ο ς επίρρω σ η του ισχυρι­ σμού μας. Ο σμιλών δεν αποδέχεται αυτόν τον κυρίαρχο ισχυρι­ σ μό τω ν πολλών, αφ ού είναι αναμφ ίβολο γεγονός πω ς όλο ι εκείνοι, τους οποίους εμείς θεω ρούμε ή ονομά­ ζουμε Τσιγγάνους ή Γύφτους, δεν αποτελούν ομόφ υλο ή ομόγλω σ σο ή ομόθρησ κο ή ομοεθνές πληθυσμιακό σύνολο, και ούτε - επίσης - διέπονται απ ό τους ίδιους κανόνες κοινωνικής οργάνω σης και συνύπαρξης, γ ι’ αυτό και:

α) πολλές φυλές έχουν μεταξύ τους μέγα μίσος, μέχρι αλληλοεξοντώσεως, ως π ρ ο ερχ ό­ μενες από διαφορετικούς τόπους και έχουσες άλλες/διαφορετικές κοιτίδες καταγωγής· β) πολλές φ υλές ομιλούν διαφορετικές γλώ σ σ ες μεταξύ τους, με πλή ρ η ασυνεννοησία τω ν μελώ ν τους, γλώ σσες πο υ δεν ανήκουν σε κάποιο σύστημα τω ν «ινδικών γλωσσών», γεγονός πο υ πισ τοποιεί ότι δεν προέρχονται ό λα αυτά τα γένη από μέρη της Ινδίας· γ) πολλές φ υλές μπ ορ εί να εμφανίζονται ότι «ανήκουν» στην ορθοδοξία, τον καθολικισμό ή τον ισ λαμισμό ή σε κάποια αίρεση θρησκευτική, μα η αλήθεια είναι πω ς λίγα μέλη αυτών τω ν φυλώ ν είναι «θρήσκα» και πιστά σε θρησκευτικά δόγματα τω ν γνωστών θρ η­ σκειών, και τα περισσότερα έχουν δικούς τους κρυφ ούς κώδικες μυστικών θρησκειών, α ­ ποδεχόμενοι πανάρχαιες ηθικο-κοινωνικο-θρησκευτικού χαρακτήρα δοξασίεςδ) πολλές φυλές θεω ρούν ως συνδετικό τους κρίκο τη σχέση τους από τα χρόνια της με­ τανάστευσής τους εδώ (και αναφ έρουν παρενθετικά ότι υπάρχουν σ ’ αυτές τις φυλές άνθρω ποι πο υ «ανήκουν» σε πα νάρχαια γηγενή φύλα, σε φ ύλα προ-χριστιανικών μετανα­ στεύσεων, σε φ ύλα μετα-χριστιανικών μεταναστεύσεων, σε φ ύλα πρ ό σφ ατω ν μετακινή­ σεων και μεταναστεύσεων), γεγονός πο υ πιστοποιείται από την κοινή τους ζωή, τη συνύ­ πα ρξη και τη συμβίωση, π α ρό λ ο πο υ γνωρίζουν ότι «δεν είναι το ίδιο όλοι»· ε) πολλές φυλές «αυτοπροσδιορίζονται» στις διαφορετικές γλώ σσες πο υ ομιλούν με διαφορετικό «εθνωνυμικό» και γνωρίζουν άριστα τη μεταξύ τους «διαφορετικότητα» στην επαγγελματική τους ενασχόληση, στα ήθη και στα έθιμα, στις παραδεκτές αξίες κ,λπ. Για όλους αυτούς τους ανθρώπους υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: Ό λο ι οι άλλοι τους χαρακτηρίζουν σαν «Γύφτους» ή «Τσιγγάνους» και τους έχουν θέσει στο κοινωνικό περ ιθώ ρ ιο της επισήμω ς οργανωμένης ζωής, θεω ρώ ντας τους «στιγματισμένους», «μια­ ρούς», πληθυσ μούς ταυτοποιημένους με την κλοπή, τους φόνους, τα εγκλήματα! Για όλους αυτούς τους ανθρώπους υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: Δεν υπάρχει γ ι’ αυτούς «Θεός», δικαιο σύνη, ανθρωπιά, κατανόηση! Γ ια όλους αυτούς τους ανθρώπους υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής: Δεν υπάρχει γ ι’ αυτούς δικαίω μα στις στοιχειώ δεις συνθήκες διαβίωσης, δικαίω μα στην πα ιδεία και την εκπαίδευση, δικαίω μα στην εργασία, δικαίω μα στα πολιτιστικά αγαθά, δικαίω μα στη ζωή...

Με τις θέσεις πο υ προηγουμένως εκφράσαμε, κατ’ ουσίαν έχουμε θίξει ένα σημαντικό πρ ό βλημ α της εποχής μας, ήτοι το πρ ό β λημ α του «Κοινωνικού Αποκλεισμού τω ν Τσιγγάνων», ανεξαιρ έτως απ ό το εάν οι άνθρω ποι αυτοί ζουν ως μονίμως εγκατεστημένοι σε διάφ ορ α οικιστικά κέντρα ή ως συνεχώς μετακινούμενοι νομάδες και ημινομάδες. Ως κοινωνικό αποκλεισμό θ α ορίζαμε την κοινωνική και πολιτική στάση της πλειονότητας ενός πληθυσμού - στάση πο υ εκφράζει την κυρίαρχη ιδεολογία του πλήθους πο υ θεω ρεί τον εαυτό του ως «ένα» - , έναντι ενός μικρού ποσοστού συνανθρώπων τους (μειονότητα) που το θεω ρεί κι αυτό σαν «ένα άλλο», διαφορετικό από τους ίδιους, με συνέπεια το μι­ κρό ποσοστό να μην έχει πρό σβα ση ακόμη και στα στοιχειώ δη ατομικά και κοινωνικά δ ι­ καιώ ματα. Αυτή η συμ περ ιφ ο ρά της πλειονότητας εκφράζει εθνικιστικές, σοβινιστικές και ρατσιστι­ κές ιδ εολογίες έναντι τω ν ανθρώ πω ν πο υ «είναι διαφορετικοί». Διαφορετικοί ως πρ ο ς την εθνοτική τους καταγωγή, διαφ ορετικοί ως πρ ο ς τη γλώ σ σ α πο υ ομιλούν, διαφορετικοί ως π ρ ο ς τη θρησκεία που πρεσβεύουν, διαφ ορετικοί ως πρ ο ς τα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής, διαφ ορετικοί ως πρ ο ς τις κοινωνικές και ατομικές αξίες, διαφ ορετικοί ως πρ ο ς τον τρ όπο σκέψης, διαφ ορετικοί ως πρ ο ς τον ορισμό του μέγιστου αγαθού πο υ λ έ ­ γεται «ατομική ελευθερία» και «κοινωνική ελευθερία». Και αντί, λοιπόν, να μεθοδεύεται η ειρ ηνική και αρμονική συνύπαρξη αυτών τω ν μεταξύ τους «διαφορετικών» κοινωνικών πλη θυ σ μώ ν και ομάδων, στα π λ α ίσ ια του αλληλοσεβα­ σμού τω ν μελώ ν τους, στη βάση της πολυπολιτισ μικότητας, διαπιστώ νουμε ότι πρ ο ω θε ί­ ται και μεθοδεύεται η ξενοφοβία και η διά παντός μέσου καταπίεση της ολιγάριθμης πλη-

θυσμιακής ομάδας, η οπ οία εξαναγκάζεται κυριο λεκτικά να οργανώ σει τη ζωή της σε «γκέτο», στο κοινωνικό περιθώριο. Να πά ρουμε όμω ς τα πράγματα και πά λι από την αρχή, βάζοντάς τα σε μια σειρ ά, ώστε ν ’ αναλύσουμε κατόπιν το πρ ό β λημ α του κοινωνικού αποκλεισμού τω ν Τσιγγάνων στη χ ώ ­ ρα μας. Α. Τα ονόματα Γύφτος και Τσιγγάνος είναι τα κυρίαρχα, με τα οπ οία χαρακτηρίζουμε πληθυσμιακές ομάδες του ελλαδικού χώρου, που ακόμα και σ ήμερα ζουν ένα νομαδικό τρόπο ζωής και διαφ έρουν φυλετικά και γλω σ σ ικά απ ό τους υπόλοιπους Έλληνες. Συνή­ θως, η έννοια, πο υ δίνεται στα δύο αυτά ονόματα, αφήνει την εντύπωση ότι ο πο λύς κό­ σμος δίνει περισσότερες προσω νυμίες στη μία και αυτή πληθυσμιακή ομ άδ α - αφ ού σαν τέτοια τους θεω ρεί - ανεξάρτητα αν σ ’ αυτή την «ομάδα» περιλαμβάνονται περισσότερα γ λω σ σ ικά ιδιώματα, διαφορετικές φυλετικές προελεύσεις, αλλιώ τικες θρησκευτικές α ­ ντιλήψεις, εντελώς αλλιώ τικα ήθη και έθιμα κ,λπ. Β. Κατά τον J.-P. Liegeois ο όρος «Τσιγγάνος» καθορίζεται και ορίζει τους προγόνους του ως προερχομένους είτε από τους Ρομ, είτε απ ό τους Μανούς, είτε από τους Καλέ. Έ νας Ρομ δεν είναι ούτε Μανούς, ούτε Καλό. Έ νας Μανούς δεν είναι ούτε Ρομ ούτε Καλό και έ ­ νας Καλό δεν είναι ούτε Ρομ, ούτε Μανούς. Ο καθένας από αυτούς νομίζει ότι κάποιος α ­ π ό τους άλλους δεν του είναι και τόσο απόμακρος. Έ νας Ρομ λέει ότι «οι Μ ανούς είναι σαν κι εμάς, οι Καλέ όχι ακριβώς , αλλά μοιάζουν λίγο με εμάς». Φαίνεται πω ς μ’ αυτόν τον τρόπο αναφέρονται σε ένα είδος εθνικής συνείδησης, αλλά δεν υπάρχει κ άποια λέξη που να δηλώ νει ότι αποτελούν ένα έθνος οι Ρομ, οι Μανούς, οι Καλέ. Έ νας όρος όμω ς δη ­ λώνει αυτούς πο υ δεν ανήκουν στο έθνος τους. Οι Ρομ ονομάζουν Γκατζόο αυτούς που δεν είναι ούτε Ρομ, ούτε Μανούς, ούτε Καλό. Οι Μ ανούς τους ονομάζουν επίσης Γ κατζόο και οι Καλέ τους ονομάζουν payo, bousno, gatcho. Έ τσι, το τσιγγάνικο έθνος ορίζεται έκ τ ου αντιθέτου και όχι θετικώς. Κάποιες άλλες κοινωνικές και πληθυσμιακές ομάδες, τις οποίες οι «μη Τσιγγάνοι» τις θε­ ω ρούν ομάδες Τσιγγάνων, οι ίδ ιοι οι Τσιγγάνοι δεν τις δέχονται σαν τέτοιες και αυτό το διακηρύσσουν εντόνως πρ ο ς όλες τις κατευθύνσεις. Με το όνομα Τσιγγάνοι θα πρέπει να εννοεί κάποιος τα άτομα πο υ λένε ότι είναι είτε Ρομ, είτε Μανούς, είτε Καλό, αλλά και που υποχρεωτικώς ανήκουν σε μια απ ό αυτές τις ομάδες. Οι Τσιγγάνοι ορίζουν τον ε ­ αυτό τους με έναν τρ όπο αρκετά ακριβή, πο υ δεν επιδέχεται άλλες ερμηνείες, και διακρίνονται σε ομάδες Ρομ, Μανούς, Καλέ. Αλλά αυτοί διαιρ ούνται σε περισσότερες υποομά­ δες, που η καθεμιά μιλάει - επίσης - μια διάλεκτο πο υ προέρχεται από τη γλώ σ σ α της ο ­ μάδας. Η ταξινόμηση των Τσιγγάνων σε ομάδες, υποομάδες, ανά γ λώ σ σ α και διάλεκτο - κατά τον J.-P. Liegeois - έχει ως εξής:

Ομάδα

Υποομάδα

Γλώσσα

Διάλεκτος

Ρομ

Καλντεράσα Λοβάρα Τσουράρα

ρομανί

καλντεράς λοβαρί τσουραρί

Μανούς η Σιντέ

Βαλστικέ Μανούς {Σιντέ της Γαλλίας) Γκατσκενέ Μανούς (Σιντέ της Γερμανίας) Πίεμοντέσι (Σιντέ της Ιταλίας)

σιντό

Πραζστικέ Μανούς (Σιντέ της Πρωσσίας) Καλέ

Καταλάνοι Λνδαλούσιοι

καλό

μανούς σιντό Αλσατίας σιντό πιεμοντένα σιντό της Πρωσίας

Γ. Οι γλω σ σ ολόγοι δέχονται ότι οι Τσιγγάνοι ο ­ μιλούν διαλέκτους της ινδογενούς γλώ σσας Ρομανί, διαλέκτους οι οποίες - με βάση γλω σσολογικά κριτήρια - μπορούν να ομαδοποιηθούν σ την Ελλάδα στις παρακάτω κατηγορίες: - Γύφτικες: Τις ομιλούν οι νομάδες και ο ι ημινομάδες πο υ κινούνται σε περιοχές της Η πείρου και της Μακεδονίας, στους Σ οφάδες Καρδί­ τσας, στη Λάρισα, στο Βόλο, στη Λαμία, στην Αμαλιάδα, στα Ανω Λιόσια, στη Χαλκίδα, στη Θήβα, στα Μέγαρα, καθώς και οι εδραίοι α γρ ό­ τες, γύφτικης καταγωγής, στη Νέα Ηράκλεια (Τζουμαγιά) Σερρών, στο Φ λάμπουρο, και - επί­ σης - π ο λλοί Κατσίβελοι και Τουρκόγυφτοι (μουσουλμάνοι) στη Δυτική Θράκη.

- Τσιγγάνικες: Τις ομιλούν π ρόσφ υγες χριστια­ νοί Τσιγγάνοι, Μ ικρασιάτες και Θράκες και αρ ­ κετοί Τσιγγάνοι στις χώρες της Ευρώπης.

- Ελληνοτσιγγάνικες-κρεολικές: Στην Ή πειρο τα Ρόμκα, στην Αιτωλοακαρνανία και Ευρυτανία τα Ντόρτικα, η διάλεκτος του Άργους κ.ά.

- Ρουμάνικη: Την ομιλούν Ρουμανόγυφτοι στον Γιδά (Αλεξάνδρεια) Ημαθίας, στο Μενίδι Αττι­ κής, στη Ζ οφ ριά και στο Ζεφύρι Αττικής, στη Νέα Σμύρνη Λάρισας, στη Λαμία και αλλού. Δεν έχει καμιά σχέση με την αρμάνικη-βλάχικη γλώ σ σ α που ομιλούν οι Έ λληνες Αρμάνοι (= Βλάχοι της Ε λλάδας).

- Μη Τσιγγάνικες: Τις ομιλούν Τουρκόγυφτοι και γενικώς μουσουλμάνοι και άθεοι-άθρησκοι Τσιγγάνοι. Δ. Από γεωγραφ ικής απόψεως, Γύφτοι και Τσιγγάνοι «κατοικούν» σε όλες σχεδόν τις π ό ­ λεις της Ελλάδας, στις περισσότερες δε από αυτές υπάρχουν από πολλούς αιώ νες «γυφτομαχαλάδες» ή «τα γύφτικα», όπω ς π.χ.: στο Καρπενήσι, στη Λαμία, στη Ναύπακτο (Έπαχτο), στο Μεσολόγγι, στην Κόνιτσα, στο Μέτσοβο, στα Γιάννινα, στη Μεθώνη, στα Χανιά, στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, στη Λάρισ α, στον Τύρναβο, στον Πύργο, στην Αλε­ ξανδρούπολη, στο Δ ιδυμότειχο και αλλού. Συμπαγείς τσιγγάνικοι πλ ηθυσ μοί απαντιόνται και αλλού, όπω ς π.χ.: στο Αιγάλεω και στην Αγ. Βαρβάρα Αττικής, στα Α. Λιόσια και Νέα Λιόσια Αττικής, στην Αμαλιάδα, στον Δ ενδροπόταμο Θεσσαλονίκης, στο Μενίδι και στη Μ αγούλα Αττικής, στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή, στην Πάτρα και στην Κόρινθο, στην Καλαμάτα και στην Τρίπολη, στο Άργος και στο Ναύπλιο, στα Γιαννιτσά και στο Κιλκίς, στη Δ ράμα και στην Καβάλα, στις Σέρρες και στα Γρεβενά, στην Καρδίτσα και στην Κατε­ ρίνη, στο Αγρίνιο και στο Ηράκλειο και σε άλλες πόλεις της χώρας, όπω ς ήδη αναφ έρα­ με. Παλαιό τερα μάλιστα δεν υπήρχε ελληνικό χωριό, στο οποίο να μην είχε ριζώσει και κάποια οικογένεια Γύφτων. Είναι γνωστή η πα ροιμιώ δης φράση: «Χωριό πο υ δεν έχει π α ­ πά, δάσκαλο και γύφτο, χω ρ ιό δεν είναι!». Υπήρχαν, ασφαλώς, και «γυφτοχώρια» με αμι­ γή γύφτικο πληθυσμό, όπω ς π.χ.: η Ραχοβίτσα στα Γιάννινα, η Ποδοβολίτσα στο Μ εσο­ λόγγι, η Λέζαγα στην Πυλία, το Γυφτοχώρι (μετονομάστηκε σε Καλλιθέα) Φθιώ τιδας κ.ά. Ε. Οι απανταχού εν Ελλάδι κατοικοεδρεύοντες Γύφτοι και Τ σιγγάνοι, είτε είναι μονίμ ως ε ­ γκατεστημένοι είτε διάγουν βίον πλάνητα ως νομάδες και ημινομάδες, θεωρούνται ότι α ­ νέρχονται στις 10.000 το έτος 1903 και στις 7.429 το έτος 1951, σύμφ ωνα με τη γενική απο γραφ ή αυτού του έτους της ΕΣΕΥΕ. Τ ο 1983 ξένοι ερευνητές υπολογίζουν τους Γ ύφτους και Τσιγγάνους της Ελλάδας πε ρ ί τις 50.000-90.000. Σήμερα, θεω ρώ ότι ο τσιγγάνικος πληθυσμός της Ελλάδας κυμαίνεται μεταξύ 130.000 και 150.000 ανθρώπων, και εν­ νοώ τον τσιγγάνικο πληθυσ μό που πρ οϋπάρχει και ζει στη χ ώ ρ α μας πρ ιν τα έτη 1989-

Θίμ τονΜήνα

1990. Διότι, μετά την αλλαγή τω ν καθεστώτων και τω ν κυβερνήσεω ν τω ν γειτονικών μας κρατών και λαών, μέγα κύμα μεταναστών και λαθρομεταναστών εισήχθη στην Ε λλάδα α ­ π ό τις Βαλκανικές χώρες, και ένα μεγάλο ποσ οσ τό από αυτούς - πο υ πρ ο σ ω πικά τους υπολογίζω να είναι γ ύ ρω στις 180.000-250.000 άνθ ρω π οι - ανήκουν αναμφ ίβολα στις τσιγγάνικες και γύφτικες φυλές- δεν πα ύω όμ ω ς να τους θεω ρώ αλλοδαπούς πολίτες, μετανάστες ή λαθρομετανάστες στη χ ώ ρ α μας. Το γεγονός ότι οι αλλο δαπ οί «νεοεισαχθέντες» στην Ελλάδα Γύφτοι και Τσιγγάνοι μπ ο­ ρούν ευκολότερα «να βρουν καταφύγιο» στα γκέτο τω ν ομόγλω σ σώ ν τους ή τω ν ομόφ υλώ ν τους συμπολιτών μας Γύφτων και Τσιγγάνων, είναι κάτι που δεν πρ έπ ει να το αμε­ λεί ή να το αγνοεί κανείς, αν πράγματι θέλει να επέμβει συστηματικά πρ ο ς την κατεύ­ θυνση της κατάργησης και εξάλειψ ης του κοινωνικού αποκλεισμού τω ν Τσιγγάνων. ΣΤ. Η π ρ ο σπ άθ εια τω ν τσιγγάννικων φ υλώ ν ήταν και είναι να διατηρήσουν τη συνοχή α ­ νάμ εσα στα σ όια και στις ράτσες τους και δεν επιθυμούν καθόλου και ούτε επιδιώ κουν να διασπείρονται σ ε αστικές περιοχές. Αυτός είναι ο λόγος πο υ εγκαθίσ τανται κυρίω ς σε α ­ νεξάρτητους οικισμούς στις περιαστικές ζώνες τω ν πόλεων. Ό π ου αυτό δεν το πετυχαί­ νουν, εξακολουθούν τον νομαδικό τρόπο ζωής τους, κρατώντας και τα αντίστοιχα επα γ­ γέλματα ή επιλέγοντας άλλα, τα οποία θα τους επιτρέπουν αυτή την κινητικότητα. Οι Τσιγγάνοι, ανάλογα με τη γενεαλογική ομ άδ α στην οπ οία ανήκουν, ανάλογα με την καταγωγή την οποία πιστεύουν ότι έχουν, ανάλογα με τις άλλες κοινωνικές ιδιαιτερότητές τους, αλλά και ανάλογα με τις συνθήκες της τοπικής κοινωνίας στην οπ οία ζουν, προσδιορίζουν και επιδιώ κουν: το επίπεδο ένταξής τους, τη σχέση τους με το περ ιβ ά λ­ λον, την αντιπροσώπευσή τους και την αντιμετώπιση των άλλων. Ζ. Σήμερα οι περισσότεροι Τσιγγάνοι εργάζονται ως εποχιακοί εργάτες γης ή ως γ υ ρ ο ­ λόγοι μικρέμποροι, πολλές φ ορές χωρίς άδεια εργασίας, γεγονός πο υ δημιουργεί π ρ ο ­ βλήματα και θέτει ζητήματα στον λεγόμενο «κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας». Το ό ­ λο ζήτημα όμω ς προκύπτει απ ό το γεγονός ότι οι πα ραδοσ ιακές επαγγελματικές ασ χο­ λίες π.χ.: χαλκιάς, σιδ εράς, κλειδ αράς, καζαντζής, γανωτζής, ζωέμπορος αλόγων, καλαθάς, καρεκλάς, αρκουδιάρης κ.τ.λ., δεν έχουν σήμ ερα ζήτηση, οπότε δικαιολογημένα τα γύφ τικα και τα τσιγγάνικα γένη οδηγήθηκαν στις παρα-αγροτικές και στις πα ρα-εμπορικές εργασίες. Εξαίρ εση αποτελούν ο ι πλή ρ ω ς ενταγμένοι και ενσωματωμένοι - και από πα λιά εγκατεστημένοι - στις ντόπιες κοινωνίες, οι οπ οίοι ασχολούνται σε «ευγενή» επα γ­ γέλματα, καθώς και εκείνοι πο υ ασ κ ού ν τ ο επάγγελμα του μουσικού και του οργανοπαίκτη.

Αν τα όσ α προηγουμένω ς έχουμε αναφ έρει αποτελούν μια απ όπ ειρα σκιαγράφ ησης του «εθνοφυλετικού» και «κοινωνικού» πορτρέτου τω ν Γύφτων και Τ σιγγάνω ν της Ελλάδας, είναι αλήθεια πω ς δεν μας βοηθούν καθόλου στο να σ υνειδητοποιήσουμε το μέγεθος, την έκταση και την ένταση του κοινωνικού τους αποκλεισμού, αφ ού τέτοια στοιχεία έως τώ ρ α δεν έχουμε δώσει. Είναι λοιπόν αναγκαίο να δώ σουμε αριθμούς και ποσοστά, τάσεις και καταστάσεις, ορ ι­ σμένων κοινωνικο-οικονομικών πα ραμέτρω ν και δεικτών, ώστε να μπορέσουμε έτσι να αποκαλύ ψ ου μετις διαστάσειςτου προβλήματος του κοινωνικού αποκλεισμού τωνΤσιγγάνων, και συνάμα να κάνουμε χειροπιαστά τα «πώς» και τα «γιατί» οι Τσιγγάνοι δεν έχουν πρ όσβα ση: σε στοιχειώ δεις συνθήκες διαβίωσης, σε πα ιδεία και εκπαίδευση, σε χώρους εργασίας, σε πολιτισμικά αγαθά, σε στοιχειώ δη α νθρώ πινα δικαιώματα κ.ά. Αν και οι συστηματικές έρευνες αυτού του πεδίου λείπ ουν, οι λίγες έρευνες πο υ έχουν πραγματω θεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μας δίνουν αρκετά στοιχεία, η ευγλωττία τω ν οποίω ν πείθει για τη σοβαρότητα του προβλήματος του κοινωνικού α π ο ­ κλεισμού τω ν Τσιγγάνων, άσχετα από το χ ώ ρ ο στον οποίο είναι εγκατεστημένοι ή διαβιούν ως φερέοικοι.

1. Π αρουσιάζουμε εν πρώτοις στοιχεία της έρευνας της Σταματίνας Κ. Κοκκινάκη, με τίτ­ λο «Κοινωνικά χαρακτηριστικά τω ν Τσιγγάνω ντης περιοχής Άνω Λιοσίων Αττικής», έτους

2. Παρουσιάζουμε στη συνέχεια στοιχεία της έ­ ρευνας τω ν Μ αρίας Παυλή-Κορρέ και Αθηνάς Σιδέρη, με τίτλο «Οι Τσιγγάνοι της Αγίας Β αρβά­ ρας και της Κάτω Αχαΐας», έτους 1990, όπου δί­ νονται οι συνθήκες ζωής σε δύο οικισμούς Τσιγ­ γάνων, εκ των οποίω ν ο ένας είναι αστικός (Αγ. Βαρβάρα) και ο άλλος αγροτικός (Κάτω Αχαγιά). Γράφουν, λοιπόν, σχετικά με τους Τσιγγά­ νους τω ν δύο περιο χών:

^ Μ )\

1983, όπου δίνει τις συνθήκες διαβίωσης αυτώ ντω ν ανθρώπων. Γράφει, λοιπόν: «Οι Τσιγγάνοι είναι εγκατεστημένοι, κυρίω ς, στην περιφ έρεια τω ν οικισμών αυτών (Δ. Αχαρνών, Δ. Άνω Λιοσίων, Κ. Ζεφυρίο υ). Ζουν σε σπίτια, σκηνές, παράγκες, ακόμη και σε πολλές καρότσες λεωφορείω ν. Ο τρ όπος ζωής τους, συχνά νομαδικός, και οι πολιτισ τι­ κές διαφ ορές οδηγούν σε συγκρούσεις με τους άλλους κατοίκους της περιο χής, για τις οποίες συχνά απασχολούν τις αστυνομικές αρχές. Οι Τσιγγάνοι, ανάλογα με την π ρ ο έ ­ λευσή τους (Ρουμανία, Ινδία, Αίγυπτος), διαφ έρουν και μεταξύ τους στα ήθη, τα έθιμα, τις αξίες και τον τρόπο ζωής γενικότερα. Οι ομάδες τω ν Τσιγγάνων δεν επικοινωνούν με τους Έ λληνες της περιοχής, τους οποίους αποκαλούν “λαϊκούς” . Στην περιοχή Άνω Λιο­ σίων υπάρχουν φυλετικές προκαταλήψ εις και έλλειψη κατανόησης μεταξύ τω ν Τσιγγά­ νων και τω ν άλλων κατοίκων». Από την έρευνα αυτή αποκαλύπτεται: - ότι ανά τσιγγάνικο νοικοκυριό αντιστοιχούν 6,25 μέλη, ενώ ανά ελληνικό νοικοκυριό 3,39(1980)· - ότι το 68% των οικογενειών έχει περισσότερα από 4 πα ιδιά' - ότι αιτίες θανάτων τω ν πα ιδιώ ν είναι κυρίω ς τα ατυχήματα (33,3%) και η κακή διατροφή (31,6%)' - ότι η κατανομή του πληθυσμού κατά ηλικία είναι: 43,9% άτομα κάτω των 14 ετών και 4,4% άτομα άνω των 50 ε τώ ν - ότι το 50% του πληθυσμού δεν έχει (ελληνική) υπηκοότητα- ότι το 92,4% του πληθυσμού είναι ανασφάλισ το· - ότι οι αναλφάβητοι ανέρχονται στο 81,8% του πληθυσμού' - ότι με το εμπόριο ασχολείται το 80% τω ν ανδρών και με τα οικοκυρικά το 74% των γ υ να ικώ ν - ότι το 87% τέλεσε θρησκευτικό γάμο και οι άλλοι σ ύμφ ω να με τα έθιμα της φ υλής τους- ότι έχουν μητρική γλώσσα: τα ρουμάνικα 20,1%, τα τσιγγάνικα 38,4%, τα ελληνικά 14,7% και 26,5 δεν απ άντησ αν - ότι το 72,1% τω ν νοικοκυριών ζεί σε σπίτια, 22,3% ζεί σε σκηνές, 4,5 σε παράγκες και 0,9% σε λεω φ ο ρεία και παλιές καρότσες- ότι 35,1% τω ν νοικοκυριών έχει βρύση μέσα στο σπίτι, 44,1% υδρεύεται από δημόσια βρύση και 20,8% παίρνει νερό απ ό τους γείτονες- ότι 55% των νοικοκυριών παίρνει ρεύμα από τη ΔΕΗ, 5,7% έχει άλλου είδ ους φ ωτισμό και 33,6% δεν έχει κανενός είδ ους φωτισμό' - ότι κουζίνα μέσα στο σπίτι έχει το 19,9% των νοικοκυριών, στην αυλή 24,2% και στο ύπαιθρο 45,0%. Τα ίδια ποσ οσ τά υπάρχουν και για το α ­ ποχω ρητήριο (W.C.), ενώ ιδιαίτερο χώ ρο λουτρού έχει μόνο το 9% τω ν νοικοκυ ριώ ν - ότι κανένα σπίτι δεν έχει κεντρική θέρμανση.

«Από μαρτυρίες τω ν ίδ ιων τω ν Τσιγγάνων, οι Τσιγγάνοι της Αγ. Βαρβάρας έχουν έρθει κύρια α π ό τη Μ. Ασία, Ανατολ. Θ ράκη με την ανταλλαγή τω ν πλη θυ σ μώ ν του 1922. Ακο­ λούθησ αν δύο κατευθύνσεις: α) απ ό τον τουρκικό κατευθείαν στον ελληνικό χ ώ ρ ο και β) με ενδιάμεσο σταθμό στη Βουλγαρία. Έ μειναν αρχικά στα Κ. Π ετράλωνα και απ ό εκεί ή ρ ­ θαν στην Αγ. Βαρβάρα. Η ά φιξή τους στηνΑγ. Β αρβάρα χρονολογείται πριν την απογραφ ή το υ 1941... [και] τοποθετείται πρ ιν το 1938. Οι διηγήσεις τω ν ίδιων λένε ότι το 1944-45 διέμεναν σε αντίσ κηνα πίσ ω α π ό την εκκλησία της Αγ. Βαρβάρας και ότι καταπάτησαν λ ί­ γο π ιο πά νω ένα οικόπεδο γ ύ ρω στο ένα στρέμμα όπου έκτισ αν παράγκες. Ονόμασαν την τοποθεσία «τενεκέ μαχαλά». Επί Χούντας γκρεμίστηκε. Οι ίδ ιοι υποστηρίζουν ότι στο στρέμμα αυτό ήταν στοιβαγμένες γ ύ ρω στις 60-70 οικογένειες. [Ο Π ανελλήνιος Μ ορ φ ω ­ τικός Σύλλογος Ελλήνων Αθιγγάνων δίνει για το 1990 τον αριθμό τω ν 340 οικογενειών για τους Τσιγγάνους της Αγ. Βαρβάρας, με μέσο όρ ο επτά άτομα ανά οικογένεια (παππούς, γιαγιά, γονείς, παιδιά) και εν συνόλω 2.380 κα­ τοίκους]. Οι Τσιγγάνοι της Κάτω Αχαΐας έχουν εγκατα­ σταθεί στην περιοχή κυρίω ς στη χρονική πε ρ ίο ­ δο 1971-74. Πριν ταξίδευαν και διέμεναν κύρια στη Θ εσ σ αλία και στην Πελοπόννησο. Στην Ελλάδα ήρθαν απ ό τη Μ. Ασία, Ανατολική Θ ρά­ κη και απώτερη καταγωγή τους θεωρείται η Ρουμανία. [Μ ε βάση την απ ογραφ ή του 1981:0 τσιγγάνικος πληθυσ μός αριθμεί 174 οικογένει­ ες τω ν επτά ατόμων ανά οικογένεια - κατά μέσο όρ ο - και εν σ υνόλω 1.218 κατοίκους]». Α π ό την έρευνα αυτή αποκαλύπτεται: - ότι ανά τσιγγάνικο νοικοκυριό αντιστοιχούν 7 μέλη· - ότι στην Αγ. Βαρβάρα το 5,03% τω ν οικογενει­ ώ ν έχει περισ σ ότερα απ ό 6 παιδιά, το 17,88% έ­ χει 4-5 παιδιά, το 50,28% έχει 2-3 παιδιά, το 21,23% έχει 1 πα ιδί και το 5,59% τω ν οικογενει­ ώ ν δεν έχει πα ιδιά ' στην Κ. Αχαγιά το 6,06% τω ν οικογενειών έχει περισ σ ότερα απ ό 6 παιδιά, το 15,15% έχει 4-5 παιδιά, το 50% έχει 2-3 παιδιά, το 21,21 έχει 1 πα ιδ ί και το 7,58% τω ν οικογενει­ ών δεν έχει π α ιδ ιά 1 - ότι στην Αγ. Β αρβάρα δηλώνουν ως αιτία θα­ νάτου τω ν πα ιδιώ ν απ ό αρ ρώ στια 60%, από δυστύχημα 8%, απ ό άλλη αιτία 28%· στην Κ. Αχαγιά δηλώ νουν ως αιτία θανάτου τω ν πα ιδιώ ν απ ό αρρώ στια 25%, άλλη αιτία (εκτός απ ό δυστύχημα) 75%· μάλιστα για τους δύο οικι­ σμούς η παιδική θνησιμότητα πα ιδιώ ν ηλικίας 0-1 έτους ανέρχεται στο 60%, π α ιδιώ ν ηλ ι­ κίας 2-5 ετών στο 22%, ηλικίας 6-12 ετών στο 10% και ηλικίας 13-18 ετών στο 6%· - ότι στην Αγ. Βαρβάρα το 46,55% τω ν ανδρώ ν και το 43,08% τω ν γυναικών σύναψ αν γ ά ­ μο στα 16-18 χρόνια, ενώ στην Κ. Αχαγιά τα πο σ οσ τά ήταν αντιστοίχως 57,89% τω ν α ν­ δρ ώ ν και 50% τω ν γυ ν α ικ ώ ν - ότι οι ανήλικες γυναίκες ηλικίας 12-15 ετών είχαν παντρευτεί σε ποσ οσ τό 28,46% στην Αγ. Βαρβάρα και 39,29% στην Κ. Αχαγιά' - ότι το 13,70% τω ν Τσιγγάνων της Αγ. Βαρβάρας και το 88,46% τω ν Τσιγγάνων της Κ. Αχαγιάς είναι εντελώς ανασφάλιστο- ότι στην Αγ. Β αρβάρα το 33,33% τω ν ανδρών και το 37,90% τω ν γυναικών ουδέποτε π α ­ ρακολούθησαν σχολικά μαθήματα, ποσ οσ τά πο υ στην Κ. Αχαγιά είναι αντιστοίχως 36,86% τω ν ανδρώ ν και 53,13% τω ν γυναικών, χω ρίς να παραγνω ρίζουμε εδώ το γεγο-

τον

νός πω ς το πο σ οσ τό τω ν αναλφαβήτων είναι ακό μα υψηλότερο, αφ ού το Δ ημοτικό Σχο­ λείο το περάτω σ αν στην Αγ. Β αρβάρα μόνο το 20% τω ν ανδρώ ν και το 22,07% τω ν γυ ναι­ κών, ενώ στην Κ. Αχαγιά μόνο το 6,25% τω ν ανδ ρώ ν και καμία γυναίκα δεν πή ρ ε απ ολυτή­ ριο Δ ημοτικού' - ότι με το γυ ρολογικό εμπ όρ ιο ασχολείται το 35,16% τω ν Τσιγγάνω ν κατοίκων της Αγ. Βαρβάρας και με τα οικοκυρικά το 36,53% (αποκλειστικά γυναίκες), με διαφορετική ό ­ μω ς εικόνα σ ’ αυτούς τους τομείς στους Τσιγγάνους της Κ. Αχαγιάς πο υ το 100% τω ν αν­ δρ ώ ν και το 97,44% τω ν γυναικώ ν ασχολούνται με το γυ ρο λογικό εμπόριο, ενώ ένα 2,56% τω ν γυναικώ ν ασχολείται με τα οικοκυρικά' - ότι ο γάμ ος και γ ια τις δύ ο «κοινότητες» εκδηλώνεται και πραγματώνεται με εκλογή συντρόφου μέσ α α π ό την «ομάδα» - δηλ. υπάρχουν σχέσεις ενδογαμίας - είτε με «εξα­ γο ρ ά της νύφης» οπότε τελείται θ ρησκευτικός γάμος, είτε με «απαγωγή της νύφης» χ ω ­ ρίς καταχώρηση του γεγονότος σ ε ληξιαρχεία1 - ότι το 65,74% τω ν Τσ ιγγάνω ντης Αγ. Βαρβάρας και το 62,82% της Κ. Α χαγιάς δήλω σαν πω ς καταλαβαίνουν λίγο τη γλ ώ σ σ α τω ν σκηνιτών Τσιγγάνων, ενώ το 14,35% της Αγ. Βαρβάρας και το 19,23% της Κ. Αχαγιάς δή λω σ αν π ω ς δεν καταλαβαίνουν καθόλου τη γλ ώ σ σ α τω ν σ κηνιτώ ν - ότι το 73,18% τω ν κατοίκων της Αγ. Βαρβάρας δεν έχει ιδιόκτητη κατοικία, ενώ το 75,64% τω ν κατοίκων της Κ. Αχαγιάς έχει δική του ιδιόκτητη κατοικία' - ότι στην Αγ. Β αρβάρα το 2,28% δεν έχει ηλεκτρικό ρεύμα, το 1,83% δεν έχει νερό, το 0,46% δεν έχει αποχωρητήριο, το 29,68% δεν έχει λουτρό, ενώ στην Κ. Αχαγιά έχουν απαξάπαντες και ηλεκτρικό και νερό και αποχω ρητήριο και το 7,69% δεν έχει λου τρ ό■ - ότι ηλεκτρική κουζίνα χρη σ ιμο πο ιο ύν 41,55% στην Αγ. Β αρβάρα και 16,67% στην Κ. Αχαγιά, ενώ υγραέριο χρη σ ιμο πο ιο ύν αντιστοίχως το 40,64% και το 50%· - ότι κανένα σπίτι δεν έχει κεντρική θέρμανση και στους δύο οικισ μούς, όπου τα σπίτια θερμαίνονται με σ όμπες πετρελαίου ή σ όμπες ξύλων.

Βέβαια, η έρευνα επεκτάθηκε και στη μελέτη και άλλω ν παραμ έτρ ω ν και δεικτών, μα ε ­ μείς αρκεστήκαμε στους δείκτες πο υ π α ρ ο υσ ιάσ αμ ε προηγουμένως, γ ια να μ πορούν να γίνουν οι αναγκαίες συγκρίσεις με τα στοιχεία και τους δείκτες της έρευνας της Στ. Κ. Κοκκινάκη. Ίσω ς εδώ π ρ έπ ει να αναφ έρουμε και την εξής επισήμανση τω ν Μ. Π αυλή-Κ ορρέ και Α. Σιδέρη: «Οι μετακινήσεις τους γίνονται κατά ποσ οσ τό 85,90% στην Κ. Αχαγιά και 42,01% στην Αγ. Β αρβάρα για επαγγελματικούς λόγ ου ς...», γεγονός το οποίο, επίσης, π ρ έπ ει να ληφ θ εί πο λύ σ οβαρ ά υπόψ η από εκείνους πο υ σχεδιάζουν «παρεμβάσεις» βοήθειας πρ ο ς τους Τσιγγάνους. Η π ο ρ εία τω ν δεικτών πο υ πα ρουσ ιάσ αμε, α λλά και το μέγεθος τους, θυμίζουν π α ρ α π λ ή ­ σ ια μεγέθη και πο ρ εία τω ν αντίστοιχων δεικτών τω ν λαώ ν και τω ν χ ω ρ ώ ν του κόσμου, πο υ με συγκεκριμένα κο ιν ω νικο οικο νομ ικά κριτήρια χαρακτηρίζονται σαν φ τωχοί λα ο ί και φτωχές χώρες, σύμ φ ω να ασ φ αλώ ς με τις ετήσιες «Εκθέσεις γ ια την ανθρώπινη α νά­ πτυξη σε όλο τον κόσμο» του ΟΗΕ. Αυτή η διαπίστω ση οδηγεί στο σ υμ πέρ ασ μα ότι στη σχετικώς ανεπτυγμένη Ελλάδα - α ­ φού η χ ώ ρ α μας κατέχει περ ίπ ου σταθερή θέση (24η-26η) απ ό άποψ η ανάπτυξης στον πα γκόσ μ ιο πίνακα τω ν 180 χ ω ρ ώ ν - υπάρχουν τμήματα του πλη θυ σ μο ύ της, τα οποία ζουν κάτω απ ό συνθήκες φτώχειας και εξαθλίω σης και αναμ φ ίβολα «εξέχουσα θέση» στην εξαθλίωση κατέχουν ο ι παντός είδους (γένους, γλώ σ σ ας, θρησκείας, πρ οέλευσ ης κ.λπ.) Τσιγγάνοι.

3. Σημαντικά στοιχεία γ ια τη ζωή τω ν Τσιγγάνω ν και Γύφτων του χώ ρ ου ευθύνης τους δ ί­ νουν, σ ε διάφ ορες εκθέσεις τους πρ ο ς τη Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφ ωσης, οι αρ μό διο ι και ασχολούμενοι με την επιμό ρφ ω σ η τω ν Τσιγγάνω ν τω ν Ν ομαρχιακών Επι-

τρ οπ ώ ν Λαϊκής Επιμόρφ ωσης. Και τούτα τ α στοιχεία συγκλίνουν και είναι πα ρ α π λ ήσ ια με τα στοιχεία τω ν δύο ερευνών πο υ προηγουμένω ς εκθέσαμε. Προς επιβεβαίωση όμω ς του ισχυρισμού μας πα ρουσ ιάζουμε στη συνέχεια ορ ισμένα στοιχεία τέτοιων εγγράφων, πο υ αβίαστα πείθουν γ ια το π ό σ ο οικτρά και τραγικά ζουν ο ι Τσιγγάνοι και οι Γύφτοι της Ελλάδας, σχεδόν στο π ε ρ ιθ ώ ρ ιο της κοινωνικής μας ζωής, σ ’ όλους σχεδόν τους τόπους όπου κατοικούν. Θ α αρκεστούμε σ ε ορισμένες ενδεικτικές αναφορές: α) Στο με αριθ. πρωτ. 151/Μ εσολόγγι, 2.11.1984 έγγραφ ο της ΝΕΛΕ Α ιτωλοακαρνανίας πρ ο ς τη ΓΓΛΕ (αριθ. πρωτ. 3790/20.11.1984) μεταξύ τω ν άλλω ν διαβάζουμε: 1. - «... Στη συνοικία Ταμπ ακαρ ιά στο Μ εσολόγγι κατοικούν σε σπίτια πο υ έχει π α ρ α χ ω ­ ρήσει η πολιτεία απ ό π α λ ιά (σπίτιατης βασίλισσας). Ο ι σκηνίτες και οι πα ραπηγματούχοι είναι ελάχιστοι στο Μ εσολόγγι. Ο γύφ τικος πλη θυ σ μό ς πο υ μένει στη Ναύπακτο, Αγρίνιο, Αντίρριο, Αιτωλικό είναι όλο ι σκηνίτες. Ο γύφ τικος συνοικισμός του Μ εσολογγίου αποτελείται απ ό 29 οικογένειες, της Ν αυπάκτου απ ό 26 οικογένειες, του Αιτωλικού απ ό 26 οι­ κογένειες, του Αντιρρίο υ απ ό 17 οικογένειες».

2. - «Οι Γύφτοι του Μ εσολογγίου κατοικούν σε πέτρινα σπίτια τω ν δύο δω ματίω ν με καμπινέ και κουζίνα. Αμφ ίβολη είναι η λειτουργικότητα τω ν βοηθητικών χώρων, της κουζί­ νας και του καμπινέ. Π ολλοί γ ια το π λύ σ ιμο τω ν πιάτω ν χρη σ ιμο πο ιο ύν εξωτερικές βρύ­ σες. Η βρω μιά και η ακαταστασία είναι τα κυρίαρχα στοιχεία π ο υ επικρατούν σε κάθε σ π ί­ τι. Η ε πίπλω σ η είναι μηδενική, αφ ού σε π ο λ λ ά σπίτια απουσιάζουν ακόμη και τα κρεβάτια γ ια τον ύπνο. Σ ’ ένα σπίτι μ π ορ εί ν α κατοικούν και δύ ο οικογένειες μαζί, πο υ αυτό μετα­ φ ράζεται σε 15-20 άτομα στο ίδιο σ πίτι...».

3. - «Η πρ οκατάληψ η γ ια τον Γύφτο είναι έντονη. Τ ους απ οκαλούν βρωμιάρηδες, κλέ­ φτες και, γενικά, είναι το μίασ μα της περιοχής. Οι δικοί μας παραπονιούνται συχνά γ ια την πα ρο υσ ία τω ν γυ φ τόπουλω ν στα Σχολεία . Επίσης, υπάρχει δυσπιστία απένατί τους όσ ο ν αφ ο ρ ά τη δουλειά. Ό σ ες δε φ ορ ές τους προσλα μβ άνο υν για βοηθητικές δουλειές, τους εκμεταλλεύονται οικονομικά».

4. - «Καταγίνονται με το εμπ όρ ιο όσ οι διαθέτουν δικά τους αυτοκίνητα. Την π ερ ίο δο του καλοκαιριού καταγίνονται με την πώ λησ η τω ν καρπουζιών στην περιοχή του Μ εσολογγί­ ου. Ο ι ίδιοι μετακινούνται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας γ ια εμπόριο. Επίσης, επ ο ­ χιακά μεταναστεύουν για τη σ υλλογή πατάτας, ντομάτας, γ ια τον τρύγο κ,λπ. στη Θήβα, στη Γαστούνη και αλλού. Οι περισ σ ότεροι κατασκευάζουν νταούλια, καραμούζες, καλά­ θια όχι όμω ς συστηματικά, αφ ού δεν ζητιούνται στην α γο ρά (μόνο ύστερα απ ό πα ραγ γε­ λία)».

5. - «Από τα 70 πα ιδιά σχολικής ηλικίας μόνο 4 πα ιδιά πα ρακο λου θο ύν ημ ερ ήσ ιο σχολεί­ ο».

6. - «Τα κυριότερα πρ οβλήματα τω ν πα ιδιώ ν πο υ πάνε ή πήγαν στο σχολείο είναι: α) Δ υσ κολία πρ ο σα ρμ ογή ς στο χώ ρ ο του Σχολείου, β) Άσχημη αντιμ ετώπιση απ ό τη μεριά τω ν δασκάλω ν χ ω ρ ίς βέβαια να ισχύει το ίδ ιο για όλους τους δασκάλους, γ) Δυσκολία πρ ο σα ρμ ογή ς στη δική μας γλώ σ σ α, λόγ ω της διαλέκτου π ο υ μιλάνε, δ) Το πο λύ φτωχό λεξιλόγιο και η άγνοια στοιχειω δών γνώσεων, όπ ω ς πό σ ες είναι οι μέρες της εβδομάδας, σε πο ιο χρόνο βρισ κόμαστε, πώ ς χρη σ ιμο πο ιο ύμ ε το τηλέφ ω νο κ,λπ. Τ ο φαινόμενο αυτό φάνηκε κυρίω ς στα πα ιδιά ηλικίας 6-9 χρόνων, γιατί τα πα ιδιά αυτά δεν έρχονται σε ε π α ­ φ ή μ ’ ανθρώ πους έξω α π ό τη δική τους κοινωνική ομάδα, πρ ά γμ α πο υ θα τους έδινε την ευκαιρία ν ’ ακούσ ουν και να μιλήσουν, ε) Ο ι άσχημες συνθήκες διαβίωσης, ο υποσιτισμός και η διαρκής αναζήτηση τ ροφ ής και η μετανάστευση, με ό λα τα επα κόλο υθ ά της».

7. - «Δεν μπορ ούμε να πο ύμ ε ότι τη μό ρ φ ω σ η τω ν πα ιδιώ ν τους την αντιμ ετωπίζουν θετι­ κά. Α πό τη μεριά της οικογένειας δεν υπάρχει πρ ο τρο πή τω ν πα ιδιώ ν γ ια το σχολείο . Σαν εμπ όδ ια πρ οτάσ σουν π ολλές φ ορές την έλλειψη κατάλληλου ρουχισμού, φαγητού, κα­ θώ ς επίσης και τη δυσ κολία αγορά ς απ ό μεριάς τους του σχολικού εξοπλισμού. Είναι πρ οφ ανές ότι τα πα ιδιά μικρής ηλικίας επιδίδονται καθημερινά στη ζητιανιά και στην ανα­ ζήτηση τρ οφ ή ς όχι μόνο για τη δική τους επιβίωση, αλλά και γ ια συντήρηση της οικογένειάςτους».

ΘέματονΜήνα

8.

- «Από τη μεριά του σχολείου δεν έχει γίνει καμιά π ρ ο σπ άθ εια γ ια την ενημέρωση των γονιών, καθώς και για την εγγραφ ή τω ν πα ιδιώ ν στο σχολείο . Στην πλειοψ η φ ία τους δεν πηγαίνουν στο σχολείο, αλλά και όσ α το πα ρακολουθούν αντιμετωπίζουν ιδ ιαίτερα π ρ ο ­ βλήματα, για την αντιμετώπισή τους δεν καταβάλλεται καμιά ιδιαίτερη πρ ο σπ άθ εια από τη μεριά του σχολείου». β) Ανάλογου περιεχομένου δημόσια έγγραφ α αποκαλύπτουν την τραγική κατάσταση των Τσιγγάνων και σε άλλες περιοχές της χώρας, όπ ω ς για παράδειγμα: 1. - Στο 573 έγγραφ ο της Ν ΕΛΕ Θεσσαλονίκης πρ ο ς τη ΓΓΛΕ, αναφ ορικά με πειραματικό πρ ό γρ αμμ α στους Τσιγγάνους του Δενδροποτάμου, αναφέρεται ότι «οι Τσιγγάνοι α ρ ιθ­ μούν τους 1.200 και π ερ ί τους 300 ζουν σε παράγκες και σκηνές, ενώ οι υπ όλοιποι π α ­ ρουσιάζουν ό λα τα στοιχεία της αστικοποίησης, ζουν σε χτισ μένα σπίτια, πο υ είναι αναλόγω ς της οικονομικής κατάστασης της κάθε οικογένειας εξοπλισ μένα. Η απασχόληση του πληθυσμού χαρακτηρίζεται από το ελεύθερο εμπόρ ιο ή την εποχιακή του απ ασχό λη­ ση σε διάφ ορες αγροτικές ευκαιριακές δουλει­ ές στον ευρύτερο χώ ρ ο της Θεσσαλονίκης, α ­ κόμη και μετακινούμενοι σε άλλες πόλεις της Ελλάδας». (Αρ. πρ. 573/8-2-1986).

2. - Σε έρευνα της ΝΕΛΕ Φθιώ τιδας για τον α ­ ναλφαβητισμό τω ν Τσιγγάνων στον οικισμό Ρεβένια της Λαμίας επισημαίνεται ό τ ι«... τα Ρεβένια αποτελούν κλασική περίπτωση συγκέντρω­ σης πληθυσμού που πα ρουσιάζει αυξημένο δεί­ κτη αναλφαβητισμού. Συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία πο υ φράζουν τις πρ οσβά σεις στη μόρ­ φ ωση: χαμηλό εισόδημα, περιοδική εργασία συνδυασμένη με συχνές μετακινήσεις και έλλει­ ψη ιδ ιοκτησίας σ ε μέσ α παραγωγής, πολυμ ε­ λείς οικογένειες με καταμερισμό της εργασίας από πο λύ νωρίς, ιδιαιτερότητες καταγωγής και δυσκολίες αφομοίωσης, έλλειψη καταβολών σχετικών με τη μόρφωση». Βέβαια, ο οικισμός είναι εκτός σχεδίου, με αυθαίρετα οικήματα, χωρίς δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, με «πυκνότητα ατόμων ανά δω μάτιο π ολύ υψηλή», με οικογένειες που και τα ηλικίας 8 ετών πα ιδιά τους πρ ο σφ έρ ο υν εργασία!

3. - Σε έκθεση της ΝΕΛΕ Αρκαδίας γίνεται πε ρ ι­ γρ αφ ή των πα ρεμβάσ εω ν τω ν επιμορφ ωτώ ν στους Τσιγγάνους της Τεγέας, αφ ού πρ ώ τα επισημαίνονται τα βασικά προβλήματα, τα οπ οία είναι: • Ο αναλφαβητισμός: Δ έκα μόνο πα ιδιά απ ό τα 120, ηλικίας μέχρι 20 ετών, πέρ ασ αν από τις σχολικές αίθ ουσες για μικρά χρονικά διαστήματα. Οι άνω τω ν 20 ετών είναι στο σ ύνο­ λ ό τους αναλφάβητοι.

• Η έλλειψη μόνιμης στέγης: Τρεις φ ορ ές άλλαξαν τόπ ο διαμονής, λ όγω τω ν συνεχών διώξεων της αστυνομίας και της απάνθρω πης σ υμπεριφ οράς τω ν αστυνομικών και ζουν σε σκηνές υπό άθλιες συνθήκες.

• Η έλλειψ η ασφαλιστικής κάλυψης και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης: Α φ ο ρά το σύ­ νολο του τσιγγάνικου πληθυσμού και είναι έντονο πρόβλημα.

• Η έλλειψ η απασχόλησης: Ανειδίκευτοι στην πλειονότητά τους εξαναγκάζονται να κά­ νουν αγροτικές, εμπορικές κ,λπ. εργασίες, ζώντας υπό καθεστώς ανασφ άλειας και αβε­ βαιότητας.

• Η μη εγγραφ ή τους σε μητρώα: Π ολλοί δεν είναι εγγεγραμμένοι σε μητρώα Δ ήμω ν ή Κοινοτήτων και ουσιαστικά είναι «ανύπαρκτα π ρ ό σ ω π α για το κράτος», με αποτέλεσμα

να στερούνται βασικές παροχές του κράτους (π.χ. επίδομα πολυτέκνων) ή να μην α ­ σκούν βασικά πολιτικά δικαιώματα (π.χ. δικαίωμα ψ ήφ ου).

• Η μη καταγραφή της ενδιαφέρουσας πολιτιστικής παράδοσης και τω ν εθίμων τους.

Ό λες οι έρευνες και ο ι σχετικές εκθέσεις συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα: Υπάρχει κοι­ νωνικός αποκλεισμός τω ν Τσιγγάνων στην Ελλάδα, αφού πράγματι δεν έχουν πρόσβαση σε στοιχειώ δη ατομικά και κοινωνικά αγαθά όλο ι εκείνοι πο υ ανήκουν στα γένη τω ν «τρι­ σκατάρατων» του κόσμου. Οι δημόσιες διακηρύξεις πολιτικών, κρατικών λειτουργών και ανθ ρώ πω ντου πνεύματος, τω ν γραμμάτων, τω ντεχνώ ν και των επιστημών, ότι απαιτείται συστηματική παρέμβαση στο «χώρο τω ν Τσιγγάνων» για να υπάρξει -τ ε λ ικ ά - βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, αποτελεί προπέτασμα καπνού που θέλει να κρύψει τις ι­ στορικές ενοχές τω ν Ελλήνων σ ’ αυτό το θέμα, αλλά να καλύψει και τον έρποντα και σε λανθάνουσα κατάσταση πανταχού παρόντα νε­ οελληνικό ρατσισμό και εθνικισμό. Πληθυσμός θάνατοι Χώρα Χώρες και λαοί, στα όρια των οποίων υπήρξαν το 1939 μικροί πληθυσ μοί Τσιγγάνων, είχαν μια τερά­ στια θυσία ανθρώπινων ζωών, ως «τίμημα» της 6.500 Αυστρία 11.200 ναζιστικής ιδ εολογίας και πρακτικής εναντίον Βέλγιο 600 500 τω ν Τσιγγάνων. Για όλες σχεδόν τις χώρες της Βοημία 6.500 13.000 Ευρώπης υπάρχουν αριθμοί των θυμάτων τσιγ40.000 15.000 Γαλλία γάνικης και γύφτικης καταγωγής, θυμάτων που 20.000 15.000 ξεπερνούν τις 500.000 ανθρώπους, αλλά για Γερμανία 30.000 Ε.Σ.Σ.Δ.

200.000 την Ελλάδα τέτοιες στατιστικές δεν υπάρχουν.

1.000 Εσθονία 1.000 Γ ιατί άραγε; Ιταλία 25.000 1.000 28.000 Κροατία 28.500 Από τα καταχωριζόμενα στοιχεία προκύπτει ότι Λεττονία 5.000 2.500 το 23,47% του Τσιγγάνικου ευρωπαϊκού π λ η ­ 1.000 Λιθουανία 1.000 θυσμού, δηλ. σχεδόν ένας στους τέσσερις 200 Λουξεμβούργο 200 Τσιγγάνους, μαρτύρησε και θανατώθηκε στα Ολλανδία 500 500 στρατόπεδα συγκέντρωσης και στα κρεματό­ Ουγγαρία 100.000 28.000 ρια του Άουσβιτς, του Μαουτχάουζεν, του ΝταΠολωνία 50.000 35.000 χάου κ.λπ.

36.000 Ρουμανία 300.000 Σερβία 60.000 12.000 Σλοβακία 80.000 1.000 Χωρίς καμιά αμφ ιβολία τα προβλήματα: στέγα­ 936.000 219.700 ΣΥΝΟΛΟ σης, εργασίας, κοινωνικής περίθαλψης, πα ιδεί­ ας και εκπαίδευσης των Τσιγγάνων της Ελλά­ δας, είναι μέγιστα και επ ί πολλές δεκαετίες π α ­ ραμένουν άλυτα προβλήματα. Εκτός από τις φιλότιμες προσπάθειες της ΓΓΛΕ και των ΝΕΛΕ για επιμόρφ ω ση τω ν Τσιγγάνων, χωρίς ω στόσο να δούμε κάποια θεαματικά βήμα­ τα και σ ’ αυτόν τον τομέα, δεν γνωρίζουμε κάποια σημαντικά μέτρα από μέρους της ελ­ ληνικής Πολιτείας που να αποσκοπούν στη βελτίωση της ζωής τω ν Τ σιγγάνων της χώρας μας, που να στοχεύουν έμπρακτα στην ένταξη τω ν Τσιγγάνων στους ρυθμούς και στο πλαίσιο πο υ κινούνται οι υπόλοιποι Έ λληνες πολίτες, χωρίς διακρίσεις, χω ρίς αποκλει­ σμούς, χωρίς εχθρική στάση και συμπεριφ ορά, μα με διαδικασίες πο υ να πείθουν και να πιστοποιούν π ω ς κυριαρχεί η ευνομία, η δικαιοσύνη, η κοινωνική αλληλεγγύη. Ας μην αστειευόμαστε, λοιπόν! Ό ταν στη χ ώ ρ α μας υπάρχει γενικότερα πρ ό βλημ α εργα­ σίας, π ερίθαλψης, διαβίωσης και στέγης - ακόμη και για κοινωνικές ομάδες του υποτιθέ­ μενου «γηγενούς πληθυσμού» - τότε είναι σίγουρο πω ς τα δ ά κρυα που χύνονται για τα γύφ τικατσαντήρια είναι κροκοδείλια.

• Πρώτο και κύριο θέμα για τους Τσιγγάνους είναι το ανθρώπινο δικαίωμα για ανθρώ πι­ νη κατοικία και μόνιμη ή πρώτη στέγη.

Δεν υπάρχει κανένα επιχείρημα πο υ να αιτιολογεί τη μετακίνησή τους ή τον νομαδισμό, ώστε το κράτος να δείχνει την πρ ο ς αυτούς κοινωνική πολιτική του με την οργάνω ση δ ι­ κτύων κατασκηνώ σεω ν (κάμπιγκ) ή με την ανοχή δημιουργίας πρ ο σω ρινώ ν φτηνοκατασ κευών και πα ραγκώ ν στα ό ρ ια τω ν πόλεων. Γιατί σ ε τέτοιου είδους πολιτικές κρύβονται και άλλου είδους αλήθειες: Χω ρίς ικανοποιητική εγκατάσταση οι γύφτικοι καιτσιγγάνικοι πλη θυ σ μο ί δεν θα μπορούν να έχουν την ικανοποιη τική πρ ό σβα ση σ ε κοινωνικά και π ο λ ι­ τικά δικαιώ ματα, την οπ οία - βεβαίως - έχουν οι άλλοι, μα τα δικαιώματα είναι για όλους τους πολίτες μιας επικράτειας.

• Δεύτερο σημαντικό θέμα γ ια τους Τσιγγάνους είναι το ανθρώπινο δικαίω μα στην ερ γα­ σία και στις ίσες ευκαιρίες δουλειάς. Δεν μπ ορ εί κανείς να θεω ρεί τα φαραωνίτικα γένη σ αν άεργους ή ανεπάγγελτους, όταν μεγάλος αριθμός απ ό αυτούς απασχολείται σε πλή θο ς αγροτικών εργασιών, σε ερ γα­ σίες διακίνησης και εμπορίας προϊόντων, σ ε πα ρο χή διαφ όρ ω ν υπηρεσιών. Η μη ένταξή τους στον επίσ ημο καταμερισμό της εργασίας τούς έχει εξαναγκάσει να καταφύγουν στην παρα-οικονομία, στο πα ρα-εμπόριο, στην παραεργασ ία κ.ο.κ., ζώντας τελικά σε μια παρα-κοινωνία έξω απ ό τους επίσημους νόμους. Και πρόκειται για τρ όπ ο ζωής πο υ δεν ανήκει - τις περισσότερες φ ορ ές - στη επιλογή τους, αλλά είναι αποτέλεσμα τω ν σύγχρονω ν διωγμών, που τους γίνονται. Βέβαια, το θέμα δεν είναι α π λά «να έχουν δουλειά» στο δεδομένο κοινωνικό και πα ρ α γ ω ­ γικό σύστημα, όταν εκ τω ν προτέρω ν είναι δε­ δομένα: ο ρυθμός ανεργίας σ ε όλες τις ηλικίες του οικονομικά ενεργού πληθυσ μού - σ ήμερα το ποσ οσ τό της ανεργίας είναι περ ίπ ου 10% καθώς και το υψ ηλό πο σ οσ τό αγραμματοσύνης και αναλφαβητισμού τω ν Τσιγγάνων. Υπάρχουν π ερ ιθ ώ ρ ια αποκατάστασης στον τ ο ­ μέα της εργασίας, χω ρίς να σημαίνει πω ς «κλέ­ βουν τω ν άλλω ν το ψωμί», φτάνει οι πολιτικές πο υ θα επιλεγούν να εφαρμοστούν, να μην α π ο­ τελούν ξόρκια και ούτε να τους υποβαθμίζουν περισσότερο από ό,τι είναι, κάτι πο υ δεν είναι πρό θυ μο ι να το αποδεχτούν οι ίδ ιοι και κάτι που ε ίναι εύκολο να συμβεί σήμερα, περ ίο δο διεκδί­ κησης τω ν ατομικών και κοινωνικών δικαιω μά­ των.

• Τρίτο μεγάλο θέμα είναι η κοινωνική περίθαλψ η και ασφάλιση. Αν αυτοί οι δύο τομείς θεω ρούνται και είναι «προβληματικοί» γ ια τους γηγενείς πολίτες, να σκεφτεί κανείς τότε τι γίνεται με τους ανθρώ πους τω ν Ρομά και τω ν άλλω ν φαραωνίτικων φυλών.

• Ακο λου θο ύντο άλλα μεγάλα προβλήματα: Μ όρφ ω ση και αλφαβητισμός, πα ρο χή στοι­ χειώδους εκπαίδευσης, υπάρχων κοινωνικός ρατσισμός κ.ά. Ό ταν ένα κράτος δέχεται και συντηρεί στους κόλπους του πληθυσμιακές ομάδες - εν προκειμένω τω ν Τσιγγάνων άεργες, περιθωριοποιημένες και υπό διωγμό, τότε είναι π α ράλο γο και αδιανόητο να α ­ παιτεί απ ό αυτές υψ ηλό πολιτισ τικό επίπεδο ή υψ ηλούς βαθμούς κοινωνικής ευθύνης! Με λίγη καλή θέληση απ ό μέρους της πολιτείας μας θα μπ ορ ο ύσ αν να γίνουν σημαντι­ κές παρεμβάσεις πο υ θα δρ ομολογούσ αν την σ ε μεσ οπρ όθεσ μο χρονικό διάστημα μόνι­ μη επίλυση όλω ν τω ν προβλημάτω ν τω ν Τσιγγάνων. Προς αυτή την κατεύθυνση θα βοη­ θούσαν οι εξής πολιτικές και πρακτικές:

Θέμ τονΜήνα

1. Δ ημιουργία 3-5 πρότυπων τσιγγάνικων οικισμών/κωμοπόλεων, πληθυσμιακού μεγέ­ θους 3.000-5.000 κατοίκων, με πλήρ η ανάπτυξη τω ν σχολείω ν στοιχειώ δους και μέσης εκπαίδευσης, με ύπαρξη υγειονομικών σταθμών, με οργάνω ση εργαστηρίων ανάπτυξης των πα ραδοσ ιακώ ν τεχνών τους: καλαθοπλεκτική, καρεκλοποιία, κατασκευή χάλκινων σκευών, κατασκευή μουσικών οργάνω ν κ.λπ., κ,λπ.

2. Ανάθεση του εκπαιδευτικού έργου σε Τσιγγάνους παιδαγωγούς και εκπαιδευτικούς, οι οποίοι πρέπει π α ντίτρό πω να «εξευρεθούν», διότι μόνο αυτοί μπορούν να προω θήσουν ευκολότερα τα εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά προγράμματα στους νεολαίους Τσιγγά­ νους. Μια τέτοια πολιτική μπορεί να ασκηθεί άμεσα από φορείς πο υ υπάγονται στο Υπουργείο Παιδείας, ενώ το έργο της επιμόρφ ωσης των ενήλικων Τσιγγάνων μ πορεί και πρέπει να ασκείται από τη ΓΓΑΕ και τις ΝΕΛΕ.

3. Οργάνωση ειδικού φ ορέα που θα έχει ως κύριο έργο: τη συλλογή του λεξιλογικού πλούτου, των ηθών, τω ν εθίμων, των πα ραδόσ εω ν και των λοιπώ ν στοιχείω ν του πρ ο φ ο ­ ρικού πολιτισ μού όλω ν των φ υλώ ν και γενών τω ν Τσιγγάνων, με σκοπό στην πο ρ εία να τα αναδείξει και να τα κάνει γνωστά και στους άλλους Έλληνες.

4. Δημιουργία ειδικού φορ έα επίλυσης τω ν προβλημάτων εργασίας, κοινωνικής περ ίθ αλ­ ψης, διατροφής, κατοικίας, κοινωνικής και πολιτισ μικής ένταξης, με σεβασμό και αγάπη προς τις παραδοσιακές τους αρχές και αντιλήψεις, που τους διαφ οροποιούν από τους «άλλους», με πρ οστασία της μητρότητας και των πα ιδιώ ν της βρεφονηπιακής ηλικίας. Αν ό λα αυτά δρομολογηθούν με σύνεση και υπό καθεστώς δημοκρατικής, ορθολογικής και διαφανούς διαχείρισης του δημοσίου χρήματος ή και των σχετικών κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Έ νωσης, τότε θα υποστηρίζαμε ότι θα υπήρχε τρόπος παντελούς εξάλει­ ψης του προβλήματος του κοινωνικού αποκλεισμού των Τσιγγάνων και στη χ ώ ρ α μας. Δυστυχώς όμως η ελληνική εμπειρία σε άλλα συμπεράσματα μας οδηγεί: Ό σ ο τα π ρ ο ­ βλήματα των Τσιγγάνων της χώρας μας παραμένουν οξυμένα και άλυτα ή γενικώς δεν ο ­ δεύουν προς κάποια συστηματική, κοινωνικώς αποδεκτή και οριστική λύση, τότε αυτές οι κοινωνικές ομάδες (με όλες τις ιδιαιτερότητές τους: γλωσσικές, φυλετικές, θρησκευτι­ κές, κοινωνικές), θα προσπαθούν να επιλύουν τα προβλήματά τους, με τον τρόπο που αυτές γνωρίζουν: τρόπο μη αρεστό στους πολλούς, υποτιμώντας τα προβλήματα των άλλων και πολλές φορές παραβαίνοντας τους παραδεκτούς κώδικες ηθικής και τους ν ό ­ μους... Το δικαίωμα στη ζωή δεν είναι προνόμιο ή δικαιω μ άτω ν κοινωνικά ενταγμένων και μόνο. Δικαίωμα στη ζωή έχουν όλοι· και οι Τσιγγάνοι και οι συγγενικές τους φυλές. Δικαί­ ω μ α πο υ μπορούν να το πραγματώσουν μόνο όταν υπάρξει: Μ όρφωση-Ξύπνημα. Listen Romalen.

ΓΙΩΡΓΗΣΕΞΑΡΧΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βασιλειάδου Μ., Μαρσέλος Β., Παυλή-Κορρέ Μ., Π ειρ αματικό π ρ ό γ ρ α μ μ α ε π ιμ ό ρ φ ω σ η ς επιμο ρφ ω τ ώ ν Τ σ ιγγάνω ν Αγ ίας Β α ρ β ά ρ α ς Αττικής και Κάτω Αχαΐας-Αχάΐας. Αξιο λόγ ησ η-Π ρο τάσ εις.

Εκδ. ΓΓΛΕ, Αθήνα 1987. Βασιλειάδου Μ., Γενιατάκη Ε., Δρόσος Α., Κοτσιώνης Π., Μαρσέλος Β., Μ ελέτη για την αντιμετώ­ π ισ η τω ν ε κ πα ιδευ τικώ ν πρ ο β λ η μ ά τ ω ν τω ν Τσιγ­ γάνων. Εκδ. ΓΓΛΕ, Αθήνα χ.χ. Βασιλειάδου Μ„ Πουλή-Κορρέ Μ., Η εκπ α ίδ ευ σ η τω ν Τ σ ιγγάνω ν σ την Ελλάδα. Εκδ. ΓΓΛΕ, Αθήνα 1996. Έξαρχος Γ., Α υ τ ο ί ε ίναι ο ι Τσιγγάνοι. Εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 1996.

τον

Έξαρχος Γ., Τ σιγγάνοι: «Θ εοί π ο υ ξ έ π ε σ α ν σ ε αν­ θρώπους». Εφημερίδα «Πανευβοϊκόν Βήμα» Χαλκίδας, αρ. φ.

2888/16.1.1997 και 2889/23.1.1997. Έξαρχος Γ., Δ ρ ό μ ο ι Α νάπτυξης. Εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 1992. Παυλή-Κορρέ Μ., Σιδέρη Α., Οι Τσιγγάνοι της Α γ ίας Β α ρ β ά ρ α ς κ α ι της Κάτω Αχαΐας. Εκδ. ΓΓΛΕ, Αθήνα 1990. Τερζοπούλου Μ., Γεωργίου Γ., Ο ι Τσιγγάνοι στην Ελλάδα. Ισ το ρία-Π ολιτισ μό ς. Εκδ. ΓΓΛΕ, Αθήνα 1996. Σ ημ ε ίω σ η : Εκτενής βιβλιογραφία δίνεται στη μελέ­ τη μας «Αυτοί είναι οι Τσιγγάνοι».

Βι Ρηιι me0. tupann: m lP M n o n n περιθωρίου IIP ntpilMin mg [ypmnn ι αλλαγές στις χώ ρ ες της Α. Ε υ ρ ώ πη ς ' και το ά ­ νο ιγμ α τω ν σ υνό ρω ν γ ια του ς πο λίτες τους έ δ ω ­ σ α ν τη δυνατότητα στην υπ όλ ο ιπ η Ε υρ ώ πη και τ ον κ όσ μ ο ν α γν ω ρ ίσ ο υ ν το ζήτημα τω ν Ρομ (Τσιγγά­ νων). Ο ιδ εολο γικό ς χ ω ρ ισ μ ό ς της μετα πολεμικής Ε υρ ώ πης απ έκοψ ε ο υ σ ιασ τικά μεν την Α. Ευ ρ ώ πη α ­ π ό τ ον υπ όλ ο ιιπ ο κόσ μ ο της κοινοβουλευτικής δ η μ ο ­ κρατίας και της εξέλιξης της τεχνολογίας, συνέβ αλε δε σημαντικά στον π ε ρ ιο ρ ισ μ ό τω ν μετα κινήσ εω ν τω ν Ρομ π έ ρ α α π ό τ α κρ ατικά σ ύ ν ο ρ α τω ν ανατολικοευρ ω π ά ίκ ώ ν χω ρ ώ ν, γεγο νός π ο υ του ς ο δ ήγ ησ ε σε μ ια επώ δυ νη ένταξη στις τοπ ικές κοινω νίες μ έσ α α π ό τη δια δ ικ α σ ία ενός εθνικού καθ αρμ ού . Το ζήτημα τω ν Ρομ δεν συνδέεται μόνο με την επισ τημο νική μελέτη της ζω ής και του π ο λιτισ μ ού τους ή και με την τ αξινό­ μη σ ή του ς σ ε διά φ ο ρ ε ς εθνικές ομάδες, φ υλές ή κα­ τηγορίες, π ο υ ακ ό μ α και σ ή μ ε ρ α δεν έχει καταστεί π λ ή ρ ω ς δυνατή, α λ λ ά και με το γεγο νός ότι ξαναγίνο­ νται σ ή μ ε ρ α ο ι α π ο δ ιο π ο μ π α ίο ι τ ρ ά γο ι τω ν κοινω νιώ ν τω ν χ ω ρ ώ ν της Α. Ευρώ πης, χ ω ρ ίς στην ου σ ία να έ ­ χ ου ν τη β ο ήθ εια κανενός. Οι Ρομ στην Α. Ευ ρ ώ πη είναι κατά κύρ ιο λ όγ ο γ ν ω ­ σ τοί με τη διαφ ορ ετική απ ό δ ο σ η της λέξης Τ σ ιγγά­ νος στη γ λ ώ σ σ α της χ ώ ρ α ς δια βίω σ ή ς τους. Η κοινή γ νώ μ η τω ν α ν α τ ο λικοευ ρ ω πάίκώ ν χ ω ρ ώ ν έχει συνδέ-

Ο

m

σει πρ ο πάντω ν τους Ρομ με την άσ κησ η δ ιαφ όρ ω ν πα ρα δ οσ ια κώ ν επαγγελμάτων και τεχνών, όπω ς γ ια π α ράδ ειγμ α καλαθοπλέκτες, μουσικοί, αρ κουδιά ρηδες, περ ιοδεύοντες τεχνίτες, γανωτήδες, έ μπ ορ ο ι αντικών, χαλιών, αλόγων, οπ ω ρ ολαχανικώ ν κ.λπ. Π αράλληλα, όμως, η π α ρ ο υ σ ία τω ν Ρομ σχετίζεται τις περισ σ ότερες φ ορ ές με οτιδή­ ποτε έχει να κάνει με αξιόποινες πράξεις, έλλειψη καθαριότητας και γενικά με την αμ­ φισ βήτηση τω ν κοινωνικών σ ταθερών και αξιών. Η ε ικόνα τω ν Ρομ συμπληρώ νεται, τέ­ λος, με την έλλειψη εκπαιδευτικής μέριμνας, τις ελάχιστες πρ οοπτικές α πασχόλησης, τη φ τώχεια και το χαμη λό - σ ε σχέση με το μέσο όρ ο - όρ ιο ζωής. Τ όσ ο ο τρ όπ ος ζωής τους όσ ο και οι συνεχείς καταδιώξεις τους και η περ ιθ ω ρ ιο π ο ίη ­ σή τους απ ό τις κοινωνίες τω ν χ ω ρ ώ ν πο υ ζουν, δυσ κολεύουν την ακριβή καταγραφή τους. Υπολογίζεται ότι σήμ ερα στην Α. Ευρώπη ζουν π ερ ίπ ου 5 εκατ. Ρομ. Ενώ ο υ σ ια­ στικά συνιστούν τη μεγαλύτερη σε μέγεθος μειονότητα στον ανατολικοευρω πάίκό χώρο, εξακολουθούν να πα ραμ ένου ν πολιτικά αδ ύναμ οι και έκθετοι στην κρατική κα­ ταπίεση και τις πρ ο καταλήψ εις εκ μέρους τω ν απ λώ ν πολιτών. Στα κράτη της Α. Ευρώπης, ο γενικός κανόνας πλέο ν είναι ο ι Ρομ να αναγνω ρίζονται ως χωριστή εθνό­ τητα ή εθνική μειονότητα. Στην καθημερινή όμω ς πραγματικότητα λογίζονται ως «κοι­ νωνική» ο μ άδ α (πολλοί κάνουν λόγ ο γ ια αγέλη) στο περ ιθ ώ ρ ιο τω ν «επισήμων» κοινω ­ νιών - χ ω ρ ίς κανένα σχεδόν δ ικαίω μ α ή με ελάχιστα δικαιώματα, πο υ είτε παραμ ένου ν απλές ρυθμίσεις κάποιω ν νόμω ν είτε οι ίδ ιοι οι Ρομ δεν έχουν στοιχειώ δη π λ η ρ ο φ ό ρ η ­ ση, και χ ω ρ ίς καμιά π ρ ό σβ α ση στα κέντρα της πολιτικής, στη Δ ιοίκηση, στην Εκπαί­ δευση και στον Πολιτισμό. Τα νέα, βέβαια, δεδομένα στην Α. Ευρώπη πα ρέχο υν τη δυνατότητα στους Ρομ να σχηματίζουν ενώσεις και κόμματα για να διεκδικήσ ουν τα δικαιώ μ ατά τους. Ύ σ τερα απ ό τον πρ ώ το ενθουσιασμό, οι ορ γανώ σεις τω ν Ρομ στις περισ σ ότερες τω ν π ερ ιπ τώ ­ σ εω ν παραμ ένου ν στην ο υ σ ία χ ω ρ ίς σημαντική δύναμη. Αυτό οφ είλεται στην έλλειψη πολιτικής και οργανω τικής πείρας, χρημάτων, συγκεκριμένου ενδιαφ έροντος απ ό τα μο ρ φ ω μένα στελέχη τω ν Ρομ, πο υ με τη σ ειρ ά τους δεν θέλουν να χάσ ου ν την ένταξή τους στις τοπικές κοινωνίες, στη διατήρηση τω ν δικώ ν τους πολιτιστικώ ν και ο ρ γανω ­ τικώ ν συνηθειώ ν και πα ρα δ όσ ε ω ν μέσ α απ ό τη δομή της οικογενειακής κόστας και τον καταλυτικό ρ όλο του άνδ ρα και, τέλος, στην αδ υναμ ία ενιαίας εκπρ ο σώ πη ση ς τ ό ­ σ ο στις χώ ρ ες δ ιαβίω σ ής τους ό σ ο και σε διεθνές επίπεδο.

1. Τ σεχία Στην Τσεχία2 υπολογίζεται ότι ζουν π ε ρ ί τους 300 χιλ. Ρομ. Τ όσ ο οι οικονομικές δυνα­ τότητες αυτής της χώρας, πο υ της επιτρέπουν να πρ οσα ρμόζεται με πιο γρ ήγορ ου ς ρυθμούς στις απαιτήσεις της ελεύθερης οικονομίας, όσ ο και οι πρ ο σπ άθ ειες τω ν μετα-κομμουνιστικώ ν τσέχικων κυβ ερνήσεω ν να δώ σο υν κάποιες πρακτικές λύσεις στα πρ ο βλήμ ατα τω ν Ρομ συνιστούν καλή βάση γ ια μια α ισ ιόδοξη πρ οοπτική στο ζήτημα της βελτίωσης τω ν συνθηκώ ν ζωής τους. Στη Δ ημ οκρατία της Τσεχίας έχουν συσταθεί μια Γραμματεία γ ια τις εθνικές μειονότητες και ένα Σ υμβούλιο εθνικών μειονοτή­ των, πο υ απασχολώ ντας ειδικούς για τα μειονοτικά ζητήματα, καθώς και εκ πρ ο σ ώ ­ π ο υς τω ν μειονοτικών ομάδων, λαμβάνουν μέτρα γ ια την επίλυσ η δ ιαφ όρ ω ν θεμάτων στους τομείς της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, της απ ασχό λησ η ς και της διοίκησης. Το μεγάλο όμω ς άλυτο πρ ό β λ ημ α γ ια τους Ρομ πα ραμ ένει το ζήτημα της υπηκοότη­ τας. Οι πρ ο ϋπ οθ έσεις για την απόκτηση της τσεχικής υπηκοότητας -σ υ ν ε χ ή ς και μό­ νιμη κατοικία γ ια δύο χρό νια και λευκό πο ινικό μητρώο διάρκειας πέντε ετών - λε ι­ τουργούν ανασταλτικά γ ια τους Ρομ και δυσ κολεύουν την επίλυσ η του προβλήματος.

2. Σ λοβα κία Στη Σ λοβακία3, αν και στην ε πίσ ημη απ ογρ αφ ή του Μ αρτίου του 1991 μόνο 81 χιλ. Ρομ (σε σ ύνολο 5,3 εκατ.) δ ή λω σ αν την εθνική τους ταυτότητα, υπολογίζεται ότι ζουν π ε ­ ρ ίπου 400 χιλ. Ρομ. Σε αντίθεση με τις πλο ύσ ιες δυνατότητες της Τσεχίας, η Δ ημ ο­ κρατία της Σλοβακίας, ως μια καθαρά αγροτική χώ ρα, δυσκολεύεται να εντάξει ομ αλά

Θέμαm Μήνα

τους Ρομ στο ο ικονο μικό της δυ ναμικό, με σ υ νέπ εια α υ τοί ν α κινούνται στα ό ρ ια της φ τώχειας, ζώντας σ ε πα ρα μ ε λ ημ έ ν ε ς αγροτικές π ερ ιφ έρ ειες . Η κατάσταση γ ια τους Ρομ δυ σ κολεύ ει ακό μ α π ερ ισ σ ότερ ο , για τί ο κυβ ερνητικός σ χημ ατισ μό ς (πρω τεύοντα ρ όλο πα ίζει το εθνικιστικό κόμ μα του Π ρ ω θυ πο υρ γού Meciar, το Κ ίν η μ α γ ια μ ι α δ η μ ο ­ κ ρ α τ ικ ή Σ λ ο β α κ ία ) στη Μ π ρ ατισ λάβ α στηρίζεται σ ε θέσεις πο υ ω θ ο ύ ν του ς Ρομ στο περ ιθ ώ ρ ιο. Π αρότι ο ι Ρομ είναι α ν αγνω ρισ μ ένοι α π ό τον Α π ρ ίλ ιο του 1991 ω ς εθνική μειονότητα, εντούτοις απ ολ α μ β ά ν ου ν ελάχισ τα δικα ιώ μ α τα στην ε κ πα ίδευ σ η και, σε σ υνδ υασ μ ό με το γεγο νός ότι δ εν του ς ε κ π ρ ο σ ω π ε ί κανείς ομ οεθ νής του ς στο κοινο­ βο ύλιο της χώ ρ ας, η όλη κατάσταση γ ια τ α μέλη αυτής της π ο λ υ ά ρ ιθ μ η ς μειονότητας στη Σ λοβα κία δ εν φ αίνεται ν α είναι καθ όλο υ ευοίω νη.

3. Π ολω νία Στην Π ολω νία4 ζει η μικρότερη σ ε μέγεθο ς κο ι­ νότητα τω ν Ρομ. Τ α μέλη της υπολογίζονται πε ρ ίπ ο υ στις 30 χιλ. Στη μετα-κομμουνιστική Π ολω νία δ εν φ αίνεται ο ι Ρομ να έχουν τ α π ρ ο ­ βλή ματα τω ν άλλω ν γειτο νικώ ν χ ω ρ ώ ν. Η Έ ν ω ­ σ η τ ω ν Ρ ο μ τ η ς Π ο λ ω ν ία ς π ρ ο σ φ έ ρ ε ι αξ ιό λ ο­ γες υπ ηρ εσ ίες στην επίλυσ η τω ν π ρ ο β λ η μ ά ­ τω ν τω ν μελώ ν της, ενώ είναι σ ημαντική και η κρατική ενίσχυση στον το μ έ α της εκ πα ί­ δευ σ ης τω ν π α ιδ ιώ ν τω ν Ρομ. Ο υ σ ιασ τικά θα π ρ έ π ει να τ ο ν ισ θ ε ί ότι η σχεδό ν ε ιδ υλλια κή κα­ τάσ τασ η γ ια τους Ρομ της Π ολω νίας θα π ρ έ ­ π ε ι μά λλον να απ ο δ ο θ εί στο α π ειρο ελάχ ισ το μέγεθος της στο σ ύνο λο τω ν 38 εκατ. Π ολ ω ­ νών.

4. Ο υγγαρ ία Η Ο υ γγαρ ία5 έχει σ υ νδ έσ ει την εικό να της στα μάτια του κόσ μ ου με τη ζωντανή π α ρ ο υ σ ία τω ν Ρομ στην καθ ημ ερινή της ζωή και τον π ο ­ λιτισμό. Υ π ολογίζεται ότι στην Ο υ γγαρ ία τω ν 10 εκατ. ζουν π ερ ίπ ο υ 800 χιλ. Ρομ. Κύριο χ α ­ ρ ακτηρισ τικό του ς είναι η π ο λ υ δ ιά σ π α σ ή τους σε εκατοντάδες συλλό γου ς και ενώσεις, γε γ ο ­ νός πο υ δεν του ς επιτρέπ ει ν α ε κ π ρ ο σ ω π ο ύ ­ νται π α ρ ά μό νο με ένα βουλευτή στο ου γγρ ικό κ οινοβ ο ύλιο τω ν 386 αντιπ ρο σ ώ πω ν. Μ ια σ ημαντική εξέλιξη στο μειονοτικό το μ έ α λ α μ βά νει χ ώ ρ α μετά το 1 9 9 3 .0 σχετικός γ ια τις εθνικές και εθνοτικές μειονότητες ν όμ ος πα ρ έ χ ε ι τη δυνατότητα τ οπ ική ς αυτο­ νομ ία ς στις π ερ ιο χ ές εκείνες πο υ οι μειονοτικές ομ άδ ες έχου ν ισ χυρ ή π α ρ ο υ σ ία . Και στην Ο υ γγαρ ία ακο λου θείται κατά β άση το μοντέλο π α ρ ο χ ή ς κά π ο ιω ν εκπα ιδευ τικώ ν δυνατοτήτων γ ια του ς Ρομ π ρ ο κειμένο υ τ α μ ο ρ φ ω μ έ ν α στελέχη του ς να αποτελέσου ν τη γ έφ υ ρ α γ ια την καλύτερη ένταξή του ς στην τοπ ικ ή κοινωνία.

5. Ρ ο υμ α νία Σ ύμ φ ω να με την α π ο γ ρ α φ ή του 1992 στη Ρ ουμανία6 ζουν 409 χιλ. Ρομ. Με βάση σ τοι­ χε ία της «Δημοκρατικής Έ ν ω σ ης τω ν Ρομ της Ρουμανίας» και του αρ χηγο ύ τω ν Ρομ της Ρ ο υμανίας Joan Cio aba, αυ τοί υπολογίζονται ανά μ ε σ α σ τα 2-3 εκατ. Στη Ρ ουμα­ νία η θέση τω ν Ρομ πα ρο υσ ιά ζε τ α ι σ υγκρ ιτικά δυσ μενέσ τερ η, α φ ο ύ ανέκαθεν απ οτε­ λού ν sui generis, περ ιθ ω ρ ια κ ή κατά το μά λ λ ον ή ήττον, α λ λ ά καθ όλο υ αμ ελητέα απ ό απ όψ εω ς α ρ ιθ μ ώ ν κοινω νική ομάδα. Το καθεστώ ς του Ν ικολάε Τ σ αου σ έσκο υ αντιμετώ πισ ε με μεγάλη σκληρ ότη τα τους

Ρομ - ένα σύνο λο πο υ αποτελείται α π ό π ο λλές εθνικές και πολιτιστικές υπ οο μά δες ο­ μιλούσες τόσ ο τα ρ ο μ α ν ικ ά * ή και τ α ρου μανικά όσ ο και τα ουγγρικά. Ο ι Ρομ, πο υ ζουν στα όρ ια τω ν ρου μανικώ ν π ό λ ε ω ν και χω ριώ ν, χαρακτηρίζονταν συχνά ως οι α ­ πο κλεισ τικο ί αίτιοι της κακής πο ρ εία ς της Ρουμανίας σε ό λ α τ α επίπεδα, επα νειλημ μέ­ να στιγματίστηκαν ως «αλώμενα παράσιτα» και γ νώ ρ ισ αν την α π άνθρ ω π η σ κληρ ότη­ τα της Σ εκουριτάτε και ολό κληρ ο υ του κρατικού μηχανισμού καταστολής. Τη μεγαλύτερη δίωξη οι Ρομ την υπέστησαν το Μάρτιο του 1990, στην ευρύτερη π ε ­ ριοχή της π ό λ η ς Τίργκου Μ ούρες, κατά τη διάρκεια τω ν συγκρ ο ύσ εω ν μεταξύ Ρουμά­ νω ν και ο υγγρικής καταγω γής πολιτών. Με συνοπτικές διαδικασίες, πο υ έβρ ισ καν ν ο ­ μικό έ ρ εισ μα στο Π ροεδρ ικό Δ ιάταγμα 153/1970 «περί διώ ξεω ς τω ν πο λιτικώ ν αντιπά­ λω ν του καθεστώτος» και με τη βία τω ν όπλω ν, εκατοντάδες Ρομ βρέθηκαν στις φ υ λ α ­ κές. Εκτός τω ν «επισ ήμων» διώξεων, όμως, ο ι Ρομ έχουν να αντιμετωπίσουν και το μέ­ νος τω ν δια φ όρ ω ν εθνικιστικών οργανώ σεω ν και κομμάτων, όπ ω ς είναι για πα ρ ά δ ε ιγμ α η «Vatra Rom aneasca» (Ρουμανική Εστία), το Κόμμα της Εθνικής Ενότητας τω ν Ρουμάνων και το Κόμμα της Μ εγάλης Ρουμανίας. Σ ημ α­ ντική υποστήριξη στο κύμα αυτό ξενοφ οβίας και κοινω νικώ ν διακρίσεω ν εναντίον τω ν Ρομ πρ ο σ φ έ ρ ο υ ν επίσ ης οι εφ ημ ερ ίδες R o m a n ia M a re και E u ro p a . Στις εκλογές πο υ διεξήχθηκαν το Σεπτέμβριο του 1992, η «Δημοκρατική Έ ν ω σ η τω ν Ρομ της Ρουμανίας» κατάφ ερε να εκλέξει μόνον έ­ ναν αντιπ ρό σ ω πο γ ια την Εθνοσυνέλευση και κανένα γ ια τη Γερουσία. Το Μάρτιο του 1993 σ υστήθηκε α π ό την κυβέρνηση του Ν.

Vacaroiu το Συμ βού λιο τω ν Εθνικών Μ ειονο­ τήτω ν με σ κοπ ό ν α π ρ ο ετοιμ άσ ει το νόμ ο γ ια τις εθνικές μειονότητες.

6. Βο υλγαρία Ο ι Ρομ μαζί με τους Τού ρ κου ς/Μ ο υσ ου λμά νους συνιστούν τις δύ ο μεγαλύτερες μειονο­ τικές ομ άδ ες της Β ο υλγαρίας7. Στην απογρ αφ ή τ ο υ 1992 καταγρ άφ ηκαν 287 χιλ. Ρομ. Σ ύμ­ φ ω να με στοιχεία τω ν ίδιω ν τω ν Ρομ της Βουλγαρίας, αυτοί υπολογίζονται ανάμεσα στις 800.000 και τ α 2 εκατ. Ως τό π ο ι διαμονής τους αναφ έρονται ο ι περ ιο χές κοντά στο Λόβετς, στη Βάρνα, στη Φ ιλιππούπολη, το Χάσκοβο, το Τ έργκοβιστε, ενώ στο Σλίβεν - θεω ρείται το κέντρο τω ν «Β ουλγάρων Ρομ» - διαμένουν σ ήμ ερα π ερ ίπ ου 30 χιλ. Ρομ. Η τελευταία π ε ρ ίο ­ δος της διακυβέρ νησ ης της Β ο υλγαρίας απ ό τον Ζ ίφ κοφ (1970-1989) χαρακτηρίζεται απ ό την π ο λιτική της «αφ ομοίωσης» τω ν μειονοτικών εθνικών ομάδω ν. Ανάμεσ α στις μειονότητες, π ο υ δο κίμ ασ αν τη σ κληρότητα του καθεστώτος, ήταν και οι Ρομ. Μ ετά τις αλλαγές σε κυβ ερνητικό και κοινωνικό επίπεδ ο στη Β ουλγαρία σ ημειώ θηκε το πρ ώ τ ο θετικό βή μα γ ια τους Ρομ με την εκλογή ενός δικού τους βουλευτή, του Π ροέδρου του κόμματος «Δημοκρατική Έ ν ω σ η τω ν Τ σιγγάνω ν Ρομ», Μ ανούς Ρομα' Ο Κ. Κεντρωτής με τον όρο «ρομανικά» εννοεί τα «ρόμικα» / «τσιγγάνικα των Ρομ» και ίσως ε­ σφαλμένους χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη «ρομανικά», αφού ως γνωστόν «ρομανικά» ή «ρωμανι­ κά» χαρακτηρίζονται όλες οι λατινογενείς γλώσσες [ρουμανική, αρμάνικη/βλάχικη, γαλλική, ι­ ταλική κ.ά.] (Σημ. τ. “δ".).

νόφ , στις π ρ ώ τες εκλογές του Ιο υνίο υ του 1990. Ο νέος συνταγματικός χάρτης της χ ώ ρ α ς του 1991 απ α γορ εύ ε ι με το ά ρ θρ ο 11 §4 τη σ ύσταση πο λιτικώ ν κομμά τω ν σε ε ­ θνική, φ υλετική ή θρησκευτική βάση. Η πο λιτική χειρ αφ έτησ η τω ν Ρομ δέχθηκε ένα καίρ ιο πλήγμα. Οι Ρομ πλήττονται ιδιαίτερα α π ό την ανερ γία στη μετα-κομμουνιστική Β ουλγαρία. Το 70-80% τω ν Ρομ, π ο υ είναι σε ηλ ικ ία ν α εργάζονται, πα ρ α μ έ ν ου ν σ ή μ ε ρ α άνεργοι. Αυτό οφ είλεται κυρ ίω ς στην αύ ξη σ η τω ν κοινω νικώ ν και εθνικώ ν δ ια κρίσ εω ν στη χ ώ ­ ρα, α λλά και στο γεγο νός ότι οι Ρομ δεν έχουν τ ην ανάλογη μό ρ φ ω σ η. Το μετα-κομμουνιστικό περ ιβ ά λλον της Βο υλγαρίας έχει θέσ ει στο π ε ρ ιθ ώ ρ ιο α κό μα π ερ ισ σ ότερ ο τους Ρομ. Ο ι συγκρ ο ύσ εις με την ασ τυνομία είναι πλ έ ο ν καθημερινό φ αινό μενο και οι κοινωνικές π ρ ο καταλήψ εις ενισχύονται σταθερ ά α π ό τη δύ σ κολη μεταβατική οικ ον ο­ μική κατάσταση της χώ ρ ας, α λλά και απ ό τα ΜΜΕ και τον Τ ύπο. Α π ό τον Μ άρτιο του 1993 η «Έ νωση τ ω ν Ρομ» ξεκίνησε την π ρ ο σ π ά θ ε ια να ορ γα ν ώ ­ σει τη δική της α π ογρ α φ ή γ ια την καταμέτρηση ό λω ν εκείνω ν π ο υ ανή κου ν σ ’ αυτή την εθνική ομάδα, επειδή τα αποτελέσ ματα της α π ο γ ρ α φ ή ς τ ο υ Δ εκεμβρ ίου του 1992 κρίθηκαν ότι δ εν αντιπ ρο σ ω πεύ ου ν την πρ αγμ ατική εικόνα τω ν Ρομ της χώ ρας. Το Ν οέμ­ βριο του 1993 η Έ νω σ η διορ γά νω σ ε στη Φ ιλιπ πο ύπ ολη την π ρ ώ τη της εθνική σ υνδ ιά­ σκεψη με τη συμμετοχή 136 α ν τιπ ρο σ ώ πω ν α π ό ο λ ό κληρ η τη Βουλγαρία.

7. Γ ιο υγκο σ λα β ία Ο χ ώ ρ ος της π ρ ώ η ν ενοπ οιημ ένης Γιο υγκο σλα βίας8 σχετίζεται ά μ εσα με τ ην π α ­ ρ ου σ ία και δρ ά σ η τω ν Ρομ, συνιστώ ντας ανέκαθεν π α ρ α δ ο σ ια κ ό τ όπ ο διαβ ίω σ ή ς τους. Οι Ρομ στην τιτοϊκή Γ ιο υγκο σ λαβ ία παρέμεναν, ου σιαστικά, ν ομ ικά α π ρο σ τά­ τευτοι, έρ μ α ια της α υ θαιρ εσ ίας τω ν κατά καιρ ού ς ασ κ ού ν τ ω ν τ η ν κυβερνητική π ο λ ιτ ι­ κή στις Ο μ όσ π ονδες Δ ημοκρ ατίες της Γ ιουγκοσλαβίας. Το γεγονός, μάλιστα, ότι οι Ρ ομ δεν έχουν τη δυνατότητα να στηρίζονται σ ε μια «μητέρα-πατρίδ α», όπ ω ς οι άλλες μειονοτικές ομάδες, καθισ τά α κό μα π ιο δύ σ κολη τη βελτίωση της θέσης τους. Αποτέ­ λ ε σ μ α αυτού είναι ότι κατά τη διεξαγω γή τω ν α π ο γρ α φ ώ ν π ο λ λ ο ί Ρομ ταυτίζονται για ευκα ιριακού ς λόγ ου ς με άλλες εθνότητες, δη λώ νοντας γ ια π α ρ ά δ ε ιγ μ α Σέρβοι, Α λβ α­ νοί, Τ ούρκοι, Ρουμάνοι, «Μ ακεδόνες» ή και Γ ιουγκοσλά βοι. Δ εν ήταν λίγες οι φ ορές, πο υ οι Ρομ π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να πετύχουν την αναγνώ ρισ ή του ς ω ς ξεχω ριστής εθνότη­ τας στα π λα ίσ ια της Ο μ οσ π ονδιακής Σοσ ια λισ τικής Δ ημ οκρ ατίας της Γιουγκοσλαβίας. Α πό το 1981 θα έχουν και θεω ρη τικά το καθεστώ ς της εθνικής μειονότητας σ ε ο ­ λόκ λη ρ η τη γ ιο υγ κοσ λαβική επικράτεια, όπ ω ς α κ ρ ιβ ώ ς και οι υπ όλο ιπ ες μειονότητες, α λ λ ά στην π ρ άξη εξακολο υθ ού ν να υπ άρ χουν π ρ ο βλήμ α τα και αντιφ άσεις με την π ρ α ­ κτική τω ν επιμέρ ου ς Δ ημοκρατιώ ν. Μ έσα στα νέα όρ ια της σ ημ ερινής Ο.Δ. της Γ ιο υγκο σ λαβ ίας 9 (Σερβία και Μ αυρ οβο ύ­ νιο) οι Ρομ σ υνιστούν το 1,3% του πλη θ υ σ μ ο ύ της (με στοιχεία της α π ογρ α φ ής του 1991 ο σ υνο λικός πλη θ υ σ μ ό ς της «μικρής Γιο υγκοσλαβίας» είναι 10.406.702 και οι Ρομ 137.265). Η κατάσταση σ ήμ ερα ε ξ α κολο υθ εί να χειρ οτερ εύει ακ ό μ α π ε ρ ισ ό τερο γ ια τους Ρομ. Λόγω του π ο λέμο υ και σε συνδ υασ μ ό με την οικονομική καταστροφ ή της χώ ρας, οι Ρομ δεν μ π ορ ο ύν να ξεφ ύγο υν α π ό τη φ τώχεια, την π ε ρ ιθ ω ρ ιοπ οίησ η, τις στερήσεις τω ν δικαιω μ άτω ν και τ ον αναλφ αβη τισ μό (σταθερά άλλω σ τε χαρ ακτη­ ρ ιστικά και α μετάβλητα α π ό τις αρχές της δεκαετίας του ’50). Ιδιαίτερα άσ χημες είναι οι συνθήκες διαβίω σ η ς τω ν Ρομ στην Αυτόνομη Ε π αρ χία του Κοσ συ φ οπ εδίου . Εκεί παρατη ρ ούντα ι καθ ημερινές συγκρ ο ύσ εις μεταξύ τω ν Αλβανώ ν, Σ έρ β ω ν και τω ν Ρομ (συγκρούσ εις πο υ δεν γίνονται σχεδό ν ποτέ γνωστές, ακ ό μ α και όταν α φ ο ρ ο ύ ν τον α ­ γώ να της αλβανική ς μειονότητας στην περ ιο χ ή αυτή γ ια αυτονομία). Ο ι Ρομ γν ω ρ ί­ ζουν συνεχείς διω γμ ού ς και εξευτελισμούς και υφίστανται βασανιστήρια, όντας ή γενόμενοι έτσι τα εξιλασ τήρ ια θύματα της σ κληρ ής αντιπ αρ άθεσ ης μεταξύ τω ν Σ έρβω ν και τω ν Αλβανώ ν της περιοχής. Στις υπ όλο ιπ ες ανεξάρτητες Δ ημ οκρ ατίες 10της Γ ιο υγκοσ λαβίας, η κατάσταση σ ήμ ε ­ ρ α γ ια τους Ρομ έχει ω ς εξής: Με α ν επ ίσ ημ α σ τοιχεία του 1993, στη σ παρ ασ σ όμ ενη α-

π ό τον π ό λεμο Βοσνία-Ερζεγοβίνη ζουν π ε ρ ί τους 35 χιλ., στη Σλοβενία 3 χιλ. και στην Κροατία 18 χιλ. Η περ ίπ τω σ η της Π ρώ ην Γιουγκοσλαβικής Δ ημ ο­ κρατίας της Μ ακεδονίας11 πα ρο υσ ιάζει ορ ισ μ έ­ νες ιδιαιτερότητες. Στη μεταπολεμική της πο ρ ε ία υπήρχαν π ο λ λ ο ί Ρομ πο υ δή λω ναν «Μακεδόνες», Τ ούρ κοι ή ταυτίζονταν κυρίω ς οι μουσ ουλμάνοι Ρομ με τους Αλβανούς ή και με τους Αιγυπτίους (ως ένα σημείο αυτό γινόταν αυθαίρετα και από τις ίδιες τις κρατικές αρχές αυτής της Δημοκρατίας), με αποτέλεσμα τα συνολικά στοιχεία γ ια τους Ρομ να μην ανταποκρίνονται στην πραγματική εικόνα της καθημερινής ζωής της ΠΓΔΜ. Σύμφ ωνα με την απ ογραφ ή του 1994 καταγράφηκαν μόνο 43.732 Ρομ. Οι ίδ ιοι οι Ρομ της ΠΓΔΜ πιστεύουν ότι στη Δ ημοκρατία αυτή ζουν περίπου 220.000 Ρομ. Μόνο στις πρώτες εκλογές του Ν οεμβρίου του 1990 κατάφεραν οι Ρομ με το κόμμα της «Πλήρους Χειραφέτησης των Ρομ» να εκλέξουν ένα βουλευτή, τον Faik Abdi, Π ρόεδρο του κόμματος. Το 1991 ιδρύθηκε ακόμα ένα κόμμα, το «Δημοκρα­ τικό Προοδευτικό Κόμμα των Ρομ της Μ ακεδο­ νίας» με Π ρόεδρο τον Arif Bekgir. Και τα δύο κόμματα απέτυχαν να εκπροσω πηθούν στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1994.

8. Αλβανία Οι Ρομ στην Αλβανία12 υπολογίζονται ανεπίσ ημα στις 60 χιλ. περίπου. Κυριαρχούν οι λε­ γόμενοι Curbeti ή Kurbete (περιπλανώμενοι Ρομ). Επίσ ημα δεν αναφέρονται στις εθνικές απογραφές και συνεπώς δεν αξιολογούνται ως εθνική ομάδα. Τα επίσημα στοιχεία είναι ελλιπ ή και οι όποιοι αριθμοί αντιστοιχούν στους Ρομ περιέχονται στη γενική κατηγορία των απογραφ ών «λοιποί», που κατά βάση περιλαμβάνει μαζί με τους Ρομ και τους Βλά­ χους ή Αρωμούνους (η τελευταία απογραφ ή του 1989 κάνει λόγο μόνο 1.262 Ρομ). Την ά ­ νοιξη του 1991 ιδ ρύθηκε η κοινωνικο-πολιτιστική ένωση τω ν Ρομ («Δημοκρατική Έ νωση τω ν Ρομ της Αλβανίας, οι μέρες μας»). Πρόεδρος είναι ο Gurali Mejdani και, σύμφ ωνα με στοιχεία της ίδια της οργάνωσης, στην Αλβανία ζουν πε ρ ί τους 100.000 Ρομ.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΕΝΤΡΩΤΗΣ* ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ * Δρ. Φιλοσοφίας. Επιστημονικός Συνεργάτης του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου.

1. Στην έννοια της Α. Ευρώπης δεν περιλαμβάνεται η εξέταση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αφού ε­ κεί το ζήτημα των Ρομ παρουσιάζει άλλες ιδιαιτε­ ρότητες.

2. Ζ. Barany, «Grim Realities in Eastern Europe», Transition, 4/1995, σ. 5-6.

3. K. Orgovanova, «The Roma in Slovakia», The East & Central Europe Program Bulletin, 4/1994, σ. 1-6.

4. Barany, ό.π., σ. 6.

5. Barany 6. E. Kendi, Minderheitenschutz in Rumanien, Munchen 1992, σ. 168-169.

7 .1. Ilchev και D. Perry, «Bulgarian Ethnic Groups:

ΘέματονΜήνα

Politics and Perceptions», Research Report, RFE/RL, Vol. 2,19.3.1993, σ. 38-40.

8. K. Κεντρωτής, «Ρομ: Μια ξεχασμένη μειονότητα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», Τετράδια, 34/1994, σ. 55 επ.

9. D. Marsenic, «Some Data about the Federal Republic of Yugoslavia», Yogoslav Survey, Nr. 2/1992, σ. 42.

10. Κεντρωτής, ό.π.

11. H. Poulton «The Roma in Macedonia: A Balkan success story?», Research Report, RFE.RL, Vol. 2,7.5.1993,0.42-45.

12. K.-J. Schukalla, «Nationale Minderheiten in Albanien und Albaner im Ausland», K.-D. Grothusen, Albanien, Gottingen 1993, σ. 514.

Ο Τσιγγάνος και η νεράιδα Ί ιι lim it Το παραμύθι που ακολουθείμού το διηγηθηκε νομός Rom της Καρδίτσας. Οι Rom πολύ σπάνια και κάτω από ειδικές προϋποθέσεις ανοίγουν την ψυχή τους στουςμη Rom για ναμιλήσουν για τις αντιλήψεις, τη νοοτροπία, τα όνειρά τους... Αξίζει ακόμη να σημειώσουμε ότι στο παρακάτω παραμύθι ψαίνεται η πατριαρχική και αυταρχική κοινωνία των απομονωμένων και εξαθλιωμένων τσιγγάνων, οι οποίοι και βιώνουν τον κρατικό και κοινωνικό αποκλεισμό από όλα ταβασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Άλλωστε το ιστορικό βάθος και πλάτος των φυλετικών διακρίσεων, τις οποίες υψίστανται, είναι και ο κύριος παράγοντας που τους κρατά δέσμιους αυτών των αντιλήψεων και νοοτροπιών, όπως είναι αποτυπωμένες, με τον δικό τους τρόπο, και σ’αυτό το παραμύθι.

99

ια φ ο ρ ά κι έναν καιρό, ήταν δεν ήταν, ήταν ένας βασιλιάς. Ο βασ ιλιάς αυτός είχε ένα πρ ό β λ η μ α και, για ν α τ ό λύσει, έβαλε στοίχημα. Το σ τοίχημα έλεγε ότι, αν κά­ π ο ιο ς κατορθώ σ ει να φ έρ ει τον ήλιο στο π α λάτι του, θα του δ ώ σει την κόρη του, το σπίτι του και τα πλο ύτη του. Το πρ ά γμ α δεν ήταν καθόλου εύκολο, γιατί, όπ ω ς έλεγε ο βασιλιάς, το βουνό κρατάει τον ήλιο. Ο βασ ιλιάς ήθ ελε έστω και μια μέρ α να π λύ νει το π ρ ό σ ω π ό του με ήλιο. Στην αρχή έβ αλε το σ τοίχημα με σαράντα δύο αντάρτες. Α λλά όπ οιος α π ’ αυτούς π ή ­ γαινε στο βουνό, πέθαινε. Ύ σ τερ α πή γαν τρ ία αδ έ ρφ ια στο β ασ ιλιά και στοιχημάτισαν μαζί του.Την άλλη μέρα πή γε στο βουνό ο μεγαλύτερος α δερφ ός, πέθανε κι αυτός - π ά ε ι ο δεύτερος, πεθαίνει κι αυτός. Στο τέλος π ά ε ι ο τρίτος, ο μικρότερος αδερφ ός. Αυτός είχε μαζί του μια μικρή σ φ ε­ ντόνα. Μ ’ αυτή σκότωνε π ο υ λ ιά κι έτρωγε. Αφ ού έφ αγε και ήπ ιε στο πα λάτι με το βασιλιά, ξεκίνησε. Έ ν α ελικόπτερ ο τον πα ίρνει και τον πη γαίνει στο βουνό. Με το τσ α π ί και ύστερα απ ό ώρ ες σκάψιμο, ο μικρός αδ ερφ ό ς ανοίγει το βουνό και ο ήλιος χ τυπάει στο παλάτι. «Τώρα, συλλογάται, αφ ού τ ε λείω σ α τη δουλειά, θα π ά ω να δω τη γυ ναίκα μου. Ελικό­ πτερο, όμως, δεν έρχεται να τον πά ρει. Κλαίει. Είναι μικρός. Π αίρνει ένα δρόμο, γ ια να δει πο ύ βγαίνει. Εκείνη τη στιγμή βλέπει μπροσ τά του μια καρακάξα. Σ κέφτεται ν α τη σκοτώσει. Ό μ ω ς την αφήνει. Το π ο υ λ ί φεύγει, κι αυτός το ακολουθεί. Στο τέλος φτάνει σε μια μεγάλη σ πηλιά. Το π ο υ λ ί π ερ νάει και το φτερό του αφήνει. Τον άκο υσ ε ο Θεός, και λέει: «Απ’ εδώ π ο υ λ ί περ νά ει και το φτερό του αφήνει. Θ α κατεβώ κάτω να δω π ο ιο ς είναι. Και κλάμα πρ ώ τη φ ο ρ ά ακο ύω τόσο». Κατεβαίνει, λοιπόν, κάτω ο Θ εός και τον ρωτάει: - Τ ι κάνεις εδώ , π α ιδ ί μου; - Τ ι να κάνω, πα ππ ού , το δρ ό μ ο έχασ α και ψ άχνω να τον βρω.

Μ

τον

- Εντάξει π α ιδ ί μου, του λέει, θ α κοιμηθείς εδώ . Έ χε ι βρύση εδ ώ κοντά σου. Θ α ξυπνή­ σεις το π ρ ω ί και θα πλυθείς. Θ α πά ρ ε ις αυτόν τον δ ρ ό μο μπ ρ οσ τά σου ευθ εία και θα βγεις σ ’ ένα μέρος όπ ου θα βρεις τρεις νεράιδες. Ά μ α θέλεις, π ά ρ ε γ υ ναίκα α π ’ εκεί. Θ α πά ρ εις το φ ό ρ εμ ά της, κρ ύ ψ ’ το, κι αυτή θα ’ρ θει κοντά ν α στο ζητήσει. Εσύ όμω ς δε θ α της το δώ σεις. Α μέσω ς έφ υγε ο Θεός. Κοιμήθηκε ο μικρός Τσιγγάνος και το π ρ ω ί πλύ θη κε στο π ρ ό ­ σω πο. Δ ρό μο πα ίρνει, δ ρ ό μο αφήνει. Φτάνει στις τρεις νεράιδες. Αναρωτιέται π ο ια νε­ ρ ά ιδα να πά ρει. «Εγώ», σκέφτεται, «είμαι μικρός. Τη μικρή νερ ά ιδα θ α πάρω». Παίρνει και της κρ ύβει το φ ό ρ ε μ ά της, όπ ω ς του είπ ε ο Θ εός και φεύγει. Η νερ ά ιδα τον ακολουθεί.

- Δ ος μου το φ ό ρ εμ ά μου, φωνάζει. Θ α με σκοτώ σ ουν τ α α δ έ ρ φ ια και οι γονείς μου. Ο νεαρ ός Τσιγγάνος όμ ω ς τίπ οτε. Συνεχίζει το δρ ό μ ο του ώ σ πο υ φτάνει στο χω ρ ιό του. Η νερ ά ιδα π ίσ ω του, φτάνει κι αυτή. Κοιμάται μαζί της και κάνει δύ ο πα ιδιά: ένα α ­ γ ό ρ ι κι ένα κορίτσι. Ή ρ θ ε ο καιρός, ο μήνας του να γίνει φαντάρος. Π ριν π ά ε ι στο στρατό κάνει το γ ά μ ο με τη νεράιδα. Εκεί κάπ οιο ς φ ίλο ς του ζητάει α π ’ τη νύφ η να χ ορ έψ ει μαζί του.

- Ω ρ αία ρ ού χα φορ άς, της είπε. Η νύφ η σκίζει τα ω ρ α ία ρ ού χα π ο υ φ ο ρ ά ε ι και τα πετάει.

- Γιατί, νύφ η μας, σκίζεις και πετάς τα ρ ού χα σου; τη ρωτάνε ο ι καλεσμένοι.

- Εγώ, απαντάει η νύφ η, θέλω τα δικά μου ρ ού χα γ ια να χορ έψ ω . Θ έλω τ α ρ ού χα που πή ρ ε ο άντρας μου. Επεμβαίνουν οι φ ίλο ι του γα μ πρ ού και του λένε: - Δ ος τα τα ρούχα, να χορ έψ ει και η νύφ η ένα τραγούδι.

- Αυτά δεν τα ’χ α εγώ, τα ’χω γ ια το π α ιδ ί μου, λέ ε ι εκείνος. Ύ σ τ ε ρ α όμ ω ς α π ’ τις π ιέ ­ σεις τω ν φ ίλω ν του έκανε π ίσ ω και της τ α δίνει. Η νεράιδα, μόλις φ όρ εσ ε τα δικά της τ α ρ ούχα, χόρεψ ε, διασκέδασε. Μ ια μέρα, α π ’ τις επόμενες, λέει στην κόρη της: - Κόρη μου, άμ α θα ’ρθει α π ’ το στρατό ο πα τέρας σου, να φ ο ρ έσ ει ό λο χ ρ υ σ ό και, ό­ π ο υ σκιστούν τα ρ ού χα του, εκεί θα με βρει εμένα. Τελείω σ ε τα λόγ ια της, έφ υγε και π ή γε στη μάνα και στα α δ έ ρ φ ια της.

- Είσαι μαγαρ ισ μένη κόρη μου, είπ ε η μάνα της. Κοιμήθηκες με άντρα.

- Τι λες μά να μου; Τι λό γ ια είναι αυτά; διαμαρ τυ ρή θη κε η κοπέλα. Σκέφτεται η μάνα και της λέει: - Πού θες να σε β άλω: στο κοτέτσι με τα κοτό πο υλα ή με τ α γαλο πο ύλα; - Στο κοτέτσι μ ε τ ά κοτόπουλα, είπε η κόρη. Μ έσα στο κοτέτσι τα κοτό πο υλα την έσκισαν, την έκοψ αν. Την έκαναν μες στα αίματα. Ύ σ τερ α α π ό μερικές βδ ομ άδες ο άντρας της γυρίζει α π ’ το στρατό.

- Μ παμπά, λέει, η κόρη... Δ εν π ρ ό λα β ε να μιλήσ ει και ο πα τέρας της λέει: - Σκάσε τώ ρ α εσύ, μιλάει το π α ιδ ί...

- Μ παμπά, λέει το πα ιδί, είπ ε η μάνα να φ ορ έσ εις όλο χ ρυ σ ό κι όπ ου θα σκιστούν τα ρούχα, εκεί θα τη βρεις. Φ όρεσε όλο χ ρυ σ ό και σ κίστηκαν τα ρ ού χα του. Την κοιτάει και τη βρίσ κει μ έσ α στο κοτέτσι. Τη βγάζει έξω. Ύ σ τ ε ρ α της λέει: - Στο σπίτι πο υ ήσ ο υν με τα π α ιδ ιά σου, με τη μάνα μου, δεν έτρωγες, δεν έπινες, δεν έκανες; Γ ιατί έφυγες; Και της ρίχνει κα ’να δυ ο σκαμπ ίλια. Κι εμείς α π ’ εκεί πο υ ήμαστε, ε δώ ήρθαμε»

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΝΤΟΥΣΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το παραμύθι Ο Τσιγγάνος και η νεράιδα είναι μέρος της έρευνας και μελέτης του Δημήτρη Ντούσα «Ρομ και φυλετικές διακρίσεις», η οποία θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Gutenberg.

ΘέματονΜήνα

κωστουλας μητροπουλου

ΚΩΣΤΟΤΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΤΛΟΤ

Κ α ι όλα αυτά για ένα πήδημα και ολα αυτα για ενα πηδημα

μυθιστόρημα

ΚΕΔΡΟΣ

ΓΙΟΒΑΝΝΑ

Α τμός με λέξεις οιηγηματα

ΒΑΝΑ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Οιερώς πεθαίνουν στονκαθρέφτη μυθιστόρημα ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΟΤ

Άνεμος ανατολικός μυθιστόρημα

Κ

ε δ ρ ο Σ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

( £ )

KLS

Πρόκειται για μια εψ’όλης της ύλης συνομιλίαμε τον Αημήτρη Ραντόηονλο. Στομέτρο ηου η προσωπική εξομολόγηση διασταυρώνεται με την πνευματική διαδρομή, η πολιτική δράση με τα κείμενα, οι άνθρωποι με τις ιδέες. Σε κάποια σημεία αυτής της μακράς κουβέντας οπροσεκτικός αναγνώστης θα ακούσει την αυτοκριτική-ρητή ή υποδόρια- ενός παθιασμένου ανθρώπου με τα συλλογικά οράματα της κομμουνιστικήςΑριστερός- την προσπάθεια ενός ανιδιοτελούς πολίτη κι ενός εραστή της λογοτεχνίας να επαναπροσδιοριστεί, χωρίς τις γνωστές μεμιριμοφίες ήμεγαλομανίες, σε σχέση με αυτά που έζησε και με αυτά που διάβασε. Οποιος έχει εντρυψήσει στα κριτικά κείμενα του Ραυτόπουλου, βιβλιοκριτικές αλλά και συνθετότερα έργα, θα έχει διαπιστώσει ότι τρέρουν κάτι από την έριδα των αρχαίων και την “ ευλάβειαν” τωνβυζαντινών- δηλαδή: συναιρούν την πολεμική, που στοχεύει στην αυταρέσκεια και στον δογματισμό των παραδομένων κριτηρίωνμε την αφοσίωση, που τρέφεται απότην κρυφή ζωήτων κειμένων. ΟΠολ Ρικέρμας λέει ότι οκριτικός πρέπει να γίνει μαθητής του κειμένου. Είναι ένα δεδομένο, μιαρήση, που δεν σκύφτηκα ναρίξωστην κουβένταμας. Είμαι όμως σχεδόνβέβαιος ότι, έστω και εκ των υστέρων, οΔ. Ραυτόπουλος θα συμφωνούσε ότι πρόκειται για τον πλησιέστερό του δυνάμει ορισμό της κριτικής τέχνης. ΜΙΣΕΛΦΑΪΣ

Συνέντευξη

Δημήτ Ραυτόπουλος: Μ ισ έλ Φάις: Μ ιλήσ τε μου για τα παιδικά σας χρόνια: τον γενέθλιο τόπο, το οικογενειακό περιβάλλον, τα πρώτα β ι­ βλία που διαβάσατε, τους ανθρώπους που σφράγισαν τη νεότητά σας... Δημήτρης Ραυτόπουλος: Τα παιδικά χρόνια του καθενός εί­ ναι ενδιαφέροντα για το «μυθιστόρημά» του, είτε το γράφει είτε απλώς το φυλλομετράει μόνος. Γιατί είναι κυριολεκτικά μυθιστόρημα-μύθος, βίος και πολιτεία, οδύσσεια, λυρικός χώρος δίχως κείμενο, ποίηση δυνάμει. Αντίθετα, τα παιδικά χρόνια, συμπυκνωμένα από τον ενήλικα λόγο... τι προδοσία! Η ποίηση έχει μερικές στιγμές διαβατήριο γι’ αυτή τη μυστι­ κή χώρα, ας πούμε μερικοί στίχοι από τον Ένοχ Άρντεν του Τένισον, συχνά ο Ρεμπό, ο Πόε (Αναμπελ Λι), Α, πηγάδια από μαγείες, λέει ο Ρεμπό σε μια από τις Εκλάμψεις. Αν μετα­ γλωττίζαμε ρεαλιστικά τις «Τρεις παιδούλες» του Μέτερλινκ, θα τις ξανασκοτώναμε. Για να το πω αλλιώς, δεν μας ενδιαφέρει ο βίος του Σικελιανού αλλά ο Λυρικός βίος του, το πώς γεννιέται κι ανατρέφεται ο Αλαφροΐσκιωτος. Κατά τα άλλα, ο συγγραφέας δεν εί­ ναι σταρ, για να ενδιαφέρει τους παπαράτσι. Αλλά ο Πειραιάς των παιδικών μου χρόνων μένει μέσα μου σαν η τελευταία ανεκτή μορφή πόλης - αντίθετα από τη ση­ μερινή... αναχαθήνα όπου ζω, αναγκαστικά και όσο λιγότερο μπορώ. Εννοώ, ο προπολεμικός Πειραιάς, δρόμοι, γειτονιά, σπίτια· θυμάμαι πιο έντονα μια μυρωδιά σοροκάδας, από θά­ λασσα, λιμάνι, φάμπρικα, σκόνη, κάτι βαπορίσιο - δεν είναι ι­ δέα - από το Παλατάκι ώς το Φάληρο. Οι πιο πολλοί δικοί μου είχαν απασχολήσεις στη θάλασσα ή γύρω από το λιμάνι. Αν πρέπει να βρω κάτι σημαντικό, να... στην οικογένεια υπήρχαν δυο-τρεις γεννημένοι αφηγητές, κρεμόσουνα απ’ τα χείλη τους, που λένε: γιαγιά (προπάντων), ένας θείος, ο πατέραςΚεφαλλονίτης αυτός. Ένας φιλόλογος από την πρώτη γυμνα­ σίου, από εκείνους που εμπνέουν, αν και τα λογοτεχνικά του γούστα ήτανε πολύ συντηρητικά, αυτά τα λίγα πρόσωπα βρί­ σκω στα πρώτα χρόνια. Καμιά πρωτοτυπία και στα διαβάσμα­ τα: λαθρανάγνωση από την πατρική βιβλιοθήκη, συντηρητική κι αιπή, κατ’ επιλογήν βέβαια - μυθιστορήματα, εκδόσεις της

“Η κριτική έχει μια πλευρά Ουσια99 Καβάφη και των πραγματικών. Ύστερα ήρθε η Κα­ τοχή, οι επαναστατικές ιδέες κ.τ.λ. Αν θέλετε το πι­ στεύετε: στις πρώτες ιδεολογικές μου ανησυχίες ανταποκρίθηκε ο Λασκαράτος, που, σαν Κεφαλλονίτης, δέσποζε στη σπιτική βιβλιοθήκη.

«Πρωίας», όπως Ο Αόρατος άνθρωπος του Γουέλς, Μορίς Λεμπλάν, ένα δύο δείγματα ροζ ρομάντσου - από το περίπτερο μπόλικη «Μάσκα» ή «Μυστήριο» και, ευτυχώς, περιοδικό «Μπουκέτο». Αλλά αν δεν ήτανε η Οδύσσεια του Εφταλιώτη, σχολικό βιβλίο στα Νέα Ελληνικά, η φιλολογική μου σιρμαγιά θα είχε μείνει εκεί, ως Πολύβιο Δημητρακόπουλο περίπου. Αλλά συμβαίνουν και ατυ­ χήματα: μια μέρα στο περιοδικό ποικίλης ύλης «Αθήναι» - φιλολογικό παράρτημα του «Ελληνικού μέλλοντος» αν θυμάμαι καλά - διάβασα το «Περιμένονταςτους βαρβάρους» του Καβάφη (δεκαετία του ’30). Δεν κατάλαβα γιατί με γοήτευε - το έμα­ θα απ’ έξω. Μέχρι τότε για μένα ο Παλαμάς ήταν η Ποίηση με κεφαλαίο, μάλιστα άρχιζα και ξανάρχι­ ζα ένα... μεγαλόπνοο μιμητικό στιχούργημα, σε δε­ καπεντασύλλαβο, τουλάχιστον τόσο προφητικό ό­ σο Η Φλογέρα του Βασιλιά. Ευτυχώς σταμάτησε η προσπάθεια από την έλευση των βαρβάρων, του

Κλείνετε μια σαραντακονταετία στην κριτικογραφία: τόσο ως μάχιμος κριτικός όσο και ως μελε­ τητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Θ α μ π ο ρ ο ύ σ α τε να χ ω ρ ίσ ετε το κριτικό έρ γο σας σ ε περιόδους σύμφωνα μ ε τις θεω ρητικές σας προσλαμβάνουσες όσο και μ ε τις κοινωνι­ κές αναφορές σας; Να β ρ είτε κείμενά σας ή ευ­ ρύ τερες μελέτες σας που να τα λειτουργούν ως οδόσημα στην εν γένει διαδρομή σας; Υπάρχει τουλάχιστον μια διαχωριστική γραμμή στα δημοσιεύματά μου κι αυτή είναι η δικτατορία η στρατιωτική, που για μένα σημαίνει το τέλος της στράτευσης. Το ’68 το δικό μας, του Παρι­ σιού και της Πράγας, η συστηματική επαφή μου με τη νεότερη σκέψη (ιδιαίτερα τη γαλλική, με την αυτοεξορία στο Παρίσι) και το σκοτεινό φαι­ νόμενο του άκριτου και γελοίου μαοϊσμού των διανοουμένων μού διέλυσαν και τις τελευταίες ι­ δεολογικές αυταπάτες. Διέλυσαν κάτι πιο ποιητι­ κό ή νεφελώδες, την ουτοπία. Μόλις είχαμε ξε­ μπερδέψει με το σταλινισμό, το νέο σχολαστικι­ σμό, την ολοκληρωτική πολιτική θρησκεία, αμέ­ σως, αυτόματα θαρρείς, ανέτελλε η επόμενη πάντα εξ ενατολών. Φαινόμενο ανησυχητικό και θλιβερό: μια πίστη σε κάπ άγνωστο (οπωσδήποτε όμως με όλα τα σημεία του ολοκληρωτισμού), σάρωνε από τη μια μέρα στην άλλη, σαν επιδη­ μία, τις πρωτοπορίες στη θεωρία, στις επιστήμες του ανθρώπου και στα Γράμματα... Σχεδόν ένιω­ θες την ανάγκη να επιστρέψεις στο Διαφωτισμό, στον αντικληρικαλισμό, στα παμφλέτα κατά του

Σννέντενξη

δεσποτισμού και του θρησκευτικού σκοταδισμού. Νομίζω ότι εκεί κορυφώθηκε η ήττα της διανόη­ σης στην εποχή μας. Για να έλθω σ’ εμένα τον ελάχιστο, θεώρησα τότε και από τότε ότι μια συνενοχή με την εποχή σου φτάνει και περισσεύει, ότι μετά την περιπέτεια του κομμουνισμού οι Μεσσίες των διανοουμένων πρέπει να καούν, ότι καμιά απαλλοτρίωση της συ­ νείδησης δεν είναι δικαιολογημένη. Και για να μεταφέρουμε τα δεδομένα της κοινω­ νικής σας διαδρομής στο πεδίο της κριτικής και της γραφής; Στην κριτική μου συγκεκριμένα, θα έλεγα χοντρι­ κά ότι από τη μια μεριά της διαχωριστικής γραμ­ μής είναι η «Επιθεώρηση Τέχνης» (Τσίρκας, Χα­ τζής, ΚαζαΑντιτάχθηκα σιρόδρα ντζάκης, Φρα­ στην «κομματικότητα» γκιάς κ.λπ.) και της λογοτεχνίας-κριτικής από την άλλη ο που ήθελε το ΚΚΕ και η ΕΔΑ και « Η ρ ιδ α ν ό ς » απέκρουσα με βιαιότητα (Άρης Αλεξάν­ τα προϊόντα της δρου). Θέλω να κάνω εδώ μια παρένθεση, για να πω δυο πράγματα. Το πρώτο: Αποκρούω τη χοντροκομμένη αντίληψη ότι η ιδεολογική κριτική αγνοεί, κατ’ ανάγκη, την αισθητική ποιότητα των κειμένων, τη λογοτεχνική πραγμάτωση, τη γλώσσα, το ύφος. Νομίζω ότι μου επιτρέπεται να πω, ότι και σ’ εκείνη την ιδεο­ λογική μου κριτική ουδέποτε αγνόησα τα στοι­ χεία αυτά, που κάνουν τη λογοτεχνία (θα μπο­ ρούσα να προσκομίσω τα χαρτιά). Χαρακτηριστι­ κά μάλιστα, θυμάμαι ότι το πρώτο μου δοκίμιο που ξεπέρασε τα όρια της σημειωματογραφίας («Τα πρόσωπα της Ασκητικής», για το καζαντζακικό μυθιστόρημα) εμπνεόταν από την αντίθεσή μου στη δογματική μαρξιστική κριτική - με αιχμές κατά Αυγέρη, Ρώτα κ.ά. - που καταδίκαζε ως α­ ντιδραστικές τις ιδέες του Καζαντζάκη. Το δεύτε­ ρο που θέλω να πω είναι ότι πρέπει να ξεχωρίζου­ με τα πράγματα, να ακριβολογούμε- να μη συγχέ­ ουμε λοιπόν την κριτική που εντάσσεται σε μια ι­ δεολογία και τη στρατευμένη πολιτική-κομματική κριτική (της αριστερός). Υποστηρίζω ότι άσκησα την πρώτη και όχι τη δεύτερη. Ανατάχθηκα σφο­ δρά στην «κομματικότητα» της λογοτεχνίας-κριτικής που ήθελε το ΚΚΕ και η ΕΔΑ και απέκρουσα με βιαιότητα τα προϊόντα της. Μερικοί μάλιστα α­ πό τους εκφραστές αυτής της στρατευμένης κομματικής λογοτεχνίας, που ήτανε στενοί φίλοι μου (Κώστας Κοτζιάς, Μεν. Λουντέμης), μου κό­ ψανε και την καλημέρα.

Συνέντευξη

Δ ια β ά ζ ο ν τα ς κάπ οιος επ οπ τικ ά το έρ γο σας διαπιστώνει ότι ο Τσίρκας και ο Αλεξάνδρου κα­ τέχουν δεσπόζουσα θέση. Είναι σύμπτωση ή ό­ χι το γεγονός ό τι οι δύο α υ το ί συγγραφ είς, ε ­ κτός του ότι μ ε το έργο τους σφράγισαν τη μ ε­ ταπολεμική πεζογραφία μας, υπήρξαν «α ιρετι­ κοί» αρ ισ τεροί και άσκησαν κριτική σ ε μια δογ­ ματική Αριστερά; Ας πούμε ότι είναι σύμπτωσις με την αρχαιοελλη­ νική έννοια, δηλαδή συνάντηση δύο πραγμάτων βίαια, που προκαλεί σοκ, ή δίνη, αναβρασμό, ό­ πως η συμβολή δύο ποταμών. Η συνάντηση της λογοτεχνικής ποιότητας με ιδέες νέες, αντικομφορμιστικές δημιουργεί μια τέτοια δίνη και τρα­ βάει στη μια περίπτωση την ιδεολογική - αντιδογματική κριτική και στη δεύτερη την αντι-ιδεολογι-

κή κριτική. Γιατί υπάρχει μια διαφορά στην «αιρετικότητα» μεταξύ Τσίρκα και Αλεξάνδρου: ο πρώ­ τος ήταν αιρετικός ως προς τον δογματικό κομ­ μουνισμό, για την ακρίβεια ως προς ορισμένες πρακτικές του, ενώ ο δεύτερος είναι αιρετικός ως προς τον κομμουνισμό και τη στράτευση γενικά (με τη μισή του ποίηση και με το μυθιστόρημά του). Ο πρώτος πάει από την εξέγερση προς την ευθυγράμμιση (σαφώς με το τελευταίο του βι­ βλίο, τη Χαμένη άνοιξη), ενώ ο δεύτερος, αντί­ στροφα, πάει προς την ολική απόρριψη. Θα ήθελα όμως να σταθούμε π ερισσότερο στην περίπτωση του Άρη Αλεξάνδρου. Τελευταία κυ­ κλοφ όρ ησ ε η π ολυσέλιδη ερ γα σ ία σ ας Ά ρ η ς Α λε ξ ά ν δ ρ ο υ , ο ε ξόρ ισ τος , από τις εκ δ ό σ εις «Σοκόλη».

Καταρχάς ο τίτλος. Ο Αλεξάνδρου υπ ήρξε εξ ό ­ ρ ισ τος σ τον καιρό του, σ το β αθ μ ό που δεν υ­ πήρξε μόνο το «μαύρο πρόβατο» για την κοινω­ νία αλλά και την Αριστερά. Μήπως όμως η προ­ σωνυμία εξόρισ το ς υπαινίσσεται και την κ αθυ­ σ τερ ημ ένη και μ ετά προσκομμάτω ν υποδοχή του μοναδικού μυθιστορήματος του; Έτσι είναι. Το είπα και σε άλλη περίσταση, ότι για μια ορισμένη Αριστερά ο Αλεξάνδρου παραμένει αφορεσμένος και Το Κιβώτιο στον παπικό της Ίντεξ λιμπρόρουμ προϊμπιτόρουμ. Για τους λό­ γους που είπα πριν, ο Τσίρκας είναι σήμερα απο­ δεκτός από μια κυρίαρχη «αριστερή» κοινωνία της κουλτούρας - εκτός Λακεδαιμονίων. Είναι δε­ κτός και από το θεσμό-εσμό, ενώ ο Αλεξάνδρου του προκαλεί αμηχανία ή και κάτι περισσότερο και παρεμπιπτόντως και ο Ραυτόπουλος που του αφιερώνει μια μονογραφία χωρίς αποκρύψεις. Αυτά δεν σημαίνουν ότι υποτιμώ τον Τσίρκα. Επι­ μένω ότι η Τριλογία του διεύρυνε τους ορίζοντες του ελληνικού μυθιστορήματος, από το κλειστό αστικό μυθιστόρημα και την ωραιογραφία της «γενιάς του ’30», ότι για πρώτη φορά το έκανε παγκόσμιο, όχι με την έννοια του κοσμοπολιτι­ σμού - που όντως υπάρχει σ’ αυτό - αλλά από ά­ ποψη πολιτισμική και ανθρωπολογική. Το μυθι­ στόρημα του Αλεξάνδρου πάλι είναι το οριακό έργο της δικής μου γενιάς, σημαδεύει το τέλος της ουτοπίας και θέτει εξ υπαρχής το πρόβλημα του Λόγου (με κεφαλαίο Λ), της γλώσσας και της επικοινωνίας. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου τυχαίο (ξανάρχομαι στην προηγούμενη ερώτησή σας) που Τσίρκας και Αλεξάνδρου ήταν αριστεροί αι­ ρετικοί διαφόρου βαθμού και που με τράβηξαν σε διαφορετικά στάδια της δουλειάς μου. Να κάνουμε όμως μια μικρή παρένθεση και ξα ­ ναπιάνουμε το νήμα του Αρη Αλεξάνδρου αμέ­ σως μετά. Στην προηγούμενη απάντησή σας θέσ ατε αρκε­ τά νομίξω εν διαφ έρ οντα ζητή μα τα. Μ ιλήσ ατε για «κλειστό ασ τικό μυθισ τόρημ α » και για την «ω ραιογραφία της "γενιάς του ’30"»· υπαινιχτήκατε ακόμη, αν κατάλαβα σωστά, ότι ο κοσμο­ π ολιτισμός της «γενιάς του ’30» σ τερ είτα ι ανθρωπολογικού και πολιτισμικού βάθους. Τα τελευ τα ία χρόνια είναι αλήθεια ό τι η γενιά των Σεφ έρη, Δημαρά, Θεοτοκά, Μυριβήλη κ.ά. δέχεται μια πολεμική κριτική και πλέον αντιμε­ τωπίζει μια ανοιχτή αμφισβήτηση. Δ εν είναι λί­ γοι εκείνοι που εκτιμούν ότι αυτοί οι δημιουργοί και διανοούμενοι σκοπίμως κράτησαν εκτός πο­ λιτισ μικού παιγνιδιού του ς Π απαδιαμάντη και

Λντοβιογραχρικά στοιχεία του Αημήτρη Ραντόηουλου Γεννήθηκα το 1924, τη χρονιά που πέθαναν ο Λένιν, ο Κάφκα, ο Κόνραντ και ο ρεαλισμό·;· εκείνη τη χρονιά είχαμε πολλά μανιφ έστα τον Νταντά και τον υπερρεα­ λισμού, ανακαλύφθηκε η κνματομηχανική, ο Γόμας Μ αν έβγαλε το “Μ αγικό Βοννό”, ο Αϊζενστάιν την “Απεργία”, ο Μυριβήλης τη “Ζωή εν τάφω” και ο Ηλίας Βουτιερίδης την “Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας”. Η ιστορία μ ’ έπιασε στα γρανάζια της πολύ γρήγορα, δεν μ ’ άφησε ούτε να τελειώσω τη Χη­ μεία πον διάλεξα θετικιστικότατα. Τετάρτη Ανγούστον-Κατοχή-εμφύλιος, καιροί για να κάνεις ο,τιδήποτε άλλο εκτός από το να ζήσεις. Στην Κατοχή έγινα κομμοννιστής, θέλησα να μοιάσω με τονς ανθρώπους πον «ταυτίζονται ολοκληρωτικά με τη θεωρία τονς, α­ κολουθώντας σκοπούς τελικούς», όπως λέει ο Καμύ, ορθως διαφωνώντας. Σ τα Δεκεμβριανά έφαγα μ ια σφαίρα εξ επαφής κοντά στο συκώτι, με αποτέλεσμα ν’ ανυψωθεί το διάφραγμα εκεί και ο δεξιός μου πνεύμο­ νας να υπολειτουργεί, είχα ή απόκτησα τότε και δεξιό μπλοκ της καρδιάς και, γενικά, ό,τι δεν πάει καλά α­ πάνω μου είναι δεξιά. Αριστερά υγιαίνω. Έγινα δημο­ σιογράφος για να μην πεθάνω γράφοντας. Μ ετά τις ε­ ξορίες βγάλαμε την «Επιθεώρηση Τέχνης» σαν καλοί «στρατενμένοι» κι εκεί είδαμε το σταλινισμό ανάμεαά μας και μέσα μας. Πρ ιν μπούνε τα τανκς της χούντας στο περιοδικό, το είχανε πατήσει τα κομματικά τανκς. Μ ετά τα πανεπιστήμιά μου, της εξορίας, στο Παρίσι, μετεξεταστέος, ξαναδιάβασα από την αρχή, αλλάζο­ ντας τις παρωπίδες με γυαλιά. Το Μ άη του ’68 είδα πια ότι δε γίνεται τίποτα. Μ ε τέτοια μυαλά και με μ ί­ σος στην ψυχή δεν αλλάζω τον κόσμο. Ο κίτρινος πυ­ ρετός, που θέρισε τις διάνοιες στη Λύση, εμένα με θε­ ράπευσε. Από το κομμουνιστικό μου παρελθόν κρατάω με ευλάβεια ό,τι απόμεινε από τη συντροφικότητα και ό,τι προδόθηκε από τον ίδιο τον κομμουνισμό: την α­ λήθεια, την ανθρωπιά, την αντίσταση στην εξουσίαβία, στο δόγμα, στην αυθεντία. Πιστεύω επίσης ότι οι παλιές μας πλάνες δεν είναι κεφάλαιο για να μας αποφέρει τόκους. Το να εξαργυρώνεις ο,τιδήποτε από θυ­ σίες γενεών, δυστυχία και αίμα το θεωρώ πιο ανήθικο από την καπιταλιστική εκμετάλλευση. Κ ι έχω τη βε­ βαιότητα ότι πάμπολλοι κομψοί «αριστεροί», «προο­ δευτικοί» τώρα που δένουν τα σκυλιά με τα λουκάνι­ κα, αν ζούσαν τότε (θα) ήτανε με τους άλλους-με ποιους ακριβώς, αδιάφορο - ή τουλάχιστον στο απάγκιο, με τους αδιάβροχους. Λεν θ ’ αφήσω ποτέ μουστάκια ή γένια.

ΣνΦτενξη

Β ιζυηνό (χα ρακτηρ ίζοντας το υ ς ως « ηθογρά­ φους») και αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό ποιη­ τικά μεγέθη σαν τον Καβάφη και τον Καρυωτάκη (επ ειδή τραυ μ άτιζαν τη «φωτεινή» εκδοχή της δικής τους ελληνικότητας). Από τη ν άλλη μ ερ ιά , σ το π εδίο τη ς π εζογρ α­ φίας, τα ίδια τα κείμενα φαντάζουν ισχνά και εσωστρεφή (παρ’ όλο τον κοσμοπολιτισμό τους). Το ερώ τημα είναι τούτο: Αυτή η κριτική για σας έχει ουσία ή πρόκειται για έναν «αποκεφαλισμό» άνευ αντιπάλου και, το κυριότερο, για μια απο­ καθήλωση Το κριτικό κείμενο (και μάλιστα π ου υ π α γ ο ­ το δοκίμιο) είναι έργο λόγου ρ ε ύ ε τ α ι απ ό - πριν να είναι εφαρμοσμένη π αρά π λευρες δ ια μ ά χ ες το υ θεΐύρία, επιστήμη μέθοδος όπου ούτε το ύφος, τύπου ελληνοούτε η εηαγτύγικότψα, κ εντρ ισ μ ός-εούτε η ενρφματικότψα, ξ ε υ ρ ω π α ϊ η φαντασία, οι αφηγηματικές σμός; αρετές (τιρέτιει να...) λείπουν Αυτά που είπα για τη «γενιά του ’30» (άκρως επιγραφικά, άρα δογματικά) αναφέρονται αποκλειστικά στην πεζογραφία, και μά­ λιστα στην πλειάδα που πήρε αυτή την ονομασία. Η ποίηση είχε λιγότερα εξωτερικά (θεματικά) προβλήματα και λιγότερες ενοχές ή συμπλέγμα­ τα· ίσως επειδή δεν περίμενε τον Ψυχάρη για να γράψει την ομιλούμενη, αλλά και επειδή, από συ­ γκυρίες, συνδέθηκε από τα πρώτα της βήματα με τα δυτικά δημοκρατικά κινήματα, με τον επανα­ στατικό ρομαντισμό, με το πνεύμα του risorgimento. Η δυτική ελληνικότητα του Σεφέρη και η συνομιλία του με τον Βαλερί ή τον Έλιοτ δεν είναι τραυματική. Το ίδιο ισχύει για τον ελλη­ νοκεντρισμό του Ελύτη, το ίδιο ισχύει για τους υ­ περρεαλιστές και για τους ελάσσονες. Οι απολο­ γητές όμως της «γενιάς του ’30» συνέχισαν μια σκιαμαχία: την κερδισμένη ήδη μάχη του δημοτι­ κισμού, συγχέοντας τη δική τους υπόθεση με τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, που είχε ακόμα αντι­ κείμενο. Το πνεύμα του «Ψυχάρη-κομματάρχη» (που λέει ο Γιάννης Αποστολάκης) - και που επι­ βιώνει ακόμα - οδήγησε στον αποκεφαλισμό της νεοελληνικής πρόζας, μηδενίζοντας τον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό. Ήρθε αργότερα η αρι­ στερά του ψυχαρισμού, ριζοσπαστικότερη αυτή, και έκαψε τα κείμενα - τα μετάφρασε στη δημοτι­ κή!.. Τους «μοντέρνους» μάς ενοχλούσε βέβαια και το γεγονός ότι αυτοί οι «ηθογράφοι» του μικρόκοσμου- που διέψευδαν τον επίπλαστο αστι­ σμό και τον κοσμοπολιτισμό το δικό τους - οι α­ ντιδραστικοί, θρησκόληπτοι κ.λπ. ήτανε, μαζί με

Συνέντευξη

τη Γυναίκα της Ζάκυθος και τον Μακρυγιάννη, οι θεμελιωτές της πεζογραφίας μας. Απαντώ τώρα στο συγκεκριμένο ερώτημά σας: Η συζήτηση αυτή για τη «γενιά του ’30» θα είχε ου­ σία αν κατευθυνόταν στη διπλή απεξάρτηση της κριτικής από τις βλαβερές συνέπειες του ψυχαρι­ σμού και από τα ιδεολογήματα. Αντίθετα, η περι­ χαράκωση των απόψεων σε στρατόπεδα δογμα­ τικά, πολιτικά, με τη βοήθεια της φόρτισης στην πλατεία, δεν ενδιαφέρει την κριτική ή τουλάχι­ στον δεν την προωθεί. Ο Βιζυηνός έμεινε από τα έ ξ ι διηγήματά του κι όχι από τα σ τιχουργήματά του. Κατά τη γνώμη μ ο υ κ α ι ο Α ρ η ς Α λ ε ξά ν δ ρ ο υ θ α μ ε ίν ε ι απ ό Το κιβώτιο και όχι από τα ποιήματά του. Διαπίστωσα ότι στην κριτική μονογραφία σας α­ π ο φ εύ γ ετε να α π ο τιμ ή σ ε τε το π οιητικό έρ γο του Αλεξάνδρου. Γιατί συμβαίνει αυτό; Συμφωνώ μαζί σας, αλλά και ο ίδιος ο Αλεξάν­ δρου συμφωνεί, αφού έχει χαρακτηρίσει τα ποιή­ ματά του οδόσημα μιας πορείας που οδηγεί στο Κιβώτιο (ή μήπως της ίδιας της πορείας του Κιβώ­ τιου;). Στην εργασία μου πάντως καθόλου δεν α­ ποφεύγω τη συζήτηση για την ποίηση αυτή. Τη συνολική αποτίμηση του τύπου Ναι-Όχι, δεν τη θέλω βέβαια, δεν παρακάμπτω όμως τον έλεγχο της ποιητικής γραφής, πολλές φορές και με αρ­ νητικές κρίσεις. Διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές της κριτικής βιογραφίας του Άρη Αλεξάνδρου - καθώς συνε­ νώνει τη θέρμη του εραστή της λογοτεχνίας μ ε τη νηφ αλιότητα του ανατόμου μια ς ολόκληρης εποχής - ένιωσα ότι αυτό είναι το πιο προσωπι­ κό βιβλίο σας. Το διαπερνά, δηλαδή, ένα ρίγος κ αθαρά προ­ σωπικό. Πού οφείλεται αυτό; Στη σχέση σας μ ε τον «πολίτη του λόγου»; Σ τα κοινά βιώματα; Στις κοινές διαψεύσεις και συμπεράσματα; Οφείλεται σε όλα αυτά. Εκεί μέσα είναι η γενιά μου κι εγώ ως μονάδα της, όχι μόνο οι ιδέες και η περιπέτεια της πίστης, αυτή η «αργοναυτική εκ­ στρατεία του ιδανικού», αλλά και η εμπειρία της πτώσης. Πρωτομάθαμε τον κόσμο μέσα στη σύ­ γκρουση (Κατοχή, εμφύλιος), εμπλακήκαμε ψυχή τε και σώματι. Νομίζω ότι χρωστάμε μια απολογία καθαρή, μια κάθαρση. Σχεδόν χωρίς να το θέλω, κάνοντας την πνευματική προσωπογραφία του συγγραφέα, τραβούσα γραμμές μιας τοιχογρα­ φίας σαν «φόντο». Ξέρετε, υπάρχουν έργα που είναι αδύνατο να τα δεις ολότελα αποσπασμένα από την ιστορία ή από τον βίο, ό,τι και να λέει, ό-

σο δίκιο και να ’χει γενικά ο 'Ελιοτ ή η Νέα Κριτι­ κή. Το ζήτημα είναι να μη συγχέονται αυτά. Το ζή­ τημα είναι πώς συνδέονται. Αν προσέξατε, οι σε­ λίδες και τα υποκεφάλαια που αναφέρονται στις ποιητικές συλλογές του Αλεξάνδρου και το ό­ γδοο κεφάλαιο για το Κιβώτιο μπορούν να απο­ σπαστούν και να αυτονομηθούν από το βιογραφικό και το ιστορικό υλικό. Είχα στο νου μου έναν υ­ ποθετικό αναγνώστη νέο, αθώο - δηλαδή χωρίς προκατάληψη. Τώρα, το υλικό μου, τα στοιχεία και οι πληροφορίες μου είναι αντικειμενικά, κατά το μέτρο των δυνατοτήτων μου. Το «ρίγος» που λέτε, το πάθος και το ύφος, θα έλεγα εγώ, ναι μου ανήκουν, η φιλία μου όμως με τον «πολίτη του λόγου» πολύ λιγότερο επηρεάζει τη γραφή αυτή. Ο Νίκος Γκότσος μ ετέφ ρ ασ ε τον Λόρκα. Παλιότέ ρ α ο Σ εφ έ ρ η ς γ ύ ρ ισ ε σ τη γλώ σσα μ α ς το ν Τ.Σ. Ελιοτ. Και οι δυο μ ε τον ένα ή τον άλλο τρό­ πο επ ηρ εάσ τηκαν από τα συγκεκριμένα μ ε τ α ­ φραστικά τους εγχειρήματα. Τον Άρη Αλεξάνδρου πολλοί τον γνωρίζουν ως χαλκέντερο και υποδειγματικό μεταφ ρ ασ τή του Ντοστογιέβσκι. Π ισ τεύετε ότι στην περίπτωση του Α λεξάνδρου ο Ρώ σος συγγραφέας έπ αιξε κάποιο ρόλο στη λογοτεχνική του εξέλ ιξη ή π νευματική του δια­ μόρφωση; Ο μεταφραστής πάει, φυσιολογικά, στον συγ­ γραφέα του - καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Ασυ­ νείδητα τουλάχιστον τον μετενσαρκώνει· θα ήταν αδύνατο να μην επηρεαστεί. Ο Αλεξάνδρου κατέχεται κυριολεκτικά από τον Ντοστογιέβσκι. Άλλωστε είναι και ο ίδιος Ρώσος εκ διασταυρώσεως μάλιστα βαλτικής κι αυτός. Αν υπάρχει «χαρακτήρας» ή εθνικο-πολιτιστικό ασυνείδητο, αυτό παίζει ρόλο κι εδώ. Γράφω διάφορα γι’ αυτή την ψυχο-πνευματική συγγένεια, την προσήλωση μάλλον του Αλεξάνδρου στον μεγάλο Ρώσο. Έχει επίσης αντανακλαστικά προσώπων του Ντοστογιέβσκι - του πρίγκιπα Μίσκιν λ.χ. - και παρόλο τον ορθολογισμό που επαγγέλλεται ώς το Κιβώ­ τιο, στην ηθικο-πνευματική του μορφή υπάρχει κάτι σαν αύρα αγιότητας. Ανήκετε σ ε αυτούς που από πολύ νωρίς είδαν τη λογοτεχνική κριτική ως ένα μ έσ ο γενικότερης πολιτισμικής παρέμβασης. Ω στόσ ο, κάπ οιες φορ ές σας κατηγόρησ αν ότι δεν αποφύγατε τις «βλαβερές συνέπειες» της α­ ρισ τερής ιδεολογίας... Δεν τις απέφυγα, όντως. Μου δόθηκε, ως τώρα, η

Βι β λ ία και δημοσιεύματα του Αημήτρη Ραντόπονλον Οι ιδέες και τα έργα. Αθήνα. Δίφρος, 1965 Τέχνη και εξουσία. Αθήνα, Καστανιώτης, 1985 Κρίσιμη λογοτεχνία, Αθήνα, Καστανιάτης, 1986 Σ ημεία στίξεως, Αθήνα, Στοχαστής, 1987 Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος, Αθήνα, Σοκόλης, σει­ ρά «Οι δικοί μας-1», 1996 ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΠΟΥ ΛΕΝ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΒΙΒΛΙΑ: • «Περί ελευθερίας. Η υπόθεση των δυο Σοβιετι­ κόν συγγραφέων [Ντάνιελ και Σινιάβσκι] και η πνευματική μας δεξιά», περ. «Επιθεώρηση Τέρης», τ. 135, Μάρτιος 1966 • «La litterature baillonnee», περ. «Les Temps Modemes», No 276 bis, 1969, Paris - Dossier «Aujourd’hui la Cr'ece» • «To A της Ανεξαρτησίας», περ. «Ηριδανός», τ. 1, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1975 • «Οι διανοούμενοι μπροστά στον ολοκληρωτι­ σμό», περ. «ΗΑέξη», αφιέρωμα «Διανοούμενοι και δικτατορία», τ. 63-64, Απρίλης-Μάης 1987 • «Ον τόπος - ον τρόπος - ο υπαρκτός σοσιαλισμός καταρρέει από μόνος του», περ. «Τετράδια», τ.

23, Φθινόπωρο-Χειμώνας 1989-1990 • «Ένας συγγραφέας του καιρού μας - Σχόλια στη Φανταστική περιπέτεια τον Αλέξ. Κοτζιά», περ. «Γράμματα και Τέρες», αφιέρωμα στον ΑΧ. Κοτζιά, τ. 64-65, Ιανουάριος-Μάρτιος 1992 • «Ο Κώστας Κουλουφάκος στον φονιά το λαγκά­ δι», περ. «Μανδραγόρας» αφιέρωμα Κ. Κουλονφάκος, τ. 3,Απρίλιος-Ιούνιος 1994 • «Θαν. Βαλτινός, Ορθοκωστά.» περ. «Γράμματα και Τέρες», τ. 71,1994 • «Η Ορθοκωστά δεν είναι σαπουνόπερα», περ. «Αντί», τ. 559,16 Σεπτεμβρίου 1994 • «Πολιτεία και ενδοχώρα ενός άγρυπνου λόγου» [Βασιλική Παπαγιάννη], περ. «Γραφή», Λάρισα, τ. 28-29,Χειμώνας 1994-1995 • «Επιθεώρηση (ατρατευμένης) Τέχνης», περ. «Μανδραγόρας», αφιέρωμα «Επιθεώρηση Τέ­ χνης», τ. 6-7, Ιανονάριος-Ιούνιος 1995 • «Γιάννης Μανούσακας, 1907-1995», περ. «Μαν­ δραγόρας», τ. 6-7, Ιανονάριος-Ιούνιος 1995 • «Ο μεταφραστής Άρης Αλεξάνδρου», περ. «Μετά­ φραση ’96», τ. 9, Σεπτέμβριος 1996 • «Αλληλούια για μια μεγάλη ποίηση» [Τάσος Λειβαδίτης], ειρημ. «ΗΑυγή», 10 Νοεμβρίου 1996

•

•

ΔΥΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ: Στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία - «Φιλιππι­ κός ενός κριτικού», συνέντευξη στο Αημήτρη Γκιώνη, 27 Νοεμβρίου 1988. Στο περ. «Το Δέντρο». Συζήτηση με τον Βαγγέλη Κάσσο, τ. 46, Καλοκαίρι 1989

Συνέντευξη

ευκαιρία να αναφερθώ σ’ αυτές και γενικά στα κοινά λάθη μιας εποχής ακραίων συγκρούσεων, που πίεζε ασφυκτικά τον διανοούμενο μεταξύ δι­ λημμάτων δεινών. Το περίεργο είναι ότι μου το καταλογίζουν σήμερα συνάδελφοι που δεν τις α­ ποφεύγουν σήμερα - όταν λ.χ. κρίνουν τα αποδε­ σμευμένα γραφτά μου με όρους (και με επιφυλά­ ξεις) ιδεολογικούς, ανανεωμένους βέβαια. 'Αλλοι πάλι συνάδελφοι από τις κλάσεις των στρατευμένων, θυμάμαι ότι τότε μου έπλεκαν το εγκώμιο ίσα-ίσα για τα πιο ακραιφνή και σκληρά κριτικά μου γραφτά και αργότερα... αποστασιοποιήθηκαν, ένας μάλιστα μου καταλόγισε, επιεικώς, σύγ­ χυση. Στην αντίθετη κατεύθυνση κάτι τέτοιο έγινε με τις εξωλογοτεχνικές παρεμβάσεις μου στον ιδεολογικό-πολιτικό χώρο. Μπράβο! στο τηλέφω­ νο ή μέσα στο ασανσέρ, δυσμενή σχόλια ή ψυ­ χρότητα στην πλατεία... Ας μην επιμείνω επί προ­ σωπικού επιπέδου... Και μ ια και μιλά μ ε για τον ιδεολογικό πέλεκα. Πριν τρία χρόνια μ ε την «Ορθοκω στά» του Βαλτινού ανοίχτηκε ένα μέτω π ο, ανάμεσ α σ το αν πρέπει τη λογοτεχνία να την αξιολογούμε απα­ ράβατα ως ένα αισθητικό φαινόμενο ή αν η ιδε­ ολογική ανάγνωση της ιστορίας που φέρει απο­ τελεί κριτήριο αξιολόγησης. Εσείς, τότε, απ αντήσατε μ ε σκληρή «πολιτική» γλώσσα στους επικριτές του Βαλτινού. Θα ήθε­ λα να σ υ ζη το ύ σ α μ ε λιγάκι δ ιεξο δ ικ ό τερ α τη στάση σας, τώρα που κρύωσε όλη αυτή η αντι­ δικία. Εδώ θα επεκταθώ, αναγκαστικά. Το αισθητικό κριτήριο είναι υποχρεωτικό για κάθε είδους κριτι­ κή- είναι κάτι αυτονόητο, εφόσον η λογοτεχνίατέχνη είναι φαινόμενο αισθητικό. Όσο για την ανί­ χνευση από την κριτική της «ιδεολογικής ανάγνω­ σης της ιστορίας», που πιθανό να φέρει μέσα του το έργο, αυτή η ανίχνευση είναι δεύτερη και δεν αναιρεί την προτεραιότητα της αισθητικής του α­ ντιμετώπισης, ούτε, πολύ λιγότερο, την κάνει πε­ ριττή. Στην Ορθοκωστά η ανάγνωση της ιστορίας που κάνει ο Βαλτινός είναι κάτι πολύ βαθύτερο α­ πό την πολιτική εκτίμηση, που κι αυτή δεν δικαιώ­ νει τη μια μερίδα του εμφύλιου, τους ταγματα­ σφαλίτες. Αποκαλύπτει το μηχανισμό του διχα­ σμού και περισσότερο φτάνει στα βάθη του κα­ κού μέσα στον άνθρωπο, δείχνει πόσο εύκολα η ι­ δεολογία, ο εντεγκρισμός μετατρέπουν σε άγρια θηρία τους χθεσινούς πράους ανθρώπους και την ειρηνική κοινωνία. Και, επιτέλους, οι ευθύνες της αριστερός για τον εμφύλιο - που θέλει πάντα δύο - δεν είναι δυνατό να μυστικοποιηθούν. Αυ-

Σννέντενξη

τές έρχονται στην κοινωνική συνείδηση καθυστε­ ρημένα, γιατί μέσα στις συνθήκες του μετεμφύλιου και της δικτατορίας τα φοβερά λάθη της απωθήθηκαν στο τραυματικό μας υποσυνείδητο. Εί­ ναι αλήθεια ότι οι περισσότερες αφηγήσεις στην Ορθοκωστά φέρουν σε πρώτο πλάνο τη βίαια μο­ νοπώληση της Αντίστασης από την αριστερά άρα τη δική της ευθύνη για τον εμφύλιο. Είναι αυτό που δεν θέλει ακόμα να παραδεχθεί η αριστερά στο σύνολό της, διαιωνίζοντας έτσι στο ψυχοδιανοητικό επίπεδο τις συνέπειες του διχασμού. Ίσως γιατί έχει την ανόητη εντύπωση ότι τελικά κέρδισε τη ρεβάνς! Έτσι εξηγείται και η αξίωσή της να επιβάλει λογοκρισία δια του ηθικού εκφο­ βισμού. Κάνοντας ένα από τα γνωστά της αμαλ­ γάματα, δεν διαφωνεί απλώς στην άποψη που εκφράζουν πολλές αφηγήσεις στο βιβλίο του Βαλτινού, αλλά τοποθετεί το συγγραφέα - ή του­ λάχιστον το επιχειρεί. Θέλησε να «κάψει» το βι­ βλίο, όπως είχε κάνει λίγα χρόνια πριν με την Ελέ­ νη του Γκατζογιάννη. Δεν μπορεί να μη σκεφτεί κανείς τι θα γινόταν αν αυτοί οι άνθρωποι είχαν την εξουσία... Ω σ τόσ ο έχει γίνει η π αρατήρηση ό τι ανάμεσα σ την κριτική σας ιδεολογική, α ρ ισ τερή σ τάσ η σ την «Επιθεώρηση Τέχνης» και σ την εκτίμηση αυτή της “Ορθοκω στάς” υπάρχει αλλαγή διαμε­ τρική. Μ ια κριτική για το τελευταίο σας βιβλίο το υπαινίχθηκε. Από όσα είπ ατε, αντιλαμβάνομαι ότι δέχεστε αυτή την αλλαγή οπτικής. Θέλετε να

τοπ οθετηθείτε πιο συγκεκριμένα σχετικά μ ’ αυ­ τή τη διαφορά και την κριτική της; Βέβαια το θέλω, δηλώνω μάλιστα ότι δέχομαι δη­ μόσια συζήτηση για την κριτική μου στάση. Και αρχίζω από δω. Διευκρινίζω προκαταβολικά ότι η κριτική της Μ. Θεοδοσοπούλου στην «Εποχή» (23.2.97) - αυτή βέβαια εννοείτε - εκτιμώ πως ή­ ταν εμπεριστατωμένη και τίμια. Στην αναδρομή που κάνει, εκεί, στην κριτική μου παρουσία δεν α­ ποφεύγει τον αναχρονισμό: αντιπαραθέτει την υ­ περάσπιση της Ορθοκωστάς με τη βίαιη καταδίκη από μέρους μου της «μαύρης πολιτικής λογοτε­ χνίας», χαρακτηρισμό που κατά την κριτικό, πολ­ λοί νεότεροι μου προσάπτουν. Αν πρόκειται για τον χαρακτηρισμό - ειρήσθω εν παρόδω - τη λέ­ ξη «μαύρη» (λογοτεχνία) τη δανείστηκα από την κριτική του κινηματογράφου (φιλμ νουάρ) και όχι από τους μελανοχίτωνες. Διαφορετικά δεν θα α­ κολουθούσε η επεξηγηματική λέξη: πολιτική («μαύρη πολιτική λογοτεχνία»). Ορισμένοι δεν το προσέχουν ή κάνουν πως δεν το προσέχουν, ώ­ στε ο φανατισμός μου να γίνει πιο ζωηρόχρωμος (κόκκινος). Να, ο Ραυτόπουλος λέει τους αντικομμουνιστές φασίστες! Παρένθεση: δυο τουλάχι­ στον απ’ αυτούς θα μπορούσα να τους πω έτσι. Επί της ουσίας τώρα. Ρωτάω: τα σαράντα χρόνια που πέρασαν ανάμεσα στις δυο κριτικές μου στά­ σεις, πώς τα αφαιρούν από το λογαριασμό; Και δεν εννοώ μόνο το αυτονόητο δικαίωμά μου (μό­ νο δικαίωμα;) ν’ αλλάξω με τα όσα κοσμογονικά μεσολάβησαν. Εννοώ ότι υπάρχει η ιστορία, ότι κάθε εποχή επιβάλλει πνευματικές στάσεις και η­ θική. Το ’56 οι κομμουνιστές γέμιζαν τις φυλακές, ενώ οι αντίπαλοί τους, ακόμα και οι συνεργάτες των κατακτητών, είχαν την εξουσία, πλούτιζαν και τρομοκρατούσαν. Αν σήμερα ήταν οι ίδιες συνθή­ κες - ακόμα και με όσα πιστεύω σήμερα - πάλι με τους κομμουνιστές θα ήμουνα. Αλλά ακόμα και σήμερα, με τη σημερινή κατάσταση, αν έβγαινε έ­ να μυθιστόρημα όπου οι εκλεκτοί ήρωές του, ο­ πλισμένοι από ξένους δυνάστες βρίζουν τον «βρωμερό όχλο» και πιστεύουν «ότι οι φάτσες των περισσότερων κομμουνιστών θάπρεπε να καταργηθούν για λόγους δημόσιας αισθητικής», ένα τέτοιο μυθιστόρημα πάλι στη «μαύρη πολιτική λο­ γοτεχνία» θα το κατέτασσα. Δεν ξέρω τι θα έκα­ ναν οι επικριτές μου. Το νόστιμο είναι ότι κατά τη δική τους λογική, θα έπρεπε τότε να ήμουνα εστέτ, ψύχραιμος, υπεράνω ιστορίας, ενώ τώρα φανατικός αριστερός!.. Τέλος, δεν μπορώ να μην προσθέσω κάτι. Ό,τι και να πίστευα και να έγραφα τότε, ήμουνα αντίθετος σε μια βάναυση και εκδικητική εξουσία, αντίθετος

και στην κομματική εξουσία και στην επίσημη κουλτούρα και στον κομματικό έλεγχο της λογο­ τεχνίας. Με ορισμένες αναλογίες, το ίδιο ισχύει σήμερα. Και αναρωτιέμαι: Καλά η ιδεολογία, κα­ λά η κοινωνική ευθύνη της κριτικής, ας λείψουν. Μήπως όμως πρέπει να καταργηθεί και το ήθος της κριτικής - ποιο ήθος, η ηθική της; Μ ε την τελευ τα ία σας φράση α γγίξα τε το μ ε ­ δούλι της επόμενης ερώ τησής μου. Συχνά, δια­ β άζον τας τα μανιχαϊστικά κείμενα, την κριτική των χαρακωμάτων μιας περασμένης εποχής, τη δικιάς σας εποχής και, αντιπαραβολικά, τα ση­ μερινά κριτικά, τα συναινετικά, τα δήθεν σκεπτικιστικά, τα μη μ ου άπτου, τα κριτικά κείμενα, που συχνά εξαντλούνται στη διύλιση των τεχνι­ κών και μορφικώ ν προβλημάτω ν από το φόβο μιας διπλής ευθύνης (: να μιλήσουν μ ε πλατύτε­ ρους όρους για την αιμορραγία του νοήματος αλλά και να αναλάβουν το κόστος της ευθυκρι­ σίας τους), αναρρωτιέμαι μήπως τελικά είναι ό­ ψεις του ιδίου νομίσματος. Από τη μια πλευρά, δηλαδή, ο απροκάλυπτος φ α νατισμός του λό­ γου που οδηγεί στην προσωπική εξόντω ση του συγγραφέα μ ε εξωλογοτεχνικά εντέλει κριτήρια και από την άλλη πλευρά, ο καμουφλαρισμένος φ α ν α τισ μ ό ς τη ς απ ουσ ίας λόγου που ο δ η γεί την τέχνη της γραφής σε μια διαλυτική κατάστα­ ση μέσ α από κριτήρια τόσο εξειδικευμένα λογο­ τεχνικά, τόσ ο ενδοστρεφ ή, ώ σ τε σ την π ορεία το κείμενο να φαντάζει ως τυχαία αφορμή. Ζητώ συγγνώμη για το μακροσκελές ερώ τημά μου, αλλά δεν θα μπορούσα να λακωνίσω σ ε έ ­ να θέμα τόσο σημαντικό για μένα... Συγκρατώ τις εκφράσεις «μανιχαϊστικά» από τη μια πλευρά και από την άλλη «συναινετικά», «δή­ θεν σκεπτικιστικά». Ή: απροκάλυπτος φανατι­ σμός του λόγου από τη μια - καμουφλαρισμένος φανατισμός της απουσίας λόγου από την άλλη. Αν κατάλαβα καλά, με ρωτάτε αν συμφωνώ σ’ έ­ να τέτοιο σχήμα δύο αντίθετων περιόδων της κρι­ τικής (χθες και σήμερα), αλλά με αρνητικές επι­ δράσεις και των δυο στη λογοτεχνία. Με κάποιο μετριασμό του φορτίου των λέξεων, θα μπορού­ σαμε να μιλήσουμε έτσι. Τα πράγματα είναι σχετι­ κά απλά με τη χθεσινή κριτική, το «φανατισμό του λόγου». Όσα είπα πιο πάνω εικονογραφούν μια στιγμή του. Μιλάω για την κριτική κάτω από τον αστερισμό του γλωσσικού, του πολιτικού, του μαρξισμού. Όσο για τη σημερινή κατάσταση, το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο. Στο βαθμό που ισχύ­ ουν αυτά που λέτε, παραπέμπουν σ’ έναν άλλο α­ στερισμό, του μεταμοντερνισμού, όπου την ιδεο-

λογική συνοχή του λόγου τείνει ν’ αντικαταστήσει η αποσάθρωση και τη φιλοσοφία του αντικειμέ­ νου η απώλεια, άλλη μια φορά, του υποκειμένου. Το «καταραμένο υποκείμενο», που λέω στην Ει­ σαγωγή μου, χωρίς ταυτότητα και χωρίς κατα­ στατικό (δικαιώματα και ευθύνες), πλανιέται αδέ­ σποτο σ’ ένα λαβύρινθο που παριστάνει το ασυ­ νείδητο. Η λογοτεχνία, απηυδισμένη από τους ρεαλι­ σμούς και τους μεσσιανισμούς, έλκεται από τη «μαύρη τρύπα» του νοήματος. Στην κριτική, τις παλιές βεβαιότητες αντικαθιστά ο εκλεκτικισμός, η ουδετερότητα, ή ο φορμαλισμός. Αυτά άσχετα από την ποιότητα της γραφής. Η αιώνια αντιδικία των «γενεών», η διάκριση μοντέρνου-μεταμοντέρνου, η λογική Η κριτική, κατά τη γνώμη μου, της πληροφο­ έχει θεμέλια: γνώση, ταλέντο, ήθος, ρικής και, τέ­ εργατικότητα και ηίστη-αγάπη, λος, κάποιος όπως κάθε πνευματική ν ε ο -α ισθ η τιαπασχόληση άλλωστε. σμός διακρίνοΈχει επιπλέον νται μέσα από μια πλευρά Ουσιαστική τις γραμμές της. Καταλα­ βαίνω - εκτός αν κάνω λάθος - τον προβληματι­ σμό που βρίσκεται στο κέντρο της ερώτησής σας ως αγωνία απέναντι στην αρνητικότητα και στον κλονισμό του λόγου, που τα ντουμπλάρουν η μί­ μηση, η αδιαφορία, ένα είδος κυνικού ντιλεταντι­ σμού, πόζας.

112

Δ εν είναι λίγοι εκείνοι σήμερα που θεωρούν ότι στον τόπο μας η κινητικότητα που παρατηρείται γύρω από τη θεωρία της λογοτεχνίας παρουσιά­ ζε ι σ υ μ π τώ μ α τα α σ υ ν έχ ειας και εν τυ π ω σ ια ­ σμού. Τι θέλω να πω; Ότι, αίφνης, ενώ όλοι μιλά­ μ ε για τον Paul de Man ή τον Derrida αγνοώντας το υ ς π ροκατόχου ς τους, την π αράδοση που τους εξέθρεψ ε. Ή εν πάση περιπτώσει, αυτά τα ζη τή μ α τα είναι γνω στά σ ε ένα π εριορισ μένο κύκλο πανεπιστημιακών, αν και εκ εί συχνά απο­ σπασματικά. Η κινητικότητα είναι φυσικό επακόλουθο - όχι α­ ναγκαστικά αρνητικό - της γρήγορης κυκλοφο­ ρίας της πληροφορίας, καθώς και των σπουδών χιλιάδων νέων συμπατριωτών μας στα πανεπιστη­ μιακά κέντρα των νέων θεωριών. Υπάρχει, λοιπόν, σήμερα μια πλειάδα νέων (30-50 χρονώ) πανεπι­ στημιακών ερευνητών της λογοτεχνίας που κά­ νουν μεθοδική, συστηματική δουλειά, κάτι σπάνιο σε άλλες εποχές. Παρουσιάζεται βέβαια και το φαινόμενο που λέτε, η ασθμαίνουσα ευθυγράμμι­ ση στην «τελευταία λέξη». Ο Ντεριντά λ.χ. μετα­

Σννέηενξη

βάλλεται σε μετεωρίτη αν αγνοήσουμε το μεγάλο ρεύμα της μοντέρνας σκέψης της λογοτεχνίας που αρχίζει, έστω από τον Μπαχτίν και τον φορ­ μαλισμό και περνάει από τον Μπλανσό, το δομι­ σμό, τη σημανάλυση... Το ίδιο περίπου γίνεται με κάθε μοντέρνα ανακάλυψη ή μέθοδο, όπως, ας πούμε, η δίακειμενικότητα που τείνει να εκτοπίσει κάθε άλλη ανάγνωση της λογοτεχνίας, είτε όπως η απόλυτη διάκριση συγχρονίας/διαχρονίας, που διχάζει την επιστημολογική σκέψη καθώς ανα­ γνωρίζει «επιστημονικότητα» μόνο στην πρώτη. Μιλάω στο τελευταίο βιβλίο μου για τη γοητεία που ασκούν οι θεωρίες με το ριζοσπαστικό πνεύ­ μα και λεξιλόγιο και για τη μεταμοντέρνα τάση της αναλώσιμης θεωρίας-σκέψης. Π ιστεύετε στον διαμεσολαβητικό ρόλο του κρι­ τικού ή θ εω ρ είτε ότι ο κριτικός λόγος έχει μια αυτόνομη λειτουργία; Πάντοτε η κριτική έπαιξε ένα διαμεσολαβητικό ρόλο, τουλάχιστον στην περίοδο της γραππίς λο­ γοτεχνίας. Στις εποχές της προφορικής παράδο­ σης οι έννοιες συγγραφέας-κριτικός-κοινό συγχέονται αν δεν συμπίπτουν. Καταρχήν γίνεται ένα εί­ δος «φυσικής επιλογής» από γενιά σε γενιά, αλλά και το διατηρούμενο έργο από αφηγητή σε αφη­ γητή, από ιδίωμα σε ιδίωμα δέχεται προσθαφαι­ ρέσεις, προσαρμογές, όχι μόνο γλωσσικές και ιδιολεκτικές αλλά και πολιτισμικές. Μόλις αρχίζει η φάση της καταγραφής επεμβαίνει ο κριτικός. Παράδειγμα η καταγραφή της Οδύσσειας από τους Αλεξανδρινούς και μάλιστα με διαφωνία (Ευστάθιος κατά Αριστάρχου-Αριστοφάνη). Στη

σύγχρονη εποχή της έντυπης λογοτεχνίας και της πολυφωνίας είναι αδιανόητη η ένταξη και η λειτουργία της λογοτεχνίας στην παιδεία, χωρίς την επέμβαση της μελέτης της, άρα της κριτικής, και δεν εννοώ μόνο την αξιολόγηση και την ιστο­ ρία της λογοτεχνίας, που χρησιμοποιεί κριτήρια. Ο ρόλος του κριτικού γίνεται οργανικός και καθη­ μερινός στη διαδικασία της πρόσληψης του έρ­ γου. Υπάρχει όμως μια πλευρά αυτονομίας της κριτικής και αυτή είναι η γραφή της, η ποιότητά της ως λόγου: η κριτική, το δοκίμιο σαν κείμενο. Μου δίνετε μια θαυμάσια πάσα για την επόμενη ερώ τηση. Δ ε ν είναι λίγοι εκείνοι - συγγραφείς και αναγνωστικό κοινό - που πίσω από κάποιον κριτικό βλέπουν έναν ακυρωμένο δημιουργό, έ ­ ναν παροπλισμένο ποιητή ή πεζογράφο. Αλήθεια, εσ είς επ ιχειρήσατε π οτέ να γρά ψ ετε λογοτεχνία; Γιατί κατ’ ανάγκη ακυρωμένο ή παροπλισμένο; Να θυμίσω ότι όλοι σχεδόν οι κριτικοί μας, από τον Πολυλά και τον Ρόίδη ως τον Τέλλο Άγρα και τον Καραντώνη ήταν και ποιητές ή πεζογράφοι; Μετά τον πόλεμο, εμείς τα ξεχωρίσαμε, η παρά­ δοση όμως συνεχίζεται. Είμαι βέβαιος πάντως ότι όλοι οι κριτικοί έγρα­ ψαν, γράφουν ή θα γράψουν (λογοτεχνία) - κι ε­ γώ ένας απ’ αυτούς. Ένα ανέκδοτο: ένας συνά­ δελφος μου διηγήθηκε ότι μια μέρα είδε κάτι, ένα σύμπτωμα αρρώστιας, που το πέρασε για καρκί­ νο. Η πρώτη σκέψη που έκανα, μου είπε, ήταν να γράψω μυθιστόρημα. Ώς τότε δεν ήξερα να έχει γράψει ούτε ένα στίχο. Διαφορετικό είναι το ζήτη­ μα με τη φιλολογική έρευνα. Αυτή είναι συχνά ερ­ γαστηριακή. Θα ξαναπώ όμως ότι και το κριτικό κείμενο (και μάλιστα το δοκίμιο) είναι έργο λόγου - πριν να είναι εφαρμοσμένη θεωρία, επιστήμη, μέθοδος - όπου ούτε το ύφος,ούτε η επαγωγικότητα, ούτε η ευρηματικότητα, η φαντασία, οι α­ φηγηματικές αρετές (πρέπει να...) λείπουν. Μ ιλήστε μου για τα λογοτεχνικά περιοδικά που σ υνεργαστήκατε - και ειδικότερα για την «Επι­ θ εώ ρη σ η Τέχνης» - και για το υ ς ανθρώ π ους που συνδεθήκατε πιο στενά μέσω αυτών. Για την «Επιθεώρηση Τέχνης» και για τους αν­ θρώπους της, ιδιαίτερα για τον Κώστα Κουλουφάκο, έχω γράψει μεγάλα κατεβατά, έχω μιλήσει δημόσια, έχω συζητήσει... Δεν μπορώ να τα συνο­ ψίσω τόσο ώστε να χωράνε σε μια σύντομη απά­ ντηση. Θα πω μόνο ότι εκείνο το περιοδικό ήταν ένα συντροφικό έργο - όσο κι αν το υπέσκαψε η κομματική παρέμβαση...

Εκτός από τους Κουλουφάκο, Πατρίκιο, Φουρτούνη, Λειβαδίτη, που γνωριζόμαστε από το στρατόπεδο του Αϊ-Στράτη, στην «Επιθεώρηση Τέχνης» συνδεθήκαμε με τους Χαΐνη, Σιαπκίδη, Πορφύρη, Πετρή και επίσης με τους Φραγκιά, Τσίρκα, Χατζή (με τον τελευταίο δι’ αλληλογρα­

φίας και αργότερα αναδρομικά), Μέλπω Αξιώτη, Δημ. Σπάθη, Αλ. Αργυρίου, Άρη Αλεξάνδρου, με παλιούς και με νεότερους από τον Βουτυρά και τον Σκαρίμπα ως τον Κουμανταρέα, τον Παν. Μουλλά, τον Βασιλικό, τον Γιαν. Καλλιόρη, τη Χρύσα Προκοπάκη και τη Βεατρίκη Σπηλιάδη, το Νικηφ. Παπανδρέου, τον Μάριο Χάκκα και τό­ σους άλλους. Θα ήθελα να άκουγα τη γνώμη σας - συγκριτικά - για τα παλαιότερα και τα σημερινά περιοδικά. Δ εν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι τα ση­ μερινά περιοδικά πάσχουν από ένα βασικό πρό­ βλημα: δεν έχουν χαρακτήρα. Οι συνεργάτες μ ε­ τακινούνται από το ένα στο άλλο χωρίς π ροφα­ νή λόγο ■ τα κείμενα που δημοσιεύονται στο ένα και σ το άλλο π εριοδικό δεν έχουν ενιαία ραχοκοκαλιά ■ η αισθητική τους εμφάνιση καθορίζε­ ται μ ε κριτήρια μάρκετινγκ... Κάπως έτσι είναι, όπως το λέτε. Αλλά ας μη γε-

Σννέντευξη

λιόμαστε... εκείνο που διαφοροποιούσε άλλοτε το λογοτεχνικό περιοδικό ήταν η ιδεολογία είτε, το πολύ, η μοντέρνα ή η συντηρητική τοποθέτη­ ση. Λίγα περιοδικά υπήρξαν όργανα πρωτοπο­ ριών, όπως του υπερρεαλισμού, σχολών, τάσεων. Σήμερα, όλες αυτές τις κατηγορίες έχουν αντικα­ ταστήσει οι «γενιές», οι κύκλοι ή ομάδες που μοι­ άζουν να έχουν συγκροτηθεί τυχαία, με φυσική συνέπεια την πολυσυλλεκτικότητα και τη ρευστό­ τητα του χαρακτήρα. Μέσα στις συνθήκες του σκληρού ανταγωνισμού επιρροής πάνω σε ένα σχεδόν ομοιόμορφο κοινό - τους διανοούμενους, τους λογοτέχνες - είναι μοιραίο να παρουσιάζο­ νται τα φαινό­ Δεν είμαι από τους «χαρούμενους» μενα του γιγα­ σαν τον Σαββόηουλο. ντισμού, της Αυτές οι... ενθαρρύνσεις, πολυτέλειας, οι ελλψοκεντρισμοί του κατακερ­ και μαζί, βέβαια, ο αχαλίνωτος ματισμού και λαϊκισμός έχουν ηιάσειρίζες άλλα. Π ρ όσφ ατα μ ε ­ ταφ ράστηκε σ τα ελληνικά η «Εισαγωγή στη Ν εό­ τερη Ελληνική Λογοτεχνία» του Ρόντρικ Μπίτον. Δ εν θα ήθελα να σ ταθού μ ε στα; παραλείψεις ή σ τις μ εθοδολογικές ασυνέχειες που ήδη έχουν επ ισημανθεί. Το ερ ώ τημά μ ου π ροσανατολίζε­ ται αλλού. Μ έσω αυτο ύ του βιβλίου μ π ο ρούμε να συναγάγουμε ευ ρ ύ τερ α σ υμπ εράσ μ ατα για το πώς βλέπουν τη νεοελληνική λογοτεχνία στο εξω τερικό ή πρόκειται για μια μεμονωμένη σκο­ πιά; Καλοσύνη του τού Μπίτον που θέλησε να μας α­ ναβαθμίσει σε λογοτεχνία του ευρωπαϊκού κέ­ ντρου και όχι περιθωριακή, ελάσσονα ή παράγωγη. Αλλά το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται με βο­ λονταρισμό. Έχουμε να κάνουμε με μια πραγμα­ τικότητα, η οποία ελάχιστα έως μηδενικά επηρεά­ ζεται από τις εκτιμήσεις που κάνουν τα εγχειρίδια ιστορίας της λογοτεχνίας μας. Αυτή η πραγματι­ κότητα έχει σχέση με τη θέση της γλώσσας μας στην παγκόσμια Βαβέλ (και μάλιστα σ’ εποχή ι­ σχυροποίησης των επικρατέστερων γλωσσών, των «διεθνών» γλωσσών), έχει σχέση με τη θέση των νεοελληνικών σπουδών στον κόσμο, επηρεά­ ζεται έμμεσα και από τη γενικότερη θέση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή σκηνή και στην παγκό­ σμια, που τα τελευταία χρόνια υποβαθμίζεται από δικό μας φταίξιμο. Το υπαινίσσεται και ο Μπίτον όταν λέει ότι «η μελέτη της ελληνικής λογοτε­ χνίας βρέθηκε στη δίνη των πολιτικών επιταγών». Οι νεοελληνικές σπουδές πάλι, αν παρουσιάζουν αριθμητική αύξηση, πρόκειται, κατά μέγα μέρος,

Συνέντευξη

για εξαγωγή (σπεσιαλιτέ ελληνική) αφού αυτά τα κέντρα στο εξωτερικό συχνάζονται κυρίως από τα πλεονάσματα σπουδαστών μας που δεν βρί­ σκουν θέση στα ελληνικά πανεπιστήμια («ένας α­ δύναμος κλάδος διαπραγματεύεται το ρόλο του στο αμερικάνικο πανεπιστήμιο», σημειώνει πάλι ο ίδιος ο Μπίτον). Πολλοί νομίζουν ότι φτάνει να προωθηθεί η μετά­ φραση... μια τέτοια ιδέα φαίνεται να υπάρχει πί­ σω από την αβάντα που μας κάνει ο Μπίτον. Δεν λέω ότι η μετάφραση δεν συμβάλει σε τίποτα. Αλλά διαφεύγει ότι μια μεταφρασμένη λογοτε­ χνία είναι αποσπασματική και από δεύτερο χέρι, είναι παραδομένη στην «εκμετάλλευση» της ξέ­ νης γλώσσας, σαν γκασταρμπάιτερ στο εργοστά­ σιο κουλτούρ. Πώς μας βλέπουν; Μα κάπως έτσι. Τα κριτήρια των επιλογών τους δεν είναι τα δικά μας. Μπαίνει μέσα η βορειο-ευρωπάίκή προκατά­ ληψη απέναντι στο Νότο, στο μεσογειακό, με τη γνωστή συνδήλωση: καθυστέρηση, φολκλόρ, πρωτογονισμός. Ας το πούμε παραστατικά: η Ελλάδα οφείλει ν’ ανταποκρίνεται στα κλισέ του τουρισμού: συρτάκι, ούζο, «Στέλλα, κρατάω μα­ χαίρι!..», ή καπετάν Μιχάλης, βαρβατίλα, υπνηλία - ή χώρα όπου ανθεί η φαιδρά πορτοκαλέα... σί­ γουρα πάντως δεν μας βάζουν κοντά στις τέσσε­ ρις μεγάλες λογοτεχνίες, ούτε με τις αμέσως ε­ πόμενες (ισπανόφωνη, πορτογαλική, σκανδιναβι­ κή, πολωνική) που, εκτός των άλλων, είναι και θρησκευτικά ομοδόγματές τους. Από την άλλη μεριά, τα σύνορα του εξωτισμού, που αναζητάει ένα κουρασμένο κοινό, έχουν ήδη μετατοπιστεί προς τις χώρες του Μαγκρέμπ και ιδίως προς Κίνα-Ιαπωνία, που η λογοτεχνία τους μεταφράζεται όλο και περισσότερο. Γνωρίζω ότι ο Αργυρίου ετοιμ άζει μια νέα Ισ το­ ρία της Λογοτεχνίας, όπου ακούγεται πως επαναδιαπ ραγματεύεται τη νεοελληνική γραφή μ έ­ σα από μ ια νέα σκοπιά. Μ ε το δεδομένο τω ν π ροηγούμενω ν Ιστοριών, του Δημαρά, του Πολίτη, του Bin, π ισ τεύετε ότι συντίθεται ένα πολυφωνικό π ορτρ έτο της νεο­ ελληνικής γραμματείας; Ή, για σάς, παραμένει ανοιχτό το ζήτη μα για τη συγγραφή μ ια ς ισ το ­ ρίας της λογοτεχνίας μας; Δεν δικαιούμαι να μιλήσω για λογαριασμό του Αργυρίου και για μια εργασία που δεν γνωρίζου­ με. Για να αναλαμβάνει ένα τέτοιο εγχείρημα, προφανώς θα εισάγει τη δική του σκοπιά, τις α­ φετηρίες, μέθοδο, αξιολογήσεις, δεν ξέρω... Αλλά η ιστορία της λογοτεχνίας δεν θα σταματή­ σει να γράφεται, μαζί με τη λογοτεχνία την ίδια.

Επιπλέον υπάρχει το αυτονόητο δικαίωμα της α­ ναθεώρησης. Πολύ περισσότερο όταν το έργο υ­ ποδομής, εδώ, παραμένει η ιστορία του Δημαρά, που όσο κι αν είναι πολύτιμη ιστορικά, πάσχει κρι­ τικά σε σημεία καίρια. Αφήνω το ότι η Γραμματολογία - πιστεύω εγώ - πρέπει να ξαναπροσδιορίσει το αντικείμενό της, που δεν είναι ούτε η γλώσ­ σα ούτε ο γραπτός λόγος γενικά, αλλά η λογοτε­ χνία. Αυτή πρέπει να αποσπαστεί από το σύνολο της γραφής, όχι βέβαια ως το σημείο να τη βά­ λουμε σε προκρούστεια κλίνη, κόβοντας τα περισσευούμενα κάτω άκρα - το δραματικό λόγο και το κεφάλι - την κριτική - όπως κάνει ο Μπίτον

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ESOTXIA

ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΥ

°ίδ εες και τα έργα για λόγους οικονομίας σελίδων!.. Τέλος, κατά την ταπεινή μου γνώμη, η Γραμματολογία πρέπει να απαλλαγεί από δυο σχεδόν μόνιμες αμαρτίες: την υπερκριτική και την ακρισία. Λέγεται ότι ο χρόνος ξεκα θα ρίζει τα πράγματα μ ε έναν λογοτέχνη. Μ ε μια ισχυρή φωνή, θα συ­ μπλήρωνα. Τι γίνεται όμως μ ε μεσαία ή μικρότε­ ρα μεγέθη ; Εντάξει για τον Σολωμό, τον Παπαδιαμάντη, τον Καβάφη. Τι συμβαίνει όμω ς μ ε μικρότερα μεγέθη; Μήπως το πολιτισμικό γούστο κάθε εποχής λει­ τουργεί, φανερά ή κρυφά, σαν ένα χρηματισ τή­ ριο που ανεβάζει ή κατεβάζει συγγραφείς σύμ­ φωνα μ ε την προσφορά και τη ζήτηση ιδεών, αι­ σθητικών, νοοτροπιών.

Όχι «λέγεται»... Ο χρόνος τα ξεκαθαρίζει όλα, βέ­ βαια, από τις μικρο-μεσοπρόθεσμες ανακατατά­ ξεις περνάμε στις μακροπρόθεσμες. Η βαθμιαία υποτίμηση του Παλαμά λ.χ. είχε μόνο προσωρι­ νές αναστολές. Αντίθετα, μορφές όπως οι Ροΐδης, Παπαδιαμάντης, Βουτυράς, Μπεράτης, Σκαρίμπας, ή όπως ο Καρυωτάκης, ακόμα και ο Καβάφης, είτε δεν πήραν από την αρχή τη θέση που τους άξιζε, γιατί επενέβησαν διάφοροι παρά­ γοντες - οι κυριότεροι είναι η συντηρητική παι­ δεία, τα ιδεολογικά γκέτο και ο γενικός δογματι­ σμός (π.χ. μαρξισμός, ψυχαρισμός, θρησκεία)είτε η θεσπίζουσα Γραμματολογία τους υποτίμη­ σε προσωρινά. Στο φαινόμενο, ωστόσο, της κατά καιρούς «ανα­ κάλυψης» των «μινόρε» παίζει ρόλο, νομίζω, η κρί­ ση των ιδεολογιών και των πίστεων, κατά συνέ­ πεια και του υψηλού λόγου, του υπερατομικού, ε­ θνικού, κοινωνικού κ.λπ. Και βέβαια το χρηματι­ στήριο του πολιτιστικού λόγου, που ευνοείται έ­ τσι, λανσάρει μαζί με τις άλλες μόδες και λίγο «ρε­ τρό», ιδιαίτερα καταναλώσιμο μέσα στην εικονική λογική των μίντια. Από την άλλη μεριά όμως τον κορμό μιας λογοτεχνίας τον αποτελούν οι μινόρε και η επαναφορά τους περιοδικά στην επικαιρότητα ή έστω στην κατανάλωση, δεν είναι κακό. Να π εράσουμε τώ ρα σ ε μια άλλη ενότητα ερω ­ τημάτων. Ακούγεται από ετερόκλητες μερ ιές ότι ενώ έχει αυ ξη θεί το αγοραστικό κοινό βιβλίων έ­ χει μ ειω θεί το αναγνωστικό. Συμφωνείτε μ ’ αυτή την εκτίμηση; Μέσα στο μεταμοντέρνο (εμπορικό) κλίμα του «tout culture!» μπαίνει και το βιβλίο: επίφαση πολι­ τιστική, προϊόν, επένδυση κουλτούρας... Αν βά­ λουμε κάτω τους αριθμούς, τι βλέπουμε; Τον πε­ ρασμένο χρόνο 5 χιλιάδες τίτλοι (σχετικά πολλοί"), μέσο τιράζ 1.500-2.000 αντίτυπα (χαμηλότατο). Αυτή η σχέση μας κάνει 7 1/2-10 εκατομμύρια βι­ βλία - περίπου ένα για κάθε Έλληνα. Κι αυτά ό­ μως για να διαβάζονται, έπρεπε να διαβάζει το 1/3 των Ελλήνων, με μέσο όρο τρία βιβλία ο καθέ­ νας. Στην πραγματικότητα διαβάζει το ένα τριακοστό; Αμφιβάλλω (Άσε που εννιά στους δέκα διαβάζουν παραλογοτεχνία). Μεγάλο μέρος της βιβλιοπαραγωγής καταλήγει στη χαρτομάζα. Και πάλι όμως, είναι φανερό πως ούτε τα αγοραζόμε­ να βιβλία διαβάζονται σε ικανοποιητικό ποσοστό. Η «κουλτούρα» εκτίθεται στα ράφια των «συνθέ­ των», στην πεταχπί αναφορά τίτλων ή ονομάτων στην κουβέντα ή γίνεται πολιτιστική αποταμίευση: θα διαβάσω όταν πάρω τη σύνταξή μου, ή θα τα βρουν τα παιδιά μου...

Σννέντενξη

Την άνθηση της πεζογραφίας τα τελευταία χρό­ νια την ερ μ η ν εύ ετε μ ε όρ ου ς κ αθαρά εμ π ορι­ κούς ή εκτιμάτε ότι μ έσ α σ ’ αυτή την πλημμυρί­ δα τίτλων κάτι θα μείνει τελικά; Δεν ξέρω αν μπορούμε να μιλήσουμε για άνθηση, αφού δεν έχουμε κορυφώσεις, ογκόλιθους... δεν ξέρω. Το φαινόμενο του βιωματικού συγγραφέα, μ’ ένα πρώτο βιβλίο-επιτυχία, που στροβιλίζεται στο βαλς της δημοσιότητας από κει και πέρα, συ­ νεχίζεται. Η εγκατάλειψη της αφήγησης (δεν εν­ νοώ του ρεαλισμού) συνεχίζεται, αποστασιοποιώντας το κοινό που αισθάνεται κόμπλεξ αισθητικό και ωθείται στο μπεστ σέλερ ή στην τηλεόραση... Το να μη μείνει τίποτα είναι απίθανο, πάντα κάτι μένει. Θα έχει όμως αυτό στερεότητα, διάρκεια; Δεν το βλέπω, αλλά δεν μπορώ να είμαι κατηγο­ ρηματικός. Αλήθεια, τι θα συμβουλεύατε κάποιον πρωτοεμφανιζόμενο κριτικό λογοτεχνίας; Αν συμβούλευα κάτι, θα ήταν ν’ αναπτύξει την ό­ ραση εις βάρος της ακοής. Να γράφει περισσό­ τερο βιβλιοπαΤομνθιοτόρψα τονΑλεξάνδρου είναι ρ ο υ σ ιά σ ε ις το οριακόέργο της δικής μου γενιάς των πάντων και σημαδεύει το τέλος της ουτοπίας και βιβλιοκριτικές θέτει εξυπαρχής το πρόβλημα μόνο για ό,τι α­ τονΛόγον (με κεφαλαίο τοΛ), ξίζει πραγματι­ της γλώσσας και της επικοινωνίας κά, άρα πιο ά­ νετα, εκτεταμέ­ να, καλογραμ­ μένα. Τι να πω άλλο σ’ έναν αρχάριο κριτικό; Να γίνει αναχωρητής, απροσπέλαστος; Να μη συν­ δεθεί με εκδοτικά συμφέροντα και να μη διακονεί ποντίφηκες και κήνσορες; Αυτά είναι ευχολόγιο. Για να μην τα πολυλογούμε, η κριτική, κατά τη γνώμη μου, έχει θεμέλια: γνώση, ταλέντο, ήθος, εργατικότητα και πίστη-αγάπη, όπως κάθε πνευ­ ματική απασχόληση άλλωστε. Έχει, επιπλέον, μια πλευρά Ουσιαστική... αλλά ας μην πάμε στην ψυ­ χολογία.

110

Υπάρχει κάτι σ το νεοέλληνα που σας ενοχλεί ιδιαίτερα; Ευτυχώς που βάλατε στην ερώτηση το «ιδιαίτε­ ρα», γιατί είναι κάμποσο. Το κυριότερο θα το έλε­ γα έλλειψη μέτρου και νηφαλιότητας - της αρε­ τής που χαρακτήρισε το ελληνικό πνεύμα και τις μορφές - η ασυγκράτητη κλίση προς το συναι­ σθηματισμό εκεί που δεν χωράει. Και η συνακό­ λουθη αστάθεια, η ακρισία, η πτωχαλαζονεία, ο κοινωνικός «τσαμπουκάς». Δεν είμαι από τους «χαρούμενους» σαν τον Σαββόπουλο. Αυτές οι...

Συνέντευξη

ενθαρρύνσεις, οι ελληνοκεντρισμοί και μαζί βέ­ βαια, ο αχαλίνωτος λαϊκισμός έχουν πιάσει ρίζες. Ξέρετε πώς «εισπράττονται» αυτά από τον άν­ θρωπο της λαϊκής αγοράς; «Ακούς εκεί να γίνου­ με Ευρωπαίοι!.. Αυτοί να γίνουν Έλληνες... οι...»! (για λόγους κοσμιότητας παραλείπω τη συνέ­ χεια). Ξέρετε, γενικά, ποια είναι σήμερα η σχιζο-ιδεολογία που διαδίδεται σαν γρίππη, ταχύτατα, στα λαϊκά στρώματα; Ότι είμαστε ο περιούσιος λαός και γι’ αυτό όλοι το ’χουν βάλει αμέτι-μουχαμέτι να μας εξοντώσουν ή τουλάχιστον να μας δέ­ σουν, γιατί αν μας αφήσουν ξεκαπίστρωτους θα κατακυριέψουμε την Οικουμένη. Σ’ αυτή την πα­ γκόσμια ανθελληνική συνωμοσία συμμετέχουν οι απαραίτητοι Εβραίοι βέβαια, το Βατικανό, οι Αμερικάνοι, οι πολυεθνικές, οι μασόνοι - ως εδώ είναι οι μόνιμοι και, κατά το γούστο του καθενός, από κει και πέρα μπαίνουν στη μαφία οι κομμουνιστές, οι παραγωγοί-έμποροι ναρκωτικών, διάφορες αι­ ρέσεις, δεν ξέρω ποιοι άλλοι... ο Χρυσοδάκτυλος... θα ήτανε γραφικά όλα αυτά αν δεν ήταν να­ νουριστικά και επικίνδυνα.

□

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

·

ΞΕΝΗ

Αλεσσάντρο Μ πάρικκο

ΠΑΤΑΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Φίλίπ Λαμ-πρό

ΜΕΤΑΞΙ

Ο ΑΡΧΑΡΙΟΣ

Το Μετάξι είναι μια ιστορία. Αρχίζει με έναν άντρα που διασχίζει τον κόσμο, και τελειώνει με μια λίμνη που βρίσκε­ ται εκεί, μια μέρα με αέρα. Ο άντρας λέγεται Ερβέ Ζονκούρ. Δεν είναι γνω ­ στό πώς λέγεται η λίμνη. Όλες οι ιστορίες έχουν τη μουσική τους. Α υτή έχει μια μουσική λευκή. Έ χει σημασία να το πούμε, γιατί η λευκή μουσική είναι μια μουσική π α ­ ράξενη, μερικές φορές σε αναστατώ­ νει... Είναι σαν ν’ ακούς να παίζουν τη σιωπή, και αυτούς που τη χορεύουν κα­ λά τους κοιτάζεις και μοιάζουν ακίνη­ τοι. Είναι εξαιρετικά δύσκολη η λευκή μουσική.

Σκιαγραφώντας έναν «αρχάριο της δη­ μοσιογραφίας», που δίνει τη μάχη της επιβίωσης στον κόσμο των «παλιών», ο Φιλίπ Λαμπρό πλά-δει μύθους, θυ­ μάται χωρίς ποτέ να νοσταλγεί... Δ η­ μοσιογράφος κι ο ίδιος, σε μία πόλη που δε διαφέρει σε τίποτα α π ’ το Παρίσι μιας «χρυσής εποχής», όπως προβάλ­ λει μέσα στον Αρχάριο, αποκαλύπτε­ ται χωρίς μελοδραματισμούς, συγκινεί χωρίς να το επιδιώκει και αφηγείται την αιώνια ιστορία της νιότης, που χάνεται αφήνοντας σκόρπιες μνήμες και συναισθήματα, όνειρα και προσδο­ κίες, που, αν είσαι τυχερός, σε ακολου­ θούν σ’όλη σου τη ζωή...

Β

Ι

Β

Λ

Ι

Ο

Υ

Τα Best Seller ίου μηναΠ

ι « i f n i i i i « i j i i ι

ι κ ι ο ι ι ι ι

ι ι « u

ι i

Η σειρά αυτή είναι από τις εγκυρότερες πηγές ενημέρωσης στα θέματα που πραγματεύονται οι μικροί αυτοτελείς τόμοι της. Καλύπτει όλους του τομείς των επιστημών, όπως ιστορίας, χοινωνιολογίας, φιλοσοφίας, ψυχολογίας, παιδαγωγικής κ.ά. Γραμμένη από τους πιο ειδικούς καθηγητές των ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων, t o αποβλέπει μόνο στην άρτια πληροφόρηση του κάθε αναγνώστη αλλά και σε μια εποπτική σύλληψη των θεμάτων, χρήσιμη ακόμη και για τους ειδήμονες. Οι 170 τίτλοι της σειράς που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά καλύπτουν τις σύγχρονες τάσεις, τα νέα ρεύματα και τους καινούριους τομείς στις επιστήμες και αποτελούν μια άμεση, σύντομη και απλή αλλά επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ: HIMaurice Cerulage 0KYBIIM OI

Jacqueline de Romilfo

ΟΜ ΗΡΟΙ Suzanne Said

Pierre Albert

ΗEAAH NIKHΛΟ ΓΟ ΤΕΧΝΙΑ lean-Jacques Maffre

0ΤΥΠ Ο Ι 1

l

ΗΖΠ Η[ΤΗΝKAAIIKHEAflAAA Claude Mosse

HMAMINΕΑΑΑΑΑΚ ΑΙΤΗΡΠΜ Η Jean-]deques Maffre « ■ j

HEAAH NIK HΤΕΧΝΗ

PaulNaudon

ΕΛΕΥ0ΕΡ0ΤΕΚΤ0ΝΙΕΜ 0Ι Roger Perron

UTOPIATHEIYIANAAYEHE Huguette Caglar

ΗΕΧ0ΛΙΚΗIH YXO AO EIA

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: Αρσάκη 6, τπλ.: 32 33 271, fax: 32 47 791

Ηρακλής Παπαλέξης

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Μικροκείμενα λοξού λόγου Είναι ίσως βέβηλο για ένα έργο σαν το ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΠΉΣ Παραμυθολόγια συγκεκριμένο να Αθήνα, Νεφέλη, 1996 παρουσιάζεται σύ­ Σελ.288 ντομα σε αυτήν εδώ τη στήλη, όταν μάλιστα πρόκειται ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΠΉΣ για τη συγκέντρω­ Π α ρ α μ υ θ ο λο γ ία ση σε ένα τόμο τριών βιβλίων που εκδόθηκαν αυτόνο­ μα στο παρελθόν: Μερικές Γυναίκες, Ο διαμαντένιος Γαληνευτής, Ο Ομιλών Πίθηκος. Μια σημα­ ντική κατάθεση ενός συγγραφέα μας που κατέχει ιδιάζουσα θέση στα γράμματα, που καταφεύγει σε γλώσσα υπαινικτική, αινιγματική αλλά και συνά­ μα μαγευτική, είτε τα γραπτά του χα­ ρακτηρίζονται ποίηση είτε πεζογραφία. Διότι η γλώσσα του Ν.Β. ή, καλύτερα, η παιγνιώδης μάχη με τη γλώσσα του συγγραφέα, ανάγεται σε κεντρικό άξο­ να της γραφής του, παράγωγο νοημά­ των σε επίπεδο σημαίνοντος όσο και σημαινομένου, χωρίς να χάνει ούτε στιγμή την εξωτερική της σαφήνεια, αντίθετα μάλιστα και λόγω αυτού. Απο-

ΜόλιςΚνκλοφόρηοαν

τελούμενες από μικρά κείμενα, στο με­ γαλύτερο ποσοστό τους, οι τρεις αυτές συλλογές κινούνται, αν και ορμώμενες από αυτό, πέρα από το υπερρεαλιστι­ κό, ερωτοτροπούν με το παράλογο, θωπεύουν το φανταστικό, συμφύρουν στο σώμα τους είδη και λογοτεχνικά γένη, «διαλέγονται» με Έλληνες και ξέ­ νους συγγραφείς, ενοποιούν λογοτε­ χνικά ρεύματα, αναδεικνύονται, υπερ­ βατικά του μοντέρνου και μετα-μοντέρνου, σε ολότελα σύγχρονα κείμενα που καλούν τον αναγνώστη να λησμονήσει για λίγο την οιονεί λογοτεχνία που τον κατακλύζει και να αφεθεί στον κόσμο μιας άλλη θέασης, μιας άλλης αρμο­ νίας που εκπέμπει ο επιδέξιος χειρι­ σμός της ελληνικής γλώσσας. Δ. Τσατσούλης

Λέξεις και αναμνήσεις Στο Μπουένος Άιρες, μέσα στους ρυθ­ μούς του τάνγκο, ο μοναχικός ήρωας γνωρίζει την Κλαούντια, βρίσκεται μαζί της σ ’ ένα ξενοδοχείο, παίζουν ένα παιχνίδι με λέξεις: εκείνη λέει μια λέξη κι εκείνος αφηγείται κομμάτια της ζω­ ής του. Μια νύχτα αφηγήσεων, σύντο­ μων σχολίων από εκείνη, αναδρομών _______________ σε αναμνήσεις 35 χρόνων από εκεί­ ΜΗΝΑΣ ΒΙΝΤΙΑΔΗΣ νον, σε διάφορους Τι είπα στην Κλαούντια Αθήνα, ΝέαΣΰνορατόπους, καταστά­ ΑΑ Λιβάνη, 1996 σεις, με διαφορετι­ Σελ. 198 κούς ανθρώπους.

Μνήμες ζωής που η αποσπασματικότη­ τα τους, ο τρόπος δηλαδή της αφήγη­ σης με τις αναλήψεις και τις προλή­ ψεις, ένα διαρκές ταξίδι στο χρόνο, αποσαφηνίζεται με τις χρονικές ενδεί­ ξεις των περιεχομένων, αναπόσπαστο τμήμα του μυθιστορήματος. Έτσι, το «αίνιγμα» μετατίθεται από το «τι είπε» εκείνος στην Κλαούντια στο «ποια εί­ ναι» η Κλαούντια. Ένας ενδοδιηγητικός αποδέκτης, σίγουρα. Ένας υποκι­ νητής της αφήγησης, επίσης. Όμως, κατά πόσο τούτη η Κλαούντια υπάρχει πραγματικά; Κατά πόσο δεν είναι η σύγχρονη μούσα που εμπνέει την ιστο­ ρία; Κατά πόσο δεν είναι το alter ego του ήρωα που ξεπηδά σε μια μοναχική παραμονή του, στην άλλη άκρη του κόσμου, επιζητώντας να ξαναδεί το παρελθόν του, να κάνει, ίσως, μια βου­ τιά στο υποσυνείδητο που δεν θα άφη­ νε ποτέ να ξετυλιχτεί μπροστά στον ψυχολόγο; Μια ενδιαφέρουσα, σε επί­ πεδο αφήγησης, πρώτη πεζογραφική δουλειά του ήδη γνωστού δημοσιογρά­ φου, όπου σημαντικό ρόλο παίζουν εμ­ βόλιμα αποσπάσματα από άλλα κείμενα/κινητήριους, συχνά, μοχλούς της διήγησης. Δ. Τσατσούλης

παράγοντες δημοκρατίας, τη συνακό­ λουθη υστερία των πολιτών, την ανα­ τροπή της καθημερινότητας μπροστά στην απειλή του έμμεσου θανάτου, της ανείπωτης καταστροφής, την επαναφο­ ρά στην καθημερινότητα με τη συνεί­ δηση πως ίσως τίποτε δεν αλλάζει για τον ανίσχυρο πολίτη και τη ζωή του. Μέσα, ωστόσο, από την ιδιόμορφη γλωσσική και αφηγηματική περιγραφή ενός γεγονότος, που ανατρέπει τον ρου της ζωής μιας οικογένειας, περισ­ σότερο συνειδητοποιημένης, ίσως, από άλλες αλλά το ίδιο αναποτελεσματικής, εκείνο που αναφαίνεται στη νουβέλα εί­ ναι η εναγώνια αντιπαράθεση του έρω­ τα στο θάνατο και τα δύο ιδωμένα κά­ τω από την πλέον υλική τους διάσταση: έρως σωμάτων, θάνατος σωμάτων με τη δύναμη μιας έντεχνα ρυθμικής γλώσσας. Δ. Τσατσούλης

Ο θρήνος του θρήνου...

Το μυθιστόρημα της Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου πραγ­ ματεύεται την άλω­ ση της Κωνσταντι­ νούπολης - και Η ανατροπή ΜΑΡΙΑ ΛΑΜΠΑΛΑΡίΔΟΥ-ΠόθΟΥ είναι αξιοπαρατή­ ρητη η έξαρση του Χρησιμοποιώντας την ίδια, ιδιόμορφη ενδιαφέροντος για την Πόλη, την άλω­ τεχνική αφήγησης που δοκιμάστηκε επιτυχημένα στο τελευταίο του μυθι­ ση, το Βυζάντιο, το η ν στόρημα «Πτήση στο λευκό», δηλαδή τελευταίο διάστη­ μα. Στη συγκεκρι­ τον συμφυρμό αφήγησης λόγων και μένη περίπτωση αφήγησης γεγονότων σε ένα σώμα, κα­ αναφοράς στο Βυ­ θώς και την εμβόλιμη εισδοχή ευθέος λόγου στον αφηγηματοποιημένο, δημι­ ζάντιο, είναι σαφής j* ^ T e |g r εξαρχής η πρόθεση ουργώντας έτσι μια συγχρονία διήγη­ % της συγγραφέως σης παρελθόντος και άμεσου λόγου να το αγιοποιήσει, του παρόντος, ο Ν.Α.Κ. μας δίνει σήμε­ με βάση την απλουρα ένα συντομότερο κείμενο, ορμώμεστευτική λογική των καλών, πολιτισμέ­ νος από την πραγματική εμπειρία του νων χριστιανών και των κακών, βαρβά­ Τσέρνομπιλ, όπως ρων μουσουλμάνων. Ως εκ τούτου, η βιώθηκε στην Ελλά­ ΝΙΚΟΣΑ. ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ οποιαδήποτε ερμηνεία για την πτώση δα: την έλλειψη Το ξαφνικό Εικον.: Μαρία Κελαϊδή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, όπως πληροφόρησης, την Κέρκυρα, Απόστροφος, 1996 αυτή συμπυκνώνεται στο βιβλίο στην παραπληροφόρηση Σελ. 76 άλωση της πόλης-συμβόλου, δεν μποστη συνέχεια, ως ΜΑΡΙΑΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ Πήραν την πόλη πήραν την... Αθήνα, Κέδρος, 1996 Σελ. 608

η

Τ

Α

m m

Π Η ϋΜ

Τη ν -

ϊΐ

Μόλις Κνχλοφόρησαν

ρεί παρά να περιορίζεται στα θαύματα και στους επίσης κακούς δυτικούς που δεν στήριξαν τον Παλαιολόγο. Είναι εξίσου προφανές ότι η συγγραφέας προτίθεται να δημιουργήσει ένα ιστορι­ κό μυθιστόρημα απολύτως σύμφωνο με τους κανόνες του Σκοτ, περί μέσου αφηγητή και ιστορικού φόντου, το οποίο απλώνει τελικώς χαλαρά την πλο­ κή του στις 600 σελίδες του κειμένου. Ο λόγος, λυγμικός, συνάδει απολύτως προς το περιεχόμενο, το θρήνο για την εθνική απώλεια που θεωρείται η άλωση της Πόλης. Ένα μυθιστόρημα που δεν κομίζει τίποτα νέο ούτε στην ιστορία της αλώσεως ούτε στη λογοτε­ χνία. Τ. Δημητρούλια

στόρημα που σημαίνει την ευπρόσδεκτη επιστροφή της Μαρίας Μήτσορα στα ελληνικά γράμματα. Α. Σταμάτης

Το παράδοξο που θεάται

διονυςης παπακωςτας

Η μνήμη της αίσθησης Ζωγραφική: Νικόλας Κληρονόμος Αθήνα, Πλέθρον, 1997

Πέντε κείμενα συνθέτουν και τούτο το R βλ -

Λπ

.

βίβλίοτου Δ.Π., που μας είχε δώσει παΣελ·64 λαιότερα εκείνα τα ---------------------------------------- άλλα «Πέντε κείμε­ να» ενός κόσμου ζοφερού και ρευστού, ενός κόσμου που κατοικείται από παρα­ μορφωμένες φιγούρες, κάτοπτρα αν­ θρώπων. Και σε τούτα τα κείμενα, ωστό­ σο, το πραγματικό αποκτά χρώματα εφιαλτικά: η μνήμη λειτουργεί αισθητη­ Το φως κλέφτης ριακά, οι αναμνήσεις γίνονται σώμα γρα­ φής, μεταλλάσσονται σε σύμβολα λεκτι­ κά μέσα από τη διόγκωση της λεπτομέ­ «Σε όσους έζησαν ΜΑΡΙΑΜΗΤΣΟΡΑ ρειας, της ρυθμικής επανάληψης μιας με την έλλειψη», Ο ήλιος δύω εικόνας, ενός ήχου (κλάμα ή γέλιο), αφιερώνει το βι­ Αθήνα, Οδυσσέας, 1997 ενός χρώματος. Η πρόσληψη του κό­ βλίο της η Μαρία Σελ.140 Μήτσορα και πράγ­ σμου μέσω των αισθήσεων καταργεί το ορθολογικό, διασώζει μόνο το έντονο ματι είναι ένα κεί­ της εντύπωσης, αυτό που κεντρίζει, που μενο για την απου­ πονά. Ένα παιδικό πάρτι γενεθλίων ή η σία, για το κενό, αναμονή ενός γαμπρού έξω από την εκ­ που οι ήρωες του κλησία μετατρέπονται σε εφιαλτικές προσπαθούν μά­ στιγμές που διαρκούν χρόνια: ο χρόνος ταια να γεμίσουν, καθώς π ροσ πα ­ εξακτινώνεται σε ένα μέλλον για να επαθούν να ξεπεράνέλθει, μέσω των συνειρμών της γλώσ­ σουν την άγνοιά σας, και πάλι στο παρόν, με μια δύναμη τους, την ανία κυκλοτερή που ενέχει τον όλεθρο. Τα τους, το φόβο και γενέθλια του μωρού στο «Δώρο» γίνο­ τις χαλασμένες ψυ­ νται επέτειοι θανάτου, η αναμονή της χές τους. Τα ναρ­ νύφης στο «Γαμπρό» μετατρέπεται σε κωτικά, η φυλακή μεταγαμήλιο γλέντι αίματος, η καθημε­ και ο φόνος, μέσα ρινότητα στο «Μεγάλο Πάρκο» της πό­ σ’ ένα Αθηναϊκό τοπίο γεμάτο κατα λης με τις αλέες και τα ποικίλα φυτά κερματισμένες μνήμες, από ένα νουπερκαλύπτεται από το αποκρουστικό σταλγικά κυνικό μάτι που καταθέτει με γέλιο της άμορφης ύπαρξης που σαρ­ συνταρακτική ειλικρίνεια τις καλειδο­ κάζει τις ευτυχείς μικροσυνήθειες μέσω σκοπικές εικόνες μιας πραγματικότη­ του «άγριου ματιού», που απελευθερώ­ τας που βιάζεται να αυτοακυρωθεί μη νεται για να αποκοινωνικοποιήσει την αντέχοντας την ίδια την υπόσταση, κά­ ίδια μας την όραση πάνω στα πράγμα­ τω από ένα φως που καθημερινά αφαιτα. Υπερρεαλιστική γραφή του εφιάλτη; ρεί αντί να δίνει. Λόγος με ονειρικούς Όχι μόνο. Η δύναμη αυτών των κειμέ­ αλλά και σάρκινους συλλαβισμούς, νων ξεπερνά τις συνήθεις οριοθετήσεις περιεκτικός και νευρώδης, ένα μυθι­ και αγγίζει αυτό που απωθούμε: την αρ-

χική Γένεση, την αρχική απώλεια, που ωστόσο παραμένει χαρακωμένη στις αι­ σθήσεις («Απώλειες»). Οι πίνακες του ζωγράφου και σκηνογράφου Νικόλα Κληρονόμου, από κάρβουνο, που συνο­ δεύουν τα κείμενα, φτιάχνουν τη δική τους παράλληλη αφήγηση του οικείου εφιάλτη παίζοντας με τους σκουρόχρω­ μους όγκους και τα φωτεινά ανοίγματα που υποβάλλει ειρωνικά το κείμενο. Μια πρωτόλεια κατάθεση πόνου. Ένα βύθι­ σμα στο πρωτογενές της σύνταξης της γλώσσας απ’ όπου αναπηδά η οδύνη μπροστά στο μυστήριο της ύπαρξης. Μια γραφή πολυσήμαντη για όποιον αντέχει ακόμη τους δρόμους της αυτο­ γνωσίας μέσω της λογοτεχνίας, μέσω της τέχνης. Δ. Τσατσούλης

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Οργή και σαρκασμός

Δεν ξέρω αν το ξυρισμένο κεφάλι, στο οποίο εμμένει το σύντομο βιογραφικό, όπως και το οπισθόφυλλο, του εικοσιεννιάχρονου Ιταλού συγγραφέα, είναι ΤΖΟΥΖΕΠΕ ΚΟΥΛΙΚΙΑ δηλωτικό της νεανι­ Πατατράκ! Μτφρ.: Ανδρέας Κομπόσης κής οργής του, Επιμ.: Παν. Σκόνδρας όταν σήμερα οι μιΑθήνα, Perugia, 1995 σοί τουλάχιστον Σελ. 138 άντρες κάθε ηλικίας έχουν ξυρισμένο κε­ φάλι. Το έργο του, ωστόσο, εμπεριέχει μια ρεαλιστική κα­ ταγραφή μιας καλο­ στημένης κοινωνι­ κής μηχανής, που Παιδικές αναμνήσεις ελάχιστο τόπο αφή­ νει σε ανησυχίες πέ­ Ο Ν. Χ-Γ. δεν υπήρξε μόνον ένας πο­ ρα από εκείνες που λύ μεγάλος ζωγράφος, ένας εξαιρετι­ π λ τ λ τ ρ λ κ : οδηγούν σε στερεοκός τεχνίτης στην αποτύπωση με τα τυπική ένταξη των χρώματα σκηνών του ανθρώπινου βί­ Η ________ *_______ νέων. Σ’ αυτό το ση­ ου, ήταν παράλληλα και ένας ευαί­ μείο, ο σαρκασμός σθητος καταγραφέας στο χαρτί της και αυτοσαρμασμός του πρωτοπρόσωανθρώπινης ψυχής αλλά και συμπερι­ που αφηγητή αποδεικνύεται σωτήριος φοράς. Το υπό συζήτηση βιβλίο είναι για την ανάγνωση, δίνοντας μια εκ των πρώτιστα αναμνήσεις. Απ’ τη στιγμή έσω χιουμοριστική αλλά και πικρή εικό­ που ο συγγραφέας θυμάται τον εαυτό να της ιταλικής πραγματικότητας, ιδω­ του, παραθέτει, με ζωντανή αλλά ήρε­ μένης μέσα από τα μάτια ενός ελεύθε­ μη πρόζα, όλα τα γεγονότα που τον ρου ανθρώπου. Δεν νομίζω, πάντως, σημάδεψαν, που του δημιούργησαν πως η νεανική αργκό που διέπει την ιτα­ ενστάσεις ή αμφιβολίες, που του άφη­ λική γραφή έχει αποδοθεί στα ελληνικά σαν υποσχέσεις. Το αυτοβιογραφικό απόλυτα επιτυχώς. Ενδιαφέρουσα, πά­ του κείμενο μας δίνει τη χαρά να γνω­ ντως, παραμένει η ανάγνωση τούτου ρίσουμε όλα τα στοιχεία, οικογενεια­ του μυθιστορήματος, με την απόλυτα κά και κοινωνικά, της εποχής του, που οικονομημένη αφήγηση και δύναμη πε­ διαμόρφω σαν την προσωπικότητά ριγραφής, χωρίς τους ναρκισσιστικούς του, χαρακτηριστικό της οποίας είναι φιλοσοφίζοντες πλατειασμούς δικών το ότι στάθηκε μακριά από κάθε λομας νέων πεζογράφων, ενώ οι βαθύτε­ γής μη-πνευματικό. Ένα χαμηλόφωνο ρες, πίσω από τις λέξεις, γνώσεις του και καλοδουλεμένο πόνημα, που αφο­ συγγραφέα είναι ορατές. Επαινετέα και ρά περισσότερο τα π αιδικά χρόνια η προσπάθεια των εκδόσεων Perugia να του μεγάλου ζω- _______________ γνωρίσουν στο ελληνικό κοινό την πλέον γράφου και αποτε­ ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ-ΓΚΙΚΑΣ σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή της λεί καθρέφτη της Το χαλί όπου παίζαμε Ιταλίας, μέσω της σειράς στην οποία ήτανε κόκκινο δημιουργικής του Αθήνα, Ίκαρος, 1996 εντάσσεται και το παρόν βιβλίο. πορείας. Σελ. 172

X. Παπαγεωργίου

Δ. Τσατσούλης

Η θρησκεία τη ς κοινω νικής καταξίωσης Μέσα από την κλειστή κοινωνία και την περιορισμένη μυθική οικονομία της παραδοσιακής οικογένειας, προ­ βάλλει ο μεγάλος Ουρουγουανός συγ­ γραφέας Μάριο ________________ Μπενεδέτι την κρι­ ΜΑΡΙΟ ΜΠΕΝΕΔΕΤΙ τική του στα κοινω­ Ευχαριστώ για τη φωτιά νικά πρότυπα της Μτφρ.:Αγγελική Αλεξοπούλου Αθήνα, Καστανιάτης, 1996 μεσαίας αστικής Σελ. 288 τάξης που τείνει να γίνει μεγάλη αστική τάξη. Η μέθοδός του είναι σαφέ­ στατα αναλυτική, το δε νυστέρι της ανατομίας των καταστάσεων και των στάσεων των ηρώων του είναι ηθικό. Γι’ αυτό και όλα τα επιφαινόμενα στη διαδικασία της ανέλιξης τριών γενιών μιας οικογένειας καταλήγουν σε προ­ σηλώσεις και ομολογίες αυτόχρημα θρησκευτικές, όπου το καλό και το κα­ κό γίνονται ένα αγαθό κοινωνικό. Γ. Κεντρωτής

Μια φορά... ο Τίτο Μια σειρά τυπικών γραμματοσήμων, με τη μορφή του Τίτο να κυριαρχεί στο εξώφυλλο, προϊδεάζουν τον ανα­ γνώστη ότι τούτο το βιβλίο έχει να κά­ νει με τον άνθρωπο που για πάνω από 30 χρόνια κυριάρχησε στην ιστορία της Γιουγκοσλαβίας. Όμως μη φαντα­ στείτε ότι έχετε να κάνετε με μια τυπι­ κή βιογραφία, ή μια συμβατική κατα­ γραφή των γεγονότων της εποχής που κυριάρχησε ο Γιόσιπ Μπροζ Τίτο. Αντί­ θετα, από τις πρώτες κιόλας σελίδες ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε μια απίθανη ιστορία και μάλιστα πέρα για πέρα αληθινή. Ο σλοβένος συγγραφέ­ ας, έχοντας το χάρισμα να γίνεται αμέ­ σως οικείος στον αναγνώστη του, κα­ ταρρίπτει το μύθο του Τίτο με το γά­ ντι. Με ύφος ____________________ γλαφυρό και γραζαρκοπεταν φή λιτή και άμεση, Ο Εύθυμος Δικτάτορας παραδίδει τον «ΕύΜτφρ.ιΛόιοκαΑβαγιανού θυμό Δικτάτορα» στις πραγματικές

του διαστάσεις. 'Εναν όμορφο άντρα, γοητευτικό γυναικοκατακτητή, άπλη­ στο και συμφεροντολόγο, κοσμοπολί­ τη και ωραιοπαθή. Έναν παμπόνηρο πολιτικό, που αν και πάντα ήθελε να γίνει ηθοποιός, το χειροκρότημα κα­ τόρθωσε να το κλέψει εκτός θεατρι­ κής σκηνής. Π. Κρημνιώτη

Έ ν α ς μεγαλοφυής παραμυθάς Η «Σταυροφορία των παιδιών» αποτελείται από δύο κείμένα: το πρώτο, ΜΑΡΣΕΛΣΒΟΜΠ που φέρει και τον Η σταυροφορία των παιδιών τίτλο του βιβλίου, Μτφρ.: Διονύσης Χαλκιάς Αθήνα, Ερατώ, 1996 είναι ένα αφήγημα Σελ. 104 που βασίζεται σε ένα μάλλον άγνω­ στο περιστατικό από τη σκοτεινή εποχή των σταυρο­ φοριών. Πέρα από τα υπέροχα, γνη­ σίους ποιητικά σχή­ ματα και τον λεπτό λυρισμό που δια­ Η ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ τρέχει την πρόζα ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ του Σβομπ (και η οποία υπηρετείται πολύ καλά από την παρούσα μετάφρα­ ση), ξεχωριστή ση­ μασία παρουσιάζει η δομή του κειμέ­ νου: χωρισμένο σε οκτώ σύντομα κε­ φάλαια, η πλοκή αναπτύσσεται μέσα από τη διήγηση οκτώ ή και περισσότε­ ρων προσώπων. Την ίδια στιγμή, κάθε κεφάλαιο αποτελεί και μια διαφορετι­ κή «οπτική γωνία» μέσα από την οποία παρακολουθεί κανείς την ιστορία που εκτυλίσσεται. Ένα αριστουργηματικό παραμύθι για μεγάλους, γεμάτο με όλα εκείνα τα στοιχεία μελαγχολίας και ποίησης που συναντήσαμε στα έξοχα «Βιβλίο της Μονέλ» (Νεφέλη) και στους «Φανταστικούς Βίους» (Άγρα). Σαφώς πιο απλή στις δομές και την αφηγηματική της γραφή, αλλά εξίσου

μαγευτική, είναι η δεύτερη ιστορία του βιβλίου, το «Ξύλινο αστέρι». Ένα ακόμα αινιγματικό, μυστηριακό παραμύθι που θυμίζει τον Ιρλανδό Λόρδο Ντάνσανι, έναν άλλο μεγάλο του φανταστικού. Μια σπάνια έκδοση για έναν μαιτρ του παράδοξου, έναν από τους συναρπα­ στικότερους συγγραφείς του περασμέ­ νου αιώνα που, διόλου τυχαία, επηρέα­ σε τον Μπόρχες σε βαθμό καταλυτικό. Η. Μαγκλίνης

Ναρκισσισμός και πτώση Η σύντομη νουβέλα του Κλάους Μαν αναφέρεται στις τελευταίες 48 ώρες του Λουδοβίκου της Βαυαρίας, από τη σύλ­ ληψή του και τον εγκλεισμό του στο ανά­ κτορο του Μπεργκ μέχρι το θάνατό του. Ο μέχρι τότε ισχυρός μονάρχης προ­ σπαθεί να εκλογικεύσει και να αντιμετω­ πίσει την καινούρια, αδιανόητη γι’ αυτόν, κατάσταση. Η σκέψη του πετάει σε στιγ­ μές του παρελθόντος, στη γνωριμία του με τον Βάγκνερ, τη φιλία του με την Ελι­ σάβετ (Σίσσυ) της Αυστρίας, τα παλάτια και τα κάστρα που έκτισε έχοντας ως πρότυπο τον Λουδο­ βίκο τον 14ο της ΚΛΑΟΥΣ MAN Λούντβιχ Γαλλίας. Τα σημάδια Σιδερόφραχτο παράθυρο της πτώσης και της Εισαγωγή-μτφρ.: παρακμής πολλά: ο ΑλέξανδροςΊσαρης Αθήνα, Άγρα, 1996 εγκλεισμός, η συνε­ Σελ.150 χής βροχή, το σιδη­ ρόφρακτο παράθυ­ ρο, όλα παραπέμπουν στον ψυχισμό του μονάρχη, αλλά και τη γενικότερη κατά­ σταση της ναζιστικής Γερμανίας την επο­ χή της συγγραφής της νουβέλας. Στις σκέψεις του εκπεσόντος μονάρχη, που συνδιαλέγεται με το Θεό και τους προ­ σωπικούς του δαίμονες, κυριαρχεί η επι­ θυμία θανάτου. Οι κυκλοθυμικοί συλλο­ γισμοί του περιστρέφονται συχνά γύρω από το λαό που κατ’ ουσίαν αποστρέφεται, αλλά αυτή τη στιγμή είναι η μόνη του ελπίδα. Μεγάλος τεχνίτης της γρα­ φής ο Μαν κατορθώνει σε μια σύντομη νουβέλα παρακμής και θανάτου να καταδείξει τον προβληματικό ψυχισμό ενός κραταιού νάρκισσου. Λ. Εξαρχοπούλου

Φανταστική λογοτεχνία Χωρίς να διαθέτει κανείς την κατάλλη­ λη υποδομή προκειμένου να ανακρού­ σει ή να δεχτεί τις δίχως όρια απόψεις και αντιλήψεις του Τόλκιν, γίνεται - ας μου επιτραπεί ένας παθητικός δέκτης, που υποκύπτει στη γεμάτη επινοή­ σεις, φαντασία και υποκατάστατα, σκέ­ ψη και λογοτεχνική του γραφή. Ο Τόλκιν περνάει ουσια­ στικά στα βιβλία του όλες τις επιστήμες, που άγνωστες και κλειστές παραμένουν επτασφράγιστες και ερμητικές, έτσι ώστε να είναι λογικό, ακόμη και στις λέ­ ξεις που δημιουργεί και κατασκευάζει, η δυσκολία προσέγγισης να είναι πολύ με­ γάλη. Το φανταστικό στη λογοτεχνία διαθέτει σίγουρα έναν τρομερά οξυδερ­ κή εκπρόσωπο, που όσο κι αν είναι σχε­ δόν αδύνατο, πολλές φορές, να επικοι­ νωνήσει κανείς μαζί του, δεν μπορεί πα­ ρά να επιβραβεύει την προσωπική του εφευρετικότητα και ικανότητα. Όσο για το «Σιλμαρίλλιον», μας δίνει την ιστορία ή μάλλον την προϊστορία του «Άρχοντα των δακτυλιδιών», καθώς και τη μυθολο­ γία της Μέσης-γης. 'Ηταν το πιο αγαπη­ μένο του βιβλίο, γι’ αυτό δεν έπαψε να το δουλεύει μέχρι το θάνατό του.

X. Παπαγεωργίου

ΤΖ. Ρ.Ρ. ΤΟΛΚΙΝ Το Σιλμαρίλλιον Μτφρ.-πρόλογος: Ευγενία Χατζηθανάση-Κόλλια Αθήνα, Αίολος, 1996 Σελ. 487

ΠΟΙΗΣΗ Καβάφης τσέπης Οι εκδόσεις Πατάκη στο πλαίσιο της σειράς «Μικρά Κλα­ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ σικά», παρουσιά­ Ποιήματα ζουν τα 154 ποιή­ Α Ί 896-1918 ματα του μεγάλου Β Ί 919-1933 Αθήνα, Πατάκης, 1996 Αλεξανδρινού, σε Σελ. Α’ 141, Β" 144 ένα λιλιπούτειο

σχήμα που συνοδεύεται από ένα μικρό προλογικό σημείωμα του υπεύθυνου της σειράς Σπύρου Τσακνιά. Τον πρώτο τόμο απαρτίζουν τα ποιήματα που ο ποιητής είχε κατατάξει με θεματική σει­ ρά στα τεύχη του 1905-15 και 1916-18, που ο Καβάφης μοίραζε την τελευταία περίοδο της ζωής του, όπως και τα παλαιότερα, γραμμένα μεταξύ 1896-1904, που δεν είχε αποκηρύξει. Η κατάταξη ακολουθεί τη χρονολογική σειρά και στον δεύτερο τόμο (ποιήματα 19191933), σύμφωνα με το έτος που δημο­ σιεύτηκαν. Λυρισμός και υπαινιγμός, ιστορική μέθοδος, αυστηρή τεχνική, ει­ σαγωγική πεζότητα και λυρική κορύ­ φωση: Ο «ποιητής του γήρατος» σε νε­ ανικό αμπαλάζ. Α. Σταμάτης

Ο Απρίλης δεν κατέχει από αμυγδαλιές Ο ποιητής Ηλίας Λάγιος αντλεί την έμπνευσή του από ΗΛΙΑΣΛΑΓΙΟΣ Έρημη Γη τον Πάτροκλο Για­ Αθήνα, Ερατώ, 1996 τρό, ήρωα του Σελ.72 Μπορχεσιανού διη­ γήματος του Νάσου Βαγενά «Πάτρο­ κλος Γιατρός ή οι Ελληνικές Μετα­ φράσεις της Έρη­ μης Χώρας», από το βιβλίο του «Συντε­ χνίες». Μέσα από την αριστερή οπτι­ κή αυτού του ήρωα ο Λάγιος ξαναγρά­ φει το Ελιοτικό ποί­ ημα, καταθέτοντας μιαν εύστοχη «μεταγραφία» της «Έρημης Χώρας», αναποδογυρίζοντας ευφάνταστα το γνωστό έργο. Ο ποιη­ τής κάνει πράξη αυτό που συνέλαβε ο έγκλειστος βιοπαλαιστής της εποχής του Εμφυλίου, με αποτέλεσμα ο Έλιοτ, ο Σεφέρης, ο Βαγενάς, ο Μπόρχες, ο φανταστικός Γιατράς, ο Σολωμός («... λίγα χορτάρια... [] ... που είχαν μείνει

στην έρημη γη...») και ο ίδιος ο Λάγιος να διαπλέκονται ως πρόσωπα, δημιουρ­ γοί και μεταφραστές (μετεγγραφείς) σε μια πρωτότυπη, επίκαιρη επανάγνωση του κλασικού ποιητικού αριστουργήμα­ τος του αιώνα. Α. Σταμάτης

ΜΕΛΕΤΕΣ Ένας

«εξόριστος»

Η διαδρομή ενός βι­ βλίου, στο οποίο συνυπάρχουν, επικουρούμενες, δύο μεγάλες μορφές --------------------------- των ελληνικών γραμμάτων αλλά και της αριστερός, όπως ο κριτικός της λογοτεχνίας Δημήτρης Ραυτόπουλος και ο αιρετικός ποι­ ητής, μεταφραστής και πεζογράφος Άρης Αλεξάνδρου, θα μπορούσε, σί­ γουρα, να είναι φωτεινή αλλά δυσπρό­ σιτη. Γιατί ο ένας επιτυγχάνει, με πολύ κόπο και προσωπική μέριμνα, να αναδείξει τις λογοτεχνικές ικανότητες του δεύτερου και όχι μόνον αυτές, αλλά και κάθε άλλη παράμετρο που θα μπορού­ σε να φωτίσει την προσωπικότητά του, ενώ ο «εξόριστος», για πάντα απών, με τα λίγα που μας κληροδότησε, παραμέ­ νει ζωνταντός μέσα από τέτοιες εργα­ σίες, για την εποχή μας αρκούντως δραματικές. Όποιος αγάπησε τον ποιη­ τή Άρη Αλεξάνδρου και το καταπληκτι­ κό του «Κιβώτιο», όποιος στα δύσκολα μεταπολιτευτικά χρόνια παρέμεινε άγρυπνος ρουφώντας τους στίχους του, ακόμη κι αν η αλλαγή στο πολιτικό και ιδεολογικό σκηνικό είναι εμφανής, μέσα απ’ το παρόν βιβλίο θα βρει πράγ­ ματα νωπά, βγαλμένα από πολυσχιδή κριτική σκέψη, που μετουσιώνεται σε ψυχική αναδίπλωση.

X. Παπαγεωργίου

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ Αρης Αλεξάνδρου ο εξόριστος Αθήνα, Σοκόλης, 1996 Σελ.414

Φιλολογικά ταξίδια Οι κριτικές μελέτες του Κώστα Στεργιόπουλου συνεχίζουν να εμπλουτί-

ζουν τη Νεοελληνι­ ΚΩΣΤΑΣΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ Περιδιαβάζοντας κή μας Γραμματεία. Στους ίδιους και Καταγράφεται στα σ’άλλους καιρούς Τόμος Δ’ θετικά της συγκομι­ Αθήνα, Κέδρος, 1996 δής, αυτής της Σελ. 279_________ εποχής, βιβλίων όπως το «Περιδιαβάζοντας» (Τόμος Δ ’). «Επιμένει» ο Στεργιόπουλος, και θα το κάνει νομίζω άλλες δυο φορές, ακόμη, να συγκε­ ντρώνει παλιά του κείμενα και να τα αναδημοσιεύει, συ­ μπληρωμένα, πλη­ ρέστερα, τροποποι­ ημένα, πιο φροντι­ σμένα. Κι εδώ κινείται στο ίδιο στιλ με τα προηγούμενα «Περιδιαβάζοντας», έχο­ ντας - και τα κείμενα αυτά - τη συ ναρπαστικότητα του κριτικού του λό γου και τη στοχαστική του διάθεση που τα συνοδεύει. Μελετά και παρουσιάζει το έργο ποιη τών και πεζογράφων, της ίδιας περί που χρονικής περιόδου (με τους προη γούμενους τόμους), κάτι που σημειώ­ νει στον υπότιτλο του βιβλίου «Στους ίδιους και σ ’ άλλους καιρούς». Έτσι, επικεντρώνει το φακό της κριτικής του μελέτης στην «παλιά ποιητική παράδο­ ση και δημοτικισμό» (Σολωμό, Κάλβο, Παλαμά, κ.ά.), στον Παπαδιαμάντη και στην «κριτική και ποίηση του Μεσοπο­ λέμου» (Κλ. Παράσχος, Καρυωτάκης Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος κ.ά.).

0. Καραγιάννης

ΙΣΤΟΡΙΑ Σελίδες δόξας Έχουμε στο πρόσφατο παρελθόν, απ’ αυτές εδώ τις στή-------------------------------------λες, διατυπώσει τον κώστας θεοφανους προβληματισμό μας Η Εθνική Αντίσταση ,

στον Πειραιά 1941 -44

σχετικά με την Α θ ή ν α ,» 1996 εμπορική απήχηση Σελ. 353 που έχουν βιβλία -----------------------------------

γύρω από ειδικές πλευρές του έπους της Αντίστασης. Κι αυτό γιατί από τη μεταπολίτευση και μετά έχουν εκδοθεί εκατοντάδες πονήματα και λογικό είναι να εικάσει κάποιος ότι η αγορά είναι προ πολλού κορεσμένη. Όμως ο συγ­ γραφέας έρχεται να μας διαψεύσει! Πρόκειται για τη δεύτερη έκδοση, αφού, όπως αναφέρεται στον πρόλο­ γο, η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε μέσα σε λίγους μήνες! Ο Κ. Θεοφάνους πα­ ραθέτει τις προσωπικές αναμνήσεις του καθώς και τις αναμνήσεις φίλων και συντρόφων του. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει ποιήματα που υμνούν την πειράίκή αντίσταση, ενώ υπάρχουν σκόρπια στις σελίδες χαρακτικά και σκίτσα της Β. Κατράκη, του Τάσσου, του Σ. Λαζάρου, του Γ. Αποστολόπουλου και του Μιχ. Νικολινάκου. Τ. Παππάς

Για το Βυζάντιο Κυκλοφόρησε η έ κ τ η έκδοση ενός σημαντικού συλλογικού έργου που Μτφρ.:ΔημήτριοςΝ. Σακκάς 1 — απευθύνεται σε όλους όσοι ενδιαφέρονται να «μυηθούν» στον Βυζαντινό πολιτισμό. Μια πλειάδα αξιόλογων μελετητών ανα­ λαμβάνει να καλύψει θέματα που αφο­ ρούν στην ιστορία της Βυζαντινής Αυ­ τοκρατορίας, στην οικονομική ζωή του Βυζαντινού κράτους, στη Βυζαντινή τέχνη, φιλολογία, εκπαίδευση και στην πολιτιστική και πνευματική ζωή του Βυζαντίου γενικότερα. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια που είναι αφιερωμένα στις σχέσεις του Βυζαντίου με το Ισλάμ, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, τους Σλάβους αλλά και τους Ρώσους. Ο τόμος περιέχει αναλυτική βιβλιο­ γραφία, πλήθος χρήσιμων και κατατο­ πιστικών πινάκων, καθώς και εικόνες. Το δίχως άλλο, ένα απαραίτητο βοή­ θημα για κάθε ενδιαφερόμενο, για τον

J.H. BAYNES-H. ST. L.B. MOSS Βυζάντιο Εισαγωγή στον βυζαντινό

..

Πι°λιτισμό

Μόλις Κνχλψρηοαν

Σκέψεις πάνω στο Κυπριακό

απλό αναγνώστη αλλά και τον μελετη­ τή. Ένα βιβλίο-οδηγός για μια πιο βα­ θιά και συστηματική μελέτη πάνω στο τεράστιο αυτό κεφάλαιο που είναι ο Βυζαντινός πολιτισμός, τον οποίο προσπαθούμε ακόμα να ανακαλύψουμε. Η. Μαγκλίνης

Αυτή η σύντομη μεΘΕ0^ α κ ό0 Μ Ϊ ΜΠΗΣ Διδάγματα και Προοπτικές Αθήνα, /.Σιδέρης, 1996

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Κυπριακό ’55-’74 Η θερμή εικοσαε­ τία της κυπριακής ΜΑΚΑΡΙΟΣΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ Η«εισβολή» της χούντας ιστορίας 1955-74 στην Κύπρο είναι το αντικείμε­ Αθήνα, Στάχυ, 1996 Σελ.423 νο αυτού του πολύ σπουδαίου βιβλίου. Ο συγγραφέας έχει μελετήσει εμβριθώς την περίο­ δο αυτή και μας δί­ νει μ’ έναν συναρ­ παστικό τρόπο το υλικό του. Πρόκει­ ται για μια εξαιρε­ τική ερευνητική δουλειά, σοφά δο­ μημένη και αποκα­ λυπτική. Από τις σελίδες του βιβλί­ ου παρελαύνουν όλες οι προσωπικότητες που διαδρα­ μάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο τα τε­ λευταία χρόνια. Ο Μακάριος, ο Γρί­ βας, ο Κληρίδης, ο Παπαδόπουλος και ο «σκοτεινός» Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. Ο Δρουσιώτης χειρίστηκε με επιδεξιότητα και ευαισθησία το πλού­ σιο υλικό του (επίσημα έγγραφα, βι­ βλία, εφημερίδες, προσωπικές συνε­ ντεύξεις, κείμενα που έρχονται για πρώτη φορά στη δημοσιότητα) και κα­ ταφέρνει να παρουσιάσει ένα στιβαρό αποτέλεσμα, που ασφαλώς θα ικανο­ ποιήσει και τους μυημένους και τους λιγότερο απαιτητικούς αναγνώστες, γιατί διαθέτει τα χαρίσματα ενός χρο­ νικού και το βάθος ενός δοκιμίου. Τ. Παππάς

_

λέ^

του καθηνητή

Θ. Κουλουμπή ερχεται να συμβάλει στον προβληματισμό που αναπτύσ­ σεται τελευταία στην Ελλάδα και την Κύπρο. Ο συγγραφέας πολύ εύστοχα υποστη­ ρίζει ότι μια αντικειμενική και ψύχραιμη αποτίμηση των πράξεων και παραλεί­ ψεων του παρελθόντος μπορεί να αποδειχθεί ιδιαιτέρως διδακτική και να καταλήξει σε πολιτικές και χειρισμούς, που θα συνυπολογίσουν όλους εκεί­ νους τους σύνθετους παράγοντες ισχύος και συμφερόντων, που αντιπαρατίθενται στις διαδικασίες διαμόρφω­ σης των μεγάλων αποφάσεων. Όσον αφορά το ζήτημα της ένταξης της Κύ­ πρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Θ. Κουλουμπής τονίζει ότι η Κύπρος έχει την κύρια ευθύνη να πάρει όλες τις με­ γάλες αποφάσεις στην ενταξιακή διαδι­ κασία συντονίζοντας την πολιτική της με αυτή της Ελλάδας και εξασφαλίζο­ ντας την πλήρη συμπαράσταση της τε­ λευταίας. Σ. Ντάλης

Ελληνικός σοσιαλισμός Ένα πολύ ενδιαφέρον οδοιπορικό στην ιστορία του ελληνικού σοσιαλιστικού και εργατικού κινήματος. Από τα πρώ­ τα κοινωνιστικά και ριζοσπαστικά σκιρ­ τήματα μέχρι τη δεκαετία του ’20, οπό­ τε και δημιουργείται το ΚΚΕ. Πλούσιο σε στοιχεία για τη δράση των σοσιαλι­ στών, αγροτιστών και προοδευτικών διανοουμένων μέσα σ’ ένα δύσκολο κοινωνικά και πολιτικά περιβάλλον. Στο βιβλίο υπάρχουν στοιχεία τα οποία απαντιόνται και σε άλλες συγγραφικές ______________________ απόπειρες συναΒΑΣΙΛΗΣΛΑΖΑΝΗΣ φούς περιεχομένου, Οι ρίζες του ελληνικού όμως παρουσιάζοκομμουνισηκού κινήματος νχαι και αρκετά Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996

Σελ.486 αγνωστα, εως τω______________________ ρα, ντοκουμέντα

για την πρώτη περίοδο του σοσιαλιστι­ κού κινήματος. Καταγράφονται με συ­ νέπεια, όχι όμως και απροκατάληπτα (ο συγγραφέας υπηρετεί τη μαρξιστικήλενινιστική σχολή σκέψης), οι απόψεις των ομάδων και των πρωτουργών του ελληνικού σοσιαλισμού, καθώς και οι επιρροές που δέχθηκαν από την κίνηση των Ευρωπαίων ομολόγων τους. Παραλλήλως υπάρχει και μια συνοπτική περιγραφή της κοινωνικής κατάστασης της χώρας, από την επομένη της επα­ νάστασης του 1821 μέχρι την περίοδο που τα μηνύματα της ρωσικής επανά­ στασης εισβάλλουν φουριόζικα στον ελληνικό χώρο. Τ. Παππάς

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ Ο «παρεξηγημένος» Ο Κ. Μητσοτάκης είναι ένας πολιτικός που έχει ελάχιστες συμπάθειες στον ευρύτερο προοδευτικό χώρο. Το άγος της αποστασίας του ’65 τον παρακο­ λουθεί. Κι όμως δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις την αντοχή του. Ο αποσυνά­ γωγος της περιόδου εκείνης (περπα­ τούσε στο δρόμο και οι πολίτες τον έφτυναν) κατάφερε, ύστερα από κά­ μποσο χρόνια και αφού ελίχθηκε επιτυχώς, να γίνει πρω­ θυπουργός. Με εχθρικά συναισθή­ ματα τον προσέγγι­ σε και η συγγραφέ­ ας, στο τέρμα της διαδρομής της όμως άλλαξε γνώ­ μη. Τελικώς είναι ο Κ. Μητσοτάκης ο μεγάλος παρεξηγημένος; Αν η κρίση σου προκύπτει μό­ νον από την ανά­ γνωση τούτου του βιβλίου, τότε πρέ­ πει να παραδεχτείς ότι όντως η κοινω­ νία τον αδίκησε! Θα είναι όμως μια κρί­

ση ευάλωτη. Η Νίτσα Λουλέ-Θεοδωράκη, που έχει ειδικευθεί στις προσωπο­ γραφίες, προφανώς δεν επεδίωξε μια αντικειμενική ανάλυση της προσωπικό­ τητας και των πολιτικών επιλογών του Μητσοτάκη. Η πρόθεσή της μάλλον ήταν να τον «αποκαταστήσει» και γι’ αυτό διάλεξε να μιλήσει κυρίως με συγ­ γενείς και πολιτικούς φίλους του. Ενδιαφέρον, πλην όμως μονομερές, το προϊόν της εργασίας της. Τ. Παππάς

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Φύση και αριθμοί Ξέρετε ότι τα πε­ ρισσότερα όστρα­ κα σχηματίζουν σπείρες, ότι ο αστε­ ρίας έχει συμμετρι---------------------------- κό σύνολο βραχιό­ νων, ότι οι ιοί έχουν κανονικά γεωμετρι­ κά σχήματα, ότι το σώμα των περισσότερων ζώων χαρακτηρίζεται από αμφίπλευρη συμμετρία και γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Η κυριαρχία των προτύπων εκτείνεται μέχρι τη βάδιση των εντόμων, την πτή­ ση των πουλιών, τις συσπάσεις της μέ­ δουσας, τις κυματοειδείς κινήσεις των ψαριών, των σκουληκιών και των φιδιών. Οι μαθηματικές κατασκευές μας επι­ τρέπουν να αναγνωρίζουμε, να ταξινο­ μούμε και να ανάγουμε σε πρότυπα τα μορφώματα της φύσης. Μας επιτρέ­ πουν ξεκινώντας από τη χορδή ενός βιολιού να καταλήξουμε στην ανακάλυ­ ψη των ραδιοκυμάτων και ακόμη μας αποκαλύπτουν τη μυστική δομή ενός σύννεφου ή τους κρυφούς ρυθμούς της καιρικής μεταβολής. Ο Ian Stewart, καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Ουόρικ, με το βι­ βλίο του μας ξεναγεί σ’ αυτό το θαυμα­ στό κόσμο των μορφωμάτων της φύ­ σης και φωτίζει τη μυστική σχέση τους με τα μαθηματικά πρότυπα.

IAN STEWART Οι αριθμοί της φύσης Μτφρ.:Στέλιος Ζαχαρίου Αθήνα, Κάτοπτρο, 1996 Σελ.170

Ε. Ράης

Μόλις Κνκλοφόρηοαν

ΤΕΧΝΕΣ Η έκπληξη ξανά από τη Θεσσαλονίκη Αλήθεια πόσα χρόνια έχουν περάσει από τότε που εκδόθηκε κάποιο ελληνι­ κό κόμικ μ’ ενδιαφέρον σενάριο και κα­ λή εικονογράφηση; Πολλά, αφού το συγκεκριμένο είδος πάσχει από την ίδια ασθένεια που έχει πλήξει τον ελλη­ νικό κινηματογράφο. Έλλειψη ιστορίας με αρχή-μέση και τέλος, ομφαλοσκο­ πήσεις, τσιτατολογία, εξυπναδίτσες, με αποτέλεσμα ελάχιστοι να ενδιαφέρονται για δουλειές δικών μας. Όχι πως δεν υπήρξαν παλιότερα καλές δουλειές. Αλλά ισχύει το γνωμικό ότι «κοντά στα ξερά καίγονται και τα χλωρά». Στην πε­ ρίπτωση του συγκεκριμένου βιβλίου ο γνωστός σε όλους μας Τ. Αποστολίδης ΤΑΣΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ (από τη μεταφορά ΜΑΡΙΑΖΑΓΛΟΠΙΤΟΥ των αρχαίων κωμω­ Χαμένο Φάσμα διών σε κόμικ, σε Θεσσαλονίκη, Κώμος, 1996 Σελ. 86 εικονογράφηση Γ. Ακαταλίδη) με τη ζωγραφική της Μ. Ζαγλοπίτου έφτιαξαν μια πολύ καλή δουλειά που σίγουρα θ’ αποζημιώσει τους φαν του είδους. Θεσσαλονίκη, Μακρινίτσα, Ναύπλιο, Δελφοί, οι χώροι δράσης, και στίχοι του Αναγνωστάκη και του Σαββόπουλου φτιάχνουν μια όμορφη ατμόσφαιρα που σίγουρα δεν θα οδηγήσουν... σε βαθιά χασμουρητά τους αναγνώστες-θεατές. Ν. Μολυβιάτης

Η μαρμαρογλυπτική στις Κυκλάδες Ο πλούσιος σε μάρμαρο εσωτερικός διάκοσμος των εκκλησιών των νησιών των Κυκλάδων αποτελεί την πηγή απ’ την οποία κατάγεται η σύγχρονη νεοελ­ ληνική γλυπτική. Πράγματι, πρόκειται για μια περιοχή όπου συναντάται η Δύ­ ση και η Ανατολή, με επιδράσεις από το Μπαρόκ και την Αναγέννηση μέχρι τον Κλασικισμό, επηρεάζοντας την ντό­

πια λαϊκή παράδο­ ση. Το αντικείμενο της έρευνας αυτής είναι το εσωτερικό των ναών, δηλαδή τα τέμπλα, τα προσκυνητάρια, οι άμ­ βωνες, οι θρόνοι, τα μανουάλια, αλλά και το εξωτερικό, τα θυρώματα, οι προ­ σόψεις, τα παράθυ­ ρα, τα καμπαναριά κ.ο.κ. που σαν άγνωστη πτυχή της ελληνικής τέχνης εί­ ναι εξαιρετικά ση­ μαντική. Σίγουρα, όμως, ένα τόσο εκτενές και ογκώ­ δες υλικό, είναι φυ­ σικό, σε μια γενική διαπραγμάτευσή του, να παρουσιάζε­ ται επιλεκτικά για κάθε μορφή ή είδος μνημείου. Στο τέλος δε της μελέτης δί­ νονται πληροφορίες για τα μέσα της δουλειάς των τηνιακών εργαστηρίων μαρμαρογλυπτικής.

X. Παπαγεωργίου

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΓΟΥΛΑΚΗ-ΒΟΥΤΥΡΑ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΔΕΛΟΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΒΒΑΣ Η εκκλησιαστική μαρμαρογλυπτική στις Κυκλάδες από τον 16ο ως τον 20ό αιώνα Αθήνα, Φιλιππότης, 1996 Σελ. 476

Η μοναξιά και η στέρηση του αιώνα Τραγικές και χαμένες στην τύρβη των αδιεξόδων και των αδυναμιών της κοι­ νωνίας, αλλά και της τέχνης, του 20ού αιώνα, φαντάζουν οι ανθρώπινες γλυ­ πτές μορφές του Α. Τζακομέτι που θήτευσε στη μοναξιά δημιουργώντας τες. Ο συγγραφέας σ’ αυτό το μικρό στο σχήμα βιβλίο - να ’ναι άραγε «ασύνειδος» επηρεασμός από το μινιμαλιστικό τμήμα της γλυπτικής του Τζακομέτι; ερμηνεύει τις ριζοσπαστικές και ανα­ τρεπτικές προσπάθειες του καλλιτέχνη, ο οποίος μέσα από το έργο του θέλησε ΒΑΣΙΛΗΣ ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ Αλμπέρτο Τζακομέτι να συνδέσει το ατο­ Υπαρξιακή Αγωνία μικό με το συλλογι­ ή οι Κρίσιμες Αντιθέσεις κό και να αποτυπώτου Μοντερνισμού Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996 σει σ’ αυτό τις δια­ Σελ. 106 φορετικές και

αντιθετικές τάσεις της σύγχρονης πραγματικότητας. Πρόκειται για μια σημαντική μελέτη που με οξυδέρκεια, αλλά και θεωρητι­ κή επάρκεια, αποκρυπτογραφεί το έρ­ γο ενός μεγάλου της γλυπτικής και η οποία δεν αποτελεί μόνο συμβολή στην ιστορία της τέχνης, αλλά δίνει συνάμα κι ουσιαστικά εναύσματα προβληματι­ σμού στη χειμάζουσα, σ’ αυτόν τον το­ μέα, ελληνική πραγματικότητα. Το βι­ βλίο περιέχει και φωτογραφίες χαρα­ κτηριστικών γλυπτών αλλά και πινάκων ζωγραφικής του μεγάλου καλλιτέχνη. Γ. Παπαδάτος

ΘΕΑΤΡΟ Ανδρών τραγωδίες Η πρώτη θεατρική εμφάνιση του γνω­ στού πεζογράφου, δημιουργού του «Αδιανόητου Τοπί­ ου», αλλά και μετα­ φραστή του θεατρι­ κού έργου του Μισέλ Γκερέν «Κύων» (που ανέβηκε από τον Β. Παπαβασιλείου), ευτύχησε ήδη να σκηνοθετηθεί από τη Νικαίτη Κοντούρη στο «Αμόρε». Πρόκειται για μια δουλειά που, ορμώμενη από οι­ κείες, πλέον, κατα­ στάσεις σχέσεων μεταξύ ζευγαριών, απεκδύει τους χα­ ρακτήρες από τη ρεαλιστική τους υπό­ σταση και σκιαγραφώντας τους αφαι­ ρετικά και σχηματοποιημένα, αγγίζει το θέατρο του παραλόγου. Μόνο που το παράλογο βρίσκεται μέσα στο καθημε­ ρινό με τόσην ένταση που συχνά μας διαφεύγει. Γι’ αυτό και το έργο του Τ.Θ. γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο, σύγ­ χρονο, καυστικό, ένας κλαυσίγελως απέναντι στα δεδομένα και τις στερεό­ τυπες αντιλήψεις για τις σχέσεις εντός

και εκτός γάμου. Δεν είναι τυχαίο που ο συγγραφέας επιμένει στις σκηνικές του οδηγίες στην ηλικία των σαράντα για τα τέσσερα πρόσωπα του έργου του, τέμνοντας, έτσι, μια συγκεκριμένη γενιά με ό,τι αυτό σημαίνει για τη δια­ μόρφωση του ιδιωτικού και κοινωνικού προσώπου αντρών και γυναικών. Ούτε είναι τυχαία η ύπαρξη της Φιλιππινέζας που κινείται ανάμεσά τους (συμμέτο­ χος αλλά και σχολιαστής μέσω της ασιατικής εναλλακτικής οπτικής της) επαναλαμβάνοντας στερεότυπα τη μια και μοναδική της φράση, πολύ πιο εύ­ γλωττη από τους κενούς και άκαιρους - της χρονικής στιγμής που εκφέρονται - διαλόγους των βασικών ηρώων. Ο χρόνος, άλλωστε, είναι η βασική δρώσα δύναμη του έργου, ένας χρόνος που κυλά, αλλά και παραμένει απελπι­ στικά ο ίδιος, ανατροφοδοτώντας κα­ ταστάσεις, ξαναφέροντας τα πρόσωπα στο αρχικό σημείο εκκίνησης. Ο Ιονέσκο κλείνει το μάτι κάπου πίσω από αυ­ τά, αλλά ο Τ.Θ., με την τύχη που επι­ φυλάσσει στα αντρικά πρόσωπα, δεν αφήνει αμφιβολίες για το τελικό μήνυ­ μα του έργου του: ο άντρας του σύγ­ χρονου πολιτισμού και ρυθμών ζωής εί­ ναι σίγουρα ο μέγας ασθενής και η γυ­ ναίκα το δαρβινικό είδος που επιβιώνει... Ανελέητο, πικρόχολο, μάθη­ μα αυτογνωσίας, λυτρωτικό. Δ. Τσατσούλης

Η νεοελληνική πραγματικότητα ε π ί σκηνής Το θεατρικό δίδυμο Κεχαΐδη-Χαβιαρά έχει αναμφισβήτητα δημιουργήσει μια σημαντική τομή στο νεοελληνικό θέα­ τρο με τα δύο έργα του που συνεκδίδονται σήμερα σε ενιαίο τόμο. Το «Δάφνες και Πικροδάφνες» ανέβηκε για πρώτη φορά στο Θέατρο Τέχνης το 1979 σε σκηνοθε­ σία Καρόλου Κουν, ΔΗΜΗΤΡΗΣΚΕΧΑίΔΗΣ ενώ στη συνέχεια ΕΛΕΝΗ ΧΑΒΙΑΡΑ Δάφνες και Πικροδάφνες επαναλήφθηκε από Με δύναμη από την Κηφισιά διάφορους άλλους Θέατρο Αθήνα, Κέδρος, 1996 θιάσους. Το «Με Σελ. 246 δύναμη από την Κη-

Μόλις Κυκλοφόρησαν

φισιά» είναι η πρόσφατη (1995) μεγάλη επιτυχία της «Νέας Σκηνής» του Λεύτε­ ρη Βογιατζή, όπου οι μέχρι εξάντλησης κωμικές καταστάσεις των τεσσάρων γυναικείων προσώπων του έργου αντα­ νακλούν μια σχεδόν φαρσική διάσταση της σύγχρονης καθημερινότητας μέσα από τον μεγεθυντικό φακό της υστε­ ρίας. Οι δύο δραματουργοί ακολου­ θούν, πέρα από την κοινή τους δημι­ ουργία, ανεξάρτητες δραστηριότητες, ο μεν Κεχαΐδης έχοντας γράψει και άλ­ λα έργα, η δε Χαβιαρά διδάσκοντας θε­ ατρική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Δ. Τσατσούλης

Μαχητής υπέρ θεάτρου Κομμάτι της ιστο­ ρίας του θεάτρου μας απετέλεσε το περιοδικό «Θέα­ τρο» και σημαντικό τμήμα του οι «Αστερίσκοι» του δημιουργού του Κώστα Νίτσου, ενός μάχιμου δημο­ σιογράφου υψηλού ήθους και ευθύνης, αρχισυντάκτη και διευθυντή για πολ­ λά χρόνια της εφη­ μερίδας «Τα Νέα». Όπως σημειώνει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στο προλογικό του σημείω­ μα, η ελληνική βι­ βλιογραφία, πάμφτωχη μέχρι τότε, πλουτίστηκε με θεμελιώδη κείμενα που δημοσιεύτηκαν στο «θέατρο», ανοίγοντας τη θεατρολογική έρευνα στην Ελλάδα. Μεταφράσεις ξένων δοκιμίων βάσης όπως του Ντιντερό ή του Μπρεχτ, ανάδειξη πρωτοεμφανιζόμενων ή νέων, για την εποχή αλλά καθιερωμέ­ νων σήμερα, θεατρικών συγγραφέων των οποίων κείμενα πρωτοδημοσιεύτηκαν επίσης στο περιοδικό, μια συνεχής προσπάθεια άψογων μεταφράσεων αρ­

ΜόλιςΚνύψρηοαν

χαίου δράματος ή έργων σημαντικών ξένων δραματουργών και τόσα άλλα συναποτελούσαν την ύλη του. Μέσα από τους «Αστερίσκους» περνά όλη η μαχητική θέση του περιοδικού για ό,τι άπτεται του θεάτρου: θεατρικά βρα­ βεία, κυβερνητική πολιτική, δραστηριό­ τητα της Εθνικής Σκηνής και του ελεύ­ θερου θεάτρου, φεστιβαλική πολιτική, προώθηση του αρχαίου δράματος και μεταφραστική διαμάχη κ.ά. Από την ίδια στήλη, όμως, αναδεικνύεται και η υποδοχή του υπόλοιπου Τύπου απένα­ ντι του όπως και οι αντιπαραθέσεις του με την «Επιθεώρηση της Τέχνης», η κριτική του απέναντι σε πρόσωπα και πράγματα με μοναδικό γνώμονα τη σωστή λειτουργία και την πορεία, κατά τη γνώμη του, προς ένα καλύτερο θέ­ ατρο. Δ. Τσατσούλης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Για νηπιαγωγούς και δασκάλους Οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν το πόσο δύσκολο στις μέρες μας είναι να διαπαιδαγωγείς ανθρώπους στα πρώτα βήματα της ζωής τους. Κι η διαπαιδα­ γώγηση πιάνει ένα μεγάλο φάσμα. Από την καθημερινή υποδοχή των παιδιών στο σχολείο, τις ψυχοσυναισθηματικές ή κοινωνικές ιδιαιτερότητές τους, τη διδακτική πράξη, τη συνεργασία με τους γονείς, με το προσωπικό του σχο­ λείου και άλλα ενδιαφέροντα θέματα, όπως αυτό των ποικίλων αναγκών του δασκάλου και της προώθησής του ως επαγγελματία.

- Το συγκεκριμένο ΣΤΕΦΕΝ ΣΑΙΦΕΡ βιβλίο, γραμμένο Πρακτικές λύσεις για από έναν νηπιαγω­ κάθε πρόβλημα Μτφρ.: X. Δεληγιάννη γό της πράξης, Αθήνα, Πατάκης, 1996 προτείνει απλές λύΣελ. 184 - σεις πρακτικές που είναι δυνατόν να βοηθήσουν αποτελεσματικά τον διδά­ σκοντα. Γ. ΓΙαπαδάτος

Τα δύσκολα μαθηματικά MARTIN HUGHES Όλοι οι εκπαιδευτι­ Τα παιδιά και η έννοια κοί αντιμετωπίζουν των αριθμών προβλήματα όσον Μτφρ.: Μ. Σταφυλίδου Επιμ.: Στ. Βοσνιάδου αφορά τη διδασκα­ Αθήνα, Gutenberg, 1996 λία των μαθηματι­ Σελ.272 κών. Αλλά και τα παιδιά, στην πλειοψηφία τους παρουσιάζουν μιαν απέ­ χθεια. Κι αυτό βέβαια φαίνεται από το μεγάλο ποσοστό αποτυχίας κάθε χρο­ νιά στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ΑΕΙ. Τι άραγε να φταίει, αφού και τα μαθηματικά είναι μέρος της ανθρώπι­ νης δραστηριότητας; Μήπως η μεθο­ δολογία κατά τη διδακτική τους προ­ σέγγιση ή μήπως το γενικότερο παιδα­ γωγικό και ψυχολογικό πλαίσιο όπου σε αυτά εντάσσονται; Το συγκεκριμένο βιβλίο έρχεται να προ­ βληματίσει και να δώσει νέες απαντή­ σεις και να ανατρέψει ακόμη παραδεδομένες. Περιγράφει αρχικά τις ικανό­ τητες, τις δυσκολίες και τις προσπάθειες των παιδιών να κατανοή­ σουν τον κόσμο των αριθμών και προ­ τείνει τρόπους προσέγγισής τους και μέσα από αριθμητικά παιχνίδια. Και γιατί όχι! Να αμφισβητήσει ευθέως τα ηλικιακά στάδια με τις συγκεκριμένες νοητικές ικανότητες, του Piaget! Για όλα αυτά βέβαια, εξυπακούεται ότι είναι ένα βιβλίο απαραίτητο βοήθημα για τους δασκάλους της πράξης. Γ. Παπαδάτος

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Παιχνίδια Το θέμα του παιδικού παιχνιδιού είναι ένα πολύ σοβαρό παιδαγωγικό ζήτημα και πάντα επίκαιρο, που αποτελεί ελκυ­ στικό αντικείμενο έρευνας παιδαγω­ γών, ψυχολόγων και κοινωνιολόγων. Οι Επιστήμες της Αγωγής απέδειξαν ότι το παιδικό παιχνίδι με τις διάφορες μορφές του δεν αποτελεί πάρεργο για το παιδί, αλλά είναι γι’ αυτό η μόνη σο­ βαρή απασχόληση στη ζωή και ένα από

τα βασικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας με προεκτάσεις στον ψυχικό του κόσμο και στη σωματική του ανά­ πτυξη. Ο τόμος είναι μια παιγνιώδης, αλλά και σοβαρή ανθολογία δοκιμίων μεγάλων συγγραφέων, ποιητών και δοκιμιογρά­ φων σχετικών με το θέμα. Πλούταρχος, Kleist, Baudelaire, Chesterton, Rilke, Benjamin, Eco: κεί­ μενα φιλοσοφικά, Κούκλες και παιχνίδια ποιητικά, παιγνιώδη Κείμενα των: Πλουτάρχου, H.V. Kleist, και αντικομφορμιCh. Baudelaire, G.K. Chesterton, στικά, που αποδειR.M. Rilke, W. Benjamin, U. Eco Αθήνα, Άγρα, 1996 κνύουν τελικά, ότι Σελ.128 διαχρονικά το παι­ χνίδι είναι η ιδανική «ατμόσφαιρα» μέσα στην οποία είναι δυνατό ν’ αναπτυχθεί σωστά το παιδί, και αυτό, στη μοναχική και τεχνολογική εποχή μας, αποτελεί υποχρέωση όλων όσοι συνεργάζονται για την αγωγή του. Κ.Δ. Μαλαφάντης

Επιστήμες της Αγωγής Είναι πλέον γεγονός ότι οι Επιστήμες της Αγωγής γίνονται ολοένα και πιο απαραίτητες στο σχεδίασμά και την αποτελεσματική οργάνωση των εκπαι­ δευτικών συστημάτων σ’ όλο τον κό­ σμο. Ωστόσο, σήμερα, αυτοί οι κλάδοι δεν περιορίζονται μόνο στη μελέτη G. MIALARET των προβλημάτων Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής που αντιμετωπίζουν Αθήνα, Τυπωθήτωοι εκπαιδευτικοί, Γ.Δαρδανός, 1996 αλλά καλύπτουν Σελ. 192 ένα ευρύ επιστημο­ νικό φάσμα, προ­ σεγγίζοντας τα γε­ γονότα και τις κα­ ταστάσεις της εκπαίδευσης μέσα στο ιστορικό, κοι­ νωνικό, οικονομικό και πολιτικό τους πλαίσιο. Ο τόμος, συλλογικό έργο του καθ. G. Mialaret και των συ­ νεργατών του, πε-

ΜόλίζΜλφοηοαν

ριέχει εισαγωγικά κείμενα για τους κλά­ δους των Επιστημών της Αγωγής και ολοκληρώνεται με επιλεγμένη βιβλιο­ γραφία. Αποτελεί, από κάθε άποψη, ένα πολύτιμο μεθοδολογικό, εισαγωγι­ κό εργαλείο για όσους ασχολούνται με την Εκπαίδευση. Κ.Δ. Μαλαφάντης

ΠΑΙΔΙΚΑ Αληθινές εικόνες της Κατοχής 'Εχουν συνηθίσει τα παιδιά, όταν πρό­ κειται να διαβάσουν λογοτεχνικά κείμε­ να που αναπαριστούν τη φοβερή για την ανθρώπινη αντοχή δεκαετία του ’40, να προσδοκάνε υπεράνθρωπους ηρωι­ σμούς, πολεμικά κατορθώματα, απίθα­ νες συμπτώσεις που πολλές φορές πα­ ραπέμπουν σε κούφιους πατριωτισμούς. Τούτη τη φορά θα συναντήσουν μάλλον αντι-ηρωικές εικόνες και πράξεις, που στο βάθος τους, όμως, κρύβουν αυτό ακριβώς που πραγματικά καταυγάζει την ανθρώπινη ύπαρξη σε όλες τις δια­ στάσεις της. Εκείνο που ανεπαίσθητα καταγράφει τα πιο σημαντικά στοιχεία της δημιουργίας της ιστορικής πραγμα­ τικότητας και εξέλιξης της ζωής. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, ο φα­ κός εστιάζεται στις προσπάθειες μιας ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΡΑ μητέρας - ο άνδρας Το άδειο μπουκάλι της είναι στην Αντί­ Αθήνα, Πατάκης, 1996 σταση - με δυο παι­ Σελ.176 διά, μέσα από δύ­ σκολες συνθήκες, να επιβιώσουν. Με λιτό τρόπο, δίχως συναισθηματισμούς και ηρωικές τυμπα­ νοκρουσίες, με έξο­ χη αφηγηματική δει­ νότητα και θαυμα­ στή σαφήνεια, η συγγραφέας αναπαριστά ανάγλυφα αυτή την πλευρά της ζωής. Γιατί και οι Γερμανοί και οι

ΜόΜζΚνήοφόρηααν

μαυραγορίτες και η πείνα και οι νεκροί και οι συνεργάτες και ο αγώνας υπάρ­ χουν, αλλά στην περιφέρεια των γεγο­ νότων που τα επηρεάζουν και είναι έντε­ χνα ενσωματωμένα μ’ αυτά. Μ’ άλλα λόγια, πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό μυθιστόρημα της νεότερης λογοτεχνίας μας για παιδιά. (Για παιδιά από 10 ετών και για εφή­ βους) Γ. Παπαδάτος

Σημασία έχουν τα όνειρα Το ίδιο επιτυχημένα, μ’ αυτήν την παραμυθική ιστορία, ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι κινείται και στο δύσκολο χώ­ ρο των μικρών αναγνωστών. Διασκεδαστική και με φιλοσοφική διάθεση η υπό­ θεση. Με στοιχεία μεταφυσικής αγω­ νίας, απλού έως σαρκαστικού χιούμορ. Ένα τραπέζι, με καταγωγή ένα δέντρο που φιλοξενούσε στη σκιά του ανθρώ­ πους, τώρα «φιλοξενεί» σ’ ένα σπίτι αν­ θρώπους που κάθονται για φαγητό. Στή­ νει συζήτηση με τ’ άλλα έπιπλα. Και τ’ όνειρό του, με όποια θυσία, είναι να γί­ νει κάποτε... μπαστούνι, για να κινείται και να βλέπει τον κόσμο. Και πράγματι μ’ έναν απρόοπτο τρόπο γίνεται. Θα βοηθήσει σ’ αυτό, ως ανταπόδοση, και ο Θεός Χρόνος με τη μορφή ενός ξύλινου ρολογιού. Η ανάγνωση είναι απολαυστική και από τους μεγάλους. Τούτο επαληθεύει για άλλη μια φορά την άποψη ότι η καλή λογοτεχνία δεν έχει τελικά ηλικία... Κο­ ντά βεβαίως και η ψευδαίσθηση ότι έτσι ο... Θεός Χρόνος τα ’χει με όλους μας καλά... (Για παιδιά από 10 ετών και για μεγά­ λους) Γ. Παπαδάτος

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΟΥΡΟΥΝΗΣ Το Μπαστούνι Εικον.: Σπ. Γούσης Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 Σελ.48

Και πάλι ο Πουφ και οι άλλοι... Κι άλλες ιστορίες του Α.Α.Μιλν, που τις έγραψε για το γιο του Κρίστοφερ

Ρό μπ ιν, έ χ ο υ μ ε να διαβάσ ου με! Και τα Πουφογειτονιά π α ιδ ιά β έ β α ια ! Μτφρ.: Π. Παμπούδη Ισ τορίες σ π α ρ τα ρ ι­ Αθήνα, Νεφέλη, 1996 στές κι έξυπνες, με Σελ. 232 το γνω σ τό ύ φ ο ς του συγγραφ έα, πο υ κινούνται ανάμ ε­ σ α σ την α φ έ λ ε ια κ α ι στη θ α υ μ α σ τ ή σ ο φ ία τ ω ν χ α ρ α κ τ ή ρ ω ν . Θ α δ ο ύ μ ε έναν καινο ύρ ιο ήρω α, τον Τίγρη με τις πα ραξενιές του, θα μάθουμε ένα π α ι­ χ ν ίδ ι π ο υ επ ιν ό η σ ε ο Π ουφ , θα θ α υ ­ μά σουμε ένα κατόρθω μα του Πίγκλετ. Και κοντά σ ’ αυτά θα δ ια β ά σ ο υ μ ε κι άλλες ισ τορίες όπ ου η φ ιλία, η σ υνερ ­ γασ ία, η αγάπη, η ευχάριστη διάθεσ η ε ίναι διάχυτες αισ θ ήσ εις , πο υ τις με­ τ α δ ίδ ο υ ν το ιδ ιό τυ π ο χ ιο ύ μ ο ρ κα ι οι πο λύ σ υμπαθητικές εικόνες του Ε. Σέπαρντ. Και βέβαια η πο λύ καλή μετάφ ρ α σ η - α π ό δ ο σ η τ η ς Π. Π α μ π ο ύ δ η . (Για π α ιδ ιά απ ό 10 ετών) Γ. Παπαδάτος

Ουάιλντ για παιδιά Ο Ο. Ο υ ά ιλ ν τ υ π ή ρ ξ ε ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς ρ ο μ α ντικό ς α ν ά μ ε σ α σ του ς σ υ γ γ ρ α ­ φ είς του «αισθητικού κινήματος», που πα ρο υσ ιάσ τη κε στο δεύτερο μισ ό του 19ου αι. στην Α γ γλία , ω ς α ν τ ίδ ρ α σ η στον ασ φ υκτικό κώ δ ικα ηθ ική ς της Βι­ κ τωριανής Εποχής. Σ τον τό μ ο υ π ά ρ ­ χουν έξι θα υμ ά­ σ ιες, σ υγκινητικές, αλλά και π α ρ ά ξε ­ νες ισ τ ο ρ ίε ς γ ια π α ιδ ιά : η ισ τ ο ρ ία τ ο υ Ε γ ω ισ τ ή Γ ίγ α ­ ντα, πο υ μα λάκω σ ε α π ό την αγάπ η και τ η χ ά ρ η τ ω ν π α ι­ διών. Το Αηδόνι και το τ ρ ια ν τ ά φ υ λ λ ο , που αναφ έρεται σ τη θ υ σ ία τ ο υ μ ι­ κρού πο υλιού γ ια ν' αποκτήσει ένα τρ ιαντάφ υλλο ένας φ ο ιτ η τ ή ς , ο Α φ ο σ ιω μ έ ν ο ς φ ίλ ο ς ,

π ο υ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι τ η ν ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ενός καλο πρ οαίρετο υ α νθρώ που, από έναν πα νού ργο μυλωνά, η ισ το ρία του Ευτυχισμένου Π ρίγκιπ α, της Σ π ο υ δ α ί­ ας Ρουκέτας, καθώ ς και η πα ράξενη , π ε ρ ιπ ε τ ε ιώ δ η ς ισ τ ο ρ ία το υ Ν ε α ρ ο ύ Β ασ ιλιά, πρ ιν τη στέψη του. Ο ι π α ιδ ικ έ ς ισ τ ο ρ ίε ς του Ο. Ο υ άιλντ απ οτελο ύν ένα εξαιρετικά ενδιαφ έρο ν π α ρ ά δ ε ιγ μ α ρ ομ αντικής π α ιδ ικ ή ς λ ο ­ γοτεχνίας, πο υ χ α ρ ακτήρ ισ ε μια ε π ο ­ χ ή, α λ λ ά ε ίχ ε κ α ι λ ο γ ο τ ε χ ν ικ έ ς ε π ι­ δ ρ άσ εις εκτός Αγγλίας. Ε π ισ ημ αίνο υ­ με την ω ρ α ία λογοτεχνική μετάφ ραση της Άννας Π απασταύρου και την εξα ι­ ρετική ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η του π ο λ υ β ρ α ­ βευμένου P.J. Lynch. (Για π α ιδ ιά απ ό 8 ετών και άνω) Κ.Δ. Μαλαφάντης

Καλή παρέα Σε πο λύ μικρά π α ι­ δ ιά α π ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι τ α χ α ρ τ ο ν έ ν ια β ι­ β λ ία τ η ς σ ε ιρ ά ς « Μ ικ ρ ά ζώ α» π ο υ ε γ κ α ιν ία σ α ν ο ι ε κ ­ δό σ εις «Π απαδόπουλος». Η ε ικο νογρ άφ η ση και τα, σχεδόν, τ η­ λ ε γ ρ α φ ικ ά κ ε ίμ ε ν α τ ο υ S a to s h i K ita m u ra ε ίν α ι π ρ ο σ α ρ μ ο σ μ έ ν α στις λ ε κτικές κα ι αισ θ ητ ικ έ ς ανάγκες τω ν τ ρ υ φ ε ρ ώ ν β λ α σ ταρ ιώ ν σας. Ξ ε φ υ λ λ ί­ στε τα στα π α ιδ ιά σας, διαβάστε τους τις σ ύντομες ισ το ρίες, αφ ή στε τα να τα μα σή σ ου ν, να τα δο υν ανάπ οδ α, α π ό το τ έλος π ρ ο ς την αρ χή· δώ στε χ ώ ρ ο στη φ αντασ ία τους. Το λ ε ρ ω μ έ ­ νο πα πάκι, πο υ βρ ίσ κει μετά απ ό π ε ρ ι­ πέ τ ε ιε ς τη χ α ρ ά μ έ σ α σ το νε ρ ό, και το σκιο υρ άκι, πο υ αναζητά να κρύψει το α γ α π η μ έ ν ο του κ α ρ ύ δ ι μ έ σ α στο δάσος, θα κάνουν στα π α ιδ ιά σας κα­ λή πα ρέα. Γ. Δανιήλ

SATOSHI KITAMURA Το παπάκι λερώθηκε Το σκιουράκι πείνασε Αθήνα, Παπαδόπουλος, 1996 Σελ. 16 (το καθένα)

Γνωστός εκδοτικός οίκος ζητεί νέο/α με μηχανή για την προώθηση βιβλίων του σε βιβλιοπωλεία Αθηνών και περιφέρειας. Τηλ.: 8220006

Μόλις Κυκλοφόρησαν

ΚΩΣΤΑΣ ΑΚΡΙΒΟΣ

Στο κάτωκάτω της γραφής είναι, έναψέμα μυθιστόρημ ΣΟΦΙΑ .. ΝΙΚΟΛΑΙΔΟΥ

Ξανΰίά πατημένη διηγήματα

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΡΟΤΣΟΧΑΤΖΑΚΗΣ

Εμπειρίες ταλέντου ποιήματα ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΒΙΤΗΣ

Το αγα$ό σκοτάδι ποιήματα

Κ εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

2)

(

ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ - ΘΑΛΕΙΑ ΔΡΑΓΩΝΑ Επιμέλεια

«Τι είν’ η πατρίδα μας;» ΕΘΝΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Στο συλλογικό αυτό έργο γράφουν οι ακόλουθοι κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι και ιστορικοί από τα πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Θράκης: Έφη Αβδελά, Νέλλη Ασκσύνη, Λίνα Βεντούρα, Θάλεια Δραγώνα, Χρύση Ιγγλέση, Γεράσιμος Κουζέλης και Άννα Φραγκουδάκη. Το βιβλίο περιέχει δεδομένα και αναλύσεις από δύο συλλογικές έρευνες: μια ανάλυση δείγμα­ τος σχολικών εγχειριδίων ιστορίας, γεωγραφίας και γλώσσας και μια έρευνα σε αντιπροσωπευτι­ κό δείγμα εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αντικείμενο την εικόνα και την αξιο­ λόγηση του ελληνικού έθνους και των άλλων εθνών. Ο εθνοκεντρισμός των σχολικών βιβλίων μοιάζει να εναρμονίζεται με τις ξενοφοβικές πεποι­ θήσεις αρκετά μεγάλου ποσοστού εκπαιδευτικών. Σημαντικότερο αποτέλεσμα αυτών των δεδομέ­ νων είναι ότι η εθνική ταυτότητα που καλλιεργεί ο εκπαιδευτικός θεσμός είναι εύθραυστη και α­ ντιφατική, «ανάδελφη» και υποτιμημένη, απειλημένη από παντού και σε διαδικασία παρακμής. Το βιβλίο προτείνεται ως αντικείμενο διαλόγου, με στόχο τις αλλαγές που χρειάζονται στο εκ­ παιδευτικό σύστημα, ώστε η καλλιέργεια της εθνικής αυτογνωσίας στις νέες γενιές να οδηγεί σε μια εθνική ταυτότητα συγχρόνως ανθεκτική και ανεκτική. Αρκετά ανθεκτική ώστε να μην φοβού­ νται την αλλοίωση ή παρακμή της από τη συνεργασία των λαών και την αλληλεπίδραση των πολι­ τισμών, και αρκετά ανεκτική, ώστε να μην την υπερασπίζονται αμυντικά απορρίπτοντας τις ετε­ ρότητες, τις διαφορές και τους «άλλους».

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Κ εντρική διάθεση: Σόλω νος 133,106 77 Αθήνα, τηλ. 3806305,3821813, fax 3838173 Βιβλιοπωλείο στη Σ τοά του Βιβλίου: Πεσμαζόγλου 5 / Σταδίου 44,105 64 Αθήνα, τηλ. 3311719

Τραγιχόφαχαι ρομαηιομόζ

Δημιούργημα καλπάζουσας φαντασίας με απροσδόκητα και παράξενα συμβάντα που μπαίνουν στην υπηρεσία μιας κατεξοχήν μυθιστορηματικής ίντριγκας, ασυνήθιστης στη μεταπολεμική μας πεζογραφία

ε όλη τη μυθιστορηματική διαδρομή του Νί-

και αμυδρά. Από εκεί αναδύεται με τη ροή της

/ κου Μ πακόλα δύο πράγματα είναι αισθητά:

αφήγησης, αυτό το ποτάμι τω ν θα μπώ ν ρυθμι­

\ μ

μια διάσταση ρομαντική και μια αίσθηση

κών μονολόγων, που α π οσ πά από την ιλύ της

των πραγμάτω ν τραγική. Ο ρομαντισ μός τον

μνήμης κομμάτια και τα φέρνει στην επιφάνεια,

φέρνει κοντά στη φ ύση και η συνείδηση της

για να τα π α ρασ ύ ρει το σκοτεινό ρεύμα, καθώς

τραγικότητας στους αρχέγονους μύθους και

κυλάει ασταμάτητα, μονότονο, αινιγματικό.

στην ιστορία. Τους μύθους του τους διατρέ­

Το τελευταίο μυθιστόρημά του Η ατέλειωτη

χουν από την αρχή ως το τέλος οι έρωτες, τα

γραφή του αίματος (1996), που είναι το δέκατο

φονικά και οι αιματηρές συγκρούσεις. Έ να τρί­

κατά σειρά βιβλίο του, πα ρουσιάζει σε σχέση

το στοιχείο, μορφ ολογικό αυτό, είναι η εμμονή

με την προηγούμενη δημιουργία του και ομ οιό­

του στη συνειρμική αφ ήγηση και τους μακρούς

τητες αλλά και ουσιαστικές διαφορές. Είναι δη­

μονολόγους πο υ σχετίζονται με την πα ράδοσ η

μιούργημα καλπάζουσας φαντασίας με απίθα­

του εσωτερισμού της Θ εσσαλο­

να, απ ροσδόκητα και παράξενα

νίκης την οπ οία συνεχίζει με τον

συμβάντα πο υ μπαίνουν στην

τ ρ όπ οτο υ.

υπηρεσία μιας κατεξοχήν μυθι­

Οι αναπολήσεις του από την κα­

στορηματικής

ταβύθιση στο πα ρελθόν δεν έ­

συνήθισ της στη μεταπολεμική

χουν καθαρότητα, γιατί στο Νί­

μας πεζογραφία. Τα γεγονότα

ίντριγκας,

α­

κο Μ πακόλα βιώματα, γεγονότα

όμως δεν είναι εκτός τόπου και

και καταστάσεις μοιάζουν σαν

χρόνου, αλλά συνδέονται με τη

να έχουν εισ χω ρήσ ει βαθιά σε έ­

νεότερη ισ τορία από το Μ εσο­

να συνειδησιακό υπόστρωμα ό­

πό λεμο ως τη σύγχρονη εποχή.

πο υ παραμένουν μισοσβησμένα

Εξετάζοντας

κανείς

το

Κριτική

μυθιστόρημα, απ ομ ακρυ σ μένο ς απ ό τις π ρ ώ ­

συγκρούσεις και ο ι πρωταγωνιστές και τα άλλα

τες εντυπώσεις, πα ρα τ η ρ ε ί ότι η φ αντασ ία και

πρ ό σ ω πα του μυθιστορήματος.

η πραγματικότητα, ο μύθος και η ισ τορία, η ύ­

Στην Ατέλειωτη γραφή του αίμ ατος παρατηρεί-

πα ιθρ ος και η πό λη είναι άρ ρηκτα ενωμένα α­

ται μια ευρηματική ευφ ορ ία ως πρ ο ς την π ο ικι­

πό την πα νου ργία ενός ώ ρ ιμου συγγραφ έα.

λία θεμάτων, προσώ πο υ, ύφους, σκηνικών και,

Στην αρχή φ αίνεται ότι πρ ο ηγείται ο μύθος με

προπάντων, ως πρ ο ς την πλοκή. Οι περιπέτειες,

την έξαρ ση της φ αντασίας στις περιπέτειες

με την κοινή και την αρισ τοτελική σημασία, και

του ζεύγους τω ν μνηστευμένων ως την τελική

οι συμπτώσεις δ ημιουργούν την πλοκή. Μια μα­

συνάντηση και το γάμο, οπότε π α ρ εμ β αίνει η ι­

γική ακολουθία υποψ ιών και θαυμάτων πρ ο ε ι­

στορία, η οπ οία δ ρ α κ υρ ιαρ χικά εμπλέκοντας

δο πο ιεί για την επικείμενη ανεύρεση της μνη­

ό λα τα π ρ ό σ ω π α στις πα γίδ ες της. Η υπ ερ β ο­

στής, η οπ οία εντούτοις επιβραδύνεται, είτε

λή του φανταστικού στοιχείου πα ρατηρ είται

γιατί δεν επιτυγχάνεται η αναγνώ ριση είτε για τί

στη φ ύση. Η π λο ύ σ ια σ κηνο γρ αφ ία ζωής από

μια νέα περιπέτεια εμποδίζει την εξέλιξη. Έ να

τη φ ύση μάς ξενίζει, για τί δε μας είχε σ υνη θί­

κοριτσίσ τικο γέλιο π ρ ο ειδο πο ιεί γ ια την επικεί­

σ ει σ ’ αυτό ως τώ ρ α ο σ υγγραφ έας. Σταδιακά

μενη εμφάνιση. Συμπτω ματικά παρουσιάζεται η

φ αίνεται να ισ ο ρρ οπ ού ν τα δύο αντίμαχα στοι­

Ελισάβετ στον Λάζαρο, είτε ανάμεσα στα κορι­

χεία.

τσ άκια του ορφ ανοτροφ είου είτε, λίγα χρόνια

Το μυθιστόρημα αποτελείται απ ό 33 κεφ άλαια

αργότερα, στο σπιτάκι της Καμάρας στη Θεσ­

και διαρθρώνεται σε τρ ία μέρη με διαχωριστικό

σαλονίκη, για να εξαφ ανιστεί π άλι. Τ ελικά η ο­

όρ ιο τη βιβλική λέξη κατακλυσμός. Στο πρώτο

μοιό τητα μιας φ ωτογραφίας θα οδηγήσ ει το

μέρος - «Πριν από τον κατακλυσμό» - η δράση

Λάζαρο στη σωστή κατεύθυνση και την πλοκή

εξελίσσεται στην εποχή του Μ εσοπολέμου. Στο

στη λύση της.

δεύτερο - «Κατακλυσμός» - στην Κατοχή και

Στην ύλη του μυθιστορήματος συνεισφέρουν

στην Αντίσταση, και στο τρίτο - «Μετά τον κα­

πολλές πηγές γνώσεων: γεωγραφ ία, μετεω ρο­

τακλυσμό» - στον Εμφύλιο και τη δικτατορία

λογία, λαογραφία, κοινωνιο λογία, ιστορία, λ ο ­

του ’67. Ο μύθος αρχίζει με το τρ ιπλό φονικό

γοτεχνία, θρησκεία, εικόνες και παραστάσεις

του ’23 και καταλήγει στα αιμ ατηρά γεγονότα

θρησκευτικές, ονόματα και σ ύμβολα χρη σ ιμο­

τω ν εμφ ύλιω ν συγκρούσεων. Έ ξω από κάποιο

ποιούνται για να συνδέσουν το ανθρώπινο με το

χω ρ ιό της Χαλκιδικής, ένας νεαρός χω ρ οφ ύ λα­

θείο δράμα. Π αράδειγμα οι δύο γυναίκες με ο­

κας, καταγόμενος από τη Μάνη, τυφ λω μένος α­

νόματα της Γραφής - Β ηθλεέμ και Γεθσημανή -

π ό ερωτικό πά θος για μια νεαρή χήρα, τη σ κο­

που έρχονται στη Θεσσαλονίκη από την Πελο­

τώνει μαζί με την αδερφ ή της και στη συνέχεια

πόννησο, γ ια να αναγγείλουν στο Λάζαρο την ε­

αυτοκτονεί. Από το φονικό διασώζεται το μικρό

κτέλεση του πα τέρα του. Βασικά αντρικά π ρ ό ­

κοριτσάκι της χήρας. Σε λίγο η μητέρα του φ ο ­

σ ω πα έχουν τα ονόματα τω ν τεσ σ άρω ν Ευαγ­

νιά, για να δ ημιουργήσει συγγενικές σχέσεις με

γελισ τών:

την οικογένεια τω ν θυμάτων, πείθει τον αξιω μα­

Λουκάς, Ιωάννης (Βροντερός). Π εριγραφές και

τικό φ ίλο της Μ άρκο να αρ ραβω νιάσει το νεαρό

εικόνες παραπ έμπ ου ν σε πα λιά λογοτεχνικά

Μάρκος,

Μ αθιός

(Ματθαίος),

γιο του Λάζαρο με τη μικρή ορφανή. Έ κτοτε

έργα. Η περ ιγ ραφ ή π.χ. της ζωής της μικρής α­

αρχίζει η οδύσσεια τω ν κάτω απ ό μυστηριώδεις

νάμεσα στα κοπάδια και στους ερωτύλους βο­

συνθήκες εξαφ ανίσεων και περιπετειωδών ανα­

σκούς π α ραπ έμπ ει στα ποιμενικά ειδύλλια και

ζητήσεων της μικρής Ρήνας ή Λαζαρίνας ή Ελι­

στο μυθιστόρημα του Λόγγου Δάφνις και Χλόη.

σάβετ, τω ν συμπτωματικών συναντήσεων και

Ο συγγραφέας, όπ ω ς και στη Μ εγάλη Πλατεία

χω ρισμού πρ ιν από την τελική συνάντηση των

έτσι και στην Ατέλειωτη γραφή, κινεί πο λ λ ά π ρ ό ­

δύο μνηστευμένων, την αναγνώ ριση και το γά­

σ ω πα με διαφορετική κοινωνική προέλευση,

μο. Ό μω ς και μετά το γάμ ο τους και τη γέννηση

πνευματικότητα,

της κόρης τους Αναστασίας όχι μόνο δεν τελει­

προέλευσή τους και η ομάδα στην οποία εντάσ­

ψυχολογία,

χαρακτήρα.

Η

ώνουν τα βάσανά τους, αλλά αρχίζουν καινού­

σονται επηρεάζουντην ψυχολογία τους. Με την

ρια, καθώς εμπλέκονται στις εμφυλιοπολεμικές

παρο υσ ίασ ή τους ο συγγραφ έας κάνει εύστο-

χες κοινωνιο λογικές, ηθολογικές, ακόμη και υφολογικές επισημάνσεις. Ό λο ι διαδραματί­ ζουν σημαντικό ρ όλο στα ιστορούμενα. Ό λο ι τους, απ ό όπ ου κι αν ξεκινά ο καθένας, θα συναντηθούν στην ίντριγγα του μυθιστορήμα­ τος, όπω ς συναντιούνται τα ρυάκια και οι χεί­

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σειρά:

Λ α ο ί και Πολιτισμοί

Jacques Soustelle Ακαδημαϊκός, Εθνολόγος

μα ρρ οι στην κοίτη του ποταμού. Αυτά τα π ρ ό σ ω π α εμπλουτίζουν τους τύπους της νεότερης λογοτεχνίας μας. Είναι χ αρακτή­ ρες πο υ απ οκαλύπτουν με την εξέλιξη του μύ­ θου ένα βάθος: ο Μάρκος, ο Μαθιός, ο Λουκάς, ο Λάζαρος και άλλοι. Μ ερικοί είναι ενδεχομέ­ νως πρ ο σω πεία, όπ ω ς ο Μ αθιό ς και ο Λάζαρος. Ο Μ αθιό ς με τον πλάνητα βίο του και τις δονκι-

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΖΤΕΚΩΝ

χοτικές περιπέτειες έχει στοιχεία του θερβαντικού ήρω α: εραστής του παράξενου, πρ ο στά­ της τω ν κατατρεγμένων, πνεύ μα αγαθοποιό. Ο

Κ Α Θ Η Μ Ε Ρ ΙΝ Η Ζ Ω Η

Λάζαρος επίσ ης είναι ο μεγάλος Αθώος, ά­ βουλο όργανο της θέλησης άλλω ν πο υ τον χ ρ η­ σ ιμοποιούν γ ια την πρ ο ώ θη σ η τω ν σχεδίων

ΑΖΤΕΚΩΝ

τους. Ό μ ω ς το έργο πο υ του αναθέτουν το α­ ποδέχεται ω ς Αποστολή, την οπ οία εκπληρώ νει με τη θυσία της ζωής του. Σε αρκετές σελίδες του μυθιστορήματος στή­ νεται ένα σκηνικό με στοιχεία πο υ τα συναντά­ με και στη νουβέλα Η Κεφαλή (1994). Οι δ ρ ά ­ στες και στα δύο κείμ ενα έχουν ορισμένες συγγένειες. Ο Κωνσταντίνος ή Κω στούλας της Κεφαλής και ο Λάζαρος της Ατέλειωτης γραφής

είναι π ρ ό σ ω π α που τα γέννησε ο ίδιος δη μι­ ουργικός προβληματισμός. Ορισμένες σελίδες του μυθιστορήματος, όπ ω ς αυτές πο υ αναφέρονται στην περ ιπ λάνησ η του Λάζαρου κοντά στο μοναστήρι της Α γ’ Αναστασίας, καθώς π ή ­ γαινε να ορ γανώ σει ενόπλους στη Γαλάτιστα κατά τον Εμφύλιο (σσ. 556-558), πα ραπ έμπ ου ν σε σχετικές σελίδες της Κεφαλής, όπ ου περι-

Μετάφραση Αντώνης Σακελλαρίου, φιλόλογος Με 3 9 6 σελίδες, 8 εικ ό ν ες και 1 χάρτη

γράφ εται η περ ιπ λάνησ η του Κωνσταντίνου με­ τά την απότμηση της κεφ αλής του Π αύλου Με­ λά, καθώς βάδιζε μέσα στη βροχή με κατεύ­ θυνση το Πισοδέρι, τον τόπ ο του ενταφιασμού. Και οι δύο ήρ ω ες αντιλαμβάνονται την εντολή πο υ τους δόθηκε ως Αποστολή. Ο συγγραφ έας τονίζει την αθωότητα του ήρ ω ά του. Και αφήνει ίσ ως να διαφ ανεί ένας σκοτεινός και αναίτιος φόβος πο υ ο ήρ ω ας πιστεύει ότι θα τον απ οτρέ­ ψει με τη διεκπεραίω σ η της μυστικής εντολής. Γ.Δ. Παγανός

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Πολιτισμό Ιπ π ο κ ρ ά τ ο υ ς 8 Α θ ή ν α Τ η λ .: 3 6 .2 7 .3 1 8

Κριτική

ΚΥΚΛΟΦ ΟΡΗΣΕ Τ Ο Μ

Σ Α Ρ Π

ΗΜ Τ^ΤΑΤε ~τν}<λον

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Κ Α Ν Α Κ Η

TO M Σ Α Ρ Π ΜΗΝ ΠΑΤΑΤΕ ΤΗ ΧΛΟΗ Άπληστοι εργολάβοι, διε­ φθαρμένοι πολιτικοί και ανε­ γκέφαλοι δημόσιοι λειτουργοί σχεδιάζουν να κατασκευάσουν έναν αυτοκινητόδρομο ταχεί­ ας κυκλοφορίας που θα κατα­ στρέψει ένα φαράγγι σπάνιας φυσικής ομορφιάς, ένα γραφι­ κό εγγλέζικο χωριουδάκι και μαζί τον πύργο της σιδηράς Λαίδης Μοντ. Το στρατόπεδο των «κα­ κών» επιστρατεύει όλα τα μέ­ σα για να πετύχει τον στόχο του: εκβιασμούς με γυμνές φω­

τογραφίες, δωροδοκίες, ανατινάξεις, εμπρησμούς. Τ ο στρατόπεδο των «καλών» με επικεφαλής τη Μοντ και τον πολυτάλαντο και πολυμήχανο κηπουρό της, χρησιμοποιεί κάπως ανορθόδοξα μέσα για να εμποδίσει την επέλαση των κερδοσκόπων: μπουλντόζες, στρουθοκαμήλους, ιπ­ ποπόταμους και λιοντάρια, οπλισμό από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και άφθονη αγγλική μπίρα. Γραμμένο με φαντασία και χιούμορ, το «Μην πατάτε τη χλόη» είναι ένα βι­ βλίο οικολογικό, κοινωνικό, ανατρεπτικό και εν τέλει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα.

εκδόσεις Κανάκη ΖΩΟΔΟΧΟΐ ΠΗΓΗΣ 2-4,106 78 ΑΘΗΝΑ, τηλ. 38.14.026,33.02.385

Η ανφ γαφ m

Η λειτουργία της γραφής ως μια περιπέτεια του νου, μια νέα εμπλοκή στην επαναδημιουργημένη, μέσω της γραφής, πραγματικότητα

σίας. Έτσι, δομικά ομόλογος του ομηρικού του νας Οδυσσέας αυτοβιογραφούμενος θα αρχετύπου πο υ αναλαμβάνει μια πρ ω τοπρ όσ ω μπορούσε πολλά να αποκαλύψει για τα τε­ πη διήγηση της πρότερης ζωής του στο νησ ί χνάσματα που τα ομηρικά έπη και άλλα κεί­ μενα μας καταμαρτυρούν, αιτιολογώντας τον χα-τω ν Φαιάκων, ο Οδυσσέας του Ρούσσου ανα­ λαμβάνει μια ανάλογη αυτοδιήγηση αναληπτι­ ρακτηρισμό του πολυμήχανου. Τούτος ο κού χαρακτήρα, αλλά στην Ωγυγία. Η διαφ ορ ά Οδυσσέας, ωστόσο, χωρίς να αναιρ εί το μυθικό τόπου επιφέρει, όμως, και αλλαγή στη λει­ του αρχέτυπο, εστιάζει τη διήγησή του σ ’ εκείνα τ ουργία της μνήμης όπ ω ς και στη σκιαγρ άφ η­ τα κομμάτια της ζωής του που μένουν αφανή πί­ ση του ήρω α: ο αυτοβιογραφ ούμενος ήρω ας σω από τον μύθο του. Είναι η πορεία ενός εφή­ θα εγκαθιδρύσει έναν διάλογο με το μυθολογι­ βου προς την ωριμότητα, μαθητή αρχικά του Κέ­ νταυρου Χείρωνα, υπάκουου στις συμβουλές κό του πρ ότυπο αποφεύγοντας να περ ιγράφ ει τις ηρωικές ή αρνητικές πλευρές του μύθου του πατέρα του Λαέρτη, αλλά και του έμπιστου του, γνωστές ούτως ή άλλως, αποποιούμενος του παλατιού Μέντορα, ενός εικοσάχρονου νεα­ έτσι τη μυθική του υπόσταση που θα αποκτήσει ρού έπειτα, που θα αναλάβει μικρά ή μεγάλα αν­ όταν θα γίνει ήρ ω ας ενός μελλοντικού Έ πους. δραγαθήματα με όπλο το μυαλό του, του ερω­ Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να αυτοβιο γρατευμένου με την Πηνελόπη που όμως θα θαμπω­ φείται ένας μύθος; Άλλωστε, ο Ο δυσσέας δεν θεί από την αίγλη που περιβάλλει το όνομα αλλά είναι ούτε ήρ ω ας τραγωδίας. Αποποιούμενος και την πραγματική ομορφιά της Ωραίας Ελένης, εδώ όλες αυτές τις «διακειμενικές» του ιδ ιότη­ βρισκόμενος έτσι μεταξύ των υποψηφίω ν μνη­ τες ανάγεται σε ήρ ω α μυθιστορήματος και ως στήρων, του άνδρα τέλος της Πηνελόπης και πα­ τέτοιος βιώνει όλες τις αντιφά­ τέρα του Τηλέμαχου, που θα σεις ενός μυθιστορηματικού προσπαθήσει να αποφύγει τη προσώ που δίχως να ανάγεται σε συμμετοχή του στον Πόλεμο της μια επική ολοκλήρωση, αλλά ού­ Τροίας, στην οποία θα βρεθεί τε­ ΤΑΣΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ τε και σε τραγικό αδιέξοδο. Ο λικά υπακούοντας το «γραμμέ­ Οδυσσέας του Ρούσσου μετέχει νο». Ο Οδυσσέας σ ’ ένα αντι-έπος, σε μια αντι-τραΜ υθιστορία Βρισκόμενος, κατά το παρόν γωδία: με άλλα λόγια, σ ’ ένα σύγ­ της γραφ ής, στην Ωγυγία, το Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 χρονο μυθιστόρημα από το ο­ νησ ί της Καλυψώς, συγγράφ ει ποίο, όπως είναι φυσικό, εκλεί­ ένα είδος ημερολογίου με τη πουν, εφιαλτικά, ο ι θεοί των οποί­ ζωή του επιχειρώντας, σ ’ αυτή ων η παρουσία, μόνον ως υπό­ την ερημιά, ένα ταξίδι αυτογνω-

Ε

νοια, διατρέχει τη δράση, κυρίω ς με τη μορφή του Μέντορα. Η Καλυψώ είναι η Μ ούσα αυτού του αυτοβιογραφούμενου ήρωα. Είναι αυτή που θα τον παροτρύ­ νει στη γραφή ως μέσον λύτρωσης. Ωστόσο, ό­ ντας γυναίκα ερωτευμένη πάνω απ’ όλα, η ανα­ φορά της σε Μ ούσα ραψωδών, όπως εκείνη την οποία καλούν οι ραψωδοί που αναφέρονται στη διήγηση ή σ ’ εκείνη που επικαλείται ο ίδιος ο Ό μηρος ως μεσολαβήτρια μεταξύ αυτού και των θεών, θα ήταν άτοπη. Η συγκεκριμένη Καλυψώ δεν διαμεσολαβεί μεταξύ θεών και ανθρώπων για την παραγωγή της ποίησης, αλλά έχει στόχους π ιο ευτελείς: παρακινώντας τον Οδυσσέα να γράψει, προσβλέπει στο να τον κρατήσει ακόμη περισσότερο στο νησί της, έχοντας διακρίνει τα ί­ χνη του «νόστου» επάνω του. Δεν είναι Μούσα που εμπνέει, αλλά που εκμαιεύει την ιστορία, που επεμβαίνει στην εξέλιξή της. Σε αντίθεση, δηλα­ δή, με την επική αντίληψη και την πλατωνική θεώ­ ρηση, η Μ ούσα δεν υπαγορεύει το «ποίημα» στον ποιητή, που λειτουργεί έτσι ως εντεταλμένος δια­ μεσολαβητής κατέχων πάντοτε μέρος μόνον της ποιητικής έμπνευσης, όντας ένθεο ανδρείκελό της. Εδώ, ο Οδυσσέας κατέχει τη γνώση και είναι ικανός να βρει τα εργαλεία της «ποίησης» επιχει­ ρώντας μια επώδυνη αναγωγή της μνήμης του στην αλήθεια. Η Καλυψώ γίνεται ο αρχικός απο­ δέκτης της διήγησης του Οδυσσέα, ο πρώτος α­ ναγνώστης αλλά με δυνατότητα σχολιασμού' α­ φού είναι σύγχρονη της διαδικασίας της γραφής. Με αυτό τον τρόπο, η εξέλιξη των αναμνήσεων που γίνονται «γραφή» διακόπτεται από τα διαλογικά μέρη μεταξύ Οδυσσέα και Καλυψώς, που συμβαίνουν στο «τώρα» της αφήγησης. Το πα­ ρόν της γραφής υπεισέρχεται έτσι στη διήγηση του παρελθόντος, αναδιοργανώνοντάςτην. Κατά πόσο, τελικά, ο Οδυσσέας υπήρξε κύριος των πράξεών του που θα τον καταστήσουν μυθι­ κό πρότυπο; Ο Τάσος Ρούσσος, χρησιμοποιώ ­ ντας την αρχή του «παντετερμινισμού», ενός από τα βασικά χαρακτηριστικά της φανταστικής λο­ γοτεχνίας, ανάγει το όνομα «Οδυσσέας» σε κινη­ τήρια δύναμη της σύνολης ζωής του. Προερχό­ μενο από το «οδύσσομαι» που σημαίνει χολούμαι, οργίζομαι, μισώ, θα είναι αυτός, όπως θα του πει η μητέρα του, που θα προκαλέσει θρήνο και δάκρυα και θα μισηθεί για τις πράξεις του. Έτσι, το σημαίνον (το όνομα) του ανθρώπου θα προκαλέσει και το σημαινόμενο. Με άλλα λόγια, η λέξη πραγματώνει την ιδέα και ο φορέας της αδυνατεί να ξεφύγει από αυτήν. Ο Τ. Ρούσσος υποδεικνύει εδώ ακόμη μια φορά την ντετερμινιστική σχέση

μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου που είχε αποτελέσει τον κεντρικό άξονα του βιβλίου του «Τα χειρόγραφα του Μανουέλ Σαλίνας» εικονο­ γραφώντας τη δημιουργική δύναμη της λέξης: κάτι που δεν «ονομάζεται» δεν υπάρχει - και αντιστρόφως, αρκεί η ονοματοδότηση των πραγμά­ των για να αποκτήσουν αυτά υπόσταση. Τούτη, όμως, η ιδέα υφέρπει και στο παρόν μυθι­ στόρημα στη συνολική οπτική του: η λειτουργία της γραφής δεν είναι τελικά η λύτρωση, όπως αρχικά θέλει να πιστεύει ο αυτοβιογραφούμενος Οδυσσέας, αλλά μια περιπέτεια του νου, μια νέα εμπλοκή στην επαναδημιουργημένη, μέσω της γραφής, πραγματικότητα. Σε τούτο, άλλωστε, συντελεί και η επιλεκτική λειτουργία της μνήμης, όπως και η ειρωνική απόσταση που υπάρχει με­ ταξύ πρωτοπρόσωπου αφηγητή και αυτοβιογραφούμενου εαυτού του. Αν υπάρχει λύτρωση, τού­ τη έγκειται στη συντελούμενη μετάλλαξη, του βιώματος σε σώμα γραφής. Τούτη η μετάλλαξη, άλλωστε, του πραγματικού σε λογοτεχνικό είδος και οι συνέπειες που εμπε­ ριέχει αναφαίνεται από το τέλος του βιβλίου, ό­ που ο Οδυσσέας, βρισκόμενος πλέον στο νησί των Φαιάκων, θα γνωρίσ ει τον τυφλό ραψωδό (τον Όμηρο) στον οποίο και θα εμπιστευθεί τα χει­ ρόγραφά του. Κι είναι από τούτα που ο τελευταί­ ος, υπακούοντας στην ένθεη αντίληψη της επο­ χής, θα φτιάξει τα έπη του, εξαίροντας όμως, σ ’ αυτά, άλλα στοιχεία του ήρωα. Ο Ρούσσος, ωστό­ σο, εδώ, παρόλο που φαινομενικά χρησιμοποιεί το λογοτεχνικό τέχνασμα των χειρογράφων που διέπει μεγάλο μέρος της φανταστικής λογοτε­ χνίας, ποιεί και μια επανασύνδεση με την αφηγη­ ματική του γνωστού Ομηρικού Έπους, ήτοι την εγκιβωτισμένη αφήγηση του ίδιου του Οδυσσέα που αυτό εμπεριέχει και που ήδη ανέφερα. Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση αυτή, θα ήθε­ λα να επισημάνω ακόμη ότι ο Τάσος Ρούσσος, έ­ χοντας υπηρετήσει με το πεζογραφικό του έργο όλες τις θεωρητικές εκδοχές του «φανταστικού», με τον «Οδυσσέα» του δεν βρίσκεται έξω από το είδος. Αντίθετα, θα έλεγα πω ς ενσωματώνοντας τα στοιχεία του φανταστικού που ενυπάρχουν ούτως ή άλλως στα ομηρικά έπη, αποδεχόμενος ως φυσικά τα υπερφυσικά στοιχεία, δημιουργεί την αναγκαία σύνθεση του φανταστικού της μυθολογίας και του πραγματικού της ιστορίας, ή­ τοι την ουσία του μυθιστορηματικού είδους δο­ μημένου μέσα από μια συνεπή στη λογική της α­ φηγηματική πράξη και από μια απολαυστική αλ­ λά και πολύσημη λογοτεχνική γλώσσα. Δημήτρης Τ σατσούλης

*m

iShmthmJp*

/

i!(

A/ .

H m fy iim “x ^ a k w p m

Mm*

Αν δεχθούμε την άποψη ότι όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, κατά βάθος, αυτοβιογραφούνται, τότε ο Φίλιπ Ροθ είναι σίγουρα ένας από αυτούς

μονάχα που εδώ έχουμε να κάνουμε με μια καμύθος του «περιπλανώμενου Ιουδαίου» εί­ τεξοχήν «εσωτερική» περιπλάνηση, μια πο ρ εία ναι λίγο πολύ γνωστός: «περπάτα!» είχε πει «εσωτερική» πρ ο ς την εύρεση ταυτότητας. Οι ένας Εβραίο ς στον Χριστό όταν εκείνος αγκομαχούσε κάτω από το βάρος του σταυρού. ήρωες του Ροθ μοιάζουν καταδικασμένοι, ή και καταραμένοι ακόμα, να μη σταματούν ποτέ «Όχι, εσύ θα περπατάς!», ήταν η απάντηση του αυτή την εναγώνια αναζήτηση. Επιπλέον, π α ­ Χριστού. Από τότε ο εν λόγω Ιο υδαίο ς είναι κα­ σχίζουν να διατηρήσουν τα θρησκευτικά τους ταδικασμένος να περιπλανιέται αιώ νια και να πιστεύω, αλλά, ταυτόχρονα, να ενταχθούν στην μη ριζώνει πουθενά. αμερικανική κοινωνία και να ενστερνιστούν τα Κατά κάποια τρόπο, οι ήρω ες του Αμερικανοεδυτικοχρισ τιανικά πρ ότυπα και ήθη της. Είναι βραίο υ συγγραφ έα Φίλιπ Ροθ (Philip Roth, αυτό που γράφ ει ο Μ ισ έλ Φάις στον πρόλογο 1933) μοιάζουν να έχουν κοινά σημεία με τον του «Η ζωή μου ως άντρα»: «η βασανισ τική κα«περιπλανώμενο Ιουδαίο» του μύθου: είναι α­

Ο

τάκτηση της ταυτότητας δια της ετερότητας» (σελ. 9).

πόγονοι όλω ν εκείνων των Εβραίω ν, οι οπ οίοι περιπλανήθηκαν από την Ευρώπη στο Νέο Κόσμο προς αναζήτηση μιας κα­ λύτερης τύχης. Βέβαια, οι Εβραίο ι της Αμερικής ρίζωσαν από γεωγραφ ική άποψη, σε έ­ ναν τόπο, στο βάθος όμως δεν σταμάτησαν ποτέ να βιώνουν μια υπαρξιακή αγωνία, την α­ πο υσ ία μιας «ρίζας» και, κατά συνέπεια, την αίσθηση της έλ­ λειψης ταυτότητας. Αυτή είναι μια άλλη πτυχή του μύθου του «περιπλανώμενου Ιουδαίου»,

ΦΙΛΙΠ ΡΟΘ Η ζωή μο υ ως άντρα Μτφρ.: Άρτεμις Σταμπουλοπούλου Πρόλογος: Μισ έλ Φάις Αντίο Κολόμπους

Μτφρ. - Επιμ.: Σώτη Τριανταφύλλου Αθήνα, Πόλις, 1996 Σελ. 400

Παρά την έντονη αίσθηση της τραγικότητας πο υ χαρακτηρίζει τις καταστάσεις του Ροθ, ο τε­ λευταίος δεν επιβαρύνει το μυθιστορηματικό του σύμπαν με επιπρόσθετα δραματικά στοιχεία, αντίθετα, βρίσκει λε­ πτές ισ ορροπίες εισ άγοντας έ­ να οξύ και κάποτε ανατρεπτικό χιούμορ με το οποίο διακω μω ­ δεί, ειρωνεύεται τους ίδιους του τους ήρωες. Αν, εκ πρώτης όψεως, οι κεντρικοί ήρω ες του

Κριτική

Ροθ είναι από κοινωνικής πλευράς επιτυχημέ­ νοι, πο λύ συχνά παρεκτρέπονται και η σ υμπερι­ φ ορ ά τους γίνεται ακραία. Στο μυθιστόρημα «Η ζωή μου ως άντρα» (1970) ο κεντρικός ήρωας, ένας πο λλά υποσχόμενος νέος (Εβραίος) συγγραφ έας και αξιοσέβαστος καθηγητής π α ­ νεπιστημίου, φτάνει στα π ρ ό θυ ρα της πα ράνο ι­ ας όταν βρίσκεται μπλεγμένος με μια νευρωτι­ κή γυναίκα (που δεν είναι Εβραία): φ ορ ά τα ε­ σώ ρ ουχά της, εκσπερματώνει στα πιο απίθανα σ ημεία του σπιτιού, ενώ φτάνει στο σημείο να την ξυλοκοπήσει βάναυσα, σχεδόν μέχρι θανά­ του. Ό πω ς και με τον Κάφκα, αλλά δίχως τα ε­ φια λτικά και πα ράλογα σχήματά του, οι ενοχές και οι τύψεις τυραννούν αδιάκοπα τον κεντρικό ήρωα, Π ήτερΤάρνοπολ. Το πιο σημαντικό, ίσως, στοιχείο του μυθιστο­ ρήματος, είναι ότι ο Ροθ ακολουθεί μια πολυεπίπεδη αφηγηματική γραμμή. Χωρίζει το βιβλίο σε δύο μέρη. Το πρώτο, πο υ είναι με τη σειρά του χωρισμένο σε άλλες δύο υποενότητες, υποτίθεται ότι είναι δύο αφηγήματα του Τάρνοπ ο λ όπου μέσω μιας σε τρίτο πρ ό σ ω πο αφ ήγη­ σης, πα ρακολουθούμε την πο ρ εία των νεανι­ κών χρόνων του ή ρ ω α του Τάρνοπολ, του Ζούκερμαν. Είναι η «χρυσή εποχή» τω ν νεανικών ε­ ρώτων, των φοιτητικών χρόνων, των πρώτω ν λογοτεχνικών επιτυχιών. Ό λα μοιάζουν ιδανικά, σχεδόν μυθοποιημένα. Ό χι όμω ς για πολύ: στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος, που χω ρ ί­ ζεται σε πέντε κεφάλαια, ο συγγραφ έας ως Τ άρνοπολ π ια αναπτύσσει την αφήγησή του σε πρώ το πρ ό σ ω πο υιοθετώντας μια πιο κυνική πα ρουσ ίασ η και θεώ ρηση πραγμάτων. Ο Ροθ αυτοβιογραφείται μέσω του Τ άρνοπολ, ο οπ οί­ ος, με τη σειρά του, αυτοβιογρφείται μέσω του Ζούκερμαν. Ουσιαστικά, η αγωνία που τυραννάει τον Ζούκερμαν-Τάρνοπολ μπορεί να συνοψιστεί στο βασανιστικό ερώτημα του Ό ζι στο διήγημα «Οι απορίες του Όζι» από τον τόμο «Αντίο Κολόμπους»: «Είμ’ εγώ αυτός; Είμ’ εγώ; Είμαι ΕΓΩ, ΕΓΩ, ΕΓΩ! Εγώ πρ έπ ει να είμαι, αλλά πά λι -» (σσ. 204). Είναι το ζήτημα της ετερότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω . Έ να κυρίαρχο ζήτημα και στο διήγημα «Ηλάι, ο φ α­ νατικός» που περιλαμβάνεται στον ίδιο τόμο. Ο Ηλάι, ένας επιτυχημένος δικηγόρος, έχει αναλάβει να πείσει μια κοινότητα φανατικώ ν Εβραί­ ων, των οποίω ν οι παράξενες συνήθειες και εν­

Κριτιχη

δυμασίες πρ οκαλούν φόβο τόσο στους προτεστάντες ό σ ο και στους «μοντέρνους» Εβραίους - όπω ς είναι ο Η λάι - πο υ ζούνε στα φιλήσυχα προάστια, να μετακινηθεί ή, τουλάχισ τον, τα μέλη της να χαμηλώ σουν τους «τόνους» τους. Στα μάτια τους, ο άντρας με το παλιομοδίτικο κοστούμι και το ψηλό μαύρο καπέλο ενσαρκώ ­ νουν την απειλή του άλλου, του διαφορετικού. Ο Η λάι διχάζεται, ίσ ως και αυτός να είναι ο Άλλος πο υ τρέμει τόσο πολύ. Σταδιακά, η συμ περ ιφ ο ρά του γίνεται τόσο αξιοπερίεργη που κάνει όλους τους γύ ρω του να πιστέψουν ότι έχει παραφ ρονήσει. Ο Ροθ δεν πα ραλείπει να καυτηριάσει τους ομόθρησκούς του και με πιο άμεσους τρόπους, όπω ς στο διήγημα «Ο προστάτης των Εβραί­ ων». Σε μια στρατιωτική μονάδα νεοσύλλεκτων προς στο τέλος του πολέμου, ένα ακόμα κατα­ ξ ιωμένο στην κοινωνία του στρατού πρόσω πο, ο (Εβραίος) λοχίας Μαρξ, που αφηγείται την ι­ σ τορία σε πρώτο πρ ό σω πο , αναλαμβάνει, δί­ χως να το έχει απόλυτα συνειδητοποιή σει, την προστα σία μιας μικρής ομάδας Εβραίω ν οπλι­ τών. Η σχέση αυτή δεν θα αργήσει να γίνει μια σχέση αντιπαράθεσης, ιδιαίτερα με ένα συγκε­ κ ριμένο φαντάρο, ο οποίος χρη σ ιμο πο ιεί τη θρησκεία και τον ίδ ιο τον Μ αρξ για να απολαμ­ βάνει ιδιαίτερης μεταχείρισης. Ο Μαρξ, όχι δί­ χως πρ ο σω πικό κόστος, θα περ άσ ει στην «αντί­ περ α όχθη» και θα μετατραπεί από προστάτης σε εχθρό, σε «προδότη». Ό π ω ς και ο Ηλάι, ο λ ο­ χίας Μ αρξ βρίσ κεται παγιδευμένος ανάμεσα σε δύο κόσμους: από τη μία, οι χριστιανοί ανώτε­ ρ οι του και οι άλλοι φαντάροι, και από την άλλη, οι ομ όθ ρ ησ κοί του στρατιώτες. Κατά βάθος δεν επιθυμεί να ταυτισ τεί με καμιά πλευρά. Η στάση αυτή τον κάνει μοναχικό και, όπω ς υπαινίσσεται και ο ίδ ιος στο τέλος του διηγήματος, αναγνω­ ρίζει στη μοναξιά αυτή τη μοίρα του. Οι ήρω ες του Ροθ δεν έχουν μόνο να αντιμετω­ πίσ ουν τον έμμεσο κοινωνικό τους περίγυρο ή μια βαθιά υπαρξιακή αγωνία, αλλά και τον α­ σφυκτικό κλοιό της υπερπροστατευτικής (ε­ βραϊκής) οικογένειας που σε πά ρα π ο λλά ση­ μεία θυμίζει έντονα την ελληνική οικογένεια και τις δικές της ανασφ άλειες και υστερίες. Σε ορ ι­ σμένες περιπτώσεις μάλιστα, όπω ς με τη Μ πρέντρα, τη φιλενάδα του Ν ηλ Κλούγκμαν, κεντρικού χαρακτήρα της νουβέλας «Αντίο Κολόμπους» (1959), η υπερπροστατευτική «φτε-

ρούγα» του οικογενειακού κλοιού δημιουργεί άτομα τα οπ οία μοιάζουν να είναι συναισθημα­ τικά ανάπηρα. Σε αντίθεση με τον Ν ηλ που ναι μεν δεν αποστρέφεταιτην οικογένειάτου, αλλά που διαθέτει στοιχεία αυτονομίας, η Μπρέντα, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, κάνει τα αδύνα­ τα δυνατά για να πα ραμείνει αγκιστρωμένη στην οικογένειά της και,συνεπώς, να αποξενω­ θεί από τον Νηλ. Αν η νουβέλα «Αντίο Κολόμπους» είναι η κατα­ γραφ ή ενός νεανικού έρωτα, το διήγημα «Λου και Γκόλντι» αποτελεί την καταγραφή ενός ώ ρι­ μου (και εξίσ ου καταδικασμένου από την αρχή) «παράνομου» έρωτα. Η μυστική σχέση του με­ σόκοπου Λου με τη γειτόνισσά του δεν είναι π α ­ ρά μια σπασμωδική πρ οσπάθεια να απελευθε­ ρωθεί από τον οικογενειακό κλοιό. Η διατάραξη της ηρεμίας, ο μέγας τρόμος κάθε οικογένει­ ας, είναι για τον Λου ένα μέσο για να ξανανιώσει ζωντανός - το έμφ ραγμα που - υπονοείται ότι παθαίνει κατά τη διάρκεια της ερωτικής του συνεύρεσης με την Άιντα Κάουφμαν δεν εκ­ φράζει πα ρά την ιδιαίτερη αίσθηση του σ αρκα­ στικού χιούμορ που κυριαρχεί στην πεζογρα­ φία του Φίλιπ Ροθ. Και βέβαια, και αυτή η ιστο­ ρία, όπως ουσιαστικά όλες όσες απαρτίζουν τα δύο βιβλία, δεν έχει μια ουσιαστική κατάληξη, ένα τέλος με τη στενή έννοια της λέξης. Ό πως είπαμε και στην αρχή, οι ήρω ες του Ροθ «βγαί­ νουν» από μια κατάσταση για να παραμείνουν όμως μετέωροι και «περιπλανώμενοι» σε μια ο­ δυνηρή αλλά συνάμα συναρπαστική εσωτερική πο ρ εία που δεν έχει τέλος. Αν δεχθούμε την άποψη ότι όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, κατά βάθος, αυτοβιο γραφούνται, τότε ο Φίλιπ Ροθ είναι ένας από αυτούς. Πάνω α π ’ όλα όμως, γνωρίζει πώ ς να διατηρεί τις λε­ πτές ισ ορροπίες ανάμεσα στο μύθο και την αυτοβιογραφία επιτρέποντας στην τελευταία να «εισβάλλει» μέσα στην ιστορία διακριτικά και με κατάλληλες δόσεις. Το κατόρθωμα του Ροθ κρίνεται ακόμα μεγαλύτερο, αν αναλογιστεί κα­ νείς ότι κινείται με την ίδια άνεση από το μυθι­ στόρημα στη νουβέλα και στο διήγημα. Κλείνοντας, θα ήταν παράλειψη να μην αναφ ερ­ θούμε στη προσεγμένη έκδοση τω ν δύο αυτών βιβλίων του Ροθ, τα οπ οία π έρ α από τις θαυμά­ σιες μεταφράσεις, περιέχουν κατατοπιστικές σημειώσεις καθώς και πρ ό λογο και επίμετρο. Ηλίας Μαγκλίνης

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Σειρά: Ιστορία

(Α ρ χ α ία Μ εσ αιω νικ ή - Ν εό τερ η )

Antje Krug Αρχαιολόγος

Α Ρ Χ Α ΙΑ ΙΑ Τ Ρ ΙΚ Η Επιστημονική και Θρησκευτική Ιατρική στην Αρχαιότητα

ΑΡΧΑΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Μετάφραση Ελένη Μανακίδου, αρχαιολόγος

Επίβλεψη Δημ. Λυπουρλής καθηγητής Α.Π.Θ. Μ ε 2 5 1 σ ε λ ίδ ε ς κ α ι 9 6 ε ικ ό ν ε ς

Ε

Κ

Δ

Ο

Σ

Ε

Ι

Σ

ΠΑΠΑΔΗΜΑ Προσφορά στον Π ολιτισμό Ιπ π ο κ ρ ά το υ ς 8 Α θήνα Τηλ.: 36.27.318

Κριτική

ΝΙΚΟΣ Κ Α Χ Τ Ι Τ Σ Η Σ Στόν Ή ρωα της Γάνδης, τά πρόσωπα της μυθιστορίας, πλούσιοί άστοί των αρχών τον αιώνα μας, έχουν εγκατασταθεί στην πόλη Γάνδη (τον Βελγίου), όπου βυσσοδομοϋν καί αμύνονται, άνατρέποντας συνεχώς τους κοινούς τόπους τού κατασκοπευτικού μυθιστορήματος, μέσα σε μιά συναρπαστική άτμόσφαιρα υπαρξιακού άγχους — άτμόσφαιρα πού παρασύρει τόν άναγνώστη σε πρωτόγνωρες περιοχές τού παράξενου, τού παράδοξου καί τού φανταστικού. Η. X. Π.

Ο ήρωας της Γάνδης (y ST y) Κ εδροΣ το

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

ΚψΜ

μ

Το έργο αυτό είναι πολύτιμο για καθένανπου ζητάει να ενημερωθεί πάνω στα θεατρικά μας πράγματα και ιδιαίτερα πάνω σε σύγχρονες αναζητήσεις και πειραματισμούς

σύντομα κείμενα για τον Peter Brook, το θέατρο α «Μεταθεατρικά» του Σάββα Πατσαλίδη, κατου μεταμοντερνισμού κ.ά. θηγητή θεατρολογίας στο Αριστοτέλειο Πα­ Το Γ είναι μια «συνέντευξη» με τον Lee Breuer. νεπιστήμιο, είναι μια συλλογή κειμένων μιας δεκαετίας, 1985-1995. Ο τίτλος με το διακειμενι­ Αυτό που δίνει το ενοποιητικό στίγμα σε όλα τα τμήματα της συλλογής είναι η «πρόκριση», όπως κό του εφέ δηλώνει ότι πρόκειται για κείμενα που είπαμε, του μεταμοντέρνου, είτε σε ξεχωριστά αναφέρονται στο θέατρο, όπως η μεταγλώσσα κείμενα, είτε ως πνεύμα που διαχέεται και στα είναι γλώσσα που αναφέρεται πάνω στη γλώσσα. υπόλοιπα. Με δεδομένη τη φτωχή ελληνική βι­ Το έργο χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος βλιογραφία πάνω στις σύγχρονες θεατρικές τά­ τιτλοφορείται με ένα εφέ νεολογισμού που στο­ σεις και ρεύματα, και μάλιστα όσον αφ ορά την χεύει στη νοηματική συμπύκνωση «θεατρικές έκφραση του μεταμοντερνισμού στο θέατρο, το δια-(σ)τάσεις»: διαστάσεις του θεάτρου (όπως έργο αυτό είναι πολύτιμο για καθέναν που ζητάει «κείμενο και παράσταση», «θεατής και θέαμα»), να ενημερωθεί πάνω στα θεατρικά μας πράγμα­ τάσεις στο θέατρο (π.χ. «μεταμοντέρνες τάσεις τα και ιδιαίτερα πάνω στις σύγχρονες αναζητή­ στο σύγχρονο νεοελληνικό και παγκόσμιο θέα­ σεις και πειραματισμούς. Και καθώς τα δείγματα τρο»), στάσεις απέναντι στο θέατρο («μια κοινωτου μεταμοντερνισμού στην Ελλάδα είναι σπά­ νιοσημειωτική προσέγγιση του θεάτρου», «το έρ­ νια, αναφέρεται εκτενώς και επανειλημμένα, γο και η ανατροπή του» κλπ). τουλάχιστον σε κάποια απ’ αυτά, από την πρωτο­ Το δεύτερο μέρος χωρίζεται σε τρία τμήματα. Το ποριακή «Κλυταιμνήστρα;» του Αντρέα Στάικου, Α τιτλοφορείται, επίσης με εφέ νεολογισμού και που πρωτοπαρουσιάστηκε το επανάληψης, «Κρίσεις, δια-κρί1974, μέχρι την Camera degli σεις, επι-κρίσεις», μάλλον όμως ο sposi του Γιώργου Βέλτσου που συγγραφέας θα έπρεπε να πρ ο­ είδαμε πέρυσι σε σκηνοθεσία Μισθέσει και «προ-κρίσεις» αφού ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΤΣΑΛΙΔΗΣ χάλη Μαρμαρινού. Στην «Κλυται­ στα κριτικά κυρίως σημειώματα μνήστρα;» εντοπίζει τα μεταμο­ που απαρτίζουν το μέρος αυτό Μεταθεατρικά ντέρνα χαρακτηριστικά της: προκρίνει ως πρωτοποριακές και Θεσσαλονίκη, Έργο χωρίς πλοκή, χωρίς αρ­ καινοτόμες τις παραστάσεις εκεί­ Παρατηρητής, 1995 χή, μέση, τέλος, χωρίς σκηνές νες με τις οποίες το μεταμοντέρ­ αναγνώρισης, χωρίς χαρακτή­ νο αρθρώνει το λόγο του στα θε­ ρες «αληθοφανείς», χωρίς ση­ ατρικά καθ’ ημάς. Το Β, με τίτλο μεία αναφοράς, χωρίς κάποιο «εν συντομία», αποτελείται από

Τ

Κριτική

ΜΟΛΕ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΓΙΑΝΝΗ Β. ΚΑΡΥΤΣΛ

Η Ο Μ ΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΑΙΤΩΛΙΚΗ Π Ο ΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ Α ΡΧ Α ΙΟ ΘΕΡΜ Ο Το δημοκρατικό πολίτευμα «ον ξει μέχρι σήμερα

Γ ΙΑ Ν Ν Η Β. Κ Α ΡΥ ΤΣΑ :

«Η Ομοσπονδιακή Αιτωλική Πολιτεία και το αρχαίο Θέρμο» Έ ν α μνημειώ δες ιστορικό έργο. Μια γλαφυρή αφηγηο η τη ς πολίτικης ιστορίας κ α ι του

μ εγα λ είου

τη ς

Α ιτω λικης Σ υμπολιτείας. Μια προσφορά στον πολιτι­ σμό της Αιτωλίας και του αρ­ χαίου Θερμού.

(ΣεΑ. 575)

Αιατίθεται στα κεντρικά βιβλιοπωλεία

Κριτική

άλλοθι που αιτιολογεί τη σκηνική του παρουσία, (σελ. 256). Στο κείμενο «Μεταμοντέρνες τάσεις στο σύγχρο­ νο θέατρο» περιγράφει τις αλλαγές που συντελέστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες. Θα εκφράσουμε κάποιες αντιρρήσεις σε ό,τι λέγει σχετικά με το «περιθώριο»: Το «περιθώριο» από όπου έχουν βγει οι πλέον α­ ξιομνημόνευτοι χαρακτήρες της νεοελληνικής δραματουργίας, είναι θέμα προς συζήτηση. Με τα νέα δεδομένα δεν μπορούμε παρά να αναρω­ τηθούμε: υπάρχει τελικά περιθώριο; Και εάν «ναι», ποιοι ανήκουν σ’ αυτό, πώς ορίζεται και πού εντοπίζεται; (σελ. 161) Στο ερώτημα αν υπάρχει τελικά περιθώριο, η α­ πάντησή μας είναι πω ς ναι. Είναι πιο πολυάριθ μο και πιο «περιθωριακό» από ό,τι πριν. Ό μως ο ε­ ναλλακτικός του λόγος που καναλιζαρίστηκε μέ­ χρι τα αυτιά μας μέσω της αντικομφορμιστικής ι­ δεολογίας των χΐπις της δεκαετίας του ’60 δεν ακούγεται πια, όπως δεν ακούγεται και ο λόγος του προλεταριάτου μετά την κατάρρευση των σοσιαλιστικών ουτοπιών, την αστικοποίηση ενός μεγάλου τμήματός του και την περιθ ωριοποίηση ενός άλλου. Ό μως το ζήτημα δεν είναι εδώ. Πρέπει καταρχήν να διακρίνουμε το κοινωνικό περιθώριο από το «θεατρικό» περιθώριο και να μην πέφτουμε στην παγίδα μιας μονοσήμαντης αντίληψης της θεωρίας της αντανάκλασης. Οι περιθωριακοί της νεοελληνικής δραματουργίας δεν έχουν βγει από το κοινωνικό περιθώριο με στόχο να το αντανακλάσουν. Έτσι, αν οι περιθω­ ριακοί «επιμένουν» και σήμερα να εμφανίζονται ε­ π ί σκηνής, τη στιγμή που το κοινωνικό τους βά­ ρος (όχι όμως και το κοινωνικό τους εκτόπισμα) έχει μειωθεί, πολύ περισ σότερο μάλιστα στις σε­ λίδες της πεζογραφίας μας (Σωτήρης Δημητρίου, Ευγενία Φακίνου, Νίκος Χουλιαράς είναι κά­ πο ια ονόματα που μου έρχονται πρόχειρα στο νου), δεν οφείλεται τόσο στην κοινωνική τους πα­ ρουσία όσο στο ότι αποτελούν ενσάρκωση ενός αντικομφορμιστικού ιδεώδους που είναι κυρίαρ­ χο στη μυθοπλασία της σύγχρονης ελληνικής λο­ γοτεχνίας. Ενός ιδεώδους που φαντάζει αδιέξο­ δο (γι’ αυτό άλλωστε χρησιμοποιεί τον περιθω­ ριακό ως σύμβολο) περισ σότερο απ’ όλους στον Γιώργο Μανιώτη, τόσο στο πεζογραφικό όσο και στο δραματικό του έργο. Ο αντικομφορμισμός δεν αποτελεί τη διέξοδο, αλλά τη Χάρυβδη που αναμένει όσους ξεφύγουν από τη Σκύλλα του συμβιβασμού. Μπάμπης Δερμιτζάκης

O Z m m h^m

« Μ ψ έώ Eitm o

Εργασία επίπονη και μεθοδική, σχολαστική από φιλολογική άποψη, που παίρνει υπόψιντις Επιστήμες της Αγωγής, τις Κοινωνικές Επιστήμες με τρόπο συνθετικό

μεγάλο και δυσεύρετο - για ένα τμήμα του. Οι Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, διδάκτορας πενήντα τόμ οι του περ ιοδικού «Η Δ ιάπλασις των του Παιδαγ. Τμήματος Δ.Ε. του Π ανεπιστη­ Παίδων», την περ ίο δο 1896-1947, περιέχουν μίου της Αθήνας, τύπω σ ε πρ ό σφ ατα σε κα­ λαίσθητο τόμο, τη διδακτορική του διατριβή. συνολικά 2.000 κείμενα του Γρ. Ξενόπουλου, με το γενικό τίτλο «Αθηναϊκοί Επιστολαί», που υπ ο­ Ερευνητής της Ιστορίας της Π αιδ ικής μας Λο­ γ ρ άφ ει με το ψευδώνυμο «Φαίδων». γοτεχνίας, ο Κ.Δ. Μ αλαφάντης με τη μελέτη β. Η μελέτη και η θεματική κατάταξη του ογκώ­ του μας προϊδεάζει για τους γενικότερους π ρ ο ­ δους αυτού υλικού, ο ισ τορικός και φ ιλο λογι­ σανατολισμούς της ερευνάς του και την πρ ο ο­ κός σχολιασμός και υπομνηματισμός του, κα­ πτική της Π αιδ αγωγικής διάστασης της Λογο­ θώ ς και οι κάθε είδους παρατηρήσεις του τεχνίας, πο υ ο ίδ ιος έχει περ ιγράφ ει και τεκμη­ συγγραφέα. ριώ σει. Με αυτό το ερευνητικό πνεύμα το βι­ Ο Κ.Δ.Μ. ανάτρεξε σε δημόσιες ή ιδιωτικές βι­ βλίο του Κ.Δ.Μ. έρχεται να δώ σει μια ολοκλη­ βλιο θήκες και αρχεία, και με την ρωμένη εικόνα για την πα ιδαγ ω ­ ιδιότητα του ερευνητή και το θε­ γική «χρήση» της Λογοτεχνίας, ωρητικό οπλισμό της επιστημο­ όπω ς έκανε με το γενικότερα νικής γνώσης κατέγραψε, μελέ­ πα ιδαγω γικό του έργο ο Γρ. ΞεΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. τησε, αξιολόγησε ένα υλικό με ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ νόπουλος, ένας από τους π ρ ω ­ λογοτεχνικό, κοινωνικό, πα ιδα­ τοπόρους της παιδικής μας Οι «Αθηναϊκοί Επιστολαί» γωγικό, λαογραφικό κ.ά. περ ιε­ γραμματείας. του Γοηγορίου Ξενόπουλου χόμενο. Η αξιο σύνη του Το εγχείρημα του Κ.Δ.Μ. προς στη «Διάπλασιν συγγραφ έα και η μεθοδολογική έρευνα και μελέτη ήταν δύσκο­ των Παίδων» του κατάρτιση αντικατοπτρίζο­ λ ο για δυο - βασικά - λόγους, 1896-1947 νται σαφέστατα στο αποτέλε­ τουλάχιστο όπω ς ο ίδ ιος θέλη­ Αθήνα, Αστήρ, 1995 σμα της προσπάθειας. Επίσης, σε και αποφ άσ ισ ε τελικά να ερ­ είναι εμφανείς οι σημαντικές Σελ. 384 γαστεί: γνώσεις του κ. Μ αλαφάντη όσον α. Το πρ ο ς έρευνα υλικό ήταν

Ο

Κριτική

αφ ο ρά την Ιστορία της Εκπαίδευσης και της Νε­ οελληνικής Λογοτεχνίας, την Ιστορία, ιδιαίτερα της παιδικής μας Λογοτεχνίας, την Π αιδ αγωγική και την Ψ υχολογία του παιδιού, καθώς και τη ζωή και το έργο του Γρ. Ξενόπουλου, του σ ημα­ ντικού αυτού πνευματικού αναστήματος με την πολυδιάστατη και ποικιλόμορ φη πρ ο σ φ ο ρ ά του σε διάφ ορους τομείς της νεοελληνικής φ ιλο λο­ γίας. Ο Κ.Δ.Μ. χωρίζει το βιβλίο σε τέσ σ ερα κεφ ά­ λαια, τα οπ οία αναπτύσσει αρκετά διεξοδικά και εμπεριστατωμένα: Στο πρώ το κεφ άλαιο: «Η νεοελληνική λογοτε­ χνία και το έργο του Ξενόπουλου», ο κ. Μ αλαφάντης επιχειρεί μια σύντομη αναδρομή στην κοι­ νω νία και στην ισ τορία της εποχής, καθώς και στη λογοτεχνική δημιουργία, ώ σ που να εμφ ανι­ στεί στο προ σκή νιο ο Γρ. Ξενόπουλος, τον ο­ πο ίο και σ κιαγρ αφ εί πετυχημένα. Στο πρ ώ το κε­ φ άλαιο κατορθώνει να δη μιου ργήσ ει κατάλλη­ λο και ευνοϊκό κλίμα για να μπορέσ ει ο αναγνώ­ στης να μυηθεί καλύτερα στη συνέχεια, η οποία έρχεται με το δεύτερο κεφ άλαιο του βιβλίου και με τίτλο: «Αθηναϊκοί Επιστολαί». Αφού ο συγγραφέας αναφέρεται εν ολίγοις στην προϊστορία των επιστολών στον Αθηναϊκό τύπο του τέλους του 19ου αι., αλλά και στο πε ­ ριο δικό «Η Δ ιάπλασις των Παίδων», δίνοντας συγχρόνω ς και την τιτλολογική τους σ ημειολο­ γία (Αγροτικοί, Δ εκαπενθήμεροι Επιστολαί, Φι­ λικά, Ανοικτά Γράμματα, Επισ τολαί Πτηνών), περνάει ευθύς στη συνοπτική πα ρο υσ ίασ η του περιοδικού «Η Διά πλασις των Παίδων», στην ι­ στορία του, στους συντελεστές της έκδοσής του κατά τις τέσσερις περιόδους του και στο ρόλο του Ξενόπουλου, πο υ από το 1896 ανέλα­ βε την αρχισυνταξία του. Αναφορές και ε πισ η­ μάνσεις γίνονται με σπουδή πά νω στις «Αντι­ δράσεις, επιφ υλάξεις και διακοπές στη συγγρα­ φή και τη δημοσίευση τω ν "Α θηναϊκών Επιστο­ λών"». Δίνονται στοιχεία για την η λικία του ανα­ γνωστικού κοινού της «Δ.τ.Π.», για τη μορ φ ολο­ γία και θεματολογία τω ν «Α.Ε.», για την υποδοχή που είχαν και την απήχησή τους. Οι πίνακες που ακολουθούν περιέχουν ενδιαφέροντα στατιστι­ κά στοιχεία για τη θεματική των επιστολών και τις δημοσιεύσεις τους κατά έτος. Στα δύο τελευταία κεφ άλαια ο Κ.Δ.Μ. αναφέρεται διεξοδικά και υπεύθυνα, με διερευνητική διάθεση, με κριτική και συγκριτική ικανότητα, καθώς και με ιστορική γνώση στη θεματική κα­ ταγραφ ή και π α ρο υσ ίασ η του περιεχομένου τω ν Α.Ε. Εξετάζει διεξοδικά πρ ώ τα τις κύριες,

κατ’ αυτόν, θεματικές κατηγορίες πο υ α φ ορούν τη λογοτεχνία, την εκπαίδευση, τη γλώ σ σ α, την τέχνη του γρ άφ ειν και στη συνέχεια τις δευτερεύουσες θεματικές κατηγορίες (φύση, κοινω­ νικά, λαϊκός πολιτισμός, ισ τορία-φιλοπατρία, ε­ πικοινω νία με τους αναγνώστες, πολιτισμός, τέ­ χνη κ.ο.κ.). Π ρόκειται για εργασ ία επίπονη και μεθοδική, σχολαστική από φ ιλολογική άποψη, πο υ π α ίρ ­ νει υπόψ η της τις Επισ τήμες της Αγωγής, τις Κοινωνικές Επιστήμες, με τρ όπ ο συνθετικό και αποτέλεσμα επα γω γό και χρήσιμο. Η εργασ ία του είναι λεπτομερειακά τεκμηριω ­ μένη με πλή θο ς υποσημειώ σεις, κατά κεφ ά­ λαιο, πλο ύσ ια βιβλιογραφία, γενικό ευρετήριο όρ ω ν και ονομάτων και με πα ράρ τημα πο υ π ε ­ ρ ιλαμβάνει βιο-εργογραφ ικό χ ρονολόγιο του Γ ρ. Ξενόπουλου, φωτογραφίες-εικόνες και ο ρ ι­ σμένες φ ωτογραφημένες Α.Ε. Γενικά είναι ένα περικαλλές έργο, αισ θητικά και μορφ ολογικά, αλλά και αξιόλογο ως πρ ο ς τη μεθοδικότητα α­ νάπτυξης του θέματός του, πλή ρ ες ως προς την πα ράθ εσ η τω ν ερευνητικών του στοιχείω ν, π ο υ το καθιστούν βασική βιβλιογραφ ική πηγή για τους μελλοντικούς ερευνητές. Θ . Κ α ρ α γ ιά ν ν η ς

ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΞΑ.ΡΧΟΣ

ΑΪΤΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΤΣΙΓΓΑΝΟΙ

Τοαίψαενόζίεντψ νε ίιψηομον

Μια κοινωνιολογική και ψυχολογική ερμηνεία του φαινομένου και του τεράστιου χάσματος που δημιούργησε μεταξύ του ιδεατού εαυτού των νεοελλήνων και της απτής πραγματικότητας γύρω τους

νωνική συνείδηση του Ν εοέλληνα πολίτη και πιτέλους: ένα βιβλίο πο υ μας εξετάζει ως ό ­ ντα κοινωνικά και όχι ως αρχαιολογικές μού­ ταυτόχρονα εντοπίζει όλον εκείνο τον παραλο μιες! Έ να βιβλίο πο υ τολμ άει να κοιτάξει κα­ γισμό, τη γελοιότητα και τον επαρχιωτισμό που τάματα το νέο ελληνισμό μέσα στην κοινωνική δοξάζει παντού και πάντοτε τον ελληνικό εθνικι­ σμό και την επίσημη ιδ εολογία του. δομή πο υ συγκρότησε και μέσα από τις πολιτι­ κές, εκπαιδευτικές και διανθρώπινες σχέσεις Το πρώ το κεφ άλαιο του βιβλίου αποτελεί ίσ ως που κατόρθωσε να δη μιουργήσ ει και πά νω σε και τη σημαντικότερη συμβολή του Δερτιλή αυτή την προοπτική να αναλύσει τα θετικά και στην αυτογνωσία τω ν Ν εοελλήνων. Οι Νεοέλ­ ληνες έχουν ξ ε χ άσειτον εαυτό τους χάρ ιν μιας τα αρνητικά στοιχεία του. Ο Δ ερτιλής μ ε τ ά σ ύ­ εξαπλουστευτικής εικόνας της αρχαιότητας και ντομα αυτά σ χόλιά του έθεσε ε πίτάπη τος μερι­ κά από τα σημαντικότερα πρ οβλήματα της σύγ­ μιας εξιδανικευμένης αγιογρ άφ ησ ης του Βυζα­ χρονης ελληνικής πραγματικότητας, μιλώντας ντίου. Ο Δερτιλής επιχειρεί μια κοινωνιολογική με θά ρρος και εικονοκλαστική διάθεση, δη λα­ και ψυχολογική ερμηνεία του φαινομένου και δή με βαθύτατο και επώ δυνο ρεαλισμό. του τεράστιου χάσματος που δη μιούργησ ε με­ Παίρ νοντας ως βάση τρεις ουσιαστικές π α ρ α ­ ταξύ του ιδ εατού εαυτού τω ν Ν εοελλήνων και μέτρους της νεοελληνικής πραγματικότητας, της απτής πραγματικότητας γ ύ ρω τους. Στο χάσ μα αυτό διαβλέπει να ανα­ τη σχέση της με την ιστορία, την πτύσσονται ό λα εκείνα τα ψυχοοικονομική εξέλιξη της κοινω­ πα θο λογικά φ αινόμενα πο υ χ α­ νίας και την έλλειψη ουσιαστι­ ρακτηρίζουν τη νεοελληνική κής και σύγχρονης παιδείας, ο Γ.Β. ΔΕΡΤΙΛΗΣ κοινωνία και την έχουν στρέψει Δερτιλής επιχειρεί μια οξυδερ­ ενάντια στην ίδια της τη χρονική κέστατη ανατομία τω ν δομώ ν Α εί παίδες απαίδευτοι; συγκυρία. και τω ν νοοτροπιώ ν του νεοελ­ Είκοσι τρία σχόλια π ε ρ ί εθνικισμού, Οι αντιφάσεις αυτής της στά­ ληνικού κράτους. Στις δομές πλούτου και παιδείας σης είναι τόσ ο έντονες πο υ θα αυτές και τις νοοτροπίες διακρί­ π ρ έπ ει να αναλυθούν κάποτε α­ νει τις αιτίες τω ν δυσ λει­ Αθήνα, Καστανιώτης, 1996 π ό άποψη ανθρωπολογική. Γιατουργιώ ν και τω ν δυ σ πλασ ιώ ν Σελ. 128 τί την ίδια στιγμή πο υ οι Έ λλη­ που έχουν αναπτυχθεί στην κοι-

Ε

Κριτική

νες κατηγορούν όλον τον κόσμο για ανθελληνισμό, συνεχίζουν να βαυκαλίζονται, ενισχυόμενοι από επιτήδειους διανοούμενους, με την ι­ δέα πω ς η δυτική Ευρώπη και ο πολιτισμός της στηρίζονται στα αρχαία ελληνικά φ ώτα και άλ­ λες τέτοιες βλακείες. Καμιά Ευρώπη δεν στηρί­ χτηκε σε ελληνικά φ ώ τα· η σχέση είναι επινοη­ μένη εκ των υστέρων, δημιούργημα ορισ μένων επαγγελματιών φιλοσόφ ων και ορισ μένων πε­ ριηγητών για να παρηγορήσουν τη σημερινή μα ς μηδαμινότητα. Υπάρχει ένα άλλο στοιχείο που πρ έπ ει να τονι­ στεί· οι Έ λληνες διανοούμενοι επαίρονται για την πα ράδοσ ή τους, όχι επειδή τη γνωρίζουν και την προεκτείνουν, αλλά από μειονεξία ε­ μπρός στις επιτεύξεις άλλων λαών, να μην πω από κακοβουλία και τάση να υποτιμήσουν ό,τι άλλοι λαο ί έχουν επιτύχει. Και εννοώ ορισμέ­ νους δημοφιλέστατους διανοουμένους που έ­ χουν αναλάβει ένα ρόλο πατερναλιστικής ενί­ σχυσης του εγωκεντρισ μού των Νεοελλήνων, προωθώ ντας την πλάνη και την αυταπάτη μιας Ελλάδας-ρίζαςτου δυτικού πολιτισ μού, του δη­ μοκρατικού πολιτεύματος και της σύγχρονης αστικής κοινωνίας. Η πλάνη αυτή είτε είναι προϊόν ημιμ άθειας, για να μην πούμε αμάθειας και άγνοιας ολοκληρωτικής, είτε σύνθημα-κλειδί για την απόκτηση δημοσίων θέσεων, ένα εί­ δος συνθηματικής διαλέκτου για να θεωρηθείς γνήσιος Έ λλην και να ανεβείς στην κρατική ιε­ ραρχία. Ευτυχώς, η αρχαία Ελλάδα ανήκει στην ανθρω­ πότητα, όπως άλλωστε ανήκει και η εβραϊκή Βί­ βλος, η οποία έχει διαμορφ ώ σει τη συνείδηση του δυτικού κόσμου πολύ περισσότερο από τον Ό μηρο και όλη την ελληνική μυθολογία. Η δυτι­ κή Ευρώπη στηρίχτηκε στη Ρώμη και όχι στην αρχαία Ελλάδα και αυτό που δανείστηκε από τους Έ λληνες το βρήκε μέσα στα λατινικά γρ α­ πτά. Και ευτυχώς- για τί οι Ρωμαίοι είχαν κάτι που μόνο σπερματικά διέθεταν οι αρχαίοι Έ λληνες, πολιτική και αστική συνείδηση και το δικαίωμα της πολιτικής ιθαγένειας, το οποίο μπορούσαν να αποκτήσουν όλοι, ασχέτως εθνι­ κής καταγωγής και θρησκευτικής πίστης. Αυτή τη ρωμαϊκή πολιτική συνείδηση ανακαλύ­ πτουμε σήμερα και πά λι σε παγκόσμιο επίπεδο για να ξεπεράσουμε τις παγίδες των συμπλεγ­ μάτων ανωτερότητας, του ρατσισ μού και της ξενοφοβίας που προϋποθέτουν ή καταλήγουν πίστη σε μια ανώτερη ελληνική παιδεία ή σε μια ανώτερη εβραιογενή θρησκεία. Η αρχαία ελληνική πα ιδεία έχει σήμερα την ίδια

Κριτική

αξία όσο και η αρχαία ινδική παιδεία, κινέζικη φ ιλοσοφ ία και για πωνέζικη σκέψη. Οι αρχαίοι Έ λληνες δεν ήταν οι μόνοι που δημιούργησαν πολιτισμό και πρ έπ ει επιτέλους να μεγαλώ­ σουμε και να αποδεχτούμε την πραγματικότη­ τα. Γιατί άραγε να είναι κατώτερος ο άνθρωπος που δεν διαθέτει ελληνική παιδεία, ή και για τί να είναι ποιοτικά καλύτερο εκείνο το άτομο που έτυχε να γεννηθεί στην Ευρώπη και να μάθει ορ ι­ σμένες ελληνικές λέξεις; Το ερωτηματικό στον τίτλο του βιβλίου του Δερτιλή υποδεικνύει την αγωία του για τη μη-ενηλικίωση του ελληνι­ σμού, εξαιτίας ενός εκπαιδευτικού συστήματος που θέλει να τον κρατάει δέσμιο ορισμένων ιδε­ οληψιώ ν και απροκάλυπτων ψευδολογιών. Στα σχόλια του Δερτιλή βλέπουμε ένα ανεξάρ­ τητο κοινωνικό μόρφωμα, χωρίς αναφορές σε ι­ δανικούς κώδικες αξιο λόγησης, να αναλύεται ως προς τις θετικές όψεις του, τα πολιτικά του επιτεύγματα, δηλαδή και το ποσοστό ελευθε­ ρίας και ευημερίας που εξασφάλισε στους π ο ­ λίτες του. Αν ένα κράτος απέτυχε να δημι­ ουργήσει τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των πολιτών του, τότε κάτι δεν πά ει καλά μαζί του. Αυτό μας ενδιαφέρει· να καταλάβουμε τι ε­ πιτέλους επιτεύχθηκε σε αυτή την κοινωνία, με ποιες μεθόδους και πρακτικές και πο ια μπορεί να είναι η κοινωνιολογική θεω ρία και η ανθρωπολογική μαρτυρία που αναδύονται από αυτή και μόνο αυτή την κοινωνική συγκρότηση. Βέβαια κάθε κοινωνία έχει τις ιδιαιτερότητές της, μερικές μάλισ τα όπως η ιρλανδική και η εβραϊκή-ισραηλιτική, έχουν περισ σότερες ιδ ιαι­ τερότητες και παρουσιάζουν μεγαλύτερο εν­ διαφ έρον από την ελληνική. Μας ενδιαφέρει ω ­ στόσο να κατανοήσουμε την ειδική απόχρωση της ελληνικής κοινωνίας μέσα σε μια στρατηγι­ κή αυτογνωσία ς που απ οτελείτο ζητούμενο κά­ θε έντιμης προσπάθειας. Σε αυτό συμβάλλει α­ ποφ ασιστικά το σύντομο βιβλίο του Δερτιλή, που, κατά την άποψη του γράφοντος, στο μέλ­ λον θα καταλάβει μια θέση ίδ ια με την Ελληνική Ν ομαρχία του Ανωνύμου, τη μόνη ριζοσπαστι­ κή, φιλελεύθερη και γνήσια πολιτική κριτική του νεοελληνικού φαινομένου που διαθέτουμε μέ­ χρι σήμερα. Με τον Δερτιλή βλέπουμε ένα δεύτερο ελληνι­ κό Δ ιαφωτισμό να δημιουργείται και πά λι σε μια χώ ρ α ετερονομούμενη, αχειραφέτητη και αφ ι­ λ οσόφητη. Έ ναν νέο Διαφωτισμό που θα πρέ­ πει να επαναδιαπραγματευτεί τη σχέση μας με το παρελθόν και το πα ρόν και να δημιουργήσει ένα γόνιμο διάλογο με την παραγόμενη σήμερα

επιστημονική σκέψη· ένα διαφ ωτισμό που τώ ρα δεν θα εστιαστεί στη μετακένωση γνώσης, αλ­ λά στην ερμηνεία και την αξιολόγησή της με βά­ ση την ιστορική εμπειρία και την εννοιολογική δυνατότητα πο υ δημιουργήθηκε σε αυτή την κοινωνική πραγματικότητα. Ας τελειώνουμε πλέον με τα σχόλια στο παρελθόν και τα υπο­ μνήματα στα αρχαία βιβλία. Το πρ όταγμα του Δ ιαφωτισμού θα π ρ έπ ει και π ά λι να είναι sapere aude, τόλμησε να μαθαίνεις για μια σκέψη ελ­ ληνική ανεξάρτητη και αυτόνομη, μια σκέψη ρι­ ζοσπαστική και αναγεννητική. Στον Δερτιλή βλέπουμε τον πρωτεργάτη ενός ανανεωμένου διαφωτιστικού προτάγματος που θα φ έρει την Ελλάδα στο τέλος του 20ού αιώ να και θα οδηγήσει σε μια αναγέννηση της κοινω­ νικής μας συνείδησης. Δ ιακόσ ια περ ίπ ου χρο­ νιά μετά την πολιτιστική κριτική του Αδ. Κοραή και την πολιτική κριτική του Ανωνύμου της Ελληνικής νομαρχίας, ήλθε και πά λι η στιγμή να επιχειρήσουμε μιαν έφ οδο πρ ο ς το μέλλον, επαναξιολογώντας το πα ρελθ όν και επανασυνδεόμενοι με την τρέχουσα προβληματική. Η πα ιδεία καλείται και πά λι να έχει ρ όλο καταλυτι­ κό· να ξανασυζητήσει πρ οβλήματα και να ανα­ λύσ ει καταστάσεις υπό την προοπτική του μέλ­ λοντος και όχι υπό τη σκιά του παρελθόντος. Φυσικά, οι άρχοντες της αρχαιολογικής και θρησκευτικής καταδυνάστευσης του ελληνι­ σμού είναι ακόμα πα νίσχυροι και κατέχουν θέ­ σεις κλειδ ιά στον κρατικό μηχανισ μό. Ο Δερτιλής παρατήρησε τη δημιουργία μιας μετα-αστικής τάξης στην Ελλάδα, μέσα από τις τάξεις της οποίας μπορούν να βρεθούν τα θαρραλέα στελέχη μιας πολιτιστικής αναγέννησης, π ρ ά γ­ μα ιδ ιαίτερα πα ρή γορ ο σε μια εποχή πο υ όλες οι ιδ εολογίες έχουν εξευτελιστεί και οι θρησκεί­ ες καταστεί απ λοί εξωράίστικοί σύλλογοι. Ο ί­ διος είναι μάλλον αισιόδοξος, «στην πραγματι­ κότητα, όπω ς γράφ ει, τα αίσια και τα απ-αίσια συνυπάρχουν». Π ρέπει λοιπόν να επινοήσουμε και πά λι το κριτικό πρόταγμα του κοράίκού δια­ φωτισμού κατά το τέλος αυτού του αιώ να, κατά την εποχή του μεταμοντέρνου στη φιλοσοφ ία, του πλουραλισ μού στην πολιτική και της κοινωνιο βιολογίας στη σκέψη. Να δώ σουμε απάντη­ σ η σε ελληνική γλώ σ σ α στα μεγάλα φ ιλο σο φ ι­ κά κινήματα του αιώ να μας, να αφ ομοιώσουμε τη δημιουργούμενη γνώση και να καταστρώσουμε ένα πρ ό γρ αμμ α ερευνών που θα ενσω­ ματώνει όλα τα συμπεράσματα της επιστήμης, τις υποθέσεις της επιστημολογίας και την ερ­ μηνευτική της πολιτισμολογίας.

Και πά νω σε αυτό το πρ ό γρ αμμ α έχουμε βέβαια το δικαίω μ α να αποτύχουμε, όπω ς έχουμε και το καθήκον να γελάσουμε με τα λάθη μας. Δεν έχουμε όμω ς το δικαίω μα να παίζουμε πλέον σαν πα ιδιά αποβλακωμένα από το εύκολο κέρ­ δος και τη διανοητική ηλιθιότητα. Δεν έχουμε το δικαίω μα να παίζουμε με ορθοδοξίες και αρ­ χαιο λατρίες, όταν άλλες κοινωνίες βυθίζουν το νυστέρι στις σάρκες τους για να επινοήσουν το μελλοντικό τους πρ ό σω πο . Σκόνη της ιστορίας και φ ελλαχολαό ονόμαζε ο Marx τους Νεοέλλη­ νες και ο James Joyce τους στόλισε με τα χει­ ρότερα κοσμητικά. Πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε σοβαρ ά μήπω ς κάπως έτσι είναι τα πράγματα! Αυτά πα θαίνουν οι απαίδευτοι παίδες- όταν τα άλλα πα ιδιά μεγαλώνουν, κοι­ τάνε τους ψυχολογικά καθηλωμένους με πε ρ ι­ φρόνηση και αηδία. Γιατί το πρ ό βλημ α βρίσκε­ ται στην ιδεολογία πο υ επέβαλε το νεοελληνικό κράτος ως επίσημη αντίληψη του εαυτού τους, μια αντίληψη που ερχόταν σε αντίθεση με την καθημερινή τους πραγματικότητα και την ισ το­ ρική τους πορεία. Είναι π λέο ν καιρός να διακόψουμε κάθε σχέση με τα ψεύδη του κράτους και τις ανοησίες των νεοορθοδόξω ν και να δ ιαπλάσ ουμε τη σ ύγχρο­ νη φ υσιογνωμία του ελληνισμού μέσα στον και­ ρό μας και τα επιτακτικά αιτήματα πο υ τον κα­ θορίζουν. Το αίτημα ενός δεύτερου νεοελληνι­ κού Δ ιαφωτισμού είναι ο σημαντικότερος καρ­ πός μιας κίνησης διανοουμένων, όπω ς ο Δερτιλής, ο Ασδραχάς, ο Τσουκαλάς, ακόμα και ο Άγγελος Ελεφάντης, που ξεκίνησαν από την α­ ριστερά για να αυτονομηθούν και να ανακαλύψουν την ειδ ική τους θέση μέσα στο χάρτη της σκέψης, πέρ αν κάθε ορθοδοξίας και μακριά α­ π ό κάθε βεβαιότητα, μια κίνηση που θα δημι­ ουργήσει τις προϋποθέσεις για μια ρήξη με το πα ρελθόν και την ασφ άλεια που τόσο τεχνηέ­ ντως αυτό καλλιέργησε. Το βιβλίο του Δερτιλή είναι το απαραίτητο βοή­ θημα κάθε Νεοέλληνα που θέλει να ξέρει τι μπο­ ρεί να γίνει από εδώ και πέρα για να μπορέσει η κοινωνία του να παράγει πολιτισμό. Είναι ο απα­ ραίτητος οδηγός για κάθε κριτική βάθους και κά­ θε ερμηνευτική κατανόηση των σημερινών μας προβλημάτων. Είναι τέλος η αρχή μιας ριζικής μεταπολίτευσης που ελπίζουμε πω ς θα αποκολλήσει την ελληνική σκέψη από τη ζωώδη μακα­ ριότητα, στην οποία έχει περιπέσει, και θα της προσδώ σ ει την αυτογνωσία που της χρειάζεται για να μπορέσουν να τη μάθουν και οι άλλοι. Βρασίδας Καραλής

Κριτική

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΡΟΥΛΗΣ

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΩΣ ΕΘΝΟΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ Γ. ΣΕΦΕΡΗ — ΠΛΕΘ ΡΟ Ν —

Σ Όγχρ ο V Ύ ] Ε * ζ 7 τ < χ ί£ ε υ σ -η Δ ί μ η η ν τ η Ε τ υ ιθ ε ώ ρ τ η σ - τ τ } Ε κ τ υ ο ε ι δ ε υ - τ ι κ ο ό ν Θ ε μ ι ά / τ ο ο ν

ΤΟ περιοδικό για την Εκπαίδευση, το Βιβλίο, τη Λογοτεχνία Σ τ ο τ ε ύ χ ο ς 93 π ο υ κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί : Σ χ ο λ ε ί α κ λ ε ισ τ ά , το επίτευγμα της κυβερνητικής πολιτικής Φ

Ε θ ν ικ ό Κ έ ν τ ρ ο Β ιβ λ ίο υ Ε π ιμ ό ρ φ ω σ η και κοινοτικά κονδύλια * Π ερισκοπώ ντας τη ρ α δ ι ε ν έ ρ γ ε ι α Φ

Σ χολικές βιβλιοθήκες — Π αιδαγω γικό Ινστιτούτο

Το ειδικό ένθετο για το Βιβλίο: Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Η Σ .Ε .

Φ κ α ι το 2ο ειδικό ένθετο: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗτης Σ.Ε. με κεντρικό θέμα: ΓΙΩΡΓΟΣ Μ α κ ρ η ς

Ά οθοα γ ια Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές

Ευρωπαϊκά Προγράμματα - Αισθητική Αγωγή Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση - Ειδική Αγωγή Κάφκα και Ελληνική Αογοτεχνία Οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση - Γεωγραφία - κ.ά.

■ Η

δ η μ ο σ ιε ύ ο ­ ντ α ι:

τ. 81: Η γενιά των Μπητ, τ.

82/83:Μ. Χάκκας, τ.

84:ΗΑεκαετία του ’70, τ. 85: Φοντουρισμός-Νταντά-Σουρρεαλισμός, τ. 86: Ν. Καρούζος, τ. 87: Α. Αρτώ,τ. 88: Γ. Ιωάννου, τ. 89: Α. Ρεμπώ, τ. 90-91: Γ. Σκαρίμπας, τ. 92: Φ. Κάφκα

τ ε ύ χ ο ς 9 0 -9 1 που κυκλοφορεί περιέχει: Θεματική Ευρετηρίαση Περιεχομένων των τευχών 51-75 της Σ.Ε.

Το

ΣΥΓΧΡΟ Ν Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Τ.Θ. 250 85 -100 2 6 ΑΘΗΝΑ

Τηλέφωνο: 88.23.762

Ο ι Ε κ δ ό σ ε ις Π α τ ά κ η σ υ γ χ α ίρ ο υ ν το υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς το υ ς π ο υ β ρ α β εύ τ η κ α ν α π ό τ ο ν Κ ύ κ λ ο τ ο υ Ε λ λ η ν ικ ο ύ Π α ι δ ικ ο ύ Β ιβ λ ίο υ Π α ν τ ε λ ή ς Κ α λ ιο τ ς ο ς ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

για το “Ένα

σακί μαλλιά”

Α ργυ ρο Α λεξα νδρακ η ΕΠΑΙΝΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

για το

“Ειρτά σκύλοι, όλοι τρίλοι” Π ο λύ Μ η λ ι ω ρ η

ΒΡΑΒΕΙΟ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΤΡΟΒΑ

για το “Ένα εισιτήριο, ηαρακαλιό” Ι.Α . Ι ω α ν ν ιδ η ς & Θ

ετή

Χ ο ρ τ ιά τ η

ΒΡΑΒΕΙΟ ΚΥΚΛΟΥ «ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ» (για τη συνολική ηροσιρορά τους στην ανάπτυξη και την προώθηση της Παιδικής Λογοτεχνίας) Λ ιτ ς α Ψ α ρ α υ τ η ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ

για το

“Τα δάκρυα της Περσεψόνης” Κ ω ς τ ια Κ ο ν τ ο λ ε ω ν ΤΙΜΗΤΙΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ

για τη μετάιρραση του βιβλίου του Ρ ο μ περτ Κ ο ρμ ιερ “Είμαι

το τυρί”

Στον Τιμητικό Πίνακα 1998 της ΙΒΒΥ θα αναγραφουν τα εξής βιβλία: “Η βοή τΐύν υδάτΐύν” της Τ ουλας Τ ιγκα “Μόνο την αλήθεια” τον Ε ϊβι για τη μετάφραση της Ι ωαννας Κ αρατζαφερη Υποψήφιοι για το Βραβείο Άντερσεν 1998: Μ α ρω Λ ο ΪΖΟΥ για τη συγγρατρή ΑΛΕΞΗΣ ΚΥΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ για την εικονογράφηση

β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ό

δ ε λ τ ίο

Αρ. 374 1 Μαρτίου - 31 Μαρτίου 1997 Επιμέλεια: Έ φ η Απάκη

ΗΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ των βιβλίων γίνεται με βάση το γνωστό Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης, προσαρμοσμένο στην ελληνική βιβλιογραφία ΤΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Δελτίο συντάσσεται με την πολύτιμη συνεργασία του βιβλιοπωλείου της «Εστίας»

Φιλοσοφία

Σελ. 47. Δρχ. 1.560. ISBN 9607561-02-3.

Γενικά

Α ποκρυφισμός

ΑΛΙΚΑΝΙΩΤΗΣ Δ.Π. Ιωάννης Συκουτρής. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1997 Σελ. 100. Δρχ. 1.560. ISBN 9607112-92-Χ.

Η μαγεία στον ελληνικό και το Ρω­ μαϊκό κόσμο. Μετ. Δ. Ρήσος. Αθή­ να, Εξάντας, 1996. Σελ. 407. Δρχ.

5.200. ISBN 960-256-292-7.

ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ Π.Μ. Νεοελληνι­ κός Διαφωτισμός. Αθήνα, Μορφω­ τικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1996. Σελ. 654. Δρχ. 8.000. ISBN 960-250-126-Χ.

LEMESURIER Ρ. Η αποκωδικοποί­ ηση της Μεγάλης Πυραμίδας. Μετ. Γ. ΚοΒαλένκο. Αθήνα, Διόπτρα, 1997. Σελ. 429. Δρχ. 5.200. ISBN 960-364-112-Χ.

ΝΙΑΡΧΟΣ Κ.Γ. Η ελληνική φιλοσο­ φία κατά την Βυζαντινήν της περίο­ δον. Αθήνα, 1996. Σελ. 487. Δρχ.

6.240. ISBN 960-8468-02-7. ΜΠΑΛΙΜΠΑΡ Ε. Ο Σπινόζα και η πολιτική. Μετ. Α.Ι. Στυλιανού. Αθή­ να, Εστία, 1996. Σελ. 154. Δρχ.

2.000. ISBN 960-05-720-1.

Αρχαία φιλοσοφία ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ Ν. Ηράκλειτος. Κή­ ρυγμα για στάση ζωής. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 304. Δρχ.

4.500.

ISBN 960-02-1174-4. ΣΑΡΡΗΣ Ν. Φιλοσοφία της κοινω­ νίας και της πολιτείας. Αθήνα, Κά­ κτος, 1997. Σελ. 467. Δρχ. 7.280.

ISBN 960-352-393-3.

ZITELMAN Α. Υπατία. Επιμ.-μετ. Μ. Ζωγράφου. Αθήνα, Αϊβαλής, 1996.

Ψυχολογία Γενικά ΚΑΗΝΕΥ Η. Λύση προβλημάτων. Μετ.-επιμ. Π.Α. Ρούσσος. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ.

230. Δρχ. 2.910. ISBN 960-344281-Χ.

BECK Α.Τ. Δεν αρκεί μόνο η αγά­ πη. Μετ. Γ. Σίμος κ.ά. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 467. Δρχ. 5.000.

ISBN 960-360-951-Χ.

FEIN E.-SCHNEDER S. Οι κανό­ νες. Μετ. X. Σοκοδήμου. Αθήνα, Το κλειδί, 1997. Σελ. 205. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-237-121-8.

Κοινωνική ψυχολογία GARBAR C.-THEODORE F. Η οι­

κογένεια μωσαϊκό. Μετ. Μ. Καρρά. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 221. Δρχ. 3.015. ISBN 960-360-962-5.

Εφαρμοσμένη ψυχολογία ΒΑΣΛΑΜΑΤΖΗΣ Γ. Το αντικείμενο του Νάρκισσου. Αθήνα, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1996. Σελ. 72. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7079-62-0. ΚΟΥΛΑΚΟΓΛΟΥ Κ. Διαγνωστική ε­ κτίμηση της προσωπικότητας. Αθή­ να, Πατάκης, 1997. Σελ. 190. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-02-1198-1.

HORNEY Κ. Η ψυχανάλυση και η τεχνική της. Μει. Σ. Ανδρεοπούλου. Αθήνα, Δίοδος, 1997. Σελ. 131. Δρχ. 2.285. ISBN 960-7072-30-8.

Θρησκεία Γενικά Νεοελληνική λογοτεχνία και ορθο­ δοξία. Κριτικά κείμενα για την πνευματική πορεία του Π.Β. Πάσχου. Αθήνα, Αρμός, 1996. Σελ.

415. Δρχ. 5.200. ISBN 960-527026-9.

Ιερά Κείμενα Το Άγιο και Ιερό Ευαγγέλιο κατά τον Ματθαίο. Μει. Ν. Χρισιιανόπουλος. Αθήνα, Το Ροδακιό. Σελ. 97. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-7360-17-6.

Μ τίο

Μυθολογία Η γενεαλογία θεών και ηρώων. Βι­ βλίο Β’. Λόγος έμμετρος: Π. Δημουλέας. Αθήνα, Εκάτη, 1996. Σελ.

108. Δρχ. 5.200. ISBN 960-743736-5.

Κοινωνικές Επιστήμες Στατιστική HUFF Ο. Η απάτη χης στατιστικής. Μετ. Η. Μπεξής. Αθήνα, Ακτή-Οξΰ, 1997. Σελ. 128. Δρχ. 1.800. ISBN 960-7614-21-6.

Κοιυωυιολογία ΓΡΙΒΑΣ Κ. Πλανητική κυριαρχία και «ναρκωτικά». Αθήνα, Νέα Σύνοερρα, 1997. Σελ. 523. Δρχ. 4.160.

ISBN 960-236-734-2. ΜΑΡΔΑΣ Γ.Δ. Κοινωνιολογία. Τεύ­ χος Β’. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 358. Δρχ. 5.200. ISBN 96002-1199-Χ.

BARTHOLEMEW D.J. Στοχαστικά μοντέλα για κοινωνικές διαδικα­ σίες. Μετ.-επιμ. Α.Γ. Καλαματιανού. Γ’ έκδοση. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 517. Δρχ. 10.400. ISBN 960-02-1187-6.

Πολιτική Ιστορικό Πολιτικό Συμπόσιο. ΟΝΕΚ-ΕΔΗΝ. Αθήνα, Πιτσιλάς, 1997. Σελ. 309. Δρχ. 4.160. ISBN 960-711293-8. ΘΕΟΤΟΚΑΣ Ν.-ΣΤΑΘΑΚΗΣ Γ. Δο­ κίμια για τον Μαρξ. Αθήνα, Ο Πολί­ της, 1996. Σελ. 209. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-7349-10-5. ΚΑΡΑΦΩΤΙΑΣ ΠΧ Επισημάνσεις σε καίρια διεθνή και εθνικά θέματα. Αθήνα, Χρισιάκης, 1997. Σελ. 185. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7058-20-1. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Ν.Κ. Για μια νέα ισορ­ ροπία δυνάμεων ΕλλάδοςΤουρκίας. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ.

145. Δρχ. 3.300. ISBN 960-050728-7. ΛΙΠΟΒΑΤΣ Θ. Ψυχανάλυση-φιλοσοφία-πολιτική κουλτούρα. Αθήνα, Πλέθρον, 1996. Σελ. 211. Δρχ.

3.950. ISBN 960-348-051-7. ΝΤΟΥΣΚΟΣ Π.Δ. Η Νέα Διεθνής

Δάτίο

Τάξη Πραγμάτων, η Ευρωπαϊκή Έ νωση και το Ζήτημα της Εθνικής Κυριαρχίας. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 270. Δρχ. 3.120. ISBN 960-01-0656-8. ΠΕΤΡΙΔΗΣ Π.Β. Ο πολιτικός Θεοδωράκης (1940-1996). Αθήνα, Προσκήνιο, 1997. Σελ. 472. Δρχ.

6.500.

ISBN 960-7057-08-2. ΣΚΟΥΛΑΣ Γ. Κοινωνικές τάξεις και κράτος. Αθήνα, Παπαζήσης, 1996. Σελ. 348. ISBN 960-02-1191-4.

SCHMIDT Η. Η Γερμανία μετά τον ψυχρό πόλεμο και η Ευρώπη. Μετ. Α. Μαρούλης. Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ. 332. Δρχ. 4.160. ISBN 960-08-0097-9.

Οικονομία ΛΥΜΠΕΡΑΚΗ Α.-ΜΟΥΡΙΚΗ Α. Η αθόρυβη επανάσταση. Αθήνα, Gutenberg, 1996. Σελ. 260. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-01-0643-6. ΠΕΤΡΑΚΗ Γ. Κοινωνικοί συσχετι­ σμοί και εργοδοτικές πολιτικές δια­ χείρισης και ελέγχου της εργασίας (1950-1993). Αθήνα, Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ. Σελ. 182. Δρχ.

1.080.

ISBN 960-7402-10-3. ΠΡΟΝΤΖΑΣ Ε.Δ. Οικονομικός προστατευτισμός και Βαλκανική συνεργασία. Θεσσαλονίκη, Univer­ sity Studio Press, 1996. Σελ. 500. Δρχ. 8.000. ISBN 960-12-0571-3.

Δίκαιο ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ Τ.Γ.-ΤΣΑΝΤΕ-ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ Μ. Η δίκη «Περί όνου σκιάς». Θεσσαλονίκη, Κυριακίδης, 1996. Σελ. 203. Δρχ. 2.500. ISBN 960-343-344-6.

Επικοινωνίες ΔΗΜΟΥ Ν. Αναμασήματα. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 59. Δρχ. 1.350.

ISBN 960-211-296-4.

Λαογραφία ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ. Το δημοτικό τραγούδι και η γενιά του 2000. Πρακτικά Διημερίδας. Επιμ. Γ.Β. Κωβαίος. Αθήνα, 1996. Σελ.

118. ISBN 960-85950-0-2. ΛΥΡΑΣ Δ.Ν. Η ομίχλη στους φωτει­ νούς χοροτόπους του κόσμου. Αθή­

να, Δωδώνη, 1996. Σελ. 309. Δρχ.

4.160.

ISBN 960-248-820-4.

Κοινωνική ανθρωπολογία ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ-ΚΟΤΣΩΝΗ Δ.-ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Σ. Ανθρωπολογία και ι­ στορία. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 268. Δρχ. 4.160. ISBN 96003-1742-9.

DUMONT L. Εισαγωγή σε δύο θεω­ ρίες της κοινωνικής ανθρωπολο­ γίας. Μετ. Δ. Λαφαζάνη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 202. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-03-1648-1.

Οικολογία GREENPEACE. Αλιεία δίχως μέλ­ λον. Κείμενο. Ν. Χαραλαμπίδης. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 79. Δρχ. 1.560. ISBN 960-211-308-1.

GREENPEACE. Μεταφορές και πε­ ριβάλλον. Κείμενο: Ν. Χαραλαμπί­ δης. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 67. Δρχ. 1.560. ISBN 960-211-307-3.

GREENPEACE. Περιβάλλον και α­ πασχόληση. Κείμενο: Ν. Χαραλαμπί­ δης. Αθήνα, Νεφέλη, 1997. Σελ. 79. Δρχ. 1.560. ISBN 960-211-302-7.

GREENPEACE. Πράσινες πεδιά­ δες με σκοτεινό μέλλον. Αθήνα, Νε­ φέλη, 1997. Σελ. 92. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-211-306-5.

Ιπαιδαγωγικιί-Εκπαίδευση Εκπαίδευση ΒΑΡΜΑΖΗΣ Ν.Δ. Το Γυμνάσιο Κατε­ ρίνης (1915-1955). Μελέτη. Θεσσα­ λονίκη, Τα Τραμάκια, 1996. Σελ. 86. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7757-01-7. ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ-ΚΟΥΤΣΕΛΙΝΗ Μ. Η εκπαιδευτική πολιτική και το μάθη­ μα των αρχαίων ελληνικών στην Κύ­ προ (1940-1990). Αθήνα, Γρηγόρης, 1997. Σελ. 311. Δρχ. 5.200.

ISBN 960-333-120-1. ΖΑΧΑΡΙΑ Α. Θέματα για προβλημα­ τισμό και αυτενέργεια στην έκθεση. Αθήνα, Βασιλείου, 1996. Σελ. 243. Δρχ. 3.000. ΚΑΪΛΑ Μ.-ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε. Ο εκπαιδευτικός. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1997. Σελ. 395. Δρχ.

4.365. ISBN 960-344-290-9.

ΚΕΝΤΡΟ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥ­ ΝΩΝ. Παιδεία και ελληνική κοινω­ νία. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 200. Δρχ. 1.900. ISBN 960-224-789-4.

μης. Μετ. Σ. Τσεκούρας. Αθήνα, Κάτοπτρο, 1997. Σελ. 206. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-7023-96-Χ.

ΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Το αλφαβητάρι του μαθητή. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 198. Δρχ. 2.080. ISBN 960-236-709-1.

SEBER Η. Μαθηματικοί πίνακες. Μετ. Δ. Κραββαρίτης κ.ά. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 187. ISBN 960-360-961-7.

ΛΥΚΟΥΔΗ-ΣΗΜΑΝΤΑΡΑΚΗ Μ. Η ελληνόγλωσση εκπαίδευση στο ε­ ξωτερικό. Αθήνα, Παρουσία, 1997. Σελ. 121. Δρχ. 1.870. ISBN 9607601-63-7. ΜΑΤΣΑΓΤΟΥΡΑΣ Η.Γ. Στρατηγι­ κές διδασκαλίας. Τόμος Β’. Γ έκ­ δοση. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ. 553. Δρχ. 10.400. ISBN 96001-0657-6. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Α.Ν. Σπουδάζο­ ντας θεολογία. Αθήνα, 1996. Σελ. 24. ΠΕΡΣΕΛΗΣ Ε.Π. Εξουσία και θρη­ σκευτική αγωγή στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Αθήνα, Γρηγόρης, 1997. Σελ. 318. Δρχ. 5.200. ISBN 960-333-127-9. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Ζ.Θ. Πραγματι­ κότητα και οράματα για την παιδεία. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996. Σελ. 208. Δρχ. 2.080. ISBN 960344-275-5. ΓΙΕΪΤΣ Α. Παιδιά αναγνώστες. Απάδ. Ι.Π. Κουτσόγιωργα. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 128. ISBN 960-360-992-7.

Γλώσσα Γενικά

Μαθηματικά

Φυσική HAWKING S.-PENROSE R. Η φύ­ ση του χώρου και του χρόνου. Μετ. Ν. Ταμπάκης. Αθήνα, Γκοβόστης, 1996. Σελ. 150. Δρχ. 3.500. ISBN 960-270-762-3.

KRAUSS L.M. Η φυσική του Σταρ Τρεκ. Μετ. Β. Σκουρτσή. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 261. Δρχ.

3.120.

ISBN 960-236-721-0.

ΤΣΙΡΟΓΛΟΥ Δ. Λεξικό αρχαϊσπκών φράσεων της νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα, Σαββάλας, 1997. Σελ. 460. Δρχ. 3.950. ISBN 960460-201-2.

Θετικές Επιστήμες Γενικά POINCARE Η. Η αξία της επιστή­

Ζωγραφική ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ Α. Προσωπογραφίες. Αθήνα, Παρουσία, 1997. Σελ. 80. Δρχ. 2.080. ISBN 960-7601-59-9.

Φωτογραφία ΟΡΔΟΛΗΣ Κ. Φωτογραφίζοντας τις πρόβες του «Μισάνθρωπου». Αθή­ να, Μανδραγόρας, 1996. Σελ. 42.

Μουσική ΒΟΛΙΩΤΗΣ-ΚΑΠΕΤΑΝΑΚΗΣ Η. Ελλήνων μούσα λαϊκή. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 431. Δρχ.

3.640. ISBN 960-236-727-Χ.

Εφ αρ μοσ μένες επ ισ τήμες Ιατρική

Ενασχολήσεις Γενικά

PICK S. Πλάθοντας τη ζωή. Μετ. Β. Παπαντωνοπούλου. Αθήνα, Φυτράκης, 1997. Σελ. 462. Δρχ. 3.950.

ISBN 960-7038-81-9.

Η φροντίδα του ενυδρείου. Αθήνα, Καρακώτσογλου, Σελ. 115. Δρχ.

2.080.

Δομική

MARTIN Μ. Ενυδρεία. Αθήνα, Βασδέκης, 1996. Σελ. 174. Δρχ. 6.240.

ISBN 960-7370-27-9.

Βιοκλιματικός σχεδιασμός και κα­ θαρές τεχνολογίες δόμησης. Θεσ­ σαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 273. ISBN 960-260-905-2.

Αθλητισμός

Επιχειρήσεις

ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Γ. Μορ­ φές των σπορ 1996-97. Αθήναι, Ο.Μ.Μ.Ε. Σελ. 307. Δρχ. 5.200.

ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ Γ.Ι. Μάνατζμεντ Α-Ω. Αθήνα, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1996. Σελ. 348. Δρχ. 3.120.

ΛΑΖΑΡΟΣ Σ.Ε. Το αρχαίο ελληνι­ κόν παγκράτιον άθλημα. Αθήνα, 1997. Σελ. 133. Δρχ. 2.080.

ΜΠΑΛΗΣ Γ. Η μαγική γλώσσα. Αθήνα, Πελασγός, 1997. Σελ. 172. Δρχ. 3.120.

Ελληνική γλώσσα

Προσεκτικές ματιές στα ελληνικά αγγεία. Επιμ. Τ. Rasmussen-N. Spiney. Μετ. Θ. Ξένος. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1997. Σελ. 383. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-354-036-6.

Συλλογές Γενικά Μοντερνισμός: Η ώρα της αποτίμη­ σης; Σειρά διαλέξων. Αθήνα, Εται­ ρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτι­ σμού και Γενικής Παιδείας, 1996. Σελ. 279. Δρχ. 3.120. ISBN 960259-091-2. ΚΟΥΤΕΛΑΚΗΣ X. Έ λληνες αργυροχρυσοχόοι και ξυλογλύπτες. Αθήνα, Σμίλη, 1996. Σελ.

361+Φωτ. Δρχ. 6.240. ISBN 9607218-89-2.

ΕΞΑΡΧΟΣ Θ. Κέρκυρα. Αθήνα, Βουρνάς, 1997. Σελ. 95. Δρχ.

2.600. ISBN 960-7463-04-8.

Κλασική φιλολογία Αρχαίοι συγγραφείς Αρχαία ελληνική τραγωδία. Σοφοκλής-Αίαντας. Πρόλ.-εισ.-μετ. Σ. Μπαζάκου-Μαραγκουδάκη. Αθή­ να, Dian, 1996. Σελ. 139. Δρχ.

2.910.

ISBN 960-7222-11-3. Αρχαία ελληνική τραγωδία. Σοφο­

Μ τίο

κλής-Ανπγόνη. Πρόλ.-εισ.-μετ. Σ. Μπαζάκου-Μαραγκουδάκη. Αθή­ να, Diem, 1996. Σελ. 141. Δρχ.

2.910. ISBN 960-7222-13-Χ.

ΖΕΡΒΑΣ Α. Η ανάσταση της κυρά Τσίνης. Β’ έκδοση. Αθήνα, Ίνδικτος, 1996. Σελ. 86. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-518-007-3.

Αρχαία ελληνική τραγωδία. Σοφοκλής-Τραχίνιες. Πρόλ.-εισ.-μετ. Σ. Μπαζάκου-Μαραγκουδάκη. Αθή­ να, Dian, 1996. Σελ. 135. Δρχ.

2.910. ISBN 960-7222-12-1.

ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗ Μ. Έρωτας είναι θαρρώ... Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ. 70. Δρχ. 1.560. ISBN 960-03-1770-4.

ΟΜΗΡΟΣ. Οδύσσεια. Μει. Γ. Ψυχουνιάκης. Β’ έκδοση. Ηρά­ κλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1996. Σελ. 474. Δρχ.

5.720. ISBN 960-524-020-3.

ΚΡΙΤΣΙΝΙΩΤΗΣ Θ. Τα φύλλα των η­ μερών. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1996. Σελ. 31. Δρχ.

730. ISBN 960-7757-02-5.

Μελέτες

ΛΙΑΡΟΥ-ΑΡΓΥΡΗ Ε. Συμπλοκή πα­ ραστάσεων. Ποιήματα. Αθήνα, Νέα Πορεία, 1997. Σελ. 60. ISBN 9607786-00-9.

MEIER C. Η πολιτική τέχνη της αρ­ χαίας ελληνικής τραγωδίας. Μει. Φ. Μανακίδου. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1997. Σελ. 281. Δρχ. 5.200. ISBN 960-354-024-2.

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ Θ.Γ. Το περί­ στροφο της σιωπής. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1996. Σελ. 45. Δρχ. 830. ISBN 960-775703-3.

STONEMAN R. Αναζητώντας την κλασική Ελλάδα. Μει. Ε. Αγγελομάτη-Τσουγκαράκη. Αθήνα, Μορ­ φωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1996. Σελ. 531. ISBN 960-250123-5.

ΜΠΡΟΥΧΟΣ Δ. Νουμηνία ή ανατο­ λικά του παντός. Ποιήματα. Θεσσα­ λονίκη, Τα Τραμάκια, 1996. Σελ.

37. Δρχ. 830. ISBN 960-7757-04-1.

Λογοτεχνία Γενικά Απάντηση στην Πυραμίδα 67 του Ρένου. Αθήνα, Γκοβόστης, 1996. Σελ. 314. Δρχ. 4.000. ISBN 960270-769-0.

Ποίηση ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ Κ. Δύο ελεγείες και μια ωδή. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Τα Τραμάκια, 1996. Σελ. 45. Δρχ.

830. ISBN 960-7757-05-Χ. ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ Α. Το φθινόπωρο του στρατιώτη. Ποιήματα. Αγρίνιο, Πάροδος, 1996. Σελ. 78. ΔΑΝΑΣΣΗΣ Κ. Αμφίπολις. Αθήνα, Το Ροδακιό, 1996. Σελ. 38. Δρχ.

2.080.

ISBN 960-7360-25-7. ΔΑΠΟΝΤΕΣ Κ. Κήπος Χαρίτων. Επιμ. Α. Αγγέλου. Αθήνα, Εστία, 1997. Σελ. 387. Δρχ. 3.700. ΔΡΟΣΙΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. Άπαντα. Ποίηση (1923-1940). Τόμος Γ’. Αθήνα, Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1996. Σελ. 648. Δρχ. 6.240. ISBN 960-7133-52-8.

Μ τίο

ΝΤΕΛΗΣ Ε. Το φεγγάρι που έχασα. Ποιήματα. Θεσσαλονίκη, Τα Τρα­ μάκια, 1996. Σελ. 37. Δρχ. 830.

ISBN 960-7757-00-9. ΠΕΠΕ Α. Ποιητική μυθολογία. Αθήνα, 1996. Σελ. 134. Δρχ. 2.600. ΠΙΣΤΙΚΟΣ Δ. Η ενάτη Σταυροφο­ ρία. Αθήνα, Δωδώνη, 1997. Σελ.

102. Δρχ. 2.390. ISBN 960-248832-8. ΣΟΦΟΥ Κ. Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ! Πού με βάζεις; Αθήνα, Κασιανιώτης, 1997. Σελ. 62. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-03-1767-4. ΦΛΟΓΑΣ Ν. Ποιήματα. Λευκωσία, 1996. Σελ. 123. ISBN 9963-81980-Χ. ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΣ Π. Άγος. Ποιή­ σεις. Αγρίνιο, Μυρηά, 1996. Σελ.

96. ΧΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ακρόφωτα βή­ ματα της πανσέληνου. Αθήνα, 1996. Σελ. 32. Δρχ. 1.400. Δώδεκα Πολωνίδες ποιήτριες. Κεί­ μενα βιογραφιών και μετάφραση ποιημάτων. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 100. Δρχ. 1.870. ISBN 960248-822-0. ΝΙΤΣΕ Φ. Ποιήματα. Προλ.-επιλ.-

μετ. Α. Παρθένης. Αθήνα, Καστα­ νιώτης, 1997. Σελ. 117. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-03-1754-2. ΠΑΣΤΕΡΝΑΚ Μ. Μάρμπουγκ και άλλα ποιήματα. Μετ.-εισ.-σχόλ. Γ. Κοροπούλης. Αθήνα, Παρουσία, 1996. Σελ. 372. Δρχ. 4.160. ISBN 960-7601-54-8. ΣΕΝΓΚΟΡ Δ.Σ. Τα τραγούδια της μαύρης χώρας. Κριτική παρουσίαση-εισ.-σχόλ.-μετ. Μ.Κ. Κουμαριανού. Αθήνα, Παρουσία, 1996. Σελ.

247. Δρχ. 3.120. ISBN 960-760150-5.

Πεζογραφία ΑΓΝΩΣΤΟΥ Κ. Η φωνή του μανδραγόρα. Αθήνα, Οδυσσέας, 1997. Σελ. 229. Δρχ. 2.910. ISBN 960210-288-8. ΒΑΚΡΟΥ Ε.Γ. Με τα δικά μου μάτια. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1996. Σελ. 125. Δρχ. 1.560. ISBN 9607164-54-7. ΒΑΛΕΤΑΣ Κ. Στον Κάβο Ματαπά. Διηγήματα. Αθήνα, Πηγή, 1996. Σελ. 108. Δρχ. 2.600. ΒΑΜΒΟΥΝΑΚΗ Μ. Ο πιανίστας και ο θάνατος. Αθήνα, Δόμος, 1996. Σελ. 142. Δρχ. 2.080. ISBN 960353-035-2. ΒΑΡΕΛΗΣ Φ. Ο δάσκαλος. Ρόδος, 1996. Σελ. 475. ISBN 960-859470-7. ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Β. Τ φρύγανα του έρω­ τα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Νέα Σύ­ νορα, 1996. Σελ. 187. Δρχ. 2.080.

ISBN 960-236-749-0. ΔΑΡΑΣ Β. Άνθρωποι και ανθρωπά­ κια. Αθήνα, 1996. Σελ. 155. Δρχ.

1.040. ΖΑΡΟΚΩΣΤΑ Μ. Ό σα είδα κι άκουσα, τα διηγιέμαι! Αθήνα, Δωδώ­ νη, 1996. Σελ. 101. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-248-829-8. ΘΩΜΑ X. Ο άνεμος της γης. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Ελληνικά Γράμ­ ματα, 1997. Σελ. 94. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-344-294-1. ΚΑΡΑΓΕΩΡΠΟΥ Τ. Παρά-μύθοι. Αθήνα, Δίαυλος, 1996. Σελ. 91. Σρχ. 2.650. ISBN 960-531-013-9. ΚΑΡΑΜΠΑΣΗΣ Ν. Άγγελοι στην Κόλαση. Αθήνα, Νέα Σύνορα,

1997. Σελ. 120. Δρχ. 2.080. ISBN 960-236-733-4. ΚΑΡΤΕΡΗΣ Γ. Έ να ς Παντελής και μισός. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ. 350. ISBN 960-050727-9. ΚΙΖΗΛΟΣ Β. Τομ. Αθήνα, ΑκτήΟξό, 1996. Σελ. 63. Δρχ. 1.455.

ISBN 960-7614-27-5. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ Ν.Ι. Ο άνθρωπος της κλειστής πόρτας. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δόμος, 1996. Σελ. 222. Δρχ. 3.120. ISBN 960-353-034-4. ΚΟΡΩΝΙΟΣ Κ. Η άλλη όψη του θα­ νάτου. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δω­ δώνη, 1996. Σελ. 125. Δρχ. 1.870.

ISBN 960-248-827-1. ΚΥΡΙΑΖΗΣ Α. Αναζητώντας την Ερατώ. Αθήνα, Δωδώνη, 1996. Σελ. 61. Δρχ. 1.245. ISBN 960248-821-2. ΛΑΧΑΝΑΣ Μ. Στο νησί της Ναυσικάς. Κέρκυρα, Βιβλιοπωλείου Πλους, 1996. Σελ. 148. Δρχ. 2.500. ΛΟΥΚΕΡΗΣ Π. «Οι δε εννέα πού;». Αθήνα, 1996. Σελ. 332. Δρχ. 2.080. ΜΑΝΟΣ Δ. Τσακισμένοι πελαργοί. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ.

248. Δρχ. 2.600. ISBN 960-236744-Χ. ΜΑΡΡΑ Ε. Το άδειο μπουκάλι. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 168.

ISBN 960-360-930-7. ΜΑΥΡΟΚΕΦΑΛΟΣ Σ. Φλέγόμενες παπαρούνες. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 120. Δρχ. 2.080. ISBN 960-309-316-5. ΜΠΟΝΕΛΗΣ Δ. Πρέπει να γυρί­ σουμε. Πάτρα, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1996. Σελ. 126. Δρχ. 1.560. ISBN 960-7164-50-4. ΝΑΧΜΙΑ Ν. Ρέινα Ζιλμπέρτα. Έ να παιδί στο γκέτο της Θεσσαλονίκης. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 306. Δρχ. 3.000. ISBN 960-410-033-5. ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ Δ. Η μνήμη της αί­ σθησης. Αθήνα, Πλέθρον, 1997. Σελ. 65. Δρχ. 1.350. ISBN 960348-053-3. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Άκουσέ με πα­ λικάρι μου... Αθήνα, Δρυμός, 1997. Σελ. 158. Δρχ. 1.870. ISBN 96085304-9-0.

ΣΑΡΗ Ζ.-ΚΟΚΟΡΕΛΗ Α. Μια αγά­ πη για δύο. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 171. ISBN 960-360-913-7.

γκώ η μανταρίστρα. Μετ. Μ. Γυπαράκη. Αθήνα, Ολκός, 1996. Σελ.

157. Δρχ. 3.535. ISBN 960-716958-1.

ΣΟΛΩΜΟΥ-ΞΑΝΘΑΚΗ Β. Ανα­ παύσου εν ειρήνη, μπάρμπα-Ποτούλα. Μυθιστόρημα. Αθήνα, Δό­ μος, 1996. Σελ. 296. Δρχ. 3.120.

ISBN 960-353-025-5.

ΜΠΑΞΕΡ Ν. Μια φορά κι έναν και­ ρό, σήμερα... Διηγήματα. Αθήνα, Ανατολικός, 1996. Σελ. 93. Δρχ.

1.245. ISBN 960-8429-06-4.

ΤΙΓΚΑ Τ. Η βοή των υδάτων. Μυθι­ στόρημα. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 250. ISBN 960-360-950-6.

BARKER C. Τα βιβλία του αίματος VI. Μετ. Ρ. Μπέργκνερ. Αθήνα, Τρί­ των, 1996. Σελ. 200. Δρχ. 2.500.

ISBN 960-7479-11-4.

ΦΥΛΑΚΤΟΣ Τ.Γ. Αδελφοί του κό­ σμου. Αθήνα, Δίοδος, 1997. Σελ.

187. Δρχ. 2.495. ISBN 960-707231-6.

BERRY Μ. Βυζαντινά πάθη. Μετ. Ε. Κεκροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνο­ ρα, 1997. Σελ. 366. Δρχ. 3.640.

ISBN 960-237-122-6.

ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Β. Με την πλά­ τη στον τοίχο. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ. 171. Δρχ. 2.285. ISBN 960-309-319-Χ.

BOYLE T.C. Ο δρόμος προς την καλοζωία. Μετ. X. Σακελλαροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1997. Σελ. 559. Δρχ. 4.160. ISBN 960236-738-5.

ΧΡΥΣΟΠΟΥΛΟΣ X. Ο βομβιστής του Παρθενώνα. Αθήνα, Ανατολι­ κός, 1996. Σελ. 59. Δρχ. 1.245.

ISBN 960-8429-05-6.

VERGA C. Μάστρο-Ντον-Τζεζονάλντο. Μετ. Ε. Καλλιφατίδη. Αθή­ να, Gutenberg. Σελ. 425. Δρχ.

5.200. ISBN 960-01-0647-9. ΒΕΡΝ I. Ταξίδι στο κέντρο της γης. Μετ. Β. Δέμου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 403. ISBN 960-360886-6. ΒΕΡΝ I. Τα παιδιά του πλοιάρχου Γκραντ. Τόμος Α'. Μετ. Ρ. Χάτχουτ. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 441.

ISBN 960-360-835-1. ΓΚΟΥΤΕΡΣΟΝ Ν. Χιόνι πάνω στους κέδρους. Μετ. Μ.-Ρ. Τραϊκόγλου. Αθήνα, Ψυχογιός, 1997. Σελ.

479. Δρχ. 4.800. ISBN 960-274181-3. ΔΟΥΜΑΣ Α. Ο κόμης Μοντεχρίστο. Τόμος Α'. Απόδ. Ρ. Χάτχουτ. Αθή­ να, Πατάκης, 1996. Σελ. 282. ISBN 960-360-029-6. ΛΙΧΑΝΟΦ Α. Αθώα μυστικά. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Κ. Σίνου. Αθήνα, Πατάκης, 1997. Σελ. 332. ISBN 960-360-993-5.

MARIAS J. Αύριο στη μάχη να με σκεφτείς. Μετ. Β. Φωτοπούλου. Αθήνα, Σέλας, 1997. Σελ. 356. Δρχ. 4.055. ISBN 960-7246-26-8. ΜΟΝΜΠΡΟΝ Ζ.Σ.Φ. ΝΤΕ. Μαρ-

BOULGAKOV Μ. Η μυθιστορία του κυρίου Μολιέρου. Μετ. Ε. Λεβίδη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1996. Σελ.

253. Δρχ. 3.120. ISBN 960-031740-2.

DEMILLE Ν. Σπένσερβιλ. Μετ. Π. Κωνσταντέας. Αθήνα, Bell, 1997. Σελ. 672. Δρχ. 1.600. ISBN 960450-543-2.

DEFOE D. Μολ Φλάντερς. Μυθι­ στόρημα. Μετ. Α. Πανούσης. Αθή­ να, Καστανιώτης, 1996. Σελ. 439. Δρχ. 5.200. ISBN 960-03-1752-6.

XINGJIAN G. Το βουνό της ψυχής. Μει. Β. Σιδηροπούλου. Αθήνα, Νέα Σύνορα, 1996. Σελ. 610. Δρχ.

4.680.

ISBN 960-236-723-7. Ο’ ΜΠΡΑΪΑΝ Π. Το νησί της καται­ γίδας. Μυθιστόρημα. Μετ. Γ. Σπανδωνής. Αθήνα, Ψυχογιός, 1997. Σελ. 305. Δρχ. 3.200. ISBN 960274-186-4.

SHELDON S. Πρωί, μεσημέρι και βράδυ. Μετ. Σ. Μίμη. Αθήνα, Bell, 1997. Σελ. 352. Δρχ. 1.200. ISBN 960-450-542-4.

SMILEY J. Τέσσερις χιλιάδες στρέμματα. Μετ. Β. Σπυροπούλου. Αθήνα, Οδυσσέας, 1997. Σελ. 480. Δρχ. 4.680. ISBN 960-210-282-9.

TROLLOPE J. Το ξύπνημα. Μετ. Β. Μαργαρίτη. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1996. Σελ. 318. Δρχ. 3.200. ISBN 960-410-042-4.

Μ τίο

CHIARA P. To παλτό to αστρακάν. Μετ. Β.Γ. Τριαντάφυλλου. Αθήνα, Perugia, 1997. Σελ. 171. Δρχ.

2.500.

ISBN 960-7180-25-9.

FEDERMAN R. Χαμόγελα otnv Washington Square. Met. B. Λάππα. Αθήνα, Δελφίνι, 1996. Σελ.

153. Δρχ. 2.600. ISBN 960-309308-4.

FIECHTER J.-J. Σατανική εκδίκη­ ση. Μετ. Ν. Ντουζέ-Μ. Ρομπλέν. Αθήνα, Ωκεανίδα, 1997. Σελ. 202. Δρχ. 2.200. ISBN 960-410-043-2.

HARDY Τ. Τζουντ. Μετ. Μ. Κράλλη. Αθήνα, Καστανιώτης, 1997. Σελ.

591. Δρχ. 4.160. ISBN 960-031772-0.

HELIAS P.J. Το άλογο της περηφά­ νιας. Μετ. Μ. Παπαδοπούλου. Αθή­ να Θέατρο Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου». Σελ. 525. Δρχ. 5.720.

ISBN 960-7204-13-1.

HOFFMANN Ε.Τ.Α. Βίος και πολι­ τεία του γάτου Μουρ. Μετ.-σημ. Μ. Αγγελίδου. Αθήνα, Ερατώ, 1997. Σελ. 604. Δρχ. 6.650. ISBN 960229-074-9.

AUSTEN J. Έ μμα. Μετ. X. Σακελλαροποόλου. Αθήνα, Το Κλειδί, 1997. Σελ. 550. Δρχ. 3.120. ISBN 960-237-122-6.

Αλληλογραφία Λόρδου Μπάιρον επιστολές από την Ελλάδα 1809-1811 και 1823-1824. Μετ. Δ. Κούρτοβικ. Αθήνα, Ιδεό­ γραμμα, 1996. Σελ. 381. Δρχ.

6.240. ISBN 960-7158-03-2.

ΚΑΝΑΤΣΟΥΛΗ Μ. Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λο­ γοτεχνίας. Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1997. Σελ. 153. ISBN 960-12-0564-0. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ Ν.Ι. Η ανήσυχη ανα­ ζήτηση και η δικαίωση. Ξαναδιαβά­ ζοντας Γιώργο Θεοτοκά. Αθήνα, Δόμος, 1996. Σελ. 96. Δρχ. 1.560.

ISBN 960-353-032-8. ΚΟΥΡΟΥΔΗΣ Κ. Το περιοδικό «Κοχλίας». Παιανία, Μπιλιέτο, 1997. Σελ. 167. Δρχ. 2.600. ΠΡΙΦΤΗ Κ. Νίκος Καζαντζάκης. Σαράντα χρόνια μετά. Αθήνα, Ελλη­ νική Ευρωεκδστική, 1996. Σελ.

179. Δρχ. 1.870. ISBN 960-241075-2. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Δ.Δ. «Πελιδνός ο παράφρων τύραννος». Αρχαιολογικά στον Παπαδιαμάντη. Αθήνα, Νεφέλη, 1996. Σελ. 163. Δρχ. 1.870. ISBN 960-211-298-0. ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ Β. Υπερρεαλισμός και «υπερρεαλισμοί». Αθήνα, Πολύτυπο, 1996. Σελ. 137. Δρχ. 1.245.

SHELLEY Ρ.Β. Υπεράσπιση της ποίησης. Απόδ. I. Ηλιοπούλου. Αθήνα, Ύψιλον/Βιβλία, 1996. Σελ.

88. Δρχ. 1.870.

Δοκίμια ΜΑΡΑΒΕΛΙΑΣ Σ.Ε. Και λίθον τίμιον πολύν. Αθήνα, Ηρόδοτος, 1996. Σελ. 182. Δρχ. 3.640. ISBN 9607290-41-0.

Θέατρο

960-12-0568-3.

WEBSTER J. Η Δούκισσα του Μάλφι. Μετ. X. Μπάμπου-Παγκουρέλη. Αθήνα, Εξάντας, 1996. Σελ. 198. Δρχ. 2.080. ISBN 960-256-303-6.

BRISVILLE J.-C. Διάλογος του κυρίου Ντεκάρτ με τον νεαρό κύριο Πασκάλ. Μετ. Π.Δ. Πανταζή. Αθή­ να, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1996. Σελ. 56. Δρχ. 1.560. ISBN 960-8473-09-8. ΤΣΒΕΤΑΕΒΑ Μ. Η περιπέτεια. Μετ. Λ. Καρατζάς. Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ. 83. Δρχ. 1.560. ISBN 960-256-302-8.

ιστορία Μαρτυρίες Μνήμη Κωνσταντίνου Π. Καλλιγά. Αθήνα, Παπαζήσης, 1997. Σελ. 91. Δρχ. 1.560. ISBN 960-02-1195-7. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Τ. Αγάπη και... μίσος. Αθήνα, 1996. Σελ.

144+Φωτ. Δρχ. 4.160. ΣΤΑΪΚΙΔΗΣ Α.Κ. Παλιές ιστορίες και αναμνήσεις από την Κωνσταντι­ νούπολη. Β’ έκδοση. Αθήνα, 1996. Σελ. 112+Εικ. Δρχ. 2.080. ISBN 960-90479-0-4. ΣΤΡΟΥΜΣΑ I. Διάλεξα τη ζωή... Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1997. Σελ. 167. Δρχ. 1.870. ISBN 960260-925-7.

CABANNE Ρ. Ποιος σκότωσε τον Βαν Γκογκ; Μετ. Σ. Παντελάκης. Αθήνα, Άγρα, 1996. Σελ. 77. Δρχ.

1980. ISBN 960-325-178-Χ.

Μελέτες Ιστορική πραγματικότητα και νεοελ­ ληνική πεζογραφία (1945-1995). Επιστημονικό Συμπόσιο. Αθήνα, Εταιρία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1997. Σελ. 379. Δρχ. 5.200. ISBN 960-259-092-0.

Γενικά

Βιογραφίες

ΣΚΟΥΜΠΟΥΡΔΗ Α. Θέατρα της παλαιός Αθήνας. Αθήνα, Δήμος Αθηναίων. Σελ. 133. Δρχ. 4.160.

ΚΟΥΚΚΟΥ Ε. Ιωάννης Καποδίστριας-Ρωξάνδρα Στούρτζα. Αθήνα, Εστία, 1996. Σελ. 652. ISBN 96005-07815-5.

Έ ργα

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β.Δ. Τά­ σεις και εξελίξεις της παιδικής λογο­ τεχνίας. Αθήνα, Οι Εκδόσεις Των Φίλων, 1996. Σελ. 61.

ΟΦΛΙΔΗΣ Σ.-ΚΑΛΑΪΤΖΗ-ΟΦΛΙΔΗ Λ. Τα Καραγκιόζικα της Θεσσαλονί­ κης. Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1996. Σελ. 192. Δρχ. 2.080. ISBN 960-260-893-5.

ΒΑΣΙΛΑΚΑΚΟΣ Γ. Η νεοελληνική λογοτεχνία της διασποράς. Αυστρα­ λία. Αθήνα, Gutenberg, 1997. Σελ.

148. Δρχ. 2.080. ISBN 960-010654-1.

ARRABAL F. Ο αρχιτέκτονας και ο αυτοκράτορας της Ασσυρίας. Προλ.-μετ. Κ.-Σ. Έξαρχου. Θεσσα­ λονίκη, University Studio Press, 1997. Σελ. 115. Δρχ. 1.800. ISBN

Μ τίο

ΤΣΑΚΙΡΗ Σ. Διδώ Σωτηρίου. Αθή­ να, Κέδρος, 1996. Σελ. 326. Δρχ.

4.000. ISBN 960-04-1235-9.

Ελληνική Ιστορία Ελληνική Νομαρχία ήτοι λόγος περί ελευθερίας συντεθείς τε και τύποι εκδοθείς ιδίοις αναλώμασι προς ω­ φέλειαν των Ελλήνων παρά Ανωνύ­ μου του 'Ελληνος. Αθήνα, Βαγιονάκης. Σελ. 206. Δρ. 3.120.

Ευθύμιος Καούδης. Έ να ς Κρητικός αγωνίζεται για τη Μακεδονία. Απο­ μνημονεύματα (1903-1907). Εισ.-επιμ.-σχόλ. Α.Α. Χατζίδης. Θεσσαλο­ νίκη, Μουσείο Μακεδονικού Αγώ­ να, 1996. Σελ. 209. Δρχ. 2.600.

ISBN 960-7488-03-2. Οι απαρχές του Μακεδονικού Αγώ­ να. (1903-1904). Θεσσαλονίκη, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, 1996. Σελ. 312. Δρχ. 3.120. ISBN 960-7488-02-4. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ Ξ.Α. Η Σκύρος στην Τουρκοκρατία. Αθήνα, Εταιρία Ευβοΐκών Σπουδών, 1997. Σελ.

340. Δρχ. 5.200. ISBN 960-712903-2.

1930-1970. Αθήνα, 1996. Σελ.

815. Δρχ. 8.320. ISBN 960-7222121-4. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ X. Ο Αγώνας για την Ελληνική Ανεξαρτησία. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 324. Δρχ.

4.000. ISBN 960-08-0087-1. ΣΑΜΙΟΣ Ν. Η ιστορία του Δήμου Καισαριανής. Τόμος Α'. Αθήνα, Εντός. Σελ. 161. Δρχ. 3.120. ISBN 960-8472-01-6. ΣΤΑΘΑΚΗΣ Χ.Π. Η Αγία του Θεού Σοφία. Αθήναι, Ίνδικτος, 1997. Σελ. 202. Δρχ. 3.640. ISBN 960518-009-Χ.

Βυζάντιο και Σερβία κατά τον ΙΔ' αι­ ώνα. Αθήνα, Ε.Ι.Ε. Ινστιτούτο Βυζα­ ντινών Ερευνών, 1996. Σελ.

432+Εικ. Δρχ. 12.000. ISBN 9607094-70-0.

ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ Κ. Η Εθνική Αντί­ σταση στον Πειραιά 1941-44. Αθή­ να, Λιμάνι, 1996. Σελ. 353.

ΒΡΥΕΝΝΙΟΣ Ν. Ύλη ιστορίας. Εισ.-σχόλ. Δ. Τσουγκαράκης. Μετ. Δ. Τσουκλίδου. Αθήνα, Κανάκης, 1996. Σελ. 328. Δρχ. 3.640. ISBN 960-7420-29-2.

ΚΑΠΟΣ Μ.Μ. Η Αρκαδία στο μύθο και την ιστορία. Αθήνα, 1996. Σελ.

204. Δρχ. 3.120. ΚΑΠΟΣ Μ.Μ. Η Ηλεία στο μύθο και την ιστορία. Αθήνα, 1996. Σελ. 197. Δρχ. 3.120. ΚΑΡΥΤΣΑΣ Γ.Β. Η Ομοσπονδιακή Αιτωλική Πολιτεία και το αρχαίο Θέρμο. Αθήνα, 1996. Σελ. 574. Δρχ. 6.760. ISBN 960-90413-0-2. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΙΔΗΣ Τ.Κ. Τα Νεστοχώρια της Ξάνθης. Αθήνα, Ρή­ σος, 1997. Σελ. 256. Δρχ. 4.100. ΚΟΥΛΟΥΡΗ Χ.-ΛΟΥΚΟΣ X. Τα πρόσωπα του Καποδίστρια. Αθήνα, Πορεία, 1996. Σελ. 285. Δρχ.

4.160. ISBN 960-7043-37-5. ΛΑΣΚΑΡΙ Ν.Χ. Κέρκυρα. 12041864. Αθήνα, Σιδέρης, 1997. Σελ.

467. Δρχ. 6.500. ISBN 960-080098-7. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Α.Ν. Η αρχαία Αλιφείρα. Αθήνα, 1996. Σελ. 120. Δρχ. 2.080. ΟΙΚΟΝΟΜΕΑ-ΠΑΝΙΤΣΑ Α. Καλα­ μάτα η πολυαγαπημένη. Χρονικό

Κόσμος ΓΕΩΡΠΟΥ Α. Στους δρόμους της Κίνας. Αθήνα, Λύχνος, 1997. Σελ.

317. Δρχ. 4.990. ISBN 960-709755-6.

Τέχνες ΒΕΡΝΟΝ Ρ. Γνωριμία με τον Μότσαρτ. Μετ. Α. Κοντολέων. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 32. ISBN 960360-864-5.

Παγκόσμια Ιστορία

ΓΟΥΝΑΡΙΔΗΣ Π. Γένος Ρωμαίων: Βυζαντινές και νεοελληνικές ερμη­ νείες. Αθήνα, Ίδρυμα ΓουλανδρήΧορν, 1996. Σελ. 39. Δρχ. 1.040.

ISBN 960-7079-61-2.

ΚΑΠΟΣ Μ.Μ. Γεγονότα κατά τόπο και χρόνο. Αθήνα, Κόπος. Σελ.

368. Δρχ. 5.200.

Κεφαλλονιά. Αθήνα, 1995. Σελ. 97. Δρχ. 1.660. ISBN 960-90537-1-8.

ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ Χ.Ι. Οι Τούρκοι δια μέσου της ιστορίας. Αθήνα, Σμπίλιας, 1997. Σελ. 245. Δρχ. 2.910.

ISBN 960-255-193-3. ΤΣΑΚΑΛΟΠΑΝΝΗΣ Π. Σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Τόμος Α’: 1789-1890. Αθήνα, Σιδέρης, 1996. Σελ. 351. Δρ. 4.000. ISBN 960-080096-0. ΦΟΥΡΑΚΗΣ Ι.Π. Το μίσος των Εβραίων. Αθήνα, Τάλως, 1997. Σελ. 352. Δρχ. 4.680. ISBN 96090541-0-1. ΣΟΥΧΥ Α. Οι μάχες του Μάη του 1937 στην επαναστατημένη Βαρκε­ λώνη. Μετ. Ν. Παπαδόπουλος. Αθήνα, Αρδην. Σελ. 137.Δρχ.

1.250. ISBN 960-7575-05-9.

Ταξίδια Ελλάδα ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ-ΛΟΥΚΑΤΟΥ Ε. Δ ιδυμότειχο-Ορεστιάδα-ΣουφλίΣαμοθράκη. Αθήνα, 1995. Σελ.

110. Δρχ. 1.660. ISBN 960-905370-Χ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΟΥ-ΛΟΥΚΑΤΟΥ Ε.

Ελεύθερα αναγνώσματα ΚΑΜΑΡΑΤΟΥ-ΓΙΑΛΛΟΥΣΗ Ε. Το ξενολούλουδο. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1996. Σελ. 22. Δρχ. 2.000.

ISBN 960-224-788-6. ΜΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Ο παππούς μου ο... Παπούα. Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1997. Σελ. 97. ISBN 960224-790-8. ΦΙΛΝΤΙΣΗ Σ. Μικρές ιστορίες. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 63.

ISBN 960-360-940-4. ΚΡΕΠΟ Ζ.-Δ. Τέρμα τ’ αστεία Θοδωρή Μαυροζούμη! Μετ. Α. Καραβασίλης. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 183. ISBN 960-360-911-0. ΜΠΟΥΣΑΡ Κ.-ΜΕΖΙΝΣΚΙ Π. Το μυστήριο στο σταθμό της Νορβη­ γίας. Μετ. Α. Παπασταύρου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 165. ISBN 960-360-912-9. ΜΠΡΑΝΤ Ζ. Ιστορίες και θρύλοι των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης. Ν. Οικονομοπούλου. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 166. ISBN 960-360-988-8. ΜΠΡΕΓΚΕΡ Α. Η γιαγιά κι εγώ. Μετ. Ν. Λαζάνης. Αθήνα, Πατάκης, 1996. Σελ. 103. ISBN 960-360933-1.

Περιοδικά ΑΕΡΟΠΟΣ. Διμηνιαίο περιοδικό για τον Ελληνισμό. Τεύχος 12. Δρχ.

600. ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ. Τεύ­ χος 71. Δρχ. 1.700.

Αάτίο

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. Μηνιαία επιθεώ­ ρηση. Τεύχος 346. Δρχ. 500. ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Ε.Β.Ε.Α. Τεύχος 2. ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΙΣ. Διμηνιαίο περιοδι­ κό. Τεύχος 17. Δρχ. 1.500. ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ. Τεύχος 941. Δρχ. 1.000. ΑΝΤΙ. Δεκαπενθήμερη πολιτική και πολιτιστική επιθεώρηση. Τεύχη 630,631. Δρχ. 500. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ. Τριμηνιαία έρευνα ι­ στορίας του 6ι6λίου. Τεύχος 75. Δρχ. 1.000. ΠΑΤΙ. Μηνιάπκη επιθεώρηση. Τεύ­ χη 260, 261. Δρχ. 700. ΓΥΝΑΙΚΑ. Το κλασικό γυναικείο περιοδικό. Τεύχος 1141. Δρχ.

1.000.

ΙΑΤΡΙΚΗ. Μηνιαία έκδοση Εταιρεί­ ας Ιατρικών Σπουδών. Τόμος 70, τεύχος 6. Τόμος 71, τεύχος 1. ΙΒΥΚΟΣ. Επιθεώρηση για τον ποιη­ τικό λόγο. Τεύχος 15. Δρχ. 1.500. ΙΝΔΙΚΤΟΣ. Τριμηνιαίο περιοδικό. Τεύχος 7. Δρχ. 3.000. ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ. Τεύχος 345. Δρχ. 800. ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Περιοδική έκδοση. Φύλλο 19. Δρχ.

300.

110. Ο ΠΟΛΙΤΗΣ. Δεκαπενθήμερος. Τεύχος 33. Δρχ. 800. ΠΟΛΥΤΕΚΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. Φύλ­ λο 73. Δωρεάν. Ο ΠΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΣ. Ενημερωτι­ κή έκδοση. Φύλλο 2. Δρχ. 50. ΣΗΕΙΩΣΕΙΣ. Τεύχος 48. Δρχ. 700. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ. Δίμηνη πε­ ριοδική έκδοση. Φύλλο 200.

Η ΛΕΞΗ. Ελληνική και ξένη λογο­ τεχνία. Τεύχος 137. Δρχ. 800.

ΣΥΝΑΞΗ. Τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία. Τεύχος 61. Δρχ. 1.700.

ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ. Τριμηνιαία επιθεώ­ ρηση για τα διεθνή θέματα. Τεύχος 11. Δρχ. 3.000.

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ. 40ήμερη περιοδική έκδοση. Τεύχος 396. Δρχ. 700.

Ο ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΑΕΡΟΠΛΑΝΩΝ. Φύλλο 52.

ΤΑΜΑΡΙΞ. Τεύχος 2.

Δρχ.

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ. Τριμη­ νιαία περιοδική έκδοση. Τεύχος 56. Δρχ. 1.000.

ΔΙΑΒΑΖΩ. Μηνιαία επιθεώρηση του βιβλίου. Τεύχος 373. Δρχ.

1.500.

Η ΜΥΚΟΝΙΑΤΙΚΗ. Μηνιαία εφημε­ ρίδα. Φύλλο 91.

ΤΟΤΕ. Περιοδικό για την ελληνική ιστορία. Τεύχος 65. Δρχ. 700.

ΔΙΓΕΝΗΣ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος 9.

ΝΑΥΤΙΚΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΛΙΕΡΓΕΙΑ. Τεύχος 60.

ΔΡΩΜΕΝΑ. Μηνιαίο ενημερωτικό περιοδικό. Τεύχος 17. Δρχ. 300.

ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ. Τεύχη 1672 και 1673. Δρχ. 900.

Ο ΤΥΠΟΣ. Μηνιαία δημοσιογραφι­ κή επιθεώρησις. Τεύχος 80. Δρχ.

1 .000 . ΥΠΑΙΘΡΟ. Μάρτιος-Ιούνιος 1997.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ. Τεύχος 4 ,5 και 6. Δρχ. 1.200.

ΝΕΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. Μηνιαία επιθεώ­ ρηση. Τ εύχος 149. Δρχ. 800.

ΦΙΛΟΛΟΠΚΗ. Τρίμηνη περιοδική έκδοση. Τεύχος 57. Δρχ. 800.

ΕΝ ΧΟΡΩ. Μηνιαίο περιοδικό για το χορό. Τ εύχος 34. Δρχ. 1.000.

ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ. Φύλλα 165, 166. Δρχ. 100.

ΧΡΟΝΙΚΑ. Περιοδική έκδοση. Τεύ­ χος 6.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Μηνιαία ε­ φημερίδα. Φύλλο 56. Δρχ. 600.

MEDIA VIEW. Το μηνιαίο περιοδι­ κό για τα media και τη διαφήμιση. Τεύχος 2. Δρχ. 800.

Μ ΥΛΟΣ. Μηνιαίο περιοδικό. Τεύ­ χος 183. Δρ. 1.200.

ΕΝΔΟΧΩΡΑ. Τεύχος 49. Δρχ. 800. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΠΈΤ. Φεβρουάριος 1997. Δωρεάν. ΕΞΩΠΟΛΙΣ. Περιοδικό λόγου και τέχνης. Τεύχος 6-7. Δρχ. 2.900. ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ. Περιοδική έκδοση για νηπιαγωγούς. Τεύχος 3. Δω­ ρεάν. ΕΠΙΚΕΝΤΡΑ. Τετραμηνιαία έκδο­ ση. Τεύχος 2.

ΜΝΗΜΩΝ.

3.640.

Τόμος

18ος.

ΚΑΛ­

ΝΕΥΣΙΣ. Εξαμηνιαίο περιοδικό ι­ στορίας και φιλοσοφίας. Τεύχος 5. Δρχ. 2.600. ΝΙΚΗΤΕΣ. Φύλλο 199.

CTL. Τριμηνιαίο δελτίο. Τεύχος 27.

ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ. Τεύχος 90-91-92. Δρχ. 2.000. ΠΑΝΑΙΓΥΠΤΙΑ. Τεύχος 74. ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ. Κινηματογραφική ε­ φημερίδα. Τεύχη 31,32.

ΕΥΘΥΝΗ. Περιοδικό ελευθερίας και γλώσσας. Τεύχος 303. Δρχ.

600.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ. Τεύχος 97. Δρχ.

300.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΤΩΝ. Φύλλο 18.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ. Τετράμηνη έκδοση. Τεύχος 43. Δρχ. 1.000.

ZOOM. Τεύχος 1.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ. Τεύχος 109-

Μ τίο

PUBLISH. Το περιοδικό της ηλε­ κτρονικής τυπογραφίας. Τεύχος 57.

Ε Π Α Ν Ο Ρ Θ Ω Σ Η Στο προηγούμενο τεύχος του «δ», στο άρθρο του Δημοσθένη Κούρτοβικ, σελ. 93, στην 3η αρά­ δα παραλείφθηκε ένα δεν που αλ­ λοιώνει το νόημα. ΓΓ αυτό η φρά­ ση πρέπει να διαβαστεί: «Δεν ι­ σχυρίζομαι, δηλαδή, ότι δεν είναι δυνατόν να έχουμε σημαντική μυθιστοριογραφία στην Ελλάδα».

κ ρ ιτικ ο γ ρ α φ ια Αρ. 374 1 Μαρτίου - 31 Μαρτίου 1997 Επιμέλεια: Ηλίας Μαγκλίνης

Στην Κριτικογραφια περιλαμβάνονται όλες οι επώνυμες βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις των ελληνικών εκδόσεων που δημοσιεύονται στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο

Οδηγοί-Λεξικά Κώστιος Α.: Δημήιρης Μητρόπουλος. Κατάλογος έργω ν (Ν. Μπακουνάκης, Βήμα, 16/3/97) Κροχ Π.: Λεξικό αρχαίων συγγρα­ φ έω ν Ελλήνω ν και Λατίνων (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23/3/97) Μπέρνι Ντ.: Το εγκυκλοπαιδικό λεξικό του ανθρώ πινου σώματος (Ε. Γιαννημέλου, Experim ent, Μαρτ. ’97)

του στην ποίηση και στην ιστορία (Π. Καλλιγάς, Κ α θημερινή, 30/3/97) Κέρφερντ Γκ. Μπ.: Η σοφιστική κί­ νηση (Π. Μπουκάλας, Καθημερι­ νή, 4/3/97), (Π. Μπουκάλας, Πολί­ της, 33) Μπαλιμπάρ Ε.: Ο Σπινόζα και η πολιτική (Γ. Π λαχούρης, Ν ίκη, 1/3/97), (Π. Ψ υχογιού, Account, 6/3/97)

Μ.Μ.Ε.

- .~ :|Η Η Η Η

Ημερολόγια Φιλολογική Πρωτοχρονιά (Τόμος 54ος) (Θ.Μ. Πολίτης, Παναπωλική Αγρίνιου, 8120)

ΚωΒαίος Κ.Μ.: Ό λ α κυοφορούνται μες στη γλώσσα: Δοκιμές στη φι­ λοσοφία του W ittgenstein (Β. Κιντή, Αυγή, 27/3/97) Μαλεβίτσης Χρ.: Ο φωτισμός του ανθρώπου (Ν. Μακρής, Σύγχρονη Σκέψη, Ιαν.-Φεβρ. ’97) Ποταμιάνος Δ.: Στον κήπο. Δοκι­ μές υλικού πολιτισμού (Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 13/3/97) Ζιγκόν Ο.: Ο Σωκράτης. Η εικόνα

λειά για όλους (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 29/3/97) Ελίας Ν.: Η διαδικασία του πολιτι­ σμού: Μια ιστορία της κοινωνικής συμπεριφοράς στη Δύση (Δ. Ποταμιά νος, Το Β ήμα , 30/3/97), (Θ. Τσακίρης, Αυγή, 27/3/97) Φότεφ Γκ.: Κοινωνική πραγματικό­ τητα και φαντασία (Δ. Παυλάκου, Α υγή, 16/3/97)

Ε υδοκάς Τ.: Το τέλος ή η αρχή (Μ.Α. Σταϊκίδου, Πολιτικά Θέματα, 21/3/97) Γκρέι Τζ.: Άντρες και γυναίκες. Διαφορές και ομοιότητες (Ν. Αναστασέα, Notre Beaute, Μαρτ. ’97) Φρόιντ Ζ.: Το άγχος (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372)

Κοινωνιολογία Μ ανιατάκη Ε.Δ.: Η επανάσταση των α γγέλω ν (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμηορική, 2/3/97) Μαντζαρίδης I.: Ορθόδοξη θεολο­ γία και κοινω νική ζωή (Γ. Κ αλοκαιρινός, Κ α θημερινή, 30/3/97) Αζνάρ Γ.: Λιγότερη δουλειά... δου­

Α θανασόπουλος Κ.Γ.Ε.: Η δημο­ σιότητα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 16/3/97)

Λεκατσάς Π.: Το Θ είον Β ρέφος (Τ. Ν ατσούλης, Ε λ εύ θ ερο ς, 11/3/97)

■

■

■

■

■

■

■

■

Κούρτις Β.Σ.: Οι μ ύθοι των Περσών (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 8/3/97)

Πολιτική Δεμερτζής Ν.: Ο λόγος του εθνικι­ σμού, αμφίσημα σημασιολογικά

Μτίο

πεδία και σύ γχ ρ ο νες χάσεις (Π. Θεοδωρίδης, Αυγή, 20/3/97) Δουδούμης Γ.: Βαλκανικές εξελί­ ξεις II. (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/3/97) Θ εοτοκάς Γ.: Στοχασμοί και θ έ ­ σεις. Πολιτικά κείμενα 1925-1966 (Π. Ψ υχογιού, Account, 20/3/97) Καλύβας Σ.Ν.: Η άνοδος της χρι­ στιανικής δημοκρατίας στην Ευρώ­ πη (Δ. Μ ητρόπουλος, Β ήμα, 2/3/97) Κονιστής Κ.Ν.: Τελωνειακός κώδι­ κας (Σ. Χ αλιώ ρης, Κ έρδο ς, 18/3/97) Κούρος Α.Χ.: Ευρωκοινοτικά (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/3/97) Ντούσκος Π .Δ.: Η Ν έα Δ ιεθνή ς Τάξη Π ραγμάτω ν, η Ε υρω παϊκή Έ νωση και το ζήτημα της Εθνικής Κ υριαρχίας (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 16/3/97) Παπαδόπουλος Α.Κ.: Ο αλβανικός εθνικισμός και ο οικουμενικός ελ­ λ η νισ μ ός (Ε. Γκίκα, Έ θ ν ο ς , 30/3/97) Πρετεντέρης Ι.Κ.: Η δεύτερη μετα­ πολίτευση (Φ. Φ ιλίππου, Αντί, 28/3/97) Συλλογή κειμένων του αντιπολεμι­ κού κινήματος: Βοσνία-Ερζεγοβίνη (Ε. Μαχαίρα, Ε πενδυτής, 1/3/97) Τσαούσης Δ.Γ.: Ευρωπαϊκή εκπαι­ δευτική πολιτική (Σ. Χ αλιώ ρης, Κέρδος, 18/3/97) Θ ορό Χ.Ντ.: Πολιτική ανυπακοή (Ε. Μαχαίρα, Ε πενδυτής, 1/3/97) Μ ακιαβέλι Ν.: Ο η γεμ ό να ς (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Μπεκ Ο.: Η επινόηση του πολιτι­ κού (Π. Θ εο δ ω ρ ίδ η ς, Α υ γή , 20/3/97) Ν τήκον Μη.: Η νέα Α νατολική Ευρώπη (Σ. Ντάλης, Οικονομικός Τ α χ υδ ρ ό μ ο ς , 20/3 /9 7 ), (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 12/3/97) Σμιτ X.: Η Γερμανία μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και η Ευρώπη (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 7/3/97), (Σ. Χ αλιώρης, Κ έρδος, 12/3/97) Τ ουρ έν Α.: Π ρ ος σοσιαλιστές. Ανοιχτή επιστολή (Γ.Ν. Μ πασκό­ ζος, Εξπρές, 2/3/97)

(Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/3/97) Δρακάτος Κ.Γ.: Ο μεγάλος κύκλος της ελληνικής οικονομίας (19451996), (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομι­ κός Ταχυδρόμος, 27/3/97) Καζανάς Ν.: Κοινωνία δίχως φ ό ­ ρ ο υ ς (Σ. Χ αλιώ ρης, Κ έρδο ς, 4/3/97) Κ εχράς Ι.Δ. και Μ αυροκορδάτος Ι.Κ.: Βιβλίο αποθήκης παραγωγής, κοστολογίου (τόμοι I και II), (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 4/3/97) Κτενίδης Ι.Γ.: Μέτρα αντιμετώπισης α θέμιτω ν εμπ ο ρ ικ ώ ν πρακτικών (Σ. Χ αλιώ ρης, Κ έρδο ς, 4/3/97) Κωστούλας Γ.Ι.: Μάνατζμεντ Α-Ω (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρές, 30/3/97) Λιακόπουλος Θ.: Ζητήματα εμπορι­ κού δικαίου - γενικό μέρος - εμπο­ ρ ικ ές συμ βάσεις (Σ. Χ αλιώ ρης, Κέρδος, 18/3/97) Μ αθιουδάκη Ε.: Εργασιακές σχέ­ σ εις (Σ. Χ αλιώ ρης, Κ έρδο ς, 18/3/97) Ντόγκας Δ.: Σκέψεις για την ανα­ γκαία σταθεροποιητική και α να ­ πτυξιακή πολιτική και το ρόλο της Τράπεζας της Ελλάδος ενόψει της ΟΝΕ (Κ. Στεριώτης, Ναυτεμπορική, 16/3/97) Π απανεοφύτου Α.: Ποινική προ­ στασία του καταναλωτή (Σ. Χαλιώρης, Κέρδος, 18/3/97) Πρόντζας Ε.: Οικονομικός προστα­ τευτισμός και βαλκανική συνεργα­ σία (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρές, 2/3/97) Θάρροου Λ.: Ο επερχόμενος οικο­ νομικός πόλεμος μεταξύ Ιαπωνίας, Ε υρ ώ πη ς και Α μερικής (Γ. Σιακαντάρης, Αυγή, 6/3/97) Ν τράκερ Π.: Μετακαπιταλιστική κοινωνία (Σ. Χαλιώρης, Κ έρδος, 4/3/97) Σαμπ-Κομμαντάντε Μάρκος ΕΖΛΝ: Ζαπατίστας. Η φλόγα της εξέγερ­ σης (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 372) Σόρος Τζ.: Ο Soros για τον Soros, πάντα π ρ ο π ο μ π ό ς στην κρίσιμη καμπή (Χ.Α. Π απαδημητρίου, Το Βήμα, 23/3/97) Φότεφ Γκ.: Κοινωνία των πολιτών (Τ. Παππάς, διαβάζω, 372)

μιουργική επίλυση οργανωσιακών προβλημ άτω ν (Σ. Χ αλιώ ρης, Κέρδος, 12/3/97)

Σταχιοτική Χαφφ Ντ.: Η απάτη της στατιστικής (Μ. Τζιαντζή, Πριν, 23/3/97)

Οικολογία; Περιβαλλοντολογία Β εργανελάκης Α.: Ανατομία του σήμερα, ο άνθρ ω πο ς με τον άνθρ ω πο -ο ά νθρ ω πο ς με τη φύση (Φ. Λ ά δης, Α δ έ σ μ ε υ τ ο ς Τύπος, 30/3/97) Γεωργόπουλος Α.: Γη, ένας μικρός και εύθ ρα υ στο ς πλανήτης (Φ. Λ άδης, Α δέσμ ευτο ς Τύπος, 30/3/97) Μ οδινός Μ.: Η α ρχαιολογία της ανάπτυξης. Π ράσινες προοπτικές (Ν. Μ ολυβιάτης, διαβάζω, 372) Χατζηκωνσταντίνου Κ.: Οικολογι­ κές τάσεις του διεθνο ύ ς δικαίου (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 372)

Σκόπας Ν.: Το περιβόλι της λαϊκής μας παράδοσης (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/3/97) Βλάχος Ν.: Το χωριό μας Εξάνθεια Λ ευκάδας (Κ. Βαλέτας, Ρ αδιοτη­ λεόραση, 15/3/97)

Εκαπαίδευση Καμαρούδη, Σ. & Χοντολίδου Ε.: Σημειωτική και εκπαίδευση (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 20/3/97)

Θετικές Επιστήμες . . Άτκινς Π.Γ.: Το περιοδικό βασί­ λειο (Ε. Ράης, διαβάζω, 372)

Τέχνες Γουλάκη-Βουτυρά, Καραδέδος Γ. & Λ άββας Γ.: Η εκκλησιαστική μαρμαρογλυπτική στις Κυκλάδες από τον 16ον ω ς τον 20ό αιώνα (Δ. Σ ιατόπουλος, Εστία, 6/3/97)

Οικονομία Δ ελής Κ.: Α γορές χρήμ ατος και κεφαλαίου. Μ έθοδοι αναλύσεω ς

Μτίο

Οργάνωση - Διοίκηση Φλόυντ Ρ.Λ. & Τζάκσον Μ.Σ.: Δη­

Γλώσσα Κλαίρης X. & Μ παμπινιώτης Γ.:

Γραμματική της νέα ς ελληνικής (Ν.Σ. Μήτσης, Βήμα, 2/3/97) Λιάπης Κ.: Γλωσσικό ιδίωμα του Π ηλίου (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 11/3/97)

ΚΑασική Φιλολογία ' Δίκτης ο Κρητικός: Εφημερίδα του Τρωικού Πολέμου/Δάρης ο Φρύγας: Ιστορία για την άλωση της Τροίας (Ε. Μαχαίρα, Επενδυτής, 15/3/97) Μερακλής Μ.Γ.: Η Οδύσσεια του Ο μήρου (Κ.Δ. Μ αλαφάντης, Διαβάζω, 372) Τσινικόπουλος Δ.: Φως εξ ανατο­ λής (Δ. Κωστίδης, Σ ύγχρ ο ν η Σκέψη, Ιαν.-Φε6ρ. ’97)

Ανθολογίες Εκδόσεις Άγρα: Κούκλες και παχνίδια (Ε. Αρανίτσης, Ε λευθεροπία, 12/3/97), (Αρ. Ε λληνούδη, Ριζοσπάστης, 9/3/97) Τριανταφυλλόπουλος Ν.Δ. (επιμ.): Χρυσός και χρυσομηλιγγάτος (Μ. Θ εοδοσοπούλου, Εποχή, 2/3/97) Μίλερ Τζ. & Σμιθ Τ. (επιμ.): Οι δο­ λ ο φ όνοι του Σ αν Φραντζίσκο. Θρίλερ, αληθινά εγκλήματα και σκοτεινά μυστήρια (Λ. Γαλανού, Σινεμά, Μαρτ. ’97)

Ποίηση Αναστασάκος Σ.: Μεθόριος (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/3/97) Αστερή Π.: Ά νεμοι σιω πής (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθερος, 24/3/97) Βαρδάρης Γ.: Ά κυρο θαύμα (Α. Εύδη, Μετρά, Μαρτ. ’97) Βιστωνίτης Α.: Χώμα από ουρανόΠ οίηση 1983-1995 (Α. Ξύδη, Μετρά, Μαρτ. ’97) Γκίκα Ε.: Μέλι, μελό, μέλισσα, μά­ λιστα (Φ. Ζαμπάτα-Παγουλάτου, Ριζοσπάστης, 13/3/97) Δαπόντες Κ.: Κήπος Χαρίτων (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 23/3/97) Δαράκη Ζ.: Η θλίψη καίει τις καρ­ δ ιές μ ας (Θ.Δ . Φ ρα γκόπου λο ς, Καθημερινή, 25/3/97) Δ ρ ούκα ς Α.: Τ ης πα τρίδος (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 2/3/97) Καλαμάκης Ν.Δ.: Αρμυροί δρόμοι (Δ. Σέρδος, Ριζοσπάστης, 13/3/97)

Καρβέλης Τ.: Τα ποιήματα της μι­ κρής Ρεζεντά (Α. Σταμάτης, διαβά­ ζω, 372) Κουσκουβελάκου-Παπασωτηρίου Μ.: Ανοίξτε ουρανοί (Φ. ΖαμπάταΠ αγουλάτου, Ρ ιζοσπάστης, 13/3/97) Κριτζάς Γ.: Της παλικαριάς κι άλλα ποιήματα (Κ. Βαλέτας, Ρ αδιοτη­ λεόραση, 29/3/97) Κύρου Κλ.: Ο πρωθύστερος λόγος (Κ. Παππάς, Αυγή, 30/3/97) Κωστέας Α.: Ωδή σ’ έναν ασήμα­ ντο (Α. Σαμπατάκη, Δημοκρατικός Δόγος, 22/3/97) Λεοντάρης Β.: Εν γη αλμυρά (Ε. Χ ουζούρη, Κ αθημερινή, 9/3/97) Αουλάκης Μ.: Ό χι... πια χαμένες πατρίδες (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθε­ ρος, 24/3/97) Μαρκόπουλος Θ.Ε.: Το περίστρο­ φ ο της σιω πής (Δ. Π αυλάκου, Αυγή, 30/3/97) Μιστριώτη Μ.: Ανεμός τε κυβερνή­ της (Γ. Καραβίδας, Ριζοσπάστης, 6/3/97) Παγουλάτος Α.: Γράμματα σημά­ δια ερωτικά (Κ. Σταθόπουλος, Τα Νέα της Τέχνης, 56) Παπασταματίου Π.: Πυθαγόρας 30 χρόνια τραγούδια (Θ.Μ. Πολίτης, Π αναιτω λική Α γρ ίν ιο υ, 8 1128120) Πασχάλης Σ.: Μιχαήλ (Α. Σταμά­ της, διαβάζω, 372) Πεντζίκης Ν.Γ.: Ποιήματα (Θ.Μ. Πολίτης, Ίβυκος, Αρ. 15) Σ ο λω μ ό ς Δ .: Ύ μ ν ο ς εις την Ε λ ευ θ ε ρ ία ν (Θ.Μ . Π ολίτης, Ε λεύθερο ς Στερεός Ελλάδας, 25 & 31/3/97) Σ πη λ ιω το πο ύ λ ο υ Ε.: Γαλάζιες οπτασίες (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθε­ ρος, 24/3/97) Φ λ ω ρόπουλος Π.: Ά γος (Θ.Μ. Π ολίτης, Ε λ εύ θ ε ρ ο ς Σ τερεό ς Ε λλά δα ς, 1038), Έ ρ ω ς (Θ.Μ. Πολίτης, Ε λεύθερος Στ. Ελλάδας, 1037) Φ ω στιέρης Α.: Η σκέψη ανήκει στο πένθος (Γ. Κότσιρας, Ευθύνη, 303), (Α. Ξύδη, Μετρά, Μαρτ. ’97), (Ε. Χουζούρη, Κ α θημερινή, 30/3/97) Χ ιόνης Α.: Ο ακίνητος δρ ο μ έα ς (Π. Μ πουκάλας, Κ α θημερινή, 18/3/97) Χριστιανόπουλος Ντ.: Το Άγιο και

Ιερό Ευαγγέλιο κατά τον Ματθαίο (Ε. Γκίκα, Έθνος, 30/3/97) Ψαλτόπουλος Γ.: Τα άσπρα γράμ­ ματα (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 1/3/97) Βέγκα Χ.Γκ.: Πόθου προσκυνήμα­ τα (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρές, 9/3/97) Μάστερ Ε.Λ.: Α νθολογία του Σπουν Ρίβερ (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 2/3/97) Νίτσε Φ.: Π οιήματα (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 16/3/97) Ν τίκινσον Ε.: Ποιήματα (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 372) Ουνγκαρέτι Γκ.: Έ νδεκα ποιήματα (Μ. Φ άις, Ε λ εύ θ ε ρ ο ς Τύπος, 2/3/97) Πάστερνακ Μπ.: Μάρμπουργκ και άλλα ποιήματα (Ν.Γ. Ξ υδάκης, Αθηνόραμα, 7/3/97), (Ν.Γ. Ξυδά­ κης, M adame Figaro, Μαρτ. ’97), (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 2/3/97) Τσέλαν Π.: Στρέτο (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 2/3/97) Χέλντερλιν Φρ.: Ελεγείες, ύμνοι και άλλα ποιήματα (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 2/3/97) Χίνι Σ.: Τα ποιήματα του βάλτου (Ε. Α ρανίτσης, Ε λευθερο τυπία , 19/3/97), (Χ.Ζ. Καρανίκας, Οικο­ ν ο μικό ς Τ α χυδ ρό μο ς, 27/3/97), (Δ. Μάργαρης, Status, Μαρτ. ’97), (Μ. Φ άις, Ε λ εύ θ ε ρ ο ς Τύπος, 2/3/97)

Α θα να σιά δη ς Τ.: Τα παιδιά της Ν ιόβης Τ όμοι Γ’ και Δ ’ (Σ.Ι. Καργάκος, Οικονομικός Ταχυδρό­ μος, 20/3/97) Αποστολίδης Α.: Το φάντασμα του μετρό (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Μαρτ. ’97) Ασωνίτης Α.: Η συνείδηση της αι­ ωνιότητας (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 1372) Βαμβουνάκη Μ.: Ο πιανίστας και ο θά να το ς (Ε. Γκίκα, Έ θ νο ς, 30/3/97) Β αρβαρήγος Δ.: Η γοητεία της δεύτερης φύσης (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Βασιλειάδου-Ρόκου Μ.Γ.: Ίσκιοι και α πόη χοι (Τ. Ν ατσούλης, Ελεύθερος, 11/3/97) Βιζυηνός Γ.: Μοσκώβ Σελήμ (Δ.

Δάτίο

Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Βλάχος Α.: Διηγήματα. Κοινωνικοί εικόνες και μελέται (Π. Βουτουρής, Το Βήμα, 23/3/97), Η διαλείπουσα ζωή του Δημήτρη Σ πέρη (Γ. Πλαχοΰρης, Νίκη, 22/3/97) Βογιατζόγλου Σ.: Ύστερα, έφυγες στ’ αλήθεια (Θ. Ροάμκου, Φιξ Καρέ, Μαρτ. ’97), (Γ. Σημαντήρας, Μύλος, Μαρτ. ’97) Γεροντάκη Ρ.: Η Αγλαΐα με το κα­ ρότσι (Δ. Γιάκος, Ε ξόρμηση, 9/3/97) Γιαννακοπούλου Ντ.: Ο μεγάλος θυμός (Μ. Αντωνιάδου, Λοιπόν, 6/3/97) Γουδέλης Τ.: Σκιές γυναικών (Δ. Τσατσοόλης, διαβάζω, 372), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 19/3/97) Δαμιανός Α.: Ηνίοχος (Κ. Βουλγαρης, Πολίτης, 33), (Λ. Γαλανού, Σινεμά, Μαρτ. ’97) Δαπόντες Κ.: Κήπος χαρίτων (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 30/3/97) Δ εληγιώργης Γ.Ν.: Αναμνήσεις: Π όλ εμ ος-Α ντίσ τα σ η -Ε μ φ ύλ ιο ς (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδας, 10/3/97) Δελώνης Α.: Η εξομολόγηση (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 29/3/97) Έ λλ η να Μ.: Το στοιχειό της Λίμνης (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/3/97) Ευσταθιάδη Μ.: Γάντια με χέρια (Μ. Θ εοδοσοπούλου, Ε ποχή, 30/3/97) Ζαμπούρα-Δα66έτας: ΖωγραφικήΚείμενα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 30/3/97) Καλιφατίδη Θ.: Π οια είναι η Γαδριέλα Ό ρλοδα (Ν.Γ. Ξυδάκης, Αθηνόραμα, 21/3/97) Καραϊτίδη Ε.: Ο νειρεύομαι πως γλίτωσα (Χρ. Π απαγεω ργίου, Αυγή, 23/3/97) Καραμολέγκου Σ.: Η μοναξιά της Αφροδίτης (Γ. Παπαδοπούλου, Φιξ Καρέ, Μαρτ. ’97) Κορρές Μ.: Οδός Φυλής 3806 (Μ. Αντωνιάδου, Λοιπόν, 20/3/97), (X. Παπανικολάου, Avantage, Μαρτ. ’97) Κούλας Σ.: Τυπωμένο μαύρο (Α. Σταμάτης, διαβάζω, 372) Κουμανταρέας Μ.: Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Μαρτ. ’97) (Γ. Κωνσταντάτου,

Μτίο

Επενδυτής, 15/3/97) Λαζάνης Ν.: Κεφαλή α νδρός σε ορείχαλκο (Χρ. Π απαγεω ργίου, Αυγή, 9/3/97) Λαϊνά Μ.: Έ ν α κλεφτό φιλί (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Μαρτ. ’97), (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβάζω, 372) Λαμπαδαρίδου-Πόθου Μ.: Πήραν την πόλη, πήραν την... (Ε. Γκίκα, Έθνος, 16/3/97) Λ αχανάς Μ.: Στο νη σί της Ν αυσικάς (Α. Πετρουλάκης, Ελευθερία Λάρισας, 16/3/97) Μαλτέζου Σ.: Τ οπίο ενό ς χω ρι­ σμού (Ε. Γκίκα, Έ θ νο ς, 2/3/97) Μ αυροκέφαλος Σ.: Φ λέγόμενες παπαρούνες (Μ. Κοντολέων, Αυγή, 30/3/97) Μήτσορα Μ.: Ο ήλιος δύω (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Μαρτ. ’97) Μ ιχαλοπούλου Α.: Γιάντες (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 11/3/97), (Σ. Τριανταφύλλου, διαβάζω, 372), (Σ. Τσακνιάς, Το Βήμα, 30/3/97), (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 23/3/97) Μπούτος Β.: Η συκοφαντία του αί­ ματος (Γ. Π λαχούρης, Νίκη, 18/3/97) Ν όλλας Δ.: Τα θολά τζάμια (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 30/3/97) Παλαμάς Κ.: Θάνατος παλληκαριού (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Πανσέληνος Α.: Ζαΐδα ή η καμήλα στα χιόνα (Α. Βασιλάκου, Έξυπνο Χρήμα, 8-9/3/97), (Γ. Γιατρομανωλάκης, Το Β ήμα, 2 3/3/97), (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Μαρτ. ’97) Παπαδημητρίου Μ.: Άψινθος ο πι­ κρός (Ν. Κοκκινάκη, διαβάζω, 372) Παπαδιαμάντης Α.: Ρεμβασμός τον Αύγουστο (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 372) Π ολυράκης Γ.: Εκείνη η στιγμή (Γ. Π α πα δο πο ύ λο υ , Φ ιξ Καρέ, Μαρτ. ’97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 11/3/97) Ραυτόπουλος Β.: Ο εργένης (Α. Χαΐνη, Τα Ν έα της Τέχνης, 56) Ροίδης Εμμ.: Ιστορίες με ζώα (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Ρούσσος Τ.: Ο Ο δυσσέας (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 18/3/97) Σαπουνάς Α.: Το δάσος με τις πι­ κροδάφνες (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτη­ λεόραση, 29/3/97) Σ αρδέλης Κ.: Το κλουβί (Χρ.

Παπαγεωργίου, διαβάζω, 372) Σιατόπουλος Δ.: Ο τελευταίος των Θερμοπυλών (Δ. Γιάκος, Εξόρμη­ ση, 2/3/97) Σιώτης Ντ.: High Life (Π. Αθηναίος, Ελ. Ώρα, 18/3/97), (Δ. Μάργαρης, Status, Μαρτ. ’97), (Κ. Ζαρόκωστα, Elle, Μαρτ. ’97) Σιώτου Ε.: Το κοκάλινο χέρι της μοναξιάς (Γ. Φ ρέρης, Α υγή , 16/3/97) Σκαμπαρδώνης Γ.: Πάλι κεντάει ο στρατηγός (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 30/3/97), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 26/3/97) Σουρούνης Α.: Μισόν αιώνα ά ν­ θρωπος (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Τσαγκρής Ν.: Εγώ, εμείς, αυτοί που είμαστε (Π. Α θηναίος, Ελ. Ώρα, 18/3/97) Τσιαμπούσης Β.: Χερουβικά στα κεραμίδια (Λ. Εξαρχοπούλου, δια­ βάζω, 372) (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 30/3/97) Χατζή Τ.: Πορεία ανάμεσα σε διάττοντες (Χρ. Παπαγεωργίου, διαβά­ ζω, 372) Χατζηβασιλείου Β.: Με την πλάτη στον τοίχο (Γ. Παπαδοπούλου, Φιξ Καρέ, Μαρτ. ’97) Χρηστίδης Λ.: Τα χαστουκόψαρα (Π. Αθηναίος, Ελ. Ώρα, 18/3/97) Ανωνύμου: Π ροεδρικά χρώματα (Μ. Τζιαντζή, Πριν, 23/3/97) Βέργκα Τζ.: Νέντα και άλλα διηγή­ ματα (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 16/3/97), (Μ. Φάις, Ε λ εύ θ ερ ο ς Τύπος, 9/3/97) Γκούτερσον Ντ.: Χιόνι πάνω στους κέδρους (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθε­ ρος, 11/3/97) Γκρενιέ Ζ.: Τα νησιά (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 372) Γκρίσαμ Τζ.: Η ετυμηγορία (Α. Χαΐνη, Τα Ν έα της Τέχνης, 56) Γουλφ Β.: Έ να στοιχειωμένο σπίτι και άλλα διηγήματα (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 9/3/97) Είμις Μ.: Η πληροφορία (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 16/3/97) Έ σσε Ε.: Οι μεταμορφώσεις του Πίκτορ (Ε. Γκίκα, Έθνος, 9/3/97), (Τ. Ν ατσούλης, Ε λεύ θερο ς, 24/3/97) Ζίσκιντ Π.: Τρεις παλιές ιστορίες (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 1/3/97) Ιζκουέρντο Α.: Κ αθαρός έρωτας

(Ν. Α ναστασία, Votre B eaute, Μαρτ. ’97) Κάμπελ Ρ.: Το πρόσωπο που πρέ­ πει να πεθάνει (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Μαρτ. ’97) Κανιαρέ I.: Η Εκκλησία της Αγίας Σοφίας και άλλες ιστορίες (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 12/3/97) Κερ Φ.: Γκριντάίρόν (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 26/3/97) Κιάρα Π.: Το παλτό το αστρακάν (Γ. Π α πα δοποΰλου, Φ ιξ Καρέ, Μαρτ. ’97) Κλαρκ Α.: Η εύρεσις της γυναικός (Κ. Κωστίου, Καθημερινή, 9/3/97) Κόνραντ Τζ.: Ο νέγρος του «Νάρ­ κισσος» (Χρ. Παπαγεωργίου, δια­ βάζω, 372) Κρίση Α.: Έ να πτώμα στη Βιβλιο­ θήκη. Οι άθλοι του Ηρακλή, Ο θά­ νατος του λ όρ δου Έ ντγκα ρ, Έ γκλη μ α στη βίλα Χόλοου (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 26/3/97) Μανσέτ Ζ.Π.: Τι λουκι! (Φ. Φιλίππου, Το Βήμα, 23/3/97) Μαρτίνες Τ.Ε.: Σάντα Εβίτα (Ν. Αναστασία, Votre Beaute, Μαρτ. ’97), (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόρα­ ση, 1/3/97), (Λ. Γαλανού, Σινεμά, Μαρτ. ’97), (X. Π απανικολάου, A vantage, Μαρτ. ’97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 4/3/97) Μάστερτον Γκ.: Ο άρχοντας του ψεύδους (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Μαρτ. ’97) Μεντόθα Εδ.: Στα χρόνια της πλημ­ μύρας (Μ. Μπιτζιλέκης, Exodos, 14/3/97) Μέρικε Ε.: Ο Μότσαρτ στον δρόμο για την Π ράγα (Α. Βασιλάκου, Έ ξυπ ν ο Χ ρή μα 8-9/3/97), (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Μαρτ. ’97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 16/3/97) Μέρτενς Π.: Κρυφά γράμματα (Ν. Κώσπου, διαβάζω, 372) Μπαλζάκ Ο. ντε: Το πουγκίΓκομπσέκ (Τ. Δημητρούλια, διαβά­ ζω, 372), Σαραζίνος (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 4/3/97) Μ πανκς I.: Εργοστάσιο σφηκώ ν (Β. Ραπτόπουλος, Κλικ, Μαρτ. ’97) Μπουγκανβίλ Λ.Α. ντε: Ταξίδι γύ­ ρω απ’ τον άνεμο (Χρ. Παπαγεωρ­ γίου, διαβάζω, 372) Μ πουλγκάνοφ Μ.: Η μυθιστορία

του κυρίου Μ ολιέρου (Π. Α θη­ ναίος, Ελ. Ώρα, 18/3/97) Μπράιαν Π.: Το νησί της καταιγί­ δα ς (Τ. Νατσούλης, Ε λεύθερο ς, 11/3/97) Ντεσάι Α.: Ταξίδι στην Ινδία (Δ. Μ ουρατίδης, Ν έο Β ήμα της Νάουσας, 21/3/97) Ντίκενς Κ.: Το παλαιοπωλείο (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 1/3/97) Ντιράς Μ.: Γράφοντας/Τελεία και παύλα (Λ. Λ υχναρά, Το Β ήμα, 9/3/97) Οντάατζε Μ.: Ο Αγγλος ασθενής (Θ. Γ ρηγοριάδης, Το Β ήμα, 30/3 /9 7 ), (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 25/3/97) Οστεν Τζ.: Έ μμ α (Α. Χαΐνη, Τα Νέα της Τέχνης, 56) Ουίλιαμς Τ.: Διηγήματα (Ε. Παλαιολόγου, Crash, Μαρτ. ’97) Π αβέζε Τσ.: Νύχτα γιορτής (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Πεσσόα Φ.: Ο αναρχικός τραπεζί­ της (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 4/3/97) Πίλτσερ Ρ.: Ο γυρισμός (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 1/3/97) Ρανσμάγιερ Κ.: Morbus Kitahara (Ν. Μπακουνάκης, Madame Figa­ ro, Μαρτ. ’97), (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 19/3/97) Ράιμο Τσ.: Ο νάνος αστρονόμος (Δ. Μ ουρατίδης, Ν έο Β ήμα της Ν άουσας, 28/3/97), (Ν.Γ. Ξυδάκης, M adame Figaro, Μαρτ. ’97) Ρούλφο X.: Π έδρο Πάραμο (Ντ. Σιώτης, Το Βήμα, 30/3/97) Ρούσντι Σ.: Ο τελευταίος στεναγ­ μός του Μαυριτανού (Α. Βασιλάκου, Έξυπνο Χρήμα, 15/3/97), (Γ. Κωνσταντάτου, Ε πενδυτής, 29/3/97), (Ν. Μπακουνάκης, Marie Claire, Μαρτ. '97) Σιλντς Κ.: Τα πέτρινα ημερολόγια (Λ. Εξαρχοπούλου, διαβάζω, 372) Σουίφτ Γκ.: Ο καταστηματάρχης (Ε. Π αλαιολόγου, Crash, Μαρτ. 97) Στάινμπεκ Τζ.: Ανθρωποι και ποντί­ κια (Δ. Τσατσούλης, διαβάζω, 372) Σταντάλ: Βανίνα Βανίνι (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 16/3/97) Ταΐμπο II Π.Ι.: Η σκιά της σκιάς (Η. Μαγκλίνης, διαβάζω, 372) Τζέρομ Κ.Τ.: Η Νέα Ουτοπία και άλλα ευθυμογραφήματα (Κ. Κωστίου, Καθημερινή, 9/3/97) Τ ρόλοπ Τζ.: Το ξύπνημα (Θ.

Παπανικολάου, Κέρδος, 4/3/97), (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 1/3/97) Τρέβορ Ο.: Μάταιη αναζήτηση (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 12/3/97) Φιστέρ Ζ.Ζ.: Σατανική εκδίκηση (Κ. Βαλέτας, Ρ α διο τη λεό ρα σ η, 15/3/97), (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Εξπρές, 30/3/97), (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 16/3/97) Φιτζέραλντ Φ.Σ.: Το παιδικό πάρτι/Το κρυστάλλινο μπολ (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 9/3/97) Φιτουσί Μ.: Μια τρομερή ευτυχία (Μ. Αντωνιάδου, Λοιπόν, 6/3/97) Φόκνερ Ο.: Ο χάλκινος Κένταυρος και άλλα διηγήματα (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 9/3/97) Χ αϊάασεν Κ.: Στριπτίζ (X. Παπανικολάου, Avantage, Μαρτ. ’97), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 4/3/97) Χάρντυ Τ.: Τζουντ, ο αφανής (Ντ. Π ιέρρου, Είναι, 25/3/97), (Π. Ψ υ χο γιο ύ , A ccount, 13/3/97), Τζουντ (Α. Χαΐνη, Τα Ν έα της Τέχνης, 56) Χένλι Γ.: Χωριστές ζωές (Ε. Γκίκα, Έ θ νο ς, 9/3/97), (Θ. Παπανικολάου, Κέρδος, 4/3/97)

ΗΗΗΒΗΗΗΗΙ Αναγνώστου Τ.Γ.: Ιδιοσυστασίες (Δ. Ζαδές, Εξόρμηση, 30/3/97) Α ρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Σ τυλιανός: Ο Π εντζίκης του Ε πέκεινα και του Ε νθά δε (Β. Καραλής, διαβάζω, 372) Γεωργίου-Νίλσεν Μ.: Η Ελλάδα του Άντερσεν (Από τα ημερολόγια του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν), (Λ. Κέζα, Το Βήμα, 30/3/97) Δεσποτόπουλος Α.: Ο κυβερνήτης Καποδίστριας και η απελευθέρω­ σης της Ε λλάδος (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 16/3/97) Κούκκου Ε.: Ιωάννης Καποδίστριας-Ρω ξάνδρα Στούρτζα (Μ. Φάις, Ελ. Τύπος, 16/3/97) Ντουνιάς Χρ.: Λογοτεχνία και πο­ λιτική. Τα περιοδικά της Αρισιεράς στο μεσοπόλεμο (Μ. Θεοδοσοπούλου, Εποχή, 16/3/97) Περιοδικό Π όρφυρας: Κ. Θεοτό­ κος. Τα πρακτικά ενός συνεδρίου (Ο. Σελλά, Καθημερινή, 16/3/97) Ρα υτόπουλος Δ.: Ά ρης Αλεξάν­ δρου, ο εξόριστος (Γ. Κουβαράς,

Μτίο

Καθημερινή, 18/3/97), (Τ. Μεν­ δράκος, Αυγή, 2/3/97) Σταφυλάς Μ.: Μάρκος Αυγέρης (Θ.Μ. Πολίτης, Ε λεύθερο ς Στ. Ελλάδας, 1036), Ο ποιητής μας Κώστας Βάρναλης (Δ. Γιάκος, Εξόρμηση, 23/3/97), Ναζίμ Χικμέτ (Θ.Μ. Πολίτης, Ελεύθερος Στερεός Ελλάδας, 1036) Χατζηφώτης Ι.Μ.: Α γιον Ό ρ ο ςΑθως. Ιστορία, τέχνη, παράδοση (Δ. Σιατόπουλος, Εστία, 17/3/97) Μπίτον Ρ.: Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία (Δ.Ν. Μ αρωνίτης, Το Β ήμα, 16/3/97)

Δοκίμια Βακαλό Ε.: Κριτική εικαστικών τε­ χ νώ ν (Φ. Λάδης, Α δ έσ μ ευτο ς Τύπος, 30/3/97), (Μ. ΛαμπράκηΠ λάκα, Το Β ήμα, 9/3/97), (Α. Σταμάτη, διαβάζω, 372) Γραμματικάκης Γ.: Κοσμογραφήματα (Γ. Κωνσταντάτου, Επενδυτής, 7/3/97) Δεσποτόπουλος Κ.: Φήμη απάντων (Μ.Γ. Μερακλής, Λέξη, 137) Μπουκάλας Π.: Ενδεχομένως (Γ. Κοζίας, Αντί, 14/3/97), (Δ. Κοΰρτοδικ, Τα Νέα, 4/3/97), (Μ.Γ. Μερακλής, Λέξη, 137) Νίτσος Κ.: Αστερίσκοι χωρίς φόδο αλλά με πάθος (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 2/3/97), (Α. Παναγόπουλος, Το Βήμα, 2/3/97) Πολίτη Τζ.: Συνομιλώντας με τα κείμενα (Μ. Σπανάκη, Καθημερι­ νή, 2/3/97) Π οταμιάνος Δ.: Στον κήπο (Μ. Χαράμη, Το Βήμα, 23/3/97) Τ ριδιζάς Σ.: Το σουρεαλιστικό σκάνδαλο (Ν. Κώτσιου, διαβάζω, 372), (Α. Ξΰδη, Μετρό, Μαρτ. ’97) Χατζόπουλος Κ.: Κριτικά κείμενα (Δ. Σταμέλος, Ε λευθερο τυπία , 19/3/97) Χουρμουζιάδης Κ.: Συμπόσιο (Δ. Κουρτοβικ, Τα Νέα, 4/3/97) Βαλερί Π.: Η κρίση του πνεύματος (Μ. Λουκάκης, Μετρό, Μαρτ. ’97)

Παιδικά Ακάλεστου Ρ.: Μωρό μου σ’ αγαπώ (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 372)

Μ ώ

Ζέη Α.: Η Αλίκη στη χώρα των μαρ­ μάρων (Λ. Π απαδημητρίου, Το Βήμα, 30/3/97) Μαντούβαλου Σ.: ΑΛΦΑ ΒΗΤΑ χά­ χανα (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 372) Μπουλώτης Χρ.: Η αρκουδίτσα Κατερίνα-Κατίνα από το τσίρκο στο σχολείο (Κ. Δουζένη, Το Π αιδίμου κι Εγώ, Μαρτ. ’97), (Γ. Παπαδάτος, διαβάζω, 372) Μπουλώτης Χρ.: Ο πρασινοδρακούλης (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεό­ ραση, 15/3/97) Σαραντίτη Ε.: Κάποτε ο κυνηγός... (Γ. Γα λανοπούλου, Το Βήμα, 30/3/97) Τριβιζάς Ε.: Φ ρουτοπία (Θ.Μ. Πολίτης, Παναιτωλική Α γρίνιου, 8113) Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπουλου Λ.: Καναρίνι και μέντα (Μ. Κοντολέων, Καθημερινή, 25/3/97), (Γ. Παπα­ δάτος, διαβάζω, 372) Άντερσεν Χ.Κ.: Τα παραμύθια μου (Κ. Δουζένη, Το Π αιδί μου κι Εγώ, Μαρτ. ’97) Γκάαρντερ Τζ.: Είναι κανείς εκεί; (Ε. Σαραντίτη, Ε λευθερο τυπία , 12/3/97) Χέρμιτζ Π.: Τα φτερουγίσματα (Ε. Σαραντίτη, Ε λευθερο τυπία , 26/3/97)

Θεοδωρόπουλος Τ.: Ό σοι έχασαν τον ύ πνο τους (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 17/3/97) Τ σερδά νη ς Π.: Αλή Π ασάς (Κ. Ρ α διο τη λεό ρα σ η, Β αλέτας, 15/3/97) Μαριβό: Το παιχνίδι του έρωτα και της τύχης (Δ. Τσατσούλης, διαβά­ ζω, 372) Μ ονγκρεντιέν Ζ.: Η καθημερινή ζωή των ηθοποιών την εποχή του Μ ολιέρου (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 8/3/97) Πούχνερ Β.: Φιλολογικά και θεατρολογικά ανάλεκτα (Δ. Τσα­ τσούλης, διαβάζω, 372), Κείμενα και αντικείμενα (Π. Α θηναίος, Ελεύθερη Ώρα, 18/3/97)

SSHfSHHHHHI Αγτζίδης Β.: Πόντος, ένα ανοιχτό ζήτημα (Ε. Γκίκα, Έθνος, 2/3/97),

(Χ.Ζ. Καρανίκας, Ο ικονομικός Ταχυδρόμος, 6/3/97) Γεραζήσης Τ.Α.: Το σώμα των αξιωματικών και η θέση του στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία 1821-1975 (Δ. Μητρόπουλος, Το Βήμα, 16/3/97) Γέροντας Δ. & Νικολούδης Ν.: Η προσω πογρα φ ία μιας πόλης: Αθήνα 1 4 5 6-1686 (Δημ. Καπράνος, Καθημερινή, 16/3/97) Γεωργούλας Μπ.: Άρης. Τα απόρ­ ρητα αρχεία της δ ολοφ ονία ς (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 8/3/97) Ενεπεκίδης Π.Κ.: Το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας, 194144 (Γ. Πλαχούρης, Νίκη, 22/3/97) Ισηγόνη Ε. & Μ.: Η οικογένεια Μιχαλάκη Ισηγόνη της Σμύρνης (Ν. Β ατόπουλος, Κ αθημερινή, 15/3/97) Ιστορική και Εθνολογική Εταιρία της Ελλάδας: Σημαίες ελευθερίας (Κ. Βαλέτας, Ρ α διο τη λεό ρα σ η, 15/3/97) Καγιαλές-Καγιαλεδάκης Σ.: Ο θρύ­ λος του Ακρωτηρίου (Τ. Βασιλειάδου, Επενδυτής, 22/3/97) Καρακώστα-Αηδόνη Α.: Μυστράς (Το Κάστρο και η Νεκρή Πολιτεία), (Θ.Μ. Πολίτης, Ε λεύθερος Στερεός Ελλάδας, 3/3/97) Καρζής Θ.: Η παιδεία στην αρχαι­ ότητα (Γ. Π λαχούρης, Νίκη, 29/3/97) Κλεάνθης Φ.: Η ελληνική Σμύρνη (Γ. Π λαχούρης, Ν ίκη, 22/3/97) Κουλούρη X. & Λούκος Χρ.: Τα πρόσωπα του Καποδίστρια. Ο πρώ­ τος κυβερνήτης της Ελλάδας και η νεοελληνική ιδεολογία (18311996), (Γ. Κ όκκινος, Το Βήμα, 9/3/97), (Γ. Λ αμπάτος, Ε ποχή, 30/3/97) Μ ουριάς Π.: Η εκστρατεία του Ο μέρ Βρυώνη (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 8/3/97) Μορφωτικό Ίδ ρ υ μ α Ε θνικής Τράπεζας: Ο πόλεμος της Τροίας (Β. Π ανταζής, Κ αθημερινή, 18/3/97) Μ πίρης Κ.Μ.: Α ρβανίτες. Οι Δωριείς του νεότερου ελληνισμού (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 9/3/97) Πολιτιστικό Ίδ ρ υ μ α Κύπρου: Η αστική ενδυμασία της Κύπρου - Η ιστορία της ελληνικής σημαίας -

Συμβολή στην ιστορική χαρτογρα­ φία της Μ εσογείου (Κ. Βαλέτας, Ραδιοτηλεόραση, 8/3/97) Π ο λ υ χ ρ ο ν ο π ο ύ λ ο υ -Κ λ α δ ά Ν.: Γεώργιος Αλεξ. Μ αυροκορδάτος. Μελέτη της αλλη λογρ α φ ία ς του (Χρ. Π α πα γεω ργίου, διαβάζω, 372) Ρήγας X.: Τότε που λειτουργούσε η Δημοκρατία (Δ. Π αυλάκου, Αυγή, 23/3/97) Σαββίδης Α.Γ.Κ.: Οι Τούρκοι και το Βυζάντιο (Δ. Παυλάκου, Αυγή, 2/3/97) Σ βορώ νος Ν.Γ.: Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης τον 18ο αιώνα (Κ. Κωστής, Το Βήμα, 30/3/97), (Α. Π ανταζόπουλος, Α υ γή , 6/3/97) Στάικος Κ.Σ. Βιβλιοθήκη - από την Αρχαιότητα έως την Α ναγέννηση (Δ. Μάργαρης, Status, Μαρτ. ’97) Σταμέλος Δ.: Μάρτυρες και μαρ­ τυρίες. Ηρωικές μορφές και ορια­ κά γεγονότα του νεοελληνικού βί­ ου (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρές, 23/3/97) Τσιμπουκίδης Δ.Ι.: Η ξένη ιστορι­ κή επιστήμη για την αρχαία Ελλάδα (Δ. Γιάκος, Ε ξόρμηση, 16/3/97) Ζέλντιν Θ.: Η κρυφή ιστορία της ανθρωπότητας (Δ. Ποταμιάνος, Το Βήμα, 30/3/97) Ζιλού Α.: Ο βυζαντινός πολιτισμός (Ν. Ο ικ ονομ ίδη ς, Το Β ήμα, 30/3/97) Μοντανάρι Μ.: Πείνα και αφθονία στην Ε υρώ πη (Π. Ψ υ χογιο ύ , Account, 27/3/97) Μ πόρντμαν Τζ.: Οι α ρχαίοι 'Ελληνες στην υπερπόντια εξάπλωσή τους. Οι πρώτες αποικίες και το εμπόριό τους (Μ. Φάις, Ε λεύθερος Τύπος, 9/3/97) Σ τόουνμαν Ρ.: Αναζητώντας την κλασική Ελλάδα (Μ. Φάις, Ελεύθερος Τύπος, 9/3/97) Τσιπόλα Κ.: Τρεις α-πίθανες ιστο­ ρ ίες (Σ. Ντάλης, διαβάζω, 372) Χότζες Ρ. & Ο υάιτχαουζ Ντ.: Ο Μ ωάμεθ, ο Κ αρλομάγνος και η καταγωγή της Ε υρώ πης (Α. Αβραμέα, Το Βήμα, 2/3/97)

Ελευθεροτυπία, 19/3/97) Κ αρανικόλας Δ.Γ.: 3 .0 0 0 ώ ρες αγω νία ς (Ε. Γκίκα, Έ θ νο ς, 16/3/97) Συλλογικό: Ο πυρετός των μαρμά­ ρων. Μαρτυρίες για τη λεηλασία τω ν ελληνικώ ν μ νημ είω ν (Δ.Ι. Μ ουρατίδης, Ν έο Β ή μα της Νάουσας, 13/3/97)

Βιογραφίες · Αυτοβιογραφίες* Γεω ργίου Β.: Η ζωή μου (Π. Γεραμάνης, Τα Νέα, 31/3/97) Κώπη Α.: Γιάννης Ρήσος, σχεδία­ σμα για μια β ιογραφ ία (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/3/97), (Α. Ξύδη, Μετρό, Μαρτ. ’97) Μπαστιάς Γ.: Ο Κωστής Μπαστιάς στα χρόνια του Μεσοπολέμου (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ν α υτεμπο ρ ική , 23/3/97) Πλέσσας Μ.: Αυτοβιογραφία (Ε. Γκίκα, Έθνος, 23/3/97) Πτίνης Κ.: Θεμιστοκλής Σοφούλης (Σ.Ι. Αρτεμάκης, Ν αυτεμπορική, 2/3/97) Σπετσιώτης Τ.: Στον Κώστα Ταχτσή-Αντί στεφάνου (Λ. Γαλα­ νού, Σινεμά, Μαρτ. ’97) Λ οβέλ Μ.Σ.: Μια σκα νδα λώ δη ς ζωή. Η Βιογραφία της Τζέιν Ελίζαμπεθ Ντίγκμπι-Θεοτόκη (Λ. Δημοπούλου, Το Βήμα, 23/3/97) Μπιάτζι Ε.: Μαρτσέλο Μαστρογιάνι. Η ωραία ζωή (Λ. Παπαδημητρίου, Το Βήμα, 16/3/97) Ρίφενσταλ Λ.: Αυτοβιογραφία (Δ. Μ άργαρης, Status, Μαρτ. ’97), (Ν.Γ. Ξ υδάκης, M adam e Figaro, Μαρτ. ’97) Χάροντ-Ινγκλς Σ.: Εγώ η Βικτωρία (Κ. Βαλέτας, Ρ α διο τη λεό ρα σ η, 1/3/97), (Γ. Π λαχο ύ ρ ης, Νίκη, 1/3/97)

Ταξιδιωτικά Ζ αφείρης Χρ.: Θ εσσαλονίκης ε γκό λ πιο ν (Π. Κ ουνενάκη, Καθημερινή, 2/3/97) Π ουκεβίλ Φ ρ.: Τ αξίδια στην Ελλάδα (Τόμος Β’), (Ντ. Πιέρρου, Είναι, 4/3/97)

Κινηματογράφος Μ άρκος Γ.: Κουβεντιάζοντας με τον Π ιερ Π ά ολο Π αζολίνι (Σ. Χάϊμαντά, Τα Νέα της Τέχνης, 56) Ο ργα νισμ ός Πολιτιστικής Π ρω ­ τεύουσας της Ε υρώ πης, Θ εσσα­ λονίκη 1997: Κριστόφ Κισλόφσκι (Σ. Χάίμαντά, Τα Νέα της Τέχνης, 56) Ραφαηλίδης Β.: Δώδεκα μαθήματα για τον κινηματογράφο (Α. Χαϊνη, Τα Νέα της Τέχνης, 56) Ραφαηλίδης Β.: Ελληνικός κινημα­ τογράφ ος (Σ. Χαϊμαντά, Τα Ν έα της Τέχνης, 56) Ρετσίλας Μ.: Εισαγωγή στη σκηνο­ θεσία του κινηματογράφου και της τηλεόρασης (Α. Χαϊνη, Τα Νέα της Τέχνης, 56)

Μουσική

Μαρτυρίες Α νδρειω μένος Γ.: Τω φίλω Νικ. Σταματέλω (Β. Χατζηβασιλείου,

Θ έατρο Σ κιώ ν (Ε. Ζω γράφου, Ριζοσπάστης, 6/3/97) Δ ελη γιάννη ς Δ.: Γιώργος Μπουζιάνης (Γ. Ξ ένος, Γυναίκα, Μαρτ. ’97) Εκδόσεις Ιτανός: Αρχαία Θέατρα (Ε. Γιαννημέλου, Experim ent, Μαρτ. ’97) Ε κδόσεις Καστανιώτη: Γυναίκες εξόριστες στα στρατόπεδα του εμ­ φυλίου (Σ. Π αναγιωτακάκη, Γυναίκα, Μαρτ. ’97) Κριτσέλη-Π ροβίδη I.: Η αρχαία Ελλάδα του Νίκου ΧατζηκυριάκουΓκίκα (Ε. Γιαννημέλου, E xperi­ ment, Μαρτ. ’97) Παπακώστα Ν.: Ή πειρος. Εκκλη­ σίες και μ οναστήρια (Τ. Βασιλ ειά δου, Ε πεν δυ τής, 22/3/97), (Ειρ. Μ ητροπούλου, Α δέσμ ευτο ς Τύπος, 2/3/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/3/97) (Ρούρα) Σκρναίου Ε.: Λέσβος (Σ.Ι. Α ρτεμάκης, Ν α υτεμπο ρ ική , 16/3/97), (Τ. Βασιλειάδου, Ε πεν­ δυτής, 22/3/97), (Δ. Χουλιαράκης, Το Βήμα, 23/3/97) Σκοπελίτης Σ.Β.: Λ αύριο (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 23/3/97) Χαρίτων Μ οναχός: Ματιές στον Άθω (Γ.Ν. Μ πασκόζος, Ε ξπρές, 23/3/97)

Λευκώματα Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος:

Γεωργιάδης Ν.: Από το Βυζάντιο στον Μάρκο Β αμβακάρη (Ν.

Μτίο

Κώτσιου, διαβάζω, 372), (Δ.Ι. Μ ουρατίδης, Ν έο Β ήμα της Ν άουσ ας, 6/3/97), (Γ.Ν. Μπασκόζος, Εξπρές, 9/3/97) Κέζα Λ. & Δημητρακόπουλος Σ.: D avid Bowie (Δ. Μ άργαρης, Status, Μαρτ. ’97), (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, Μαρτ. ’97) Μονεμβασίτης Γ.: Μουσικό ημερο­ λόγιο (Ν. Μπακουνάκης, Δίφωνο, Μαρτ. ’97) Τ ρούσας Φ.: Ραντεβού στο Κύτταρο (Ν. Μ πακουνάκης, Δίφωνο, Μαρτ. ’97) Κέρτις I. & Τζόι Ντιβίζιον: Α γγίζοντας α πό απόσταση (Λ. Σαϊτάνη, Π οη & Ροκ, Μαρτ. ’97)

Κόμικς'

' -

■;

Αλευράς Ν.: Τι κάνεις γυναίκαμ’ Καλά είμαι άντραμ’ (Ν.Γ. Ξυδάκης,

Αθηνόραμα, 28/3/97) Αποστολίδης Τ. & Ζογλοπίτου Μ.: Χαμένο φάσμα (Δ. Κοΰρτοβικ, Τα Νέα, 11/3/97) Κεφάλα Σ.: Του πολέμου και της κατοχής (Δ. Κοΰρτοβικ, Τα Νέα, 11/3/97) Στάθης: Σσσς!... Το φεγγάρι (Δ. Κοΰρτοβικ, Τα Νέα, 11/3/97)

Μιχαηλίδης, Ευθύνη, 303)

Επιφυλλίδες - Συνεντεύξεις Λάλας Θ.: Το βιβλίο της ζωής (Ν. Μ πακουνάκης, Δ ίφ ω νο , Μαρτ. ’97) Τ σαγκρής Ν.: Εγώ, εμείς, αυτοί είμαστε (Ε. Γκίκα, Έ θ νο ς, 23/3/97)

Κείμενα - Στοχασμοί Καλλιόρης Γ.: Εξ επαφής (Ε. Αρανίτσης, Ελευθεροτυπία, 26/3/97) Μιχαλόπουλος Α.Η.: Τρίπτυχον (Α. Τσάκω νας, Ε λ εύ θ ερη Ώ ρα , 23/3/97) Π αλλάνπος Μ.: Πείρα, πάντα τε­ λείται (Δ. Κωστίδης, Σ ύγχρο ν η Σκέψη, Ιαν.-Φεβρ. ’97) Τσάτσος Κ.: Αφορισμοί και διαλο­ γισμ ο ί 2 (1η σειρά) (Κ.Π.

Αλληλογραφία Λόρδου Μπάιρον: Επιστολές από την Ελλάδα 1809-1811 και 182324 (Δ. Σ ιατόπουλος, Εστία, 29/3/97)

^^^ΗΗΗΗΗ Μιχαλάς Τ.: Η τέχνης της πειθοΰς (Σ. Χαλιώρης, Κ έρδος, 12/3/97)

S i & jS& C o j Γραφτείτε συνδρομητές... ... σας συμφέρει wm Συνδρομές Συνδρ εσωτερικού και Κύπρου Ετήσια: 15.000 δρχ. Σπουδαστική: 13.000 δρχ. Εξάμηνη: 8.000 δρχ. Σπουδαστική: 7.000 δρχ. Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 20.000 δρχ.

hi

Συνδρομές εξωτερικού δολ. ΗΠΑ Σπουδαστική 80 δολ. ΗΠΑ I Βιβλιοθήκες - Ιδρύματα: 110 δολ. ΗΠΑ

■ ■ ■ ■ I Ετήσια 85

Παλιά τεύχη, δεκαπενθήμερα: 1.000 δρχ., μηνιαία τεύχη 1.500 δρχ.

Η3 ΠΗΗ0Κ^Κ^ΕΗ3Β3Ι στη διεύθυνση: Α. Σπάθή, Αν. Μεταξά 2 6 ,1 0 6 81 ΑΘΗΝΑ Fax: 33.01.315

Αάτίο

mum

JA CK KEROUAC S A LM A N R USH DIE JO SEPH BRODSKY Θ ΑΝ ΑΣΗΣ ΡΑΠΤΗΣ DAVID R E M N IC K Μ ΕΝ Η Σ ΚΟ ΥΜ ΑΝ ΤΑΡΕΑΣ KURT V ON N EG U T C A M IL O J O S E C E L A A N N A ΓΚ Ο Υ Ρ Μ Π Α Λ Η J O N A T H A N FR A N ZE N Σ Ω Τ Η Ρ Η Σ Δ Η Μ Η ΤΡΙΟ Υ PICO IYER ΝΙΚΟΣ-ΑΛΕΞΗΣ Α ΣΛ Α Ν Ο ΓΛ Ο Υ ΝΙΚΟΣ ΠΟ Λ ΥΖΟ Σ

διαβάζω στο τ ε ύ χ ο ς Ι ο υ ν ί ο υ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΒΡΑΒΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1996

Οι εισηγήσεις των μεϋών της Επιτροπής Κριτικών ΙΒαγγέΛης ΑθανασόπουΛος, ΑΛέξης ζήρας, Εϋιαάβετ Κοτζιά, ΜισέΆ Φάις, ΒαγγέΛης ΧατζηβασιΛείουI για

ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΥ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΑΡΘΡΑ

ΜΕΛΕΤΗ

rnc Σώ ιης το ια ν τα Φ ιίΜ ο υ στον ΗρακΒή Παπαϋέξη • Το εΠΒηνικό μυθιστόρημα μπροστά στον 21ο αιώνα • Euvivioc θ ' ΝηΒ

Ελεγειακό δοκίμιο για τον M a rtin Johnston (1 9 4 7 - 1 9 9 0 )

Βάϋτερ Μπένγιαμιν του Κωστή Μπαστώ

ΚΠΣΤΟΥΑΑ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΓΡΑΦ Ε ΠΑΝ ΤΟ Υ Τ ’ ΟΝΟΜ Α ΤΟ Υ Μυθιστόρημα Σελ. 250 ΑΝΤΙΣΤΡΟΦ Η Μ ΕΤΡΗ ΣΗ Μυθιστόρημα Σελ. 220

IOANNA ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑ -ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Ο ΕΦΗΒΟΣ Μ Ε Τ ’ ΑΘΑΝ ΑΤΑ ΜΑΤΙΑ Μυθιστόρημα Σελ. 270 ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ Τ ’ Ο Ν ΕΙΡΟ Μυθιστόρημα Σελ. 306 Μ ΥΣΤΙΚ Ο Σ ΓΑΜ ΟΣ Μυθιστόρημα Σελ. 330 ΚΑΤΩ Α ΠΟ ΤΗ Μ ΑΣΚΑ Μυθιστόρημα Σελ. 250

ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΙΜΙΤΖΗΣ ΦΥΛΑΞΕ ΜΟΥ Τ ΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦ ΙΕΣ Μυθιστόρημα Σελ. 305

ΤΑΚΗΣ ΧΑΤΖΗ ΑΝ ΑΓΝΩΣΤ ΟΥ ΑΓΑΛΜ Α ΣΟ Υ ΜΙΛΩ Οιηγήματα Σελ. 180

ΕΙΡΗΝΗ ΒΟΓΙΑΤΖΗ -ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ Α ΓΓΕΛ Ο Σ ΑΠΟ ΖΑΧΑΡΗ Μυθιστόρημα Σελ. 180

Εξώ φ υλλα με έργα ρεγάλων Ελλήνων ζω γρ άφ ω ν Διεύθυνση σειράς: Ελένη Γκίκα Σχεδισσμός σειράς: Αημήτρης θ. Αρβανίτης ΕΚΔΟ ΣΕΙΣ “ Α ΓΚΥΡ Α ”

L Α . ΠΑΠ ΑΛΗΜ Η ΤΡΙΟΥ

A . Β. Ε . Ε .

ΚΗΦΙΣΟΥ 85 ■ 122 41 ΑΘΗΝΑ ΤΗΑ. 34 56 734 / 34 55 276 Π Ε Σ Μ Α Ζ Ο ΓΛ Ο Υ 5 ( Σ Τ Ο Α Ο Ρ Φ Ε Ω Σ) Τ Η Α . 32 13 507

ΠΕΤΡΟΣ ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΓ 0 έρωτας είναι μια δημιουργία, μια συνειδητή φαντασία, είναι ένα συναισθηματικό τετέλεοται, και πέφτεις οτην παγίδα... Από πού

ΠΕΤΡΟΣ

ΑΜΠΑΤΖΟΓΛΟΥ

ξεκινάει αυτή η μαγεία; Ίοως να είναι αύρα του σώματος, ακτινοβολία που εκπέμπει κανείς άθελα του, σήματα που φεύγουν και προκαλούν...

I ΣΙΩΠΗ ΤΟΥ

Αναζητώντας τημαγείατουέρωτα, δύονέοι άνθρωποι συναντιούνται τυχαία. Στην τύχηθ' αφήσουν και την επόμενη συνάντησήτους...

Στη σιωπή του έρωτα Κ εδροΣ

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ